ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | ενδοιαστικές προτάσεις

ενδοιαστικές προτάσεις

Ενδοιαστικές προτάσεις είναι οι δευτερεύουσες εκείνες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν το αντικείμενο του φόβου για κάτι κακό ή ανεπιθύμητο. Σε γενικές γραμμές είναι προτάσεις που εκφράζουν ενδοιασμό, φόβο, ανησυχία, υποψία, αμφιβολία, προφύλαξη, φροντίδα, δισταγμό (γι’ αυτό το λόγο ονομάζονται και διστακτικές). Στην πραγματικότητα πρόκειται για πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις που εμπεριέχουν την ιδιότητα του φόβου.

𐃢

☞ Α] ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΜΕ :

1

Με το διστακτικό μόριο για να εκφραστεί ο φόβος μήπως γίνει κάτι το ανεπιθύμητο ή το

κακό:

(ΞΕΝΟΦΩΝ, , ΙΙΙ, 1, 22) Φοβάται μήπως πάθει τα χειρότερα.

2

Με το διστακτικό μόριο για να εκφραστεί ο φόβος μήπως δεν γίνει κάτι το επιθυμητό:

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, , § 2) Εγώ μόνο αυτό φοβάμαι, μήπως εξαιτίας της απειρίας δεν μπορώ να μιλήσω σ’ εσάς για τα

πράγματα.

3

Με το αναφορικό επίρρημα + το διστακτικό μόριο , με εξάρτηση από ρήματα ερώτησης, σκέψης ή φροντίδας. Στη σπάνια αυτή περίπτωση μεταφράζουμε «μήπως»:

ΠΛΑΤΩΝ, , 313c).

𐃣

☞ Β] ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ ΑΠΟ :

Ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις που δηλώνουν φόβο, υποψία, δισταγμό : = φοβάμαι / = ντρέπομαι / = φοβάμαι = προσέχω / =

προσέχω / = υποψιάζομαι / = διστάζω / / / / = είναι επισφαλές

𐃩

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | ενδοιαστικές προτάσεις

☞ Γ] ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΑΡΝΗΣΗ : &

(επειδή είναι προτάσεις, κατά κύριο λόγο, επιθυμίας, ενώ σπανιότερα και κρίσης).

𐃠

☞ Δ] ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΜΕ :

1

Οριστική:

οποιουδήποτε χρόνου (σπάνια), όταν ο φόβος παρουσιάζεται ως κάτι που είναι ήδη πραγματικό:

(ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, , Γ’ 53)

Τώρα όμως φοβόμαστε, μήπως και στα δύο κάναμε λάθος.

2

Οριστική μέλλοντα:

η οποία ισοδυναμεί με την υποτακτική, αφού και η τελευταία αναφέρεται στο μέλλον:

(ΞΕΝΟΦΩΝ, , Β’, 3, 6) Φοβάμαι μήπως συμμετέχω σε κάτι άλλο παρά στο καλό.

3

Υποτακτική ενεστώτα (ή αορίστου β’):

μετά από αρκτικό χρόνο όταν εκφράζεται ο προσδοκώμενος φόβος, δηλαδή αναφέρεται στο

μέλλον. Υπάρχει όμως και η περίπτωση να έχουμε υποτακτική ενεστώτα με εξάρτηση από ρήμα ιστορικού χρόνου είτε για έμφαση είτε για να δηλωθεί ο προσωπικός φόβος του

συγγραφέα: .

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ’, 17) Διστάζω μήπως γίνει μάταιη η εκστρατεία.

4

Ευκτική:

λόγω έλξης από άλλη ευκτική :

. (ΞΕΝΟΦΩΝ, , ΙΙ, 9, 3)

Με ευχαρίστηση θα έτρεφα τον άνδρα, εάν δεν φοβόμουν μήπως στραφεί εναντίον μου.

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | ενδοιαστικές προτάσεις

5

Δυνητική οριστική

(σπάνια) όταν δηλώνεται ότι κάτι φοβερό θα μπορούσε να είχε συμβεί στο παρελθόν:

. (ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, , 37)

Διστάζω, μήπως σχετικά με τη Μακεδονία ανέφερε σε μένα τα λόγια.

6

Δυνητική ευκτική:

όταν ο φόβος παρουσιάζεται ως κάτι το δυνατό – πιθανό για το παρόν ή το μέλλον κάτω από

προϋποθέσεις: .

(ΞΕΝΟΦΩΝ, , IV, 2) Φοβούνται μήπως γίνει άχρηστη η ίδια η κατασκευή, αν ξεσπάσει πόλεμος.

7

Ευκτική πλαγίου λόγου:

έπειτα από ρήμα ιστορικού χρόνου, όταν εκφράζεται περιεχόμενο φόβου που ανάγεται στο παρελθόν. Στην περίπτωση αυτή το περιεχόμενο της πρότασης μεταφέρεται στο παρελθόν:

(ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Δ’ 108). Στην Αθήνα βρίσκονταν σε αμηχανία και φοβόντουσαν μήπως ο χειμώνας τους εμποδίσει την

φρούρηση.

𐃫

☞ Ε] ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ΩΣ :

1

Υποκείμενο:

Οι ενδοιαστικές προτάσεις χρησιμεύουν ως υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που εκφράζουν φόβο, ενδοιασμό ή δισταγμό:

.(ΞΕΝΟΦΩΝ, , 1, 12)

Γιατί είναι φοβερό μήπως στερηθούν την εξουσία και γίνουν αδύναμοι.

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | ενδοιαστικές προτάσεις

2

Αντικείμενο: Οι ενδοιαστικές προτάσεις χρησιμεύουν ως αντικείμενο σε προσωπικά, μεταβατικά ρήματα των

προτάσεων εξαρτήσεως: .

(ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, , 36) Φοβάμαι μήπως μάταια λέμε αυτά.

3

Επεξήγηση:

Οι ενδοιαστικές προτάσεις μπορούν να χρησιμεύσουν και ως επεξήγηση κάποιου όρου της πρότασης εξάρτησης και κυρίως ουδέτερου δεικτικής αντωνυμίας (χωρίς αυτό όμως να είναι

απαραίτητο): (ενν. ) .

(ΞΕΝΟΦΩΝ, , VII, 7, 31) Και αυτό είναι επικίνδυνο, μήπως, δηλαδή, γι’ αυτά πάρουν προστάτες μερικούς απ’ αυτούς.

𐃟

☞ ΣΤ] ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ :

Πολλές φορές οι ενδοιαστικές προτάσεις εμφανίζονται ως ανεξάρτητες, δηλαδή χωρίς ρήμα εξάρτησης. Σ’ αυτή τη περίπτωση οι ενδοιαστικές προτάσεις εισάγονται με τα μοριολογικά συμπλέγματα

ενώ θα πρέπει να εννοηθεί κάποιο από τα παρακάτω ρήματα : κ.α. : (ΠΛΑΤΩΝ, , 432a.).

Οι ενδοιαστικές προτάσεις συγγενεύουν στενά με τις πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Γι’ αυτό το λόγο μέσα στις ενδοιαστικές προτάσεις που εισάγονται με το σύνδεσμο συνυπάρχουν οι έννοιες της ερώτησης και του φόβου και το ρήμα εξάρτησης ενδεχομένως να παραλείπεται.

Το σύμπλεγμα όταν εκφέρεται με οριστική μέλλοντα (κυρίως σε ρητορικές ερωτήσεις) δηλώνει έντονη απαγόρευση.

Οι ενδοιαστικές προτάσεις βρίσκονται μετά από τις προτάσεις εξάρτησης και δεν χωρίζονται απ’ αυτές με κόμμα εκτός από την περίπτωση που αποτελούν επεξήγηση σ’ αυτές.

Υπάρχει περίπτωση δυο ενδοιαστικές προτάσεις, που συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά και εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου, να εκφέρονται με διαφορετικές εγκλίσεις (υποτακτική και ευκτική του πλαγίου λόγου αντίστοιχα). Με αυτό το τρόπο δηλώνεται : α) ο διαφορετικός χρόνος στον οποίο πραγματοποιούνται τα δυο περιστατικά (προτερόχρονο με ευκτική του πλαγίου λόγου / υστερόχρονο με υποτακτική) ή β) τη βεβαιότητα σχετικά με τον μελλοντικό φόβο (πιθανότητα με ευκτική του πλαγίου λόγου / βεβαιότητα με υποτακτική).

𐃹

☞ Ζ] ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | ενδοιαστικές προτάσεις

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | ενδοιαστικές προτάσεις

Βασική Βιβλιογραφία Ασωνίτης Ν. – Αναγνωστόπουλος Β., Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις Αναστασάκη, Αθήνα 2000 | Γεωργόπουλος Γ., Αρχαία Ελληνική Σύνταξη, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 1998 | Γιαγκόπουλος Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Γρηγορόπουλος Δ., Η σύνταξη του αρχαίου ελληνικού λόγου, εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2004 | Δελής Τ., Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997 | Λεμπέσης Χ. – Καργάκος Σ., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997 | Liddel H.G. – Scott R., Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, τόμοι Ι – V, εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα 2001 | Μπίλλα Π., Μαθήματα σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2000 | Μυτιληναίος Ο., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 | Παπανικολάου Γ. Ν., Λεξικόν των ρημάτων της αττικής πεζογραφίας, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1994 | Πασχαλίδης Δ., Ασκήσεις Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Πελέκης Μ., Λεξικό Ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 1999 | Σαμανλής Θ. – Μπιτσιάνης Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1997

©Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr

Ομοίωμα αθηναϊκής τριήρους 5ου

αιώνα π.Χ.