ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΕΛΕΓΓΙΔΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η ΑΓΙΟΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΩΣ ΚΑΙ ΑΠΛΑΝΩΣ ΘΕΟΛΟΓΕΙΝ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΠΑΛΑΜΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑἩ ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ εἶναι ὀργανικὰ καὶ ἄρρηκτα συνδεδεμένη μὲ

τὴν Ὀρθόδοξη θεολογία Ἀποτελεῖ τὸ γνήσιο καὶ ἀδιαμφισβήτητο ἀντίκρι-σμά της τὴν πιὸ αὐθεντικὴ βεβαίωση γιὰ τὴν ὀρθότητά της Ἔχει ἔντονα ὑπαρξιακὸ καὶ βιωματικὸ χαρακτήρα ἀποτελεῖ χαρισματικὸ γεγονὸς καὶ παράλληλα συνιστᾶ τὴ θεμελιώδη προϋπόθεση τοῦ ὀρθοδόξως καὶ ἀπλα-νῶς θεολογεῖν

Ἀλλὰ καὶ ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία- πέρα ἀπὸ τὸ βιβλικὸ χαρακτήρα της -ἀποτελεῖ ἔκφραση καὶ τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς βιωματικῆς δηλαδὴ ἐμπειρίας τοῦ ἀκτίστου Θεοῦ καὶ τῶν μυστηρίων του μὲ τὴν ὁποία ἑρμη-νεύεται ὁ τρόπος τῆς χαρισματικῆς παρουσίας του στὴν κτίση καὶ στὴν ὕ-παρξη τοῦ πιστοῦ

Μόνον ὅταν ὑπάρχει σὲ κάποιον ὀργανικὴ σχέση τῆς Ὀρθόδοξης πί-στης μὲ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωή μπορεῖ αὐτὸς νὰ παράγει πρωτογενῆ καὶ ζωντανὴ ἐκκλησιαστικὴ θεολογία Γὶ αὐτὸ καὶ ἀληθινὰ πρωτογενῆ θεολο-γία παράγουν μόνον οἱ χαρισματοῦχοι τῆς Ἐκκλησίας Αὐτοὶ παράγουν τὴ χαρισματικὴ θεολογία Ἡ χαρισματικὴ θεολογία ὡς κατεξοχὴν αὐθεντικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας ἀποτελεῖ κτιστὴ ἔκφραση καὶ ἑρμηνεία τῆς θεο-φάνειας ἀπὸ τοὺς αὐτόπτες τῆς θείας δόξας Ἀποτελεῖ ἔκφραση τῆς προ-σωπικῆς ἐμπειρίας τοῦ ἀκτίστου

Ἡ ἔκφραση αὐτῆς τῆς ἐμπειρίας ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει τὸ στοιχεῖο τῆς πλάνης ἐπειδὴ πραγματώνεται ἐν Πνεύμα-τι ἁγίῳ Γιrsquo αὐτὸν ἀκριβῶς τὸ λόγο τὸ ἀλάθητο τῆς Ἐκκλησίας θεμελιώνε-ται οὐσιαστικὰ στὴ θεοπτία τῶν θεουμένων Ἡ χαρισματικὴ ἐμπειρία τῶν θεουμένων - ὡς ἄμεση προσωπικὴ καὶ βιωματικὴ ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου -συνιστᾶ τὴν ἀπλανῆ θεολογικὴ μεθοδολογία τῆς Ὀρθοδοξίας

Ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ ἐμπειρία ἀντλεῖται ἡ ἀληθινὴ θεογνωσία Ἡ ἀλη-θινὴ θεογνωσία προϋποθέτει τὴ μεταμόρφωση τοῦ γνωστικοῦ ὀργάνου- τοῦ νοῦ δηλαδή- τοῦ ἀνθρώπου ποὺ γίνεται μὲ τὸν ἐμπλουτισμό του ἀπὸ τὸ ἄκτιστο φῶς τῆς θείας δόξας Γιrsquo αὐτὸ ἡ θεογνωσία αὐτὴ χαρακτηρίζε-ται ἀπὸ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὡς laquoὑπὲρ αἴσθησιν καὶ ὑπὲρ νοῦνraquo γνώση καὶ ἐμφανίζεται ὡς καρπὸς τῆς θεοφάνειας καὶ τῆς θεοπτίας

Ποιὸς εἶναι ὅμως ὁ χαρακτήρας αὐτῆς τῆς θεοφάνειας καὶ πῶς βιώνε-ται ἡ θεοπτία ὡς προϋπόθεση τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ

ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΘΕΟΠΤΙΑ

1

Ὁ Χριστὸς κατὰ τὴν ἱστορικὴ παρουσία του στὴ γῆ φανέρωσε στοὺς ἐ-πίλεκτους τῶν μαθητῶν του τὴν ἄκτιστη θεότητά του μὲ τὴ μεταμόρφωσή του στὸ Θαβώρ Κατὰ τὴ θεολογικὴ ἀποτίμηση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Πα-λαμᾶ οἱ μαθητὲς εἶδαν ἐκεῖ laquoτὴν οὐσιώδη εὐπρέπεια τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπέρ-φωτη λαμπρότητα τοῦ ἀρχέτυπου κάλλους τὸ ἄμορφο εἶδος τῆς θεϊκῆς ὡ-ραιότητας εἶδαν αὐτὸ τὸ ὑπὲρ νοῦν ἀπρόσιτο φῶς εἶδαν τὴ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τὴν ὁποία ἔπειτα ἔλαβαν καὶ κατοίκησε μέσα τουςraquo

Ὅπως εἶναι γνωστό τὴ θεία Χάρη τή λαμβάνει ὁ πιστὸς στὸ ἅγιο Βά-πτισμα καὶ εἰδικότερα κατὰ τὸ μυστήριο τοῦ ἱεροῦ Χρίσματος ὁπότε κα-θίσταται χαρισματικὸ γένος της ἀφοῦ ἀπὸ αὐτὴν γεννήθηκε κατὰ τὸ θεῖο λουτρὸ καὶ ἔτσι ἀπέκτησε τὸ ἀρχαῖο κάλλος1 Στὸ ἑξῆς ἡ ἄκτιστη Χάρη ἐ-νυπάρχει ἀδιαλείπτως στὸν πιστὸ καὶ τὸν οἰκονομεῖ σωτηριολογικῶς κα-τὰ ποικίλους τρόπους ἐνῶ τὸ θεῖο φῶς της λάμπει σrsquo αὐτὸν ἄλλοτε περισ-σότερο καὶ ἄλλοτε λιγότερο2 Τὸ φῶς αὐτὸ γίνεται θεατὸ πνευματικὰ μὲ τὴ νοερὰ αἴσθηση ἐνῶ ἀποτελεῖ τὴν ἀχώριστη δόξα καὶ λαμπρότητα τῆς θείας φύσεως3

Ὡς ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ προαιώνια καὶ ἀτελεύτητη τὸ θεῖο φῶς δὲν εἶναι αἰσθητό4 ἀλλὰ νοητὸ5 καὶ νοερό ἢ καλύτερα πνευματικό ποῦ προσεγγίζεται πνευματικῶς καὶ ὁρᾶται πνευματικῶς6 Εἶναι ἄϋλη θεία ἔλλαμψη καὶ Χάρη ποὺ laquoὁρᾶται κατὰ ἀόρατο τρόπο καὶ κατανοεῖται κατὰ ἀκατανόητο τρόποraquo Εἶναι laquoφυσικὴ ἀκτίνα τῆς θεότητοςraquo καί laquoθεότητα ποὺ φανερώθηκε στοὺς μαθητὲς πάνω στὸ ὄροςraquo κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸ Θεολόγο7

Ἡ θεία ἔλλαμψη προϋποθέτει γιὰ τὴ θέα της τὴν καθαρότητα τῆς καρ-διᾶς καὶ ἀξιολογικῶς βρίσκεται πάνω ἀπὸ τὸ λόγο γιὰ τὸ Θεὸ καὶ πάνω ἀ-πὸ τὴ λογική Βέβαια ἡ θεία ἔλλαμψη παρέχει γνώση τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ αὐ-τὴ ἡ νόηση καὶ ἡ γνώση χορηγεῖται στὸ νοῦ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα8

Ὁ φιλόσοφος ἀντιησυχαστής Βαρλαὰμ νόμιζε ὅτι φέρνει τὸ Θεὸ μέσα του καθένας ποὺ ἔχει τὴ γνώση τῶν ὄντων ἢ βλέπει μέσω αὐτῆς τῆς γνώ-σεως Στὴν πραγματικότητα ὅμως λέει ὁ Παλαμᾶς ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς ἔ-χει μέσα του τὴ γνώση τῶν κτισμάτων καὶ μέσω τῆς γνώσεως αὐτῆς στο-χάζεται τὸ Θεό ἀνάγεται δηλαδὴ ἀφαιρετικῶς στὸ Θεὸ καὶ ἐκφράζεται στοχαστικῶς γιrsquo αὐτόν Ἡ θεώρηση αὐτὴ τοῦ Θεοῦ δὲν ἀποτελεῖ γνώση τοῦ Θεοῦ καθεαυτήν Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ ἔχει μέσα του τὸ θεῖο φῶς ἐνερ-γό βλέπει κατὰ ἀνέκφραστο τρόπο καὶ ἐκφράζεται ὄχι πιθανολογώντας γιὰ τὸ Θεό ἀλλὰ ἔχοντας ἀληθινὴ θέα καὶ βιωματικὴ ἐμπειρία του Αὐτὸς γνωρίζει ἀληθινὰ τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἔχει μέσα του γιατί ὁ Θεὸς δὲ χωρίζεται ποτὲ ἀπὸ τὴν ἀΐδια δόξα του Ὁ πιὸ ἀξιόπιστος ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς πληρο-φορήσει ποιὲς εἶναι οἱ προϋποθέσεις γιὰ νὰ ἀποκτήσουμε καὶ νὰ βλέπουμε τὸ θεῖο φῶς εἶναι ἐκεῖνο τὸ θεῖο πρόσωπο πού προσέλαβε τὴ φύση μας καὶ μετέδωσε σrsquo αὐτὴν τὴ δόξα τῆς φύσεώς του ὁ Θεὸς Λόγος Οἱ προϋπο-1 Βλ Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλοσόφους 21 στό Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Ἅπαντα τά ἔργα ΕΠΕ τόμ 8 σ4562 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 3213 Βλ ὅπ Λόγος 23374 Βλ ὅπ Λόγος 13275 Βλ ὅπ Λόγος 2366 Βλ ὅπ Λόγος 13107 Βλ Ἁγίου Γρηγορίου Θεολόγου Λόγος 406 PG 36 365A laquoφῶς ἡ παραδειχθεῖσα θεότης ἐπί τοῦ ὄρους τοῖς μαθηταῖςraquo στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 31128 Βλ Ἁγίου Γρηγορἰου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1352

2

θέσεις αὐτὲς εἶναι ἡ τήρηση τῶν θείων ἐντολῶν γιατί ὁ Χριστὸς ὑποσχέ-θηκε τὴν ἐμφάνισή του σὲ ὅποιον τὶς τηρεῖ Τὴν ἐμφάνιση αὐτὴ ὀνόμασε ὁ Χριστὸς laquoδιαμονὴ τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τοῦ Πατέρα του σrsquo αὐτόνraquo λέγον-τας laquoἐὰν τις ἀγαπᾶ με τὸν λόγον μου τηρήσει καὶ ὁ πατὴρ ἀγαπήσει αὐ-τὸν καὶ ἐλευσόμεθα πρὸς αὐτὸν καὶ μονὴν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo ἐνῶ στήν ἴδια συνάφεια τοῦ λόγου του διαβεβαίωσε ρητά τή θεοφάνειά του σημειώνοντας laquoκαί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόνraquo Ἐδῶ κατὰ τὸν Παλαμᾶ πρόκειται γιὰ τὴ Χάρη καὶ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διὰ τῆς ὁποίας ἐπιφαίνεται καὶ ἐνοικεῖ ὁ Θεὸς στοὺς ἀξίους9 Ἡ ἐνοίκηση τοῦ Υἱοῦ μὲ τὸν Πατέρα ἑρμηνεύεται ὡς μέθεξη τῆς θεοποιοῦ Χάριτος καὶ ἐνεργείας10 ἐνῶ σὲ ἄλλη συνάφεια ταυτίζει ὁ Παλαμᾶς τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ τὴν παραμονὴ καὶ ἐμφάνισή του μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα μὲ τὴν ἄνοδό μας πρὸς αὐτὸν διrsquo ἀποκαλύψεως ὡς ὑπερουράνια ἀνάβαση καὶ ἁρπαγή11

Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ ποὺ παρέχει ἡ θέα τοῦ φωτός εἶναι πάνω ἀπὸ κά-θε ἄλλη γνώση ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει κάτι μεγαλύτερο ἀπὸ τὴν παραμονὴ καὶ φανέρωση τοῦ Θεοῦ μέσα μας οὔτε ἴσο οὔτε παραπλήσιο Ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν ὅμως παρέχει ὄχι μόνο γνώση τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ καὶ χαρισμα-τικὴ θέωση στὴν ὁποία ὁδηγούμαστε ἐνόσω βλέπουμε μέσα μας ἐν Πνεύ-ματι τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ Καὶ αὐτὸ γίνεται ὅταν ὁ Θεὸς εὐδοκήσει νὰ μᾶς ἀνυψώσει πρὸς τὰ πνευματικὰ μυστήριά του12

Ἂν ἡ γνώση τῶν θείων Γραφῶν εἶναι ἀσφαλὴς καὶ βεβαία κατὰ τὸν ἀ-πόστολο Πέτρο κατὰ τὸν ἴδιο ἀπόστολο αὐτὴ ἡ γνώση ἀποτελεῖ φῶς λυ-χναριοῦ ποὺ φέγγει σὲ σκοτεινὸ τόπο μέχρις ὅτου γλυκοχαράξει ἡ ἡμέρα ὅπως χάραξε διαυγῶς στὸ Θαβώρ καὶ ἀνατείλει ὁ φωσφόρος στὶς καρδι-ές δηλαδή ὁ Χριστός Τόσο πολὺ δηλαδὴ διαφέρει ἡ γνώση τῶν θείων Γραφῶν ἀπὸ τὸ φῶς τῆς γνώσεως ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὴ μυστικὴ θεωρία Εἶναι τὸ φῶς ποὺ λάμπει κατὰ τὸ μεσουράνημα τοῦ ἥλιου τὸ μεσημέρι13

ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΣΗ - ΑΓΙΟΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗΤὸ φῶς τῆς μεταμορφώσεως στὸ Θαβώρ ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ποὺ βλέπουν

οἱ ἅγιοι στὴν παρούσα ζωή τοποθετεῖται ἀξιολογικῶς ἀπὸ τὸν Παλαμᾶ στὴν ἴδια βαθμίδα μὲ τὸ φῶς τῆς μέλλουσας Δεύτερης Παρουσίας τοῦ Χρι-στοῦ Εἶναι τὸ ἴδιο φῶς ποὺ θὰ περιλάμπει συνεχῶς τοὺς ἀξίους κατὰ τὴ μέλλουσα ζωή Εἶναι τὸ προοίμιο τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ14 Κατὰ συνέπεια εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ φωτοφάνεια ἀποτελεῖ τὴ φανέρωση τοῦ Θεοῦ στοὺς ἀξίους του ἐνῶ ἡ μετοχὴ σrsquo αὐτὴ τὴ θεοφάνεια συνιστᾶ τὴ θεοπτία Θεο-φάνεια καὶ θεοπτία ἀποτελοῦν τὶς ἀπλανεῖς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωῆς ἡ ὁποία ταυτίζεται μὲ τὴ χαρισματικὴ θέωση τοῦ ἀνθρώπου

9 Βλ Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείων ἐνεργειῶν 4910 Βλ ὅπ 4811 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 214412 Βλ ὅπ Λόγος 231713 Βλ ὅπ Λόγος 2318 μέ ἀναφορά στό Β΄Πέτρ 11914 Βλ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου Περί θείων ὀνομάτων 14 PG 3592C Καί Μ Βασιλείου Ἑρμηνεία εἰς Ψαλμούς 44 PG 29400D στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1326-27

3

Ὅσοι καταξιώνονται νὰ βλέπουν αὐτὴ τὴ φωτοφάνεια γίνονται καὶ μέ-τοχοι σ αὐτὸ τὸ θεουργὸ φως15 τὸ ὁποῖο ὡς θεότητα ποὺ εἶναι τοὺς θεο-ποιεῖ χαρισματικῶς16 Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς ἡ λαμπρότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι κατὰ τὸν Παλαμᾶ ἡ θέωση Δὲν ὑπάρχει κάτι ὑψηλότερο ἀπὸ τὴ θεωρία αὐτὴ γιὰ τοὺς ἀξίους Μέσω τοῦ φωτὸς αὐτοῦ ἑνώνεται ὁ Θεὸς μὲ τοὺς ἁ-γίους Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς εἶναι τὸ θεοποιὸ δῶρο17

Ἡ θέωση ὡς δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ταυτίζεται μὲ τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Γιατί τὸ νὰ γίνει κάποιος χαρισματικὰ θεός εἶναι τὸ ἴδιο μὲ τὸ νά ἐπιτύχει τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Καί ἐπειδὴ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄναρχη καὶ ἄκτιστη ἄναρχη καὶ ἄκτιστη εἶναι καὶ ἡ θέωση18 Ἄκτιστη καὶ ἄναρχη εἶναι καὶ ἡ ἁγιότητα τῶν ἁγίων19 Οἱ θεωμένοι εἶναι πλήρεις ἀϊδί-ου φωτός ποὺ τοὺς χαρίζει θεοπρεπῆ γνώση καὶ ζωή20 Δὲν κυριαρχοῦνται ἀπὸ τὴν κτιστὴ χρονικὴ ζωή πού ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος ἀλλά ἀπὸ τὴ θεία καὶ ἀΐδια ζωὴ τοῦ ἐνοικοῦντος σrsquo αὐτοὺς Θεοῦ Λόγου21 ὅπως ἔλεγε γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος laquoζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ ζῇ δὲ ἐν ἐμοί Χριστόςraquo Πρακτικῶς ὁ Χριστὸς κατοικεῖ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος22 καὶ κριτήριο ὅτι μένει μέσα τους εἶναι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ τοὺς ἔδωσε23 Ἔτσι ἐξηγεῖται γιατί εἶναι μία ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν θεωμένων24

Ἀκόμη τὸ θεῖο φῶς ὡς χαρισματικὴ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βιώνεται καὶ ὡς γνώση ἀποκαλυπτική ὡς θεογνωσία ὡς δικαιοσύνη ὡς ἁγιότητα καὶ ἐλευθερία Αὐτὸ καθιστᾶ τὸ στόμα τῶν θεουμένων στόμα Θεοῦ μὲ σοφία Θεοῦ laquoᾗ οὐ δυνήσονται ἀντιπεῖν οὐδὲ ἀντιστῆναι πάντες οἱ ἀντικείμενοιraquo γιατί σύμφωνα μὲ τὴ διαβεβαίωση τοῦ Χριστοῦ laquoοὐχ ὑ-μεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλά τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑ-μῖνraquo

Ὁ ἄνθρωπος μετέχει στὴν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ ὡς ὁλότητα ψυχοσω-ματική Ἔτσι ἁγιάζονται οἱ διαθέσεις καὶ ἐνέργειες καὶ τοῦ σώματος25 ἐπειδὴ κάθε τί ἀνθρώπινο δὲ νεκρώνεται ἄλλα μεταμορφώνεται ἀπὸ τὴν ἄκτιστη θεία Χάρη26 Τὰ τεκμήρια τοῦ θείου κάλλους διαβιβάζονται ἀπὸ τὸ νοῦ καὶ τὴν ψυχὴ στὸ συνημμένο σῶμα27 Ὅταν αὐτὸ ἐμπλουτίζεται ἀ-πὸ τὴν ἐνεργὸ θεία Χάρη ἡ σαρκικὴ καρδιὰ φανερώνει μὲ πνευματικὰ σκιρτήματα τὴν κοινωνία μαζί της ἐνῶ τὸ σῶμα γίνεται ἀνάλαφρο φωτί-ζεται καὶ θερμαίνεται28

15 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 13516 Βλ ὅπ Λόγος 132317 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ Περί ἀποριῶν PG 911088C στό Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331318 Βλ Περί θείων ἐνεργειῶν 3019 Βλ ὅπ 1820 Βλ Μ Βασιλείου Κατά Εὐνομίου 5 PG 29 772B στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 821 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ PG 91 1144C22 Βλ Ἐφ 316-1723 Βλ Α΄ Ἰω 413 στό Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 324 Βλ Ἁγίου Μαξίμου Περί ἀποριῶν PG 91 1076C25 Βλ Ἁγιορειτικός Τόμος 626 Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331527 Βλ Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλοσόφους 19 στό ΕΠΕ 8 σ45428 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1332

4

Τέλος ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ πρέπει νὰ ἀποκτηθεῖ καὶ νὰ βιωθεῖ ὁ-πωσδήποτε στὴν παρούσα ζωὴ τοῦ πιστοῦ γιατί ὅποιος δὲν τὴ λάβει ἐδῶ δὲ θὰ τὴν ἔχει οὔτε στὴ μέλλουσα μετὰ θάνατον ζωή29

Τόσο ὅμως ἡ δωρεὰ τῆς θεοπτίας ὅσο καὶ ἡ χαρισματικὴ παραμονὴ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ προσδιορίζονται καὶ ἀπὸ συγκεκριμένες ἀνθρω-πολογικὲς προϋποθέσεις

Ὁ Ἑωσφόρος καὶ οἱ Προπάτορές μας εἶχαν τὴ δωρεὰ τῆς θεοπτίας Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὅμως ἀκολούθησε ἡ γνωστὴ πτώση τους καὶ ἡ ἀπώ-λεια τῆς χαρισματικῆς δωρεᾶς Ἡ αἰτία τῆς πτώσεώς τους ἦταν ἡ ἴδια Τόσο ὁ Ἑωσφόρος ὅσο καὶ οἱ Προπάτορες ἐπεθύμησαν καὶ ἐπεδίωξαν τὴν ἰσοθεΐα τους ἀγνοώντας κατάφορα τὶς ὑπαρξιακὲς προδιαγραφές τους ὡς κτιστῶν ὄντων Πρόβαλαν ὑπερήφανα καὶ ἐγωιστικὰ τὸ θέλημά τους παρέκαμψαν τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημά του γιrsquo αὐτούς καὶ ἐπιχείρησαν τὴν πνευματικὴ ἀναβάθμιση τῆς θέσεώς τους μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὶς προ-σωπικὲς ἐπιλογές τους Γιrsquo αὐτὸ καὶ ἀστόχησαν τραγικά

Κατὰ συνέπεια ἂν ὁ πιστὸς ἐπιδιώξει τὴ θέωση ἢ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του κινδυνεύει νὰ ἐμπέσει στὸν ἴδιο πειρασμὸ τῶν Προπατόρων του μὲ τὶς ἀνάλογες συνέπειες Ἡ θέωσηὡς ἁγιοπνευ-ματικὴ ζωή δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὡς σκοπός του ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πραγματώσει ἕναν σκοπό ποὺ βρίσκεται πολὺ πάνω ἀπὸ τὶς κτιστές φυσικὲς δυνατότητές του Ὅπως λέει πολὺ ἐπιτυ-χῶς ὁ ἅγιος Μάξιμος laquoπάσχομεν ὡς ὑπὲρ φύσιν οὖσαν κατὰ χάριν ἀλλrsquo οὐ ποιοῦμεν τὴν θέωσιν οὐ γὰρ ἔχομεν φύσει δεκτικήν τῆς θεώσεως δύ-ναμινraquo Ἡ θέωση ἀποτελεῖ σκοπὸ τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἄκτιστη δωρεά του πρὸς αὐτόν Ἔτσι ὅμως ἀλλάζουν ριζικὰ τὰ πράγματα ὁπότε ἀλλάζει καὶ ἡ διαδικασία γιὰ τὴν πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ

Εἰδικότερα ἡ θέωση τῶν πιστῶν πού οὐσιαστικὰ ἐκφράστηκε στὴν ἀρχιερατικὴ προσευχὴ τοῦ Χριστοῦ - νὰ γίνουν δηλαδὴ οἱ πιστοὶ ἕνα μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ νὰ βλέπουν διαρκῶς τὴν ἄκτιστη δόξα του30 - ἔχει ὡς θεμελιώδη προϋπόθεση τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ αὐτὴ ἡ τήρηση ὁδηγεῖ στὴ φανέρωση τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ Πατέρα ἐν Πνεύματι στὴν καρδιὰ τοῦ πιστοῦ31 Τήρηση ὅμως τῶν ἐντολῶν σημαίνει πρακτικῶς τὴν παραίτηση τοῦ πιστοῦ ἀπὸ τὸ ἴδιο θέλημά του ὅσο καλὸ καὶ ἂν φαίνεται ὅτι εἶναι Σημαίνει ὑποταγὴ τοῦ θελήματός του στὸ θέλη-μα τοῦ Θεοῦ Ἀλλὰ γιὰ νὰ παραιτηθεῖ ὁ πιστὸς ἀπὸ τὸ θέλημά του πρέπει προηγουμένως νὰ γνωρίσει διὰ τῆς θείας Χάριτος τὸν ἔσω ἄνθρωπό του καὶ νὰ δεῖ τὸ τραγικὸ ἀποτέλεσμα τῆς περιπλάνησης τοῦ νοῦ στὰ θελήμα-τά του Τότε θὰ σιχαθεῖ τὸ θέλημά του θὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ αὐτὸ καὶ θὰ ἀρ-νηθεῖ ἔτσι πρακτικῶς τὸν ἑαυτό του ὥστε νὰ μπορεῖ στὸ ἑξῆς νὰ γίνει ἀ-ληθινὸς μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ Τότε μόνο θὰ προσανατολίσει σταθερὰ τὸ θέλημά του στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ θεωρεῖ ὡς μονόδρομο τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν γιὰ τὴν εὐαρέστηση τοῦ Θεοῦ χωρὶς καμμιὰ ἄλλη ἐναλλα-κτικὴ λύση Παραιτούμενος ὁ πιστὸς μὲ βδελυγμία ἀπὸ τὸ θέλημά του 29 Βλ Πρός μοναχήν Ξένην Περί παθῶν καί ἀρετῆς 1630 Βλ Ἰω 1722-24 laquoΚἀγώ τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕνmiddot Πάτερ ὅ δέδωκάς μοι θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κἀκεῖνοι ὦσιν μετrsquo ἐμοῦ ἵνα θεωρῶσιν τήν δόξαν τήν ἐμήνraquo31 Βλ Ἰω 1421-23 laquoὉ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν μεmiddot ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου κἀγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν ἐάν τις ἀγαπᾷ με τόν λόγον μου τηρήσει καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo

5

πρακτικῶς ταπεινώνεται πραγματικά μὲ συνέπεια νὰ δέχεται πλούσια τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ θέ-λημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του ἀφοῦ κατὰ τὴ διαβεβαίω-ση τοῦ Χριστοῦ laquoχωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδὲνraquo Ἔτσι ὅμως ἡ χα-ρισματικὴ θέωση τοῦ πιστοῦ πού προκύπτει ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντο-λῶν προσφέρεται ὡς ἄκτιστη θεοποιὸς ἐνέργεια καὶ δωρεὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲ συνιστᾶ πράξη τοῦ πιστοῦ οὔτε κατόρθωμά του Μὲ αὐτὲς τὶς ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις διασφαλίζεται ρεαλιστι-κὰ ἡ διαρκὴς πρόοδος τοῦ πιστοῦ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ καὶ ἐκμηδενί-ζεται ὁ κίνδυνος κάθε πτώσεως προγονικοῦ τύπου

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜὲ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς

ζωῆς οἱ ὁποῖες συνιστοῦν καὶ τὴν ὑποδομὴ τοῦ Ὀρθοδόξως καὶ ἀπλανῶς θεολογεῖν δὲν ἀχρηστεύουμε τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία Καὶ τοῦτο γιατί ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἐπι-στημονικὴ θεολογικὴ γνωσιολογία ἡ ὁποία στηρίζεται στὴν πρωτογενῆ θεολογία τῶν χαρισματικῶν φορέων τῆς Ἐκκλησίας Ἀντικείμενο - ἐπι-στητὸ - τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ κτιστὴ ἀποτύπωση τῆς χαρισματικῆς θεολογίας στὸν πολιτισμὸ τῆς Ἐκκλησίας Ἡ ἀκαδημαϊ-κὴ θεολογία μελετᾶ καὶ ἑρμηνεύει τὸν ἐμπειρικὸ τρόπο τῆς χαρισματικῆς ζωῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τοὺς φορεῖς τῆς ζωντανῆς ἀποκαλύψεως στὴν Ἐκκλησία Τέλος παρουσιάζει ἐπιστημονικὰ τὸ περιε-χόμενο τῆς πρωτογενοῦς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωστοποιεῖ τὰ κριτήρια τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας Ἔτσι ἡ ἐπιστημονικὴ -ἀκαδημαϊκὴ θε-ολογία κινεῖται ὀρθοδόξως ἐντὸς τῶν ὁρίων της ὅταν περιγράφει ἁπλῶς μὲ ἀκρίβεια τὰ βιώματα τῆς χαρισματικῆς θεολογίας

Κατὰ συνέπεια ἡ Ὀρθόδοξη ἀκαδημαϊκὴ θεολογία οὔτε ὑποκαθιστᾶ τὴ χαρισματικὴ θεολογία οὔτε ὅμως νομιμοποιεῖται νὰ παρουσιάζει ἄλλη θεολογία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας Ὡ-στόσο τὸ κατεξοχὴν προσδοκώμενο εἶναι οἱ ἐκφραστὲς τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας νὰ διαθέτουν βιωματικῶς καὶ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας δηλαδὴ τὴ θεοπτία Τότε θὰ εἶναι σὲ θέση νὰ παράγουν πρωτογενῆ καὶ ἀπλανῆ θεολογία Τότε θὰ συνεχί-ζουν μὲ ἐγκυρότητα νὰ ἐπικαιροποιοῦν νὰ ζωντανεύουν καὶ νὰ ἐμπλουτί-ζουν γόνιμα καὶ δημιουργικὰ τὴ θεολογικὴ σκέψη τῶν ἁγίων Πατέρων πα-ραμένοντας ταπεινά laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo καί ἀπορρίπτοντας μέ βδελυγμία ὠς ἀλαζονική τή νεόκοπη σύσταση ὁρισμένων θεολόγων laquoνά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρεςraquo Τότε οἱ σύγχρονοι ἐκφραστές τῆς Ὀρθόδο-ξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας θά παρέχουν πρακτικὰ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ἀ-πάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὰ ποικίλα καὶ πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐπο-χῆς μας Τότε μόνο θά εἶναι σέ θέση νά παρουσιάζουν μιά γνήσια παραδο-σιακή καί ζωντανή Ὀρθόδοξη θεολογία Τοῦτο βέβαια δέν σημαίνει ὅτι οί ἐκφραστές τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὅταν στεροῦνται προσωπικῆς θεο-πτίας δέν μποροῦν νά ἐκφράσουν μία ἀπλανῆ θεολογία Ἐνόσω εἶναι τα-πεινῶς laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo γίνονται ἐκφραστές τῆς διαχρονικῆς δογματικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας ὁπότε ἐκφράζονται ὀρθοδόξως καί ἀπλανῶς Ἁπλῶς δέν παράγουν ζωντανή πρωτογενῆ θεολογία

6

Ὁ Χριστὸς κατὰ τὴν ἱστορικὴ παρουσία του στὴ γῆ φανέρωσε στοὺς ἐ-πίλεκτους τῶν μαθητῶν του τὴν ἄκτιστη θεότητά του μὲ τὴ μεταμόρφωσή του στὸ Θαβώρ Κατὰ τὴ θεολογικὴ ἀποτίμηση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Πα-λαμᾶ οἱ μαθητὲς εἶδαν ἐκεῖ laquoτὴν οὐσιώδη εὐπρέπεια τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπέρ-φωτη λαμπρότητα τοῦ ἀρχέτυπου κάλλους τὸ ἄμορφο εἶδος τῆς θεϊκῆς ὡ-ραιότητας εἶδαν αὐτὸ τὸ ὑπὲρ νοῦν ἀπρόσιτο φῶς εἶδαν τὴ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τὴν ὁποία ἔπειτα ἔλαβαν καὶ κατοίκησε μέσα τουςraquo

Ὅπως εἶναι γνωστό τὴ θεία Χάρη τή λαμβάνει ὁ πιστὸς στὸ ἅγιο Βά-πτισμα καὶ εἰδικότερα κατὰ τὸ μυστήριο τοῦ ἱεροῦ Χρίσματος ὁπότε κα-θίσταται χαρισματικὸ γένος της ἀφοῦ ἀπὸ αὐτὴν γεννήθηκε κατὰ τὸ θεῖο λουτρὸ καὶ ἔτσι ἀπέκτησε τὸ ἀρχαῖο κάλλος1 Στὸ ἑξῆς ἡ ἄκτιστη Χάρη ἐ-νυπάρχει ἀδιαλείπτως στὸν πιστὸ καὶ τὸν οἰκονομεῖ σωτηριολογικῶς κα-τὰ ποικίλους τρόπους ἐνῶ τὸ θεῖο φῶς της λάμπει σrsquo αὐτὸν ἄλλοτε περισ-σότερο καὶ ἄλλοτε λιγότερο2 Τὸ φῶς αὐτὸ γίνεται θεατὸ πνευματικὰ μὲ τὴ νοερὰ αἴσθηση ἐνῶ ἀποτελεῖ τὴν ἀχώριστη δόξα καὶ λαμπρότητα τῆς θείας φύσεως3

Ὡς ἄκτιστη δόξα τοῦ Θεοῦ προαιώνια καὶ ἀτελεύτητη τὸ θεῖο φῶς δὲν εἶναι αἰσθητό4 ἀλλὰ νοητὸ5 καὶ νοερό ἢ καλύτερα πνευματικό ποῦ προσεγγίζεται πνευματικῶς καὶ ὁρᾶται πνευματικῶς6 Εἶναι ἄϋλη θεία ἔλλαμψη καὶ Χάρη ποὺ laquoὁρᾶται κατὰ ἀόρατο τρόπο καὶ κατανοεῖται κατὰ ἀκατανόητο τρόποraquo Εἶναι laquoφυσικὴ ἀκτίνα τῆς θεότητοςraquo καί laquoθεότητα ποὺ φανερώθηκε στοὺς μαθητὲς πάνω στὸ ὄροςraquo κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸ Θεολόγο7

Ἡ θεία ἔλλαμψη προϋποθέτει γιὰ τὴ θέα της τὴν καθαρότητα τῆς καρ-διᾶς καὶ ἀξιολογικῶς βρίσκεται πάνω ἀπὸ τὸ λόγο γιὰ τὸ Θεὸ καὶ πάνω ἀ-πὸ τὴ λογική Βέβαια ἡ θεία ἔλλαμψη παρέχει γνώση τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ αὐ-τὴ ἡ νόηση καὶ ἡ γνώση χορηγεῖται στὸ νοῦ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα8

Ὁ φιλόσοφος ἀντιησυχαστής Βαρλαὰμ νόμιζε ὅτι φέρνει τὸ Θεὸ μέσα του καθένας ποὺ ἔχει τὴ γνώση τῶν ὄντων ἢ βλέπει μέσω αὐτῆς τῆς γνώ-σεως Στὴν πραγματικότητα ὅμως λέει ὁ Παλαμᾶς ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς ἔ-χει μέσα του τὴ γνώση τῶν κτισμάτων καὶ μέσω τῆς γνώσεως αὐτῆς στο-χάζεται τὸ Θεό ἀνάγεται δηλαδὴ ἀφαιρετικῶς στὸ Θεὸ καὶ ἐκφράζεται στοχαστικῶς γιrsquo αὐτόν Ἡ θεώρηση αὐτὴ τοῦ Θεοῦ δὲν ἀποτελεῖ γνώση τοῦ Θεοῦ καθεαυτήν Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ ἔχει μέσα του τὸ θεῖο φῶς ἐνερ-γό βλέπει κατὰ ἀνέκφραστο τρόπο καὶ ἐκφράζεται ὄχι πιθανολογώντας γιὰ τὸ Θεό ἀλλὰ ἔχοντας ἀληθινὴ θέα καὶ βιωματικὴ ἐμπειρία του Αὐτὸς γνωρίζει ἀληθινὰ τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἔχει μέσα του γιατί ὁ Θεὸς δὲ χωρίζεται ποτὲ ἀπὸ τὴν ἀΐδια δόξα του Ὁ πιὸ ἀξιόπιστος ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς πληρο-φορήσει ποιὲς εἶναι οἱ προϋποθέσεις γιὰ νὰ ἀποκτήσουμε καὶ νὰ βλέπουμε τὸ θεῖο φῶς εἶναι ἐκεῖνο τὸ θεῖο πρόσωπο πού προσέλαβε τὴ φύση μας καὶ μετέδωσε σrsquo αὐτὴν τὴ δόξα τῆς φύσεώς του ὁ Θεὸς Λόγος Οἱ προϋπο-1 Βλ Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλοσόφους 21 στό Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Ἅπαντα τά ἔργα ΕΠΕ τόμ 8 σ4562 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 3213 Βλ ὅπ Λόγος 23374 Βλ ὅπ Λόγος 13275 Βλ ὅπ Λόγος 2366 Βλ ὅπ Λόγος 13107 Βλ Ἁγίου Γρηγορίου Θεολόγου Λόγος 406 PG 36 365A laquoφῶς ἡ παραδειχθεῖσα θεότης ἐπί τοῦ ὄρους τοῖς μαθηταῖςraquo στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 31128 Βλ Ἁγίου Γρηγορἰου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1352

2

θέσεις αὐτὲς εἶναι ἡ τήρηση τῶν θείων ἐντολῶν γιατί ὁ Χριστὸς ὑποσχέ-θηκε τὴν ἐμφάνισή του σὲ ὅποιον τὶς τηρεῖ Τὴν ἐμφάνιση αὐτὴ ὀνόμασε ὁ Χριστὸς laquoδιαμονὴ τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τοῦ Πατέρα του σrsquo αὐτόνraquo λέγον-τας laquoἐὰν τις ἀγαπᾶ με τὸν λόγον μου τηρήσει καὶ ὁ πατὴρ ἀγαπήσει αὐ-τὸν καὶ ἐλευσόμεθα πρὸς αὐτὸν καὶ μονὴν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo ἐνῶ στήν ἴδια συνάφεια τοῦ λόγου του διαβεβαίωσε ρητά τή θεοφάνειά του σημειώνοντας laquoκαί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόνraquo Ἐδῶ κατὰ τὸν Παλαμᾶ πρόκειται γιὰ τὴ Χάρη καὶ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διὰ τῆς ὁποίας ἐπιφαίνεται καὶ ἐνοικεῖ ὁ Θεὸς στοὺς ἀξίους9 Ἡ ἐνοίκηση τοῦ Υἱοῦ μὲ τὸν Πατέρα ἑρμηνεύεται ὡς μέθεξη τῆς θεοποιοῦ Χάριτος καὶ ἐνεργείας10 ἐνῶ σὲ ἄλλη συνάφεια ταυτίζει ὁ Παλαμᾶς τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ τὴν παραμονὴ καὶ ἐμφάνισή του μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα μὲ τὴν ἄνοδό μας πρὸς αὐτὸν διrsquo ἀποκαλύψεως ὡς ὑπερουράνια ἀνάβαση καὶ ἁρπαγή11

Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ ποὺ παρέχει ἡ θέα τοῦ φωτός εἶναι πάνω ἀπὸ κά-θε ἄλλη γνώση ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει κάτι μεγαλύτερο ἀπὸ τὴν παραμονὴ καὶ φανέρωση τοῦ Θεοῦ μέσα μας οὔτε ἴσο οὔτε παραπλήσιο Ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν ὅμως παρέχει ὄχι μόνο γνώση τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ καὶ χαρισμα-τικὴ θέωση στὴν ὁποία ὁδηγούμαστε ἐνόσω βλέπουμε μέσα μας ἐν Πνεύ-ματι τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ Καὶ αὐτὸ γίνεται ὅταν ὁ Θεὸς εὐδοκήσει νὰ μᾶς ἀνυψώσει πρὸς τὰ πνευματικὰ μυστήριά του12

Ἂν ἡ γνώση τῶν θείων Γραφῶν εἶναι ἀσφαλὴς καὶ βεβαία κατὰ τὸν ἀ-πόστολο Πέτρο κατὰ τὸν ἴδιο ἀπόστολο αὐτὴ ἡ γνώση ἀποτελεῖ φῶς λυ-χναριοῦ ποὺ φέγγει σὲ σκοτεινὸ τόπο μέχρις ὅτου γλυκοχαράξει ἡ ἡμέρα ὅπως χάραξε διαυγῶς στὸ Θαβώρ καὶ ἀνατείλει ὁ φωσφόρος στὶς καρδι-ές δηλαδή ὁ Χριστός Τόσο πολὺ δηλαδὴ διαφέρει ἡ γνώση τῶν θείων Γραφῶν ἀπὸ τὸ φῶς τῆς γνώσεως ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὴ μυστικὴ θεωρία Εἶναι τὸ φῶς ποὺ λάμπει κατὰ τὸ μεσουράνημα τοῦ ἥλιου τὸ μεσημέρι13

ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΣΗ - ΑΓΙΟΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗΤὸ φῶς τῆς μεταμορφώσεως στὸ Θαβώρ ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ποὺ βλέπουν

οἱ ἅγιοι στὴν παρούσα ζωή τοποθετεῖται ἀξιολογικῶς ἀπὸ τὸν Παλαμᾶ στὴν ἴδια βαθμίδα μὲ τὸ φῶς τῆς μέλλουσας Δεύτερης Παρουσίας τοῦ Χρι-στοῦ Εἶναι τὸ ἴδιο φῶς ποὺ θὰ περιλάμπει συνεχῶς τοὺς ἀξίους κατὰ τὴ μέλλουσα ζωή Εἶναι τὸ προοίμιο τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ14 Κατὰ συνέπεια εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ φωτοφάνεια ἀποτελεῖ τὴ φανέρωση τοῦ Θεοῦ στοὺς ἀξίους του ἐνῶ ἡ μετοχὴ σrsquo αὐτὴ τὴ θεοφάνεια συνιστᾶ τὴ θεοπτία Θεο-φάνεια καὶ θεοπτία ἀποτελοῦν τὶς ἀπλανεῖς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωῆς ἡ ὁποία ταυτίζεται μὲ τὴ χαρισματικὴ θέωση τοῦ ἀνθρώπου

9 Βλ Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείων ἐνεργειῶν 4910 Βλ ὅπ 4811 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 214412 Βλ ὅπ Λόγος 231713 Βλ ὅπ Λόγος 2318 μέ ἀναφορά στό Β΄Πέτρ 11914 Βλ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου Περί θείων ὀνομάτων 14 PG 3592C Καί Μ Βασιλείου Ἑρμηνεία εἰς Ψαλμούς 44 PG 29400D στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1326-27

3

Ὅσοι καταξιώνονται νὰ βλέπουν αὐτὴ τὴ φωτοφάνεια γίνονται καὶ μέ-τοχοι σ αὐτὸ τὸ θεουργὸ φως15 τὸ ὁποῖο ὡς θεότητα ποὺ εἶναι τοὺς θεο-ποιεῖ χαρισματικῶς16 Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς ἡ λαμπρότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι κατὰ τὸν Παλαμᾶ ἡ θέωση Δὲν ὑπάρχει κάτι ὑψηλότερο ἀπὸ τὴ θεωρία αὐτὴ γιὰ τοὺς ἀξίους Μέσω τοῦ φωτὸς αὐτοῦ ἑνώνεται ὁ Θεὸς μὲ τοὺς ἁ-γίους Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς εἶναι τὸ θεοποιὸ δῶρο17

Ἡ θέωση ὡς δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ταυτίζεται μὲ τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Γιατί τὸ νὰ γίνει κάποιος χαρισματικὰ θεός εἶναι τὸ ἴδιο μὲ τὸ νά ἐπιτύχει τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Καί ἐπειδὴ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄναρχη καὶ ἄκτιστη ἄναρχη καὶ ἄκτιστη εἶναι καὶ ἡ θέωση18 Ἄκτιστη καὶ ἄναρχη εἶναι καὶ ἡ ἁγιότητα τῶν ἁγίων19 Οἱ θεωμένοι εἶναι πλήρεις ἀϊδί-ου φωτός ποὺ τοὺς χαρίζει θεοπρεπῆ γνώση καὶ ζωή20 Δὲν κυριαρχοῦνται ἀπὸ τὴν κτιστὴ χρονικὴ ζωή πού ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος ἀλλά ἀπὸ τὴ θεία καὶ ἀΐδια ζωὴ τοῦ ἐνοικοῦντος σrsquo αὐτοὺς Θεοῦ Λόγου21 ὅπως ἔλεγε γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος laquoζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ ζῇ δὲ ἐν ἐμοί Χριστόςraquo Πρακτικῶς ὁ Χριστὸς κατοικεῖ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος22 καὶ κριτήριο ὅτι μένει μέσα τους εἶναι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ τοὺς ἔδωσε23 Ἔτσι ἐξηγεῖται γιατί εἶναι μία ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν θεωμένων24

Ἀκόμη τὸ θεῖο φῶς ὡς χαρισματικὴ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βιώνεται καὶ ὡς γνώση ἀποκαλυπτική ὡς θεογνωσία ὡς δικαιοσύνη ὡς ἁγιότητα καὶ ἐλευθερία Αὐτὸ καθιστᾶ τὸ στόμα τῶν θεουμένων στόμα Θεοῦ μὲ σοφία Θεοῦ laquoᾗ οὐ δυνήσονται ἀντιπεῖν οὐδὲ ἀντιστῆναι πάντες οἱ ἀντικείμενοιraquo γιατί σύμφωνα μὲ τὴ διαβεβαίωση τοῦ Χριστοῦ laquoοὐχ ὑ-μεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλά τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑ-μῖνraquo

Ὁ ἄνθρωπος μετέχει στὴν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ ὡς ὁλότητα ψυχοσω-ματική Ἔτσι ἁγιάζονται οἱ διαθέσεις καὶ ἐνέργειες καὶ τοῦ σώματος25 ἐπειδὴ κάθε τί ἀνθρώπινο δὲ νεκρώνεται ἄλλα μεταμορφώνεται ἀπὸ τὴν ἄκτιστη θεία Χάρη26 Τὰ τεκμήρια τοῦ θείου κάλλους διαβιβάζονται ἀπὸ τὸ νοῦ καὶ τὴν ψυχὴ στὸ συνημμένο σῶμα27 Ὅταν αὐτὸ ἐμπλουτίζεται ἀ-πὸ τὴν ἐνεργὸ θεία Χάρη ἡ σαρκικὴ καρδιὰ φανερώνει μὲ πνευματικὰ σκιρτήματα τὴν κοινωνία μαζί της ἐνῶ τὸ σῶμα γίνεται ἀνάλαφρο φωτί-ζεται καὶ θερμαίνεται28

15 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 13516 Βλ ὅπ Λόγος 132317 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ Περί ἀποριῶν PG 911088C στό Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331318 Βλ Περί θείων ἐνεργειῶν 3019 Βλ ὅπ 1820 Βλ Μ Βασιλείου Κατά Εὐνομίου 5 PG 29 772B στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 821 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ PG 91 1144C22 Βλ Ἐφ 316-1723 Βλ Α΄ Ἰω 413 στό Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 324 Βλ Ἁγίου Μαξίμου Περί ἀποριῶν PG 91 1076C25 Βλ Ἁγιορειτικός Τόμος 626 Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331527 Βλ Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλοσόφους 19 στό ΕΠΕ 8 σ45428 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1332

4

Τέλος ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ πρέπει νὰ ἀποκτηθεῖ καὶ νὰ βιωθεῖ ὁ-πωσδήποτε στὴν παρούσα ζωὴ τοῦ πιστοῦ γιατί ὅποιος δὲν τὴ λάβει ἐδῶ δὲ θὰ τὴν ἔχει οὔτε στὴ μέλλουσα μετὰ θάνατον ζωή29

Τόσο ὅμως ἡ δωρεὰ τῆς θεοπτίας ὅσο καὶ ἡ χαρισματικὴ παραμονὴ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ προσδιορίζονται καὶ ἀπὸ συγκεκριμένες ἀνθρω-πολογικὲς προϋποθέσεις

Ὁ Ἑωσφόρος καὶ οἱ Προπάτορές μας εἶχαν τὴ δωρεὰ τῆς θεοπτίας Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὅμως ἀκολούθησε ἡ γνωστὴ πτώση τους καὶ ἡ ἀπώ-λεια τῆς χαρισματικῆς δωρεᾶς Ἡ αἰτία τῆς πτώσεώς τους ἦταν ἡ ἴδια Τόσο ὁ Ἑωσφόρος ὅσο καὶ οἱ Προπάτορες ἐπεθύμησαν καὶ ἐπεδίωξαν τὴν ἰσοθεΐα τους ἀγνοώντας κατάφορα τὶς ὑπαρξιακὲς προδιαγραφές τους ὡς κτιστῶν ὄντων Πρόβαλαν ὑπερήφανα καὶ ἐγωιστικὰ τὸ θέλημά τους παρέκαμψαν τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημά του γιrsquo αὐτούς καὶ ἐπιχείρησαν τὴν πνευματικὴ ἀναβάθμιση τῆς θέσεώς τους μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὶς προ-σωπικὲς ἐπιλογές τους Γιrsquo αὐτὸ καὶ ἀστόχησαν τραγικά

Κατὰ συνέπεια ἂν ὁ πιστὸς ἐπιδιώξει τὴ θέωση ἢ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του κινδυνεύει νὰ ἐμπέσει στὸν ἴδιο πειρασμὸ τῶν Προπατόρων του μὲ τὶς ἀνάλογες συνέπειες Ἡ θέωσηὡς ἁγιοπνευ-ματικὴ ζωή δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὡς σκοπός του ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πραγματώσει ἕναν σκοπό ποὺ βρίσκεται πολὺ πάνω ἀπὸ τὶς κτιστές φυσικὲς δυνατότητές του Ὅπως λέει πολὺ ἐπιτυ-χῶς ὁ ἅγιος Μάξιμος laquoπάσχομεν ὡς ὑπὲρ φύσιν οὖσαν κατὰ χάριν ἀλλrsquo οὐ ποιοῦμεν τὴν θέωσιν οὐ γὰρ ἔχομεν φύσει δεκτικήν τῆς θεώσεως δύ-ναμινraquo Ἡ θέωση ἀποτελεῖ σκοπὸ τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἄκτιστη δωρεά του πρὸς αὐτόν Ἔτσι ὅμως ἀλλάζουν ριζικὰ τὰ πράγματα ὁπότε ἀλλάζει καὶ ἡ διαδικασία γιὰ τὴν πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ

Εἰδικότερα ἡ θέωση τῶν πιστῶν πού οὐσιαστικὰ ἐκφράστηκε στὴν ἀρχιερατικὴ προσευχὴ τοῦ Χριστοῦ - νὰ γίνουν δηλαδὴ οἱ πιστοὶ ἕνα μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ νὰ βλέπουν διαρκῶς τὴν ἄκτιστη δόξα του30 - ἔχει ὡς θεμελιώδη προϋπόθεση τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ αὐτὴ ἡ τήρηση ὁδηγεῖ στὴ φανέρωση τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ Πατέρα ἐν Πνεύματι στὴν καρδιὰ τοῦ πιστοῦ31 Τήρηση ὅμως τῶν ἐντολῶν σημαίνει πρακτικῶς τὴν παραίτηση τοῦ πιστοῦ ἀπὸ τὸ ἴδιο θέλημά του ὅσο καλὸ καὶ ἂν φαίνεται ὅτι εἶναι Σημαίνει ὑποταγὴ τοῦ θελήματός του στὸ θέλη-μα τοῦ Θεοῦ Ἀλλὰ γιὰ νὰ παραιτηθεῖ ὁ πιστὸς ἀπὸ τὸ θέλημά του πρέπει προηγουμένως νὰ γνωρίσει διὰ τῆς θείας Χάριτος τὸν ἔσω ἄνθρωπό του καὶ νὰ δεῖ τὸ τραγικὸ ἀποτέλεσμα τῆς περιπλάνησης τοῦ νοῦ στὰ θελήμα-τά του Τότε θὰ σιχαθεῖ τὸ θέλημά του θὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ αὐτὸ καὶ θὰ ἀρ-νηθεῖ ἔτσι πρακτικῶς τὸν ἑαυτό του ὥστε νὰ μπορεῖ στὸ ἑξῆς νὰ γίνει ἀ-ληθινὸς μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ Τότε μόνο θὰ προσανατολίσει σταθερὰ τὸ θέλημά του στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ θεωρεῖ ὡς μονόδρομο τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν γιὰ τὴν εὐαρέστηση τοῦ Θεοῦ χωρὶς καμμιὰ ἄλλη ἐναλλα-κτικὴ λύση Παραιτούμενος ὁ πιστὸς μὲ βδελυγμία ἀπὸ τὸ θέλημά του 29 Βλ Πρός μοναχήν Ξένην Περί παθῶν καί ἀρετῆς 1630 Βλ Ἰω 1722-24 laquoΚἀγώ τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕνmiddot Πάτερ ὅ δέδωκάς μοι θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κἀκεῖνοι ὦσιν μετrsquo ἐμοῦ ἵνα θεωρῶσιν τήν δόξαν τήν ἐμήνraquo31 Βλ Ἰω 1421-23 laquoὉ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν μεmiddot ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου κἀγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν ἐάν τις ἀγαπᾷ με τόν λόγον μου τηρήσει καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo

5

πρακτικῶς ταπεινώνεται πραγματικά μὲ συνέπεια νὰ δέχεται πλούσια τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ θέ-λημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του ἀφοῦ κατὰ τὴ διαβεβαίω-ση τοῦ Χριστοῦ laquoχωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδὲνraquo Ἔτσι ὅμως ἡ χα-ρισματικὴ θέωση τοῦ πιστοῦ πού προκύπτει ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντο-λῶν προσφέρεται ὡς ἄκτιστη θεοποιὸς ἐνέργεια καὶ δωρεὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲ συνιστᾶ πράξη τοῦ πιστοῦ οὔτε κατόρθωμά του Μὲ αὐτὲς τὶς ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις διασφαλίζεται ρεαλιστι-κὰ ἡ διαρκὴς πρόοδος τοῦ πιστοῦ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ καὶ ἐκμηδενί-ζεται ὁ κίνδυνος κάθε πτώσεως προγονικοῦ τύπου

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜὲ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς

ζωῆς οἱ ὁποῖες συνιστοῦν καὶ τὴν ὑποδομὴ τοῦ Ὀρθοδόξως καὶ ἀπλανῶς θεολογεῖν δὲν ἀχρηστεύουμε τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία Καὶ τοῦτο γιατί ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἐπι-στημονικὴ θεολογικὴ γνωσιολογία ἡ ὁποία στηρίζεται στὴν πρωτογενῆ θεολογία τῶν χαρισματικῶν φορέων τῆς Ἐκκλησίας Ἀντικείμενο - ἐπι-στητὸ - τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ κτιστὴ ἀποτύπωση τῆς χαρισματικῆς θεολογίας στὸν πολιτισμὸ τῆς Ἐκκλησίας Ἡ ἀκαδημαϊ-κὴ θεολογία μελετᾶ καὶ ἑρμηνεύει τὸν ἐμπειρικὸ τρόπο τῆς χαρισματικῆς ζωῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τοὺς φορεῖς τῆς ζωντανῆς ἀποκαλύψεως στὴν Ἐκκλησία Τέλος παρουσιάζει ἐπιστημονικὰ τὸ περιε-χόμενο τῆς πρωτογενοῦς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωστοποιεῖ τὰ κριτήρια τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας Ἔτσι ἡ ἐπιστημονικὴ -ἀκαδημαϊκὴ θε-ολογία κινεῖται ὀρθοδόξως ἐντὸς τῶν ὁρίων της ὅταν περιγράφει ἁπλῶς μὲ ἀκρίβεια τὰ βιώματα τῆς χαρισματικῆς θεολογίας

Κατὰ συνέπεια ἡ Ὀρθόδοξη ἀκαδημαϊκὴ θεολογία οὔτε ὑποκαθιστᾶ τὴ χαρισματικὴ θεολογία οὔτε ὅμως νομιμοποιεῖται νὰ παρουσιάζει ἄλλη θεολογία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας Ὡ-στόσο τὸ κατεξοχὴν προσδοκώμενο εἶναι οἱ ἐκφραστὲς τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας νὰ διαθέτουν βιωματικῶς καὶ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας δηλαδὴ τὴ θεοπτία Τότε θὰ εἶναι σὲ θέση νὰ παράγουν πρωτογενῆ καὶ ἀπλανῆ θεολογία Τότε θὰ συνεχί-ζουν μὲ ἐγκυρότητα νὰ ἐπικαιροποιοῦν νὰ ζωντανεύουν καὶ νὰ ἐμπλουτί-ζουν γόνιμα καὶ δημιουργικὰ τὴ θεολογικὴ σκέψη τῶν ἁγίων Πατέρων πα-ραμένοντας ταπεινά laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo καί ἀπορρίπτοντας μέ βδελυγμία ὠς ἀλαζονική τή νεόκοπη σύσταση ὁρισμένων θεολόγων laquoνά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρεςraquo Τότε οἱ σύγχρονοι ἐκφραστές τῆς Ὀρθόδο-ξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας θά παρέχουν πρακτικὰ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ἀ-πάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὰ ποικίλα καὶ πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐπο-χῆς μας Τότε μόνο θά εἶναι σέ θέση νά παρουσιάζουν μιά γνήσια παραδο-σιακή καί ζωντανή Ὀρθόδοξη θεολογία Τοῦτο βέβαια δέν σημαίνει ὅτι οί ἐκφραστές τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὅταν στεροῦνται προσωπικῆς θεο-πτίας δέν μποροῦν νά ἐκφράσουν μία ἀπλανῆ θεολογία Ἐνόσω εἶναι τα-πεινῶς laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo γίνονται ἐκφραστές τῆς διαχρονικῆς δογματικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας ὁπότε ἐκφράζονται ὀρθοδόξως καί ἀπλανῶς Ἁπλῶς δέν παράγουν ζωντανή πρωτογενῆ θεολογία

6

θέσεις αὐτὲς εἶναι ἡ τήρηση τῶν θείων ἐντολῶν γιατί ὁ Χριστὸς ὑποσχέ-θηκε τὴν ἐμφάνισή του σὲ ὅποιον τὶς τηρεῖ Τὴν ἐμφάνιση αὐτὴ ὀνόμασε ὁ Χριστὸς laquoδιαμονὴ τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ τοῦ Πατέρα του σrsquo αὐτόνraquo λέγον-τας laquoἐὰν τις ἀγαπᾶ με τὸν λόγον μου τηρήσει καὶ ὁ πατὴρ ἀγαπήσει αὐ-τὸν καὶ ἐλευσόμεθα πρὸς αὐτὸν καὶ μονὴν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo ἐνῶ στήν ἴδια συνάφεια τοῦ λόγου του διαβεβαίωσε ρητά τή θεοφάνειά του σημειώνοντας laquoκαί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόνraquo Ἐδῶ κατὰ τὸν Παλαμᾶ πρόκειται γιὰ τὴ Χάρη καὶ ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διὰ τῆς ὁποίας ἐπιφαίνεται καὶ ἐνοικεῖ ὁ Θεὸς στοὺς ἀξίους9 Ἡ ἐνοίκηση τοῦ Υἱοῦ μὲ τὸν Πατέρα ἑρμηνεύεται ὡς μέθεξη τῆς θεοποιοῦ Χάριτος καὶ ἐνεργείας10 ἐνῶ σὲ ἄλλη συνάφεια ταυτίζει ὁ Παλαμᾶς τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ τὴν παραμονὴ καὶ ἐμφάνισή του μαζὶ μὲ τὸν Πατέρα μὲ τὴν ἄνοδό μας πρὸς αὐτὸν διrsquo ἀποκαλύψεως ὡς ὑπερουράνια ἀνάβαση καὶ ἁρπαγή11

Ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ ποὺ παρέχει ἡ θέα τοῦ φωτός εἶναι πάνω ἀπὸ κά-θε ἄλλη γνώση ἐπειδὴ δὲν ὑπάρχει κάτι μεγαλύτερο ἀπὸ τὴν παραμονὴ καὶ φανέρωση τοῦ Θεοῦ μέσα μας οὔτε ἴσο οὔτε παραπλήσιο Ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν ὅμως παρέχει ὄχι μόνο γνώση τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ καὶ χαρισμα-τικὴ θέωση στὴν ὁποία ὁδηγούμαστε ἐνόσω βλέπουμε μέσα μας ἐν Πνεύ-ματι τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ Καὶ αὐτὸ γίνεται ὅταν ὁ Θεὸς εὐδοκήσει νὰ μᾶς ἀνυψώσει πρὸς τὰ πνευματικὰ μυστήριά του12

Ἂν ἡ γνώση τῶν θείων Γραφῶν εἶναι ἀσφαλὴς καὶ βεβαία κατὰ τὸν ἀ-πόστολο Πέτρο κατὰ τὸν ἴδιο ἀπόστολο αὐτὴ ἡ γνώση ἀποτελεῖ φῶς λυ-χναριοῦ ποὺ φέγγει σὲ σκοτεινὸ τόπο μέχρις ὅτου γλυκοχαράξει ἡ ἡμέρα ὅπως χάραξε διαυγῶς στὸ Θαβώρ καὶ ἀνατείλει ὁ φωσφόρος στὶς καρδι-ές δηλαδή ὁ Χριστός Τόσο πολὺ δηλαδὴ διαφέρει ἡ γνώση τῶν θείων Γραφῶν ἀπὸ τὸ φῶς τῆς γνώσεως ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὴ μυστικὴ θεωρία Εἶναι τὸ φῶς ποὺ λάμπει κατὰ τὸ μεσουράνημα τοῦ ἥλιου τὸ μεσημέρι13

ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΣΗ - ΑΓΙΟΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗΤὸ φῶς τῆς μεταμορφώσεως στὸ Θαβώρ ἀλλὰ καὶ αὐτὸ ποὺ βλέπουν

οἱ ἅγιοι στὴν παρούσα ζωή τοποθετεῖται ἀξιολογικῶς ἀπὸ τὸν Παλαμᾶ στὴν ἴδια βαθμίδα μὲ τὸ φῶς τῆς μέλλουσας Δεύτερης Παρουσίας τοῦ Χρι-στοῦ Εἶναι τὸ ἴδιο φῶς ποὺ θὰ περιλάμπει συνεχῶς τοὺς ἀξίους κατὰ τὴ μέλλουσα ζωή Εἶναι τὸ προοίμιο τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ14 Κατὰ συνέπεια εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ φωτοφάνεια ἀποτελεῖ τὴ φανέρωση τοῦ Θεοῦ στοὺς ἀξίους του ἐνῶ ἡ μετοχὴ σrsquo αὐτὴ τὴ θεοφάνεια συνιστᾶ τὴ θεοπτία Θεο-φάνεια καὶ θεοπτία ἀποτελοῦν τὶς ἀπλανεῖς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωῆς ἡ ὁποία ταυτίζεται μὲ τὴ χαρισματικὴ θέωση τοῦ ἀνθρώπου

9 Βλ Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείων ἐνεργειῶν 4910 Βλ ὅπ 4811 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 214412 Βλ ὅπ Λόγος 231713 Βλ ὅπ Λόγος 2318 μέ ἀναφορά στό Β΄Πέτρ 11914 Βλ Ἁγίου Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου Περί θείων ὀνομάτων 14 PG 3592C Καί Μ Βασιλείου Ἑρμηνεία εἰς Ψαλμούς 44 PG 29400D στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1326-27

3

Ὅσοι καταξιώνονται νὰ βλέπουν αὐτὴ τὴ φωτοφάνεια γίνονται καὶ μέ-τοχοι σ αὐτὸ τὸ θεουργὸ φως15 τὸ ὁποῖο ὡς θεότητα ποὺ εἶναι τοὺς θεο-ποιεῖ χαρισματικῶς16 Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς ἡ λαμπρότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι κατὰ τὸν Παλαμᾶ ἡ θέωση Δὲν ὑπάρχει κάτι ὑψηλότερο ἀπὸ τὴ θεωρία αὐτὴ γιὰ τοὺς ἀξίους Μέσω τοῦ φωτὸς αὐτοῦ ἑνώνεται ὁ Θεὸς μὲ τοὺς ἁ-γίους Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς εἶναι τὸ θεοποιὸ δῶρο17

Ἡ θέωση ὡς δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ταυτίζεται μὲ τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Γιατί τὸ νὰ γίνει κάποιος χαρισματικὰ θεός εἶναι τὸ ἴδιο μὲ τὸ νά ἐπιτύχει τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Καί ἐπειδὴ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄναρχη καὶ ἄκτιστη ἄναρχη καὶ ἄκτιστη εἶναι καὶ ἡ θέωση18 Ἄκτιστη καὶ ἄναρχη εἶναι καὶ ἡ ἁγιότητα τῶν ἁγίων19 Οἱ θεωμένοι εἶναι πλήρεις ἀϊδί-ου φωτός ποὺ τοὺς χαρίζει θεοπρεπῆ γνώση καὶ ζωή20 Δὲν κυριαρχοῦνται ἀπὸ τὴν κτιστὴ χρονικὴ ζωή πού ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος ἀλλά ἀπὸ τὴ θεία καὶ ἀΐδια ζωὴ τοῦ ἐνοικοῦντος σrsquo αὐτοὺς Θεοῦ Λόγου21 ὅπως ἔλεγε γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος laquoζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ ζῇ δὲ ἐν ἐμοί Χριστόςraquo Πρακτικῶς ὁ Χριστὸς κατοικεῖ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος22 καὶ κριτήριο ὅτι μένει μέσα τους εἶναι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ τοὺς ἔδωσε23 Ἔτσι ἐξηγεῖται γιατί εἶναι μία ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν θεωμένων24

Ἀκόμη τὸ θεῖο φῶς ὡς χαρισματικὴ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βιώνεται καὶ ὡς γνώση ἀποκαλυπτική ὡς θεογνωσία ὡς δικαιοσύνη ὡς ἁγιότητα καὶ ἐλευθερία Αὐτὸ καθιστᾶ τὸ στόμα τῶν θεουμένων στόμα Θεοῦ μὲ σοφία Θεοῦ laquoᾗ οὐ δυνήσονται ἀντιπεῖν οὐδὲ ἀντιστῆναι πάντες οἱ ἀντικείμενοιraquo γιατί σύμφωνα μὲ τὴ διαβεβαίωση τοῦ Χριστοῦ laquoοὐχ ὑ-μεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλά τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑ-μῖνraquo

Ὁ ἄνθρωπος μετέχει στὴν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ ὡς ὁλότητα ψυχοσω-ματική Ἔτσι ἁγιάζονται οἱ διαθέσεις καὶ ἐνέργειες καὶ τοῦ σώματος25 ἐπειδὴ κάθε τί ἀνθρώπινο δὲ νεκρώνεται ἄλλα μεταμορφώνεται ἀπὸ τὴν ἄκτιστη θεία Χάρη26 Τὰ τεκμήρια τοῦ θείου κάλλους διαβιβάζονται ἀπὸ τὸ νοῦ καὶ τὴν ψυχὴ στὸ συνημμένο σῶμα27 Ὅταν αὐτὸ ἐμπλουτίζεται ἀ-πὸ τὴν ἐνεργὸ θεία Χάρη ἡ σαρκικὴ καρδιὰ φανερώνει μὲ πνευματικὰ σκιρτήματα τὴν κοινωνία μαζί της ἐνῶ τὸ σῶμα γίνεται ἀνάλαφρο φωτί-ζεται καὶ θερμαίνεται28

15 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 13516 Βλ ὅπ Λόγος 132317 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ Περί ἀποριῶν PG 911088C στό Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331318 Βλ Περί θείων ἐνεργειῶν 3019 Βλ ὅπ 1820 Βλ Μ Βασιλείου Κατά Εὐνομίου 5 PG 29 772B στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 821 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ PG 91 1144C22 Βλ Ἐφ 316-1723 Βλ Α΄ Ἰω 413 στό Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 324 Βλ Ἁγίου Μαξίμου Περί ἀποριῶν PG 91 1076C25 Βλ Ἁγιορειτικός Τόμος 626 Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331527 Βλ Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλοσόφους 19 στό ΕΠΕ 8 σ45428 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1332

4

Τέλος ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ πρέπει νὰ ἀποκτηθεῖ καὶ νὰ βιωθεῖ ὁ-πωσδήποτε στὴν παρούσα ζωὴ τοῦ πιστοῦ γιατί ὅποιος δὲν τὴ λάβει ἐδῶ δὲ θὰ τὴν ἔχει οὔτε στὴ μέλλουσα μετὰ θάνατον ζωή29

Τόσο ὅμως ἡ δωρεὰ τῆς θεοπτίας ὅσο καὶ ἡ χαρισματικὴ παραμονὴ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ προσδιορίζονται καὶ ἀπὸ συγκεκριμένες ἀνθρω-πολογικὲς προϋποθέσεις

Ὁ Ἑωσφόρος καὶ οἱ Προπάτορές μας εἶχαν τὴ δωρεὰ τῆς θεοπτίας Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὅμως ἀκολούθησε ἡ γνωστὴ πτώση τους καὶ ἡ ἀπώ-λεια τῆς χαρισματικῆς δωρεᾶς Ἡ αἰτία τῆς πτώσεώς τους ἦταν ἡ ἴδια Τόσο ὁ Ἑωσφόρος ὅσο καὶ οἱ Προπάτορες ἐπεθύμησαν καὶ ἐπεδίωξαν τὴν ἰσοθεΐα τους ἀγνοώντας κατάφορα τὶς ὑπαρξιακὲς προδιαγραφές τους ὡς κτιστῶν ὄντων Πρόβαλαν ὑπερήφανα καὶ ἐγωιστικὰ τὸ θέλημά τους παρέκαμψαν τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημά του γιrsquo αὐτούς καὶ ἐπιχείρησαν τὴν πνευματικὴ ἀναβάθμιση τῆς θέσεώς τους μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὶς προ-σωπικὲς ἐπιλογές τους Γιrsquo αὐτὸ καὶ ἀστόχησαν τραγικά

Κατὰ συνέπεια ἂν ὁ πιστὸς ἐπιδιώξει τὴ θέωση ἢ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του κινδυνεύει νὰ ἐμπέσει στὸν ἴδιο πειρασμὸ τῶν Προπατόρων του μὲ τὶς ἀνάλογες συνέπειες Ἡ θέωσηὡς ἁγιοπνευ-ματικὴ ζωή δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὡς σκοπός του ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πραγματώσει ἕναν σκοπό ποὺ βρίσκεται πολὺ πάνω ἀπὸ τὶς κτιστές φυσικὲς δυνατότητές του Ὅπως λέει πολὺ ἐπιτυ-χῶς ὁ ἅγιος Μάξιμος laquoπάσχομεν ὡς ὑπὲρ φύσιν οὖσαν κατὰ χάριν ἀλλrsquo οὐ ποιοῦμεν τὴν θέωσιν οὐ γὰρ ἔχομεν φύσει δεκτικήν τῆς θεώσεως δύ-ναμινraquo Ἡ θέωση ἀποτελεῖ σκοπὸ τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἄκτιστη δωρεά του πρὸς αὐτόν Ἔτσι ὅμως ἀλλάζουν ριζικὰ τὰ πράγματα ὁπότε ἀλλάζει καὶ ἡ διαδικασία γιὰ τὴν πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ

Εἰδικότερα ἡ θέωση τῶν πιστῶν πού οὐσιαστικὰ ἐκφράστηκε στὴν ἀρχιερατικὴ προσευχὴ τοῦ Χριστοῦ - νὰ γίνουν δηλαδὴ οἱ πιστοὶ ἕνα μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ νὰ βλέπουν διαρκῶς τὴν ἄκτιστη δόξα του30 - ἔχει ὡς θεμελιώδη προϋπόθεση τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ αὐτὴ ἡ τήρηση ὁδηγεῖ στὴ φανέρωση τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ Πατέρα ἐν Πνεύματι στὴν καρδιὰ τοῦ πιστοῦ31 Τήρηση ὅμως τῶν ἐντολῶν σημαίνει πρακτικῶς τὴν παραίτηση τοῦ πιστοῦ ἀπὸ τὸ ἴδιο θέλημά του ὅσο καλὸ καὶ ἂν φαίνεται ὅτι εἶναι Σημαίνει ὑποταγὴ τοῦ θελήματός του στὸ θέλη-μα τοῦ Θεοῦ Ἀλλὰ γιὰ νὰ παραιτηθεῖ ὁ πιστὸς ἀπὸ τὸ θέλημά του πρέπει προηγουμένως νὰ γνωρίσει διὰ τῆς θείας Χάριτος τὸν ἔσω ἄνθρωπό του καὶ νὰ δεῖ τὸ τραγικὸ ἀποτέλεσμα τῆς περιπλάνησης τοῦ νοῦ στὰ θελήμα-τά του Τότε θὰ σιχαθεῖ τὸ θέλημά του θὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ αὐτὸ καὶ θὰ ἀρ-νηθεῖ ἔτσι πρακτικῶς τὸν ἑαυτό του ὥστε νὰ μπορεῖ στὸ ἑξῆς νὰ γίνει ἀ-ληθινὸς μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ Τότε μόνο θὰ προσανατολίσει σταθερὰ τὸ θέλημά του στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ θεωρεῖ ὡς μονόδρομο τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν γιὰ τὴν εὐαρέστηση τοῦ Θεοῦ χωρὶς καμμιὰ ἄλλη ἐναλλα-κτικὴ λύση Παραιτούμενος ὁ πιστὸς μὲ βδελυγμία ἀπὸ τὸ θέλημά του 29 Βλ Πρός μοναχήν Ξένην Περί παθῶν καί ἀρετῆς 1630 Βλ Ἰω 1722-24 laquoΚἀγώ τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕνmiddot Πάτερ ὅ δέδωκάς μοι θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κἀκεῖνοι ὦσιν μετrsquo ἐμοῦ ἵνα θεωρῶσιν τήν δόξαν τήν ἐμήνraquo31 Βλ Ἰω 1421-23 laquoὉ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν μεmiddot ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου κἀγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν ἐάν τις ἀγαπᾷ με τόν λόγον μου τηρήσει καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo

5

πρακτικῶς ταπεινώνεται πραγματικά μὲ συνέπεια νὰ δέχεται πλούσια τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ θέ-λημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του ἀφοῦ κατὰ τὴ διαβεβαίω-ση τοῦ Χριστοῦ laquoχωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδὲνraquo Ἔτσι ὅμως ἡ χα-ρισματικὴ θέωση τοῦ πιστοῦ πού προκύπτει ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντο-λῶν προσφέρεται ὡς ἄκτιστη θεοποιὸς ἐνέργεια καὶ δωρεὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲ συνιστᾶ πράξη τοῦ πιστοῦ οὔτε κατόρθωμά του Μὲ αὐτὲς τὶς ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις διασφαλίζεται ρεαλιστι-κὰ ἡ διαρκὴς πρόοδος τοῦ πιστοῦ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ καὶ ἐκμηδενί-ζεται ὁ κίνδυνος κάθε πτώσεως προγονικοῦ τύπου

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜὲ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς

ζωῆς οἱ ὁποῖες συνιστοῦν καὶ τὴν ὑποδομὴ τοῦ Ὀρθοδόξως καὶ ἀπλανῶς θεολογεῖν δὲν ἀχρηστεύουμε τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία Καὶ τοῦτο γιατί ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἐπι-στημονικὴ θεολογικὴ γνωσιολογία ἡ ὁποία στηρίζεται στὴν πρωτογενῆ θεολογία τῶν χαρισματικῶν φορέων τῆς Ἐκκλησίας Ἀντικείμενο - ἐπι-στητὸ - τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ κτιστὴ ἀποτύπωση τῆς χαρισματικῆς θεολογίας στὸν πολιτισμὸ τῆς Ἐκκλησίας Ἡ ἀκαδημαϊ-κὴ θεολογία μελετᾶ καὶ ἑρμηνεύει τὸν ἐμπειρικὸ τρόπο τῆς χαρισματικῆς ζωῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τοὺς φορεῖς τῆς ζωντανῆς ἀποκαλύψεως στὴν Ἐκκλησία Τέλος παρουσιάζει ἐπιστημονικὰ τὸ περιε-χόμενο τῆς πρωτογενοῦς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωστοποιεῖ τὰ κριτήρια τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας Ἔτσι ἡ ἐπιστημονικὴ -ἀκαδημαϊκὴ θε-ολογία κινεῖται ὀρθοδόξως ἐντὸς τῶν ὁρίων της ὅταν περιγράφει ἁπλῶς μὲ ἀκρίβεια τὰ βιώματα τῆς χαρισματικῆς θεολογίας

Κατὰ συνέπεια ἡ Ὀρθόδοξη ἀκαδημαϊκὴ θεολογία οὔτε ὑποκαθιστᾶ τὴ χαρισματικὴ θεολογία οὔτε ὅμως νομιμοποιεῖται νὰ παρουσιάζει ἄλλη θεολογία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας Ὡ-στόσο τὸ κατεξοχὴν προσδοκώμενο εἶναι οἱ ἐκφραστὲς τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας νὰ διαθέτουν βιωματικῶς καὶ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας δηλαδὴ τὴ θεοπτία Τότε θὰ εἶναι σὲ θέση νὰ παράγουν πρωτογενῆ καὶ ἀπλανῆ θεολογία Τότε θὰ συνεχί-ζουν μὲ ἐγκυρότητα νὰ ἐπικαιροποιοῦν νὰ ζωντανεύουν καὶ νὰ ἐμπλουτί-ζουν γόνιμα καὶ δημιουργικὰ τὴ θεολογικὴ σκέψη τῶν ἁγίων Πατέρων πα-ραμένοντας ταπεινά laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo καί ἀπορρίπτοντας μέ βδελυγμία ὠς ἀλαζονική τή νεόκοπη σύσταση ὁρισμένων θεολόγων laquoνά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρεςraquo Τότε οἱ σύγχρονοι ἐκφραστές τῆς Ὀρθόδο-ξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας θά παρέχουν πρακτικὰ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ἀ-πάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὰ ποικίλα καὶ πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐπο-χῆς μας Τότε μόνο θά εἶναι σέ θέση νά παρουσιάζουν μιά γνήσια παραδο-σιακή καί ζωντανή Ὀρθόδοξη θεολογία Τοῦτο βέβαια δέν σημαίνει ὅτι οί ἐκφραστές τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὅταν στεροῦνται προσωπικῆς θεο-πτίας δέν μποροῦν νά ἐκφράσουν μία ἀπλανῆ θεολογία Ἐνόσω εἶναι τα-πεινῶς laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo γίνονται ἐκφραστές τῆς διαχρονικῆς δογματικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας ὁπότε ἐκφράζονται ὀρθοδόξως καί ἀπλανῶς Ἁπλῶς δέν παράγουν ζωντανή πρωτογενῆ θεολογία

6

Ὅσοι καταξιώνονται νὰ βλέπουν αὐτὴ τὴ φωτοφάνεια γίνονται καὶ μέ-τοχοι σ αὐτὸ τὸ θεουργὸ φως15 τὸ ὁποῖο ὡς θεότητα ποὺ εἶναι τοὺς θεο-ποιεῖ χαρισματικῶς16 Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς ἡ λαμπρότητα τοῦ Θεοῦ εἶναι κατὰ τὸν Παλαμᾶ ἡ θέωση Δὲν ὑπάρχει κάτι ὑψηλότερο ἀπὸ τὴ θεωρία αὐτὴ γιὰ τοὺς ἀξίους Μέσω τοῦ φωτὸς αὐτοῦ ἑνώνεται ὁ Θεὸς μὲ τοὺς ἁ-γίους Αὐτὸ τὸ θεῖο φῶς εἶναι τὸ θεοποιὸ δῶρο17

Ἡ θέωση ὡς δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ταυτίζεται μὲ τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Γιατί τὸ νὰ γίνει κάποιος χαρισματικὰ θεός εἶναι τὸ ἴδιο μὲ τὸ νά ἐπιτύχει τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ Καί ἐπειδὴ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄναρχη καὶ ἄκτιστη ἄναρχη καὶ ἄκτιστη εἶναι καὶ ἡ θέωση18 Ἄκτιστη καὶ ἄναρχη εἶναι καὶ ἡ ἁγιότητα τῶν ἁγίων19 Οἱ θεωμένοι εἶναι πλήρεις ἀϊδί-ου φωτός ποὺ τοὺς χαρίζει θεοπρεπῆ γνώση καὶ ζωή20 Δὲν κυριαρχοῦνται ἀπὸ τὴν κτιστὴ χρονικὴ ζωή πού ἔχει ἀρχὴ καὶ τέλος ἀλλά ἀπὸ τὴ θεία καὶ ἀΐδια ζωὴ τοῦ ἐνοικοῦντος σrsquo αὐτοὺς Θεοῦ Λόγου21 ὅπως ἔλεγε γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος laquoζῶ δέ οὐκέτι ἐγώ ζῇ δὲ ἐν ἐμοί Χριστόςraquo Πρακτικῶς ὁ Χριστὸς κατοικεῖ στὶς καρδιὲς τῶν πιστῶν διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος22 καὶ κριτήριο ὅτι μένει μέσα τους εἶναι τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ τοὺς ἔδωσε23 Ἔτσι ἐξηγεῖται γιατί εἶναι μία ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν θεωμένων24

Ἀκόμη τὸ θεῖο φῶς ὡς χαρισματικὴ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βιώνεται καὶ ὡς γνώση ἀποκαλυπτική ὡς θεογνωσία ὡς δικαιοσύνη ὡς ἁγιότητα καὶ ἐλευθερία Αὐτὸ καθιστᾶ τὸ στόμα τῶν θεουμένων στόμα Θεοῦ μὲ σοφία Θεοῦ laquoᾗ οὐ δυνήσονται ἀντιπεῖν οὐδὲ ἀντιστῆναι πάντες οἱ ἀντικείμενοιraquo γιατί σύμφωνα μὲ τὴ διαβεβαίωση τοῦ Χριστοῦ laquoοὐχ ὑ-μεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλά τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑ-μῖνraquo

Ὁ ἄνθρωπος μετέχει στὴν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ ὡς ὁλότητα ψυχοσω-ματική Ἔτσι ἁγιάζονται οἱ διαθέσεις καὶ ἐνέργειες καὶ τοῦ σώματος25 ἐπειδὴ κάθε τί ἀνθρώπινο δὲ νεκρώνεται ἄλλα μεταμορφώνεται ἀπὸ τὴν ἄκτιστη θεία Χάρη26 Τὰ τεκμήρια τοῦ θείου κάλλους διαβιβάζονται ἀπὸ τὸ νοῦ καὶ τὴν ψυχὴ στὸ συνημμένο σῶμα27 Ὅταν αὐτὸ ἐμπλουτίζεται ἀ-πὸ τὴν ἐνεργὸ θεία Χάρη ἡ σαρκικὴ καρδιὰ φανερώνει μὲ πνευματικὰ σκιρτήματα τὴν κοινωνία μαζί της ἐνῶ τὸ σῶμα γίνεται ἀνάλαφρο φωτί-ζεται καὶ θερμαίνεται28

15 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 13516 Βλ ὅπ Λόγος 132317 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ Περί ἀποριῶν PG 911088C στό Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331318 Βλ Περί θείων ἐνεργειῶν 3019 Βλ ὅπ 1820 Βλ Μ Βασιλείου Κατά Εὐνομίου 5 PG 29 772B στό Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 821 Βλ Ἁγίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ PG 91 1144C22 Βλ Ἐφ 316-1723 Βλ Α΄ Ἰω 413 στό Περί θείας καί θεοποιοῦ μεθέξεως 324 Βλ Ἁγίου Μαξίμου Περί ἀποριῶν PG 91 1076C25 Βλ Ἁγιορειτικός Τόμος 626 Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 331527 Βλ Πρός Ἰωάννην καί Θεόδωρον τούς φιλοσόφους 19 στό ΕΠΕ 8 σ45428 Βλ Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων Λόγος 1332

4

Τέλος ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ πρέπει νὰ ἀποκτηθεῖ καὶ νὰ βιωθεῖ ὁ-πωσδήποτε στὴν παρούσα ζωὴ τοῦ πιστοῦ γιατί ὅποιος δὲν τὴ λάβει ἐδῶ δὲ θὰ τὴν ἔχει οὔτε στὴ μέλλουσα μετὰ θάνατον ζωή29

Τόσο ὅμως ἡ δωρεὰ τῆς θεοπτίας ὅσο καὶ ἡ χαρισματικὴ παραμονὴ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ προσδιορίζονται καὶ ἀπὸ συγκεκριμένες ἀνθρω-πολογικὲς προϋποθέσεις

Ὁ Ἑωσφόρος καὶ οἱ Προπάτορές μας εἶχαν τὴ δωρεὰ τῆς θεοπτίας Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὅμως ἀκολούθησε ἡ γνωστὴ πτώση τους καὶ ἡ ἀπώ-λεια τῆς χαρισματικῆς δωρεᾶς Ἡ αἰτία τῆς πτώσεώς τους ἦταν ἡ ἴδια Τόσο ὁ Ἑωσφόρος ὅσο καὶ οἱ Προπάτορες ἐπεθύμησαν καὶ ἐπεδίωξαν τὴν ἰσοθεΐα τους ἀγνοώντας κατάφορα τὶς ὑπαρξιακὲς προδιαγραφές τους ὡς κτιστῶν ὄντων Πρόβαλαν ὑπερήφανα καὶ ἐγωιστικὰ τὸ θέλημά τους παρέκαμψαν τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημά του γιrsquo αὐτούς καὶ ἐπιχείρησαν τὴν πνευματικὴ ἀναβάθμιση τῆς θέσεώς τους μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὶς προ-σωπικὲς ἐπιλογές τους Γιrsquo αὐτὸ καὶ ἀστόχησαν τραγικά

Κατὰ συνέπεια ἂν ὁ πιστὸς ἐπιδιώξει τὴ θέωση ἢ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του κινδυνεύει νὰ ἐμπέσει στὸν ἴδιο πειρασμὸ τῶν Προπατόρων του μὲ τὶς ἀνάλογες συνέπειες Ἡ θέωσηὡς ἁγιοπνευ-ματικὴ ζωή δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὡς σκοπός του ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πραγματώσει ἕναν σκοπό ποὺ βρίσκεται πολὺ πάνω ἀπὸ τὶς κτιστές φυσικὲς δυνατότητές του Ὅπως λέει πολὺ ἐπιτυ-χῶς ὁ ἅγιος Μάξιμος laquoπάσχομεν ὡς ὑπὲρ φύσιν οὖσαν κατὰ χάριν ἀλλrsquo οὐ ποιοῦμεν τὴν θέωσιν οὐ γὰρ ἔχομεν φύσει δεκτικήν τῆς θεώσεως δύ-ναμινraquo Ἡ θέωση ἀποτελεῖ σκοπὸ τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἄκτιστη δωρεά του πρὸς αὐτόν Ἔτσι ὅμως ἀλλάζουν ριζικὰ τὰ πράγματα ὁπότε ἀλλάζει καὶ ἡ διαδικασία γιὰ τὴν πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ

Εἰδικότερα ἡ θέωση τῶν πιστῶν πού οὐσιαστικὰ ἐκφράστηκε στὴν ἀρχιερατικὴ προσευχὴ τοῦ Χριστοῦ - νὰ γίνουν δηλαδὴ οἱ πιστοὶ ἕνα μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ νὰ βλέπουν διαρκῶς τὴν ἄκτιστη δόξα του30 - ἔχει ὡς θεμελιώδη προϋπόθεση τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ αὐτὴ ἡ τήρηση ὁδηγεῖ στὴ φανέρωση τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ Πατέρα ἐν Πνεύματι στὴν καρδιὰ τοῦ πιστοῦ31 Τήρηση ὅμως τῶν ἐντολῶν σημαίνει πρακτικῶς τὴν παραίτηση τοῦ πιστοῦ ἀπὸ τὸ ἴδιο θέλημά του ὅσο καλὸ καὶ ἂν φαίνεται ὅτι εἶναι Σημαίνει ὑποταγὴ τοῦ θελήματός του στὸ θέλη-μα τοῦ Θεοῦ Ἀλλὰ γιὰ νὰ παραιτηθεῖ ὁ πιστὸς ἀπὸ τὸ θέλημά του πρέπει προηγουμένως νὰ γνωρίσει διὰ τῆς θείας Χάριτος τὸν ἔσω ἄνθρωπό του καὶ νὰ δεῖ τὸ τραγικὸ ἀποτέλεσμα τῆς περιπλάνησης τοῦ νοῦ στὰ θελήμα-τά του Τότε θὰ σιχαθεῖ τὸ θέλημά του θὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ αὐτὸ καὶ θὰ ἀρ-νηθεῖ ἔτσι πρακτικῶς τὸν ἑαυτό του ὥστε νὰ μπορεῖ στὸ ἑξῆς νὰ γίνει ἀ-ληθινὸς μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ Τότε μόνο θὰ προσανατολίσει σταθερὰ τὸ θέλημά του στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ θεωρεῖ ὡς μονόδρομο τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν γιὰ τὴν εὐαρέστηση τοῦ Θεοῦ χωρὶς καμμιὰ ἄλλη ἐναλλα-κτικὴ λύση Παραιτούμενος ὁ πιστὸς μὲ βδελυγμία ἀπὸ τὸ θέλημά του 29 Βλ Πρός μοναχήν Ξένην Περί παθῶν καί ἀρετῆς 1630 Βλ Ἰω 1722-24 laquoΚἀγώ τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕνmiddot Πάτερ ὅ δέδωκάς μοι θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κἀκεῖνοι ὦσιν μετrsquo ἐμοῦ ἵνα θεωρῶσιν τήν δόξαν τήν ἐμήνraquo31 Βλ Ἰω 1421-23 laquoὉ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν μεmiddot ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου κἀγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν ἐάν τις ἀγαπᾷ με τόν λόγον μου τηρήσει καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo

5

πρακτικῶς ταπεινώνεται πραγματικά μὲ συνέπεια νὰ δέχεται πλούσια τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ θέ-λημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του ἀφοῦ κατὰ τὴ διαβεβαίω-ση τοῦ Χριστοῦ laquoχωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδὲνraquo Ἔτσι ὅμως ἡ χα-ρισματικὴ θέωση τοῦ πιστοῦ πού προκύπτει ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντο-λῶν προσφέρεται ὡς ἄκτιστη θεοποιὸς ἐνέργεια καὶ δωρεὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲ συνιστᾶ πράξη τοῦ πιστοῦ οὔτε κατόρθωμά του Μὲ αὐτὲς τὶς ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις διασφαλίζεται ρεαλιστι-κὰ ἡ διαρκὴς πρόοδος τοῦ πιστοῦ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ καὶ ἐκμηδενί-ζεται ὁ κίνδυνος κάθε πτώσεως προγονικοῦ τύπου

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜὲ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς

ζωῆς οἱ ὁποῖες συνιστοῦν καὶ τὴν ὑποδομὴ τοῦ Ὀρθοδόξως καὶ ἀπλανῶς θεολογεῖν δὲν ἀχρηστεύουμε τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία Καὶ τοῦτο γιατί ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἐπι-στημονικὴ θεολογικὴ γνωσιολογία ἡ ὁποία στηρίζεται στὴν πρωτογενῆ θεολογία τῶν χαρισματικῶν φορέων τῆς Ἐκκλησίας Ἀντικείμενο - ἐπι-στητὸ - τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ κτιστὴ ἀποτύπωση τῆς χαρισματικῆς θεολογίας στὸν πολιτισμὸ τῆς Ἐκκλησίας Ἡ ἀκαδημαϊ-κὴ θεολογία μελετᾶ καὶ ἑρμηνεύει τὸν ἐμπειρικὸ τρόπο τῆς χαρισματικῆς ζωῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τοὺς φορεῖς τῆς ζωντανῆς ἀποκαλύψεως στὴν Ἐκκλησία Τέλος παρουσιάζει ἐπιστημονικὰ τὸ περιε-χόμενο τῆς πρωτογενοῦς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωστοποιεῖ τὰ κριτήρια τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας Ἔτσι ἡ ἐπιστημονικὴ -ἀκαδημαϊκὴ θε-ολογία κινεῖται ὀρθοδόξως ἐντὸς τῶν ὁρίων της ὅταν περιγράφει ἁπλῶς μὲ ἀκρίβεια τὰ βιώματα τῆς χαρισματικῆς θεολογίας

Κατὰ συνέπεια ἡ Ὀρθόδοξη ἀκαδημαϊκὴ θεολογία οὔτε ὑποκαθιστᾶ τὴ χαρισματικὴ θεολογία οὔτε ὅμως νομιμοποιεῖται νὰ παρουσιάζει ἄλλη θεολογία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας Ὡ-στόσο τὸ κατεξοχὴν προσδοκώμενο εἶναι οἱ ἐκφραστὲς τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας νὰ διαθέτουν βιωματικῶς καὶ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας δηλαδὴ τὴ θεοπτία Τότε θὰ εἶναι σὲ θέση νὰ παράγουν πρωτογενῆ καὶ ἀπλανῆ θεολογία Τότε θὰ συνεχί-ζουν μὲ ἐγκυρότητα νὰ ἐπικαιροποιοῦν νὰ ζωντανεύουν καὶ νὰ ἐμπλουτί-ζουν γόνιμα καὶ δημιουργικὰ τὴ θεολογικὴ σκέψη τῶν ἁγίων Πατέρων πα-ραμένοντας ταπεινά laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo καί ἀπορρίπτοντας μέ βδελυγμία ὠς ἀλαζονική τή νεόκοπη σύσταση ὁρισμένων θεολόγων laquoνά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρεςraquo Τότε οἱ σύγχρονοι ἐκφραστές τῆς Ὀρθόδο-ξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας θά παρέχουν πρακτικὰ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ἀ-πάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὰ ποικίλα καὶ πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐπο-χῆς μας Τότε μόνο θά εἶναι σέ θέση νά παρουσιάζουν μιά γνήσια παραδο-σιακή καί ζωντανή Ὀρθόδοξη θεολογία Τοῦτο βέβαια δέν σημαίνει ὅτι οί ἐκφραστές τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὅταν στεροῦνται προσωπικῆς θεο-πτίας δέν μποροῦν νά ἐκφράσουν μία ἀπλανῆ θεολογία Ἐνόσω εἶναι τα-πεινῶς laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo γίνονται ἐκφραστές τῆς διαχρονικῆς δογματικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας ὁπότε ἐκφράζονται ὀρθοδόξως καί ἀπλανῶς Ἁπλῶς δέν παράγουν ζωντανή πρωτογενῆ θεολογία

6

Τέλος ἡ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ πρέπει νὰ ἀποκτηθεῖ καὶ νὰ βιωθεῖ ὁ-πωσδήποτε στὴν παρούσα ζωὴ τοῦ πιστοῦ γιατί ὅποιος δὲν τὴ λάβει ἐδῶ δὲ θὰ τὴν ἔχει οὔτε στὴ μέλλουσα μετὰ θάνατον ζωή29

Τόσο ὅμως ἡ δωρεὰ τῆς θεοπτίας ὅσο καὶ ἡ χαρισματικὴ παραμονὴ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ προσδιορίζονται καὶ ἀπὸ συγκεκριμένες ἀνθρω-πολογικὲς προϋποθέσεις

Ὁ Ἑωσφόρος καὶ οἱ Προπάτορές μας εἶχαν τὴ δωρεὰ τῆς θεοπτίας Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις ὅμως ἀκολούθησε ἡ γνωστὴ πτώση τους καὶ ἡ ἀπώ-λεια τῆς χαρισματικῆς δωρεᾶς Ἡ αἰτία τῆς πτώσεώς τους ἦταν ἡ ἴδια Τόσο ὁ Ἑωσφόρος ὅσο καὶ οἱ Προπάτορες ἐπεθύμησαν καὶ ἐπεδίωξαν τὴν ἰσοθεΐα τους ἀγνοώντας κατάφορα τὶς ὑπαρξιακὲς προδιαγραφές τους ὡς κτιστῶν ὄντων Πρόβαλαν ὑπερήφανα καὶ ἐγωιστικὰ τὸ θέλημά τους παρέκαμψαν τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημά του γιrsquo αὐτούς καὶ ἐπιχείρησαν τὴν πνευματικὴ ἀναβάθμιση τῆς θέσεώς τους μὲ μοναδικὸ κριτήριο τὶς προ-σωπικὲς ἐπιλογές τους Γιrsquo αὐτὸ καὶ ἀστόχησαν τραγικά

Κατὰ συνέπεια ἂν ὁ πιστὸς ἐπιδιώξει τὴ θέωση ἢ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ ὡς σκοπὸ τῆς ζωῆς του κινδυνεύει νὰ ἐμπέσει στὸν ἴδιο πειρασμὸ τῶν Προπατόρων του μὲ τὶς ἀνάλογες συνέπειες Ἡ θέωσηὡς ἁγιοπνευ-ματικὴ ζωή δὲν μπορεῖ νὰ τεθεῖ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο ὡς σκοπός του ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ πραγματώσει ἕναν σκοπό ποὺ βρίσκεται πολὺ πάνω ἀπὸ τὶς κτιστές φυσικὲς δυνατότητές του Ὅπως λέει πολὺ ἐπιτυ-χῶς ὁ ἅγιος Μάξιμος laquoπάσχομεν ὡς ὑπὲρ φύσιν οὖσαν κατὰ χάριν ἀλλrsquo οὐ ποιοῦμεν τὴν θέωσιν οὐ γὰρ ἔχομεν φύσει δεκτικήν τῆς θεώσεως δύ-ναμινraquo Ἡ θέωση ἀποτελεῖ σκοπὸ τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ ἄκτιστη δωρεά του πρὸς αὐτόν Ἔτσι ὅμως ἀλλάζουν ριζικὰ τὰ πράγματα ὁπότε ἀλλάζει καὶ ἡ διαδικασία γιὰ τὴν πραγμάτωση τοῦ σκοποῦ

Εἰδικότερα ἡ θέωση τῶν πιστῶν πού οὐσιαστικὰ ἐκφράστηκε στὴν ἀρχιερατικὴ προσευχὴ τοῦ Χριστοῦ - νὰ γίνουν δηλαδὴ οἱ πιστοὶ ἕνα μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ νὰ βλέπουν διαρκῶς τὴν ἄκτιστη δόξα του30 - ἔχει ὡς θεμελιώδη προϋπόθεση τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀφοῦ αὐτὴ ἡ τήρηση ὁδηγεῖ στὴ φανέρωση τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ Πατέρα ἐν Πνεύματι στὴν καρδιὰ τοῦ πιστοῦ31 Τήρηση ὅμως τῶν ἐντολῶν σημαίνει πρακτικῶς τὴν παραίτηση τοῦ πιστοῦ ἀπὸ τὸ ἴδιο θέλημά του ὅσο καλὸ καὶ ἂν φαίνεται ὅτι εἶναι Σημαίνει ὑποταγὴ τοῦ θελήματός του στὸ θέλη-μα τοῦ Θεοῦ Ἀλλὰ γιὰ νὰ παραιτηθεῖ ὁ πιστὸς ἀπὸ τὸ θέλημά του πρέπει προηγουμένως νὰ γνωρίσει διὰ τῆς θείας Χάριτος τὸν ἔσω ἄνθρωπό του καὶ νὰ δεῖ τὸ τραγικὸ ἀποτέλεσμα τῆς περιπλάνησης τοῦ νοῦ στὰ θελήμα-τά του Τότε θὰ σιχαθεῖ τὸ θέλημά του θὰ παραιτηθεῖ ἀπὸ αὐτὸ καὶ θὰ ἀρ-νηθεῖ ἔτσι πρακτικῶς τὸν ἑαυτό του ὥστε νὰ μπορεῖ στὸ ἑξῆς νὰ γίνει ἀ-ληθινὸς μαθητὴς τοῦ Χριστοῦ Τότε μόνο θὰ προσανατολίσει σταθερὰ τὸ θέλημά του στὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ θεωρεῖ ὡς μονόδρομο τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν γιὰ τὴν εὐαρέστηση τοῦ Θεοῦ χωρὶς καμμιὰ ἄλλη ἐναλλα-κτικὴ λύση Παραιτούμενος ὁ πιστὸς μὲ βδελυγμία ἀπὸ τὸ θέλημά του 29 Βλ Πρός μοναχήν Ξένην Περί παθῶν καί ἀρετῆς 1630 Βλ Ἰω 1722-24 laquoΚἀγώ τήν δόξαν ἥν δέδωκάς μοι δέδωκα αὐτοῖς ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς ἕνmiddot Πάτερ ὅ δέδωκάς μοι θέλω ἵνα ὅπου εἰμί ἐγώ κἀκεῖνοι ὦσιν μετrsquo ἐμοῦ ἵνα θεωρῶσιν τήν δόξαν τήν ἐμήνraquo31 Βλ Ἰω 1421-23 laquoὉ ἔχων τάς ἐντολάς μου καί τηρῶν αὐτάς ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν μεmiddot ὁ δέ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπό τοῦ πατρός μου κἀγώ ἀγαπήσω αὐτόν καί ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν ἐάν τις ἀγαπᾷ με τόν λόγον μου τηρήσει καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρrsquo αὐτῷ ποιησόμεθαraquo

5

πρακτικῶς ταπεινώνεται πραγματικά μὲ συνέπεια νὰ δέχεται πλούσια τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ θέ-λημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του ἀφοῦ κατὰ τὴ διαβεβαίω-ση τοῦ Χριστοῦ laquoχωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδὲνraquo Ἔτσι ὅμως ἡ χα-ρισματικὴ θέωση τοῦ πιστοῦ πού προκύπτει ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντο-λῶν προσφέρεται ὡς ἄκτιστη θεοποιὸς ἐνέργεια καὶ δωρεὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲ συνιστᾶ πράξη τοῦ πιστοῦ οὔτε κατόρθωμά του Μὲ αὐτὲς τὶς ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις διασφαλίζεται ρεαλιστι-κὰ ἡ διαρκὴς πρόοδος τοῦ πιστοῦ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ καὶ ἐκμηδενί-ζεται ὁ κίνδυνος κάθε πτώσεως προγονικοῦ τύπου

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜὲ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς

ζωῆς οἱ ὁποῖες συνιστοῦν καὶ τὴν ὑποδομὴ τοῦ Ὀρθοδόξως καὶ ἀπλανῶς θεολογεῖν δὲν ἀχρηστεύουμε τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία Καὶ τοῦτο γιατί ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἐπι-στημονικὴ θεολογικὴ γνωσιολογία ἡ ὁποία στηρίζεται στὴν πρωτογενῆ θεολογία τῶν χαρισματικῶν φορέων τῆς Ἐκκλησίας Ἀντικείμενο - ἐπι-στητὸ - τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ κτιστὴ ἀποτύπωση τῆς χαρισματικῆς θεολογίας στὸν πολιτισμὸ τῆς Ἐκκλησίας Ἡ ἀκαδημαϊ-κὴ θεολογία μελετᾶ καὶ ἑρμηνεύει τὸν ἐμπειρικὸ τρόπο τῆς χαρισματικῆς ζωῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τοὺς φορεῖς τῆς ζωντανῆς ἀποκαλύψεως στὴν Ἐκκλησία Τέλος παρουσιάζει ἐπιστημονικὰ τὸ περιε-χόμενο τῆς πρωτογενοῦς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωστοποιεῖ τὰ κριτήρια τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας Ἔτσι ἡ ἐπιστημονικὴ -ἀκαδημαϊκὴ θε-ολογία κινεῖται ὀρθοδόξως ἐντὸς τῶν ὁρίων της ὅταν περιγράφει ἁπλῶς μὲ ἀκρίβεια τὰ βιώματα τῆς χαρισματικῆς θεολογίας

Κατὰ συνέπεια ἡ Ὀρθόδοξη ἀκαδημαϊκὴ θεολογία οὔτε ὑποκαθιστᾶ τὴ χαρισματικὴ θεολογία οὔτε ὅμως νομιμοποιεῖται νὰ παρουσιάζει ἄλλη θεολογία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας Ὡ-στόσο τὸ κατεξοχὴν προσδοκώμενο εἶναι οἱ ἐκφραστὲς τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας νὰ διαθέτουν βιωματικῶς καὶ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας δηλαδὴ τὴ θεοπτία Τότε θὰ εἶναι σὲ θέση νὰ παράγουν πρωτογενῆ καὶ ἀπλανῆ θεολογία Τότε θὰ συνεχί-ζουν μὲ ἐγκυρότητα νὰ ἐπικαιροποιοῦν νὰ ζωντανεύουν καὶ νὰ ἐμπλουτί-ζουν γόνιμα καὶ δημιουργικὰ τὴ θεολογικὴ σκέψη τῶν ἁγίων Πατέρων πα-ραμένοντας ταπεινά laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo καί ἀπορρίπτοντας μέ βδελυγμία ὠς ἀλαζονική τή νεόκοπη σύσταση ὁρισμένων θεολόγων laquoνά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρεςraquo Τότε οἱ σύγχρονοι ἐκφραστές τῆς Ὀρθόδο-ξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας θά παρέχουν πρακτικὰ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ἀ-πάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὰ ποικίλα καὶ πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐπο-χῆς μας Τότε μόνο θά εἶναι σέ θέση νά παρουσιάζουν μιά γνήσια παραδο-σιακή καί ζωντανή Ὀρθόδοξη θεολογία Τοῦτο βέβαια δέν σημαίνει ὅτι οί ἐκφραστές τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὅταν στεροῦνται προσωπικῆς θεο-πτίας δέν μποροῦν νά ἐκφράσουν μία ἀπλανῆ θεολογία Ἐνόσω εἶναι τα-πεινῶς laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo γίνονται ἐκφραστές τῆς διαχρονικῆς δογματικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας ὁπότε ἐκφράζονται ὀρθοδόξως καί ἀπλανῶς Ἁπλῶς δέν παράγουν ζωντανή πρωτογενῆ θεολογία

6

πρακτικῶς ταπεινώνεται πραγματικά μὲ συνέπεια νὰ δέχεται πλούσια τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἀνταποκριθεῖ στὸ θέ-λημα τοῦ Θεοῦ γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν του ἀφοῦ κατὰ τὴ διαβεβαίω-ση τοῦ Χριστοῦ laquoχωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδὲνraquo Ἔτσι ὅμως ἡ χα-ρισματικὴ θέωση τοῦ πιστοῦ πού προκύπτει ἀπὸ τὴν τήρηση τῶν ἐντο-λῶν προσφέρεται ὡς ἄκτιστη θεοποιὸς ἐνέργεια καὶ δωρεὰ ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ σὲ καμία περίπτωση δὲ συνιστᾶ πράξη τοῦ πιστοῦ οὔτε κατόρθωμά του Μὲ αὐτὲς τὶς ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις διασφαλίζεται ρεαλιστι-κὰ ἡ διαρκὴς πρόοδος τοῦ πιστοῦ στὴν ἁγιοπνευματικὴ ζωὴ καὶ ἐκμηδενί-ζεται ὁ κίνδυνος κάθε πτώσεως προγονικοῦ τύπου

ΕΠΙΛΟΓΟΣΜὲ ὅσα εἴπαμε γιὰ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς

ζωῆς οἱ ὁποῖες συνιστοῦν καὶ τὴν ὑποδομὴ τοῦ Ὀρθοδόξως καὶ ἀπλανῶς θεολογεῖν δὲν ἀχρηστεύουμε τὴν ἐπιστημονικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ θεολογία Καὶ τοῦτο γιατί ἔργο τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἐπι-στημονικὴ θεολογικὴ γνωσιολογία ἡ ὁποία στηρίζεται στὴν πρωτογενῆ θεολογία τῶν χαρισματικῶν φορέων τῆς Ἐκκλησίας Ἀντικείμενο - ἐπι-στητὸ - τῆς Ὀρθόδοξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας εἶναι ἡ κτιστὴ ἀποτύπωση τῆς χαρισματικῆς θεολογίας στὸν πολιτισμὸ τῆς Ἐκκλησίας Ἡ ἀκαδημαϊ-κὴ θεολογία μελετᾶ καὶ ἑρμηνεύει τὸν ἐμπειρικὸ τρόπο τῆς χαρισματικῆς ζωῆς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀλλὰ καὶ τοὺς φορεῖς τῆς ζωντανῆς ἀποκαλύψεως στὴν Ἐκκλησία Τέλος παρουσιάζει ἐπιστημονικὰ τὸ περιε-χόμενο τῆς πρωτογενοῦς θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας καὶ γνωστοποιεῖ τὰ κριτήρια τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας Ἔτσι ἡ ἐπιστημονικὴ -ἀκαδημαϊκὴ θε-ολογία κινεῖται ὀρθοδόξως ἐντὸς τῶν ὁρίων της ὅταν περιγράφει ἁπλῶς μὲ ἀκρίβεια τὰ βιώματα τῆς χαρισματικῆς θεολογίας

Κατὰ συνέπεια ἡ Ὀρθόδοξη ἀκαδημαϊκὴ θεολογία οὔτε ὑποκαθιστᾶ τὴ χαρισματικὴ θεολογία οὔτε ὅμως νομιμοποιεῖται νὰ παρουσιάζει ἄλλη θεολογία διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ χαρισματικὴ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας Ὡ-στόσο τὸ κατεξοχὴν προσδοκώμενο εἶναι οἱ ἐκφραστὲς τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας νὰ διαθέτουν βιωματικῶς καὶ τὶς θεολογικὲς προϋποθέσεις τῆς ἁγιοπνευματικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας δηλαδὴ τὴ θεοπτία Τότε θὰ εἶναι σὲ θέση νὰ παράγουν πρωτογενῆ καὶ ἀπλανῆ θεολογία Τότε θὰ συνεχί-ζουν μὲ ἐγκυρότητα νὰ ἐπικαιροποιοῦν νὰ ζωντανεύουν καὶ νὰ ἐμπλουτί-ζουν γόνιμα καὶ δημιουργικὰ τὴ θεολογικὴ σκέψη τῶν ἁγίων Πατέρων πα-ραμένοντας ταπεινά laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo καί ἀπορρίπτοντας μέ βδελυγμία ὠς ἀλαζονική τή νεόκοπη σύσταση ὁρισμένων θεολόγων laquoνά ὑπερβοῦμε τούς Πατέρεςraquo Τότε οἱ σύγχρονοι ἐκφραστές τῆς Ὀρθόδο-ξης ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας θά παρέχουν πρακτικὰ τὴν ἁγιοπνευματικὴ ἀ-πάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὰ ποικίλα καὶ πολύπλοκα προβλήματα τῆς ἐπο-χῆς μας Τότε μόνο θά εἶναι σέ θέση νά παρουσιάζουν μιά γνήσια παραδο-σιακή καί ζωντανή Ὀρθόδοξη θεολογία Τοῦτο βέβαια δέν σημαίνει ὅτι οί ἐκφραστές τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας ὅταν στεροῦνται προσωπικῆς θεο-πτίας δέν μποροῦν νά ἐκφράσουν μία ἀπλανῆ θεολογία Ἐνόσω εἶναι τα-πεινῶς laquoἑπόμενοι τοῖς ἁγίοις Πατρᾶσιraquo γίνονται ἐκφραστές τῆς διαχρονικῆς δογματικῆς συνειδήσεως τῆς Ἐκκλησίας ὁπότε ἐκφράζονται ὀρθοδόξως καί ἀπλανῶς Ἁπλῶς δέν παράγουν ζωντανή πρωτογενῆ θεολογία

6