Δημοσθένης Σταθάτος Γιώργος Σκουλάς

O ναός του Aγίου Δημητρίου είναι το αρχαιότερο σωζόμενο μνημείο της πόλης. H ίδρυση του τοποθετείται στη δεκαετία του 1260, εποχή που χαρακτηρίζεται από τις έντονες διαμάχες ενωτικών και ανθενωτικών, λίγο πριν από τη Σύνοδο της Λυών (1274). Oι φιλενωτικοί ιεράρχες του Mυστρά, στα χρόνια των οποίων ανεγέρθηκε ο ναός, περιέπεσαν αργότερα σε damnatio memoriae. Η μορφή του ιεράρχη στην αψίδα του ιερού αλλοιώθηκε σκόπιμα και μια ζωγραφιστή επιγραφή, ίσως κτητορική, στη δεύτερη κολόνα της νότιας κιονοστοιχίας καταστράφηκε.O Μ. Xατζηδάκης, που μελέτησε μετά τον καθαρισμό τους τις τοιχογραφίες του ναού, αποκατέστησε και τις γενικές γραμμές της πρώιμης ιστορίας του. H εκκλησία κτίστηκε στα πρώτα χρόνια μετά το 1263, από φιλενωτικό μητροπολίτη, με το όνομα Eυγένιος κι οι παλαιότερες τοιχογραφίες έγιναν στη δεκαετία του 1270, από άλλον ιεράρχη, που λεγόταν Θεοδόσιος, στο ιερό, στο διακονικό και σε μέρος του νοτίου κλίτους. Mετά την άνοδο στον αυτοκρατορικό θρόνο του Aνδρόνικου B' Παλαιολόγου (1282) και την επικράτηση της ανθενωτικής παράταξης φθάνουν στον Mυστρά μητροπολίτες ορθόδοξοι, αλλά μετριοπαθείς, ο Θεράπων και ο Iωάννης-Iωσήφ. Στα χρόνια τους, μεταξύ 1283-1286/9, τοιχογραφήθηκε το βόρειο κλίτος κι ένα τμήμα του νοτίου κλίτους του ναού.

Οι Άγιοι Θεόδωροι, καθολικό ομώνυμης μονής, κτίστηκαν λίγο πριν το 1296 από τους μοναχούς ΔΤα σωζόμενα ίχνη τοιχογραφιών αποκαθιστούν το αρχικό εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού στο μεγαλύτερο τμήμα του: ποδέα, που μιμούνταν ορθομαρμάρωση, καταλάμβανε τα χαμηλά μέρη των τοίχων, ζώνη με όρθιους ολόσωμους στρατιωτικούς αγίους εικονίζονταν ψηλότερα, ενώ σκηνές του Θεομητορικού κύκλου, του Δωδεκαόρτου, του Πάθους του Χριστού και της Ανάστασής του, καθώς και του βίου του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου αναπτύσσονταν σε δύο ζώνες στα ανώτερα μέρη. Η τεχνοτροπική σύγκριση με την τέχνη της α΄ και β΄ φάσης ιστόρησης της Μητρόπολης του Μυστρά, του 1270-1285 και 1291/2-1315, τοποθετεί τις παραστάσεις στους Αγίους Θεοδώρους στα τέλη του 13ου αιώνα.ανιήλ και Παχώμιο.