1

ΟΗ ΣΡΑΠΔΕΔ.ΑΠΟ ΣΟ 1000 Χ ΖΜΔΡΑ

1. ΟΗ ΑΠΑΡΥΔ

Ζ θξίζε πνπ μέζπαζε ην 2008 είρε ζην επίθεληξφ ηεο ηηο ηξάπεδεο. Φπζηθά δελ ήηαλ

κηα θξίζε ησλ ηξαπεδψλ γηαηί αλ ήηαλ έηζη ειάρηζηνπο ζα ελδηέθεξε. Ήηαλ κηα θξίζε πνπ

αγθαιηάδεη θπξίσο ηελ ίδηα ηελ παξαγσγή θαη νιφθιεξν ην θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ

ζχζηεκα ηνπ θαπηηαιηζκνχ έρνληαο, ζηε ζπγθεθξηκέλε θάζε ηεο, ηε κνξθή ηεο θξίζεο

ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο.. Γηαηί φκσο φινη επηθεληξψλνληαη ζηηο ηξάπεδεο; Γηαηί φιν

ην πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ θαηεζηεκέλν έρεη ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληφο ηνπ ηηο

ηξάπεδεο; Πσο ν θαπηηαιηζκφο έθηαζε ζηνλ απίζαλν παξαινγηζκφ λα ηζρπξίδεηαη

ζνβαξά πσο «ην πξφβιεκα βξίζθεηαη πσο νη ηξάπεδεο δελ παξέρνπλ ξεπζηφηεηα ζηελ

πξαγκαηηθή νηθνλνκία»;

Απφ πνχ έσο πνπ νη ηδησηηθέο ηξάπεδεο είλαη νη θάηνρνη ηνπ ρξήκαηνο ηνπ νπνίνπ ε

έθδνζε θαη ε θπθινθνξία είλαη ππφζεζε ησλ θξαηψλ; Απφ πνχ έσο πνπ ην ζχλνιν ηεο

παξαγσγήο θαη ηεο νηθνλνκηθήο δσήο πξέπεη λα εμαξηάηαη απφ ηνλ ηξαπεδηθφ δαλεηζκφ;

Απφ πνχ έσο πνπ ην ρξήκα δε βξίζθεηαη ζηα ρέξηα ησλ παξαγσγψλ, άκεζσλ ή έζησ θαη

έκκεζσλ, αιιά ζηα ηξαπεδηθά ζεζαπξνθπιάθηα θαη ε νπνηαδήπνηε παξαγσγηθή θαη

νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα έθηαζε λα εμαξηάηαη απφ ην δαλεηζκφ θαη κφλν απφ ην

δαλεηζκφ;

ηα παξαπάλσ εξσηήκαηα ζα πξνζπαζήζνπκε λα δψζνπκε θάπνηα απάληεζε κε κηα

ζεηξά ηξηψλ άξζξσλ. Ζ πξνζπάζεηα ζα επηθεληξσζεί ζηε κειέηε ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο

ησλ ηξαπεδψλ θαη ηνπ ξφινπ ηνπο απφ ηηο αξρέο ηεο εκθάληζήο ηνπο ζηηο βφξεηεο πφιεηο

ηεο Ηηαιίαο σο ηα ζήκεξα. Ζ ηζηνξηθή απηή εμηζηφξεζε πηζηεχσ πσο κπνξεί λα

θαηαδείμεη φρη κφλν ηηο κεηαβνιέο ζηε δνκή θαη ζην ξφιν ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο

αιιά θαη ηηο κεηαβνιέο ζηνλ ίδην ηνλ θαπηηαιηζκφ κέρξη ηε κεηάβαζή ηνπ ζηνλ

νινθιεξσηηθφ παξαζηηηζκφ.

Ζ πίζησζε, ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ηζηνξίαο, δελ είλαη ηίπνηα άιιν παξά ε

δηαηήξεζε κηαο ηζνξξνπίαο κεηαμχ ησλ ρψξσλ πιενλαζκνχ εκπνξεπκάησλ ή ρξήκαηνο

θαη ησλ ρψξσλ έιιεηςεο ηνπο. Μέζσ ηεο πίζησζεο εκπνξεχκαηα ή ρξήκαηα ξένπλ απφ

ην ρψξν πιενλαζκνχ πξνο ηνλ ρψξν έιιεηςεο. Ζ πίζησζε επνκέλσο είλαη ζηελά

ζπλδεδεκέλε κε ην εκπφξην θαη είλαη νπζηαζηηθά παξάγσγν ηνπ εκπνξίνπ. Μφλν πξνο ην

ηέινο ηεο πεξηφδνπ πνπ κειεηάκε έγηλε έλαο ρσξηζκφο κεηαμχ εκπφξνπ θαη ηξαπεδίηε.

ην πξψην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ησλ δπηηθνεπξσπατθψλ θνηλσληψλ ε δηάθξηζε κεηαμχ

εκπφξνπ θαη ηξαπεδίηε ήηαλ αδχλαηε.

Αξρίδνπκε ηελ εμηζηφξεζή καο απφ ην 1.000, θαη έρνπκε ζαλ θέληξν αλαθνξάο ηε

δπηηθή θαη βφξεηα Δπξψπε Οη θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο ηεο Δθθιεζίαο, πηζηέο ζηηο

γξαθέο, απαγφξεπαλ θαη θαηαδίθαδαλ κε δξηκχηεηα ην δαλεηζκφ κε ηφθν. Μηα φκσο θαη νη

Δβξαίνη δελ ζεσξνχληαλ αδειθνί κε ηνπο ρξηζηηαλνχο, ε απαγφξεπζε δελ ίζρπε γη

απηνχο θαη νπζηαζηηθά ήζαλ νη κφλνη πνπ είραλ ηε δπλαηφηεηα λφκηκνπ εληφθνπ

δαλεηζκνχ. Παξά φκσο απηέο ηηο απαγνξεχζεηο, νη αλάγθεο ηνπ εκπνξίνπ θαη ηεο

νηθνλνκίαο ήζαλ άιιεο, θαη απηέο είραλ επηβιεζεί νπζηαζηηθά ζηελ εκπνξηθή πξαθηηθή,

ζηελ νπνία ε πίζησζε ήηαλ έλα ζπλεζηζκέλν θαηλφκελν. Σφζν ζηηο εκπνξνπαλεγχξεηο

2

φζν θαη ζηηο δηάθνξεο εκπνξηθέο πφιεηο ε πίζησζε είρε επεθηαζεί, ηδηαίηεξα κεηαμχ ησλ

λνηίσλ Δπξσπαίσλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα έλαο απφ ηνπο πξψηνπο δαλεηζηέο ήηαλ ε ίδηα

ε Δθθιεζία, θαη ε πξψηε Σξάπεδα ήηαλ ην κνλαζηηθφ ηάγκα ησλ Νατηψλ νη νπνίνη είραλ

αλαιάβεη ην ξφιν ηνπ ζεζαπξνθχιαθα γηα ηνπο ζεζαπξνχο ηνπ θξάηνπο ηεο

Ηεξνπζαιήκ. Ζ Δθθιεζία ππνζηήξηδε φηη δελ δάλεηδε κε ηφθν θπζηθά.

Αλεμάξηεηα φκσο απφ απηφ, ε εθθιεζηαζηηθή απαγφξεπζε παξαθάκπηνληαλ είηε κε

ηελ εγγξαθή ηνπ δαλείνπ γηα κεγαιχηεξν πνζφ ηνπ πξαγκαηηθά δαλεηδφκελνπ, είηε κε ηελ

πιεξσκή θαη απνπιεξσκή ηνπ κε δηαθνξεηηθά λνκίζκαηα θαη πιαζκαηηθά

ππνινγηζκέλεο ηζνηηκίεο. Οη πξψηνη δαλεηζηέο ήηαλ θπξίσο Ηηαινί. Μηα θαη ε βφξεηα

Ηηαιία ιεγφηαλ ζπλνιηθά Λνκβαξδία, ν δξφκνο φπνπ νη Ηηαινί δαλεηζηέο έζηελαλ ηα

θαηαζηήκαηά ηνπο νλνκάζηεθε θαη "Οδφο Λνκβαξδψλ". Κάζε κεγάιε Δπξσπατθή Γπηηθή

πφιε ζρεδφλ, έρεη θαη κηα νδφ πνπ ιέγεηε νδφο Λνκβαξδψλ, φπσο ζην Λνλδίλν ε

Lombard Street. Πέξα απφ ηνπο Λνκβαξδνχο γλσζηνί ήζαλ θαη νη δαλεηζηέο απφ ηελ

πφιε Κάνξ ηεο Γαιιίαο, κε ην φλνκα Κανξζηλνί, νη νπνίνη δξνχζαλ ζπρλά θαη σο

ελερπξνδαλεηζηέο παξέρνληαο ελππφζεθεο πηζηψζεηο κε επηηφθην απφ 20% έσο 40%.

Απφ ηνλ δέθαην ηξίην αηψλα νη παξαπάλσ δαλεηζηέο έγηλαλ ηζρπξφηεξνη απφ ηνπο

Δβξαίνπο θαη θπξηάξρεζαλ νπζηαζηηθά ζην ρψξν ηεο πίζησζεο. Ζ ζηάζε ηεο Δθθιεζίαο

ππνρξεσηηθά άιιαμε κπξνζηά ζε απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ζ θαηαβνιή ηφθνπ

επεηξάπε σο θαηαβνιή ελφο ηέινπο πνπ εηζέπξαηηε ν δαλεηζηήο έλαληη ηνπ ξίζθνπ πνπ

αλαιάκβαλε, θαη ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ην δάλεην ρξεζηκνπνηείην γηα ηελ άζθεζε

εκπνξηθήο ε επαγγεικαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Οξηζκέλνη εγεκφλεο άξρηζαλ λα

επηβάινπλ λφκηκα επηηφθηα κε ζπλεζέζηεξν χςνο επηηνθίνπ δχν πελψλ αλά ιίξα ηελ

εβδνκάδα ε 43,4% εηεζίσο. Γαλεηζηέο άξρηζαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ εκπνξηθή

δξαζηεξηφηεηα σο πηζησηέο, ηφζν κε ηε κνξθή ηεο commenda, φζν θαη ηεο παξαιιαγή

ηεο ηελ colleganta.

Οη πινχζηνη έκπνξνη ήζαλ ζπλήζσο θαη νη ηξαπεδίηεο δηφηη απηνί είραλ θαη ηα

απαηηνχκελα δηαζέζηκα ρξεκαηηθά πνζά γηα δαλεηζκφ. Ζ πίζησζε πήξε θαη ηελ πξψηκε

κνξθή ηεο κεηνρηθήο εκπνξηθήο επηρείξεζεο, φπσο απηή αλαπηχρζεθε ζηελ Ηηαιία. Απφ

ηα ηέιε ηνπ δσδέθαηνπ αηψλα ζηηο ηηαιηθέο πφιεηο θαη ηδηαίηεξα ζηε Γέλνβα δηαδφζεθε ε

πξαθηηθή ηεο επηηαγήο θαη ηεο ζπλαιιαγκαηηθήο. Ζ επηηαγή, ε νπνία είρε πεξηζζφηεξν

ηνπηθή ρξήζε, θαη ε ζπλαιιαγκαηηθή πνπ ρξεζηκνπνηείην γηα ζπλαιιαγέο καθξηλψλ

απνζηάζεσλ πεξηζζφηεξν, ήζαλ ζεκαληηθά εξγαιεία γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ.

Όρη κφλν απνθεχγνληαλ νη θίλδπλνη κεηαθνξάο ρξεκάησλ, αιιά σο αλαβαιιφκελεο

πιεξσκέο, έδηλαλ ηελ δπλαηφηεηα ζε θάπνηνλ λα αζρνιεζεί κε ην εκπφξην αγνξάδνληαο

νπζηαζηηθά κε πίζησζε θαη πιεξψλνληαο φηαλ ην εκπφξεπκα είρε πνπιεζεί.

Μεηά ην 1350 δηαδφζεθε ε πξαθηηθή, νη έκπνξνη πνπ είραλ δνζνιεςίεο ηδηαίηεξα κε

μέλνπο, ζηα ιηκάληα θαη ζηα εκπνξηθά θέληξα λα δηαηεξνχλ ινγαξηαζκνχο ζε ηνπηθνχο

αξγπξακνηβνχο ψζηε νη πιεξσκέο λα γίλνληαη κέζσ πηζησηηθψλ επηζηνιψλ ρσξίο ηε

ρξήζε θαη δηαθίλεζε κεηξεηψλ. Οη πξαθηηθέο απηέο δηεπθφιπλαλ ηηο εκπνξηθέο πξαθηηθέο

ζην επίπεδν ηεο κεηαβίβαζεο ρξεκάησλ. Οη Ηηαινί αξγπξακνηβνί δέρνληαλ θαηαζέζεηο

θαη εμέδηδαλ απνδείμεηο πιεξσηέεο επί ηε εκθαλίζεη.

Οη ζπνπδαηφηεξεο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πξψησλ ηξαπεδψλ ήηαλ ε εμαξγχξσζε

πηζησηηθψλ επηζηνιψλ, αιιά θη ε ρνξήγεζε βξαρππξφζεζκσλ δαλείσλ αθφκε θαη απφ

θαηαζέζεηο. Αξθεηά λσξίο αλαπηχρζεθε επίζεο θαη ην ζχζηεκα πνπ ζήκεξα νλνκάδνπκε

3

ξάληεο, απφ ην rent (εηζφδεκα). Αληί θάπνηνη λα δαλεηζηνχλ κε ππνζήθε, αλαιάκβαλαλ

ηελ ππνρξέσζε λα πιεξψλνπλ ζην δαλεηζηή έλα ζπγθεθξηκέλν πνζφ ζε ηαθηά ρξνληθά

δηαζηήκαηα. Σελ ηαθηηθή ηεο ξάληαο ηελ ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη πφιεηο γηα λα δαλεηζηνχλ

ρξήκαηα απφ ηδηψηεο. Γηα ηηο ξάληεο γξάθεη ν Ferguson «Πήξαλ κηα απφ ηηο δχν κνξθέο:

rentes heritables ή δηαξθήο ξνέο εηζνδήκαηνο πνπ ν αγνξαζηήο κπνξνχζε λα

θιεξνδνηήζεη ζηνπο θιεξνλφκνπο ηνπ ή rentes viageres ε νπνία ηειείσλε κε ην ζάλαην

ηνπ αγνξαζηή. Ο πσιεηήο, αιιά φρη ν αγνξαζηήο, είρε ην δηθαίσκα λα εμαγνξάζεη ηε

ξάληα κε ηελ απνπιεξσκή ηεο. Μέρξη ηα κέζα ηνπ δέθαηνπ έθηνπ αηψλα ε πψιεζε

ηέηνησλ εηήζησλ εηζνδεκάησλ αχμαλε θαηά 7%, θαηά πξνζέγγηζε, ηα εηζνδήκαηα ζηελ

Οιιαλδία». (FERGUSON: THE ASCENT OF MONEY. A FINANCIAL HISTORY OF THE

WORLD ζ 74)

Οη Ηηαινί, σο νη πξσηνπφξνη ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο, ίδξπζαλ κεγάιεο ηξάπεδεο

κε ππνθαηαζηήκαηα ζε πνιιέο εκπνξηθέο πφιεηο ζε φιε ηελ Δπξψπε. Οη Bardi, Peruzzi,

Medici απέθηεζαλ ηεξάζηηα ρξεκαηηθά πνζά κε ηηο ηξαπεδηθέο εξγαζίεο ηνπο θαη κε ηελ

δηαρείξηζε θαη ηνλ δαλεηζκφ ρξεκάησλ ζηνπο εγεκφλεο. Καηά ηνπο δέθαην ηξίην, δέθαην

ηέηαξην θαη δέθαην πέκπην αηψλεο ηξάπεδεο θαηαζέζεσλ ηδξχζεθαλ ζηε Βελεηία- πάλσ

απφ εθαηφ- ζηε Γέλνβα, ζηε Φισξεληία. Οη εκπνξνηξαπεδηθνί ηηαιηθνί νίθνη δηαηεξνχζαλ

ππνθαηαζηήκαηα ζηε Μπξπδ, ζην Λνλδίλν, ζην Παξίζη, ζηε Βχξγε ζην Άκζηεξληακ αιιά

θαη ζηελ Αλαηνιή.

Οη Peruzzi κε ηα 18 ππνθαηαζηήκαηα, oί Acciauoli κε ηα 17 θαη νη κεγάινη Medici κε ηα

8 ππνθαηαζηήκαηα θαη ηνλ ηεξάζηην πινχην. «Με έλα θεθάιαην 20.000 θινξηληψλ ην

1402 θαη κε δέθα επηά ην πνιχ αλζξψπσλ ζηελ ππεξεζία ηνπο πξαγκαηνπνίεζαλ

θέξδε 151.820 θινξηληψλ κεηαμχ 1397 θαη 1420-πεξίπνπ 6.326 θινξίληα εηεζίσο- έλα

πνζνζηφ δειαδή επηηνθίνπ 32% εηεζίσο» (FERGUSON ζ 45) γξάθεη ν Ferguson γηα

ηνπο Medici.

Σν επηηφθην δελ ήηαλ θπζηθά ζηαζεξφ θαη άξρηδε απφ έλα 5% γηα γλσζηφ θαη

θεξέγγπν πξφζσπν, αλέβαηλε ζην 12% κε 15% γηα φρη πνιχ γλσζηφ πξφζσπν, γηα λα

θζάζεη ην 50% ή θαη ην 100% γηα εγεκφλεο, νη νπνίνη ήζαλ παζίγλσζηνη σο

θαθνπιεξσηέο, ή γηα παξαθηλδπλεπκέλεο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ θξίζε ηνπ δεθάηνπ

ηεηάξηνπ αηψλα είρε δπζκελή απνηειέζκαηα θαη ζηνπο ηξαπεδηθνχο νίθνπο ηεο Ηηαιίαο.

Έρνληαο δαλείζεη κηα ζεηξά εγεκφλσλ, ε αδπλακία ηνπο λα πιεξψζνπλ, νδήγεζε

πνιινχο ηξαπεδηθνχο νίθνπο ζε θαηάξξεπζε. Οδεγήζεθαλ ζε πηψρεπζε νη ηξάπεδεο

Buonsigniori, Cerchi θαη Frescobaldi ζηελ Σνζθάλε-( CLOUGH-RAPP: EΤΡΧΠΑΗΚΖ

ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΗΣΟΡΗΑ ζ 147 )- θαη ιίγν αξγφηεξα, ην 1343, θαηέξξεπζαλ νη κεγάινη

ηξαπεδηθνί νίθνη ησλ Peruzzi, Bardi θαη Acciauoli. Οη Bardi θαη Peruzzi θαηαζηξάθεθαλ

δαλεηνδνηψληαο ηνλ Δδνπάξδν ηνλ Γ ηεο Αγγιίαο, θαηά ηνλ εθαηνληαεηή πφιεκν, θαη ν

νπνίνο αξλήζεθε λα ηνπο πιεξψζεη. Σν ίδην ζπλέβε θαη κε ηνλ Γάιιν κεγαινηξαπεδίηε

Coeur ν νπνίνο δάλεηζε ηελ άιιε πιεπξά. Σνπο Γάιινπο. Σν ηειηθφ φκσο απνηέιεζκα

ήηαλ λα πέζεη ζχκα ξαδηνπξγηψλ θαη λα θαηαζηξαθεί.

Ζ πξαθηηθή φκσο ησλ ηξαπεδηθψλ εξγαζηψλ είρε κεηαλαζηεχζεη βνξεηφηεξα κε ηελ

ρσξηθή επέθηαζε ηνπ εκπνξίνπ πξνο βνξξά. Καηά ηνλ δέθαην πέκπην αηψλα oί Fuggers

κε έδξα ην Augsburg, δεκηνχξγεζαλ έλα γηγάληην εκπνξνηξαπεδηθφ νίθν, ηέηνηνπ

κεγέζνπο πνπ κφλν oί Medici ηνπο μεπεξλνχζαλ. Με δξαζηεξηφηεηεο ζηελ πίζηε, ζηελ

εμφξπμε, ζηελ πθαληνπξγία θαη ην εκπφξην ζηήλνπλ κηα νηθνλνκηθή απηνθξαηνξία ζηελ

4

Δπξψπε, πνπ φκσο θη απηή έκειιε λα θαηαξξεχζεη θαηά ηελ θξίζε ηνπ δέθαηνπ έβδνκνπ

αηψλα θαη πάιη ιφγσ ρνξήγεζεο πνιηηηθψλ δαλείσλ, πξνο ηνπο Αςβνχξγνπο απηή ηε

θνξά.

Μεηά ηηο ηηαιηθέο πφιεηο ε Ακβέξζα έγηλε ην κεγάιν ηξαπεδηθφ θέληξν, ιφγσ ηεο

ζέζεο ηεο ζην εκπφξην κπαραξηθψλ θαη πθαληψλ. Ζ παξαρψξεζε εηδηθψλ πξνλνκίσλ

ζε φζνπο εγθαζίζηαλην ζην έδαθφο ηεο, έθαλε ηελ Ακβέξζα κεγάιν εκπνξηθφ θέληξν,

αιιά φηαλ νη Οιιαλδνί ζηα κέζα ηνπ δεθάηνπ πέκπηνπ αηψλα απέθηεζαλ ηνλ έιεγρν ηνπ

πνηακνχ θάιδε, επί ησλ εθβνιψλ ηνπ νπνίνπ βξίζθεηαη ε Ακβέξζα, θαη ηελ απέθνςαλ

απφ ηε ζάιαζζα ε πφιε πεξηέπεζε ζε καξαζκφ. Νέα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα ηδξχζεθαλ

κεηά ηελ αλάθακςε ηνπ δέθαηνπ έθηνπ αηψλα. Ζ Σξάπεδα ηνπ Rialto ζηε Βελεηία ηδξχεηαη

ην 1507 θαη ρεηξίδεηαη θαηαζέζεηο θαη κεηαβηβάζεηο θεθαιαίσλ, αιιά ην εκπνξηθφ θέληξν

ηεο Δπξψπεο έρεη κεηαθνκίζεη πιένλ ηνπ Βνξξά.

Μεηά ηελ Ακβέξζα ηε ζθπηάιε ηελ παίξλεη ην Άκζηεξληακ. Σν Άκζηεξληακ απφ ηνλ

δέθαην έβδνκν αηψλα ήηαλ ην εκπνξηθφ θέληξν ηεο Δπξψπεο θαη ήηαλ αλακελφκελν λα

γίλεη θαη ηξαπεδηθφ θέληξν. Σν 1609 ηδξχεηαη ε Σξάπεδα ηεο Αληαιιαγήο ( Wisselbank

) ηνπ Άκζηεξληακ. Ζ Σξάπεδα ηνπ Άκζηεξληακ ηδξχζεθε κε πνιηηηθή πξσηνβνπιία ησλ

αξρψλ ηεο πφιεο θαη είρε ζαλ θχξην ζθνπφ λα επηβάιεη ηάμε ζην άλαξρν Ννκηζκαηηθφ

θαη πηζησηηθφ ζχζηεκα πνπ ζηεξηδφηαλ ζηνπο αξγπξακνηβνχο. Ζ αληαιιαγή λνκηζκάησλ

γηλφηαλ ππνρξεσηηθά ζηελ Σξάπεδα, ε νπνία δερφηαλ επίζεο θαηαζέζεηο θαη αζθνχζε

έιεγρν ζηα λνκηζκαηνθνπεία.

Ο κεγάινο αξηζκφο λνκηζκάησλ πνπ θπθινθνξνχζαλ, αιιά θαη νη δηαθνξεηηθέο αμίεο

πνπ είραλ αλάινγα κε ηε ρξνλνινγία θαη ηνλ ηφπν θνπήο, πεξηέπιεθε πνιχ ηηο

δηαδηθαζίεο θαηάξηηζεο ησλ ηζνηηκηψλ. Έπξεπε λα είλαη θάπνηνο πνιχ εηδηθφο γηα λα

κπνξεί λα θαζνξίδεη ηελ αμία θάζε λνκίζκαηνο. Έλα εγρεηξίδην γηα ηνπο "Μεηαπξάηεο

Υξήκαηνο" πνπ εθδφζεθε ην 1606 απφ ην νιιαλδηθφ Κνηλνβνχιην, θαηέγξαςε 341

αξγπξά θαη 505 ρξπζά λνκίζκαηα. Έλα ράνο επηθξαηνχζε ζην λνκηζκαηηθφ ζχζηεκα ηεο

Δπξψπεο θαη ε Σξάπεδα ηεο Αληαιιαγήο έβαιε ηάμε γηα ινγαξηαζκφ ησλ εκπφξσλ θαη

ηεο νιιαλδηθήο θπβέξλεζεο.

Ζ ζεκαληηθφηεξε φκσο ιεηηνπξγία ηεο νιιαλδηθήο Σξάπεδαο ήηαλ απηή ησλ

ελαιιαθηηθψλ ρξεκαηνπηζηψζεσλ, ηε κεηαθνξά δειαδή ρξεκαηηθψλ πνζψλ κε εληνιή

ησλ θαηαζεηψλ ηεο. Σν κφλν δηθαίσκα πνπ δελ ηεο εθρσξήζεθε ήηαλ απηφ ηεο

δαλεηνδφηεζεο. Ζ ηειεπηαία φκσο αξρή θαηαζηξαηεγήζεθε κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ.

Άξρηζε λα δίλεη δάλεηα πξνο ηελ Οιιαλδηθή Δηαηξεία Αλαηνιηθψλ Ηλδηψλ. Μεηά ην ηέινο

ηνπ δέθαηνπ έβδνκνπ αηψλα ε εηαηξεία δελ πήγαηλε θαη ηφζν θαιά. Με ηνλ Αγγιν

νιιαλδηθφ πνιέκνπ ηνπ 1780 νη νιιαλδηθέο απψιεηεο ήηαλ ζεκαληηθέο θαη ε Σξάπεδα

έδσζε πάιη δάλεηα. Σν 1819 ε Σξάπεδα ηνπ Άκζηεξληακ έζεζε ηέινο ζηηο εξγαζίεο ηεο.

Μεηά ηελ ίδξπζε ηεο Σξάπεδαο ηνπ Άκζηεξληακ θαη άιιεο ηξάπεδεο κε Γεκφζην

ραξαθηήξα θαη παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά άξρηζαλ λα ηδξχνληαη. ην Ρφηεξληακ, ζην

Νηειθ, ζηε Μηιλικπνπξγθ. Φχιαθεο -ηξάπεδεο, θαηά ηελ έθθξαζή ηνπ Galbraith. Ζ

Σξάπεδα ηνπ Ακβνχξγνπ ηδξχζεθε ην 1619. Ζ Σξάπεδα φκσο πνπ έθαλε ην επφκελν

θαηλνηφκν βήκα ήηαλ έλαο θιάδνο ηεο Σξάπεδαο ηνπ Άκζηεξληακ, ε Σξάπεδα ηεο

ηνθρφικεο ηδξπκέλε ην 1656. Σν 1661 εμέδσζε έληππεο ππνζρέζεηο πιεξσκήο, ηα

ηξαπεδνγξακκάηηα, ηα νπνία θαη έζεζε ζε θπθινθνξία. Ζ Σξάπεδα ηεο ηνθρφικεο ήηαλ

ινηπφλ ε Σξάπεδα πνπ εμέδσζε ραξηνλνκίζκαηα.

5

Αλ θαη ην βήκα ήηαλ επαλαζηαηηθφ, κπνξνχκε λα δνχκε κηα ζπλέρεηα ζηηο ηξαπεδηθέο

πξαθηηθέο πνπ καο νδήγεζε ζηελ έθδνζε ηξαπεδνγξακκαηίσλ. Απφ ηελ πηζησηηθή

επηζηνιή ζηελ επηηαγή θαη ηελ ζπλαιιαγκαηηθή, θαη κάιηζηα ζηελ κεηαβηβάζηκε

ζπλαιιαγκαηηθή θαη επηηαγή κε νπηζζνγξάθεζε. Έλα άιιν βήκα ήηαλ φηη, κε ηελ ίδξπζε

ηεο Σξάπεδαο ηνπ Άκζηεξληακ, δεκηνπξγήζεθε έλα Γεκφζην πηζησηηθφ ίδξπκα ην νπνίν

ήηαλ θεξέγγπν ζηηο δνζνιεςίεο ηνπ θαη ηελ αζθάιεηα πνπ παξείρε ζηηο θαηαζέζεηο. Απηφ

ε Σξάπεδα ηνπ Άκζηεξληακ ην έθαλε θαλεξφ φηαλ, ην 1672 νη ζηξαηηέο ηνπ Λνπδνβίθνπ

ηνπ ΗΓ’ πιεζίαζαλ ην Άκζηεξληακ, θαη ζηνλ παληθφ πνπ δεκηνπξγήζεθε, νη έκπνξνη

πνιηφξθεζαλ ηελ Σξάπεδα δεηψληαο ηα ρξήκαηά ηνπο πίζσ. Όινη ηθαλνπνηήζεθαλ, αιιά

κφιηο βεβαηψζεθαλ φηη ηα ρξήκαηα ηνπο ππήξραλ ζηελ Σξάπεδα θαη κάιηζηα αζθαιή,

δελ ήζειαλ πηα λα ηα πάξνπλ. Σν θιίκα εκπηζηνζχλεο κεηαμχ εκπφξσλ θαηαζεηψλ θαη

Σξάπεδαο είρε εκπεδσζεί. Σν βεκαηηζκφ, θαη ζην δήηεκα ηεο Γεκφζηαο Σξάπεδαο, είρε

δνζεί πάιη απφ ηηο ηηαιηθέο πφιεηο κε ηελ ίδξπζε ζηε Βελεηία, θαηά ηνλ δέθαην ηέηαξην

αηψλα, κηαο Γεκφζηαο βξαρχβηαο Σξάπεδαο.

Ζ θαηλνηνκία επνκέλσο ηεο Σξάπεδαο ηεο ηνθρφικεο ήηαλ ζεκαληηθή γηαηί

κπνξνχζε κηα Σξάπεδα λα θπθινθνξήζεη πεξηζζφηεξν ρξήκα απφ φζεο ήηαλ νη

θαηαζέζεηο ηεο. Ζ πείξα είρε δείμεη φηη πνηέ δελ ζπκπίπηνπλ ρξνληθά νη απαηηήζεηο ησλ

θαηαζεηψλ γηα αλάιεςε ησλ ρξεκάησλ ηνπο απφ κηα ηξάπεδα. Απφ ηελ εκπεηξία θαη

πάιη ήηαλ γλσζηφ φηη έλα 25 κε 30% ηεο αμίαο ησλ θπθινθνξνχλησλ

ηξαπεδνγξακκαηίσλ αλ απνηεινχζαλ νη θαηαζέζεηο, αξθνχζαλ γηα λα θαιπθζεί ε δήηεζε

ζε ρξήκα ησλ θαηαζεηψλ. Γηα λα γίλεη εθηθηφ φκσο έλα ηέηνην βήκα, ήηαλ αλαγθαία ε

εκπηζηνζχλε ησλ πειαηψλ ζηελ θεξεγγπφηεηα ηεο ηξάπεδαο. Σν πξψην βήκα έγηλε

φκσο θαη ε πξνζπάζεηα ζηέθζεθε κε επηηπρία.

Πνιιά είραλ αιιάμεη φρη κφλν ζην νηθνλνκηθφ, αιιά θαη ζην θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ

πεδίν, απφ ηνλ δέθαην ηξίην αηψλα νπφηε άξρηζαλ λα ηδξχνληαη θαη λα δξνπλ νη

ηξάπεδεο. Ζ θπξία αιιαγή ήηαλ φηη ζε κηα ζεηξά ρψξεο, νη αθεξέγγπνη εγεκφλεο κε ηα

αζηαζή θαη ηδησηηθά κφλν έζνδά ηνπο, είραλ πιένλ δψζεη ηε ζέζε ηνπο ζηα ζχγρξνλα

ζπγθεληξσηηθά εζληθά θξάηε κε δεκφζηα νηθνλνκηθή βάζε ζηεξηγκέλε ζηε θνξνινγία.

Σα έζνδα ησλ θξαηψλ φρη κφλν απμάλνληαλ αιιά θαη κπνξνχζαλ λα πξνγξακκαηηζηνχλ

καθξνρξφληα. Πέξα φκσο απφ ηελ αχμεζε ησλ εζφδσλ απμάλνληαλ θαη ηα έμνδα, θαη

κάιηζηα αικαησδψο.

Οη ηξάπεδεο είλαη πιένλ δαλεηζηέο ηνπ θξάηνπο ζε έλα ζεζκηθφ φκσο επίπεδν θαη φρη

ζε ηδησηηθή βάζε, φπσο ήηαλ ν δαλεηζκφο ησλ εγεκφλσλ. Πάλσ ζ' απηή ηε βάζε

ηδξχεηαη ην 1694 ε Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο, κε ηδηψηεο ρξεκαηνδφηεο ε νπνία ζα δάλεηδε

ηελ αγγιηθή θπβέξλεζε κε 1,2 εθαηνκκχξηα ζηεξιίλεο θαη κε επηηφθην 8%. Ζ ηζηνξία ηεο

ίδξπζεο ηεο Σξάπεδαο ηεο Αγγιίαο δελ θξχβεη πίζσ ηεο ηνλ νξζνινγηζκφ θαη ηελ

ππνινγηζκέλε κεζνδηθφηεηα ηεο ίδξπζεο ηεο Σξάπεδαο ηνπ Άκζηεξληακ.

Δίλαη κηα ηζηνξία πνπ πεξηζζφηεξν αληαλαθιά ην θιίκα ηεο επνρήο θαη ηελ θαηαξακέλε

αλάγθε ζηελ νπνία βξηζθφηαλ ν Άγγινο βαζηιηάο, ν Γνπιηέικνο ηεο Οξάγγεο. Έλαο

παξάμελνο θσηζέδνο, ν William Paterson, ηνπ πξφηεηλε ηελ ίδξπζε κηαο Σξάπεδαο κε

κεηνρηθφ θεθάιαην 1,2 εθαηνκκχξηα ιίξεο, φζεο ρξεηαδφηαλ δειαδή ν βαζηιηάο. Όηαλ

πνπιηφληνπζαλ νη κεηνρέο ν Γνπιηέικνο ζα δαλεηδφηαλ νιφθιεξν ην πνζφ θαη ε Σξάπεδα

ζα πξoρσξνχζε ζηελ έθδνζε ηξαπεδνγξακκαηίσλ ηνπ ίδηνπ πνζνχ, κε ηελ ππφζρεζε

ηεο θπβέξλεζεο φηη ζα πιήξσλε. Με ηελ εγγχεζε ηνπ Γεκνζίνπ δειαδή, φπσο ην ιέλε

6

θάπνηνη ζήκεξα.

Σα ηξαπεδνγξακκάηηα ζα δίλνληαλ ζαλ δάλεην ζε επηιεγκέλνπο ηδηψηεο θαη ε Σξάπεδα

ζα έπαηξλε ηφθν ηφζν απφ ην δάλεηφ ηνπ θξάηνπο, φζν θαη απφ ην δάλεην ησλ

ηξαπεδνγξακκαηίσλ ζηνπο ηδηψηεο! Γηα ην ίδην πνζφ ινηπφλ ζα εηζέπξαηηε δηπιφ ηφθν! Ζ

ζπκθσλία θπζηθά έθιεηζε θαη ε Σξάπεδα μεθίλεζε ηηο εξγαζίεο ηεο κε έλα δηνηθεηηθφ

πκβνχιην, ηνλ δηνηθεηή, ηνλ ππνδηνηθεηή, δεθαεπηά ππαιιήινπο θαη δχν ζπξσξνχο κε

κηζζφ είθνζη πέληε ιίξεο ην ρξφλν. Ο Paterson έπαηξλε θπζηθά 2.000 ιίξεο ην ρξφλν,

αιιά ζε ιίγν απνρψξεζε αθνχ κάισζε κε φινπο πξνζπαζψληαο λα πξνσζήζεη ηα

ζπκθέξνληα θαη κηαο αληίπαιεο ηξάπεδαο, ηεο ηξάπεδαο κε ην ζπγθηλεηηθφ φλνκα

Σξάπεδα ηνπ Σακείνπ ησλ Οξθαλψλ.

Ζ αξρηθή ηδέα ηνπ Paterson, ηελ νπνία δελ είρε θαηαθέξεη λα πνπιήζεη, ήηαλ ε ίδξπζε

κηαο απνηθίαο ζηνλ ηζζκφ ηνπ Παλακά. Μεηά ηε θπγή ηνπ απφ ηελ Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο

πήγε ζηε θσηία, κάδεςε 1.200 πξφζπκνπο, βξήθε θαη πξφζπκνπο ρξεκαηνδφηεο θαη

βάδεη παληά γηα ηνλ Παλακά. Έθπγαλ κε πέληε πινία αιιά φινη ζρεδφλ έραζαλ ηελ δσή

ηνπο θαη καδί ηνπο θαη ε γπλαίθα θαη ην παηδί ηνπ Paterson, o νπνίνο κφιηο πνπ γιίησζε.

Φπζηθά ζε φιν απηφ ην δηάζηεκα είρε κεηαβιεζεί θαη ε πνιηηηθή θαη ην κέγεζνο ηνπ

επηηνθίνπ. Μεηά ην 1500 ηα επηηφθηα ζηε Γπηηθή Δπξψπε ζηαζεξνπνηνχληαη θπκαηλφκελα

κεηαμχ 5% κε 10% πεξίπνπ. ηελ Antwep κεηαμχ 1530 θαη 1562 θπκαίλνληαλ απφ ην

7% σο 12%. ηε Λπψλ πάιη, γηα ηελ ίδηα πεξίνδν, έρνπκε ην ίδην επηηφθην απφ 7% σο

12%, αλ θαη παξνπζηάδνληαη θαη πεξίνδνη κε ρακειφηεξν επηηφθην. Σν 1674 ε Γαιιηθή

Κξαηηθή Σξάπεδα Απνηακηεχζεσλ έδηλε επηηφθην 5% ζηηο απνηακηεχζεηο.

Απνζπαζκαηηθά ζηνηρεία καο επηηξέπνπλ λα ζπκπεξάλνπκε επηηφθηα, γηα καθξνρξφληεο

ππνζήθεο, κεηαμχ ελφο θαηψηαηνπ 4% ζηε Γεξκαλία, Ηηαιία θαη Οιιαλδία, θαη ελφο

κέγηζηνπ 10% κε 14% ζηελ Αγγιία. ηελ Οιιαλδία ην επηηφθην γηα ηδησηηθά δάλεηα

θπκαηλφηαλ κεηαμχ 1.75% θαη 4,5% ηελ πεξίνδν 1651-1714. ( TUMA: ΔΤΡΧΠΑΗΚΖ

ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΗΣΟΡΗΑ ζ 365-366 ).

Απφ ηα παξαπάλσ ζηνηρεία εχθνια πξνθχπηεη ην ζπκπέξαζκα φηη φζν πεξλνχζε ν

ρξφλνο ε πηψζε ηνπ επηηνθίνπ ήηαλ εκθαλήο θαη απηφ δελ ζεκαίλεη ηίπνηα άιιν παξά

ηελ φιν θαη κεγαιχηεξε πξνζθνξά ρξήκαηνο. Απηφ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο

φηη ηα επηηφθηα ήζαλ ρακειφηεξα ζε ρψξεο πνπ θπξηαξρνχζαλ νηθνλνκηθά, φπσο ε

Οιιαλδία ην δέθαην έβδνκν αηψλα, αιιά θαη ηε κείσζή ηνπο φζν ν πινχηνο απμαλφηαλ.

Όζν πεξηζζφηεξν ήηαλ ην ζπζζσξεπκέλν ρξήκα ζε κηα ρψξα ηφζν κηθξφηεξν ήηαλ θαη

ην επηηφθην.

πλερίδνληαο κε ηελ Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο, ν δαλεηζκφο ηνπ αγγιηθνχ θξάηνπο

ζπλνδεπφηαλ θαη κε κηα ζεηξά πξνλνκίσλ πνπ εθρσξήζεθαλ ζηελ Σξάπεδα. θνπφο ηεο

ίδξπζεο ηεο ήηαλ λα αζρνιείηαη κε φια ηα είδε ηξαπεδηθψλ εξγαζηψλ, θαη κε

απνθιεηζηηθφ πξνλφκην ζηελ έθδνζε ηξαπεδνγξακκαηίσλ. Δθηφο ησλ παξαπάλσ, ν

θαηαζηαηηθφο ράξηεο ηεο Σξάπεδαο εμαζθάιηδε φηη θακηά άιιε Σξάπεδα δελ κπνξνχζε

λα έρεη πεξηζζφηεξνπο απφ έμη εηαίξνπο, απαγνξεπφηαλ επνκέλσο ε ίδξπζε

νπνηαζδήπνηε άιιεο κεηνρηθήο Σξάπεδαο. Σν δηθαίσκα απηφ ην δηαηήξεζε ε Σξάπεδα

ηεο Αγγιίαο σο ην 1833, νπφηε θαη επεηξάπε ε ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία κεηνρηθψλ

ηξαπεδψλ ρσξίο φκσο εθδνηηθφ δηθαίσκα.

ην δηάζηεκα σο ην ηέινο ηνπ δέθαηνπ φγδννπ αηψλα ε Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο πέξαζε

δχν θξίζεηο, ζηηο νπνίεο ζα αλαθεξζνχκε γηαηί είλαη ραξαθηεξηζηηθέο ησλ θξίζεσλ ηνπ

7

Ννκηζκαηηθνχ θαη πηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη γηα ηνπο επφκελνπο αηψλεο, αλ θαη εδψ

εκθαλίζηεθαλ ζε κηα πξψηκε κνξθή βεβαίσο, κηαο θαη ηψξα δηακνξθσλφηαλ ην

πηζησηηθφ θαη Ννκηζκαηηθφ ζχζηεκα κε ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπ.

Ζ πξψηε θξίζε εκθαλίζζεθε επζχο κε ηε ιεηηνπξγία ηεο Σξάπεδαο. Αο πάκε φκσο

ιίγν πίζσ, πξηλ ηελ ίδξπζε ηεο Σξάπεδαο ηεο Αγγιίαο. Οη ρξπζνρφνη, νη νπνίνη ιφγσ ηνπ

φηη είραλ ρξεκαηνθηβψηηα θαη αζθαιείο ρψξνπο θχιαμεο πνιχηηκσλ αληηθεηκέλσλ,

δέρνληαλ πξνο θχιαμε ρξήκαηα ηδησηψλ, ηδίσο εκπφξσλ. ηελ Αγγιία, αξρηθά, ηελ

θχιαμε ησλ ρξεκάησλ ησλ εκπφξσλ ηελ αλαιάκβαλε ην Ννκηζκαηνθνπείν. Σν 1640 ν

Κάξνινο ν Α’, γηα λα εθβηάζεη ηνπο εκπφξνπο θαη λα ηνπ ρνξεγήζνπλ δάλεην, αξλήζεθε

λα απειεπζεξψζεη ηηο θαηαζέζεηο ηνπο ζην Ννκηζκαηνθνπείν φπνηε απηνί εζηξάθεζαλ

πξνο ηνπο ρξπζνρφνπο. Απηνί, έρνληαο ζηε δηάζεζή ηνπο απηέο ηηο θαηαζέζεηο άξρηζαλ

λα ρνξεγνχλ δάλεηα, λα κεηαηξέπνληαη δειαδή ζε κηθξνχο ηξαπεδίηεο, θαη θάπνηνη απφ

απηνχο άξρηζαλ λα εθδίδνπλ θαη έλα είδνο ηξαπεδνγξακκαηίσλ ηα νλνκαδφκελα

"Γξακκάηηα ησλ ρξπζνρφσλ".

Ζ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία ηεο Σξάπεδαο ηεο Αγγιίαο έζεηε επνκέλσο ζε θίλδπλν ηηο

ηξαπεδηθέο δνπιεηέο ησλ ρξπζνρφσλ. Αληέδξαζαλ ακέζσο, θαη γλσξίδνληαο απφ πείξα

ηνλ ηξφπν έθδνζεο ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ, αγφξαζαλ ηξαπεδνγξακκάηηα ηεο

Σξάπεδαο θαη θαηφπηλ απαίηεζαλ ηελ ηαπηφρξνλε εμαξγχξσζε ηνπο. Ζ Σξάπεδα

αληηδξψληαο κε ηε ζεηξά ηεο αξλήζεθε απιά λα ηα εμαξγπξψζεη. Ζ επίζεζε ησλ

ρξπζνρφσλ, ε πξψηε επίζεζε ζην ραξηνλφκηζκα, έπεζε ζην θελφ. Ζ Σξάπεδα

ζηεξηδφηαλ πηα ζε κηα κεγάιε δχλακε, ην θξάηνο.

Ζ δεχηεξε θξίζε ήηαλ απηή πνπ εθδειψζεθε φηαλ ην 1745, ν εγγνλφο ηνπ Ηάθσβνπ ηνπ

Β' βάδηζε θαηά ηνπ Λνλδίλνπ, θαη νη θάηνρνη ηξαπεδνγξακκαηίσλ αμίσζαλ πάιη ηελ

εμαξγχξσζε ηνπο. Ζ Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο αληαπεμήιζε ζηελ πξφθιεζε γηα λα γίλεη απφ

ηνλ δέθαην έλαην αηψλα ην πνηφ θεξέγγπν ίζσο ηξαπεδηθφ θαηάζηεκα ζηνλ θφζκν.

«Γχξσ ζηα 1770 ε Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο είρε γίλεη ε κνλαδηθή πεγή ζρεδφλ

ραξηνλνκίζκαηνο ζην Λνλδίλν, αλ θαη νη εθδφζεηο ησλ γξακκαηίσλ απφ επαξρηαθέο

ηξάπεδεο, θξάηεζαλ κέρξη θαη ηνλ επφκελν αηψλα. Οη ηδησηηθέο ηξάπεδεο αληηζέησο γίλαλ

ηφπνη γηα θαηαζέζεηο. Όηαλ θάλαλ δάλεηα νη θαηαζέζεηο ήηαλ θαη φρη ε θπθινθνξία ησλ

γξακκαηίσλ πνπ κεγάισλαλ....Με ην ηέινο ηνπ δέθαηνπ φγδννπ αηψλα ε Σξάπεδα ηεο

Αγγιίαο είρε εμαιείςεη ηα γξακκάηηα ησλ κηθξφηεξσλ αληηπάισλ ηεο ζην Λνλδίλν

ηνπιάρηζηνλ». ( GALBRAITH: ΣΟ ΥΡΖΜΑ ζ 41 ).

Αλ θαη ε θχξηα απνζηνιή ηεο Σξάπεδαο ήηαλ, φπσο θαη ζηελ αξρή ηεο, ε ρνξήγεζε

δαλείσλ πξνο ην θξάηνο. Ο Πηη ήηαλ κάιηζηα ν πιένλ απαηηεηηθφο θαη αλειεήο απαηηεηήο

δαλείσλ απφ ηελ Σξάπεδα. ην ηέινο ηνπ αηψλα, ην 1797, ε Σξάπεδα αλέζηεηιε ην

δηθαίσκα εμαγνξάο ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ θαη ησλ θαηαζέζεσλ κε ρξπζφ θαη αξγπξφ.

Ζ ζεκαζία ηεο Σξάπεδαο ηεο Αγγιίαο γηα ην θξάηνο αιιά θαη γηα ηελ θπξίαξρε πιένλ

αζηηθή ηάμε ηεο, θαίλεηαη απφ ην φηη φηαλ ν ιφξδνο Γθφξληνλ νδήγεζε ηνπο δηαδεισηέο

ζην Λνλδίλν -φηαλ δηακαξηχξνληαλ ελάληηα ζην λφκν γηα ηελ αλαθνχθηζε ησλ

θαζνιηθψλ- ε Σξάπεδα έγηλε ν θχξηνο ζηφρνο ηνπο. Ήηαλ ην ζχκβνιν ηνπ θαηεζηεκέλνπ.

Όζν θαηέζηξεθαλ θαη ιεειαηνχζαλ ηηο θαζνιηθέο πεξηνρέο ηνπ Λνλδίλνπ έθηαλε πάληα

θαζπζηεξεκέλε ε Αζηπλνκία. Όηαλ πνιηνξθήζεθε ε Σξάπεδα ζηάιζεθε ηππηθφ θαη ε

Σξάπεδα άξρηζε λα θξνπξείηαη απφ ην ζηξαηφ.

Ζ αξρή ηεο ίδξπζεο Γεκφζηαο Σξάπεδαο ζηε Γαιιία είλαη εμαηξεηηθά φκνηα κε απηή

8

ηεο Αγγιίαο αιιά ην ηέινο ηειείσο δηαθνξεηηθφ. Ζ αξρή έγηλε θαη ζηε Γαιιία κε κηα

πξφηαζε ελφο ζπκπαηξηψηε ηνπ Paterson, ηνπ επίζεο θσηζέδνπ John Law. Φηάλνληαο

ν Law ζηε Γαιιία, ην 1716, έρνληαο θαηαζπαηαιήζεη κηα ζεβαζηή πεξηνπζία θαη δψληαο

απφ ηε ραξηνπαημία, πείζεη ηνλ αληηβαζηιηά Φίιηππν, Γνχθα ηεο Οξιεάλεο, λα

ππνγξάςεη βαζηιηθφ δηάηαγκα, ζηηο 2 Μαΐνπ ηνπ 1716 ,δίλνληαο άδεηα ζηνλ Law θαη ηνλ

αδειθφ ηνπ λα ηδξχζνπλ ηξάπεδα κε θεθαιαίν έμη εθαηνκκχξηα γαιιηθέο ιίξεο πνζφ ίζν

κε 250.000 αγγιηθέο ιίξεο. Ζ Σξάπεδα είρε θπζηθά εθδνηηθφ δηθαίσκα, θαη πνηφο ήηαλ ν

θχξηνο δαλεηδφκελνο; Φπζηθά ην γαιιηθφ θξάηνο ην νπνίν βξηζθφηαλ ζε εμαηξεηηθή

νηθνλνκηθή πίεζε κε ηα έμνδα ηνπ λα είλαη δηπιάζηα ησλ εζφδσλ ηνπ. Ζ θπβέξλεζε

ρξεζηκνπνίεζε ηα ηξαπεδνγξακκάηηα γηα λα μνθιήζεη ηνπο πηζησηέο ηεο θαη λα

πιεξψζεη ηα έμνδα ηεο .

Σα γξακκάηηα γίλνληαλ απνδεθηά θαη γηα ηελ απνπιεξσκή θφξσλ θαη κηα θη ν Law

δηαθήξπηηε φηη ηα γξακκάηηα ηνπ εμαξγπξψλνληαλ κε ηελ αμία ηνπ βάξνπο ηνπ κεηάιινπ

θαηά ηελ εκέξα έθδνζήο ηνπ ηξαπεδνγξακκαηίνπ, απηά γλψξηζαλ κεγάιε επηηπρία ζε κηα

επνρή πνπ ην πεξηερφκελν ζε πνιχηηκν κέηαιιν ησλ λνκηζκάησλ ζπλερψο κεησλφηαλ.

Γηα έλα δηάζηεκα, πξάγκαηη, ηα ηξαπεδνγξακκάηηα ηνπ Law είραλ πξαγκαηηθή αμία.

Ηδξχζεθαλ ππνθαηαζηήκαηα ζηε Λπψλ ζηε Λα Ρνζέι ηελ Σνπξηελ ηελ Ακηέλε θαη ηελ

Οξιεάλε. Σν 1718, ε ηξάπεδα έγηλε βαζηιηθφ ίδξπκα κε κνλαδηθφ κέηνρν ην βαζηιηά.

Μεηά ηελ πξψηε επηηπρία ν αληηβαζηιηάο γιπθάζεθε θαη πξφηεηλε θαη λέα έθδνζε θαη ν

Law ζπκθψλεζε. Αληηιακβαλφκελνο φκσο φηη ζα δεκηνπξγείην πξφβιεκα κε ηελ θάιπςε

ησλ γξακκαηίσλ δεκηνχξγεζε έλα πνιχπινθν ζχζηεκα.

Σν "ζχζηεκα ηνπ Law" θαηέξξεπζε θαη καδί ηνπ θη ε βαζηιηθή Σξάπεδα αιιά θαη ε

εκπηζηνζχλε ησλ Γάιισλ ζηηο ηξάπεδεο. Σφζν δπζάξεζηε ήηαλ απηή ε εκπεηξία γηα ηνπο

Γάιινπο πνπ φηαλ ην 1776, ν πξσζππνπξγφο Σνπξγθν ίδξπζε πάιη κηα κεγάιε δεκφζηα

Σξάπεδα δελ έθεξε ην φλνκα Σξάπεδα άιια Caisse Escompte. Οη ιφγνη ηεο

θαηάξξεπζεο ηεο βαζηιηθήο Σξάπεδαο ηεο Γαιιίαο ήζαλ πνιινί: αλεπάξθεηα ηνπ αξρηθνχ

θεθαιαίνπ, ππεξβνιηθή έθδνζε ηξαπεδνγξακκαηίσλ θαη ε ξηςνθίλδπλε πνιηηηθή ηεο

ήζαλ νη θπξηφηεξνη απφ απηνχο.

Ζ αλάπηπμε ηεο παξαγσγήο θαη ηνπ εκπνξίνπ θαηά ην παξαπάλσ ρξνληθφ δηάζηεκα

είρε ζαλ απνηέιεζκα θαη ηελ αχμεζε ηνπ φγθνπ ηνπ θπθινθνξνχληνο ρξήκαηνο. Ζ

αχμεζε ηνπ ζπλνιηθνχ ρξεκαηηθνχ πνζνχ θαηά ην δηάζηεκα 1500-1700 πξέπεη λα

αλεξρφηαλ ζην 600% θαηά ηνπο Clough θαη Rapp. ( CLOUGH-RAPP ζ 250). αλ

ρξεκαηηθφ πνζφ ελλνείηαη εδψ φρη κφλν ην κεηαιιηθφ λφκηζκα αιιά θαη νη

ζπλαιιαγκαηηθέο θαη ηα ηξαπεδνγξακκάηηα. Μεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ "ζπζηήκαηνο ηνπ

Law", ζηε Γαιιία ε κεηνρηθή κνξθή ζχζηαζεο εηαηξεηψλ εγθαηαιείθζεθε πέθηνληαο ζε

αλππνιεςία. Σν ίδην πεξίπνπ ζπλέβε θαη ζηελ Αγγιία ηελ ίδηα πεξίνδν, φηαλ ε θνχζθα

ηεο εηαηξείαο ηεο Νφηηαο ζάιαζζαο έζθαζε θαη γηα ηε ζχζηαζε κεηνρηθήο εηαηξείαο

απαηηείην πιένλ εηδηθή άδεηα απφ ηνλ αγγιηθφ Κνηλνβνχιην. Ο Νφκνο πεξί Απάηεο πνπ

απαηηνχζε ηελ άδεηα ηνπ θξαηηθνχ Κνηλνβνπιίνπ έπαςε λα ηζρχεη απφ ην 1825.

Ζ αξρή ησλ ηξαπεδψλ ζπλδέεηαη επνκέλσο ζηελά κε ην εκπφξην ηνπ νπνίνπ θαη

ππήξμε βνεζφο θαη ππεξέηεο. Παξάιιεια φκσο κε απηφ έλα αθφκε ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ

ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο αλαδεηθλχεηαη απφ ηελ αξρή ηνπ. Ο δαλεηζκφο εγεκφλσλ θαη

θξαηψλ. Μέζα απφ απηέο ηεο δχν δηεξγαζίεο ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα κεηαιιαζζφηαλ κε

9

αξγνχο ξπζκνχο ρσξίο λα ράζεη φκσο πνηέ, θαηά ηελ πεξίνδν απηή, ην θχξην

ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ. Απηφ ηνπ ζπλεξγάηε θαη βνεζνχ ηνπ εκπφξνπ.

10

2. ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΚΑΠΗΣΑΛΗΣΗΚΖ ΧΡΗΜΟΣΖΣΑ

Ζ ιεηηνπξγία ησλ κεγάισλ, θξαηηθψλ ή εκηθξαηηθψλ, ηξαπεδψλ εμαθνινπζνχζε λα

είλαη, φπσο θαη ζην μεθίλεκά ηνπο, ν δαλεηζκφο ησλ θπβεξλήζεσλ θπξίσο. ηε Βξεηαλία

ε θπβέξλεζε Πηη ήηαλ πάληα πηεζηηθή θαη απαηηεηηθή πξνο ηελ Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο γηα

ηελ ρνξήγεζε δαλείσλ. Ζ Σξάπεδα ζπλέρηζε λα επεθηείλεη ην δαλεηζκφ ηεο,

αληαπνθξηλφκελε ζηε δήηεζε, ηελ επνρή θαηά ηελ νπνία ε Βξεηαλία αλαπηπζζφηαλ κε

ηαρείο ξπζκνχο θαηά ηηο δχν πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα. Όηαλ ε ηάζε

αληηζηξάθεθε θαη πνιινί θαηαζέηεο δήηεζαλ ηα ρξήκαηά ηνπο πίζσ καδηθά, ε Σξάπεδα

ηηο Αγγιίαο ή ζα νδεγείην ζε πηψρεπζε ή ζα πξνρσξνχζε πάιη ζε αλαζηνιή

πιεξσκψλ. Απφ ηε δχζθνιε ζέζε ηελ έβγαιαλ νη Γάιινη ηξαπεδίηεο νη νπνίνη ηεο

απέζηεηιαλ ρξπζφ απφ ηελ Σξάπεδα ηεο Γαιιίαο.

Ο δαλεηζκφο ζπλέρηζε λα επεθηείλεηαη, θαζψο ε αγγιηθή νηθνλνκία κεγεζπλφηαλ, θαη έλα

φιν θαη κεγαιχηεξν πνζνζηφ ρξπζνχ δηέξξεε ζην εμσηεξηθφ. Ζ δηαδηθαζία απηή

επηβξαδπλφηαλ, φηαλ ε Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο ην έθξηλε αλαγθαίν, κε ηελ αχμεζε ηνπ

επηηνθίνπ δαλεηζκνχ ηδηαίηεξα πξνο ηηο άιιεο ηξάπεδεο. Με λφκν ηνπ 1833 ε αγγιηθή

θπβέξλεζε είρε ήδε εμαηξέζεη ηηο ηξάπεδεο απφ ηνπο λφκνπο πεξί ηνθνγιπθίαο.

(Galbraith Σν ρξήκα ζ 47). Πέξα απφ ηελ πνιηηηθή ηνπ επηηνθίνπ ε εκηδεκφζηα Σξάπεδα

θαηέθεπγε ζηελ πψιεζε θπβεξλεηηθψλ ηίηισλ θαη εηζέπξαηηε θαη εκπνξηθά ρξεφγξαθα

επηηξέπνληαο ηνπο λα ιήμνπλ.

Με ηνπο παξαπάλσ ηξφπνπο γηλφηαλ θάηνρνο ρξήκαηνο ην νπνίν θαη αθαηξνχζε απφ

ηηο άιιεο ηξάπεδεο ππνρξεψλνληάο ηεο ζε πεξηζηνιή ηνπ δαλεηζκνχ αθνχ κφλν κε

δαλεηζκφ απφ ηελ Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο κπνξνχζαλ πηα λα αληιήζνπλ ρξήκαηα αιιά κε

πςειφ επηηφθην. Με ηηο παξαπάλσ ξπζκίζεηο θαη πνιηηηθέο ε Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο

ήιεγρε ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ζην ζχλνιφ ηνπ. Ο έιεγρνο απηφο δελ ήηαλ θπζηθά

θνηλσληθά νπδέηεξνο νχηε ππήξρε κηα απιά ηερλνθξαηηθή εθδνρή ησλ ξπζκίζεσλ θαη

ησλ παξεκβάζεσλ ζην λνκηζκαηηθφ ζχζηεκα. «Ζ Κεληξηθή Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο ήηαλ ην

φξγαλν κηαο θπξίαξρεο ηάμεο. Μηα απφ ηηο εμνπζίεο πνπ ε Σξάπεδα έπαηξλε απφ ηελ

θπξίαξρε απηή ηάμε, ήηαλ ην λα επηβάιεη δπζθνιίεο. Μπνξνχζε λα θαηεβάζεη ηηο ηηκέο θαη

ηνπο κηζζνχο, θαη λα απμήζεη ηελ αλεξγία. Απηά ήηαλ ηα δηνξζσηηθά κέηξα φηαλ

εμαθαλίδνληαλ ν ρξπζφο. Όηαλ ε επθνξία ήηαλ ππεξβνιηθή.» γξάθεη ν Galbraith.

(Galbraith Σν ρξήκα ζ 50). Όηη ζπλέβαηλε ηφηε αθξηβψο ην ίδην ζπκβαίλεη θαη ζήκεξα. Σα

ίδηα ζπκθέξνληα, νη ίδηεο ηαθηηθέο.

ηε Γαιιία, παξά ηελ έληνλε θαρππνςία απέλαληη ζηηο ηξάπεδεο, κεηά ην απνηπρεκέλν

εγρείξεκα ηνπ Law, νη αλάγθεο ήζαλ ηέηνηεο πνπ επέβαιαλ ζην Ναπνιένληα λα

αλαζπγθξνηήζεη έλα κηθξφ ίδξπκα έθδνζεο γξακκαηίσλ ζην Παξίζη. ηφρνο ηνπ

Ναπνιένληα ήηαλ «λα επεθηείλεη ηηο δπλαηφηεηεο ρξεκαηνδφηεζεο, ηδίσο γηα λα κεηψζεη

ηα επηηφθηα» φπσο γξάθεη ν Cottrell (ζην Aldcroft-Ville Ζ Δπξσπατθή Οηθηλνκία 1750-

1914 ζ 318). Σν θξαηηθφ απηφ ίδξπκα, ε Σξάπεδα ηεο Γαιιίαο, εμαζθάιηζε ην κνλνπψιην

έθδνζεο ηξαπεδνγξακκαηίσλ ζην Παξίζη ην 1803. Οη κέηνρνη θαη νη δηεπζπληέο ηνπ

πξνήξρνλην απφ ηελ haute banque. Ζ Σξάπεδα βξηζθφηαλ ππφ ζπλερή θξαηηθή

παξαθνινχζεζε θαη κεηά ηελ παιηλφξζσζε θπξηάξρεζε κηα ηάζε ερζξηθή πξνο ηελ

Σξάπεδα θαη ηελ επέθηαζή ηεο. Ζ θξηηηθή ηνπ Jacques Laffitte θαη νη ηδέεο ηνπ Saint-

Simon γηα ηε ζχλδεζε ηεο ηξαπεδηθήο κε ηε βηνκεραληθή αλάπηπμε επεξέαζαλ

11

νπζηαζηηθά ηελ εμέιημε πνιιψλ επξσπατθψλ ηξαπεδηθψλ ηδξπκάησλ απφ ηα κέζα ηνπ

δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα.

Ζ αξρή ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα βξήθε ηε Βξεηαλία ζε πφιεκν θαη ηελ Σξάπεδα ηεο

Αγγιίαο λα έρεη αλαζηείιεη ην δηθαίσκα εμαγνξάο ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ θαη ηε

κεηαηξνπή ηνπο ζε ρξπζφ. Απνηέιεζκα απηήο ηεο θίλεζεο ήηαλ λα εμαθαληζηνχλ ηα

κηθξά κεηαιιηθά λνκίζκαηα ηα νπνία απνζεζαπξίδνληαλ. Ζ ηξάπεδα ηφηε, γηα λα

δηεπθνιχλεη ηηο ζπλαιιαγέο ηχπσζε ραξηνλνκίζκαηα κηθξήο αμίαο, ηεο κηαο θαη ησλ δχν

ιηξψλ. Απφ ην 1802 ε ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία ηεο ζηεξιίλαο κε ην θξάγθν θαη ην κάξθν

γλψξηζε γξήγνξε πηψζε θαη κεγάιεο πνζφηεηεο ρξπζνχ θαηεπζχλζεθαλ έμσ απφ ηε

Βξεηαλία. Καζψο νη ηηκέο πνιιψλ αγαζψλ, αιιά θαη ηνπ ρξπζνχ, απμάλνληαλ ζηελ

Βξεηαλία ησλ αξρψλ ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα κηα κεγάιε ζπδήηεζε άξρηζε γχξσ απφ

ηε θχζε ηνπ ρξήκαηνο.

Μηα ζπδήηεζε δηεμήρζε ζην βξεηαληθφ θνηλνβνχιην γηα λα δηεξεπλήζεη θαη λα

αληηκεησπίζεη ην πξφβιεκα πνπ δεκηνπξγήζεθε. Σν κεγάιν εξψηεκα ήηαλ αλ είραλ

ππνηηκεζεί ηα ηξαπεδνγξακκάηηα ηεο Σξάπεδαο ηεο Αγγιίαο ή αλ είρε αλέβεη ε ηηκή ηνπ

ρξπζνχ. Δθηφο απφ ηα κέιε ηεο βνπιήο ησλ Κνηλνηήησλ ζηε ζπδήηεζε πήξε κέξνο θαη ν

Ricardo. Ζ ζπδήηεζε δελ θαηέιεμε πνπζελά θαη ε ζπδήηεζε ζπλερίδεηαη κέρξη ζήκεξα

κηα θαη «Σφηε, φπσο θαη ζήκεξα, ήηαλ αθαζφξηζην ην ηη έθαλε έλαλ άλζξσπν

λνκηζκαηηθφ εκπεηξνγλψκνλα» φπσο ηζρπξίδεηαη ν Galbraith (Galbraith Σν ρξήκα ζ 42).

Ζ κεηαηξεςηκφηεηα επαλήιζε ζηελ Βξεηαλία ην 1821, κεηά ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ, θαη ηα

ηξαπεδνγξακκάηηα κπνξνχζαλ ειεχζεξα λα κεηαηξέπνληαη ζε ρξπζφ ζηελ παιηά ηηκή

αληαιιαγήο.

ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα, παξνπζηάζηεθαλ

πεξηπηψζεηο καδηθήο απαίηεζεο κεηαηξνπήο ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ ζε ρξπζφ. ηελ

Βξεηαλία ηέηνηεο ηζρπξέο πηέζεηο κεηαηξεςηκφηεηαο εθδειψζεθαλ ζηηο θξίζεηο ηνπ 1825,

ηνπ 1833 κε ηελ πην ζεακαηηθή απηή ηνπ 1890 φηαλ θηλδχλεπζε κε θαηάξξεπζε ν

ηξαπεδηθφο νίθνο ησλ Baring ιφγσ ηνπ φηη βξέζεθε λα θαηέρεη 21 εθαηνκκχξηα

αθεξέγγπεο νκνινγίεο ηεο Αξγεληηλήο. ε φιεο ζρεδφλ ηηο πεξηπηψζεηο ε θξίζε

αληηκεησπηδφηαλ κε άλνδν ηνπ επηηνθίνπ απφ ηελ θεληξηθή Σξάπεδα.

Σν 1844 ςεθίζηεθε ζηε Βξεηαλία ν Νφκνο πεξί Σξαπεδψλ. «Ο λφκνο απηφο ππήξμε ε

πξψηε πξνζπάζεηα θαπηηαιηζηηθνχ θξάηνπο λα πξνβεί ζε ζπζηεκαηηθή ξχζκηζε ηεο

πξνζθνξάο ηνπ ρξήκαηνο γηα λα επηηχρεη κεγαιχηεξε νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα»

γξάθνπλ νη Λαπαβίηζαο θαη Itoh (Λαπαβίηζαο-Itoh Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηνπ Υξήκαηνο θαη

ηνπ Υξεκαηνπηζησηηθνχ πζηήκαηνο ζ 25). ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ απνθαζηζηηθή ήηαλ

ε ζπκβνιή ηεο ιεγφκελεο ρνιήο ηεο Κπθινθνξίαο-απνγφλνπ ηεο πνζνηηθήο ζεσξίαο

ηνπ ρξήκαηνο ηνπ Ricardo- θαη πξφγνλνο ησλ ζεκεξηλψλ κνλεηαξηζηηθψλ απφςεσλ.

Πξηλ ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ ε Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο εθάξκνζε ηνλ ιεγφκελν «θαλφλα ηνπ

Palmer» ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ε Σξάπεδα έπξεπε λα θαηέρεη ηίηινπο πνπ ζα

ηζνδπλακνχζαλ κε ηα δχν ηξίηα ηνπ παζεηηθνχ ηεο θαη ηα απνζέκαηα ζε ρξπζφ λα

απνηεινχλ ην ππφινηπν ηνπ ελεξγεηηθνχ ηεο. Ο «θαλφλα ηνπ Palmer» ήηαλ έλαο

εκπεηξηθφο θαλφλαο ν νπνίνο νπζηαζηηθά επέβαιε ηα απνζέκαηα ζε ρξπζφ ηεο Σξάπεδαο

λα είλαη πεξίπνπ ίζα κε ην έλα ηξίην ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ ηεο πνπ βξίζθνληαλ ζε

θπθινθνξία.

12

Ο Νφκνο πεξί Σξαπεδψλ ηνπ 1844, πνπ απνηέιεζε θαη ηνλ θαηαζηαηηθφ ράξηε ηεο

Σξάπεδεο ηεο Αγγιίαο, ρψξηζε ηελ ηξάπεδα ζε δχν ηκήκαηα. Σν Δθδνηηθφ θαη ην

Σξαπεδηθφ. Σν ελεξγεηηθφ ηνπ εθδνηηθνχ ηκήκαηνο θαηείρε ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ

απνζεκάησλ ζε ρξπζφ θαη άξγπξν-ν ηειεπηαίνο δελ έπξεπε λα είλαη πεξηζζφηεξνο απφ

ην έλα ηέηαξην ηνπ ζπλνιηθνχ πνζνχ- θαη ην παζεηηθφ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ

θπθινθνξνχλησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ. Ζ πνζφηεηα ησλ θπθινθνξνχλησλ

ηξαπεδνγξακκαηίσλ βξηζθφηαλ επνκέλσο, ζε θάζε ζηηγκή, ζε επζεία αλαινγία κε ηα

απνζέκαηα ρξπζνχ πνπ θαηείρε ε Σξάπεδα. Σν ελεξγεηηθφ ηνπ Σξαπεδηθνχ ηκήκαηνο

θαηείρε θπξίσο ηηο πξνεμνθιεκέλεο ζπλαιιαγκαηηθέο θαη ηίηινπο ηνπ δεκνζίνπ. Σν ηκήκα

απηφ κπνξνχζε λα πξνζζέζεη άιιεο 14 εθαηνκκχξηα ιίξεο ζην παζεηηθφ ηνπ

αζθαιηζκέλν απφ θξαηηθνχο ηίηινπο.

Ο λφκνο ηνπ 1844 παξαρσξνχζε ζηελ Σξάπεδα ηεο Αγγιίαο κνλνπψιην ζηελ έθδνζε

ηξαπεδνγξακκαηίσλ ζε φιε ηε ρψξα ζέηνληαο πνζνηηθά φξηα, πνπ κεηψλνληαλ κε ην

ρξφλν, ζην εθδνηηθφ δηθαίσκα ησλ ππφινηπσλ ηξαπεδψλ. Ο Νφκνο πεξί Σξαπεδψλ

ζηεξίρζεθε ζηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ λνκίζκαηνο θαη ηνπ ξφινπ ηνπ απφ ηε ρνιή

ηεο Κπθινθνξίαο, ηνπ ηδενινγηθνχ πξνθαηφρνπ ηνπ κνλεηαξηζκνχ. Καηά ηελ θξίζε ηνπ

1847 ν Νφκνο αλεζηάιε, θάησ απφ ηε λνκηζκαηηθή πίεζε πνπ δεκηνχξγεζε ε θξίζε. Σν

ζεσξεηηθφ ππφβαζξφ ηνπ έδεημε απφ ηελ αξρή ηε ιαζεκέλε έδξαζή ηνπ θαζψο, ζε θάζε

θξίζε πνπ αθνινχζεζε ν Νφκνο αλαζηειιφηαλ. Ο φγθνο ηνπ ρξπζνχ πνπ βξηζθφηαλ ζε

θπθινθνξία ζηε Βξεηαλία ην 1856 αλέξρνληαλ, ζε αμία, ζηα 75 εθαηνκκχξηα ιίξεο ελψ

ην 1895 ππνινγίδεηαη ζηα 92,5 εθαηνκκχξηα ιίξεο ε αμία ηνπ θπθινθνξνχληνο ρξπζνχ,

εθ ησλ νπνίσλ ηα 30 εθαηνκκχξηα βξίζθνληαλ πηζαλά ζηα ρέξηα ηξαπεδηηψλ, ελψ ν

φγθνο φισλ ησλ θπθινθνξνχλησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ απφ 39 εθαηνκκχξηα ιίξεο

έθηαζε κφιηο ηα 40 εθαηνκκχξηα. (Λαπαβίηζαο Itoh ζ 330).

Σν 1800 ε θαρππνςία ησλ Γάιισλ απέλαληη ζηηο ηξάπεδεο, κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ

ζπζηήκαηνο ηνπ Low, ππνρψξεζε θαη ηδξχζεθε ε Κεληξηθή Σξάπεδα ηεο Γαιιίαο.

Ακέζσο ζρεδφλ κεηά ηελ πνιηηηθή ελνπνίεζε ηεο Γεξκαλίαο ε θεληξηθή Σξάπεδα ηεο

Πξσζίαο έγηλε ε Κεληξηθή Σξάπεδα ηνπ Ράτρ ην 1875. Αλάκεζα ζηα ζεκαληηθά

λνκίζκαηα θαζηεξψζεθε κηα ζηαζεξή ζρέζε αληαιιαγήο ελψ κέζα ζηελ θάζε ρψξα ηα

ηξαπεδνγξακκάηηα ήζαλ ειεχζεξα κεηαηξεπηά ζε ρξπζφ. Οη θεληξηθέο ηξάπεδεο ήζαλ

απηέο πνπ θαζφξηδαλ ηελ ηαθηηθή θαη πξνζηάηεπαλ ηε κεηαηξνπή ησλ

ηξαπεδνγξακκαηίσλ ζε ρξπζφ.

Παξάιιεια κε ηηο επηηπρεκέλεο ή απνηπρεκέλεο πξνζπάζεηεο γηα ηελ ίδξπζε θαη

ιεηηνπξγία δεκφζησλ ηξαπεδψλ, ιεηηνπξγνχζαλ ζε φιε ηελ Δπξψπε πνιιέο κηθξέο

ηξάπεδεο, ηνπηθνχ πεξηζζφηεξν ραξαθηήξα. Δλψ νη δεκφζηεο κεγάιεο ηξάπεδεο είραλ σο

θχξην ζηφρν ηελ εμππεξέηεζε ησλ δαλεηαθψλ αλαγθψλ ησλ θξαηψλ, νη κηθξέο ηξάπεδεο

είραλ πξνζαλαηνιίζεη ηε δξάζε ηνπο θπξίσο ζηελ εμππεξέηεζε ηνπ εκπνξίνπ. θνπφο

ηνπο δελ ήηαλ ε ρνξήγεζε καθξνρξνλίσλ δαλείσλ αιιά βξαρπρξφλησλ, έσο έλα ρξφλν

ην πνιχ, θπξίσο κε ηελ εμφθιεζε ζπλαιιαγκαηηθψλ. Όιε ε ιεηηνπξγία ε πξαθηηθή θαη ε

δνκή ησλ ηξαπεδψλ ήηαλ ηέηνηα πνπ λα εμππεξεηεί ην εκπφξην. Ζ ηζηνξηθή πνξεία

γέλλεζεο θαη αλάπηπμεο ησλ ηξαπεδψλ είλαη άξξεθηα δεκέλε κε ην εκπφξην θαη

απνηεινχζε έλα ιεηηνπξγηθφ ζπκπιήξσκα ηνπ. Οη κεηαβνιέο θαη ε επέθηαζε ηνπ

εκπνξίνπ αληαλαθιψληαλ ζηηο κεηαβνιέο θαη ηελ επέθηαζε ησλ ηξαπεδηθψλ θαη

ρξεκαηηζηεξηαθψλ εξγαζηψλ θαη απηέο κε ηε ζεηξά ηνπο επηδξνχζαλ ζην εκπφξην.

13

Μεηά απφ αηψλεο εκπεηξίαο θαη δξαζηεξηφηεηαο είρε αλαπηπρζεί έλα δίθηπν

ρξεκαηνπηζησηηθψλ εηαηξεηψλ-ζπλήζσο πξνζσπηθψλ ή ζπλεηαηξηθψλ- νη νπνίεο

θάιππηαλ ηελ αλάγθε ρξεκαηνδφηεζεο ηνπ εκπνξίνπ θαη ηνπ θξάηνπο θπξίσο. Καηά ηελ

πξψηε πεληεθνληαεηία ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα ζηε βνξεηνδπηηθή Δπξψπε

ζεκεηψζεθαλ κεηαβνιέο ζηνλ πηζησηηθφ ηνκέα αλ θαη αθφκε ε πίζηε θαη ε πξνζθνξά

θεθαιαίσλ ήηαλ δξαζηεξηφηεηα ησλ ηδησηψλ. Όιν θαη πεξηζζφηεξα άηνκα

δξαζηεξηνπνηνχληαλ ζηνλ ηνκέα ηεο ρξεκαηνδφηεζεο θαζψο νη αλάγθεο απμάλνληαλ κε

ηελ παξαγσγηθή θαη νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1830 αλαπηχρζεθαλ,

ζρεηηθά γξήγνξα, ζηε Βξεηαλία νη ζπκκεηνρηθέο εκπνξηθέο ηξάπεδεο. Οη έκπνξνη ήζαλ

εθείλνη νη νπνίνη, παξαδνζηαθά, παξείραλ ρξεκαηννηθνλνκηθέο ππεξεζίεο θαη ν αξηζκφο

ησλ εκπφξσλ πνπ παξείραλ ηέηνηεο ππεξεζίεο κεγάισζε αξθεηά θαηά ηνλ δέθαην έλαην

αηψλα.

Οη κεηαβνιέο ζηελ νηθνλνκία ηεο Βξεηαλίαο, θαηά ην δεχηεξν κηζφ ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ

αηψλα, επέθεξαλ κεηαβνιέο θαη ζην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα. «Ζ εδξαίσζε ηεο

βξεηαληθήο απηνθξαηνξίαο, ε κεηαηφπηζε ηεο βάζεο ηεο βξεηαληθήο θεθαιαηνθξαηηθήο

ζπζζψξεπζεο απφ ηελ πθαληνπξγία πξνο ηνλ ζίδεξν, ην αηζάιη θαη ηνπο

ζηδεξνδξφκνπο, θαζψο θαη ε εκθάληζε ηνπ ίηπ ηνπ Λνλδίλνπ σο θέληξνπ ηεο

παγθφζκηαο ρξεκαηνδφηεζεο, κεηέβαιαλ ηε ιεηηνπξγία θαη ηε δνκή ηνπ βξεηαληθνχ

πηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο» γξάθνπλ νη Λαπαβίηζαο θαη Itoh (Λαπαβίηζαο, Itoh ζ 92)

Όκηινη ρξεκαηνπηζησηηθψλ νίθσλ δεκηνπξγνχληαλ ζε αξθεηέο απφ ηηο πιένλ

αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. ην Παξίζη ε haute banque ήηαλ έλαο ηέηνηνο

ρξεκαηνπηζησηηθφο νίθνο κε θαηαγσγή απφ Διβεηνχο Οπγελφηνπο. Σν 1815 ν φκηινο

είρε θεθάιαην χςνπο ηεζζάξσλ εθαηνκκπξίσλ θξάγθσλ. Τπφ ηελ εγεζία ηνπ Jacques

Laffitte, απφ ην 1814 σο ην 1820, ν φκηινο πξνζπάζεζε λα δεκηνπξγήζεη έλα

πξαγκαηηθφ επελδπηηθφ φκηιν γηα ηε ζηήξημε ηεο βηνκεραληθήο αλάπηπμεο ρσξίο ηδηαίηεξε

επηηπρία. Έλαο άιινο νίθνο ήηαλ απηφο πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ εβξατθή νηθνγέλεηα

ησλ Rothchilds. ηε Βξεηαλία θαη ζηελ επεηξσηηθή Δπξψπε νη επηρεηξήζεηο απηέο

ρξεζηκνπνηνχζαλ ηε κνξθή ησλ πηζησηηθψλ νξίσλ, κε ηνλ θαζνξηζκφ δειαδή ελφο

αλψηαηνπ νξίνπ ρξεκαηνδφηεζεο, γηα ηελ ππνζηήξημε πξαγκαηηθψλ εκπνξηθψλ

εγρεηξεκάησλ θαη θαιχπηνληαλ απφ πξνεμνθιεηηθά εκπνξηθά ρξεφγξαθα.

Οη δξαζηεξηφηεηεο αξθεηψλ απφ ηνπο ρξεκαηνπηζησηηθνχο νίθνπο δελ πεξηνξίδνληαλ

κφλν ζηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ εκπνξίνπ αιιά επεθηείλνληαλ ζηε βηνκεραλία θαη, απφ ην

1820 θαη κεηά, ζηνπο ζηδεξνδξφκνπο. Αλ θαη ε καθξνπξφζεζκε ρξεκαηνδφηεζε ήηαλ

αξρηθά ζπάληα απφ ηνλ δέθαην έλαην αηψλα ππθλψλνπλ ηα παξαδείγκαηα πην

καθξφρξνλσλ ρξεκαηνδνηήζεσλ. Οη Rothchilds ηνπ Παξηζηνχ ρξεκαηνδφηεζαλ ηνπο

γαιιηθνχο ζηδεξνδξφκνπο θαζψο θαη γαιιηθά θαη βειγηθά κεηαιιεία θαη ζηδεξνπξγεία. Σν

ίδην έθαλε θαη ην παξάξηεκα ηεο ηξάπεδαο ζηε Βηέλλε ρξεκαηνδνηψληαο ηνπο

απζηξηαθνχο ζηδεξνδξφκνπο θαζψο θαη κεηαιιεία. Ζ Banque Seilliere ζπλελψζεθε κε

ηνλ εκπνξηθφ νίθν Μπνπάγθ γηα λα επαλαιεηηνπξγήζεη ην ζηδεξνπξγείν ζην Le Creusot

ην 1836. (Landes Ο Πινχηνο θαη ε Φηψρεηα ησλ Δζλψλ ζ 334). «Απηέο νη κηθξέο

εηαηξείεο είραλ πεξηζζφηεξν εχξνο θαη επηθάλεηα απφ φζε θαηλφηαλ» γξάθεη ν Landes.

ηηο κηθξφηεξεο πφιεηο ηδξχνληαλ κηθξφηεξνη νίθνη πνπ θάιππηαλ ηελ αλάγθε

ρξεκαηνδφηεζεο κηαο κηθξφηεξεο πεξηνρήο φπσο, γηα παξάδεηγκα ε Tadeaux Freres,

πνπ ηδξχζεθε ην 1809 ζηε Ληκφδ.

14

Ζ θξίζε ηνπ 1830 έθαλε θαλεξή ηελ αλάγθε αιιαγψλ ζηνλ ηξφπν ρξεκαηνδφηεζεο θαη

νη αδειθνί Pereire πξφηεηλαλ ηελ ίδξπζε κηαο πξνεμνθιεηηθήο ηξάπεδαο ε νπνία ζα

ζηεξηδφηαλ ζην θξάηνο θαη ζε ηδηψηεο. Οη πξαγκαηηθέο απηέο αλάγθεο, αιιά θαη ε

επίδξαζε ησλ ηδεψλ ηνπ Saint-Simon, νδήγεζαλ ζηε δεκηνπξγία ελαιιαθηηθψλ

πηζησηηθψλ ηδξπκάησλ. Ζ πξψηε ηξάπεδα ηεο λέαο απηήο κνξθήο ήηαλ ε Comptoir

d’Escompte ηνπ 1830-32. Έλαο λένο ηχπνο ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηδξχκαηνο

πξνζπαζνχζε λα δεκηνπξγεζεί. Ζ κεηνρηθή επελδπηηθή ηξάπεδα.

Σν λνκηθφ θαζεζηψο φκσο ζηε Γαιιία, γηα ηε ζχζηαζε εηαηξεηψλ, δελ άθελε πνιιά

πεξηζψξηα γηα ηε ζχζηαζε κεηνρηθψλ εηαηξεηψλ. Οη πξψηεο ινηπφλ επελδπηηθέο ηξάπεδεο

αλαγθάζηεθαλ, απφ ην Ναπνιεφληεην θψδηθα, λα ιεηηνπξγήζνπλ σο societes en

commandite ζηηο νπνίεο κφλν ν αθαλήο εηαίξνο είρε πεξηνξηζκέλε επζχλε. Σα πην

πξψηκα παξαδείγκαηα ηέηνησλ ηξαπεδψλ ζηελ Δπξψπε ήζαλ νη εκηδεκφζηεο Societe

General ζηηο Βξπμέιιεο θαη ε Seehanblurg ζην Βεξνιίλν.

Σν 1837 ν Jacques Laffitte ίδξπζε ηελ Caisse General du Commerce et de l’ Industrie ε

νπνία δερφηαλ ηνθνθφξεο θαηαζέζεηο θαη έθαλε επελδχζεηο ζηε βηνκεραλία ηφζν ζηε

Γαιιία φζν θαη αιινχ. Ζ βειγηθή Societe General, ηδξπκέλε απφ ην Γνπιηέικν ηνλ Α’,

αλέπηπμε γξήγνξα ηηο εξγαζίεο ηεο θαη κέζα ζε ηξία ρξφληα, απφ ην 1835 σο ην 1839,

νξγάλσζε ηξηάληα κία επηρεηξήζεηο κε ζπλνιηθά θεθάιαηα 100 εθαηνκκπξίσλ θξάγθσλ.

Ζ ίδξπζε φκσο ηεο Σξάπεδαο ηνπ Βειγίνπ, ην 1835, νδήγεζε ζε ζχγθξνπζε ηεο δχν

ηξάπεδεο κε απνηέιεζκα ε θξίζε ηνπ 1838 λα νδεγήζεη ζηελ απνθάιπςε ηεο βαζηθήο

αδπλακίαο ησλ επελδπηηθψλ ηξαπεδψλ, ηελ αδπλακία δειαδή ξεπζηνπνίεζεο ησλ

πεξηνπζηαθψλ ηνπο ζηνηρείσλ ζε πεξίνδν θξίζεο, αιιά θαη ηελ αλππαξμία δαλεηζηή

έζραηεο αλάγθεο φπσο αλαθέξεη ν Cottrell.

Σα ίδηα αηηήκαηα ρξεκαηνδφηεζεο, ηεο βηνκεραλίαο θπξίσο, πξνβάιινληαλ θαη ζηηο

γεξκαληθέο ρψξεο. Υξεκαηνπηζησηηθνί νίθνη, παξφκνηνη κε ηνπο γαιιηθνχο,

δεκηνπξγήζεθαλ, απφ ηηο αξρέο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα θαη ζηηο γεξκαλφθσλεο

ρψξεο. ηηο πεξηνρέο απηέο νη ηδησηηθνί απηνί ρξεκαηνπηζησηηθνί φκηινη είραλ ην φλνκα

Hofbankiers θαη ζηε Βηέλλε ηνπ 1830 θπξηαξρνχζαλ νη φκηινη Baron Sina θαη Arnstein &

Eskeles. Μεγάιν κέξνο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ησλ ηξαπεδηθψλ απηψλ νκίισλ

θαηεπζπλφηαλ ζην εκπφξην θαη ζηελ εμππεξέηεζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Ζ πξαθηηθή

απηή ήηαλ εθείλε πνπ ζηε Βξεηαλία έγηλε γλσζηή σο εκπνξηθή ηξαπεδηθή (merchant

banking). Ζ ρξεκαηνδφηεζε είρε γίλεη κάιινλ αξθεηά εχθνιε. «Σα δηαζέζηκα ζηνηρεία

δείρλνπλ φηη ε ηξαπεδηθή απηή, παξά ην ancien regime (ηνπ παιαηνχ θαζεζηψηνο),

κπνξνχζε λα θηλεηνπνηήζεη άθζνλνπο ρξεκαηννηθνλνκηθνχο πφξνπο θαη κάιηζηα θζελά-

κεξηθέο θνξέο κε θφζηνο ρακειφηεξν απφ εθείλν ηνπ Λνλδίλνπ» δηαπηζηψλεη ν Platt.

Ζ κεγάιε νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ 1848 θαη ε θνηλσληθή έθξεμε πνπ ηε ζπλφδεπζε, αιιά

θαη ε ίδηα ε αλάπηπμε θαη σξίκαλζε ηεο βηνκεραλίαο θαη ηνπ θαπηηαιηζκνχ, είρε

αληίθηππν θαη ζηνλ ηξαπεδηθφ ηνκέα. Δθείλν πνπ νπζηαζηηθά είρε αιιάμεη ήηαλ φηη ε

ρξεκαηνδφηεζε ηεο βηνκεραλίαο θαη ησλ ζηδεξνδξφκσλ απαηηνχζε πιένλ αξθεηά

θεθάιαηα. Ο παιηφο ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο δελ αξθνχζε πιένλ. Σν 1848 ηδξχζεθαλ

λέα ηξαπεδηθά ηδξχκαηα ζηε Γαιιία, ε Credit Foncier θαη ε Credit Mobiller έρνληαο ζα

ζηφρν ηνπο ηελ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο. Ζ Credit Mobiller είρε ζρεδηαζηεί σο γεληθή

ηξάπεδα αλ θαη πξνεξρφηαλ νπζηαζηηθά απφ ηελ ρξεκαηνδφηεζε ησλ ζηδεξνδξφκσλ.

15

Ζ ηξάπεδα αλαπηχρζεθε γξήγνξα θαη ην 1856 ρεηξηδφηαλ ηε ρξεκαηνδφηεζε δεθαέμη

κεγάισλ βηνκεραληθψλ κνλάδσλ θαη ρξεκαηννηθνλνκηθψλ επηρεηξήζεσλ κε ζπλνιηθή

θεθαιαηνπνίεζε ελφο εθαηνκκπξίνπ θξάγθσλ. Σν πνζφ απηφ αληηπξνζψπεπε ην έλα

πέκπην ηεο θεθαιαηνπνίεζεο φισλ ησλ ρξενγξάθσλ πνπ απνηεινχζαλ αληηθείκελν

δηαπξαγκάηεπζεο ζην ρξεκαηηζηήξην ηνπ Παξηζηνχ. Παξ’ φηη ν βαζκφο επίδξαζεο ηεο

Credit Mobiller θαη ησλ ηξαπεδψλ ηνπ είδνπο ηεο ζηελ εθβηνκεράληζε απνηειεί ζεκείν

ηξηβήο κεηαμχ ησλ κειεηεηψλ είλαη κάιινλ ζσζηφ πσο απνηέιεζαλ έλα κεηαβαηηθφ

ζηάδην κεηαμχ ησλ παιηψλ νηθνγελεηαθψλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ νίθσλ θαη ησλ ζχγρξνλσλ

ηξαπεδψλ.

«…θαη ε Γαιιία δεκηνχξγεζε έλα θνπάδη απφ caisses (ηακεία)-κεηνρηθέο ζπλεηαηξηθέο

επηρεηξήζεηο πεξηνξηζκέλεο επζχλεο (commadites par action) γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ

ηε βηνκεραλία κεζνπξφζεζκα θαη βξαρππξφζεζκα» γξάθεη ν Landes (Landes ζ 335).

Σν θαζεζηψο ηεο Γαιιίαο άξρηζε λα επλνεί ηε δεκηνπξγία λέσλ πηζησηηθψλ ηδξπκάησλ

ζε βάξνο ησλ παιηψλ εθδνηηθψλ ηξαπεδψλ θαη ε Credit Mobiller αλαδηνξγαλψζεθε ελψ ν

Emile Pereire ίδξπζε ην 1854 ηελ Comptoir National d’ Escompte de Paris.

«Ζ Γαιιία ήηαλ ην ρσλεπηήξη ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ αηηίσλ θαη απνηειεζκάησλ»

επηζεκαίλεη ν Cottrell Σελ επνρή απηή φκσο ην θεθάιαην δελ έιεηπε θαη νη ηξάπεδεο ηνπ

είδνπο ηεο Credit Mobiller δελ ήζαλ ηφζν απαξαίηεηεο θαη ε ηξάπεδα δηαιχζεθε ην 1867.

«Οη Γάιινη επελδπηέο κπνξνχζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ θαη λα πιεξψζνπλ γηα ηηο

αλαπηπμηαθέο ηξάπεδεο, δηφηη ε ρψξα είρε ήδε ζπζζσξεχζεη πνιχ ηδησηηθφ θεθάιαην. ’

απηφ ην ζεκείν, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα-θαη ζε αληίζεζε κε ηνλ ηζηνξηθφ κχζν-ε Credit

Mobiller θαη νη κηκεηέο ηεο ζηε Γαιιία δελ ήηαλ θαη πνιχ αλαγθαίνη» (Landes ζ 336).

Μάιινλ ηζρχεη ε άπνςε πνπ δηαηππψλεη ν Cottrell πσο «Κάησ απφ απηή ηελ νπηηθή

γσλία, ε Credit Mobiller, αιιά θαη πνιινί κηκεηέο ηεο, ζε φιε ηελ Δπξψπε ζηα κέζα ηνπ

19νπ αηψλα, δελ απνηεινχζε επαλαζηαηηθή αζπλέρεηα ζηε ρξεκαηννηθνλνκηθή εμέιημε.

Μάιινλ, ήηαλ έλα εμειηθηηθφ βήκα, κηα απάληεζε ζηε κεηαβαιιφκελε θχζε ηνπ

θεθαιαίνπ θαη ηνπ θαπηηαιηζκνχ».

Σν 1863 ηδξχζεθε ε Credit Lyonnais γηα λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ρξεκαηνδφηεζεο

ησλ βηνκεραληψλ κεηαιινπξγίαο, κεηαμηνχ θαη ρεκηθψλ ηεο Lyon αιιά γξήγνξα

επεθηάζεθε ζε εζληθφ επίπεδν έρνληαο, απφ ην 1878 θαη κεηά, εβδνκήληα

ππνθαηαζηήκαηα, κεξηθά εθ ησλ νπνίσλ ζην εμσηεξηθφ. Έθηνηε ε Credit Lyonnais έγηλε ε

κεγαιχηεξε ηξάπεδα ηεο Γαιιίαο κε θαηαζέζεηο πνπ αλέξρνληαλ ζηα 193 εθαηνκκχξηα

θξάγθα θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα. Αλ θαη μεθίλεζε σο

επελδπηηθή ηξάπεδα ε Credit Lyonnais θαηάθεξε λα κεηαβάιιεη ηηο εξγαζίεο ηεο,

αληαπνθξηλφκελε ζηηο κεηαβνιέο ηνπ νηθνλνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο,

δερφκελε θαηαζέζεηο, κεηαβηβάδνληαο ρξεκαηηθά πνζά θαη ρνξεγψληαο πηζηψζεηο.

ηε Γεξκαλία νη αλαπηπμηαθέο ηξάπεδεο είραλ θαιχηεξε ηχρε απφ απηέο ηεο Γαιιίαο

θαηνξζψλνληαο λα δηεπξχλνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο θαη λα παίμνπλ έλα δηαθνξεηηθφ

ξφιν. Υξεκαηνδνηνχζαλ βηνκεραλίεο επνπηεχνληαο ηηο επηδφζεηο ηνπο, αλέπηπζζαλ

εκπνξηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ήζαλ ηαπηφρξνλα θαη ηξάπεδεο θαηαζέζεσλ. Ζ

δξαζηεξηφηεηα απηή ησλ γεξκαληθψλ ηξαπεδψλ είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηελ άκεζε ζρέζε

ησλ ηξαπεδψλ κε ηε γεξκαληθή βηνκεραλία θαη ηνλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν αλάπηπμεο ηνπ

γεξκαληθνχ απφ ηνλ αγγιηθφ, γηα παξάδεηγκα, θαπηηαιηζκφ. Οη κεγαιχηεξεο απφ απηέο

ηηο ηξάπεδεο ήζαλ ε Darmstadter Bank, ηδξπκέλε ην 1853 ζαλ αθξηβέο αληίγξαθν ηεο

16

Credit Mobiller, ε Deutsche Bank, ε Discontogesellschaft ηδξπκέλε ζην Βεξνιίλν ην

1851 ζην πξφηππν ηεο Comptoir d’ Escompte, θαη ε Dresdner Bank.

Μεηαμχ ηνπ 1870 θαη ηνπ 1913 ε ινγηζηηθή αμία ηνπ ελεξγεηηθνχ απηψλ ησλ ηξαπεδψλ

απμήζεθε απφ 600 εθαηνκκχξηα κάξθα πεξίπνπ ζε 17,5 δηζεθαηνκκχξηα κάξθα. Καζψο

έλα κέξνο ηνπ ελεξγεηηθνχ απηνχ ήηαλ κεηνρέο βηνκεραληψλ ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο

ησλ γεξκαληθψλ ηξαπεδψλ ζηε βηνκεραλία απμήζεθε απφ 6% ην 1870 ζε πάλσ απφ

20% ην 1913. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ ηξαπεδψλ ήηαλ ζηε βαξηά

βηνκεραλία. Ζ επίδξαζε ηεο Credit Mobiller κπνξεί λα εληνπηζηεί επίζεο ζε ηξαπεδηθέο

επηρεηξήζεηο πνπ ίδξπζαλ νη Rothchilds φπσο ε Credit-Anstalt ηεο Βηέλλεο θαη ε Berliner

Handelsgsellchaft ηεο πεξηφδνπ 1856-57.

Απφ ηα κέζα πεξίπνπ ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα νη επελδπηηθέο ηξάπεδεο είραλ αξρίζεη

λα αλαιακβάλνπλ, ζε θάπνην βαζκφ, ηε βηνκεραληθή ρξεκαηνδφηεζε θαη θάπνηεο

ηξάπεδεο είραλ ήδε ζεκαληηθά ζπκθέξνληα ζηε βηνκεραλία θαη ηδηαίηεξα ζηε βαξηά. Ζ

βαζηά θαη καθξνρξφληα χθεζε πνπ άξρηζε ην 1873 επεξέαζε ζνβαξά ηηο επελδπηηθέο

ηξάπεδεο δεκηνπξγψληαο ζνβαξέο δεκηέο ζε αξθεηέο απφ απηέο. ηε Γαιιία ε Credit

Lyonnais απνθάζηζε λα απεκπιαθεί απφ ηε βηνκεραληθή ηξαπεδηθή. Μεηά ην 1873 νη

βηνκεραληθέο ηξαπεδηθέο εξγαζίεο, θη ελψ άξρηδε ε κεγάιε χθεζε ζηηο θαπηηαιηζηηθέο

ρψξεο θαη ε αλεζπρία κεγάισλε, αλαπηχρζεθαλ κπαίλνληαο ζε κηα λέα βάζε

πξνηηκψληαο ηηο βξαρπρξφληεο πηζηψζεηο ζε κεγάιεο βηνκεραληθέο κνλάδεο.

«Χζηφζν, νη ξίδεο ηεο βηνκεραληθήο ηξαπεδηθήο είραλ εηζρσξήζεη ζε ζηέξεν έδαθνο

ήδε απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1870… Αλ ππάξρεη θάπνηα δηαθνξά αλάκεζα ζηηο

ηξαπεδηθέο πξαθηηθέο ηεο επεηξσηηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Αγγιίαο, απηή πξέπεη λα

δεκηνπξγήζεθε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1890 θαη κεηά» γξάθεη ν Cottrell (ζην Aldcroft-Ville

Ζ Δπξσπατθή Οηθνλνκία 1750-1914 ζ 327). ηε Γεξκαλία, θαζψο ε θξίζε εθδειψζεθε

ζρεηηθά ήπηα θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ξπζκίζεηο ζηα κεγάια ρξεκαηηζηήξηα ηεο

Γεξκαλίαο, είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηελ ελίζρπζε ηεο ζέζεο ησλ κεγάισλ γεξκαληθψλ

ηξαπεδψλ. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1910 ηα ζπλνιηθά ίδηα θεθάιαηα ησλ γεξκαληθψλ

ηξαπεδψλ αλέξρνληαλ ζην 23,5% ηνπ ελεξγεηηθνχ ηνπο ζε ζχγθξηζε κε ην 9,7 ησλ

βξεηαληθψλ ηξαπεδψλ.

Καηά ηελ θξίζε πνπ μεθίλεζε ην 1873 θαη ζπλερίζηεθε σο ηε δεθαεηία ηνπ 1890 πνιιέο

ηξάπεδεο πηψρεπζαλ ζε φιεο ηηο αλεπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο. ην

ρξεκαηηζηεξηαθφ θξαρ ζηε Λπφλ ηνπ 1882 πηψρεπζε ε Σξάπεδα ηεο Λπφλ, ε Σξάπεδα

ηνπ Λίγεξα θαη ιίγν κεηά ε «Union Generale». Πξνο ην ηέινο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα,

θη ελψ ε χθεζε ππνρσξνχζε, άξρηζε λα επαλαθάκπηεη θαη ε βηνκεραληθή ηξαπεδηθή. ηε

Γεξκαλία φπνπ ε βηνκεραληθή ηξαπεδηθή είρε ζπλέρεηα απφ ηελ θαηαζθεπή ησλ

ζηδεξνδξνκηθψλ δηθηχσλ ζηε ρξεκαηνδνηηθή ζηήξημε ησλ κεγάισλ βηνκεραληψλ θαη

θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο, ε ηαθηηθή ζπλερίζηεθε θαη θαηά ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ

εηθνζηνχ αηψλα.

Ζ ίδηα δηαδηθαζία ηεο ζπγθέληξσζεο θαη ζπγθεληξσπνίεζεο, πνπ παξαηεξήζεθε γηα ην

ζχλνιν ησλ επηρεηξήζεσλ θαη’ απηή ηελ πεξίνδν, παξαηεξείηαη θαη ζηηο ηξάπεδεο ηεο

Γεξκαλίαο. Καηά ηελ θξίζε ηνπ 1873 εβδνκήληα ηξάπεδεο πηψρεπζαλ θαη πξηλ πξνιάβεη

λα ηειεηψζεη ε θξίζε ηνπ 1873 έξρεηαη ε θξίζε ηνπ 1901 ε νπνία θαη μεθαζάξηζε, γηα ηελ

ψξα, ηελ θαηάζηαζε ζηηο γεξκαληθέο ηξάπεδεο. Ζ «Deutsche Bank» απνξξνθά 49

17

άιιεο ηξάπεδεο, ε «Dresdner Bank» απνξξνθά 46 θαη ε «Disconto Bank» απνξξνθά

άιιεο 28.

Πξνο ην ηέινο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα ε πνιηηηθή ελνπνίεζε ηεο Ηηαιίαο ζπλνδεχηεθε

απφ ηελ βηνκεραληθή αλάπηπμε ηδηαίηεξα ηεο βφξεηαο Ηηαιίαο κε ηνλ πδξνειεθηξηζκφ, ηελ

αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο ζηδήξνπ θαη ράιπβα, ηεο βηνκεραλίαο ρεκηθψλ θαη ηεο

απηνθηλεηνβηνκεραλίαο. Ζ αλάπηπμε απηή ζηεξίρζεθε θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ ηξαπεδψλ

απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1880. ηελ αλάπηπμε ησλ ηηαιηθψλ ηξαπεδψλ ππνβνήζεζαλ, κε ηελ

πξνζθνξά πφξσλ, θαη γεξκαληθέο ηξάπεδεο. Σελ πξψηε δεθαεηία ηνπ εηθνζηνχ αηψλα νη

κεγαιχηεξεο ηηαιηθέο ηξάπεδεο ήζαλ ε Banca Commerciale Italiana, ε νπνία ηδξχζεθε

ζην Μηιάλν ην 1894 κε θεθάιαηα ηεο γεξκαληθήο Otto Joel, θαη ε Credito Italiano. Σν

1870 ηδξχζεθε ζηε Γέλνβα ε ηξάπεδα ηεο Γέλνβαο ε νπνία ην 1895 αγφξαζε ηελ

ηξάπεδα Vonwiller θαη άιιαμε ην φλνκά ηεο ζε Credito Italiano ελψ ην1880 ηδξχζεθε ε

Banco di Roma.

Οη Banca Commerciale Italiana θαη Credito Italiano αλαπηχρζεθαλ γξήγνξα θαη

έθζαζαλ λα ειέγρνπλ πάλσ απφ ην 60% ηνπ ζπλνιηθνχ ελεξγεηηθνχ φισλ ησλ κεγάισλ

ηηαιηθψλ ηξαπεδψλ. Οη δχν ηξάπεδεο ζπλεξγάδνληαλ ζηε δηάζεζε ρξενγξάθσλ αιιά θαη

ζε έλα νιφθιεξν πιέγκα ρξεκαηνπηζησηηθψλ εξγαζηψλ. Αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα

ησλ γεξκαληθψλ ηξαπεδψλ ρνξεγνχζαλ θαη δάλεηα καθξνρξφληα ζε βηνκεραληθέο

επηρεηξήζεηο κεηαηξέπνληάο ηεο ζε ζπκκεηνρηθέο θαη απνθηψληαο έηζη ζεκαληηθή

ζπκκεηνρή ζηε κεγάιε βηνκεραλία. Ζ Banca Commerciale Italiana επέλδπε φιν θαη

πεξηζζφηεξν ζε πδξνειεθηξηθνχο ζηαζκνχο, κε ηελ αξρή λα γίλεηαη κε ηελ Societa

Edison, αιιά θαη ζε άιιεο κεγάιεο βηνκεραλίεο φπσο κε ηνλ παξαγσγφ

ππεξθσζθνξηθψλ ιηπαζκάησλ Unione Italiana Concimi.

«Ζ πείξα ηεο Ηηαιίαο απφ ην 1890 σο ην 1914 δείρλεη, ίζσο, έλα αθξαίν απνηέιεζκα

ζηε βηνκεραληθή-ρξεκαηννηθνλνκηθή νξγάλσζε πνπ πξνέθπςε απφ ηελ αιιειεπίδξαζε

αλάκεζα ζηε «λέα» ηξάπεδα θαη ηελ έλαξμε ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο» γξάθεη ν

Cottrell (ζην Aldcroft-Ville ζ 332).

Καηά ηνλ δέθαην έλαην αηψλα ηα θέξδε θαη νη απνηακηεχζεηο ηεο επξσπατθήο αζηηθήο

ηάμεο απμάλνληαλ ζαλ απνηέιεζκα ηεο βηνκεραληθήο αλάπηπμεο. Δθηφο, επνκέλσο, απφ

ηνπο παξαπάλσ ξφινπο ησλ ηξαπεδψλ απηέο έπαηδαλ έλα θεληξηθφ ξφιν ζηηο

ρξεκαηννηθνλνκηθέο ξνέο πξνο ην εμσηεξηθφ. Μέρξη ην 1850 ε Βξεηαλία ήηαλ ν

θπξηφηεξνο εμαγσγέαο ρξεκαηνδνηηθνχ θεθαιαίνπ ζηνλ θφζκν. Παξ’ φιεο ηηο δπζθνιίεο

ζηνλ θαζνξηζκφ απηψλ ησλ ξνψλ εθηηκάηαη φηη ην 1870 νη εμαγσγέο θεθαιαίνπ ηεο

Βξεηαλίαο αλέξρνληαλ απφ 0,5 σο 0,7 δηζεθαηνκκχξηα ζηεξιίλεο. Οη παιαηέο ηξάπεδεο

ήζαλ ν θχξηνο θνξέαο ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο δηακεζνιάβεζεο θαηά ηελ πξψηε

πεληεθνληαεηία ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα. ηε Βξεηαλία ν ξφινο απηφο εμαθνινπζνχζε

λα είλαη έξγν ησλ παιηψλ ηξαπεδψλ κέρξη ηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν, ελψ ζηελ

επεηξσηηθή Δπξψπε απμαλφηαλ ζπλερψο ν ξφινο ησλ λέσλ επελδπηηθψλ ηξαπεδψλ.

ηηο ακεξηθαληθέο απνηθίεο ηξάπεδεο άξρηζαλ λα ηδξχνληαη θαηά ηελ πξψηε

πεληεθνληαεηία ηνπ δέθαηνπ φγδννπ αηψλα, ηδηαίηεξα ζηε Νέα Αγγιία, ζηε Βηξηδίληα θαη

ζηε Νφηηα Καξνιίλα. Ζ πην ζεκαληηθή απφ ηηο πξψηεο απηέο ηξάπεδεο ήηαλ ην

«Δξγνζηάζην ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο ηεο Μαζαρνπζέηεο», ην νπνίν εμέδσζε έληνθα

ηξαπεδνγξακκάηηα κε νλνκαζηηθφ ηφθν ζε απηνχο πνπ ζπλέβαιαλ ζηα θεθαιαηνπρηθά

απνζέκαηα θαη κε αζθάιεηα ηελ αθίλεηε πεξηνπζία ησλ κεηφρσλ. (Galbraith Σν ρξήκα ζ

18

63). Ζ πξνζπάζεηα φκσο απηή αλαθφπεθε απφ ηε Βξεηαλία ε νπνία απνθάζηζε ηελ

εθαξκνγή θαη ζηηο απνηθίεο ηνπ Νφκνπ πεξί κεηνρηθψλ εηαηξεηψλ πνπ ίζρπε ζηε

Βξεηαλία.

Μεηά ηνλ πφιεκν ηεο αλεμαξηεζίαο άξρηζαλ θαη νη πξνζπάζεηεο γηα ηελ ίδξπζε

Κεληξηθήο Σξάπεδαο ζηηο ΖΠΑ. Ζ Κεληξηθή Σξάπεδα ησλ ΖΠΑ μεθίλεζε ηηο εγγξαθέο,

γηα ζπκκεηνρή ζην κεηνρηθφ ηεο θεθάιαην, ην 1791 θαη ζχκθσλα κε ην θαηαζηαηηθφ ηεο

είρε ην πξνλνκηαθφ δηθαίσκα λα δηαηεξεί νλνκαζηηθφ θεθάιαην 10 εθαηνκκπξίσλ

δνιαξίσλ κε ηελ νκνζπνλδηαθή θπβέξλεζε λα αλαιακβάλεη ηελ ππνρξέσζε ηεο

ελίζρπζήο ηνπ κε 2 εθαηνκκχξηα δνιάξηα. Σν ζχλνιν ησλ κεηνρψλ ηεο Σξάπεδαο

αλεξρφηαλ ζηηο 25.000 κεηνρέο κε αλψηαην φξην θαηνρήο απφ έλα άηνκν ηηο 1.000

κεηνρέο. Σειηθά ε Σξάπεδα άξρηζε λα ιεηηνπξγεί κε 675.000 δνιάξηα κεηξεηά. ηα

επφκελα είθνζη ρξφληα ε Σξάπεδα δεκηνχξγεζε νθηψ ππνθαηαζηήκαηα.

Οη ππφινηπεο ηξάπεδεο ζηηο ΖΠΑ ήζαλ ιίγεο. Καηά ην 1805 γχξσ ζηηο 75 ηξάπεδεο

ιεηηνπξγνχζαλ ζηηο ΖΠΑ, φιεο ζηηο αλαηνιηθέο πνιηηείεο. Ζ Κεληξηθή Σξάπεδα ησλ ΖΠΑ

επέβαιε αξθεηνχο πεξηνξηζκνχο ζηελ εμαξγχξσζε ησλ γξακκαηίσλ εθείλσλ ησλ

ηξαπεδψλ πνπ δελ ηα αληάιιαζαλ ακέζσο κε θέξκαηα, αλ θαη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο

βνήζεζε θάπνηεο απφ ηηο θαιέο πνιηηεηαθέο ηξάπεδεο φηαλ αληηκεηψπηδαλ δπζθνιίεο.

Όπσο θαη ζηε Βξεηαλία ε Κεληξηθή Σξάπεδα είρε αξθεηνχο νη νπνίνη αξλνχληαλ λα

απνδερηνχλ ην ξφιν ηεο σο ξπζκηζηή.

Σαπηφρξνλα έλα θχκα θαρππνςίαο δηέηξερε ηηο ΖΠΑ γηα ην ξφιν ησλ ηξαπεδψλ. Σν

θιίκα απηφ εληζρχζεθε απφ ηηο άιιεο ηξάπεδεο νη νπνίεο έβιεπαλ ηνλ έιεγρν πνπ

αζθνχζε ε Κεληξηθή Σξάπεδα ζαλ εκπφδην ζηα ζρέδηά ηνπο. Σν απνηέιεζκα φισλ

απηψλ ήηαλ λα κελ εγθξηζεί ην θαηαζηαηηθφ ηεο Κεληξηθήο Σξάπεδαο ην 1810. Σα

παξαπάλσ νδήγεζαλ ζε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηξαπεδψλ θαηά ηελ ακέζσο επφκελε

πεξίνδν. Οη πνιηηεηαθέο ηξάπεδεο απφ 88 ην 1811 έγηλαλ 208 ην 1815. Μφλν ζηελ

Πελζπιβάληα θαη κε κηα κνλάρα απφθαζε ηνπ λνκνζεηηθνχ ζψκαηνο θπξψζεθαλ ηα

θαηαζηαηηθά 37 ηξαπεδψλ. «Κάζε ηνπνζεζία πνπ ήηαλ αξθεηά κεγάιε γηα λα έρεη κηα

εθθιεζία, κηα ηαβέξλα ή έλα ζηδεξνπξγείν, ζεσξήζεθε θαηάιιειν κέξνο γηα ηε

δεκηνπξγία κηαο ηξάπεδαο» γξάθεη ν Galbraith (Σν ρξήκα ζ 83).

Σν 1814 έγξαθε ν Jepherson: «Πάληνηε ήκνπλ ν ερζξφο ησλ ηξαπεδψλ. Όρη απηψλ

πνπ πξνεμνθινχζαλ ζε θέξκαηα αιιά απηψλ πνπ επέβαιαλ ηα δηθά ηνπο

ραξηνλνκίζκαηα ζηελ θπθινθνξία θαη έηζη εμαθάληδαλ ηα θέξκαηά καο. Ο δήινο κνπ

ελαληίσλ απηψλ ησλ ηδξπκάησλ ήηαλ ηφζν ζεξκφο θαη μεθάζαξνο γηα ην θαηεζηεκέλν

ησλ ηξαπεδψλ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ, πνπ κε πεξηγεινχζε ζαλ λα ήκνπλ καληαθφο,

απηή ε αγέιε ησλ ηξαπεδνεκπφξσλ πνπ γχξεπαλ λα αξπάμνπλ απφ ην ιαφ ηα απαηειά

θαη άθαξπα θέξδε ηνπο…» (αλαθέξεηαη ζην Galbraith Σν ρξήκα ζ 80).

Σν λνκηζκαηηθφ ράνο πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ην 1812 θαη κεηά έθαλε αλαγθαία θαη

πάιη ηελ χπαξμε κηαο ειεγθηηθήο θαη ξπζκηζηηθήο αξρήο κε απνηέιεζκα ηελ ίδξπζε, ην

1816, ηεο Γεχηεξεο Κεληξηθήο Σξάπεδαο ηεο νπνίαο φκσο ήηαλ, θαη απηήο, ζχληνκε ε

δσή ηεο. Μεηά ηε δεχηεξε επαλεθινγή ηνπ Σδάθζνλ σο πξνέδξνπ ησλ ΖΠΑ ε Γεχηεξε

Κεληξηθή Σξάπεδα ησλ ΖΠΑ έραζε θάζε εμνπζία επί ησλ ηξαπεδψλ θαη θάζε ξπζκηζηηθφ

ξφιν ζηε λνκηζκαηηθή πνιηηηθή.

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηνλ αξηζκφ ησλ πνιηηεηαθψλ ηξαπεδψλ ζηηο ΖΠΑ

απφ ην 1811 σο ην 1860.

19

ΠΗΝΑΚΑ 1

ΠΖΓΖ: ΝΗΔΜΗ: The U.S Economy ζ 193

Παξά ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ηξαπεδψλ, φπσο βιέπνπκε ζηνλ πίλαθα, ηξάπεδεο

δεκηνπξγνχληαλ ζπλερψο θαη ηξάπεδεο πηψρεπαλ. Σν 1871-72 29 ηξάπεδεο αλέζηεηιαλ

ηηο εξγαζίεο ηνπο, ην 1873-74 αλέζηεηιαλ ηηο εξγαζίεο ηνπο 98. Σν 1878 έγηλαλ 140

αλαζηνιέο πιεξσκψλ, ην 1893 έγηλαλ 496 ελψ ην 1908 έγηλαλ 155. Σν 1907 θαη ην 1908

έθιεηζαλ 246 ηξάπεδεο. ηνλ επφκελν πίλαθα βιέπνπκε ηνλ αξηζκφ ησλ ηξαπεδψλ ζηηο

ΖΠΑ ζε δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηφδνπο θαζψο θαη ην ελεξγεηηθφ ηνπο.

ΠΗΝΑΚΑ 2

ΔΘΝΗΚΔ ΜΖ ΔΘΝΗΚΔ ΠΟΛΗΣΔΗΑΚΔ

ΑΡΗΘΜΟ ΔΝΔΡΓΖΣΗΚΟ (εθαηνκκχξηα

δνιάξηα)

ΑΡΗΘΜΟ ΔΝΔΡΓΖΣΗΚΟ (εθαηνκκχξηα

δνιάξηα)

ΑΡΗΘΜΟ

1863 66 17 1.466 1.192 1.466

1870 1.612 1.566 325 215 325

1880 2.076 2.036 1.279 1.364 650

1890 3.484 3.062 4.717 3.296 2.250

1900 3.731 4.944 9.322 6.444 5.007

1910 7.138 9.892 18.013 13.030 14.348

1920 8.024 23.267 22.885 29.827 20.635

1930 7.247 28.828 17.026 45.462 15.798

1940 5.16 36.81 9.912 42.913 9.238

ΠΖΓΖ: ΝΗΔΜΗ ζ 196

ηελ θξίζε ηνπ 1907, θη ελψ ν παληθφο δηέηξερε γηα κία αθφκε θνξά ηηο Ζλσκέλεο

Πνιηηείεο, ε θπβέξλεζε αλέιαβε λα ζψζεη κε ρξεκαηηθέο εληζρχζεηο ηηο παξαπαίνπζεο

θαη ρξενθνπεκέλεο ηξάπεδεο θαη ηνπο πηζησηηθνχο νξγαληζκνχο. Σα θξάηε ιεηηνπξγνχλ

κε κεγάιε ηαρχηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα φηαλ πξφθεηηαη λα εμππεξεηήζνπλ ηα

ζπκθέξνληα ηεο άξρνπζαο ηάμεο. Πξνθεηκέλνπ λα ζσζεί ε Δηαηξεία Δπελδχζεσλ ηεο

Ακεξηθήο «Ο Κνξηήιηνπ (ππνπξγφο νηθνλνκηθψλ ησλ ΖΠΑ) δελ είρε δηθαίσκα λα

θαηαζέζεη θξαηηθά θεθάιαηα ζε κηα εηαηξεία επελδχζεσλ. Απηφ ήηαλ ιεπηνκέξεηα. 35

ΔΣΟ ΑΡΗΘΜΟ ΠΟΛΗΣΔΗΑΚΧΝ ΣΡΑΠΔΕΧΝ

1811 88

1820 307

1830 329

1840 901

1850 814

1860 1.562

20

εθαηνκκχξηα θαηαηέζεθαλ ακέζσο ζηηο εζληθέο ηξάπεδεο θαη κε ηελ ίδηα γξεγνξάδα

αλαδαλείζηεθαλ ζηελ Δηαηξεία Δπελδχζεσλ ηεο Ακεξηθήο» γξάθεη ν Galbraith (Σν ρξήκα

ζ 123). Ζ ηαμηθή αιιειεγγχε ζε φιν ηεο ην κεγαιείν.

Παξάιιεια νη θξίζεηο αλέδεημαλ πάιη ηελ αλαγθαηφηεηα χπαξμεο Κεληξηθήο Σξάπεδαο

ζηηο ΖΠΑ θπξίσο σο δαλεηζηή χζηαηεο ζηηγκήο. Σν 1913 ςεθίζηεθε απφ ην Κνγθξέζν ην

Ννκνζρέδην γηα ηελ Οκνζπνλδηαθή Σξάπεδα. «Ξεπήδεζε απφ ηνλ παληθφ ηνπ 1907, κε

ηελ ηξνκαθηηθή ηνπ επηδεκία ηξαπεδηθψλ πησρεχζεσλ. Ζ ρψξα είρε θνπξαζηεί, κηα γηα

πάληα, απφ ηελ αλαξρία ηεο θιπδσληδφκελεο ηδησηηθήο ηξαπεδηθήο» έγξαςε ν

Samuelson. Με ην λνκνζρέδην δε δεκηνπξγήζεθε κηα Κεληξηθή Σξάπεδα αιιά κέρξη θαη

δψδεθα ηξάπεδεο κε ηελ εμνπζία λα αλήθεη ζε φιεο Αλ θαη ν θχξηνο ζηφρνο ηεο ίδξπζεο

ηεο FED ήηαλ ε απνθπγή ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ παληθψλ ε ξχζκηζε ηνπ λνκηζκαηηθνχ

ζπζηήκαηνο θαη ε δξάζε ηνπ ζπζηήκαηνο σο δαλεηζηή ηεο χζηαηεο ζηηγκήο, νη θξίζεηο

θάζε άιιν παξά απνθεχρζεθαλ. ηα είθνζη ρξφληα πξηλ ηελ ίδξπζε ηνπ ζπζηήκαηνο

είραλ πησρεχζεη 1.148 ηξάπεδεο ελψ ζηα είθνζη ρξφληα κεηά ηελ ίδξπζή ηνπ έθιεηζαλ

15.502 ηξάπεδεο.

Ζ FED δελ ήηαλ κηα θεληξηθή Σξάπεδα ηνπ ηχπνπ ησλ Κεληξηθψλ Σξαπεδψλ ησλ

επξσπατθψλ ρσξψλ. Έρεη σο κέιε ηεο ηξάπεδεο θαη ιεηηνπξγνχζε πεξηζζφηεξν σο έλαο

ζπιινγηθφο ηξαπεδίηεο θαη πνιχ ιηγφηεξν ή θαζφινπ σο έλαο θξαηηθφο νξγαληζκφο

ειέγρνπ θαη θαζνξηζκνχ ηεο λνκηζκαηηθήο θαη πηζησηηθήο πνιηηηθήο. ηε δηνίθεζή ηεο

ζπκκεηέρνπλ ηφζν θξαηηθνί παξάγνληεο φζν θαη κεγάινη ηξαπεδίηεο θξνληίδνληαο

πξσηίζησο γηα ηα ζπκθέξνληα ησλ κεγάισλ ηξαπεδψλ. ηα ελλεακειή δηνηθεηηθά

ζπκβνχιηα ησλ ηξαπεδψλ ηνπ ζπζηήκαηνο ηα έμη κέιε δηνξίδνληαλ απφ ηηο

ζπκκεηέρνπζεο ζην ζχζηεκα ηξάπεδεο θαη ηα ηξία απφ ηελ θπβέξλεζε. Οη εζληθέο

ηξάπεδεο ζπκκεηείραλ ππνρξεσηηθά ζην ζχζηεκα ελψ νη πνιηηεηαθέο ζπκκεηείραλ αλ ην

επηζπκνχζαλ. Σν 1929 ην 65% ησλ ηξαπεδψλ δελ είρε εληαρζεί ζην ζχζηεκα. Οη

ηξάπεδεο κέιε ήζαλ ππνρξεσκέλεο λα δηαηεξνχλ έλα ειάρηζην απνζεκαηηθφ, ζαλ

αληίθξηζκα γηα ηηο θαηαζέζεηο ηνπο, ζε ρξπζφ ή ζε ηζνδχλακν ηνπ ρξπζνχ βάζεη

βεβαηψζεσλ ηνπ ππνπξγείνπ νηθνλνκηθψλ.

Σα απνηειέζκαηα ηεο πνιηηηθήο ηεο FED ήζαλ ε κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε, ίζσο

λνκνηειεηαθά, θαη ζπγθεληξνπνίεζε ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ο Galbraith

αλαθεξφκελνο ζην Samuelson γξάθεη: «Παξαηεξεί πσο ε ζεκαζία ησλ απνθάζεσλ

ηνπ ζψκαηνο πνπ θαζνξίδεη ηελ θχξηα πνιηηηθή ηνπ ζπζηήκαηνο, ηεο Δπηηξνπήο Αλνηθηήο

Αγνξάο, θάλεη ηα κέιε ηνπ, κε δηθαηνινγεκέλε ππεξβνιή, ίζσο «ηελ πην ηζρπξή νκάδα

ηδησηψλ ζηελ Ακεξηθή»». Σα κέηξα πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ε FED ήζαλ ηα θιαζζηθά, θαη

θπζηθά αλαπνηειεζκαηηθά κέηξα, πνπ έπαηξλαλ θαη παίξλνπλ πάληα νη θεληξηθέο

ηξάπεδεο ζηηο ρψξεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ γηα ηελ απνθπγή ησλ θξίζεσλ. «Μηα θξίζε, φηαλ

είλαη ζνβαξή, απνδείρηεθε πσο μεπεξλάεη ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ

ζπζηήκαηνο» θαηά ηνλ Galbraith (Σν ρξήκα ζ 127). Σν 1935 ε πεξηθεξεηαθή νξγάλσζε

κε ηηο κέρξη θαη δψδεθα απνθεληξσκέλεο νκνζπνλδηαθέο ηξάπεδεο εγθαηαιείθηεθε θαη ε

ρψξα απέθηεζε κηα Κεληξηθή Σξάπεδα.

Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920 νη ηξάπεδεο έπαημαλ έλα θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ άλνδν ησλ

κεηνρψλ ζην ρξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο ρξεκαηνδνηψληαο ηελ θεξδνζθνπία. Ζ

αγνξαπσιεζία ρξενγξάθσλ γηλφηαλ κε ηελ παξαρψξεζε θεθαιαίσλ απφ ηηο εκπνξηθέο

ηξάπεδεο νη νπνίεο ρξεζηκνπνηνχζαλ θαηφπηλ ηηο ίδηεο απηέο κεηνρέο σο ελέρπξν θαη

21

έπαηξλαλ δάλεηα απφ ηελ Οκνζπνλδηαθή Σξάπεδα. Ζ ρξεκαηνδφηεζε απηή απφ ηελ

Οκνζπνλδηαθή Σξάπεδα έπαημε έλα ξφιν ζηε δεκηνπξγία ηεο θνχζθαο ζηα ρξεφγξαθα.

Ο ξφινο απηφο δελ πξέπεη λα κεγαινπνηεζεί αθνχ ηα δάλεηα απφ 23 δηζεθαηνκκχξηα

δνιάξηα ην 1921 αλήιζαλ κφλν ζηα 30 δηζεθαηνκκχξηα ην πξψην εμάκελν ηνπ 1929. Σα

δάλεηα φκσο πξνο ηνπο ρξεκαηνκεζίηεο πνπ θαηεπζχλνληαλ ζην ρξεκαηηζηήξην

αλέβεθαλ απφ 810 εθαηνκκχξηα δνιάξηα ην 1921 ζε 2,5 δηζεθαηνκκχξηα ζηηο αξρέο ηνπ

1929 ελψ θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο ηνπ 1929 δαλείδνληαλ 400 πεξίπνπ

εθαηνκκχξηα δνιάξηα ην κήλα.

Σα παξαπάλσ δείρλνπλ απιά πσο ππήξρε πνιχ πιενλάδνλ ρξήκα ζηηο ΖΠΑ απηή ηελ

πεξίνδν. Οη ηξάπεδεο δάλεηδαλ απηφ ην πιενλάδνλ ρξήκα κε εμαηξεηηθά επηηφθηα, ηεο

ηάμεο ηνπ 12% ή θαη παξαπάλσ. Αλ ζέινπκε λα αλαδεηήζνπκε θάπνπ ηελ

ρξεκαηηζηεξηαθή άλνδν θαη ηελ θεξδνζθνπία ηεο πεξηφδνπ πξέπεη κάιινλ λα ςάμνπκε

ζηε κεγάιε αχμεζε ησλ θεξδψλ ησλ βηνκεραληψλ πνπ ήηαλ απνηέιεζκα ηνπ ειέγρνπ

ησλ ηηκψλ, ηεο θαζήισζεο ησλ κηζζψλ θαη ηεο κείσζεο ηεο θνξνινγίαο. Όια απηά

άθελαλ πςειφ αδηάζεην πιεφλαζκα πνπ θάπνπ έπξεπε λα ηνπνζεηεζεί γηα λα

απνδψζεη θέξδε.

Δλψ ε θξίζε ζηηο ΖΠΑ ζπλερηδφηαλ ηα απνζεκαηηθά ησλ ηξαπεδψλ απμάλνληαλ

ζπλερψο. Σν 1932 νη ηξάπεδεο κέιε ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ ζπζηήκαηνο είραλ, θαηά κέζν

φξν, 256 εθαηνκκχξηα δνιάξηα πεξηζζφηεξα απνζεκαηηθά απ’ φζν επέβαιαλ νη

θαηαζέζεηο ηνπο. Σν 1933 ηα πιενλαζκαηηθά απνζεκαηηθά αλήιζαλ ζηα 528 εθαηνκκχξηα

δνιάξηα, ην 1934 ζηα 1,6 δηζεθαηνκκχξηα θαη ην 1936 έθηαζαλ ην έλα δηζεθαηνκκχξην

δνιάξηα. Σν 1940, θη ελψ ν δεχηεξνο παγθφζκηνο πφιεκνο είρε μεθηλήζεη, ηα

πιενλαζκαηηθά απνζεκαηηθά έθηαζαλ, θαηά κέζν φξν, ηα 6,3 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα.

Οη ηδησηηθέο απνηακηεχζεηο απφ 5,1% ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο ην 1940 έθηαζαλ ην

1944 ζην 25%. Σν ρξήκα πιεφλαδε ινηπφλ ζηηο ΖΠΑ ελψ ε θξίζε ζπλερηδφηαλ αιιά θαη

θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ. .

Ζ θξίζε ηνπ 1920 είρε ζαλ απνηέιεζκα πνιιέο ηξάπεδεο ζηηο ΖΠΑ λα νδεγεζνχλ ζε

πηψρεπζε. Σν 1921 έθιεηζαλ 505 ηξάπεδεο θαη ε δηαδηθαζία απηή ζπλερίζηεθε κέρξη ην

ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920. Οη πεξηζζφηεξεο πησρεχζεηο αθνξνχζαλ κηθξέο

πνιηηεηαθέο ηξάπεδεο ν αξηζκφο ησλ νπνίσλ ζπλερψο κεησλφηαλ. Ζ επέθηαζε θαη ην

βάζεκα ηεο θξίζεο ην 1930 νδήγεζαλ ζε κεγάινπο θιπδσληζκνχο ην ηξαπεδηθφ

ζχζηεκα, ζε φιν ηνλ αλαπηπγκέλν θφζκν. Ηδηαίηεξα νη ηξάπεδεο πνπ είραλ ππεξδαλείζεη

ζε βηνκεραλίεο πνπ επιήγεζαλ απφ ηελ θξίζε νδεγήζεθαλ ζε ρξεσθνπία. «Μεηά ην

1920, ε πξαγκαηηθή ζθαγή άξρηζε, θαη κεηά ην 1929 έθηαζε ηα φξηα ηεο επζαλαζίαο. ε

ηέζζεξα ρξφληα, μεθηλψληαο απ’ ην 1930, πεξηζζφηεξεο απφ ελληά ρηιηάδεο ηξάπεδεο θαη

ηξαπεδίηεο έπεζαλ ζην πεδίν ηεο κάρεο». (Galbraith Σν ρξήκα ζ 120). Σν 1930 έθιεηζαλ

ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο 1.345 ηξάπεδεο θαη ην 1931 άιιεο 2.294. Οη πεξηζζφηεξεο απφ

ηηο ηξάπεδεο απηέο δξαζηεξηνπνηνχληαλ θπξίσο ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία.

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 1932 νη πεξηζζφηεξεο ηξάπεδεο ζηηο ΖΠΑ, κε δηάθνξεο

δηθαηνινγίεο, έκεηλαλ θιεηζηέο αθνχ δελ είραλ ρξήκαηα λα δψζνπλ ζηνπο θαηαζέηεο

ηνπο. ην ηέινο ηνπ 1933 νη κηζέο απφ ηεο ηξάπεδεο πνπ ππήξραλ πξηλ ηελ έλαξμε ηεο

θξίζεο είραλ εμαθαληζηεί. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1930 ηξεηο ηξάπεδεο θπξηαξρνχλ ζην

ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ησλ ΖΠΑ. Ζ «Chase National Bank» ε «Νational City Bank of New

22

York» θαη ε «Guaranty Trust Co». Ζ δηαδηθαζία ηεο ζπγθέληξσζεο βξηζθφηαλ πάιη ζην

απφγεηφ ηεο.

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηνλ αξηζκφ ησλ ηξαπεδψλ ησλ ΖΠΑ θαη ην

ελεξγεηηθφ ηνπο απφ ην 1920 σο ην 1970.

ΠΗΝΑΚΑ 3

ΟΛΔ ΟΗ ΣΡΑΠΔΕΔ ΔΜΠΟΡΗΚΔ ΣΡΑΠΔΕΔ

FRM ΌΥΗ FRM

ΑΡΗΘΜΟ ΔΝΔΡΓΖΣΗΚΟ ΑΡΗΘΜΟ ΔΝΔΡΓΖΣΗΚΟ ΑΡΗΘΜΟ ΔΝΔΡΓΖΣΗΚΟ

1920 30.909 53.094 9.398 33.618 20.893 13.891

1930 24.273 74.290 8.315 47.349 15.364 16.776

1940 15.076 79.729 6.398 57.846 8.136 9.958

1950 14.676 179.165 6.882 133.724 7.264 23.190

1960 14.019 282.872 6.214 204.146 6.933 37.183

1970 14.187 611.305 5.804 431.543 7.683 98.368

ΠΖΓΖ: ΝΗΔΜΗ ζ 204

ηηο επξσπατθέο ρψξεο ε ηξαπεδηθή θξίζε πήξε ηε κεγαιχηεξε δηάζηαζή ηεο ην

θαινθαίξη ηνπ 1931, αξρήο γελνκέλεο κε ηελ θαηάξξεπζε ηεο Austrian Credit Anstalt ε

νπνία είρε ζπγθεληξψζεη ηα δχν ηξίηα ησλ ζπλνιηθψλ ηξαπεδηθψλ θαηαζέζεσλ ζηελ

Απζηξία. Μέζα ζε ζχληνκν δηάζηεκα ε ηξαπεδηθή θξίζε επεθηάζεθε ζηε Γεξκαλία θαη

ζηελ αλαηνιηθή Δπξψπε αξρηθά. Ζ ηξαπεδηθή θξίζε νδήγεζε ζε κεγάιε δήηεζε

θεθαιαίσλ θαη ζε ηζρπξή πίεζε, ηδηαίηεξα πξνο ηε Βξεηαλία απφ ηελ νπνία θαη

δηέξξεπζαλ πξνο ην εμσηεξηθφ 200 εθαηνκκχξηα ζηεξιίλεο ηνλ Ηνχιην θαη ηνλ Αχγνπζην

ηνπ 1931. Μεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν ην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα ζηεξίρζεθε

ζηελ πνιηηηθή εγεκνλία ησλ ΖΠΑ θαη ζηελ απμεκέλε νηθνλνκηθή θαη παξαγσγηθή

ηθαλφηεηά ηεο.

«Αζξφα πξνζθνξά ρξεκαηηθνχ θεθαιαίνπ πξνο δαλεηζκφ απφ ηξάπεδεο θαη άιια

ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα παξαηεξήζεθε επίζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο καθξάο

νηθνλνκηθήο άλζηζεο, ε νπνία ζηεξίρζεθε ζηελ χπαξμε αδξαλνχο ρξήκαηνο αηφκσλ θαη

εηαηξεηψλ θαη ζηελ νκαιή εμφθιεζε ησλ ρξεψλ» (Λαπαβίηζαο Itoh ζ 388). Ζ χπαξμε

απηνχ ηνπ ρξήκαηνο είρε ζαλ απνηέιεζκα ηα επηηφθηα λα παξακείλνπλ ρακειά ζε φιε

απηή ηελ πεξίνδν. Σα νλνκαζηηθά επηηφθηα θπκαίλνληαλ απφ 4 σο 6 ηνηο εθαηφ ζηηο

θπξηφηεξεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο θαη κε πξαγκαηηθνχο φξνπο ήζαλ γχξσ ζην 2% κεηαμχ

1960 θαη 1967.

Τπνζηεξίδσ πσο ν δηαρσξηζκφο απηφο ηνπ θεθαιαίνπ ζε παξαγσγηθφ, εκπνξηθφ θαη

ρξεκαηνπηζησηηθφ είλαη απιά αθαδεκατθή ζχιιεςε θαη ζε κηα θακηά ηζηνξηθή ζηηγκή δελ

ππήξμε έλαο ηέηνηνο απφιπηνο δηαρσξηζκφο. Σν έλα κεηαηξεπφηαλ ζην άιιν κε ζρεηηθή

επθνιία θαη ελψ ηε κηα ζηηγκή ν θάηνρνο ρξήκαηνο ήηαλ έκπνξνο ηελ επφκελε κπνξεί λα

ήηαλ βηνκήραλνο ή ηξαπεδίηεο. Οη δξαζηεξηφηεηεο απηέο κπνξεί λα αζθνχληαη ηελ ίδηα

ζηηγκή θαη παξάιιεια απφ ην ίδην άηνκν ή ηελ ίδηα εηαηξία. Σν κφλν θξηηήξην πνπ

23

θαζνξίδεη ην πνπ ζα ηνπνζεηεζεί ην θεθάιαην είλαη ην θέξδνο. Σε δηαδηθαζία απηή

κπνξνχκε λα ηελ παξαθνινπζήζνπκε ηδηαίηεξα ζηελ Αζία θαη ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή

φπνπ πνιινί έκπνξνη, ηδηαίηεξα Βξεηαλνί, εγθαηαζηάζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ

λαπνιεφληεησλ πνιέκσλ.

Καη ν ίδηνο ν Jones ππνζηεξίδεη: «Αθφκε θαη ην 1870 ε δηάθξηζε κεηαμχ εκπφξσλ θαη

ηξαπεδηηψλ ήηαλ δπζδηάθξηηε. Ο Gibbs γεθχξσζε ηνπο δχν απηνχο θφζκνπο-θαη δελ

ήηαλ ν κφλνο. Οη επηρεηξήζεηο φισλ ησλ εκπνξηθψλ νίθσλ ζπλδένληαλ ζηελά κε

ηξαπεδηθέο εξγαζίεο κέζα απφ ηελ παξνρή πίζηεο ζε πξνκεζεπηέο θαη πειάηεο, αιιά

θαη κε ηελ εκπινθή ηνπο ζε ζπλαιιαγέο κε μέλν ζπλάιιαγκα» (Geoffrey Jones: Απφ

ηνπο Δκπφξνπο ζηηο Πνιπεζληθέο. ζ 74). Καη απηφ δελ ίζρπε κφλν θαηά ηελ πεξίνδν

πνπ αλαθέξεη πην πάλσ ν Jones αιιά γηα καθξχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα φπσο θαη ν ίδηνο

ζε πνιιά ζεκεία ππνζηεξίδεη.

Καηά ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ εηθνζηνχ αηψλα νη ηξάπεδεο επεμέηεηλαλ ηε δξάζε ηεο

θαη εθηφο ηεο ρψξαο πνπ είραλ ηε βάζε ηνπο ηδξχνληαο ππνθαηαζηήκαηα ζε άιιεο

ρψξεο. Σν 1913 ε βειγηθή «Societe Generale» έρεη ηα ηξία πέκπηα ηνπ ελεξγεηηθνχ ηεο

ζε αμίεο εμσηεξηθνχ εθηφο Βειγίνπ. ηελ Απζηξία, ζηε Ρσζία, ζηνλ Καλαδά, ζηελ

Αξγεληηλή θαη ζηε Νέα Καιεδνλία. Ζ Deutsche Bank έρεη ζπγαηξηθέο ζηελ Αξγεληηλή, ζην

Πεξνχ, ζηε Βνιηβία, ζηε Βξαδηιία, ζηε Οπξνπγνπάε θαη ζηελ Ηζπαλία ελψ είρε

ζπκκεηνρέο ζηελ Διβεηία, ζην Ηξάθ θαη ζηελ Κίλα θαη ζπκθέξνληα ζηελ Οζσκαληθή

απηνθξαηνξία ζηελ Κεληξηθή Ακεξηθή, ζηελ Αλαηνιηθή θαη ζηε Νφηηα Αθξηθή. Ζ Disconto

Bank είρε ζπγαηξηθέο ζηε Βξεηαλία, ζηε Ρνπκαλία, ζηε Βνπιγαξία, ζηε Βξαδηιία θαη ζηε

Υηιή ζπκκεηνρέο ζην Βέιγην, ζηελ Ηηαιία, ζηελ Αξγεληηλή, ζηε Βξαδηιία, ζην Κακεξνχλ,

ζηε Γνπηλέα, ζηελ Αζία, ζηε Φηιαλδία θαη ζηε Ρσζία. Οη βξεηαληθέο ηξάπεδεο είραλ, ην

1910, πεξηζζφηεξα απφ 500 ππνθαηαζηήκαηα θαη πξαθηνξεία ζε φιν ηνλ θφζκν. Οη

γαιιηθέο 104 ππνθαηαζηήκαηα, νη γεξκαληθέο 70 θαη νη νιιαλδηθέο 68.

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ κεζνπνιέκνπ δχν απφ ηηο πέληε κεγαιχηεξεο ηξάπεδεο ηεο

Βξεηαλίαο επέλδπζαλ ζε ππεξπφληηεο ηξάπεδεο. Ζ Barclays απέθηεζε ηξεηο ηξάπεδεο

πνπ ιεηηνπξγνχζαλ ζηηο Γπηηθέο Ηλδίεο θαη ζηε Γπηηθή Αθξηθή, ηελ Αίγππην θαη ζηε Νφηηα

Αθξηθή. Απνηέιεζκα ηεο επέθηαζεο απηήο ήηαλ ε δεκηνπξγία ελφο πνιππεξηθεξεηαθνχ

νκίινπ, ν νπνίνο ηδξχζεθε ην 1925, κε ην φλνκα Barclays DCO ν νπνίνο ιεηηνπξγνχζε

έρνληαο πιήξε απηνλνκία απέλαληη ζηε κεηξηθή εηαηξεία. Ζ δεχηεξε ηξάπεδα πνπ

πξνρψξεζε ζε εμαγνξέο ζην εμσηεξηθφ ήηαλ ε Lloyds Bank ε νπνία αγφξαζε κεγάιν

κεξίδην ηεο Bank of London & South America θαζψο θαη κηα ηξάπεδα κε

ππνθαηαζηήκαηα ζηελ Ηλδία θαη ηελ Αίγππην νη νπνίεο ιεηηνπξγνχζαλ θαη απηά κε πιήξε

απηνλνκία ζε ζρέζε κε ηε κεηξηθή ηξάπεδα.

Σελ πνιηηηθή ηεο ηξαπεδηθήο επέθηαζεο αθνινχζεζαλ θαη νη γαιιηθέο ηξάπεδεο θαηά

ηελ ίδηα πεξίνδν. Σν 1919 ηδξχζεθε ε «Σξάπεδα ηεο πξίαο θαη ηνπ Ληβάλνπ», ε

«Banque d’ Etat» ην 1925 θαη ε «Σξάπεδα ηεο Μαδαγαζθάξεο» ην 1925. Οη Γάιινη

θαπηηαιηζηέο επελδχνπλ ζηηο απνηθίεο κε πξνηίκεζε ζην εκπφξην θαη ηηο ηξαπεδηθέο

εξγαζίεο κε πνζνζηά 39% θαη 10% αληηζηνίρσο.

Ζ ίδηα δηαδηθαζία επέθηαζεο αθνινπζήζεθε θαη απφ ηηο ηξάπεδεο ησλ ΖΠΑ. Ο πίλαθαο

πνπ αθνινπζεί δείρλεη ηε ακεξηθαληθή ηξαπεδηθή επέθηαζε κεηαμχ 1918-1975.

24

ΠΗΝΑΚΑ 4

ΤΠΟΚΑΣΑΣΖΜΑΣΑ 1918 1939 1950 1960 1975

ΛΑΣΗΝΗΚΖ ΑΜΔΡΗΚΖ 31 47 49 55 419

ΤΠΔΡΑΣΛΑΝΣΗΚΑ ΔΓΑΦΖ ΣΧΝ ΖΠΑ 4 8 12 22

ΔΤΡΧΠΖ 26 16 15 19 166

ΑΗΑ 0 18 19 23 125

ΜΔΖ ΑΝΑΣΟΛΖ 4 17

ΑΦΡΗΚΖ 1 5

ΤΝΟΛΟ 61 89 95 124 732

ΠΖΓΖ: BEAUD ζ 258,324

Ζ πεξίνδνο επνκέλσο κεηά ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλέρεηα

θαη απφ ξήμε ζηνλ ηνκέα ησλ ηξαπεδηθψλ εξγαζηψλ. πλέρεηα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο

παξαδνζηαθέο ηξαπεδηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηεο παξνρήο πίζησζεο ζην εκπφξην θαη ηνλ

δαλεηζκφ ησλ θξαηψλ. Ρήμε παξνπζηάδεηαη ζηνλ ηνκέο ηεο καθξνρξφληαο πίζησζεο ζην

ρψξν ηεο βηνκεραλίαο. Μέζσ απηήο νη ηξάπεδεο ζπλέβαιαλ ζηε βηνκεραληθή επέθηαζε

αιιά κε δηαθνξεηηθή έληαζε ζηηο δηάθνξεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο. Καηά ηελ ίδηα πεξίνδν,

θαη ηδηαίηεξα κεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν νη ηξάπεδεο επεμέηεηλαλ ηηο

δξαζηεξηφηεηέο ηνπο εθηαηηθά θπξίσο. Ζ θξίζε ηνπ 1929 ήηαλ ε πξψηε νπζηαζηηθά

πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία ε ηξαπεδηθή ηαθηηθή ηεο κφριεπζεο ελέηεηλε θαη ελίζρπζε ηελ

ρξεκαηηζηεξηαθή θαη ηξαπεδηθή θξίζε. Φπζηθά ε θξίζε ηνπ 1929, φπσο θαη φιεο νη

θξίζεηο, δελ είλαη απνηέιεζκα ησλ ηξαπεδηθψλ πξαθηηθψλ αιιά νη ηξαπεδηθέο πξαθηηθέο

είλαη απνηέιεζκα ησλ ζεκειησδψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ θαπηηαιηζκνχ πνπ αληηθεηκεληθά

νδεγνχλ ζηηο θξίζεηο.

25

3. ΠΡΟ ΣΟΝ ΟΛΟΚΛΖΡΧΣΗΚΟ ΠΑΡΑΗΣΗΜΟ

Μεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν ε δνκή θαη ν ξφινο ησλ ηξαπεδψλ εμαθνινχζεζε

ηελ πξν ηνπ πνιέκνπ πνξεία. Ζ ζχλδεζε κεηαμχ ηνπ ηξαπεδηθνχ θαη ηνπ βηνκεραληθνχ

θεθαιαίνπ έγηλε βαζχηεξε θαη ζηελφηεξε. Ζ δηαδηθαζία απηή είρε αξρίζεη λσξίηεξα,

ηδηαίηεξα ζηε Γεξκαλία, αιιά κεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν πήξε γεληθεπκέλν θαη

θαζνιηθφ ραξαθηήξα. Οη κεγάιεο ζηηγκέο ησλ ηξαπεδψλ πάλησο δελ είραλ έξζεη αθφκε.

Αλ θαη είραλ θάλεη ήδε κηα πξφβα ζηνλ παξαζηηηζκφ θαη ηελ θεξδνζθνπία ζηε γε ζηα

αθίλεηα θαη ζηηο κεηνρέο, θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920, ν θαπηηαιηζκφο κεηά ηνλ πφιεκν

εμαθνινπζνχζε λα έρεη ηζρπξέο αλαπηπμηαθέο δπλαηφηεηεο θαη πςειή θεξδνθνξία ζηελ

παξαγσγή. Οη εζληθνπνηήζεηο ηξαπεδψλ ζηηο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ

1950 θαη ’60 είραλ ζαλ απνηέιεζκα ηελ παξαπέξα ζχλδεζε ηνπ ηξαπεδηθνχ θαη

βηνκεραληθνχ θεθαιαίνπ θαη ζαλ ζηφρν ηνπο ηελ θαζνιηθή ιεηηνπξγία ησλ ηξαπεδψλ

πξνο φθεινο ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο απνηξνπήο δπζκελψλ γηα ην

πνιηηηθφ ζχζηεκα εμειίμεσλ ζηηο επξσπατθέο ρψξεο.

Ζ δεθαεηία ηνπ 1970 είλαη κηα δεθαεηία απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ην παγθφζκην

θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα. Μηα ζεηξά απφ θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο κεηαβνιέο ζπληεινχληαη

ζε απηφ. Σν πνζνζηφ θέξδνπο κεηψλεηαη. Ζ επίζεζε ηνπ θεθαιαίνπ ζηελ εξγαζία παίξλεη

φιν θαη κεγαιχηεξε έληαζε αξρίδνληαο απφ ηηο ΖΠΑ θαη ηε Βξεηαλία. Οη πξαγκαηηθνί

κηζζνί κεηψλνληαη. Αξρίδεη ε πηζησηηθή επέθηαζε. Καζψο νη εξγαδφκελνη, ζε φιεο ηηο

αλαπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο, πξνζπαζνχλ λα δηαηεξήζνπλ ην βηνηηθφ ηνπο

επίπεδν αθνχ εμαληιήζνπλ πξψηα ηηο θαηαζέζεηο ηνπο ζηξέθνληαη θαηφπηλ ζην

δαλεηζκφ. Ζ δηαδηθαζία απηή ζα έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππνζήθεπζε ησλ

πεξηνπζηαθψλ ηνπο ζηνηρείσλ απφ ηε κηα θαη απφ ηελ άιιε ηελ φιν θαη κεγαιχηεξε

κεηαθνξά πινχηνπ ζηηο ηξάπεδεο. Ζ ζπλερήο κεηψζεηο ηεο θνξνιφγεζεο ηνπ θεθαιαίνπ

έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηε κείσζε θαη ησλ θξαηηθψλ εζφδσλ κε ηα θξάηε λα ζηξέθνληαη

επίζεο πξνο ην δαλεηζκφ. Ζ ππνρψξεζε ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο θαη ηεο

επηξξνήο ησλ εξγαηηθψλ θνκκάησλ ζηε δπηηθή Δπξψπε θαη ε φιν θαη εληεηλφκελε

αδπλακία ηνπ κπινθ ησλ ζνζηαιηζηηθψλ ρσξψλ.

Ζ δνκή θαη ν ξφινο ησλ ηξαπεδψλ κεηαβαιιφηαλ ζε φιν απηφ ην δηάζηεκα, κεηά ην

1970, θαηά ηελ νπνία γλψξηζε κεγάιε επέθηαζε ε ρξεκαηνδφηεζε ηεο θαηαλάισζεο

θαη ε δεκηνπξγία φιν θαη πεξηζζφηεξσλ ππνθαηαζηεκάησλ ζε φιν θαη πεξηζζφηεξεο

ρψξεο φισλ ησλ επείξσλ. Ζ δηαδηθαζία απηή είρε πνιιαπιά απνηειέζκαηα.

Σξνθνδνηνχζε ηελ αλάπηπμε ησλ ππφ αλάπηπμε ρσξψλ, ππνβνεζψληαο ηελ επέθηαζε

ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο ζε πνιιέο ρψξεο, θαη κεηαθέξνληαο πφξνπο

απφ ηηο ρψξεο απηέο ζηηο θαπηηαιηζηηθέο κεηξνπφιεηο.

«Οη πηζησηηθνί θαη ρξεκαηνδνηηθνί κεραληζκνί ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο έρνπλ

επεξεαζηεί ζεκαληηθά απφ ηελ επαλάζηαζε ηεο πιεξνθνξηθήο…. Ζ βειηίσζε ηεο

απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο επέηξεςε ζηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα λα δηεπξχλνπλ ηηο

δξαζηεξηφηεηέο ηνπο πέξαλ ηνπ ζπλεζηζκέλνπ θαη λα εηζβάινπλ ζε νηθνλνκηθέο πεξηνρέο

πνπ θαηά παξάδνζε αλήθαλ ζε άιινπο… Οη αιιαγέο απηέο ζπλέβαιιαλ θαη ηαπηφρξνλα

επσθειήζεθαλ απφ ηε βαζκηαία απειεπζέξσζε ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ αγνξψλ θαηά

ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980» γξάθνπλ νη Λαπαβίηζαο θαη Itoh. (Λαπαβίηζαο Itoh

ζ 404).

26

Οη βαζχηεξεο αηηίεο ησλ βαζηψλ αιιαγψλ ζην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα δε

βξίζθνληαη θπξίσο ζηηο κεηαβνιέο ζηελ ηερλνινγία αιιά ζηελ ίδηα ηε κεηαβνιή πνπ

ππέζηε ν θαπηηαιηζκφο ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη κεηά. Οη

κεηαβνιέο απηέο ζπλδένληαη πξσηίζησο κε ηελ ίδηα ηελ παξαγσγηθή βάζε θαη κε ηε

ππέξκεηξε ζπζζψξεπζε ρξεκαηηθνχ θεθαιαίνπ θαη κε ηηο κεηαβνιέο ζην ρξήκα θαη ηηο

ιεηηνπξγίεο ηνπ. Ζ ηεξάζηηα επέθηαζε ηνπ δαλεηζκνχ ησλ ηδησηψλ, λνηθνθπξηψλ θαη

επηρεηξήζεσλ, θαζψο θαη ησλ θξαηψλ είρε ζαλ απνηέιεζκα θαη ηελ αλάινγε αχμεζε ηνπ

ρξήκαηνο θάζε κνξθήο. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηελ αχμεζε απηή ηνπ

ρξήκαηνο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη κεηά. Δχθνια παξαηεξνχκε ηελ θαηαθφξπθε

αχμεζή ηνπ ηδηαίηεξα απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θαη κεηά. Βιέπνπκε παξάιιεια πσο ε

ηεξάζηηα απηή αχμεζε ηνπ φγθνπ ηνπ ρξήκαηνο είλαη ηειείσο απνζπλδεδεκέλε απφ ηε

βηνκεραληθή παξαγσγή αιιά θαη ηε ζπλνιηθή παξαγσγή γεληθφηεξα.

Διάγραμμα 1

ΠΖΓΖ: goldnews.bullionvault.com/inflation_money_gol.

Ζ ηεξάζηηα απηή δεκηνπξγία ρξήκαηνο θαη ρξεκαηηθήο επέθηαζεο έθεξε ζην επίθεληξν

ηεο νηθνλνκηθήο δσήο ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ ηηο ηξάπεδεο νη νπνίεο ήζαλ

ηαπηφρξνλα νη δεκηνπξγνί θαη νη δηαρεηξηζηέο απηνχ ηνπ ρξήκαηνο. Ηδηαίηεξα ζνβαξή

ήηαλ ε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 ε νπνία ζπλφδεπζε ηηο

ζεκαληηθέο κεηαβνιέο πνπ ζπληειέζηεθαλ απηή ηελ πεξίνδν ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο.

Απνηέιεζκα ηεο θξίζεο απηήο ήηαλ ε ρξενθνπία πνιιψλ ηξαπεδψλ. Οη ηξάπεδεο πνπ

απέκεηλαλ δηαρεηξίδνληαλ πιένλ έλα φιν θαη κεγαιχηεξν πινχην, αθελφο επεηδή ήζαλ

ιηγφηεξεο, θαη αθεηέξνπ επεηδή ν ζπζζσξεπκέλνο ρξεκαηηθφο πινχηνο κεγάισλε ζηηο

αλαπηπγκέλεο ρψξεο αδπλαηψληαο λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ αλάπηπμε ησλ

παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηηο απνηπρίεο ησλ

27

ηξαπεδψλ απφ ην 1934 κέρξη ην 2009 θαζψο θαη ηηο κεηαβνιέο ζην ελεξγεηηθφ θαη ζηηο

θαηαζέζεηο ηνπο, θαηά ην ίδην δηάζηεκα, ζηηο ΖΠΑ. Παξαηεξνχκε ηε κεγάιε άλνδν

ηφζν ησλ θαηαζέζεσλ φζν θαη ηνπ ελεξγεηηθνχ ησλ ηξαπεδψλ θαηά ηηο πεξηφδνπο

ησλ θξίζεσλ θαη ηδηαίηεξα θαηά ηελ θξίζε ηνπ 2008 νπφηε θαη ην ελεξγεηηθφ ησλ

ακεξηθάληθσλ ηξαπεδψλ απνγεηψζεθε.

Διάγραμμα 2

ΠΖΓΖ: http://applicant.com/top-10-chilling-statistics-of-the-us-economy/

ην δηάγξακκα βιέπνπκε ηε κεγάιε έμαξζε ησλ ηξαπεδηθψλ απνηπρηψλ ζηηο ΖΠΑ

θαηά ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990. Οη απνηπρίεο

ησλ ηξαπεδψλ θαηά ηελ θξίζε ηνπ 2008 ήζαλ πνιχ ιηγφηεξεο απφ απηέο ηεο δεθαεηίαο

ηνπ 1980 αθελφο κελ ιφγσ ηνπ φηη είραλ κεησζεί ήδε αξθεηά θαη αθεηέξνπ επεηδή ηα

θξάηε έζπεπζαλ λα ηηο πξνζηαηεχζνπλ κε έλα παθησιφ ρξεκάησλ πνπ ηνπο

παξαρψξεζαλ. (χκθσλα κε ην «Νηνχδγνπηθ» ην πνζφ πνπ δηέζεζαλ νη ΖΠΑ ζηηο

ηξάπεδεο αλέξρεηαη ζην ηεξαηψδεο πνζφ ησλ 3,7 ηξηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ ελψ ην

αληίζηνηρν ζηελ Δ.Δ αλέξρεηαη ζηα 2 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα πεξίπνπ. Πξνο ην παξψλ

θπζηθά.)

Ζ ζπζζψξεπζε ρξεκαηηθνχ πινχηνπ θαη δηαθφξσλ κε παξαγσγηθψλ πεξηνπζηαθψλ

ζηνηρείσλ ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ήηαλ εληππσζηαθή ηδηαίηεξα κεηά ηε δεθαεηία ηνπ

1970 θαη ηδηαίηεξα θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1980 θαη ηνπ 1990. Σν γεγνλφο απηφ επέβαιε

αξρηθά ηελ άζθεζε πνιηηηθψλ πηέζεσλ απφ ηε κεξηά ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ, θαη

ηδηαίηεξα ησλ ΖΠΑ, γηα ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζή ησλ θεθαιαίσλ θαη ηελ άξζε θάζε

θξαγκνχ. Ζ επίηεπμε ηνπ πνιηηηθνχ απηνχ ζηφρνπ θαηά ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990

είρε ζαλ απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία ρξεκαηνπηζησηηθψλ νξγαληζκψλ γηα ηελ επηθεξδή

αμηνπνίεζή ηνπο.

Σελ εμαηξεηηθά αξλεηηθή πιεπξά ηεο ιεγφκελεο απειεπζέξσζεο απφ θάζε θαλνληζκφ

ηεο ξνήο θεθαιαίσλ δέρνληαη αθφκε θαη απνινγεηέο θαη εθθξαζηέο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ

28

ηξφπνπ παξαγσγήο. Γξάθεη ν J. Stiglitz, επηθεθαιήο νηθνλνκνιφγνο ηεο Παγθφζκηαο

Σξάπεδαο ζε κηα θξίζηκε θάζε ηεο δηαδηθαζίαο απνθαλνληθνπνίεζεο ησλ αγνξψλ θαη ν

νπνίνο δε κπνξεί λα θαηεγνξεζεί γηα αληηπάζεηα πξνο ην θεθάιαην: «Οη δπηηθέο

ηξάπεδεο επσθειήζεθαλ απφ ηε ραιάξσζε ησλ ειέγρσλ ηεο θεθαιαηαγνξάο ζηε

Λαηηληθή Ακεξηθή θαη ηελ Αζία, αιιά απηέο νη πεξηνρέο ππέθεξαλ φηαλ νη εηζξνέο

θεξδνζθνπηθνχ δεζηνχ ρξήκαηνο (ρξήκαηνο πνπ εηζέξρεηαη θαη εμέξρεηαη απφ κηα ρψξα,

άιινηε ελ κηα λπθηί θαη άιινηε ζε ιίγν παξαπάλσ ρξφλν, αλάινγα κε ην αλ έλα εζληθφ

λφκηζκα ζα ππεξηηκεζεί ή ζα ππνηηκεζεί) πνπ είραλ δηνρεηεπηεί κέζα ζηηο ρψξεο μαθληθά

αληηζηξάθεθαλ.» (J. Stiglitz. Ζ Μεγάιε Απηαπάηε. ζ 51).

Ζ παξαπάλσ πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη θαη απφ ηε επέθηαζε ησλ λένπ ηχπνπ

ρξεκαηννηθνλνκηθψλ επηρεηξήζεσλ κε ζηφρν ηελ θεξδνθνξία γηα ην ηεξάζηην

ζπζζσξεπκέλν ρξεκαηηθφ θεθάιαην ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο. Πέξα ινηπφλ απφ ηηο

γλσζηέο παξαδνζηαθέο ηξάπεδεο, πνπ δέρνληαη θαηαζέζεηο θαη ρνξεγνχλ δάλεηα,

δεκηνπξγήζεθαλ ηδησηηθέο ηξάπεδεο, private banking, κε ζηφρν ηελ θεξδνθφξα

εθκεηάιιεπζε ησλ ρξεκάησλ ησλ πινχζησλ κηα θαη ην ειάρηζην ησλ θαηαζέζεσλ ζε

απηέο είλαη ζπλήζσο άλσ ηνπ ελφο εθαηνκκπξίνπ δνιαξίσλ. Άιινο ηχπνο ηξαπεδψλ είλαη

νη επελδπηηθέο ηξάπεδεο νη νπνίεο δε δέρνληαη θαηαζέζεηο αιιά παίδνπλ ην

δηακεζνιαβεηή κεηαμχ ησλ δαλεηδφκελσλ θξαηψλ ή επηρεηξήζεσλ κε ηνπο δαλεηζηέο,

ελψ παξέρνπλ θαη δηάθνξσλ ηχπσλ δηεπθνιχλζεηο θαη ζπκβνπιέο γηα ηε ζπγρψλεπζε

επηρεηξήζεσλ θαη ηηο απνθξαηηθνπνηήζεηο. Οη παιηνί ηχπνη ηξαπεδψλ εμαθνινχζεζαλ

θπζηθά λα ππάξρνπλ θαη λα αλαπηχζζνληαη κε ξπζκνχο ηαρχηαηνπο κέζα απφ ηηο

δηαδνρηθέο θξίζεηο ηεο πεξηφδνπ πνπ εμεηάδνπκε.

ηηο ΖΠΑ θαη ηε Βξεηαλία ππήξρε λνκηθή ππνρξέσζε γηα ην δηαρσξηζκφ ησλ

δξαζηεξηνηήησλ κεηαμχ ησλ εκπνξηθψλ θαη ησλ επελδπηηθψλ ηξαπεδψλ θαη γη απηφ ν

δηαρσξηζκφο είλαη πην εθηεηακέλνο απφ ηηο άιιεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο. Ζ δηάθξηζε απηή

φκσο αηνλεί φιν θαη πεξηζζφηεξν κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θαη φιν θαη πεξηζζφηεξεο

ηξάπεδεο ηείλνπλ λα πξνζθέξνπλ θάζε ηχπνπ ρξεκαηννηθνλνκηθή ππεξεζία. ηηο

ππφινηπεο ρψξεο ε απηή δηάθξηζε δελ πθίζηαηαη θαη νη παξαδνζηαθέο ηξάπεδεο

επεμέηεηλαλ ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο ζε φινπο ηνπο ηνκείο.

ην επφκελν δηάγξακκα βιέπνπκε ηα κεγαιχηεξα ηξαπεδηθά θέληξα ηνπ θφζκνπ θαηά

ην 2008 θαη ην ζχλνιν ησλ θαηαζέζεσλ ζε απηά.

Διάγραμμα 3

29

ΠΖΓΖ: WWW.IFSL.ORG.UK

Πξέπεη λα επηζεκάλνπκε πσο απφ ην ζχλνιν ησλ θαηαζέζεσλ ζηηο βξεηαληθέο

ηξάπεδεο νη κηζέο ηνπιάρηζηνλ πξνέξρνληαη απφ θαηαζέζεηο μέλσλ. ηνλ πίλαθα πνπ

αθνινπζεί βιέπνπκε ησλ αξηζκφ ησλ ηξαπεδψλ θαη ησλ ππνθαηαζηεκάησλ ηνπο γηα ηηο

ρψξεο πνπ απνηεινχλ ηα κεγαιχηεξα παγθφζκηα ηξαπεδηθά θέληξα.

ΠΗΝΑΚΑ 5

ΥΧΡΑ ΑΡΗΘΜΟ ΣΡΑΠΔΕΧΝ ΤΠΟΚΑΣΑΣΖΜΑΣΑ

ΖΠΑ 7.085 82.547

ΓΔΡΜΑΝΗΑ 2.169 39.565

ΗΣΑΛΗΑ 799 34.146

ΓΑΛΛΗΑ 394 27.875

ΔΛΒΔΣΗΑ 327 3.488

ΒΡΔΣΑΝΗΑ 324 10.300

ΗΑΠΧΝΗΑ 150 12.000 ΠΖΓΖ: WWW.IFSL.ORG.UK

ηνλ πίλαθα 6 πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηηο είθνζη κεγαιχηεξεο ηξάπεδεο ζηνλ θφζκν

θαηαηαγκέλεο σο πξνο ην ζχλνιν ηνπ ελεξγεηηθνχ ηνπο ζε εθαηνκκχξηα δνιάξηα θαηά ην

2009.

ΠΗΝΑΚΑ 6

ΥΧΡΑ ΔΝΔΡΓΖΣΗΚΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ

ROYAL BANK OF SCOTLAND ΒΡΔΣΑΝΗΑ 3.483.179 14.355,33

DEUTSCHE BANK AG ΓΔΡΜΑΝΗΑ 3.068.724 2.035,67

BARCLAYS PLC ΒΡΔΣΑΝΗΑ 2.977.491 3.035.53

BNP PARIBAS ΓΑΛΛΗΑ 2.891.948 19.267,10

30

ΠΖΓΖ: http://www.bankersalmanac.com/addcon/infobank/bank-rankings.aspx

ηνλ πίλαθα θαίλεηαη ε αλάπηπμε ησλ θηλέδηθσλ ηξαπεδψλ νη νπνίεο θαηαηάζζνληαη

πιένλ κέζα ζηελ εηθνζάδα ησλ κεγαιχηεξσλ ηξαπεδψλ ηνπ θφζκνπ θαη κεγαιψλνπλ κε

ηαρχηαηνπο ξπζκνχο εθκεηαιιεπφκελεο ηα ηεξάζηηα εκπνξηθά πιενλάζκαηα ηεο Κίλαο.

ην επφκελν δηάγξακκα βιέπνπκε ηελ αχμεζε ησλ θεθαιαίσλ ησλ ηξαπεδψλ ζηα

ζεκαληηθφηεξα ηξαπεδηθά θέληξα θαηά ην 2009 ζχκθσλα κε ηνλ International Financial

Services London.

Διάγραμμα 4

ΠΖΓΖ: WWW.IFSL.ORG.UK

Σν ελεξγεηηθφ ησλ κεγαιχηεξσλ 1.000 ηξαπεδψλ απμήζεθε θαηά 6,8% κεηαμχ ησλ

εηψλ 2008 θαη 2009 ζχκθσλα κε ηνλ International Financial Services London ελψ είραλ

απμεζεί θαηά 250 % θαηά ηελ πξψηε νθηαεηία ηνπ 2000. Οη επξσπατθέο ηξάπεδεο

CREDIT AGRICOLE SA ΓΑΛΛΗΑ 2.303.497 38.138,50

UBS AG ΔΛΒΔΣΗΑ 1.881.246 273,58

JP MORGAN ΖΠΑ 1.746.242 1.785

SOCIETE GENERALA ΓΑΛΛΗΑ 1.574.478 1.011,56

BANK OF TOKYO-MITSUBISHI UFG ΗΑΠΧΝΗΑ 1.494.350 12.000,15

BANK OF AMERICA ΖΠΑ 1.471.631 3.020,04

BANCO SANTANDER SA ΗΠΑΝΗΑ 1.462.493 5.569.22

UNI CREDIR SPA ΗΣΑΛΗΑ 1.456.892 9.313,48

ING BANK ΟΛΛΑΝΓΗΑ 1.441.673 731,5

INDUSTRIAL & COMMERCIAL BANK OF CHINA ΚΗΝΑ 1.430.038 48.954,86

HSBC BANK PLC ΒΡΔΣΑΝΗΑ 1.340.437 1.155,91

CITIBANK NA ΖΠΑ 1.231.154 751

CREDIT AGRICOLE AND INVESTMENT BANK ΓΑΛΛΗΑ 1.194.749 7.533,79

SUMITOMO MITSUI BANKING CORPORATION ΗΑΠΧΝΗΑ 1.162.096 6.670,54

CHINA CONSTRUCTION BANK CORPORATION ΚΗΝΑ 1.107.350 34.250,18

CREDIT GROUP SUISSE ΔΛΒΔΣΗΑ 1.092.764 43,88

31

θαηείραλ ην 56% ησλ παγθφζκησλ θαηαζέζεσλ ην 2009 ελψ θαηείραλ ην 61% ην 2007.

Σν κεξίδην ησλ αζηαηηθψλ ηξαπεδψλ απμήζεθε απφ 12% ζε 14% θαηά ηελ πεξίνδν

2008/2009 ελψ νη ηξάπεδεο ηεο Ακεξηθήο αχμεζαλ επίζεο ην κεξίδηφ ηνπο απφ 11% ζε

!3% θαηά ην ίδην δηάζηεκα. εκαληηθφο ήηαλ ν ξφινο ησλ θξαηψλ ζηελ παξαπάλσ

δηαδηθαζία κε ηε αζξφα ρξεκαηνδφηεζε ησλ ηξαπεδψλ κεηά ην 2008, αιιά θαη ε

ξεπζηνπνίεζε πνιιψλ ηίηισλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο. ην επφκελν δηάγξακκα

βιέπνπκε ηε κεηαβνιή ηνπ ελεξγεηηθνχ θαη ησλ θεξδψλ ησλ 1.000 κεγαιχηεξσλ

ηξαπεδψλ ζηνλ θφζκν θαηά ηελ πξψηε δεθαεηία ηνπ εηθνζηνχ πξψηνπ αηψλα.

Διάγραμμα 5

.

ΠΖΓΖ: WWW.IFSL.ORG.UK

ην δηάγξακκα βιέπνπκε ηελ θαηαθφξπθε άλνδν ησλ θεξδψλ ησλ 1.000 κεγαιχηεξσλ

ηξαπεδψλ ηα νπνία κέζα ζε κηα πεληαεηία εθηνμεχηεθαλ απφ ηα 250 δηζεθαηνκκχξηα

δνιάξηα ζηα 800 δηζεθαηνκκχξηα. Καη απηφ ην ζηνηρείν αθνξά κφλν ηηο 1.000 ηξάπεδεο.

ην ζχλνιν ηνπ παγθφζκηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο ηα θέξδε ππεξέβεζαλ ην έλα

ηξηζεθαηνκκχξην δνιάξηα. ην ίδην δηάζηεκα βιέπνπκε ηελ επίζεο κεγάιε αχμεζε ην

ζχλνιν ηνπ ελεξγεηηθνχ λα απμάλεηαη αθφκε θαη κέζα ζηελ θξίζε πνπ μέζπαζε ην 2008.

Γηα λα έρνπκε έλα κέηξν ζχγθξηζεο αξθεί λα αλαθέξνπκε πσο ην ΑΔΠ ηεο Γεξκαλίαο, ην

2006, ήηαλ 2,9 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα πεξίπνπ.

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηελ ηεξάζηηα αχμεζε ησλ θεθαιαίσλ πνπ

βξίζθνληαη θάησ απφ ηε δηαρείξηζε ησλ ζεζκηθψλ επελδπηψλ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, νη

νπνίεο είλαη θη εθείλεο πνπ θαηέρνπλ ηε κεξίδα ηνπ ιένληνο ζηα θεθάιαηα απηά, απφ ην

1990 σο ην 2004. Οη θχξηνη θνξείο ησλ θεθαιαίσλ απηψλ είλαη νη αζθαιηζηηθέο εηαηξείεο,

ηα ζπληαμηνδνηηθά ηακεία, νη επελδπηηθέο εηαηξείεο ή ηξάπεδεο, ηα ακνηβαία θεθάιαηα θαη

ηα ακνηβαία θεθάιαηα πςεινχ θηλδχλνπ. χκθσλα κε ηνλ ΟΟΑ ην χςνο ησλ

θεθαιαίσλ απηψλ έθηαζε ηα 45 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα θαη ήζαλ ίζα κε ην 157,2% ηνπ

ΑΔΠ ηνπ ζπλφινπ ησλ ρσξψλ κειψλ ηνπ ΟΟΑ ην 2003.

32

ΠΗΝΑΚΑ 7

1990 1995 2000 2003 2004

ΑΦΑΛΗΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 4,9 9,1 10,1 13,5 14,5

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 3,8 6,7 13,5 15 15,3

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 2,6 5,5 11,9 14 16,2

ΑΜΟΗΒΑΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΑ ΚΗΝΓΤΝΟΤ 0,03 0,10 0,41 0,80 0,93

ΑΛΛΟΗ ΘΔΜΗΚΟΗ ΔΠΔΝΓΤΣΔ 2,4 2,2 3,1 3,4

ΤΝΟΛΟ ΘΔΜΗΚΧΝ ΔΠΔΝΓΤΣΧΝ 13,8 23,5 39 46,8

Χ ΠΟΟΣΟ ΣΟΤ ΑΔΠ ΣΧΝ ΥΧΡΧΝ ΜΔΛΧΝ ΣΟΤ ΟΟΑ

77,6 97,8 152,1 157,2

ΠΗΓΗ: ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ. http://www.imf.org/external/pubs/ft/GFSR/2005/02/pdf/chp3.pdf

ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηελ θαηαλνκή ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ ππφ

δηαρείξηζε γηα ηηο ζεκαληηθφηεξεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο νη νπνίεο είλαη θη εθείλεο πνπ

αληηπξνζσπεχνπλ ην ζπληξηπηηθά κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ θεθαιαίσλ απηψλ. Σα ππφ

δηαρείξηζε θεθάιαηα ρσξίδνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο. Σα θεθάιαηα ησλ αζθαιηζηηθψλ

εηαηξεηψλ, ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ηακείσλ θαη ησλ επελδπηηθψλ ηξαπεδψλ.

ΠΗΝΑΚΑ 8

ΚΔΦΑΛΑΗΑ ΣΧΝ ΘΔΜΗΚΧΝ ΔΠΔΝΓΤΣΧΝ. (ζε δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα)

1990 1995 2000 2004

ΖΠΑ

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 1884,9 2.803,9 3.997,7 5.310

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 2.427,3 4.196,9 6.479,3 6.545,3

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 1.154,6 2.731,5 6.454,9 7.787,8

ΗΑΠΧΝΗΑ

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 1.503,5 2.226,6 2.474,6 2.972,8

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 371,4 705,6 748,7 872,1

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 331,7 411,7 462,6 565,5

ΒΡΔΣΑΝΗΑ

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 472,3 838 1.475,7 1.736,2 (2003)

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 532,5 756,4 1.096 1.464

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 124,4 238 441 492,7

ΓΔΡΜΑΝΗΑ

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 400,2 566,8 739,1 1.009,4 (2003)

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 150,9 314,5 326,6 462,4 (2003)

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 188,9 369,5 773,9 1.184,1

ΓΑΛΛΗΑ

33

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ

642,2 939,6 1.356,6 (2003)

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 703,5 1,128,2 1.769,1 (2003)

ΗΣΑΛΗΑ

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 107,4 201,4 509,5

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 39 48,8 54,4

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 261,1 737,3 980,5

ΟΛΛΑΝΓΗΑ

ΑΦΑΛΗΣΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 83,4 148,8 219,9 421

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 207,9 308,3 391,7 703,8

ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 32,1 53,8 87 105,1

ΠΗΓΗ: ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ. http://www.imf.org/external/pubs/ft/GFSR/2005/02/pdf/chp3.pdf

ηνλ επφκελν πίλαθα βιέπνπκε ηε κεηαβνιή ζηελ αμία ησλ ακνηβαίσλ θεθαιαίσλ απφ

ην 1998 σο ην 2004 γηα ηηο ΖΠΑ, ηελ Ηαπσλία θαη ηελ Δπξψπε.

ΠΗΝΑΚΑ 9

ΑΜΟΗΒΑΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΑ. ( ζε δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

ΖΠΑ 5.525,2 6.846,3 6.964,7 6.975 6.390,4 7.414,4 8.106,9

ΗΑΠΧΝΗΑ 376,5 502,8 432 343,9 303,2 349,1 399,5

ΔΤΡΧΠΖ 2.740,7 3.199,3 3.290,3 3.160,7 3.440 4.641,2 5.572

ΠΟΟΣΟ ΣΟΤ ΑΔΠ

ΖΠΑ 63,2 73,9 70,9 68,9 60,9 67,4 69,1

ΗΑΠΧΝΗΑ 9,5 11,2 9,1 8,3 7,6 8,1 8,6

ΔΤΡΧΠΖ 30,5 35,6 39,5 37,8 37,6 41,9 43,8

ΠΗΓΗ: ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ. http://www.imf.org/external/pubs/ft/GFSR/2005/02/pdf/chp3.pdf

Σα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ππφ δηαρείξηζε είλαη ηεξάζηηα θαη κηα εθηίκεζή ηνπο γηα ην

2009 θαίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα.

ΠΗΝΑΚΑ 10

ΠΑΓΚΟΜΗΑ ΠΔΡΗΟΤΗΑΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΤΠΟ ΓΗΑΥΔΗΡΖΖ

Δ ΓΗΔΚΑΣΟΜΜΤΡΗΑ ΓΟΛΑΡΗΑ

ΔΣΟ

ΗΓΗΧΣΔ 32.800 2008

ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 24.000 2008

34

ΑΜΟΗΒΑΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΑ 18.900 2008

ΑΦΑΛΗΣΗΚΔ ΔΣΑΗΡΔΗΔ 18.700 2008

ΑΚΗΝΖΣΑ 10.000 2006

ΤΝΑΛΛΑΓΜΑΣΗΚΑ ΑΠΟΘΔΜΑΣΑ 7.341 2008

ΚΡΑΣΗΚΑ ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΑ ΣΑΜΔΗΑ 3.300 2007

ΑΜΟΗΒΑΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΑ ΤΦΖΛΟΤ ΚΗΝΓΤΝΟΤ 1.500 2008

ΗΓΗΧΣΗΚΑ ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΑ ΚΔΦΑΛΑΗΑ 1.160 2007

REAL ESTATE INVESTMENT TRUST Ή REIT 764 2007

ΤΝΟΛΟ 118.465

Μηα ιίγν δηαθνξεηηθή θαηάηαμε βιέπνπκε ζην παξαθάησ δηάγξακκα φπνπ θαη θαίλεηαη

ην ηεξάζηην κέγεζνο απηψλ ησλ θεξδνζθνπηθψλ θεθαιαίσλ θαηά ην 2009.

Διάγραμμα 6

ΠΗΓΗ: WWW.IFSL.ORG.UK

ηνλ ηειεπηαίν πίλαθα πνπ παξνπζηάδνπκε βιέπνπκε ηηο δέθα κεγαιχηεξεο επελδπηηθέο

ηξάπεδεο θαη ηα θεθάιαηα πνπ δηαρεηξίδνληαη θαηά ην 2009

ΠΗΝΑΚΑ 11

ΟΗ 10 ΜΔΓΑΛΤΣΔΡΔ ΔΠΔΝΓΤΣΗΚΔ ΣΡΑΠΔΕΔ

ΔΚΑΣΟΜΜΤΡΗΑ ΓΟΛΑΡΗΑ

JP MORGAN 5.455

BANK OF AMERICA MERRILL LYNCH 4.057

GOLDMAN SACHS 4.044 MORGAN STANLEY 3.578

35

CITI 3.394 CREDIT SUISS 3.029

DEUTSCHE BANK 2.800

UBS 2.785 BARCLAYS CAPITAL 2.026

RBS 1.542

ΠΖΓΖ: http://www.imf.org/external/pubs/ft/GFSR/2005/02/pdf/chp3.pdf

Μηα θαη νη αθξηβείο γλψζεηο ηνπ κεγέζνπο ησλ δηαθφξσλ ππφ δηαρείξηζε θεθαιαίσλ

είλαη κάιινλ αδχλαηε, αξθνχκεζα ζηηο εθηηκήζεηο φπσο απηή πνπ θαίλεηαη ζην

δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί γηα ηα ακνηβαία θεθάιαηα πςεινχ θηλδχλνπ ηα νπνία απφ 300

δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ην 1999 εθηνμεχηεθαλ ζηα 2,2 ηξηζεθαηνκκχξηα ην 2007. Ζ

θεξδνζθνπηθή αμηνπνίεζε ησλ θεθαιαίσλ απηψλ θαηεπζπλφηαλ πξνο ηα ρξεκαηηζηήξηα

φινπ ηνπ θφζκνπ, πξνο ηηο ρξεκαηαγνξέο θαη ζην δαλεηζκφ θξαηψλ.

Σα ππφ δηαρείξηζε πεξηνπζηαθά ζηνηρεία εκθάληζαλ κείσζε θαηά ηνλ πξψην ρξφλν ηεο

θξίζεο, ην 2008, γηα λα αξρίζνπλ πάιη λα απμάλνληαη απφ ην 2009.

Διάγραμμα 7

Θα ήηαλ φκσο ιάζνο λα κείλεη ν αλαγλψζηεο κε ηε ιαζεκέλε εληχπσζε πσο ηα θέξδε

ησλ ηξαπεδψλ ζπλέρηζαλ λα κεηψλνληαη φπσο έρνπκε πεη παξαπάλσ. Ο παθησιφο

ρξεκάησλ πνπ δηέζεζαλ ηα θξάηε έπηαζαλ ηφπν. Δλ κέζσ ηεο θξίζεο ηα θέξδε ησλ

ηξαπεδψλ απνγεηψζεθαλ. Καηά ην γ ηξίκελν ηνπ 2010 ηα θέξδε ησλ ακεξηθαληθψλ

επηρεηξήζεσλ θαηέγξαςαλ ξεθφξ θεξδψλ αλεξρφκελα ζηα 1,659 ηξηζεθαηνκκχξηα

δνιάξηα. Δίλαη ην πςειφηεξν πνζφ, ζε νλνκαζηηθή αμία, ηξηκήλνπ απφ ηφηε πνπ νη

ακεξηθάληθεο αξρέο ηεξνχλ αξρεία. Δδψ θαη πάλσ απφ 60 ρξφληα δειαδή. Σν ξεθφξ

απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζηα θέξδε ηνπ ρξεκαηννηθνλνκηθνχ ηνκέα. Σα θέξδε απηνχ ηνπ

ηνκέα αλήιζαλ ζηα 367,5 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα θαηά ην γ ηξίκελν έλαληη 334,2

36

δηζεθαηνκκπξίσλ θαηά ην β ηξίκελν. (www.economicpopulist.org θαη Τπνπξγείν

Δκπνξίνπ ΖΠΑ θαη δηάγξακκα ηεο S. Luis Fed)

Γηάγξακκα 8

Καη φρη κφλν απηφ. Οη πξνβιέςεηο είλαη εμαηξεηηθά επνίσλεο γηα ηνπο θαπηηαιηζηέο θαη

ηηο ηξάπεδέο ηνπο. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί βιέπνπκε ηηο πξνβιέςεηο ηεο IFSL γηα

ην 2012.

Γηάγξακκα 9

ΠΗΓΗ: WWW.IFSL.ORG.UK

37

χκθσλα κε ηελ Σξάπεδα Γηεζλψλ Γηαθαλνληζκψλ ν φγθνο ηνπ ρξήκαηνο πνπ

θεξδνζθνπεί ζηελ αγνξά ζπλαιιάγκαηνο αλέξρεηαη ζηα 4 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα

απμεκέλνο θαηά 20% ζε ζρέζε κε ην 2007. Σα ζηνηρεία αλαθνηλψζεθαλ ηελ 1ε

επηέκβξε ηνπ 2010 θη ελψ ε θξίζε ρξένπο ζηελ επξσδψλε ήηαλ ζε εμέιημε. Οη

κεγαιχηεξνη θεξδνζθφπνη ήζαλ ε Deutche Bank, ε Citigroup, ε UBS, ε JP Morgan θαη

ε HSBC. Σα θπξηφηεξα θαπηηαιηζηηθά θέληξα αγνξάο ζπλαιιάγκαηνο ήζαλ ε Βξεηαλία,

κε πνζνζηφ 37,5% ηνπ παγθφζκηνπ ηδίξνπ, νη ΖΠΑ κε πνζνζηφ 17,9%, ε Ηαπσλία κε

6,2% θαη αθνινπζνχλ ε Διβεηία θαη ε ηγθαπνχξε. Ο ζπλνιηθφο φγθνο ηνπ ρξήκαηνο

ζηηο αγνξέο ζπλαιιάγκαηνο είλαη θαηά 20 θνξέο πεξίπνπ κεγαιχηεξνο απφ ην

παγθφζκην ΑΔΠ ην νπνίν αλέξρεηαη ζηα 58 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα.

Όπσο ζσζηά είρε πξνβιέςεη ν Marx: «Δθηφο απφ απηφ καδί κε ηελ θεθαιαηνθξαηηθή

παξαγσγή ζρεκαηίδεηαη κηα ηειείσο θαηλνχξηα δχλακε, ην πηζησηηθφ ζχζηεκα, πνπ ζηηο

αξρέο ηνπ εηζρσξεί ιαζξαία, ζαλ κεηξηφθξσλ βνεζφο ηεο ζπζζψξεπζεο, πξνζειθχεη κε

αφξαηα λήκαηα ζηα ρέξηα αηνκηθψλ ή ζπλεηαηξηζκέλσλ θεθαιαηνθξαηψλ ηα κεγαιχηεξα

ή κηθξφηεξα πνζά πνπ είλαη ζθφξπηα πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηεο θνηλσλίαο, γίλεηαη φκσο

ζε ιίγν έλα θαηλνχξην θαη ηξνκεξφ φπιν ζηελ πάιε ηνπ ζπλαγσληζκνχ θαη ηειηθά

κεηαηξέπεηαη ζε έλα ηεξάζηην θνηλσληθφ κεραληζκφ γηα ηε ζπγθεληξνπνίεζε ησλ

θεθαιαίσλ» (Marx Σν Κεθάιαην ζ 649)

Αλαθεθαιαηψλνληαο θαη θηάλνληαο ζην ηέινο ηηο ζεηξάο απηήο ησλ άξζξσλ γηα ηηο

ηξάπεδαο κπνξνχκε λα δηθαηνινγήζνπκε ηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ Κνηδηά. Γηαρσξίδνληαο ηηο

θάζεηο θαη ηηο κεηαβνιέο ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ θεθαιαίνπ ν Ν. Κνηδηάο

γξάθεη: «ηελ πξψηε θάζε ιεηηνχξγεζε (ην ρξεκαηνπηζησηηθφ θεθάιαην) σο

δηακεζνιαβεηήο εμαζθάιηζεο θεθαιαίνπ γηα ην παξαγσγηθφ θεθάιαην. Ήηαλ πεγή

ξεπζηφηεηαο θαη ρξεκαηνδφηεζεο γη απηφ. ηε δεχηεξε, άξρηζε λα ην απνκπδά. Σνπ

απνζπνχζε φιν θαη κεγαιχηεξν ηκήκα ησλ θεξδψλ. ηελ ηξίηε έπαςε λα ιεηηνπξγεί σο

ππνζηεξηθηήο θαη ζπκκέηνρνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη θεξδψλ ηνπ θαη έηεηλε λα

απηνλνκεζεί πιήξσο. Άξρηζε λα απαηηεί φιν θαη κεγαιχηεξν θέξδνο. Δκθάληζε ηε

ιεηηνπξγία ηνπ φρη σο απιφο απαξαίηεηε, αιιά σο, κε κηα έλλνηα κνλαδηθή. ηελ νπζία

ην ρξεκαηνπηζησηηθφ θεθάιαην, απφ ζπλνδνηπφξνο ηνπ παξαγσγηθνχ θεθαιαίνπ θαη

αξγφηεξα ζπκκέηνρνο ζηα θέξδε, κεηαηξάπεθε ζε απηφλνκε ζθαίξα πνπ αληινχζε

θέξδε απφ φια ηα ζεκεία ηνπ θφζκνπ κε ξπζκνχο πνιιαπιάζηνπο εθείλσλ πνπ

επέηξεπαλ νη πξαγκαηηθνί φξνη. Απηή ε απηνλφκεζή ηνπ απφ ηνπο πξαγκαηηθνχο φξνπο

ηεο νηθνλνκίαο έγηλαλ κπνχκεξαλγθ εηο βάξνο ηνπ.» (Πξφινγνο ηνπ Ν. Κνηδηά ζην Ζ

Κξίζε ηνπ 2008 ηνπ Paul Krugman).

Ζ κφλε παξαηήξεζε ζην παξαπάλσ απφζπαζκα είλαη πσο ζηελ πξψηε θάζε νη

ηξάπεδεο έπαηδαλ απιά ην ξφιν ηνπ βνεζνχ ηνπ εκπνξίνπ. Ο ξφινο ηνπο απηφο

ζπλερίζηεθε σο ην ηέινο ζρεδφλ ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα. Σν ξφιν ηνπ ρξεκαηνδφηε

ηεο παξαγσγήο θαη ηεο βηνκεραλίαο άξρηζαλ λα ηνλ παίδνπλ απφ ηελ επνρή ηεο

αλάπηπμεο ησλ ζηδεξνδξφκσλ θαη κεηά. Κεληξηθφ ξφιν ζηε βηνκεραληθή αλάπηπμε

έπαημαλ νη ηξάπεδεο ζρεηηθά αξγά θαη κε δηαθνξεηηθή έληαζε ζηηο δηάθνξεο ρψξεο. Όζνλ

αθνξά ηψξα ηελ ηειεπηαία πεξίνδν, απηή πνπ εμεηάζακε εδψ, ε «απηνλφκεζε απφ ηνπο

38

πξαγκαηηθνχο φξνπο ηεο νηθνλνκίαο» πνπ αλαθέξεη ν Κνηδηάο είλαη κηα δηαδηθαζία

αληηθεηκεληθή ε νπνία ζπλδέεηαη κε ην ζχλνιν ησλ κεηαβνιψλ πνπ ζπληειέζηεθαλ ζηνλ

θαπηηαιηζκφ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970 θαη κεηά.

εκαληηθφηαηνο παξάγνληαο, πνπ δε ζα καο απαζρνιήζεη ηψξα, είλαη ε απηνλφκεζε

ηνπ ίδηνπ ηνπ θεθαιαίνπ απφ ηελ παξαγσγή κε ηελ θαηάξγεζε νπζηαζηηθά ηεο αηνκηθήο

ηδηνθηεζίαο ησλ κέζσλ παξαγσγήο θαη ηε κεηαηξνπή απηήο ζε ζπιινγηθή ηδηνθηεζία ηεο

αζηηθήο ηάμεο θαη ηε δηεχζπλζε θαη δηνίθεζε ησλ επηρεηξήζεσλ απφ ζπκβνχιηα

ηερλνθξαηψλ.

Σειεηψλνληαο αμίδεη λα ζπκίζνπκε ηελ άπνςε πνπ είρε δηαηππψζεη απφ ην 1840 ν

Σνπθ ηεο Σξαπεδηθήο ρνιήο, ν νπνίνο αλ θαη ζθνδξφο ππέξκαρνο ηνπ ειεχζεξνπ

εκπνξίνπ, έγξαθε: «ην ειεχζεξν εκπφξην ζην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα είλαη ζπλψλπκν κε ην

ειεχζεξν εκπφξην ζηελ απάηε». Απηή ε απάηε έρεη γίλεη πιένλ ην θπξίαξρν

ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θαπηηαιηζκνχ. Σν δίιιεκα κπαίλεη πιένλ επηηαθηηθά θαη δεηά απφ ηηο

θνηλσλίεο άκεζα απάληεζε. Ή νη ηξάπεδεο, θαη ν παξεθκαζκέλνο θαπηηαιηζκφο, ή

εκείο. Μέζε ιχζε δελ ππάξρεη.