Οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες στην Προσχολική Ηλικία

Ουρανία ΑυλωνίτηΝηπιαγωγός - Ειδική Παιδαγωγός

ΟΡΙΣΜΟΣΟι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός

όρος που αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών,

οι οποίες εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην πρόσκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης,

ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας.

Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο, αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορεί να υπάρχουν

σε όλη τη διάρκεια της ζωής. (Hammil, 1990)

1. Οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες έχουν οργανική αιτιολογία που είναι ενδογενής στο μαθητή.

2. Οι Μαθησιακές Δυσκολίες διαφοροποιούνται από άλλες καταστάσεις μειονεξίας, όπως οι αισθητηριακές βλάβες ή η νοητική καθυστέρηση και τα προβλήματα στη μάθηση που τις χαρακτηρίζουν.

3. Οι Μαθησιακές Δυσκολίες χαρακτηρίζονται από μια απρόσμενη απόκλιση μεταξύ του γνωστικού δυναμικού και της σχολικής επίδοσης του μαθητή.

(Παντελιάδου & Μπότσας, 2007:8)

ΟΡΙΣΜΟΣ DSM-IV ΚΡΙΤΗΡΙΟ των Ε.Μ.Δ

(Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές)

«Η απόκλιση της επίδοσης, από το δείκτη νοημοσύνης,

τη χρονολογική και σχολική ηλικία του παιδιού»(Μπότσας, 2007:36).

ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ: Διαταραχές Ανάγνωσης Διαταραχές Γραπτής Έκφρασης Διαταραχές Μαθηματικών

ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ Ε.Μ.Δ.• Το ποσοστό εμφάνισης Ε.Μ.Δ. κυμαίνεται στο

15%-30% του μαθητικού πληθυσμού.• Τα αγόρια εμφανίζουν ένα προβάδισμα στην

εμφάνιση Ε.Μ.Δ. με αναλογία 3,5:1 (Στασινός, 2003).

• Το 50% των μαθητών που φοιτούν σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής, έχουν διάγνωση Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών.

• Μάλιστα, το 80% από αυτές αφορούν δυσκολίες στην ανάγνωση (Παντελιάδου, 2007).

ΜΥΘΟΙ Ε.Μ.Δ.

ΜΥΘΟΙ Ε.Μ.Δ.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΚΙΝΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

(Κυδωνάτου, Ανδριώτου, Δροσινού, 2009)

ΚΙΝΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣΟ ΜΑΘΗΤΗΣ/ΡΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

Λεπτής κινητικότητας (ζωγραφική εντός πλαισίου)

Αδρής κινητικότητας (παιχνίδια με μπάλες)

Οπτικο-κινητικού συντονισμού (συντονισμού χεριού-ματιού πχ δραστηριότητες αντιγραφής)

Δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης (Δυσκολία στο να ντυθεί, να βάλει τα παπούτσια του, να κουμπώσει τα κουμπιά του, τουαλέτα, φαγητό)

Προσανατολισμού Δυσκολία να ξεχωρίσει το δεξί με το αριστερό, το μπροστά με το πίσω κ.λ.π.

ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ• Στην απομνημόνευση

(τραγουδιών, ποιημάτων, προτάσεων, ονομάτων, πραγμάτων, της ηλικίας του, του επαγγέλματος των γονέων του, την διεύθυνση του σπιτιού του, την περιοχή που μένει)

• Στην εκτέλεση και εκμάθηση ακολουθιών (οδηγιών της/ου νηπιαγωγού, σειριακών δραστηριοτήτων)

• Στην οργάνωση και ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας(Περνάει από τη μια δραστηριότητα στην άλλη, χάνει τα πράγματα του ή παίρνει των άλλων παιδιών)

• Στην κατανόηση της χρονικής αλληλουχίας (Πριν, τώρα, μετά)

• Στις μαθηματικές έννοιες (Αναγνώριση σχημάτων, χρωμάτων και μεγεθών, ταξινόμηση,

αντιστοίχιση και σύγκριση αντικειμένων)

ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου

Δυσκολία στην άρθρωση (θ αντί σ) και την εκφορά του λόγου • Στη φωνολογική επίγνωση

(Αναγνώριση και μίμηση ήχων, Ακουστική διάκριση φωνημάτων, γραφοφωνημική αντιστοίχιση)

• Στη σημασιολογική επίγνωσηΣτην κατανόηση της σημασίας των λέξεωνΣτην εκμάθηση νέων λέξεων

• Στη συντακτική και πραγματολογική επίγνωσηΣτο σχηματισμό νοηματικά και συντακτικά σωστών και ολοκληρωμένων προτάσεων

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

Ο μαθητής/ρια παρουσιάζει: Παρορμητική ή επιθετική συμπεριφορά, Υπεραισθησία στην κριτική, Αισθήματα αποτυχίας και ματαίωσης Ψυχοσωματικά συμπτώματα (πονοκεφάλους, πόνους στο στομάχι

κλπ) και έντονο άγχος αποχωρισμού από τους γονείς του Δυσκολεύεται να: Προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις Να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες Να δημιουργήσει και να διατηρήσει φιλίες. Να εκφράσει τα συναισθήματα και τη γνώμη του. Να ακολουθήσει τους κανόνες λειτουργίας της τάξης και μπαίνει

συχνά τιμωρία.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙΔΙΚΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ

ΔΥΣΛΕΞΙΑ ΔΥΣΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ ΔΥΣΑΡΙΘΜΗΣΙΑ

ΔΥΣΛΕΞΙΑ

ΟΡΙΣΜΟΣΠαγκόσμιας Ένωσης για τη Δυσλεξία

"Η δυσλεξία είναι μια ειδική μαθησιακή δυσκολία με νευρολογική αιτιολογία. Χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην ακριβή αναγνώριση λέξεων, στην ορθογραφία και

την αποκωδικοποίηση. Οι δυσκολίες αυτές οφείλονται σε έλλειμμα στο φωνολογικό επίπεδο της γλώσσας και είναι

συνήθως απρόσμενες σε σχέση με τις γνωστικές ικανότητες του ατόμου και την επαρκή διδασκαλία που

δέχεται στο σχολείο. Οι δευτερογενείς συνέπειες μπορούν να περιλαμβάνουν

προβλήματα στην κατανόηση του γραπτού λόγου και αδυναμία απόκτησης αναγνωστικής εμπειρίας, οι οποίες

παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του λεξιλογίου και γενικότερα τη μαθησιακή διαδικασία" (Reid-Lyon, Shaywitz & Shaywitz, 2003:2).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

• Δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει σύνθετες και πολύπλοκες λέξεις.• Έχει προβλήματα με τους χρόνους των ρημάτων ή τις αντωνυμίες.• Παραλείπει συλλαβές ή καταλήξεις• Μιλάει κομπιαστά ψάχνοντας να βρει τις κατάλληλες

λέξεις.• Μπερδεύει την σειρά των γραμμάτων μέσα στην

λέξη• Μπερδεύει ακουστικά παρόμοιες λέξεις π.χ. λέει

ματηθής αντί μαθητής, σάλαθα αντί θάλασσα κ.λ.π• Οι προφορικές του εκφράσεις είναι ανώριμες

συντακτικά και γραμματικά

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

• Δεν μπορεί να διηγηθεί μια ιστορία με την σωστή σειρά των γεγονότων

• Δυσκολεύεται να συσχετίσει αντικείμενα που βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον με την ανάλογη ονομασία τους

• Δεν καταλαβαίνει την έννοια της ομοιοκαταληξίας και της ακολουθίας

• Όταν συλλαβίζει μπορεί να αποκωδικοποιεί σωστά τα γραφήματα, ενώ όταν προσπαθεί να διαβάσει την λέξη ολόκληρη την λέει λάθος

• Δεν ξέρει που τονίζονται οι λέξεις και πώς να χρησιμοποιεί τα σημεία στίξης

• Δεν ξεχωρίζει τα γράμματα μεταξύ τους• Δεν μπορεί να καταλάβει παιχνίδια με λέξεις και γράμματα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

• Δυσκολεύεται να ζωγραφίσει ή να φτιάξει ορισμένα σχήματα

• Δυσκολεύεται να γράψει το όνομά του και παρουσιάζει δείγματα στρεφοσυμβολισμού και καθρεπτικής γραφής

• Αντιστρέφει, μεταθέτει γράμματα ή συλλαβές• Προσθέτει, παραλείπει γράμματα ή συλλαβές• Δεν ξέρει να βάζει τόνους• Δεν βάζει σημεία στίξης• Κολλάει τις λέξεις μεταξύ τους• Ακατάστατη και ακαταλαβίστικη γραφή• Λάθη στην αντιγραφή από τον πίνακα• Λάθη αδικαιολόγητα και διαφορετικά στην ορθογραφία

ΔΥΣΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΗ Δυσορθογραφία είναι ειδική διαταραχή της μάθησης της ορθογραφίας που συναντάται σε παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη (Βογινδρούκας & Γρηγοριάδου, 2000). 

Η Δυσορθογραφία πολύ συχνά συνοδεύει την Δυσλεξία (διαταραχή της ανάγνωσης) αλλά μπορεί να υπάρχει και μονή της χωρίς εμφανείς διαταραχές στην ανάγνωση (Snowling & Stackhouse 1997).

ΔΥΣΓΡΑΦΙΑΗ Δυσγραφία είναι μια ειδική σχολική δυσκολία που

έχει επίδραση στην ικανότητα του παιδιού για γράψιμο.

Πρόκειται για μια διαταραχή επεξεργασίας πληροφοριών και διατύπωσής τους, η οποία αναφέρεται στη δυσκολία συντονισμού των κινήσεων που απαιτούνται για τη γραφή

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Δυσανάγνωστη γραφή Σφιχτό και αδέξιο πιάσιμο του μολυβιού καθώς

και κακή θέση του σώματος Αποφυγή του γραψίματος ή αντιμετώπισή του ως

αγγαρείας Ανεξήγητα, γρήγορη κόπωση κατά τη γραφή Προφέρονται δυνατά οι λέξεις κατά τη διάρκεια της

γραφής Λανθασμένες ή παραλειπόμενες λέξεις στις προτάσεις Δυσκολία στην γραπτή οργάνωση των σκέψεων πάνω στο

χαρτί Δυσκολία με τη δομή της σύνταξης και τη γραμματική

ΔΥΣΑΡΙΘΜΗΣΙΑ«Η μαθηματική ικανότητα

των ατόμων με μαθηματική διαταραχή, όπως μετριέται από ατομικά εφαρμοσμένα τυποποιημένα

τεστ, είναι σημαντικά χαμηλότερη από την αναμενόμενη, αν

λάβει κανείς υπόψη την χρονολογική ηλικία του ατόμου, τη νοημοσύνη του, την κατάλληλη για την

ηλικία του μόρφωση. Το παιδί βιώνει ουσιαστικά διάσπαση στην ακαδημαϊκή

επίτευξη ή στις καθημερινές δραστηριότητες που απαιτούν μαθηματικές ικανότητες».

(American Psychiatric Association, 1999)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΔυσκολίες:

Στο μέτρημα Στην αναγνώριση τυπωμένων αριθμών Σε δραστηριότητες αντιστοίχισης πχ αντιστοίχιση

αριθμού με αντίστοιχο αριθμό αντικειμένων Σειροθέτησης (οργανώση πραγμάτων σε μια λογική

σειρά) Δυσκολία στην εκμάθηση αριθμητικών πράξεων με τον

παραδοσιακό τρόπο Δυσκολίες στις συναλλαγές με χρήματα Δυσκολία στην εκμάθηση αφηρημένων εννοιών του χρόνου

και της κατεύθυνσης Δυσκολία στην απόκτηση χωρικού προσανατολισμού

ΑΙΤΙΑ Κληρονομικότητα :-έρευνες έχουν δείξει την παρουσία ιστορικού μαθησιακών δυσκολιών στην

οικογένεια παιδιών με δυσλεξία (Reid, 2003) Γενετικοί παράγοντες (Pennington, 1990,1996) -έξι υποψήφια και προδιαθεσιακά γονίδια στα χρωμοσώματα 15,6,2, και 3 επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου Οπτικά ελλείμματα -(απορρίφθηκε: ανάγνωση γλωσσική κ όχι οπτική διαδικασία (Vellutino, 1979) Ακουστικά ελλείμματα (Tallal, 1980) - το ακουστικό έλλειμμα συμβάλλει στην ανάπτυξη του φωνολογικού ελλείμματος και συνεπώς στη δυσκολία εκμάθησης της ανάγνωσης Ελλείμματα στη φωνολογική επεξεργασία (Stanovich, 1996,

Snowling, 1995, Reason & Frederickson, 1996)

ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΟ ρόλος της πρώιμης ανίχνευσης είναι

καθοριστικός στην εξέλιξη της δυσλεξίας.

ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΕΙΤΑΙ

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΕΝΔΕΙΞΕΩΝ και ΤΑΣΕΩΝ για μελλοντική εμφάνιση δυσλεξίας,

όχι πλήρης διάγνωση-ανίχνευση μαθησιακών δυσκολιών ή γενικευμένης καθυστέρησης

Είναι απαραίτητη, εφόσον υπάρχουν ενδείξεις δυσκολιών

ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ• Στην Ευρώπη, η ΠΠ ξεκινά στην προσχολική/ νηπιακή ηλικία,

όταν υπάρχουν ενδείξεις μαθησιακών δυσκολιών ή αναπτυξιακών προβλημάτων.

• Παρέχεται η απαραίτητη υποστήριξη στο παιδί και την οικογένειά του, ώστε να προωθηθεί η ομαλή ανάπτυξη του παιδιού και η ανάπτυξη των απαραίτητων δεξιοτήτων.

• «Response to Intervention» (Ανταπόκριση στην Παρέμβαση). • Στο πρώτο επίπεδο παρέχεται στους μαθητές της τάξης η

βέλτιστη διδασκαλία, στη συνέχεια εντοπίζονται οι μαθητές με αναγνωστικές δυσκολίες και η διδασκαλία πραγματοποιείται σε μικρότερες ομάδες και τέλος ακολουθεί η εξατομικευμένη διδασκαλία της ανάγνωσης στα άτομα που δεν ανταποκρίθηκαν στο πρώτο και δεύτερο βήμα (Vaghn & Roberts, 2007; (Davis, Lindo & Compton, 2007).

ΠΡΩΙΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΔραστηριότητες:

• Εξάσκηση στις οπτικο-χωρικές δεξιότητες• Εξάσκηση στη διάκριση και χρήση χρωμάτων• Εξάσκηση σε ασκήσεις λεπτής κινητικότητας

(χειροτεχνίες, ζωγραφική, ασκήσεις προγραφής)• Εισαγωγή στις προμαθηματικές έννοιες μέσα από

το παιχνίδι• Ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης• Προώθηση της κοινωνικότητας και της

οριοθέτησης (ομαδικά παιχνίδια, κανόνες)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ• Κυδωνιάτου, Ε., Ανδριώτου Σ., Δροσσινού, Μ. (2009)

Προγράμματα πρώιμης παρέμβασης σε νηπιαγωγεία ειδικής αγωγής. Ένα παράδειγμα από τα νηπιαγωγεία Μυτιλήνης. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

• Παντελιάδου, Σ., Πατσιοδήμου, Α., Μπότσας, Γ., (2004). Οι μαθησιακές δυσκολίες στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συλλογικό Έργο: Βόλος

• Reid, G. (2003). Δυσλεξία. Εγχειρίδιο για Ειδικούς. Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιανού: Αθήνα

• Βογινδρούκας Γ. & Γρηγοριάδου, Ε. (2000) «Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες – δυσορθογραφία», Θέματα ειδικής αγωγής, τα.10.

• Snowling, M., and Stackhouse, J., (1997), Dyslexia Speech and Language A practitioner's Handbook, Whurr Publishers, London