Ειδική Αγωγή και Μαθησιακές Δυσκολίες.

Άννα Πάκιου Φιλόλογος Ειδικής Αγωγής

Περιεχόµενα I. Νοητική καθυστέρηση II. Αυτισµός III. Διαταραχή Ελλειµατικής Προσοχής µε Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ) IV. Προβλήµατα Συµπεριφοράς

A. Tρόποι αντιµετώπισης V. Μαθησιακές Δυσκολίες

Α.Mορφές Μαθησιακών Δυσκολιών Β. Δυσλεξία 1. Συµπτώµατα 2. Παραδείγµατα 3. Συναισθηµατικές διαταραχές 4. Τρόποι aντιµετώπισης α. Διαφοροποιηµένη Διδασκαλία (Δ.Δ) β. Στρατηγικές Δ.Δ. γ. Γενικότερες προσαρµογές διδασκαλίας

VI. Ανακεφαλαίωση

Ι. Νοητική Καθυστέρηση (Ν.Κ)

Ø  Ο βαθµός δυσκολίας δεν είναι ίδιος για όλα τα παιδιά Ø  Παιδιά µε ήπια Ν.Κ αντιµετωπίζονται ως παιδιά µε Μαθησιακές

Δυσκολίες Ø  Δυσκολία σε όλες σχεδόν τις περιοχές της γνωστικής

λειτουργίας: �  Αδυναµία συγκέντρωσης της προσοχής �  Απουσία ολοκληρωµένου προφορικού λόγου �  Δυσκολίες στη µνήµη �  Προβληµατική επικοινωνία �  Προβλήµατα συντονισµού, λεπτής κινητικότητας �  Μειωµένη δυνατότητα κοινωνικής αλληλεπίδρασης, έκφρασης

συναισθηµάτων, δηµιουργικής απασχόλησης �  Προβλήµατα συµπεριφοράς (µη συµµόρφωση-ανυπακοή, άρνηση

συνεργασίας, επιθετικότητα, εκρήξεις οργής, παθητικότητα, αποµόνωση)

ΙΙ. Αυτισµός �  Είναι µια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή του εγκεφάλου �  Εσωστρέφεια �  Έλλειψη προσαρµοστικότητας �  Αποφεύγει τη συναναστροφή (προτιµά να παίζει µόνο του) �  Δυσκολία στην κατανόηση και εφαρµογή κοινωνικών κανόνων

(δυσκολία στη δηµιουργία σχέσεων µε συµµαθητές του, δε µοιράζεται ενδιαφέροντα ή συναισθήµατα µε άλλους)

�  Καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου �  Δυσκολεύεται να κατανοήσει τη µη λεκτική επικοινωνία

(βλεµµατική επαφή, χειρονοµίες, εκφράσεις προσώπου) �  Αδυνατεί να κάνει αµοιβαία συζήτηση (θυµώνει αντί να

επικοινωνεί) �  Επαναληπτικές συµπεριφορές, φράσεις, κινήσεις,

αυτοτραυµατισµός �  Σύνδροµο Asperger (υψηλές γνωστικές λειτουργίες-χαµηλές

κοινωνικές δεξιότητες)

... ΙΙ. Αυτισµός

Ø  Σε γνωστικό επίπεδο: �  Ελλειµατική προσοχή �  Φτωχή µνήµη �  Έλλειψη κεντρικής συνοχής �  Έλλειψη αφηρηµένης σκέψης �  Αδυναµία ανάκλησης και εφαρµογής στρατηγικών

(µεταγνώση)

Ø  Εστιάζουµε στην ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων Ø  Δοµηµένο µαθησιακό περιβάλλον – σταθερό ηµερήσιο

πρόγραµµα Ø  Ένας-προ-ένα διδασκαλία (και λιγότερο οµαδική) Ø  Εναλλακτική διδασκαλία (οπτικοποιηµένο υλικό,

εµπλουτισµένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες µε επίκεντρο τις προτιµήσεις και τα ενδιαφέροντα τους)

� Χαµηλός αυτοέλεγχος � Δεν µπορεί να συγκεντρωθεί-εύκολη διάσπαση προσοχής

� Αφηρηµένος � Μιλά υπερβολικά � Δεν ολοκληρώνει τις εργασίες του � Ανοργάνωτος � Δυσκολίες στην επικοινωνία και τις κοινωνικές σχέσεις

� Διαταραχή της διάθεσης � Παραπτωµατική συµπεριφορά

ΙΙΙ. Διαταραχή ελλειµατικής προσοχής µε υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ)

ΙV. Προβλήµατα συµπεριφοράς παιδιών µε Νοητική καθυστέρηση, Αυτισµό, ΔΕΠ/Υ

�  Επιθετικότητα � Θυµός/ξέσπασµα � Μη συνεργατικότητα �  Εναντίωση � Αποµόνωση � Σχολικός εκφοβισµός (bullying) � Προβλήµατα µε συνοµηλίκους � Οικογενειακές εντάσεις �  Κοινωνική δυσπροσαρµοστικότητα � Παραπτωµατική συµπεριφορά

A. Τρόποι αντιµετώπισης προβληµάτων συµπεριφοράς

�  Σαφείς οδηγίες-ξεκάθαρη επικοινωνία �  θέσπιση ορίων: σηµειώνουµε και αναρτούµε

µέχρι 3 κανόνες �  Τονίζουµε την καλή συµπεριφορά �  Αγνοούµε όσο µπορούµε τις ασήµαντες

«κακές» συµπεριφορές �  Ανατροφοδοτούµε το παιδί µε στοιχεία για τη

συµπεριφορά του �  Ανατροφοδοτούµε µε αυτά τα στοιχεία όσο πιο

συχνά µπορούµε

... A. Tρόποι αντιµετώπισης προβληµάτων συµπεριφοράς

� Κίνητρα-αµοιβές � Συνέπειες � Μείωση διασπαστικών παραγόντων � Εξατοµικευµένες οδηγίες � Ενίσχυση λεκτικής έκφρασης-λεκτικοποίηση συναισθηµάτων

� Ένθάρρυνση και συστηµατικός έπαινος

� Εγγύτητα, περπατούµε µέσα στην τάξη, κινούµαστε γύρω από τα παιδιά.

� Τοποθετούµε τον ιδιαίτερο µαθητή κοντά µας, χωρίς όµως αυτό να εκληφθεί ως τιµωρία.

� Διατηρούµε ρουτίνες-η προβλεψιµότητα και το δοµηµένο περιβάλλον επιδρούν θετικά.

� Αναγνώριση της διαφορετικότητας των µαθητών - ευκαιρίες στους µη δηµοφιλείς µαθητές.

... A. Tρόποι αντιµετώπισης προβληµάτων συµπεριφοράς

V. Μαθησιακές Δυσκολίες

Επιδηµιολογικά στοιχεία

� Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι η κύρια αιτία παραποµπής στα Τµήµατα Ένταξης (50-60%

παιδιών που παραπέµπονται)

� Αγόρια /κορίτσια: 4/1

Μύθοι Οι µαθητές µε µαθησιακές δυσκολίες: �  έχουν χαµηλή νοηµοσύνη ή νοητική καθυστέρηση �  δεν µπορούν να µάθουν �  είναι τεµπέληδες

�  οι µαθησιακές δυσκολίες είναι αποτέλεσµα: §  ανεπαρκούς διδασκαλίας §  διγλωσσίας §  πολιτισµικών διαφορών

�  οι µαθησιακές δυσκολίες θεραπεύονται

ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ

ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

Γενικός όρος που αναφέρεται σε µια ανοµοιογενή οµάδα ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ του κεντρικού νευρικού συστήµατος.

ΔΙΑΡΚΟΥΝ καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.

ΕΚΔΗΛΩΝΟΝΤΑΙ µε σηµαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ι κ α ν ο τ ή των α κ ρ ό ασ η ς , ο µ ι λ ί α ς , ανάγνωσης, γραφής, µαθηµατικών.

Συνοσηρότητα � οπτικοκινητικές διαταραχές � Αsperger � διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή � ψυχοσωµατικές διαταραχές � παιδικές ψυχώσεις και νευρώσεις

Αιτίες

Ø Εγκεφαλικές δυσλειτουργίες Ø Κληρονοµικότητα

A. Μορφές Μαθησιακών Δυσκολιών

u Δυσλεξία = Δυσκολίες στην ανάγνωση u Δυσγραφία = Δυσκολίες στο γραπτό λόγο

(προβλήµατα αποκωδικοποίησης, ορθογραφίας, παραγωγής)

u Δυσαριθµησία = Δυσκολίες στα µαθηµατικά (προβλήµατα στην αναγνώριση αριθµών και µαθηµατικών συµβόλων, στην αποµνηµόνευση της προπαίδειας, στην κατανόηση αφηρηµένων µαθηµατικών εννοιών, στην επίλυση προβληµάτων)

B. Δυσλεξία u Προβλήµατα στη

Ø  φωνολογική επίγνωση Ø  αποµνηµόνευση Ø  ταχύτητα ανάκλησης και επεξεργασίας γλωσσικών πληροφορίων

u Διαταραχή που εκδηλώνεται µε

Ø  δυσκολία στην ακρίβεια και ταχύτητα αναγνώρισης λέξεων

Ø  δυσκολία στην αποκωδικοποίηση (συλλαβιστό διάβασµα, µονότονη φωνή, αγνόηση στίξης, συντµήσεις, αναστροφές, παραλείψεις, αντικαταστάσεις λέξεων)

Ø  κακή ορθογραφία

u  Aιτίες Ø  Κληρονοµικότητα Ø  Δυσλειτουργία στο κεντρικο νευρικό σύστηµα

u  Αγόρια-κορίτσια: 4 προς 1

1. Συµπτώµατα Δυσλεξίας u Αδυναµία ακουστικής σύλληψης και διάκρισης των φθόγγων Ø  α-ο ο-ου ε-ι Ø  β-φ (βάρος-φάρος), δ-θ (δεσµός-θεσµός), σ-ζ-ξ

(σώζω-συζήτηση-σύζευξη) Ø  γνωρίζω-γυρίζω-χωρίζω Ø  παράλειψη του τελικού ς: Φάνης-Φανή Ø  γ-γκ-γγ, τ-ντ, π-µπ, θ-φ, ζ-τζ,τζ-τσ, σ-τσ, θ-σ

... 1. Συµπτώµατα Δυσλεξίας u Αδυναµία οπτικής αντίληψης και µνήµης

Ø  α-ο ε-3 β-θ κ-χ 6-θ ζ-ξ ρ-9 κ-γκ µ-µπ Ø  πολλά ορθογραφικά λάθη (προσθέσεις, αφαιρέσεις, αντικαταστάσεις, µεταθέσεις, συλλαβών και γραµµάτων, λάθη ιστορικής ορθογραφίας)

u Δυσκολεύονται στη συγκράτηση της ολικής εικόνας των λέξεων που έχουν οµοιότητες µεταξύ τους Ø  προσβάλλω-προσβολή, προβάλλω-προβολή, Ø  θερµός-δεσµός

u Καθρεπτική ανάγνωση ή γραφή Ø  χα αντί αχ, Ø  γράφουν τις λέξεις από δεξιά προς τα αριστερά

Καθρεπτική γραφή

... 1. Συµπτώµατα Δυσλεξίας

u Αδυναµία παρατηρητικότητας µορφών:

Ø  δυσκολεύονται να συγκρατήσουν στη µακρόχρονη µνήµη τη δοµή και τη µορφή της πρότασης, δυσκολίες στη σύνταξη, στους χρόνους των ρηµάτων, στη χρήση των συνδέσµων, φτωχές προτάσεις χωρίς πολύπλοκα νοήµατα

Ø  δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν σχήµατα, µορφές γεωγραφικών διαµερισµάτων, χωρών, ηπείρων, βουνών, χερσονήσων, ποταµών

... 1. Συµπτώµατα Δυσλεξίας

u Αδυναµία παρατηρητικότητας µορφών:

Ø  Για τον ίδιο λόγο συγχέουν τους αριθµούς που µοιάζουν 7-1, 6-9, 5-3, 23-32, 39-93

Ø  Τα µαθηµατικά σύµβολα, τη µαθηµατική σειρά των αριθµών, την προπαίδεια, τα κρατούµενα, τους τηλεφωνικούς αριθµούς

Ø  Δυσκολίες στον προσανατολισµό στο χώρο και το χρόνο Ø  Δυσκολία στις µουσικές νότες, στην εκµάθηση ξένης γλώσσας

Ø  Δυσκολεύνται στη µεταφορά και χρήση νοµοτελειών και κανόνων γενικής εφαρµογής (π.χ. στις αναλογίες, στις εξισώσεις, σε προβλήµατα Φυσικής, Χηµείας,Βιολογίας)

... 1. Συµπτώµατα Δυσλεξίας � Αποφεύγει να γράψει, να διαβάσει ή δουλεύει αργά � Συχνά διαβάζει λάθος (προβλήµατα αναγνωστικής αποκωδικοποίησης): Ø  Φτωχή κατανόηση γραπτού λόγου σε όλα τα µαθήµατα Ø  δυσκολεύεται να αναδιηγηθεί µε την ορθή σειρα Ø  Δεν κρατά καλές σηµειώσεις Ø  Δυσκολεύεται να γράψει περίληψη

� Προβληµατική µεταγνωστική λειτουργία: ü  δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τις απαιτήσεις ενός έργου και του σχεδιασµού του (προβλήµατα χρόνου, οργάνωσης, προσοχής)

ü  δυσκολεύεται να επιλέξει και να εφαρµόσει στρατηγικές ü  δυσκολεύεται να αξιολογήσει τα αποτελέσµατα του γνωστικού του έργου

2. Παραδείγµατα

Παράδειγµα 2ο:

3. Συναισθηµατικές διαταραχές

� Κατωτερότητα, απογοήτευση, αποτυχία, αποθάρρυνση, απορρίψη από γονείς, εκπαιδευτικούς ή συµµαθητές (άγχος, χαµηλή αυτοπεποίθηση, έλλειψη αντοχής στις µαταιώσεις, υπερευαισθησία, αντιδραστικότητα,έντονες καταθλιπτικές τάσεις)

� Έχουν προδιάθεση να: Ø  εγκαταλείψουν το σχολείο-σπουδές Ø  παραπτωµατική συµπεριφορά Ø  χρήση ουσιών

Tα προβλήµατα συµπεριφοράς είναι απόρροια των µαθησιακών δυσκολιών: Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ:

Μαθησιακές Δυσκολίες

Χαµηλή σχολική επίδοση

Aπόρριψη

Προβληµατική επικοινωνία µε εκπαιδευτικό και συµµαθητές

Προβλήµατα συµπεριφοράς

4. Τρόποι αντιµετώπισης Μ.Δ.

Ø  α. Διαφοροποιηµένη Διδασκαλία (Δ.Δ)

Ø  β. Στρατηγικές Δ.Δ.

Ø  γ. Γενικότερες προσαρµογές διδασκαλίας

4. Τρόποι αντιµετώπισης Μ.Δ. α. Διαφοροποιηµένη Διδασκαλία

� Στις σηµερινές συνθήκες έντονης διαφοροποίησης του σχολικού πληθυσµού, τόσο από κοινωνικής όσο και από πολιτισµικής άποψης, η ύπαρξη ενός µέσου µαθητή και άρα µιας ενιαίας διδασκαλίας αποδεικνύεται θεωρητικά και πρακτικά αναποτελεσµατική.

... α. Διαφοροποιηµένη Διδασκαλία

� Η προώθηση της ένταξης µαθητών µε ειδικές ανάγκες και ιδιαίτερα των µαθητών µε Μαθησιακές Δυσκολίες στις τάξεις της γενικής εκπαίδευσης, κάνει ακόµα περισσότερο επιτακτική την ανάγκη για εσωτερική διαφοροποίηση της διδασκαλίας.

... α. Διαφοροποιηµένη Διδασκαλία � Απέναντι σε αυτή την πραγµατικότητα, η εικόνα ενός τµήµατος όπου οι µαθητές εργάζονται στο ίδιο επίπεδο, µε τα ίδια υλικά και την ίδια βοήθεια, ενώ ο εκπαιδευτικός διδάσκει µε έναν µονοδιάστατο τρόπο νέες έννοιες, φαντάζει αναντίστοιχη και ανεπαρκής να αντιµετωπίσει τις µαθησιακές ανάγκες των µαθητών.

Ø  Στόχος Δ.Δ. Η πρόσβαση στη γνώση και την πρόοδο ΟΛΩΝ των µαθητών

β. Στρατηγικές Διαφοροποιηµένης Διδασκαλίας

� Σύνθεση διαφορετικών διδακτικών προσεγγίσεων

� Μαθησιακή ετοιµότητα του µαθητή � Προσαρµογή των ερωτήσεων στο επίπεδό του � Συµπίεση, απλούστευση ή εµπλουτισµός της διδακτέας ύλης

� Εργασίες κλιµακούµενης δυσκολίας � Ποικιλία στο χρόνο εργασίας κάθε µαθητή � Επιπλέον βοήθεια στους αδύνατους

β. Στρατηγικές Διαφοροποιηµένης Διδασκαλίας

� Μείωση των πληροφοριών � Δίνουµε τις οδηγίες µία – µία διατεταγµένες σε σειρά και όχι όλες µαζί

� Δηµιουργούµε ένα υπόδειγµα που θα παρουσιάζει τα βήµατα όταν διδάσκουµε µια ειδική διαδικασία

� Χρησιµοποιούµε τεχνικές ( συνένωση – οµαδοποίηση, κατάτµηση, ακροστιχίδες, λέξεις κλειδιά, επανάληψεις, συχνές αξιολογήσεις)

... β. Στρατηγικές Διαφοροποιηµένης Διδασκαλίας

� Βάζουµε το παιδί να καθίσει µπροστά και δίπλα σε έναν καλό και ευγενικό µαθητή που θα το βοηθάει σε τυχόν δυσκολίες.

� Φροντίζουµε να µην βρίσκονται πολλά πράγµατα πάνω στο θρανίο ή το χώρο εργασίας του.

� Δοµούµε το φύλλο εργασίας κατάλληλα για το µαθητή.

� Καθιερώνουµε σαφείς δραστηριότητες ρουτίνας

... β. Στρατηγικές Διαφοροποιηµένης Διδασκαλίας

� Σχεδιάζουµε δραστηριότητες ενεργητικές, ενδιαφέ-ρουσες και όχι πληκτικές

� Φροντίζουµε να εργάζεται σε ένα περιβάλλον απαλ-λαγµένο από οπτικά και ακουστικά ερεθίσµατα

� Γράφουµε πολύ καθαρά γράµµατα και τονίζουµε µε έντονα χρώµατα σηµαντικές ιδέες κλειδιά στα κείµενα

� Αποφεύγουµε τις µεγάλες αντιγραφές από τον πίνακα και προτιµούµε µια φωτοτυπία

� Αναθέτουµε µικρές εργασίες, λιγότερες ασκήσεις ή υποδραστηριότητες στο πλαίσιο µεγαλύτερων εργασιών

γ. Γενικότερες προσαρµογές διδασκαλίας

�  Βάζουµε να ανακοινώνει αυτά που κάνει όσο το δυνατόν συχνότερα (επίγνωση)

�  Ζητάµε να εξηγεί και να αιτιολογεί (σύναψη συνδέσεων) �  Τον τοποθετούµε σε µικρές οµάδες εργασίας (~2 ατόµων), γιατί σε

µεγαλύτερες αποσπάται η προσοχή του �  Στην οµάδα να αναλαµβάνει λιγότερο απαιτητικούς ρόλους �  Προστατεύουµε και δεν εκθέτουµε τον µαθητή (συνθήκες προφορικής

εξέτασης) �  Βάζουµε βαθµό για την προσπάθεια και όχι απαραίτητα για την

απόδοση �  Επιβραβεύουµε κάθε έστω και µικρή προσπάθειά του. Δηµιουργούµε

κλίµα αγάπης, ασφάλειας και αποδοχής

«Αν το παιδί δεν µπορεί να µάθει µε τον τροπό που το διδάσκουµε, τότε πρέπει να το διδάξουµε µε τον τρόπο που µπορεί να µάθει συνυπολογίζοντας το χαρακτήρα του και τις µαθησιακές του ιδιαιτερότητες». -Maria Montessori

VI. Ανακεφαλαίωση ή αλλιώς... test your knowledge

Οι µαθητές µε Μαθησιακές Δυσκολίες:

1.  έχουν χαµηλή νοηµοσύνη.

2.  αντιµετωπίζουν πρόβληµα µόνο στα µαθήµατα του σχολείου.

3.  δεν µπορούν να µάθουν.

4.  αντιµετωπίζουν περισσότερα προβλήµατα στην εκµάθηση ξένης γλώσσας.

5.  έχουν προβλήµατα επιλογής και εφαρµογής στρατηγικών.

6.  έχουν προβλήµατα αναγνώρισης των απαιτήσεων ενός έργου.

7.  Οι Μ.Δ. θεραπεύονται.

Σωστό Λάθος

Ενδεικτική βιβλιογραφία �  DuPaul, G., & Stoner, G. (1994) ADHD in the Schools: Assessment and Intervention Strategies.

New York, NY: The Guilford Press. �  Hallahan, D., P., Kaufman, J. M., Pullen, P. C., (2009). Exceptional learners: An Introduction to

Special Education. 11th Edition. Boston: Pearson. �  Heflin, L. J., & Alaimo, D. F. (2007). Students with Autism Spectrum Disorders: Effective

Educational Practices. New York: Prentice Hall. �  Jones, V. & Jones, L. (2008) Comprehensive Classroom Management. New York: Prentice Hall.. �  Linn, A. & Myles, B., S. (2004) Asperger Syndrome and six strategies for success. Beyond Behavior,

14, 1, 3-9. �  Meltzer, L. J. (1993) Strategy Assessment and Instruction for Students with Learning Disabilities:

From Theory to Practice. Austin, TX: PRO-ED �  Roffman, A. (2007). Guiding Teens with Learning Disabilities. Princeton Review. �  Μonlar, A. – Lindquis,t B., Προβλήµατα Συµπεριφοράς στο Σχολείο, εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα. �  Θερµός, Β., (2008) Ταραγµένη άνοιξη (για κατανόηση της εφηβείας), εκδόσεις Δοµή. �  Παντελιάδου, Σ. – Αντωνίου, Φ., (2008) Διδακτικές Προσεγγίσεις και Πρακτικές για Μαθητές µε

Μαθησιακές Δυσκολίες, εκδόσεις Γράφηµα. �  Παντελιάδου, Σ. – Μπότσας, Γ., (2007) Μαθησιακές Δυσκολίες Βασικές Έννοιες και Χαρακτηριστικά,

εκδόσεις Γράφηµα.

�  Παντελιάδου, Σ. – Πατσιοδήµου, Α. – Μπότσας, Γ., (2004) Οι Μαθησιακές Δυσκολίες στη Δευτεροβάθµια Εκπαίδευση.