Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων...

6
ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις αιτιολογικές προτάσεις Αιτιολογικές προτάσεις είναι οι δευτερεύουσες εκείνες επιρρηματικές προτάσεις που φανερώνουν σχέση αιτίας και αποτελέσματος ανάμεσα σε δύο πράξεις. Εκφράζουν το αναγκαστικό αίτιο, δηλαδή το λόγο εξαιτίας του οποίου γίνεται κάτι. Με λίγα λόγια οι δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις εκφράζουν την αιτία, ενώ οι προτάσεις από τις οποίες εξαρτώνται φανερώνουν το αποτέλεσμα. Α] ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥΣ : 1 (= για το λόγο ότι / διότι πράγματι). Όταν η αιτία είναι πραγματική ή η πρόταση εξαρτάται από ψυχικού πάθους σημαντικά ρήματα. (ΠΛΑΤΩΝ « » 181b) Σωκράτη εγώ ακούγοντας τέτοια πράγματα χαίρομαι για το ότι έχεις καλό όνομα. 2 (= για το λόγο ότι / διότι / επειδή δήθεν / επειδή τάχα). Όταν η αιτία αποτελεί γνώμη του λέγοντος ή γενικά είναι υποκειμενική. (ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, « » Δ’ 65,3) Όταν έφτασαν οι στρατηγοί οι Αθηναίοι τιμώρησαν τον Πυθόδωρο και τον Σοφοκλή με εξο- ρία, ενώ τον τρίτο, τον Ευρυμέδοντα, του επέβαλαν πρόστιμο, διότι, αντί, πράγμα που ήταν δυνατό, να υποτάξουν τις πόλεις της Σικελίας, δωροδοκήθηκαν και έφυγαν. 3 (= + = διότι / επειδή). Είναι ο κυρίως αιτιολογικός σύνδεσμος και εκφράζει αντι- κειμενική αιτιολογία. (ΞΕΝΟΦΩΝ, « », Α’ 7,4) Και οι άλλοι κατηγορούσαν τους στρατηγούς και προπάντων ο Θηραμένης λέγοντας ότι είναι δίκαιο να λογοδοτήσουν, γιατί δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς.

Transcript of Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων...

Page 1: Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων Ελληνικών

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις

αιτιολογικές προτάσεις

Αιτιολογικές προτάσεις είναι οι δευτερεύουσες εκείνες επιρρηματικές προτάσεις που φανερώνουν σχέση αιτίας και αποτελέσματος ανάμεσα σε δύο πράξεις. Εκφράζουν το αναγκαστικό αίτιο, δηλαδή το λόγο εξαιτίας του οποίου γίνεται κάτι. Με λίγα λόγια οι δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις εκφράζουν την αιτία, ενώ οι προτάσεις από τις οποίες εξαρτώνται φανερώνουν το αποτέλεσμα.

𐃢

☞ Α] ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥΣ :

1

(= για το λόγο ότι / διότι πράγματι). Όταν η αιτία είναι πραγματική ή η πρόταση εξαρτάται από ψυχικού πάθους σημαντικά ρήματα.

(ΠΛΑΤΩΝ « » 181b) Σωκράτη εγώ ακούγοντας τέτοια πράγματα χαίρομαι για το ότι έχεις καλό όνομα.

2

(= για το λόγο ότι / διότι / επειδή δήθεν / επειδή τάχα). Όταν η αιτία αποτελεί γνώμη του λέγοντος ή γενικά είναι υποκειμενική.

(ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, « » Δ’ 65,3) Όταν έφτασαν οι στρατηγοί οι Αθηναίοι τιμώρησαν τον Πυθόδωρο και τον Σοφοκλή με εξο-ρία, ενώ τον τρίτο, τον Ευρυμέδοντα, του επέβαλαν πρόστιμο, διότι, αντί, πράγμα που ήταν

δυνατό, να υποτάξουν τις πόλεις της Σικελίας, δωροδοκήθηκαν και έφυγαν.

3

(= + = διότι / επειδή). Είναι ο κυρίως αιτιολογικός σύνδεσμος και εκφράζει αντι-κειμενική αιτιολογία.

(ΞΕΝΟΦΩΝ, « », Α’ 7,4) Και οι άλλοι κατηγορούσαν τους στρατηγούς και προπάντων ο Θηραμένης λέγοντας ότι είναι

δίκαιο να λογοδοτήσουν, γιατί δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς.

Page 2: Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων Ελληνικών

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις

4

(= επειδή / αφού), (= αφού / αφότου / από τη στιγμή που…). Χρονικο-αιτιολογικοί σύνδεσμοι.

(ΠΛΑΤΩΝ « » 333c) Εγώ βέβαια Σωκράτη, είπε, θα ντρεπόμουν να το παραδεχτώ, αν και πολλοί άνθρωποι το πα-

ραδέχονται.

(ΞΕΝΟΦΩΝ « » 7,5)

Αλίμονο, Ελλάδα, γιατί οι τωρινοί νεκροί, αν ζούσαν, μπορούσαν να νικήσουν πολεμώντας όλους τους βαρβάρους.

5

(= διότι). Όταν εκφράζεται υποθετική αιτιολογία.

(ΠΛΑΤΩΝ, « » 20b) Και εγώ καλοτύχισα τον Εύηνο, επειδή πράγματι κατέχει (σαν να κατείχε) αυτή την τέχνη.

Παρατηρήσεις Στα ποιητικά κείμενα η αιτιολογία εισάγεται με τους συνδέσμους . Οι περισσότεροι από τους αιτιολογικούς συνδέσμους προέρχονται από χρονικούς συνδέσμους. Ο αιτιολογικός σύνδεσμος μετά από τελεία ή άνω τελεία (δηλαδή στην αρχή μιας περιόδου)

εισάγει κύρια αιτιολογική πρόταση και όχι δευτερεύουσα, με την προϋπόθεση ότι δεν ακολουθεί άλλη κύρια πρόταση.

Ο σύνδεσμος εισάγει αιτιολογική πρόταση που φανερώνει αιτία πραγματική ή θεωρούμενη ως πραγματική.

Ο σύνδεσμος φανερώνει αιτία υποκειμενική ή απορία. Ο σύνδεσμος μετά από ρήματα ψυχικού πάθους και απρόσωπες εκφράσεις, εκφράζει αιτία που

είναι υποκειμενική και μπορεί να αμφισβητηθεί. Μεταφράζεται : «με την ιδέα, τάχα, επειδή δήθεν». Σ’ αυτή τη περίπτωση η αιτιολογική πρόταση μπορεί να εκφέρεται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως ή με τις εγκλίσεις των υποθετικών προτάσεων.

𐃣

☞ Β] ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΑΡΝΗΣΗ :

ως προτάσεις κρίσεως όταν εισάγονται με τους συνδέσμους

𐃩

Page 3: Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων Ελληνικών

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις

☞ Γ] ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΜΕ :

Τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως :

1

Οριστική:

Εκφράζεται αιτία που είναι πραγματική ή θεωρείται ως πραγματική.

Δ

(ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, « » Α’ 52,3) Ανησυχούσαν μήπως οι Αθηναίοι, θεωρώντας, επειδή ήρθαν στα χέρια, ότι είχε ακυρωθεί η

συμφωνία, δεν τους αφήσουν να αποπλεύσουν.

2

Δυνητική οριστική:

Εκφράζεται αιτία δυνατή ή πιθανή στο παρελθόν κάτω υπό προϋποθέσεις. Συνήθως αυτές οι προτάσεις δεν είναι δευτερεύουσες αιτιολογικές αλλά ανεξάρτητες κύριες.

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ « » §49) Χάρη σε αυτό εδώ το πλήθος και αυτούς που αντιστέκονται στα σχέδιά σας είστε ακόμη σώοι και παίρνετε το μισθό σας, γιατί αν ήταν στο χέρι σας, θα είχατε καταστραφεί ήδη

από καιρό.

3

Δυνητική ευκτική:

Εκφράζεται αιτία δυνατή ή πιθανή σε παρόν – μέλλον.

(ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ « » 1038 -1040) Τόσο νέος που είναι δεν είναι ώριμος για να κοιμηθεί μαζί σου, γιατί θα μπορούσες να εί-

σαι μάλλον μάνα παρά γυναίκα του.

4

Ευκτική πλαγίου λόγου:

Παρουσιάζεται με εξάρτηση από ρήματα ιστορικού χρόνου (σπάνια περίπτωση στις αιτιο-λογικές προτάσεις).

(ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, « » Β’ 21,3) Ήταν εξαγριωμένοι με τον Περικλή, και από όσα τους συμβούλεψε πριν τίποτα δε θυμό-

ντουσαν, αλλά τον κατηγορούσαν γιατί, ενώ ήταν στρατηγός, δεν τους οδηγούσε εναντίον του εχθρού έξω από την πόλη.

Page 4: Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων Ελληνικών

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις

𐃠

☞ Δ] ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ΩΣ :

1

Υποκείμενο:

Η δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση μπορεί να χρησιμεύει ως υποκείμενο, όταν στην πρόταση εξάρτησης έχουμε απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση.

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, « » §23) Είναι ντροπή, αν (επειδή) εσείς που είστε Αθηναίοι, φοβηθείτε βάρβαρο άνθρωπο.

2

Επεξήγηση:

Η δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση μπορεί να τοποθετηθεί ως επεξήγηση σε εμπρόθετο ή επιρρηματικό προσδιορισμό της αιτίας που βρίσκεται στην πρόταση εξάρτησης.

(ΠΛΑΤΩΝ « », Α’ 341e) Γι’ αυτό το λόγο έχει εφευρεθεί τώρα και η ιατρική τέχνη, επειδή δηλαδή, το σώμα ταλαι-

πωρείται από ασθένειες.

𐃫

☞ Ε] ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ :

Όταν μια πρόταση που εισάγεται με τον σύνδεσμο , επεξηγεί προσδιορισμό της αιτίας, τότε αυτή η δευτερεύουσα πρόταση είναι πάντοτε αιτιολογική και όχι ειδική.

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, « », §29) Επειδή πολεμώ αυτόν, γι’ αυτό θα με εξοντώσετε;

Οι προτάσεις υποθετικής αιτιολογίας (που εισάγονται με τον σύνδεσμο ) μπορούν να τοποθετού-νται ως επεξηγήσεις σε υποκείμενα ή αντικείμενα της πρότασης από την οποία εξαρτώνται.,

(ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, « », §73)

Νομίζω ότι δεν είναι ανάγκη εμείς να είμαστε περήφανοι, που έχουμε γίνει πιο νομοταγείς από ανθρώπους που δυστύχησαν και παραφρόνησαν.

Η πλειονότητα των αιτιολογικών προτάσεων εκφέρεται με οριστική, ακόμη κι όταν εξαρτάται από ρήματα ιστορικού χρόνου. Αυτό γίνεται για να δοθεί έμφαση στο αίτιο που παρουσιάζεται ως κάτι το πραγματικό.

Ο σύνδεσμος , μερικές φορές, όταν συντάσσεται με παρατακτική σημασία, μεταφράζεται «και όμως, μολονότι».

Ο σύνδεσμος βρίσκεται μετά από : ① Ρήματα ψυχικού πάθους : κ.α.

Page 5: Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων Ελληνικών

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις

② Τις απρόσωπες φράσεις που έχουν άμεση νοηματική σχέση με ρήματα ψυχικού πάθους : .

③ Εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας : κ.α. Στις περιπτώσεις όπου μια πρόταση εισάγεται με τους συνδέσμους με τους οποίους εισάγονται και οι

δευτερεύουσες χρονικές προτάσεις ( ), λαμβάνουμε υπόψη το εξής: αν η πρόταση εκφέρεται με οριστική ενεστώτα ή μέλλοντα, τότε είναι αιτιολογική.

Οι αιτιολογικές προτάσεις ισοδυναμούν, δηλαδή μπορούν να αντικατασταθούν από : α) αιτιολογικές μετοχές, β) εμπρόθετους προσδιορισμούς της αιτίας, γ) πλάγια πτώση ουσιαστικού ή επιθέτου (ετερόπτωτοι προσδιορισμοί σε γενική, δοτική, αιτιατική της αιτίας), δ) αναφορικοαιτιολογική πρόταση, ε) χρονικοαιτιολογική πρόταση.

𐃟

☞ ΣΤ] ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ :

Page 6: Αιτιολογικές προτάσεις: Θεωρία Συντακτικού Αρχαίων Ελληνικών

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | αιτιολογικές προτάσεις

Βασική Βιβλιογραφία Ασωνίτης Ν. – Αναγνωστόπουλος Β., Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις Αναστασάκη , Αθήνα 2000 | Γεωργόπουλος Γ., Αρχαία Ελληνική Σύνταξη, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 1998 | Γιαγκόπουλος Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Γρηγορόπουλος Δ., Η σύνταξη του αρχαίου ελληνικού λόγου, εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2004 | Δελής Τ., Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997 | Λεμπέσης Χ. – Καργάκος Σ., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997 | Liddel H.G. – Scott R. , Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, τόμοι Ι – V, εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα 2001 | Μπίλλα Π., Μαθήματα σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2000 | Μυτιληναίος Ο., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 | Παπανικολάου Γ. Ν., Λεξικόν των ρημάτων της αττικής πεζογραφίας, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1994 | Πασχαλίδης Δ., Ασκήσεις Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Σαμανλής Θ. – Μπιτσιάνης Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1997

© Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. [email protected]