1 ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Όνοmicroα ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ Επώνυmicroο ΤΖΙΒΑΡΑ Πατρώνυmicroο ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ Οικ κατάσταση ΕΓΓΑΜΗ Τηλέφωνο e-mail

25310 39474 e-mail ptzivaraheduthgr

Τόπος γεννήσεως ΠΟΛΥ∆ΡΟΣΟΣ ΦΩΚΙ∆ΑΣ Έτος γεννήσεως 1963

2 ΣΠΟΥ∆ΕΣ 1981-1985 Φοίτησα στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καπο-

διστριακού πανεπιστηmicroίου Αθηνών στο Τmicroήmicroα Βυζαντινών και Νεοελλη-νικών Σπουδών από όπου έλαβα πτυχίο microε βαθmicroό Άριστα

1984-1987 Παρακολούθησα microαθήmicroατα Ελληνικής Παλαιογραφίας κοντά στον παλαιογράφο Αγαmicro Τσελίκα στο Μορφωτικό Ίδρυmicroα της Εθνικής Τραπέζης Υπότροφος του Ιδρύmicroατος Κρατικών Υποτροφιών καθrsquo όλη τη διάρκεια

των σπουδών microου συmicromicroετείχα στις εξετάσεις του Ιδρύmicroατος το ακαδ έτος 1986-1987 και έλαβα υποτροφία εσωτερικού για την εκπόνηση διδα-κτορικής διατριβής

2000 ∆ιδάκτορας του Τmicroήmicroατος Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ microε βαθmicroό Άριστα Θέmicroα διδακτορικής διατριβής laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)raquo

3 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ndash ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 1987-1990 ∆ίδαξα Νέα Ελληνικά στο Πανεπιστήmicroιο του Bari της

Ιταλίας στη Σχολή Ξένων Γλωσσών και Λογοτεχνιών microε την ιδιότητα του λέκτορα στην Έδρα της Νεοελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας

1990- 2004 Εργάστηκα στη Μέση Εκπαίδευση 1991-1993 Απόσπαση στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ 1992 ∆ίδαξα στα σεmicroινάρια Επαγγελmicroατικής Επιmicroόρφωσης για τους

δηmicroοσιογράφους της Κοmicroοτηνής που οργάνωσε η Ένωση Συντακτών Ηmicroερη-

σίων Εφηmicroερίδων Μακεδονίας-Θράκης (ΕΣΗΕΜΘ) microε τη συγχρηmicroατο-δότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταmicroείου (επιστηmicroονικός υπεύθυνος του έργου ο καθηγητής του ΑΠΘ κ Χρ Τσολάκης)

2000-2002 Απόσπαση στο Ινστιτούτο ∆ιαρκούς Επιmicroόρφωσης Ενηλί-κων ∆ιδασκαλία του γνωστικού αντικειmicroένου Ελληνική Γλώσσα στο Σχο-λείο ∆εύτερης Ευκαιρίας Αττικής (Γενική Γραmicromicroατεία Εκπαίδευσης Ενη-λίκων του ΥΠΕΠΘ)

2003 Εκλέχτηκα στη θέση λέκτορα στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ στο γνωστικό αντικείmicroενο laquoΙστορία του Βενετοκρατούmicroενου Ελληνισmicroούraquo (ΦΕΚ διορισmicroού αρ 1359-6-2004)

2011 Εκλέχτηκα σε θέση ∆ΕΠ της βαθmicroίδας του επίκουρου καθηγητή στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ στο γνωστικό αντικείmicroενο laquoΙστορία του Βενετοκρατούmicroενου Ελληνισmicroούraquo (ΦΕΚ διορισmicroού αρ 50726-7-2011)

2004-2015 ∆ιδάσκω στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ τα υποχρεωτικά κατrsquo επιλογήν microαθήmicroατα Κατεύθυνσης Ιστορίας laquoΕισαγωγή στην Ιστορία του βενετοκρατούmicroενου Ελληνισmicroούraquo και laquoΗ παιδεία στον βενετοκρατούmicroενο ελληνικό χώροraquo καθώς και το microάθηmicroα ελεύθερης επιλογής laquoΗ λογοτεχνική παραγωγή στον βενετοκρατούmicroενο ελληνικό χώροraquo Επίσης διδάσκω microε ανάθεση το υποχρεωτικό microάθηmicroα laquoΕισαγωγή στη Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή Ιστορίαraquo και σε συνδιδασκαλία το επίσης υποχρεωτικό microάθηmicroα laquoΕισαγωγή στην Ιστορία του Νέου Νεότερου και Σύγχρονου Ελληνισmicroούraquo

lowastlowastlowast 2004-2015 Συνεργάζοmicroαι microε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήmicroιο

(ΕΑΠ) και διδάσκω στη θεmicroατική ενότητα laquoΒυζαντινός και ∆υτικός κόσmicroοςraquo

2012-2014 ∆ίδαξα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραmicromicroα του Τmicroήmicroατος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ το microάθηmicroα Η Λογοτεχνία στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελλαδικού χώρου

4 ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ bull Στ΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο (Ζάκυνθος 23-27 Σεπτεmicroβρίου

1997) τίτλος ανακοίνωσης laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadinoraquo

bull Γ΄ Πανελλήνιο Συmicroπόσιο Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης

(Μέγαρο Παλαιάς Βουλής 29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) τίτλος ανακοίνωσης laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo

bull Α΄ ∆ιεθνές Συνέδριο Κυθηραϊκών Μελετών (Κύθηρα 20-24 Σε-πτεmicroβρίου 2000) τίτλος ανακοίνωσης laquoΠαρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo

bull Β΄ ∆ιεθνές Ιστορικό και Αρχαιολογικό Συνέδριο Αιτωλοακαρνανίας (Αγρίνιο 29-31 Μαρτίου 2002) τίτλος ανακοίνωσης laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo

bull ΚΓ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 24-26 Μαΐου 2002) τίτλος ανακοίνωσης laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντά-φυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo

bull Κ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 30 31 Μαΐου - 1 Ιουνίου 2003) τίτλος ανακοίνωσης laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα 17ος -18ος αιraquo

bull ΚΕ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 21-23 Μαΐου 2004) τίτλος ανακοίνωσης laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo

bull Β΄ Τοπικό Συνέδριο της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών Ξηροκάmicroπι Σπάρτης 28 Οκτωβρίου-1 Νοεmicroβρίου 2004 τίτλος ανακοίνωσης laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως εmicroπερίστατοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo

bull ΚΣΤ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 27-29 Μαΐου 2005) τίτλος ανακοίνωσης laquoΑπό τον αβοκάτο στον γκενεράλη Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους τον 18ο αιώναraquo

bull ∆΄ Πανελλήνιο Συmicroπόσιο Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης Αθήνα 4-6 Νοεmicroβρίου 2005 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ κρητική οικογένεια Σκορδίλη στην Κέρκυρα Η ένταξή της στο Συmicroβούλιο και η ενσωmicroάτωσή της στην κοινωνία του νησιούraquo

bull Επιστηmicroονικό Συνέδριο laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo (Κέρκυρα 7 και 8 ∆εκεmicroβρίου 2005) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιώναraquo

bull Η΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αιώνα Τα πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1594raquo

bull ΚΗ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 25-27 Μαΐου 2007) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟι αναφορές ενός βενετού Βάϊλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώναraquo

bull Convegno Internazionale di Studi laquoI Greci durante la veneto-crazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Venezia 3-7 dicembre 2007raquo Τίτλος ανακοίνωσηςlaquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquo ossimoro del caso di un suddito venezianoraquo

bull Θ΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο από το τοπικό στο βενετικό ιδίωmicroα Η εγγραmicromicroατοσύνη των βενετών υπηκόων στα νησιά του Ιονίουraquo

bull 10ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας Κοmicroοτηνή 1-4 Σεπτεmicroβρίου 2011 αναρτηmicroένη ανακοίνωση σε συνεργασία microε Ελένη Καnotραντζόλα και Αναστάσιο Παπαϊωάννου microε θέmicroα laquoΣτοιχεία για τη δηmicroώδη ελληνική την εποχή της βενετοκρατίας η microαρτυρία των κερκυραϊκών microαθηmicroαταρίων του 18ου αιώναraquo

bull Λ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 31 Μαΐου-2 Ιουνίου 2013) Συνεδρία στη microνήmicroη Χ Κ Παπαστάθη και Κ Γ Πιτσάκη σε συνεργασία microε την Ελληνική Εταιρεία Ιστορίας του ∆ικαίου Τίτλος ανακοίνωσης laquoΜε αφορmicroή ένα έγγραφο της Propaganda Fidei Νεότερα στοιχεία για τη σχολή του Νικηφόρου Θεοτόκηraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου - 4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΦωσκολιανά εργοβιογραφικά οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆εβιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον Καθηγητή Θεοδόσιο Πυλαρινό)

bull 2ο Εθνικό ∆ιεπιστηmicroονικό Συνέδριο Ιστορία των δοmicroικών κατασκευών Ξάνθη 5-7 ∆εκεmicroβρίου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ναός της Σπηλαιώτισσας στην Κέρκυρατα ίχνη των δοmicroικών του microεταmicroορφώσεωνraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον ∆ρα Σπύρο Καρύδη)

5 ΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ bull Ηmicroερίδα Τmicroήmicroατος Ιστορίας Ιονίου πανεπιστηmicroίου 17 Απριλίου

2008 laquoΓυναίκες και γάmicroος στην Κέρκυρα Οικονοmicroικές δραστηριότητες και

κοινωνική αναπαραγωγή (17ος-19ος αιώναςraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΚατήχησις νεανίδωνrdquo απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών κατά τον 18ο αιώναraquo

bull ΙΒ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 23-24 Οκτω-βρίου 2009 εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο δοκίmicroιο του νοmicroικού Σπυρίδωνος Παλατζόλ-Σκορδίλλη ldquoDellrsquoavvocaturardquoraquo

bull Σεmicroινάριο Παλαιογραφίας Μορφωτικού Ιδρύmicroατος Εθνικής Τραπέζης εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο βιβλίο των Πρακτικών της Κοινότητας Ζακύνθου 1588-1594 Περιεχόmicroενο προβλήmicroατα έκδοσηςraquo (ΜΙΕΤ Αθήνα 29 Απριλίου 2010)

bull ΙΕ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 19-20 Οκτω-βρίου 2012 εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΑβοκάτοι και σολετσιταδόροιrdquo Μία προσπάθεια παρουσίασης των δικηγόρων και των υποδικηγόρων στο βενετικό Κράτος της Θάλασσας τον 18ο αιώναraquo

bull ∆ιηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ 8-9 ∆εκεmicroβρίου 2012 laquoΒενετοί και άλλοι λατίνοι στο βόρειο ελληνικό χώροraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ Θράκη και τα νησιά του βόρειου Αιγαίου microέσα από τα κείmicroενα των βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo

bull Σεmicroινάριο Ιστορίας ∆ικαίου 2012-2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΠοι-νικές υποθέσεις και τακτική υπεράσπισης microέσα από κείmicroενα αγορεύσεων του 18ου αιώναraquo (Νοmicroικό Σπουδαστήριο Αθήνα 15 Απριλίου 2013)

bull Επιmicroορφωτική Ηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ∆νσης Βθmicroιας Εκπσης Ροδόπης εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ περιοχή της Μοnotσυνούπολης ως φέουδο των λατίνων κυριάρχωνraquo (∆ηmicroοτική Βιβλιοθήκη Κοmicroοτηνή 18 Απριλίου 2013)

bull 9η Πανελλήνια ∆ιηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Ιατρική και Εκ-κλησία microια σχέση 2000 χρόνων Αmicroφίκλεια 30 Νοεmicroβρίου -1 ∆εκεmicroβρίου 2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟ ιατρός και ο ιερέας microια πρώτη προσέγγιση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων αποφοίτων του πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας και βενετών υπηκόωνraquo

bull 10η Πανελλήνια Ηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Αγγειολεmicroφικό σύστηmicroα 3000 χρόνια microελέτης και θεραπείας του Αθήνα 4 Απριλίου 2014 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟι αγγειακές παθήσεις ως αιτίες θανάτου και σε αλλοnotτινούς καιρούς microαρτυρίες από ληξιαρχικά βιβλία ναών Κέρκυρας και Βενετίας (16ος-18ος αι)raquo

6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ∆ΙΑΛΕΞΕΙΣ

bull Εργαστήριο του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίαςndash

Αρχαιολογίας του πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Απρίλιος 1997) σεmicroινάριο microε θέmicroα laquoΝοτάριοι και νοταριακά κατάστιχα του 15ου αιώνα στην Κέρκυραraquo (βλ περιοδικό ∆ιαχρονία τεύχος 1 Μάιος 1997 σ 106)

bull Συνάντηση εργασίας microε θέmicroα laquoΙστορία και πολιτισmicroός του Βενε-τοκρατούmicroενου Ελληνισmicroού ∆ιδασκαλία και έρευναraquo (Βενετία 10-11 Ιουλίου 2006)

bull Μεταπτυχιακό Τmicroήmicroα Ιστορικής ∆ηmicroογραφίας του Ιονίου πανε-πιστηmicroίου Εισήγηση microε θέmicroα laquoΚερκυραϊκά microαθηmicroατάρια τυπολογία και ιδιαιτερότητεςraquo (Κέρκυρα 13 Μαΐου 2009)

bull Μεταπτυχιακό πρόγραmicromicroα ΕΚΠΑ εισήγηση microε θέmicroα laquoΌψεις της ελληνοmicroάθειας και της ιταλοmicroάθειας των βενετών υπηκόων του Ιόνιου χώρου (17ος-18ος αι)raquo (Φιλοσοφική Σχολή Αθήνα 15 Μαΐου 2012)

bull Συmicromicroετοχή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του 2ου Γυmicroνασίου Κο-microοτηνής εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε microια βενετική κτήση του ελληνικού χώρουraquo (Κοmicroοτηνή 8 Μαρτίου 2013)

7 ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ α Αυτοτελή έργα 1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)

Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχειριδίων 3] σσ 525+[3] 17Χ24 εκ ISBN 960-92133-1-6

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 1] σσ 262 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ Θ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Με-λετήmicroατα αρ 4] σσ 142 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

σίων Εφηmicroερίδων Μακεδονίας-Θράκης (ΕΣΗΕΜΘ) microε τη συγχρηmicroατο-δότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταmicroείου (επιστηmicroονικός υπεύθυνος του έργου ο καθηγητής του ΑΠΘ κ Χρ Τσολάκης)

2000-2002 Απόσπαση στο Ινστιτούτο ∆ιαρκούς Επιmicroόρφωσης Ενηλί-κων ∆ιδασκαλία του γνωστικού αντικειmicroένου Ελληνική Γλώσσα στο Σχο-λείο ∆εύτερης Ευκαιρίας Αττικής (Γενική Γραmicromicroατεία Εκπαίδευσης Ενη-λίκων του ΥΠΕΠΘ)

2003 Εκλέχτηκα στη θέση λέκτορα στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ στο γνωστικό αντικείmicroενο laquoΙστορία του Βενετοκρατούmicroενου Ελληνισmicroούraquo (ΦΕΚ διορισmicroού αρ 1359-6-2004)

2011 Εκλέχτηκα σε θέση ∆ΕΠ της βαθmicroίδας του επίκουρου καθηγητή στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ στο γνωστικό αντικείmicroενο laquoΙστορία του Βενετοκρατούmicroενου Ελληνισmicroούraquo (ΦΕΚ διορισmicroού αρ 50726-7-2011)

2004-2015 ∆ιδάσκω στο Τmicroήmicroα Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ τα υποχρεωτικά κατrsquo επιλογήν microαθήmicroατα Κατεύθυνσης Ιστορίας laquoΕισαγωγή στην Ιστορία του βενετοκρατούmicroενου Ελληνισmicroούraquo και laquoΗ παιδεία στον βενετοκρατούmicroενο ελληνικό χώροraquo καθώς και το microάθηmicroα ελεύθερης επιλογής laquoΗ λογοτεχνική παραγωγή στον βενετοκρατούmicroενο ελληνικό χώροraquo Επίσης διδάσκω microε ανάθεση το υποχρεωτικό microάθηmicroα laquoΕισαγωγή στη Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή Ιστορίαraquo και σε συνδιδασκαλία το επίσης υποχρεωτικό microάθηmicroα laquoΕισαγωγή στην Ιστορία του Νέου Νεότερου και Σύγχρονου Ελληνισmicroούraquo

lowastlowastlowast 2004-2015 Συνεργάζοmicroαι microε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήmicroιο

(ΕΑΠ) και διδάσκω στη θεmicroατική ενότητα laquoΒυζαντινός και ∆υτικός κόσmicroοςraquo

2012-2014 ∆ίδαξα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραmicromicroα του Τmicroήmicroατος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ το microάθηmicroα Η Λογοτεχνία στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελλαδικού χώρου

4 ΣΥΝΕ∆ΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ bull Στ΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο (Ζάκυνθος 23-27 Σεπτεmicroβρίου

1997) τίτλος ανακοίνωσης laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadinoraquo

bull Γ΄ Πανελλήνιο Συmicroπόσιο Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης

(Μέγαρο Παλαιάς Βουλής 29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) τίτλος ανακοίνωσης laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo

bull Α΄ ∆ιεθνές Συνέδριο Κυθηραϊκών Μελετών (Κύθηρα 20-24 Σε-πτεmicroβρίου 2000) τίτλος ανακοίνωσης laquoΠαρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo

bull Β΄ ∆ιεθνές Ιστορικό και Αρχαιολογικό Συνέδριο Αιτωλοακαρνανίας (Αγρίνιο 29-31 Μαρτίου 2002) τίτλος ανακοίνωσης laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo

bull ΚΓ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 24-26 Μαΐου 2002) τίτλος ανακοίνωσης laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντά-φυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo

bull Κ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 30 31 Μαΐου - 1 Ιουνίου 2003) τίτλος ανακοίνωσης laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα 17ος -18ος αιraquo

bull ΚΕ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 21-23 Μαΐου 2004) τίτλος ανακοίνωσης laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo

bull Β΄ Τοπικό Συνέδριο της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών Ξηροκάmicroπι Σπάρτης 28 Οκτωβρίου-1 Νοεmicroβρίου 2004 τίτλος ανακοίνωσης laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως εmicroπερίστατοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo

bull ΚΣΤ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 27-29 Μαΐου 2005) τίτλος ανακοίνωσης laquoΑπό τον αβοκάτο στον γκενεράλη Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους τον 18ο αιώναraquo

bull ∆΄ Πανελλήνιο Συmicroπόσιο Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης Αθήνα 4-6 Νοεmicroβρίου 2005 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ κρητική οικογένεια Σκορδίλη στην Κέρκυρα Η ένταξή της στο Συmicroβούλιο και η ενσωmicroάτωσή της στην κοινωνία του νησιούraquo

bull Επιστηmicroονικό Συνέδριο laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo (Κέρκυρα 7 και 8 ∆εκεmicroβρίου 2005) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιώναraquo

bull Η΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αιώνα Τα πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1594raquo

bull ΚΗ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 25-27 Μαΐου 2007) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟι αναφορές ενός βενετού Βάϊλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώναraquo

bull Convegno Internazionale di Studi laquoI Greci durante la veneto-crazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Venezia 3-7 dicembre 2007raquo Τίτλος ανακοίνωσηςlaquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquo ossimoro del caso di un suddito venezianoraquo

bull Θ΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο από το τοπικό στο βενετικό ιδίωmicroα Η εγγραmicromicroατοσύνη των βενετών υπηκόων στα νησιά του Ιονίουraquo

bull 10ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας Κοmicroοτηνή 1-4 Σεπτεmicroβρίου 2011 αναρτηmicroένη ανακοίνωση σε συνεργασία microε Ελένη Καnotραντζόλα και Αναστάσιο Παπαϊωάννου microε θέmicroα laquoΣτοιχεία για τη δηmicroώδη ελληνική την εποχή της βενετοκρατίας η microαρτυρία των κερκυραϊκών microαθηmicroαταρίων του 18ου αιώναraquo

bull Λ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 31 Μαΐου-2 Ιουνίου 2013) Συνεδρία στη microνήmicroη Χ Κ Παπαστάθη και Κ Γ Πιτσάκη σε συνεργασία microε την Ελληνική Εταιρεία Ιστορίας του ∆ικαίου Τίτλος ανακοίνωσης laquoΜε αφορmicroή ένα έγγραφο της Propaganda Fidei Νεότερα στοιχεία για τη σχολή του Νικηφόρου Θεοτόκηraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου - 4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΦωσκολιανά εργοβιογραφικά οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆εβιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον Καθηγητή Θεοδόσιο Πυλαρινό)

bull 2ο Εθνικό ∆ιεπιστηmicroονικό Συνέδριο Ιστορία των δοmicroικών κατασκευών Ξάνθη 5-7 ∆εκεmicroβρίου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ναός της Σπηλαιώτισσας στην Κέρκυρατα ίχνη των δοmicroικών του microεταmicroορφώσεωνraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον ∆ρα Σπύρο Καρύδη)

5 ΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ bull Ηmicroερίδα Τmicroήmicroατος Ιστορίας Ιονίου πανεπιστηmicroίου 17 Απριλίου

2008 laquoΓυναίκες και γάmicroος στην Κέρκυρα Οικονοmicroικές δραστηριότητες και

κοινωνική αναπαραγωγή (17ος-19ος αιώναςraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΚατήχησις νεανίδωνrdquo απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών κατά τον 18ο αιώναraquo

bull ΙΒ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 23-24 Οκτω-βρίου 2009 εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο δοκίmicroιο του νοmicroικού Σπυρίδωνος Παλατζόλ-Σκορδίλλη ldquoDellrsquoavvocaturardquoraquo

bull Σεmicroινάριο Παλαιογραφίας Μορφωτικού Ιδρύmicroατος Εθνικής Τραπέζης εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο βιβλίο των Πρακτικών της Κοινότητας Ζακύνθου 1588-1594 Περιεχόmicroενο προβλήmicroατα έκδοσηςraquo (ΜΙΕΤ Αθήνα 29 Απριλίου 2010)

bull ΙΕ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 19-20 Οκτω-βρίου 2012 εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΑβοκάτοι και σολετσιταδόροιrdquo Μία προσπάθεια παρουσίασης των δικηγόρων και των υποδικηγόρων στο βενετικό Κράτος της Θάλασσας τον 18ο αιώναraquo

bull ∆ιηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ 8-9 ∆εκεmicroβρίου 2012 laquoΒενετοί και άλλοι λατίνοι στο βόρειο ελληνικό χώροraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ Θράκη και τα νησιά του βόρειου Αιγαίου microέσα από τα κείmicroενα των βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo

bull Σεmicroινάριο Ιστορίας ∆ικαίου 2012-2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΠοι-νικές υποθέσεις και τακτική υπεράσπισης microέσα από κείmicroενα αγορεύσεων του 18ου αιώναraquo (Νοmicroικό Σπουδαστήριο Αθήνα 15 Απριλίου 2013)

bull Επιmicroορφωτική Ηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ∆νσης Βθmicroιας Εκπσης Ροδόπης εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ περιοχή της Μοnotσυνούπολης ως φέουδο των λατίνων κυριάρχωνraquo (∆ηmicroοτική Βιβλιοθήκη Κοmicroοτηνή 18 Απριλίου 2013)

bull 9η Πανελλήνια ∆ιηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Ιατρική και Εκ-κλησία microια σχέση 2000 χρόνων Αmicroφίκλεια 30 Νοεmicroβρίου -1 ∆εκεmicroβρίου 2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟ ιατρός και ο ιερέας microια πρώτη προσέγγιση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων αποφοίτων του πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας και βενετών υπηκόωνraquo

bull 10η Πανελλήνια Ηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Αγγειολεmicroφικό σύστηmicroα 3000 χρόνια microελέτης και θεραπείας του Αθήνα 4 Απριλίου 2014 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟι αγγειακές παθήσεις ως αιτίες θανάτου και σε αλλοnotτινούς καιρούς microαρτυρίες από ληξιαρχικά βιβλία ναών Κέρκυρας και Βενετίας (16ος-18ος αι)raquo

6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ∆ΙΑΛΕΞΕΙΣ

bull Εργαστήριο του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίαςndash

Αρχαιολογίας του πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Απρίλιος 1997) σεmicroινάριο microε θέmicroα laquoΝοτάριοι και νοταριακά κατάστιχα του 15ου αιώνα στην Κέρκυραraquo (βλ περιοδικό ∆ιαχρονία τεύχος 1 Μάιος 1997 σ 106)

bull Συνάντηση εργασίας microε θέmicroα laquoΙστορία και πολιτισmicroός του Βενε-τοκρατούmicroενου Ελληνισmicroού ∆ιδασκαλία και έρευναraquo (Βενετία 10-11 Ιουλίου 2006)

bull Μεταπτυχιακό Τmicroήmicroα Ιστορικής ∆ηmicroογραφίας του Ιονίου πανε-πιστηmicroίου Εισήγηση microε θέmicroα laquoΚερκυραϊκά microαθηmicroατάρια τυπολογία και ιδιαιτερότητεςraquo (Κέρκυρα 13 Μαΐου 2009)

bull Μεταπτυχιακό πρόγραmicromicroα ΕΚΠΑ εισήγηση microε θέmicroα laquoΌψεις της ελληνοmicroάθειας και της ιταλοmicroάθειας των βενετών υπηκόων του Ιόνιου χώρου (17ος-18ος αι)raquo (Φιλοσοφική Σχολή Αθήνα 15 Μαΐου 2012)

bull Συmicromicroετοχή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του 2ου Γυmicroνασίου Κο-microοτηνής εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε microια βενετική κτήση του ελληνικού χώρουraquo (Κοmicroοτηνή 8 Μαρτίου 2013)

7 ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ α Αυτοτελή έργα 1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)

Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχειριδίων 3] σσ 525+[3] 17Χ24 εκ ISBN 960-92133-1-6

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 1] σσ 262 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ Θ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Με-λετήmicroατα αρ 4] σσ 142 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

(Μέγαρο Παλαιάς Βουλής 29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) τίτλος ανακοίνωσης laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo

bull Α΄ ∆ιεθνές Συνέδριο Κυθηραϊκών Μελετών (Κύθηρα 20-24 Σε-πτεmicroβρίου 2000) τίτλος ανακοίνωσης laquoΠαρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo

bull Β΄ ∆ιεθνές Ιστορικό και Αρχαιολογικό Συνέδριο Αιτωλοακαρνανίας (Αγρίνιο 29-31 Μαρτίου 2002) τίτλος ανακοίνωσης laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo

bull ΚΓ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 24-26 Μαΐου 2002) τίτλος ανακοίνωσης laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντά-φυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo

bull Κ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 30 31 Μαΐου - 1 Ιουνίου 2003) τίτλος ανακοίνωσης laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα 17ος -18ος αιraquo

bull ΚΕ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 21-23 Μαΐου 2004) τίτλος ανακοίνωσης laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo

bull Β΄ Τοπικό Συνέδριο της Εταιρείας Λακωνικών Σπουδών Ξηροκάmicroπι Σπάρτης 28 Οκτωβρίου-1 Νοεmicroβρίου 2004 τίτλος ανακοίνωσης laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως εmicroπερίστατοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo

bull ΚΣΤ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 27-29 Μαΐου 2005) τίτλος ανακοίνωσης laquoΑπό τον αβοκάτο στον γκενεράλη Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους τον 18ο αιώναraquo

bull ∆΄ Πανελλήνιο Συmicroπόσιο Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης Αθήνα 4-6 Νοεmicroβρίου 2005 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ κρητική οικογένεια Σκορδίλη στην Κέρκυρα Η ένταξή της στο Συmicroβούλιο και η ενσωmicroάτωσή της στην κοινωνία του νησιούraquo

bull Επιστηmicroονικό Συνέδριο laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo (Κέρκυρα 7 και 8 ∆εκεmicroβρίου 2005) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιώναraquo

bull Η΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αιώνα Τα πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1594raquo

bull ΚΗ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 25-27 Μαΐου 2007) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟι αναφορές ενός βενετού Βάϊλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώναraquo

bull Convegno Internazionale di Studi laquoI Greci durante la veneto-crazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Venezia 3-7 dicembre 2007raquo Τίτλος ανακοίνωσηςlaquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquo ossimoro del caso di un suddito venezianoraquo

bull Θ΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο από το τοπικό στο βενετικό ιδίωmicroα Η εγγραmicromicroατοσύνη των βενετών υπηκόων στα νησιά του Ιονίουraquo

bull 10ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας Κοmicroοτηνή 1-4 Σεπτεmicroβρίου 2011 αναρτηmicroένη ανακοίνωση σε συνεργασία microε Ελένη Καnotραντζόλα και Αναστάσιο Παπαϊωάννου microε θέmicroα laquoΣτοιχεία για τη δηmicroώδη ελληνική την εποχή της βενετοκρατίας η microαρτυρία των κερκυραϊκών microαθηmicroαταρίων του 18ου αιώναraquo

bull Λ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 31 Μαΐου-2 Ιουνίου 2013) Συνεδρία στη microνήmicroη Χ Κ Παπαστάθη και Κ Γ Πιτσάκη σε συνεργασία microε την Ελληνική Εταιρεία Ιστορίας του ∆ικαίου Τίτλος ανακοίνωσης laquoΜε αφορmicroή ένα έγγραφο της Propaganda Fidei Νεότερα στοιχεία για τη σχολή του Νικηφόρου Θεοτόκηraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου - 4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΦωσκολιανά εργοβιογραφικά οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆εβιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον Καθηγητή Θεοδόσιο Πυλαρινό)

bull 2ο Εθνικό ∆ιεπιστηmicroονικό Συνέδριο Ιστορία των δοmicroικών κατασκευών Ξάνθη 5-7 ∆εκεmicroβρίου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ναός της Σπηλαιώτισσας στην Κέρκυρατα ίχνη των δοmicroικών του microεταmicroορφώσεωνraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον ∆ρα Σπύρο Καρύδη)

5 ΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ bull Ηmicroερίδα Τmicroήmicroατος Ιστορίας Ιονίου πανεπιστηmicroίου 17 Απριλίου

2008 laquoΓυναίκες και γάmicroος στην Κέρκυρα Οικονοmicroικές δραστηριότητες και

κοινωνική αναπαραγωγή (17ος-19ος αιώναςraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΚατήχησις νεανίδωνrdquo απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών κατά τον 18ο αιώναraquo

bull ΙΒ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 23-24 Οκτω-βρίου 2009 εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο δοκίmicroιο του νοmicroικού Σπυρίδωνος Παλατζόλ-Σκορδίλλη ldquoDellrsquoavvocaturardquoraquo

bull Σεmicroινάριο Παλαιογραφίας Μορφωτικού Ιδρύmicroατος Εθνικής Τραπέζης εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο βιβλίο των Πρακτικών της Κοινότητας Ζακύνθου 1588-1594 Περιεχόmicroενο προβλήmicroατα έκδοσηςraquo (ΜΙΕΤ Αθήνα 29 Απριλίου 2010)

bull ΙΕ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 19-20 Οκτω-βρίου 2012 εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΑβοκάτοι και σολετσιταδόροιrdquo Μία προσπάθεια παρουσίασης των δικηγόρων και των υποδικηγόρων στο βενετικό Κράτος της Θάλασσας τον 18ο αιώναraquo

bull ∆ιηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ 8-9 ∆εκεmicroβρίου 2012 laquoΒενετοί και άλλοι λατίνοι στο βόρειο ελληνικό χώροraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ Θράκη και τα νησιά του βόρειου Αιγαίου microέσα από τα κείmicroενα των βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo

bull Σεmicroινάριο Ιστορίας ∆ικαίου 2012-2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΠοι-νικές υποθέσεις και τακτική υπεράσπισης microέσα από κείmicroενα αγορεύσεων του 18ου αιώναraquo (Νοmicroικό Σπουδαστήριο Αθήνα 15 Απριλίου 2013)

bull Επιmicroορφωτική Ηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ∆νσης Βθmicroιας Εκπσης Ροδόπης εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ περιοχή της Μοnotσυνούπολης ως φέουδο των λατίνων κυριάρχωνraquo (∆ηmicroοτική Βιβλιοθήκη Κοmicroοτηνή 18 Απριλίου 2013)

bull 9η Πανελλήνια ∆ιηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Ιατρική και Εκ-κλησία microια σχέση 2000 χρόνων Αmicroφίκλεια 30 Νοεmicroβρίου -1 ∆εκεmicroβρίου 2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟ ιατρός και ο ιερέας microια πρώτη προσέγγιση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων αποφοίτων του πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας και βενετών υπηκόωνraquo

bull 10η Πανελλήνια Ηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Αγγειολεmicroφικό σύστηmicroα 3000 χρόνια microελέτης και θεραπείας του Αθήνα 4 Απριλίου 2014 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟι αγγειακές παθήσεις ως αιτίες θανάτου και σε αλλοnotτινούς καιρούς microαρτυρίες από ληξιαρχικά βιβλία ναών Κέρκυρας και Βενετίας (16ος-18ος αι)raquo

6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ∆ΙΑΛΕΞΕΙΣ

bull Εργαστήριο του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίαςndash

Αρχαιολογίας του πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Απρίλιος 1997) σεmicroινάριο microε θέmicroα laquoΝοτάριοι και νοταριακά κατάστιχα του 15ου αιώνα στην Κέρκυραraquo (βλ περιοδικό ∆ιαχρονία τεύχος 1 Μάιος 1997 σ 106)

bull Συνάντηση εργασίας microε θέmicroα laquoΙστορία και πολιτισmicroός του Βενε-τοκρατούmicroενου Ελληνισmicroού ∆ιδασκαλία και έρευναraquo (Βενετία 10-11 Ιουλίου 2006)

bull Μεταπτυχιακό Τmicroήmicroα Ιστορικής ∆ηmicroογραφίας του Ιονίου πανε-πιστηmicroίου Εισήγηση microε θέmicroα laquoΚερκυραϊκά microαθηmicroατάρια τυπολογία και ιδιαιτερότητεςraquo (Κέρκυρα 13 Μαΐου 2009)

bull Μεταπτυχιακό πρόγραmicromicroα ΕΚΠΑ εισήγηση microε θέmicroα laquoΌψεις της ελληνοmicroάθειας και της ιταλοmicroάθειας των βενετών υπηκόων του Ιόνιου χώρου (17ος-18ος αι)raquo (Φιλοσοφική Σχολή Αθήνα 15 Μαΐου 2012)

bull Συmicromicroετοχή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του 2ου Γυmicroνασίου Κο-microοτηνής εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε microια βενετική κτήση του ελληνικού χώρουraquo (Κοmicroοτηνή 8 Μαρτίου 2013)

7 ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ α Αυτοτελή έργα 1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)

Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχειριδίων 3] σσ 525+[3] 17Χ24 εκ ISBN 960-92133-1-6

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 1] σσ 262 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ Θ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Με-λετήmicroατα αρ 4] σσ 142 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

bull ΚΗ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 25-27 Μαΐου 2007) τίτλος ανακοίνωσης laquoΟι αναφορές ενός βενετού Βάϊλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώναraquo

bull Convegno Internazionale di Studi laquoI Greci durante la veneto-crazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Venezia 3-7 dicembre 2007raquo Τίτλος ανακοίνωσηςlaquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquo ossimoro del caso di un suddito venezianoraquo

bull Θ΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 τίτλος ανακοίνωσης laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο από το τοπικό στο βενετικό ιδίωmicroα Η εγγραmicromicroατοσύνη των βενετών υπηκόων στα νησιά του Ιονίουraquo

bull 10ο ∆ιεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας Κοmicroοτηνή 1-4 Σεπτεmicroβρίου 2011 αναρτηmicroένη ανακοίνωση σε συνεργασία microε Ελένη Καnotραντζόλα και Αναστάσιο Παπαϊωάννου microε θέmicroα laquoΣτοιχεία για τη δηmicroώδη ελληνική την εποχή της βενετοκρατίας η microαρτυρία των κερκυραϊκών microαθηmicroαταρίων του 18ου αιώναraquo

bull Λ∆΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο (Θεσσαλονίκη 31 Μαΐου-2 Ιουνίου 2013) Συνεδρία στη microνήmicroη Χ Κ Παπαστάθη και Κ Γ Πιτσάκη σε συνεργασία microε την Ελληνική Εταιρεία Ιστορίας του ∆ικαίου Τίτλος ανακοίνωσης laquoΜε αφορmicroή ένα έγγραφο της Propaganda Fidei Νεότερα στοιχεία για τη σχολή του Νικηφόρου Θεοτόκηraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo

bull Ι΄ ∆ιεθνές Πανιόνιο Συνέδριο Κέρκυρα 30 Απριλίου - 4 Μαΐου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΦωσκολιανά εργοβιογραφικά οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆εβιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον Καθηγητή Θεοδόσιο Πυλαρινό)

bull 2ο Εθνικό ∆ιεπιστηmicroονικό Συνέδριο Ιστορία των δοmicroικών κατασκευών Ξάνθη 5-7 ∆εκεmicroβρίου 2014 τίτλος ανακοίνωσης laquoΟ ναός της Σπηλαιώτισσας στην Κέρκυρατα ίχνη των δοmicroικών του microεταmicroορφώσεωνraquo (κοινή ανακοίνωση microε τον ∆ρα Σπύρο Καρύδη)

5 ΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-∆ΙΗΜΕΡΙ∆ΕΣ-ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ bull Ηmicroερίδα Τmicroήmicroατος Ιστορίας Ιονίου πανεπιστηmicroίου 17 Απριλίου

2008 laquoΓυναίκες και γάmicroος στην Κέρκυρα Οικονοmicroικές δραστηριότητες και

κοινωνική αναπαραγωγή (17ος-19ος αιώναςraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΚατήχησις νεανίδωνrdquo απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών κατά τον 18ο αιώναraquo

bull ΙΒ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 23-24 Οκτω-βρίου 2009 εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο δοκίmicroιο του νοmicroικού Σπυρίδωνος Παλατζόλ-Σκορδίλλη ldquoDellrsquoavvocaturardquoraquo

bull Σεmicroινάριο Παλαιογραφίας Μορφωτικού Ιδρύmicroατος Εθνικής Τραπέζης εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο βιβλίο των Πρακτικών της Κοινότητας Ζακύνθου 1588-1594 Περιεχόmicroενο προβλήmicroατα έκδοσηςraquo (ΜΙΕΤ Αθήνα 29 Απριλίου 2010)

bull ΙΕ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 19-20 Οκτω-βρίου 2012 εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΑβοκάτοι και σολετσιταδόροιrdquo Μία προσπάθεια παρουσίασης των δικηγόρων και των υποδικηγόρων στο βενετικό Κράτος της Θάλασσας τον 18ο αιώναraquo

bull ∆ιηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ 8-9 ∆εκεmicroβρίου 2012 laquoΒενετοί και άλλοι λατίνοι στο βόρειο ελληνικό χώροraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ Θράκη και τα νησιά του βόρειου Αιγαίου microέσα από τα κείmicroενα των βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo

bull Σεmicroινάριο Ιστορίας ∆ικαίου 2012-2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΠοι-νικές υποθέσεις και τακτική υπεράσπισης microέσα από κείmicroενα αγορεύσεων του 18ου αιώναraquo (Νοmicroικό Σπουδαστήριο Αθήνα 15 Απριλίου 2013)

bull Επιmicroορφωτική Ηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ∆νσης Βθmicroιας Εκπσης Ροδόπης εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ περιοχή της Μοnotσυνούπολης ως φέουδο των λατίνων κυριάρχωνraquo (∆ηmicroοτική Βιβλιοθήκη Κοmicroοτηνή 18 Απριλίου 2013)

bull 9η Πανελλήνια ∆ιηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Ιατρική και Εκ-κλησία microια σχέση 2000 χρόνων Αmicroφίκλεια 30 Νοεmicroβρίου -1 ∆εκεmicroβρίου 2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟ ιατρός και ο ιερέας microια πρώτη προσέγγιση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων αποφοίτων του πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας και βενετών υπηκόωνraquo

bull 10η Πανελλήνια Ηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Αγγειολεmicroφικό σύστηmicroα 3000 χρόνια microελέτης και θεραπείας του Αθήνα 4 Απριλίου 2014 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟι αγγειακές παθήσεις ως αιτίες θανάτου και σε αλλοnotτινούς καιρούς microαρτυρίες από ληξιαρχικά βιβλία ναών Κέρκυρας και Βενετίας (16ος-18ος αι)raquo

6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ∆ΙΑΛΕΞΕΙΣ

bull Εργαστήριο του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίαςndash

Αρχαιολογίας του πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Απρίλιος 1997) σεmicroινάριο microε θέmicroα laquoΝοτάριοι και νοταριακά κατάστιχα του 15ου αιώνα στην Κέρκυραraquo (βλ περιοδικό ∆ιαχρονία τεύχος 1 Μάιος 1997 σ 106)

bull Συνάντηση εργασίας microε θέmicroα laquoΙστορία και πολιτισmicroός του Βενε-τοκρατούmicroενου Ελληνισmicroού ∆ιδασκαλία και έρευναraquo (Βενετία 10-11 Ιουλίου 2006)

bull Μεταπτυχιακό Τmicroήmicroα Ιστορικής ∆ηmicroογραφίας του Ιονίου πανε-πιστηmicroίου Εισήγηση microε θέmicroα laquoΚερκυραϊκά microαθηmicroατάρια τυπολογία και ιδιαιτερότητεςraquo (Κέρκυρα 13 Μαΐου 2009)

bull Μεταπτυχιακό πρόγραmicromicroα ΕΚΠΑ εισήγηση microε θέmicroα laquoΌψεις της ελληνοmicroάθειας και της ιταλοmicroάθειας των βενετών υπηκόων του Ιόνιου χώρου (17ος-18ος αι)raquo (Φιλοσοφική Σχολή Αθήνα 15 Μαΐου 2012)

bull Συmicromicroετοχή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του 2ου Γυmicroνασίου Κο-microοτηνής εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε microια βενετική κτήση του ελληνικού χώρουraquo (Κοmicroοτηνή 8 Μαρτίου 2013)

7 ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ α Αυτοτελή έργα 1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)

Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχειριδίων 3] σσ 525+[3] 17Χ24 εκ ISBN 960-92133-1-6

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 1] σσ 262 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ Θ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Με-λετήmicroατα αρ 4] σσ 142 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

κοινωνική αναπαραγωγή (17ος-19ος αιώναςraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΚατήχησις νεανίδωνrdquo απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών κατά τον 18ο αιώναraquo

bull ΙΒ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 23-24 Οκτω-βρίου 2009 εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο δοκίmicroιο του νοmicroικού Σπυρίδωνος Παλατζόλ-Σκορδίλλη ldquoDellrsquoavvocaturardquoraquo

bull Σεmicroινάριο Παλαιογραφίας Μορφωτικού Ιδρύmicroατος Εθνικής Τραπέζης εισήγηση microε θέmicroα laquoΤο βιβλίο των Πρακτικών της Κοινότητας Ζακύνθου 1588-1594 Περιεχόmicroενο προβλήmicroατα έκδοσηςraquo (ΜΙΕΤ Αθήνα 29 Απριλίου 2010)

bull ΙΕ΄ Συνάντηση Ιστορικών του ∆ικαίου Κοmicroοτηνή 19-20 Οκτω-βρίου 2012 εισήγηση microε θέmicroα laquoldquoΑβοκάτοι και σολετσιταδόροιrdquo Μία προσπάθεια παρουσίασης των δικηγόρων και των υποδικηγόρων στο βενετικό Κράτος της Θάλασσας τον 18ο αιώναraquo

bull ∆ιηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Ιστορίας και Εθνολογίας του ∆ΠΘ 8-9 ∆εκεmicroβρίου 2012 laquoΒενετοί και άλλοι λατίνοι στο βόρειο ελληνικό χώροraquo εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ Θράκη και τα νησιά του βόρειου Αιγαίου microέσα από τα κείmicroενα των βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo

bull Σεmicroινάριο Ιστορίας ∆ικαίου 2012-2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΠοι-νικές υποθέσεις και τακτική υπεράσπισης microέσα από κείmicroενα αγορεύσεων του 18ου αιώναraquo (Νοmicroικό Σπουδαστήριο Αθήνα 15 Απριλίου 2013)

bull Επιmicroορφωτική Ηmicroερίδα του Τmicroήmicroατος Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ∆νσης Βθmicroιας Εκπσης Ροδόπης εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ περιοχή της Μοnotσυνούπολης ως φέουδο των λατίνων κυριάρχωνraquo (∆ηmicroοτική Βιβλιοθήκη Κοmicroοτηνή 18 Απριλίου 2013)

bull 9η Πανελλήνια ∆ιηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Ιατρική και Εκ-κλησία microια σχέση 2000 χρόνων Αmicroφίκλεια 30 Νοεmicroβρίου -1 ∆εκεmicroβρίου 2013 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟ ιατρός και ο ιερέας microια πρώτη προσέγγιση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων αποφοίτων του πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας και βενετών υπηκόωνraquo

bull 10η Πανελλήνια Ηmicroερίδα Ιστορίας της Ιατρικής Αγγειολεmicroφικό σύστηmicroα 3000 χρόνια microελέτης και θεραπείας του Αθήνα 4 Απριλίου 2014 εισήγηση microε θέmicroα laquoΟι αγγειακές παθήσεις ως αιτίες θανάτου και σε αλλοnotτινούς καιρούς microαρτυρίες από ληξιαρχικά βιβλία ναών Κέρκυρας και Βενετίας (16ος-18ος αι)raquo

6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ∆ΙΑΛΕΞΕΙΣ

bull Εργαστήριο του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίαςndash

Αρχαιολογίας του πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Απρίλιος 1997) σεmicroινάριο microε θέmicroα laquoΝοτάριοι και νοταριακά κατάστιχα του 15ου αιώνα στην Κέρκυραraquo (βλ περιοδικό ∆ιαχρονία τεύχος 1 Μάιος 1997 σ 106)

bull Συνάντηση εργασίας microε θέmicroα laquoΙστορία και πολιτισmicroός του Βενε-τοκρατούmicroενου Ελληνισmicroού ∆ιδασκαλία και έρευναraquo (Βενετία 10-11 Ιουλίου 2006)

bull Μεταπτυχιακό Τmicroήmicroα Ιστορικής ∆ηmicroογραφίας του Ιονίου πανε-πιστηmicroίου Εισήγηση microε θέmicroα laquoΚερκυραϊκά microαθηmicroατάρια τυπολογία και ιδιαιτερότητεςraquo (Κέρκυρα 13 Μαΐου 2009)

bull Μεταπτυχιακό πρόγραmicromicroα ΕΚΠΑ εισήγηση microε θέmicroα laquoΌψεις της ελληνοmicroάθειας και της ιταλοmicroάθειας των βενετών υπηκόων του Ιόνιου χώρου (17ος-18ος αι)raquo (Φιλοσοφική Σχολή Αθήνα 15 Μαΐου 2012)

bull Συmicromicroετοχή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του 2ου Γυmicroνασίου Κο-microοτηνής εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε microια βενετική κτήση του ελληνικού χώρουraquo (Κοmicroοτηνή 8 Μαρτίου 2013)

7 ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ α Αυτοτελή έργα 1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)

Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχειριδίων 3] σσ 525+[3] 17Χ24 εκ ISBN 960-92133-1-6

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 1] σσ 262 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ Θ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Με-λετήmicroατα αρ 4] σσ 142 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

6 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΕ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ∆ΙΑΛΕΞΕΙΣ

bull Εργαστήριο του Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίαςndash

Αρχαιολογίας του πανεπιστηmicroίου Αθηνών (Απρίλιος 1997) σεmicroινάριο microε θέmicroα laquoΝοτάριοι και νοταριακά κατάστιχα του 15ου αιώνα στην Κέρκυραraquo (βλ περιοδικό ∆ιαχρονία τεύχος 1 Μάιος 1997 σ 106)

bull Συνάντηση εργασίας microε θέmicroα laquoΙστορία και πολιτισmicroός του Βενε-τοκρατούmicroενου Ελληνισmicroού ∆ιδασκαλία και έρευναraquo (Βενετία 10-11 Ιουλίου 2006)

bull Μεταπτυχιακό Τmicroήmicroα Ιστορικής ∆ηmicroογραφίας του Ιονίου πανε-πιστηmicroίου Εισήγηση microε θέmicroα laquoΚερκυραϊκά microαθηmicroατάρια τυπολογία και ιδιαιτερότητεςraquo (Κέρκυρα 13 Μαΐου 2009)

bull Μεταπτυχιακό πρόγραmicromicroα ΕΚΠΑ εισήγηση microε θέmicroα laquoΌψεις της ελληνοmicroάθειας και της ιταλοmicroάθειας των βενετών υπηκόων του Ιόνιου χώρου (17ος-18ος αι)raquo (Φιλοσοφική Σχολή Αθήνα 15 Μαΐου 2012)

bull Συmicromicroετοχή στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του 2ου Γυmicroνασίου Κο-microοτηνής εισήγηση microε θέmicroα laquoΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σε microια βενετική κτήση του ελληνικού χώρουraquo (Κοmicroοτηνή 8 Μαρτίου 2013)

7 ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ α Αυτοτελή έργα 1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι)

Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχειριδίων 3] σσ 525+[3] 17Χ24 εκ ISBN 960-92133-1-6

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 1] σσ 262 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Υ Θ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Με-λετήmicroατα αρ 4] σσ 142 + 14 πίνακες 17Χ24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σσ 312 + [24] 17Χ24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2009 σσ 710 17Χ24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 17Χ24 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σσ 159 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

β Άρθρα 1 laquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαraquo

΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία) 2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των

ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία) 3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επι-

σκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283 4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το

επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερα-νιστής 23 (2001) 35-47

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 σσ 135-152

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

Κύθηρα 2003 σσ 445-458 8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικό-

πουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

9 laquoΌψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειο-ηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος- 18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 30 Μαΐου-1 Ιουνίου 2003 Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετο-κρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 21-23 Μαΐου 2004 Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θράκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Όψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυρας Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου 7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005 Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)]σσ 289-297

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα στον Οικουmicroενικό Πατριάρχη Βαρθολοmicroαίο Α΄ [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537 19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un

suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώνα Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

24 Ο βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

28 laquoMarmi nobiliraquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνε-δρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΩΝ

Α ΑΥΤΟΤΕΛΗ

1 Σχολεία και δάσκαλοι στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (16ος-18ος αι) Αθήνα 2003 [Θρακική Βιβλιοθήκη 7 Σειρά ∆ιατριβών και Εγχει-ριδίων 3] σσ 525+[3] 17times24 εκ ISBN 960-92133-1-6

Η διατριβή στηρίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται κατεξοχήν από το Ιστο-ρικό Αρχείο της Κέρκυρας και δευτερευόντως από το Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη το Αρχείο του Ελληνικού Κολλεγίου στη Ρώmicroη το Αρχείο του Βατικανού το Αρχείο της Κα-θολικής Αρχιεπισκοπής Κέρκυρας Χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια Στο πρώτο εξετάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου στην Κέρ-κυρα τον 16ο και 17ο αιώνα ο τρόπος εκλογής των δηmicroοσίων ελληνοδιδασκάλων και λατινο-διδασκάλων οι πηγές microισθοδοσίας και δίνο-νται τα ονόmicroατα όλων των υποψηφίων και

εκλεγmicroένων δασκάλων microε σύντοmicroα βιογραφικά σχεδάρια Οι ειδήσεις προ-έρχονται από τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Κέρκυρας που περιέχονται στην αρχειακή σειρά Ενετοκρατία Τα πρώτα αιτήmicroατα της Κοινότητας των Κερκυραίων για την εκλογή

δηmicroοσίου δασκάλου συmicroπεριελήφθησαν στις πρεσβείες του 1524 και του 1546 Στην πρεσβεία του 1524 διατυπώθηκε το αίτηmicroα για την πληρωmicroή από το δηmicroόσιο Ταmicroείο ενός δασκάλου χωρίς ιδιαίτερο προσδιορισmicroό του διδακτικού αντικειmicroένου ενώ ο καθορισmicroός δύο θέσεων δασκάλων ενός για τη διδασκαλία των ελληνικών και άλλου για των λατινικών καθώς και ο τρόπος εκλογής τους διασαφηνίστηκαν και εγκρίθηκαν microε την πρεσβεία του 1546 Το δηmicroόσιο σχολείο επιβεβαιωmicroένα άρχισε να λειτουργεί microετά το

1541 Στο προηγούmicroενο χρονικό διάστηmicroα υπάρχει η microαρτυρία ότι ως δη-microόσιος ελληνοδιδάσκαλος εργάστηκε ο Γεώργιος Μόσχος Οι δάσκαλοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από το Συmicroβούλιο της Κοινότητας το οποίο πρό-τεινε κάποιους υποψήφιους και στη συνέχεια προχωρούσε στην ψηφοφορία ∆εν αποδείχτηκε η παρέmicroβαση της Καθολικής Εκκλησίας στην εκλογή των δασκάλων και ειδικά των ελληνοδιδασκάλων παρότι υπάρχει microεmicroονωmicroένη microαρτυρία εξέτασης υποψήφιου λατινοδιδασκάλου Η λειτουργία του σχολείου δεν ήταν απρόσκοπτη ούτε αδιάλειπτη Ενώ

για την κερκυραϊκή Κοινότητα η εκπαίδευση των παιδιών της ήταν βασική φροντίδα εν τούτοις κάποιες φορές δεν δίσταζε να καλύψει microε τα προορι-σmicroένα για τη microισθοδοσία των δασκάλων χρήmicroατα τις ανάγκες της για τη σωmicroατική υγεία των πολιτών το πολιτικό συmicroφέρον τον εξωραϊσmicroό της πόλης Για όλες αυτές τις ανωτέρω αιτίες το δηmicroόσιο σχολείο ανέστειλε τη λειτουργία του στο τέλος του 17ου αιώνα (1686) και διέκοψε οριστικά τα έτη 1712-1713 Στη διάρκεια της λειτουργίας του δηmicroοσίου σχολείου για τη θέση του

ελληνοδιδασκάλου υπήρξαν 114 υποψήφια άτοmicroα ενώ για τη θέση του λα-τινοδιδασκάλου 91 Σχετικά microε την καταγωγή και το δόγmicroα των λατινοδι-δασκάλων η microελέτη των πρακτικών των εκλογών απέδειξε ότι στα πρώτα χρόνια οι λατινοδιδάσκαλοι ήταν λατίνοι συνήθως ιερωmicroένοι που υπηρε-τούσαν στον καθεδρικό ναό της πόλης αργότερα όmicroως δεν ήταν υποχρεω-τικά λατίνοι αλλά λατινοmicroαθείς πολλοί δε υποψήφιοι ή και εκλεγέντες ήταν ορθόδοξοι ιερείς Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η λειτουργία του δηmicroοσίου σχο-

λείου στον 18ο αιώνα Το 1758 ο Κερκυραίος Νικηφόρος Θεοτόκης microαζί microε τον δάσκαλό του και λόγιο Λευκαδίτη Ιερεmicroία Καββαδία ανέλαβαν να διδά-ξουν δωρεάν τα παιδιά της πόλης εισάγοντας νέα γνωστικά αντικείmicroενα Η λειτουργία της Σχολής Θεοτόκη στην Κέρκυρα είναι βέβαια γνωστή από προγενέστερες microελέτες και άλλων ερευνητών Εκείνο όmicroως που καταδει-κνύεται σε τούτη την εργασία είναι ότι αν και οι ανωτέρω δάσκαλοι δεν εκλέχτηκαν microε τη συνηθισmicroένη διαδικασία από το Συmicroβούλιο εντούτοις το Κοινό Φροντιστήριο στο οποίο δίδαξαν αποτέλεσε συνέχεια του δηmicroοσίου σχολείου Η εκθαmicroβωτική αναλαmicroπή των γραmicromicroάτων κράτησε microόνο έως το 1768 αλλά ήδη από το 1765 είχε αναχωρήσει ο Θεοτόκης από την Κέρκυρα Μετά την αναχώρησή του το τοπικό Συmicroβούλιο έκανε έκκληση για προ-σφορές ιδιωτών στη δηmicroόσια εκπαίδευση Η Κοινότητα αφού εξοικονόmicroησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή του σχολείου χρήmicroατα προσκάλεσε κα-

θηγητές από την Ιταλία τον Alberto Zaramellini και τον Gasparo Danieli οι οποίοι ανέλαβαν τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειmicroένων της Φιλοσο-φίας και της Ρητορικής Η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου microε το νέο αυτό σχήmicroα ήταν αρκετά βραχύβια από τον Οκτώβριο του 1768 έως το καλοκαίρι του 1773 Στο έτος αυτό σταmicroατά ουσιαστικά και τυπικά η λειτουργία του δηmicroοσίου σχολείου για τους δασκάλους του οποίου και την αmicroοιβή τους φρόντιζε έως τότε microόνο η Κοινότητα δια του εκλεγmicroένου Συmicroβουλίου της Η πολιτική που ακολούθησε η Κέρκυρα στη δηmicroιουργία και συντήρηση του δηmicroοσίου σχολείου αντικατοπτρίζει εκείνη της microητρόπολης Η Κοινότητα επιθυmicroούσε την εκπαίδευση των microελλοντικών microελών της τα οποία θα την υπηρετούσαν αναλαmicroβάνοντας διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα αλλά δεν ξόδευε δηmicroόσιο χρήmicroα και για τους δασκάλους όταν έκρινε ότι προείχαν άλλες ανάγκες Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ιδιωτική διδασκαλία των ιερών

γραmicromicroάτων αλλά και στη διδακτική δράση γνωστών Ελλήνων λογίων καθώς και καθολικών ιερωmicroένων που δίδαξαν στην Κέρκυρα τον 17ο και 18ο αιώνα Πηγή για την παροχή στοιχειώδους εκπαίδευσης αποτέλεσαν τα νοταριακά κείmicroενα των συmicroβάσεων microαθητείας υλικό όχι άγνωστο και πρωτότυπο αλλά σίγουρα πολύ πιο πλούσιο και ποικίλο από τα έως τώρα παρουσιασθέντα (στην ανωτέρω εργασία παρουσιάζονται 83 έγγραφα) ∆ια-πιστώθηκε ότι και στην Κέρκυρα όπως και σε άλλα βενετοκρατούmicroενα microέρη οι δάσκαλοι του αλφαβητισmicroού (ανάγνωσης και γραφής) ήταν στην πλειονότητά τους ιερείς ή ιεροmicroόναχοι ΄Οσοι Κερκυραίοι επιθυmicroούσαν αλλά είχαν και τη δυνατότητα να απο-

κτήσουν ανώτερες γνώσεις ή να προετοιmicroαστούν για τα Κολλέγια της Ιτα-λίας κατέφευγαν σε ιδιωτικούς δασκάλους ντόπιους αλλά και ξένους Η κεντρική θέση της Κέρκυρας στις βενετικές κτήσεις την καθιστούσε σταυ-ροδρόmicroι από όπου περνούσαν όσοι όδευαν προς τη Βενετία ή τη ∆ύση γενικότερα αλλά και όσοι επέστρεφαν από εκεί Οι αρχειακές microαρτυρίες για την παρουσία κάποιων επώνυmicroων λογίων σε συνδυασmicroό microε ενθυmicroήσεις ή βιβλιογραφικά σηmicroειώmicroατα κερκυραϊκών χειρογράφων επέτρεψαν την πα-ρουσίαση της διδακτικής δράσης αρκετών λογίων και τεκmicroηρίωσαν την άποψη ότι οι ευκαιρίες για microάθηση δεν έλειψαν ποτέ από το νησί ακόmicroα και όταν δεν λειτουργούσε το δηmicroόσιο σχολείο Στο τελευταίο κεφάλαιο της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης παρουσιάζεται

το καθολικό ιεροσπουδαστήριο που λειτούργησε στην Κέρκυρα από το 1685 έως το τέλος της Βενετοκρατίας και περιγράφονται αναλυτικά όλες οι

ενέργειες της Κοινότητας για τη λειτουργία ενός σχολείου microε έσοδα από την κληρονοmicroιά του Πρόσπερου Μαρίνη σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Με βάση το πλούσιο και παντελώς άγνωστο υλικό που εντοπίστηκε στο Αρχείο της Κέρκυρας αλλά και στο Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη γνωρίζουmicroε ότι το καθολικό σεmicroινάριο λειτούργησε κατά τα πρότυπα της Ιταλίας και η παρουσία του άλλοτε πολύ έντονη και άλλοτε λιγότερο συνέβαλε στην εκπαίδευση των νέων του νησιού Σχετικά microε το ζήτηmicroα της ίδρυσης κολλεγίου στην Κέρκυρα δίνονται

αναλυτικά όλες οι ενέργειες των συνδίκων και αναιρείται microία λανθασmicroένη άποψη που είχε επικρατήσει σχετικά microε τη λειτουργία ορθοδόξου σπουδα-στηρίου στο χωριό των Καστελλάνων σύmicroφωνα microε ρήτρα της διαθήκης του Πρόσφορου Μαρίνη Σήmicroερα χάρη στα νέα αρχειακά δεδοmicroένα γνωρίζουmicroε ότι το σεmicroινάριο δεν λειτούργησε ποτέ έτσι όπως το είχε ορίσει ο Μαρίνης Το 1765 ο ηγούmicroενος του microοναστηριού Ζωοδόχου Πηγής Καστελλάνων Ευγένιος Στέφανος πιεζόmicroενος από τις αναφορές των συνδίκων της πόλης προς τη Βενετία για την εκmicroετάλλευση των εισοδηmicroάτων της κληρονοmicroιάς Μαρίνη microε σκοπό τη δηmicroιουργία σχολείου ανέθεσε στον Ανδρέα Πετριτζό-πουλο microαθητή του Νικηφόρου Θεοτόκη τη διδασκαλία Ο ίδιος ηγούmicroενος φρόντισε το έτος 1765 για τη λειτουργία ενός σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι των Καστελλάνων και αργότερα το 1778 ενός άλλου όmicroοιου στο microοναστήρι του Αγίου ∆ηmicroητρίου στο χωριό Καρουσάδες Η ίδρυση του ελληνικού σχολείου στην πόλη και των δύο κοινών σχολείων στην ύπαιθρο παρότι βραχύβια συνέδραmicroε στην έντονη εκπαιδευτική προσπάθεια που χα-ρακτηρίζει την περίοδο εκείνη Τα ίδια χρόνια κατά τα οποία το Συmicroβούλιο είχε εξασφαλίσει την ανασύσταση του δηmicroοσίου σχολείου πρώτα microε τη δω-ρεάν προσφορά των Καββαδία και Θεοτόκη και κατόπιν microε την προσφορά φιλοπάτριδων πολιτών ξεκίνησε microια σειρά ενεργειών για την εκmicroετάλλευση των πλούσιων περιουσιών αρχικά του Πρόσπερου Μαρίνη και του microονα-στηριού της Αγίας Αικατερίνης του Καροφυλλάτου και κατόπιν του microο-ναστηριού της Αννουντσιάτας Οι σύνδικοι όπως έλεγαν σκόπευαν microε την κάρπωση των ανωτέρω περιουσιακών στοιχείων να ιδρύσουν ένα κολλέγιο ή ένα δηmicroόσιο σχολείο για την εκπαίδευση των παιδιών Οι προσπάθειες του τοπικού Συmicroβουλίου και των αντιπροσώπων της Κοινότητας στη Βενετία διήρκεσαν έως το 1782 αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν ΄Ετσι η εκφρασmicroένη επιθυmicroία του Μαρίνη στη διαθήκη του για ίδρυση σεmicroιναρίου στη Χώρα δεν υλοποιήθηκε ούτε από τους ορισmicroένους από εκείνον διαχειριστές της περιουσίας του ούτε από τους συνδίκους που θέλησαν να την διαχειριστούν

αργότερα για το δηmicroόσιο συmicroφέρον Στο ίδιο κεφάλαιο της θρησκευτικής εκπαίδευσης εντάχθηκε και το θέmicroα

του κηρύγmicroατος το οποίο υπηρέτησαν τόσο ορθόδοξοι όσο και καθολικοί ιεροκήρυκες επειδή οι αρχειακές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν για το θέmicroα συνδύαζαν την κηρυκτική δράση κάποιων προσώπων microε ανάλογη δι-δακτική Μέσα από τη microελέτη των εγγράφων φάνηκε ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκευτική εκπαίδευση των κατοίκων του νησιού δεν περιοριζόταν microόνον στις δύο εκκλησιαστικές αρχές ορθόδοξη και καθολική αλλά ήταν microέληmicroα και των πολιτικών αρχών του τόπου Η κερκυραϊκή Κοινότητα microέσω των συνδίκων της επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρόσκληση γνω-στών ιεροκηρύκων κυρίως για τις ηmicroέρες της Μ Τεσσαρακοστής Από τούς άmicroβωνες της Κέρκυρας τον 17ο και τον 18ο αιώνα κήρυξαν σηmicroαντικές προσωπικότητες οι οποίες άσκησαν το λειτούργηmicroα αυτό και στον Άγιο Γεώργιο στη Βενετία Στο τέλος της εργασίας εκδίδονται 40 έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο

της Κέρκυρας και από το Archivio di Propaganda Fide της Ρώmicroης

2 Η Βιβλιοθήκη της Μονής Παλαιοκαστρίτσας Κέρκυρας Αθήνα 2001 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελε-τήmicroατα αρ 1] σ 262 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο παρουσιάζεται η ιστορία του microο-ναστηριού και της συγκρότησης της Βιβλιο-θήκης του για την οποία υπάρχουν αρχεια-κές microαρτυρίες από το έτος 1656 και εξής Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 39 χειρό-γραφα και 419 τίτλοι εντύπων τυπωmicroένων από το 1499 έως το έτος 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η ανα-λυτική περιγραφή των χειρογράφων Στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Τόσο στα χειρόγραφα όσο και στα έντυπα δηmicroο-

σιεύονται επίσης τα σηmicroαντικότερα σηmicroειώmicroατα που υπάρχουν στα παράφυλλα και στις σελίδες τους Σε Παράρτηmicroα παρατίθεται συγκριτικός πίνακας όλων των καταλόγων της Βιβλιοθήκης που εντοπίστηκαν κατά χρονολογική σειρά και δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία περιλαmicroβάνονται οι σηmicroαντικότεροι κατάλογοι βιβλίων Η εργασία κλείνει microε Γλωσσάρι των απαντώmicroενων στα έγγραφα κερκυραϊκών λέξεων και εκφράσεων καθώς και microε αναλυτικό Ευρετήριο Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Παλαιοκα-στρίτσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 39 συνολικά χειρόγραφα Στον αριθmicroό αυτό περιλαmicroβάνονται και διάφορες χειρόγραφες φυλλάδες microοναχών του 19ου και 20ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά εκτός από ένα βυζαντινό Το τελευταίο είναι ένα Τετραευάγγελο περγαmicroηνό του 11ου αιώνα Τα υπόλοιπα χειρόγραφα τα οποία περιγράφονται είναι microε τη σειρά τα εξής Θηκαρά microοναχού ΄Υmicroνοι και ευχές φφ 198 του 15ου-16ου αιώνα Βασιλείου του Ρωmicroαίων βασιλέως Κεφάλαια παραινετικά και Λόγοι διάφο-ροι ψυχωφελείς ρκε΄ φφ 266 του 16ου αιώνα Ιωάννου ∆αmicroασκηνού Έργα φφ 216 του 16ου αιώνα Τριώδιο φφ 344 του 16ου αιώνα Μανουήλ του Μαλαξού Νοmicroοκάνων και Ναθαναήλ Χύκα Πραγmicroατεία κατά σύνοψιν περί των πρωτείων του Πάπα φφ 304 του έτους 1615 το πρώτο microέρος ∆ύο Νοmicroοκάνονες συσταχωmicroένοι φφ 134 του 18ου αιώνα Λειτουργία του Χρυ-σοστόmicroου και των Προηγιασmicroένων φφ 57 του έτους 1666 Βιβλίον κα-λούmicroενον Ιδέα του αληθώς microετανοούντος φφ 202 του τέλους του 18ου αιώνα Τρία microουσικά χειρόγραφα του 19ου αιώνα microε φφ 102 102 και 127 αντίστοιχα Ακολουθία του εξοδιαστικού των microοναχών φφ 35 του έτους 1704 Κωνσταντίνου Τυπάλδου ΄Εργα φφ 183 του έτους 1842 Κωνστα-ντίνου Τυπάλδου Ηθική Θεολογία φφ 72 του 19ου αιώνα Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων φ 117 του 19ου αιώνα Ακολουθίες του Μεγάλου Αγιασmicroού και της Πεντηκοστής φφ 26 του έτους 1847 ∆ύο αντίγραφα του έργου του ∆ηmicroητρίου Τζιλιmicroπάρη Μετανοίας Οδηγός φφ 165 και 119 του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αντίστοιχα Τρεις φυλλάδες microε τη Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου των ετών 1825 1891 και 1924 αντίστοιχα Μία φυλλάδα microε ευχές και ξόρκια φφ 14 του 18ου αιώνα Αγαθαγγέλου Προφητείες φφ 12 του 19ου αιώνα Βραβείο της Μονής φφ 11 του έτους 1847 Κτηmicroατολόγιο της Μονής φφ 303 18ος- 20ος αιώνας Βιβλίο Ληξιαρ-χικών Πράξεων φφ 109 18ος- 20ος αιώνας Κατάστιχο αντιγράφων νοτα-ριακών πράξεων της οικογενείας Μάνεση φφ 95 του 18ου αιώνα

3 Η Βιβλιοθήκη της Μονής ΥΘ Μυρτιδιωτίσσης Κέρκυρας Κέρκυρα 2004 [Ιερά Μονή Υ Θ Παλαιοκαστριτίσσης Κερκύρας - Πηγές και Μελετήmicroατα αρ 4] σ 142 + 14 πίνακες 17times24 εκ ISBN 960-87115-3-3 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο βιβλίο όπως και στο προηγούmicroενο της σειράς για τη microονή της Παλαιοκαστρίτσας παρουσιάζεται στην Εισαγωγή η ιστορία του microοναστηριού συνοπτικά και όσες ειδήσεις συγκεντρώθηκαν για τη συγκρότηση της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου του καθώς και για το περιεχόmicroενό τους Η Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας υπολείπεται σε αριθmicroό εντύπων και χειρογράφων εκείνων της Παλαιοκαστρίτσας αλλά το περιεχόmicroενό της είναι σηmicroαντικό τόσο για την ιστορία του ίδιου του microοναστηριού όσο και για τη γενικότερη ιστορία του τόπου Στη Βιβλιοθήκη σήmicroερα σώζονται 22 χειρό-

γραφα και 182 τόmicroοι βιβλίων που εκδόθηκαν από το έτος 1604 έως το 1900 Στο πρώτο τmicroήmicroα του βιβλίου περιλαmicroβάνεται η αναλυτική περιγραφή των χειρογράφων στο δεύτερο τmicroήmicroα περιλαmicroβάνεται η συνοπτική παρουσίαση των καταστίχων οικονοmicroικής διαχείρισης των ετών 1830-1861 και στο τρίτο microέρος η παρουσίαση των τίτλων των εντύπων Σε Παράρτηmicroα δηmicroοσι-εύονται δύο κατάλογοι της Βιβλιοθήκης microε δήλωση των σωζοmicroένων σήmicroερα βιβλίων και χειρογράφων Η εργασία κλείνει microε αναλυτικό Ευρετήριο αγγλόγλωσση περίληψη και δεκατέσσερις πίνακες-πανοmicroοιότυπα των χειρο-γράφων και των εντύπων που περιγράφονται Η κωδικολογική περιγραφή των χειρογράφων στο πρώτο microέρος του

βιβλίου έγινε από την υπογραφόmicroενη Στη Βιβλιοθήκη της Μυρτιδιώτισσας εντοπίστηκαν και περιγράφονται 22 χειρόγραφα όλα του 18ου-20ου αιώνα

4 Η ιερά microονή Αγίων Θεοδώρων Στρατιάς Κέρκυρας Ιστορική πορεία-Βιβλιοθήκη-Αρχείο Αθήνα 2009 σ 312 + [24] 17times24 εκ ISBN 978-960-931164-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ο γυναικείος microοναχισmicroός της Κέρκυρας αναπτύχθηκε κατά την περίοδο της βενετικής κατοχής του νησιού έξω από την τειχισmicroένη πόλη και σε κοντινή απόσταση από αυτήν Στα προάστια της Παλαιόπολης και του Μαντουκιού οργανώθηκαν από τον 16ο αιώνα και εξής τέσσερα γυναικεία microοναστήρια Τα microοναστήρια αυτά συγκροτήθηκαν για την κάλυψη των πνευmicroατικών αναζητήσεων των γυναικείων microελών της κερκυραϊκής κοινότητας που επέλεγαν τη laquomicroοναδική ζωήraquo όπως έγραφαν στα συmicroφωνητικά που υπέγραφαν microε την είσοδό τους στα microοναστήρια αλλά και για την αντιmicroετώπιση συγκεκριmicroένης ανάγκης επακόλουθο της συνήθειας της εποχής που ήθελε κάποια από τα θήλεα τέκνα των ευγενών οικογενειών να ακολουθούν τη microοναχική οδό microε σκοπό την εξασφάλιση της πατρικής περιουσίας και τη

microεταβίβασή της στους άρρενες απογόνους Η microονή των Αγίων Θεοδώρων από την ίδρυσή της στο τέλος του 16ου αιώνα έως

σήmicroερα λειτουργεί αδιάκοπα προσφέροντας στον microελετητή του κερκυραϊκού ορθόδοξου microοναχισmicroού χαρακτηριστικό παράδειγmicroα γυναικείας microονής η οργάνωση και η λειτουργία της οποίας ακολούθησε τις ιστορικές τύχες του νησιού που τη φιλοξενεί Οι microοναστικοί κανονισmicroοί που την αφορούν αποτελούν πολύτιmicroες πηγές για τη microελέτη των γυναικείων microονών του κερκυραϊκού αλλά και ευρύτερα του ιόνιου χώρου κατά την περίοδο της βενετοκρατίας Η Βιβλιοθήκη της microε έντυπα και χειρόγραφα κυρίως λειτουργικά συγκροτήθηκε από

αγορές για την κάλυψη των αναγκών της microονής καθώς και από τις προσωπικές βιβλιοθήκες των microοναχών Το αρχείο της περιλαmicroβάνει ένα σηmicroαντικό σε όγκο υλικό που αφορά στη διοίκηση της microονής κυρίως όmicroως στη διαχείριση της περιουσίας της στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα Στο βιβλίο αυτό ανιχνεύεται η ιστορική πορεία της microονής microέσα από τις microαρτυρίες που

αντλήθηκαν από τα Αρχεία Νοmicroού Κέρκυρας και από το αρχείο της microονής έως τις microέρες microας Mελετώνται οι κανονισmicroοί λειτουργίας της microοναστικής αδελφότητας και ανασυντίθεται το microοναχολόγιο της microονής από την ίδρυσή της έως σήmicroερα Σε ξεχωριστή ενότητα microελετάται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης και του αρχείου της microονής και καταγράφεται το έντυπο και χειρόγραφο υλικό που έχει αποθησαυριστεί εκεί Στην τελευταία ενότητα δηmicroοσιεύονται τα σηmicroαντικότερα έγγραφα που αφορούν στη microονή όπως κανονισmicroοί λειτουργίας πρακτικά εκλογής ηγουmicroένων και κατάλογοι βιβλίων Η καταγραφή του χειρόγραφου και του έντυπου υλικού που φυλάσσεται στη microονή αποτελεί microέρος του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες και ακολουθεί τη microεθοδολογία που τηρήθηκε στους καταλόγους των βιβλιοθηκών των microονών Παλαιοκαστρίτσας και Μυρτιδιώτισσας

5 Βενετοκρατούmicroενη Ζάκυνθος 1588-1594 Η νοmicroή και η διαχείριση της εξουσίας από το Συmicroβούλιο των 150 Αθήνα 2009 σσ 710 17times24 εκ ISBN 978-960-536-416-8

Στην εργασία παρουσιάζεται η λειτουργία ενός συλλογικού βουλευτικού σώmicroατος της Κοινότητας Ζακύνθου του Συmicroβουλίου των 150 σε microία εποχή απόλυτης εσωστρέφειας και περιχαράκωσης microε την καταγραφή και προβολή των ονοmicroάτων όλων των microελών του πρωταγωνιστών στη διαχείριση της εξουσίας και συντελεστών στη διαmicroόρφωση microιας αριστοκρατικής συνείδησης στην Κοινότητα Ζακύνθου τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα Στη Ζάκυνθο κτήση βενετική από το 1484 κατέφυγαν

από τις πρώτες κιόλας microέρες της βενετσιάνικης κατάκτησης έπειτα από πρόσκληση της Βενετίας πολλοί έποικοι από τη Μεθώνη την Κορώνη τη Ναύπακτο το Ναύπλιο κτήσεις επίσης βενετικές Οι έποικοι microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης το πρότυπο της κοινοτικής οργάνωσης και έτσι

και στη Ζάκυνθο microαρτυρείται στο τέλος του 15ου αιώνα η λειτουργία του Γενικού Συmicroβουλίου Μετά το 1542 και ως απάντηση σε αίτηmicroα των Ζακυνθίων που συmicroπεριλήφθηκε στην

πρεσβεία που απέστειλαν στη Βενετία διαmicroορφώθηκε ένα microικρότερο Συmicroβούλιο που αριθmicroούσε στην αρχή 100 και αργότερα 150 microέλη Το Συmicroβούλιο των 150 όπως λεγόταν συγκαλούνταν για τη συζήτηση και την επίλυση κάθε υποθέσεως που αφορούσε την Κοινότητα και είχε την ευθύνη της εκλογής των διαφόρων αξιωmicroάτων Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Τον Ιούνιο του 1578 και έπειτα από την άρνηση της βενετικής Συγκλήτου να επιτρέψει τη

λειτουργία του Συmicroβουλίου Ζακύνθου σύmicroφωνα microε τους κανόνες που ίσχυαν στην Κέρκυρα το Συmicroβούλιο των 150 αποφάσισε να εκλέγει το ίδιο τα microέλη του επόmicroενου Συmicroβουλίου και όχι πλέον το Γενικό Συmicroβούλιο Η αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου ήταν microία πράξη αυτονοmicroίας του Συmicroβουλίου των 150 η

οποία χωρίς ποτέ να κοινοποιηθεί στη Βενετία εφαρmicroόστηκε έως το καλοκαίρι του 1594 Με απόφαση της Συγκλήτου το 1595 επανήλθε στη Ζάκυνθο η προηγούmicroενη εκλογική διαδικασία για την εκλογή των microελών των 150 Στην εργασία παρουσιάζεται η πορεία του κοινοτικού αυτού σώmicroατος του Συmicroβουλίου

των 150 το χρονικό διάστηmicroα 1588-1594 microία δεκαετία δηλαδή microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο και λίγο πριν την επανασύνδεσή του microε εκείνο Βασική πυξίδα για την παρακολούθηση της πορείας του Συmicroβουλίου των 150 ήταν τα κείmicroενα που το ίδιο παρήγαγε στους χρόνους της περιχαράκωσης τα πρακτικά των συνελεύσεών του τα οποία η τύχη διέσωσε microακριά από τον τόπο σύνταξης στο κερκυραϊκό Αρχείο Η εργασία στηρίζεται επιπλέον σε αρχειακό υλικό προερχόmicroενο από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη τη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχικού Σεmicroιναρίου το Αρχείο της Ζακύνθου όπου σώζονται κώδικες εκκλησιών και microοναστηριών και το Αρχείο της Κέρκυρας όπου σώζονται σπαράγmicroατα ζακυνθινών νοταριακών καταστίχων Τα διασωθέντα πρακτικά του Συmicroβουλίου microας επέτρεψαν να προσεγγίσουmicroε το κλειστό

σώmicroα των πολιτών να παρακολουθήσουmicroε τη σιωπηρή microεθόδευση να τεκmicroηριώσουmicroε την πανουργία για την επίτευξη της καθαρότητας του αριστοκρατικού σώmicroατος να διαπιστώσουmicroε την αδιαφορία για την κεντρική βενετική ∆ιοίκηση την οποία δεν ενηmicroέρωσαν για τις καινοτοmicroίες και να υποψιαστούmicroε για τη σύmicroπλευση microε τους εκάστοτε εκπροσώπους της Κυριάρχου στο νησί Τα κείmicroενα των πρακτικών είναι ουσιαστικά η laquoεγωϊστικήraquo αφήγηση της laquoιστορίαςraquo microιας microόνο κοινωνικής κατηγορίας της ηγεmicroονεύουσας οmicroάδας των προνοmicroιούχων microελών του Μικρού Συmicroβουλίου των πολιτών σε microία χρονική

περίοδο απόλυτης παντοδυναmicroίας Οι συντάκτες των Πρακτικών και πρωταγωνιστές των γεγονότων της εποχής microας έδωσαν σηmicroαντικές πληροφορίες για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της οmicroάδας των πολιτών ενώ καταχώρησαν στη λήθη παράπονα και ενστάσεις microελών του Γενικού Συmicroβουλίου που επεδίωκαν συmicromicroετοχή και στο Συmicroβούλιο των 150 και ενδεχοmicroένως παρατηρήσεις και αντιδράσεις κάποιων βενετών αξιωmicroατούχων που δεν ενέκριναν τον αποκλεισmicroό των άλλων Με βάση το συγκεντρωmicroένο δηmicroοσιευmicroένο και νέο αρχειακό υλικό και microε εργαλείο

τεκmicroηρίωσης το βιβλίο των Πρακτικών η εργασία διαρθρώνεται σε δύο microέρη Στο πρώτο microέρος και σε έξι κεφάλαια δίνεται η εικόνα της αστικής Κοινότητας Ζακύνθου

στο τέλος του 16ου αιώνα microε την πρόδηλη παντοδυναmicroία του Συmicroβουλίου των 150 και η τεκmicroηρίωσή της microε βάση το περιεχόmicroενο των Πρακτικών Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο παρουσιάζονται οι πηγές στις οποίες βασίστηκε η

εργασία περιγράφεται κωδικολογικά και θεmicroατολογικά το βιβλίο των Πρακτικών και δίνονται γενικά περιγράmicromicroατα για τη διαmicroόρφωση του Γενικού Συmicroβουλίου της Κοινότητας microετά τη βενετική κατάκτηση του νησιού και για τον ρόλο του ως δεύτερου πόλου εξουσίας microαζί microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φάσεις της περιχαράκωσης του Συmicroβουλίου που

ξεκίνησαν βέβαια το 1578 αλλά συνεχίστηκαν έως το 1589 και περιγράφεται η στάση των αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο των 150 το καλοκαίρι του 1594 η οποία οδήγησε στην επαναφορά του κυρίαρχου ρόλου του Γενικού Συmicroβουλίου Με βάση τους εκλογικούς καταλόγους των Πρακτικών περιγράφεται η εκλογική διαδικασία η συmicromicroετοχή και η αποχή των microελών του Συmicroβουλίου από τη διαδικασία αυτοανανέωσης του σώmicroατος και επιχειρείται η laquoακτινογράφησηraquo των τριών οmicroάδων των υποψηφίων που προέρχονταν από το Γενικό Συmicroβούλιο Με βάση αρχειακό υλικό από διαφορετικές πηγές οι υποψήφιοι για το Συmicroβούλιο εντάσσονται σε επαγγελmicroατικές κατηγορίες και διερευνάται η συmicromicroετοχή τους σε γνωστές φατρίες Το κεφάλαιο κλείνει microε την παρουσίαση των δεδοmicroένων ενός πίνακα microελών του Συmicroβουλίου των 150 το έτος 1611 από τον οποίον προκύπτει ο βαθmicroός ανανέωσης του Συmicroβουλίου microετά το 1595 Τα κείmicroενα των Πρακτικών αποκάλυψαν ότι η ριζοσπαστική απόφαση που ελήφθη τον

Ιούνιο του 1578 για την αυτοανανέωση του Συmicroβουλίου των 150 από το ίδιο του το σώmicroα δεν ήταν παρά η αρχή για την επίτευξη ενός ερmicroητικού κλεισίmicroατος Οι ξένοι έποικοι που εγκαταστάθηκαν στη Ζάκυνθο από τις πρώτες microέρες της

βενετσιάνικης κατάκτησης αποτέλεσαν από την αρχή το αντίπαλον δέος των microελών του Συmicroβουλίου τα οποία ζητούσαν αποκλειστικά δικαιώmicroατα κάρπωσης του προνοmicroίου του πολίτη Με απόφαση της Βενετίας το 1542 ορίστηκε το διάστηmicroα πενταετούς διαmicroονής στο νησί ως προαπαιτούmicroενο του δικαιώmicroατος εισαγωγής στο Συmicroβούλιο Τα microέλη όmicroως του Συmicro-βουλίου των 150 που αντιmicroετώπιζαν τις απαιτήσεις πολλών ξένων για ψήφιση ατόmicroων που ενδεχοmicroένως είχαν συmicroπληρώσει περισσότερες πενταετίες εγκατάστασης αντιλαmicroβάνονταν ότι η απόφαση του 1542 έχρηζε προσθήκης και επαναπροσδιορισmicroού Σαράντα χρόνια λοιπόν microετά την απόφαση εκείνη το έτος 1582 τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαίτησαν από τους ενδιαφερόmicroενους για ένταξη στο σώmicroα ξένους και την επίσηmicroη διαβεβαίωση ότι και στους τόπους προέλευσής τους κατείχαν τον τίτλο του πολίτη laquoτιmicroήraquo την οποία microετέφεραν στον νέο τόπο εγκατάστασης στο νησί της Ζακύνθου Η απόδειξη της κατοχής της αστικής ιδιότητας η βεβαίωση ότι οι υποψήφιοι ήταν laquocittadini originariiraquo ήταν το δεύτερο βήmicroα που ενίσχυε την ασφάλεια του Συmicroβουλίου απέναντι στις laquoεπιδροmicroέςraquo των ξένων ∆έκα χρόνια microετά την αποκοπή του από το Γενικό Συmicroβούλιο το Συmicroβούλιο των 150

έκρινε ότι τα πρόσωπα είχαν φιλτραριστεί η διαδοχή ήταν εξασφαλισmicroένη και ότι και στη Ζάκυνθο είχε φτάσει ο καιρός για να είναι η ιδιότητα του πολίτη κτήmicroα συγκεκριmicroένων οικογενειών Το laquoκλείδωmicroαraquo του Συmicroβουλίου σε συγκεκριmicroένες οικογένειες σήmicroανε η απόφαση του Συmicroβουλίου της 21ης Ιουλίου 1589 σύmicroφωνα microε την οποία στην εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη του σώmicroατος δεν θα γίνονταν εφεξής δεκτοί παρά microόνο όσοι

είχαν ήδη microετάσχει τα προηγούmicroενα χρόνια ή ήταν απόγονοι εκείνων Μετριαστική της απολυτότητας της απόφασης αυτής που απέκλειε πολλούς ενδιαφερόmicroενους ήταν η απόφαση για τη σύσταση microιας επιτροπής που θα ήλεγχε νέες υποψηφιότητες και θα γνωmicroοδοτούσε για την επάρκεια των προσόντων για συmicroπερίληψη Όπως προέκυψε από τη microελέτη του πρακτικού της συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1590 από τα microέλη της ανωτέρω επιτροπής χρησιmicroοποιήθηκε το κριτήριο της άσκησης χειρωνακτικής τέχνης ως λόγος αποκλεισmicroού από την ψήφιση στο Συmicroβούλιο Ωστόσο επειδή το κριτήριο αυτό δεν ήταν επίσηmicroα θεσmicroοθετηmicroένο στα πρακτικά των συνελεύσεων καταγράφονται παλινδροmicroήσεις και συγκαταβατικές συmicroπεριφορές πριν από τη θεσmicroοθέτηση κανόνων εκπεφρασmicroένων ρητά ανάλογα microε τα πρόσωπα και τις συmicroπάθειες Η απόφαση του 1578 και οι τροποποιητικές και συmicroπληρωmicroατικές αποφάσεις των

επόmicroενων ετών δηmicroιούργησαν δύο οmicroάδες laquoπολιτώνraquo microέσα στην Κοινότητα Ζακύνθου Η πρώτη οmicroάδα ήταν εκείνη που είχε καθυποτάξει το Μικρό Συmicroβούλιο και είχε ενδυθεί την εξουσία και η άλλη εκείνη των αποκλεισmicroένων για τους οποίους η προηγούmicroενη συmicromicroετοχή τους στο Γενικό Συmicroβούλιο δεν τους έδινε κανέναν τιmicroητικό τίτλο και προπάντων καmicroία δυνατότητα συmicromicroετοχής στη διοίκηση της Κοινότητας Τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 απαξίωσαν ολότελα το Γενικό Συmicroβούλιο εφόσον

ανέλαβαν εκείνα την ανανέωση του σώmicroατος και τη διαχείριση των αξιωmicroάτων που είχαν παραχωρηθεί από τη Βενετία στην Κοινότητα Το Γενικό Συmicroβούλιο διατήρησε microόνο τον ρόλο τροφοδοσίας των εκλογικών καταλόγων microε υποψήφιους τροφοδοσία microάλλον όmicroως ελεγχόmicroενη από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 Οι υποψήφιοι κυmicroαίνονταν ανά έτος στον αριθmicroό των 263-277 ατόmicroων Στην πρώτη οmicroάδα των εκλεγmicroένων στο Συmicroβούλιο των 150 παρατηρήσαmicroε ότι αυτή

περιέκλειε έναν ισχυρό πυρήνα 100 ατόmicroων που εκλέγονταν σταθερά όλα τα χρόνια ή 116 ατόmicroων που εκλέχτηκαν για έξι συνεχή χρόνια από τα επτά που microας περιγράφουν τα Πρακτικά Ο πυρήνας αυτός των προσώπων ήταν εκείνος που καθόριζε την πολιτική του Συmicroβουλίου οδηγούσε στην ψήφιση των προτάσεων και προωθούσε νεωτερισmicroούς Στη δεύτερη οmicroάδα των αποκλεισmicroένων περιλαmicroβάνονταν 159 από τους 361 συνολικά

υποψήφιους Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη microιας υποοmicroάδας 47 ατόmicroων τα οποία ήταν υποψήφια και στα επτά έτη που καταγράφουν τα Πρακτικά Σε αυτά προστίθενταν άλλα 18 που απέτυχαν έξι από τις επτά φορές να εκλεγούν και άλλα 12 που απέτυχαν πέντε φορές Η παρατήρηση αυτή αποκαλυπτική της αδιαπραγmicroάτευτης επιmicroονής κάποιων να εισχωρήσουν στο σώmicroα microας οδηγεί και στον υπολογισmicroό του microεγέθους της δυσαρέσκειας που είχε προκληθεί microε τις απαγορεύσεις και την τακτική του αποκλεισmicroού προσώπων Τα ονόmicroατα των microελών του Συmicroβουλίου των 150 γνωστά για πρώτη φορά στο σύνολό

τους για τη χρονική περίοδο microιας επταετίας microας αποκάλυψαν ότι η κυρίαρχη οmicroάδα που συmicromicroετείχε στο κλειστό Συmicroβούλιο των 150 δεν ήταν ποτέ συmicroπαγής και ενωmicroένη Συmicroφέροντα οικονοmicroικά οικογενειακές έριδες και αντιπάθειες γνωστές από άλλα κείmicroενα της ίδιας εποχής διάβαιναν σίγουρα τις θύρες του Συmicroβουλίου και επηρέαζαν τις microεταξύ δια-θέσεις και συmicroπεριφορές των microελών του η ηγεmicroονία των ισχυρών εκφραζόταν microε πολλές οmicroάδες αλλά οι συντάκτες των Πρακτικών κράτησαν καλά κρυmicromicroένες τις συγκρούσεις στο εσωτερικό του κλειστού Συmicroβουλίου και άφησαν να διαφανεί microόνο η συσπείρωσή τους για την απόκρουση των laquoάλλωνraquo Στο Συmicroβούλιο τα έτη 1588-1594 microετείχαν έστω και microία φορά ή microε microία microόνο

εκπροσώπηση 108 οικογένειες ενώ 61 οικογένειες υποψηφίων microελών δεν πέτυχαν να εκπροσωπηθούν ούτε microία φορά Με βάση την επαγγελmicroατική δήλωση κάποιων υποψηφίων που αναγράφεται στα

Πρακτικά και τις βιογραφικές ειδήσεις τις ερανισmicroένες από διάφορες πηγές έγινε δυνατή microία microερική σκιαγράφηση της επαγγελmicroατικής και οικονοmicroικής κατάστασης των microελών του Συmicroβουλίου Η πλειοψηφία των προσώπων που microετείχαν στο αστικό microόρφωmicroα του Συmicroβουλίου ήταν έmicroποροι που προωθούσαν και τα δικά τους εmicroπορικά συmicroφέροντα κάτοχοι

γεωργικών εκτάσεων στα πλησιόχωρα της πόλης χωριά αλλά και στρατιωτικοί καθώς και υπάλληλοι στο δηmicroόσιο Ταmicroείο Η διαχείριση της εξουσίας αποκλειστικά από τα microέλη του Συmicroβουλίου των 150 έληξε το

καλοκαίρι του 1594 Το microένος των αποκλεισmicroένων ξέσπασε σε διαmicroαρτυρίες και στη δηmicroιουργία ξεχωριστής συνέλευσης που θα κατήγγειλε τις αυθαιρεσίες των λίγων στη Βενετία Στην οmicroάδα των δυσαρεστηmicroένων ηγούνταν ο Bortolo Bertanza Ιταλός από το Padengo της Riviera di Salograve περιοχής της Brescia εγκατεστηmicroένος στη Ζάκυνθο microέλος του Γενικού Συmicroβουλίου και microονίmicroως αποκλεισmicroένος από το Συmicroβούλιο των 150 Συναρχηγός αναφέρεται ο Φραγκίσκος Μοτσενίγος microε την ίδια ως φαίνεται αντιmicroετώπιση από το Συmicroβούλιο παρότι πολλοί συνεπώνυmicroοί του περιλαmicroβάνονταν στην ηγεmicroονεύουσα οmicroάδα Με απόφαση της Συγκλήτου τον Νοέmicroβριο του 1595 το Συmicroβούλιο των 150 επέστρεψε στην προηγούmicroενη τακτική της ανάδειξης των microελών του από τα microέλη του Γενικού Συmicroβουλίου Σύmicroφωνα microε κατάλογο microελών του Συmicroβουλίου των 150 του έτους 1611 στο σώmicroα microετείχαν 38 άτοmicroα από τους προηγουmicroένως microόνιmicroα αποκλεισmicroένους που είχαν επιτέλους δικαιωθεί Η παράλληλη εκmicroετάλλευση των πληροφοριών που παρέχουν τα Πρακτικά κείmicroενα της

κυρίαρχης οmicroάδας που παρέmicroεναν στο αρχείο της Κοινότητας microε τις πληροφορίες άλλων κειmicroένων που παρήχθησαν από τους εκπροσώπους της τοπικής ∆ιοίκησης ή από όργανα απονοmicroής δικαιοσύνης στη microητρόπολη microας βοήθησαν στη σύνολη περιγραφή του αστικού microορφώmicroατος του Συmicroβουλίου των 150 της Ζακύνθου στα χρόνια της αυτονοmicroίας του Στη Ζάκυνθο στο τέλος του 16ου αιώνα οι πολίτες είχαν διαmicroορφώσει microία ταυτότητα κλειστής αριστοκρατικής τάξης Αργά αλλά microεθοδικά έθεσαν σε εφαρmicroογή τα κριτήρια αστικής ιδιότητας εντοπιότητα οικογενειακή παράδοση αποκλεισmicroός χειρωνακτών Η περίπτωση του ζακυνθινού Συmicroβουλίου δεν αφίσταται από εκείνη των άλλων

Συmicroβουλίων των νησιών του Ιονίου και από τη συmicroπεριφορά των κοινοτικών σωmicroάτων σε άλλες βενετικές κτήσεις στον αιώνα της παγίωσης των αστικών microορφωmicroάτων και των αριστοκρατικών τάσεων οφείλουmicroε όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι η πορεία του εmicroφανίζεται ξεχωριστή και ιδιαίτερη Το ζακυνθινό Συmicroβούλιο των 150 επικαλέστηκε στη διατύπωση κριτηρίων ευγένειας το

κερκυραϊκό παράδειγmicroα και αποτέλεσε ίσως πρότυπο microίmicroησης για το κεφαλληνιακό Η laquoπραξικοπηmicroατικήraquo συmicroπεριφορά των microελών του πρωτοτύπησε έναντι του κερκυραϊκού προτύπου και η laquoαπόκρυψήraquo της από τη Βενετία του χάρισε την παντοδυναmicroία για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια εξουσία που δεν πέτυχε το αντίστοιχο σώmicroα της Κεφαλονιάς microε την κοινοποίηση των προθέσεων και των ενεργειών του στη Βενετία Το Συmicroβούλιο της Ζακύνθου συνεργάστηκε πολύ καλά microε τους βενετούς διοικητές που

υπηρέτησαν στο νησί όλα τα χρόνια της αλλαγής Από τα κείmicroενα που παρήγε αργότερα για να ζητήσει επικύρωση των αποφάσεών του δεν έκρυψε τη δεδοmicroένη συγκατάθεση των διοικητών για την κάθαρση του σώmicroατος από πρόσωπα ανάξια Τα κείmicroενα των ίδιων των βενετών αξιωmicroατούχων αποκαλύπτουν τη συνεργία τους στην αλλαγή και στη λειτουργία του κλειστού σώmicroατος ή τη σιωπή τους στην περίπτωση που δεν επικροτούσαν την κυριαρχία των λίγων και τον αποκλεισmicroό των άλλων Η σύνθεση του Collegietto από την τοπική βενετική ∆ιοίκηση και από microέλη του Συmicroβουλίου των 150 δεν αφήνει καmicroία αmicroφιβολία για τον ρόλο των βενετών εκπροσώπων της microητρόπολης στη διαmicroόρφωση της αριστοκρατικής ταυτότητας των διοικούmicroενων Η περίπτωση της Ζακύνθου είναι επίσης ξεχωριστή όχι microόνο γιατί στο σώmicroα των

αποκλεισmicroένων συmicroπεριλαmicroβάνονταν και ξένοι αλλά και γιατί ένας laquoξένοςraquo Ιταλός που φιλοδοξούσε να γίνει laquoάρχονταςraquo όπως οι πρώτοι έποικοι στο νησί ηγήθηκε της οmicroάδας των δυσαρεστηmicroένων και ανέτρεψε τα σχέδια των ισχυρότερων στο αστικό Συmicroβούλιο του νησιού Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται όλα τα αξιώmicroατα την ευθύνη για την πλήρωση των

οποίων είχε το Συmicroβούλιο των 150 Στα επτά χρόνια που γνωρίζουmicroε το Συmicroβούλιο microερίmicroνησε για την πλήρωση των θέσεων σε 21 συνολικά αξιώmicroατα Τα περισσότερα από

αυτά είχαν παραχωρηθεί στην Κοινότητα παλαιότερα άλλων η παραχώρηση ενεργοποιήθηκε στα χρόνια των Πρακτικών όπως συνέβη microε εκείνο του γραφέα των δικαστικών κλήσεων στα ελληνικά και άλλα δηmicroιουργήθηκαν microε αποφάσεις του Συmicroβουλίου και την έγκριση της τοπικής ∆ιοίκησης για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες εκείνων των χρόνων όπως ήταν το αξίωmicroα του υπεύθυνου για την πηγή στο Ακρωτήρι ή του υπεύθυνου για τις δοσοληψίες microε τους Εβραίους Από τη διανοmicroή των αξιωmicroάτων στους πολίτες του Συmicroβουλίου δεν προέκυψε ιδιαίτερη

microεταχείριση κάποιων ή σκανδαλώδης υποστήριξη συγκεκριmicroένων προσώπων ή οικογενειών Εκείνο που αναδύεται από τα πρακτικά των εκλογών των αξιωmicroατούχων είναι το πλέγmicroα των φιλικών σχέσεων ανάmicroεσα σε συγκεκριmicroένα πρόσωπα πολιτών και η εύνοια των τοπικών δι-οικητών για ορισmicroένους Ζακύνθιους πολίτες εφόσον τα πρακτικά microας διασώζουν όχι microόνο τα ονόmicroατα των προτεινόmicroενων αξιωmicroατούχων αλλά και τα ονόmicroατα των προτεινόντων Τα αξιώmicroατα γνωστά οπωσδήποτε και από παλαιότερες microελέτες και τα περισσότερα

κοινά στις βενετοκρατούmicroενες κτήσεις παρουσιάστηκαν αναλυτικά και σκιαγραφήθηκε το εύρος των αρmicroοδιοτήτων των κατόχων τους microε βάση πληροφορίες που αρύστηκαν από τα Πρακτικά και άλλες πηγές Η καταγραφή στα Πρακτικά συγκεκριmicroένων αξιωmicroάτων microας δίνει τον δείκτη ενδιαφέροντος του Συmicroβουλίου για την κάλυψη συγκεκριmicroένων αναγκών Η συmicroπερίληψη αιτηmicroάτων που αφορούσαν τα αξιώmicroατα στο κείmicroενο της πρεσβείας του 1591 αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του κοινοτικού σώmicroατος για την ικανοποίηση των απαιτήσεων των υπαλλήλων που τόνωναν το επαγγελmicroατικό γόητρο εκείνων και ενίσχυαν την υπεροχή της Κοινότητας απέναντι στην τοπική ∆ιοίκηση Στο τέταρτο κεφάλαιο η διαπραγmicroάτευση αφορά τη διαχείριση των κοινοτικών

προβληmicroάτων από το Συmicroβούλιο των 150 Το σώmicroα των πολιτών της Κοινότητας ως γνωστόν ήταν ο διαmicroεσολαβητής του πληθυσmicroού των κατακτηmicroένων περιοχών microε τη microητρόπολη Προβλήmicroατα δυσαρέσκειες και αιτήmicroατα των διοικούmicroενων microεταβιβάζονταν στην κεντρική ∆ιοίκηση φιλτραρισmicroένα microέσα από τις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου όπου συζητούνταν λαmicroβάνονταν αποφάσεις και συντάσσονταν τα κείmicroενα των πρεσβειών Ζη-τήmicroατα επιβίωσης του πληθυσmicroού ασφάλειας υγείας και οικονοmicroικής ευηmicroερίας τέθηκαν πολλές φορές στα θέmicroατα της ηmicroερήσιας διάταξης στις συνεδριάσεις του Συmicroβουλίου Προβλήmicroατα όπως η προmicroήθεια των σιτηρών η εξασφάλιση ενός γιατρού η καταβολή

του φόρου της δεκάτης ήταν από εκείνα που απασχολούσαν τους κατοίκους του νησιού πάντοτε Στα χρόνια των Πρακτικών προστέθηκαν microία σειρά από νέα επείγοντα και απαιτητικά ζητήmicroατα που δυσχέραιναν τις συνθήκες ζωής του πληθυσmicroού και αναστάτωναν την ηρεmicroία των συmicromicroετεχόντων στο Συmicroβούλιο Τα πρακτικά των συνελεύσεων του Συmicroβουλίου καταγράφουν τα προβλήmicroατα που δηmicroιούργησε η επιβολή του νέου εξαγωγικού φόρου της σταφίδας το 1581 η εφαρmicroογή του νέου ηmicroερολογίου το 1582 ο αποκλεισmicroός του Ζακύνθιου επισκόπου ∆ιονύσιου Σιγούρου που έφερε στην επικαιρότητα το ζήτηmicroα της εκλογής επισκόπου ο καταστροφικός σεισmicroός του Απριλίου του 1591 η τοκογλυφία των Εβραίων το διάταγmicroα του λατινεπισκόπου Domenico Carli για τους microεικτούς γάmicroους λατίνων και ορθοδόξων Στα προβλήmicroατα που απασχόλησαν επίσης το Συmicroβούλιο προστίθενται το ζήτηmicroα της παραχώρησης στην Κοινότητα της εκκλησίας του Προδρόmicroου στο Κάστρο η συmicroπεριφορά του υπαλλήλου του δηmicroόσιου Ταmicroείου Ιωάννη Γαβριηλόπουλου οι απαιτήσεις του νέου προϊσταmicroένου του λοιmicroοκαθαρτηρίου η διευκρίνιση του νοmicroικού πλαισίου για την επιστροφή της προίκας των γυναικών Η διαπραγmicroάτευση των θεmicroάτων αποκάλυψε επίσης τον βαθmicroό ετοιmicroότητας της άρχουσας

οmicroάδας για την αντιmicroετώπιση των προβληmicroάτων τη συνεργασία της microε την τοπική βενετική ∆ιοίκηση την πίεση που άσκησε στην κεντρική ∆ιοίκηση για να δοθούν οι προσφορότερες λύσεις Η θεmicroατολογία των ανωτέρω ζητηmicroάτων περιγράφεται στις συνελεύσεις του Συmicroβουλίου

ενώ τα περισσότερα αποτελούν τα κεφάλαια της πρεσβείας του 1591 η οποία έγινε γνωστή στο σύνολό της από τα Πρακτικά Οι απαντήσεις στα αιτήmicroατα της πρεσβείας και οι λύσεις

που δόθηκαν ή δεν δόθηκαν και για άλλα προβλήmicroατα παρουσιάστηκαν microε τη βοήθεια άλλων αρχειακών ειδήσεων που συγκεντρώθηκαν από το βενετικό Αρχείο Στο πέmicroπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα άρθρα τριών κανονισmicroών που περιλαmicroβάνονται

στα Πρακτικά και συνδέονται microε την άσκηση τριών κοινοτικών αξιωmicroάτων των αγορανόmicroων και των υπεύθυνων για τους δρόmicroους της πόλης και της υπαίθρου Τα κείmicroενα δίνουν το πλαίσιο των κανόνων και των απαγορεύσεων που ορίζονταν για τους Ζακύνθιους και microεταφέρουν την εικόνα της εmicroπορικής δραστηριότητας και τη microέριmicroνα για την καθαριότητα και την απόκτηση αστικών συνηθειών προκειmicroένου να επιτευχθεί από τους κατοίκους το laquopolitico viverraquo Στο έκτο κεφάλαιο καταγράφονται όλες οι αρχειακές και άλλες γνωστές ειδήσεις που

συγκεντρώθηκαν για τα πρόσωπα που microετείχαν στο Συmicroβούλιο της ζακυνθινής Κοινότητας το διάστηmicroα 1587-1594 Οι πληροφορίες εντάσσονται σε ένα δελτίο δίκην σύντοmicroου βιογραφικού σχεδιάσmicroατος και αποτελούν microικρή microαρτυρία για τη δράση των προσώπων που microετείχαν στη διαχείριση της εξουσίας Στο δεύτερο microέρος της εργασίας γίνεται διπλωmicroατική έκδοση του περιεχοmicroένου του

βιβλίου των Πρακτικών Αποφάσισα να δηmicroοσιεύσω τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου επειδή θεωρώ ότι η έκδοση εmicroπλουτίζει το corpus των πηγών για τη microελέτη της περιόδου της βενετοκρατίας και επειδή ως πρωτογενής πηγή τα κείmicroενα είναι σηmicroαντικά και εξαιρετικά πολύτιmicroα microετά την καταστροφή του ζακυνθινού Αρχειοφυλακείου προσφέρουν δε βασικό τεκmicroηριωτικό υλικό για την εξέταση των νοοτροπιών των συντακτών τους Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται πίνακες microε το θεmicroατολογικό περιεχόmicroενο των

συνεδριάσεων microε τα ονόmicroατα των υποψηφίων εκλεγέντων και αποκλεισmicroένων από το Συmicroβούλιο microε τα ονόmicroατα όλων των microελών του που ανέλαβαν κοινοτικό αξίωmicroα καθώς και ένας πίνακας microε τα microέλη του Συmicroβουλίου του έτους 1611 ο οποίος φανερώνει τη σύνθεση του Συmicroβουλίου microετά από την αλλαγή του 1595 Ακολουθεί αναλυτικό ευρετήριο ονοmicroάτων και όρων σύντοmicroη περίληψη της εργασίας στην ιταλική γλώσσα και η έκδοση κλείνει microε έξι πανοmicroοιότυπα φύλλων από το βιβλίο των πρακτικών της Κοινότητας

6 Η Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Χειρόγραφα-Έντυπα-Αρχείο Κέρκυρα 2010 σσ 548 17times24 εκ ISBN 978-960-99745-1-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στην εργασία καταγράφεται το περιεχόmicroενο της Βιβλιοθήκης του microοναστηριού της Πλατυτέρας της microεγαλύτερης κερκυραϊκής microοναστηριακής βιβλιοθήκης που διασώθηκε από τη φθορά και τον χρόνο Η εργασία εντάσσεται στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράmicromicroατος καταγραφής των εκκλησιαστικών βιβλιοθηκών του κερκυραϊκού χώρου που υλοποιείται από τους γράφοντες τα τελευταία χρόνια Ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου Πλατυτέρας

εγκαινιάστηκε τον Νοέmicroβριο του 1743 και γύρω από αυτόν γρήγορα οργανώθηκε η πρώτη microοναστική αδελφότητα microε ηγούmicroενο τον ιεροmicroόναχο Χρύσανθο Συρόπουλο από τη Λευκάδα Το έτος 1746 ο Χρύσανθος ανήγειρε και δεύτερη microονή στην περιοχή του χωριού Ευρωπούλοι προς τιmicroήν της Θεοτόκου Ευαγγελίστριας και των αγίων Χρυσάνθου και

∆αρείας την οποία ολοκλήρωσε το 1747 και την κατέστησε microετόχι της Πλατυτέρας Το microοναστήρι της Πλατυτέρας καταστράφηκε το 1798 ανακαινίστηκε όmicroως στα επόmicroενα

χρόνια και το καλοκαίρι του 1801 έγιναν ξανά τα εγκαίνια από τον αρχιεπίσκοπο Ιερόθεο

Τζιγάλα Η microονή ανέπτυξε ιδιαίτερη σχέση microε την κερκυραϊκή οικογένεια Καποδίστρια η αγροικία της οποίας βρισκόταν στην περιοχή laquoΚουκουρίτσαraquo δίπλα από το microετόχι της Ευαγγελίστριας Ιδιαίτερα συνδέθηκαν microε το microοναστήρι ο Αντώνιος Μαρία Καποδίστριας πατέρας του Κυβερνήτη της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας και τα αδέλφια του Βιάρος και Αυγουστίνος Ο πυρήνας της πρώτης βιβλιακής συλλογής του microοναστηριού συνδέεται microε την

προσωπική βιβλιοθήκη του ιδρυτή και πρώτου ηγουmicroένου του microοναστηριού Χρύσανθου ο οποίος αφιέρωσε στο microοναστήρι τα πρώτα λειτουργικά βιβλία Η πρώτη εκείνη συλλογή βιβλίων καταστράφηκε πιθανόν microαζί microε τη microονή το 1798 Η σηmicroερινή Βιβλιοθήκη είναι το αποτέλεσmicroα της προσπάθειας και του σχετικού ενδιαφέροντος των ηγουmicroένων των microοναχών και των φίλων της microονής από τις αρχές του 19ου αιώνα έως σήmicroερα οι οποίοι συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σε όγκο και περιεχόmicroενο έντυπο και χειρόγραφο υλικό το οποίο εκτείνεται χρονικά από τον 15ο έως και τον 20ό αιώνα Στη Βιβλιοθήκη της microονής Πλατυτέρας εντοπίστηκαν και περιγράφτηκαν 91 συνολικά

χειρόγραφα (στον αριθmicroό συmicroπεριλαmicroβάνονται και όλες οι φυλλάδες και τα σπαράγmicroατα χειρογράφων) και 919 τίτλοι ή 1100 αντίτυπα βιβλίων έντυπες εκδόσεις των 15ου-19ου αιώνα Τα χειρόγραφα είναι όλα microεταβυζαντινά και χάρτινα Στη Βιβλιοθήκη βρέθηκε microόνο ένα

περγαmicroηνό φύλλο microε χρυσοστοmicroικό κείmicroενο του 11ου αιώνα Τα περισσότερα χειρόγραφα περιέχουν ακολουθίες αγίων και κείmicroενα υmicroνογραφικά

δεύτερα στη σειρά είναι τα καλούmicroενα microαθηmicroατάρια και ακολουθούν τα microουσικά χειρόγραφα καθώς και εκείνα που περιέχουν κείmicroενα της εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Από τη συλλογή των χειρογράφων τα σπουδαιότερα είτε για το περιεχόmicroενό τους είτε για

την προέλευσή τους είναι τα εξής Το χειρόγραφο αρ 1 του 16ου αιώνα προέρχεται από το Άγιο Όρος τη microονή Μεγίστης Λαύρας Το χειρόγραφο περιέχει διάφορα υmicroνογραφικά κείmicroενα ανάmicroεσα στα οποία και κανόνες στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη Το χειρόγραφο αρ 2 επίσης του 16ου αιώνα το οποίο ενδεχοmicroένως προέρχεται από την Ήπειρο παραδίδει έργα διαφόρων αντιρρητικών συγγραφέων καθώς και ανέκδοτα κείmicroενα του Ανδρόνικου ∆ούκα Σγούρου συγγραφέα του 15ου αιώνα Το χειρόγραφο αρ 3 περιέχει έργα του Κορίνθιου συγγραφέα Κωνσταντίνου Ρεσινού γνωστού θεολόγου του 16ου αιώνα κωδικογράφου και microεταφραστή Προέρχεται από το ηπειρωτικό microοναστήρι της Αρδενίτσας και ανήκε στον ηγούmicroενο Νεκτάριο Τέρπο Το χειρόγραφο αρ 15 διασώζει άγνωστη έως σήmicroερα microετάφραση στην απλοελληνική του τρίτου βιβλίου του έργου του καθηγητή της Θεολογίας στο πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας Antonino Valsecchi laquoDei fondamenti della religione e dei fonti dellrsquoempietagraveraquo Η microετάφραση έγινε από τον Μακάριο επίσκοπο Ρωγών αργότερα microητροπολίτη Κερκύρας (1818-1827) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα microικρό κατάστιχο microε κεφαλονίτικη προέλευση στο οποίο έχουν γραφτεί τα έσοδα από microία ζητεία που διενεργήθηκε στον 18ο αιώνα σε χωριά της Ηλείας και της Ρούmicroελης καθώς και σε χωριά της Κεφαλονιάς και της Κέρκυρας Από τη συλλογή των microουσικών χειρογράφων ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το χειρόγραφο αρ 31 microε τον τίτλο laquoτενορέ τῆς ψιλιmicroουδίαςraquo Περιέχει ύmicroνους και κείmicroενα από την ακολουθία των Παθών στην ελληνική και στη λατινική γλώσσα microε υποδείξεις για την εκτέλεσή τους σε τετραφωνία Είναι ένα από τα λιγοστά δείγmicroατα πολυφωνικής microουσικής στον ορθόδοξο χώρο και το microοναδικό το οποίο περιλαmicroβάνει λατινικούς ύmicroνους σε βυζαντινή σηmicroειογραφία Από τη συλλογή των χειρόγραφων νοmicroοκανόνων microνηmicroονεύουmicroε το παλαιότερο χειρόγραφο αρ 6 το οποίο χρονολογείται το έτος 15891590 Αξιόλογη είναι τέλος και η συλλογή των microαθηmicroαταρίων που τεκmicroηριώνουν την ακολουθούmicroενη microέθοδο και την ύλη διδασκαλίας στη στοιχειώδη και στη microέση εκπαίδευση στον ιόνιο χώρο τον 18ο αιώνα Τα περισσότερα έντυπα βιβλία που φιλοξενούνται στο microοναστήρι είναι του 18ου και του

19ου αιώνα αλλά αξιόλογος είναι και ο αριθmicroός των παλαιότερων εκδόσεων που κοσmicroούν τη Βιβλιοθήκη Στον 15ο αιώνα χρονολογεῖται ένα αντίτυπο στον 16ο αιώνα 18 αντίτυπα και

στον 17ο αιώνα 67 αντίτυπα Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο αντίτυπο microε το έργο του Hartmann Schedel laquoRegistrum cronicorumraquo του έτους 1493 στα έργα του Γρηγορίου του Θεολόγου έκδοση του Άλδου (15041) στη δίτοmicroη έκδοση των Παρεκβολών εις την Οmicroήρου Ιλιάδα του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης (15421) στις πολύτοmicroες εκδόσεις των έργων του Χρυσοστόmicroου (Eton 1612-1613 Βενετία 1734-1741) στο έργο Bibliotheca Veterum Patrum (Βενετία 1765-1781 τόmicroοι 14) Τα περισσότερα βιβλία όπως σε όλες τις microοναστηριακές βιβλιοθήκες είναι θεολογικά

δηλαδή λειτουργικά και έργα της πατερικής και εκκλησιαστικής γραmicromicroατείας Τα υπόλοιπα βιβλία ανήκουν θεmicroατολογικά στη φιλολογία φιλοσοφία ιστορία νοmicroικές επιστήmicroες γραmicromicroατική και λεξικογραφία Η Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διαφυλάσσει επίσης έργα άγνωστα στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και έναν σηmicroαντικό αριθmicroό ξενόγλωσσων βιβλίων κυρίως στην αγγλική γλώσσα Στη Βιβλιοθήκη της Πλατυτέρας διασώζεται ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα των βιβλίων που

άλλοτε αποτελούσαν τον κορmicroό ιδιωτικών βιβλιοθηκών που υπήρχαν στον αστικό κυρίως κερκυραϊκό χώρο των οποίων οι τύχες διαγράφονται αχνά στα σηmicroειώmicroατα που οι προηγούmicroενοι κτήτορες άφησαν στις σελίδες των βιβλίων Τέλος στη Βιβλιοθήκη της microονής ιδιαίτερη θέση κατέχει το αρχείο microε έγγραφα

διοικητικά δικογραφίες που αφορούν στα περιουσιακά της microονής κατάστιχα της οικονοmicroικής διαχείρισης καθώς και η προσωπική αλληλογραφία του κτήτορα της microονής ιεροmicroονάχου Χρύσανθου Συρόπουλου microαζί microε την αλληλογραφία microεταγενέστερων ηγουmicroένων και microοναχών

7 Το laquoτενόρε της ψαλιmicroουδίαςraquo Το microουσικό χειρόγραφο αρ 31 της microονής Πλατυτέρας Κέρκυρας Αθήνα 2011 σσ 118 20times27 εκ ISBN 978-960-99745-0-9 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Ανάmicroεσα στα χειρόγραφα του microοναστηριού της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα υπάρχει ένα πολύ laquoταπεινόraquo στην όψη microικρό microουσικό χειρόγραφο microε πολύ αξιόλογο περιεχόmicroενο Στο χειρόγραφο περιέχονται ελληνικοί και λατινικοί ύmicroνοι καθώς και ευαγγελικά κείmicroενα σχετικά microε το Θείο Πάθος γραmicromicroένα όλα αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα Συγκεκριmicroένα στο χειρόγραφο περιλαmicroβάνονται το αντίφωνο laquoΣήmicroερον κρεmicroάται επί ξύλουraquo στίχοι από τα ευαγγέλια που διαβάζονται τη Μεγάλη Τρίτη και τη Μεγάλη Πέmicroπτη ένα απόσπασmicroα από τους Θρήνους του Ιερεmicroία καθώς και πέντε στίχοι από τον Θρήνο της Παναγίας τον γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo Επίσης περιέχονται οι λατινικοί ύmicroνοι laquoIn monte Oliveti oravitraquo laquoChristus factus estraquo laquoAdoramus Te Christeraquo

καθώς και ολόκληρος ο Ν΄ Ψαλmicroός laquoMiserere mei Deusraquo γραmicromicroένοι microε ελληνικούς χαρακτήρες Η microελέτη χωρίζεται σε δύο microέρη Στο πρώτο δίνεται αναλυτική παλαιογραφική περιγραφή

του χειρογράφου παρουσιάζεται αναλυτικά το περιεχόmicroενό του καταγράφονται όλες οι πληροφορίες που εντοπίστηκαν για τους κτήτορες και διερευνάται η προέλευσή του Στο δεύτερο microέρος δίνεται η microεταγραφή των κειmicroένων των ύmicroνων που περιέχονται στο χειρόγραφο και γίνεται υποmicroνηmicroατισmicroός όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο Στο τέλος της microε-λέτης εκδίδεται πανοmicroοιότυπα το ίδιο το χειρόγραφο σε κλίmicroακα 11

Το χειρόγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο χρονολογείται στο δεύτερο microισό του 17ου αιώνα Ο γραφέας του microε βάση τη γραφή και το ύφος της υποθέτουmicroε ότι ήταν Έλληνας Με βάση τα κτητορικά σηmicroειώmicroατα γνωρίζουmicroε ότι το χειρόγραφο στις αρχές του 18ου αιώνα ανήκε στον Κερκυραίο ψάλτη Ιωάννη Μαρκέτη και αργότερα στον δάσκαλο της microουσικής ιερέα Θεόδωρο Κιγάλα Τα microουσικά κοmicromicroάτια του χειρογράφου προορίζονται για τετράφωνη χορωδία οι φωνές

της οποίας δηλώνονται ως microπάσο τενόρε άλτο σοβράνο Στο χειρόγραφο καταγράφεται το microέλος της microίας φωνής του laquoτενόρεraquo ενώ στην αρχή του χειρογράφου δίνεται η τονική βάση για την εναρmicroόνιση των άλλων τριών φωνών για το σύνολο των ύmicroνων Σχετικά microε την προέλευση του χειρογράφου επικρατέστερη φαίνεται η υπόθεση για την

κρητική προέλευση αφού στα αστικά κέντρα της βενετοκρατούmicroενης Κρήτης microαρτυρείται η χρήση της πολυφωνίας τόσο σε λατινικό όσο και σε ορθόδοξο περιβάλλον Στα νησιά του Ιονίου το πολυφωνικό microέλος φαίνεται ότι microεταφέρθηκε από την Κρήτη και η επτανησιακή πολυφωνική microουσική χαρακτηρίζεται ως laquoκρητικήraquo ήδη από τον 18ο αιώνα Εξάλλου το στιχούργηmicroα microε τον Θρήνο της Θεοτόκου γνωστό και ως laquoΠαρισταmicroένη τω σταυρώraquo που περιλαmicroβάνεται στο χειρόγραφο δεν απαντά σε άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου εκτός από την Κρήτη Το χειρόγραφο της Πλατυτέρας φαίνεται ότι είναι το microοναδικό σήmicroερα σωζόmicroενο

χειρόγραφο που περιλαmicroβάνει ύmicroνους και των δύο Εκκλησιών γραmicromicroένους microε τη βυζαντινή σηmicroειογραφία και προορισmicroένους για πολυφωνική εκτέλεση Ενδεχοmicroένως το χειρόγραφο προοριζόταν για microία τελετή η οποία τελούνταν σε περιβάλλον microικτό τόσο από γλωσσικής όσο και από θρησκευτικής απόψεως Η σύνδεσή του microε τον microουσικοδιδάσκαλο Θεόδωρο Κιγάλα ο οποίος σε πίνακα της εποχής του απεικονίζεται microπροστά από ένα γεmicroάτο microε βιβλία έπιπλο βιβλιοθήκης microας οδηγεί στην υπόθεση ότι το χειρόγραφο αρ 31 της Πλατυτέρας είναι σπάραγmicroα από την πλούσια βιβλιακή συλλογή του laquoαρmicroονικωτάτου εν microουσικήraquo Κιγάλα

8 Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης Αναζητώντας τα ίχνη του Αθήνα 2012 σσ 159 14times21 εκ ISBN 978-960-536-494-6 (σε συνεργασία microε τον Σπύρο Καρύδη)

Στο Αρχείο του γενικού προβλεπτή θαλάσσης συγκεντρώνονταν έγγραφα της πολιτικής στρατιωτικής και δικαστικής δικαιοδοσίας του εκάστοτε βενετού αξιω-microατούχου ανώτατης αρχής σε περιφερειακὸ επίπεδο ιδιαίτερα από το τέλος του 17ου αιώνα και έως την κατάλυση της βενετικής ∆ηmicroοκρατίας Το Αρχείο αυτό σήmicroερα λανθάνει Στόχος της microελέτης είναι η παρουσίαση της ίδρυσης και οργάνωσης του Αρχείου το περιεχόmicroενό του και κυρίως η ιστορική πορεία του microέσα στον χρόνο καθώς και η υπόδειξη του στίγmicroατος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχειακού υλικού Η microελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα microέρη Στο πρώτο

παρουσιάζονται οι αρχειακές πληροφορίες για την ίδρυση και την οργάνωση του Αρχείου την ανασυγκρότησή του τον χώρο όπου στεγάστηκε την ταξινοmicroική του διάταξη τους αρχειοφύλακες που υπηρέτησαν σε αυτό Στο δεύτερο

microέρος καταγράφονται όλες οι ειδήσεις για την τύχη του αρχειακού υλικού που φιλοξενούνταν στο ανωτέρω Αρχείο και αποδελτιώνεται η γνωστή βιβλιογραφία Στο τρίτο microέρος γίνεται microία

σύνοψη των νέων ειδήσεων που παρουσιάστηκαν και οι οποίες microπορούν να χρησιmicroοποιηθούν ως microίτος για τον εντοπισmicroό του απωλεσθέντος αρχείου Στο τελευταίο microέρος δηmicroοσιεύονται τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η microελέτη και τα οποία προέρχονται από το Κρατικό Αρχείο της Βενετίας Η ίδρυση του Αρχείου ανάγεται στο έτος 1657 και συνδέεται microε τον Κρητικό πρόσφυγα

στην Κέρκυρα Τζώρτζη Σκορδίλλη ο οποίος συνδυάζοντας την επιθυmicroία του για microία προσοδοφόρα θέση στη διοίκηση πρότεινε την ίδρυση της υπηρεσίας για τη συγκέντρωση και τη φύλαξη των δικογραφιῶν των υποθέσεων που εκδίκαζε ο προβλεπτής καθώς και των άλλων εγγράφων που λάmicroβανε ή παρήγαγε Το αίτηmicroά του ενέκρινε η Βενετία και για έναν σχεδόν αιώνα το καθήκον για την προστασία και τη διάσωση των εγγράφων έγινε συνώνυmicroο της οικογένειας Σκορδίλλη αφού microέλη της υπηρέτησαν στη θέση έως το 1750 περίπου Το κτήριο που φιλοξένησε το Αρχείο των Atti Generalizi βρισκόταν στο Παλαιό Φρούριο είχε ισόγειο όπου βρισκόταν το αρχειακό υλικό φυλαγmicroένο σε δεκατρία ερmicroάρια και πρώτο όροφο όπου βρισκόταν η κατοικία του αρχειοφύλακα Στα χρόνια της θητείας του γενικού προβλεπτή Francesco Grimani το 1760 έλαβαν χώρα διάφορες εργασίες ανασυγκρότησης του Αρχείου Το έργο ανατέθηκε στον τότε αναπληρωτή αρχειοφύλακα Costantin Domenico Alberghini και στον Giacomo Rizzo Ο Alberghini ανέλαβε την ταξινόmicroηση των βιβλίων δεσmicroίδων και εγγράφων ανά laquoGeneralatoraquo τη θεmicroατολογική τους ταξινόmicroηση τον έλεγχο για κενά φθορές και αλλοιώσεις και την καταγραφή όλων των παρατηρήσεών του στα περιθώρια ή στο κάτω microέρος των βιβλίων καθώς και στο ινβεντάριο microε τη σηmicroείωση του αριθmicroού των φύλλων για κάθε βιβλίο ξεχωριστά Οι ανωτέρω εργασίες που απεικόνιζαν microε σαφήνεια την τότε κατάσταση των τεκmicroηρίων έδιναν στα βιβλία στις δέσmicroες και στα φύλλα ταυτότητα που τα καθιστούσε αναγνωρίσιmicroα και θα αποκάλυπτε στο microέλλον κάθε αλλοίωση φθορά ή απώλεια Το Αρχείο των γενικών προβλεπτών χωριζόταν σε δύο ενότητες α Στο Archivio degli

Atti Generalizi microε υπεύθυνο τον αρχειοφύλακα Στο Αρχείο είχαν συγκεντρωθεί τα έγγραφα δικογραφίες και διατάγmicroατα των γενικών καπιτάνων των συνδίκων ελεγκτών των γενικών προβλεπτών θαλάσσης και των γενικών προβλεπτών των νησιών του Ιονίου Τα έγγραφα ήταν ταξινοmicroηmicroένα σε επιmicroέρους ενότητες η καθεmicroία από τις οποίες ανταποκρινόταν στη θητεία του εκάστοτε προβλεπτή β Στο Archivio Secreto Generalizio microε υπεύθυνο τον γραmicromicroατέα του εκάστοτε γενικού προβλεπτή Το Αρχείο περιλάmicroβανε την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή microε διοικητές της Κέρκυρας και τον προβλεπτή καπιτάνο καθώς και microε τους βενετούς αξιωmicroατούχους που υπηρετούσαν σε άλλες βενετικές κτήσεις τον γενικό προβλεπτή της ∆αλmicroατίας τον έκτακτο προβλεπτή του Cattaro τον καπιτάνο του Κόλπου τον προβλεπτή Κεφαλληνίας τον προβλεπτή Ζακύνθου τον προβλεπτή της Άσου τον προβλεπτή Λευκάδας τον προβλεπτή Κυθήρων τους κυβερνήτες της Πάργας της Ιθάκης και του Βουθρωτού τον προβλεπτή του Στόλου τους καπιτάνους των πλοίων Σε δέσmicroες καταχωριζόταν επίσης η αλληλογραφία microε τους λατίνους και ορθοδόξους επισκόπους και τον πρωτοπαπά της Κέρκυρας η αλληλογραφία microε την κεντρική βενετική διοίκηση microε τον βάιλο της Κωνσταντινούπολης microε τους βενετούς και ξένους προξένους microε τους οθωmicroανούς διοικητές Σε ξεχωριστή δέσmicroη φυλάσσονταν τα δουκικά γράmicromicroατα Η ύπαρξη του Αρχείου των Atti Generalizi στην Κέρκυρα βεβαιώνεται έως το έτος 1809

ενώ για το Archivio Secreto Generalizio η τελευταία γνωστή πληροφορία χρονολογείται το έτος 1791 Στη βιβλιογραφία η πρώτη αναφορά στο αρχείο των γενικών προβλεπτών χρονολογείται στο 1866 και σχετίζεται microε το ενδιαφέρον της αυστριακής κυβέρνησης για την κατάστασή του Μετά την προσάρτηση της Βενετίας στο ιταλικό Βασίλειο και η Ιταλία ενδιαφέρθηκε για την τύχη των βενετικών αρχείων στον ελληνικό χώρο Το 1868 ο Ιταλός πρόξενος στην Κέρκυρα Giambattista Viviani σε έκθεσή του προς τον Ιταλό Υπουργό των Εξωτερικών πιστοποιούσε για την παρουσία και του αρχείου των προβλεπτών στο νησί Στον 20ό αιώνα και στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Κέρκυρας το αρχείο

αναζήτησαν οι Ιταλοί microε στόχο τη microεταφορά του στην Ιταλία επειδή ανησυχούσαν για τη

microετακόmicroιση του αρχειακού υλικού στην Αθήνα Σε πρόσφατο δηmicroοσίευmicroα σχετικό microε τις αρχειακές πηγές της ιστορίας του

βενετοκρατούmicroενου ελληνικού χώρου δηλώθηκε η παρουσία του Αρχείου του εκάστοτε laquoγενικού προνοητήraquo στην ενότητα laquoΒενετική διοίκησηraquo του κερκυραϊκού Αρχείου Από την αυτοψία συγκεκριmicroένων φακέλων και την αναλυτική καταγραφή του περιεχοmicroένου τους καταδείχτηκε ότι οι περισσότερες θεmicroατολογικές ενότητες για τις οποίες είχε γραφεί ότι εντάσσονται στο laquoΑρχείο του εκάστοτε γενικού προνοητήraquo στην πραγmicroατικότητα δεν ανήκουν σε αυτό Κατά συνέπεια το Αρχείο του γενικού προβλεπτή το οποίο από πολλά χρόνια κεντρίζει την ερευνητική microας περιέργεια συνεχίζει να λανθάνει και να παραmicroένει βουβό Η παρούσα microελέτη πιστεύουmicroε ότι θα κινήσει τους ερευνητές στην αναζήτηση του

αρχειακού υλικού και θα τους οδηγήσει microε ασφάλεια στην ταύτιση αταξινόmicroητου ίσως ή ενταγmicroένου σε ενότητα microε παραπλανητικό τίτλο ή ακόmicroη διεσπαρmicroένου σε ιδιωτικά αρχεία αρχειακού υλικού Οmicroοίως ευελπιστούmicroε ότι θα βοηθήσει στην αναζήτηση και ταύτιση του έργου laquoCompilazione delle Leggi per il Levanteraquo η οποία ως σύνολο λανθάνει καθώς και του έργου laquoCodici di Leggi Veneteraquo που ανήκαν στο Archivio Secreto

9 Από την εγγραmicromicroατοσύνη στη λογιοσύνη Θέmicroατα παιδείας των βενετών υπηκόων στον ελληνικό χώρο εκδόσεις Ενάλιος Αθήνα 2012 σ 176 14Χ21 εκ ISBN 978-960-536-495-3

Η εκπαίδευση των βενετών υπηκόων στις βενετοκρατούmicroενες περιοχές του ελληνικού παραδοσιακά χώρου αmicroφιλεγόmicroενο για τους ερευνητές παλαιότερα θέmicroα έχει αποτελέσει αντικείmicroενο ειδικών microελετών κυρίως για τις περιοχές της Κρήτης και της Κέρκυρας ενώ το γενικότερο ζήτηmicroα της παιδείας των βενετών υπηκόων έχει παρουσιαστεί microόνο ευκαιριακά microέσα από microελέτες για την εποχή της βενετοκρατίας ή την έκδοση έργων που παρήχθησαν στη διάρκειά της Στο βιβλίο πραγmicroατοποιείται microία πρώτη προσπάθεια

συνοπτικής θεώρησης του ζητήmicroατος microε βάση τη διαθέ-σιmicroη βιβλιογραφία και τις γνωστές ή λιγότερο επεξεργασmicroένες έως τώρα πηγές Πρόκειται για την πρώτη γραφή ενός εγχειριδίου microελέτης δίκην πανεπιστηmicroιακών παραδόσεων που αποσκοπεί να ωθήσει σε διάλογο για το θέmicroα τους φοιτητές που παρακολουθούν microαθήmicroατα ιστορίας για την περίοδο της

βενετικής κυριαρχίας Μετά από microία κατατοπιστική εισαγωγή για τα ερωτήmicroατα που οφείλει να θέσει ο

ενδιαφερόmicroενος για το θέmicroα ακολουθούν τρία κεφάλαια microε επιmicroέρους ευσύνοπτες και εύληπτες υποενότητες οι οποίες κλείνουν microε εκδεδοmicroένα ή ανέκδοτα έως τώρα αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκmicroήρια Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αυξανόmicroενη παρουσία της Βενετίας στη Μεσόγειο

οι σχέσεις της microε την Κωνσταντινούπολη και η επέκτασή της στις περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας ενώ χαρτογραφούνται οι περιοχές του ελληνικού χώρου που πέρασαν για microικρά ή microεγάλα χρονικά διαστήmicroατα στη βενετική κυριαρχία Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η εκπαίδευση των Ελλήνων υπηκόων της Βενετίας

στον γενέθλιο τόπο και έξω από αυτόν στα ρωmicroαίικα και φράγγικα γράmicromicroατα και δίνονται

πληροφορίες και για τη γυναικεία εκπαίδευση microε την προβολή δύο λογίων γυναικών του τέλους του 18ου αιώνα της Ισαβέλλας Θεοτόκη Albrizzi και της Μαρίας Αναστασίας Πετρεττίνη Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται εκφάνσεις της παιδείας των βενετών υπηκόων όπως

φανερώνονται στην εκδοτική δραστηριότητα τη λογοτεχνική και άλλη συγγραφική παραγωγή τη συmicromicroετοχή σε ακαδηmicroίες του τόπου τους ή της microητρόπολης την απόκτηση προσωπικών βιβλιακών συλλογών την καλλιτεχνική δηmicroιουργία Το κεφάλαιο κλείνει microε την παράθεση και τον σύντοmicroο σχολιασmicroό κειmicroενικών παραδειγmicroάτων που φανερώνουν την καλλιέργεια microιας φιλοβενετικής ιδεολογίας και την ανάδυση microιας εθνικής ταυτότητας microε στόχο να προκληθεί διάλογος για ζητήmicroατα που χρήζουν περαιτέρω παρουσίασης

Β ΑΡΘΡΑ

1 laquoldquoΕγώ Γεώργιος ο Μόσχος δηmicroόσιος νοτάριος των Κορυφών έγραψαrdquoraquo ΄Ιστωρ 6 (1993) 19-27 (συνεργασία)

Η έρευνα στην αρχειακή σειρά Συmicroβολαιογραφικά του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας αποκάλυψε ότι ο φάκελος Συmicroβολαιογραφικά Μ 245 ο οποίος σύmicroφωνα microε τον κατάλογο του Αρχείου ανήκει στον 17ο αιώνα περιέχει πράξεις του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου συνταγmicroένες το χρονικό διάστηmicroα Οκτώβριος 1496 - Μάιος 1498 Η γραφή του νοταρίου Μόσχου είχε γίνει γνωστή το έτος 1978 microε τη δηmicroοσίευση ενός microονόφυλλου σπαράγmicroατος του καταστίχου του και ο νοτάριος είχε ταυτιστεί microε τον οmicroώνυmicroό του γνωστό λόγιο και κωδικογράφο Στην αρχή της microελέτης γίνεται κωδικολογική περιγραφή του καταστίχου (διαστάσεις αριθmicroός φύλλων εκπεσόντα φύλλα χαρτί τύπος γραφής σηmicroειώσεις) Στη συνέχεια δίνεται σύντοmicroη παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών δεδοmicroένων για την σπαρτιατική οικογένεια των Μόσχων και ειδικά των πληροφοριών για τον λόγιο Γεώργιο Μόσχο ενώ παρουσιάζονται άγνωστες αρχειακές ειδήσεις για τη δραστηριότητα του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου Από την αντιπαράθεση των βιογραφικών ειδήσεων για τα δύο οmicroώνυmicroα πρόσωπα καθώς και από την αντιβολή της γραφής του νοταριακού καταστίχου microε τη γραφή κωδίκων που αποδίδονται στον κωδικογράφο Γεώργιο Μόσχο γιο του Ιωάννη προβάλλει η διαπίστωση ότι η ταύτιση των δύο προσώπων δεν microπορεί να γίνει χωρίς αmicroφιβολίες και επιφυλάξεις Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της διπλωmicroατικής έκδοσης του καταστίχου του νοταρίου Γεωργίου Μόσχου που ετοιmicroάζεται από τους συντάκτες του άρθρου

2 laquoΟ ναός του Αγίου Λαζάρου πόλεως Κερκύρας και η κοινότητα των ldquoαδυνάτωνrdquoraquo Εώα και Εσπέρια 2 (1994-1996) 83-109 (συνεργασία)

Ο ναός του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Ρόκκου στην Κέρκυρα Μετά το έτος 1577 ο ναός απαντά ενωmicroένος microε εκείνον του Αγίου Νικολάου των Αλβανιτών Σύmicroφωνα microε έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας ο ναός ανήκε στην Κοινότητα της Κέρκυρας η δε διοίκηση και διαχείρισή του ήταν αρmicroοδιότητα των συνδίκων Από το έτος 1568 στη διαχείριση του ναού απαντά και microία αδελφότητα ενοριτών Οι σύνδικοι και αργότερα πιθανόν και οι αδελφοί του ναού όριζαν τον εφηmicroέριο υπεύθυνο για την ιερουργία και την τάξη στον ναό Στην εργασία παρουσιάζονται τα ονόmicroατα εννέα εφηmicroερίων για το χρονικό διάστηmicroα 1538-1576 Ο ναός διέθετε περίβολο και κελιά στα οποία είχε

εγκατασταθεί κοινότητα laquoαδυνάτωνraquo ατόmicroων δηλαδή που έπασχαν από λέπρα Η παρουσία των laquoαδυνάτωνraquo στον ναό του Αγίου Λαζάρου microαρτυρείται ήδη από διαθήκη του έτους 1469 Η κοινότητα ήταν οργανωmicroένη σύmicroφωνα microε τα microοναστικά πρότυπα τα microέλη της οποίας χαρακτηρίζονταν ως microοναχοί έφεραν microοναστικά ονόmicroατα και ο πρώτος της κοινότητας έφερε τον τίτλο του ηγουmicroένου Ο ηγούmicroενος είχε ετήσια θητεία και διαχειριζόταν τα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας Στην κοινότητα αυτή γίνονταν δεκτοί άνδρες και γυναίκες άγαmicroοι και έγγαmicroοι ντόπιοι και ξένοι Η microελέτη είναι microια microικρή συmicroβολή στο θέmicroα της ύπαρξης ιδρυmicroάτων κοινωνικής

προστασίας και παροχής υγειονοmicroικής περίθαλψης στον χώρο της Κέρκυρας τον 16ο αιώνα Αποδεικνύει ότι οι laquoαδύνατοιraquo δεν ήταν αποmicroονωmicroένοι στον δικό τους χώρο αλλά συναλλάσσονταν microε τους υγιείς microοιράζονταν microε τους γείτονες το νερό από το πηγάδι τους συγχρωτίζονταν microε τους άλλους ενορίτες στην τέλεση των ιερών ακολουθιών στον ναό Η microελέτη συνοδεύεται από έκδοση οκτώ εγγράφων που προέρχονται από τις αρχειακές σειρές Συmicroβολαιογραφικά και ΄Εγγραφα Εκκλησιών του Ιστορικού Αρχείου της Κέρκυρας Ακολουθεί περίληψη του άρθρου στα ιταλικά

3 laquoΣχολεία και δάσκαλοι στη Ζάκυνθο στα χρόνια του λατίνου επισκόπου Francesco Gozadino (1654-1673)raquo Παρνασσός 40 (1998) 252-283

Η microελέτη στηρίζεται αποκλειστικά σε έγγραφα που προέρχονται από το Archivio della Sacra Congregazione di Propaganda Fide και αναφέρονται στην εποχή που ποίmicroανε την Καθολική επισκοπή Κεφαλληνίας και Ζακύνθου ο γνωστός λόγιος επίσκοπος Francesco Gozadino απόφοιτος του Ελληνικού Κολλεγίου της Ρώmicroης Ο επίσκοπος δέχτηκε πολλές φορές αρκετές επικρίσεις και κατηγορίες για το έργο του ιδιαίτερα από τους οmicroοδόξους του Μέσα από τα κείmicroενα των κατηγοριών που διατυπώθηκαν εναντίον του και τα οποία απευθύνθηκαν προς την Προπαγάνδα στη Ρώmicroη προκύπτουν ενδιαφέρουσες ειδήσεις για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων και των άλλων λατίνων microοναχών οι οποίοι ζούσαν στο νησί για το σχολείο της Λατινικής επισκοπής καθώς και για το δηmicroόσιο σχολείο της Κοινότητας της Ζακύνθου Στη Ζάκυνθο στα χρόνια του επισκόπου Gozadino λειτουργούσε σχολείο microε microέριmicroνα του ίδιου στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου όπου δίδασκε δωρεάν δώδεκα έως δεκατέσσερις microαθητές ο επισκοπικός βικάριος fra Pietro da Lecce Την ίδια εποχή λειτουργούσε επίσης στη Ζάκυνθο δηmicroόσιο σχολείο Η microελέτη παρουσιάζει τα γεγονότα τα προβλήmicroατα και τις έριδες που ξέσπασαν microετά τις εκλογές του 1659 και 1661 όταν δηmicroόσιος δάσκαλος εκλέχτηκε ο Αλοΐζιος Γραδενίγος πρώην πρωτοπαπάς Χανίων και αποκλείστηκε ο Κρητικός microοναχός Giacomo Sirigo Ο δοmicroηνικανός microοναχός κατηγόρησε στην Προπαγάνδα τον Γραδενίγο κυρίως για θέmicroατα ηθικής (εποmicroένως αναπόδεικτα) Οι επιστολές ανάmicroεσα στον microοναχό και τους υπευθύνους στη Ρώmicroη παρέχουν αξιόλογες και άγνωστες έως σήmicroερα ειδήσεις για την οικογενειακή κατάσταση τις σπουδές και τη διδακτική δράση του Κρητικού Αλοΐζιου Γραδενίγου για τη στάση του απέναντι στην Καθολική Εκκλησία καθώς και για τις φιλικές σχέσεις του microε τον επίσκοπο Gozadino Στη microελέτη παρουσιάζονται επίσης microε λεπτοmicroέρειες ειδήσεις για το σχολείο του microοναχού Giacomo Sirigo ο οποίος δίδασκε χωρίς την επισκοπική άδεια καθώς και για τη διδακτική δράση των microισσιοναρίων fra Carlo Ubicini fra Mansueto Lambardi και fra Paris Maria Boschi

4 laquoΓενεαλογικές παρατηρήσεις στους Κερκυραίους πρωτοπαπάδες microε το επώνυmicroο Φλώροςraquo Πρακτικά του Γ΄ Πανελληνίου Συmicroποσίου Εραλδικής και Γενεαλογικής

Επιστήmicroης (29 Οκτωβρίου - 1 Νοεmicroβρίου 1998) [∆ελτίον Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρίας Ελλάδος 11 (2001)] 595-606

Η κερκυραϊκή οικογένεια των Φλώρων ήταν ευγενής και πολλά microέλη της microετείχαν στο

Συmicroβούλιο της Κοινότητας τουλάχιστον από το έτος 1506 Στη microελέτη δίνονται όλα τα ονόmicroατα των microελών της οικογένειας που απαντούν στο Συmicroβούλιο καθώς και σε διάφορα δηmicroόσια αξιώmicroατα τον 16ο και 17ο αιώνα Σύmicroφωνα microε τους πρωτοπαπαδικούς καταλόγους από την οικογένεια έφτασαν στο πρωτοπαπαδικό αξίωmicroα τρία microέλη ο Γεώργιος (1595-1605) ο Γρηγόριος (1608-1645) και ο Θεοδόσιος (1645-1675) Οι δύο πρώτοι πρω-τοπαπάδες στο παρελθόν έχουν θεωρηθεί ως ένα πρόσωπο που άλλοτε ταυτίζεται microε τον Γεώργιο και άλλοτε microε τον Γρηγόριο Στη microελέτη η οποία στηρίζεται σε άγνωστα έγγραφα προερχόmicroενα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας διαχωρίζονται τα πρόσωπα διευκρινίζονται οι συγγένειες και αποδεικνύεται ότι και οι τρείς πρωτοπαπάδες ανήκουν στην ίδια οικογένεια Συγκεκριmicroένα ο πρωτοπαπάς Γεώργιος ήταν γιός του ιερέα Θεοδοσίου και υπηρέτησε ως εφηmicroέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Αλβανιτών και Αγίου Λαζάρου Ο Γεώργιος εκλέχτηκε πρωτοπαπάς το 1595 και πέθανε στις 8 Νοεmicroβρίου 1605 Από τη διαθήκη του η οποία συντάχτηκε στις 30 Σεπτεmicroβρίου 1605 προκύπτει ότι ο Γεώργιος και η πρεσβυτέρα του Ανδριάνα απέκτησαν τρείς γιούς τον Γρηγόριο Αρχιmicroανδρίτη του Ιερού Τάγmicroατος την εποχή σύνταξης της διαθήκης τον Νικόλαο και τον Θεοδόσιο Ο Γρηγόριος και ο Θεοδόσιος τα παιδιά δηλαδή του microεγάλου πρωτοπαπά Γεωργίου είναι οι δύο άλλοι γνωστοί πρωτοπαπάδες Ο Γρηγόριος σύmicroφωνα microε την υπάρχουσα βιβλιογραφία εκλέχτηκε πρωτοπαπάς στις 22 ∆εκεmicroβρίου 1608 και πέθανε το 1645 ενώ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες για την ανανέωση της θητείας του Τον Γρηγόριο διαδέχτηκε στο αξίωmicroα του microεγάλου πρωτοπαπά ο αδελφός του Θεοδόσιος στις 17 Νοεmicroβρίου 1645 ο οποίος προηγουmicroένως είχε τιmicroηθεί microε το αξίωmicroα του εκκλησιάρχη και του πριόρη του Ιερού Τάγmicroατος Η οικογένεια του πρωτοπαπά Γεωργίου κατείχε αξιόλογη βιβλιοθήκη microε χειρόγραφα του 11ου και 13ου αιώνα τα οποία βρίσκονται σήmicroερα στην Αmicroβροσιανή Βιβλιοθήκη Στο τέλος της microελέτης δίνεται το γενεαλογικό δένδρο της πρωτοπαπαδικής οικογένειας

5 laquoΈνα ακόmicroη microαθητικό τετράδιο του Ευγένιου Βούλγαρηraquo Ο Ερανιστής 23 (2001) 35-47

Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας άγνωστος αυτόγραφος κώδικας του Ευγένιου Βούλγαρη πολύ σηmicroαντικός για τις πρώτες σπουδές του Έλληνα διαφωτιστή στη Φιλοσοφία Πρόκειται για το χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος αρ 1178 του έτους 1731 Το χειρόγραφο αποτελείται από 64 συνολικά φύλλα έχει διαστάσεις 190 times 135 χιλιοστά και περιλαmicroβάνει στα δύο πρώτα φύλλα ανώνυmicroο κείmicroενο Περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ νοὸς και στη συνέχεια το έργο του Γιαννιώτη Γεωργίου Σουγδουρή Προδιοίκησις εἰς ἅπασαν τὴν λογικὴν microέθοδον τοῦ Ἀριστοτέλους Με βάση το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα στη σ 130 το χειρόγραφο έχει γραφεί από τον Ελευθέριο Βούλγαρη ο οποίος σύmicroφωνα microε άλλο σηmicroείωmicroα στο φ ltβvgt ξεκίνησε microαθήmicroατα Λογικής στις 31 Αυγούστου 1731 κοντά στον ιεροδιδάσκαλο Ιωάννη Καββαδία Το ίδιο έτος στις 26 Απριλίου 1731 ο νεαρός Ελευθέριος είχε ξεκινήσει τη σπουδή των Προγυmicroνασmicroάτων του Αφθονίου σύmicroφωνα microε σηmicroείωmicroα του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηmicroίου του Χαρκόβου της Ουκρανίας αρ 84 Στην εργασία δίνονται απαντήσεις στο ερώτηmicroα πού βρισκόταν ο Ελευθέριος (microετέπειτα Ευγένιος) Βούλγαρης το έτος 1731 και στο ερώτηmicroα ποιος είναι ο ιεροδιδάσκαλος Ιωάννης Καββαδίας που αναφέρεται στο σηmicroείωmicroα του αθηναϊκού χειρογράφου Η συγγραφέας στηριγmicroένη στη γνωστή βιβλιογραφία για τον Βούλγαρη και σε άγνωστες αρχειακές πληροφορίες που εντόπισε στην έρευνα της στο

Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας κατέληξε ότι ο Ελευθέριος Βούλγαρης microαθήτευσε στην Κέρκυρα και δάσκαλός του ήταν ο Ιωάννης Βαπτιστής Καββαδίας από την Αγία Μαύρα ο οποίος από το έτος 1738 εmicroφανίζεται στις πηγές ως ιεροmicroόναχος Ιερεmicroίας Καββαδίας και είναι ο γνωστός δάσκαλος microαζί microε τον Νικηφόρο Θεοτόκη του Κοινού Φροντιστηρίου στην Κέρκυρα Στην εργασία παρουσιάζονται πολλές ειδήσεις για τη ζωή και τα ενδιαφέροντα του Ιερεmicroία Καββαδία και επιπλέον ταυτίζεται ο Ιερεmicroίας Καββαδίας microε τον γραφέα Ιωάννη Βαπτιστή Καββαδία του χειρογράφου της Βιβλιοθήκης της Βουλής αρ 18 το οποίο γράφτηκε το 1722 και το οποίο περιέχει την Τέχνη Ρητορική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου

6 laquoΤο ldquoΥmicroνολογίδιονrdquo του Νικολάου Τραντάφυλλου (Βενετία 1724) Τα παράδοξα microιας έκδοσηςraquo Πρακτικά ΚΓ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 24 - 26 Μαΐου 2002 Θεσσαλονίκη 2003 135-152

Στην Ελληνική Βιβλιογραφία το όνοmicroα του Νικολάου Τραντάφυλλου ή Τριαντάφυλλου του Κερκυραίου είναι γνωστό από τη microοναδική έκδοση ενός microικρού βιβλίου που επιγράφεται laquoΥΜΝΟΛΟΓΙ∆ΙΟΝ Περιέχον τήν ἀκολουθίαν τῆς ὑπεραγίας ∆εσποίνης ἡmicroῶν ΘΕΟΤΟΚΟΥ τῆς ΚΑΣΣΙΟΠΙΑΣraquo που τυπώθηκε στη Βενετία το 1724 στο τυπογραφείο του Νικολάου Σάρου Στην εργασία περιγράφεται λεπτοmicroερώς η έκδοση και εξετάζεται συγκριτικά microε το

κείmicroενο που διασώζεται στον κώδικα Marc gr II 194 του έτους 1716 Η ιστορία της έκδοσης του Υmicroνολογιδίου είναι πολύ ενδιαφέρουσα επειδή ο Τραντάφυλλος δεν ζούσε το 1724 όταν τυπώθηκε το βιβλίο και εποmicroένως δεν ήταν εκείνος που καθόριζε το πρόσωπο το οποίο προσφωνούσε στην Εισαγωγή ούτε εκείνος που υπέγραφε προσωπικά τον Πρόλογο του έργου του όπως εσφαλmicroένα δίνεται η εικόνα αυτή στον αναγνώστη στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Πιθανόν το έργο να είχε κατατεθεί στο τυπογραφείο του Σάρου microε τον οποίο υπήρχε προσωπική σχέση και γνωριmicroία του υmicroνογράφου Τραντάφυλλου Αργότερα ο Βόρτολις τύπωσε το έργο προσαρmicroόζοντας τον χρόνο έκδοσης και τα ονόmicroατα των προσώπων αγνοώντας ότι ο Νικόλαος Τραντάφυλλος δεν ζούσε πια ή αδιαφορώντας για το γεγονός δεν θέλησε να αλλάξει την έκδοση που πιθανόν είχε σχεδιασθεί από τον Σάρο Στην εργασία παρουσιάζονται επιπλέον άγνωστες έως σήmicroερα βιογραφικές ειδήσεις για τον λόγιο και βιβλιόφιλο υmicroνογράφο Νικόλαο Τραντάφυλλο προερχόmicroενες από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας

7 laquoΕιδήσεις για την παρουσία λατίνων στα Κύθηρα τον 17ο και 18ο αιώναraquo Πρακτικά Α΄ ∆ιεθνούς Συνεδρίου Κυθηραϊκών Μελετών τ Γ΄ Κύθηρα 2003 445-458

Η microελέτη στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Προπαγάνδας στη Ρώmicroη (Archivio Storico di Propaganda Fide) Το αρχειακό υλικό που παρουσιάζουmicroε microας δίνει νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις οι οποίες αφορούν στον αριθmicroό των λατίνων που ζούσαν στο νησί το δεύτερο microισό του 17ου αι και τον 18ο αι στην ύπαρξη εκκλησιών που εξυπηρετούσαν τις λατρευτικές ανάγκες των λατίνων πιστών καθώς και στον αριθmicroό των ιερέων που τις θεράπευαν Οι συντάκτες των εγγράφων από όπου αρύστηκαν οι

συγκεκριmicroένες πληροφορίες είναι είτε αποστολικοί επισκέπτες επιφορτισmicroένοι microε το καθήκον της ενηmicroέρωσης της Προπαγάνδας για την επικρατούσα κατάσταση στις περιοχές που επισκέπτονταν είτε microοναχοί που ζούσαν στο νησί ως εκπρόσωποι κάποιων microοναχικών ταγmicroάτων Στην εργασία ενδιαφέρουσες είναι οι αρχειακές ειδήσεις για τον αριθmicroό των λατινικών εκκλησιών στο νησί καθώς και για τις προσπάθειες που έγιναν από τους λατίνους για το κτίσιmicroο microίας επιπλέον εκκλησίας microε αφορmicroή ένα ναυάγιο το 1628 Επιπλέον δίνονται αξιόλογες πληροφορίες και πληθυσmicroιακά στοιχεία για την παρουσία των λατίνων πιστών στο νησί καθώς και για την αφοmicroοίωση του microόνιmicroου λατινικού στοιχείου από το ορθόδοξο

8 laquoΑπό το ldquoτερριτόριο Ναυπάκτουrdquo στην Κέρκυρα Ο Ιωάννης Νικόπουλος και η διαθήκη του (1737)raquo Πρακτικά Β΄ ∆ιεθνούς Ιστορικού και Αρχαιολογικού Συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας τ Β΄ Αγρίνιο 2004 σσ 753-766

Η εργασία βασίζεται σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας Παρουσιάζονται και σχολιάζονται τα κείmicroενα της διαθήκης και του κωδίκελλου του Ιωάννη Νικόπουλου που συντάχτηκαν στην Κέρκυρα στις 24 και 30 Απριλίου 1737 αντίστοιχα Ο Νικόπουλος καταγόταν από το χωριό Μπροστοβά της περιφέρειας Ναυπάκτου όπου φαίνεται ότι κατείχε αξιόλογη περιουσία Στην Κέρκυρα ήταν ενεργό microέλος της αδελφότητας του ναού της Φανερωmicroένης των Στερεωτών και είχε αναπτύξει αξιόλογη εmicroπορική δραστηριότητα Με τη διαθήκη του αφιέρωσε 15 τόmicroους λειτουργικών βιβλίων στο microοναστήρι των Αγίων Αποστόλων το οποίο βρισκόταν στο χωριό του Στην εργασία παρουσιάζονται και άλλες αρχειακές ειδήσεις που microας βοηθούν να ανασυνθέσουmicroε την αξιόλογη προσωπικότητα του Νικόπουλου και να παρακολουθήσουmicroε την εmicroπορική και άλλη δραστηριότητά του

9 laquoΟψεις της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο τον 18ο αι ∆ύο βορειοηπειρωτικά χειρόγραφαraquo Ηπειρωτικά Χρονικά 37 (2003) 351-407

Στην εργασία παρουσιάζονται δύο χειρόγραφα του 18ου αι που φυλάσσονται το microεν ένα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και το δεύτερο ακαταλογογράφητο και άγνωστο έως σήmicroερα στους ερευνητές στη Βιβλιοθήκη της Αναγνωστικής Εταιρίας της Κέρκυρας Τα χειρόγραφα είναι χάρτινα του 18ου αι και προέρχονται από το Αργυρόκαστρο ή από κάποιο microοναστήρι της περιοχής Περιέχουν ένα Περιφρασάριον και ένα Επιστολάριον Ο γραφέας είναι ενδεχοmicroένως ο Χαρίτων Μαργαρίτης Το περιεχόmicroενο του χειρογράφων είναι πολύ σηmicroαντικό για την ιστορία της εκπαίδευσης στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου τον 18ο αι γιατί διασώζει αξιόλογες ειδήσεις για τα σχολεία τους δασκάλους και την ύλη διδασκαλίας Στο τέλος της εργασίας στο Παράρτηmicroα δηmicroοσιεύονται κείmicroενα από το Επιστολάριο και δεκατρία επιγράmicromicroατα από το χειρόγραφο της Αναγνωστικής Εταιρίας Τα επιγράmicromicroατα είναι σε ιαmicroβικό αρχαιοελληνικό microέτρο και υπογράφονται από τον Ναούmicro Γκούστα και τον παιδαγωγό Ιωάννη ∆ηmicroητριάδη

10 laquoΙδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα (17ος -18ος αι)raquo Πρακτικά Κ∆΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2004 σσ 183-193

Η εργασία αποτελεί πρόδροmicroη ανακοίνωση της microεταδιδακτορικής έρευνας που εκπονώ microε σκοπό τον εντοπισmicroό και την καταγραφή κάθε αρχειακής microαρτυρίας για την ύπαρξη χειρογράφων και έντυπων βιβλίων σε microοναστηριακές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα Η αρχειακή έρευνα αποκάλυψε microέχρι σήmicroερα τέσσερις microεγάλες και δεκαοκτώ ελάσσονες βιβλιακές συλλογές ενώ βρισκόmicroαστε ακόmicroα εις άγραν καταγραφών microεγάλων συλλογών Οι απογραφές των τεσσάρων microεγάλων βιβλιοθηκών έχουν συνταχτεί τα έτη 1694 1701 1706 και 1733 αντίστοιχα ενώ η συγκρότηση της κάθε βιβλιοθήκης ανάγεται ευνόητα σε προγενέστερα χρόνια Οι ανωτέρω βιβλιακές συλλογές αριθmicroούν συνολικά 761 τόmicroους Οι βιβλιοθήκες της Κέρκυρας microαρτυρούν την επίδραση του πνεύmicroατος της Αναγέννησης το περιεχόmicroενό τους δεν διαφέρει από εκείνων των Ιταλών λογίων ούτε από τις αντίστοιχες βιβλιοθήκες Βενετοκρητικών ευγενών της ίδιας εποχής και πιστοποιούν ότι και στην Κέρκυρα έχουmicroε έναν σηmicroαντικό βαθmicroό απορρόφησης της ιταλικής βιβλιοπαραγωγής Στήν παρούσα φάση της έρευνας microετά την ταύτιση των τίτλων των βιβλίων microε συγκεκριmicroένες εκδόσεις και τον χαρακτηρισmicroό του περιεχοmicroένου τους το ενδιαφέρον microας εστιάζεται στην έρευνα microιας σειράς ζητηmicroάτων όπως της προmicroήθειας των βιβλίων της διακίνησής τους microέσα στους κύκλους των λογίων της εποχής της πρόσβασης των microέσων στρωmicroάτων στη γνώση και τέλος στο ζήτηmicroα της τύχης των βιβλιακών συλλογών Η καταγραφή των ιδιωτικών βιβλιοθηκών της Κέρκυρας παράλληλα microε την καταγραφή των microοναστηριακών συλλογών θα αποτελέσει microία ακόmicroη πηγή για την ανασύνθεση της εποχής και της πολιτιστικής ιστορίας της Κέρκυρας την εποχή της Βενετοκρατίας

11 laquoΦιλοβενετική ιδεολογία και ρητορεία κατά την ύστερη βενετοκρατία στο Ιόνιοraquo Πρακτικά ΚΕ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου Θεσσαλονίκη 2005 σσ 75-86

Στις βενετικές κτήσεις του laquoΚράτους της Θάλασσαςraquo (Stato di Mar) όπως και στην Terraferma κατά την άφιξη και αναχώρηση των βενετών διοικητών στη διάρκεια πανηγυρικής τελετής εκφωνούνταν από σηmicroαίνοντα microέλη των Κοινοτήτων πανηγυρικοί λόγοι προς τιmicroήν των ανωτέρω αξιωmicroατούχων Η ανακοίνωση που στηρίζεται σε ανέκδοτο χειρόγραφο υλικό παρουσιάζει τρεις εγκωmicroιαστικούς λόγους του Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη που εκφωνήθηκαν στην Κέρκυρα microε αφορmicroή την άφιξη του γενικού προνοητή θαλάσσης Marin Antonio Priuli το 1764 και την αναχώρηση από το νησί του γενικού προνοητή θαλάσσης Andrea Dona και του προνοητή και καπιτάνου Κερκύρας Sebastian Morosini τα έτη 1770 και 1783 αντίστοιχα Στην ανακοίνωση προβάλλονται τα λεκτικά και υφολογικά στερεότυπα των ρητορικών λόγων και τίθεται ο προβληmicroατισmicroός για τη διερεύνησή τους ως τεκmicroήρια φιλοβενετικής ιδεολογίας και ιδεολογικής σύγκλισης

12 laquoΕπίσκοποι Καρυουπόλεως στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (2004) τ Α΄ Αθήναι 2006 σσ 349-372

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται έγγραφα από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας τα οποία αναφέρονται στην παρουσία στην Kέρκυρα τον 18ο αι δύο επισκόπων πρώην Καρυουπόλεως

Οι εκκλησιαστικοί αυτοί άνδρες κατέφυγαν στην Κέρκυρα microετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους το 1715 Πρόκειται για τον επίσκοπο Αγαθάγγελο Λατίνο ο οποίος καταγόταν από τη Ζάκυνθο και

για τον επίσκοπο Θεοδόσιο Γεωργακάκη από τη Μάνη Ο Αγαθάγγελος microε τη διαθήκη του κληροδότησε την περιουσία του στο microοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου Πάτmicroου και χρήmicroατα στους συγγενείς του και σε ιερείς της Κέρκυρας Ο Θεοδόσιος ο οποίος είχε βέβαια λιγότερα περιουσιακά στοιχεία κληροδότησε microέρος

της περιουσίας του στην εκκλησία του Αγίου Ιασονος και Σωσιπάτρου και στους συγγενείς του από τη Μάνη Και οι δύο κατείχαν από microια microικρή αλλά αξιόλογη συλλογή βιβλίων Τα βιβλία

αποδεικνύουν τα πνευmicroατικά ενδιαφέροντα των δύο επισκόπων όχι microόνο για θέmicroατα εκκλησιαστικά αλλά και για την κοσmicroική παιδεία

13 laquoΗ πρόσληψη της εικόνας των Βενετών κυριάρχων microέσα από ένα υmicroνογραφικό κείmicroενο η ακολουθία του αγίου Νικολάου όχηmicroα εξύmicroνησης της Γαληνοτάτηςraquo Θρᾴκιος Επιmicroέλεια Γ Κ Παπάζογλου Κοmicroοτηνή 2006 σσ 205-217

Το έτος 1719 τυπώθηκε στη Βενετία η ακολουθία του αγίου Νικολάου που ψαλλόταν στην Κέρκυρα στις 20 Μαΐου ηmicroέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιmicroά τη microετακοmicroιδή του λειψάνου του αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Bari της Απουλίας Η ακολουθία είναι έργο του λογίου ιερέα Βίκτωρα Κλαπατζαρά Το άγιο λείψανο που microεταφέρθηκε στην Ιταλία το 1087 σύmicroφωνα microε την παράδοση πέρασε και από την Κέρκυρα και το γεγονός τιmicroούσαν οι Κερκυραίοι microε την ίδρυση φερώνυmicroων του αγίου ναών που εόρταζαν στις 20 Μαΐου Ο ποιητής συνδυάζει την ηmicroεροmicroηνία διάβασης του αγίου λειψάνου από το νησί microε την ηmicroεροmicroηνία της εκούσιας παράδοσης της Κέρκυρας στους Βενετούς (20 Μαΐου 1386) Τα δύο γεγονότα εmicroφανίζονται σε microια χρονική αλληλουχία χωρίς κενό microεσοδιάστηmicroα Η διάβαση του λειψάνου κατά τον υmicroνογράφο προετοίmicroασε την υποταγή στους Βενετούς γιrsquo αυτό το δεύτερο γεγονός εmicroφανίζεται ως παρέmicroβαση του αγίου και επιταγή δική του Η 20η Μαΐου σήmicroανε για τους Κερκυραίους τη λήξη των ψυχικών βασάνων που επιτεύχθηκε microε τη διάβαση του λειψάνου αλλά και τη λύτρωση από σωmicroατικές κακουχίες την οποία εγγυήθηκε η βενετική ∆ιοίκηση για τους υπηκόους Στην εργασία παρουσιάζονται γραmicromicroατολογικές και βιογραφικές ειδήσεις για τον ποιητή της ακολουθίας επισηmicroαίνονται οι εκφράσεις φιλοβενετικής ιδεολογίας στο έργο επιχειρείται η ερmicroηνεία τους και η σύνδεσή τους microε τα ιστορικά γεγονότα της εποχής microετά το 1716 και η ένταξη του έργου στη microεταβυζαντινή υmicroνογραφική παραγωγή του ιονίου χώρου Η microελέτη στηρίζεται στο κείmicroενο χειρογράφου που προέρχεται από τη Μονή Πλατυτέρας της Κέρκυρας και microαρτυρεί τη χειρόγραφη παράδοση του κειmicroένου πριν από την έκδοση η οποία σήmicroερα είναι σπάνια και δυσεύρετη

14 laquoldquoΑπό τον αβοκάτο στον Γκενεράληrdquo Η αναζήτηση της δικαιοσύνης από Βενετούς υπηκόους της κερκυραϊκής υπαίθρου τον 18ο αιraquo Πρακτικά ΚΣΤ΄ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου 27-29 Μαΐου 2005 Θεσσαλονίκη 2006 σσ 77-105

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η δικαιοδοσία και οι δικαστικές αρmicroοδιότητες του γενικού προνοητή θαλάσσης στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου τον 18ο αιώνα microε βάση τις δίκην

ηmicroερολογίου προσωπικές σηmicroειώσεις ενός κυβερνήτη συναδελφικού ναού του χωριού Καρουσάδων της βόρειας Κέρκυρας τα έτη 1754-1756 Με αφορmicroή την υπεξαίρεση περιουσιακών στοιχείων του ναού από έναν απερχόmicroενο κυβερνήτη ο νέος κυβερνήτης κατέφυγε στον γενικό προνοητή θαλάσσης στον οποίον microε τη βοήθεια ενός δικηγόρου κατέθεσε το πρόβληmicroα και ζήτησε την τιmicroωρία των ενόχων Στο κείmicroενο περιγράφονται οι καταγγελίες του microηνυτή και οι ενέργειες του βενετού διοικητή έως τη σύλληψη του δράστη και την παραδειγmicroατική του τιmicroωρία

15 laquoΟ ldquoηγούmicroενος Προσφόρουrdquo απόπειρα για το σχεδίασmicroα βιογραφίας microιας πολυπράγmicroονης εκκλησιαστικής προσωπικότητας της Κέρκυρας του 18ου αιraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συνεδρίου (7-8 ∆εκεmicroβρίου 2005) laquoΌψεις της εκκλησιαστικής ιστορίας της Κέρκυραςraquo Κέρκυρα 2007 [Κερκυραϊκά Χρονικά 4 (2007)] σσ 289-297

Ο Ευγένιος Στέφανος καταγόταν από το χωριό Καρουσάδες Χειροτονήθηκε σε νεαρή ηλικία και στη δεκαετία του 1730 υπηρέτησε στο πατριαρχείο Ιεροσολύmicroων στο Σινά και κατόπιν σε ναό της ιδιαίτερης πατρίδας του Στη δεκαετία του 1740 βρέθηκε για σπουδές στα Γιάννενα σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο και τα επόmicroενα χρόνια απαντά κοντά στον πατριάρχη Αντιοχείας Το καλοκαίρι του 1747 επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1749 ανέ-λαβε την επιστασία του πλούσιου microοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής που είχε κτίσει και προικοδοτήσει γενναιόδωρα ο ευγενής ιππότης Πρόσφορος Μαρίνης Ο Ευγένιος ως ηγούmicroενος laquoΠροσφόρουraquo συνέδεσε το όνοmicroά του microε διαχείριση και κάρπωση microιας microεγάλης περιουσίας microε την ίδρυση σχολείου κοινών γραmicromicroάτων στο microοναστήρι την ίδρυση σχολείου microέσης και ανώτερης βαθmicroίδας στη Χώρα της Κέρκυρας στο σπίτι του Μαρίνη και microε πολλούς δικαστικούς αγώνες για την laquoυπεράσπισηraquo της περιουσίας του microοναστηριού Η ζωή του Ευγένιου οι σπουδές του τα πνευmicroατικά του ενδιαφέροντα τα πάθη του ο αγώνας και η αγωνία του για την κληρονοmicroιά Μαρίνη αναδύονται ζωντανά microέσα από το corpus των επιστολών του στις οποίες στηρίζεται η παρούσα ανακοίνωση και οι οποίες microαζί microε πολλές άλλες συmicromicroοναστών και συmicroφοιτητών από τα Γιάννενα φυλάσσονται στο Αρχείο της Κέρκυρας

16 laquoΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και η ldquoθεοφρούρητος πόλιςrdquo των Κορυφών

Μία περίπτωση αγαπητικής παρέmicroβασης στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυραraquo ∆ώρηmicroα ψυχής Οικουmicroενικός Πατριάρχης Βαρθολοmicroαίος ο Α΄ ∆εκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχείας (1991-2006) [∆ηmicroοκρίτειο Πανεπιστήmicroιο Θράκης] Κοmicroοτηνή 2007 σσ 71-86

Στα χρόνια των λατινικών κυριαρχιών στο νησί της Κέρκυρας εκκλησιαστική κορυφή για τους ορθόδοξους κατοίκους του ήταν ο microέγας πρωτοπαπάς ο οποίος είχε επισκοπική εξουσία και εξαρτιόταν από τον οικουmicroενικό πατριάρχη Ο τελευταίος επενέβαινε όσες φορές έκρινε ότι οι καινοτοmicroίες και οι νεωτερισmicroοί στην Εκκλησία της Κέρκυρας απειλούσαν την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και σκανδάλιζαν τους πιστούς Στη microελέτη παρουσιάζεται ένας πατριαρχικός κανονισmicroός microε εννέα άρθρα-κεφάλαια που συντάχθηκε το 1728 από την πατριαρχική σύνοδο και τον πατριάρχη Παΐσιο Β΄ Στον ορισmicroό του πατριάρχη τα ζητήmicroατα που θίγονται είναι τα εξής τέλεση του microυστηρίου του αγίου Ευχελαίου τήρηση ξένων τυπικών κήρυγmicroα και Χριστιανική ∆ιδασκαλία εικόνες επί της Αγίας Τραπέζης ακολουθία κεκοιmicroηmicroένων χειροτονίες σύνθεση και εκτύπωση ιερών ακολουθιών πρωτεία

διακόνων και συνδίκων σε επίσηmicroες τελετές εmicroπερίστατοι επίσκοποι Ο πατριάρχης καυτηρίαζε τους νεωτερισmicroούς στα ανωτέρω ζητήmicroατα πρότεινε λύσεις παρενέβαινε παραινετικά και κατασταλτικά

17 laquoΗ Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας και οι Κερκυραίοι υπότροφοιraquo Θησαυρίσmicroατα 37 (2007) 359-388

Ο Κερκυραίος δικηγόρος Θωmicroάς Φλαγγίνης άφησε microε τη διαθήκη του που συντάχτηκε το 1644 ένα microεγάλο τmicroήmicroα της περιουσίας του προκειmicroένου να ιδρυθεί στη Βενετία ένα κολλέγιο όπου θα φιλοξενούνταν πρωταρχικά Κερκυραίοι υπότροφοι αλλά και Κύπριοι και από τα άλλα microέρη του παραδοσιακά ελληνικού χώρου Το Κολλέγιο ιδρύθηκε το 1665 και τη χρονιά εκείνη κατέφθασαν από την Κέρκυρα στη Βενετία δώδεκα υποψήφιοι υπότροφοι από τους οποίους προκρίθηκαν για φοίτηση microόνο οι τέσσερις ενώ οι άλλοι σύmicroφωνα microε την επιτροπή δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις Στη microελέτη παρουσιάζονται οι αντιδράσεις των υποψηφίων που αποκλείστηκαν όπως

περιγράφονται σε ανέκδοτα έως σήmicroερα έγγραφα που προέρχονται από το Αρχείο της Κέρκυρας Οι υποψήφιοι του έτους 1665 microαζί microε τους νέους υποψήφιους του έτους 1670 θεώρησαν ως υπεύθυνο για την απόρριψή τους τον Κρητικό Μελέτιο Χορτάτση αρχιεπίσκοπο Φιλαδελφείας Στα επόmicroενα χρόνια οι Αναmicroορφωτές του Πανεπιστηmicroίου της Πάδοβας ως υπεύθυνοι της λειτουργίας του Κολλεγίου προκήρυσσαν τις νέες κενές θέσεις και τις κοινοποιούσαν στην Κέρκυρα Η προσέλευση όmicroως των Κερκυραίων φοιτητών συνεχώς ελαττωνόταν Οι Κερκυραίοι συνέχιζαν ωστόσο να κατηγορούν εκτός από τον Μελέτιο Χορτάτση και τον Μελέτιο Τυπάλδο και απέδιδαν την απροθυmicroία τους στη συmicroπεριφορά του διευθυντή Γεωργίου Πατούσα Η Κοινότητα της Κέρκυρας δεν ξέχασε ποτέ την απόρριψη των γόνων της το έτος 1665 και δεν κατάφερε να εννοήσει ότι στο Κολλέγιο του Κερκυραίου Φλαγγγίνη ήταν δυνατόν να φοιτούν και παιδιά που δεν κατάγονταν αναγκαστικά από την Κέρκυρα

18 laquoΗ λειτουργία της Κοινότητας Ζακύνθου τον 16ο αι Τα Πρακτικά του Συmicroβουλίου των ετών 1587-1595raquo Πρακτικά Η΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου (Κύθηρα 21-25 Μαΐου 2006) τ 3 Κύθηρα 2009 σσ 531-537

Η καταστροφή του αρχειακού υλικού του Αρχειοφυλακείου Ζακύνθου καθιστά πολύτιmicroη οποιαδήποτε αρχειακή πληροφορία αναφερόmicroενη στην ιστορία του νησιού Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα άγνωστο κατάστιχο 110 φύλλων που περιέχει τα πρακτικά του Συmicroβουλίου της Ζακύνθου την περίοδο της βενετικής κατάκτησης και συγκεκριmicroένα από την 1 Νοεmicroβρίου 1587 έως τις 29 Οκτωβρίου 1595 Το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της δέσmicroης είναι πρακτικά εκλογών για την πλήρωση δηmicroοσίων αξιωmicroάτων αλλά και πρακτικά του Συmicroβουλίου για διάφορα θέmicroατα που απασχολούσαν την Κοινότητα Κάποια αξιώmicroατα είναι γνωστά και από τη λειτουργία άλλων κοινοτήτων άλλα όmicroως

απαντούν αποκλειστικά στο νησί της Ζακύνθου Οι εκλογές αφορούν στα αξιώmicroατα των συνδίκων δικαστών προβλεπτών υγείας γιατρών γερόντων εξοχής προβλεπτών επί των οδών της Πόλης και του Αιγιαλού Από το πλούσιο υλικό του καταστίχου γίνονται γνωστές οι πρακτικές των εκλογών

αναδεικνύονται τα διαφοροποιητικά στοιχεία από τα άλλα νησιά δίνονται αmicroοιβές και φόροι αξιωmicroάτων περιγράφονται τα προβλήmicroατα της Κοινότητας της συγκεκριmicroένης οκταετίας και

προπάντων καταρτίζεται ένας πίνακας microε όλα τα ονόmicroατα των υποψηφίων και εκλεγmicroένων σε δηmicroόσια αξιώmicroατα και των microετεχόντων στο Συmicroβούλιο των 150

19 laquoIl corfiota Spiridione Palazzol Scordillis lrsquoossimoro del caso di un suddito venetoraquo I Greci durante la venetocrazia Uomini spazio idee (XIII-XVIII sec) Atti del Convegno Internazionale di Studi Venezia 3-7 dicembre 2007 a cura di Chryssa Maltezou-Angeliki Tzavara-Despina Vlassi Venezia 2009 σσ 515-524

Στην ανακοίνωση παρουσιάζεται η περίπτωση ενός Βενετού υπηκόου του 18ου αι του Κερκυραίου νοmicroικού και λογίου Σπυρίδωνος Παλατζόλ Σκορδίλλη Ο Σκορδίλλης σπούδασε στην Πάδοβα και εργάστηκε στην Κέρκυρα ως δικηγόρος Με την ιδιότητα του νοmicroικού επιτρόπου του ∆ηmicroοσίου (avvocato fiscale) υπερασπίστηκε τα συmicroφέροντα της Γαληνοτάτης Ως αντιπρόσωπος της κερκυραϊκής Κοινότητας υπήρξε ο εκφωνητής πανηγυ-ρικών λόγων προς τιmicroήν των Βενετών διοικητών που υπηρετούσαν στο νησί Φίλος πολλών Βενετών αξιωmicroατούχων είχε δεσmicroούς φιλίας microε Βενετούς λογίους και στα ταξίδια του στη Βενετία συγχρωτιζόταν microε φιλοσόφους και λογοτέχνες που συναθροίζονταν στη λεγόmicroενη ακαδηmicroία της Caterina Dolfin Tron συζύγου του κραταιού τότε προκουράτορα Andrea Tron Ο Σκορδίλλης στους πανηγυρικούς λόγους που εκφωνούσε στην Κέρκυρα εξυmicroνούσε τη

∆ηmicroοκρατία της Βενετίας και εγκωmicroίαζε τις πολιτικές αρχές στη διακυβέρνηση των υποτελών της Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στη Βενετία και ενώ συmicromicroετείχε σε microια φιλοσοφική συζήτηση στον κύκλο της Tron έπεσε στην αντίληψή του ότι microέλη της αριστοκρατίας της Συγκλήτου τολmicroούσαν να προσβάλλουν το ελληνικό έθνος (la nazione greca) Ανέλαβε τότε τον ρόλο του υπερασπιστή των Ελλήνων και microε όπλο την πένα του ύψωσε τη φωνή του στο περιβάλλον της άρχουσας βενετικής τάξης

20 laquoΒυζαντινοί ldquoαρχοντόπουλοιrdquo και ldquoευγενείςrdquo βενετοί υπήκοοι microε αφορmicroή την επανάγνωση του προνοmicroίου της οικογένειας Σκορδίληraquo Θησαυρίσmicroατα 38 (2008) 387-434

Ο θρύλος των δώδεκα αρχοντόπουλων που microαζί microε τον Ισαάκιο γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κοmicroνηνού εποίκησαν την Κρήτη στον 12ο αιώνα καλλιεργήθηκε από τους ντόπιους ευγενείς γαιοκτήmicroονες microετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Βενετούς και διατηρήθηκε ακmicroαίος σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας από τους Κρητικούς πρόσφυγες στους νέους τόπους εγκατάστασης Στην εργασία παρουσιάζονται δυο περιπτώσεις εισαγωγής κρητικών προσφυγικών

οικογενειών των Βαρούχα και Σκορδίλλη στο κερκυραϊκό Συmicroβούλιο το έτος 1760 Και οι δύο οικογένειες συmicroπεριλαmicroβάνονταν στους απογόνους των 12 αρχοντικών οικογενειών και στις αιτήσεις τους επικαλούνται το ένδοξο βυζαντινό παρελθόν τους προκειmicroένου να στηρίξουν την ευγενική καταγωγή τους Μεταξύ των εγγράφων που η οικογένεια Σκορδίλλη κατέθεσε στη Γραmicromicroατεία της Κοινότητας για την είσοδο στο Συmicroβούλιο συmicroπεριλαmicroβανόταν και το γνωστό ως laquoπρονόmicroιο των Σκορδιλλώνraquo που αναφέρεται στην επικύρωση κτηmicroάτων στην οικογένεια Το έγγραφο αυτό σώζεται σήmicroερα στο ιδιωτικό αρχείο των απογόνων της οικογένειας στην Κέρκυρα Το έγγραφο microε βάση το υδατόσηmicroο είναι αντίγραφο του 16ου αιώνα και φέρει χρονολογία 15 Οκτωβρίου 6503 από κτίσεως κόσmicroου που αντιστοιχεί στο έτος 994 microΧ Το έγγραφο δηmicroοσιεύεται στο παράρτηmicroα και στο κριτικό υπόmicroνηmicroα σηmicroειώνονται οι παραλλαγές από την έκδοση του C Hopf του 1865

21 laquoldquoΚατήχηση νεανίδωνrdquo Απόψεις για την εκπαίδευση των γυναικών στη βενετοκρατούmicroενη Κέρκυρα κατά τον 18ο αιώναraquo Περί Ιστορίας 6 (2013) 41-55

Η αγωγή και η εκπαίδευση των γυναικών από το τέλος του 17ου αιώνα συmicroπεριλήφθηκαν στη θεmicroατολογία των Ευρωπαίων διανοητών Στα έργα τους κήρυτταν την ετερότητα της γυναικείας φύσης και την ανάγκη της καθολικής εκπαίδευσης των γυναικών Επηρεασmicroένος από τις κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες του ∆ιαφωτισmicroού και microε αφορmicroή τη διόρθωση από εκείνον microιας ιταλικής microετάφρασης του έργου του Antoine Leonard Thomas laquo∆οκίmicroιο για τον χαρακτήρα τα ήθη και το πνεύmicroα των γυναικών σε διάφορες εποχέςraquo ο Σπυρίδων Παλατζόλ Σκορδίλλης συνέγραψε ένα microικρό δοκίmicroιο microε τίτλο laquoCatechismo per le giovinette ossia il Nonalogo dellrsquo educazioneraquo Στο ανωτέρω έργο του (laquoΚατήχηση νεανίδων ή ο Εννεάλογος της εκπαίδευσηςraquo) συγκρότησε microία εννεάδα παραινέσεων microε ισάριθmicroα άρθρα τα οποία τιτλοφορούνταν microε τα ονόmicroατα των αρετών τις οποίες όφειλε να κατέχει κάθε γυναίκα και αυτές ήταν γλυκύτητα επιείκεια προσποίηση σεmicroνότητα διάκριση καλοσύνη ευγένεια ειλικρίνεια λεπτότητα Η γυναίκα κατά την άποψη του Κερκυραίου λογίου που απηχεί την αντίληψη των

διαφωτιστών είναι πιο κοντά στη laquoφύσηraquo και πιο microακριά από τον ορθό λόγο και τους ορθολογικούς συλλογισmicroούς Υπάρχει για να αναλάβει τον ρόλο της κόρης microέσα στην οικογένεια στην οποία γεννιέται και της microητέρας στην οικογένεια που η τύχη θα την οδηγήσει Γιrsquo αυτό microοναδικός στόχος για τις κοπέλες και τελολογικός για την εκπαίδευσή τους έπρεπε να είναι η δηmicroιουργία καλής φήmicroης που θα τις προετοίmicroαζε για έναν αξιοπρεπή γάmicroο τον οποίο θα ενέκριναν οπωσδήποτε οι γονείς Το ανωτέρω κείmicroενο του Σκορδίλλη microαζί microε microία σειρά παραινετικών επιστολών είχαν ως

στόχο την εκπαίδευση της γυναίκας που θα γινόταν ο θεmicroατοφύλακας της αρετής και της οικογενειακής ηθικής Το πρότυπο γυναίκας που προέβαλε είναι της γυναίκας εκείνης που αντιστέκεται σθεναρά στους πειρασmicroούς και στα κοσmicroικά αmicroαρτήmicroατα και προετοιmicroάζεται να αναλάβει η ίδια την ανατροφή των παιδιών της Το έργο φανερώνει την πρόσληψη των ιδεών των διαφωτιστών και τη διάδοση των έργων

του Franccedilois Feacutenelon του Giovanni Nicolograve Bandiera του Gioachino Trioli και φυσικά του Antoine Leonard Thomas

22 laquoΗ εκπαίδευση στο Ιόνιο την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας Εγγραmicromicroατοσύνη και λογιοσύνη των βενετών υπηκόων το 18ο αιώναraquo Θ΄ Πανιόνιο συνέδριο Παξοί 26-30 Μαΐου 2010 Πρακτικά τ Β΄ επιmicro έκδ Αλίκη Νικηφόρου Παξοί 2014 σ 273-292

Στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά οι γνωστές ειδήσεις για τη λειτουργία δηmicroοσίων σχολείων στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου καθώς και για τη δραστηριότητα των ιδιωτικών δασκάλων κυρίως microέσα από τα κείmicroενα των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από όλον τον ιόνιο χώρο Τα microαθηmicroατάρια πιστοποιούν τη σπουδή των microαθητών σε κείmicroενα της αρχαίας ελληνικής

γραmicromicroατολογίας καθώς και σε κείmicroενα φιλοσοφικά Λογικής και Μεταφυσικής Επιπλέον microας βοηθούν στην αποτύπωση δασκάλων και microαθητών πολλοί από τους οποίους συνέχισαν σπουδές στο Πανεπιστήmicroιο της Πάδοβας ή σε σχολεία του τουρκοκρατούmicroενου χώρου Η εγγραmicromicroατοσύνη και η λογιοσύνη των βενετών υπηκόων από τα νησιά του Ιονίου

αποδεικνύεται από τις microεταφράσεις κειmicroένων της ευρωπαϊκής γραmicromicroατολογίας στα ελληνικά

ή στα ιταλικά την κατοχή βιβλιακών συλλογών τη συmicromicroετοχή τους σε φιλολογικά σαλόνια και κυρίως από τα έργα τους στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα πολλά από τα οποία είναι δηmicroοσιευmicroένα ενώ άλλα παραmicroένουν ακόmicroα αδηmicroοσίευτα Η συστηmicroατική microελέτη όλων των έργων και η συγκρότηση ενός αναλυτικού καταλόγου των microαθηmicroαταρίων που προέρχονται από τον ιόνιο χώρο θα microας βοηθήσει στην κατανόηση του εύρους και της δυναmicroικής της εκπαίδευσης που λάmicroβαναν οι βενετοί υπήκοοι στα νησιά του Ιονίου

23 laquoΟmicroώνυmicroοι γραφείς και νοτάριοι στον 16ο αιώνα η περίπτωση του Αλεξίου Τρουmicroπάτζηraquo Θησαυρίσmicroατα 43 (2013) 155-175 [ανάτυπο Βενετία 2014]

Ο Αλέξιος Τρουmicroπάτζης είναι γνωστός ως γραφέας από το βιβλιογραφικό σηmicroείωmicroα του χειρογράφου Monacensis gr αρ 275 που περιέχει ένα Μηναίο του Απριλίου το οποίο γράφτηκε στη Ζάκυνθο το έτος 1549 Στα κερκυραϊκά συmicroβολαιογραφικά κατάστιχα απαντά από το έτος 1546 ένας λαϊκός microε

το όνοmicroα Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ενώ από το έτος 1557 microε το ίδιο όνοmicroα απαντά ένας ιερέας Ο ανωτέρω ιερέας ως εφηmicroέριος ενός κερκυραϊκού ναού ανέλαβε το 1560 να αντιγράψει το Μηναίο του microηνός Σεπτεmicroβρίου και ένα άλλο του microηνός Απριλίου Ο ιερέας παρέδωσε ως ενέχυρο στον ναό άλλα δύο Μηναία του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου Στην Κέρκυρα δραστηριοποιήθηκε επαγγελmicroατικά ως νοτάριος ο ιερέας Αλέξιος

Τρουmicroπάτζης τα έτη 1561-1564 Στην εργασία προκειmicroένου να διερευνηθεί η ταυτότητα των τριών οmicroωνύmicroων προσώπων παρουσιάζεται microία αναλυτική περιγραφή του νοταριακού καταστίχου του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη και γίνεται αντιβολή microε βάση τους κανόνες της παλαιογραφίας ανάmicroεσα στη γραφή του νοταριακού καταστίχου τη γραφή του χειρογράφου Monacensis που γράφτηκε στη Ζάκυνθο και στις ιδιόγραφες υπογραφές του Αλεξίου Τρουmicroπάτζη που διασώζονται στα νοταριακά κατάστιχα της Κέρκυρας Ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης η παρουσία του οποίου στην Κέρκυρα τεκmicroηριώνεται

από τα νοταριακά κατάστιχα ταυτίζεται microε τον νοτάριο το νοταριακό βιβλίο του οποίου σώζεται στο Αρχείο της Κέρκυρας (ΑΝΚ Συmicroβολαιογραφικά φάκ Τ53) εφόσον η γραφή του νοταριακού καταστίχου είναι όmicroοια microε τις υπογραφές Ο νοτάριος Αλέξιος Τρουmicroπάτζης ταυτίζεται microε τον ιερέα εφόσον συντάσσει τις νοταριακές του πράξεις στο εσωτερικό της εκκλησίας στην οποία είχε οριστεί εφηmicroέριος τα έτη 1560-1565 Εποmicroένως ο λαϊκός Αλέξιος Τρουmicroπάτζης γνωστός από το 1546 ταυτίζεται microε τον ιερέα

και νοτάριο που δραστηριοποιούνταν έως το 1564 Η αντιβολή των γραφολογικών οmicroοιοτήτων ανάmicroεσα στον γραφέα και τον νοτάριο αν και δεν microας επιτρέπει να ταυτίσουmicroε αβίαστα τις δύο γραφές σε συνδυασmicroό microε την αντιγραφή Μηναίων από τον γραφέα και τον ιερέα microας οδήγησε στη σκέψη για την ταύτιση του γραφέα και του νοταρίου Ο ιερέας και νοτάριος Αλέξιος αν κρίνουmicroε από το λεκτικό των κειmicroένων στο κατάστιχό

του είχε microία αξιόλογη παιδεία Ο Τρουmicroπάτζης είναι ο γραφέας ενός Μηναίου του Απριλίου και δύο ή τεσσάρων ακόmicroα Μηναίων τα οποία δεν έχουmicroε εντοπίσει Η ταύτιση των δύο ιδιοτήτων του γραφέα χειρογράφων βιβλίων και του νοταρίου στο ίδιο πρόσωπο αποδείχθηκε επίπονο και ευόλισθο σε λανθασmicroένα συmicroπεράσmicroατα ερευνητικό εγχείρηmicroα Στην εργασία παρουσιάστηκε η προβληmicroατική για την ταύτιση η οποία ωστόσο θα περιmicroένει για την ολοκλήρωση της κατάφασης ή την ανατροπή της τις νέες ειδήσεις που θα προκύψουν από προσωπογραφικές και άλλες microελέτες για τον 16ο αιώνα η έλλειψη των οποίων δυσχεραίνει προς το παρόν τη διατύπωση οποιασδήποτε πρότασης απαλλαγmicroένης από αmicroφιβολίες και ενστάσεις

24 laquoΟ βόρειος ελληνικός χώρος microέσα από τα κείmicroενα βενετών απεσταλmicroένων στην

Κωνσταντινούπολη (16ος-18ος αι)raquo Περί Θράκης 7 (2014) (έχει κατατεθεί για δηmicroοσίευση)

Στην εργασία παρουσιάζονται οι ειδήσεις για πόλεις και περιοχές του βόρειου ελλαδικού χώρου οι οποίες εmicroπεριέχονται στα ηmicroερολόγια στις εκθέσεις και στις αναφορές των βενετών βαΐλων της Κωνσταντινούπολης Ο βάιλος προερχόταν από την τάξη των ευγενών πατρικίων της Βενετίας και ήταν ο επίσηmicroος εκπρόσωπος της Βενετίας στην αυλή του σουλτάνου Το ταξίδι του προς και από την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε είτε τη θα-λάσσια διαδροmicroή οπότε έτσι προσέγγιζε τα νησιά του βορείου Αιγαίου (Χίο Λήmicroνο Τένεδο) ή ακολουθούσε τη χερσαία διαδροmicroή η οποία είχε δύο βασικούς άξονες Ο πρώτος προσέγγιζε την Κωνσταντινούπολη microέσω Φιλιππούπολης-Αδριανούπολης Ο δεύτερος διέσχιζε τη σηmicroερινή Μακεδονία και τη Θράκη ακολουθώντας τη χάραξη της Εγνατίας Οδού Τα κείmicroενα των βενετών βαΐλων δίνουν αξιόλογες πληροφορίες για τους κύριους σταθ-microούς πάνω στην Εγνατία τους ανθρώπους και την πολιτική κατάστασή τους ως οθωmicroανών υπηκόων

25 laquo ldquoNobile di Corfugrave Zante e Cefaloniardquo Βιογραφικό σχεδίασmicroα για έναν λόγιο και ldquoτρισεύγενοrdquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 365-390 Στην εργασία παρουσιάζεται η προσωπικότητα του Μάρκου Αντώνιου Κατσαΐτη (1717-1787) όπως προκύπτει από τη microελέτη του εκδεδοmicroένου έργου του και του κειmicroένου της διαθήκης του Η οικογένεια Κατσαΐτη κατείχε το προνόmicroιο της τριπλής εγγραφής στα αστικά συmicroβούλια των νησιών Κέρκυρας Κεφαλονιάς και Ζακύνθου Ο Μάρκος Αντώνιος δηmicroοσίευσε το 1738 στη Βενετία το έργο laquoGeografia in dialogoraquo και δύο χρόνια αργότερα ταξίδεψε στην Ανατολή (Σmicroύρνη Κωνσταντινούπολη) και στις Παραδουνάβιες Ηγεmicroονίες Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του παρέmicroειναν ανέκδοτες σε χειρόγραφο έως ότου δηmicroοσιεύτηκαν από τον Φίλιππο Φάλmicroπο τα έτη 1972-1979 ενώ άλλα έργα του παραmicroένουν λανθάνοντα και ανέκδοτα Τα κείmicroενα του Κατσαΐτη λειτουργούν ως καθρέπτης για το απείκασmicroα της κορφιάτικης ευγένειας του 18ου αιώνα

26 laquo ldquoΚάθε πληροφορία για τον Φώσκολο θα είναι ένας πραγmicroατικός θησαυρόςrdquo Οι επιστολές του Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Domenico Bianchiniraquo Κεφαλληνιακά Χρονικά 15 (2014) 175-223 (σε συνεργασία microε τον Θ Πυλαρινό) Στην εργασία παρουσιάζεται σε νεοελληνική microετάφραση το σώmicroα 29 επιστολών του

Σπυρίδωνα ∆ε Βιάζη προς τον Ναπολιτάνο Domenico Bianchini το χρονικό διάστηmicroα 1881-1892 Κεντρικό θέmicroα της αλληλογραφίας η ανάδειξη του έργου του ελληνοϊταλού ζακύνθιου ποιητή Ugo Foscolo (1778-1827)

27 laquoΟι αναφορές ενός βενετού βάιλου της Κωνσταντινούπολης τον 18ο αιώνα το χειρόγραφο ΕΒΕ 1647raquo Αναπαραστάσεις και αποχωρισmicroοί Τιmicroητικός τόmicroος στη microνήmicroη της Μάρθας Πύλια Κοmicroοτηνή 2015 σ 391-409

Aντικείmicroενο της microελέτης είναι το περιεχόmicroενο των αναφορών του Βενετοῦ Angelo Emo ο οποίος υπηρέτησε ως βάιλος στην Κωνσταντινούπολη τα έτη 1730-1734 Στα κείmicroενα του Emo αποτυπώνεται η ανέφελη περίοδος microετά τη συνθήκη του Πασσάροβιτς για τις σχέσεις Βενετίας και Οθωmicroανικῆς Αυτοκρατορίας Τα πρωτότυπα κείmicroενα των αναφορών του βάιλου σώζονται στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας στη σειρά Senato (Secreta) Dispacci da Co-stantinopoli Τα πρόχειρα αντίγραφα της βαϊλικής γραmicromicroατείας υπάρχουν επίσης στο βενετικό αρχείο στη σειρά Bailo a Costantinopoli Dispacci Ένα σώmicroα εγγράφων από την

προσωπική συλλογή του βάιλου υπάρχουν στη συλλογή του πανεπιστηmicroίου του Illinois Ένα επιπλέον χειρόγραφο microε τα αντίγραφα όλων των αναφορών του Emo σώζεται σήmicroερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος microε αρ 1647 Το χειρόγραφο το οποίο στον έντυπο κατάλογο της Βιβλιοθήκης εmicroφανίζεται λανθασmicroένα microε τη δήλωση laquoΑγγέλου Έmicroου του Μελιταίουraquo είναι του 18ου αιώνα microεγάλου microεγέθους και απαρτίζεται από 355 πυκνογραmicro-microένα φύλλα Περιέχει επτά επιστολές-αναφορές συνταγmicroένες από τον Emo από τον Οκτώβριο 1729 έως τον Μάιο 1730 και κατόπιν 244 συνολικά αναφορές από τη στιγmicroή της επιβίβασης του βάιλου στο καράβι 27 Μαΐου 1730 microε προορισmicroό την Κωνσταντινούπολη έως την άνοιξη του 1735 όταν ο Emo βρισκόταν πάλι πολύ κοντά στην πόλη των τεναγών Οι αναφορές του Emo όπως και των άλλων βενετών διπλωmicroατών microας δίνουν microε εκπληκτικές λεπτοmicroέρειες την εικόνα της Κωνσταντινούπολης και την εικόνα των Οθωmicroανών στα χρόνια της θητείας του Ο βάιλος περιγράφει την επανάσταση του 1730 τις κοινωνικές συνθήκες της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας τις σχέσεις της microε τη ∆ηmicroοκρατία της Βενετίας το ζήτηmicroα που ανέκυψε σχετικά microε τη διάρκεια της ειρήνης της συνθήκης του Πασσάροβιτς Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι ειδήσεις για τον ελληνικό χώρο microετά την τελευταία ειρήνη και την ενσωmicroάτωση νέων περιοχών στις βενετικές κτήσεις Τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούνταν microε την αλλαγή των συνόρων στη δυτική Ελλάδα οι έριδες και οι συγκρούσεις ανάmicroεσα στους ντόπιους πληθυσmicroούς η δράση των βενετών προξένων στις οθωmicroανικές κτήσεις η microεταχείριση των βενετών εmicroπόρων στις κτήσεις αυτές η απελευθέρωση αιχmicroαλώτων βενετών υπηκόων microε τη συνδροmicroή του βάιλου είναι microερικά από τα θέmicroατα που θίγονται στις αναφορές του Emo

28 laquo ldquoMarmi nobilirdquo το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυραςraquo Πρακτικά του Ι΄ ∆ιεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου Κέρκυρα 30 Απριλίου-4 Μαΐου 2014 Κέρκυρα 2015 (στο στάδιο της εκτύπωσης)

Στην εργασία παρουσιάζεται το ενδιαφέρον των βενετών κυριάρχων για τον ορυκτό πλούτο της Κέρκυρας στο δεύτερο microισό του 18ου αιώνα το οποίο ανακινήθηκε microετά από την αίτηση ενός Κερκυραίου ευγενή να εκmicroεταλλευτεί microάρmicroαρα που υπήρχαν στο χωριό Σπαρτίλλας στη βόρεια Κέρκυρα Μέσα από την αλληλογραφία του γενικού προβλεπτή θαλάσσης microε το Magistrato alle Miniere προβάλλουν microια σειρά από ζητήmicroατα όπως η κρατική παρέmicroβαση στον πλούτο των κτήσεων η ιδιωτική πρωτοβουλία το επιστηmicroονικό ενδιαφέρον των ειδικών η επαγρύπνηση των κυριάρχων για οποιαδήποτε κίνηση των κυριαρχούmicroενων στις κτήσεις