ΙΣΤOPIA TOY ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ TOY ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Ιωάννης Κολιόπουλος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Κωνσταντίνος Σβολόπουλος Ακαδημαϊκός Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ευάνθης ΧατζηΒασιλείου Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Θεόδωρος Νημάς Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων-δρ. φ.

Χάρις Σχολινάκη-Χελιώτη Εκπ/κός Δ/θμιας Εκπαίδευσης-δρ. ιστορίας της τέχνης

ΚΡΙΤΕΣ - ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ Αθανάσιος Βερέμης Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Αρτεμις Ξανθοπούλου-Κυριακού Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Δημήτριος Γιαννακόπουλος Πάρεδρος ε.θ. του τμήματος Αξιολόγησης και Επιμόρφωσης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου-δρ. ευρωπαϊκής ιστορίας

Βασίλειος Τσιλιμίγκρας Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων-μ.δ. ιστορίας

Αθανάσιος Χρήστου Εκπ/κός Δ/θμιας Εκπαίδευσης-δρ. ιστορίας

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Μαιρίτα Κλειδωνάρη Εκπ/κός Δ/θμιας Εκπαίδευσης-φιλόλογος

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ Αναστασία Κυρκίνη-Κούτουλα ΕΠΟΠΤΕΙΑ Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου-δρ. ιστορίας

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Τμήμα γραφιστών του ΟΕΔΒ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓ ΙΚΟ Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο

Ιωάννης Κολ ιόπουλος Κωνσταντ ί νος Σ β ο λ ό π ο υ λ ο ς Ευάνθης Χατζηβασιλε ίου Θ ε ό δ ω ρ ο ς Ν η μ ά ς Χάρις Σχολ ινάκη-Χελ ιώτη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ

ΚΟΣΜΟΥ (από το 1 8 1 5 έως σήμερα)

Γ' Τάξη Γενικού Λυκε ίου και Δ ' Τάξη Εσπερινού Λυκε ίου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟ Μ Α Θ Η Τ Η

Ο Ρ Γ Α Ν Ι Σ Μ Ο Σ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ω Σ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Ω Ν Β ΙΒΛ ΙΩΝ - Α Θ Η Ν Α

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το εγχειρίδιο αυτό επιδιώκει να προσεγγίσει τα διεθνή γεγονότα της νεότε-

ρης και σύγχρονης εποχής με τρόπο συστηματικό και αντικειμενικό, μακριά

από αισθήματα φανατισμού ή μισαλλοδοξίας. Η ελληνική ιστορία εξετάζεται

ενταγμένη στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκόσμιας ιστορίας και ειδικά της

ευρωπαϊκής, της οποίας και αποτελεί οργανικό τμήμα.

Το κείμενο του εγχειριδίου έχει συνταχθεί με κοινή ευθύνη όλων των συγ-

γραφέων. Ειδικότερα, εντούτοις, έχουν επιληφθεί της συγγραφής των κεφα-

λαίων που αφορούν την περίοδο έως τη συνομολόγηση της Συνθήκης της

Λωζάννης (Κεφ. Α-Γ) ο Ιωάννης Κολιόπουλος, έως τη λήξη του Β' Παγκόσμιου

Πολέμου (Κεφ. Δ-Ε) ο Κωνσταντίνος ΣΒολόπουλος, του αντίστοιχου που αφο-

ρά τη μεταπολεμική περίοδο (Κεφ. Στ) ο Ευάνθης ΧατζηΒασιλείου. Οι πολιτι-

στικές εξελίζεις (Κεφ. Ζ) αποτέλεσαν αντικείμενο της συγγραφικής ενασχό-

λησης της Χάριτος Σχολινάκη. Η σύνθεση του ιστορικού και παιδαγωγικού υ-

λικού που εντάχθηκε στο Βιβλίο του καθηγητή αποτέλεσε αντικείμενο φροντί-

δας του Θεόδωρου Νημά.

Οι συγγραφείς

Οι "πηγές" είναι αναπόσπαστο τμήμα της ιστορικής αφήγησης, της δίνουν αμεσότητα, τη φωτίζουν και την ερμηνεύουν. Αναλύονται στην τάξη με τη συνεργασία καθηγητή και μαθητών αλλά σε καμιά περίπτωση δεν αποτετελούν αντικείμενο για εξέταση. Το ίδιο συμβαίνει και με τις χρονολογίες που συνοδεύουν, ως βιογραφικά στοιχείο, τα διάφορα ιστορικά πρόσωπα. Έχουν τεθεί για τον ιστορικά αναγκαίο χρονολογικό προσανατολισμό του μαθητή και δεν πρέπει να απαιτούνται κατά την εξέταση.

ΕΙΚΟΝΕΣ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ

1) Θ. Βρυζάκης, «Έξοδος του Μεσολογγίου», 1853, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα. 2) Εζέν Ντελακρουά (Eugene Delacroix, 1798-1863) «Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό», 1830, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι. 3) Ελληνικό στρατιωτικό τμήμα παρελαύνει κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι στις 14 Ιουλίου 1919. 4)Σοβιετικοί στρατιώτες θωρακισμένων εκδηλώνουν τη χαρά τους για την παράδοση της 6ης γερμανικής στρατιάς

στο Στάλινγκραντ. 5)Το κτίριο του ΟΗΕ. 6) Η αίθουσα του Ευρωκοινοβουλίου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815-1871) 1. Το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (1814-1815) 9 2. Τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα στην Ευρώπη 13 3. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 - Ενα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη 16 4. Το ελληνικό κράτος και η εξέλιξή του (1830-1881) 34 5. Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός Πόλεμος 38 6. Η Βιομηχανική Επανάσταση 41

7. Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων - Η ιταλική και η γερμανική ενοποίηση (1848-1871) 44 8. Η άνοδος των χωρών της αμερικανικής ηπείρου. 50

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Από τον 19ο στον 20ό αιώνα (1871-1914) 1. Η ακμή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας

53

2. Η Άπω Ανατολή 57

3. Προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας 60

4. Εθνικά κινήματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη 63

5. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) 68

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. O A' Παγκόσμιος Πόλεμος και οι άμεσες επιπτώσεις του 1. Οι ανταγωνισμοί των μεγάλων δυνάμεων (1870-1914) 75 2. Η διεξαγωγή και η έκβαση του πολέμου (1914-1918) 78 3. Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο 81

4. Το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων (1919-1920) 85 5. Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (1919-1922) 88 6. Η Ρωσική Επανάσταση

94

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ . Η Ευρώπη και ο κόσμος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου 1. Η δεκαετία 1920-1930 97

2. Εσωτερικές εξελίξεις στην Ελλάδα (1923-1930) 101 3. Η διεθνής οικονομική κρίση και οι συνέπειες της 104 4. Η Ελλάδα στην κρίσιμη δεκαετία 1930-1940 106

5. Ο υπόλοιπος κόσμος 109

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε . Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1. Προς νέα ένοπλη αναμέτρηση 111

2. Η επικράτηση της Γερμανίας στην ηπειρωτική Ευρώπη και η επέκταση του πολέμου (1939-1942) 115 3. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και η Εθνική Αντίσταση 118 4. Η συμμαχική αντεπίθεση και η ολοκληρωτική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας - Η συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας 126 5. Τα εγκλήματα πολέμου κατά της ανθρωπότητας - Το Ολοκαύτωμα 129 6. Ο ανταγωνισμός στο στρατόπεδο των νικητών. 134 7. Οι συνθήκες ειρήνης και η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα 136

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ'. Ο μεταπολεμικός κόσμος 1. Η μεταπολεμική οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας - Η σύσταση και η λειτουργία του ΟΗΕ. 139 2. Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, οι επιπτώσεις του στην Ελλάδα και ο Εμφύλιος Πόλεμος 142 3. Η εξέλιξη και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου 146 4. Η αποαποικιοποίηση και ο Τρίτος Κόσμος 151 5. Η πορεία προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση: Πραγματικότητες και προοπτικές 154 6. Η Ελλάδα έως το 1974 157 7. Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και η ένταξη στην Ενωμένη Ευρώπη 160 8. Το Κυπριακό Πρόβλημα 163

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ'. Πνευματικά και καλλιτεχνικά ρεύματα από την περίοδο του ρομαντισμού έως τις αρχές του 21ου αιώνα 1. Η κίνηση των ιδεών. Επιστήμη, στοχασμός, και τέχνη του 19ου αιώνα 167 2. Ο πολιτισμός του 20ού αιώνα 182

Επίλογος Οι προκλήσεις του 21ου αιώνα 228

Πίνακες 232

Γλωσσάριο 241 Βιβλιογραφία 252

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο A '

Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ (1815-1871) Στο Συνέδριο της Βιέννης (Οκτώβριος 1814 - Ιούνιος 1815) οι αντιπρόσωποι

των νικητριών δυνάμεων ίδρυσαν την Ιερή Συμμαχία* και αποφάσισαν να επα-ναφέρουν το «παλαιό καθεστώς»* των αριστοκρατικών προνομίων (αρχή της νομιμότητας). Η επάνοδος στην «αρχή της νομιμότητας» ενίσχυσε τους μοναρχικούς θεσμούς. Οι νικήτριες δυνάμεις καθόρισαν νέα σύνορα στην Ευρώπη, χωρίς να εκτιμηθεί η εθνολογική σύνθεση των πληθυσμών της. Οι λαοί όμως της Ευρώπης, αμφισβητώντας τις αρχές του απολυταρχικού καθεστώ-τος, προκάλεσαν από το 1820 έως το 1848 μια σειρά από εξεγέρσεις.

Ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός υπήρξαν οι κυρίαρχες ιδεολογίες του 19ου αιώνα και ο άξονας γύρω από τον οποίο κινήθηκαν οι λαοί για την εξα-σφάλιση της πολιτικής και της εθνικής τους ανεξαρτησίας.

Έτσι, δημιουργήθηκαν νέα κράτη στην Ευρώπη είτε από την ένωση μικροτέ-ρων (Ιταλία, Γερμανία) είτε από την απόσχισή τους από μεγάλες αυτοκρατο-ρίες (η Ελλάδα και τα άλλα βαλκανικά κράτη από την Οθωμανική Αυτοκρατο-ρία και το Βέλγιο από τις Κάτω Χώρες).

Στη Λατινική Αμερική εξάλλου οι αποικίες της Ισπανίας και της Πορτογαλίας εξεγέρθηκαν, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων κρατών.

Η Βιομηχανική Επανάσταση, που είχε αρχίσει στην Αγγλία τον 18ο αιώνα, εξαπλώνεται στα υπόλοιπα κράτη της Βόρειας Ευρώπης. Μια νέα τάξη, η εργατική, έρχεται στο προσκήνιο τα συμφέροντα της οποίας θα συγκρου-στούν με αυτά της αστικής τάξης. Παράλληλα κάνουν την εμφάνισή τους ο συνδικαλισμός και το γυναικείο κίνημα.

Τέλος, οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία) εκτόπισαν προοδευτικά τις παλαιές αποικιοκρατικές χώρες (Ισπανία, Πορτογαλία). Ήταν η εποχή της νέας αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού*, όπως ονομάστηκε.

1. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ (1814-1815)

Η σύγκληση του συνεδρίου. Ο ι τ έ σ σ ε ρ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ευρώπης που ε ίχαν ν ικήσει τ η Γαλλ ία τ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α , η Αυστρ ία , η Ρωσία, η Π ρ ω -σία και η Βρεταν ία , σ υ γ κ ά λ ε σ α ν τ η ν 1η Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1814 σ υ ν έ δ ρ ι ο στη Βιέν-νη, γ ι α ν α τ ε ρ μ α τ ί σ ο υ ν και επίσημα τ ο ν πόλεμο και γ ι α να λ ύ σ ο υ ν τ α προ-β λ ή μ α τ α που α υ τ ό ς ε ίχε προκαλέσε ι . Ή τ α ν τ ο Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης ( 1 8 1 4 - 1 8 1 5 ) , τ ο οποίο αποτελε ί σ τ α θ μ ό στην ιστορία τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς και τ ο υ κόσμου . Τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο κ α τ έ λ η ξ ε στην ο μ ώ ν υ μ η Συνθήκη Ειρήνης (1815) .

Ο ι η γ ε μ ό ν ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε π ι δ ί ω κ α ν ν α π α λ ι ν ο ρ θ ώ σ ο υ ν τ ο «παλαιό καθεστώς» (ancien regime) τ ω ν α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν φ ε ο υ δ α λ ι κ ώ ν π ρ ο ν ο -μίων, τ ο οπο ίο ε ί χ ε κ λ ο ν ι σ τ ε ί σ ο β α ρ ά από τ α π λ ή γ μ α τ α π ο υ ε ί χ ε δ ε χ τ ε ί , ό σ ο δ ι α ρ κ ο ύ σ ε η π α ρ ο υ σ ί α τ ω ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν Γ ά λ λ ω ν σ τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς .

Σ τ η Βιέννη οι η γ ε μ ό ν ε ς τ ω ν νικητριών δ υ ν ά μ ε ω ν και οι δ ιπλωμάτες τ ο υ ς συσκέπτονταν και δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ ο ν τ α ν , γ ι α να ρ υ θ μ ί σ ο υ ν από κοινού τ α δ ιά-φ ο ρ α ζ η τ ή μ α τ α που ε ίχαν π ρ ο κ ύ ψ ε ι από τον π ό λ ε μ ο και γ ια ν α σ υ γ κ ε ρ ά -σουν τ ι ς επιδ ιώξε ις των χωρών τ ο υ ς , α λ λ ά τ α ιδ ια ί τερα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά τ ο υ ς δ ε συνέπιπταν. Σ υ μ φ ω ν ο ύ σ α ν μόνο στον περ ιορ ισμό τ η ς Γαλλ ίας σ τ α προ-πολεμ ικά τ η ς σ ύ ν ο ρ α και στην α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ παλα ιού ε δ α φ ι κ ο ύ και πολιτ ικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς στις ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ευρώπης .

1ο άρθρο της Συνθήκης της Ιερής Συμμαχίας

«Στο όνομα της Αγίας και Αδιαιρέτου Τριάδος [...] Αρθρο 1ο Σύμφωνα με τις επιταγές της Αγίας Γραφής που παραγγέλ-λουν σε όλους τους ανθρώ-πους να θεωρούν αλλήλους αδελφούς, οι τρεις συμβαλλό-μενοι μονάρχες θα παραμεί-νουν ενωμένοι με δεσμούς πραγματικής και ακατάλυτης αδελφοσύνης και, θεωρώντας αλλήλους συμπατριώτες, θα παρέχουν ο ένας στον άλλον βοήθεια, συνδρομή και αρωγή σε κάθε ευκαιρία και κάθε τόπο. Θεωρώντας τους εαυ-τούς τους πατέρες των υπη-κόων τους και των στρατών τους, θα τους καθοδηγήσουν στο πνεύμα αδελφοσύνης από το οποίο διακατέχονται οι ίδιοι, για να προστατεύσουν τη θρησκεία, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη...» J. Monnier, Α. Jardin, Histoire -classe de seconde, Fernand Nathan, Paris 1978, σ. 262.

Jean-Baptiste Isαbey (1767-1855), «Συνέδριο της Βιέννης (1814-1815)». Οι εκπρόσωποι των ευ-ρωπαϊκών κρατών διαπραγματεύονται στο Συνέδριο της Βιέννης. Α Ο Αυστριακός καγκελάριος Μέτερνιχ. Β. Ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας κόμης Κάσλρι. Γ. Ο υπουργός Εξωτερι-κών της Γαλλίας Ταλεϋράνδος.

Η π α λ ι ν ό ρ θ ω σ η * τ ο υ «παλαιού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς » . Τ α ε δ α φ ι κ ά κα ι τ α π ο λ ι τ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η τ α χ ε ι ρ ί σ τ η κ α ν ( α φ ο ύ έ γ ι ν ε δ ε κ τ ή σ τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο κ α ι η η τ τ η μ έ ν η Γ α λ λ ί α ) τ ρ ε ι ς κ υ ρ ί ω ς ά ν δ ρ ε ς , ο υ π ο υ ρ γ ό ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ η ς Β ρ ε -τ α ν ί α ς κ ό μ η ς Κ ά σ λ ρ ι , ο κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς πρίγκιπας Μέτερνιχ, ο ο π ο ί ο ς κ α ι π ρ ο ή δ ρ ε υ σ ε τ ο υ σ υ ν ε δ ρ ί ο υ , κ α ι ο υ π ο υ ρ γ ό ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ η ς

Ο χάρτης της Ευρώπης κατά το 1815, όπως διαμορφώθηκε με Βάση τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης.

Γ α λ λ ί α ς Τ α λ ε ϋ ρ ά ν δ ο ς . Και οι τ ρ ε ι ς π ί σ τ ε υ α ν πως με τ η ν π α λ ι ν ό ρ θ ω σ η τ ο υ «παλαιού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς » ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α α ν α χ α ι τ ι σ τ ο ύ ν οι δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς ανα -τ ρ ο π ή ς που ε ίχε ε κ θ ρ έ ψ ε ι η Γαλλ ική Ε π α ν ά σ τ α σ η . Α υ τ ο ί και οι ε σ τ ε μ μ έ ν ο ι ά ρ χ ο ν τ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ή τ α ν πεπε ισμένο ι ότ ι οι π ο λ υ ε θ ν ι κ έ ς α υ τ ο κ ρ α τ ο -ρ ί ε ς * τ η ς γ η ρ α ι ά ς η π ε ί ρ ο υ ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ α ν - κ α λ ύ τ ε ρ α από τ α ε θ ν ι κ ά κ ρ ά -τ η - τ η ν ε ιρήνη , ε π ε ι δ ή οι δ ι ά φ ο ρ ε ς γ λ ω σ σ ι κ έ ς ή θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ έ ς κ ο ι ν ό τ η τ ε ς τ η ς ηπε ίρου , ιδίως τ η ς κ ε ν τ ρ ι κ ή ς κα ι τ η ς α ν α τ ο λ ι κ ή ς , δ ε ν ε ίχαν σ α φ ή και δ ι α κ ρ ι τ ά γ ε ω γ ρ α φ ι κ ά όρ ια . Α υ τ έ ς οι δ ι ά σ π α ρ τ ε ς κα ι α ν ά μ ε ι κ τ ε ς κ ο ι ν ό τ η τ ε ς , αν σ χ η μ ά τ ι ζ α ν ε θ ν ι κ έ ς π λ ε ι ο ν ό τ η τ ε ς εθν ικών κρατών , θ α ε ί χ α ν στην επικρά-τ ε ι ά τ ο υ ς α ν ε π ι θ ύ μ η τ ε ς κα ι ε υ ά λ ω τ ε ς μ ε ι ο ν ό τ η τ ε ς , τ ι ς ο π ο ί ε ς θ α δ ι ε κ δ ι κ ο ύ -σ α ν γ ε ι τ ο ν ι κ ά κ ρ ά τ η . Α ν τ ί θ ε τ α μ ε α υ τ ο ύ ς , οι λ α ο ί τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς έ δ ε ι χ ν α ν ν α α π ο φ α ί ν ο ν τ α ι υ π έ ρ τ η ς ε θ ν ι κ ή ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς .

Α λ λ ά ποιοι ή τ α ν οι λ α ο ί κα ι πο ια τ α έ θ ν η τ η ν ε π ο χ ή εκε ίνη; Π ο ι α ή τ α ν τ α σ τ ο ι χ ε ί α που χ α ρ α κ τ ή ρ ι ζ α ν έ ν α ν λ α ό και έ ν α έ θ ν ο ς ; «Λαός» μ ε τ η σ η μ α σ ί α τ η ς πολιτ ικής κ ο ι ν ό τ η τ α ς κα ι « έ θ ν ο ς » με τ η σ η μ α σ ί α τ η ς πολιτ ιστ ικής κοι-ν ό τ η τ α ς συνέπιπταν σ τ η Γαλλ ία , όπου π ρ ο β λ ή θ η κ α ν α υ τ ο ί ο ι ό ρ ο ι από τ ο υ ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς ω ς α ρ χ έ ς μ ε π α γ κ ό σ μ ι α ε φ α ρ μ ο γ ή . Σ τ η Γ α λ λ ί α τ ο σχηματ ι -σ μ έ ν ο έ θ ν ο ς τ η ς χ ώ ρ α ς ε ί χ ε τ η ν ίδ ια γ λ ώ σ σ α και θ ρ η σ κ ε ί α , δ ι έ θ ε τ ε δ ιακρι -τ ή τ α υ τ ό τ η τ α και ιστορία . Σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ω σ τ ό σ ο , ιδ ίως στ ις ε π ι κ ρ ά τ ε ι ε ς τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν * , τ ω ν Ρ ο μ α ν ό φ * και τ ω ν Ο θ ω μ α ν ώ ν σ ο υ λ -τ ά ν ω ν , ε λ ά χ ι σ τ ε ς ή τ α ν ο ι σ χ η μ α τ ι σ μ έ ν ε ς και δ ι α κ ρ ι τ έ ς ε θ ν ι κ έ ς κ ο ι ν ό τ η τ ε ς . Αν σ τ η Δ υ τ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η η γ λ ώ σ σ α και εν μ έ ρ ε ι και τ ο θ ρ ή σ κ ε υ μ α α π ο τ έ λ ε -σαν τ α κ υ ρ ι ό τ ε ρ α σ τ ο ι χ ε ί α σ τ ο ν σ χ η μ α τ ι σ μ ό τ ω ν εθνών , στην Κεντρ ική και τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η τ α σ τ ο ι χ ε ί α α υ τ ά δ ε ν π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ν γ ι α α ν ά λ ο γ η ε θ ν ο γ ε ν ε τ ι κ ή δ ιαδ ικασία .

Η εποχή Μ έ τ ε ρ ν ι χ . Σ τ ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο τ η ς Β ιέννης κ υ ρ ί α ρ χ η π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α α ν α δ ε ί χ θ η κ ε ο Μ έ τ ε ρ ν ι χ , α ν υ π ο χ ώ ρ η τ ο ς υ π ο σ τ η ρ ι κ τ ή ς τ η ς μ ο ν α ρ χ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς και ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς κα ι τ η ς σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α ς . Αν και Α υ σ τ ρ ι α κ ό ς στην κ α τ α γ ω γ ή , π ί σ τ ε υ ε πως ή τ α ν π ρ ώ τ α από ό λ α Ε υ ρ ω π α ί ο ς κα ι πως τ η ν ι δ έ α τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς σ τ ή ρ ι ζ ε κα ι π ρ ο ω θ ο ύ σ ε . Ή τ α ν ε χ θ ρ ό ς τ ω ν εθν ικών κ ινημάτων και τ ω ν εθν ικών κρατών , ε π ε ι δ ή α π ε ι λ ο ύ σ α ν τ η σ υ ν ο χ ή τ η ς π ο λ ύ γ λ ω σ σ η ς και π ο λ ύ δ ο ξ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν , η οποία « σ τ έ γ α ζ ε » Γ ε ρ μ α -ν ο ύ ς , Π ο λ ω ν ο ύ ς , Μ α γ υ ά ρ ο υ ς * , Ν ο τ ι ο σ λ ά β ο υ ς , Σ λ ο β έ ν ο υ ς , Τ σ έ χ ο υ ς κ.ά. , και υ π ο ν ό μ ε υ α ν τ ο ό ρ α μ α τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ε ν ό τ η τ α ς . Ή τ α ν επ ίσης ε χ θ ρ ό ς τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς και τ ω ν ρ ι ζοσπαστ ικών α λ λ α γ ώ ν .

Ο Μ έ τ ε ρ ν ι χ , ο Κ ά σ λ ρ ι κα ι ο Τ α λ ε ϋ ρ ά ν δ ο ς επιδ ίωκαν ν α δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α τ η δ ι α τ ή ρ η σ η μ ό ν ι μ η ς ι σ ο ρ ρ ο π ί α ς ι σ χ ύ ο ς στην Ευρώπη, γ ι α τ η ν α π ο φ υ γ ή τ η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς μ ι α ς μ ε γ ά λ η ς δ ύ ν α μ η ς , όπως α υ τ ή τ η ς Γ α λ λ ί α ς τ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α . Γ ια ν α π ρ ο λ η φ θ ε ί ν έ α δ ι α τ ά ρ α ξ η τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς α σ φ ά λ ε ι α ς από την π λ ε υ ρ ά τ η ς Γαλλίας , δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε «ανάχωμα» ισχυρών κ ρ α τ ώ ν σ τ α α ν α τ ο λ ι κ ά τ η ς : τ ο Β α σ ί λ ε ι ο τ η ς Ο λ λ α ν δ ί α ς , σ τ ο οποίο π ρ ο σ τ έ -θ η κ ε κα ι τ ο Βέλγ ιο , π α λ α ι ά κ τ ή σ η τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς , κα ι τ ο Βασίλε ιο τ η ς Σ α ρ δ η -ν ίας , σ τ ο οποίο π ρ ο σ α ρ τ ή θ η κ α ν τ ο Π ε δ ε μ ό ν τ ι ο κα ι η Γ έ ν ο β α . Α ν α κ η ρ ύ -χ θ η κ ε επίσης η ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α τ η ς Ε λ β ε τ ί α ς . Η Π ρ ω σ ί α π ρ ο σ ά ρ τ η σ ε ό λ α σ χ ε δ ό ν τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά ε δ ά φ η σ τ α α ν α τ ο λ ι κ ά τ ο υ π ο τ α μ ο ύ Ρ ή ν ο υ , κα ι έ γ ι ν ε έ ν α ε ί δ ο ς γ έ φ υ ρ α ς που έ ν ω ν ε τ η Δ υ τ ι κ ή μ ε τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η και χώ-ρ ιζε τ η Ρωσία από τ η Γαλλ ία . Η Α υ σ τ ρ ί α ε ν ί σ χ υ σ ε τ η θ έ σ η τ η ς έ ν α ν τ ι τ η ς Γ α λ λ ί α ς μ ε τ η ν α ν ά κ τ η σ η τ η ς Τ ο σ κ ά ν η ς και τ ο υ Μ ι λ ά ν ο υ και με τ η ν π ρ ο σ ά ρ -τ η σ η τ η ς Β ε ν ε τ ί α ς . Θ ύ μ α τ α τ ω ν ρ υ θ μ ί σ ε ω ν α υ τ ώ ν υ π ή ρ ξ α ν οι ι ταλ ικές κα ι ο ι μ ι κ ρ έ ς γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς . Η Ι ταλ ία κα ι η Γ ε ρ μ α ν ί α π α ρ έ μ ε ι ν α ν , γ ι α μ ισό α ι ώ ν α α κ ό μ η , ιστορ ικές κα ι γ ε ω γ ρ α φ ι κ έ ς έννο ι ες , κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ έ ν ε ς σ ε μ ι κ ρ ά βασίλε ια , πρ ιγκ ιπάτα κα ι δ ο υ κ ά τ α , υπό τ η ν ε π ι ρ ρ ο ή τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς και τ η ς Π ρ ω σ ί α ς αντ ίστο ιχα .

Ο Αυστριακός καγκελάριος, πρίγκιπας Μέτερνιχ (K lemens von Metternich, 1773-1859).

Ο τσάρος Αλέξανδρος Α'. Γεν-νάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα. «Ο τσάρος Αλέξανδρος Α' της Ρωσίας είχε ενθουσιαστεί με την ιδέα μιας χριστιανικής ένω-σης της Ευρώπης και είχε πετύ-χει να πείσει, μετά το 1815, τους ηγεμόνες της Πρωσίας και της Αυστρίας, καθώς και τα περισσό-τερα κράτη να προσχωρήσουν σε μια "Ιερά Συμμαχία". Αυτή βασι-ζόταν "στην εμπιστοσύνη και την ελπίδα τους στη Θεία Πρόνοια" και στην πεποίθηση ότι ήταν ανα-γκαίο η πορεία που θα υιοθετού-σαν οι δυνάμεις να βασίζεται, κατά τις αμοιβαίες τους σχέσεις, στις υπέρτατες αλήθειες που τους διδάσκει η αιώνια θρησκεία του Θεού σωτήρα». G. Livet, Roland Mousnier, Γενική Ιστορία της Ευρώπης, Παπαζή-σης, Αθήνα 1980 , τ. 6 , σ. 169.

Γένεση και εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας «Το άρθρο 6 της Συνθήκης του 1815 καθιέρωνε την Ευρω-παϊκή Συμφωνία: προκειμένου να εξεταστούν τα πρόσφορα μέτρα για τη διατήρηση της ειρήνης και του σεβασμού "των μεγάλων κοινών συμφε-ρόντων" των ευρωπαϊκών Με-γάλων Δυνάμεων, προβλέπε-ται η περιοδική σύγκληση πολυμερών συνδιασκέψεων. Στην Ευρωπαϊκή Συμφωνία συμμετέχουν αρχικά η Ρωσία, η Αυστρία, η Πρωσία και η Αγγλία αργότερα θα προστε-θούν η Γαλλία (1818) και η Ιτα-λία (1856). Στην περίπτωση όμως της σύγκλησης διεθνών διασκέψεων, με σκοπό την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων, καλούνται συχνά και άλλα κράτη, έστω και μη ευρωπαϊκά, άμεσα ενδιαφερό-μενα για τα εκάστοτε επίκαιρα ζητήματα [...]. Θα ήταν, άρα-γε, δυνατό να διακριθεί στον θεσμό της Ευρωπαϊκής Συμ-φωνίας μια νέα αντίληψη των διεθνών σχέσεων; Μήπως, πράγματι, οι εισηγητές της απέβλεψαν στη συγκρότηση μιας Ευρωπαϊκής Συνομοσπον-δίας; Η απάντηση των κορυ-φαίων ειδικών είναι αρνητική. Ούτε η συστατική πράξη, αλλά ούτε και σι μεταγενέστερες αποφάσεις συνεπάγονταν την οποιαδήποτε περιστολή της κυριαρχίας των κρατών-μελών της Συμφωνίας προς όφελος ενός υπερεθνικού οργάνου, την οργάνωση της αμοιβαίας προστασίας της εδαφικής τους ακεραιότητα ή τουλάχιστον, τη ρητή αμοιβαία υποχρέωσή τους να μην προσφύγουν σε πολεμικές ενέργειες το ένα σε βάρος του άλλου». Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας. Ιστορική επισκό-πηση, Σάκκουλας, Αθήνα-Θεσ-σαλονίκη 1996, σ. 39-40.

Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας. Το έ ρ γ ο του σ υ ν ε δ ρ ί ο υ α π ε ί λ η σ ε ν α α ν α τ ρ έ ψ ε ι ο ε ξ ό ρ ι σ τ ο ς Ν α π ο λ έ ω ν Β ο ν α π ά ρ τ η ς , ο ο π ο ί ο ς δ ρ α π έ τ ε υ σ ε α π ό τ η ν ή σ ο Έ λ β α , τ ο ν τ ό π ο ε ξ ο ρ ί α ς τ ο υ , τ ο ν Μ ά ρ -τ ι ο τ ο υ 1 8 1 5 , κ α ι α π ο β ι β ά σ τ η κ ε σ τ η Γ α λ λ ί α . Ο Ν α π ο λ έ ω ν α ν α κ ή ρ υ ξ ε τ ο ν ε α υ τ ό τ ο υ κ α ι π ά λ ι α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α , ό μ ω ς , χ ω ρ ί ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς πια, α ν τ ι μ ε τ ώ -π ι σ ε σ τ ο φ λ α μ α ν δ ι κ ό χ ω ρ ι ό Β α τ ε ρ λ ό , σ τ ι ς 18 Ι ο υ ν ί ο υ , τ α σ υ μ μ α χ ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α υ π ό τ ο ν Β ρ ε τ α ν ό σ τ ρ α τ η γ ό Ο υ έ λ ι ν γ κ τ ο ν κ α ι τ ο ν Π ρ ώ σ ο σ τ ρ α τ η γ ό Μ π λ ύ χ ε ρ . Η ι σ τ ο ρ ι κ ή μ ά χ η κ α τ έ λ η ξ ε σ τ η σ υ ν τ ρ ι π τ ι κ ή ή τ τ α τ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α , ο ο π ο ί ο ς α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί κ α ι πάλ ι . Ο η τ τ η μ έ ν ο ς κ α ι έ κ π τ ω τ ο ς α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς ε ξ ο ρ ί σ τ η κ ε σ τ η ν ή σ ο τ ο υ ν ό τ ι ο υ Α τ λ α ν τ ι κ ο ύ Α γ ί α Ε λ έ ν η , ό π ο υ π έ ρ α σ ε τ α υ π ό λ ο ι π α χ ρ ό ν ι α τ η ς ζ ω ή ς τ ο υ έ ω ς τ ο 1 8 2 1 .

Ο ι ν ι κ ή τ ρ ι ε ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς υ π ο χ ρ έ ω σ α ν τ ώ ρ α τ η Γ α λ λ ί α ν α υ π ο -γ ρ ά ψ ε ι ν έ α σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς , μ ε τ η ν ο π ο ί α έ χ α σ ε τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Σ ά α ρ , π ο υ κ α τ έ λ α β ε η Π ρ ω σ ί α , κ α τ έ β α λ ε σ τ ο υ ς ν ι κ η τ έ ς π ο λ ε μ ι κ ή α π ο ζ η μ ί ω σ η κ α ι δ έ χ τ η κ ε σ τ ρ α τ ό κ α τ ο χ ή ς σ τ ο έ δ α φ ο ς τ η ς . Τ η σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς α κ ο -λ ο ύ θ η σ ε η υ π ο γ ρ α φ ή τ η ς σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς , σ τ ι ς 2 6 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 8 1 5 , τ η ς Ιερής Συμμαχίας μ ε τ α ξ ύ τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς , τ η ς Ρ ω σ ί α ς κ α ι τ η ς Π ρ ω σ ί α ς , τ η ν ο π ο ί α έ σ π ε υ σ ε ν α κ α τ α δ ι κ ά σ ε ι η Β ρ ε τ α ν ί α . Η Ι ε ρ ή Σ υ μ μ α χ ί α τ ω ν τ ρ ι ώ ν α υ -τ ο κ ρ α τ ό ρ ω ν α π ο σ κ ο π ο ύ σ ε ν α α ν α κ ό ψ ε ι τ η ν π ρ ό ο δ ο τ ω ν φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν κ α ι ε θ ν ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν . Ο ι τ ρ ε ι ς α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ ε ς , ο Φ ρ ε ι δ ε ρ ί κ ο ς Γ ο υ λ ι έ λ μ ο ς Γ τ η ς Π ρ ω σ ί α ς , ο Φ ρ α γ κ ί σ κ ο ς Β' τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς κ α ι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Α' τ η ς Ρ ω -σ ί α ς , ύ ψ ω σ α ν μ ε τ η σ υ μ μ α χ ί α τ ο υ ς α ν ά χ ω μ α ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν π ο υ π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν τ ι ς α ρ χ έ ς τ η ς εθνικής αυτοδιάθεσης κ α ι τ η ς λαϊκής κυριαρ-χίας, α λ λ ά ο ι δ υ ν ά μ ε ι ς α υ τ έ ς σ ύ ν τ ο μ α υ π ε ρ ί σ χ υ σ α ν .

Τ ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο Ε ι ρ ή ν η ς τ η ς Β ι έ ν ν η ς π α λ ι ν ό ρ θ ω σ ε τ ο «παλαιό κ α θ ε σ τ ώ ς » κ α ι κ α θ ι έ ρ ω σ ε τ ι ς α ρ χ έ ς τ η ς ισορροπίας των δυνάμεων κ α ι τ η ς παρέμ-βασης, στο πλαίσιο ε ν ό ς σ υ σ τ ή μ α τ ο ς α σ φ ά λ ε ι α ς (Ευρωπαϊκή Συμφωνία/Concert of Europe), α λ λ ά ο ι λ α ο ί τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ί χ α ν ή δ η α κ ο ύ σ ε ι τ α μ η ν ύ μ α τ α τ ω ν Γ ά λ λ ω ν ε π α ν α σ τ α τ ώ ν . Κ ά τ ω α π ό τ η ν ε π ι φ ά ν ε ι α τ η ς π α λ ι ν ό ρ θ ω σ η ς δ ρ ο ύ σ α ν δ υ ν ά μ ε ι ς π ο υ α μ φ ι σ β η τ ο ύ σ α ν τ ι ς α ρ χ έ ς σ τ ι ς ο π ο ί ε ς α υ τ ή ε ί χ ε σ τ η ρ ι χ τ ε ί . Φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι η γ έ τ ε ς , υ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς τ η ς ε ι σ α γ ω γ ή ς μ ε τ α ρ ρ υ θ -μ ί σ ε ω ν γ ι α τ η ν ε ξ α σ φ ά λ ι σ η σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή ς κ α ι ε υ ν ο μ ο ύ μ ε ν η ς α ν τ ι π ρ ο σ ω -π ε υ τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ε ί α ς , κ α ι ρ ι ζ ο σ π ά σ τ ε ς , υ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς δ η λ α δ ή τ η ς α ν α τ ρ ο -π ή ς τ ω ν μ ο ν α ρ χ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν γ ι α τ η ν ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η α β α σ ί λ ε υ τ ω ν π ο λ ι τ ε υ μ ά τ ω ν , σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ν π λ έ ο ν μ ε τ ο υ ς σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ύ ς , τ ο υ ς σ τ υ λ ο -β ά τ ε ς τ η ς π α λ ι ν ό ρ θ ω σ η ς .

Ερωτήσεις 1. Ν α δώσετε το περιεχόμενο των όρων : Ιερή Συμμαχία , «παλαιό καθεστώς», Ευρω-παϊκή Συμφων ία . 2 . Ποια πολιτική χάραζαν τα μέλη της Ιερής Συμμαχ ίας με σκοπό την αποκατάσταση της «ισορροπίας των δυνάμεων» στην Ευρώπη; Πόσο Βιώσιμες εκτιμάτε ότι ήταν οι ρυθμίσε ις στις οποίες προέβησαν; Υποστηρίξτε με επιχειρήματα την εκτίμησή σας.

2. ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ο ι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές. Ο κόσμος που π ρ ο ή λ θ ε από τ η ν ε ι κ ο σ ι π ε ν τ α ε τ ή α ν α σ τ ά τ ω σ η τ η ν οποία π ρ ο κ ά λ ε σ α ν η Γ α λ λ ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η κα ι ο ι Ν α π ο λ ε ό ν τ ε ι ο ι Π ό λ ε μ ο ι ( 1 7 8 9 - 1 8 1 5 ) ή τ α ν δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό ς από τ ο ν π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ο . Π α ρ ό λ ο π ο υ ο ι ν ι κ η τ έ ς «παλινόρ-θ ω σ α ν » τ ο π α λ α ι ό κ α θ ε σ τ ώ ς - ο ι ε σ τ ε μ μ έ ν ο ι α ν έ κ τ η σ α ν τ ο υ ς θ ρ ό ν ο υ ς τ ο υ ς κ α ι ο ι ε υ γ ε ν ε ί ς τ ι ς θ έ σ ε ι ς τ ο υ ς - ε ί χ α ν σ η μ ε ι ω θ ε ί π ο λ λ έ ς α λ λ α γ έ ς σ τ α χ ρ ό ν ι α τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν κο ινωνικών κα ι πολ ιτ ικών α ν α τ ρ ο π ώ ν . Σ ε πολ-λ έ ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε κ ρ η κ τ ι κ έ ς π ο λ ι τ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς ε ί χ α ν ή δ η ε κ δ η -λ ω θ ε ί ή επρόκε ι το ν α ε κ δ η λ ω θ ο ύ ν . Ο ι δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς σ υ ν τ ή ρ η σ η ς σ υ γ κ ρ ο ύ -ο ν τ α ν μ ε α υ τ έ ς τ η ς π ρ ο ό δ ο υ , τ ι ς οποίες ε ξ έ φ ρ α ζ α ν ο εθνικισμός, ο φιλελευ-θερισμός και ο ριζοσπαστισμός.

Σ τ ο κ λ ί μ α τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν α ν α τ ρ ο π ώ ν κ α ι τ ω ν σ υ ν α κ ό λ ο υ θ ω ν δε ινών , α λ λ ά κ α ι τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν π ρ ο σ δ ο κ ι ώ ν , α ν α π τ ύ χ θ η κ α ν ρ ω μ α λ έ α ε θ ν ι κ ά κα ι φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ι ν ή μ α τ α σ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς κα ι τ ο υ κ ό σ μ ο υ γ ε ν ι κ ά , ό π ο υ έ φ θ α σ α ν τ α μ η ν ύ μ α τ α τ η ς Γ α λ λ ι κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Η δ ιά -κ ρ ι σ η μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο κ ι ν η μ ά τ ω ν δ ε ν ε ί ν α ι π ά ν τ ο τ ε ε ύ κ ο λ η , α φ ο ύ τ ό σ ο τ α ε θ ν ι κ ά ό σ ο και τ α φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ι ν ή μ α τ α ε ί χ α ν ως β ά σ η κο ινά στο ι -χ ε ί α . Εθνικά κινήματα θ ε ω ρ ο ύ μ ε τ ι ς κ ι ν ή σ ε ι ς μ ε τ α ξ ύ α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν κ ο ι ν ο τ ή -τ ω ν με κοινή γ λ ώ σ σ α ή / κ α ι θ ρ ή σ κ ε υ μ α , μ ε δ ι α κ ρ ι τ έ ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς και ιστο-ρ ία , με α ν τ ί λ η ψ η κοινής τ α υ τ ό τ η τ α ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν μελών τ ο υ ς , ο ι οπο ί ες κ ο ι ν ό τ η τ ε ς επιδ ίωκαν τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ ς από τ η ν ε ξ ο υ σ ί α ά λ λ η ς δ ια -κ ρ ι τ ή ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς . Φιλελεύθερα κινήματα τ η ν ίδ ια ε π ο χ ή θ ε ω ρ ο ύ μ ε τ ι ς κ ι ν ή σ ε ι ς που π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ύ ς κα ι κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ ς θ ε -σ μ ο ύ ς γ ι α τ η ν ε ξ α σ φ ά λ ι σ η τ ω ν πολ ι τ ικών δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν κα ι ε λ ε υ θ ε ρ ι ώ ν τ ω ν πολ ι τών . Η δ ι ά κ ρ ι σ η μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο α υ τ ώ ν σ υ γ γ ε ν ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν γ ί ν ε τ α ι κ α λ ύ τ ε ρ α κ α τ α ν ο η τ ή υπό τ ο φ ω ς δ ύ ο δ ι α κ ρ ι τ ώ ν εννο ιών, τ η ς έν -ν ο ι α ς τ ο υ έθνους κα ι τ η ς έ ν ν ο ι α ς τ ο υ λαού. Τ α ε θ ν ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α α π ο σ κ ο -π ο ύ σ α ν σ τ η ν π ρ ο β ο λ ή κα ι τ η ν ε π ι κ ρ ά τ η σ η ε ν ό ς έ θ ν ο υ ς , μ ι α ς πολ ιτ ιστ ι -κ ή ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς δ η λ α δ ή . Τ α φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ι ν ή μ α τ α , μ ο λ ο ν ό τ ι π ρ ο ω θ ο ύ -σ α ν κα ι α υ τ ά σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς τ η ν υ π ό θ ε σ η ε ν ό ς έ θ ν ο υ ς , κ α τ ά β ά σ η ε π ι δ ί ω κ α ν τ η ν κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η τ ω ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν ε ν ό ς λ α ο ύ , τ ο υ λ α ο ύ μ ε τ η ν έ ν ν ο ι α τ η ς πολ ι τ ι κής κ ο ι ν ό τ η τ α ς , η ο π ο ί α α π ο κ τ ά π ρ α γ μ α τ ι κ ή υ π ό σ τ α σ η κ α ι έ χ ε ι σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ρ ό λ ο σ τ ο πλα ίσ ιο ε ν ό ς κ α τ α σ τ α τ ι κ ο ύ χ ά ρ τ η , τ ο υ Συντάγματος.

Ο χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ω ν κ ινημάτων. Έ ν α από τ α π ρ ώ τ α κ ινήματα υ π ή ρ ξ ε η Α μ ε -ρικανική Επανάσταση τ ο υ 1776, η οποία ε ίχε στο ιχε ία των εθν ικών και φ ιλε -λ ε ύ θ ε ρ ω ν κινημάτων που ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν στην Ευρώπη και α λ λ ο ύ τ ο ν 19ο αιώνα. Κ α τ ά τ ο ν 19ο αιώνα ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν ε θ ν ι κ ά κ ινήματα κ α τ ά τ ω ν Ισπα-νών στη Λατ ιν ική Αμερική . Την α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ω ν χωρών τ η ς Λατ ιν ικής Α μ ε -ρ ικής κ α τ ο χ ύ ρ ω σ ε ο π ρ ό ε δ ρ ο ς τ ω ν Η Π Α Μ ο ν ρ ό ε , ο οποίος τ ο 1823 δ ιακή-ρ υ ξ ε επ ίσημα ότ ι η αμερ ικαν ική ή π ε ι ρ ο ς δ ε ν επρόκε ι το ποτέ στο μέλλον να α φ ε θ ε ί σ τ η δ ιάκριση των αποικιακών δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ευρώπης. Ή τ α ν τ ο π ε ρ ί φ η μ ο Δόγμα Μονρόε.

Σ τ η ν Ευρώπη, από τ ο 1792, όταν οι Γάλλο ι προσπάθησαν να ε ξ α γ ά γ ο υ ν τ η ν Επανάσταση , α λ λ ά κυρίως μ ε τ ά τ η ν α ν ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς από τ ο ν Ν α -π ο λ έ ο ν τ α , ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν δ ι ά φ ο ρ ε ς κ α τ ά τ ό π ο υ ς αντ ιδράσε ις εναντ ίον τ η ς γ α λ λ ι κ ή ς κατοχής . Σ τη Βρεταν ία , τ η ν ίδια εποχή, ο εθν ικ ισμός π ή ρ ε τ η μορ-φ ή π ρ ο β ο λ ή ς και υποστήρ ι ξης τ ω ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ώ ν θ ε σ μ ώ ν τ η ς χ ώ ρ α ς , τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι σ μ ο ύ και των ατομ ικών ε λ ε υ θ ε ρ ι ώ ν . Σ τ η ν Ισπανία ε κ δ η λ ώ θ η -κε και α ν α π τ ύ χ θ η κ ε πνεύμα α ν τ ί σ τ α σ η ς κ α τ ά των γαλλικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν .

Το Δόγμα Μονρόε «Οφείλουμε στο όνομα της ειλικρίνειας και των φιλικών μας σχέσεων με τις (ευρω-παϊκές) δυνάμεις να δηλώ-σουμε ότι θα θεωρήσουμε κάθε απόπειρά τους για επέκταση του συστήματος τους σε οποιοδήποτε μέρος αυτού του ημισφαιρίου ως επικίνδυνη για την ειρήνη και την ασφάλεια μας. Δεν έχου-με αναμειχθεί στις αποικίες και τις εξαρτημένες περιο-χές καμιάς ευρωπαϊκής δύναμης και δε σκοπεύουμε να αναμειχθούμε. Αλλά από κοινού με τις κυβερνήσεις που δήλωσαν την ανεξαρτη-σία τους και τη διατήρησαν, μια ανεξαρτησία που με πολ-λή περίσκεψη και βασιζόμε-νοι στις αρχές του δικαίου την έχουμε αναγνωρίσει, δεν μπορούμε να μη θεωρή-σουμε οποιαδήποτε ανάμει-ξη που στοχεύει στην κατα-πίεση και τον έλεγχο του πε-πρωμένου τους από οποια-δήποτε ευρωπαϊκή δύναμη και με οποιονδήποτε τρόπο παρά μόνο ως εκδήλωση μη φιλικής διάθεσης απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες». Πρόεδρος James Monroe, Μήνυμα στο Κογκρέσο (2 Δε-κεμβρίου 1823). Βλ. M.J. Cohen and John Major, History in Quotations, Cassell, London 2004, σ. 614.

Εθνικισμός και φιλελευθε-ρισμός «Ούτε ο εθνικισμός ούτε η δημιουργία εθνικών κρατών βρίσκονταν σε αναγκαία αντί-θεση με τον φιλελευθερι-σμό- αντίθετα, στον βαθμό που ο εθνικισμός τιμούσε τα επιτεύγματα ενός συγκεκρι-μένου απλού λαού ως ανώ-τερα εκείνων κάποιας κο-σμοπολίτικης αριστοκρατι-κής ηγετικής τάξης, αντανα-κλούσε την απέχθεια του φιλελευθερισμού προς τα παραδοσιακά προνόμια. Ωστό-σο, στην προθυμία του φιλε-λευθερισμού να αποδεχτεί το καινούριο, ο εθνικισμός

απαντούσε με την εκτίμηση, αν όχι τη λατρεία, του πα-ρελθόντος. Ακόμα, στην επί-μονη προσήλωση των φιλε-λευθέρων στην αξία και στη σημασία του ατομικισμού, οι δημιουργοί των εθνικών κρα-τών απαντούσαν ότι το ζωτι-κό έργο τους απαιτούσε ίσως τη θυσία ενός μέρους της ελευθερίας κάθε πολίτη. Η επιτυχία της δημιουργίας των εθνικών κρατών στηρί-χτηκε στα θεμέλια μιας γενι-κής ισορροπίας διεθνούς ισχύος, που επιτεύχθηκε από τα ευρωπαϊκά κράτη στη διάρκεια των πενήντα χρό-νων που ακολούθησαν το 1815». Ε. Bums, Ευρωπαϊκή Ιστορία, Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, τ. Β', επιμέλεια-ει-σαγωγή Ι.Σ. Κολιόπουλος, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης, Παρα-τηρητής, Θεσσαλονίκη, χ.χ., σ. 118-119.

Σ τ η ν Ιταλία, αντ ιθέτως , η π α ρ ο υ σ ί α τ ω ν Γάλλων δεν π ρ ο κ ά λ ε σ ε μ ε γ ά λ η αντ ίδραση- η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α νέων κρατ ικών ενοτήτων στην κ α τ α τ ε μ α χ ι σ μ έ ν η από τ ο ν Ν α π ο λ έ ο ν τ α Ιταλία, σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό με τ η μ ε γ ά λ η απήχηση τ ω ν επα-ναστατ ικών ιδεών, ε υ ν ό η σ ε τ η ν α ν ά π τ υ ξ η μιας ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς ι ταλ ικής ε θ ν ι κ ή ς τ α υ τ ό τ η τ α ς και τ η ς επ ιθυμ ίας ν α δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί εν ια ία πατρίδα. Σ τ η ν Πολω-νία τ ο εθν ικό κ ίνημα α ν α π τ ύ χ θ η κ ε κυρ ίως ως θετ ική ανταπόκρ ιση στις α ρ χ έ ς που ε υ α γ γ ε λ ί ζ ο ν τ α ν οι Γάλλοι , γ ι α τ ο ν λ ό γ ο ότ ι ο ι αντ ίπαλοι τ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α , δ η λ α δ ή οι Αυστρ ιακο ί , οι Π ρ ώ σ ο ι και οι Ρώσοι, ή τ α ν κυρ ίαρ -χ ο ι τ ω ν Πολωνών. Το εθν ικό κίνημα των Γερμανών. Π ο λ ύ σημαντ ικό υ π ή ρ ξ ε τ ο εθν ικό κ ίνημα τ ω ν Γερμανών. Αναπτύχθηκε στην κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ έ ν η ναπολεόντε ια Γ ε ρ μ α -ν ία και τ α βασικά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά που απέκτησε μ έ σ α στο κλίμα τ ω ν μ ε γ ά -λων σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν και α ν α τ ρ ο π ώ ν τ η ς εποχής α υ τ ή ς ε π η ρ έ α σ α ν γ ε ν ι κ ό τ ε -ρ α τ η ν ανάπτυξη τ ο υ εθν ικ ισμού . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί α ν τ έ δ ρ α σ α ν όχι μόνο κ α τ ά τ η ς γ α λ λ ι κ ή ς παρουσίας , α λ λ ά και κ α τ ά των επαναστατ ικών ιδεών και τ ο υ Δ ι α φ ω τ ι σ μ ο ύ . Ή τ α ν η εποχή τ ο υ κ ινήματος που ο ν ο μ ά σ τ η κ ε ρομαντισμός* και που α μ φ ι σ β ή τ η σ ε τ ο ν ορθολογισμό*. Ο ρομαντ ισμός ε π η ρ έ α σ ε καθορ ι -στ ικά τ ο εθν ικό κίνημα τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν , οι οποίοι έ ω ς τ ό τ ε ήταν οι κατ ' ε ξ ο -χήν κοσμοπολίτες τ η ς Ευρώπης . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί τ η ς εποχής α υ τ ή ς ά ν τ λ η σ α ν τ α α π α ρ α ί τ η τ α στο ιχε ία από τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Χ έ ρ ν τ ε ρ Ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας και της ανθρωπότητας ( 1784 ) , στο οποίο ο μ ε γ ά λ ο ς σ τ ο χ α σ τ ή ς υ π ο σ τ ή ρ ι ξ ε ότ ι κ ά θ ε α υ θ ε ν τ ι κ ό ς πολιτ ισμός πηγάζε ι από τ ο ν απλό λ α ό (Volk), όχι από τ ις α ν ώ τ ε ρ ε ς και κοσμοπολίτ ικες τ ά ξ ε ι ς , και ότ ι κ ά θ ε λ α ό ς , δ η λ α δ ή μια κο ινότητα ανθρώπων που έ χ ε ι τ η δική τ η ς γ λ ώ σ σ α , τ α δ ικά τ η ς έ θ ι μ α , τ ο δικό τ η ς π ν ε ύ μ α (Volksgeist ) * , έ χ ε ι τ ο ν δικό τ ο υ πολιτ ισμό, α υ τ ό ς δ ε ο πολιτ ισμός έχε ι εθν ικό χ α ρ α κ τ ή ρ α . Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα. Τ α ό ρ ι α τ ο υ φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ο ύ δ ο κ ι μ ά σ τ η κ α ν στις ε π α ν α σ τ ά σ ε ι ς που ε κ δ η -λ ώ θ η κ α ν στην Ευρώπη κ α τ ά τ ο πρώτο τ έ τ α ρ τ ο τ ο υ 19ου αιώνα. Η πρώτη σ ο β α ρ ή πρόκληση κ α τ ά τ η ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς τ η ς παλ ινόρθωσης ε κ δ η λ ώ θ η κ ε τ ο 1820 στην Ισπανία, η οποία ε ι σ ή λ θ ε σ ε μία από τ ις πιο τ α ρ α χ ώ δ ε ι ς πε-ρ ι ό δ ο υ ς τ η ς ιστορίας τ η ς . Βασιλ ική α ν τ ε π α ν ά σ τ α σ η * τ ο 1 8 2 2 ο δ ή γ η σ ε τ η χ ώ ρ α σε ακυβερνησία , με συνέπε ια τ η ν ε π έ μ β α σ η γαλλικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν γ ι α τ η ν προστασία τ η ς μ ο ν α ρ χ ί α ς μ ε τ η ν έγκρ ιση των μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν που σ υ ν ε δ ρ ί α ζ α ν στη Β ε ρ ό ν α . Τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1820 ε κ δ η λ ώ θ η κ ε επανά-σ τ α σ η και στην Π ο ρ τ ο γ α λ ί α .

Σ ο β α ρ έ ς α δ υ ν α μ ί ε ς π α ρ ο υ σ ί α σ α ν τ α φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α κ ινήματα στ ις χ ώ ρ ε ς τ η ς ι ταλικής χ ε ρ σ ο ν ή σ ο υ . Π ο λ λ ο ί φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι Ιταλοί υποστήρ ιζαν πως π ρ ο ε ί χ ε η ενοποίηση τ ω ν ιταλικών χωρών σε ενιαίο εθν ικό κ ρ ά τ ο ς , ά λ λ ο ι πάλι έκρ ιναν πως προε ίχαν η ε ι σ α γ ω γ ή φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ω ν και η ο ικονομική ανάπτυξη , π α ρ ά η ενοποίηση υπό τ ο σκήπτρο ε ν ό ς μονάρχη .

Η επανάσταση άρχ ισε τ ο ν Ιούλιο τ ο υ 1820 στον ιταλικό νότο , σ τ ο Βασί-λε ιο τ ω ν Δ ύ ο Σικελιών, με τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η των Καρμπονάρων (Carbonar i ) * , ρ ι ζοσπαστών που π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν ριζ ικές πολιτ ικές μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι ς κα ι αβασί -λ ε υ τ ο πολίτευμα. Τον Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1821 ε κ δ η λ ώ θ η κ ε ε π α ν ά σ τ α σ η και στο Π ε δ ε μ ό ν τ ι ο , με την υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η και πάλι των Καρμπονάρων, α λ λ ά τ ο ν Απρί-λ ιο τ ο υ ίδιου έ τ ο υ ς σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς τ η ν κατέστε ιλαν . Σ τ η γ η ρ α ι ά ήπε ιρο η α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η τ ο υ φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ο ύ και τ ο υ ρ ι ζοσπαστ ισμού με τ η ν Ι ερή Σ υ μ μ α χ ί α έ λ η ξ ε π ρ ο ς τ ο π α ρ ό ν με τ η ν ή τ τ α των πρώτων.

Σ τ η ν Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α πρώτο ι ο ι Έ λ λ η ν ε ς , ιδίως μ ε τ ά τ η ν κατά-λ η ψ η των Επτανήσων από τ ο ν Ν α π ο λ έ ο ν τ α τ ο 1797, ά κ ο υ σ α ν και δ έ χ τ η κ α ν τ α ανατρεπτ ικά μ η ν ύ μ α τ α τ ω ν Γάλλων και ανέπτυξαν ισχυρό εθν ικό κ ίνημα , π ο υ ο δ ή γ η σ ε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Εζέν Ντελακρουά (Eugene Delacroix, 1 7 9 8 - 1 8 6 3 ) "Η Ελευθερία οδηγεί τον λαό», 1830, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι. Η προσωποποιημένη Ελευ-θερία καθοδηγεί τον λαό κραδαίνοντας την τρίχρωμη σημαία της Γαλλικής Επανάστασης. Ο πίνακας είναι εμπνευσμένος από την Ιουλιανή Επανάσταση του Παρισιού (1830), που απέβλεπε στην αποκατάσταση του δημοκρατικού καθεστώτος μετά την πτώση των Βουρβόνων. Η επα-νάσταση έθεσε τέλος στην απόλυτη μοναρχία του Καρόλου Ι' και εγκαθίδρυσε την Ιουλιανή Μοναρχία του Λουδοβίκου-Φιλίππου, που αποτελούσε μια μορφή συμβιβασμού ανάμεσα στην επανάσταση και την παλινόρθωση, πιο κοντά στις επιδιώξεις των φιλελεύθερων αστών.

Σ τ ι ς β ο ρ ε ι ο α ν α τ ο λ ι κ έ ς π α ρ υ φ έ ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , σ τ η Ρ ω σ ί α , η ι σ χ υ ρ ή α π ο λ υ τ α ρ χ ι κ ή π α ρ ά δ ο σ η τ η ς χ ώ ρ α ς α π ο δ ε ί χ τ η κ ε κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ό ς π α ρ ά γ ο -ν τ α ς σ τ ι ς π ο λ ι τ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς . Τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 8 2 5 , ό τ α ν π έ θ α ν ε ο τ σ ά ρ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Α' , σ υ ν ω μ ό τ ε ς α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ί ε ξ ε γ έ ρ θ η κ α ν γ ι α ν α α ν α -τ ρ έ ψ ο υ ν τ ο α π ο λ υ τ α ρ χ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς . Ο ν έ ο ς μ ο ν ά ρ χ η ς , ο Ν ι κ ό λ α ο ς Α' , α ν τ έ δ ρ α σ ε δ υ ν α μ ι κ ά σ τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν Δεκεμβριστών*, ό π ω ς ο ν ο -μ ά σ τ η κ ε η ε ξ έ γ ε ρ σ η τ ω ν α ξ ι ω μ α τ ι κ ώ ν τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ , κ α ι τ η ν κ α τ έ σ τ ε ι λ ε .

Ερωτήσεις 1. Ποια είναι η δ ιαφορά ανάμεσα στα εθνικά και στα φ ιλελεύθερα κινήματα του 19ου αιώνα; Να συμβουλευτε ίτε και το σχετικό παράθεμα. 2 . Ποιο πνευματικό ρεύμα επηρέασε το εθνικό κίνημα των Γερμανών και με ποιον τρόπο; 3 . Ποιοι ήταν οι Καρμπονάροι και ποιοι οι Δεκεμβρ ιστές ;

Η σημασία της Επανάστασης του 1821 υπήρξε καταλυ-τική για την ιστορία της Ευρώπης «Μέχρι του 1821, η ιστορία της Ευρώπης, παρά τας γεν-ναίας απόπειρας αι οποίαι είχον σημειωθεί εις την Ιτα-λίαν και αλλαχού, εφαίνετο υποκύπτουσα εις τα αναχρο-νιστικά συνθήματα. Εάν δεν απεφάσισαν οι Έλληνες να τολμήσουν ό,τι ετόλμησαν εις την Αγίαν Λαύραν και, παραλλήλως ή εν συνεχεία, καθ' όλην την υπόδουλον χώρα ν, είναι ζήτημα εάν ο 19ος αιών θα εχαρακτηρίζε-το σήμερον ως αιών των εθνοτήτων, δηλαδή της απο-καταστάσεως των εθνικών κρατών. Οι Έλληνες δεν απετίναξαν μόνον τον ζυγόν υπό τον οποίον οι ίδιοι ετέ-λουν, αλλά κατήργησαν εμ-μέσως την έννοιαν παντός ζυγού εις την Ευρώπην ολό-κληρον, δημιουργήσαντες τας ηθικός και πολιτικός προϋποθέσεις διά την εκδή-λωσιν των διαφόρων εθνι-κών εξεγέρσεων, αι οποίαι, είτε επιτυχούσαι, ως εν Ιτα-λία, είτε επανειλημμένως και τραγικώς κατασταλεί-σαι, ως εν Πολωνία, έδωσαν εις τον 19ον αιώνα το χρώμα του και το μέγα ιστορικόν του νόημα».

Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Τα Δοκίμια, τ. Β', Ιστορικά Δοκίμια, Εκδ. Εταιρείας Φί-λων Παν. Κανελλόπουλου, Αθήνα 1975, σ. 166.

3. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 - ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ο χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ η ς Ε λ λ η ν ι κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Η ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν τ ο 1 8 2 1 ε ξ α σ φ ά λ ι σ ε σ τ ο έ θ ν ο ς , ύ σ τ ε ρ α α π ό π ο λ λ ο ύ ς α ι ώ ν ε ς υ π ο τ α γ ή ς σ ε ξ έ ν ο υ ς κ υ ρ ι ά ρ χ ο υ ς , α ν ε ξ ά ρ τ η τ η ε θ ν ι κ ή ε σ τ ί α .

Η Ε π α ν ά σ τ α σ η τ ο υ 1 8 2 1 ή τ α ν π ρ ο ϊ ό ν ε θ ν ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς , τ ο οπο ίο α ν α -π τ ύ χ θ η κ ε κ α τ ά τ ι ς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 1 8 ο υ α ι ώ ν α κ α ι τ ι ς π ρ ώ τ ε ς τ ο υ 1 9 ο υ , α ν κ α ι ο ι κ α τ α β ο λ έ ς τ ο υ α ν ά γ ο ν τ α ν σ ε π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς ε π ο χ έ ς . Η Ε λ -λ η ν ι κ ή Ε θ ν ι κ ή Π α λ ι γ γ ε ν ε σ ί α , ό π ω ς ο ν ο μ ά σ τ η κ ε τ ο ε θ ν ι κ ό κ ί ν η μ α τ ω ν Ε λ λ ή -νων, σ υ γ γ έ ν ε υ ε μ ε τ α ε θ ν ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α τ η ς ί δ ι α ς ε π ο χ ή ς π ο υ α ν α π τ ύ χ θ η κ α ν σ τ ι ς ι τ α λ ι κ έ ς κ α ι τ ι ς γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς - ο ι ο π ο ί ε ς α π ο τ έ λ ε σ α ν τ η ν Ι τ α λ ί α κ α ι τ η Γ ε ρ μ α ν ί α α ν τ ί σ τ ο ι χ α - σ τ ι ς β ρ ε τ α ν ι κ έ ς α π ο ι κ ί ε ς σ τ η Β ό ρ ε ι α Α μ ε ρ ι κ ή - ο ι ο π ο ί ε ς α π ο τ έ λ ε σ α ν τ ι ς Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς - κ α θ ώ ς κ α ι σ τ η ν π ρ ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή κ α ι ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν η Γ α λ λ ί α .

Τ ο ε λ λ η ν ι κ ό ε θ ν ι κ ό κ ί ν η μ α ή τ α ν π ο λ ι τ ι κ ό κ ί ν η μ α α π ο σ κ ο π ο ύ σ ε δ η λ α δ ή , ό π ω ς κ α ι τ α α ν τ ί σ τ ο ι χ α κ ι ν ή μ α τ α σ τ η ν Ι τ α λ ί α , τ η Γ ε ρ μ α ν ί α κα ι τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή , ό χ ι α π λ ώ ς σ τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ο υ έ θ ν ο υ ς κ α ι σ τ η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η α ν ε ξ ά ρ τ η -τ ο υ ε θ ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , α λ λ ά σ τ η σ ύ σ τ α σ η α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ή ς κ α ι ε υ ν ο μ ο ύ -μ ε ν η ς π ο λ ι τ ε ί α ς . Α υ τ ά τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν κ α ι ε μ φ α ν ί σ τ η -κ α ν υπό τ η ν ε π ί δ ρ α σ η τ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν μ η ν υ μ ά τ ω ν π ο υ ε κ π ο ρ ε ύ ο ν τ α ν α π ό τ η ν ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν η Γ α λ λ ί α . Α π ό τ α κ υ ρ ι ό τ ε ρ α σ υ σ τ α τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α τ ο υ ε λ λ η ν ι -κ ο ύ ε θ ν ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς υ π ή ρ ξ α ν : α ) η π ρ ο β ο λ ή τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν τ η ς ε π ο χ ή ς ω ς α π ο γ ό ν ω ν κα ι κ λ η ρ ο ν ό μ ω ν τ ω ν α ρ χ α ί ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , β) η τ α ύ τ ι σ η τ ω ν Ε λ λ ή -ν ω ν μ ε τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς Ε υ ρ ω π α ί ο υ ς κ α ι η δ ι ά κ ρ ι σ ή τ ο υ ς α π ό τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , γ ) η κ α τ α γ γ ε λ ί α τ η ς τ ο υ ρ κ ι κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς ω ς π α ρ ά ν ο μ η ς κα ι τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς τ ο υ Ο θ ω μ α ν ο ύ σ ο υ λ τ ά ν ο υ ω ς α υ θ α ί ρ ε τ η ς κ α ι δ ) η π ρ ο β ο λ ή τ ο υ δ ι κ α ι ώ μ α -τ ο ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν ν α δ ι ε κ δ ι κ ή σ ο υ ν τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ ή τ ο υ ς α π ό τ η ν κ υ ρ ι α ρ -χ ί α κ α ι τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν κ α ι ν α σ υ σ τ ή σ ο υ ν α ν ε ξ ά ρ τ η τ η κ α ι ε υ ν ο -μ ο ύ μ ε ν η π ο λ ι τ ε ί α σ τ η β ά σ η τ ω ν α ρ χ ώ ν τ η ς ε θ ν ι κ ή ς α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η ς κ α ι τ η ς λ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς .

Ο ρ γ ά ν ω σ η και έ κ ρ η ξ η τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Τ η ν Ε π α ν ά σ τ α σ η τ ο υ 1 8 2 1 π ρ ο -κ ά λ ε σ ε η Φιλική Εταιρεία, μ υ σ τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η π ο υ ι δ ρ ύ θ η κ ε τ ο 1 8 1 4 σ τ η ν Ο δ η σ σ ό τ η ς Ρ ω σ ί α ς α π ό τ ρ ε ι ς Έ λ λ η ν ε ς , τ ρ ε ι ς ά σ η μ ο υ ς ε μ π ό ρ ο υ ς ή γ ρ α μ -μ α τ ε ί ς ε μ π ό ρ ω ν , τ ο ν Ε μ μ α ν ο υ ή λ Ξ ά ν θ ο , τ ο ν Ν ι κ ό λ α ο Σ κ ο υ φ ά κα ι τ ο ν Α θ α -ν ά σ ι ο Τ σ α κ ά λ ω φ . Σ η μ α ν τ ι κ ά κ α ι δ ρ α σ τ ή ρ ι α σ τ ε λ έ χ η τ η ς μ υ σ τ ι κ ή ς π α τ ρ ι ω -τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς υ π ή ρ ξ α ν ο Π α ν α γ ι ώ τ η ς Α ν α γ ν ω σ τ ό π ο υ λ ο ς κα ι ο Π α ν α -γ ι ώ τ η ς Σ έ κ ε ρ η ς . Α ρ χ ι κ ή π ρ ό θ ε σ η τ ω ν σ υ ν ω μ ο τ ώ ν π α τ ρ ι ω τ ώ ν ή τ α ν ν α π ρ ο -κ λ η θ ε ί , α φ ο ύ θ α ε ί χ ε α ν α π τ υ χ θ ε ί η Ε τ α ι ρ ε ί α κ α ι ό τ α ν π α ρ ο υ σ ι α ζ ό τ α ν η κα -τ ά λ λ η λ η ε υ κ α ι ρ ί α , γ ε ν ι κ ή ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν γ ι α τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς π α τ ρ ί δ α ς α π ό τ ο υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς . Σ τ ό χ ο ι τ ω ν π α τ ρ ι ω τ ώ ν ή τ α ν ν α κ α τ η χ ή σ ο υ ν σ τ η ν Ε τ α ι ρ ε ί α ό σ ο τ ο δ υ ν α τ ό ν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς σ η μ α ί ν ο ν τ ε ς Έ λ λ η ν ε ς , ν α α ν α θ έ σ ο υ ν τ η ν η γ ε σ ί α σ τ ο ν Ιωάννη Καποδίστρια, υ π ο υ ρ γ ό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ ό τ ε τ η ς Ρ ω σ ί α ς , κ α ι μ έ σ ω α υ τ ο ύ ν α ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν τ η ν υπο-σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς κ ρ α τ α ι ό ς κα ι ο μ ό δ ο ξ η ς χ ώ ρ α ς τ ο υ Β ο ρ ρ ά .

Α π ό τ ο υ ς τ ρ ε ι ς σ τ ό χ ο υ ς ο ι η γ έ τ ε ς τ η ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς μ ό ν ο τ ο ν π ρ ώ τ ο π έ τ υ -χ α ν α υ τ ο ί κ α ι ά λ λ α σ τ ε λ έ χ η τ η ς κ α τ ή χ η σ α ν π λ ή θ ο ς Ε λ λ ή ν ω ν . Ο Κ α π ο δ ί -σ τ ρ ι α ς α ρ ν ή θ η κ ε ν α α ν α λ ά β ε ι τ η ν η γ ε σ ί α , ε π ε ι δ ή έ κ ρ ι ν ε π ω ς ο ι π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς δ ε ν ε υ ν ο ο ύ σ α ν τ η ν ε π ι τ υ χ ί α ε ν ό ς ε γ χ ε ι ρ ή μ α τ ο ς , ό π ω ς α υ τ ό π ο υ σ χ ε δ ί α ζ ε η Ε τ α ι ρ ε ί α . Επιπλέον , τ ό σ ο ο ι α ρ χ έ ς τ ο υ ό σ ο κ α ι η ι δ ι ό τ η τ ά τ ο υ ω ς δ ι π λ ω μ ά -τ η δ ε ν ή τ α ν σ υ μ β α τ έ ς μ ε τ ι ς α ν τ ί σ τ ο ι χ ε ς ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ έ ς ι δ έ ε ς π ο υ ε ν έ π ν ε α ν τ η δ ρ ά σ η τ η ς Φ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς . Γ ι α τ ο ν ίδ ιο λ ό γ ο ο Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α ς α ρ ν ή θ η -κ ε ν α ζ η τ ή σ ε ι α π ό τ ο ν Ρ ώ σ ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Α' τ η σ υ ν δ ρ ο μ ή τ η ς

Ρ ω σ ί α ς σ τ η σ χ ε δ ι α ζ ό μ ε ν η ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν . Γ ν ώ ρ ι ζ ε π ο λ ύ κ α λ ά τ ι ς α ρ ν η τ ι κ έ ς δ ι α θ έ σ ε ι ς τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς π ρ ο ς τ ι ς ρ ή -ξ ε ι ς μ ε τ η ν ο μ ι μ ό τ η τ α κ α ι τ ι ς α ν α τ ρ ο π έ ς , ό π ω ς α υ τ ή π ο υ σ χ ε δ ί α ζ α ν ο ι πα-τ ρ ι ώ τ ε ς τ η ς Ο δ η σ σ ο ύ , ε ν ώ ή τ α ν π ε π ε ι σ μ έ ν ο ς ό τ ι η υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς π ρ ο ς τ ο ε λ λ η ν ι κ ό ε γ χ ε ί ρ η μ α θ α έ β λ α π τ ε τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή υ π ό θ ε σ η , ε π ε ι δ ή θ α έ σ τ ρ ε φ ε τ ι ς ά λ λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς Ρ ω σ ί α ς .

Η η γ ε σ ί α τ η ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς δ ό θ η κ ε ε ν τ έ λ ε ι , σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 8 2 0 , σ τ ο ν Αλέ-ξανδρο Υψηλάντη, γ ό ν ο ε π ι φ α ν ο ύ ς ο ι κ ο γ έ ν ε ι α ς Φαναριωτών* σ τ η ν υ π η ρ ε σ ί α τ ό τ ε τ ο υ Ρ ώ σ ο υ τ σ ά ρ ο υ . Η α π ο δ ο χ ή τ η ς η γ ε σ ί α ς α π ό τ ο ν π ρ ί γ κ ι π α Υ ψ η λ ά -ν τ η , α ξ ι ω μ α τ ι κ ό τ ο υ ρ ω σ ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ , ή τ α ν π ρ ο ϊ ό ν π α τ ρ ι ω τ ι σ μ ο ύ , α λ λ ά κα ι έ λ λ ε ι ψ η ς σ ύ ν ε σ η ς . Ο ρ ο μ α ν τ ι κ ό ς π α τ ρ ι ώ τ η ς δ ε ν ή τ α ν μ ά λ λ ο ν σ ε θ έ σ η ν α ε κ τ ι μ ή σ ε ι τ ι ς π ο λ ι τ ι κ έ ς π λ ε υ ρ έ ς τ ο υ ε γ χ ε ι ρ ή μ α τ ο ς κ α ι τ η ν τ ε ρ ά σ τ ι α ε υ θ ύ ν η π ο υ α ν α λ ά μ β α ν ε α π έ ν α ν τ ι σ τ ο έ θ ν ο ς . Η υ ψ η λ ή τ ο υ θ έ σ η σ τ ο ν σ τ ρ α τ ό α λ λ ά κ α ι σ τ η ν κ ο ι ν ω ν ί α τ η ς Ρ ω σ ί α ς κ α θ ι σ τ ο ύ σ ε α λ η θ ο φ α ν ή τ ο ν ε υ σ ε β ή π ό θ ο τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν τ η ς ε π ο χ ή ς ό τ ι η Ε τ α ι ρ ε ί α κ α ι ο Υ ψ η λ ά ν τ η ς ε ί χ α ν τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς . Ά λ λ ω σ τ ε , μ ε τ η ν έ ξ ο δ ό τ ο υ σ τ ι ς Π α ρ α δ ο υ ν ά β ι ε ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς , τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 8 2 1 , ο Υ ψ η λ ά ν τ η ς φ α ί ν ε τ α ι π ω ς υ π ο λ ό γ ι ζ ε λ ι γ ό τ ε ρ ο σ τ η ν π ρ ό κ λ η σ η γ ε ν ι κ ή ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς , π ο υ ο ρ α μ α τ ί ζ ο ν τ α ν ο ρ ι σ μ έ ν ο ι Φιλ ικοί , κ α ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ ε έ ν α ν ρ ω σ ο τ ο υ ρ κ ι κ ό π ό λ ε μ ο , τ ο ν ο π ο ί ο θ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε η α ν α μ ε ν ό μ ε ν η ε ι σ β ο λ ή τ ο υ ρ κ ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν σ τ ι ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς κ α ι η ε ξ ί -σ ο υ α ν α μ ε ν ό μ ε ν η π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ η ς Ρ ω σ ί α ς ν α π ε ρ ι φ ρ ο υ ρ ή σ ε ι τ ο ι δ ι ό τ υ π ο κ α θ ε σ τ ώ ς α υ τ ο ν ο μ ί α ς τ ο υ ς .

Ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς ε σ τ ί ε ς π ρ ο κ λ ή θ η κ α ν α π ό τ ο υ ς α π ο σ τ ό λ ο υ ς τ η ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς σ ε π ο λ λ ά μ έ ρ η τ η ς ε π ι κ ρ ά τ ε ι α ς τ ο υ Ο θ ω μ α ν ο ύ σ ο υ λ τ ά ν ο υ , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α ε π ι τ ε υ χ θ ε ί γ ε ν ι κ ή ε ξ έ γ ε ρ σ η σ τ ι ς Π α ρ α δ ο υ ν ά β ι ε ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς , ό π ο υ κ α τ ο ι -κ ο ύ σ α ν ή π α ρ ε π ι δ η μ ο ύ σ α ν π ο λ λ ο ί Έ λ λ η ν ε ς , ι δ ίως μ ά λ ι σ τ α σ τ ι ς π ό λ ε ι ς τ η ς Μ ο λ δ α β ί α ς κ α ι τ η ς Β λ α χ ί α ς . Σ τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο , σ τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α , σ τ η ν Ή π ε ι ρ ο , σ τ η Θ ε σ σ α λ ί α , σ τ η Σ τ ε ρ ε ά Ε λ λ ά δ α , σ τ η ν Κ ρ ή τ η , σ τ η ν Κ ύ π ρ ο κ α ι σ τ α ν η σ ι ά τ ο υ Α ι γ α ί ο υ , π α ν τ ο ύ , ο ι Έ λ λ η ν ε ς ύ ψ ω σ α ν τ η σ η μ α ί α μ ε τ ο ν σ τ α υ -ρ ό κ α ι κ α τ ή γ γ ε ι λ α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ ω ς π α ρ ά ν ο μ η , α υ θ α ί ρ ε τ η κ α ι τ υ ρ α ν ν ι κ ή , δ ι α κ ή ρ υ ξ α ν δ ε τ η ν α π ό φ α σ ή τ ο υ ς ν α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν γ ι α τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ο υ ς . Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Υ ψ η λ ά ν τ η ς σ τ η Μ ο λ δ α β ί α κ α ι τ η Β λ α χ ί α , ο Ε μ μ α ν ο υ ή λ Π α π π ά ς σ τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α , ο Α θ α ν ά σ ι ο ς Δ ι ά κ ο ς , ο Ο δ υ σ σ έ α ς Α ν δ ρ ο ύ τ σ ο ς , ο Μ ά ρ κ ο ς Μ π ό τ σ α ρ η ς , ο Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Κ α ρ α ϊ σ κ ά κ η ς , ο Θ ε ό δ ω -ρ ο ς Κ ο λ ο κ ο τ ρ ώ ν η ς κα ι ο Γ ρ η γ ό ρ ι ο ς Δ ι κ α ί ο ς ή Π α π α φ λ έ σ σ α ς έ β α λ α ν φ ω τ ι ά σ τ ι ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς κ τ ή σ ε ι ς τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ . Η α γ ρ ι ό τ η τ α μ ε τ η ν ο π ο ί α α ν τ έ -δ ρ α σ ε ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς σ τ η ν π ρ ό κ λ η σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν α π έ τ ρ ε ψ ε τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο μ ε σ ο λ ά β η σ η ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο μ ε ρ ώ ν , κ α τ έ σ τ η σ ε τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς ε μ π ο λ έ -μ ο υ ς κα ι , ε ν μ έ ρ ε ι , έ κ ρ ι ν ε κα ι τ η ν έ κ β α σ η τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Η ε π α ν ά σ τ α σ η σ τ ι ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς . Ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Υ ψ η λ ά ν τ η ς δ ι έ β η τ ο ν π ο τ α -μ ό Π ρ ο ύ θ ο κα ι ε ι σ ή λ θ ε σ τ η Μ ο λ δ α β ί α , σ τ ι ς 2 2 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1 8 2 1 , ε π ι κ ε φ α -λ ή ς σ τ ε ν ώ ν σ υ ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ο υ . Σ τ η ν π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ η ς Η γ ε μ ο ν ί α ς , σ τ ο Ιάσιο , σ υ ν ε ρ γ ά σ τ η κ ε μ ε τ ο ν Φ α ν α ρ ι ώ τ η η γ ε μ ό ν α Μ ι χ α ή λ Σ ο ύ τ σ ο . Τ η ν π ρ ο η γ ο υ μ έ -νη, σ τ ι ς 2 1 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ , ε ί χ ε δ ι ε ξ α χ θ ε ί η π ρ ώ τ η μ ά χ η μ ε τ α ξ ύ Τ ο ύ ρ κ ω ν κ α ι Ε λ λ ή ν ω ν , π ε ρ ί π ο υ 1 5 0 Κ ε φ α λ ο ν ι τ ώ ν ν α υ τ ώ ν κ υ ρ ί ω ς , μ ε ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν Βα-σ ί λ ε ι ο Κ α ρ α β ι ά , σ τ ο Γ α λ ά τ σ ι , ό π ο υ ο ι Έ λ λ η ν ε ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς υ π ε ρ ί σ χ υ σ α ν κ α ι τ ε ρ μ ά τ ι σ α ν τ η ν τ ο υ ρ κ ι κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α .

Η κ α τ ά σ τ α σ η σ τ ι ς δ ύ ο Η γ ε μ ο ν ί ε ς , τ η Μ ο λ δ α β ί α κα ι τ η Β λ α χ ί α , ή τ α ν περ ί -π λ ο κ η . Σ τ ο υ ς θ ρ ό ν ο υ ς η γ ε μ ό ν ε υ α ν , μ ε σ ο υ λ τ α ν ι κ ή ε ν τ ο λ ή , Φ α ν α ρ ι ώ τ ε ς , ο ι ο π ο ί ο ι δ ι α τ η ρ ο ύ σ α ν σ τ η ν υ π η ρ ε σ ί α τ ο υ ς π λ ή θ ο ς Ε λ λ ή ν ω ν κ α ι ά λ λ ω ν χρ ι -σ τ ι α ν ώ ν τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς , τ η ς Η π ε ί ρ ο υ , τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς , τ η ς Σ ε ρ β ί α ς , τ ο υ Μ α υ ρ ο β ο υ ν ί ο υ * και , φ υ σ ι κ ά , τ η ς Μ ο λ δ α β ί α ς κ α ι τ η ς Β λ α χ ί α ς . Α υ τ ο ί ό λ ο ι , έ μ π ο ρ ο ι , γ ρ α μ μ α τ ε ί ς ε μ π ό ρ ω ν , δ ι ο ι κ η τ ι κ ο ί υ π ά λ λ η λ ο ι , ν α ύ τ ε ς κ α ι φ ο ι τ η τ έ ς

Απόσπασμα από την Επανα-στατική Προκήρυξη του Αλέ-ξανδρου Υψηλάντη "ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ! Η ώρα ήλθεν, ω Ανδρες Ελ-ληνες! Προ πολλού οι λαοί της Ευρώπης πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν. Αυτοί, καίτοι οποσούν ελεύ-θεροι, επροσπάθηοαν όλαις δυνάμεσι να αυξήσωσι την ελευθερίαν και δι' αυτής πά-σαν αυτών την Ευδαιμονίαν. Οι αδελφοί μας και φίλοι είναι παντού έτοιμοι [...]. Ας ενωθώμεν λοιπόν με ενθου-σιασμόν! Η Πατρίς μάς προ-σκαλεί! Η Ευρώπη προσηλώνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί διά την ακινη-σίαν μας. Ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα Όρη της Ελλά-δος από τον Ήχον της πολε-μικής μας Σάλπιγγος, και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας. Η Ευρώπη θέλει θαυμάση τας ανδραγαθίας μας, οι δε τύ-ραννοι ημών, τρέμοντες και ωχροί θέλουσι φύγει απ' έμπροσθέν μας. Οι φωτισμέ-νοι λαοί της Ευρώπης ενα-σχολούνται εις την αποκατά-σταση της ιδίας ευδαιμο-νίας και πλήρεις ευγνωμο-σύνης διά τας προς αυτούς των Προπατόρων μας ευερ-γεσίας επιθυμώσι την ελευ-θερίαν της Ελλάδος. Ημείς, φαινόμενοι άξιοι της προπατορικής αρετής και του παρόντος αιώνος, είμε-θα ευέλπιδες να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν των δικαίων αυτών και βοήθειαν πολλοί εκ τούτων φιλελεύθεροι θέ-λουσιν έλθη διά να συναγω-νισθώσι με ημάς. Κινηθήτε, ω φίλοι, και θέλετε ιδή μίαν Κραταιάν δύναμιν να υπερα-σπισθή τα δίκαια μας! [...] Εις τα όπλα λοιπόν, φίλοι, η Πατρίς Μάς Προσκαλεί! Αλέξανδρος Υψηλάντης Την 24η Φεβρουαρίου 1821. Εις το γενικόν στρατόπεδον του Ιασίου».

Σ Η Μ Α Ν Τ Ι Κ Α ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 1821

Ιανουάριος Σύσκεψη στη Βοστίτσα - δισταγμοί προκρίτων. 23 Φεβρουαρίου Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έρχεται στο Ιάσιο και

κηρύσσει την επανάσταση. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έρχεται στο Ιάσιο και κηρύσσει την επανάσταση.

17 Μαρτίου Κήρυξη της επανάστασης στη Μάνη από τον Πετρό-μπεη Μαυρομιχάλη. Κήρυξη της επανάστασης στη Μάνη από τον Πετρό-μπεη Μαυρομιχάλη.

21 Μαρτίου Πολιορκία Καλαβρύτων - απελευθέρωση σε 5 ημέρες. 23 Μαρτίου Ο Ανδρέας Λόντος υψώνει τη σημαία στη Βοστίτσα.

Απελευθέρωση Καλαμάτας (Θ. Κολοκοτρώνης, Π. Μαυρομιχάλης, Παπαφλέσσας).

Ο Ανδρέας Λόντος υψώνει τη σημαία στη Βοστίτσα. Απελευθέρωση Καλαμάτας (Θ. Κολοκοτρώνης, Π. Μαυρομιχάλης, Παπαφλέσσας).

25 Μαρτίου Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τους αγωνιστές της Πάτρας. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ορκίζει τους αγωνιστές της Πάτρας.

10 Απριλίου Απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε'. 17 Απριλίου Ο μητροπολίτης Παΐσιος κηρύσσει την επανάσταση

στη Σωζόπολη της Θράκης. Στις 25 του μήνα οι Τούρ-κοι καταλαμβάνουν την πόλη και απαγχονίζουν τους πρωτεργάτες.

Ο μητροπολίτης Παΐσιος κηρύσσει την επανάσταση στη Σωζόπολη της Θράκης. Στις 25 του μήνα οι Τούρ-κοι καταλαμβάνουν την πόλη και απαγχονίζουν τους πρωτεργάτες.

23-24 Απριλίου Μάχη της Αλαμάνας - μαρτυρικός θάνατος του Αθανά-σιου Διάκου. Στη Χαλκωμότα φονεύεται πολεμώντας κατά των Τούρκων ο μητροπολίτης Σαλώνων Ησαΐας.

Μάχη της Αλαμάνας - μαρτυρικός θάνατος του Αθανά-σιου Διάκου. Στη Χαλκωμότα φονεύεται πολεμώντας κατά των Τούρκων ο μητροπολίτης Σαλώνων Ησαΐας.

Απρίλιος - Μάιος Επαναστατούν η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Σάμος. 7 Μαΐου Κήρυξη επανάστασης στην περιοχή του Πηλίου (Μηλιές). 8 Μαΐου Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντιμετωπίζει επιτυχώς τον

Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντιμετωπίζει επιτυχώς τον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς.

12-13 Μαΐου Νίκη των Ελλήνων στο Βαλτέτσι (θ. Κολοκοτρώνης, Ηλίας Μαυρομιχάλης, Κυριακούλης Μαυρομιχάλης). Νίκη των Ελλήνων στο Βαλτέτσι (θ. Κολοκοτρώνης, Ηλίας Μαυρομιχάλης, Κυριακούλης Μαυρομιχάλης).

18 Μαΐου Κηρύσσεται η επανάσταση στις Καρυές του Αγίου Όρους και στον Πολύγυρο Χαλκιδικής από τον Εμμα-νουήλ Παππά.

Κηρύσσεται η επανάσταση στις Καρυές του Αγίου Όρους και στον Πολύγυρο Χαλκιδικής από τον Εμμα-νουήλ Παππά.

Μέσα Μαΐου Επανάσταση στη δυτική Στερεά Ελλάδα και στην Κρήτη. Επανάσταση στη δυτική Στερεά Ελλάδα και στην Κρήτη.

26 Μαΐου Συνέλευση των Καλτετζών και ίδρυση της Πελοπον-νησιακής Γερουσίας. Συνέλευση των Καλτετζών και ίδρυση της Πελοπον-νησιακής Γερουσίας.

27 Μαΐου Ο Δ. Παπανικολής πυρπολεί τουρκικό δίκροτο στην Ερεσό της Λέσβου. Ο Δ. Παπανικολής πυρπολεί τουρκικό δίκροτο στην Ερεσό της Λέσβου.

8 Ιουνίου Ήττα του Ιερού Λόχου στο Δραγατσάνι. 23 Ιουνίου Οι Τούρκοι εκτελούν στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο)

τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Γεράσιμο, πέντε αρχιερείς και πολλούς προκρίτους της μεγαλονήσου.

Οι Τούρκοι εκτελούν στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Γεράσιμο, πέντε αρχιερείς και πολλούς προκρίτους της μεγαλονήσου.

25 Ιουνίου Ο Ι. Κωλέττης και ο Γ. Ράγκος κηρύσσουν την επανά-σταση στο Συράκο και τους Καλαρίτες της Ηπείρου. Ο Ι. Κωλέττης και ο Γ. Ράγκος κηρύσσουν την επανά-σταση στο Συράκο και τους Καλαρίτες της Ηπείρου.

Ιούνιος Ήττα των Ελλήνων στη Γαλάτιστα Θεσσαλονίκης. 5 Ιουλίου Κήρυξη της επανάστασης στην περιοχή Ασπροποτά-

μου Τρικάλων. Κήρυξη της επανάστασης στην περιοχή Ασπροποτά-μου Τρικάλων.

9 Ιουλίου Οι Τούρκοι απαγχονίζουν στη Λευκωσία τον Αρχιεπί-σκοπο της Κύπρου Κυπριανό και τους μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου και Κυρήνειας.

Οι Τούρκοι απαγχονίζουν στη Λευκωσία τον Αρχιεπί-σκοπο της Κύπρου Κυπριανό και τους μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου και Κυρήνειας.

26 Αυγούστου Οι Έλληνες με αρχηγούς τον Γκούρα, τον Πανουργιά και τον Δυοβουνιώτη νικούν στα Βασιλικά της Λοκρί-δας τον Μπεϋράν πασά.

Οι Έλληνες με αρχηγούς τον Γκούρα, τον Πανουργιά και τον Δυοβουνιώτη νικούν στα Βασιλικά της Λοκρί-δας τον Μπεϋράν πασά.

1 Σεπτεμβρίου Σφαγή εκατοντάδων αμάχων στη Σαμοθράκη.

23 Σεπτεμβρίου Αλωση της Τριπολιτσάς (Θ. Κολοκοτρώνης). Εδραίω-ση του Αγώνα στην Πελοπόννησο. Αλωση της Τριπολιτσάς (Θ. Κολοκοτρώνης). Εδραίω-ση του Αγώνα στην Πελοπόννησο.

30 Οκτωβρίου Καταστροφή της Κασσάνδρας Χαλκιδικής. 4 Νοεμβρίου Συνέλευση στο Μεσολόγγι - Οργανισμός Δυτικής

Χέρσου Ελλάδος. Συνέλευση στο Μεσολόγγι - Οργανισμός Δυτικής Χέρσου Ελλάδος.

13 Νοεμβρίου Απελευθέρωση της Άρτας από τους Μ. και Ν. Μπό-τσαρη, τους αδελφούς Τζαβέλα κ.ά. Απελευθέρωση της Άρτας από τους Μ. και Ν. Μπό-τσαρη, τους αδελφούς Τζαβέλα κ.ά.

15 Νοεμβρίου Συνέλευση Σαλώνων - Νομική Διάταξις Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος. Συνέλευση Σαλώνων - Νομική Διάταξις Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος.

1822

11ανουαρίου Η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Επανάστασης, το «Προσωρινό Πολίτευ-μα της Ελλάδος».

Η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου ψηφίζει το πρώτο Σύνταγμα της Επανάστασης, το «Προσωρινό Πολίτευ-μα της Ελλάδος».

Φεβρουάριος Επανάσταση στον Όλυμπο και στη δυτική Μακεδονία. Επανάσταση στη Νάουσα και ση Βέροια (Ζαφειράκης Λογοθέτης).

Επανάσταση στον Όλυμπο και στη δυτική Μακεδονία. Επανάσταση στη Νάουσα και ση Βέροια (Ζαφειράκης Λογοθέτης).

10 Μαρτίου Ο Λ. Λογοθέτης και ο Α. Μπουρνιάς κάνουν απόβαση στη Χίο. Ο Λ. Λογοθέτης και ο Α. Μπουρνιάς κάνουν απόβαση στη Χίο.

30 Μαρτ.-2 Απρ. Σφαγές στη Χίο από τα τουρκικά στρατεύματα υπό τον Καρά Αλή. Σφαγές στη Χίο από τα τουρκικά στρατεύματα υπό τον Καρά Αλή.

13 Απριλίου Η Νάουσα καταλαμβάνεται από τους Τούρκους και πυρπολείται - νέο «Ζάλογγο» στην Αραπίτσα. Η Νάουσα καταλαμβάνεται από τους Τούρκους και πυρπολείται - νέο «Ζάλογγο» στην Αραπίτσα.

21 Μαΐου «Προσωρινόν Πολίτευμα Νήσου Κρήτης». 6-7 Ιουνίου Ο Κωνσταντίνος Κανάρης πυρπολεί τη ναυαρχίδα του

Καρά Αλή. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης πυρπολεί τη ναυαρχίδα του Καρά Αλή.

9 Ιουνίου Οι Τούρκοι της φρουράς της Ακρόπολης παραδίδονται στους πολιορκητές τους Έλληνες. Οι Τούρκοι της φρουράς της Ακρόπολης παραδίδονται στους πολιορκητές τους Έλληνες.

10 Ιουνίου Νίκη των Ελλήνων στο Κομπότι της Άρτας. 4 Ιουλίου Ήττα των Ελλήνων και των φιλελλήνων υπό τον

Α. Μαυροκορδάτο στο Πέτα από τον Κιουταχή. Ήττα των Ελλήνων και των φιλελλήνων υπό τον Α. Μαυροκορδάτο στο Πέτα από τον Κιουταχή.

26-28 Ιουλίου Ο Κολοκοτρώνης στα Δερβενάκια αποδεκατίζει ολό-κληρη τουρκική στρατιά υπό τον Μαχμούτ πασά Δρά-μαλη. Η επανάσταση θριαμβεύει.

Ο Κολοκοτρώνης στα Δερβενάκια αποδεκατίζει ολό-κληρη τουρκική στρατιά υπό τον Μαχμούτ πασά Δρά-μαλη. Η επανάσταση θριαμβεύει.

28 Ιουλίου Το Σούλι παραδίδεται στους Τούρκους. Νοέμβ.-Δεκέμβ. Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (Κιουταχής και

Ομέρ Βρυώνης). Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (Κιουταχής και Ομέρ Βρυώνης).

30 Νοεμβρίου Στο Ναύπλιο ο Στάικος Σταϊκόπουλος εκπορθεί το Παλαμήδι. Στο Ναύπλιο ο Στάικος Σταϊκόπουλος εκπορθεί το Παλαμήδι.

2 Δεκεμβρίου Το Συνέδριο της Βερόνας αποκηρύσσει την Ελληνική Επανάσταση. Το Συνέδριο της Βερόνας αποκηρύσσει την Ελληνική Επανάσταση.

1823

15 Ιανουαρίου Σημαντική επιτυχία του Γ. Καραϊσκάκη κατά του Ισμαήλ πασά στον Άγιο Βλάσιο Ευρυτανίας. Σημαντική επιτυχία του Γ. Καραϊσκάκη κατά του Ισμαήλ πασά στον Άγιο Βλάσιο Ευρυτανίας.

Μάρτιος Μεταστροφή της αγγλικής διπλωματίας - αναγνώριση των Ελλήνων ως εμπολέμων. Μεταστροφή της αγγλικής διπλωματίας - αναγνώριση των Ελλήνων ως εμπολέμων.

13 Μαρτίου Η ελληνική κυβέρνηση ανακοινώνει την επιβολή ναυτι-κού αποκλεισμού των λιμανιών του Ιονίου και του Αιγαίου.

Η ελληνική κυβέρνηση ανακοινώνει την επιβολή ναυτι-κού αποκλεισμού των λιμανιών του Ιονίου και του Αιγαίου.

29Μαρτ.-18Απρ. Σύγκληση της Β' Εθνικής Συνέλευσης στο Άστρος της Κυνουρίας. Επικυρώνεται ο «Νόμος της Επιδαύρου». Σύγκληση της Β' Εθνικής Συνέλευσης στο Άστρος της Κυνουρίας. Επικυρώνεται ο «Νόμος της Επιδαύρου».

22 Μαΐου Ο διορισμένος από την κυβέρνηση αρμοστής της Κρήτης Μανόλης Τομπάζης φθάνει στην Κίσσαμο. Οι Τούρκοι παραδίδουν στον αρμοστή το φρούριο της Κισσάμου.

Ο διορισμένος από την κυβέρνηση αρμοστής της Κρήτης Μανόλης Τομπάζης φθάνει στην Κίσσαμο. Οι Τούρκοι παραδίδουν στον αρμοστή το φρούριο της Κισσάμου.

8-9 Αυγούστου Μάχη στο Κεφαλόβρυσο - θάνατος Μάρκου Μπότσαρη. 24 Δεκεμβρίου Ο Μπάυρον φτάνει στο Μεσολόγγι.

1824

Ιανουάρ.-Μάιος Πρώτη φάση εμφύλιου πολέμου. 9 Ιανουαρίου Ρωσικό σχέδιο για την επίλυση του ελληνικού προβλή-

ματος, το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία τριών αυτό-νομων ελληνικών ηγεμονιών (απορρίπτεται).

Ρωσικό σχέδιο για την επίλυση του ελληνικού προβλή-ματος, το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία τριών αυτό-νομων ελληνικών ηγεμονιών (απορρίπτεται).

21 Φεβρουαρίου Χορήγηση του πρώτου αγγλικού δανείου στην Ελλάδα. Μάρτιος Ο σουλτάνος ζητεί τη βοήθεια του Μεχμέτ Αλή της

Αιγύπτου. Ο σουλτάνος ζητεί τη βοήθεια του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου.

Μάρτ.-Αύγουστος Ο Χουσεΐν μπέης καταπνίγει την επανάσταση στην Κρήτη. Ο Χουσεΐν μπέης καταπνίγει την επανάσταση στην Κρήτη.

19 Απριλίου θάνατος του Μπάυρον στο Μεσολόγγι. 7-8 Ιουνίου Καταστροφή της Κάσου από τους Τουρκοαιγύπτιους. 21 Ιουνίου Καταστροφή των Ψαρών από τους Τουρκοαιγύπτιους. 3 Ιουλίου Καταστροφή του τουρκικού στόλου κοντά στα Ψαρά. Αύγουστος Νικηφόρες ναυμαχίες στη Μυκάλη και στον Γέροντα

(Ανδρέας Μιαούλης). Νικηφόρες ναυμαχίες στη Μυκάλη και στον Γέροντα (Ανδρέας Μιαούλης).

Νοέμβ.- Δεκεμβ. Δεύτερη φάση εμφύλιου πολέμου.

1825

26 Ιανουαρίου Δεύτερο αγγλικό δάνειο της Ανεξαρτησίας. 12 Φεβρουαρίου Απόβαση του Ιμπραήμ στη Μεθώνη. Απρίλιος Νίκες του Ιμπραήμ στο Κρεμμύδι Μεσσηνίας και στη

Σφακτηρία. Νίκες του Ιμπραήμ στο Κρεμμύδι Μεσσηνίας και στη Σφακτηρία.

20 Μαΐου Μάχη στο Μανιάκι - ηρωικός θάνατος Παπαφλέσσα. 2 Ιουνίου Ανατίναξη τουρκικής κορβέτας στη Σούδα από τον

Ανδρέα Μιαούλη. Ανατίναξη τουρκικής κορβέτας στη Σούδα από τον Ανδρέα Μιαούλη.

6-7 Ιουνίου Μάχη της Δρομπάλας (αδελφοί Αλεξόπουλοι). 10 Ιουνίου Αλωση της Τριπολιτσάς από τον Ιμπραήμ. 13 Ιουνίου Νίκη των Ελλήνων στους Μύλους της Λέρνης. 13 Αυγούστου Νίκη των Ελλήνων στα Τρίκορφα. 15 Απρ.-12 Δεκ. Α φάση της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου

(Κιουταχής). Α φάση της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου (Κιουταχής).

28 Σεπτεμβρίου Νίκη των Ελλήνων στον Καρβασαρά. 12 Οκτωβρίου Νίκη των Ελλήνων στην Αλαμάνα. 18 Νοεμβρίου Νίκη των Ελλήνων στο Δίστομο υπό τον Καραϊσκάκη.

Πυρπόληση της Γαστούνης από τον Ιμπραήμ. Νίκη των Ελλήνων στο Δίστομο υπό τον Καραϊσκάκη. Πυρπόληση της Γαστούνης από τον Ιμπραήμ.

12 Δεκεμβρίου Οι Τούρκοι ενισχύονται από τους Αιγυπτίους στο Μεσολόγγι. Οι Τούρκοι ενισχύονται από τους Αιγυπτίους στο Μεσολόγγι.

1826 4 Απριλίου Υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης από τη

Ρωσία και την Αγγλία. Υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης από τη Ρωσία και την Αγγλία.

6 Απριλίου Προσπάθειες για συγκρότηση της Γ' Εθνοσυνέλευσης αποτυγχάνουν. Προσπάθειες για συγκρότηση της Γ' Εθνοσυνέλευσης αποτυγχάνουν.

10-11 Απριλίου Έξοδος του Μεσολογγίου. Έξαρση του φιλελληνικού κινήματος. Έξοδος του Μεσολογγίου. Έξαρση του φιλελληνικού κινήματος.

22-25 Ιουνίου Οι Μανιάτες απωθούν τις δυνάμεις του Ιμπραήμ στη Βέργα του Αλμυρού. Στο ίδιο χρονικό διάστημα οι Μανιάτισσες εκδιώκουν τους Αιγυπτίους στο Διρό.

Οι Μανιάτες απωθούν τις δυνάμεις του Ιμπραήμ στη Βέργα του Αλμυρού. Στο ίδιο χρονικό διάστημα οι Μανιάτισσες εκδιώκουν τους Αιγυπτίους στο Διρό.

3 Αυγούστου Ο Κιουταχής κυριεύει την Αθήνα - πολιορκία της Ακρό-πολης (Γκούρας). Ο Κιουταχής κυριεύει την Αθήνα - πολιορκία της Ακρό-πολης (Γκούρας).

27-30 Αυγ. Ναυτικές συγκρούσεις στην περιοχή της Μυτιλήνης. Στον Πολυάραβο, στη Μάνη, οι Μανιάτες αποκρούουν τον Ιμπραήμ και τον εκδιώκουν από τη Λακωνία.

Ναυτικές συγκρούσεις στην περιοχή της Μυτιλήνης. Στον Πολυάραβο, στη Μάνη, οι Μανιάτες αποκρούουν τον Ιμπραήμ και τον εκδιώκουν από τη Λακωνία.

18-24 Νοεμβρίου Μάχες της Αράχοβας - νίκη Καραϊσκάκη.

1827

Ιανουάριος Αγώνες για τη σωτηρία της Ακρόπολης. 16 Μαρτ.-5 Μαίου Γ' Εθνική Συνέλευση στην Τροιζήνα - εκλογή του Ιωάννη

Καποδίστρια ως πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας. Γ' Εθνική Συνέλευση στην Τροιζήνα - εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας.

8 Απριλίου Νίκη Ελλήνων σε ναυμαχία στο Τρίκερι. 22 Απριλίου Θάνατος Γ. Καραϊσκάκη. 24 Απριλίου Καταστροφή των Ελλήνων στο Φάληρο. 24 Μαΐου Παράδοση της Ακρόπολης των Αθηνών στον Κιουταχή. 6 Ιουλίου Υπογράφεται στο Λονδίνο η «Συνθήκη ειρηνεύσεως

της Ελλάδας» Υπογράφεται στο Λονδίνο η «Συνθήκη ειρηνεύσεως της Ελλάδας»

8-20 Οκτωβρίου Ναυμαχία του Ναβαρίνου.

1828

6 Ιανουαρίου Αφιξη του Καποδίστρια στο Ναύπλιο. 18 Ιανουαρίου Ίδρυση της «Προσωρινής Διοικήσεως της Επικρατείας»

28 Ιουνίου Το πολεμικό «Παπανικολής» καταναυμαχεί τουρκικά πολεμικά στο Τρίκερι. Το πολεμικό «Παπανικολής» καταναυμαχεί τουρκικά πολεμικά στο Τρίκερι.

7-19 Ιουλίου Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Αποφασί-ζεται η αποστολή γαλλικού εκστρατευτικού σώματος στην Πελοπόννησο για την εκδίωξη του Ιμπραήμ.

Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Αποφασί-ζεται η αποστολή γαλλικού εκστρατευτικού σώματος στην Πελοπόννησο για την εκδίωξη του Ιμπραήμ.

1829

29 Ιανουαρίου Νίκη των Ελλήνων στο Μορτίνο της Λιβαδειάς. 10/22 Μαρτίου Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Τα σύνο-

ρα του αυτόνομου ελληνικού κράτους ορίζονται στη γραμμή Αμβρακικού - Παγασητικού, περιλαμβάνονται η Εύβοια, οι Σποράδες, οι Κυκλάδες και τα νησιά του Αργοσαρωνικού.

Υπογράφεται το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Τα σύνο-ρα του αυτόνομου ελληνικού κράτους ορίζονται στη γραμμή Αμβρακικού - Παγασητικού, περιλαμβάνονται η Εύβοια, οι Σποράδες, οι Κυκλάδες και τα νησιά του Αργοσαρωνικού.

3 Μαΐου Παράδοση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού στους Έλληνες. Παράδοση του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού στους Έλληνες.

Ιούλιος Δ' Εθνική Συνέλευση στο 'Αργος. 12 Σεπτεμβρίου Νίκη των Ελλήνων στην Πέτρα της Βοιωτίας - Δημή-

τριος Υψηλάντης. Νίκη των Ελλήνων στην Πέτρα της Βοιωτίας - Δημή-τριος Υψηλάντης.

14 Σεπτεμβρίου Συνθήκη της Αδριανούπολης. Η Πύλη αναγνωρίζει τα προηγούμενα πρωτόκολλα και τις συνθήκες που αφο-ρούσαν το ελληνικό ζήτημα.

Συνθήκη της Αδριανούπολης. Η Πύλη αναγνωρίζει τα προηγούμενα πρωτόκολλα και τις συνθήκες που αφο-ρούσαν το ελληνικό ζήτημα.

1830

3 Φεβρουαρίου Πρωτόκολλο περί ανεξαρτησίας της Ελλάδας.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διέρ-χεται τον Προύθο. Φανταστική σύνθεση του Peter von Hess. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

τ ω ν δ ύ ο ελληνικών Ακαδημιών, τ ο υ Ιασίου και τ ο υ Β ο υ κ ο υ ρ ε σ τ ί ο υ , α λ λ ά και πολλοί στρατ ιωτ ικο ί στην υπηρεσία τ ω ν δ ύ ο ηγεμόνων , οι οποίοι ή τ α ν γνω-στοί ω ς «αρματολοί» ή «Αρναούτηδες», συν ιστούσαν τ ο «ξένο» στοιχε ίο των δ ύ ο Ηγεμον ιών , στις οποίες ο σ ο υ λ τ ά ν ο ς , αν και κ υ ρ ί α ρ χ ο ς , δ ε δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α , π α ρ ά μόνο φ ρ ο υ ρ έ ς στην υπηρεσ ία τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν διοικητών.

Από α υ τ ό τ ο «ξένο» στοιχε ίο ά ν τ λ η σ ε ο Υ ψ η λ ά ν τ η ς και ο ι σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ τ ο ανθρώπινο δυναμ ικό τ η ς ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς τ ο υ . Α ν ο μ ο ι ο γ ε ν έ ς π λ ή θ ο ς άνω τ ω ν 6 . 0 0 0 ανδρών, Μολδαβών , Βλάχων, Αλβανών, Ηπειρωτών, Μακεδόνων, Επτανησίων, Σέρβων, Βουλγάρων, Κοζάκων, ακόμη και πολλών Ουλάνων (ιππέων) από τ ις γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς χώρες , την Πολωνία και τ η ν Ο υ γ γ α ρ ί α , συνιστού-σε τ ο αρχ ικό σ τ ρ ά τ ε υ μ α . Περ ίπου 2 0 0 0 ή τ α ν Έ λ λ η ν ε ς , ε κ τ ω ν οποίων 4 5 0 α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ ο ν π ε ρ ί φ η μ ο Ιερό Λόχο. Ο ι ντόπιοι και οι α ρ χ η γ ο ί τ ο υ ς , από τ ο υ ς οποίους ο Θεόδωρος Βλαδιμηρέσκου φ ά ν η κ ε στην α ρ χ ή να συμφωνε ί

μ ε τ ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς τ η ς Φ ι λ ι κ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς , ό ν τ α ς ο ίδ ιος μ έ λ ο ς τ η ς , ε ί τ ε πα-ρ έ μ ε ι ν α ν α δ ρ α ν ε ί ς ε ί τ ε π α ρ α σ π ό ν δ η σ α ν τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α σ τ ι γ μ ή κ α ι ε γ κ α τ έ -λ ε ι ψ α ν τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς .

Χ ω ρ ί ς τ η θ ρ υ λ ο ύ μ ε ν η β ο ή θ ε ι α α π ό τ η Ρ ω σ ί α κ α ι μ ε τ η ν κ α τ α δ ί κ η τ η ς ε π α -ν ά σ τ α σ η ς σ τ ι ς δ ύ ο Η γ ε μ ο ν ί ε ς α π ό τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α τ η ς Ρ ω σ ί α ς Α λ έ ξ α ν -δ ρ ο Α', ο Υ ψ η λ ά ν τ η ς κα ι ο ι σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ α ν έ μ ε ν α ν π λ έ ο ν τ ο μ ο ι ρ α ί ο : τ η ν ε ι σ β ο λ ή τ ο υ ρ κ ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν σ τ ι ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς , π ο υ ε κ δ η λ ώ θ η κ ε α π ό τ α π α ρ ί σ τ ρ ι α φ ρ ο ύ ρ ι α π ρ ο ς β ο ρ ρ ά σ τ ι ς 3 0 Α π ρ ι λ ί ο υ 1 8 2 1 , μ ε δ ύ ν α μ η 3 0 . 0 0 0 α ν δ ρ ώ ν . Σ τ η μ ά χ η , π ο υ έ γ ι ν ε σ τ ο Γ α λ ά τ σ ι τ η ν 1η Μ α ΐ ο υ , ο ι Έ λ λ η ν ε ς α μ ύ ν -θ η κ α ν μ ε γ ε ν ν α ι ό τ η τ α , α λ λ ά υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ α ν ν α α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν α π ό τ ο ν Π ρ ο ύ θ ο , μ ε κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ η Ρ ω σ ί α . Ή τ α ν μ ι α π ρ ώ τ η σ ο β α ρ ή ή τ τ α τ ω ν Ε λ λ ή -ν ω ν ε π α ν α σ τ α τ ώ ν , α φ ο ύ π ρ ο κ ά λ ε σ α ν σ ο β α ρ έ ς α π ώ λ ε ι ε ς ( ά ν ω τ ω ν 1 . 2 0 0 ν ε -κ ρ ώ ν κ α ι τ ρ α υ μ α τ ι ώ ν ) σ τ ι ς υ π έ ρ τ ε ρ ε ς τ ο υ ρ κ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς .

Η ε ι σ β ο λ ή τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν ε π έ δ ρ α σ ε δ ι α λ υ τ ι κ ά σ τ α σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α τ ω ν ντόπιων π ο υ ε ί χ α ν σ υ ν α θ ρ ο ί σ ε ι ο Β λ α δ ι μ η ρ έ σ κ ο υ κα ι ο ι ά λ λ ο ι τ ο π ι κ ο ί α ρ χ η γ ο ί , ό π ω ς ο Σ ά β β α ς Κ α μ ι ν ά ρ η ς , μ ε σ υ ν έ π ε ι α ο ι χ ω ρ ι κ ο ί ε π α ν α σ τ ά τ ε ς ν α ε γ κ α -τ α λ ε ί ψ ο υ ν τ ο υ ς α ρ χ η γ ο ύ ς τ ο υ ς . Έ μ ε ι ν α ν έ τσ ι τ ο Β ο υ κ ο υ ρ έ σ τ ι κα ι ά λ λ α κ έ ν τ ρ α τ η ς Β λ α χ ί α ς σ τ η δ ι ά κ ρ ι σ η τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , ο ι ο π ο ί ο ι έ σ π ε υ σ α ν ν α τ α λ ε η λ α -τ ή σ ο υ ν . Θ ύ μ α τ η ς έ ξ α ψ η ς τ ω ν π α θ ώ ν π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε υ π ή ρ ξ ε ο ί δ ι ο ς ο Β λ ά χ ο ς η γ έ τ η ς , ο Β λ α δ ι μ η ρ έ σ κ ο υ , ο ο π ο ί ο ς φ ο ν ε ύ θ η κ ε ύ σ τ ε ρ α α π ό ε ν τ ο -λ ή τ ο υ Υ ψ η λ ά ν τ η μ ε τ η β ά σ ι μ η κ α τ η γ ο ρ ί α τ η ς σ υ ν δ ι α λ λ α γ ή ς μ ε τ ο υ ς Τ ο ύ ρ -κ ο υ ς . Ή τ α ν μ ια π ρ ά ξ η α ν α π ό δ ρ α σ τ η , α λ λ ά κ ρ ί σ ι μ η γ ι α τ η ν έ κ β α σ η τ ο υ α γ ώ ν α , ε π ε ι δ ή α π ο ξ έ ν ω σ ε πιο π ο λ ύ τ ο υ ς ν τ ό π ι ο υ ς χ ω ρ ι κ ο ύ ς κ α ι τ ο υ ς α ρ χ η γ ο ύ ς τ ο υ ς .

Η έ λ λ ε ι ψ η σ ο β α ρ ο ύ π ο λ ε μ ι κ ο ύ σ χ ε δ ί ο υ κ α ι η α σ υ ν ε ν ν ο η σ ί α σ ε π ο λ λ ά ε π ί π ε δ α τ η ς ι ε ρ α ρ χ ί α ς ο δ ή γ η σ α ν τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς σ τ η ν π ρ ώ τ η μ ε γ ά λ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η μ ε τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , κ ο ν τ ά σ τ ο χ ω ρ ι ό τ η ς Β λ α -χ ί α ς Δραγατσάνι, σ τ ι ς 7 Ι ο υ ν ί ο υ 1 8 2 1 . Α ν τ ι μ έ τ ω π ο ι μ ε υ π έ ρ τ ε ρ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , ο ι Έ λ λ η ν ε ς ο δ η γ ή θ η κ α ν σ ε π ρ α γ μ α τ ι κ ή σ φ α γ ή . Ά ν ω τ ω ν 2 0 0 α ν δ ρ ώ ν α π ό τ η δ ύ ν α μ η τ ω ν μ α χ η τ ώ ν τ ο υ Ι ε ρ ο ύ Λ ό χ ο υ , τ ο ά ν θ ο ς τ η ς ε λ λ η -ν ι κ ή ς ν ε ο λ α ί α ς σ τ ι ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς , έ π ε σ α ν π ο λ ε μ ώ ν τ α ς η ρ ω ι κ ά , ά λ λ ο ι τ ό σ ο ι δ ε ί σ ω ς α π ό ά λ λ α ε λ λ η ν ι κ ά τ μ ή μ α τ α . Ά λ λ ο ι σ υ ν ε λ ή φ θ η σ α ν α ι χ μ ά λ ω τ ο ι , τ ρ α υ -μ α τ ί ε ς ό ν τ ε ς , κα ι σ τ ά λ θ η κ α ν σ ι δ η ρ ο δ έ σ μ ι ο ι σ τ η ν Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο ύ π ο λ η , ό π ο υ α π α γ χ ο ν ί σ τ η κ α ν . Π ε ρ ί σ σ ε ψ ε σ ε α υ τ ή τ η μ ά χ η ο η ρ ω ι σ μ ό ς τ ω ν ν έ ω ν Ι ε ρ ο λ ο -χ ι τών, π ε ρ ί σ σ ε ψ ε κα ι η α φ ρ ο σ ύ ν η ο ρ ι σ μ έ ν ω ν α ξ ι ω μ α τ ι κ ώ ν .

Ο ι σ υ ν έ π ε ι ε ς τ η ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς σ τ ο Δ ρ α γ α τ σ ά ν ι ή τ α ν ο λ έ θ ρ ι ε ς . Ο Υ ψ η λ ά -ν τ η ς μ ε τ α α π ο μ ε ι ν ά ρ ι α τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ κ α τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε π ρ ο ς τ α σ ύ ν ο ρ α τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς , α ν κ α ι ο ί δ ι ο ς θ α π ρ ο τ ι μ ο ύ σ ε , αντ ί ν α α π ο σ υ ρ θ ε ί α π ό τ ο π ε δ ί ο τ ω ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν , ν α θ υ σ ι α σ τ ε ί , α λ λ ά π ρ υ τ ά ν ε υ σ α ν ψ υ χ ρ α ι μ ό τ ε ρ ε ς σ κ έ -ψ ε ι ς . Α π ώ τ ε ρ ο ς σ κ ο π ό ς τ ο υ ή τ α ν π λ έ ο ν ν α φ τ ά σ ε ι δ ι ά τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς σ τ η ν ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν η Ε λ λ ά δ α . Ο Υ ψ η λ ά ν τ η ς π έ ρ α σ ε τ α σ ύ ν ο ρ α σ τ ι ς 15 Ι ο υ ν ί ο υ , σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ο ς από δ ύ ο α δ έ λ φ ι α τ ο υ κ α ι τ ο ν π ιστό τ ο υ α ξ ι ω μ α τ ι κ ό Γ ε ώ ρ -γ ι ο Λ α σ σ ά ν η , α φ ο ύ α π ο χ α ι ρ έ τ η σ ε ά λ λ ο υ ς π ι σ τ ο ύ ς τ ο υ α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ ς , τ ο ν Γ ε ω ρ γ ά κ η Ο λ ύ μ π ι ο κα ι τ ο υ ς δ ι α σ ω θ έ ν τ ε ς 1 0 0 π ε ρ ί π ο υ Ι ε ρ ο λ ο χ ί τ ε ς . Ο Υ ψ η -λ ά ν τ η ς δ ε ν έ φ τ α σ ε π ο τ έ σ τ η ν Ε λ λ ά δ α - π έ θ α ν ε τ ο ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 8 2 8 έ γ κ λ ε ι σ τ ο ς σ ε α υ σ τ ρ ι α κ ό φ ρ ο ύ ρ ι ο , α π α ρ η γ ό ρ η τ ο ς π ο υ δ ε ν κ α τ ό ρ θ ω σ ε ν α φ τ ά σ ε ι σ τ η μ α χ ό μ ε ν η Ε λ λ ά δ α , ό π ο υ χ ά ρ α ζ ε ή δ η η ε λ ε υ θ ε ρ ί α .

Τ α υ π ο λ ε ί μ μ α τ α τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν έ δ ω σ α ν ά λ λ η μ ί α μ ά χ η , σ τ ι ς 1 7 Ιουν ίου , σ τ ο Σ κ ο υ λ έ ν ι τ η ς Μ ο λ δ α β ί α ς . Χ ω ρ ί ς π υ ρ ο β ο λ ι κ ό , τ α τ μ ή μ α -τ α π ε ζ ώ ν κα ι ιππέων τ ω ν ε π α ν α σ τ α τ ώ ν α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν υ π έ ρ τ ε ρ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς π ε ζ ι κ ο ύ , ιππικού κα ι π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ , π ο υ κ α τ έ σ κ α ψ ε τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α τ ω ν α μ υ -ν ο μ έ ν ω ν , τ ο υ ς ο π ο ί ο υ ς ε ν σ υ ν ε χ ε ί α κ α τ έ κ ο ψ α ν ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι ιππείς. Έ π ε σ α ν π ο λ λ ο ί Έ λ λ η ν ε ς α ρ χ η γ ο ί , ό π ω ς ο Α θ α ν ά σ ι ο ς Κ α ρ π ε ν η σ ι ώ τ η ς . Ο Γ ε ω ρ γ ά κ η ς

Η νομιμότητα του ελληνικού Αγώνα «Από την επαναστατική προ-κήρυξη του Αλέξανδρου Υψη-λάντη και αυτές των επανα-στατών στη νότια Ελλάδα, το 1821, έως τις τελευταίες ανάλογες επίσημες διακηρύ-ξεις οι Έλληνες δεν φείδο-νταν λόγων προκειμένου να στηρίξουν το επιχείρημα της νομιμότητας του αγώνα τους. Οι Έλληνες είχαν ηττηθεί, οι χώρες τους είχαν κατακτηθεί και οι ίδιοι είχαν υποδουλω-θεί, αλλά δεν είχαν ποτέ ενσωματωθεί ως οργανικό μέρος της πολιτείας των κα-τακτητών. Δεν ήταν "αποστά-ται" οι Έλληνες, κατά τον συ-ντάκτη των "Ελληνικών Χρο-νικών" του Μεσολογγίου, επειδή δεν είχαν υποταχθεί σε "νόμιμον αρχήν", και η Ελ-λάδα δεν είχε αποτελέσει "νόμιμον τμήμα της οθωμανι-κής επικρατείας". Η τουρκική κυριαρχία, σύμφωνα με άλλη εφημερίδα των επαναστατών, είχε τη μορφή στρατιωτικής κατοχής: οι Τούρκοι "εστρα-τοπέδευον" στις ελληνικές χώρες, δεν ήταν νόμιμοι κά-τοχοι και κάτοικοι τους. Η Ελ-ληνική Επανάσταση λοιπόν αποσκοπούσε στην αποκατά-σταση της νομιμότητας». Θάνος Βερέμης - Γιάννης Κο-λιόπουλος, Ελλάς, η σύγχρο-νη συνέχεια. Από το 1821 μέ-χρι σήμερα, Καστανιώτης, Αθήνα 2006, σ. 53.

Χάρτης της Ελληνικής Επανάστασης.

Ολύμπιος και ο Ιωάννης Φ α ρ μ ά κ η ς έ γ ρ α ψ α ν τον επίλογο τ η ς ηρωικής , α λ λ ά και τ ρ α γ ι κ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς τ ω ν Ελλήνων στις Ηγεμον ί ες : αποκλε ισμένο ι με τ α παλικάρια τ ο υ ς στη Μ ο ν ή Σ έ κ ο υ , ο μεν Ολύμπιος έ β α λ ε φ ω τ ι ά στην πυρι-τ ι δ α π ο θ ή κ η τ η ς μ ο ν ή ς και π α ρ έ σ υ ρ ε πολλούς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς μαζ ί τ ο υ στον θάνατο , τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1821 , ενώ ο Φ α ρ μ ά κ η ς σ υ ν ε λ ή φ θ η α ι χ μ ά λ ω τ ο ς μαχόμενος , σ τ ά λ θ η κ ε στην Κωνσταντ ινούπολη και α π ο κ ε φ α λ ί σ τ η κ ε . Η εδραίωση της επανάστασης. Η Φιλική Ετα ιρε ία ωστόσο ε ίχε π ρ ο ε τ ο ι μ ά σ ε ι τ ο έ δ α φ ο ς γ ια τ η μ ε γ ά λ η α ν ά φ λ ε ξ η . Σ τ α Κ α λ ά β ρ υ τ α , στ ις 21 Μ α ρ τ ί ο υ , ο Α σ η μ ά κ η ς Φ ω τ ή λ α ς και ο Α σ η μ ά κ η ς Ζ α ΐ μ η ς , στο Αίγιο ο Α ν δ ρ έ α ς Λόντος , στην Π ά τ ρ α ο Π α λ α ι ώ ν Π α τ ρ ώ ν Γ ε ρ μ α ν ό ς , στην Κ α λ α μ ά τ α ο Π ε τ ρ ό μ π ε η ς Μ α υ ρ ο μ ι χ ά λ η ς , ο Π α π α φ λ έ σ σ α ς , ο Κολοκοτρώνης , ο Α ν α γ ν ω σ τ α ρ ά ς (Ανα-γ ν ώ σ τ η ς Π α π α γ ε ω ρ γ ί ο υ ) και ο Ν ι κ η τ α ρ ά ς (Ν ικήτας Σ τ α μ α τ ε λ ό π ο υ λ ο ς ) , στην Κ α ρ ύ τ α ι ν α οι Δ ε λ η γ ι α ν ν α ί ο ι και οι Πλαπουτα ίο ι (Κολιόπουλοι) , στην Κυπαρισσία ο Α μ β ρ ό σ ι ο ς Φ ρ α ν τ ζ ή ς , στον Μ υ σ τ ρ ά ο Μ η τ ρ ο π ο λ ί τ η ς Β ρ ε σ θ έ -νης Θ ε ο δ ώ ρ η τ ο ς και ο Π α ν α γ ι ώ τ η ς Γ ιατράκος , στο Α ρ γ ό ς και στο Ναύπλιο ο Χ α ρ α λ ά μ π η ς Π ε ρ ο ύ κ α ς ξ ε σ ή κ ω σ α ν την Πελοπόννησο.

Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α σ χ ε δ ό ν ε π α ν α σ τ ά τ η σ ε η ανατολ ική Σ τ ε ρ ε ά : ο Π α ν ο υ ρ γ ι ά ς στην Αμφισσα (24 Μ α ρ τ ί ο υ ) , ο Γ κ ο ύ ρ α ς στο Γαλαξ ίδ ι , ο Δ ή μ ο ς Σ κ α λ τ σ ά ς σ τ ο Λιδορίκι , ο Α θ α ν ά σ ι ο ς Δ ι ά κ ο ς στη Λ ιβαδε ιά , ο I. Δ υ ο β ο υ ν ι ώ τ η ς στη Μ ε ν δ ε ν ί τ σ α κ α τ έ λ α β α ν τ α κ ά σ τ ρ α ή έκλε ισαν τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς σε α υ τ ά . Ακο-λ ο ύ θ η σ α ν τ α νησιά τ ο υ Α ιγα ίου , ο ι Σπέτσες , τ α Ψ α ρ ά , η Ύ δ ρ α (υπό τ η ν ηγε -σία τ ο υ Αντ. Ο ι κ ο ν ό μ ο υ και τ ο υ Δημ. Κριεζή) , η Σ ά μ ο ς και η Ά ν δ ρ ο ς (υπό τ ο ν Θ ε ό φ ι λ ο Κα ΐρη) , τ ο Πήλ ιο (με α ρ χ η γ ο ύ ς τον Κυρ ιάκο Μ π α σ δ έ κ η και τον λόγ ιο Άνθ ιμο Γαζή) , τ α Ά γ ρ α φ α , η Εύβοια , η Χαλκιδ ική (με α ρ χ η γ ό τ ο ν Εμ-μ α ν ο υ ή λ Παππά), η Κρήτη , η δυτ ική Σ τ ε ρ ε ά (με α ρ χ η γ ο ύ ς τ ο ν Δ η μ ή τ ρ ι ο Μ α κ ρ ή και τ ο ν Γ. Βαρνακ ιώτη) , η Δ υ τ . Θ ε σ σ α λ ί α (με τ ο ν Χρ. Χ α τ ζ η π έ τ ρ ο και τ ο ν Ν. Σ τ ο υ ρ ν ά ρ η ) , η Ή π ε ι ρ ο ς (με α ρ χ η γ ο ύ ς τ ο ν Γ ώ γ ο Μ π α κ ό λ α και τ ο ν Ιωάννη Κωλέττη) , η Ν ά ο υ σ α (με α ρ χ η γ ό τον Λ ο γ ο θ έ τ η Ζ α φ ε ι ρ ά κ η ) και ο Ό λ υ μ π ο ς (με α ρ χ η γ ο ύ ς τ ο ν Δ ι α μ α ν τ ή Ν ικολάου και τ ο ν μ ε τ έ π ε ι τ α ιστοριο-γ ρ ά φ ο τ ο υ α γ ώ ν α Ν ι κ ό λ α ο Κασομούλη) . Η Φιλική Ε τ α ι ρ ε ί α ή τ α ν η φωνή τ ο υ α ιχμάλωτου έ θ ν ο υ ς , στην οποία ανταποκρίθηκε τ ο πανελλήνιο .

Από τ ις πρώτες α ξ ι ο μ ν η μ ό ν ε υ τ ε ς μάχες υπήρξαν η μάχη τ η ς Α λ α μ ά ν α ς και η μάχη τ η ς Γραβ ιάς στην ανατολ ική Σ τ ε ρ ε ά Ε λ λ ά δ α και η μάχη στο Βαλτέ -τσ ι στην Πελοπόννησο. Σ τ η ν Αλαμάνα ο Αθανάσιος Διάκος με μικρή δ ύ ν α μ η αντιμετώπισε στις 23 Απριλίου 1821 ισχυρό σ τ ρ ά τ ε υ μ α 2 . 0 0 0 Τ ο ύ ρ κ ω ν και Αλβανών, υπό δ ύ ο π α σ ά δ ε ς , τ ο ν Ο μ έ ρ Βρυώνη και τ ο ν Κιοσέ Μ ε χ μ έ τ , τ ο υ ς οποίους ε ίχε στε ίλε ι από τ η ν Ήπε ιρο , δ ιά τ η ς Θ ε σ σ α λ ί α ς και τ η ς Σ τ ε ρ ε ά ς προκε ιμένου να καταπνίξουν τ η ν επανάσταση στην Πελοπόννησο, ο αρχι-σ τ ρ ά τ η γ ο ς των σουλταν ικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν που πολ ιορκούσαν σ τ α Ιωάννι-να τον αποστάτη Αλή πασά, Μ ε χ μ έ τ Χουρσίτ πασάς. Ο Δ ι ά κ ο ς σ υ ν ε λ ή φ θ η πληγωμένος , όταν οι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ ε ίχαν αποδεκατιστε ί . Σ τ η Λαμ ία , όπου με-τ α φ έ ρ θ η κ ε , ο Δ ι ά κ ο ς ε ξ έ π λ η ξ ε με τ ο θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ τ ο ν Ο μ έ ρ Βρυώνη, ο οποίος π ρ ο σ φ έ ρ θ η κ ε να τ ο ν προσλάβε ι στην υπηρεσία τ ο υ , γ ι α να λάβει , όπως λ έ γ ε τ α ι , τ η ν α π ά ν τ η σ η : «Ούτε σε δουλεύω [ υ π η ρ ε τ ώ ] πασά, ούτε σ' ωφελώ κι αν σε δουλεύσω». Αντιμετώπισε τ ο ν θ ά ν α τ ο δ ιά ανασκολοπισμού με γεννα ιότητα και μ ε γ α λ ο ψ υ χ ί α .

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος α ν τ έ τ α ξ ε σθεναρή άμυνα εναντίον τ ο υ Ο μ έ ρ Βρυώ-νη, στις 8 Μ α ΐ ο υ 1821, όταν ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς προσπάθησε να π ε ρ ά σ ε ι από τ η στενωπό τ η ς οποίας δεσπόζε ι τ ο περ ίφημο Χάνι της Γραβιάς. Ο Α ν δ ρ ο ύ τ σ ο ς , παλαιός γ ν ώ ρ ι μ ο ς τ ο υ Ο μ έ ρ Βρυώνη από τ η ν α υ λ ή τ ο υ Αλή πασά, απέρρι -ψ ε πρότασή τ ο υ να τ ο ν π ρ ο σ λ ά β ε ι στην υπηρεσία τ ο υ με δ έ λ ε α ρ τ ο α ρ μ α -τολ ίκ ι τ η ς Λ ι β α δ ε ι ά ς , κλε ίστηκε στο Χάνι με 120 ά ν δ ρ ε ς τ ο υ και αντ ιστάθη-κε με πείσμα, που π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ ο ν θ α υ μ α σ μ ό των αντιπάλων τ ο υ . Μ ε 6 μόνο

Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα 11776-18251 που έδρασε κυρίως στον ναυτικό αγώνα του Ναυ-πλίου, αποτελεί κορυφαίο παρά-δειγμα της γυναικείας προσφο-ράς στον Αγώνα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο Εμμ. Παπάς (1773-18211, με-γαλέμπορος και τραπεζίτης από τις Σέρρες, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, πρωτοστάτησε στην οργάνωση της επανάστασης στη Χαλκιδική. Εθνικό Ιστορι-κό Μουσείο, Αθήνα.

Από τους πιο ενθουσιώδεις πρω-τεργάτες της Επανάστασης στα Σάλωνα, ο επίσκοπος (1818-1821) Σαλώνων Ησαίας, ο οποίος βρήκε ένδοξο θάνατο στη μάχη της Χαλκωμάτας (Απρίλιος 1821), αποτέλεσε αγνό σύμβολο του αδούλωτου ελληνισμού και λαμπρό παρά-δειγμα της μεγάλης συμβολής της Εκκλησίας στον Αγώνα. Εδώ απεικονίζεται πληγωμένος δί-πλα στον Διάκο σε πίνακα του Αλέξανδρου Ησαΐα εμπνευσμέ-νο από τη μάχη της Αλαμάνας.

ν ε κ ρ ο ύ ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς και α φ ο ύ ε ίχαν σ κ ο τ ώ σ ε ι 3 0 0 περίπου ε π ι τ ι θ έ μ ε ν ο υ ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς , ο Α ν δ ρ ο ύ τ σ ο ς και ο ι ά ν δ ρ ε ς τ ο υ α π ο χ ώ ρ η σ α ν από τ ο Χάν ι ν ύ χ τ α ανενόχλητο ι .

Σ τ ο Βαλτέτσ ι , στον δ ρ ό μ ο από τ η ν Τρ ίπολη π ρ ο ς τ η Μ ε γ α λ ό π ο λ η και τ η ν Κ α λ α μ ά τ α , ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ά λ λ ο ι Πελοποννήσιο ι οπλαρχηγοί , όπως οι Μ α υ ρ ο μ ι χ α λ α ί ο ι , ο Π λ α π ο ύ τ α ς και ο Γ ι α τ ρ ά κ ο ς , σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ α ν τ ο υ ς ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν ο υ ς χωρικούς από τ α πλησ ιόχωρα σ τ ρ α τ ό π ε δ α Β ε ρ -βαίνων, Χ ρ υ σ ο β ι τ σ ί ο υ και Π ιάνας και α ν ά γ κ α σ α ν στην περ ίφημη ο μ ώ ν υ μ η μάχη ( 1 2 - 1 3 Μ α ΐ ο υ 1821) τ ο ν Τ ο ύ ρ κ ο δ ιο ικητή ισχυρής δ ύ ν α μ η ς , τ ο ν Μ ο υ -σ τ α φ ά Μ π έ η , να υποχωρήσε ι στην Τρίπολη, α φ ο ύ ά φ η σ ε στο πεδίο τ η ς μά-χ η ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς ν ε κ ρ ο ύ ς και τ ρ α υ μ α τ ί ε ς . Ή τ α ν η πρώτη μ ε γ ά λ η νίκη τ ω ν ελληνικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν στην Πελοπόννησο, η οποία α ν α π τ έ ρ ω σ ε τ ο ηθ ι -κό των άπε ιρων α κ ό μ α επαναστατών. Λ ί γ ο υ ς μ ή ν ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α , τ ο ν Σ ε π τ έ μ -βριο τ ο υ ίδ ιου χ ρ ό ν ο υ , κυρ ι εύτηκε από τ ο υ ς ε π α ν α σ τ ά σ τ ε ς η Τριπολιτσά, τ ο δ ιο ικητ ικό και στρατ ιωτ ικό κέντρο τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν στην Πελοπόννησο.

Ο ι πρώτες αντιδράσεις στην επανάσταση. Ο σουλτάνος έκρινε πως ο Πατριάρ-χης Γρηγόριος Ε' δ ε ν ή τ α ν ξ έ ν ο ς π ρ ο ς τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν Ελλήνων και ότ ι δ ε χρησ ιμοπο ίησε τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ ν α σ υ γ κ ρ α τ ή σ ε ι τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς . Δ ι έ τ α ξ ε τον απαγχον ισμό τ ο υ (Απρίλιος 1821) κα ι ε π έ τ ρ ε ψ ε τ η σ φ α γ ή πολλών επι-φανών Ελλήνων τ η ς Κωνσταντ ινούπολης και άλλων κέντρων τ η ς α υ τ ο κ ρ α -τ ο ρ ί α ς . Η σ κ λ η ρ ή και ανα ι τ ιολόγητη α ν τ ί δ ρ α σ η τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ εναντ ίον τ η ς θ ε σ μ ο θ ε τ η μ έ ν η ς η γ ε σ ί α ς τ ο υ έ θ ν ο υ ς σ τ ε ρ έ ω σ ε τ η ν ελληνική επανάσταση , α φ ε ν ό ς επε ιδή έπε ισε και ό σ ο υ ς από τ ο υ ς σ η μ α ί ν ο ν τ ε ς Έ λ λ η ν ε ς δ ίσταζαν

να ε ξ έ λ θ ο υ ν από τ η νο-μ ι μ ό τ η τ α και ν α στηρί -ξουν τ ο ε γ χ ε ί ρ η μ α τ ω ν Φιλικών, και α φ ε τ έ ρ ο υ επειδή π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ η συμπάθε ια τ ο υ χριστια-νικού κ ό σ μ ο υ και τ η ν α ν ά π τ υ ξ η ισχυρού φι-λελλην ικού κ ινήματος , ενώ ανάγκασε και αυ-τ έ ς τ ις κυβερνήσε ις των μεγάλων δυνάμεων να π α ρ α δ ε χ θ ο ύ ν πως Έ λ -ληνες και Τ ο ύ ρ κ ο ι δεν ήταν ε ύ κ ο λ ο να συμβιώ-σουν στο ε ξ ή ς .

Βέβαια , από τ η ν ανο-μ ο λ ό γ η τ η α υ τ ή π α ρ α -δ ο χ ή έ ω ς τ η ν π α ρ έ μ -βαση, τ ο 1827 , τ ω ν με-γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν που έκρ ινε τ ε λ ι κ ά τ η ν έκβα-ση τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς επα-νάστασης (Ναυμαχία του Ναβαρίνου, Οκτώβριος 1827), χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε ν α μ ε σ ο λ α β ή σ ο υ ν γ ε γ ο -ν ό τ α και ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς ε ν πολλοίς α π ρ ό β λ ε π τ ε ς .

να ε ξ έ λ θ ο υ ν από τ η νο-μ ι μ ό τ η τ α και ν α στηρί -ξουν τ ο ε γ χ ε ί ρ η μ α τ ω ν Φιλικών, και α φ ε τ έ ρ ο υ επειδή π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ η συμπάθε ια τ ο υ χριστια-νικού κ ό σ μ ο υ και τ η ν α ν ά π τ υ ξ η ισχυρού φι-λελλην ικού κ ινήματος , ενώ ανάγκασε και αυ-τ έ ς τ ις κυβερνήσε ις των μεγάλων δυνάμεων να π α ρ α δ ε χ θ ο ύ ν πως Έ λ -ληνες και Τ ο ύ ρ κ ο ι δεν ήταν ε ύ κ ο λ ο να συμβιώ-σουν στο ε ξ ή ς .

Βέβαια , από τ η ν ανο-μ ο λ ό γ η τ η α υ τ ή π α ρ α -δ ο χ ή έ ω ς τ η ν π α ρ έ μ -βαση, τ ο 1827 , τ ω ν με-γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν που έκρ ινε τ ε λ ι κ ά τ η ν έκβα-ση τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς επα-νάστασης (Ναυμαχία του Ναβαρίνου, Οκτώβριος 1827), χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε ν α μ ε σ ο λ α β ή σ ο υ ν γ ε γ ο -ν ό τ α και ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς ε ν πολλοίς α π ρ ό β λ ε π τ ε ς .

Θ. Κολοκοτρώνης, ο θρυλικός «γέρος του Μοριά» (1770-1843). Συνέβαλε αποφασιστικά στην εδραίωση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο και αναδείχτηκε σε κορυφαία μορφή του Αγώνα χάρη στη στρατιωτική κατάρτιση, τη στρατηγική ιδιοφυΐα, αλλά και τη σωφροσύνη του.

Η πρώτη, φ υ σ ι κ ά , αντί -δ ρ α σ η τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ευρώπης στην ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν Ελλή-νων ή τ α ν αρνητ ική , όπως ανέμεναν όλο ι οι ψ ύ χ ρ α ι μ ο ι π α ρ α τ η ρ η τ έ ς τ η ς εποχής, επε ιδή θ ε ω ρ ή θ η κ ε ότ ι σ τ ρ ε φ ό τ α ν εναντ ίον τ η ς α κ ε ρ α ι ό τ η τ α ς τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς και τ η ς εν γ έ ν ε ι ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς και σ τ α θ ε ρ ό -τ η τ α ς . Η ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή η γ ε σ ί α των Ελλήνων έ σ π ε υ σ ε να υποστηρ ί ξε ι ότ ι ο α γ ώ ν α ς τ ω ν Ελλήνων ή τ α ν νόμιμη ε π α ν ά σ τ α σ η εναντ ίον π α ρ ά ν ο μ ο υ η γ ε μ ό -να, ότ ι οι Έ λ λ η ν ε ς ε ίχαν υ π ο δ ο υ λ ω θ ε ί δ ιά τ η ς βίας, α λ λ ά δεν ε ίχαν συνο-μ ο λ ο γ ή σ ε ι σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς με τ ο ν Ο θ ω μ α ν ό η γ ε μ ό ν α και κυρ ίαρχο , ότ ι δεν ή τ α ν « α π ο σ τ ά τ ε ς » , επε ιδή δεν ε ίχαν υ π ο τ α χ θ ε ί σ ε νόμ ιμη ε ξ ο υ σ ί α , και ότ ι η Ε λ λ ά δ α δ ε ν α π ο τ ε λ ο ύ σ ε νόμιμο τ μ ή μ α τ η ς ο θ ω μ α ν ι κ ή ς επ ικράτε ιας . Η ελλην ική ε π α ν ά σ τ α σ η αποσκοπούσε στην α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς νομιμότη-τ α ς , υ π ο σ τ ή ρ ι ξ α ν οι Έ λ λ η ν ε ς , επ ικαλούμενο ι επιπλέον τ ι ς α ρ χ έ ς τ η ς εθνι -κής α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η ς και λα ϊκής κυριαρχίας .

Ο ι σ υ ν τ η ρ η τ ι κ έ ς και φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς α υ τ έ ς θ έ σ ε ι ς τ ω ν Ελλήνων επαναστα-τών α π ε υ θ ύ ν ο ν τ α ν π ρ ο ς τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς οι πρώτες , προς τ η φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η δ ιανόηση τ η ς ηπε ίρου οι δ ε ύ τ ε ρ ε ς , ε ξ έ φ ρ α ζ α ν δ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς ι δ ε ο λ ο γ ι κ έ ς και πολιτ ικές τ ά σ ε ι ς σ τ ο υ ς κόλπους τ ω ν επανα-στατών. Ο ι φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι δ ιανοούμενο ι και πολλά σ τ ε λ έ χ η τ η ς Φιλικής Εται-ρε ίας π ρ ό β α λ λ α ν τ ι ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς α ρ χ έ ς που ε ίχαν π ρ ο β λ η θ ε ί από τ ο υ ς Α μ ε ρ ι κ α ν ο ύ ς και τ ο υ ς Γ ά λ λ ο υ ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς . Α ν τ ι θ έ τ ω ς , εκπρόσωποι τ ω ν προκρίτων, τ ω ν ι ε ρ α ρ χ ώ ν και των καπετάνιων ε ξ έ φ ρ α ζ α ν σ υ ν τ η ρ η τ ι κ έ ς απόψεις . Ω ς θ ε σ μ ο θ ε τ η μ έ ν ο ι η γ έ τ ε ς και υ π ε ύ θ υ ν ο ι γ ι α τ η ν ο μ ι μ ο φ ρ ο σ ύ ν η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ , ο ι π ρ ό κ ρ ι τ ο ι , ο ι ι ε ρ ά ρ χ ε ς και οι

Το κίνημα του φιλελληνισμού «Σύντομα το ελληνικό ζήτη-μα έγινε υπόθεση της Ευρώ-πης και γενικότερα της ανθρωπότητας και του πολι-τισμού, υπόθεση που την υποστήριξαν ταυτόχρονα, κατά περίεργη αληθινά συ-γκυρία, όλα τα μεγάλα και ποικίλα πολιτιστικά και πολι-τικά ιδεολογικά ρεύματα της εποχής, ο κλασικισμός, ο ρομαντισμός, ο φιλελευθερι-σμός, αλλά και ο χριστιανι-σμός, ο χριστιανικός κλήρος, έστω και αν αυτός ήταν φιλι-κά διακείμενος προς τους μοναρχικούς, τους εχθρούς των επαναστάσεων. [...] πολλοί φιλέλληνες αντίκρι-σαν την κάθοδό τους στην Ελλάδα σα λαμπρή ευκαιρία να καταπολεμήσουν με νέα σταυροφορία τον κοινό εχθρό του χριστιανισμού. Φαντά-στηκαν τους εαυτούς των σα νέους σταυροφόρους. Επιγραμματικός είναι ο χα-ρακτηρισμός του φιλελληνι-σμού από τον Γερμανό ιστο-ρικό Mendelssohn Bartholdy "ο φιλελληνισμός", γράφει, "είχε γίνει μια δύναμη. Ισο-πέδωσε τις μέγιστες πολιτι-κές αντιθέσεις και ένωσε τα εχθρικά πολιτικά κόμματα σ' έναν κοινό ενθουσιασμό. Επέδρασε, όπως συνήθως ενεργούν μόνο τα θρησκευ-τικά κινήματα: γκρέμισε τους μεσότοιχους των κοινωνικών τάξεων και των εθνικών συνειδήσεων. Με τους αρι-στοκράτες πήγαν οι πληβείοι χέρι με χέρι, αρμονικά, ως προς αυτό το ζήτημα, με τους ριζοσπάστες οι συντηρητικοί, με τη γερμανική νεολαία και τους Γερμανούς σοφούς οι Γάλλοι νομιμόφρονες, όπως ο Chateaubriand, ο Richelieu και ο Villele [...]". Ο φιλελλη-νικός αυτός πυρετός ήταν γενικός, έγινε "θρησκεία της νεότητας και των γερα-τειών", κατά την έκφραση του ίδιου Γερμανού ιστορι-κού. "Ελληνομανία" την ονο-μάζει η αυστριακή κατασκο-πεία και τους φιλέλληνες "ελληνομανείς", επισημαί-νοντας ιδίως τη φιλελληνική κίνηση του Αμβούργου.

Ο ιστορικός που έχει υπόψη του την ολοκληρωτική αυτή σχεδόν συμπαράσταση των λαών της Ευρώπης στην Ελ-ληνική Επανάσταση, καθώς και τα ποικίλα και πολυά-ριθμα γραπτά των φιλελλή-νων, δεν μπορεί ν' αρνηθεί ότι πίσω απ' όλα τα αίτια που τους κινούν ακούεται σαν μέσα από το νεφέλωμα η φωνή, η κραυγή της Ευρώ-πης, η νεογεννώμενη ιδέα της ευρωπαϊκής κοινότη-τας, ενότητας και αλληλεγ-γύης, που γίνεται πια πραγ-ματικότητα στη σύγχρονή μας εποχή. Άλλωστε ξεκά-θαρα διατυπώνει τη σκέψη του αυτή ο Gorres ότι η Ευ-ρώπη είναι υποχρεωμένη να βοηθήσει τους Έλληνες και αυτό ανταποκρίνεται σε μια αλληλεγγύη που υπάρ-χει μεταξύ των μελών της "ευρωπαϊκής φυλής"».

Απόστολος Ε. Βακαλόπου-λος, Νέα Ελληνική Ιστορία, 1204-1985, Βάνιας, Θεσσα-λονίκη 19872, σ. 170-172. Η κλασική έκφραση του φιλελληνισμού

«Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι νό-μοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, η τέχνη μας έχουν τις ρίζες τους στην Ελ-λάδα [...]. Ο σημερινός Έλλη-νας είναι απόγονος αυτών των λαμπρών πλασμάτων, που η φαντασία σχεδόν αρνείται να θεωρήσει απλούς ανθρώ-πους, και έχει κληρονομήσει πολλά από την ευαισθησία τους, την ταχύτητα της αντί-ληψής τους, τον ενθουσιασμό και το θάρρος τους»

Πέρσυ Σέλεϋ, «Ελλάς» (1822), στο M.J. Cohen and John Major, History in Quotations, Cassell, London 2004, σ. 547.

Η ναυμαχία του Ναβαρίνου σε υδατογραφία του Γάλλου πυροβολητή Martin Verdiot, που έλαβε μέρος σ' αυτήν. Η καταναυμάχηση του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο από τις ενωμένες συμμαχικές δυνάμεις, Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας (20 Οκτωβρίου 1827), υπήρξε γεγονός αποφασιστικής σημασίας για την ελληνική επανάσταση σε μια κρίσιμη για την επιβίωση της στιγμή. Η επέμβαση των συμμάχων και η συνεχιζόμενη τουρκική αδιαλλαξία στο Ελληνικό Ζήτημα άνοιξε τον δρόμο για σημαντικές εξελί-ξεις, που οδήγησαν στην αναγνώριση αυτόνομου ελληνικού κράτους. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

κ α π ε τ ά ν ι ο ι ε ύ λ ο γ α υ π ο λ ό γ ι ζ α ν τ ο κ ό σ τ ο ς μ ι α ς α π ο τ υ χ η μ έ ν η ς ε π α ν ά σ τ α -σ η ς , ό π ω ς ε κ ε ί ν η τ ο υ 1 7 7 0 σ τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο ( τ α λ ε γ ό μ ε ν α Ορλοφικά), έ κ ρ ι ν α ν δ ε ό τ ι ή τ α ν α π α ρ α ί τ η τ η η π ρ ο β ο λ ή τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς ω ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς σ υ ν ε τ ώ ν νοικοκυραίων, όχι ριζοσπαστών που στρέφονταν κατά των νόμιμων ηγεμόνων τους. Η ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς . Α π ό τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο ε ί χ α ν α π ο σ υ ρ θ ε ί ισχυ-ρ έ ς τ ο υ ρ κ ι κ έ ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς , π ο υ μ ε τ α φ έ ρ θ η κ α ν σ τ η ν Ή π ε ι ρ ο ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ Α λ ή π α σ ά τ ω ν Ιωαννίνων, ο ο π ο ί ο ς ε ί χ ε ε π α ν α σ τ α τ ή σ ε ι ε ν α -ντ ίον τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1 8 2 0 . Η α π ο σ τ α σ ί α τ ο υ Α λ ή π α σ ά α φ ε -ν ό ς π ρ ο σ έ λ κ υ σ ε τ η ν π ρ ο σ ο χ ή τ η ς ο θ ω μ α ν ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς κ α ι α φ ε τ έ ρ ο υ α π ο δ έ σ μ ε υ σ ε τ ο υ ς α ρ μ α τ ο λ ο ύ ς τ η ς Σ τ ε ρ ε ά ς Ε λ λ ά δ ο ς , τ η ς Θ ε σ σ α λ ί α ς κ α ι τ η ς Η π ε ί ρ ο υ . Α π ο δ ε σ μ ε ύ τ η κ α ν ε π ί σ η ς τ η ν ίδ ια ε π ο χ ή ο ι κ λ έ φ τ ε ς κ α ι ο ι α ρ μ α τ ο λ ο ί π ο υ υ π η ρ ε τ ο ύ σ α ν έ ω ς τ ό τ ε σ ε μ ο ν ά δ ε ς α τ ά κ τ ω ν τ ι ς ο π ο ί ε ς δ ι α -τ η ρ ο ύ σ α ν ο ι Ά γ γ λ ο ι σ τ α Ε π τ ά ν η σ α κα ι τ ι ς ο π ο ί ε ς δ ι έ λ υ σ α ν . Τ ο δ ι α θ έ σ ι μ ο α υ τ ό ε μ π ε ι ρ ο π ό λ ε μ ο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο ε ν τ ά χ θ η κ ε σ τ α ε λ λ η ν ι κ ά ε π α ν α -σ τ α τ ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α . Η α π ό σ τ α σ η α π ό τ ο κ έ ν τ ρ ο τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς κα ι τ η ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ς ι σ χ ύ ο ς , κ α θ ώ ς κα ι η ε θ ν ι κ ή ο μ ο ι ο γ έ ν ε ι α σ υ ν έ β α λ α ν σ τ η ν επι-κ ρ ά τ η σ η τ ω ν ε π α ν α σ τ α τ ώ ν σ τ η ν ό τ ι α Ε λ λ ά δ α . Α ν τ ι θ έ τ ω ς , η ε γ γ ύ τ η τ α τ η ς β ό ρ ε ι α ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ η ν π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς σ υ ν έ -β α λ ε σ τ η ν α ι μ α τ η ρ ή κ α τ α σ τ ο λ ή τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς ε κ ε ί . Τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η σ τ η ν ό τ ι α Ε λ λ ά δ α σ τ ε ρ έ ω σ α ν ο ι π ρ ώ τ ε ς μ ε γ ά λ ε ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς ε π ι τ υ χ ί ε ς τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν , ι δ ί ω ς σ τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο . Κ ο ρ υ φ α ί α σ τ ι γ μ ή τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς υ π ή ρ ξ ε η ο λ ο σ χ ε ρ ή ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ η ς μ ε γ ά λ η ς σ τ ρ α τ ι ά ς τ ο υ Μ α χ μ ο ύ τ π α σ ά Δ ρ ά μ α λ η σ τ α Δερβενάκια ( 2 6 - 2 8 Ιου-λ ί ο υ 1822 ) α π ό τ ι ς ε λ λ η ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς υπό τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ Θ . Κ ο λ ο κ ο τ ρ ώ ν η .

Τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η σ τ ε ρ έ ω σ α ν κ α ι ο ι κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς π ο υ π ρ ο κ ά λ ε σ α ν ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι , σ τ η ν π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ ς ν α κ ά μ ψ ο υ ν τ ο η θ ι κ ό τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν

ε π α ν α σ τ α τ ώ ν . Μ ι α τ έ τ ο ι α κ α τ α σ τ ρ ο φ ή π ρ ω τ ο φ α ν ο ύ ς α γ ρ ι ό τ η τ α ς υ π ή ρ ξ ε η καταστροφή της Χίου, τ ο ν Α π ρ ί λ ι ο τ ο υ 1 8 2 2 , κ α ι η α ν η λ ε ή ς σ φ α γ ή τ ω ν κα -τ ο ί κ ω ν τ η ς . Μ ε α φ ο ρ μ ή ά κ α ι ρ ο κ ί ν η μ α Σ α μ ί ω ν ε π α ν α σ τ α τ ώ ν μ ε α ρ χ η γ ό τ ο ν Λυκούργο Λογοθέτη, π ο υ α π ο β ι β ά σ τ η κ α ν σ τ η Χ ί ο κ α ι κ α τ ά ρ γ η σ α ν τ ι ς ο θ ω μ α -ν ι κ έ ς α ρ χ έ ς , ι σ χ υ ρ ό ς σ τ ό λ ο ς τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , μ ε δ ι ο ι κ η τ ή τ ο ν Κ α ρ ά Α λ ή , απο-β ί β α σ ε π ο λ υ ά ρ ι θ μ α σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α π ο υ ε π ι δ ό θ η κ α ν σ τ η σ φ α γ ή τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν τ ο υ ά τ υ χ ο υ ν η σ ι ο ύ . Α π ό τ ο υ ς 1 0 0 . 0 0 0 κ α τ ο ί κ ο υ ς π ε ρ ί τ ο υ ς 3 0 . 0 0 0 σ φ α γ ι ά σ τ η κ α ν ή α ι χ μ α λ ω τ ί σ τ η κ α ν , ε ν ώ ο ι υ π ό λ ο ι π ο ι δ ι έ φ υ γ α ν μ ε ψ α ρ ι α ν ά π λ ο ί α π ρ ό σ φ υ γ ε ς σ ε δ ι ά φ ο ρ α ά λ λ α ν η σ ι ά κ α ι σ τ η ν ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν η ν ό τ ι α Ε λ λ ά δ α . Τ ο π λ ο ύ σ ι ο ν η σ ί π α ρ α δ ό θ η κ ε σ τ ι ς φ λ ό γ ε ς α π ό τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , η α γ ρ ι ό τ η τ α τ ω ν ο π ο ί ω ν π ρ ο ξ έ ν η σ ε α λ γ ε ι ν ή ε ν τ ύ π ω σ η σ ε ό λ ο τ ο ν πολ ιτ ι -σ μ έ ν ο κ ό σ μ ο τ η ς ε π ο χ ή ς . Η σ φ α γ ή τ η ς Χ ί ο υ ξ ε σ ή κ ω σ ε κ ύ μ α φ ι λ ε λ λ η ν ι σ μ ο ύ σ ε ό λ ο τ ο ν κ ό σ μ ο .

Τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ η ς Χ ί ο υ ε κ δ ι κ ή θ η κ α ν ο ι Ψ α ρ ι α ν ο ί π υ ρ π ο λ η τ έ ς τ ο υ ε λ λ η -ν ικού π ο λ ε μ ι κ ο ύ σ τ ό λ ο υ , τ ο ν Ιούνιο τ ο υ 1822 . Π α ρ ά τ η ν έ λ λ ε ι ψ η π ό ρ ω ν και τ η ν α σ υ μ φ ω ν ί α π ο υ κ α τ έ τ ρ υ χ ε τ ο ν ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ό λ ο , η μ ε γ ά λ η π ε ί ρ α σ τ η θ ά λ α σ σ α , η τ ό λ μ η κα ι η γ ε ν ν α ι ό τ η τ α τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν π λ ο ι ά ρ χ ω ν κα ι ν α υ τ ώ ν έ δ ω σ α ν τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς ν α κ ε ρ δ ί σ ο υ ν σ η μ α ν τ ι κ έ ς α ν α μ ε τ ρ ή σ ε ι ς σ τ ο Α ι γ α ί ο . Κ ο ρ υ φ α ί α τ έ τ ο ι α ε π ι τ υ χ ί α υ π ή ρ ξ ε η π υ ρ π ό λ η σ η , σ τ ι ς 6 - 7 Ι ο υ ν ί ο υ ,

Η μάχη στα Δερβενάκια, ένας θρίαμβος της τακτικής του κλεφτοπόλεμου και της στρατηγικής του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη «Η αιφνίδια γενική επίθεσις εξέπληξε τους Τούρκους. Ιδόντες ότι εκ των θάμνων, βράχων και ρευμάτων ανε-πήδων πολεμισταί, εκπέμπο-ντες πυρ και σφαίρας φονι-κός, απώλεσαν το θάρρος των και έφευγον αγεληδόν. Πολλοί μάλιστα εξ αυτών, χάριν σωτηρίας των, εγκατέ-λιπον τους ίππους, τας απο-σκευάς των και τα υπό την επιμέλειαν αυτών φορτηγά ζώα. Και πάντες ετράπησαν περίφοβοι και μετά γοερών κραυγών προς το στενόν του Αγίου Σώστη, όπως σωθώσι δι' αυτού [...]. Εν τούτοις η δύναμις των εν τω Αγίω Σώ-στη Ελλήνων ήτο πολύ ολίγη και το πυρ αυτής φύσει ανε-παρκές, όπως εμπόδιση την δίοδον εις χιλιάδας εχθρών. Ο τουρκικός στρατός, απει-ροπληθής ων, δεν ωπισθσχώ-ρει, αλλ' επί αιμάτων και πτω-μάτων των αποτελούντων αυτόν ανδρών εξηκολούθει να διευθύνηται προς το στε-νόν, ως μυρμηκιά. Και η μά-χη εξηκολούθει ούτω [...]. Τύχη όμως αγαθή, κατά την κρισιμωτάτην ώραν, επεφά-νησαν ο Νικηταράς, ο Παπα-φλέσσας και ο Υψηλάντης [...] μετά των υπ' αυτούς 750 ανδρών [...]».

Δημητρίου Κ. Βαρδουνιώτου, Η καταστροφή του Δράμαλη, εν Τριπόλει 1913, σ. 144-145.

Εζέν Ν τ ε λ α κ ρ ο υ ά (Eugene Delacroix), «Η σφαγή της Χίου, 1824», Μουσείο Λούβρου, Παρί-σι. Το γεγονός της σφαγής της Χίου (1822) συντάραζε τον φι-λελληνικό κόσμο και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες. Εδώ η προ-βολή της ωμότητας και της ασχή-μιας του πολέμου και της κατα-στροφής αποκτά διαστάσεις εθνικής έξαρσης, αλλά και δια-μαρτυρίας με καθολικό περιε-χόμενο.

Ο Λόρδος Μπάυρον (George Gordon, Lord Byron, 1788-1824), ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του ρομαντισμού, έζησε και πέθανε ως ένας ρομαντικός ήρωας στο πλευρό των Ελλήνων αγω-νιστών του Μεσολογγίου (1824). Ο φιλελληνισμός του Μπάυρον, όπως και πολλών άλλων, ήταν μια αγωνιστική και δραματική έκφρα-ση του ρομαντικού εθνικισμού, του κινήματος δηλαδή που συνδεό-ταν την εποχή εκείνη με τον αγώνα λαών, όπως οι Έλληνες, για την εθνική τους ελευθερία. Σημαντικό μέρος της ποίησης του Μπάυρον είναι εμπνευσμένο από την Ελλάδα και τα φιλελληνικά του αισθήμα-τα (Τσάιλντ Χάρολντ, Δον Ζουάν, Κόρη των Αθηνών κ.ά.). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Η μάχη στο Διρό της Μάνης (Ιούνιος 1826) • «[...] ο εχθρός αφού έκα-με την απόβασίν του εις Δηρό, αιφνιδίως ηπαρρη-σιάσθη εις τα πέριξ χωρία [...] οι εντόπιοι όντες ανέ-τοιμοι κατά πρώτον εκυριεύ-θησαν από πανικόν φόβον, αλλ' επομένως ενθαρρυν-θέντες έτρεξαν γέροντες, νέοι και γυναίκες, έως 700 τον αριθμόν (διότι οι πλεί-στοι αυτών ήσαν εις την θέσιν του Αλμυρού) και, αφού τους επολέμησαν έως δύο ώρας, τους έβαλαν εις αταξίαν και τους έφεραν κυνηγώντας έως το παρα-θαλάσσιον» • «[...] ο μεν (επεχείρει) κο-λυμβών διά να διασωθή, ο δε διά να εμβαρκαρισθή εις τα λαντζόνια, αλλ' οι Σπαρτιάται, φοβούμενοι μήπως φύγη από τας χείρας των μία τοιαύτη λεία, ώρμησαν εκ τρίτου απο-φασιστικώς, άλλους δε έπια-σαν ζωντανούς και άλλους εσκότωσαν με τα ντουφέκια των, πλέοντες διά να σω-θούν. Το δε παραδοξότερον είναι όπου μία ηρώισσα γυ-ναίκα Σπαρτιάτισσα, πηδή-σασα εις την θάλασσαν, άρ-παξεν έναν Αλβανόν κολυμ-βώντα διά να διασωθή, από τον οποίον εζητούσεν ικα-νοποίηση διά τους καρ-πούς της τους οποίους της έκαυσαν [...]» Αποσπάσματα από δύο ανα-κοινωθέντα των καπετά-νιων της Μάνης.

Θ. Βρυζάκης, «Έξοδος του Μεσολογγίου», 1853, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, Αθή-να. Η πτώση του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 αποτέλεσε βαρύτατο πλήγμα για την ελληνική επα-νάσταση, ωστόσο η ηρωική έξοδος των πολιορκημένων τη νύχτα της 10ης προς την 11η Απριλίου, Κυριακή των Βαΐων, προκάλεσε αισθήματα θαυμασμού σε Έλληνες και Ευρωπαίους, που οδήγησαν σε έξαρση του φιλελληνικού ρεύματος.

σ τ α σ τ ε ν ά τ ο υ Τ σ ε σ μ έ , απέναντ ι από τ η Χίο, τ η ς ν α υ α ρ χ ί δ α ς τ ο υ οθωμαν ι -κού σ τ ό λ ο υ και 2 0 0 ναυτών, κ α θ ώ ς και τ ο υ ίδιου τ ο υ Κ α ρ ά Αλή. Ο Ψ α ρ ι α -ν ό ς πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης, ο οποίος π ρ α γ μ α τ ο π ο ί η σ ε τ ο παρά-τ ο λ μ ο ε γ χ ε ί ρ η μ α , δ ίκαια κ έ ρ δ ι σ ε τ η ν ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η και τ ι ς κ α ρ δ ι έ ς τ ο υ πανελληνίου . Η φ ή μ η τ ο υ έ φ τ α σ ε σε ό λ ο τ ο ν κόσμο, που π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε έκπληκτος τ α κ α τ ο ρ θ ώ μ α τ α τ ω ν Ελλήνων. Ο Κ α ν ά ρ η ς κ α τ ά φ ε ρ ε ν έ ο πλήγ-μα εναντ ίον των Τούρκων, τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ ίδιου έ τ ο υ ς , όταν πυρπόλησε μ ε γ ά λ ο ιστ ιοφόρο τ ο υ τ ο υ ρ κ ι κ ο ύ σ τ ό λ ο υ σ τ α ανο ιχτά τ η ς Τ ε ν έ δ ο υ .

Σ τ η ν ξ η ρ ά α ξ ι ο μ ν η μ ό ν ε υ τ η α ν α μ έ τ ρ η σ η υ π ή ρ ξ ε τ ο π α ρ ά τ ο λ μ ο ε γ χ ε ί ρ η -μ α τ ο υ Σ ο υ λ ι ώ τ η ή ρ ω α Μάρκου Μπότσαρη, τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1823 . Εν μέ -σω δ ιαφωνιών και ε ρ ί δ ω ν σ τ ο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι , τ ο οποίο α π ε ι λ ο ύ σ α ν δ ύ ο σ τ ρ α -τ ι έ ς Αλβανών, α υ τ ή τ ο υ Ο μ έ ρ Β ρ υ ώ ν η και η δ ε ύ τ ε ρ η με ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν Μ ο υ σ τ α φ ά πασά, ο Μ ά ρ κ ο ς Μ π ό τ σ α ρ η ς έ φ υ γ ε από τ η ν πόλη με 1 . 2 5 0 ά ν δ ρ ε ς , ε κ τ ω ν οποίων 4 5 0 περ ίπου Σ ο υ λ ι ώ τ ε ς , κα ι έ σ π ε υ σ ε ν α σ υ ν α ν τ ή -σε ι τ ο ν σ τ ρ α τ ό τ ο υ Μ ο υ σ τ α φ ά . Τ α ξ η μ ε ρ ώ μ α τ α τ η ς 8 η ς π ρ ο ς τ η ν 9 η Α υ γ ο ύ σ τ ο υ ο Μ ά ρ κ ο ς και ο ι Σ ο υ λ ι ώ τ ε ς τ ο υ ό ρ μ η σ α ν μ έ σ α στο σ τ ρ α τ ό π ε -δ ο τ ο υ Μ ο υ σ τ α φ ά , στη θ έ σ η Κεφαλόβρυσο, κοντά στο Καρπενήσι , κα ι προ-κ ά λ ε σ α ν μ ε γ ά λ η φ θ ο ρ ά και σ ύ γ χ υ σ η , ε π ε ι δ ή η ε ν δ υ μ α σ ί α τ ω ν Σ ο υ λ ι ω τ ώ ν ή τ α ν π α ρ α π λ ή σ ι α α υ τ ή ς τ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν τ ο υ Α λ β α ν ο ύ πασά. Κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς ε φ ό δ ο υ τ ω ν Σ ο υ λ ι ω τ ώ ν ε χ θ ρ ι κ ό β ό λ ι έ π λ η ξ ε τ ο ν Μ ά ρ κ ο Μ π ό τ σ α ρ η , ο θ ά ν α τ ο ς τ ο υ οποίου δ ι α δ ό θ η κ ε σαν α σ τ ρ α π ή σ τ ο π α ν ε λ λ ή -νιο και στην Ευρώπη. Τον Μ ά ρ κ ο θ ρ ή ν η σ α ν ό λ ο ι ο ι Έ λ λ η ν ε ς και α υ τ ο ί α κ ό μ η ο ι αντ ίπαλοί τ ο υ , που α ν α γ ν ώ ρ ι σ α ν σ τ ο πρόσωπο τ ο υ τ ο ν κατ ' ε ξ ο -χήν ή ρ ω α τ η ς ε π ο χ ή ς .

Τ ο 1824 κ λ ή θ η κ ε από τ ο ν σ ο υ λ τ ά ν ο , γ ι α να β ο η θ ή σ ε ι τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , ο α ιγυπτ ιακός σ τ ρ α τ ό ς , ο οποίος με ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν Ιμπράημ πασά κ α τ έ κ α ψ ε τ η ν Κάσο και τ α Ψ α ρ ά και π ρ ο κ ά λ ε σ ε κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς στην Κρήτη. Τ ο 1825 ο Ιμπραήμ α π ο β ι β ά σ τ η κ ε σ τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο κ α ι κ υ ρ ι ο λ ε κ τ ι κ ά τ η ν ε ρ ή μ ω σ ε . Τ ο 1826 οι δυνάμε ις τ ο υ Ιμπραήμ ενώθηκαν με εκεί-ν ε ς τ ο υ Μ α χ μ ο ύ τ Ρεσίτ πασά Κ ιουταχή , που πολ ιορκούσε τ ο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι . Εκεί , στο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι , στην πόλη που ε ίχε δ ε χ τ ε ί τ ο ν μ ε γ ά λ ο Ά γ γ λ ο φ ι λ έ λ λ η ν α Λόρδο Μπάυρον και ε ίχε θρηνή-σε ι τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ , ε ίχαν σ τ ρ α μ μ έ ν η τ η ν προσοχή τ ο υ ς τ ο πανελλήνιο και ό λ η η σ υ μ π α θ ο ύ σ α Ευρώπη. Τον Απρίλιο τ ο υ 1826 οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι τ ο υ ε θ ν ι κ ο ύ ποιητή Διονυσίου Σολωμού πραγματοποίησαν ηρωική έ ξ ο δ ο , στην οποία χ ά θ η -καν α μ έ τ ρ η τ ο ι πολεμ ιστές , α λ λ ά και γυναικόπαιδα. Η έξοδος του Μεσολογγίου (10 /11 Απριλίου 1826) σ ή μ α ν ε και τ η ν αναζω-π ύ ρ ω σ η τ η ς φ λ ό γ α ς τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς .

Σ η μ α ν τ ι κ ή επιτυχ ία τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς υ π ή ρ ξ ε και η ν ίκη τ ο υ Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Αράχοβα, στην ο μ ώ ν υ μ η μάχη (24 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1826) , στην οποία με τ ο υ ς Ρ ο υ μ ε λ ι ώ τ ε ς , Σ ο υ λ ι ώ τ ε ς , Θ ε σ σ α λ ο ύ ς , Μ α κ ε δ ό ν ε ς και Μ ω ρ α ί τ ε ς πολεμι -σ τ έ ς τ ο υ ο Κ α ρ α ϊ σ κ ά κ η ς κ α τ έ σ τ ρ ε ψ ε ο λ ο σ χ ε ρ ώ ς ισχυρό σ τ ρ ά τ ε υ μ α Α λ β α ν ώ ν με ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν Μ ο υ σ τ ά μ π ε η .

Ο Γ. Καραϊσκάκης (1782-1827) υπήρξε ένας από τους επιφανέ-στερους αγωνιστές της ελληνι-κής επανάστασης. Η αριστο-τεχνική στρατηγική του κατά τις μάχες της Αράχοβας (18-24 Νοεμβρίου 1826) οδήγησε σε μεγάλη νίκη των Ελλήνων και τον ανέδειξε σε ηγετική μορφή του Αγώνα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Η πολιτ ική σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν . Σ τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο κυρίως, κ α θ ώ ς και στη Σ τ ε ρ ε ά Ε λ λ ά δ α και σ τ α νησιά τ ο υ Α ιγα ίου , ε ίχαν σχηματ ιστε ί «εφο-ρίες», «σύγκλητοι», «καγκελαρίες» και «διευθυντήρια», τοπικά ε π α ν α σ τ α τ ι κ ά σ υ μ β ο ύ λ ι α δ η λ α δ ή , υπό τ ο ν ά μ ε σ ο έ λ ε γ χ ο τ ω ν τοπικών αρχόντων , τ ω ν παλαιών π ρ ο ε σ τ ώ ν ή καπετάνιων. Από τ α σ υ μ β ο ύ λ ι α α υ τ ά π ρ ο ή λ θ α ν οι αντ ιπρόσωποι στ ις τ ρ ε ι ς π ρ ώ τ ε ς τοπικές γ ε ρ ο υ σ ί ε ς , στην «Πελοποννησιακή Γερουσία», τον «Αρειο Πάγο» τ η ς Ανατολ ικής Σ τ ε ρ ε ά ς Ε λ λ ά δ α ς και τ η «Γερου-

Ο Γ. Καραϊσκάκης (1782-1827) υπήρξε ένας από τους επιφανέ-στερους αγωνιστές της ελληνι-κής επανάστασης. Η αριστο-τεχνική στρατηγική του κατά τις μάχες της Αράχοβας (18-24 Νοεμβρίου 1826) οδήγησε σε μεγάλη νίκη των Ελλήνων και τον ανέδειξε σε ηγετική μορφή του Αγώνα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο Μ. Μπότσαρης υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες μορφές της ελληνικής Επανάστασης. Ο ηρωικός του θάνατος στη μάχη του Κεφαλόβρυσου (8-9 Αυγούστου 1823) προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Εθνικό Ιστο-ρικό Μουσείο, Αθήνα.

Απόσπασμα από τη Διακή-ρυξη της Επιδαύρου (1821) «Μετά μακράν δουλείαν ηνα-γκάσθημεν τέλος πάντων να λάβωμεν τα όπλα εις χείρας και να εκδικήσωμεν εαυτούς, και την Πατρίδα ημών, από μίαν τοιαύτην φρικτήν και ως προς την αρχήν αυτής άδι-κον τυραννίαν, ήτις ουδεμίαν άλλην είχεν ομοίαν, ή καν δυναμένην οπωσούν μετ' αυτής να παραβληθή δυνα-στείαν. Ο κατά των Τούρκων πόλε-μος ημών, μακράν του να στη-ρίζεται εις αρχάς τινός δημα-γωγικός και στασιώδεις, ή ιδιωφελείς μέρους τινός του σύμπαντος Ελληνικού Έθνους σκοπούς, είναι πόλεμος εθνι-κός, πόλεμος Ιερός, πόλεμος του οποίου η μόνη αιτία είναι η ανάκτησις των δικαίων της προσωπικής ημών ελευθε-ρίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής, τα οποία, ενώ την σή-μερον όλοι οι ευνομούμενοι και γειτονικοί λαοί της Ευρώ-πης τα χαίρουσιν, από ημάς μόνον η σκληρά και απαρα-δειγμάτιστος των Οθωμανών τυραννία επροσπάθησε με βίαν ν' αφαίρεση και εντός του στήθους ημών να τα πνίξη [...]».

Πηγή: Βουλή των Ελλήνων, 180 χρόνια από την Ελληνι-κή Επανάσταση, Αθήνα 2001.

σία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος». Ο ι αντιπρόσωποι σε α υ τ έ ς τ ις γ ε ρ ο υ σ ί ε ς ή τ α ν οι ίδιοι ά ρ χ ο ν τ ε ς που ε ίχαν σ χ η μ α τ ί σ ε ι τ α τοπικά σ υ μ β ο ύ λ ι α , α υ τ ο ί δ ε οι ά ρ χ ο ν τ ε ς εν σ υ ν ε χ ε ί α υ π ή ρ ξ α ν και ο ι αντ ιπρόσωποι στην Α' Ε θ ν ο -σ υ ν έ λ ε υ σ η , κ α θ ώ ς κα ι στ ις σ υ ν ε λ ε ύ σ ε ι ς που α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν .

Μ ε τ η ν α π α λ λ α γ ή λοιπόν από τ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ η ς ο θ ω μ α ν ι κ ή ς διοί -κ η σ η ς , υ π ή ρ ξ ε α ν ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς και τ η ς δ ιο ίκησης από τ ο υ ς ά ρ χ ο -ν τ ε ς ε κ ε ί ν ο υ ς , ε ί τ ε π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς ε ί τ ε σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ύ ς , οι οποίοι α σ κ ο ύ σ α ν και σ τ ο π α ρ ε λ θ ό ν ε ξ ο υ σ ί α ως ε ν τ ο λ ο δ ό χ ο ι τ η ς ο θ ω μ α ν ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Π α ρ α τ η ρ ή θ η κ ε , με ά λ λ α λ ό γ ι α , σ υ ν έ χ ε ι α τ η ς π ρ ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς ελλην ι -κής ε ξ ο υ σ ί α ς . Α υ τ ή η σ υ ν έ χ ε ι α ή τ α ν μ ά λ λ ο ν α ν α π ό δ ρ α σ τ η , γ ι α τ ο ν λ ό γ ο κ υ ρ ί ω ς ότ ι ο ι τοπικοί ά ρ χ ο ν τ ε ς δ ι έ θ ε τ α ν μ ε γ ά λ η ε π ι ρ ρ ο ή και πλούτη , σ ε σ ύ γ κ ρ ι σ η με τ ο υ ς ν ε ή λ υ δ ε ς από τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή Δ ι α σ π ο ρ ά , που έ σ π ε υ σ α ν στην ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν η χ ώ ρ α , με σ τ ό χ ο τ η ν α π α λ λ α γ ή τ ο υ τ ό π ο υ όχ ι μόνο από τ η ν ο θ ω μ α ν ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α , α λ λ ά και από π ο λ λ ο ύ ς Έ λ λ η ν ε ς ά ρ χ ο ν τ ε ς που α σ κ ο ύ σ α ν ε ξ ο υ σ ί α ως ό ρ γ α ν α τ η ς ο θ ω μ α ν ι κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς . Α υ τ ο ί ο ι φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι ν ε ή λ υ δ ε ς , έ ρ γ ο των οποίων υ π ή ρ ξ α ν τ α φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α συντάγ -μ α τ α τ ο υ Αγώνα, μικρή σ υ μ μ ε τ ο χ ή ε ίχαν στον έ λ ε γ χ ο και τ η ν ά σ κ η σ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς .

Π ρ ο έ κ υ ψ ε τ ό τ ε ο ξ ε ί α δ ι α μ ά χ η α ν ά μ ε σ α σ τ ο ν Δ η μ ή τ ρ ι ο Υ ψ η λ ά ν τ η , α δ ε λ -φ ό τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο υ και π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ι ο τ ο υ στην ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν η Ε λ λ ά δ α , κα ι π ο λ λ ο ύ ς Φιλ ικούς από τ ο έ ν α μ έ ρ ο ς και σ τ ο υ ς π ρ ο κ ρ ί τ ο υ ς τ η ς Π ε λ ο -ποννήσου από τ ο άλλο . Ο Υ ψ η λ ά ν τ η ς και ο ι περί α υ τ ό ν Φιλικοί , κ α θ ώ ς και ο ι στρατ ιωτ ικο ί τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς , με α ρ χ η γ ό τ ο ν Κ ο λ ο κ ο τ ρ ώ ν η , α μ φ ι σ β η τ ο ύ -σ α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ ω ν προκρ ί των και π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν ν α τ η ν π ε ρ ι ο ρ ί σ ο υ ν , υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ς τ η ν έ μ μ ε σ η ε κ λ ο γ ή αντ ιπροσώπων από ε κ λ ε κ τ ο ρ ι κ ό σώ-μ α τ ω ν « ε γ κ ρ ι τ ω τ έ ρ ω ν » κ ά θ ε ε π α ρ χ ί α ς . Ο ι πρόκρ ι το ι , α ν τ ι θ έ τ ω ς , υποστή-ρ ιζαν πως οι αντ ιπρόσωποι στην ε ξ ο υ σ ί α έ π ρ ε π ε να ε κ λ έ γ ο ν τ α ι α π ε υ θ ε ί -α ς από τ ο ν λ α ό , ε π ε ι δ ή ο ι ίδιοι ε π η ρ έ α ζ α ν και ή λ ε γ χ α ν τ ο ν λ α ό . Ο Υ ψ η λ ά -ντης , ο ι Φιλικοί κα ι ο ι «Πολεμ ικο ί» τ η ς Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ο υ επιδ ίωκαν ν α σ υ γ κ ε -ν τ ρ ώ σ ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σ τ α χ έ ρ ι α τ ο υ ς , ε ν ώ οι π ρ ό κ ρ ι τ ο ι π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν με κ ά θ ε τ ρ ό π ο ν α τ η ν δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν , ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ι τ η δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή α ρ χ ή τ η ς α ν ά δ ε ι ξ η ς τ ω ν α ρ χ ό ν τ ω ν δ ι ά τ η ς ψ ή φ ο υ τ ο υ λ α ο ύ . Ο ι πρώτο ι ή τ α ν γ ν ω σ τ ο ί ως «ολιγαρχικοί», ο ι δ ε ύ τ ε ρ ο ι ως « δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ί » ! Φυσικά , ο ι ό ρ ο ι α υ τ ο ί δ ε ν ανταποκρ ίνονταν στ ις α ν τ ί σ τ ο ι χ ε ς επ ιδ ιώξε ις τ ω ν δ ύ ο π α ρ α τ ά -ξεων .

Σ τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ 1821 σ υ γ κ λ ή θ η κ ε Ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η στην Ε π ί δ α υ ρ ο και ψη-φ ί σ τ η κ ε , τ ο ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ ε π ό μ ε ν ο υ έ τ ο υ ς , τ ο πρώτο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό σύ-ν τ α γ μ α τ η ς χ ώ ρ α ς . Ο ι ε π α ν α σ τ ά τ ε ς α ν έ δ ε ι ξ α ν τ ο υ ς α ι ρ ε τ ο ύ ς τ ο υ ς ά ρ χ ο -ν τ ε ς , κ α θ ι ε ρ ώ ν ο ν τ α ς έ κ τ ο τ ε τ η ν α ρ χ ή ό τ ι η μόνη νόμ ιμη ε ξ ο υ σ ί α ε ίνα ι η α ι ρ ε τ ή από τ ο ν λ α ό και ε π ι β ε β α ι ώ ν ο ν τ α ς τ η ν α ρ χ ή τ η ς λ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς .

Α υ τ έ ς οι α ρ χ έ ς που καθ ι ερώθηκαν , από τ η ν α ρ χ ή ακόμη τ ο υ α γ ώ ν α γ ια την ε λ ε υ θ ε ρ ί α , αποτέλεσαν τ η φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η κληρονομ ιά τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς στο ελληνικό κ ρ ά τ ο ς που π ρ ο ή λ θ ε από αυτήν. Η δ ι ε θ ν ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ωστόσο και η ισχύς των ηγετ ικών ο μ ά δ ω ν τ ω ν Ελλήνων, οι οποίες ε ίχαν αναπτυχθε ί κα-τ ά τ η δ ιάρκε ια τ η ς α ιχμαλωσίας τ ο υ έ θ ν ο υ ς και στο πλαίσιο τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς τ ο υ ξ έ ν ο υ κυριάρχου, εν ίσχυσαν τ ι ς σ υ ν τ η ρ η τ ι κ έ ς τ ά σ ε ι ς στη δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς πολιτε ίας. Χωρίς τ ι ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς α ρ χ έ ς , η επανάσταση θ α ο δ η γ ο ύ σ ε ίσως στην ίδρυση μιας δ ι ά δ ο χ η ς η γ ε μ ο ν ί α ς χωρίς την προοπτική α ν ά π τ υ ξ η ς τ ω ν κοινοβουλευτ ικών και συνταγματ ικών θεσμών. Χωρίς τ η σ υ μ β ο λ ή τ ω ν συντηρητ ικών δ υ ν ά μ ε ω ν τ ο υ τόπου, ίσως αποδε ικνυόταν ανέφικτη η α ν ε ξ α ρ -τησία , α φ ο ύ οι δ υ ν ά μ ε ι ς α υ τ έ ς ε ν έ τ α ξ α ν τ ο υπό σ ύ σ τ α σ η εθν ικό κ ρ ά τ ο ς των Ελλήνων στο σ ύ σ τ η μ α α σ φ α λ ε ί α ς τ η ς εποχής , τ ο οποίο ή λ ε γ χ α ν οι μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς παλ ινόρθωσης στην Ευρώπη.

Η ε π ι κ ρ ά τ η σ η τ η ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς σ τ η ν ό τ ι α Ε λ λ ά δ α δ ι ε υ κ ό λ υ ν ε τ η λ ύ σ η τ ο υ « Ε λ λ η ν ι κ ο ύ Ζ η τ ή μ α τ ο ς » , ε π ε ι δ ή η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ι κ ρ ο ύ σ ε έ κ τ α σ η ε λ λ η -ν ικού κ ρ ά τ ο υ ς δεν π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε σ ο β α ρ ό α κ ρ ω τ η ρ ι α σ μ ό τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν ω σ τ ό σ ο οι π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α ν α ανα-π τ υ χ θ ε ί η Μεγάλη Ιδέα*, δ η λ α δ ή η ε θ ν ι κ ή πολιτ ική που α π ο σ κ ο π ο ύ σ ε στην α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ω ν ιστορικών ε λ λ η ν ι κ ώ ν χ ω ρ ώ ν και τ ω ν τ ό π ω ν γεν ι -κ ά όπου κ α τ ο ι κ ο ύ σ α ν Έ λ λ η ν ε ς , ο ι οποίο ι σ τ ο ε ξ ή ς ο ν ο μ ά σ τ η κ α ν από τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η ε λ λ η ν ι κ ή ε σ τ ί α αλύτρωτοι Έ λ λ η ν ε ς . Εν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ω χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι ν α τ ο ν ι σ τ ε ί ότ ι με τ η γεν ική ε ξ έ γ ε ρ σ η σ τ η ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η η Φιλι-κή Ε τ α ι ρ ε ί α - ό π ω ς και ο π ρ ω τ ο μ ά ρ τ υ ρ α ς τ ο υ έ θ ν ο υ ς Ρ ή γ α ς Β ε λ ε σ τ ι ν λ ή ς σ τ α τ έ λ η τ ο υ 18ου α ι ώ ν α - δ ε ν α π ο σ κ ο π ο ύ σ ε στην ί δ ρ υ σ η «Βαλκανικής Ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς » όλων τ ω ν λ α ώ ν τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς , όπως ε σ φ α λ μ έ ν α υποστη -ρ ί ζ ε τ α ι από ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς . Μ ο λ ο ν ό τ ι ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Υ ψ η λ ά ν τ η ς κ ά λ ε σ ε στ ις ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς τ ο υ π ρ ο κ η ρ ύ ξ ε ι ς ό λ ο υ ς τ ο υ ς χ ρ ι σ τ ι α ν ο ύ ς τ η ς ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς ν α ε ξ ε γ ε ρ θ ο ύ ν εναντ ίον τ η ς ο θ ω μ α ν ι κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς και μ ο λ ο ν ό -τ ι μ έ λ η τ η ς Φιλ ικής Ε τ α ι ρ ε ί α ς υ π ή ρ ξ α ν και ο ρ ι σ μ έ ν ο ι Σ έ ρ β ο ι , Μ α υ ρ ο β ο ύ -νιοι, Β ο ύ λ γ α ρ ο ι , Μ ο λ δ α β ο ί κα ι Β λ ά χ ο ι ( τ η ς Β λ α χ ί α ς ) , σ τ ό χ ο ς ή τ α ν η ί δ ρ υ -ση ε λ ε ύ θ ε ρ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς πολ ι τε ίας , σ τ η ν οποία θ α σ υ μ μ ε τ ε ί χ α ν και ό λ ο ι ο ι ά λ λ ο ι ε τ ε ρ ό γ λ ω σ σ ο ι χρ ιστ ιανο ί ως Έ λ λ η ν ε ς πολ ί τ ες .

Ε ξ α ρ χ ή ς λοιπόν οι π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ ε ς τ η ς ν ό τ ι α ς Ε λ λ ά δ α ς δ ι ε υ κ ό λ υ ν α ν τ η ν ί δ ρ υ σ η α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ και ο μ ο ι ο γ ε ν ο ύ ς ε θ ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς τ ω ν Ελλήνων. Ο ι π ο λ ι τ ι κ έ ς και κοινωνικές π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ ε ς τ η ς ίδ ιας π ε ρ ι ο χ ή ς σ υ ν έ β α -λ α ν ε π ί σ η ς σ τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς που εν τ έ λ ε ι ε π ι κ ρ ά τ η σ ε . Η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η πυρήνων ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς , ε υ θ ύ ς μ ε τ ά τ η ν ε κ δ ή -λ ω σ η τ ω ν κ α τ ά τ ό π ο υ ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ώ ν π ρ ά ξ ε ω ν , α κ ο λ ο ύ θ η σ ε υ φ ι σ τ ά μ ε -ν ο υ ς π υ ρ ή ν ε ς ε ξ ο υ σ ί α ς τ ω ν Ελλήνων, τ ο υ ς π υ ρ ή ν ε ς ε ξ ο υ σ ί α ς τ ω ν π ρ ο ε -στών, μ ε π ρ ω τ α ρ χ ι κ ο ύ ς σ τ ό χ ο υ ς τ ο ν σ χ η μ α τ ι σ μ ό και ε ξ ο π λ ι σ μ ό επανα-σ τ α τ ι κ ώ ν ο μ ά δ ω ν και τ η σ υ λ λ ο γ ή π ό ρ ω ν γ ι α τ η ν α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή δ ι ε ξ α γ ω -γ ή τ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α τ ά τ ω ν ο θ ω μ α ν ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν . Η σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή κα ι α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ή πολιτε ία , όπως δ ι α τ υ π ώ θ η κ ε επ ίσημα στο «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» (1822 ) , α π ο τ ε λ ο ύ σ ε δ ι α κ ή ρ υ ξ η και υπόσχεση μ ά λ -λ ο ν π α ρ ά π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α .

Ο ι δ ι α μ ά χ ε ς γ ι α τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς π ρ ο κ ά λ ε σ α ν β ία ιες εμφύλιες συγκρούσεις π ο υ ε ί χ α ν δ υ σ μ ε ν ή α ν τ ί κ τ υ π ο σ τ η δ ι ε ξ α γ ω γ ή τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Ο ι ε μ φ ύ λ ι ε ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς , κα ι η σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ η ς Π ε λ ο π ο ν -ν ή σ ο υ από τ α α ιγυπτ ιακά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α τ ο υ Ι μ π ρ α ή μ πασά, τ ο 1825 , προ-κ ά λ ε σ α ν ε π ί μ ο ν ε ς ε κ κ λ ή σ ε ι ς από π ο λ λ έ ς π λ ε υ ρ έ ς , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α σπεύ-σ ο υ ν ο ι χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ν α β ο η θ ή σ ο υ ν τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς . Ο ι π ρ ο σ δ ο κ ί ε ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν γ ι α σ τ ή ρ ι ξ η τ ο υ Α γ ώ ν α τ ο υ ς από τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς σ υ ν τ έ λ ε σ α ν σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ω ν πρώτων ε λ λ η -νικών κ ο μ μ ά τ ω ν («γαλλικό», «αγγλικό», «ρωσικό»). Π α ρ ά λ λ η λ α , η α γ γ λ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η ε ν θ ά ρ ρ υ ν ε τ ρ α π ε ζ ι κ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς , ώ σ τ ε ν α χ ο ρ η γ ή σ ο υ ν δ ά ν ε ι α στ ις ε λ λ η ν ι κ έ ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς .

Η έ κ β α σ η τ η ς Επανάστασης. Η ν έ α χ ώ ρ α τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς δεν ή τ α ν ε ύ κ ο λ ο ν α α π ο κ τ ή σ ε ι , εν ό ψ ε ι τ η ς πολιτ ικής κ α τ ά σ τ α σ η ς τ ο υ τ ό π ο υ και τ η ς δ ιε -θ ν ο ύ ς σ υ γ κ υ ρ ί α ς , π ο λ ί τ ε υ μ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό . Η Ε λ λ ά δ α τ η ς ε π ο χ ή ς απέκτη -σ ε π ο λ ί τ ε υ μ α που ή τ α ν ε φ ι κ τ ό με τ α τ ό τ ε δ ε δ ο μ έ ν α . Εφ ικτή ή τ α ν και η λ ύ -ση π ο υ ε ξ α σ φ α λ ί σ τ η κ ε στο ζ ή τ η μ α τ η ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς και τ η ς ε δ α φ ι κ ή ς έ κ τ α σ η ς τ η ς ν έ α ς χ ώ ρ α ς (Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας, 2 2 Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ / 3 Φε-β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1830 ) . Η Ε λ λ ά δ α υ π ή χ θ η σ ε κ α θ ε σ τ ώ ς ε γ γ ύ η σ η ς τ η ς ε δ α φ ι κ ή ς τ η ς α κ ε ρ α ι ό τ η τ α ς , τ η ς ε θ ν ι κ ή ς τ η ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς και τ ο υ μ ο ν α ρ χ ι κ ο ύ πο-λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς με τ ο οποίο π ρ ο ι κ ο δ ο τ ή θ η κ ε από τ ι ς τ ρ ε ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς μ ε τ α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α στην Ε γ γ ύ ς Α ν α τ ο λ ή , τ η

Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώ-τος κυβερνήτης της Ελλάδας (1828-1831). Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο Όθων, δευτερότοκος γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λου-δοβίκου Α' αναγορεύθηκε βα-σιλιάς της Ελλάδας με τη συν-θήκη της 7ης Μάιου 1832. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Ιωάννης Καποδίστριας Ο Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831) καταγόταν από αριστο-κρατική οικογένεια της Κέρκυρας και σπούδασε στην Ιταλία. Από το 1800 έως το 1807 υπήρξε μέλος της κυβέρνησης της Ιο-νικής Πολιτείας. Από το 1809 έως το 1822 υπηρέτησε στο Υπουρ-γείο Εξωτερικών του τσάρου, χωρίς να παύσει να είναι αφοσιω-μένος στην Ελλάδα. Το 1822 όμως αποποιήθηκε τα υψηλά του καθήκοντα, όταν η ρωσική διπλωματία αποστασιοποιήθηκε από το ελληνικό ζήτημα, και ιδιώτευσε στην Ελβετία. Στις 3 Μαρτίου 1827 εξελέγη από την Γ' Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας κυβερνήτης της Ελλάδας με επταετή θητεία. Στις 6 Ιανουαρίου 1828 αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο και επιδόθηκε στην προσπάθεια δημιουργίας ευνομούμενου κράτους. Ωστόσο, η ορ-γάνωση του κράτους, στην κατάσταση που βρισκόταν τότε, δύσκολα θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς κάποια μορφή συγκεντρωτισμού. Τα αυστηρά μέτρα που έλαβε δυσαρέστησαν όχι μόνο τους προοδευτικούς αλλά και όσους είχαν ως τότε προνόμια όπως π. χ. οι πρόκριτοι. Συνέπεια της αντιπαράθεσής του με τους πολιτικούς του αντιπάλους ήταν η δολοφονία του την 27η Σεπτεμβρίου 1831. Στην εξωτερική πολιτική ο Καποδίστριας αγωνίστηκε με επιτυ-χία για την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας της χώρας και για τη διεύρυνση των γεωγραφικών της συνόρων. Η συμβολή του I. Κα-ποδίστρια στη δημιουργία και την οργάνωση του ελληνικού κρά-τους υπήρξε ανεκτίμητη.

Β ρ ε τ α ν ί α , τ η Γ α λ λ ί α κα ι τ η Ρωσία . Τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς α υ τ ό τ η ς ε γ γ ύ η σ η ς ι σ ο δ υ ν α μ ο ύ σ ε μ ε ψ ι λ ή επο-π τ ε ί α τ η ς χ ώ ρ α ς κ α ι τ ο υ μ έ λ λ ο ν τ ο ς τ η ς από τ ι ς τ ρ ε ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς κα ι ε π έ τ ρ ε π ε π α ρ ε μ β ά -σ ε ι ς τ ο υ ς σ τ η ν ά σ κ η σ η τ η ς ε θ ν ι κ ή ς τ η ς πολ ι τ ικής .

Η Ε λ λ ά δ α π ε ρ ι ο ρ ί σ τ η κ ε α π ό τ ι ς δ ι ε θ ν ε ί ς π ρ ά -ξ ε ι ς π ο υ κ α θ ό ρ ι σ α ν τ η ν ί δ ρ υ σ ή τ η ς , τ ο 1 8 3 0 κ α ι τ ο 1 8 3 2 , σ τ η ν ό τ ι α ε λ λ η ν ι κ ή χ ε ρ σ ό ν η σ ο , π ε ρ ι -λ ά μ β α ν ε δ ε τ η Σ τ ε ρ ε ά Ε λ λ ά δ α , τ η ν Π ε λ ο π ό ν -ν η σ ο κ α ι τ ι ς Κ υ κ λ ά δ ε ς . Έ μ ε ι ν α ν ε κ τ ό ς τ ο υ ε λ λ η -ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς η Κ ρ ή τ η , τ α α γ γ λ ο κ ρ α τ ο ύ μ ε ν α Ε π τ ά ν η σ α , τ α ν η σ ι ά τ ο υ β ό ρ ε ι ο υ κ α ι α ν α τ ο λ ι κ ο ύ Α ι γ α ί ο υ , τ α Δ ω δ ε κ ά ν η σ α κ α ι ο ι β ο ρ ε ί ω ς τ ω ν χ ε ρ σ α ί ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν σ υ ν ό ρ ω ν ι σ τ ο ρ ι κ έ ς ε λ λ η ν ι -κ έ ς χ ώ ρ ε ς , η Θ ε σ σ α λ ί α , η Ή π ε ι ρ ο ς , η Μ α κ ε δ ο -ν ί α κ α ι η Θ ρ ά κ η . Έ μ ε ι ν α ν ε π ί σ η ς ε κ τ ό ς ε λ λ η -ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς κ α ι ο ι α κ μ α ί ε ς ε λ λ η ν ι κ έ ς κ ο ι ν ό -τ η τ ε ς σ τ ι ς υ π ό λ ο ι π ε ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς κ α ι α σ ι α τ ι -κ έ ς κ τ ή σ ε ι ς τ ο υ Ο θ ω μ α ν ο ύ σ ο υ λ τ ά ν ο υ . Η μ ι κ ρ ή Ε λ λ ά δ α τ η ς ε π ο χ ή ς ή τ α ν ο « α ρ ρ α β ώ ν α ς » τ ο υ « π ε ρ ι ο ύ σ ι ο υ λ α ο ύ » μ ε τ ο ν Κ ύ ρ ι ό τ ο υ γ ι α τ η μ έ λ -λ ο υ σ α ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η τ η ς α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς ό λ ω ν τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , σ ύ μ φ ω ν α μ ε μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ η ε υ σ ε -β ή ε θ ν ι κ ή ε υ χ ή .

Τ ο π ο λ ί τ ε υ μ α τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν δ ι α μ ό ρ φ ω σ α ν ε ν τ έ λ ε ι ο ι « φ υ σ ι κ ο ί η γ έ τ ε ς » τ ο υ τ ό π ο υ , ο ι π ρ ό κ ρ ι -τ ο ι , ο ι α ρ χ ι ε ρ ε ί ς κ α ι ο ι κ α π ε τ ά ν ι ο ι , μ ε τ η σ υ ν δ ρ ο -μ ή τ ω ν « π ρ ο κ ο μ μ έ ν ω ν » τ ο υ έ θ ν ο υ ς , τ ω ν λ ο γ ί ω ν . Α υ τ ο ί ή τ α ν τ ό τ ε ο ι «πολ ιτ ικώς ε ν ή λ ι κ ε ς » κ α ι α υ τ ο ί ή λ ε γ χ α ν τ η ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α , α υ τ ο ί σ τ ή ρ ι -ξ α ν τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η , χ ω ρ ί ς δ ε τ η σ τ ή ρ ι ξ ή τ ο υ ς μ π ο ρ ε ί ν α θ ε ω ρ η θ ε ί β έ β α ι ο ό τ ι η ε π α ν ά σ τ α σ η θ α ε ί χ ε κ α τ α ρ ρ ε ύ σ ε ι . Ή τ α ν τ ο « π α λ α ι ό ν σ ύ σ τ η -μα» τ ω ν π ρ ο ε σ τ ώ ν κ α ι τ ω ν α ρ χ ι ε ρ έ ω ν . Σ υ γ κ ε -ν τ ρ ω τ ι κ ό κ α ι π α τ ε ρ ν α λ ι σ τ ι κ ό , δ υ ν ά μ ε ι α ν τ ι π ρ ο -σ ω π ε υ τ ι κ ό , ή τ α ν τ ο « σ ύ σ τ η μ α » π ο υ π α ρ έ λ α β ε ο Ι ω ά ν ν η ς Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α ς , ό τ α ν έ φ θ α σ ε σ τ η ν Ε λ λ ά -δ α τ ο 1 8 2 8 , ύ σ τ ε ρ α α π ό π ρ ό σ κ λ η σ η τ η ς Γ Ε θ ν ο -σ υ ν έ λ ε υ σ η ς κ α ι τ η σ υ ν α ί ν ε σ η τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ -ν ά μ ε ω ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς . Ο Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α ς σ τ ο μι-κ ρ ό δ ι ά σ τ η μ α τ η ς δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ ή ς τ ο υ ( δ ο λ ο φ ο -ν ή θ η κ ε σ τ ο Ν α ύ π λ ι ο τ ο 1 8 3 1 ) έ θ ε σ ε τ ι ς β ά σ ε ι ς τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς , τ η ς δ η μ ό σ ι α ς δ ι ο ί κ η σ η ς κ α ι δ ικαιο-σ ύ ν η ς , τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ και τ η ς ε κ π α ί δ ε υ σ η ς .

Π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν κ α ι ρ ώ ν κ α ι τ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν σ υ ν θ η κ ώ ν π ο υ ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ α ν ή τ α ν κα ι η π ρ ο ι κ ο δ ό τ η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς μ ε μ ο ν α ρ χ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α τ ο 1 8 3 2 . Δ ε ν ή τ α ν τ ο π ο λ ί τ ε υ μ α α υ τ ό α ν τ ί θ ε τ ο π ρ ο ς τ η ν ε κ π ε -φ ρ α σ μ έ ν η δ ι ά τ ω ν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ω ν τ ο υ β ο ύ λ η σ η τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ λ α ο ύ α ν τ ί θ ε τ η π ρ ο ς α υ τ ή τ η β ο ύ -λ η σ η ή τ α ν η α π ο υ σ ί α Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς . Ο π ρ ώ τ ο ς η γ ε μ ό ν α ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , ο Ό θ ω ν , γ ι ο ς τ ο υ φ ι λ έ λ -λ η ν α β α σ ι λ ι ά τ η ς Β α υ α ρ ί α ς Λ ο υ δ ο β ί κ ο υ τ ω ν

Β ι τ ε λ σ β ά χ ω ν , έ γ ι ν ε δ ε κ τ ό ς σ τ η ν κ α θ η μ α γ μ έ ν η α π ό τ ο ν π ό λ ε μ ο Ε λ λ ά δ α , σ ύ μ φ ω ν α μ ε ό λ ε ς τ ι ς δ ι α θ έ σ ι μ ε ς μ α ρ τ υ ρ ί ε ς , ω ς μ ε σ σ ί α ς , μ ε α ν α κ ο ύ φ ι σ η κ α ι ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό . Η ε υ τ υ χ ή ς κ α τ ά λ η ξ η τ ο υ σ κ λ η ρ ο ύ δ ε κ α ε τ ο ύ ς α γ ώ ν α γ ι α τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α κ α ι ο ρ ο μ α ν τ ι σ μ ό ς π ο υ ε ί χ ε ε ι σ β ά λ ε ι ο ρ μ η τ ι κ ό ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ε π έ τ ρ ε π α ν σ τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς τ ο υ ν έ ο υ β α σ ι λ ε ί ο υ ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς α ν υ -π ό κ ρ ι τ η ς χ α ρ ά ς κ α ι α ι σ ι ο δ ο ξ ί α ς γ ι α τ ο μ έ λ λ ο ν .

Πέτερ φον Ες (Peter von Hess, 1792-1858), «Η άφιξη του βασιλιά Οθωνα στο Ναύπλιο», Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας, Αθήνα. Ο πρώ-τος βασιλιάς της Ελλάδας καταφθάνει στο Ναύπλιο στις 25 Ιανουαρίου/6 Φεβρουαρίου 1833. Ο ελληνικός λαός, ταλαιπωρημένος από την εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει ύστερα από τη δολοφονία του Καποδίστρια, τον υποδέχεται με αισθήματα ενθουσιασμού και ανακούφισης.

Ερωτήσεις 1. Πού οφε ι λό ταν η αρνητική στάση των Ευρωπαίων ηγετών απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση και πώς αντέδρασαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στη στάση αυτή; Σε ποιον Β α θ μ ό έπεισαν, κατά τη γνώμη σας, τους Ευρωπαίους; Να συμβουλευτείτε και τα σχετικά παραθέματα. 2 . Κατά τα έτη 1824 και 1825 αγγλικές τράπεζες χορήγησαν δάνεια στους επανα-στατημένους Έλληνες, τα γνωστά ως «δάνεια της Ανεξαρτησίας». Παρά τους επα-χ θ ε ί ς όρους των δανε ίων, η σύναψή τους θεωρε ί τα ι μεγάλη επιτυχία για τους Έλλη-νες . Σ υ μ φ ω ν ε ί τ ε με τη θεώρηση αυτή; Αιτ ιολογήστε την άποψη σας. 3 . Να περιγράψετε τις συνθήκες υπό τις οποίες δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η κ ε και ε ξ ελ ίχθηκε το ελληνικό πολίτευμα από την έναρξη της επανάστασης έ ω ς την ανάρρηση του Όθω-να στον ελληνικό θρόνο .

4. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ (1830-1881) Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους. Το ελ-ληνικό κ ρ ά τ ο ς υ π ή ρ ξ ε προϊόν τ ο υ σ κ λ η ρ ο ύ π ο λ έ μ ο υ που δ ι ε ξ ή γ α γ α ν οι Έ λ -λ η ν ε ς εναντ ίον των Ο θ ω μ α ν ώ ν Τούρκων, κ α θ ώ ς και τ ο υ σ υ γ κ ε ρ α σ μ ο ύ τ ω ν επιδιώξεων των τρ ιών μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ευρώπης, ο ι οποίες α ν έ λ α -βαν εγγυήτριες» δ υ ν ά μ ε ι ς * τ η ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς , τ η ς ε δ α φ ι κ ή ς α κ ε ρ α ι ό τ η τ α ς και τ ο υ μοναρχικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς χ ώ ρ α ς , δ η λ α δ ή τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς , τ η ς Γαλλ ίας και τ η ς Ρωσίας . Η έ κ τ α σ η τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς και τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο υ υπήρ-ξ α ν ζ η τ ή μ α τ α που κ α θ ό ρ ι σ α ν εν πολλοίς τ ό σ ο τ ις ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς ό σ ο και τ ι ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς σχέσε ις γ ι α τ α ε π ό μ ε ν α πενήντα χρόνια. Η περ ιορ ισμένη ε δ α φ ι κ ή επικράτε ια τ ο υ ν έ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς σ υ ν έ β α λ ε στην α ν ά π τ υ ξ η τ η ς Μεγά-λης Ιδέας και των αλυτρωτικών αγώνων τ ο υ έ θ ν ο υ ς γ ι α τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η και τ ω ν άλλων Ελλήνων. Τ ο μοναρχ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ η ν α ν ά π τ υ ξ η φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ κ ινήματος γ ια τ η ν π ρ ο α γ ω γ ή των σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ώ ν και κοινο-βουλευτ ικών θεσμών.

Ο αλυτρωτ ισμός . Τ ο εθν ικό ό ρ α μ α τ η ς Μεγάλης Ιδέας, κ α θ ώ ς και ο αλυτρω-τισμός, δ η λ α δ ή η εθν ική πολιτ ική γ ι α τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ω ν α λ ύ τ ρ ω τ ω ν ιστορικών ελληνικών τόπων και τ η ν υλοποίηση τ η ς Μ ε γ ά λ η ς Ιδέας , δη-μ ιούργησαν ε υ ρ ύ τ α τ η εθν ική συναίνεση στο ζ ή τ η μ α τ η ς α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς των ιστορικών ελληνικών τόπων. Υ π ή ρ ξ α ν βεβα ίως επικρίσεις γ ι α τ η ν άσκη-ση τ η ς α λ υ τ ρ ω τ ι κ ή ς πολιτ ικής. Εκείνοι ό μ ω ς που δ ι α φ ω ν ο ύ σ α ν -πολ ιτ ικο ί , όπως ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο ς , ή δημοσιογράφοι , όπως ο Ε μ μ α ν ο υ ή λ Ρ ο ΐ δ η ς - συν ιστούσαν μ ε ι ο ψ η φ ί α , ενώ οι φ ω ν έ ς τ ο υ ς χάνονταν στον ο ρ υ μ α -γ δ ό που π ρ ο κ α λ ο ύ σ α ν οι θ ι α σ ώ τ ε ς τ ο υ αλυτρωτ ισμού .

Ο α λ υ τ ρ ω τ ι σ μ ό ς δ έ σ π ο ζ ε στον πολιτικό βίο τ η ς χ ώ ρ α ς και ε π η ρ έ α ζ ε σο-β α ρ ά τ α δ η μ ό σ ι α π ρ ά γ μ α τ α γεν ικώς, ήταν δ ε προϊόν τ η ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο υ δ η μ ό σ ι ο υ βίου τ η ς . Ο ι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του κράτους. Η Ε λ λ ά δ α τ ο υ 1830 ήταν μια χ ώ ρ α 7 5 0 . 0 0 0 κατοίκων, με κ α τ ε σ τ ρ α μ μ έ ν ε ς τ ι ς π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς τ η ς υπο-δ ο μ έ ς από τ ο ν δ ε κ α ε τ ή π ό λ ε μ ο που ε ίχε προηγηθε ί . Ο ε μ π ο ρ ι κ ό ς σ τ ό λ ο ς τ ω ν τρ ιών ναυτ ικών νησιών, τ η ς Ύ δ ρ α ς , των Σπετσών και τ ω ν Ψ α ρ ώ ν , ε ίχε υποστεί σ ο β α ρ ό τ α τ ε ς ζημ ίες . Ο ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι ελα ιώνες ε ίχαν κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί και τ α εγγε ιοβελτ ιωτ ικά έ ρ γ α ε ίχαν π α ρ α μ ε λ η θ ε ί , με συνέπε ια οι χ ε ί μ α ρ ρ ο ι ν α π α ρ α σ έ ρ ν ο υ ν τ α ε ύ φ ο ρ α ε δ ά φ η . Οι συγκοινωνίες ε κ τ ε λ ο ύ ν τ α ν με δυσκολία , α φ ο ύ ε ίχαν α φ α ν ι σ τ ε ί τ α υποζύγια και ε ίχαν κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί πολλές γ έ φ υ ρ ε ς .

Ο Όθων έ φ ε ρ ε μαζ ί τ ο υ από τ η Β α υ α ρ ί α και τ ι ς ά λ λ ε ς γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς π λ ή θ ο ς συμβούλων, επιστημόνων και καλλιτεχνών, γ ι α να ο ι κ ο δ ο μ ή σ ε ι τ η ν έ α χ ώ ρ α σ ύ μ φ ω ν α με τ α π ρ ό τ υ π α τ η ς εποχής, α λ λ ά και τ ο υ κλασικ ισμού που δέσποζε στ ις προτ ιμήσε ις . Η νομοθεσ ία , η διοίκηση, η δ η μ ό σ ι α εκπαί-δ ε υ σ η , οι δ η μ ό σ ι ε ς υπηρεσ ίες , η π ο λ ε ο δ ο μ ί α τ η ς ν έ α ς π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α ς και τ α μνημε ιακά κτίριά τ η ς μ α ρ τ υ ρ ο ύ ν α ξ ι ό λ ο γ ο επιτελε ίο ν ο μ ο μ α θ ώ ν , ο ικονομο-λόγων, στρατιωτικών, α ρ χ ι τ ε κ τ ό ν ω ν και καλλιτεχνών. Σ ε ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς τ ο -με ίς , κυρίως στη διο ίκηση, πέτυχαν στο έ ρ γ ο τ ο υ ς . Σ ε ά λ λ ο υ ς τ ο μ ε ί ς , ιδίως στην οικονομία και στην α σ φ ά λ ε ι α , δ ε φ ά ν η κ α ν α ν ά λ ο γ α α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Η α ν ε π ά ρ κ ε ι α δ ι α θ έ σ ι μ ω ν κ ε φ α λ α ί ω ν , η α δ υ ν α μ ί α τ η ς χ ώ ρ α ς ν α δ ι α ν ε ί μ ε ι τ ι ς ε θ ν ι κ έ ς γ α ί ε ς σ τ ο υ ς α γ ρ ό τ ε ς , επε ιδή α υ τ έ ς ήταν υ π ο θ η κ ε υ μ έ ν ε ς γ ι α τ η ν ε ξ υ π η ρ έ τ η σ η τ ω ν τ ο κ ο χ ρ ε ο λ υ σ ί ω ν των εθνικών δανε ίων που ε ίχαν συνα-φ θ ε ί κ α τ ά τ ο ν Αγώνα, η επ ιπολάζουσα ληστε ία , την οποία σ υ ν τ η ρ ο ύ σ α ν η αλυτρωτ ική πολιτική και ο ι ά τ α κ τ ο ι τ ο υ Αγώνα από τ ο υ ς α λ ύ τ ρ ω τ ο υ ς ιστο-ρ ικούς τ ό π ο υ ς που ε ίχαν π α ρ α μ ε ί ν ε ι στην Ε λ λ ά δ α , ο α ν α λ φ α β η τ ι σ μ ό ς και η δε ισ ιδαιμονία δεν ε π έ τ ρ ε π α ν στη χ ώ ρ α να αναπτυχθε ί .

Οι διαφορετικές εκτιμήσεις για τη Μεγάλη Ιδέα «Μολονότι κατά την περίοδο της απολυταρχίας εμφανί-στηκαν αμυδρότατα μόνο ση-μάδια κάποιας θεμελιακής διαφοράς γύρω από την εφαρ-μογή της Μεγάλης Ιδέας, το 1848 πλέον ο χαρακτήρας των κομμάτων καθοριζόταν από μια διευρυνόμενη διά-σταση πάνω στο ζήτημα της Μεγάλης Ιδέας. Το ένα στρα-τόπεδο ήταν υπέρ της φιλι-κής συνύπαρξης με την Οθω-μανική Αυτοκρατορία, της διοι-κητικής εδραίωσης του ελλη-νικού κράτους και της εσωτε-ρικής ανάπτυξης των πλουτο-παραγωγικών πηγών, στοι-χείων τα οποία θεωρούσε ασφαλείς προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση της Με-γάλης Ιδέας στο μέλλον. Κα-τά τη γνώμη τους, οι σπορα-δικές προσπάθειες για υπο-κίνηση εξεγέρσεων στην Τουρκία προκαλούσαν απλώς την εχθρότητα της οθωμανι-κής κυβέρνησης, συνεπάγο-νταν σκληρά αντίποινα για τους Έλληνες της Οθωμανι-κής Αυτοκρατορίας και κρα-τούσαν την Ελλάδα σε ανατα-ραχή. Το άλλο στρατόπεδο πίστευε ότι η μικρή εδαφική έκταση της Ελλάδας ήταν η αιτία της διοικητικής ανε-πάρκειας και της μη βιωσιμό-τητας της οικονομίας. Συνη-γορούσε για τη χρησιμοποίη-ση όλων των πόρων για τη συγκαλυμμένη υποστήριξη ένοπλων εξεγέρσεων, όπου και όποτε ήταν δυνατό. Με λίγα λόγια, επιθυμούσε να εκπληρώσει την εθνική απο-στολή και ταυτόχρονα να επιλύσει τα εσωτερικά προ-βλήματα. Το να διατηρήσει κανείς φιλικές σχέσεις με την Τουρκία ήταν αδύνατο, έλεγαν, και το να περιμένει μια σαφώς ευνοϊκή διεθνή κατάσταση για να επιτεθεί εναντίον της Οθωμανικής Αυ-τοκρατορίας ήταν τόσο ηττο-παθές όσο θα ήταν το 1821»

John. Α. Petropoulos, Πολιτι-κή και συγκρότηση κράτους στο ελληνικό βασίλειο (1833-1843), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997, σ. 632-633.

Η Ε π α ν ά σ τ α σ η τ η ς 3 η ς Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 8 4 3 . Τ ο ν α ρ χ ι κ ό γ ε ν ι κ ό ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό γ ι α τ ο ν ν ε α ρ ό η γ ε μ ό ν α α π ό τ η Β α υ α ρ ί α σ κ ί α σ ε α ρ γ ό τ ε ρ α η δ ι ά χ υ τ η δ υ σ α -ρ έ σ κ ε ι α ο ρ ι σ μ έ ν ω ν κ ύ κ λ ω ν , ο ι οπο ίο ι έ κ ρ ι ν α ν π ω ς θ ί γ ο ν τ α ι τ α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ά τ ο υ ς α π ό τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς β α σ ι λ ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Π ο λ λ ο ί α π ό τ ο υ ς πα-λ α ι ο ύ ς ά ρ χ ο ν τ ε ς , ο ι ο π ο ί ο ι ε ί χ α ν ε ν π ο λ λ ο ί ς δ ι α τ η ρ ή σ ε ι ή κ α ι ε ν ι σ χ ύ σ ε ι τ η ν π ρ ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή τ ο υ ς ε π ι ρ ρ ο ή κ α ι δ ύ ν α μ η κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ Α γ ώ ν α , δ ε ν έ κ ρ υ β α ν τ η δ υ σ α ρ έ σ κ ε ι ά τ ο υ ς , δ ι ό τ ι β ρ έ θ η κ α ν π α ρ α γ κ ω ν ι σ μ έ ν ο ι α π ό τ α δ η μ ό σ ι α π ρ ά γ μ α τ α . Τ α σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ά α υ τ ά σ τ ο ι χ ε ί α σ υ μ μ ά χ η σ α ν κ α τ ά τ η ς α π ό λ υ τ η ς μ ο ν α ρ χ ί α ς μ ε φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς κ α ι δ ι α ν ο ο υ μ έ ν ο υ ς , ο ι οπο ίο ι δ υ σ α ν α σ χ ε τ ο ύ σ α ν μ ε τ η ν ά ρ ν η σ η τ ο υ μ ο ν ά ρ χ η ν α π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι

Αθηναϊκό καφενείο των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων. Από την ίδρυση του ελληνικού κρά-τους η πολιτική απασχολούσε τους περισσότερους Έλληνες, και τα καφενεία της πρωτεύου-σας αποτελούσαν χώρο διεξα-γωγής έντονων πολιτικών συζη-τήσεων. Εθνικό Ιστορικό Μου-σείο, Αθήνα.

Ο προβληματισμός για το φαινόμενο της ληστείας «Το 1855-1858, παράλληλα με τι ς αλλαγές στο σύστημα κα-ταδιώξεως της ληστείας [...], παρατηρήθηκαν και οι πρώ-τες σοβαρές προσπάθειες μελέτης του προβλήματος της ληστείας από τις κρατι-κές υπηρεσίες. Την ίδια επο-χή κυκλοφόρησαν δύο έργα με θέμα τη ληστεία στην Ελ-λάδα, "Ο Θάνος Βλέκας" του Παύλου Καλλιγά στην "Πανδώ-ρα" το 1855 και "Ο βασιλιάς των ορέων" του Edmond About το 1857 (κυκλοφόρη-σε σε ελληνική μετάφραση το 1858), εκδόσεις που υποδη-λώνουν ασφαλώς και μια γε-νικότερη ανησυχία για το φαινόμενο της ληστείας στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Οι πα-ράγοντες που προκάλεσαν αυτόν τον προβληματισμό ήταν αφενός η κορύφωση της ληστείας και αφετέρου η αδυναμία των αρχών να την καταπολεμήσουν αποτελε-σματικά». Ιωάννου Σ. Κολιόπουλου, Πε-ρί λύχνων αφάς: Η ληστεία στην Ελλάδα (19ος αι.), Θεσσαλονίκη, Βάνιας 1994, σ. 217.

Τη νύχτα της 2ας προς την 3η Σεπτεμβρίου 1843 επαναστατη-μένες μονάδες στρατού με αρχηγό τον διοικητή του ιππικού των Αθηνών, συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη, μαζί με πλήθος λαού περικυκλώνουν τα ανάκτορα και υποβάλλουν στον

Ό θ ω ν α (διακρίνεται στο παρά-θυρο δεξιά) τα αιτήματα των επαναστατών για παραχώρηση Συντάγματος. Συλλογή Λάμπρου Ευταξία, Αθήνα.

Σ ύ ν τ α γ μ α . Σ υ ν τ η ρ η τ ι κ ο ί κ ύ κ λ ο ι τ η ς Ε κ κ λ η σ ί α ς ε ξ ά λ λ ο υ κ α λ λ ι έ ρ γ η σ α ν σ τ ο ν λ α ό τ η δ υ σ α ρ έ σ κ ε ι α γ ι α τ η ν π ρ ά ξ η τ η ς α ν α κ ή ρ υ ξ η ς τ ο υ αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος* κ α ι τ η δ ι ο ι κ η τ ι κ ή τ η ς α π ο δ έ σ μ ε υ σ η α π ό τ ο Ο ι κ ο υ μ ε ν ι κ ό Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο υ π ό λ ε ω ς .

Τ α ε τ ε ρ ό κ λ η τ α α υ τ ά σ τ ο ι χ ε ί α τ ο υ δ η μ ό σ ι ο υ β ί ο υ υ π ο χ ρ έ ω σ α ν τ ο ν Ό θ ω ν α , τ η ν 3 η Σ ε π τ ε μ -β ρ ί ο υ 1 8 4 3 , δ ι ά τ η ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς τ η ς Α θ ή ν α ς , ν α σ υ γ κ α λ έ σ ε ι ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ σ η κα ι ν α π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι Σ ύ ν τ α γ μ α . Ή τ α ν η α φ ε τ η ρ ί α τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ β ί ο υ τ η ς χ ώ ρ α ς .

Μ ε τ η ν ε π ι κ ρ ά τ η σ η τ η ς Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου, ό π ω ς α π ο κ λ ή θ η κ ε τ ο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό α υ τ ό κ ίνημα , ε π α ν ή λ θ α ν σ τ α π ρ ά γ μ α τ α ο ι πα-λ α ι ο ί ά ρ χ ο ν τ ε ς , ε ν δ ε δ υ μ έ ν ο ι τ ο ν κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι -κό μ α ν δ ύ α κ α ι π α ν ί σ χ υ ρ ο ι . Δ ε ν ή τ α ν ό μ ω ς τ ό σ ο ι σ χ υ ρ ο ί α π έ ν α ν τ ι σ τ ο ν μ ο ν ά ρ χ η ό σ ο α π έ ν α ν τ ι σ τ ο ν λ α ό , ε π ε ι δ ή δ ε ν υ π ή ρ χ α ν α κ ό μ η ο ι π ρ ο ϋ π ο -

θ έ σ ε ι ς γ ι α τ η ν α ν ά π τ υ ξ η σ τ α θ ε ρ ώ ν πολ ι τ ι κών κ ο μ μ ά τ ω ν , π ο υ θ α ε ξ α σ φ ά -λ ι ζ α ν ο μ α λ ό π ο λ ι τ ε ι α κ ό βίο κα ι ο υ σ ι α σ τ ι κ ό έ λ ε γ χ ο τ η ς β α σ ι λ ι κ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς . Τ ο Σ ύ ν τ α γ μ α τ ο υ 1 8 4 4 , έ ν α από τ α πιο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α Σ υ ν τ ά γ μ α τ α τ η ς ε π ο -χ ή ς , δ ε ν κ α τ ο χ ύ ρ ω ν ε τ η λ α ϊ κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α , ε π ε ι δ ή δ ε ν υ π ή ρ χ α ν σ τ α θ ε ρ ο ί πο-λ ι τ ικο ί σ χ η μ α τ ι σ μ ο ί , γ ι α ν α ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν τ η ν ά σ κ η σ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς από τ η ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ .

Η κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η τ η ς λ α ϊ κ ή ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς . Χ ρ ε ι ά σ τ η κ ε ν έ ο Σ ύ ν τ α γ μ α , α υ τ ό τ ο υ 1 8 6 4 , ε υ θ ύ ς μ ε τ ά τ η ν έ λ ε υ σ η τ ο υ ν έ ο υ η γ ε μ ό ν α τ η ς χ ώ ρ α ς , τ ο υ Γ ε ω ρ -γ ί ο υ Ά τ ω ν Γ λ υ ξ β ο ύ ρ γ ω ν * τ η ς Δ α ν ί α ς , κ υ ρ ί ω ς ό μ ω ς χ ρ ε ι ά σ τ η κ α ν ο ι πολιτ ι -κοί α γ ώ ν ε ς τ ο υ π ρ ώ τ ο υ μ ε γ ά λ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ ά ν δ ρ α τ η ς χ ώ ρ α ς , τ ο υ Χ α ρ ί λ α ο υ Τ ρ ι κ ο ύ π η , ο ο π ο ί ο ς υ π ο χ ρ έ ω σ ε τ ο ν Γ ε ώ ρ γ ι ο ν α α π ο δ ε χ τ ε ί επ ίση-μ α ό τ ι θ α έ δ ι ν ε τ η ν ε ν τ ο λ ή σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ κ υ β έ ρ ν η σ η ς σ τ ο ν α ρ χ η γ ό τ ο υ κ ό μ -μ α τ ο ς π ο υ ε ί χ ε τ η « δ ε δ η λ ω μ έ ν η ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η » τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ί ο υ . Η α π ο δ ο -χ ή τ η ς α ρ χ ή ς τ η ς δεδηλωμένης* α φ ε ν ό ς υ π ο χ ρ έ ω σ ε τ ο ν α ν ώ τ α τ ο ά ρ χ ο ν τ α ν α σ έ β ε τ α ι τ η λ α ϊ κ ή ε τ υ μ η γ ο ρ ί α κα ι σ υ ν ε π ώ ς τ η λ α ϊ κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α και α φ ε τ έ -ρ ο υ σ υ ν έ β α λ ε , σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό μ ε ά λ λ ο υ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , σ τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ ω ν

Ο Γεώργιος Α'. Ο Δανός πρί-γκιπας Γεώργιος Γουλιέλμος επιλέχθηκε από τις προστάτιδες δυνάμεις, με τη συναίνεση της ελληνικής κυβέρνησης, ως ο νέος Βασιλιάς των Ελλήνων ( 1 8 6 3 - 1 9 1 3 ) .

Το ιστορικό άρθρο του Χαρ. Τρικούπη «Τις πταίει;» (εφ. Καιροί, φ. 29-6-1874)

«ΤΙΣ ΠΤΑΙΕΙ; Αφ'ότου κατά το 1868 εγκα-θίδρύθη η αρχή των κυβερ-νήσεων της μειοψηφίας, παν νέον βήμα της εξουσίας μαρτυρεί περί του σκοπού εις ον αύτη αποβλέπει αψευδής δε απόδειξις του διενεργούμενου σχεδίου και αι άρτι διεξαχθείσαι βου-λευτικοί εκλογαί. [...] Καλούνται εις την εξου-σίαν κυβερνήσεις αποκρου-σμένοι παρά της πλειοψη-φίας του Έθνους, χορηγείται εις αυτάς η διάλυσις της Βουλής και συνάμα παν μέ-σον επηρεασμού των συνει-δήσεων του λαού και νοθεύ-σεως των εκλογών, και λέ-γομεν ύστερον ότι πταίει ο λαός διά την τοιαύτην κατά-στασιν. Τι δύναται ο λαός κατ' αυτής; Ουδέν άλλο ή να επαναστατήση αλλά τις ο δυνάμενος να κατακρίνη ευλόγως τον λαόν, διότι την επανάστασιν θεωρεί ως έσχατον καταφύγιον, και πριν ή προσέλθη εις αυτήν ζητεί να ίδη εξαντλούμενα όλα τα προληπτικά μέσα; Αν δεν πταίη ο λαός, πταίουν οι πολιτευόμενοι, λέγουσιν οι άλλοι, και η εξαχρείωσις αυτών ευθύνει το Εθνος, αφού ούτοι εις το Έθνος ανήκουσιν. Απαντώμεν ότι η διαγωγή των πολιτευομένων θα ηύθυνε το Έθνος, αν η Ελλάς αυτοδιοικείτο, αλλ' αφού διά της διαστροφής του Συντάγματος και της ει-κονικάτητος της Βουλής κυ-βερνάται πράγματι η Ελλάς ως μοναρχία απόλυτος, επό-μενον ήτο να καταστώσι και οι πολιτευόμενοι οποίους διαπλάπει αυτούς το νόθον

Πίνακας κυριότερων εθνικών γεγονότων της πεντηκονταετίας 1830-1881

22 Φεβρουαρίου 1841 Εξέγερση στην Κρήτη καταστέλλεται από τους Τούρκους.

1854-1856 Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου πραγματοποιούνται και καταστέλλονται εξεγέρσεις κατά των Τούρκων σε Ήπειρο, Θεσσαλία, Μακεδονία.

Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου πραγματοποιούνται και καταστέλλονται εξεγέρσεις κατά των Τούρκων σε Ήπειρο, Θεσσαλία, Μακεδονία. Κατοχή του Πειραιά από τον αγγλογαλλικό στόλο ως αντίποινα για την υποκίνηση των εξεγέρσεων.

23 Σεπτεμβρίου 1863 Η Ιόνιος Βουλή ψηφίζει την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.

21 Μαΐου 1864 Υπογράφεται η επίσημη πράξη της Ενωσης της Επτανήσου.

1866-1869 Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση (8 Νοεμβρίου 1866 το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου). Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση (8 Νοεμβρίου 1866 το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου).

1878 Η Κύπρος παραχωρείται από τον σουλτάνο με μυστικό πρωτόκολλο στην Αγγλία. Η Κύπρος παραχωρείται από τον σουλτάνο με μυστικό πρωτόκολλο στην Αγγλία.

1881 Ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου στην Ελλάδα.

ε κ λ ο γ ι κ ώ ν πολιτ ικών σ χ η μ α τ ι σ μ ώ ν που δ ια-χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ν έ ω ς τ ό τ ε τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σε πολιτ ικά κ ό μ μ α τ α με σ τ α θ ε ρ έ ς α ρ χ έ ς κ α ι π ρ ο γ ρ ά μ μ α -τ α . Α ν ε ξ ά ρ τ η τ η κα ι κοι -ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή , η Ε λ λ ά -δ α τ η ς ε π ο χ ή ς ( 1 8 3 0 -1 8 8 1 ) κ έ ρ δ ι ζ ε α ρ γ ά , π ο λ ύ α ρ γ ά , μ ια θ έ σ η σ τ η χ ο ρ ε ί α τ ω ν α ν ε ξ ά ρ -τ η τ ω ν ε θ ν ι κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν .

Τ ο παλα ιό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ω ν α ρ χ ό ν τ ω ν που ε ίχε α ν α π τ υ χ θ ε ί σ τ α χρόν ια τ η ς ξ έ ν η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς και τ ο υ Α γ ώ ν α έ φ θ ι ν ε και μια ν έ α γενιά ανδρών έπαιρνε τ η θέση τους. Τ ο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ( ιδρύθηκε τ ο 1837) έ δ ω σ ε στον τόπο μια ε γ χ ώ ρ ι α πολι -τ ι κ ή η γ ε σ ί α κα ι δ ι α ν ό η -σ η π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α α ν α μ ε τ ρ η θ ε ί ε π ά ξ ι α μ ε

ε κ λ ο γ ι κ ώ ν πολιτ ικών σ χ η μ α τ ι σ μ ώ ν που δ ια-χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ν έ ω ς τ ό τ ε τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σε πολιτ ικά κ ό μ μ α τ α με σ τ α θ ε ρ έ ς α ρ χ έ ς κ α ι π ρ ο γ ρ ά μ μ α -τ α . Α ν ε ξ ά ρ τ η τ η κα ι κοι -ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή , η Ε λ λ ά -δ α τ η ς ε π ο χ ή ς ( 1 8 3 0 -1 8 8 1 ) κ έ ρ δ ι ζ ε α ρ γ ά , π ο λ ύ α ρ γ ά , μ ια θ έ σ η σ τ η χ ο ρ ε ί α τ ω ν α ν ε ξ ά ρ -τ η τ ω ν ε θ ν ι κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν .

Τ ο παλα ιό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ω ν α ρ χ ό ν τ ω ν που ε ίχε α ν α π τ υ χ θ ε ί σ τ α χρόν ια τ η ς ξ έ ν η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς και τ ο υ Α γ ώ ν α έ φ θ ι ν ε και μια ν έ α γενιά ανδρών έπαιρνε τ η θέση τους. Τ ο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ( ιδρύθηκε τ ο 1837) έ δ ω σ ε στον τόπο μια ε γ χ ώ ρ ι α πολι -τ ι κ ή η γ ε σ ί α κα ι δ ι α ν ό η -σ η π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α α ν α μ ε τ ρ η θ ε ί ε π ά ξ ι α μ ε

Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866} υπήρξε κορυφαίο γεγονός της Κρητι-κής Επανάστασης του 1866-1869, που συγκίνησε τη διεθνή κοινή γνώμη. Στη μονή είχαν καταφύ-γει πολλά γυναικόπαιδα, τα οποία υπερασπίζονταν 250 αγωνιστές υπό την αρχηγία του Πελοπον-νήσιου ανθυπολοχαγού I. Δημακόπουλου και του ηγούμενου Γαβριήλ Μαρινάκη. Την 8η Νοεμβρίου, όταν Τουρκοαιγύπτιοι στρατιώτες κυρίευσαν το μοναστήρι, οι πολιορκημένοι ανατίναζαν την πυρι-τιδαποθήκη και τάφηκαν κάτω από τα ερείπια μαζί με πολλούς εχθρούς.

η γ ε σ ί ε ς ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ ω ν κ α ι π α λ α ι ό τ ε ρ ω ν χ ω ρ ώ ν . Σ τ η δ ι α ν ό η σ η α υ τ ή ς τ η ς ε π ο χ ή ς α ν ή κ ε ι ο κ ο ρ υ φ α ί ο ς ε θ ν ι κ ό ς ι σ τ ο ρ ι ο γ ρ ά φ ο ς Κωνσταντίνος Παπαρ-ρηγόπουλος, ο ο π ο ί ο ς υ π ή ρ ξ ε α π ό τ ο υ ς β α σ ι κ ό τ ε ρ ο υ ς α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ έ θ ν ο υ ς , θ ε μ ε λ ι ώ ν ο ν τ α ς τ η ν π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή σ υ ν έ χ ε ι α τ ο υ έ θ ν ο υ ς α υ τ ο ύ σ τ ο ν χ ώ ρ ο κ α ι τ ο ν χ ρ ό ν ο , μ ε α δ ι ά σ ε ι σ τ ο ε π ι χ ε ί ρ η μ α τ η ν α δ ι ά λ ε ι π τ η σ υ ν έ χ ε ι α τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς γ λ ώ σ σ α ς κ α ι τ ο υ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ .

Ερωτήσεις 1. Ν α δώσετε τη σημασία του όρου «Μεγάλη Ιδέα» και να σχολιάσετε τη βαρύτητα του αλυτρωτισμού στην ελληνική πολιτική ζωή κατά την πρώτη πεντηκονταετία του ελεύθερου πολιτικού βίου των Ελλήνων. Ν α συμβουλευτείτε και το παράθεμα από το έ ρ γ ο του J. Petropoulos. 2 . Το 1 8 3 4 καταδικάστηκε σε θάνατο ο Θ ε ό δ ω ρ ο ς Κολοκοτρώνης ω ς συνωμότης κατά του βασιλιά. Αν και ο Όθων αμνήστευσε τελικά τον Κολοκοτρώνη, ο αντίκτυ-πος της δίκης στον ελληνικό λαό ήταν έν τονος . Αναζητήστε περισσότερα στοιχεία για τη δίκη του Κολοκοτρώνη και για τη δυσφορ ία που προκλήθηκε στους αγωνι-στές του 1821 από τον τρόπο με τον οποίο τους αντιμετώπισαν οι Βαυαροί. 3 . Ποια ήταν «τα ετερόκλητα στοιχεία» που προκάλεσαν την Επανάσταση της 3ης Σε-πτεμβρίου 1843 και σε ποιον β α θ μ ό πέτυχε η επανάσταση αυτή τον εκσυγχρον ισμό του ελληνικού πολιτικού Βίου; 4 . Ν α αιτ ιολογήσετε τον χαρακτηρισμό του Χαρίλαου Τρικούπη ω ς «πρώτου μεγά-λου κοινοβουλευτικού άνδρα της χώρας» αξιοποιώντας και το απόσπασμα από το ά ρ θ ρ ο του «Τις πταίει;».

καθεστώς. Όστις των πολι-τευομένων δεν ασπάζεται τα γινόμενα ουδέν άλλο δύνα-ται να πράξη ή να παύση πο-λιτευόμενος, αφού κατά το παρ' ημίν καθεστώς ουδέν υφίσταται δι' αυτού στάδιον εννόμου και εντίμου ενερ-γείας. Οι πολιτευόμενοι είνε πλάσματα του επικρατού-ντος εν τη πολιτεία στοι-χείου, το δε Έθνος ου μόνον δεν είνε το επικρατούν στοι-χείον εν τη πολιτική, αλλ' εικονικήν μόνον έχει μετο-χήν εις αυτήν».

«Περί Χ. Τρικούπη», Ανάλε-κτα, τ. Α' (ΙΔ'), Αθήνα 1912, σ. 427-434.

5. ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Το « Α ν α τ ο λ ι κ ό Ζήτημα» ως ιστορ ικός ό ρ ο ς . Ανατολικό Ζ ή τ η μ α ο ν ο μ ά ζ ε τ α ι τ ο δ ι εθνές ζήτημα που προκλήθηκε από τ η βαθμια ία υποχώρηση τ η ς ισχύος τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς και τ η ν πλήρωση τ ο υ κενού που π ρ ο έ κ υ ψ ε από α υ τ ή την υποχώρηση στην Ε γ γ ύ ς Α ν α τ ο λ ή και ιδίως στη Χ ε ρ σ ό ν η σ ο τ ο υ Αίμου. Η π α ρ α κ μ ή τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς χ ρ ο ν ο λ ο γ ε ί τ α ι από τ ο ν 17ο αιώνα, όταν τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ α ν οι ο θ ω μ α ν ι κ έ ς κ α τ α κ τ ή σ ε ι ς και ε κ δ η λ ώ -θ η κ α ν π ρ ο β λ ή μ α τ α στην ο ικονομία και στη δ ιο ίκηση τ η ς α χ α ν ο ύ ς α υ τ ο κ ρ α -τ ο ρ ί α ς . Η κ α τ ά κ τ η σ η τ η ς Κ ρ ή τ η ς (1669) από τ ο υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς ή τ α ν η τ ε λ ε υ τ α ί α μ ε γ ά λ η επιτυχία τ ο υ ς , ενώ η αποτυχία τ η ς δ ε ύ τ ε ρ η ς - κ α ι τ ε λ ε υ τ α ί α ς - πολιορκίας τ η ς Βιέννης (1683) σήμανε τ ο τ έ ρ μ α τ ω ν επιτυχιών τ ο υ ς σε β ά ρ ο ς τ ω ν Ευρωπαίων. Τ η ν ίδια εποχή σ τ ο υ ς Α ψ β ο ύ ρ γ ο υ ς π ρ ο σ τ έ -θ η κ ε ν έ ο ς μ ε γ ά λ ο ς αντ ίπαλος τ ω ν Ο θ ω μ α ν ώ ν Τούρκων, οι Ρώσοι.

Το Α ν α τ ο λ ι κ ό Ζήτημα κατά τ ο ν 1 8 ο και τ ο ν 1 9 ο αιώνα. Κ α τ ά τ ο υ ς α ιώνες α υ τ ο ύ ς άρχ ισε μια ν έ α φ ά σ η τ ο υ Α ν α τ ο λ ι κ ο ύ Ζ η τ ή μ α τ ο ς : τ η ν π ρ ο έ λ α σ η τ ω ν Ο θ ω μ α ν ώ ν Τ ο ύ ρ κ ω ν εναντ ίον τ η ς χριστ ιανικής Ευρώπης δ ι α δ έ χ τ η κ ε η π ε ρ ί ο δ ο ς των σχεδίων γ ι α τ η ν ε κ δ ί ω ξ ή τ ο υ ς από τ η γ η ρ α ι ά ήπε ιρο και γ ι α τ η δ ιανομή των ευρωπαϊκών τ ο υ ς κτήσεων, ενώ η πρωτοβουλ ία γ ι α τ η ν υλο-ποίηση αυτών των σχεδίων ανήκε , όχι πλέον στην Ισπανία, τ η Β ε ν ε τ ί α ή τ ο ν Πάπα, α λ λ ά στην Α υ σ τ ρ ί α και τ η Ρωσία. Επί Μ ε γ ά λ η ς Α ικατερ ίνης τ η ς Ρω-σ ίας (βασίλεψε από τ ο 1762 έ ω ς τ ο 1 7 9 6 ) κ α τ α β λ ή θ η κ ε σ ο β α ρ ή προσπά-θ ε ι α από τ η Ρωσία να ε κ δ ι ω χ θ ο ύ ν οι Ο θ ω μ α ν ο ί Τ ο ύ ρ κ ο ι από τ η ν Ευρώπη.

Η κ α τ ά λ η ψ η των Επτανήσων από τ ο υ ς Γ ά λ λ ο υ ς τ ο 1797 και η ε κ σ τ ρ α τ ε ί α τ ο υ Ν α π ο λ έ ο ν τ α στην Αίγυπτο τ ο 1798 αποτελούν την α φ ε τ η ρ ί α μ ιας ν έ α ς φ ά σ η ς τ ο υ Ανατολ ικού Ζ η τ ή μ α τ ο ς . Η Π ύ λ η κ ά λ ε σ ε τ ό τ ε τ ο υ ς Ρ ώ σ ο υ ς σε β ο ή θ ε ι α εναντ ίον των Γάλλων. Για πρώτη φ ο ρ ά ο ρωσικός πολεμ ικός στό-λ ο ς π έ ρ α σ ε από τ α Σ τ ε ν ά τ ο υ Β ο σ π ό ρ ο υ και των Δαρδανελλ ίων , τ ο 1798 , στο Αιγαίο, έπλευσε στο Ιόνιο και κ α τ έ λ α β ε τ α Επτάνησα.

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς υπήρξαν στο ε ξ ή ς ρ α γ δ α ί ε ς . Ο ι Βρετανο ί έ σ π ε υ σ α ν α ρ ω γ ο ί τ η ς Π ύ λ η ς στην Αίγυπτο, όπου ο β ρ ε τ α ν ι κ ό ς σ τ ό λ ο ς κ α τ α ν α υ μ ά χ η σ ε τ ο ν γ α λ λ ι κ ό στο Αμπουκίρ (1798) , κα ι α π ο κ α τ έ σ τ η σ α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο υ σ ο υ λ τ ά -νου στην Αίγυπτο.

Ο ρ ω σ ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ς π ό λ ε μ ο ς τ ο υ 1 8 2 8 - 1 8 2 9 άσκησε την α π α ι τ ο ύ μ ε ν η πίε-ση στην Π ύ λ η να αναγνωρίσε ι με τ η Συνθήκη Ειρήνης της Αδριανούπολης (1829) τ η ν αυτονομ ία τ η ς Σ ε ρ β ί α ς . Τ η ν ίδια περίπου εποχή η Ε λ λ ά δ α ε ξ α -σ φ ά λ ι σ ε την α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ η ς (1830) . Το ζήτημα τ ω ν Στενών. Την κ υ ρ ι ό τ ε ρ η ανησυχ ία των Βρετανών ω σ τ ό σ ο π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε η δ ι έ λ ε υ σ η τ ο υ ρωσικού σ τ ό λ ο υ από τ α Σ τ ε ν ά στη Μ ε σ ό γ ε ι ο . Τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο να κ α τ α λ ά β ε ι η Ρωσία τ η σ τ ρ α τ η γ ι κ ή θ έ σ η τ ω ν Σ τ ε ν ώ ν και ν α επιδ ιώξε ι τον έ λ ε γ χ ο τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μ ε σ ο γ ε ί ο υ , απε ιλώντας έ τ σ ι τ α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς πρωτ ίστως , α λ λ ά και τ η ς Γαλλίας , ή τ α ν ο βασι-κός λ ό γ ο ς γ ι α τ ο ν οποίο απέκτησε η Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α τ η σ η μ α σ ί α α ν α χ ώ μ α τ ο ς και α ν α β λ ή θ η κ ε επ' αόρ ιστον τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο δ ι α μ ε λ ι σ μ ο ύ τ η ς . Τ ο ζ ή τ η μ α των Στενών ο ξ ύ ν θ η κ ε , ό τ α ν ο Μ ε χ μ έ τ Αλή πασάς τ η ς Α ιγύπτου ενεπλάκη σε πόλεμο με τ ο ν σ ο υ λ τ ά ν ο και ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς ζ ή τ η σ ε τ η β ο ή θ ε ι α τ η ς Ρωσίας εναντ ίον τ ο υ .

Στ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 1833 ο ρωσικός σ τ ό λ ο ς κατέπλευσε και α γ κ υ ρ ο β ό λ η σ ε στον Κεράτ ιο Κόλπο. Η ισχυρή π α ρ ο υ σ ί α των Ρώσων στον Β ό σ π ο ρ ο οδή-γ η σ ε τ ο ν σ ο υ λ τ ά ν ο και τ ο ν Αιγύπτιο π α σ ά στη σ ύ ν α ψ η τ η ς Συνθήκης Ειρή-νης της Κιουτάχειας (4 Μαίου 1833). Ο ρωσικός σ τ ό λ ο ς ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε τ ο ν Βόσπορο, α φ ο ύ όμως υ π ο γ ρ ά φ τ η κ ε π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς μ ε τ α ξ ύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Συνθήκη του Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 Ιουλίου 1833).

Μ ε τ η σ υ ν θ ή κ η α υ τ ή α φ ε ν ό ς κ α θ ί σ τ α τ ο ο Ε ύ ξ ε ι ν ο ς Π ό ν τ ο ς κ λ ε ι σ τ ή κα ι α σ φ α λ ή ς θ ά λ α σ σ α τ η ς Ρ ω σ ί α ς , α φ ε τ έ ρ ο υ α ν α γ ν ω ρ ι ζ ό τ α ν σ ι ω π η ρ ώ ς σ τ η Ρ ω σ ί α τ ο δ ι κ α ί ω μ α ε ξ ό δ ο υ τ ω ν π ο λ ε μ ι κ ώ ν σ κ α φ ώ ν τ η ς σ τ ο Α ι γ α ί ο .

Ν έ ο ς γ ύ ρ ο ς έ ν ο π λ η ς α ν α μ έ τ ρ η σ η ς μ ε τ α ξ ύ τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ Μ α χ μ ο ύ τ Β' κ α ι τ ο υ Μ ε χ μ έ τ Α λ ή π α σ ά ( 1 8 3 9 ) κ α τ έ λ η ξ ε μ ε τ η Σύμβαση των Στενών ( 1 3 Ι ο υ λ ί ο υ 1 8 4 1 ) , τ η ν ο π ο ί α υ π έ γ ρ α ψ α ν ο ι π έ ν τ ε μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς σ τ ο Λ ο ν δ ί ν ο . Μ ε τ η σ ύ μ β α σ η α υ τ ή τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ ε η π ρ ο ν ο μ ι α κ ή θ έ σ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς σ τ ο ζ ή τ η μ α τ ω ν Σ τ ε ν ώ ν , π ο υ τ η ς ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε η Σ υ ν θ ή κ η τ ο υ Χ ο υ ν κ ι ά ρ Ι σ κ ε λ ε σ ί . Ή τ α ν η π ρ ώ τ η σ υ ν θ ή κ η τ ω ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν σ τ η ν ο π ο ί α μ ε τ ε ί χ ε κ α ι η Π ύ λ η .

Ν έ α π α ρ έ μ β α σ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς σ τ α ζ η τ ή μ α τ α τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο -ρ ί α ς σ η μ ε ι ώ θ η κ ε τ ο 1 8 5 0 , μ ε α φ ο ρ μ ή έ ρ ι δ α μ ε τ α ξ ύ ο ρ θ ό δ ο ξ ω ν κα ι κ α θ ο λ ι -κ ώ ν μ ο ν α χ ώ ν γ ι α τ η ν κ α τ ο χ ή τ ω ν ι ε ρ ώ ν π ρ ο σ κ υ ν η μ ά τ ω ν τ ω ν Α γ ί ω ν Τ ό π ω ν . Υ π ο σ τ η ρ ι κ τ ή ς τ ω ν ο ρ θ ό δ ο ξ ω ν μ ο ν α χ ώ ν π ρ ο β λ ή θ η κ ε ο Ρ ώ σ ο ς α υ τ ο κ ρ ά τ ο -ρ α ς Ν ι κ ό λ α ο ς Ά , ε ν ώ τ ω ν κ α θ ο λ ι κ ώ ν ο Γ ά λ λ ο ς α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς Ν α π ο λ έ ω ν Γ . Η Π ύ λ η ε ν έ δ ω σ ε σ τ η ν α ρ χ ή σ τ ι ς π ι έ σ ε ι ς τ ο υ Γ ά λ λ ο υ α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α , α λ λ ά υ π ό τ η ν π ί ε σ η τ ο υ Ρ ώ σ ο υ τ σ ά ρ ο υ α θ έ τ η σ ε τ ι ς υ π ο σ χ έ σ ε ι ς τ η ς π ρ ο ς τ ο υ ς κ α θ ο λ ι κ ο ύ ς . Ε κ α τ έ ρ ω θ ε ν π ι έ σ ε ι ς σ τ ο ν σ ο υ λ τ ά ν ο Α β δ ο ύ λ Μ ε τ ζ ί τ ε ί χ α ν ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ν π ρ ό κ λ η σ η έ κ ρ υ θ μ η ς κ α τ ά σ τ α σ η ς . Η Ρ ω σ ί α , ι δ ι α ί τ ε ρ α , α π α ι τ ο ύ σ ε από τ ο ν σ ο υ λ τ ά ν ο ν α τ η ς α ν α γ ν ω ρ ί σ ε ι τ ο δ ι κ α ί ω μ α π ρ ο σ τ α σ ί α ς τ ω ν ο ρ θ ο δ ό ξ ω ν π ο υ α π έ ρ ρ ε ε , κ α τ ά τ η δ ι κ ή τ η ς ε ρ μ η ν ε ί α , α π ό τ η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή ( 1 7 7 4 ) .

Ο Κ ρ ι μ α ϊ κ ό ς Π ό λ ε μ ο ς . Η ι κ α ν ο π ο ί η σ η α υ τ ή ς τ η ς α π α ί τ η σ η ς τ η ς Ρ ω σ ί α ς , δ ε δ ο μ έ ν ο υ ότ ι ο ι ο ρ θ ό δ ο ξ ο ι τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς α ν έ ρ χ ο ν τ α ν σ ε μ ε ρ ι κ ά ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α κ α τ ο ί κ ω ν , ι σ ο δ υ ν α μ ο ύ σ ε μ ε α π α ί τ η σ η γ ι α σ υ γ κ υ -ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ Ρ ώ σ ο υ α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α μ ε τ ο ν σ ο υ λ τ ά ν ο . Μ ε τ η ν ε ν θ ά ρ ρ υ ν σ η τ η ς Γ α λ λ ί α ς κ υ ρ ί ω ς , α λ λ ά κ α ι τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς , η Π ύ λ η α ρ ν ή θ η κ ε ν α ι κ α ν ο π ο ι ή σ ε ι α υ τ ή τ η ν α ξ ί ω σ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς , μ ε σ υ ν έ π ε ι α τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1 8 5 3 ν α ε ι σ έ λ θ ο υ ν τ α ρ ω σ ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α σ τ ι ς Π α ρ α δ ο υ ν ά β ι ε ς Η γ ε μ ο ν ί ε ς , χ ω ρ ί ς τ η ν κ ή ρ υ ξ η π ο λ έ μ ο υ ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς Π ύ λ η ς .

Ο π ό λ ε μ ο ς ά ρ χ ι σ ε , α φ ο ύ π ρ ώ τ α υ π έ γ ρ α ψ α ν σ υ ν θ ή κ η σ υ μ μ α χ ί α ς μ ε τ η ν Π ύ λ η , τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1 8 5 4 , η Β ρ ε τ α ν ί α κα ι η Γ α λ λ ί α . Ή τ α ν ο Κ ρ ι μ α ϊ κ ό ς Π ό λ ε μ ο ς , ο ο π ο ί ο ς δ ι ε ξ ή χ θ η σ τ η Χ ε ρ σ ό ν η σ ο τ η ς Κ ρ ι μ α ί α ς , σ τ η ν ό τ ι α Ρ ω -σ ία , ό π ο υ ο ι Ρ ώ σ ο ι α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν τ ι ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς κα ι ν α υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς κα ι τ η ς Γ α λ λ ί α ς .

Τ η ν έ κ ρ η ξ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ υ ν ό δ ε υ α ν ε κ κ λ ή σ ε ι ς τ ω ν Ρ ώ σ ω ν π ρ ο ς τ ο υ ς ο ρ θ ό δ ο ξ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς ν α ε κ δ ι ώ ξ ο υ ν τ ο υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς α π ό τ η ν Ε υ ρ ώ π η . Ο ι ε κ κ λ ή σ ε ι ς α υ τ έ ς ε ί χ α ν α π ή χ η σ η κα ι π α ρ α -

Χάρτης επιχειρήσεων του Κριμαϊκού Πολέμου.

Οι επιπτώσεις του Κριμαϊκού Πολέμου στην ελληνική πολιτική αντίληψη

«Ο Κριμαϊκός Πόλεμος ήταν η αποφασιστική καμπή για τη γνωριμία του ελληνικού έθνους με τα γειτονικά του, γιατί απέ-δειξε μ' έναν τρόπο που δεν χωρούσε διάψευση ότι τα συμ-φέροντα των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν ήταν εκείνα που θεωρού-σε δεδομένα η φιλοπόλεμη μερίδα στην Ελλάδα, αφού τίποτε το αντίστοιχο με την κινητοποίηση του Αγώνα δεν σημειώθηκε το 1854. Επιπλέον ο φιλορωσισμός δέχεται βαρύ πλήγμα. Στο εξής δεν παύει βέβαια να συνδέεται αόριστα με την προοπτική της γενικής απελευθέρωσης της Ανατο-λής, η ήδη υποτυπώδης όμως επιχειρηματολογία του στε-ρείται οριστικά τη δυνατότητα εμπλουτισμού ή ανανέωσης της, κι αυτό σε αντίθεση με τον αντιρωσισμό, για τον οποίο αρχίζει περίοδος σταθερής ανόδου. Ο θρίαμβος της αγγλι-κής πολιτικής στην Ελλάδα αφήνει στον αντιρωσισμό ένα πεδίο τελείως ελεύθερο, ενώ η σύμπτωση της έγερσης βουλγαρικού ζητήματος αμέ-σως μετά τον Κριμαϊκό δίνει την απαραίτητη αφορμή για την αμετάκλητη πλέον μετα-τροπή του αντιρωσισμού σε αντισλαβισμό».

Έλλη Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα (1830-1880), Πολύτυ-πο, Αθήνα 1988, σ. 331.

Στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου οι συνθήκες αντιμετώπισης των τραυματιών και από τις δύο πλευρές ήταν άθλιες. Μέσα σε αυτή την απάνθρωπη κατάσταση, αναδείχθηκε η ηρωική μορφή της Αγγλίδας νοσοκόμας Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ (Florence Nightingale, 1820-19101, η οποία ανέλαβε με αυταπάρνηση να οργανώσει την

περίθαλψη των Αγγλων τραυματιών και ασθενών.

τ η ρ ή θ η κ α ν ε π α ν α σ τ α -τ ι κ έ ς ζ υ μ ώ σ ε ι ς . Σ τ η ν Ε λ λ ά δ α υ π ή ρ ξ ε σ α φ ή ς π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό ς τ η ς κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς υ π έ ρ τ η ς Ρ ω σ ί α ς κ α ι υποκ ι -ν ή θ η κ α ν ε ξ ε γ έ ρ σ ε ι ς σ τ η Θ ε σ σ α λ ί α , σ τ η ν Ή π ε ι ρ ο κ α ι σ τ η Χ α λ κ ι -δ ική. Ω σ τ ό σ ο , η Β ρ ε τ α -ν ία κα ι η Γ α λ λ ί α ε ξ α ν ά -γ κ α σ α ν τ ο ν Ό θ ω ν α ν α α π ο π έ μ ψ ε ι τ η φ ι λ ο ρ ω -σ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς κ α ι ν α δ ι ο ρ ί -σ ε ι φ ι λ ο δ υ τ ι κ ή κ υ β έ ρ -νηση, κ α θ ώ ς και ν α α ν α -κ α λ έ σ ε ι τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ύ ς π ο υ ε ί -χ α ν π ε ρ ά σ ε ι ε π ι κ ε φ α -λ ή ς α ν τ α ρ τ ώ ν σ τ η Θ ε σ -σαλία , σ τ η ν Ή π ε ι ρ ο κα ι στη Μ α κ ε δ ο ν ί α .

Η Σ υ ν θ ή κ η Ε ι ρ ή ν η ς τ ω ν Π α ρ ι σ ί ω ν . Τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 8 5 5 ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί κ α ι ο ι Γ ά λ λ ο ι ε κ π ό ρ θ η σ α ν τ η Σ ε β α σ τ ο ύ π ο λ η . Ο ι ε χ θ ρ ο π ρ α ξ ί ε ς τ ε ρ μ α τ ί -σ τ η κ α ν τ ο ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 8 5 6 , ε ν ώ τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ ίδ ιου έ τ ο υ ς υ π ο γ ρ ά -φ τ η κ ε η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων ( 3 0 Μ α ρ τ ί ο υ 1 8 5 6 ) . Μ ε τ η σ υ ν θ ή κ η α υ τ ή η Π ύ λ η ε ξ α σ φ ά λ ι σ ε τ ο δ ι κ α ί ω μ α σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς τ η ς σ τ ο σ ύ σ τ η μ α α σ φ ά -λ ε ι α ς τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ( C o n c e r t of E u r o p e ) , ο Ε ύ ξ ε ι ν ο ς Π ό ν τ ο ς κ α τ έ σ τ η ο υ δ έ τ ε ρ η θ ά λ α σ σ α , α π α λ λ α γ μ έ ν η από π ο λ ε μ ι κ ά σ κ ά φ η , ο ι ε κ β ο λ έ ς τ ο υ Δ ο ύ ν α β η δ ό θ η κ α ν κ α ι π ά λ ι σ τ η ν Π ύ λ η κα ι ε π ι β ε β α ι ώ θ η κ ε η α υ τ ο ν ο μ ί α τ ω ν Π α ρ α δ ο υ ν ά β ι ω ν Η γ ε μ ο ν ι ώ ν υπό τ η ν π ρ ο σ τ α σ ί α τ ω ν μ ε γ ά -λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν . Ο σ ο υ λ τ ά ν ο ς ε ί χ ε ή δ η ε κ δ ώ σ ε ι , στ ι ς 18 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1 8 5 6 , τ ο π ε ρ ί φ η μ ο α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ό δ ι ά τ α γ μ α «Χάτι Χουμαγιούν»*, μ ε τ ο ο π ο ί ο υ π ο -σ χ ό τ α ν π λ ή ρ η ι σ ό τ η τ α τ ω ν υ π η κ ό ω ν τ ο υ α ν ε ξ α ρ τ ή τ ω ς θ ρ η σ κ ε ύ μ α τ ο ς ή κ α τ α γ ω γ ή ς . Μ ε τ ο δ ι ά τ α γ μ α α υ τ ό ε γ κ α ι ν ι ά σ τ η κ ε σ τ η ν Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο -κ ρ α τ ο ρ ί α η π ε ρ ί ο δ ο ς τ ο υ Τανζιμάτ* {μεταρρυθμίσεων). Ο Κ ρ ι μ α ϊ κ ό ς Π ό λ ε -μ ο ς , ο ο π ο ί ο ς έ λ η ξ ε μ ε τ η ν ή τ τ α κ α ι τ η ν τ α π ε ί ν ω σ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς , σ υ ν έ β α λ ε σ τ η ν α π ο δ ο χ ή τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς σ τ η λ έ σ χ η τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , υπό τ η ν π ρ ο σ τ α σ ί α τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς .

Ερωτήσεις 1. Τι σημαίνει ο ό ρ ο ς «Ανατολικό Ζήτημα»; Γιατί η κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους το 1 7 9 7 θεωρείται η αφετηρ ία μιας νέας φάσης του Ανατολικού Ζητήματος; 2 . Ν α αναπτύξετε τη στρατηγική σημασία των Στενών και να α ν α φ έ ρ ε τ ε τις ευρωπαϊκές συνθήκες που συνδέονται με αυτήν. 3 . Ποια υπήρξε η σημασία της Συνθήκης των Παρισίων για τη διεθνή θέση της Τουρκίας; 4 . Ποιες οι συνέπειες του Κριμαϊκού Π ο λ έ μ ο υ για την Ελλάδα; Συμβουλευτε ί τε και τα παραθέματα.

Η επανάσταση του 1854 «Η επανάσταση του 1854 ξέ-σπασε με την ευκαιρία του Κριμαϊκού Πολέμου κατά τα μέσα του Ιανουαρίου, πρώτα στην Ήπειρο (Ραδοβίζι), με αφορμή τη φορολογική κατα-πίεση, και σχεδόν ταυτόχρονα στη Θεσσαλία (Αγραφα). Από την πρώτη στιγμή οι βασιλείς, η ελληνική κυβέρνηση, ο Τύ-πος και πολλές προσωπικό-τητες ενίσχυσαν την επανά-σταση ηθικά και υλικά, ενώ οι περισσότεροι από τους επιζώ-ντες αγωνιστές του 1821, πολλοί αξιωματικοί του ελλη-νικού στρατού και πλήθος εθελοντών από όλη την Ελλά-δα έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, εξορμώ-ντας από πόλεις της Αιτωλοα-καρνανίας και από τη Λαμία, όπου και γινόταν συγκέντρωση του πολεμικού υλικού [...]. Παρά την εξάπλωση όμως της επαναστάσεως και τις πρώτες επιτυχίες της, δεν έγινε δυνατόν να επιτευ-χθούν οι βασικοί στόχοι των επαναστατών, οι καταλήψεις δηλαδή των στρατιωτικών κέντρων του εχθρού. Και τού-το γιατί η Πύλη από τον Φε-βρουάριο είχε αρχίσει να ενι-σχύει τα κέντρα αυτά με ισχυρές δυνάμεις [...]. Αλλά αυτό που καθόρισε την τύχη της επαναστάσεως ήταν προ-παντός η στάση της Αγγλίας και της Γαλλίας, που πήραν ανεπιφύλακτα το μέρος των Τούρκων, τους βοήθησαν πολλαπλά, ανέπτυξαν έντο-νη διπλωματική δράση για την καταστολή της και έφθα-σαν ως τον ναυτικό αποκλει-σμό και την κατοχή του Πει-ραιά. Έτσι αναγκάστηκε η ελληνική κυβέρνηση να στα-ματήσει τη βοήθεια που χορηγούσε ανεπίσημα στους επαναστάτες και να διατάξει την αποχώρηση των Ελλήνων αξιωματικών».

Στέφανος Παπαδόπουλος, «Ο Κριμαϊκός πόλεμος και ο Ελληνισμός», Ιστορία του Ελ-ληνικού Έθνους, τ. ΙΓ', Εκδο-τική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ.163.

6. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Α π ό τ η ν π ρ ο β ι ο μ η χ α ν ι κ ή σ τ η β ι ο μ η χ α ν ι κ ή εποχή. Η ο ι κ ο ν ο μ ί α τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς στ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 1 9 ο υ α ι ώ ν α ή τ α ν κ α τ ά β ά σ η α γ ρ ο τ ι κ ή . Τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α π ρ ο ϊ ό ν τ α τ ο υ δ ε υ τ ε ρ ο γ ε ν ο ύ ς τ ο μ έ α π α ρ α γ ω γ ή ς σ υ ν έ χ ι ζ α ν ν α π α ρ ά γ ο ν τ α ι σ ε μ ι κ ρ ά ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α ή σ τ α σπίτ ια τ ω ν τεχν ι τών . Τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α ο ικ ιστ ικά σ ύ ν ο -λ α ή τ α ν μ ικρά , τ ό π ο ι α ν τ α λ λ α γ ή ς ω ς επί τ ο π λ ε ί σ τ ο ν τ ω ν κ α ρ π ώ ν τ η ς γ η ς κα ι τ ω ν π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν τ η ς β ι ο τ ε χ ν ί α ς , ό τ α ν δ ε ν ή τ α ν δ ι ο ι κ η τ ι κ ά κ έ ν τ ρ α . Δ ι ά σ π α ρ τ ε ς ω σ τ ό σ ο σ τ ο ν - π α ρ α δ ο σ ι α κ ό , μ ά λ λ ο ν - π ρ ο β ι ο μ η χ α ν ι κ ό ε υ ρ ω π α ϊ κ ό κ ό σ μ ο ή τ α ν ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς μ ο ν ά δ ε ς , γ ν ω σ τ έ ς έ κ τ ο τ ε ω ς β ι ο μ η χ α ν ι κ έ ς . Ο ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς β ρ ί σ κ ο ν τ α ν σ τ η ν Α γ γ λ ί α κα ι λ ι γ ό τ ε ρ ε ς σ τ η ν η π ε ι ρ ω τ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η . Α υ τ έ ς ο ι β ι ο μ η χ α ν ι κ έ ς μ ο ν ά δ ε ς σ υ ν ι σ τ ο ύ σ α ν τ η ν α φ ε τ η ρ ί α ε ν ό ς ν έ ο υ π α ρ α γ ω γ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , τ ο υ ε ρ γ ο σ τ α σ ι α κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς .

Τ ρ ί α ή τ α ν τ α β α σ ι κ ά γ ν ω ρ ί σ μ α τ α α υ τ ο ύ τ ο υ ν έ ο υ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς : α ) η υ π ο κ α -τ ά σ τ α σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ σ ε π ο λ λ ο ύ ς τ ο μ ε ί ς τ η ς π α ρ α γ ω γ ι κ ή ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς από τ η μ η χ α ν ή β) η α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ω ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ώ ν π η γ ώ ν ε ν έ ρ γ ε ι α ς ( υ δ α τ ό π τ ω σ η , α ι ο λ ι κ ή ε ν έ ρ γ ε ι α κ .ά . ) α π ό ν έ ε ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ο ν γ α ι ά ν θ ρ α κ α -γ) η χ ρ ή σ η ν έ ω ν και ά φ θ ο ν ω ν π ρ ώ τ ω ν υλών, ι δ ι α ί τ ε ρ α α ν ό ρ γ α ν ω ν . Π ρ ό κ ε ι τ α ι β έ β α ι α γ ι α τ α β α σ ι κ ά χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο υ ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ π ο υ ο ν ο μ ά -σ τ η κ ε Β ι ο μ η χ α ν ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η και π ο υ ε κ δ η λ ώ θ η κ ε π ρ ώ τ α σ τ η ν Α γ γ λ ί α .

Δ ι ά φ ο ρ ε ς ε φ ε υ ρ έ σ ε ι ς κ α ι τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ά ε π ι τ ε ύ γ μ α τ α - σ τ η ν Α γ γ λ ί α σ τ η ν α ρ χ ή κ α ι σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α σ ε π ο λ λ έ ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς κα ι σ τ ι ς Η Π Α - ε ί χ α ν ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α ν α α υ ξ η θ ο ύ ν κ α τ α κ ό ρ υ φ α η π α ρ α γ ω γ ι κ ό τ η τ α κ α ι τ ο κ α τ ά κ ε φ α λ ή ν ε ι σ ό δ η μ α τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ . Ε π ρ ό κ ε ι τ ο μ ά λ ι σ τ α γ ι α α ύ ξ η σ η μ ε γ ε θ ώ ν κα ι γ ι α γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η α ν ά π τ υ ξ η π ο υ α π ο δ ε ί χ τ η κ α ν ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς μ ε δ ι κ ή τ ο υ ς ν ο μ ο -τ έ λ ε ι α , σ χ ε δ ό ν α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ ε ς . Γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η υ π ή ρ ξ ε τ έ τ ο ι α , ώ σ τ ε , σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό μ ε τ η ν α ν ά π τ υ -ξ η τ ω ν ε π ι σ τ η μ ώ ν κ α ι τ η ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς , ν α π ρ ο κ α λ ε ί π ρ ό σ θ ε τ ε ς ε π ε ν δ υ τ ι κ έ ς α ν ά γ κ ε ς , ν α δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί π λ ε ό ν α σ μ α π ρ ο ς ε π έ ν δ υ σ η κ α ι τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α ν έ ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς π α ρ α γ ω γ ή ς κα ι α ν ά π τ υ ξ η ς , ο ι ο π ο ί ο ι ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω ν α ν τ ο υ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς ε κ ε ί ν ο υ ς π ο υ ή λ ε γ χ α ν τ η ν α ύ ξ η σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ . Η Βιο-μ η χ α ν ι κ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α τ η θ ε α μ α τ ι κ ή α ύ -ξ η σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς κ α ι τ ο υ κ ό σ μ ο υ γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α . Δ ρ α μ α τ ι κ έ ς α λ λ α γ έ ς κ α ι δ ι α φ ο ρ ο π ο ι ή σ ε ι ς π ο ο κ λ ή θ η κ α ν ε π ί σ η ς σ τ ο ν σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό δ υ ν ά -μ ε ω ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν β ι ο μ η χ α ν ι κ ώ ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν χ ω -ρ ώ ν α φ ε ν ό ς κ α ι μ ε τ α ξ ύ τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ω ς σ υ ν ό -λ ο υ κα ι τ ο υ υ π ό λ ο ι π ο υ κ ό σ μ ο υ α φ ε τ έ ρ ο υ , κ α θ ώ ς κα ι σ τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς τ ω ν δ ι ά φ ο ρ ω ν κο ινων ικών τ ά -ξ ε ω ν σ ε κ ά θ ε χ ώ ρ α . Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία. Ο λό-γ ο ς γ ι α τ ο ν οπο ίο ο ι ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς α λ λ α γ έ ς σ τ η ν τ ε χ ν ο λ ο γ ί α κ α ι σ τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς β ι ο μ η χ α ν ι κ ή ς π α ρ α γ ω γ ή ς σ υ ν έ β η σ α ν π ρ ώ τ α σ τ η ν Α γ γ λ ί α ε ί ν α ι ότ ι ε κ ε ί υ π ή ρ χ α ν ο ι κ α τ ά λ λ η λ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Σ τ η ν Α γ γ λ ί α σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς κ λ ω σ τ ο ϋ φ α ν τ ο υ ρ γ ί α ς , ό π ο υ σ υ ν τ ε λ έ σ τ η κ ε π ρ ώ τ α η ε κ β ι ο μ η χ ά ν ι σ η τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς , π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ α ν , σ τ ο τ ε λ ε υ τ α ί ο τ έ τ α ρ τ ο τ ο 1 8 ο υ α ι ώ ν α , μ ε γ ά λ η α ύ ξ η σ η τ η ς ζ ή τ η -σ η ς β α μ β α κ ε ρ ώ ν υ φ α σ μ ά τ ω ν κ α ι τ α υ τ ό χ ρ ο ν α α δ υ ν α μ ί α τ ω ν π α ρ α γ ω γ ώ ν κα ι τ ω ν ε μ π ό ρ ω ν ν α ι κ α ν ο π ο ι ή σ ο υ ν α υ τ ή τ η ζ ή τ η σ η . Τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ά επ ι -τ ε ύ γ μ α τ α ω σ τ ό σ ο έ δ ω σ α ν τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α μ ε -γ ά λ η ς α ύ ξ η σ η ς τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς κ λ ω σ τ ώ ν κ α ι

Η παιδική εργασία κατά τον 19ο αιώνα "Ανάμεσα στα παιδιά που α-πασχολούνται στα ορυχεία της Αγγλίας υπάρχουν πάντα και παντού μερικά που είναι μικρότερα από έξι ετών. Τα παιδιά μπαίνουν συνήθως στα ορυχεία στις τέσσερις το πρωί μαζί με τους άντρες και μένουν εκεί έντεκα με δώδεκα ώρες. Αυτά τα δυστυχισμένα πλά-σματα στερούνται τον καθα-ρό αέρα, είναι κακοντυμένα και έχουν κακή διατροφή. Χλωμά πρόσωπα, κοκκινι-σμένα μάτια, πρησμένα κορ-μιά, βαθουλωμένα μάγουλα, δερματικά εξανθήματα και άσθμα τα διακρίνουν από πλευράς υγείας από άλλα παιδιά της ίδιας κοινωνικής τάξης". Lein Weissensteiner, Zeit-bilder. Geschichte und Sozialkunde 7 [=Εικόνες Εποχών. Ιστορία και Κοινω-νιολογία 7], Βιέννη 1988.

Κλωστική μηχανή του Χάρ-γκρεϊβς (Hargreaves), «κλώ-στρια Τζένη».

Το γυναικείο κίνημα Η βιομηχανική κοινωνία στην Ευρώπη και την Αμερική χα-ρακτηρίστηκε από μια έξαρ-ση των λεγόμενων φεμινιστι-κών κινημάτων. Τα κινήματα αυτά απαιτούσαν τα ίδια δικαιώματα για τις γυναίκες και τους άνδρες. Υποστήριζαν ότι οι γυναίκες καταπιέζο-νταν από τους άνδρες και ότι αυτή η καταπίεση έπρεπε να σταματήσει. Το πρώτο σημα-ντικό φεμινιστικό φυλλάδιο ήταν "Η διεκδίκηση των δι-καιωμάτων των γυναικών" (1792), το οποίο ανέφερε ότι οι γυναίκες δεν υπήρχαν απλώς για την ανατροφή των παιδιών και για την ευχαρί-στηση των ανδρών, αλλά έπρεπε να έχουν τις ίδιες ευ-καιρίες με τους άνδρες στην εκπαίδευση, στην εργασία και την πολιτική. Η Elizabeth Cady Stanton συγκάλεσε την πρώτη Συνέλευση για τα Δικαιώματα των Γυναικών στη Νέα Υόρκη, το 1848, για να διακηρύξει μια λίστα δι-καιωμάτων για τις γυναίκες. Η Συνέλευση αυτή έδωσε το έναυσμα για το κίνημα που ονομάστηκε "Εθνική Ένωση για το Δικαίωμα ψήφου των Γυναικών" (1869). Στη Βρε-τανία οι λεγόμενες "σουφρα-ζέτες" προκάλεσαν αναταρα-χές, συχνά με βίαιο τρόπο, για να διεκδικήσουν την ψήφο για τις γυναίκες. Παράλληλα, οι φεμινίστριες συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη κι-νημάτων κατά του αλκοολι-σμού και υπέρ της ποτοαπα-γόρευσης στις ΗΠΑ. Ωστόσο, έξω από τις ΗΠΑ και τη Βρε-τανία, στις Κάτω Χώρες και τη Σκανδιναβία τα φεμινιστικά κινήματα είχαν μικρή επιρρο-ή πριν από το 1945.

Το συνδικαλιστικό κίνημα «Η οργάνωση των συνδικά-των υπήρξε στόχος των αγωνιζόμενων εργατών από τις αρχές του 19ου αιώνα. Ανάμεσα στις πρώτες εργα-τικές κινητοποιήσεις του αιώνα συμπεριλαμβάνονταν εκείνες οι συχνά βίαιες εξε-γέρσεις που οργανώθηκαν αρχικά στην Αγγλία και αρ-γότερα στην ηπειρωτική

Ο Τζέιμς Βατ (James Watt, 1736-1819) κατασκεύασε την ηρώτη ατμοκίνητη μηχανή, που μπο-ρούσε να χρησιμοποιηθεί σε πολλές εφαρμογές, δίνοντας το έναυσμα για πολλές καινοτο-μίες, κυρίως στον χώρο της βιομηχανικής παραγωγής.

Ο μηχανικός Τζορτζ Στίβενσον (George Stephenson, 1781-1848) κατα-σκεύασε την πρώτη ατμάμαξα το 1821 για μεταφορά επιβατών και αγα-θών, ενώ το 1825 με τη βελτιωμένη ατμομηχανή Ρόκετ έπεισε τους διευ-θυντές των σιδηροδρόμων Στόκτον-Ντάρλιγκτον να χρησιμοποιήσουν ατμό αντί για τα άλογα. Λίγο αργότερα κατασκεύασε την πρώτη τακτική σιδηροδρομική γραμμή, που συνέδεε τις βιομηχανικές πόλεις Μάντσε-στερ και Λίβερπουλ Για πρώτη φορά έγινε δυνατή η χερσαία μετακίνη-ση με ταχύτητα πάνω από 40 χιλιόμετρα την ώρα.

υ φ α σ μ ά τ ω ν . Τη μηχα-νική ανέμη, την «κλώ-στρια Τζένη», όπως ονο-μάστηκε , ακολούθησαν ά λ λ ε ς ε φ ε υ ρ έ σ ε ι ς και τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ έ ς ε φ α ρ μ ο -γ έ ς τ ο υ ς στην παραγω-γή , με α π ο κ ο ρ ύ φ ω μ α τ η ν ατμομηχανή.

Στην Αγγλ ία ε ξ ά λ λ ο υ υπήρχαν τ α απαραίτη-τ α κ ε φ ά λ α ι α γ ια επεν-δ ύ σ ε ι ς από τ η συσσώ-ρ ε υ σ η π λ ο ύ τ ο υ που ε ξ α σ φ ά λ ι σ ε η Εμπορι-κή Επανάσταση. Υπήρ-χ ε επίσης τ ο δ ι α θ έ σ ι μ ο ε ρ γ α τ ι κ ό δυναμικό, κα-θ ώ ς και τ ο α γ ρ ο τ ι κ ό πλεόνασμα από τ ις πε-ρ ι φ ρ ά ξ ε ι ς κοινοτικών γαιών από τ ο υ ς μεγά-λ ο υ ς γα ιοκτήμονες στα κτήματά τους . Η Αγγλία δ ι έ θ ε τ ε επιπλέον, σ ε σύγκριση με τ ις άλλες χ ώ ρ ε ς τ η ς Ευρώπης, ελεγχόμενες πηγές πρώ-των υλών και αγορές των βιομηχανικών προϊόντων στις αποικίες της, καθώς και τον απαραίτητο εμπο-ρικό στόλο για την ασφα-λή μ ε τ α φ ο ρ ά των προϊό-ντων. Η χώρα αστή διέ-θ ε τ ε ακόμη ένα εξαιρετι-κά ανεπτυγμένο σύστη-μα πλωτής και οδικής σ υ γ κ ο ι ν ω ν ί α ς , κ α θ ώ ς

και μ ε γ ά λ ε ς π ο σ ό τ η τ ε ς γ α ι ά ν θ ρ α κ α σε β ά θ ο ς που ε π έ τ ρ ε π ε την ε ξ ό ρ υ ξ ή τ ο υ με τ α μ έ σ α τ η ς εποχής . Στην Αγγλ ία επίσης ε ίχαν α τ ο ν ή σ ε ι ο ι μεσαιω-ν ικές συντεχν ίες , σε β α θ μ ό που να μην π ρ ο β ά λ λ ο υ ν π ρ ο σ κ ό μ μ α τ α στην α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η π α ρ α γ ω γ ή προϊόντων. Τ έ λ ο ς , η Α γ γ λ ί α δ ι έ θ ε τ ε ανεπτυγμένο πιστωτικό σ ύ σ τ η μ α * , α λ λ ά και ν ο μ ο θ ε σ ί α που ε υ ν ο ο ύ σ ε τ η ν απρόσκοπτη λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ η ς α γ ο ρ ά ς . Η εκβ ιομηχάνιση τ ο υ δ ε υ τ ε ρ ο γ ε ν ο ύ ς τ ο μ έ α παρα-γ ω γ ή ς στην Αγγλ ία σ υ ν τ ε λ έ σ τ η κ ε από τ ο ν ιδιωτικό τ ο μ έ α , σε κ α θ ε σ τ ώ ς α κ ώ λ υ τ η ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ η ς α γ ο ρ ά ς . Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Το οικονομικό ά λ μ α τ η ς Α γ γ λ ί α ς υποχρέωσε και τ ι ς ά λ λ ε ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς χ ώ ρ ε ς να σ τ ρ α φ ο ύ ν π ρ ο ς τ η ν ίδια αναπτυξ ιακή κ α τ ε ύ θ υ ν σ η , επε ιδή τ α αγγλ ικά β ιομηχανικά προ ϊόντα απε ιλούσαν με ο λ ο σ χ ε ρ ή κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ις παλα ιές β ιοτεχν ίες τ ω ν ηπειρωτικών χωρών τ η ς Ευρώπης . Η εκβ ιομηχάν ιση τ η ς πα-ρ α γ ω γ ή ς ό μ ω ς στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο,

κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε γ ι α δ ιά -φ ο ρ ο υ ς λ ό γ ο υ ς , κυρ ίως ε π ε ι δ ή δ ε ν υ π ή ρ χ α ν ε κ ε ί ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κ α ι ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς π ο υ ε ί χ α ν αναπτυχθε ί στην Αγγλία. Ε π ι π λ έ ο ν , σ ε α ν τ ί θ ε σ η π ρ ο ς τ η ν Α γ γ λ ί α , τ η ν εκβιομηχάνιση στην Ε υ -ρ ώ π η α ν έ λ α β α ν κα ι π ρ ο ώ θ η σ α ν οι κυβερνή -σ ε ι ς , μ ε π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς π ο υ δ ε ν ε π έ τ ρ ε π α ν τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η λε ιτουργία τ η ς α γ ο ρ ά ς .

Ο ι π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς α υ τ έ ς ο δ η γ ο ύ σ α ν α φ ε ν ό ς σ ε δ ι α σ π ά θ ι σ η π ο λ ύ τ ι μ ω ν ε θ ν ι κ ώ ν π ό ρ ω ν σ ε επι -χ ε ι ρ η μ α τ ί ε ς ε υ ν ο ο ύ μ ε -ν ο υ ς τ η ς πολιτικής ε ξ ο υ -σίας - ό χ ι κατ' ανάγκην ι κ α ν ο ύ ς - κα ι α φ ε τ έ ρ ο υ σ τ η «μετανάστευση» κ ε -φ α λ α ί ω ν σ τ η ν Α γ γ λ ί α

κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε γ ι α δ ιά -φ ο ρ ο υ ς λ ό γ ο υ ς , κυρ ίως ε π ε ι δ ή δ ε ν υ π ή ρ χ α ν ε κ ε ί ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κ α ι ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς π ο υ ε ί χ α ν αναπτυχθε ί στην Αγγλία. Ε π ι π λ έ ο ν , σ ε α ν τ ί θ ε σ η π ρ ο ς τ η ν Α γ γ λ ί α , τ η ν εκβιομηχάνιση στην Ε υ -ρ ώ π η α ν έ λ α β α ν κα ι π ρ ο ώ θ η σ α ν οι κυβερνή -σ ε ι ς , μ ε π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς π ο υ δ ε ν ε π έ τ ρ ε π α ν τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η λε ιτουργία τ η ς α γ ο ρ ά ς .

Ο ι π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς α υ τ έ ς ο δ η γ ο ύ σ α ν α φ ε ν ό ς σ ε δ ι α σ π ά θ ι σ η π ο λ ύ τ ι μ ω ν ε θ ν ι κ ώ ν π ό ρ ω ν σ ε επι -χ ε ι ρ η μ α τ ί ε ς ε υ ν ο ο ύ μ ε -ν ο υ ς τ η ς πολιτικής ε ξ ο υ -σίας - ό χ ι κατ' ανάγκην ι κ α ν ο ύ ς - κα ι α φ ε τ έ ρ ο υ σ τ η «μετανάστευση» κ ε -φ α λ α ί ω ν σ τ η ν Α γ γ λ ί α

Γκυστάβ Ντορέ (Gustave Dore, 1832-1883], «Φτωχογειτονιά του Λονδίνου».

κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε γ ι α δ ιά -φ ο ρ ο υ ς λ ό γ ο υ ς , κυρ ίως ε π ε ι δ ή δ ε ν υ π ή ρ χ α ν ε κ ε ί ο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κ α ι ο ι σ υ ν θ ή κ ε ς π ο υ ε ί χ α ν αναπτυχθε ί στην Αγγλία. Ε π ι π λ έ ο ν , σ ε α ν τ ί θ ε σ η π ρ ο ς τ η ν Α γ γ λ ί α , τ η ν εκβιομηχάνιση στην Ε υ -ρ ώ π η α ν έ λ α β α ν κα ι π ρ ο ώ θ η σ α ν οι κυβερνή -σ ε ι ς , μ ε π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς π ο υ δ ε ν ε π έ τ ρ ε π α ν τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η λε ιτουργία τ η ς α γ ο ρ ά ς .

Ο ι π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς α υ τ έ ς ο δ η γ ο ύ σ α ν α φ ε ν ό ς σ ε δ ι α σ π ά θ ι σ η π ο λ ύ τ ι μ ω ν ε θ ν ι κ ώ ν π ό ρ ω ν σ ε επι -χ ε ι ρ η μ α τ ί ε ς ε υ ν ο ο ύ μ ε -ν ο υ ς τ η ς πολιτικής ε ξ ο υ -σίας - ό χ ι κατ' ανάγκην ι κ α ν ο ύ ς - κα ι α φ ε τ έ ρ ο υ σ τ η «μετανάστευση» κ ε -φ α λ α ί ω ν σ τ η ν Α γ γ λ ί α π ρ ο ς ε π έ ν δ υ σ η σ ε δ υ ν α μ ι κ έ ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς . Μ ε κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η λ ο ι π ό ν ε π ι τ ε ύ -χ θ η κ ε η ε κ β ι ο μ η χ ά ν ι σ η σ ε χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , ό π ω ς σ τ ο Β έ λ γ ι ο , σ τ η Γ α λ -λ ί α , σ τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς κ α ι τ η ς β ό ρ ε ι α ς Ι τ α λ ί α ς . Α υ τ έ ς ο ι χ ώ ρ ε ς , α π ό κ ο ι ν ο ύ μ ε τ η ν Α γ γ λ ί α κα ι τ ι ς Η Π Α , α π ο τ έ λ ε σ α ν τ ο ν β ι ο μ η χ α ν ι κ ό π υ ρ ή ν α τ ο υ κ ό σ μ ο υ .

Ο ι β ι ο μ η χ α ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς κ α ι ο ι Η Π Α α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν κ α τ ά τ ο ν 1 9 ο α ι ώ ν α τ ο κ έ ν τ ρ ο ε ν ό ς π α γ κ ό σ μ ι ο υ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς . Τ ο σ ύ σ τ η -μ α α υ τ ό ή τ α ν μ ο ν α δ ι κ ό , α λ λ ά κα ι ε υ α ί σ θ η τ ο κ α ι ε ύ θ ρ α υ σ τ ο : β α σ ι ζ ό τ α ν σ τ η σ υ ν ε χ ή α ύ ξ η σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς (ο π λ η θ υ σ μ ό ς α υ ξ ή θ η κ ε κα-τ ά 5 0 % π ε ρ ί π ο υ μ ε τ α ξ ύ τ ο υ 1 8 5 0 κα ι τ ο υ 1 9 0 0 , α π ό 2 6 6 σ ε 4 0 0 ε κ α τ ο μ μ ύ -ρ ι α ) , σ τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η μ ε τ α ν ά σ τ ε υ σ η α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ δ υ ν α μ ι κ ο ύ κ α ι κ ε φ α λ α ί ω ν έ ξ ω α π ό τ η ν Ε υ ρ ώ π η , σ τ η ν ε κ λ ε κ τ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η τ η ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς σ ε π ε ρ ι ο -χ έ ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ , σ τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ ω ν σ υ γ κ ο ι ν ω ν ι ώ ν κα ι τ ω ν επικο ινωνιών, κα -θ ώ ς κ α ι τ ο υ α σ φ α λ ι σ τ ι κ ο ύ κ α ι τ ρ α π ε ζ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , κα ι σ τ η ν α ύ ξ η σ η τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς ε μ π ο ρ ί ο υ . Π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α τ η ν ο μ α λ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α α υ τ ο ύ τ ο υ ε υ ρ ω α τ λ α ν τ ι κ ο ύ , π α γ κ ό σ μ ι ο υ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ή τ α ν η ε ι ρ ή ν η , η ε λ ε υ θ ε ρ ί α τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς ε μ π ο ρ ί ο υ κα ι η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή η γ ε μ ο ν ί α τ ω ν χ ω ρ ώ ν π ο υ α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ ο ν π υ ρ ή ν α τ ο υ σ τ ο ν υ π ό λ ο ι π ο κ ό σ μ ο . Ο χ ρ υ σ ό ς α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ ο β ά θ ρ ο τ ο υ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς . Α υ τ ό τ ο α υ τ ο ρ ρ υ θ μ ι ζ ό μ ε ν ο π α γ κ ό σ μ ι ο ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α κ α τ έ ρ ρ ε υ σ ε μ ε τ η ν έ κ ρ η ξ η τ ο υ Α' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ( 1 9 1 4 ) .

Ερωτήσεις 1. Ν α αναλύσετε τις συνθήκες υπό τις οποίες εκδηλώθηκε η Βιομηχανική Επανάστα-ση στην Αγγλ ία . 2 . Ν α εξηγήσετε , α φ ο ύ συμβουλευτε ίτε και τα παραθέματα, γιατί ο συνδικαλισμός και το γυναικε ίο κίνημα εμφανίστηκαν παράλληλα με τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Ευρώπη εναντίον της εισα-γωγής μηχανών στα εργο-στάσια. Σε μερικές περιπτώ-σεις εργοστάσια δέχτηκαν επίθεση από εργάτες και τα μηχανήματα τους καταστρά-φηκαν, με την πεποίθηση ότι οι μηχανές, αντικαθιστώντας τους ειδικευμένους εργάτες, δημιουργούσαν εκτεταμένη ανεργία. Στην Αγγλία οι εξε-γερμένοι ονομάστηκαν "λου-ντίτες" από το όνομα του θρυλικού ηγέτη του κινήμα-τος τους Λουντ (Ned Ludd) [...]. Ωστόσο, πουθενά στην Ευρώπη δεν μπόρεσαν τα συνδικάτα να οργανωθούν σε βαθμό που να γίνουν αποτε-λεσματικοί διαπραγματευ-τικοί παράγοντες πριν από το 1850. Στην κατεύθυνση αυτή, οι συνδικαλιστές προχώρησαν περισσότερο στην Αγγλία. Εκεί, τεχνίτες και ειδικευ-μένοι εργάτες στα μέσα της δεκαετίας του 1820 είχαν ενωθεί για να αποτελέσουν "φιλικές εταιρίες", οργανι-σμούς δηλαδή αμοιβαίας βοήθειας και ασφάλισης, και "συνεργατικές" ή συνεταιρι-στικό καταστήματα, που έριχναν τις τιμές, παραγκω-νίζοντας τον μεσάζοντα με-ταξύ παραγωγού και κατανα-λωτή. Μέχρι το 1831 υπήρ-χαν περίπου 500 συνεργα-τικές εταιρίες στην Αγγλία, που ο αριθμός των μελών τους έφτανε τις 20 χιλιάδες [...]. Το 1834 [...] το Μεγάλο Εθνικό Ενοποιημένο Συνδικά-το της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας ιδρύθηκε από μια ομάδα τεχνιτών του Λονδίνου. Η ηγεσία του δια-κήρυξε ότι ο μόνος τρόπος για να αναγκάσουν οι εργά-τες την άρχουσα τάξη να τους παραχωρήσει ένα ανε-κτό επίπεδο ζωής ήταν να ακινητοποιήσουν τα πάντα στη χώρα με γενική απεργία».

Ε. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, τ. Β', επιμέλεια-ει-σαγωγή Ι.Σ. Κολιόπουλος, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, χ χ , σ. 101-102.

7. Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ - Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ (1848-1871)

Λάγιος Κοσούτ (Lajos Kossuth, 1802-1894). Μαγυάρος πα-τριώτης και πολιτικός, που προ-σπάθησε ανεπιτυχώς να εγκαθι-δρύσει ανεξάρτητο ουγγρικό κράτος. Τον Ιούλιο του 1848 οι Μαγυάροι επαναστάτησαν, για να πετύχουν την εθνική τους ανεξαρτησία, και τον Απρίλιο του 1849 ο Κοσούτ ονομάστηκε κυβερνήτης της νεοσύστατης Δημοκρατίας. Οι επαναστατικές δυνάμεις όμως ηττήθηκαν από τον ρωσικό στρατό, που παρε-νέβη, για να βοηθήσει τους Αυστριακούς. Ο Κοσούτ κατέ-φυγε στο εξωτερικό, όπου συνέχισε να προωθεί την ιδέα της ανεξαρτησίας της πατρίδας του έως τον θάνατο του.

Ένοπλοι διαδηλωτές αντιμετω-πίζουν τα στρατεύματα του αυτο-κράτορα Φερδινάνδου Α' στα οδοφράγματα των δρόμων της Βιέννης, τον Οκτώβριο του 1848.

Η Επανάσταση του 1 8 4 8 στη Γαλλία και οι εξεγέρσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το 1848 αποτελε ί ο ρ ό σ η μ ο στην ιστορία τ η ς Ευρώπης . Φ α ν έ ρ ω -σ ε α κ ό μ η μια φ ο ρ ά τ η ν π ρ ο ϊ ο ύ σ α π α ρ α κ μ ή τ ο υ «παλαιού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς » , τ ο οποίο έμε ιναν να στηρ ίζουν , από ό λ ε ς τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς , η Α υ σ τ ρ ί α και η Ρωσία. Η παρισινή ε π α ν ά σ τ α σ η τ ω ν ε ρ γ α τ ώ ν και τεχν ι τών τ ο 1 8 4 8 ανέ -τ ρ ε ψ ε τ ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο υ Λουδοβίκου Φιλίππου, γ ι α ν α β ρ ε θ ε ί αντ ιμέτωπη με τ ο ν σ τ ρ α τ ό και μ ε έναν ν έ ο Βοναπάρτη , τ ο ν Λουδοβίκο Να-πολέοντα Γ', ο οποίος υποσχόταν σ τ ο υ ς Γ ά λ λ ο υ ς τ ι ς δ ό ξ ε ς ε ν ό ς π α ρ ε λ θ ό -ντος , που ε ίχαν ωστόσο π ε ρ ά σ ε ι ανεπιστρεπτί .

Η ε π α ν ά σ τ α σ η στη Γαλλ ία υ π ή ρ ξ ε τ ο σ ύ ν θ η μ α γ ια δ ι ά φ ο ρ ε ς ε ξ ε γ έ ρ σ ε ι ς σε πολλές χ ώ ρ ε ς τ η ς ηπε ιρωτ ικής Ευρώπης , ιδίως στην Α υ σ τ ρ ί α και στ ις γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς . Σ τ η ν Ο υ γ γ α ρ ί α ο Μ α γ υ ά ρ ο ς πατριώτης Κοσούτ (Lajos Kossuth, 1802 -1894 ) ζ ή τ η σ ε Σ ύ ν τ α γ μ α γ ια τ η χ ώ ρ α τ ο υ και κ α τ α δ ί κ α σ ε τ η ν α ψ β ο υ ρ γ ι κ ή απολυταρχ ία . Τ α α ι τ ή μ α τ α τ ω ν Μ α γ υ ά ρ ω ν πατριωτών προκά-λ ε σ α ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η α ν α τ α ρ α χ ή στην α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , ιδίως δ ε στη Βιέννη, όπου σ η μ ε ι ώ θ η κ α ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε ρ γ α τ ώ ν και φο ιτητών από τ ο έ ν α μ έ ρ ο ς και τ η ς α σ τ υ ν ο μ ί α ς από τ ο άλλο . Θ ύ μ α των τ α ρ α χ ώ ν στην π ρ ω τ ε ύ -ο υ σ α υ π ή ρ ξ ε ο κατ ' ε ξ ο χ ή ν α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν α ς τ η ς α ψ β ο υ ρ γ ι κ ή ς α π ο λ υ τ α ρ χ ί α ς , ο Μέτερν ιχ , ο οποίος α π ο π έ μ φ θ η κ ε από τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , γ ια να κ α τ ε υ ν α σ τ ο ύ ν τ α πνεύματα .

Η αποπομπή τ ο υ Μ έ τ ε ρ ν ι χ ωστόσο ε ν θ ά ρ ρ υ ν ε τ ο υ ς η γ έ τ ε ς των εθνικών κινημάτων τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς ν α π ρ ο β ά λ ο υ ν τ ι ς δ ιεκδικήσεις τ ο υ ς . Ο ι Μ α -γ υ ά ρ ο ι α ν α κ ή ρ υ ξ α ν σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ έ ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι ς που ι σ ο δ υ ν α μ ο ύ σ α ν με καθεστώς αυτονομίας, ενώ τ ο παράδειγμά τους ακολούθησαν οι Τσέχοι, με η γ έ -τ η τ ο ν εθν ικό ιστοριογράφο Πάλατσκυ (Francis Palacky, 1798-1876), στη Βοημά.

Σ ε εθν ικό γ ε ρ μ α ν ι κ ό επίπεδο οι σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ο ί θ ε σ μ ο ί π ρ ο β λ ή θ η κ α ν στην περ ίφημη Συνέλευση της Φρανκφούρτης τον Μάρτιο του 1848. Εκεί συγκεντρώ-θ η κ ε τ ο ά ν θ ο ς τ η ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς λ ο γ ι ο σ ύ ν η ς , γ ια ν α σ υ ν τ ά ξ ε ι τον κ α τ α σ τ α τ ι κ ό χ ά ρ τ η τ η ς ενωμένης Γερμανίας. Η φ ιλελεύθερη επανάσταση οδηγήθηκε όμως

Η Εθνοσυνέλευση της Φρανκφούρτης κατά την Επανάσταση του 1848. Ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρει-δερίκος Γουλιέλμος Δ' στήριζε τις εργασίες της εθνοσυνέλευσης, επηρεασμένος από το πολιτικό κλίμα της εποχής, αλλά αρνήθηκε το στέμμα της ενωμένης Γερμανίας.

σ τ α δ ι α κ ά σε ναυάγ ιο , κυρίως επειδή α ρ ν ή θ η κ ε ν α σ υ μ β ι β α σ τ ε ί με την πανί-σ χ υ ρ η τ ό τ ε πρωσική απολυταρχία .

Την ίδια κ α τ ά λ η ξ η ε ίχαν και τ α φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α και ε θ ν ι κ ά κ ινήματα τ ω ν υπο-τ ε λ ώ ν ε θ ν ο τ ή τ ω ν τ η ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν . Ο ι έ ρ ι δ ε ς μ ε τ α ξ ύ των Μ α γ υ ά ρ ω ν , τ ω ν Τσέχων, των Ρουμάνων, τ ω ν Κ ρ ο α τ ώ ν και τ ω ν Σ έ ρ β ω ν τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς δ ι ευκόλυναν τ η δυναμ ική ε π έ μ β α σ η τ ω ν Αυστρ ιακών και τ η ν κ α τ α σ τ ο λ ή των επαναστάσεων. Η ιταλική ενοποίηση. Η επανάσταση στις ι ταλικές χ ώ ρ ε ς κ α τ ά τ η ς αυστρια-κής κυρ ιαρχ ίας κυρ ίως , α λ λ ά με κύρ ιο α ί τ η μ α τ η ν ε ν ο π ο ί η σ η τ ω ν Ι ταλών σε εν ια ίο ε θ ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς , σ η μ ε ί ω σ ε στην α ρ χ ή τ ο υ 1 8 4 8 εντυπωσιακή επι-τ υ χ ί α , σ ύ ν τ ο μ α ό μ ω ς ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν σ ο β α ρ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α . Ό τ α ν ά ρ χ ι σ ε ο Α γ ώ ν α ς τ η ς Π α λ ι γ γ ε ν ε σ ί α ς τ ω ν Ι ταλών τ ο 1859 , η Ι ταλ ία ή τ α ν α κ ό μ η - κ α -τ ά τ η ν π ρ ο σ φ ι λ ή έ κ φ ρ α σ η τ ο υ Μ έ τ ε ρ ν ι χ - μ ια «γεωγραφική έκφραση», κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ έ ν η σ ε π λ ή θ ο ς κρατών. Τ η ν ε ν ο π ο ί η σ η π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν οι φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι , κ α θ ώ ς και ο ι έ μ π ο ρ ο ι και ά λ λ ο ι εκπρόσωποι τ ω ν Ι ταλών αστών, που επιδίωκαν τ η ν κ α τ ά ρ γ η σ η τ ω ν κρατ ικών σ υ ν ό ρ ω ν και τ ω ν δ α σ μ ο λ ο γ ι κ ώ ν και άλλων νομικών φ ρ α γ μ ώ ν στ ις ι ταλ ικές χ ώ ρ ε ς . Η α π ο τ υ χ ί α μ ιας παν ιταλ ικής ε π α ν ά σ τ α σ η ς , όπως α υ τ ή που ο ρ α μ α τ ί ζ ο -νταν ο Ι τ α λ ό ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς σ τ ο χ α σ τ ή ς Ματσίνι κα ι ά λ λ ο ι π α τ ρ ι ώ τ ε ς και που α π έ τ υ χ ε τ ο 1848 , έ σ τ ρ ε ψ ε σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α π ο λ λ ο ύ ς Ι τ α λ ο ύ ς π ρ ο ς τ ο Π ε δ ε μ ό ν τ ι ο . Εκε ί έ ν α ς ικανός φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς η γ έ τ η ς , ο Καβούρ, κ α τ ό ρ θ ω -σε σε μ ι κ ρ ό χρον ικό δ ι ά σ τ η μ α να ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ί σ ε ι τ ο μ ικρό βασίλε ιο τ ο υ ιτα-λ ικού Β ο ρ ρ ά κα ι ν α τ ο κ α τ α σ τ ή σ ε ι π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ ή τ ω ν ιταλικών π ρ α γ μ ά -των, τ α υ τ ό χ ρ ο ν α δ ε ν α τ ο π ρ ο β ά λ ε ι σ τ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ ό προσκήν ιο ως χ ώ ρ α σ ε β α σ τ ή σ ε φ ί λ ο υ ς και σε αντ ιπάλους .

Τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1 8 5 9 τ α ν ο τ ι ο ϊ τ α λ ι κ ά κ ρ ά τ η ζ ή τ η σ α ν με δ η μ ο ψ ή φ ι -σ μ α ν α ε ν ω θ ο ύ ν μ ε τ ο Π ε δ ε μ ό ν τ ι ο . Τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 8 6 0 σ υ ν ή λ θ ε

Ο Κάρολος Μαρξ Με την Επανάσταση του 1848 στο Παρίσι συνδέθηκε ένας από τους μεγαλύτερους ριζο-σπάστες στοχαστές, ο Κάρο-λος Μαρξ, ένας Γερμανός διανοούμενος και ακτιβιστής της κοινωνικής ανατροπής. Σ' ένα από τα πιο αντιπρο-σωπευτικά του έργα της επο-χής, το (Κομμουνιστικό Μανιφέ-στο» (1848), ο Μαρξ υποστή-ριξε, απευθυνόμενος προς τους εργάτες, ότι «η ιστορία κάθε κοινωνίας είναι η ιστο-ρία της πάλης των τάξεων», «ελεύθεροι και δούλοι, πατρί-κιοι και πληβείοι, αφέντες και δουλοπάροικοι, βρίσκονταν πάντοτε μεταξύ τους αντιμέ-τωποι». Σε αντίθεση προς άλλους σοσιαλιστές της επο-χής, όπως ο Βρετανός Ρόμπερτ Όουεν, ο οποίος υποστήριζε την αγαστή συνεργασία μετα-ξύ εργοδοτών και των εργα-τών, ο Μαρξ πίστευε στην ανατροπή του κοινωνικού κα-θεστώτος από τους εργάτες, τους οποίους θεωρούσε ως την πιο προοδευτική τάξη, προορισμένη να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να επιτύ-χει την κοινωνική επανάσταση και την κομμουνιστική αταξική κοινωνία.

Απόβαση των «1.000» εθελοντών του Γκαριμπάλντι στη Σικελία τον Μάιο του 1859. Ο Τζιουζέπε Γκαριμπάλντι (Giuseppe Garibaldi, 1807-1882) ήταν Ιταλός πατριώτης επαναστάτης, πρωτεργάτης του αγώνα για την ιταλική ενοποίηση και ανεξαρτησία. Το 1848 οργάνωσε σώμα 3.000 εθελοντών που τέθηκε στην υπηρεσία του ηγεμόνα του Πεδεμοντίου, ενώ το 1849 ένωσε τις δυνάμεις του με αυτές του Ματσίνι στη Ρώμη εναντίον των Γάλλων, ηττήθηκε όμως και διέφυγε από την Ιταλία. Το 1854 επέστρεψε στην Ιταλία, θεωρώντας ότι η ιταλική ενοποίη-ση θα πραγματοποιούνταν μέσω του Βασιλιά της Σαρδηνίας, Βίκτορος Εμμανουήλ Β', και του πρωθυπουργού, κόμη Καβούρ. Τον Μάιο του 1859 αποβιβάστηκε με 1.000 «ερυθροχίτωνες» οπαδούς του στη Σικελία και αυτοανακηρύχθηκε δικτάτορας του νησιού. Ύστερα από την κατάληψη και της Νάπολης, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, κινήθηκε προς τη Ρώμη, όμως ο Καβούρ, που επισήμως ακολουθούσε γραμ-μή ουδετερότητας και δεν επιθυμούσε την πρόκληση γαλλικής αντίδρασης, τον εμπόδισε να την καταλάβει, ανακτώντας και πάλι την πρωτο-βουλία στα ιταλικά πράγματα.

στο Τορ ίνο , π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ ο υ Π ε -δ ε μ ο ν τ ί ο υ , η π ρ ώ τ η ε θ ν ο σ υ ν έ λ ε υ -ση τ η ς ε ν ω μ έ ν η ς Ι ταλ ίας , η οποία α ν α κ ή ρ υ ξ ε β α σ ι λ ι ά τ η ς χ ώ ρ α ς τ ο ν Β ί κ τ ο ρ α Ε μ μ α ν ο υ ή λ Β'. Τ ο 1 8 6 6 ο ι δ ι ά δ ο χ ο ι τ ο υ Κ α β ο ύ ρ , α κ ο λ ο υ θ ώ -ν τ α ς τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ , π ρ ο σ ά ρ τ η -σ α ν τ η Β ε ν ε τ ί α , σ υ μ μ α χ ώ ν τ α ς μ ε τ η ν Π ρ ω σ ί α , ε ν ώ τ ο 1 8 7 1 π ρ ο -σ ά ρ τ η σ α ν κ α ι τ η Ρ ώ μ η , κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ γ α λ λ ο π ρ ω σ ι κ ο ύ πο-λ έ μ ο υ ( 1 8 7 0 - 1 8 7 1 ) .

Το Γερμανικό Ζ ή τ η μ α . Α ν ά λ ο γ η πο-ρ ε ί α α κ ο λ ο ύ θ η σ ε κ α ι τ ο Γ ε ρ μ α ν ι -κό Ζ ή τ η μ α , μ ε κ α τ α λ ύ τ η τ η ν Π ρ ω -σία, τ ο πιο σ ύ γ χ ρ ο ν ο και ι σ χ υ ρ ό γ ε ρ μ α ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς . Σ τ η ν Π ρ ω σ ί α τ η ς δυναστείας των Χοχεντσόλερν (Hohenzollem) η γαιοκτητική αριστο-κρστ ίατων Γιούγκερς (Junkers ) , που ή λ ε γ χ ε τ ο ν σ τ ρ α τ ό , κα ι η φ ι λ ε λ ε ύ -θ ε ρ η αστ ική τ ά ξ η , π ο υ ή λ ε γ χ ε τ ο

Τον Οκτώβριο του 1870, ύστε-ρα από δημοψήφισμα, η Ρώμη προσαρτήθηκε στο Ιταλικό Βασί-λειο, ενώ τον Ιούλιο του 1871 κατέστη πρωτεύουσα του ενωμέ-νου κράτους. Ο πίνακας απεικο-νίζει αλληγορικά την προσάρτη-ση της Ρώμης στο Ιταλικό Βασί-λειο. Μια γυναίκα με παραδο-σιακή φορεσιά της Ρώμης ρίχνει τη θετική της ψήφο κάτω από την προτομή του Βίκτορος Εμμανουήλ Β'.

κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο , σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ν σ ε π ο λ λ ά ζ η τ ή μ α τ α , ιδ ίως σ τ ο ζ ή τ η μ α τ η ς α ύ ξ η σ η ς τ η ς δ ύ ν α μ η ς τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ π ο υ π ρ ο ω θ ο ύ σ ε ο ν έ ο ς β α σ ι λ ι ά ς τ η ς χ ώ ρ α ς από τ ο 1861 , ο Γ ο υ λ ι έ λ μ ο ς Α' ( 1 8 6 1 - 1 8 7 1 , α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , 1 8 7 1 - 1 8 8 8 ) , κ α ι π ο υ υ π ο ν ό μ ε υ ε τ ο κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο . Τ η χ ώ ρ α έ β γ α λ ε α π ό τ ο α δ ι έ ξ ο δ ο ο ν έ ο ς κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς , ο Βίσμαρκ, ο ο π ο ί ο ς κ α τ η ύ θ υ ν ε τ ι ς τ ύ χ ε ς τ η ς Π ρ ω σ ί α ς κ α ι σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς (εν π ο λ λ ο ί ς δ ε κ α ι τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ) επί τ ρ ε ι ς σ χ ε δ ό ν δ ε κ α ε τ ί ε ς .

Ο Β ί σ μ α ρ κ , σ τ η ν ε π ι δ ί ω ξ ή τ ο υ ν α ε ν ώ σ ε ι τ η Γ ε ρ μ α ν ί α υπό τ ο σ κ ή π τ ρ ο τ η ς Π ρ ω σ ί α ς , ε ί χ ε ν α α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι τ ρ ε ι ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς : α) τ ο υ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς τ η ς Π ρ ω σ ί α ς , β) τ η ν Α υ σ τ ρ ί α κ α ι γ ) τ η Γ α λ λ ί α . Τ ο υ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α φ ό -πλ ισε μ ε σ ε ι ρ ά μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ω ν κ ο ι ν ω ν ι κ ο ύ χ α ρ α κ τ ή ρ α . Η Α υ σ τ ρ ί α α π ο δ ε ί -χ τ η κ ε ε υ κ ο λ ό τ ε ρ ο ς α ν τ ί π α λ ο ς - ο α υ σ τ ρ ο π ρ ω σ ι κ ό ς π ό λ ε μ ο ς τ ο υ 1 8 6 6 δ ι ή ρ -κ ε σ ε ε π τ ά ε β δ ο μ ά δ ε ς κ α ι τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ ε μ ε τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή ή τ τ α τ η ς γ ε -ρ α σ μ έ ν η ς π ο λ υ ε θ ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν .

Η γερμανική ενοποίηση «Οπωσδήποτε η ένωση της Γερμανίας κάτω από την ηγε-σία της Πρωσίας θα περάσει από μια σειρά γεγονότων και συγκρούσεων, για να πραγμα-τοποιηθεί τελικά "με το σίδε-ρο και με το αίμα", όπως από παλαιότερα το είχε διατυ-πώσει προγραμματικά ο Μπί-σμαρκ. Στον αγώνα του, άλλω-στε, για να παραμερίσει την Αυστρία ο Μπίσμαρκ θα χρη-σιμοποιήσει όλα τα μέσα,

Χάρτης της Γερμανίας την εποχή της ενοποίησης.

ακόμη και το δέλεαρ της κα-θολικής ψηφοφορίας -αυτός ο τόσο συντηρητικός- γιατί ήταν φανερό ότι το μέτρο αυτό ευνοούσε την Πρωσία - όπως και τον εκβιασμό απέναντι στα κράτη της Νότιας Γερμανίας (που έκλιναν διαρκώς προς την Αυστρία) ότι θα διαλύσει το Zollverein (την τελωνειακή ένωση ανάμεσα στα γερμανικό κράτη)». I. Δημάκης, Φιλελευθερι-σμός, Σοσιαλισμός και Εθνι-κισμός στη νεότερη Ευρώ-πη, Παπαζήσης, Αθήνα 1982, σ. 109-110.

Μ ε τ η Συνθήκη της Πράγας (23 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1866) η Α υ σ τ ρ ί α αποδέχτηκε τ ο ν αποκλε ισμό τ η ς από τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά π ρ ά γ μ α τ α . Έ ν α έ τ ο ς α ρ γ ό τ ε ρ α , τ ο 1867 , η Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α των Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν κ α τ έ σ τ η δυαδική μοναρχία*, όταν οι Μ α γ υ ά ρ ο ι επιδίωξαν και πέτυχαν α ν α β ά θ μ ι σ η τ ο υ ρ ό λ ο υ τ ο υ ς στην αυτο-κ ρ α τ ο ρ ί α .

Ό π ω ς ή τ α ν φυσικό, ο ι επιτυχίες τ η ς Π ρ ω σ ί α ς α ν η σ ύ χ η σ α ν τ η Γαλλ ία τ ο υ Λ ο υ δ ο β ί κ ο υ Ναπολέοντα , που μάτα ια π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α προσετα ιρ ιστε ί την Αυστρ ία . Σ τ η ν α υ σ τ ρ ο γ α λ λ ι κ ή σ ύ μ π ρ α ξ η α ν τ ι δ ρ ο ύ σ α ν οι Μ α γ υ ά ρ ο ι , οι οποίοι δεν ε π ι θ υ μ ο ύ σ α ν να θ έ σ ο υ ν σε κίνδυνο τ α π ρ ό σ φ α τ α κ έ ρ δ η τ ο υ ς . Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος. Η κ ή ρ υ ξ η τ ο υ πολέμου από τ η Γαλλία εναντίον τ η ς Π ρ ω σ ί α ς , στ ις 19 Ιουλίου 1870, κ α τ έ λ η ξ ε σε ταπε ινωτ ική ή τ τ α των γαλλ ικών δ υ ν ά μ ε ω ν στη μάχη τ ο υ Σ ε ν τ ά ν (Sedan) , κοντά σ τ α γ α λ λ ο β ε λ γ ι -κά σύνορα , την 1η Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1870. Την επομένη ο Ν α π ο λ έ ω ν υ π έ γ ρ α ψ ε σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η , ενώ στις 4 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ ε κ δ η λ ώ θ η κ ε ε π α ν ά σ τ α σ η στο

Π α ρ ί σ ι κ α ι τ η δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς χ ώ ρ α ς α ν έ λ α β ε π ρ ο σ ω ρ ι ν ή κ υ β έ ρ ν η σ η , η ο π ο ί α α ν α κ ή ρ υ ξ ε τ η ν Γ' Γαλλική Δημοκρατία* π ά ν ω σ τ α ε ρ ε ί π ι α τ η ς Β' Γ α λ λ ι -κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς .

Τ ο ε π α ν α σ τ α τ η μ έ ν ο κ α ι π ο λ ι ο ρ κ η μ έ ν ο α π ό τ ο υ ς Π ρ ώ σ ο υ ς Π α ρ ί σ ι π α ρ α -δ ό θ η κ ε σ τ ι ς 2 0 Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ 1 8 7 1 . Δ έ κ α η μ έ ρ ε ς πριν ο Γ ο υ λ ι έ λ μ ο ς τ η ς Π ρ ω -σ ί α ς ε ί χ ε α ν α κ η ρ υ χ τ ε ί α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς σ τ ο α ν ά κ τ ο ρ ο τ ω ν Β ε ρ σ α λ λ ι ώ ν , ό π ο υ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε κ α ι η π ρ ο σ ω ρ ι ν ή σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο χ ω ρ ώ ν σ τ ι ς 2 6 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ . Μ ε τ η ν τ ε λ ι κ ή Συνθήκη Ειρήνης της Φρανκφούρτης ( 1 0 Μ α ΐ ο υ 1 8 7 1 ) η Γ α λ λ ί α ε κ χ ώ ρ η σ ε σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α τ ι ς δ ύ ο α ν α τ ο λ ι κ έ ς ε π α ρ χ ί ε ς τ η ς Α λ σ α τ ί α ς κ α ι τ η ς Λ ο ρ ρ α ί ν η ς * κ α ι κ α τ έ β α λ ε υ ψ η λ ή π ο λ ε μ ι κ ή α π ο ζ η μ ί ω σ η . Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς α υ τ έ ς σ τ η ν κ α ρ δ ι ά τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς α π ο τ ε -λ ο ύ ν σ τ α θ μ ό μ ε ί ζ ο ν ο ς σ η μ α σ ί α ς σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ η ς γ η ρ α ι ά ς η π ε ί ρ ο υ .

Αντον Βέρνερ (Anton Alexander von Werner], n ανακήρυξη του Γου-λιέμου της Πρωσίας ως αυτοκράτορα της Γερμανίας στην Αίθουσα των Κατόπτρων των Βερσαλλιών, μετά την ήττα των Γάλλων και την παράδοση του Παρισιού στις 20 Ιανουαρίου 1871. Στο μέσο του πίνακα ο Βίσμαρκ και ο στρατάρχης Χέρμαν Γκραφ φον Μόλτκε.

Σύγκριση του Ναπολέοντα Γ με τον Βίσμαρκ «Ο Ναπολέων είχε επαναστατικές ιδέες, αλλά δείλιαζε μπρο-στά στις επιπτώσεις τους [...]. Νιώθοντας ανασφάλεια τόσο για τους στόχους του όσο και για τη νομιμότητά τους, βασίστηκε στην κοινή γνώμη για να καλύψει αυτό το κενό. Ο Ναπολέων ασκούσε την εξωτερική πολιτική του με τον τρόπο των σύγχρο-νων πολιτικών ηγετών που μετρούν την επιτυχία τους χρησιμο-ποιώντας σαν κριτήριο τις βραδινές ειδήσεις στην τηλεόραση [...]. Συνέχεε την εξωτερική πολιτική με τις κινήσεις ενός ταχυ-δακτυλουργού. Γιατί, τελικά, είναι η πραγματικότητα και όχι η δημοσιότητα αυτή που καθορίζει το αν ένας ηγέτης έχει κάνει κάτι το διαφορετικό. Ο λαός, μακροπρόθεσμα, δε σέβεται τους ηγέτες που καθρεφτίζουν τις δικές τους ανασφάλειες ή βλέ-πουν μόνο τα συμπτώματα των κρίσεων και όχι τις μακροχρόνιες τάσεις. Του Μπίσμαρκ δεν του έλειπε η αυτοπεποίθηση για να ενεργεί με βάση την κρίση του. Ανέλυσε με λαμπρό τρόπο την πραγμα-τικότητα και τις ευκαιρίες της Πρωσίας. Έχτισε με τόση προσο-χή τη Γερμανία, ώστε η χώρα που δημιούργησε επέζησε μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους, δύο κατοχές από ξένα στρα-τεύματα και επί δύο γενιές σαν μια διαιρεμένη χώρα. Εκεί που απέτυχε ο Μπίσμαρκ ήταν στο ότι καταδίκασε την κοινωνία του σε μια πολιτική που θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο αν εμφα-νιζόταν μια μεγαλοφυία σε κάθε γενιά... Με αυτή την έννοια ο Μπίσμαρκ δεν καλλιέργησε μόνο τους σπόρους των επιτευγμά-των της πατρίδας του, αλλά και των τραγωδιών του 20ού αιώνα. Η τραγωδία του Ναπολέοντα ήταν ότι οι φιλοδοξίες του ήταν με-γαλύτερες από τις ικανότητες του. Η τραγωδία του Μπίσμαρκ ήταν ότι οι δυνατότητες του ήταν μεγαλύτερες από την ικανότη-τα της κοινωνίας του να τις αφομοιώσει. Η κληρονομιά που άφησε στη Γαλλία ο Ναπολέων ήταν μια στρατηγική παράλυση. Η κληρονομιά που άφησε στη Γερμανία ο Μπίσμαρκ ήταν ένα μη αφομοιώσιμο μεγαλείο». Henry Kissinger, Διπλωματία, μτφρ. Γιούρι Κοβαλένκο, Νέα Σύνο-ρα, Αθήνα 1995, σ. 155.

Ερωτήσεις 1. Ν α αποτιμήσετε τη συμβολή του Βίσμαρκ (συμβουλευόμενο ι και το παράθεμα από το κε ίμενο του Κίσινγκερ) και του Καβουρ στην πολιτική ιστορία της Γερμανίας και της Ιταλίας αντίστοιχα. 2 . Ν α περιγράψετε το εθνικό κίνημα των Μ α γ υ ά ρ ω ν και να αναφέρε τ ε τις συνέπειές του για τους ίδιους και για την Κεντρική Ευρώπη γενικότερα.

8. Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ Τα εθν ικά κράτη στην Αμερ ική . Σ τ η ν Αμερ ική , τ ό σ ο στη Β ό ρ ε ι α όσο και στη Νότ ια , τ α εθν ικά κ ρ ά τ η που π ρ ο έ κ υ ψ α ν από τ ι ς πρώην αποικίες τ η ς Β ρ ε τ α -νίας, τ η ς Γαλλ ίας , τ η ς Ισπανίας και τ η ς Π ο ρ τ ο γ α λ ί α ς φα ίνονταν να ε ίναι α ν τ ί γ ρ α φ α τ ω ν πρωτοτύπων τ ο υ ς στην Ευρώπη. Γενικά, ο Νέος Κόσμος ήταν - ή , σωστότερα , φα ινόταν να ε ί ν α ι - προέκταση τ ο υ κόσμου τ η ς γ η ρ α ι ά ς ηπείρου, από την άποψη τ ω ν θεσμών, των αρχών και των αξ ιών που ε ισή-χ θ η σ α ν γ ι α τ η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ ω ν νέων χωρών. Ω σ τ ό σ ο , η ε λ ε υ θ ε ρ ί α , ο ι αντι-προσωπευτ ικοί και συνταγματ ικο ί θ ε σ μ ο ί και η κοσμική ε ξ ο υ σ ί α , στη βάση των οποίων ο ι κ ο δ ο μ ή θ η κ α ν οι ν έ ε ς πολιτε ίες , ε φ α ρ μ ό σ τ η κ α ν σε ν έ ο περι-βάλλον και γ ι α τ ο ν λ ό γ ο α υ τ ό ν οι πολιτε ίες που π ρ ο έ κ υ ψ α ν ήταν δ ι α φ ο ρ ε -τ ι κ έ ς από τ ι ς πρωτότυπες .

Το «Αγαλμα της Ελευθερίας» ατη Νέα Υόρκη, με αρχική ονο-μασία «Η Ελευθερία που φωτί-ζει τον κόσμο», απεικονίζει μία γυναικεία μορφή η οποία έχει σπάσει τα δεσμά της τυραννίας. Στο δεξιό της χέρι κρατά έναν αναμμένο πυρσό, σύμβολο της ελευθερίας, ενώ στο αριστερό μία πλάκα με την επιγραφή 4 Ιουλίου 1776, με ρωμαϊκούς αριθμούς, ημέρα ανακήρυξης της αμερικανικής ανεξαρτησίας. Το αγκαθωτό στέμμα της, απει-κόνιση του ήλιου, έχει επτά ακτί-νες, που συμβολίζουν τις επτά θάλασσες. Το άγαλμα, που σχε-διάστηκε από τον Γάλλο γλύπτη Frederic-Auguste Bartholdi, δό-θηκε ως δώρο της γαλλικής κυ-βέρνησης για τα 100 χρόνια της αμερικανικής ανεξαρτησίας.

Σ τ ι ς Η Π Α τ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α στηρί -χ τ η κ ε σε έ ν α Σ ύ ν τ α γ μ α κ α τ ά βάση συντηρητ ικό , τ ο οποίο α ν α θ ε ω ρ ή θ η κ ε πολλές φ ο ρ έ ς , χωρίς ν α α λ λ ο ι ω θ ε ί η αρχική π ρ ό β λ ε ψ η τ ο υ δ ιαχωρισμού τ ω ν τρ ιών κλάδων τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς και τ ο υ μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς ε λ έ γ χ ο υ . Μ έ σ ω των πολλαπλών ε λ έ γ χ ω ν και ισορροπιών, τ ό σ ο σε ομοσπονδιακό όσο και σ ε επαρχ ιακό επίπεδο, τ ο Σ ύ ν τ α γ μ α τ η ς υ π ε ρ α τ λ α -ντ ικής χ ώ ρ α ς ε ξ α σ φ ά λ ι σ ε στην αμερ ικαν ική κοι-νωνία, η οποία υ π ή ρ ξ ε μία από τ ις πιο φ ι λ ε λ ε ύ -θ ε ρ ε ς κοινωνίες των ν ε ό τ ε ρ ω ν χρόνων, εντυπω-σιακή ε υ η μ ε ρ ί α , π ρ ό ο δ ο τ ο υ πολιτ ισμού, των επι-στημών και τ η ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς , κ α θ ώ ς και α ξ ι ό λ ο γ η πολιτ ική ο μ α λ ό τ η τ α - μ ε τ ά τ ο ν Εμφύλιο Πόλεμο ( 1 8 6 1 - 1 8 6 5 ) .

Ο Εμφύλιος Πόλεμος στ ις Η Π Α δ ο κ ί μ α σ ε τ ο υ ς θ ε σ μ ο ύ ς , τ ι ς α ρ χ έ ς και τ ι ς α ξ ί ε ς στ ις οποίες στη-ρ ίχτηκε η μ ε γ ά λ η υπερατλαντ ική χώρα, κ α θ ώ ς και τ η ν ίδια τ η ν υπόστασή τ η ς . Ο π ό λ ε μ ο ς προ-κ λ ή θ η κ ε από τ η ν ά ρ ν η σ η των νότιων πολιτε ιών τ η ς χ ώ ρ α ς ν α κ α τ α ρ γ ή σ ο υ ν τ η δ ο υ λ ε ί α και ιδίως από τ η μετέπε ι τα απόσχισή τ ο υ ς από τ η ν ομο-σπονδία και τ η ν α ν α κ ή ρ υ ξ η τ η ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς τ ο υ ς . Ο σ κ λ η ρ ό ς π ό λ ε μ ο ς α ν ά μ ε σ α στον βιομη-χανικό Β ο ρ ρ ά και τ ο ν α γ ρ ο τ ι κ ό Ν ό τ ο δ ι ε ξ ή χ θ η με π ρ ό ε δ ρ ο τ ο ν Αβραάμ Λίνκολν, τ ο υ οποίου π ρ ω τ α ρ -χικός σ τ ό χ ο ς υ π ή ρ ξ ε η δ ιάσωση τ η ς ομοσπονδια-κής έ ν ω σ η ς των πολιτε ιών με οποιοδήποτε τ ίμη-μα. Ο Ε μ φ ύ λ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς κόστ ισε στη χ ώ ρ α 7 2 0 . 0 0 0 θ ύ μ α τ α , πολλά από τ α οποία προκάλε -σαν ο κ ίτρ ινος π υ ρ ε τ ό ς και η δ υ σ ε ν τ ε ρ ί α .

Ο ι Νότ ιο ι η τ τ ή θ η κ α ν , κυρ ίως επε ιδή δ ε δ ι έ θ ε -τ α ν τ η β ιομηχανική και γεν ικώς τ η ν οικονομική ισχύ τ ω ν Βορε ίων, α λ λ ά και επε ιδή π ο λ ε μ ο ύ σ α ν γ ι α μια υπόθεση, τ η δ ι α τ ή ρ η σ η τ η ς δ ο υ λ ε ί α ς , η οποία ε ίχε προ πολλού κ α τ α ρ γ η θ ε ί στον υπόλοι-πο δυτ ικό κόσμο. Τ ο υ ς Ν ο τ ί ο υ ς δεν ε υ ν ο ο ύ σ ε α κ ό μ η η ε μ μ ο ν ή στ ις α ρ χ έ ς και τ ι ς α ξ ί ε ς μ ιας π α ρ ω χ η μ έ ν η ς κοινωνικής ο ρ γ ά ν ω σ η ς , η οποία σ τ η ρ ι ζ ό τ α ν σε μια γα ιοκτητ ική α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α που

Χάρτης των ΗΠΑ κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο (1861 -1865], Μετά την εκλογή του Αβραάμ Λίνκολν επτά πολιτείες του Νότου αποχώρησαν από την Ένωση σχηματίζοντας τη Συνομοσπονδία ( C o n f e d a r a t i o n ) τον Φεβρουάριο του 1861. Αργότερα ενώθηκαν μαζί τους τέσσερις ακόμη νότιες πολιτείες. Οι πέντε βορειότερες δουλοκτητικές πολιτείες παρέμειναν στην Ένωση, αν και μέρος του πληθυσμού τους υποστήριζε τη Συνομοσπονδία.

δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι τ ο υ ς α σ τ ο ύ ς τ ο υ Β ο ρ ρ ά σ τ η ν ε κ β ι ο μ η -χ ά ν ι σ η τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς κ α ι σ τ η ν ε ν γ έ ν ε ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η . Ο Ε μ φ ύ λ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς μ ά λ ι σ τ α α π ο τ έ λ ε σ ε τ η ν α φ ε τ η ρ ί α τ η ς ρ α γ δ α ί α ς β ι ο μ η χ α ν ι κ ή ς κ α ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς α ν ά π τ υ ξ η ς σ τ ο ν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ό Β ο ρ ρ ά . Η α ν ά π τ υ ξ η τ ω ν Η Π Α . Μ ε τ ά τ ο ν π ό λ ε μ ο η ο ι κ ο ν ο μ ί α τ ω ν Η Π Α α ν α π τ ύ χ θ η -κε μ ε ρ υ θ μ ο ύ ς χ ω ρ ί ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ ο υ κ ό σ μ ο υ . Τ ρ ε ι ς ή τ α ν ο ι κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο ι λ ό γ ο ι γ ι α τ η ν α ν ά π τ υ ξ η α υ τ ή - η χ ώ ρ α δ ι έ θ ε τ ε : α ) α ν ε ξ ά ν τ λ η τ ο π λ ο ύ τ ο π ρ ώ τ ω ν υλών , β) ε ν τ υ π ω σ ι α κ ή α ύ ξ η σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ ( σ τ η δ ε κ α ε -τ ί α τ ο υ 1 8 7 0 έ φ θ α ν α ν σ τ η ν υ π ε ρ α τ λ α ν τ ι κ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α 2 . 0 0 0 π ε ρ ί π ο υ μ ε τ α -ν ά σ τ ε ς τ η ν η μ έ ρ α ! ) κ α ι γ ) έ ν α σ τ α θ ε ρ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α , τ ο ο π ο ί ο μ ά λ ι σ τ α δ ε ν π α ρ α κ ώ λ υ ε τ η ν ε π ι χ ε ι ρ η μ α τ ι κ ή δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α κ α ι ε ν γ έ ν ε ι τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η .

Σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 8 7 0 ο ι Η Π Α δ ι έ θ ε τ α ν τ ο πιο ε κ τ ε τ α μ έ ν ο σ ι δ η ρ ο δ ρ ο μ ι κ ό δ ί κ τ υ ο κ α ι έ ν α ε ρ γ ο σ τ α σ ι α κ ό σ ύ σ τ η μ α μ ε τ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ι π π ο δ ύ ν α μ η σ τ ο ν κ ό σ μ ο , ε ν ώ τ α ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α τ η ς χ ώ ρ α ς π α ρ ή γ α ν τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α ρ ο λ ό γ ι α , τ ο υ φ έ κ ι α , ρ α π τ ο μ η χ α ν έ ς κ α ι ά λ λ α ε ί δ η ε υ ρ ε ί α ς χ ρ ή σ η ς . Σ τ ο ν γ ε ω ρ γ ο κ τ η -ν ο τ ρ ο φ ι κ ό τ ο μ έ α η χ ώ ρ α π α ρ ή γ ε τ ι ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς π ο σ ό τ η τ ε ς δ η μ η τ ρ ι α κ ώ ν , β α μ β α κ ι ο ύ κ α ι κ ρ έ α τ ο ς . Π ο τ έ πριν δ ε ν ε ί χ α ν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί σ ε μ ι α χ ώ ρ α τ ό σ ο ς π λ ο ύ τ ο ς κ α ι τ έ τ ο ι ε ς π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς , ό π ω ς σ τ ι ς Η Π Α .

Ο ι Η Π Α γ ι ό ρ τ α σ α ν τ η ν ε κ α τ ο σ τ ή ε π έ τ ε ι ο τ η ς ί δ ρ υ σ η ς τ ο υ ς , τ ο 1 8 7 6 , μ ε μ ι α μ ε γ α λ ε ι ώ δ η δ ι ε θ ν ή έ κ θ ε σ η σ τ η Φ ι λ α δ έ λ φ ε ι α , σ τ η ν ο π ο ί α π ρ ο έ β α λ α ν τ η ν ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή κα ι τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή π ρ ό ο δ ο τ η ς χ ώ ρ α ς . Ε κ ε ί π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ ε α π ό τ ο ν ε φ ε υ ρ έ τ η , τ ο ν Γ κ ρ ά χ α μ Μ π ε λ , έ ν α ν έ ο τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ό ε π ί τ ε υ γ μ α , τ ο τ η λ έ φ ω ν ο , π ο υ έ μ ε λ λ ε ν α α λ λ ά ξ ε ι τ ο ν κ ό σ μ ο ό σ ο ί σ ω ς κ α ν έ ν α ά λ λ ο επί-τ ε υ γ μ α . Ε κ ε ί π ρ ω τ ο π α ρ ο υ σ ι ά σ τ η κ ε ε π ί σ η ς η γ ρ α φ ο μ η χ α ν ή κ α ι τ ο κ ο ν σ ε ρ -

Οι δούλοι στις νότιες πολι-τείες πριν από τον Εμφύλιο «Οι νέγροι, που κατοικούν συνήθως σε καλύβες, εργάζο-νται σκληρά 16-18 ώρες την ημέρα, αποτελούν αντικείμενο καλύτερης μεταχείρισης στη Βιρτζίνια, αλλά είναι περισσό-τερο δυστυχείς στους ορυζώ-νες των Καρολίνων ζουν γενι-κώς σε άθλιες συνθήκες, πα-ραμένουν αμόρφωτοι [...]. Η αύ-ξηση του αριθμού των δούλων δεν μπορεί να παρακολουθή-σει την αύξηση της παραγω-γής που διπλασιάζεται κάθε δέκα έτη. Με όλα τα μέσα εφοδιάζουν τις αγορές δού-λων στις οποίες οι τιμές ανε-βαίνουν. Σε μερικές περιοχές μάλιστα επιδίδονται σε πραγ-ματική κτηνοτροφία "εγχρώ-μων κτηνών" [...]

Μ. Crouzet, Παγκόσμιος Ιστο-ρία του Πολιτισμού. Νεώτε-ροι Χρόνοι, Αφοί Συρόπουλοι, Αθήνα 1971, σ. 467-468.

Λιθογραφία για τον αμερικα-νικό Εμφύλιο από αγγλικό πε-ριοδικό. Οι Βρετανοί στήριζαν διακριτικά τους Νοτίους κατά τον αμερικανικό πόλεμο της Ανεξαρτησίας λόγω της αντίθε-σής τους με τις ΗΠΑ, όμως η υπεράσπιση της δουλείας από τη Συνομοσπονδία απέτρεψε πιο ένθερμη ταύτιση μαζί της.

β ο π ο ι η μ έ ν ο σ υ μ π υ κ ν ω μ έ ν ο γ ά λ α . Ε κ ε ί φ α ν έ ρ ω σ ε η ν έ α χ ώ ρ α τ ι ς π ρ ο ο π τ ι -κ έ ς κ α ι τ α π ε δ ί α σ τ α ο π ο ί α έ μ ε λ λ ε ν α α ν α π τ υ χ θ ε ί κα ι ν α α ν α δ ε ι χ θ ε ί σ τ α ε π ό μ ε ν α π ε ν ή ν τ α χ ρ ό ν ι α σ ε μ ε γ ά λ η π α γ κ ό σ μ ι α δ ύ ν α μ η .

Μ ε κ ι ν η τ ή ρ ι ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς έ ν α ν ι σ χ υ ρ ό α τ ο μ ι σ μ ό , π ί σ τ η σ τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α κ α ι τ η ν α ξ ι ο π ρ έ π ε ι α τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ , α φ ο σ ί ω σ η σ τ ι ς α ρ χ έ ς κα ι τ ι ς α ξ ί ε ς τ ι ς ο π ο ί ε ς κ λ η ρ ο ν ό μ η σ α ν α π ό τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς σ τ ο χ α σ τ έ ς , ι δ ίως α π ό τ ο ν Τζον Λοκ, α π ο δ ο χ ή τ ω ν ν ό μ ω ν τ η ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ς κ α ι α κ η δ ε μ ό ν ε υ τ η ς α γ ο ρ ά ς , ο ι π ρ ώ η ν Β ρ ε τ α ν ο ί έ π ο ι κ ο ι κ α ι σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί δ ι α μ ό ρ φ ω -σ α ν μ ι α δ υ ν α μ ι κ ή κ α ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή π ο λ ι τ ε ί α , π ο υ έ μ ε λ λ ε ν α σ π ε ύ σ ε ι δ ύ ο φ ο -ρ έ ς κ α τ ά τ ο ν 2 0 ό α ιώνα, γ ι α ν α σ ώ σ ε ι τ η σ π α ρ α σ σ ό μ ε ν η Ε υ ρ ώ π η σ ε δ ύ ο

π α γ κ ό σ μ ι ο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς - δ ύ ο π ο λ έ μ ο υ ς π ο υ τ ε ρ μ ά τ ι σ α ν τ η ν η γ ε μ ο -ν ί α τ η ς γ η ρ α ι ά ς ηπεί-ρ ο υ και μ ε τ έ φ ε ρ α ν ισχύ από τ η ν Ευρώπη στην υ π ε ρ α τ λ α ν τ ι κ ή π ρ ο έ -κ τ α σ ή τ η ς . Οι άλλες χώρες της αμερικανικής ηπείρου δεν α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ ις Η Π Α σ τ ο υ ς τ ο μ ε ί ς τ η ς οικο-νομ ικής και τ ε χ ν ο λ ο γ ι -κής α ν ά π τ υ ξ η ς και στον τ ο μ έ α τ η ς α ν ά π τ υ ξ η ς τ ω ν αντ ιπροσωπευτ ικών θ ε σ μ ώ ν . Μ ε α ν ά λ ο γ ο π λ ο ύ τ ο π ρ ώ τ ω ν υ λ ώ ν , α λ λ ά χ ω ρ ί ς τ η σ ύ ν θ ε -σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ κ α ι κ υ ρ ί ω ς χ ω ρ ί ς τ ο υ ς θ ε -σ μ ο ύ ς τ ω ν Η Π Α , ο ι χ ώ -ρ ε ς τ η ς Κ ε ν τ ρ ι κ ή ς κα ι τ η ς Νότ ιας Αμερικής δεν

Ο Αβραάμ Λίνκολν για την κατάργηση της δουλείας «Παραχωρώντας ελευθερία ατούς σκλάβους, διασφα-λίζουμε την ελευθερία των ελευθέρων - αξιοπρεπείς και ως προς ό,τι δίνουμε και ως προς ό,τι διατη-ρούμε. Θα σώσουμε αξιο-πρεπώς ή αθλίως θα χάσου-με την τελευταία καλή ελπίδα του κόσμου». Απόσπασμα από το ετήσιο προεδρικό μήνυμα στο Κογκρέσο, την 1η Δεκεμ-βρίου 1862. The Collected Works of Abraham Lincoln, τ. 5 (1953), σ. 537. Στο συλ-λογικό History in Quotations, επιμ. M.J.Cohen, J.Major, Cassel, London, 2004, σ. 591.

α ν α π τ ύ χ θ η κ α ν α ν α λ ό γ ω ς κα ι π α ρ ο υ σ ί α σ α ν σ ο β α ρ έ ς υ σ τ ε ρ ή σ ε ι ς . Σ ύ ν τ ο μ α ο ι χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς π ε ρ ι ή λ θ α ν , ό π ω ς ά λ λ ω σ τ ε κ α ι π ο λ λ έ ς ά λ λ ε ς υ π α ν ά π τ υ κ τ ε ς χ ώ ρ ε ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ , σ ε έ ν α κ α θ ε σ τ ώ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς κ η δ ε μ ο ν ί α ς π ο υ ή λ ε γ χ α ν ο ι Η Π Α κ α ι ο ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά ι σ χ υ ρ έ ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , ιδ ίως η Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι η Γ ε ρ μ α ν ί α , ο ι ο π ο ί ε ς π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ά ε κ τ ό π ι σ α ν ο λ ο σ χ ε ρ ώ ς τ ι ς π α λ α ι έ ς αποι -κ ι ο κ ρ α τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς , τ η ν Ισπαν ία κ α ι τ η ν Π ο ρ τ ο γ α λ ί α . Ή τ α ν η ε π ο χ ή τ η ς ν έ α ς α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α ς , τ ο υ ιμπεριαλισμού*, ό π ω ς ο ν ο μ ά σ τ η κ ε .

Ο Αβραάμ Λίνκολν για την κατάργηση της δουλείας «Παραχωρώντας ελευθερία ατούς σκλάβους, διασφα-λίζουμε την ελευθερία των ελευθέρων - αξιοπρεπείς και ως προς ό,τι δίνουμε και ως προς ό,τι διατη-ρούμε. Θα σώσουμε αξιο-πρεπώς ή αθλίως θα χάσου-με την τελευταία καλή ελπίδα του κόσμου». Απόσπασμα από το ετήσιο προεδρικό μήνυμα στο Κογκρέσο, την 1η Δεκεμ-βρίου 1862. The Collected Works of Abraham Lincoln, τ. 5 (1953), σ. 537. Στο συλ-λογικό History in Quotations, επιμ. M.J.Cohen, J.Major, Cassel, London, 2004, σ. 591.

Ο Αβραάμ Λίνκολν για την κατάργηση της δουλείας «Παραχωρώντας ελευθερία ατούς σκλάβους, διασφα-λίζουμε την ελευθερία των ελευθέρων - αξιοπρεπείς και ως προς ό,τι δίνουμε και ως προς ό,τι διατη-ρούμε. Θα σώσουμε αξιο-πρεπώς ή αθλίως θα χάσου-με την τελευταία καλή ελπίδα του κόσμου». Απόσπασμα από το ετήσιο προεδρικό μήνυμα στο Κογκρέσο, την 1η Δεκεμ-βρίου 1862. The Collected Works of Abraham Lincoln, τ. 5 (1953), σ. 537. Στο συλ-λογικό History in Quotations, επιμ. M.J.Cohen, J.Major, Cassel, London, 2004, σ. 591.

Ερωτήσεις

Ο Αβραάμ Λίνκολν για την κατάργηση της δουλείας «Παραχωρώντας ελευθερία ατούς σκλάβους, διασφα-λίζουμε την ελευθερία των ελευθέρων - αξιοπρεπείς και ως προς ό,τι δίνουμε και ως προς ό,τι διατη-ρούμε. Θα σώσουμε αξιο-πρεπώς ή αθλίως θα χάσου-με την τελευταία καλή ελπίδα του κόσμου». Απόσπασμα από το ετήσιο προεδρικό μήνυμα στο Κογκρέσο, την 1η Δεκεμ-βρίου 1862. The Collected Works of Abraham Lincoln, τ. 5 (1953), σ. 537. Στο συλ-λογικό History in Quotations, επιμ. M.J.Cohen, J.Major, Cassel, London, 2004, σ. 591.

1. Γιατί ο αμερικανικός Εμφύλιος Π ό λ ε μ ο ς συνέβαλε στη ραγδαία ο ικονομική και β ιομηχανική ανάπτυξη των βόρε ιων πολιτειών;

Ο Αβραάμ Λίνκολν για την κατάργηση της δουλείας «Παραχωρώντας ελευθερία ατούς σκλάβους, διασφα-λίζουμε την ελευθερία των ελευθέρων - αξιοπρεπείς και ως προς ό,τι δίνουμε και ως προς ό,τι διατη-ρούμε. Θα σώσουμε αξιο-πρεπώς ή αθλίως θα χάσου-με την τελευταία καλή ελπίδα του κόσμου». Απόσπασμα από το ετήσιο προεδρικό μήνυμα στο Κογκρέσο, την 1η Δεκεμ-βρίου 1862. The Collected Works of Abraham Lincoln, τ. 5 (1953), σ. 537. Στο συλ-λογικό History in Quotations, επιμ. M.J.Cohen, J.Major, Cassel, London, 2004, σ. 591.

2 . Ποιες δ ι α φ ο ρ έ ς από τις ΗΠΑ. παρουσίαζαν οι χ ώ ρ ε ς της Κεντρικής και της Νότ ιας Αμερ ικής ; Πού οφε ίλονταν οι δ ι α φ ο ρ έ ς αυτές;

Ο Αβραάμ Λίνκολν για την κατάργηση της δουλείας «Παραχωρώντας ελευθερία ατούς σκλάβους, διασφα-λίζουμε την ελευθερία των ελευθέρων - αξιοπρεπείς και ως προς ό,τι δίνουμε και ως προς ό,τι διατη-ρούμε. Θα σώσουμε αξιο-πρεπώς ή αθλίως θα χάσου-με την τελευταία καλή ελπίδα του κόσμου». Απόσπασμα από το ετήσιο προεδρικό μήνυμα στο Κογκρέσο, την 1η Δεκεμ-βρίου 1862. The Collected Works of Abraham Lincoln, τ. 5 (1953), σ. 537. Στο συλ-λογικό History in Quotations, επιμ. M.J.Cohen, J.Major, Cassel, London, 2004, σ. 591.

3 . Ν α σχολιάσετε τη φράση του Α β ρ α ά μ Λίνκολν: «Παραχωρώντας ελευθερία στους σκλάβους , δ ιασφαλ ίζουμε την ελευθερ ία των ελευθέρων».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ (1871-1914)

Η περίοδος από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο χαρακτηρίζεται από τη δυναμική έξοδο των Ευρωπαίων στον υπανάπτυκτο οικονομικά κόσμο της Αφρικής και της Ασίας, με απώτερο σκοπό την αναζήτηση νέων αγορών και πηγών ενέργειας, αλλά και από την ακλόνητη πίστη στην ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού και στο χρέος εξαγωγής αξιών, θεσμών και φιλανθρωπίας. Η νέα αυτή αποικιοκρατία έμεινε γνωστή ως ιμπεριαλισμός.

Την ίδια περίοδο η κατάσταση για το ελληνικό κράτος, μισό αιώνα από την ίδρυσή του (1830), δεν ήταν η αναμενόμενη. Δεν είχαν απελευθερωθεί ακόμη τα «αλύτρωτα» μέρη του έθνους. Το πολιτικό σύστημα, παρά την εισαγωγή συνταγματικών θεσμών το 1844 και το 1864, διαιώνιζε την παλαιά μορφή διακυβέρνησης από τους αιρετούς άρχοντες. Η χώρα παρέμενε χώρα γεωργών και κτηνοτρόφων. Μόνον το εμπόριο παρουσίαζε αξιόλογη ανάπτυξη, χάρη στους Έλληνες της Διασποράς. Εθνική προτεραιότητα δεν αποτελούσε ο εκσυγχρονισμός του κράτους και της κοινωνίας, αλλά η απελευθέρωση των «αλύτρωτων ιστορικών εδαφών».

Τον εκσυγχρονισμό της χώρας τόλμησε το 1880 ο Χαρίλαος Τρικούπης, που προώθησε ευρύ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και εκτέλεσης δημόσιων έργων.

Το έργο του Χ. Τρικούπη συνέχισε ο Ελ. Βενιζέλος, ο οποίος είχε προσκληθεί από την ηγεσία του Στρατιωτικού Συνδέσμου, μετά το Κίνημα στο Γουδή (1909), για να διαπραγματευτεί με την πολιτειακή και την πολιτική ηγεσία του τόπου ευρύτατες συνταγματικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις.

Στη Βαλκανική Χερσόνησο την ίδια περίοδο υπάρχει μεγάλη κινητικότητα. Το εθνικό κίνημα των Ελλήνων υπήρξε πρότυπο για όλους τους λαούς της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι και τέλος οι Αλβανοί απέκτησαν την ελευθερία τους.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) επρόκειτο να αλλάξουν δραστικά τα σύνορα στα κράτη της περιοχής. Στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο η Ελλάδα, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βουλγαρία απέσπασαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία τα ευρωπαϊκά εδάφη που διεκδικούσαν. Στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο η Ελλάδα, η Σερβία και η Ρουμανία πολέμησαν εναντίον της Βουλγαρίας, λόγω των αυξημένων απαιτήσεων της τελευταίας στο μοίρασμα των εδαφών.

1. Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Τα αίτ ια της αποικ ιοκρατ ίας . Κοινή βάση ό λ η ς τ η ς δ υ ν α μ ι κ ή ς ε ξ ό δ ο υ τ ω ν π ρ ο η γ μ έ ν ω ν χ ω ρ ώ ν τ η ς Ευρώπης , από τ α μ έ σ α τ ο υ 19ου α ιώνα έ ω ς τ ο ν Ά Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο , στον υπανάπτυκτο ο ικονομικά κόσμο τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς

και τ η ς Ασίας α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν η α ν α ζ ή τ η σ η α γ ο ρ ώ ν και πηγών πρώτων υλών, η α κ λ ό ν η τ η πίστη στην α ν ω τ ε ρ ό τ η τ α τ ο υ δυτ ικού πολιτ ισμού και στο χ ρ έ ο ς τ η ς ε ξ α γ ω γ ή ς τ ω ν αξ ιών και των θ ε σ μ ώ ν τ ο υ , κ α θ ώ ς και η φιλανθρωπία.

Κ α τ ά τ ο υ ς ν ε ό τ ε ρ ο υ ς χ ρ ό ν ο υ ς , από τ ο ν 16ο α ιώνα και ε ξ ή ς , αποικίες εί-χαν ιδρύσε ι η Ισπανία, η Π ο ρ τ ο γ α λ ί α , η Αγγλ ία , η Γαλλ ία και η Ολλανδ ία , κυρ ίως στην Α μ ε ρ ι κ ή και στην Ασία. Βασικά στο ιχε ία όλων αυτών των αποι-κιών ή τ α ν η ε γ κ α τ ά σ τ α σ η εποίκων από τ ι ς μ η τ ρ ο π ό λ ε ι ς και η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ω ν κοινοτήτων των εποίκων ως πυρήνων τ η ς εν γ έ ν ε ι ο ικονομικής, κοινω-νικής, πολιτ ικής και πολιτ ιστικής ζωής τ ω ν αποικιών.

Αποικ ιοκρατ ία και ιμπεριαλισμός. Η ν έ α αποικ ιοκρατία , ω ς ιστορικό φ α ι ν ό μ ε -νο που έμε ινε γνωστό ω ς ιμπεριαλ ισμός (από τ ο ν λατινικό ό ρ ο «imperium»: α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ) , δ ι έ φ ε ρ ε από τ ι ς π ρ ο γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς φ ά σ ε ι ς τ ο υ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ από τ η ν ε ξ ή ς άποψη: ο ι ν έ ε ς αποικ ί ες δ ε δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν από τ ο δ η μ ο γ ρ α -φ ι κ ό π λ ε ό ν α σ μ α ή από α ν ε π ι θ ύ μ η τ ε ς θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ έ ς ή ά λ λ ε ς ο μ ά δ ε ς τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , ο ύ τ ε α ν έ π τ υ ξ α ν τ ο υ ς θ ε σ μ ο ύ ς τ ω ν μ η τ ρ ο π ό λ ε ω ν τ η ς γ η ρ α ι ά ς ηπε ίρου . Ο ι ν έ ε ς αποικ ί ες ε γ κ α θ ι δ ρ ύ θ η κ α ν από χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ -ρώπης και από τ ι ς Η Π Α σε υ π α ν ά π τ υ κ τ ε ς ο ικονομικά και α ν ί σ χ υ ρ ε ς στρατ ιω-τ ι κ ά π ε ρ ι ο χ έ ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ , ιδ ίως σ τ η ν Α φ ρ ι κ ή , τ η ν Ασία και τ ο ν Ε ιρην ικό

Χάρτης της αποικιοκρατίας, ο οποίος αποτυπώνει την παγκοσμιότητα του φαινομένου. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα ο ανταγωνισμός των ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων κορυφώθηκε και οι δυτικές αυτοκρατορίες μοιράστηκαν σχεδόν ολόκληρη την Αφρική, τη νοτιοανατολική Ασία και τα νησιά του Ειρηνικού.

Ο ύμνος της αποικιοκρατίας «Το χρέος του λευκού ανθρώπου» («The bur-den of the white man»), του P. Κίπλινγκ

«Επωμιστείτε το χρέος του λευκού ανθρώπου Δώστε τροφή στα πεινασμένα στόματα Και σταματήστε την επιδημία. Και μόλις πλησιάσετε τον σκοπό σας, Και κατορθώσετε ό,τι χάριν των άλλων επιδιώκετε, Δείτε πώς η τεμπελιά και η τρέλα των απίστων Καταστρέφουν όλη την ελπίδα σας [...]. Επωμιστείτε το χρέος του λευκού ανθρώπου, Θερίστε ό,τι υπήρξε ανέκαθεν η ανταμοιβή του: Την αποδοκιμασία εκείνων που προστατεύει [...]».

Ω κ ε α ν ό , μ ε τ ο ν ε ξ α ν α γ κ α σ μ ό ή τ η χ ρ ή σ η β ί α ς , γ ι α ν α ε ξ υ π η ρ ε τ ή σ ο υ ν κ υ -ρ ί ω ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά κ α ι σ τ ρ α τ η γ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α τ ω ν μ η τ ρ ο π ο λ ι τ ι κ ώ ν χ ω ρ ώ ν . Α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α και ε θ ν ι κ ι σ μ ό ς . Η ε ξ υ π η ρ έ τ η σ η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν κα ι σ τ ρ α τ η γ ι -κών σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν δ ε ν ή τ α ν ω σ τ ό σ ο τ ο μ ο ν α δ ι κ ό κ ί ν η τ ρ ο , ό π ω ς π ρ ο α ν α -φ έ ρ θ η κ ε . Η α π ό κ τ η σ η απο ικ ιών σ ε υ π α ν ά π τ υ κ τ ε ς κ α ι ε ν π ο λ λ ο ί ς ά γ ν ω σ τ ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ υ π ή ρ ξ ε ε θ ν ι κ ή ε π ι δ ί ω ξ η , π ο υ α π έ κ τ η σ ε λ α ϊ κ ή υ π ο σ τ ή -ρ ι ξ η . Ο ι α π ο ι κ ί ε ς σ τ ο ν υ π α ν ά π τ υ κ τ ο κ α ι α ν α ξ ι ο π α θ ο ύ ν τ α κ ό σ μ ο τ η ς Α φ ρ ι -κ ή ς κ α ι τ η ς Α σ ί α ς έ φ τ α σ α ν ν α θ ε ω ρ ο ύ ν τ α ι ε π ι β ρ ά β ε υ σ η τ ω ν δ υ ν α τ ο τ ή τ ω ν κ α ι τ η ς ι σ χ ύ ο ς μ ι α ς χ ώ ρ α ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς κ α ι σ τ ό χ ο ς ε θ ν ι κ ό ς . Η α π ο ι κ ι ο κ ρ α -

Η κριτική του ιμπεριαλισμού «Δεν υποστήριζαν όλοι οι διανοούμενοι του δυτικού κόσμου την αποικιοκρατία. Ο Αμερικανός λογοτέχνης Μαρκ Τουέιν, θέλοντας να στηλιτεύσει την ιμπεριαλι-στική πολιτική της χώρας του, η οποία επιτέθηκε το 1899 στις Φιλιππίνες, δημο-σίευσε το παρακάτω κείμε-νο με τον τίτλο "Η πολεμική προσευχή" (The War Prayer). Στο κείμενο αυτό περιγρά-φει μια ομαδική δέηση στην εκκλησία υπέρ της επιτυ-χίας του αμερικανικού στρα-τού στον πόλεμο κατά των Φιλιππίνων αλλά με παρά-δοξο τρόπο: υποτίθεται ότι ένας αγγελιαφόρος του Θεού επισκέπτεται αόρατος την εκκλησία, διαβάζει τις κρυφές σκέψεις των δεο-μένων και τις καταγράφει αντί της φανερής προσευχής: "Κύριε και Θεέ μας, βοήθη-σέ μας να διαλύσουμε τους στρατιώτες τους με τις οβί-δες μας βοήθησέ μας να καλύψουμε τους χαρωπούς αγρούς τους με τις ωχρές μορφές των νεκρών πατριω-τών τους βοήθησέ μας να πνίξουμε τη βροντή των όπλων μας στα ουρλιαχτά των πληγωμένων τους [...] βοήθησέ μας να σφίξουμε τις καρδιές των αθώων γυναι-κών τους με ανώφελη οδύνη-βοήθησέ μας να τις διώξουμε από τα σπίτια τους, με τα μι-κρά παιδιά τους να περιπλα-νώνται χωρίς φίλους στην ερημωμένη γη τους, ρακέν-δυτες, πεινασμένες και διψα-σμένες [...]".

Κατά τη δεκαετία του 1960 το κείμενο αυτό ανατυπώθη-κε σε φυλλάδιο από τους ακτιβιστές κατά του πολέ-μου στο Βιετνάμ». Frederick Anderson (ed.), A Pen Warmed Up in Hell: Mark Twain in Protest, Harper, New York 1972, σ. 110-111.

τ ί α ή τ α ν ά ρ ρ η κ τ α κα ι ο ρ γ α ν ι κ ά σ υ ν δ ε δ ε μ έ ν η μ ε τ ο ν ε θ ν ι κ ι σ μ ό , ε ν ώ σ τ ο ν πυ-ρ ή ν α τ η ς υ π ή ρ χ ε τ ο σ τ ο ι χ ε ί ο τ ο υ μ ε σ σ ι α ν ι σ μ ο ύ * κ α ι τ η ς ε θ ν ι κ ή ς α π ο σ τ ο -λ ή ς . Ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί α ν α φ έ ρ ο ν τ α ν σ τ ο « χ ρ έ ο ς του λευκού ανθρώπου» (the white man's burden), ο ι Γάλλο ι στην «πολ ι τ ιστ ική τους αποστολή»(mission civilisatrice). Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί κ α ι ο ι Β έ λ γ ο ι μ ε α ν ά λ ο γ ε ς α ν α φ ο ρ έ ς . Σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς ί δ ι α ς ε θ ν ι κ ή ς έ ξ α ρ σ η ς δ ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι κα ι σ τ ο ό ρ α μ α τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν α υ τ ή ς τ η ς ε π ο χ ή ς , τ ο ό ρ α μ α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α π ό τ η ν ο π ο ί α α ν έ μ ε ν α ν ν α «φωτίσει» ω ς φ ω τ ο β ό λ ο ς «φάρος» κ α ι ν α α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ε ι τ η ν «καθ' ημάς Ανατολή».

Η Β ρ ε τ α ν ί α έ σ π ε υ σ ε ν α π ρ ο σ θ έ σ ε ι σ τ ι ς π α λ α ι έ ς τ η ς α π ο ι κ ί ε ς ν έ ε ς , ι δ ί ω ς σ τ η ν Α φ ρ ι κ ή : τ η ν Α ί γ υ π τ ο κ α ι τ ο Σ ο υ δ ά ν , κ α θ ώ ς κα ι τ η Ν ό τ ι α Α φ ρ ι κ ή . Κ α τ ε ί -χ ε ή δ η τ η ν Ινδ ία κα ι τ ο Π α κ ι σ τ ά ν , κ α θ ώ ς κ α ι ά λ λ α σ τ ρ α τ η γ ι κ ά σ η μ ε ί α σ τ η ν ίδ ια π ε ρ ι ο χ ή . Ο Κ α ν α δ ά ς κ α ι η Α υ σ τ ρ α λ ί α α π έ κ τ η σ α ν τ η ν ίδ ια ε π ο χ ή κ α θ ε -σ τ ώ ς α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η ς , α λ λ ά π α ρ έ μ ε ι ν α ν τ μ ή μ α τ α τ η ς Β ρ ε τ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α -τ ο ρ ί α ς κα ι κατόπιν τ η ς Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Η Γ α λ λ ί α , π α λ α ι ά αποι -κ ι ο κ ρ α τ ι κ ή δ ύ ν α μ η κα ι α υ τ ή , κ α τ έ λ α β ε τ η β ο ρ ε ι ο δ υ τ ι κ ή Α φ ρ ι κ ή , γ ι α ν α α κ ο -λ ο υ θ ή σ ο υ ν η Γ ε ρ μ α ν ί α , τ ο Β έ λ γ ι ο κ α ι η Ι τ α λ ί α σ τ η ν κ ε ν τ ρ ι κ ή Α φ ρ ι κ ή . Τ ο πα-ρ ά δ ε ι γ μ α τ ω ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν χ ω ρ ώ ν α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν κ α ι δ ύ ο ε ξ ω ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς β ι ο μ η χ α ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς , ο ι Η Π Α κ α ι η Ιαπωνία , ο ι ο π ο ί ε ς ε ν ε π λ ά κ η σ α ν σ τ η ν α ν α τ ο λ ι κ ή Ασ ία . Η Ρ ω σ ί α ε ξ α π λ ώ θ η κ ε σ τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο , σ τ η ν κ ε ν τ ρ ι κ ή Α σ ί α κ α ι σ τ η Σ ι β η ρ ί α .

Η επιβολή τ η ς Δ ύ σ η ς σ τ ο ν υπόλοιπο κ ό σ μ ο . Σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ ο υ κό-σ μ ο υ ο ι δ υ τ ι κ ο ί α π ο ι κ ι ο κ ρ ά τ ε ς δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν θ ε σ μ ο ύ ς δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η ς κα ι ε θ ν ι κ έ ς ε ν ό τ η τ ε ς σ τ η θ έ σ η τ ω ν κ α τ α κ ε ρ μ α τ ι σ μ έ ν ω ν γ λ ω σ σ ι κ ά κ α ι θ ρ η σ κ ε υ -τ ι κ ά α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν σ υ ν ό λ ω ν , ό π ω ς ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί σ τ η β ο ρ ε ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή κ α ι τ η ν ό τ ι α Α φ ρ ι κ ή , κ α θ ώ ς κ α ι σ τ η ν Ινδία . Λ ι γ ό τ ε ρ ο α ν θ ε κ τ ι κ ο ί υ π ή ρ ξ α ν ο ι θ ε σ μ ο ί π ο υ δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν ο ι Γ ά λ λ ο ι , ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί , ο ι Β έ λ γ ο ι κα ι ο ι Ι τ α λ ο ί σ τ ι ς δ ι κ έ ς τ ο υ ς α π ο ι κ ί ε ς . Σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς σ χ η μ α τ ί σ τ η κ α ν α π ο ι κ ί ε ς χ ω ρ ί ς ά λ λ ο ν σ υ ν ε κ τ ι κ ό δ ε σ μ ό ε κ τ ό ς α π ό τ ι ς α ρ χ έ ς τ ω ν α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ώ ν . Ο ι α π ο ι κ ί ε ς α υ τ έ ς α π ο τ έ λ ε σ α ν κ α τ ά τ ο ν 2 0 ό α ι ώ ν α , ό τ α ν α π έ κ τ η σ α ν τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ ς , π ρ ο β λ η μ α τ ι κ ά ε θ ν ι κ ά κ ρ ά τ η χ ω ρ ί ς σ υ ν ο χ ή , σ τ α ο π ο ί α ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν σ κ λ η ρ ο ί ε μ φ ύ λ ι ο ι π ό λ ε μ ο ι .

Η ε υ ρ ω π α ϊ κ ή α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α τ ο υ 1 9 ο υ α ι ώ ν α ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ε τ η δ ι ε ί σ δ υ σ η τ ο υ δ υ τ ι κ ο ύ α ν θ ρ ώ π ο υ σ τ ο ν ε ξ ω ε υ ρ ω π α ϊ κ ό κ ό σ μ ο , η ο π ο ί α ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι τ ο ν 1 6 ο α ι ώ ν α , κα ι τ ο ν π ρ ο σ έ δ ε σ ε σ τ ο ν δ υ τ ι κ ό κ ό σ μ ο . Ο δ υ τ ι κ ό ς ά ν θ ρ ω π ο ς π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α ε ν σ ω μ α τ ώ σ ε ι σ τ ο ν δ υ τ ι κ ό π ο λ ι τ ι σ μ ό λ α ο ύ ς μ ε κ ο ι ν ω ν ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η κ α ι π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς α π ό τ ο ν δ υ τ ι κ ό , ν α τ ο υ ς «προικο-δ ο τ ή σ ε ι » μ ε θ ε σ μ ο ύ ς α ν ά λ ο γ ο υ ς π ρ ο ς τ ο υ ς δ ι κ ο ύ ς τ ο υ . Τ α υ τ ο χ ρ ό ν ω ς ο ι π ρ ώ τ ε ς ύ λ ε ς κα ι ο ι π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ω ν αποικ ιών π ρ ο σ α ρ μ ό -σ τ η κ α ν έ τ σ ι , ώ σ τ ε ν α ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ ν ό χ ι α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά τ ι ς α ν ά γ κ ε ς τ ω ν γ η γ ε -ν ώ ν κ α τ ο ί κ ω ν , α λ λ ά κ α ι τ ι ς π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς α ν ά γ κ ε ς τ ω ν μ η τ ρ ο π ο λ ι τ ι κ ώ ν χ ω -ρών. Σ ε π ο λ λ έ ς α π ο ι κ ί ε ς ο δ υ τ ι κ ό ς ά ν θ ρ ω π ο ς ε ξ ά ρ θ ρ ω σ ε π α ρ α δ ο σ ι α κ έ ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς δ ο μ έ ς χ ω ρ ί ς ν α δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι σ τ η θ έ σ η τ ο υ ς β ι ώ σ ι μ ο υ ς δ υ τ ι -κ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς , α λ λ ά , π α ρ ' ό λ α α υ τ ά , κ α τ ό ρ θ ω σ ε ν α ε ξ α λ ε ί ψ ε ι θ α ν α τ η φ ό -ρ ε ς ε π ι δ η μ ί ε ς , τ η δ ο υ λ ε ί α κ α ι ά λ λ ε ς ε ν δ η μ ι κ έ ς μ ά σ τ ι γ ε ς .

Ερωτήσεις 1. Ν α σ υ γ κ ρ ί ν ε τ ε τη θ έ σ η που παίρνουν απέναντ ι στην αποικ ιοκρατ ία ο Α γ γ λ ο ς Ρ. Κίπλιγκ και ο Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς Μ . Τουέ ι ν και να συζητήσετε την επ ιχ ε ιρηματο -λ ο γ ί α τους . 2 . Π ο ι ε ς ήταν οι κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς συνέπε ι ε ς της απο ικ ιοκρατ ίας γ ια τ ις χ ώ ρ ε ς στις ο π ο ί ε ς αυτή επιβλήθηκε ;

2. Η ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ Η διε ίσδυση στην Α σ ί α . Η Δ ύ σ η , ιδ ίως η Ευρώπη, δ ι ε ί σ δ υ σ ε στην Α ν α τ ο λ ή , κ α τ έ λ α β ε τ μ ή μ α τ ά τ η ς , δ ι α μ ό ρ φ ω σ ε ε ν ό τ η τ ε ς ε κ ε ί που δ ε ν υπήρχαν , ε ξ ή -γ α γ ε π ρ ο ϊ ό ν τ α τ η ς και θ ε σ μ ο ύ ς , ε ν ώ τ α υ τ ο χ ρ ό ν ω ς έ π λ α σ ε μια ν ο η τ ή Ανα-τ ο λ ή , γ ι α ν α υ π η ρ ε τ ή σ ε ι ι δ ε ο λ ο γ ι κ έ ς κα ι α ι σ θ η τ ι κ έ ς α ν ά γ κ ε ς τ η ς : μ υ σ τ η -ρ ι ώ δ η ς κα ι α ιν ιγματ ική , ε λ κ υ σ τ ι κ ή κα ι επ ίφοβη , η Α ν α τ ο λ ή α υ τ ή δ ε ν έ π α υ σ ε ν α σ α γ η ν ε ύ ε ι και ν α π ρ ο β λ η μ α τ ί ζ ε ι τ η Δ ύ σ η , ώσπου οι ίδιοι ο ι λ α ο ί τ η ς ε ι σ ή λ θ α ν δ υ ν α μ ι κ ά στο δ ι ε θ ν έ ς π ρ ο σ κ ή ν ι ο κα ι π ρ ο σ π ά θ η σ α ν ν α α ν τ ι μ ε τ ω -πίσουν τ η Δ ύ σ η με ίσους ό ρ ο υ ς .

Σ ε α ν τ ί θ ε σ η προς τ η ν Αφρική , τ η ν Α μ ε ρ ι κ ή ή τ η ν Ωκεαν ία , η Ασία δ ε ν υπέ-κ υ ψ ε στην Ευρώπη αμαχητ ί ή με α ν ά λ ο γ η ευκολ ία . Η Ασία υ π ή ρ ξ ε τ ο λ ίκνο σπουδα ίων πολιτισμών, κ α θ ώ ς και τ ω ν τρ ιών πιο δυναμικών και επεκτατ ικών θ ρ η σ κ ε ι ώ ν τ ο υ κόσμου, τ ο υ ιουδα ϊσμού , τ ο υ ισλαμισμού και τ ο υ χριστιανι-σμού . Α υ τ ή η Ασία λοιπόν υ π ή ρ ξ ε η α χ α ν ή ς έ κ τ α σ η ε ν ό ς ε υ ρ έ ο ς δ ι α δ ρ ό μ ο υ μ ή κ ο υ ς 6 . 0 0 0 περίπου χ ιλ ιομέτρων, από τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο έ ω ς τ η Μ ο γ γ ο λ ί α , τ ο υ ζ ω τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ τ ω ν ν ο μ ά δ ω ν . Α υ τ ό ς ο δ ι ά δ ρ ο μ ο ς , η λ ε γ ό μ ε ν η «Κεντρική Ασία», έ σ τ ε λ ν ε κ ύ μ α τ α ε π ι δ ρ ο μ έ ω ν στην Ευρώπη από τ ο υ ς α ρ χ α ί ο υ ς χ ρ ό -ν ο υ ς και γ ι α τ α επόμενα χίλια τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν χρόνια . Ή τ α ν επίσης η νοτ ιοδυτ ι -κή Ασία, η ισλαμική Ασία, από τ η Μ ι κ ρ ά Ασία έ ω ς τ ο ν Ινδικό Κ α ύ κ α σ ο η Ινδία, η Κίνα και η Ιαπωνία. Εδώ θ α π α ρ ο υ σ ι α σ τ ο ύ ν οι τ ρ ε ι ς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς χ ώ ρ ε ς . Η Ινδ ία . Τ η μακρα ίωνη σ υ μ β ί ω σ η ινδου ιστών* και μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ω ν κ υ ρ ί α ρ χ ω ν και λ α ώ ν α κ ο λ ο ύ θ η σ ε , τ ο ν 11ο και τ ο ν 12ο αιώνα, η ρ α γ δ α ί α κ α τ ά κ τ η σ η τ η ς χ ώ ρ α ς α υ τ ή ς από τ ο υ ρ κ ι κ ά φ ύ λ α , που ε ι σ έ β α λ α ν από τ ο ν β ο ρ ρ ά και ε π έ β α -λ α ν τ η ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ ς στο β ό ρ ε ι ο τ μ ή μ α τ η ς χ ε ρ σ ο ν ή σ ο υ . Σ τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ 1 4 ο υ α ιώνα η Ινδία έγ ινε σ τ ό χ ο ς τ ω ν ν έ ω ν κατακτητών , τ ω ν ο ρ δ ώ ν τ ο υ

Χάρτης της Απω Ανατολής. Στην περιοχή είχαν διεισδύσει οι δυ-τικές, κυρίως ευρωπαϊκές, αποι-κιοκρατικές δυνάμεις, ενώ μετά τα μέσα του 19ου αιώνα και η ίδια η Ιαπωνία εξέθρεψε φιλο-δοξίες επεκτατισμού, αποκτώ-ντας σταδιακά επιρροή σε νησιά του Ειρηνικού, στην Κορέα, τη σημερινή Ταϊβάν και τη μισή Σα-χαλίνη.

Οι Πόλεμοι του Οπίου και οι συνέπειες τους για την Κίνα Έτσι ονομάστηκαν δύο πόλε-μοι που διεξήχθησαν ανάμεσα στη Βρετανία και την Κίνα (1839-1842 και 1856-1860 στον δεύτερο πόλεμο η Βρε-τανία είχε σύμμαχο τη Γαλ-λία) με αφορμή την απαγό-ρευση της εισαγωγής οπίου στην Κίνα. Η απαγόρευση αυτή, που οφειλόταν στη με-γάλη διαρροή συναλλάγμα-τος από την Κίνα, έπληττε τα εμπορικά συμφέροντα των Βρετανών και γενικότερα των Ευρωπαίων και προκάλεσε την ένοπλη αντίδρασή τους. «Η επέκταση της οικονομι-κής κυριαρχίας των Μεγά-λων Δυνάμεων στον ευρύτε-ρο χώρο της Αφρικής και της Ασίας έδωσε την αφορμή για την επινόηση μορφών έμ-μεσου ελέγχου αποικιακού χαρακτήρα στο εσωτερικό χωρών που διατηρούσαν τυ-πικά την ανεξαρτησία τους. Η επιβολή αυτή έμελλε να προσλάβει την ακραία έκ-φραση της στην περίπτωση ειδικότερα της Κίνας [...]. Στην Κίνα η επιβολή του συλ-λογικού ευρωπαϊκού ελέγ-χου βασίζεται σε μια σειρά από ετεροβαρείς συνθήκες που καθιερώνουν την κυριαρ-χική εμπορική και οικονομική διείσδυση στο εσωτερικό της αχανούς αλλά και ευάλωτης αυτοκρατορίας. Η εθνική κινε-ζική εξέγερση, το 1900, θα καταπνιγεί από μικτό στρα-τιωτικό άγημα Ευρωπαίων, Ιαπώνων και Αμερικανών! Τότε κάνει την εμφάνισή της ως αποικιακή δύναμη και η Ιαπωνία, με την επιβολή προ-τεκτοράτου στην Κορέα (1905)». Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Η οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας. Ιστορική επισκό-πηση, Σάκκουλας, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 1996, σ. 46.

Τ α μ ε ρ λ ά ν ο υ , που αποχώρησαν γ ρ ή γ ο ρ α , α φ ο ύ όμως προκάλεσαν τ ο ν πολι-τ ικό κατακερματ ισμό τ η ς . Τ έ λ ο ς , τ ο ν 16ο αιώνα ν έ ο ς κυρ ίαρχος ε ι σ έ β α λ ε στη χώρα, α υ τ ή τ η φ ο ρ ά από τ ο Αφγαν ιστάν , ιδρύοντας τ η δ υ ν α σ τ ε ί α τ ω ν Μ ο γ γ ό λ ω ν , την οποία βρήκαν οι Π ο ρ τ ο γ ά λ ο ι έμποροι και κατόπιν οι Ά γ γ λ ο ι κ α τ α κ τ η τ έ ς . Δ ι α σ η μ ό τ ε ρ ο ς όλων τ ω ν η γ ε μ ό ν ω ν τ η ς δυναστε ίας τ ω ν Μ ο γ γ ό -λων (1526 -1707 ) υπήρξε ο Ακμπάρ ( 1556 -1605 ) , τ ο υ οποίου η λ α μ π ρ ή βασι-λ ε ί α συνέπεσε με αυτήν τ η ς Ε λ ι σ ά β ε τ Α' τ η ς Αγγλ ίας (1558 -1603 ) , κ α θ ώ ς και με αυτήν ε ν ό ς άλλου η γ ε μ ό ν α μ ε γ ά λ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , τ ο υ Φιλίππου Β' τ η ς Ισπανίας (1556-1598) .

Ο μ ε γ ά λ ο ς Π ο ρ τ ο γ ά λ ο ς θ α λ α σ σ ο π ό ρ ο ς Β ά σ κ ο ν τ α Γ κ ά μ α ά ν ο ι ξ ε σ τ ο υ ς Π ο ρ τ ο γ ά λ ο υ ς π ρ ώ τ α κ α ι κατόπιν σ τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς Ε υ ρ ω π α ί ο υ ς ε μ π ό ρ ο υ ς τ η δ υ τ ι κ ή α κ τ ή τ η ς Ι ν δ ί α ς , τ η ν α κ τ ή τ ο υ Μ α λ α μ π ά ρ , μ ε τ ο πε -ρ ί φ η μ ο τ α ξ ί δ ι τ ο υ , τ ο 1 4 9 7 - 1 4 9 8 , μ ε τ ο οποίο π α ρ έ κ α μ ψ ε τ η ν Α φ ρ ι κ ή , από τ ο Α κ ρ ω τ ή ρ ι ο τ η ς Κ α λ ή ς Ε λ π ί δ α ς . Μ ε β ά σ η τ ο υ ς τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ η ς Γ κ ό α ς , ν ο τ ί ω ς τ η ς Β ο μ β ά η ς ( την π ε ρ ι ο χ ή π ρ ο σ ά ρ τ η σ ε τ ο 1 9 6 2 η Ι νδ ία ) , ο ι Π ο ρ τ ο γ ά λ ο ι ή λ ε γ χ α ν επί έ ν α ν α ι ώ ν α τ ο εμπόρ ιο τ η ς ε υ ρ ύ τ ε ρ η ς περ ιο -χ ή ς . Τ ο ν 17ο α ιώνα ό μ ω ς τ ο υ ς Π ο ρ τ ο γ ά λ ο υ ς α ν τ α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ν γ ι α τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ ε μ π ο ρ ί ο υ τ η ς Α ν α τ ο λ ή ς ο ι Ο λ λ α ν δ ο ί , ο ι Ά γ γ λ ο ι κα ι ο ι Γάλλο ι . Τ η δ ι ε ί σ δ υ σ η των ε μ π ό ρ ω ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς στην Ινδία π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν κα ι ε ξ α -σ φ ά λ ι ζ α ν ι σ χ υ ρ έ ς ε θ ν ι κ έ ς ε τ α ι ρ ε ί ε ς π ο υ δ ρ ο ύ σ α ν στην Α ν α τ ο λ ή .

Ε π ι κ ρ ά τ η σ ε εν τ έ λ ε ι , μ ε τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς β ρ ε τ α ν ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς , η βρεταν ική Ετα ιρε ία τ ω ν Ανατολ ικών Ινδιών, η οποία ί δ ρ υ σ ε ε μ π ο ρ ι κ ο ύ ς σ τ α θ μ ο ύ ς σε καίρια σ η μ ε ί α τ η ς χ ώ ρ α ς με ε υ ρ ε ί ε ς δ ιο ικητ ικές α ρ μ ο δ ι ό -τ η τ ε ς . Σ τ α τ έ λ η τ ο υ 18ου α ιώνα τ ο βρεταν ικό κοινοβούλιο θέσπισε τ ο ν « δ υ α δ ι κ ό έ λ ε γ χ ο » τ ω ν ε μ π ο ρ ι κ ώ ν αποικ ιών στην Ινδία από τ η ν Ε τ α ι ρ ε ί α τ ω ν Α ν α τ ο λ ι κ ώ ν Ινδιών κ α ι α π ό τ ο ν Β ρ ε τ α ν ό μ ο ν ά ρ χ η , ε ν ώ σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 9 ο υ α ιώνα η β ρ ε τ α ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ ε ρ μ ά τ ι σ ε τ ο μονοπώλιο τ η ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς σ τ ο ε μ π ό ρ ι ο τ η ς Ι ν δ ί α ς κα ι π ρ ο χ ώ ρ η σ ε σ τ η ν π ρ ο σ ά ρ τ η σ η τ ω ν δ ι ά φ ο ρ ω ν κ ρ α τ ι κ ώ ν μ ο ρ φ ω μ ά τ ω ν τ η ς χ ώ ρ α ς , η ο π ο ί α κ α τ έ σ τ η α π ο ι κ ί α τ ο υ Σ τ έ μ μ α τ ο ς . Έ ω ς τ ο ν Ά Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο η Β ρ ε τ α ν ί α ολο-κ λ ή ρ ω σ ε τ η ν κυρ ιαρχ ία τ η ς στην Ινδία, στο Πακ ιστάν και στη Βιρμανία . Η Κ ίνα . Σ τ η ν Κίνα, π α ρ ά τ η ν ε ν α λ λ α γ ή δ ι ά φ ο ρ ω ν δυναστε ιών στην ε ξ ο υ σ ί α , υπήρχε α ν έ κ α θ ε ν μια ισχυρή και α ν θ ε κ τ ι κ ή ηγετ ική κοινωνική ο μ ά δ α που ή λ ε γ χ ε τ η διοίκηση τ η ς χ ώ ρ α ς , ο ι Μ α ν δ α ρ ί ν ο ι * . Στον τ α ο ϊ σ μ ό και τ ο ν κομ-φουκιαν ισμό, που ι δ ρ ύ θ η κ α ν τ ο ν 6 ο α ιώνα π.Χ., π ρ ο σ τ έ θ η κ α ν ο β ο υ δ ι σ μ ό ς τ ο ν 1ο α ιώνα μ.Χ., ο ν ε σ τ ο ρ ι α ν ό ς χρ ιστ ιαν ισμός και ο ισλαμισμός από τ ο ν 7ο έ ω ς τ ο ν 10ο αιώνα. Η μία α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ή δυναστε ία δ ιαδεχόταν τ η ν άλλη, ενώ τ ο ν 13ο αιώνα η χ ώ ρ α κ α τ α κ τ ή θ η κ ε από τ ο υ ς Μ ο γ γ ό λ ο υ ς ν ο μ ά δ ε ς π ο λ ε μ ι σ τ έ ς και α π ο τ έ λ ε σ ε τ ο ν π υ ρ ή ν α μ ιας α χ α ν ο ύ ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , που ε κ τ ε ι ν ό τ α ν από την Κίνα έ ω ς τ η Λ ιθουαν ία . Τον μ ε γ ά λ ο Μ ο γ γ ό λ ο κ α τ α κ τ η -τ ή Κουμπλάι επ ισκέφτηκε στο Πεκ ίνο ο Μ ά ρ κ ο Π ό λ ο κ α τ ά τ ο τ ε λ ε υ τ α ί ο τ έ τ α ρ τ ο τ ο υ 13ου αιώνα. Τ ο 1521 σ τ η χ ώ ρ α έ φ τ α σ α ν οι Π ο ρ τ ο γ ά λ ο ι έμπο-ροι κα ι ι εραπόστολοι , ο ι οποίοι ό μ ω ς περ ιορ ίστηκαν από τ ις κ ινεζ ικές α ρ χ έ ς στη χ ε ρ σ ό ν η σ ο τ ο υ Μ α κ ά ο , στη νοτ ιοανατολ ική Κίνα. Τ ο Μ α κ ά ο κα ι η Καντόνα (αποικία τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς από τ ο ν 17ο αιώνα), στην ίδια περ ιοχή , υ π ή ρ ξ α ν τ α μόνα σημε ία μέσω τ ω ν οποίων η Κίνα δ ι ε ξ ή γ ε τ ι ς ε μ π ο ρ ι κ έ ς τ η ς σ υ ν α λ λ α γ έ ς με τ η Δ ύ σ η και τ ο ν υπόλοιπο κόσμο επί πολλούς α ιώνες .

Σ τ ο υ ς α ιώνες τ η ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς δ υ ν α σ τ ε ί α ς , α υ τ ή ς των Μαντσού ( 1644 -1912) , η Κίνα περ ιλάμβανε τ η Μ α ν τ σ ο υ ρ ί α , τ η Μογγολ ία , τ ο Θ ι β έ τ και τ ο Τ ο υ ρ κ ε σ τ ά ν , ενώ ε ίχε ως φ ό ρ ο υ υποτελε ίς τ η ν Κορέα , τ ο Νεπάλ , τ ο Σ ι ά μ και τ η Βιρμανία. Τ ο 1 6 8 9 η Κίνα υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ ε να υ π ο γ ρ ά ψ ε ι τ η ν π ρ ώ τ η σ υ ν θ ή κ η με ευρωπαϊκή δύναμη , τ η Ρωσία, με τ η ν οποία δ ι ε υ θ έ τ η σ ε τ α βό-ρ ε ι α σ ύ ν ο ρ ά τ η ς , ενώ τ ο 1842 , σ τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ πρώτου Πολέμου του Οπίου*

μ ε τ η Β ρ ε τ α ν ί α , α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν α ε κ χ ω ρ ή σ ε ι σ τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς τ ο Χ ο ν γ κ Κονγκ . Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α η Κ ίνα α ν α γ κ ά σ τ η κ ε ν α ε κ χ ω ρ ή σ ε ι τ η Σ ι β η ρ ί α σ τ η Ρ ω σ ί α ( 1 8 5 8 - 1 8 6 0 ) , τ η ν Κ ο ρ έ α κ α ι τ η ν Τ α ϊ β ά ν σ τ η ν Ιαπωνία ( 1 8 9 5 ) , κ α θ ώ ς κα ι δ ι ά φ ο ρ ο υ ς λ ι μ έ ν ε ς σ ε ά λ λ ε ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς ε π ο χ ή ς . Τ ο 1 9 0 0 ξ έ σ π α σ ε η Επανάσταση των Μπόξερ* ω ς α ν τ ί δ ρ α σ η σ τ η ν ε π ι ρ ρ ο ή π ο υ ε ί χ α ν α π ο κ τ ή σ ε ι σ τ η ν Κ ίνα ο ι δ υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς , ο ι ο π ο ί ε ς ό μ ω ς κ α τ έ π ν ι ξ α ν τ η ν ε ξ έ γ ε ρ σ η . Τ ο 1 9 1 1 μ ι α ν έ α ε ξ έ γ ε ρ σ η α ν έ τ ρ ε ψ ε τ η δ υ ν α σ τ ε ί α τ ω ν Μ α ν τ σ ο ύ α υ τ ο κ ρ α τ ό ρ ω ν κ α ι α ν α κ ή ρ υ ξ ε τ η Δημοκρατία της Κίνας. Η Ιαπωνία . Α ν τ ί π α λ η δ ύ ν α μ η τ η ς Κ ί ν α ς σ τ η ν Ά π ω Α ν α τ ο λ ή υ π ή ρ ξ ε η Ιαπω-νία, χ ώ ρ α π ο υ ε ι σ ή γ α γ ε α π ό τ η ν Κ ίνα π ο λ λ ά π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α κ α ι θ ε -σ μ ο ύ ς . Ε π ί σ η μ η θ ρ η σ κ ε ί α τ η ς χ ώ ρ α ς υ π ή ρ ξ ε ο β ο υ δ ι σ μ ό ς , π ο υ ε ι σ ή χ θ η τ ο ν 6 ο α ι ώ ν α . Τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α τ η ς Ι α π ω ν ί α ς ή λ ε γ χ ε η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή φ ε ο υ δ α ρ -χ ί α τ ω ν Σ ο γ κ ο ύ ν , ο ι ο π ο ί ο ι κ α τ ε ί χ α ν τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή ισχύ. Τ η χ ώ ρ α ε π ι σ κ έ -φ τ η κ α ν π ρ ώ τ ο ι ο ι Π ο ρ τ ο γ ά λ ο ι έ μ π ο ρ ο ι κα ι ι ε ρ α π ό σ τ ο λ ο ι σ τ α μ έ σ α τ ο υ 1 6 ο υ α ι ώ ν α , α λ λ ά ο ι Δ υ τ ι κ ο ί δ ε ν κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α « ε κ π ο ρ θ ή σ ο υ ν » τ η ν Ιαπωνία έ ω ς τ α μ έ σ α τ ο υ 1 9 ο υ α ι ώ ν α κ α ι π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ν σ τ ο Ν α γ κ α σ ά κ ι , ό π ο υ σ υ ν α λ λ ά σ -σ ο ν τ α ν μ ε τ ο υ ς Ι ά π ω ν ε ς . Π ρ ώ τ ο ι ε ξ α σ φ ά λ ι σ α ν ε μ π ο ρ ι κ ή σ υ μ φ ω ν ί α ο ι Α μ ε -ρ ι κ α ν ο ί τ ο 1 8 5 4 . Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α κα ι μ ε γ ο ρ γ ο ύ ς ρ υ θ μ ο ύ ς η Ιαπωνία υ ι ο θ έ τ η -σ ε δ υ τ ι κ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς , α π έ κ τ η σ ε Σ ύ ν τ α γ μ α τ ο 1 8 8 9 κ α ι π ρ ο ώ θ η σ ε τ η ν ε κ β ι ο -μ η χ ά ν ι σ η τ ο υ δ ε υ τ ε ρ ο γ ε ν ο ύ ς τ ο μ έ α π α ρ α γ ω γ ή ς . Η Ιαπωνία π ο λ έ μ η σ ε μ ε τ η ν Κίνα τ ο 1 8 9 4 - 1 8 9 5 , σ υ ν ή ψ ε σ υ ν θ ή κ η σ υ μ μ α χ ί α ς μ ε τ η Β ρ ε τ α ν ί α τ ο 1 9 0 2 κ α ι τ ο 1 9 0 4 - 1 9 0 5 π ο λ έ μ η σ ε κ α τ ά τ η ς Ρ ω σ ί α ς κ α ι τ η ν τ α π ε ί ν ω σ ε . Μ ε τ η ν ίκη τ η ς α υ τ ή π ρ ο β λ ή θ η κ ε σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς π ρ ο σ κ ή ν ι ο ω ς μ ε γ ά λ η δ ύ ν α μ η , ά ξ ι α σ ε -β α σ μ ο ύ α π ό τ ι ς ά λ λ ε ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς .

Γερμανική λιθογραφία του 1900, που απεικονίζει συμβολι-κά την επίθεση των ενωμένων δυτικών δυνάμεων και των Ιαπώ-νων για την καταστολή της εξέ-γερσης των Μπόξερ στην Κίνα.

Τον 19ο αιώνα η Ιαπωνία άνοιξε τις αγορές της στους Δυτικούς, υιοθέτησε πολλούς σύγχρονους θεσμούς και γνώρισε σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη. Ο πίνα-κας αποδίδει συμβολικά τη δυτική διείσδυση στην Ιαπωνία.

Ερωτήσεις 1. Να αναλύσετε τις σχέσεις των δυτικών δυνάμεων με τις χ ώ ρ ε ς της Απω Ανατολής . 2. «Οριενταλισμός» ονομάζετα ι η στερεοτυπική ε ικόνα την οποία οι άνθρωποι του δυτικού κόσμου έχουν για τους κατοίκους της Ανατολής . Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της ε ικόνας σήμερα;

3. ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Η κατάσταση στο ελληνικό κράτος κατά την πρώτη πεντηκονταετία του βίου του. Μισό αιώνα μετά την ίδρυση τ ο υ ελληνικού κ ρ ά τ ο υ ς (1830) η Ελλά-δ α φ α ι ν ό τ α ν να μην ικανοποιεί ο ύ τ ε τ ο υ ς πιο α π α ι σ ι ό δ ο ξ ο υ ς υποστηρ ικτές τ η ς : με ε ξ α ί ρ ε σ η τ α Επτάνησα, που α π ο δ ό θ η κ α ν στη χ ώ ρ α (1863) από τ η Βρεταν ία , και τ η Θ ε σ σ α λ ί α , που π α ρ α χ ω ρ ή θ η κ ε από τ η ν Π ύ λ η (1881) μ ε τ ά από σ ύ σ τ α σ η τ ο υ Συνεδρίου του Βερολίνου ( 1878 ) , η Ε λ λ ά δ α δ ε ν ε ίχε ακό-μη α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ε ι με τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς τ α «αλύτρωτα» μ έ ρ η τ ο υ έ θ ν ο υ ς , τ η ν Ή π ε ι ρ ο , τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α , τ η Θ ρ ά κ η , τ η ν Κ ρ ή τ η και τ α νησιά τ ο υ Αιγαίου. Τ ο πολιτ ικό τ η ς σύστημα , π α ρ ά τ η ν ε ι σ α γ ω γ ή τ ω ν συνταγματ ικών θ ε σ μ ώ ν τ ο 1 8 4 4 και τ ο 1864 και τ ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο π ο λ ί τ ε υ μ α που π ρ ο έ κ υ ψ ε , διαιώνιζε τ η ν παλα ιά μ ο ρ φ ή δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η ς από τ ο υ ς α ι ρ ε τ ο ύ ς ά ρ χ ο ν τ ε ς . Η χ ώ ρ α π α ρ έ μ ε ν ε χ ώ ρ α γ ε ω ρ γ ώ ν και κ τ η ν ο τ ρ ό φ ω ν κυρίως, ενώ η μεταποίηση π α ρ ο υ σ ί α ζ ε α ρ γ ο ύ ς ρ υ θ μ ο ύ ς α ν ά π τ υ ξ η ς . Μ ό ν ο τ ο ε μ π ό ρ ι ο π α ρ ο υ σ ί α ζ ε α ξ ι ό λ ο γ η ανάπτυξη , χ ά ρ η ιδίως σ τ ο υ ς Έλληνες της Διασποράς*.

Τ έ σ σ ε ρ ι ς ή τ α ν κ α τ ά κύριο λ ό γ ο οι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς που επιβράδυναν ή και απέτρεπαν τ ο ν εκσυγχρον ισμό των θεσμών και την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη τ η ς Ελλάδας : α) οι τ ε τ α μ έ ν ε ς σχέσε ις τ η ς α φ ε ν ό ς με τ ις μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ευρώπης και α φ ε τ έ ρ ο υ με τ ι ς γε ι τον ικές χ ώ ρ ε ς , β) η πολιτική α σ τ ά θ ε ι α , γ) η α ν α σ φ ά λ ε ι α στην ύπαιθρο και δ) η χ α μ η λ ή πίστη τ η ς χ ώ ρ α ς δ ιεθνώς. Εκσυγχρονισμός α υ τ ή την εποχή σήμαινε κυρ ίως δημ ιουργ ία ισχυ-ρ ο ύ τ α κ τ ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ και πολεμικού ναυτ ικού, α ν ά π τ υ ξ η οδικού και σ ιδηρο-δ ρ ο μ ι κ ο ύ δ ικτύου, κ α θ ώ ς και τ α χ υ δ ρ ο μ ι κ ο ύ και τ η λ ε γ ρ α φ ι κ ο ύ δ ικτύου, ε ισα-γ ω γ ή νέων καλλιεργητ ικών μ ε θ ό δ ω ν στη γ ε ω ρ γ ί α , ε μ π έ δ ω σ η τ η ς τ ά ξ η ς και τ η ς α σ φ ά λ ε ι α ς στις μετακινήσε ις και στις μ ε τ α φ ο ρ έ ς και ανάπτυξη τ ο υ πι-στωτικού σ υ σ τ ή μ α τ ο ς και τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς πίστης τ η ς χ ώ ρ α ς . Προϋποθέσεις για τ ο ν εκσυγχρον ισμό. Ο ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς απα ι τούσε οικο-νομ ικούς π ό ρ ο υ ς , ο ρ θ ο λ ο γ ι κ ή ι ε ρ ά ρ χ η σ η τ η ς δ ι ά θ ε σ η ς τ ω ν πόρων και α μ ε -τ ά κ λ η τ η π ρ ο σ ή λ ω σ η στην ε ξ υ π η ρ έ τ η σ η τ ω ν εθν ικών π ρ ο τ ε ρ α ι ο τ ή τ ω ν , κα-θ ώ ς και ο ρ θ ο λ ο γ ι κ ό προσδιορ ισμό των εθν ικών σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν . Ο ι πόροι από τ α εθν ικά έ σ ο δ α , ιδίως από τ η φ ο ρ ο λ ο γ ί α , ή τ α ν περ ιορ ισμένο ι και ανε-παρκε ίς , ενώ η κ α τ α ν ο μ ή τ ο υ ς δεν ήταν σ υ ν ή θ ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α ο ρ θ ο λ ο γ ι κ ή ς ι ε ρ ά ρ χ η σ η ς τ ω ν αναγκών. Τ α καλώς ν ο ο ύ μ ε ν α ε θ ν ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α ε ξ ά λ -λου , δ η λ α δ ή η εθν ική α σ φ ά λ ε ι α και κυριαρχία , η ε υ η μ ε ρ ί α , η ε υ ν ο μ ί α και η π ρ ο α γ ω γ ή τ ο υ πολιτ ισμού, δεν α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν πάντοτε ε θ ν ι κ έ ς π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η -τ ε ς ή δεν ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ ν τ α ν από τ η ν άσκηση τ η ς ε θ ν ι κ ή ς πολιτ ικής.

Η εθνική π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α τ η ς α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς των «αλύτρωτων» ιστορικών χωρών, η οποία αποτελούσε ύψιστο εθνικό σ υ μ φ έ ρ ο ν , επισκίαζε ό λ ε ς τ ις ά λ λ ε ς π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ ε ς που απαιτούσε ο εκσυγχρον ισμός τ ο υ κράτους και τ η ς κοινωνίας. Ο ι υποστηρικτές μάλιστα τ η ς α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς των αλύτρωτων ιστορικών ελληνικών χωρών, οι οποίοι αποτελούσαν τ η ν πιο δυναμική πολιτι-κή μερ ίδα των δ ιάφορων πολιτικών σχηματισμών και οι οποίοι ουσιαστικά ήλεγχαν τ η ν πολιτική ζωή τ ο υ τόπου και τ η ν κοινή γ ν ώ μ η τ ο υ , έκριναν πως ο εκσυγχρον ισμός και η οικονομική ανάπτυξη τ η ς Ε λ λ ά δ α ς δεν ήταν εφικτοί στόχοι χωρίς τ η ν προηγούμενη επέκταση τ η ς εθν ικής επικράτειας- ε ξ α ρ τ ο ύ -σαν δ η λ α δ ή τ ο ν εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη από τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η και την ενσωμάτωση των αλύτρωτων ιστορικών χωρών στο ελληνικό κράτος .

Από τ ο ά λ λ ο μ έ ρ ο ς , οι υποστηρ ικτές τ ο υ ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ο ύ και τ η ς ανάπτυ-ξ η ς π ρ ο έ β α λ λ α ν τ ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς α υ τ ο ύ ς ως ε θ ν ι κ έ ς π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ ε ς ε μ μ έ -σ ω ς κυρίως, επικρίνοντας δ η λ α δ ή με σ φ ο δ ρ ό τ η τ α τ ο ν α λ υ τ ρ ω τ ι σ μ ό ως α δ ι έ ξ ο δ η και π ο λ υ έ ξ ο δ η εθν ική πολιτική.

Προεκλογικός λόγος του Χαρίλαου Τρικούπη στις 7 Οκτωβρίου 1890 «Ηνορθώθη το έθνος ηθι-κώς, ηνορθώθη το έθνος και υλικώς, εγένοντο όσα ο τό-πος ηδύνατο να ευχηθή υπέρ της ιδίας αυτού ανα-πτύξεως. Εγένετο εργασία υπέρ της παραγωγής της χώρας, ηνοίχθησαν αι πάλαι αυτής προς την ατελή των γεωργικών προϊόντων εξα-γωγην, προεκλήθη διεθνώς η διάνοιξις των πυλών των ξένων αγορών, εγένετο ερ-γασία και υπέρ της πολι-τείας. Διερρυθμίσθησαν τα οικονομικά της χώρας, συνε-τόχθη δε αύτη και στρατιω-τικώς, και μετ' ολίγον κατα-πλέει στόλος, όστις θέλει περιαγάγει την ελληνικήν σημαίαν ανά το Αιγαίον, όπως εις αυτήν προσήκει. Εγένετο εργασία προς διευ-κόλυνσιν της εμπορίας της χώρας και της επικοινωνίας των κατοίκων αυτής διά των σιδηροδρόμων, διά των αμα-ξιτών οδών, διά της ατμο-πλοϊκής συγκοινωνίας». Σπύρος Τζόκας, Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους. Οδοιπορικό στον 19ο αιώνα, Θεμέλιο, Αθήνα 1999, σ. 273.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εκσυγχρονιστική πολιτική του. Ο ι σοβα-ρ έ ς απόπειρες εκσυγ-χρον ισμού και ανάπτυ-ξ η ς α ν α λ ή φ θ η κ α ν στην Ε λ λ ά δ α με μ ε γ ά λ η κα-θ υ σ τ έ ρ η σ η και όχι χω-ρίς παλινωδίες και υπο-χωρήσεις . Σ τ η δ ε κ α ε -τ ία τ ο υ 1880 και σ τ α πρώτα χρόνια τ η ς επό-μενης δεκαετ ίας ο Χα-ρ ίλαος Τρικούπης προ-ώ θ η σ ε ε υ ρ ύ π ρ ό γ ρ α μ -μα μεταρρυθμίσεων και δημόσιων έργων. Προ-κειμένου να απελευθε-ρώσει την πολιτική ζωή τ η ς χ ώ ρ α ς από την τυραννία τ ο υ τοπάρχη βουλευτή, ο Τρικούπης δ ιεύρυνε την εκλογική περιφέρεια από επαρ-χιακή σε νομαρχιακή και με ίωσε κατ' αυτόν τον τρόπο στο ήμισυ τ ο ν αρ ιθμό των βουλευτών. Για να καταστήσε ι μάλ ιστα την κρατική μηχανή α ν ε ξ ά ρ τ η τ η από τ ις κυβερνητ ικές α λ λ α γ έ ς , όρ ισε α υ σ τ η ρ ά κριτήρια επιλογής των δημό-σιων υπαλλήλων και π ρ ο ώ θ η σ ε γεννα ία εκκαθάριση τ ο υ δικαστικού κλάδου από κομματ ικούς ε γ κ α θ έ τ ο υ ς . Για την εμπέδωση τ η ς δημόσιας τ ά ξ η ς και α σ φ ά λ ε ι α ς προέβη σε ε ξ ίσου γεννα ίες α λ λ α γ έ ς στα Σ ώ μ α τ α Α σ φ α λ ε ί α ς και σ τ ο υ ς σχετ ικούς με τ ι ς προσλήψε ις και προαγωγές σ τ α σ ώ μ α τ α α υ τ ά κανο-νισμούς. Αναδιοργάνωσε τον σ τ ρ α τ ό και τον στόλο, με τ η μετάκληση στρα-τιωτικών ειδικών από τ η Γαλλ ία και την Αυστρία, και περιόρισε δραστ ικά τ η δυνατότητα των αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων να εκλέγονται βουλευτές.

«Ο τρέχων κατόπιν του ισοζυγίου και μη φθόνων ποτέ αυτού». Γελοιογραφία από την εφημερίδα «Νέος Αριστοφάνης», που σατιρίζει την προσπάθεια του Τρικούπη να καλύψει το δημόσιο έλλειμμα. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Η πολιτική του Θεόδωρου Δηλιγιάννη «Η ελληνική δημοσιογραφία και ιστοριογραφία αντιπα-ραθέτει αυτόν τον πολιτικό [τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη] -ο οποίος έγινε τρεις φορές πρωθυπουργός νικώντας τον Τρικούπη και ο οποίος δρομο-λόγησε πολιτικές εξελίξεις την τελευταία εικοσιπενταε-τία του περασμένου αιώνα-στον Μεσολογγίτη πολιτικό, παρουσιάζοντας τον αδίκως άλλοτε ως ανερμάτιστο πολυ-λογά, άλλοτε ως διαλυτικό δημαγωγικό στοιχείο, σε κά-θε περίπτωση ως αρνητικό σημείο αναφοράς. Αυτή η αρνητική κρίση δεν αντιστοι-χεί στην προσωπικότητά του ούτε μπορεί να εξηγήσει τις μεγάλες πολιτικές επιτυχίες και ήττες, τις συμπάθειες των οπαδών του και τις εντά-σεις στο κόμμα του [...]. Στον Δηλιγιάννη οφείλουμε -και οι ιστορικοί το ενθυμούνται σπά-νια- τη μεγάλη έκδοση της ελληνικής νομοθεσίας από το 1833 μέχρι το 1876».

Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936, τ. Α', ΜΙΕΤ, Αθή-να 2004, ο. 584-585.

Ο Τρ ικούπης α ύ ξ η σ ε επίσης τ ο ν α ρ ι θ μ ό των σχολε ίων και τ ω ν μ α θ η τ ώ ν τ η ς χ ώ ρ α ς , π ρ ο ώ θ η σ ε τ ο ν ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό τ ο υ εκπαιδευτ ικού π ρ ο γ ρ ά μ -μ α τ ο ς τ ω ν δημόσιων σχολε ίων και την α ν α μ ό ρ φ ω σ η τ ω ν σχολικών βιβλίων και ίδρυσε τ ε χ ν ι κ έ ς σ χ ο λ έ ς . Την ίδια εποχή ο μ ε γ ά λ ο ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ή ς ε υ ν ό η σ ε τ η β ιομηχανική α ν ά π τ υ ξ η και τ η δραστ ική ε π έ κ τ α σ η τ ο υ σ ιδηρο-δ ρ ο μ ι κ ο ύ και οδ ικού δ ι κ τ ύ ο υ τ η ς χ ώ ρ α ς . Για τ η χ ρ η μ α τ ο δ ό τ η σ η τ ο υ φιλό-δ ο ξ ο υ αναπτυξ ιακού π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς τ ο υ ο Τρ ικούπης π ρ ο σ π ά θ η σ ε να π ρ ο σ ε λ κ ύ σ ε ι τ ο ελλην ικό παροικ ιακό κ ε φ ά λ α ι ο και σ υ ν ή ψ ε σ ε ι ρ ά δανε ίων στο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό . Α λ λ ά η ελλην ική ο ικονομία δεν ά ν τ ε ξ ε εν τ έ λ ε ι τ ο β ά ρ ο ς τ ο υ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ χ ρ έ ο υ ς και τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1893 ο Τρ ικούπης κ ή ρ υ ξ ε την πτώχευση τ η ς χ ώ ρ α ς και π α ρ α ι τ ή θ η κ ε . Ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε τ η χ ώ ρ α , η τ τ η μ έ ν ο ς από τον λαϊκ ισμό των αντ ιπάλων τ ο υ και την α δ ρ ά ν ε ι α τ η ς ελλην ικής κοινω-ν ίας τ η ς εποχής, και π έ θ α ν ε π ικραμένος δ ύ ο χρόνια α ρ γ ό τ ε ρ α στη Γαλλία . Το Κίνημα στο Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Τρικούπη συνέχ ισε , μ ε τ ά τ η ν έ λ ε υ σ ή τ ο υ στην κεντρ ική ελληνική πολιτ ική σκηνή, έ ν α ς α κ ό μ η μ ε γ ά λ ο ς ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ τ ή ς , ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς π ρ ο σ κ λ ή θ η κ ε από τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ Στρατιωτικού Συνδέσμου - π ο υ ε ίχε η γ η θ ε ί τ ο 1909 τ ο υ Κινήματος στο Γουδή- από την Κρήτη στην Α θ ή ν α ως εκπρό-σωπος τ ο υ Σ υ ν δ έ σ μ ο υ στ ις δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς τ ο υ με τ η ν πολιτε ιακή και

τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή η γ ε σ ί α τ ο υ τ ό π ο υ , μ ε τ η σ α φ ή ε ν τ ο λ ή ν α π ρ ο ω θ ή σ ε ι ε υ ρ ύ τ α τ ε ς σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ έ ς κα ι δ ι ο ι κ η τ ι κ έ ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι ς . Π ι σ τ ό ς σ τ η ν ε ν τ ο λ ή α υ τ ή κα ι κ ι ν ο ύ μ ε ν ο ς α π ό τ η ν π ε π ο ί θ η σ ή τ ο υ ό τ ι ο ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς απο-τ ε λ ο ύ σ ε ε θ ν ι κ ή α ν ά γ κ η ύ ψ ι σ τ η ς π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α ς , ο Κ ρ η τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς π ρ ο έ β η σ τ η ν ε υ ρ ε ί α μ ε τ α ρ ρ ύ θ μ ι σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ 1 8 6 4 , σ ε β α θ μ ό που τ ο Σ ύ ν τ α γ μ α τ ο υ 1 9 1 1 ν α θ ε ω ρ ε ί τ α ι ο υ σ ι α σ τ ι κ ά ν έ ο Σ ύ ν τ α γ μ α . Μ ε ί ω σ ε τ η ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α α π ό τ ο ή μ ι σ υ τ ω ν β ο υ λ ε υ τ ώ ν σ τ ο έ ν α τ ρ ί τ ο , ώ σ τ ε ν α ε π ι σ π ε ύ σ ε ι τ ο ν ο μ ο θ ε τ ι κ ό έ ρ γ ο τ η ς Β ο υ λ ή ς , α π έ κ λ ε ι σ ε τ η ν ε κ λ ο γ ή ε ν ε ν ε ρ γ ε ί α α ξ ι ω μ α -τ ικών τ ω ν ενόπλων δ υ ν ά μ ε ω ν σ τ ο α ξ ί ω μ α τ ο υ β ο υ λ ε υ τ ή , ό ρ ι σ ε τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς ν α α π α λ λ ο τ ρ ι ώ ν ε ι π ε ρ ι ο υ σ ι α κ ά σ τ ο ι χ ε ί α πολιτών, ό τ α ν τ ο απαι -τ ο ύ σ ε τ ο « σ υ μ φ έ ρ ο ν » τ ο υ δ η μ ο σ ί ο υ (όχι μ ό ν ο γ ι α λ ό γ ο υ ς «ανάγκης») , προκε ι -μ έ ν ο υ ν α δ ι ε υ κ ο λ υ ν θ ε ί η α π α λ λ ο τ ρ ί ω σ η τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν γ α ι ο κ τ η σ ι ώ ν , κ α θ ι έ ρ ω -σ ε σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ά τ η μ ο ν ι μ ό τ η τ α τ ω ν δ η μ ό σ ι ω ν υ π α λ λ ή λ ω ν , π ρ ο σ κ ά λ ε σ ε σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς α π ο σ τ ο λ έ ς από τ η Γ α λ λ ί α κα ι τ η ν Α γ γ λ ί α γ ι α τ ο ν ε κ σ υ γ χ ρ ο ν ι σ μ ό τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ κα ι τ ο υ σ τ ό λ ο υ α ν τ ι σ τ ο ί χ ω ς . Ο ι ν ο μ ο θ ε τ ι κ έ ς κα ι δ ι ο ι κ η τ ι κ έ ς α λ λ α γ έ ς κ α ι ρ υ θ μ ί σ ε ι ς τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ 1 9 1 1 - 1 9 1 2 έ δ ω σ α ν σ τ η χ ώ ρ α ι σ χ υ ρ ή ώ θ η σ η γ ι α τ ο α ν α γ κ α ί ο π έ ρ α σ μ ά τ η ς σ ε μ ια ε π ο χ ή γ ε μ ά τ η π ρ ο κ λ ή σ ε ι ς .

Αλληγορική λαϊκή εικόνα της εποχής, που απεικονίζει συμβο-λικά την Ελλάδα να πατάσσει το «τέρας» της παλαιοκομματικής συναλλαγής. Το Κίνημα στο Γουδή της 15ης Αυγούστου 1909 θεωρήθηκε από σημαντι-κό τμήμα της ελληνικής κοινής γνώμης ως η απαρχή για την αναγέννηση της Ελλάδας. Εθνι-κό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο πόλεμος του 1897 «Το 1897 ο Έλληνας Δαβίδ ήλθε αντιμέτωπος με τον Οθωμανό Γολιάθ στις πεδιά-δες της Θεσσαλίας. Η εκ-στρατεία όμως δεν είχε την ευτυχή κατάληξη της βιβλι-κής μονομαχίας. Οι ελληνι-κές δυνάμεις γνώρισαν ατι-μωτική ήττα και οδηγήθηκαν σε άτακτη υποχώρηση. Η Ελ-λάδα σώθηκε από την κατα-στροφή μόνο χάρη στην επέμβαση των ξένων, αλλά το τίμημα της χάρης αυτής ήταν η ίδρυση της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής (ΔΟΕ), που θα επέβλεπε την απο-πληρωμή των χρεών στους ξένους δανειστές της. Μέ-χρι τα τέλη του αιώνα, το κράτος είχε χάσει την αξιο-πιστία του ως κύριος εκπρό-σωπος του έθνους, αλλά και ως διαχειριστής της ίδιας του της μοίρας. Με την ήττα του 1897 το χά-σμα της αξιοπιστίας ανάμε-σα στην "επίσημη αλήθεια του έθνους " και την πραγμα-τικότητα έγινε αγεφύρωτο. Το 1897 είχε ως συνέπεια να αρχίσει το σώμα των αξιω-ματικών την άσκηση κριτικής στη μοναρχία, και ιδιαίτερα στον διάδοχο Κωνσταντίνο, αρχιστράτηγο του κακοσχε-διασμένου αυτού πολέμου. Ένα μεγάλο μέρος της σφο-δρής αντιβασιλικής κριτικής εκδηλώθηκε πολλά χρόνια μετά από το ίδιο το γεγονός, από αξιωματικούς οι οποίοι στο μεταξύ είχαν ταχθεί με τον αντίπαλο του Κωνστα-ντίνου, Ελευθέριο Βενιζέλο». Θ. Βερέμης, Ο στρατός στην ελληνική πολιτική, Κούριερ Εκδοτική, Αθήνα 2000, σ. 79-80.

Ερωτήσεις 1. Ν α α ν α φ έ ρ ε τ ε τομε ίς της ο ικονομικής και της πολιτικής ζ ω ή ς της Ελλάδας των οποίων επιτεύχθηκε ο εκσυγχρον ισμός κατά την πρώτη πεντηκονταετία από την ίδρυ-ση του ελληνικού κράτους. Μ ε ποιους πολιτικούς συνδέθηκαν αυτές οι επιτυχίες και πώς; Αξιοποιήστε τα παραθέματα από τις σχετ ικές πηγές. 2 . Ποια ήταν η σχέση της αλυτρωτικής πολιτικής μ ε τις προσπάθειες εκσυγχρο-νισμού της χώρας ; 3 . Πώς θα μπορούσε να συσχετιστεί ο πόλεμος του 1 8 9 7 με το Κίνημα στο Γουδή; Συμβουλευτε ί τε και το παράθεμα από το κε ίμενο του Θ . Βερέμη.

4. ΕΘΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ Ο γεωγραφικός χώρος και τα ιστοριογραφικά στερεότυπα. Οι εθν ικές ι σ τ ο ρ ι ο γ ρ α φ ί ε ς τ ω ν λ α ώ ν τ η ς Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , κ α θ ώ ς κα ι δ υ τ ι κ ο ί π α ρ α τ η ρ η τ έ ς και α ν α λ υ τ έ ς τ ω ν ε ξ ε λ ί ξ ε ω ν στην περ ιοχή , έ χ ο υ ν δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ε ι ο ρ ι σ μ έ ν α σ τ ε ρ ε ό τ υ π α γ ι α τ ι ς χ ώ ρ ε ς , τ ο υ ς λ α ο ύ ς και τ ο ι σ τ ο ρ ι κ ό π α ρ ε λ θ ό ν τ η ς . Ο ό ρ ο ς « Β α λ κ ά ν ι α » * , ά λ λ ω σ τ ε , από ο ν ο μ α σ ί α τ η ς ο ρ ο σ ε ι ρ ά ς τ ο υ Α ί μ ο υ έ φ τ α σ ε ν α σ η μ α ί ν ε ι π ε ρ ι ο χ ή α σ τ ά θ ε ι α ς και σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν , ενώ οι λ α ο ί τ η ς θ ε ω ρ ε ί τ α ι ό τ ι ρ έ π ο υ ν π ρ ο ς ε ξ ά ρ σ ε ι ς ε θ ν ο -φ υ λ ε τ ι κ ο ύ χ α ρ α κ τ ή ρ α κα ι ό τ ι ε ί ν α ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ί από τ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς υπό-λ ο ι π η ς Ε υ ρ ώ π η ς .

Ω σ τ ό σ ο , από τ η μ ε λ έ τ η τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς τ ω ν λ α ώ ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς γ ν ω ρ ί ζ ο υ -μ ε πως οι θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ έ ς και ο ι ε θ ν ι κ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς σ η μ ά δ ε ψ α ν ε ξ ί σ ο υ , αν ό χ ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο , τ η Δ υ τ ι κ ή κα ι τ η ν Κ ε ν τ ρ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η από τ η Ν ο τ ι ο α ν α τ ο -λ ική , κα ι πως οι λ α ο ί τ η ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς δ ι α φ έ ρ ο υ ν από τ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς υπό-λο ιπης η π ε ί ρ ο υ ό σ ο και μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς . Γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε πως εθνοκαθάρσεις* β ί α ι ε ς κα ι ρ ιζ ικές σ υ ν έ β η σ α ν σ τ η Δ υ τ ι κ ή και τ η ν Κεντρ ική Ε υ ρ ώ π η επί π ο λ λ ο ύ ς α ιώνες , ιδ ίως από τ ο ν 15ο έ ω ς και τ ο ν 17ο α ιώνα, ε ν ώ στην Κ ε ν τ ρ ι κ ή Ευρώπη α κ ό μ η και κ α τ ά τ ο ν 2 0 ό αιώνα.

Τ ο ε θ ν ι κ ό κ ίνημα τ ω ν Ελλήνων, που ή δ η ε ξ ε τ ά σ τ η κ ε , υ π ή ρ ξ ε π ρ ό τ υ π ο κα ι γ ι α τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς . Μ ε κ α θ υ σ τ έ -ρ η σ η , μ ι κ ρ ό τ ε ρ η ή μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η σ ε σ ύ γ κ ρ ι σ η π ρ ο ς α υ τ ό , τ α ε θ ν ι κ ά κ ινήμα-τ α τ ω ν λ α ώ ν τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς σ τ η ρ ί χ τ η κ α ν στην α ν α ζ ή τ η σ η α ν ά λ ο γ ω ν κ α τ α -βολών, έ π λ α σ α ν τ ο ιστορικό τ ο υ ς π α ρ ε λ θ ό ν και π ρ ό β α λ α ν τ ο ό ρ α μ ά τ ο υ ς γ ι α τ ο μέλλον , α ν α ζ ή τ η σ α ν και ό ρ ι σ α ν τ η ν τ α υ τ ό τ η τ ά τ ο υ ς , τ ο υ ς « ά λ λ ο υ ς » κα ι τ ο υ ς αντ ιπάλους . Ο ι Σ έ ρ β ο ι , λ ό γ ω γ ε ι τ ν ί α σ η ς α λ λ ά κα ι λ ό γ ω δ ε σ μ ώ ν μ ε τ η ν ε κ ε ί Δ ι α σ π ο -ρ ά τ ο υ ς , α ν έ π τ υ ξ α ν στην α ρ χ ή μ ε τ η ν Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν δ ε σ μ ο ύ ς που σ τ ή ρ ι ξ α ν τ ο ν φ ω τ ι σ μ ό τ ο υ ς και τ η ν α ν α γ έ ν ν η σ η τ ο υ έ θ ν ο υ ς τ ο υ ς , στη συνέχε ια ό μ ω ς σχέσε ις ανταγωνιστ ικές . Ο ι ξ ένο ι κ υ ρ ί α ρ -χ ο ι τ η ς Σ ε ρ β ί α ς , ο ι Ο θ ω μ α ν ο ί Τ ο ύ ρ κ ο ι , ή τ α ν β έ β α ι α ο ι β α σ ι κ ο ί ε θ ν ι κ ο ί αντ ίπαλο ι . Αντ ίπαλο ι ε θ ν ι κ ο ί ό μ ω ς ή τ α ν κα ι ο ι Α υ σ τ ρ ι α κ ο ί , α φ ο ύ σ τ η ν Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α των Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ν και όλο ι ο ι Ν ο τ ι ο σ λ ά -βοι, τ ο υ ς οποίους οι Σ έ ρ β ο ι θ ε ω ρ ο ύ σ α ν ο μ ο ε θ ν ε ί ς τ ο υ ς και επιδίωκαν να α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ο υ ν .

Από τ ο πρώτο επαναστατικό σκίρτημα των Σέρβων το 1804 έ ω ς τ η Σ υ ν -θ ή κ η τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ τ ο 1878 , με τ η ν οποία ο ι Σ έ ρ β ο ι α π έ κ τ η σ α ν τ η ν α ν ε -ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ ς , οι ε θ ν ι κ έ ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς κα ι δ ι εκδ ικήσε ις τ ο υ ς σ τ ρ έ φ ο ν τ α ν κ υ ρ ί ω ς κ α τ ά τ ω ν Ο θ ω μ α ν ώ ν Τ ο ύ ρ κ ω ν . Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α και έ ω ς τ ο ν Α' Π α γ κ ό -σμ ιο Π ό λ ε μ ο οι Σ έ ρ β ο ι ή τ α ν κ υ ρ ί ω ς σ τ ρ α μ μ έ ν ο ι εναντ ίον τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς , με σ τ ό χ ο τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ω ν Ν ο τ ι ο σ λ ά β ω ν υπηκόων τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν . Α υ τ έ ς ο ι ε θ ν ι κ έ ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ η ς Σ ε ρ β ί α ς ο δ ή γ η σ α ν σ τ η ρ ή ξ η τ η ς μ ε τ η ν Α υ σ τ ρ ί α και σ τ η ν έ κ ρ η ξ η τ ο υ Α' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1 9 1 4 .

Ο ι Βούλγαρο ι ανέπτυξαν τ ο εθν ικό τ ο υ ς κ ίνημα με σχετ ική κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η . Μ ε τ η ν υποστήρ ιξη των Πανσλαβιστών* τ η ς Ρωσίας οι Β ο ύ λ γ α ρ ο ι ε ξ α σ φ ά λ ι -σαν τ η ν αναγνώριση από τ ο ν Ο θ ω μ α ν ό σουλτάνο , τ ο 1870, χ ω ρ ι σ τ ή ς εθνι -κής Εκκλησίας από τ ο Ο ικουμεν ικό Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο , τ η ς Εξαρχίας, ή λ θ α ν δ ε σε ρ ή ξ η τ ό σ ο με τ ο Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο ό σ ο και με τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς , επε ιδή δ ιεκδ ικού-σαν ως β ο υ λ γ α ρ ι κ έ ς τ ι ς μ η τ ρ ο π ό λ ε ι ς τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς και τ η ς Θ ρ ά κ η ς , τ ι ς ιστορ ικές ελλην ικές χ ώ ρ ε ς , στ ις οποίες κατο ικούσαν Έ λ λ η ν ε ς , Σλάβοι , Β ο ύ λ γ α ρ ο ι , Τούρκοι , Αλβανοί και Εβρα ίο ι και οι οποίες ανήκαν στην Ο θ ω -μανική Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α και στη δ ικα ιοδοσία τ ο υ Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο υ . Τ ο 1878 , μ ε τ η

Η οικονομία στα Βαλκάνια κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα «Σε γενικές γραμμές το δεύτερο μισό του 19ου αιώ-να υπήρξε ειρηνικό για την Ευρώπη και επέτρεψε σε όλες τις χώρες να αναπτυ-χθούν. Οι Βαλκάνιοι, παρά τις προόδους που σημείωσαν στη δημιουργία κρατικών θεσμών, έχαναν έδαφος έναντι της δυτικής Ευρώπης στον οικονομικό εκσυγχρονι-σμό. Ο αγροτικός τομέας εξακολουθούσε να απασχο-λεί το 80% περίπου του εργατικού δυναμικού και η βιομηχανική δραστηριότητα περιοριζόταν στον τομέα των τροφίμων, καθώς και της κατασκευής δρόμων και σιδηροδρόμων. Τα κρατικά έργα υποδομής εξάλλου ανάγκασαν τις περισσότερες βαλκανικές χώρες να κατα-φύγουν στον εξωτερικό δα-νεισμό, με αποτέλεσμα την υπερχρέωση και την αδυνα-μία καταβολής των τοκο-χρεωλυσίων. Η πτώχευση οδήγησε στην επιβολή διε-θνούς οικονομικού ελέγχου και τη διαχείριση τομέων της οικονομίας από ξένους δα-νειστές».

0. Βερέμης, Βαλκάνια από τον 19ο ως τον 21ο αιώνα. Δόμηση και αποδόμηση κρα-τών, Πατάκης, Αθήνα 2004, σ. 35.

Αναμνήσεις από τον Μακε-δονικό Αγώνα «Μου διηγείται [ο Γερμανός Καραβαγγέλης] πως κάποτε σε κάποιο τρομοκρατημένο απ' τους Βουλγάρους χωριό αναγκάστηκε να σπάσει ο ίδιος με πελέκι την κλειδω-μένη πόρτα της εκκλησίας, για να μπει και να λειτουρ-γήσει... Το πιο συγκινητικό σημείο της αφήγησης του είναι το μέρος που περιγρά-φει την αγωνία και τον αγώ-να του, ώσπου να κατορθώ-σει να πάρει τ' ακέφαλο σώμα του Παύλου Μελά, που ο Τούρκος καϊμακάμης, πεισμα-τωμένος, επέμενε να παρα-δώσει στους Βούλγαρους με τη δικαιολογία δήθεν πως ήταν το πτώμα ενός Βούλγα-ρου κομιτατζή. Σκηνή που θυμίζει τους λυσσαλέους αγώ-νες των ομηρικών ηρώων γύ-ρω από το σώμα του σκοτω-μένου συντρόφου τους». Αντιγόνη Μπέλλου - Θρεψιάδη, Μορφές Μακεδονομάχων και τα Ποντιακά του Γερμα-νού Καραβαγγέλη, Τροχαλία, Αθήνα 1992, σ. 77.

Επιμνημόσυνο ποίημα του Κωστή Παλαμά για τον Παύλο Μελά Σε κλαίει λαός, Πάπα χλω-ρό να σειέται το χορτάρι στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλληκάρι! Πανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά σαν του σπιτιού σου να τ' ακούς λογάκια και φιλιά, και να σου φτάνουν του χει-μώνα οι καταρράχτες σαν τουφεκιού αστραπόβρο-ντα και σαν πολέμου κρά-χτες. Πλατειά του ονείρου μας η γη και απόμακρη. Και γέρ-νεις εκεί και σβεις γοργό. Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατειά τη δείχνεις, και τη φέρνεις σαν πιο κοντά!

Με τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) η Οθωμανική Αυτοκρατορία υφίσταται νέα συρρίκνωση: η Ρουμα-νία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο αναγνωρίζονται ως ανεζάρτητα κράτη, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη περνά υπό προσωρινή αυστροουγγρική διοίκηση, η Βουλγαρία αυτονομείται και η Ανατολική Ρωμυλία γίνεται αυτόνομη επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Μακεδονία παραμένει στην Τουρκία.

0 Γερμανός Καραβαγγέλης (1867-1936), μητροπολίτης Καστοριάς από το 1900, ανέ-λαβε την οργάνωση ένοπλων σωμάτων από ντόπιους στην περιφέρεια της μητρόπολης του και τόνωσε το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων της Μακεδονίας. Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

Ο Λάμπρος Κορομηλάς (1856-1923) διορίστηκε τον Μάιο του 1904 γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη, από όπου οργάνωνε τα ελληνικά αντάρτικα σώματα στη Μακε-δονία. Απομακρύνθηκε από τη θέση του κατόπιν οθωμανικών διαμαρτυριών. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920), συγγραφέας, πολιτικός και διπλωμάτης, διατέλεσε υπο-πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι και ενίσχυσε σημα-ντικά την ελληνική αντίσταση στις Βουλγαρικές ενέργειες. Συλλογή Ιωάννη Μαζαράκη, Αθήνα.

Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, τ η ν οπο ία ε π έ β α λ α ν ο ι Ρ ώ σ ο ι σ τ ο υ ς Τ ο ύ ρ -κ ο υ ς , ο ι Β ο ύ λ γ α ρ ο ι ε ξ α σ φ ά λ ι σ α ν π ρ ο ς σ τ ι γ μ ή ν τ η «Μεγάλη Βουλγαρία» που ο ρ α μ α τ ί ζ ο ν τ α ν κ α ι π ο υ π ε ρ ι λ ά μ β α ν ε , ε κ τ ό ς τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς Β ο υ λ -γ α ρ ί α ς , ο λ ό κ λ η ρ η σ χ ε δ ό ν τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή Μ α κ ε δ ο ν ί α κ α ι τ η ν Π ρ ώ η ν Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ι κ ή Δ η μ ο κ ρ α τ ί α τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς , κ α θ ώ ς κ α ι τ η Δ υ τ ι κ ή και τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Θ ρ ά κ η . Τ η « Μ ε γ ά λ η Β ο υ λ γ α ρ ί α » π ε ρ ι ό ρ ι σ α ν δ ρ α σ τ ι κ ά σ τ ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , τ ο ίδιο έ τ ο ς , ο ι μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ευρώπης , ο ι οποίες α ν η σ ύ χ η σ α ν από τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ε ν ό ς τ ό σ ο ι σ χ υ ρ ο ύ ε ρ ε ί σ μ α τ ο ς τ η ς Ρ ω σ ί α ς σ τ η Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Ευρώπη.

Τ ο ό ρ α μ α τ η ς « Μ ε γ ά λ η Β ο υ λ γ α ρ ί α ς » α ν η σ υ χ ο ύ σ ε σ τ ο ε ξ ή ς σ ο β α ρ ά , ε κ τ ό ς φ υ σ ι κ ά α π ό τ ο υ ς Ο θ ω μ α ν ο ύ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς , τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς , τ ο υ ς Σ έ ρ β ο υ ς κ α ι τ ο υ ς Ρ ο υ μ ά ν ο υ ς , ε π ε ι δ ή οι Β ο ύ λ γ α ρ ο ι δ ι ε κ δ ι κ ο ύ σ α ν ε δ ά φ η τ α οποία ο ι γ ε ί τ ο ν έ ς τ ο υ ς δ ι ε κ δ ι κ ο ύ σ α ν ή δ η ω ς π α τ ρ ο γ ο ν ι κ ή κ λ η ρ ο ν ο -μά. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ο ξ ύ ς α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό ς τ ω ν Β ο υ λ γ ά ρ ω ν μ ε τ ο υ ς Σ έ ρ β ο υ ς γ ι α τ ι ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο χ ω ρ ώ ν τ ο υ ρ κ ι κ έ ς ε π α ρ χ ί ε ς κα ι μ ε τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς γ ι α τ ο μ έ λ λ ο ν τ ω ν τ ο υ ρ κ ι κ ώ ν ε π α ρ χ ι ώ ν που α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α . Ο α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό ς τ ω ν Β ο υ λ γ ά ρ ω ν μ ε τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς ε κ δ η λ ώ θ η κ ε μ ε τ η ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ω ν Β ο υ λ γ ά ρ ω ν ν α ε λ έ γ ξ ο υ ν , μ ε φ ι λ ι κ ά π ρ ο σ κ ε ί μ ε ν ο υ ς π ρ ο ς α υ τ ο ύ ς ι ε ρ ε ί ς κα ι δ α σ κ ά λ ο υ ς , τ ι ς ε κ κ λ η σ ί ε ς κα ι τ α σ χ ο λ ε ί α στ ις π ό λ ε ι ς κ α ι σ τ α χ ω ρ ι ά τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς . Τ ι ς ε κ α τ έ ρ ω θ ε ν π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς γ ι α τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ω ν ε κ κ λ η σ ι ώ ν κα ι τ ω ν σ χ ο λ ε ί ω ν κ λ ή θ η κ α ν ν α σ τ η ρ ί ξ ο υ ν ένο -π λ ε ς α ν τ α ρ τ ι κ έ ς ο μ ά δ ε ς γ η γ ε ν ώ ν , που ε ξ ο π λ ί ζ ο ν τ α ν ά λ λ ε ς από τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς κ α ι ά λ λ ε ς από τ ο υ ς Β ο υ λ γ ά ρ ο υ ς , κ α θ ώ ς κα ι α ν τ α ρ τ ι κ έ ς ο μ ά -δ ε ς από τ η ν Ε λ λ ά δ α κ α ι τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α .

Ή τ α ν ο «Μακεδονικός Αγώνας», έ ν α ς σ κ λ η ρ ό ς π ό λ ε μ ο ς α ν τ α ρ τ ώ ν Ε λ λ ή -νων κα ι Β ο υ λ γ ά ρ ω ν , οι οποίο ι π ο λ ε μ ο ύ σ α ν α λ λ ή λ ο υ ς , κ α θ ώ ς κα ι ε ν α -ντ ίον τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , ό τ α ν δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α α π ο φ ύ γ ο υ ν τ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η με τ ι ς τ ο υ ρ κ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς . Ο σ κ λ η ρ ό ς α γ ώ ν α ς σ τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α κα ι γ ι α τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α δ ο κ ί μ α σ ε επί π έ ν τ ε σ χ ε δ ό ν χ ρ ό ν ι α ( 1 9 0 4 - 1 9 0 8 ) τ η ν α ν τ ο -χ ή τ ω ν γ η γ ε ν ώ ν , π ο υ έ π ρ ε π ε ν α ε π ι λ έ ξ ο υ ν σ τ ρ α τ ό π ε δ ο . Π ο λ λ ο ί Έ λ λ η ν ε ς

Νεοτουρκικό Κίνημα (1908) • «Ως την πρώτη δεκαετία του 20ού αι. ο διαμελισμός του οθωμανικού κράτους έπαψε να αποτελεί την κύ-ρια επιδίωξη της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Είχε γίνει πια φανερό ότι τα εδά-φη που θα έχαναν οι Οθω-μανοί, με συμπαγή σε ορι-σμένες περιπτώσεις και ακμαίο ελληνικό πληθυσμό, αλλά πολύ απομακρυσμένον από τα τότε όρια της Ελλά-δας, ώστε να υπάρχει δυνατό-τητα ενσωμάτωσης, τα διεκ-δικούσαν άλλα χριστιανικά κράτη της χερσονήσου του Αίμου. Έτσι, παράλληλα με την παραδοσιακή αλυτρωτι-κή ιδεολογία (τη Μεγάλη Ιδέα), γεννήθηκε και μία άλ-λη, που ήθελε την αναμόρ-φωση της Οθωμανικής Αυτο-κρατορίας, ώστε να εξασφα-λιστεί μέσα σε αυτήν η απρόσκοπτη ανάπτυξη του ελληνικού στοιχείου υπό συνθήκες ελευθερίας, ασφά-λειας και ισοπολιτείας. Από την επαύριο του πολέμου του 1897 οι ελληνικές προ-σπάθειες στράφηκαν προς την εσωτερική ανασύνταξη του βασιλείου της Ελλάδος, αλλά και την ενίσχυση των δυνάμεων του ελληνισμού μέσα στην Οθωμανική Επι-κράτεια. Η "Οργάνωσις της Κωνστα-ντινουπόλεως" ακριβώς (ανε-πίσημος σύνδεσμος μεταξύ Ελλήνων και Νεοτούρκων στην Κωνσταντινούπολη από το 1908 μέχρι το 1912), με επικεφαλής τον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαίδη, υπήρξε έκφραση της ιδεολογικής αυτής αλλαγής και ασχολή-θηκε με το έργο του μετα-σχηματισμού της αυτοκρα-τορίας σε μία πολυεθνική ομοσπονδία, όπου η συνερ-γασία των εθνοτήτων θα εξασφαλιζόταν χάρη στους κοινούς πολιτισμικούς δε-σμούς των κατοίκων της Ανα-τολής». Θ. Βερέμης, Ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων, 1453-2003, I. Σιδερής, Αθή-να 20032, σ. 52-53.

έ π ε σ α ν θ ύ μ α τ α τ ω ν Β ο υ λ γ ά ρ ω ν κα ι π ο λ λ ο ί Β ο ύ λ γ α ρ ο ι θ ύ μ α τ α τ ω ν Ε λ λ ή -νων. Ν έ ο ι από ό λ η τ η ν Ε λ λ ά δ α έ σ π ε υ σ α ν ν α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν γ ι α τ η Μ α κ ε -δον ία : η Κ ρ ή τ η , η Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο ς , η Σ τ ε ρ ε ά Ε λ λ ά δ α , η Ή π ε ι ρ ο ς και η Θ ε σ σ α λ ί α , α κ ό μ η κα ι η Κ ύ π ρ ο ς , έ σ τ ε ι λ α ν ν έ ο υ ς , γ ι α ν α σ τ η ρ ί ξ ο υ ν τ η μ ε -γ ά λ η υ π ό θ ε σ η τ ο υ έ θ ν ο υ ς . Ο Παύλος Μελάς, ο ν έ ο ς α ξ ι ω μ α τ ι κ ό ς από τ η ν Α θ ή ν α , κα ι ο καπετάν Κώτας, από τ ο χ ω ρ ι ό Ρ ο ύ λ ι α (σημ. Κ ώ τ α ς ) τ η ς Φλώ-ρ ι ν α ς , π ο υ έ δ ω σ α ν τ η ζ ω ή τ ο υ ς σ τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α , υ π ή ρ ξ α ν δ ύ ο από τ ο υ ς πιο α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ο ύ ς ή ρ ω ε ς τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ α γ ώ ν α σ τ η μ α ρ τ υ ρ ι κ ή χ ώ ρ α . Ο ι Β ο ύ λ γ α ρ ο ι ε ί χ α ν α ν ά λ ο γ ο υ ς ή ρ ω ε ς , τ ο ν Γ κ ό τ σ ε Ν τ έ λ τ σ ε φ κα ι τ ο ν Γ ι ά ν ν ε Σ α ν τ ά ν σ κ υ από τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α κα ι ά λ λ ο υ ς από τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α . Τ η ν α ν α μ έ τ ρ η σ η μ ε τ α ξ ύ τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν κα ι τ ω ν Β ο υ λ γ ά ρ ω ν σ τ η Μ α κ ε δ ο -ν ία δ ι έ κ ο ψ α ν γ ι α λ ί γ ο τ ο Κ ί ν η μ α τ ω ν Ν ε ο τ ο ύ ρ κ ω ν * τ ο 1 9 0 8 , π ο υ υ π ο σ χ έ -θ η κ ε ι σ ο ν ο μ ί α και ι σ ο π ο λ ι τ ε ί α σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , κ α ι ο Α' Β α λ κ α ν ι κ ό ς Π ό λ ε μ ο ς τ ο 1 9 1 2 , σ τ ο ν ο π ο ί ο ο ι Έ λ λ η ν ε ς κ α ι ο ι Β ο ύ λ γ α ρ ο ι β ρ έ θ η κ α ν σ ύ μ μ α χ ο ι ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν .

Ο ι Μ ο λ δ α β ο ί και οι Β λ ά χ ο ι τ ω ν α ν τ ί σ τ ο ι χ ω ν δ ύ ο Π α ρ ί σ τ ρ ι ω ν Η γ ε μ ο -νιών*, οι εν συνεχε ία Ρουμάνοι, ανέπτυξαν επίσης εθνικό κίνημα κ α τ ά των κυρίαρχων Ο θ ω μ α ν ώ ν Τούρκων, κατ' επέκταση δε και κ α τ ά των Ελλήνων ή των εξελλην ισμένων ηγεμόνων που ασκούσαν ε ξ ο υ σ ί α ε ξ ο ν ό μ α τ ο ς τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν . Ο Κ ρ ι μ α ϊ κ ό ς Π ό λ ε μ ο ς ( 1 8 5 3 - 1 8 5 6 ) κα ι η σ υ ν α κ ό λ ο υ θ η Συνθή-κη των Παρισίων ( 1 8 5 6 ) ε ξ α σ φ ά λ ι σ α ν σ τ ο υ ς Ρ ο υ μ ά ν ο υ ς , με τ η ν υ π ο σ τ ή -ρ ι ξ η τ η ς Γ α λ λ ί α ς κ υ ρ ί ω ς , τ η ν α ν ά δ ε ι ξ ή τ ο υ ς σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς προσκήνιο και τ η ν ένωση τ ω ν δ ύ ο Ηγεμον ιών σε ενιαίο κ ρ ά τ ο ς , τ ο 1861 , με τ η ν ο ν ο μ α σ ί α Ρουμανία, τ ο οποίο α π έ κ τ η σ ε τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ τ ο 1878 .

Τ ε λ ε υ τ α ί ο ι από τ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς α ν έ π τ υ ξ α ν ε θ ν ι κ ό κ ίνημα οι Αλβανοί, ο ι οποίοι α ν α ζ ή τ η σ α ν τ ι ς κ α τ α β ο λ έ ς τ ο υ ς σ τ ο υ ς

α ρ χ α ί ο υ ς Ι λ λ υ ρ ι ο ύ ς . Ο ι Α λ β α ν ο ί ε ξ ι σ λ α μ ί σ τ η κ α ν κ α τ ά μ ά ζ ε ς , ιδ ίως τ ο ν 17ο α ιώνα, κα ι σ τ ο ε ξ ή ς δ ρ ο ύ -σαν ω ς ο ι σ χ υ ρ ό ς β ρ α χ ί ο ν α ς τ ω ν Ο θ ω μ α ν ώ ν κ υ ρ ι ά ρ χ ω ν σ τ η δ υ τ ι κ ή Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Ευρώπη. Τ α πρώ-τ α ε θ ν ι κ ά τ ο υ ς σ κ ι ρ τ ή μ α τ α ή τ α ν π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν Α λ β α ν ώ ν λ ο γ ί ω ν οι οποίο ι σ π ο ύ δ α ζ α ν σ τ α πανεπι -σ τ ή μ ι α τ η ς Ι τ α λ ί α ς , χ ώ ρ α ς που υ π ή ρ ξ ε γ ι α τ ο υ ς Α λ β α ν ο ύ ς η μή-τ ρ α τ ο υ ε θ ν ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς κα ι η α υ τ ό κ λ η τ η α λ λ ά α ν α π ό φ ε υ κ τ η π ρ ο σ τ ά τ ι δ α τ ο υ ε θ ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς των Αλβανών, τ ο οποίο π ρ ο έ κ υ ψ ε τ ο 1913 από τ ο υ ς Βαλκαν ικούς Π ο λ έ μ ο υ ς ( 1 9 1 2 - 1 9 1 3 ) .

Και οι Ο θ ω μ α ν ο ί Τούρκοι α ν έ π τ υ -ξ α ν ε θ ν ι κ ό κ ί ν η μ α , με μ ε γ ά λ η κ α θ υ σ τ έ ρ η σ η κα ι μ ε σ τ ό χ ο ν α π ρ ο λ η φ θ ε ί ο π ε ρ α ι τ έ ρ ω α κ ρ ω τ η -ρ ι α σ μ ό ς τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Τ ο τ ο υ ρ κ ι κ ό ε θ ν ι κ ό κ ί ν η μ α ε κ δ η λ ώ -θ η κ ε ω ς α ν τ ί δ ρ α σ η σ τ ι ς ε π ε μ β ά -σ ε ι ς τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν κ α ι σ τ η ν π ρ ό σ φ α τ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ω ν λ α ώ ν τ η ς περ ιο -

• «Στις 23 Ιουλίου 1908 οι νέοι αξιωματικοί της Επι-τροπής Ενώσεως και Προό-δου διακήρυξαν την αποκα-τάσταση του Συντάγματος του 1876, πρώτα στο Μονα-στήρι και έπειτα σε πολλές άλλες πόλεις της μακεδο-νίας. Στη μακεδονική πόλη της Δράμας π.χ. το απόγευ-μα της 23ης Ιουλίου έφθα-σαν με τραίνο απ' τη Θεσσα-λονίκη εκατό στρατιώτες και 20 περίπου αξιωματικοί υπό την αρχηγία ενός νέου αξιω-ματικού που ονομαζόταν Ρουσέν. Ο τελευταίος, σε λό-γο που εκφώνησε, είπε ότι έπρεπε να τεθεί τέλος στις φυλετικές και θρησκευτικές διακρίσεις και έρριξε στο πλήθος συνθήματα με τις ακόλουθες λέξεις στα γαλ-λικά: "Πατρίδα, ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα". Ο μόνος τρόπος, πρόσθεσε, να σωθεί η Οθωμανική Αυτο-κρατορία είναι να υπάρξει μία συνταγματική κυβέρνη-ση. Σε διάστημα μόλις δύο ωρών οι περισσότεροι κά-τοικοι της Δράμας, ορθόδο-ξοι και μουσουλμάνοι, εκδή-λωσαν με όρκο την αφοσίω-ση τους στο Σύνταγμα. Στις 4 το απόγευμα το Σύνταγμα διακηρύχθηκε και η από-φαση αυτή κοινοποιήθηκε στο σουλτάνο στην Κωνστα-ντινούπολη με τηλεγρά-φημα. Μετά από τέτοια τε-λεσίγραφα που έφθαναν από πολλές πόλεις της Μακεδο-νίας, ο σουλτάνος υπεχώρη-σε, και τη νύχτα της 23ης Ιουλίου 1908 επανέφερε το Σύνταγμα του 1876». Δ. Κιτσίκης, Συγκριτική Ιστο-ρία Ελλάδος και Τουρκίας στον 20ό αιώνα, 1990, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 19983, σ. 92-93.

Ο Παύλος Μελάς (1870-1904), αξιωματικός του ελληνικού στρατού, ανέλαβε επικεφαλής του ελληνικού αντάρτικου σώ-ματος κατά των Βουλγάρων.

Ο θάνατος του συντάραξε ολό-κληρο το έθνος και αφύπνισε το ελληνικό κράτος για το μακε-δονικό ζήτημα. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

Αλληγορική λιθογραφία με θέμα την ανακήρυξη του τουρκικού Συντάγματος του 1908. Οι Νεότουρκοι, που επικράτησαν με κίνημα το 1908, επιδίωκαν τον εκσυγχρονισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι επαγγελίες τους για ισονομία όλων των εθνοτήτων της αυτοκρατορίας σύντομα διαψεύσθηκαν, αφού επιδόθηκαν σε διωγμούς κατά Ελλήνων και Αρμενίων, με σκοπό τον εκτουρκισμό των διάφορων εθνοτήτων. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

χ ή ς ν α τ ε ρ μ α τ ί σ ο υ ν τ η ν τ ο υ ρ κ ι κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η , κ α θ ώ ς κ α ι ω ς ρ ή ξ η μ ε τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ , π ο υ ε ί χ ε α π ο δ ε ι χ τ ε ί α ν ί κ α ν ο ν α α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ά ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν ε χ θ ρ ώ ν τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Τ ο Νεοτουρκικό Κίνημα του 1908, π ο υ υ π ο σ χ έ θ η κ ε σ τ ο υ ς λ α ο ύ ς τ η ς α υ τ ο -κ ρ α τ ο ρ ί α ς ι σ ο ν ο μ ί α , ι σ ο π ο λ ι τ ε ί α κ α ι ε υ ρ ύ τ α τ ο μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ ό π ρ ό -γ ρ α μ μ α , ε ί χ ε ω ς σ τ ό χ ο τ ο ν ε κ τ ο υ ρ κ ι σ μ ό τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Ο σ τ ό χ ο ς α υ τ ό ς ε κ δ η λ ώ θ η κ ε κ α τ ά τ ο υ ς Β α λ κ α ν ι κ ο ύ ς Π ο λ έ μ ο υ ς ( 1 9 1 2 - 1 9 1 3 ) κ α ι κ α τ ά τ ο ν Α ' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο ( 1 9 1 4 - 1 9 1 8 ) κ α ι π ή ρ ε τ η μ ο ρ φ ή τ η ς ε θ ν ο κ ά θ α ρ σ η ς * τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς μ ε τ η ν ε κ δ ί ω ξ η τ ω ν χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν τ η ς χ ώ ρ α ς .

Ερωτήσεις 1. Να αναφερθε ί τ ε στα στερεότυπα που έχουν επικρατήσει σχετικά μ ε τους λαούς και τις χ ώ ρ ε ς της Βαλκανικής Χερσονήσου και να ε ξηγήσετε γιατί δ εν ανταποκρί-νονται στην πραγματικότητα. 2 . Ν α αποδώσετε το νόημα των ιστορικών ό ρ ω ν «Εξαρχία» και «Μεγάλη Βουλγα-ρία» και να συνδέσετε τις έ ννο ι ε ς αυτές μ ε τις κρίσεις στις σχέσεις της Ελλάδας μ ε τη Βουλγαρία. 3 . Ν α αναδε ί ξ ε τ ε τη σημασία του Κινήματος των Νεοτούρκων για τους Έλληνες και τους άλλους λαούς της Βαλκανικής. Ν α το συσχετίσετε με το ελληνικό Κίνημα στο Γουδή αξιοποιώντας τα σχετικά παραθέματα και συγκρίνοντας τις δύο αλληγορικές λ ι θ ο γ ρ α φ ί ε ς .

Η επίδραση του Κινήματος των Νεοτούρκων στην ελλη-νική πολιτική ζωή «Η εμφάνιση των Νεοτούρ-κων, μόλο που γέννησε ελπί-δες για κάποιο φιλελευθερι-σμό στις χριστιανικές επαρ-χίες της Αυτοκρατορίας, ήταν μία πρόσθετη απειλή και ταπείνωση για την Ελλά-δα. Ήταν απειλή, γιατί θα σταματούσε ίσως την απο-σύνθεση της Αυτοκρατορίας και τις παρεπόμενες συχνές επεμβάσεις των Δυνάμεων, που ήταν συχνά ευνοϊκές για την Ελλάδα. Κι ήταν ταπείνω-ση, γιατί προκαλούσε σχε-δόν αυτόματα τη σύγκριση με την αποτελμάτωση και τη μικρότητα μέσα στην Ελλά-δα. Οι μεταβολές στην Τουρ-κία είχαν άμεση επίδραση στους Έλληνες αξιωματι-κούς. Ανάμεσα στον Οκτώ-βριο 1908 και τον Ιανουάριο 1909 η ομάδα των δέκα ανθυπολοχαγών δεν είχε κατορθώσει να μυήσει παρά δεκαπέντε μόνο μέλη. Ξαφνι-κά, μέσα σε λίγες εβδομά-δες, προσχώρησαν ογδόντα ακόμη αξιωματικοί. Η αντί-δραση αυτή λέγεται ότι ήταν αποτέλεσμα του σαρκαστικού σχολίου του Σεφκέτ πασά ότι θα έκανε μια βόλτα ως την Αθήνα, για να πιει τον καφέ του στην Ακρόπολη».

Γ. Δερτιλής, Κοινωνικός με-τασχηματισμός και στρατιω-τική επέμβαση, 1880-1909, Εξάντας, Αθήνα 1977, σ. 187.

5. ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912-1913) Ο Α ' Βαλκανικός Πό-λ ε μ ο ς . Τον Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1912 η Ελλάδα, η Σερβία, τ ο Μ α υ ρ ο β ο ύ -νιο και η Β ο υ λ γ α ρ ί α , συνασπισμένες με διμε-ρε ίς μεταξύ τ ο υ ς συμ-μαχίες, προκάλεσαν πό-λ ε μ ο εναντίον τ η ς Ο θ ω -μανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό να απελευθε -ρώσουν τ α εναπομείνα-ντα ευρωπαϊκά ε δ ά φ η τ η ς αυτοκρατορ ίας που διεκδικούσαν. Ή τ α ν ο πρώτος από δύο διαδο-χικούς πολέμους, τ ο υ ς Βαλκανικούς Πολέμους , που τ ερματ ίστηκαν τ ο θ έ ρ ο ς τ ο υ 1913 με τ η Συνθήκη τ ο υ Βουκουρε -στίου, η οποία ουσια-στικά έ θ ε σ ε τ έ λ ο ς στην τουρκική κυριαρχία στην Ε υ ρ ώ π η κ α ι ά λ λ α ξ ε ριζικά τον πολιτικό χάρ-τ η τ η ς Νοτ ιοανατολικής Ευρώπης.

Τον π ό λ ε μ ο προκά-λ ε σ ε τ ο Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ι ο στις 2 5 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ / 8 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1912 , ύστε -

Λαϊκή λιθογραφία της εποχής. Τα έθνη της Βαλκανικής, Βούλγαροι, Έλληνες, Σέρβοι και Μαυροβούνιοι, ενώθηκαν κατά της Οθωμανι-κής Αυτοκρατορίας στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, σημειώνοντας ση-μαντικές νίκες. Συλλογή Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος.

Ο Α ' Βαλκανικός Πό-λ ε μ ο ς . Τον Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1912 η Ελλάδα, η Σερβία, τ ο Μ α υ ρ ο β ο ύ -νιο και η Β ο υ λ γ α ρ ί α , συνασπισμένες με διμε-ρε ίς μεταξύ τ ο υ ς συμ-μαχίες, προκάλεσαν πό-λ ε μ ο εναντίον τ η ς Ο θ ω -μανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό να απελευθε -ρώσουν τ α εναπομείνα-ντα ευρωπαϊκά ε δ ά φ η τ η ς αυτοκρατορ ίας που διεκδικούσαν. Ή τ α ν ο πρώτος από δύο διαδο-χικούς πολέμους, τ ο υ ς Βαλκανικούς Πολέμους , που τ ερματ ίστηκαν τ ο θ έ ρ ο ς τ ο υ 1913 με τ η Συνθήκη τ ο υ Βουκουρε -στίου, η οποία ουσια-στικά έ θ ε σ ε τ έ λ ο ς στην τουρκική κυριαρχία στην Ε υ ρ ώ π η κ α ι ά λ λ α ξ ε ριζικά τον πολιτικό χάρ-τ η τ η ς Νοτ ιοανατολικής Ευρώπης.

Τον π ό λ ε μ ο προκά-λ ε σ ε τ ο Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ι ο στις 2 5 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ / 8 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1912 , ύστε -

Ο Α ' Βαλκανικός Πό-λ ε μ ο ς . Τον Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1912 η Ελλάδα, η Σερβία, τ ο Μ α υ ρ ο β ο ύ -νιο και η Β ο υ λ γ α ρ ί α , συνασπισμένες με διμε-ρε ίς μεταξύ τ ο υ ς συμ-μαχίες, προκάλεσαν πό-λ ε μ ο εναντίον τ η ς Ο θ ω -μανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό να απελευθε -ρώσουν τ α εναπομείνα-ντα ευρωπαϊκά ε δ ά φ η τ η ς αυτοκρατορ ίας που διεκδικούσαν. Ή τ α ν ο πρώτος από δύο διαδο-χικούς πολέμους, τ ο υ ς Βαλκανικούς Πολέμους , που τ ερματ ίστηκαν τ ο θ έ ρ ο ς τ ο υ 1913 με τ η Συνθήκη τ ο υ Βουκουρε -στίου, η οποία ουσια-στικά έ θ ε σ ε τ έ λ ο ς στην τουρκική κυριαρχία στην Ε υ ρ ώ π η κ α ι ά λ λ α ξ ε ριζικά τον πολιτικό χάρ-τ η τ η ς Νοτ ιοανατολικής Ευρώπης.

Τον π ό λ ε μ ο προκά-λ ε σ ε τ ο Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ι ο στις 2 5 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ / 8 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1912 , ύστε -

ρ α από αξ ίωση του , την οποία δ ε ν α π ο δ έ χ τ η κ ε η Πύλη , να ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι ε υ ν ο ϊ κ ή συνορ ιακή ρύθμιση. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε λ ί γ ε ς η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α η Βουλ-γ α ρ ί α , σ ε απάντηση στην ε π ι σ τ ρ ά τ ε υ σ η και τ η σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς στη Θ ρ ά κ η . Στ ις 3 0 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ / 1 3 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ οι π ρ έ σ β ε ι ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς και τ η ς Σ ε ρ β ί α ς αξ ίωσαν επισήμως από τ η ν ο θ ω μ α ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η να προβε ί σ ε μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι ς στ ις κτήσε ις τ η ς α υ τ ο -κ ρ α τ ο ρ ί α ς στην Ευρώπη, αξ ίωση που συν ιστούσε ουσιαστ ικά τ ε λ ε σ ί -γ ρ α φ ο * , τ ο οποίο η Π ύ λ η δεν ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν να αποδεχτε ί .

Ο ι μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ξ ε π λ ά γ η σ α ν τ ό σ ο από τ η σ ύ μ π ρ α ξ η τ ω ν τ ε σ σ ά ρ ω ν χωρών κ α τ ά τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς ό σ ο και από τ ι ς σ υ ν α π τ έ ς ν ίκες που κέρδ ισαν οι σ ύ μ μ α χ ο ι σ ε β ρ α χ ύ χρονικό δ ιάστημα . Η π ε ρ ι φ ρ ό ν η σ η με την οποία εκ π α ρ α δ ό σ ε ω ς αντ ιμετώπιζε η Π ύ λ η τ ι ς τ έ σ -σ ε ρ ι ς χ ώ ρ ε ς και η α δ υ ν α μ ί α τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν ν α επέμβουν από κοι-ν ο ύ ε γ κ α ί ρ ω ς έ δ ω σ α ν τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ τ ο υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς να κ α τ α γ ά γ ο υ ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ έ ς νίκες και να α π ε λ ε υ θ ε ρ ώ σ ο υ ν τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Τ ο υ ρ κ ί α ς , ώστε να α ν α τ ρ α π ε ί ά ρ δ η ν η έ ω ς τ ό τ ε κ α τ ά σ τ α σ η και ν α μην μπορε ί πλέον να γίνε ι λ ό γ ο ς γ ι α τ η ν α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ προ τ ο υ π ο λ έ μ ο υ ε δ α φ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς . Σ τ ι ς 17/30 Μαΐου 1913 υπογράφηκε στο Λον-δίνο η Συνθήκη Ειρήνης, η οποία προέβλεπε την εκχώρηση όλων των κτήσεων

Γράμμα από το μέτωπο «Αρμενοχώριον, την 16ην Νοεμβρίου 1912 Αγαπητοί μου Μητέρα και Αδελφοί [...] Φαίνεται ότι γίνονται διαπραγματεύσεις ανακω-χής ή ειρήνης, αλλ' ημείς δεν γνωρίζομεν τίποτε, διότι δεν λαμβάνομεν εφημερί-δας [...]. Ημείς εσυνηθίσαμεν πλέον να βαδίζωμεν και μαχόμεθα, προσπαθούμεν δε όσο το δυνατόν να προφυλασοό-μεθα από το ψύχος, όπερ ήρξατο πολύ δριμύ με χιό-νια. Μη Σας ανησυχεί τούτο, διότι έχω ρούχα πλέον ή επαρκή, όχι μόνον όσα επή-ρα από Αθήνας, αλλά και από εδώ και αλλού. Φορώ 2 φανέλλες, 2 κας κορσέ χονδρά, 2 εσώβρακα, 2 ζεύ-γη κάλτσες, όλα μάλλινα, και έχω τρεις μανδύας. Όταν επισταθμεύομεν σε χωρία, έχομεν και φωτιά πολλή. Η τροφή είναι ολίγον ακανόνιστος, μέχρι δε προ ολίγου εστερρούμεθα και οινοπνεύματος, προ ημερών όμως ήρχισεν να δίδει η επι-μελητεία κονιάκ, ρούμι, φα-νέλλες και έτσι μπαλωνό-μεθα. Οι πυρετοί, Δόξα τω Θεώ, εξαλείφθησαν, ήρχισεν όμως κατ' ανησυχητικόν βαθ-μόν η ψείρα, διότι δεν δυνά-μεθα ν' αλλάζωμεν συχνά, διότι δεν μπορούμε να πλύ-νωμεν τα λερωμένα ρούχα. Και πάλιν Σας επαναλαμ-βάνω να μη στενοχωρήσθε, διότι, εάν το κακό περιο-ρισθεί έως εδώ, θα περά-σει. Μανθάνομεν ότι εις Αθήνας επικρατεί ακρίβεια. Φαντάζομαι την οικονομικήν στενοχωρίαν της Οικογε-νείας μας. Ελπίζω ότι θα έχω, όταν επιστρέψω, μι-κρός τινός οικονομίας, ίνα ανακουφισθώμεν [...]. Το μό-νον όπου εχάλασαν τελείως τα παπούτσια μου και φορώ τα αδιάβροχα, τα οποία και

Β. Χατζή (1865-19151, «Η Ναυμαχία της Έλλης», Εθνική Πινακοθήκη, Συλλογή Κουτλίδη, Αθήνα. Στις 3 Δεκεμβρίου 1912 ο ελληνικός στό-λος, με επικεφαλής τον υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, κατανίκησε τον τουρκικό σε ναυμαχία κοντά στον Ελλήσποντο, εξασφαλίζοντας την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο.

τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ σ τ α δ υ τ ι κ ά τ η ς γ ρ α μ μ ή ς Α ί ν ο υ - Μ η δ ε ί α ς , ε κ τ ό ς τ η ς Αλβα-νίας, σ τ ο υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς η γ ε μ ό ν ε ς τ η ς Ελλάδας , τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς , τ η ς Σ ε ρ -βίας και τ ο υ Μ α υ ρ ο β ο υ ν ί ο υ . Μ ε τ η ν ίδια Σ υ ν θ ή κ η τ ο υ Λονδ ίνου ο σ ο υ λ τ ά -νος π α ρ α ι τ ή θ η κ ε από τ α δ ι κ α ι ώ μ α τ ά τ ο υ στην Κρήτη , ενώ οι έ ξ ι μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς α ν α λ ά μ β α ν α ν ν α ορ ίσουν τ α σ ύ ν ο ρ α τ η ς Α λ β α ν ί α ς και ν α καθορ ί -σουν τ ο μέλλον τ ω ν νήσων τ ο υ Αιγαίου. Η Σ υ ν θ ή κ η σ ιωπούσε ως π ρ ο ς τ η ν κατανομή τ ω ν ε δ α φ ώ ν που ε ίχαν κ α τ α κ τ ή σ ε ι οι σύμμαχοι , α λ λ ά και ως προς τ η ν τ ύ χ η των Δ ω δ ε κ α ν ή σ ω ν , τ α οποία ε ίχαν κ α τ α κ τ ή σ ε ι ο ι Ι ταλοί κ α τ ά τ η δ ιάρκε ια τ ο υ δ ικού τ ο υ ς ν ι κ η φ ό ρ ο υ πολέμου εναντ ίον τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν (1911-1912) και τ α οποία δ ή λ ω ν α ν τ ό τ ε ότ ι θ α τ α κατε ίχαν προσωρινώς. Δ ι α φ ω ν ί ε ς μεταξύ τ ω ν συμμάχων. Η σιωπή τ η ς Σ υ ν θ ή κ η ς τ ο υ Λονδίνου ως προς τ α ζ η τ ή μ α τ α α υ τ ά υποδήλωνε τ ις σ ο β α ρ έ ς δ ιαφωνίες , που ε ίχαν ή δ η δ ιαφανε ί , τ ό σ ο σ τ ο υ ς κόλπους τ ω ν συμμάχων όσο και μ ε τ α ξ ύ τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δυνάμεων. Η Σ ε ρ β ί α και η Β ο υ λ γ α ρ ί α , οι οποίες με τ η σ υ ν θ ή κ η σ υ μ μ α χ ί α ς που ε ίχαν υ π ο γ ρ ά ψ ε ι στ ις 2 8 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ / 1 3 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 1 2 ε ίχαν α φ ή σ ε ι έ ξ ω από κ ά θ ε δ ιακανον ισμό τ η ν Ελλάδα , β ρ έ θ η κ α ν μ ε τ ά τ η ν έ ν α ρ ξ η των ε χ θ ρ ο π ρ α ξ ι ώ ν μ π ρ ο σ τ ά σε ο δ υ ν η ρ ή έκπληξη. Τ ό σ ο οι Σ έ ρ β ο ι ό σ ο και οι Βούλγαρο ι , οι οποίοι δεν έ κ ρ υ β α ν τ η ν π ε ρ ι φ ρ ό ν η σ η τ ο υ ς γ ι α τ ο ν ελληνικό στρατό και τ ις δ υ ν α τ ό τ η τ έ ς του , ανέμεναν να περιοριστεί η ελληνική προσπά-θ ε ι α στην Ή π ε ι ρ ο . Η τ α χ ε ί α π ρ ο έ λ α σ η τ ο υ ελληνικού σ τ ρ α τ ο ύ στη Μ α κ ε δ ο -νία ε ξ έ π λ η ξ ε τ ό σ ο τ ο υ ς μεν ό σ ο και τ ο υ ς δε, ενώ η Β ο υ λ γ α ρ ί α α ν η σ ύ χ η σ ε ιδ ια ι τέρως γ ια τ η ν τ ύ χ η τ η ς Θεσσαλονίκης. Ο α ρ χ ι σ τ ρ ά τ η γ ο ς και δ ι ά δ ο χ ο ς τ ο υ ελλην ικού θ ρ ό ν ο υ Κωνσταντ ίνος π ρ ο ή λ α σ ε τ α χ ύ τ α τ α , ύ σ τ ε ρ α από προ-τ ρ ο π ή τ ο υ Βεν ιζέλου , κ α τ ά τ η ς Θεσσαλον ίκης , όπου έ φ τ α σ ε με ισχυρές

αυτά θα χαλάσουν και δεν γνωρίζω αν θα υπάγωμεν εις πάλιν τινά ίνα αγοράσω άλλα. Ήδη προσφέρατε εις όλους τους συγγενείς και φί-λους τους ασπασμούς μου και ειπέ εις όλους να μου γράφουν, ίνα παρηγορούμαι.

Σας γλυκοφιλώ πολύ, Δ. Κ. Δάρας».

(Σημείωση: Ο Δημήτριος Δάρας πολέμησε στην πρώ-τη γραμμή ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στον 3ο λό-χο του 8ου εφέδρου τάγ-ματος ευζώνων της VI Με-ραρχίας. Σπούδασε νομικά και διατέλεσε επικεφαλής της στρατιωτικής δικαιοσύ-νης κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.) Ημερολόγια και Γράμματα από το Μέτωπο, Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913, εισα-γωγή - επιμέλεια Λύντια Τρίχα, ΕΛΙΑ, Αθήνα 19932, σ. 229-230.

Λαϊκή λιθογραφία που απεικονίζει την παράδοση της Θεσσαλονίκης στον διάδοχο Κωνσταντίνο, επικεφαλής του ελληνικού στρατού, από τον Τούρκο Ταχσίν πασά (27 Οκτωβρίου 1912). Η ταχεία ελληνική προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη απέτρεψε την είσοδο των Βουλγάρων στην πόλη. Συλλογή Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος.

δ υ ν ά μ ε ι ς , κα ι α ξ ί ω σ ε α π ό τ ο ν Τ ο ύ ρ κ ο δ ιο ικητή Χ α σ ά ν Ταχσίν π α σ ά τ η ν π α ρ ά δ ο σ η τ η ς π ό λ η ς τ η ν 2 7 η Ο κ τ ω β ρ ί ο υ (π.η.). Π ρ ά γ μ α τ ι ο Τ ο ύ ρ κ ο ς διοι-κ η τ ή ς π α ρ έ δ ω σ ε τ η ν π ό λ η σ τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς πο-λ ι ο ρ κ η τ έ ς , ό τ α ν δ ε έ φ τ α σ α ν εν σ π ο υ δ ή ι σ χ υ ρ έ ς β ο υ λ γ α ρ ι κ έ ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς και ζ ή τ η σ α ν ν α π α ρ α δ ο θ ε ί κα ι σ τ ο υ ς Β ο υ λ γ ά ρ ο υ ς η πόλη, ο Χ α σ ά ν Ταχσ ίν π α σ ά ς α π ά ν τ η σ ε πως η Θ ε σ σ α λ ο -νίκη ε ίχε ή δ η α λ λ ά ξ ε ι κ υ ρ ί α ρ χ ο . Στ ις 2 2 Φ ε β ρ ο υ α -ρ ί ο υ / 7 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 1 3 ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι , ύ σ τ ε ρ α από ν έ ε ς ή τ τ ε ς , π α ρ έ δ ω σ α ν τ α Ιωάννινα σ τ ο υ ς Έ λ λ η -ν ε ς και τ η ν Α δ ρ ι α ν ο ύ π ο λ η σ τ ο υ ς Β ο υ λ γ ά ρ ο υ ς , ενώ τ ο ν Απρίλιο π α ρ έ δ ω σ α ν τ η Σ κ ό δ ρ α σ τ ο υ ς Σ έ ρ β ο υ ς .

Η Β ο υ λ γ α ρ ί α ω σ τ ό σ ο α ρ ν ι ό τ α ν κ ά θ ε σ υ ζ ή τ η σ η γ ι α με ίωση τ η ς έ κ τ α σ η ς τ ω ν ε δ α φ ώ ν που έ κ ρ ι ν ε πως τ η ς ανήκαν , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ η σ υ ν θ ή κ η τ η ς 2 8 η ς Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ / 1 3 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 1 2 που ε ίχε υ π ο γ ρ ά ψ ε ι μ ε τ η Σ ε ρ β ί α , κα ι π ρ ο έ β α ι ν ε σ ε προ-κλήσε ις σ ε β ά ρ ο ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν και τ ω ν Σ έ ρ β ω ν . Ο ι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς κα ι τ η ς Σ ε ρ β ί α ς πραγματοπο ίησαν γ ι α τ ο ν λ ό γ ο α υ τ ό ν ανεπίσημες

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος στο ελληνικό στρατη-γείο στο Χατζή-Μπεϊλίκ, μετά τη σύναψη ανακωχής με τη Βουλγαρία και πριν από τη μετάβαση του Έλληνα πρωθυπουργού στο Βουκου-ρέστι. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου/ 10 Αυγούστου 1913) καθόρισε τα σύνορα της Βουλγαρίας με την Ελλάδα, τη Σερβία και τη Ρουμανία. Η Ελλάδα διπλασίασε σχεδόν τα εδάφη και τον πληθυσμό της.

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΝΙΚΕΣ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α Λ Κ Α Ν Ι Κ Ο Υ Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ

Α' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Οκτώβριος 1912 - Μάιος 1913)

Μέτωπο Μακεδονίας Μ ά χ η Ε λ α σ σ ό ν α ς (6 -7 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1912 ) . Μ ά χ η Σ α ρ α ν τ α π ό ρ ο υ ( 9 - 1 0 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Π ρ ώ τ η σημαντ ική νίκη, ά ν ο ι ξ ε τ ο ν δ ρ ό μ ο γ ι α τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ ο ζ ά ν η ς (11 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Δ ι ά β α σ η π ο τ α μ ο ύ Α λ ι ά κ μ ο ν α ( 1 3 Ο κ τ ω -β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ α τ ε ρ ί ν η ς κα ι Β έ ρ ο ι α ς (16 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Μ ά χ η Γιαννιτσών (19 -20 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Α ν ο ι ξ ε τ ο ν δ ρ ό μ ο γ ι α τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς Κεντρι -κ ή ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς και τ η ς Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς . Ε ί σ ο δ ο ς ε λ λ η ν ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ (1η Μ ε ρ α ρ χ ί α ) σ τ η Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η (27 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1912 ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Φ λ ώ ρ ι ν α ς (7 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ α σ τ ο ρ ι ά ς ( 1 0 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ ο ρ υ τ σ ά ς (7 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ ) .

Μέτωπο Ηπείρου Κ α τ ά λ η ψ η υ ψ ω μ ά τ ω ν Γ ρ ι μ π ό β ο υ (6 Ο κ τ ω -β ρ ί ο υ 1912) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Φιλιππιάδας (12 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Π ρ έ β ε ζ α ς (21 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Μ ά χ η σ τ α Π έ ν τ ε Π η γ ά δ ι α ( 24 -30 Οκτωβρ ίου ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Χ ι μ ά ρ α ς από Σ π ύ ρ ο Σ π υ ρ ο -μήλ ιο (5 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Σ κ ά λ α ς Π α ρ α μ υ θ ι ά ς ( 2 6 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Π ο λ ι ο ρ κ ί α Μπιζαν ίου ( 2 9 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 1 2 -19 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1913 ) . Τ ε λ ι κ ή ε π ί θ ε σ η κα ι κ α τ ά λ η ψ η Μ π ι ζ α ν ί ο υ ( 1 9 - 2 1 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1 9 1 3 ) . Ε ί σ ο δ ο ς ε λ λ η ν ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ σ τ α Γ ιάννενα (22 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1913 ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ ό ν ι τ σ α ς (24 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Αγ ίων Σ α ρ ά ν τ α , Α ρ γ υ ρ ο κ ά -σ τ ρ ο υ και Δ ε λ β ί ν ο υ (3 Μ α ρ τ ί ο υ ) . Κ α τ ά λ η ψ η Τ ε π ε λ ε ν ί ο υ (4 Μ α ρ τ ί ο υ ) .

Αγώνες στη θάλασσα Κ υ ρ ι α ρ χ ί α ε λ λ η ν ι κ ο ύ ν α υ τ ι κ ο ύ σ τ ο Αιγαίο: Απελευθέρωση Λήμνου (8-9 Οκτωβρίου 1912).

Β ύ θ ι σ η τ ο υ ρ κ ι κ ή ς κ ο ρ β έ τ α ς «Φετ ίχ Μ π ο υ -λέντ» σ τ ο λ ι μ ά ν ι Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς (18 Ο κ τ ω -βρ ίου 1 9 1 2 ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Θ ά σ ο υ και Ί μ β ρ ο υ (18 Ο κ τ ω -βρ ίου 1 9 1 2 ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Α γ ί ο υ Ε υ σ τ ρ α τ ί ο υ κα ι Σ α μ ο -θ ρ ά κ η ς (19 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Ψ α ρ ώ ν (22 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Τ ε ν έ δ ο υ (24 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Α γ ί ο υ Ό ρ ο υ ς (2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Ι κ α ρ ί α ς (4 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Λ έ σ β ο υ (8 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Χ ί ο υ ( 1 2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ ) . Ν α υ μ α χ ί α Έ λ λ η ς (3 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ 1912) . Ν α υ μ α χ ί α Λ ή μ ν ο υ (5 Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ 1913 ) . Έ ν ω σ η Σ ά μ ο υ μ ε Ε λ λ ά δ α (2 Μ α ρ τ ί ο υ 1913) .

Β' Β Α Λ Κ Α Ν Ι Κ Ο Σ Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ (Ιούνιος-Ιούλιος 1913)

Νίκες του ελληνικού στρατού κατά των βουλγαρικών δυνάμεων Μ ά χ η Κ ι λ κ ί ς - Λ α χ α ν ά ( 1 9 - 2 1 Ιουν ίου 1913) . Μ ά χ η Δ ο ϊ ρ ά ν η ς (23 Ιουν ίου) . Κ α τ ά λ η ψ η Σ τ ρ ώ μ ν ι τ σ α ς (26 Ιουνίου) . Κ α τ ά λ η ψ η σ τ ε ν ώ ν Κ ρ έ σ ν α ς (8 -11 Ιουλ ίου) . Μ ά χ η Σ ιμ ι τλ ί ( 1 2 - 1 3 Ιουλ ίου) . Μ ά χ η Ά ν ω Τ ζ ο υ μ α γ ι ά ς (17 Ιουλ ίου) .

Απελευθέρωση ελληνικών πόλεων Ανατολι-κής Μακεδον ίας και Δυτικής Θράκης Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κιλκίς (21 Ιουνίου) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ α β ά λ α ς (26 Ιουνίου) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Σ ι δ η ρ ο κ ά σ τ ρ ο υ (28 Ιουνίου) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Σ ε ρ ρ ώ ν (28 Ιουνίου τ ο από-γ ε υ μ α · τ ο πρωί τ η ς ίδ ιας η μ έ ρ α ς οι Β ο ύ λ γ α -ροι ε ίχαν κ ά ψ ε ι ο λ ο σ χ ε ρ ώ ς τ η ν πόλη) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Δ ρ ά μ α ς (1 Ιουλ ίου) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Α λ ε ξ α ν δ ρ ο ύ π ο λ η ς και Ξάν -θ η ς (12 Ιουλ ίου) . Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η Κ ο μ ο τ η ν ή ς (14 Ιουλίου) .

ε π α φ έ ς , ο ι ο π ο ί ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν τ η ν 1 8 η Μ α ΐ ο υ / 1 η Ι ο υ ν ί ο υ σ τ η ν Ελληνοσερβική Συμμαχία, σ υ ν θ ή κ η φ ι λ ί α ς κ α ι α μ υ ν τ ι κ ή ς σ υ μ μ α χ ί α ς , π ο υ έ κ ρ ι ν ε ε ν τ έ λ ε ι τ η ν έ κ β α σ η τ ω ν δ ι α φ ο ρ ώ ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α τ ά τ η ς Τ ο υ ρ -κ ίας . Μ ε τ η σ υ ν θ ή κ η α υ τ ή ο ι δ ύ ο χ ώ ρ ε ς π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν τ η ν α μ ο ι β α ί α ε γ γ ύ η -σ η ότ ι θ α κ ρ α τ ή σ ο υ ν ο ρ ι σ τ ι κ ά τ ι ς ε δ α φ ι κ έ ς τ ο υ ς κ τ ή σ ε ι ς κ α ι α ν έ λ α β α ν τ η ν υ π ο χ ρ έ ω σ η , σ ε π ε ρ ί π τ ω σ η π ο υ έ ν α α π ό τ α δ ύ ο σ υ μ β α λ λ ό μ ε ν α μ έ ρ η δ ε χ ό -τ α ν ε π ί θ ε σ η α π ό τ ρ ί τ η χ ώ ρ α , ν α π α ρ ά σ χ ο υ ν τ η β ο ή θ ε ι ά τ ο υ ς α μ ο ι β α ί ω ς κ α ι ν α μ η σ υ ν ά ψ ο υ ν χ ω ρ ι σ τ ή ε ι ρ ή ν η μ ε τ η ν ε π ι τ ι θ έ μ ε ν η χ ώ ρ α π α ρ ά μ ό ν ο ν α π ό κο ινού . Η ε λ λ η ν ο σ ε ρ β ι κ ή σ υ ν θ ή κ η ή τ α ν δ ε κ α ε τ ο ύ ς ι σ χ ύ ο ς κ α ι μ υ σ τ ι κ ή . Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος και n Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Επεισόδια μ ε τ α ξ ύ τ ω ν Β ο υ λ γ ά ρ ω ν α π ό τ ο έ ν α μ έ ρ ο ς κ α ι τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν κ α ι τ ω ν Σ έ ρ β ω ν α π ό τ ο ά λ λ ο σ ε δ ύ ο κ ύ ρ ι ε ς ε σ τ ί ε ς , σ τ η Ν ι γ ρ ί τ α κα ι σ τ η Γ ε υ γ ε λ ή α ν τ ι σ τ ο ί -χ ω ς , π ο υ ε ί χ α ν π ρ ο κ λ η θ ε ί α π ό τ η β ο υ λ γ α ρ ι κ ή π λ ε υ ρ ά , κ α τ έ λ η ξ α ν σ ε ε χ θ ρ ο -π ρ α ξ ί ε ς , ο ι ο π ο ί ε ς κ ο ρ υ φ ώ θ η κ α ν τ ο ν Ιούν ιο κα ι τ ο ν Ι ο ύ λ ι ο τ ο υ 1 9 1 3 κα ι δ ι έ -ψ ε υ σ α ν τ ι ς ε λ π ί δ ε ς τ ω ν Β ο ύ λ γ α ρ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν . Ο ι β ο υ λ γ α ρ ι κ έ ς δ υ ν ά -μ ε ι ς η τ τ ή θ η κ α ν σ ε ό λ α τ α π ε δ ί α τ ω ν μ α χ ώ ν π ο υ δ ι ε ξ ή γ α γ α ν ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν κα ι τ ω ν σ ε ρ β ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν . Ε υ θ ύ ς μ ε τ ά τ η ν έ ν α ρ ξ η τ ω ν ε χ θ ρ ο -π ρ α ξ ι ώ ν β ρ ή κ α ν τ η ν ε υ κ α ι ρ ί α η Ρ ο υ μ α ν ί α α π ό τ α β ό ρ ε ι α κ α ι η Τ ο υ ρ κ ί α α π ό τ α α ν α τ ο λ ι κ ά ν α κ α τ α λ ά β ο υ ν ε δ ά φ η τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς .

Τ η λ ύ σ η ε ν τ έ λ ε ι δ ι ε υ κ ό λ υ ν ε η Ρ ο υ μ α ν ί α , ό τ α ν η Β ο υ λ γ α ρ ί α έ σ π ε υ σ ε ν α υ π ο γ ρ ά ψ ε ι α ν α κ ω χ ή μ ε τ η χ ώ ρ α α υ τ ή , κ α θ ώ ς τ α ρ ο υ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α β ρ ί σ κ ο ν τ α ν σ τ α π ρ ό θ υ ρ α τ η ς β ο υ λ γ α ρ ι κ ή ς π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α ς . Χ ω ρ ί ς τ η ν ε ν ε ρ -γ ό σ υ μ π α ρ ά σ τ α σ η α π ό τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς , η Β ο υ λ γ α ρ ί α α π ο δ έ χ τ η κ ε τ ο υ ς ό ρ ο υ ς τ ω ν α ν τ ι π ά λ ω ν τ η ς , κ α ι τ η ν 3 0 ή Ι ο υ λ ί ο υ ο ι π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ι ο ι τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , τ η ς Σ ε ρ β ί α ς , τ ο υ Μ α υ ρ ο β ο υ ν ί ο υ , τ η ς Ρ ο υ μ α ν ί α ς κ α ι τ η ς Β ο υ λ γ α -ρ ί α ς σ υ ν ή λ θ α ν σ τ ο Β ο υ κ ο υ ρ έ σ τ ι .

Η ο μ ώ ν υ μ η Σ υ ν θ ή κ η Ε ι ρ ή ν η ς , π ο υ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ ο Β ο υ κ ο υ ρ έ σ τ ι τ η ν 2 8 η Ι ο υ λ ί ο υ / 1 0 η Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1 9 1 3 , κ α τ α κ ύ ρ ω σ ε τ η ν Κ α β ά λ α κ α ι τ η ν π ε ρ ι ο -χ ή τ η ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , σ τ η δ ε Σ ε ρ β ί α κ α ι τ η Ρ ο υ μ α ν ί α τ ι ς π ε ρ ι ο χ έ ς π ο υ ε ί χ α ν κ α τ α κ τ ή σ ε ι σ τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α τ ά τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς , ο ο π ο ί ο ς έ μ ε ι ν ε γ ν ω σ τ ό ς ω ς Β' Β α λ κ α ν ι κ ό ς Π ό λ ε μ ο ς . Ε ί χ ε π ρ ο η γ η θ ε ί τ η ς υ π ο γ ρ α φ ή ς τ η ς Συνθήκης του Βουκουρεστίου η α ν α γ ν ώ ρ ι σ η - μ ε τ η ν α ν τ α λ λ α γ ή ε π ι σ τ ο λ ώ ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ώ ν τ η ς Ε λ λ ά δ α ς κ α ι τ η ς Ρ ο υ μ α ν ί α ς - θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ώ ν κ α ι ε κ π α ι -δ ε υ τ ι κ ώ ν π ρ ο ν ο μ ί ω ν σ τ ο υ ς Βλάχους της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Σ τ η ν ε π ι σ τ ο λ ή τ ο υ π ρ ο ς τ ο ν Ρ ο υ μ ά ν ο ο μ ό λ ο γ ο τ ο υ , μ ε η μ ε ρ ο μ η ν ί α 5 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1 9 1 3 , ο Έ λ λ η ν α ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς α ν έ φ ε ρ ε ό τ ι η Ε λ λ ά δ α σ υ μ φ ω ν ο ύ σ ε ν α π α ρ ά σ χ ε ι α υ τ ο ν ο μ ί α σ τ α σ χ ο λ ε ί α κ α ι τ ι ς ε κ κ λ η σ ί ε ς τ ω ν Β λ ά χ ω ν τ η ς Ηπε ί -ρ ο υ κα ι τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς κ α ι ν α ε π ι τ ρ έ ψ ε ι τ η σ ύ σ τ α σ η ε π ι σ κ ο π ή ς τ ω ν Β λ ά -χων , ν α δ ώ σ ε ι δ ε τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ τ η ρ ο υ μ α ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η ν α ε π ι χ ο ρ η γ ε ί α υ τ ά τ α ε κ π α ι δ ε υ τ ι κ ά κ α ι ε κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ά ι δ ρ ύ μ α τ α , υ π ό τ η ν ε π ί β λ ε ψ η φ υ σ ι -κ ά τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Ή τ α ν μ ια π α ρ α χ ώ ρ η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς π ο υ κ ρ ί θ η κ ε τ ό τ ε α π α ρ α ί τ η τ η , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α ε ξ α σ φ α λ ι σ τ ε ί η υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς Ρ ο υ μ α ν ί α ς σ τ ο ζ ή τ η μ α τ η ς Κ α β ά λ α ς , α λ λ ά η ο π ο ί α π ρ ο κ ά λ ε σ ε α ρ γ ό τ ε ρ α π ρ ο β λ ή μ α τ α στ ις ε λ λ η ν ο ρ ο υ μ α ν ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς .

Ερωτήσεις 1. Να αναφέρε τ ε τα εδαφ ικά κέρδη της Ελλάδας από τους Βαλκανικούς Πολέμους . 2 . Ποιες συνέπειες ε ίχαν οι συνθήκες της απελευθέρωσης της Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς στην πολιτική ζωή της Ελλάδας και στις σχέσεις της Ελλάδας με τη Βουλγαρία; 3 . Να περιγράψετε τις δυσκολ ί ες που αντιμετώπιζε ο ελληνικός στρατός μ ε Βάση την επιστολή του έ φ ε δ ρ ο υ ανθυπολοχαγού Δ. Δάρα από το μέτωπο.

Οι Βλάχοι «Οι Έλληνες, στην καταγωγή και τη συνείδηση, Βλάχοι (γνωστοί και ως Κουτσόβλα-χοι και Αρωμούνοι, επίσης κα-τά περιοχές και ως Αρβανι-τόβλαχοι, Καραγκούνοι, Φρα-σαριώτες κ.λπ.) είναι δί-γλωσσοι Έλληνες ποιμένες και κτηνοτρόφοι (Κ. Μακεδο-νίας, Θεσσαλίας, Αιτωλοα-καρνανίας), που παράλληλα προς τα Ελληνικά μιλούν μια λατινογενή διάλεκτο, τα Βλάχικα ή Κουτσοβλάχικα ή Αρωμουνικά. Η γλωσσική τους συγγένεια (όχι εθνολο-γική!) με τους Ρουμάνους οφείλεται στο ότι τόσο τα Αρωμουνικά όσο και τα Ρου-μανικά ανάγονται σε κοινή γλωσσική πηγή, την Ανατολι-κή ή Βαλκανική Λατινική [...]. Η ονομασία Βλάχοι ανάγεται γλωσσικά στο όνομα γαλατι-κού φύλου Volcae (εκλατινι-σμένου από τις επιδρομές του σε ρωμαιοκρατούμενες περιοχές), που οι Γερμανοί ονόμασαν Valah, χαρακτη-ρίζοντας μ' αυτό όλους τους λατινόφωνους υπηκόους του ρωμαϊκού κράτους. Από το γερμανικό Valah προήλθαν οι εθνικές ονομασίες Ουαλοί (Βρετανία), Βαλλόνοι (Βέλ-γιο), Γκωλουά (πβ. ντε Γκωλ) (Γαλλία) και Valah >vlah >Βλάχος (Βυζάντιο)». Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998, λήμμα Βλάχοι-Ουαλοί-Βαλλόνοι.

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Γ Ο Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

Ο παγκόσμιος χαρακτήρας των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, σε συνδυασμό με τον συνασπισμό των δυνάμεων αυτών σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, την Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστρία, Ιτα-λία) και την Τριπλή Συνεννόηση (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία), σήμαινε γενί-κευση κάθε τοπικής κρίσης σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Η γενικευ-μένη ένταση που προέκυψε επρόκειτο να μεταβάλει ένα δευτερεύον επεισό-διο, τη δολοφονία του διαδόχου της Αυστρίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου, σε διεθνή κρίση, από την οποία ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Ο πόλεμος, που ξεκίνησε στην Ευρώπη, τελικά επεκτάθηκε γεωγραφικά και έγινε παγκόσμιος, καθώς οι αρχικοί αντίπαλοι προσπαθούσαν να προσεταιρι-στούν τις ουδέτερες χώρες με κάθε δυνατό μέσο σε κάθε σημείο του πλανήτη.

Ο πόλεμος αυτός εξασθένισε και υπονόμευσε θεσμούς και αξίες, όπως η κοινοβουλευτική δημοκρατία*, τα φιλελεύθερα ιδεώδη και η ελεύθερη οικονομία, και εισήγαγε ή επέτεινε άλλους θεσμούς, όπως ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία και η παρέμβαση των στρατιωτικών στην πολιτική. Επιτάχυνε επίσης την αποσταθεροποίηση και τη διάλυση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών της Ευρώπης, της Αυστροουγγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στην Ελλάδα την ευφορία από τις επιτυχίες των Βαλκανικών Πολέμων δια-δέχτηκε η σκληρότητα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, ο εσωτερικός διχασμός και η Μικρασιατική Καταστροφή με τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Η εγκατάσταση των προσφύγων στην κυρίως Ελλάδα θα αλλάξει ριζικά την παραδοσιακή μορφή της χώρας.

Έμμεση συνέπεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου ήταν και η Ρωσική Επανά-σταση του 1917, η οποία, όπως ακριβώς και η Γαλλική, φιλοδοξούσε να γίνει πανευρωπαϊκή ή ακόμη και παγκόσμια.

1. ΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (1870-1914)

Εθνικοί ανταγωνισμοί . Τον Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1914 η Ευρώπη κατολ ίσθησε στη μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η έ ω ς τ ό τ ε π ο λ ε μ ι κ ή π ε ρ ι π έ τ ε ι α με α ν ά μ ε ι κ τ α σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ α . Ο π ό λ ε μ ο ς ξέσπασε , α φ ο ύ ν α υ ά γ η σ α ν οι π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς τ ω ν δ ιπλωματών ν α α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν τ η ν ένοπλη α ν α μ έ τ ρ η σ η . Έτσι , τ η ν έ ν τ α σ η τ ο υ καλοκαιρ ιού , μ ε τ ά τ η δ ο λ ο φ ο ν ί α τ ο υ Α ψ β ο ύ ρ γ ο υ α ρ χ ι δ ο ύ κ α Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σ α ρ ά γ ε β ο τ η ς Βοσνίας , τ η δ ι α δ έ χ τ η κ ε γεν ική ανακούφιση . Π ο λ λ ο ί θ ε ώ ρ η -σαν τ ο ν πόλεμο λ ύ τ ρ ω σ η από την πεζή κ α θ η μ ε ρ ι ν ό τ η τ α τ ο υ αστ ικού πολι-τ ι σ μ ο ύ και ε υ κ α ι ρ ί α γ ι α η ρ ω ι σ μ ο ύ ς , α υ τ ο θ υ σ ί ε ς και δ ιακρ ίσε ις σε έναν κόσμο α ν ε π α ν ό ρ θ ω τ α - ό π ω ς φ α ι ν ό τ α ν - υλιστικό. Άλλο ι ό μ ω ς ε ίχαν περισ-σ ό τ ε ρ ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ε ς και λ ι γ ό τ ε ρ ο ιδεαλ ιστ ικές προσδοκ ί ες . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί στρατ ιωτ ικο ί θ ε ω ρ ο ύ σ α ν τ ο ν πόλεμο ε υ κ α ι ρ ί α π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ να α π α λ λ α γ ο ύ ν από τ ο ν ε φ ι ά λ τ η τ η ς περ ικύκλωσης από τ η Γαλλ ία και τ η Ρωσία. Η η γ ε σ ί α τ ο υ βρεταν ικού ναυτ ικού , από τ ο ά λ λ ο μ έ ρ ο ς , υπολόγιζε να θ έ σ ε ι τ έ ρ μ α στις π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν να αποκτήσουν α ξ ι ό λ ο γ ο ναυτ ικό. Ο ι Γάλ-λοι στρατ ιωτ ικο ί ε ξ ά λ λ ο υ ε π ι θ υ μ ο ύ σ α ν να π ά ρ ο υ ν εκδ ίκηση γ ια τ η ν ταπεί -νωση τ η ς Γαλλ ίας από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α τ ο 1870, όταν η Γαλλ ία απώλεσε δ ύ ο α ν α τ ο λ ι κ έ ς επαρχ ίες τ η ς , τ η ν Α λ σ α τ ί α και τ η Λ ο ρ ρ α ί ν η . Ο ι Αυστρ ιακο ί επι-δ ίωκαν να δ ώ σ ο υ ν στη Σ ε ρ β ί α έ ν α μ ά θ η μ α και να λ ύ σ ο υ ν έ τσ ι τ ο πρόβλη-μ α των ε θ ν ο τ ή τ ω ν τ η ς Α ψ β ο υ ρ γ ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Τ ο ίδιο πρόβλημα ,

Ο διάδοχος της Αυστρίας Φραγκίσκος Φερδινάνδος και η σύζυγος του Σοφία στο Σαρά-γεβο (28 Ιουνίου 1914), λίγο πριν από τη δολοφονία τους. Στην ένθετη φωτογραφία ο Σέρβος φοιτητής Γκαβρίλο Πρίντσιπ, μέλος μυστικής οργά-νωσης, που τους δολοφόνησε.

Ιταλική αφίσα που σατιρίζει τη γερμανική επεκτατική πολιτική στο πρόσωπο του Γερμανού αυτοκράτορα Γουλιέλμου του Β'.

α λ λ ά με δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό τρόπο, ή θ ε λ α ν να λ ύ σ ο υ ν οι λαο ί που ήταν υ π ο τ ε λ ε ί ς σ τ ο υ ς Α υ σ τ ρ ι α κ ο ύ ς και τ ο υ ς Μ α γ υ ά ρ ο υ ς : οι Τσέχοι , ο ι Πολωνοί , οι Σ λ ο β ά -κοι και οι Νοτ ιοσλάβοι .

Α ν ά λ ο γ α π ρ ο β λ ή μ α τ α ε π ι ζ η τ ο ύ σ α ν ν α λ ύ σ ο υ ν οι λ α ο ί τ η ς Ν ο τ ι ο α ν α τ ο -λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ί τ ε σε β ά ρ ο ς τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς ε ί τ ε σ ε β ά ρ ο ς τ ω ν γ ε ι τ ό ν ω ν τ ο υ ς , γ ι α να κ α τ ο χ υ ρ ώ σ ο υ ν π ρ ό σ φ α τ α ε δ α φ ι κ ά κ έ ρ -δη , όπως οι Έ λ λ η ν ε ς , ο ι Σ έ ρ β ο ι κα ι ο ι Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ι ο ι , ή γ ι α ν α α ν α θ ε ω -ρ ή σ ο υ ν π ρ ό σ φ α τ ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς που δ ε ν τ ο υ ς ε υ ν ο ο ύ σ α ν , όπως οι Τ ο ύ ρ κ ο ι κα ι ο ι Β ο ύ λ γ α ρ ο ι . Συγκρουόμενα σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α . Τ ο γ ε γ ο ν ό ς ότ ι η δ ο λ ο φ ο ν ί α ε ν ό ς Α ψ β ο ύ ρ γ ο υ πρίγκιπα ο δ ή γ η σ ε στην έ κ ρ η ξ η ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ π ο λ έ μ ο υ φ α ν ε ρ ώ ν ε ι μ ια βασι-κή α δ υ ν α μ ί α τ η ς ευρωπαϊκής κοινωνίας τ η ς εποχής , ιδ ια ί τερα σε ό,τ ι α φ ο -ρ ά τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η των δ ιακρατ ικών σ χ έ σ ε ω ν και των σ υ ν α κ ό λ ο υ θ ω ν πολε -μικών μηχανισμών. Ο παγκόσμιος χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ ω ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν τ ω ν μ ε γ ά -λων δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Ευρώπης, σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό με τ ο ν συνασπισμό τ ω ν δ υ ν ά -μεων αυτών σε δ ύ ο α ν τ ι μ α χ ό μ ε ν α σ τ ρ α τ ό π ε δ α , την Τριπλή Συμμαχία ( Γ ε ρ μ α -νία, Αυστρ ία , Ιταλία) και την Τριπλή Συνεννόηση (Βρεταν ία , Γαλλία, Ρωσία) , σήμα ινε γ ε ν ί κ ε υ σ η κ ά θ ε τοπικής κρ ίσης , σε οποιοδήποτε μ έ ρ ο ς τ ο υ κόσμου . Στην Άπω Α ν α τ ο λ ή τ ο 1 8 9 5 - 1 9 0 0 και τ ο 1 9 0 4 - 1 9 0 5 , στο Μ α ρ ό κ ο τ ο 1905 και πάλι τ ο 1911, στη Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Ευρώπη τ ο 1908 και τ ο 1912 -1913 οι ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ε ίχαν ο δ η γ η θ ε ί σ τ α π ρ ό θ υ ρ α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Ε ξ ά λ λ ο υ , η ρ α γ δ α ί α εκβ ιομηχάν ιση και ο ικονομική ανάπτυξη γεν ικά, κ α θ ώ ς και η σ υ ν α κ ό λ ο υ θ η τ α χ ε ί α α π ο ρ ρ ό φ η σ η μ ε γ ά λ ω ν ανθρώπινων μαζών στ ις πόλε ις δ ι α τ ά ρ α ξ α ν τ η ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η των κοινωνικών σ χ έ σ ε ω ν και α π ο δ έ σ μ ε υ σ α ν πολλά ά τ ο μ α από τ ο υ ς π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ύ ς π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ο ύ ς και από α ν α σ τ ο λ έ ς , με συνέπε ια να α ν α π τ υ χ θ ο ύ ν στο απρόσωπο πλαίσιο τ η ς πόλης δ ι ά φ ο ρ ο ι αποσταθεροποιητ ικο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , όπως μια γεν ική ανησυχία , α ν α τ ρ ε π τ ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς και κ ινήματα και σποραδικές ε κ δ η λ ώ -σε ις βίας. Τ έ τ ο ι α φ α ι ν ό μ ε ν α ή τ α ν πιο σ υ ν η θ ι σ μ έ ν α στην π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς και στις π α ρ υ φ έ ς τ ο υ αστ ικού ευρωπαϊκού πολιτ ισμού: στην Ιρλανδία , στην Π ο ρ τ ο γ α λ ί α , στην Ισπανία, στην Ιταλία, στις βαλκαν ικές χώ-ρ ε ς και στην Ανατολ ική Ευρώπη.

Ο ι ευρωπαϊκές συμμαχίες και η πολεμική δυναμική τους. Το 1914 η Ευρώ-πη ο δ η γ ή θ η κ ε σ τ ο ν π ό λ ε μ ο ύ σ τ ε ρ α α π ό μ ια σ ε ι ρ ά α π ο φ ά σ ε ω ν τ ω ν δ ι ά φ ο -ρ ω ν κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν - α π ο φ ά σ ε ι ς ο ι ο π ο ί ε ς , μ ο λ ο ν ό τ ι σ τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ο υ ς συνι -σ τ ο ύ ν μ ί α α π ό τ ι ς πιο π α ρ ά λ ο γ ε ς ε κ δ η λ ώ σ ε ι ς τ ο υ ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ κ ό σ μ ο υ κ α ι π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ , α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν η κ α θ ε μ ί α λ ο γ ι κ ή σ υ ν έ π ε ι α τ η ς π ρ ο η γ ο υ μ έ ν η ς κ α ι σ ω σ τ ό β ή μ α π ρ ο ς τ η ν α ν α μ ε ν ό μ ε ν η κ α τ ε ύ θ υ ν σ η . Ο Μεγάλος Πόλεμος*, ό π ω ς έ σ π ε υ σ α ν σ ύ ν τ ο μ α ν α τ ο ν ο ν ο μ ά σ ο υ ν ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι , υ π ή ρ ξ ε η π α ρ ά -λ ο γ η σ υ ν έ π ε ι α λ ο γ ι κ ώ ν μ έ τ ρ ω ν π ο υ ε ί χ α ν σ χ ε δ ι α σ τ ε ί μ ε κ ά θ ε δ υ ν α τ ή λ ε π τ ο μ έ ρ ε ι α α π ό πριν κ α ι ή τ α ν σ ε γ ε ν ι κ έ ς γ ρ α μ μ έ ς γ ν ω σ τ ά σ ε ό λ ο υ ς τ ο υ ς ε ν δ ι α φ ε ρ ο μ έ ν ο υ ς . Η Α υ σ τ ρ ί α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α π ε ρ ι φ ρ ο υ ρ ή σ ε ι τ η ν ε ν ό τ η τ α κ α ι τ ο γ ό η τ ρ ο τ η ς , έ π ρ ε π ε ν α ε π ι β ά λ ε ι τ η θ έ λ η σ η τ η ς σ τ η Σ ε ρ β ί α , π ο υ απει -λ ο ύ σ ε τ η ν ίδ ια τ η ν ύ π α ρ ξ η τ η ς π ο λ υ ε θ ν ι κ ή ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Η Ρ ω σ ί α α δ υ -ν α τ ο ύ σ ε , γ ι α λ ό γ ο υ ς τ ό σ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς ό σ ο κ α ι ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς , ν α ε γ κ α τ α -λ ε ί ψ ε ι τ η Σ ε ρ β ί α σ τ η ν τ ύ χ η τ η ς . Η Γ ε ρ μ α ν ί α ή τ α ν υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η ν α β ο η θ ή -σ ε ι σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά τ η ν Α υ σ τ ρ ί α , ό π ω ς υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η ν α β ο η θ ή σ ε ι σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά τ η Ρ ω σ ί α ή τ α ν κ α ι η Γ α λ λ ί α . Η Β ρ ε τ α ν ί α , τ έ λ ο ς , ή τ α ν α ν α γ κ α σ μ έ ν η ν α ε π έ μ -β ε ι τ ό σ ο υ π έ ρ τ η ς Γ α λ λ ί α ς κ α ι τ η ς Ρ ω σ ί α ς ό σ ο κ α ι υ π έ ρ τ ο υ Β ε λ γ ί ο υ , τ ο ο π ο ί ο α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ η ν π ύ λ η π ρ ο ς τ η Γ α λ λ ί α κ α ι τ ο ε π ί κ ε ν τ ρ ο τ η ς β ρ ε τ α ν ι -κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , π ο υ α π έ β λ ε π ε σ τ η ν ι σ ο ρ ρ ο π ί α τ ω ν η π ε ι ρ ω τ ι κ ώ ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν . Ο ι δ ι ά φ ο ρ ε ς δ ι μ ε ρ ε ί ς σ υ μ μ α χ ί ε ς π ο υ α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ ο υ ς δ ύ ο σ υ ν α σ π ι σ μ ο ύ ς ή τ α ν β έ β α ι α α μ υ ν τ ι κ έ ς . Ο χ α ρ α κ τ ή ρ α ς ω σ τ ό σ ο τ η ς π ο λ ε μ ι -κ ή ς π α ρ α σ κ ε υ ή ς κ α ι ο ι ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε ς α π ό ψ ε ι ς π ε ρ ί α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή ς ά μ υ -ν α ς κ α θ ι σ τ ο ύ σ α ν α κ α δ η μ α ϊ κ ή μ ά λ λ ο ν π α ρ ά ο υ σ ι α σ τ ι κ ή τ η δ ι α φ ο ρ ο π ο ί η σ η α ν ά μ ε σ α σ τ η ν ά μ υ ν α κα ι τ η ν ε π ί θ ε σ η , α π ό τ η σ τ ι γ μ ή π ο υ έ μ π α ι ν ε σ ε κ ίνη-σ η ο π ο λ ε μ ι κ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν , ε ν έ ρ γ ε ι α π ο υ ι σ ο δ υ -ν α μ ο ύ σ ε μ ε κ ή ρ υ ξ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ .

Κ α μ ί α μ ε γ ά λ η δ ύ ν α μ η , ο ύ τ ε κ α ι α υ τ ή η Α ψ β ο υ ρ γ ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , δ ε ν ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε γ ε ν ι κ ό π ό λ ε μ ο γ ι α τ ο υ ς λ ό γ ο υ ς γ ι α τ ο υ ς ο π ο ί ο υ ς π ρ ο κ λ ή θ η κ ε . Κ α μ ί α μ ε γ ά λ η δ ύ ν α μ η ά λ λ ω σ τ ε δ ε ν α ν έ μ ε ν ε π ό λ ε μ ο μ ε γ ά λ η ς κ λ ί μ α κ α ς κ α ι δ ι ά ρ κ ε ι α ς , ο ύ τ ε ή τ α ν δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ν η ν α φ α ν ε ί δ ι α λ λ α κ τ ι κ ή πριν α π ό τ η ν αντ ί -π α λ η δ ύ ν α μ η , μ η τ υ χ ό ν κ α ι ε ρ μ η ν ε υ τ ε ί η δ ι α λ λ α κ τ ι κ ή σ τ ά σ η τ η ς ω ς α δ υ ν α -μ ία . Η κ ι ν η τ ο π ο ί η σ η τ ω ν π ο λ ε μ ι κ ώ ν μ η χ α ν ι σ μ ώ ν ά ρ χ ι σ ε π α ν τ ο ύ μ ε τ η ν ίδ ια σ π ο υ δ ή κ α ι ή τ α ν δ ύ σ κ ο λ ο , α ν ό χ ι α δ ύ ν α τ ο , ν α α ν α σ τ α λ ε ί , ε π ε ι δ ή κ α μ ί α κ υ β έ ρ ν η σ η δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α π ά ρ ε ι τ η ν ε υ θ ύ ν η ν α α ν α β ά λ ε ι τ η ν κ ι ν η τ ο π ο ί η -σ η ή ν α δ ι α τ ά ξ ε ι τ ο ν τ ε ρ μ α τ ι σ μ ό τ η ς , δ ι α κ ι ν δ υ ν ε ύ ο ν τ α ς σ ύ γ χ υ σ η σ τ ο ε σ ω -τ ε ρ ι κ ό τ η ς κ α ι υ π ε ρ ο χ ή τ ο υ α ν τ ι π ά λ ο υ , κ α θ ώ ς κ α ι δ ι α π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η α π ό μ ε ι ο ν ε κ τ ι κ ή θ έ σ η . Π ρ ώ τ η κ ι ν η τ ο π ο ί η σ ε τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς η Ρ ω σ ί α , γ ι α τ ο ν λ ό γ ο κ υ ρ ί ω ς ό τ ι η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή η γ ε σ ί α τ η ς χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο χ ρ ό ν ο γ ι α ν α σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς χ ώ ρ α ς σ τ α δ υ τ ι κ ά σ ύ ν ο ρ α . Α κ ο λ ο ύ -θ η σ α ν η Γ ε ρ μ α ν ί α , η Α υ σ τ ρ ί α κ α ι - σ ε α π ά ν τ η σ η σ τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή κ ινητοποίη -σ η - η Γ α λ λ ί α , κ α ι τ ε λ ε υ τ α ί α η Β ρ ε τ α ν ί α . Η Ι τ α λ ί α π α ρ έ μ ε ι ν ε ο υ δ έ τ ε ρ η κα ι π ρ ο τ ί μ η σ ε τ ι ς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς κ α ι μ ε τ α δ ύ ο α ν τ ί π α λ α σ τ ρ α τ ό π ε δ α , π ρ ο -κ ε ι μ έ ν ο υ ν α ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι τ α κ α λ ύ τ ε ρ α κ α τ ά τ ο δ υ ν α τ ό ν α ν τ α λ λ ά γ μ α τ α γ ι α τ η ν έ ξ ο δ ό τ η ς σ τ ο ν π ό λ ε μ ο .

Ερωτήσεις 1. Ν α α ν α φ έ ρ ε τ ε τους παράγοντες που ευνόησαν την έκρηξη του Α ' Παγκόσμιου Πολέμου και τις μ εγάλες δ ι εθνε ίς κρίσεις που προηγήθηκαν αυτού. 2 . Ποια ήταν η σύνθεση των δύο μεγάλων συνασπισμών που δ ι ε ξήγαγαν τελικά τον πόλεμο; 3. Ν α σχολιάσετε τον ενθουσιασμό με τον οποίο έ φ ε υ γ α ν για τον πόλεμο οι νέοι των ευρωπαϊκών χ ω ρ ώ ν και να αναζητήσετε τις αιτίες του, συμβουλευόμενο ι και το σχετικό παράθεμα του Μαρκ Φερό .

Ο ενθουσιασμός των νέων για τη συμμετοχή τους στον πόλεμο «Για τους Γάλλους, Άγγλους ή Γερμανούς πολεμιστές δεν υπήρχε αμφιβολία: ο πόλεμος είχε σκοπό την προστασία των πραγματικών συμφερό-ντων του έθνους. Είχε όμως και μια άλλη σημασία: το 1914 οι στρατιώτες φεύγο-ντας για τον πόλεμο είχαν βρει ένα ιδεώδες που αντι-καθιστούσε, κατά κάποιον τρόπο, τους επαναστατικούς τους πόθους. Αυτό αφορού-σε κυρίως τους πιο δυστυ-χείς και τους λιγότερο συνει-δητοποιημένους, που, παρα-γκωνισμένοι στο περιθώριο της κοινωνίας, αποκαθίστα-νται τώρα χάρη στον πόλε-μο, ξεφεύγοντας όμως έτσι από τις επαναστατικές τους θέσεις [...]. Οι νέοι φεύγουν για τον πόλεμο σαν σε περι-πέτεια, ευτυχείς που αλλά-ζουν ζωή, που ταξιδεύουν, έχοντας όλοι εκπληρώσει το καθήκον και σίγουροι ότι θα ξαναγυρίσουν σύντομα στε-φανωμένοι με τις δάφνες της νίκης. Συνεπώς από το 1914 έως το 1918 ο πόλεμος, χωρίς να δημιουργεί την αίσθηση του εξαναγκασμού, θα απελευθερώσει ζωτική ενέργεια και θα γίνει αποδε-κτός με ενθουσιασμό από την πλειοψηφία των ανδρών σε μάχιμη ηλικία. Αρκεί να δει κανείς τη συμπεριφορά των στρατευμένων που φεύ-γουν για τον πόλεμο: όλοι βρίσκονται σε εγρήγορση, Γάλλοι, Γερμανοί, Άγγλοι».

Μαρκ Φερό, Ο πρώτος πα-γκόσμιος πόλεμος, 1914-1918, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1993, σ. 28-29.

2. Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΕΚΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1918) Το δυτ ικό μέτωπο. Η π ο λ ε μ ι κ ή π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς σ τ ρ ά φ η κ ε π ρ ώ τ α κα ι κ ύ ρ ι α κ α τ ά τ η ς Γ α λ λ ί α ς . Γ ια τ η ν κ α λ ύ τ ε ρ η α ν ά π τ υ ξ η τ ω ν γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν π α ρ α β ι ά σ τ η κ ε η ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α τ ο υ Β ε λ γ ί ο υ , ο ι δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ ο π ο ί ο υ α ν τ ι σ τ ά θ η κ α ν σ θ ε ν α ρ ά . Ο ι γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ό μ ω ς δ ι έ θ ε τ α ν συντρ ιπτ ική α ρ ι θ μ η τ ι κ ή υ π ε ρ ο χ ή κ α ι ύ σ τ ε ρ α από μ ία περ ίπου ε β δ ο μ ά δ α ε ι σ έ β α λ α ν σ τ η Γ α λ λ ί α μ ε κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ο Παρίσ ι . Ο ι Γ ά λ λ ο ι κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α α ν α χ α ι τ ί σ ο υ ν τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή π ρ ο έ λ α σ η στον π ο τ α μ ό Μ ά ρ ν η , π ρ ο ω θ ώ ν τ α ς σ τ ο μ έ τ ω π ο σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α μ ε κ ά θ ε μ έ σ ο . Τ ε λ ι κ ά τ ο μ έ τ ω π ο σ τ α θ ε ρ ο π ο ι ή -θ η κ ε κα ι ο ι αντ ίπαλο ι ά ν ο ι ξ α ν χ α ρ α κ ώ μ α τ α , τ α οποία ε π ρ ό κ ε ι τ ο ν α γ ί ν ο υ ν τ ο β α σ ι κ ό τ ε ρ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Π ο λ έ μ ο υ . Επί τ έ σ σ ε ρ α χ ρ ό ν ι α ο ι αντ ίπαλοι π ο λ έ μ η σ α ν πίσω από τ α χ α ρ α κ ώ μ α τ α α υ τ ά , όπου έ μ ε λ λ ε ν α τ α φ ε ί τ ο ά ν θ ο ς τ η ς Γ α λ λ ί α ς , τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς κα ι τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς , σ ε έ ν α ν π ό λ ε μ ο σ τ ά σ ι μ ο κα ι μ ο ν ό τ ο ν ο , που φ α ι ν ό τ α ν πως δ ε θ α τ ε λ ε ί ω ν ε π ο τ έ . Σ τ ο α ν α τ ο λ ι κ ό μέτωπο, ό π ο υ ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί κα ι ο ι Α υ σ τ ρ ι α κ ο ί π ο λ ε μ ο ύ σ α ν κ α τ ά τ ω ν Ρώσων, ο ι αντ ίπαλο ι δ ι α τ ή ρ η σ α ν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η σ χ ε τ ι κ ή κ ινητ ικό-τ η τ α , δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν ό μ ω ς ο ύ τ ε ε κ ε ί ν α κ α τ α φ έ ρ ο υ ν ο έ ν α ς σ τ ο ν ά λ λ ο ν απο-φ α σ ι σ τ ι κ ά π λ ή γ μ α τ α πριν α π ό τ ο 1917 , π α ρ ά τ ι ς τ ε ρ ά σ τ ι ε ς α π ώ λ ε ι ε ς σ ε ά ν δ ρ ε ς κα ι π ο λ ε μ ι κ ό υλ ικό .

Η Ευρώπη τις παραμονές του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Για τ η λ ύ σ η τ ο υ α δ ι ε ξ ό δ ο υ , στο οποίο ε ίχαν ο δ η γ η θ ε ί οι σ τ ρ α τ ο ί τ ω ν ε μ π ο λ έ μ ω ν από τ η ν α ρ χ ή α κ ό μ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , ε π ι σ τ ρ α τ ε ύ τ η κ ε η τ ε χ ν ο λ ο -γ ία , η οποία, ε κ τ ό ς από τ ι ς τ ε χ ν ι κ έ ς β ε λ τ ι ώ σ ε ι ς κα ι τ η ν ε υ ρ ε ί α χ ρ ή σ η τ ο υ π ο λ υ β ό λ ο υ και τ ο υ π υ ρ ο β ό λ ο υ , έ δ ω σ ε τ α δ η λ η τ η ρ ι ώ δ η α έ ρ ι α τ ο 1 9 1 5 κα ι τ ο ά ρ μ α μ ά χ η ς τ ο 1916 . Π ρ ο σ α ρ μ ό σ τ η κ α ν επ ίσης στ ις α π α ι τ ή σ ε ι ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ τ ω ν χ α ρ α κ ω μ ά τ ω ν δ ύ ο π α λ α ι ά όπλα, η χ ε ι ρ ο β ο μ β ί δ α κα ι τ ο ο λ μ ο -βόλο , κα ι ε ι σ ή χ θ η κα ι δ ι α δ ό θ η κ ε τ α χ ύ τ α τ α η χ ρ ή σ η τ ο υ α υ τ ο κ ι ν ή τ ο υ στ ις μ ε τ α φ ο ρ έ ς . Επιπλέον, ά ρ χ ι σ ε ν α δ ι α φ ο ρ ο π ο ι ε ί τ α ι κα ι ν α α υ ξ ά ν ε τ α ι η χ ρ ή σ η ε ν ό ς α κ ό μ η γ ν ω σ τ ο ύ π ο λ ε μ ι κ ο ύ μ έ σ ο υ , τ ο υ α ε ρ ο π λ ά ν ο υ . Από αναγνωρι -στ ικό σ τ η ν α ρ χ ή , τ ο α ε ρ ο π λ ά ν ο ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σε β ο μ β α ρ δ ι σ τ ι κ ό π ρ ώ τ α και κατόπιν σ ε κ α τ α δ ι ω κ τ ι κ ό , μ ο ρ φ έ ς με τ ι ς οπο ίες κα ι κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε . Γ ια π ρ ώ τ η φ ο ρ ά στην ι σ τ ο ρ ί α τ η ς γ η ρ α ι ά ς ηπεί-ρ ο υ τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α θ ύ μ α τ α σ ε κα ιρό π ο λ έ μ ο υ τ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ α ν όχι οι επι-δ η μ ί ε ς κα ι οι κ α κ ο υ χ ί ε ς α λ λ ά τ α φ ο ν ι κ ά όπλα τ ω ν ε μ π ο λ έ μ ω ν .

Φωτογραφίες χαρακωμάτων από το δυτικό μέτωπο. Τα χαρα-κώματα αποτέλεσαν σύστημα αμυντικών οχυρώσεων, το οποίο προσέδωσε μια στατική μορφή στις πολεμικές επιχειρήσεις, συντελώντας στην παράταση του πολέμου, στην αίσθηση της ματαιότητας της πολεμικής προσπά-θειας και σε σκληρή δοκιμασία της ψυχικής ισορροπίας των στρατιωτών.

Γαλλικά αεροσκάφη του Α' Πα-γκόσμιου Πολέμου. Η αερο-πλοΐα αναπτύχθηκε ταχύτατα στις αρχές του 20ού αιώνα, κυ-ρίως για στρατιωτικούς λόγους. Τα αεροπλάνα χρησιμοποιήθη-καν ήδη από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε περιορισμένο όμως Βαθμό και κυρίως για αναγνώ-ριση του εχθρού και για Βομ-βαρδισμούς.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Τριπλή Συνεννόηση - Σύμμαχοι Τριπλή Συμμαχία - Κεντρικές Δυνάμεις

Μεγάλη Βρετανία Γερμανία Γαλλία Αυστροουγγαρία Ρωσία Οθωμανική Αυτοκρατορία Σερβία Βουλγαρία (1915) Βέλγιο Ρουμανία (Μάιος-Νοέμβριος Ιαπωνία 1918) Ιταλία (1915) Ρουμανία (1916) ΗΠΑ (1917) Ελλάδα (1917)

Τα «14 σημεία» του Ουίλσον 1. Όχι μυστικές συνθήκες. 2. Ελεύθερη πρόσβαση στις

θάλασσες σε καιρό ειρή-νης ή πολέμου.

3. Ελεύθερο διεθνές εμπό-ριο.

4. Επιδίωξη αφοπλισμού από όλες τις χώρες.

5. Οι αποικίες να έχουν λόγο για το μέλλον τους.

6. Ο γερμανικός στρατός να εγκαταλείψει τη Ρωσία.

7. Το Βέλγιο να γίνει ανε-ξάρτητο.

8. Η Γαλλία να ξαναπροσαρ-τήσει την Αλσατία και τη Λορραίνη.

9. Να καθοριστούν τα σύνο-ρα μεταξύ Αυστρίας και Ιταλίας.

10. Αυτοδιάθεση των λαών της Ανατολικής Ευρώπης.

11. Η Σερβία να έχει πρόσβαση στη θάλασσα.

12. Αυτοδιάθεση των λαών της Οθωμανικής Αυτοκρα-τορίας.

13. Η Πολωνία να γίνει ανε-ξάρτητο κράτος με πρόσβα-ση στη θάλασσα.

14. Να ιδρυθεί η Κοινωνία των Εθνών.

Ο πόλεμος γ ίνετα ι παγκόσμιος. Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ ο π ό λ ε -μ ο ς ε π ε κ τ ά θ η κ ε γ ε ω γ ρ α φ ι κ ά κ α ι έ γ ι ν ε π ρ α γ μ α τ ι -κ ά π α γ κ ό σ μ ι ο ς , κ α θ ώ ς ο ι α ρ χ ι κ ο ί α ν τ ί π α λ ο ι π ρ ο -σ π α θ ο ύ σ α ν ν α π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ τ ο ύ ν τ ι ς ο υ δ έ τ ε ρ ε ς χ ώ ρ ε ς μ ε κ ά θ ε δ υ ν α τ ό μ έ σ ο . Η Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο -κ ρ α τ ο ρ ί α , π ο υ έ σ π ε υ σ ε ν α τ α χ θ ε ί μ ε τ ο μ έ ρ ο ς τ ω ν Κ ε ν τ ρ ι κ ώ ν Δ υ ν ά μ ε ω ν ( Τ ρ ι π λ ή ς Σ υ μ μ α χ ί α ς ) τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 4 , δ ι α δ ρ α μ ά τ ι σ ε σ π ο υ δ α ί ο ρ ό λ ο ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς σ τ ρ α τ η γ ι κ ή ς θ έ σ η ς π ο υ κ α τ ε ί -χ ε . Η έ ξ ο δ ο ς τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν σ τ ο ν π ό λ ε μ ο λ ε ι τ ο ύ ρ -γ η σ ε σ α ν κ α τ α λ ύ τ η ς σ ε μ ι α τ ε ρ ά σ τ ι α γ ε ω γ ρ α φ ι -κ ή π ε ρ ι ο χ ή κα ι δ ι ε υ κ ό λ υ ν ε τ η ν έ ξ ο δ ο κ α ι ά λ λ ω ν χ ω ρ ώ ν . Τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1 9 1 5 ο ι Σ ύ μ μ α χ ο ι (Τρ ιπλή Σ υ ν ε ν ν ό η σ η ) κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α α π ο σ π ά σ ο υ ν τ η ν

Ι τ α λ ί α α π ό τ ο υ ς π α λ α ι ο ύ ς τ η ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς , τ η Γ ε ρ μ α ν ί α κ α ι τ η ν Α υ σ τ ρ ί α , μ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς ε δ α φ ι κ έ ς υ π ο σ χ έ σ ε ι ς σ ε β ά ρ ο ς τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς κ α ι τ η ς Ο θ ω μ α -ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Τ ο φ θ ι ν ό π ω ρ ο τ ο υ ίδ ιου χ ρ ό ν ο υ ο ι Κ ε ν τ ρ ι κ έ ς Δ υ ν ά -μ ε ι ς κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ τ ο ύ ν τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α , ε ν ώ ο ι π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν ν α π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ τ ο ύ ν τ η ν Ε λ λ ά δ α τ ε λ ε σ φ ό ρ η σ α ν μ ό λ ι ς τ ο ν Ιούν ιο τ ο υ 1 9 1 7 , μ έ σ α σ ε σ υ ν θ ή κ ε ς ε θ ν ι κ ο ύ δ ι χ α σ μ ο ύ . Σ τ ο μ ε τ α ξ ύ η Σ ε ρ β ί α ε ί χ ε υ π ο κ ύ ψ ε ι σ τ α σ υ ν τ ο ν ι σ μ έ ν α π λ ή γ μ α τ α α π ό τ η ν Α υ σ τ ρ ί α κ α ι τ η Β ο υ λ γ α -ρ ία , ε ν ώ ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί ε ί χ α ν α π ο τ ύ χ ε ι ν α ε κ π ο ρ θ ή σ ο υ ν τ α Σ τ ε ν ά σ τ η χ ε ρ σ ό -ν η σ ο τ η ς Κ α λ λ ί π ο λ η ς π ο λ έ μ η σ α ν μ ε π ε ί σ μ α κ α ι π έ θ α ν α ν χ ι λ ι ά δ ε ς σ τ ρ α τ ι ώ -τ ε ς τ η ς Β ρ ε τ α ν ι κ ή ς Κ ο ι ν ο π ο λ ι τ ε ί α ς ( 1 9 1 5 ) .

Σ τ ο υ ς ω κ ε α ν ο ύ ς δ ι ε ξ α γ ό τ α ν έ ν α ς ε ξ ί σ ο υ π ε ι σ μ α τ ώ δ η ς πόλεμος υποβρυ-χίων, π ο υ π ρ ο ξ έ ν η σ ε τ ε ρ ά σ τ ι ε ς ζ η μ ι έ ς σ τ η ν ε μ π ο ρ ι κ ή ν α υ τ ι λ ί α τ ό σ ο τ ω ν ε μ π ο λ έ μ ω ν ό σ ο κ α ι τ ω ν ο υ δ ε τ έ ρ ω ν . Η α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η χ ρ ή σ η τ ο υ υ π ο β ρ υ χ ί ο υ σ υ ν έ β α λ ε σ τ η ν έ ξ ο δ ο τ ω ν Η ν ω μ έ ν ω ν Π ο λ ι τ ε ι ώ ν τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς α π ό τ η ν ο υ δ ε -τ ε ρ ό τ η τ α τ ο 1 9 1 7 , ύ σ τ ε ρ α α π ό π ο λ λ ο ύ ς δ ι σ τ α γ μ ο ύ ς κ α ι π ρ ο ε ι δ ο π ο ι ή σ ε ι ς τ ω ν Α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν π ρ ο ς τ η Γ ε ρ μ α ν ί α ν α τ ε ρ μ α τ ί σ ε ι τ ι ς ε π ι θ έ σ ε ι ς ε ν α ν τ ί ο ν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ώ ν ε μ π ο ρ ι κ ώ ν πλο ίων . Τ ο έ τ ο ς α υ τ ό η έ ξ ο δ ο ς τ ω ν Η Π Α σ τ ο ν π ό λ ε μ ο σ τ ο π λ ε υ ρ ό τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν , η ά ν ο δ ο ς τ ο υ α ν έ ν δ ο τ ο υ π ο λ ι τ ι κ ο ύ Κ λ ε -μ α ν σ ό σ τ η γ α λ λ ι κ ή π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ί α κ α ι η Ρωσική Επανάσταση υ π ή ρ ξ α ν κ α θ ο -ρ ι σ τ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς γ ε γ ο ν ό τ α γ ι α τ η ν τ ε λ ι κ ή έ κ β α σ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ .

Σ τ ο δ υ τ ι κ ό μ έ τ ω π ο η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ε π ί θ ε σ η τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1 9 1 8 δ ε ν ε ξ ε λ ί -χ τ η κ ε σ τ η ν κ λ ί μ α κ α κ α ι τ η ν έ κ τ α σ η π ο υ α ν έ μ ε ν ε η γ ε ρ μ α ν ι κ ή σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή η γ ε σ ί α . Μ ε τ η ν α π ο τ υ χ ί α τ η ς κ α τ έ ρ ρ ε υ σ ε κα ι η κ λ ο ν ι σ μ έ ν η ή δ η π ί σ τ η τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν σ τ η ν ίκη κ α τ ά τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν . Από τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο μ έ τ ω π ο ά ρ χ ι -σ ε ν α μ ε τ α κ ι ν ε ί τ α ι π ρ ο ς τ α α ν α τ ο λ ι κ ά . Η τ ύ χ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ ε ί χ ε κ ρ ι θ ε ί . Το μακεδονικό μέτωπο και τ ο τ έ λ ο ς του πολέμου. Τ ο φ θ ι ν ό π ω ρ ο τ ο υ 1 9 1 8 η τ τ ή -θ η κ α ν κ α ι σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ α ν η Β ο υ λ γ α ρ ί α κ α ι λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α η Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α κ α ι η Α υ σ τ ρ ί α , η ο π ο ί α ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ ε ν υ π ή ρ χ ε μ ε τ η ν ίδ ια μ ο ρ φ ή μ ε τ η ν ο π ο ί α ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α τ ά τ η ς Σ ε ρ β ί α ς : Τ σ έ χ ο ι , Π ο λ ω ν ο ί , Ν ο τ ι ο σ λ ά β ο ι κ α ι Μ α γ υ ά ρ ο ι ε ί χ α ν α π ο δ ε σ μ ε υ τ ε ί κ α ι β ρ ί σ κ ο ν τ α ν σ τ ο σ τ ά δ ι ο τ η ς ί δ ρ υ σ η ς ε θ ν ι κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν .

Τ ο τ έ λ ο ς ε ί χ ε φ τ ά σ ε ι κα ι γ ι α τ η Γ ε ρ μ α ν ί α . Σ τ ι ς 11 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ υ π ο γ ρ ά φ τ η κ ε η α ν α κ ω χ ή κ α ι σ ί γ η σ α ν τ α κ α ν ό ν ι α σ τ ο δ υ τ ι κ ό μ έ τ ω π ο . Ο ι συνέπειες τ ο υ πολέμου . Τ ε λ ε ί ω σ ε έ τ σ ι ο Α ' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς ύ σ τ ε -ρ α α π ό τ ε ρ ά σ τ ι ε ς κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς κ α ι μ ε γ ά λ ε ς π ο λ ι τ ι κ έ ς κ α ι κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς α ν α -σ τ α τ ώ σ ε ι ς . Α π ό τ α 6 5 ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ά ν δ ρ ε ς π ο υ ε π ι σ τ ρ α τ ε ύ τ η κ α ν κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ π ά ν ω α π ό 10 ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α σ κ ο τ ώ θ η κ α ν σ τ α δ ι ά φ ο ρ α π ε δ ί α τ ω ν μ α χ ώ ν κ α ι 2 0 ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α τ ρ α υ μ α τ ί σ τ η κ α ν . Τ α θ ύ μ α τ α α ν ά μ ε σ α σ τ ο υ ς α μ ά χ ο υ ς δ ε ν ή τ α ν λ ι γ ό τ ε ρ α α π ό τ ο υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς .

Δ υ σ κ ο λ ό τ ε ρ ο ν α υ π ο λ ο γ ι σ τ ε ί ε ί ν α ι τ ο η θ ι κ ό τ ί μ η μ α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Η π ρ ο -β ο λ ή τ η ς ν ί κ η ς ω ς υ π έ ρ τ α τ ο υ σ κ ο π ο ύ π ο υ δ ι κ α ι ο λ ο γ ε ί ό λ α τ α μ έ σ α υποβί -β α σ ε τ ι ς β α σ ι κ έ ς α ξ ί ε ς τ ο υ δ υ τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ . Ο π ό λ ε μ ο ς ε ξ α σ θ έ ν ι σ ε κ α ι υ π ο ν ό μ ε υ σ ε θ ε σ μ ο ύ ς και α ξ ί ε ς , ό π ω ς τ η ν κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α * , τ α φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ α ι δ ε ώ δ η κα ι τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η ο ι κ ο ν ο μ ί α , κ α ι ε ι σ ή γ α γ ε ή ε π έ τ ε ι ν ε ά λ λ ο υ ς θ ε σ μ ο ύ ς , ό π ω ς τ ο ν κ ρ α τ ι κ ό π α ρ ε μ β α τ ι σ μ ό * σ τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ί α κ α ι τ η ν π α ρ έ μ β α σ η τ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν σ τ η ν πολ ι τ ι κή .

Ο π ό λ ε μ ο ς ο δ ή γ η σ ε ε π ί σ η ς σ τ η ν α ν α θ ε ώ ρ η σ η π ο λ λ ώ ν α ρ χ ώ ν κ α ι δ ο γ μ ά -τ ω ν π ο υ ρ ύ θ μ ι ζ α ν έ ω ς τ ό τ ε τ ι ς δ ι ε θ ν ε ί ς σ χ έ σ ε ι ς . Η δ ή λ ω σ η τ ο υ π ρ ο έ δ ρ ο υ τ ω ν Η Π Α Ο υ ί λ σ ο ν ( W o o d r o w W i l s o n ) γ ι α τ η ν α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η τ ω ν λ α ώ ν (τα πε-ρίφημα «14 σημεία»), π ο υ δ η μ ο σ ι ε ύ τ η κ ε τ ο ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 8 , π ρ ο σ έ δ ω -σ ε ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή υ π ό σ τ α σ η σ τ η σ ύ ρ ρ α ξ η κ α ι ε π ι τ ά χ υ ν ε τ η ν α π ο σ τ α θ ε ρ ο π ο ί η -σ η κ α ι τ η δ ι ά λ υ σ η τ ω ν δ ύ ο π ο λ υ ε θ ν ι κ ώ ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι ώ ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , τ η ς Α υ σ τ ρ ο ο υ γ γ α ρ ί α ς κ α ι τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς .

Τ ο κ ό σ τ ο ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ α π ο δ ε ί χ τ η κ ε π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο α π ό α υ τ ό π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α υ π ο λ ο γ ί σ ο υ ν τ ο 1 9 1 4 ο ι α ν τ ί π α λ ο ι . Τ ό σ ο ο ι ε δ α φ ι κ έ ς υπο-σ χ έ σ ε ι ς ό σ ο κ α ι τ α δ ά ν ε ι α π ε ρ ι έ π λ ε ξ α ν α κ ό μ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ ι ς δ ι α κ ρ α τ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς , α ύ ξ η σ α ν τ ι ς ξ έ ν ε ς ε π ι ρ ρ ο έ ς κ α ι ε π ε μ β ά σ ε ι ς κ α ι υ π ο β ί β α σ α ν γ ε ν ι -κ ά τ ο ε π ί π ε δ ο τ ω ν δ ι ε θ ν ώ ν σ χ έ σ ε ω ν . Γ ι α ν α κ ε ρ δ η θ ο ύ ν η Ι τ α λ ί α κ α ι η Ε λ λ ά -δ α , ο ι Σ ύ μ μ α χ ο ι π ρ ο έ β η σ α ν σ ε π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι ς σ ε β ά ρ ο ς τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς κ α ι τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , ο ι ο π ο ί ε ς δ ε ν ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α ι κανοποιη -θ ο ύ ν χ ω ρ ί ς ν α π ρ ο κ α λ έ σ ο υ ν α ν α σ τ α τ ώ σ ε ι ς π ο υ δ ε σ υ ν έ φ ε ρ α ν ο ύ τ ε σ τ ο υ ς η τ τ η μ έ ν ο υ ς ο ύ τ ε σ τ ο υ ς ν ικητές . Α ν ά λ ο γ ε ς ή τ α ν ο ι ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς τ ω ν σ υ γ κ ρ ο υ ό -μ ε ν ω ν σ υ μ μ α χ ι κ ώ ν υ π ο σ χ έ σ ε ω ν σ τ ο υ ς Ά ρ α β ε ς κ α ι σ τ ο υ ς Ε β ρ α ί ο υ ς . Τ ό σ ο η Β ρ ε τ α ν ί α ό σ ο κ α ι η Γ α λ λ ί α , α λ λ ά κ υ ρ ί ω ς η π ρ ώ τ η , υ π ο σ τ ή ρ ι ξ α ν τ η ν ε π α ν ά -σ τ α σ η τ ω ν Α ρ ά β ω ν κα ι π ρ ο ώ θ η σ α ν τ η ν ε θ ν ι κ ή α π ο κ α τ ά σ τ α σ ή τ ο υ ς , ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α υ π ο σ χ έ θ η κ α ν (η Β ρ ε τ α ν ί α α ν έ λ α β ε ε π ί σ η μ α τ ο 1 9 1 7 ) ν α π ρ ο ω -θ ή σ ο υ ν τ η ν ί δ ρ υ σ η ε θ ν ι κ ή ς ε σ τ ί α ς τ ω ν Ε β ρ α ί ω ν .

Ερωτήσεις 1. Ν α α ν α φ ε ρ θ ε ί τ ε στη σημασία της τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς για την ε ξ έ λ ι ξη και την έκβαση του Α ' Παγκόσμιου Πολέμου. 2 . Τι ήταν τα «χαρακώματα » και γιατί αποτέλεσαν το βασικότερο χαρακτηριστικό του πολέμου; 3 . Ποια ήταν η στρατηγική σημασία της Τουρκ ίας για τους Σ υ μ μ ά χ ο υ ς κατά τον Α ' Παγκόσμ ιο Πόλεμο ;

3. Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

Ο ι ε κ κ ρ ε μ ό τ η τ ε ς τ η ς Σ υ ν θ ή κ η ς τ ο υ Βουκουρεστ ίου . Η Σ υ ν θ ή κ η τ ο υ Β ο υ κ ο υ -ρ ε σ τ ί ο υ ά φ η σ ε α ν ο ι κ τ ά τ ο ζ ή τ η μ α τ ω ν ε λ λ η ν ο α λ β α ν ι κ ώ ν σ υ ν ό ρ ω ν κ α ι α υ τ ό τ ω ν ν ή σ ω ν τ ο υ Α ν α τ ο λ ι κ ο ύ Α ι γ α ί ο υ . Τ α ε λ λ η ν ο α λ β α ν ι κ ά σ ύ ν ο ρ α α π ο φ α σ ί -σ τ η κ α ν τ ε λ ι κ ά α π ό ε ι δ ι κ ή δ ι ε θ ν ή ε π ι τ ρ ο π ή , τ η ς ο π ο ί α ς τ α μ έ λ η ό ρ ι σ α ν ο ι μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς , ι δ ίως δ ε ο ι κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν ε ν δ ι α φ ε ρ ό μ ε ν ε ς Ι τ α λ ί α κ α ι Α υ σ τ ρ ί α . Μ ε τ ο Π ρ ω τ ό κ ο λ λ ο τ η ς Φ λ ω ρ ε ν τ ί α ς , σ τ ι ς 4 / 1 7 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 1 3 , ο ι μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς ε π ι δ ί κ α σ α ν σ τ η ν Α λ β α ν ί α τ ι ς ε π α ρ χ ί ε ς Χ ι μ ά ρ α ς , Α ρ γ υ -ρ ο κ ά σ τ ρ ο υ κ α ι Κ ο ρ υ τ σ ά ς , ό π ο υ ο π λ η θ υ σ μ ό ς ή τ α ν σ τ η ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ ά τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ό ς . Τ ο ζ ή τ η μ α ό μ ω ς τ ω ν ν ή σ ω ν τ ο υ Α ν α τ ο λ ι κ ο ύ Α ι γ α ί ο υ δ ε λ ύ θ η κ ε τ ό τ ε , π α ρ ά τ η δ έ σ μ ε υ σ η τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν ν α α σ κ ή σ ο υ ν σ τ η ν Π ύ λ η τ ι ς δ έ ο υ σ ε ς π ι έ σ ε ι ς , ώ σ τ ε ν α α ν α γ ν ω ρ ί σ ε ι τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α .

Η στάση της Ελλάδας κατά την κήρυξη του πολέμου και η διαφωνία Κωνστα-ν τ ί ν ο υ - Βενιζέλου. Σ τ ο ν α υ σ τ ρ ο σ ε ρ β ι κ ό π ό λ ε μ ο η ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η έ κ ρ ι -ν ε ό τ ι η Ε λ λ ά δ α θ α έ σ π ε υ δ ε ν α β ο η θ ή σ ε ι τ η Σ ε ρ β ί α μ ό ν ο σ τ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η κ α τ ά τ η ν ο π ο ί α τ η χ ώ ρ α α υ τ ή π ρ ο σ έ β α λ λ ε σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά η Β ο υ λ γ α ρ ί α . Η γ ε ν ί κ ε υ σ η ό μ ω ς τ ο υ ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ π ο λ έ μ ο υ α χ ρ ή σ τ ε υ σ ε τ ο ν γ ν ώ μ ο ν α α υ τ ό ν τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς . Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς έ κ ρ ι ν ε π ω ς η ν έ α κ α τ ά σ τ α σ η ε π έ β α λ λ ε σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ν α δ ι α τ ε λ ε ί σ ε ε π ι φ υ λ α κ ή , ε ν α ν α μ ο ν ή π ρ ο τ ά σ ε ω ν α π ό τ η ν Τ ρ ι π λ ή Σ υ ν ε ν ν ό η σ η γ ι α τ η ν έ ξ ο δ ό τ η ς α π ό τ η ν ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α , σ τ ο π λ ε υ ρ ό τ η ς Α γ γ λ ί α ς κ α ι τ η ς Γ α λ λ ί α ς , δ η λ α δ ή τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ ι ς ο π ο ί ε ς θ ε ω -ρ ο ύ σ ε ό τ ι θ α υ π ε ρ ί σ χ υ α ν σ τ ο ν π ό λ ε μ ο . Ε ξ ά λ λ ο υ , μ ε τ ι ς χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς τ η ν Ε λ λ ά δ α σ υ ν έ δ ε ε κ α ι η π ί σ τ η σ τ ι ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς . Αντ ι -θ έ τ ω ς , ο υ π ο υ ρ γ ό ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Σ τ ρ έ ι τ , ο β α σ ι λ ι ά ς Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς κ α ι τ ο Γ ε ν ι κ ό Ε π ι τ ε λ ε ί ο έ κ ρ ι ν α ν ό τ ι η Ε λ λ ά δ α θ α έ π ρ ε π ε ν α τ η ρ ή σ ε ι «διαρ-κή ουδετερότητα», κ α τ ά τ ο ν Σ τ ρ έ ι τ , ε π ε ι δ ή θ ε ω ρ ο ύ σ α ν ό τ ι η ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ή τ α ν α π α ρ α ί τ η τ η σ τ η χ ώ ρ α , ύ σ τ ε ρ α α π ό τ η ν π ρ ό σ φ α τ η π ο λ ε μ ι κ ή π ε ρ ι π έ -τ ε ι α κ α ι τ η ν ε δ α φ ι κ ή ε π έ κ τ α σ ή τ η ς .

Ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς δ ι α φ ω ν ί α ς σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς τ η ς χ ώ ρ α ς ξ έ σ π α σ ε πολ ι τ ική κ ρ ί σ η , η ο π ο ί α ε κ δ η λ ώ θ η κ ε τ η ν 2 5 η Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1 9 1 4 μ ε τ η ν υ π ο β ο λ ή π α ρ α ί τ η σ η ς τ η ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς από τ ο ν Β ε ν ι ζ έ λ ο , η ο π ο ί α ό μ ω ς δ ε ν έ γ ι ν ε δ ε κ τ ή α π ό τ ο ν Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο .

Η ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς έ γ ι ν ε α κ ό μ η πιο ε π ι κ ί ν δ υ ν η γ ι α τ η χ ώ ρ α , ό τ α ν τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 5 η α γ γ λ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η , ε ν ό ψ ε ι τ η ς ε π ι χ ε ί ρ η -σ η ς κ α τ ά τ ω ν Σ τ ε ν ώ ν π ο υ π ρ ο ε τ ο ί μ α ζ ε , π ρ ό τ ε ι ν ε σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ν α σ υ μ μ ε τ ά -σ χ ε ι σ τ η ν ε π ι χ ε ί ρ η σ η μ ε α ν τ ά λ λ α γ μ α « σ π ο υ δ α ί ε ς » ε δ α φ ι κ έ ς π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι ς σ τ α π α ρ ά λ ι α τ η ς Μ ι κ ρ ά ς Α σ ί α ς . Η π ρ ο σ φ ο ρ ά ή τ α ν ά κ ρ ω ς δ ε λ ε α σ τ ι κ ή γ ι α τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η . Α π ο τ ε λ ο ύ σ ε σ υ ν ά μ α η α γ γ λ ι κ ή π ρ ό τ α σ η π ρ ο ε ι δ ο -π ο ί η σ η ό τ ι η Α γ γ λ ί α δ ε θ α α ν ε χ ό τ α ν τ η ν Ε λ λ ά δ α ο υ δ έ τ ε ρ η α π ό τ η σ τ ι γ μ ή π ο υ θ α έ θ ε τ ε σ ε ε φ α ρ μ ο γ ή τ η ν ε π ι χ ε ί ρ η σ η γ ι α τ η ν ε κ π ό ρ θ η σ η τ ω ν Σ τ ε ν ώ ν . Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ ε τ ό τ ε κ α ι τ ο υ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς δ ι σ τ α γ μ ο ύ ς τ ο υ γ ι α τ η ν έ ξ ο δ ο τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α π ό τ η ν ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α κ α ι π ρ ό τ ε ι ν ε τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς σ τ η ν ε π ι χ ε ί ρ η σ η τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς Σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς σ τ η ν Κ α λ λ ί π ο λ η . Ο Κων-σ τ α ν τ ί ν ο ς δ ε ν α π ο δ έ χ τ η κ ε τ η ν π ρ ό τ α σ η τ ο υ π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ κ α ι ο Β ε ν ι ζ έ -λ ο ς ή τ α ν α ν α γ κ α σ μ έ ν ο ς ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί . Ο Ε θ ν ι κ ό ς Δ ι χ α σ μ ό ς . Η π α ρ α ί τ η σ η τ η ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς , τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 5 , ε γ κ α ι ν ί α σ ε μ ια μ α κ ρ ά π ε ρ ί ο δ ο π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α ι σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή ς α ν ω μ α -λ ί α ς κ α ι π ε ρ ι π ε τ ε ι ώ ν τ η ς χ ώ ρ α ς , ε ξ έ θ ε σ ε δ ε τ η ν Ε λ λ ά δ α σ ε σ ο β α ρ ο ύ ς ε ξ ω -τ ε ρ ι κ ο ύ ς κ ι ν δ ύ ν ο υ ς . Η μ ε τ ά τ ο 1 9 1 5 π ε ρ ί ο δ ο ς τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς έ μ ε ι ν ε γ ν ω σ τ ή ω ς ε π ο χ ή τ ο υ «Εθνικού Διχασμού», γ ι α τ ο ν λ ό γ ο ό τ ι η δ ι α φ ω ν ί α κα ι η ρ ή ξ η σ τ η ν κ ο ρ υ φ ή τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς δ ί χ α σ α ν τ ο έ θ ν ο ς επ ί ε ί κ ο σ ι κα ι π λ έ ο ν χ ρ ό ν ι α κ α ι π ρ ο κ ά λ ε σ α ν σ ο β α ρ έ ς π ο λ ι τ ι κ έ ς κ α ι σ υ ν τ α γ μ α -τ ι κ έ ς σ τ ρ ε β λ ώ σ ε ι ς .

Ο ι ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Μ α ΐ ο υ τ ο υ 1 9 1 5 έ δ ω σ α ν και πάλ ι τ η ν ίκη σ τ ο ν Β ε ν ι ζ έ λ ο κ α ι α ν α ν έ ω σ α ν τ η λ α ϊ κ ή ε ν τ ο λ ή ν α χ ε ι ρ ι σ τ ε ί α υ τ ό ς τ ι ς τ ύ χ ε ς τ η ς χ ώ ρ α ς . Η ά ρ -ν η σ η π λ έ ο ν τ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ ν α ε π ι τ ρ έ ψ ε ι σ τ ο ν ε κ λ ε γ μ έ ν ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ν α ε φ α ρ μ ό σ ε ι τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή π ο υ ε ν έ κ ρ ι ν ε ο λ α ό ς κ α ι ο ε ξ α ν α γ κ α σ μ ό ς τ ο υ σ ε ν έ α π α ρ α ί τ η σ η α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή ε κ τ ρ ο π ή .

Ο ι ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ τ ο υ 1 9 1 5 , από τ ι ς οπο ίες α π έ σ χ ε τ ο Κ ό μ μ α τ ω ν Φ ι λ ε λ ε υ θ έ ρ ω ν τ ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ , ε π ι β ε β α ί ω σ α ν τ ο ρ ή γ μ α σ τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή ζ ω ή τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , τ ο οποίο σ ύ ν τ ο μ α έ γ ι ν ε χ ά σ μ α α γ ε φ ύ ρ ω τ ο . Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς κ α τ ή γ γ ε ι -λ ε τ ο ν Κωνσταντ ίνο γ ι α ω μ ή π α ρ α β ί α σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς , ε ν ώ τ η ν ε θ ν ι κ ή α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α π ο υ π ρ ο ή λ θ ε α π ό τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ η θ ε ώ ρ η σ ε α ν τ ι σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή . Σ τ ο ε ξ ή ς και έ ω ς τ η ν ε κ θ ρ ό ν ι σ η τ ο υ Κωνσταντίνου, τ ο 1917, τ η ν Ε λ λ ά δ α ουσια -στ ικά κ υ β ε ρ ν ο ύ σ α ν ο β α σ ι λ ι ά ς κα ι ο ι σ ύ μ β ο υ λ ο ι τ ο υ , μ ε τ η σ υ ν α ί ν ε σ η μ ι α ς

Η διάσταση απόψεων μεταξύ Κωνσταντίνου και Βενιζέλου «Η βασική διάσταση με αντικείμενο τον εξωτερικό προσανατολισμό της χώρας θα ήταν δύσκολο να χαρα-κτηριστεί σαν επιφαινόμενο της βαθύτερης αντιθέσεως δύο ριζικά διάφορων πολι-τικοκοινωνικών μερίδων, των ανδρούμενων φιλελευθέρων αστών και του παλαιού "συντηρητικού κατεστημέ-νου". Έστω κι αν η στάση του Βενιζέλου ή του Κωνστα-ντίνου ήταν, ως έναν τουλά-χιστον βαθμό, συναρτημένη με τη συναισθηματική κλίση ή την ιδεολογική συγγένεια προς τη μία ή την άλλη από τις εμπόλεμες παρατάξεις, το βασικό κίνητρο στην επι-λογή τους ήταν η καλύτερη εξυπηρέτηση του εθνικού συμφέροντος - όπως δια-γραφόταν μέσα από την ειδι-κότερη αντίληψή τους για τη βαθύτερη σημασία και την πιθανή έκβαση της παγκό-σμιας διαμάχης [...]. Η πό-λωση των πολιτικών δυνά-μεων και του εκλογικού σώ-ματος γύρω από τους δύο φορείς της αντιθέσεως ήταν αναπόφευκτη, αφότου ιδίως ο Κωνσταντίνος, με την επί-μονη αντίδραση στην παρεμ-βατική πολιτική των Φιλε-λευθέρων, συντελούσε στην πολιτικοποίηση -με τη στε-νότερη έννοια του όρου- της αντιγνωμίας του με τον υπεύθυνο πρωθυπουργό».

Κ. Σβολόπουλος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική, τ. Α', Εστία, Αθήνα 20017, σ. 111-112.

εθν ικής αντιπροσωπείας που εκπροσωπούσε μ έ ρ ο ς μόνο τ ο υ λαού. Ο Βεν ι ζέλος , αντ ιμέτωπος με τ η ν κ α τ ά φ ω ρ η παραβ ίαση τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α -

τος , οδηγήθηκε στην επανάσταση. Τ η στάση τ ο υ Βενιζέλου ενίσχυσαν αφενός οι εκπρόσωποι τ η ς Γαλλ ίας και τ η ς Α γ γ λ ί α ς , ο ι οποίες με τ η σ υ γ κ α τ ά θ ε σ η τ η ς ελλην ικής κ υ β έ ρ ν η σ η ς ε ίχαν ή δ η αποστε ίλε ι σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α στη Θ ε σ σ α -λονίκη, κα ι α φ ε τ έ ρ ο υ σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς και υποστηρ ικτές τ ο υ στη Θεσσαλον ίκη , οι οποίοι ε ύ λ ο γ α α ν η σ υ χ ο ύ σ α ν γ ι α τ η ν τ ύ χ η των Ελλήνων τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς , σ ε περίπτωση που ε ι σ έ β α λ λ α ν στην περ ιοχή β ο υ λ γ α ρ ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α , και ο ι οποίοι σ υ ν έ σ τ η σ α ν την Επιτροπή Εθνικής Άμυνας.

Π ρ ά γ μ α τ ι , η κ α τ ά λ η ψ η τ ο υ ο χ υ ρ ο ύ Ρ ο ύ π ε λ από β ο υ λ γ α ρ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1916 έ δ ω σ ε τ ο δικαίωμα, από τ η μία πλευρά , στον Βεν ιζέλο ν α κ α τ α γ γ ε ί λ ε ι τ ο ν Κωνσταντίνο και τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ ή τ ο υ ότ ι δεν ήταν σε θ έ σ η ν α π ρ ο σ τ α τ ε ύ σ ο υ ν τ η χ ώ ρ α και, από τ η ν άλλη, στις κυβερνήσε ις τ η ς Γαλλ ίας και τ η ς Α γ γ λ ί α ς να παραμερ ίσουν και τ ο υ ς τ ε λ ε υ τ α ί ο υ ς δ ι σ τ α γ μ ο ύ ς τ ο υ ς ως προς τ ο ν πε ιθαναγκασμό τ η ς ελλην ικής κ υ β έ ρ ν η σ η ς να ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι τ η ν ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α . Έτσι , οι στόλοι τ η ς Α γ γ λ ί α ς και τ η ς Γαλλ ίας επέβαλαν μερι -κό αποκλε ισμό των ελληνικών παραλίων, ενώ οι εκπρόσωποι των δ ύ ο δυνά-μεων απαίτησαν από την ελληνική κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ν α π ο σ τ ρ ά τ ε υ σ η των ενό-πλων δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς χώρας , την ά μ ε σ η α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς φ ιλοβασιλ ικής κ υ β έ ρ ν η σ η ς , τ η δ ιάλυση τ η ς Β ο υ λ ή ς και τ η ν π ρ ο κ ή ρ υ ξ η νέων εκλογών.

Η ω μ ή ε π έ μ β α σ η τ η ς Γαλλ ίας και τ η ς Α γ γ λ ί α ς σ τ α ε σ ω τ ε ρ ι κ ά τ η ς χ ώ ρ α ς χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε από τ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς γ ι α τ η ν περα ι τέ -ρω υ π ο ν ό μ ε υ σ η τ ο υ κ ύ ρ ο υ ς τ ο υ Βεν ι ζέλου , ενώ η α π ο σ τ ρ ά τ ε υ σ η ο δ ή γ η σ ε στη σ υ γ κ ρ ό τ η σ η συνδέσμων επ ιστράτων με αντ ιβενιζελ ικό π ρ ο σ α ν α τ ο -λ ισμό. Ο ι δ ύ ο π α ρ α τ ά ξ ε ι ς δ ι έ θ ε τ α ν πλέον και τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς κ ρ ο ύ σ η ς τ ο υ ς , ο ι βασιλικοί (οι αντιβενιζελικοί , όπως κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε έ κ τ ο τ ε να ονομάζοντα ι ) τ ο υ ς «Επίστρατους»* και οι βενιζελικοί τ ο υ ς «Αμυνίτες» τ η ς Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς , σ ύ ν τ ο μ α μάλ ιστα θ α αποκτούσαν και τ η ν αποκλε ιστ ική επικράτε ιά τ ο υ ς , οι βασιλικοί την «Παλαιά Ελλάδα» και ο ι βεν ιζελ ικοί τ ι ς «Νέες Χώρες», με π ρ ω τ ε ύ -ο υ σ α τ η ν Α θ ή ν α και τ η Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η αντ ιστο ίχως.

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς , κ α θ ώ ς τ ε λ ε ί ω ν ε τ ο θ έ ρ ο ς τ ο υ 1916 , ή τ α ν ρ α γ δ α ί ε ς . Ι σ χ υ ρ έ ς β ο υ λ γ α ρ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ε ι σ έ β α λ α ν στην Ανατολ ική Μ α κ ε δ ο ν ί α και κ α τ έ λ α β α ν σημαντ ικό τ μ ή μ α τ η ς περιοχής . Ο ι β ο υ λ γ α ρ ι κ έ ς στρατ ιωτ ικές α ρ χ έ ς έσπευ -σαν να ε ξ α π ο λ ύ σ ο υ ν δ ιωγμό εναντ ίον τ ω ν Ελλήνων, με σκοπό την ε κ δ ί ω ξ η τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ πληθυσμού .

Φωτογραφίες από την περίοδο του Εθνικού Διχασμού με οπα-δούς του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου που φέρουν τα ανάλογα πλακάτ. Ο Εθνικός Διχασμός είχε πολιτικά αίτια, ενώ οι συνέπειές του για την Ελλάδα υπήρξαν πολύ σοβαρές.

Το Κ ί ν η μ α τ η ς « Ε θ ν ι κ ή ς Α μ υ ν α ς » κα ι τ α « Ν ο ε μ β ρ ι α ν ά » . Σ τ ι ς 1 6 / 2 9 Α υ γ ο ύ -σ τ ο υ 1 9 1 6 ε κ δ η λ ώ θ η κ ε τ ο α ν α μ ε ν ό μ ε ν ο κ ί ν η μ α τ η ς Ε θ ν ι κ ή ς Ά μ υ ν α ς σ τ η Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η , μ ε τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ο υ Γ ά λ λ ο υ σ τ ρ α τ η γ ο ύ Σ α ρ ά ι γ , α λ λ ά ό χ ι κ α ι τ ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ σ τ η ν α ρ χ ή . Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς δ ί σ τ α ζ ε ν α η γ η θ ε ί τ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς , ε π ε ι δ ή α π έ β λ ε π ε σ τ η ν ε θ ν ι κ ή ε ν ό τ η τ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι η χ ώ ρ α τ η β ο υ λ γ α ρ ι κ ή α π ε ι λ ή , α λ λ ά υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ ε α π ό τ α π ρ ά γ μ α τ α ν α α ν α -λ ά β ε ι τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ , γ ι α ν α ε π ι σ π ε ύ σ ε ι τ η ν έ ξ ο δ ο τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο ν π ό λ ε -μ ο σ τ ο π λ ε υ ρ ό τ η ς Σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς .

Η α π ο υ σ ί α ω σ τ ό σ ο ο μ ο φ ω ν ί α ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ η ς Σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς έ δ ι ν ε τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ τ ο ν Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο κ α ι τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ ν α α π ο δ έ χ ο -ν τ α ι τ α δ ι ά φ ο ρ α α ι τ ή μ α τ ά τ ο υ ς κ α ι σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α ν α κ ω λ υ σ ι ε ρ γ ο ύ ν ή κα ι ν α α θ ε τ ο ύ ν τ α υ π ε σ χ η μ έ ν α . Σ υ ν έ π ε ι α α υ τ ή ς τ η ς τ α κ τ ι κ ή ς ή τ α ν τ α «Νοεμβριανά» τ ο υ 1 9 1 6 , α ι μ α τ η ρ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς μ ε τ α ξ ύ μ ο ν ά δ ω ν π ι σ τ ώ ν σ τ η ν κ υ β έ ρ ν η -σ η τ η ς Α θ ή ν α ς κα ι α γ η μ ά τ ω ν π ο υ ε ί χ α ν α π ο β ι β ά σ ε ι ο ι Γ ά λ λ ο ι , γ ι α ν α π α ρ α -λ ά β ο υ ν π ο λ ε μ ι κ ό υ λ ι κ ό π ο υ ε ί χ ε σ υ μ φ ω ν ή σ ε ι ν α π α ρ α δ ώ σ ε ι η κ υ β έ ρ ν η σ η . Ο ι σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς α υ τ έ ς , α λ λ ά κ α ι τ α σ ο β α ρ ό τ α τ α έ κ τ ρ ο π α κ α ι ο ι δ ι ώ ξ ε ι ς π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν ε ν α ν τ ί ο ν β ε ν ι ζ ε λ ι κ ώ ν σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α , μ ε π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ έ ς τ ο υ ς α ν τ ι β ε ν ι ζ ε λ ι κ ο ύ ς « Ε π ί σ τ ρ α τ ο υ ς » , ε ί χ α ν ω ς σ υ ν έ π ε ι α τ η σ κ λ ή ρ υ ν σ η τ η ς θ έ σ η ς τ η ς Γ α λ λ ί α ς έ ν α ν τ ι τ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ κ α ι τ η ν ε κ θ ρ ό ν ι σ ή τ ο υ . Η εκθρόνιση του Κωνσταντ ίνου και η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο. Τ η ν π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α τ η ς ε κ θ ρ ό ν ι σ η ς α ν έ λ α β ε ε ν τ έ λ ε ι η Γ α λ λ ί α , μ ε τ η σ υ ν α ί -ν ε σ η τ η ς Α γ γ λ ί α ς κ α ι τ η ς Ι τ α λ ί α ς . Σ τ ι ς 2 9 Μ α ΐ ο υ / 1 1 Ι ο υ ν ί ο υ 1 9 1 7 ε ι δ ι κ ό ς ε κ π ρ ό σ ω π ο ς τ η ς Γ α λ λ ί α ς ε π έ δ ω σ ε σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ ε λ ε σ ί γ ρ α φ ο μ ε τ ο οπο ίο α π α ι τ ο ύ σ ε τ η ν π α ρ α ί τ η σ η τ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ , π ο υ α π ο μ α κ ρ ύ ν -θ η κ ε α π ό τ ο ν θ ρ ό ν ο τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α υ θ η μ ε ρ ό ν , χ ω ρ ί ς ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί α π ό τ α δ ι κ α ι ώ μ α τ ά τ ο υ . Τ η ν ε π ο μ έ ν η , 3 0 Μ α ΐ ο υ / 1 2 Ιουν ίου , α ν α γ ο ρ ε ύ τ η κ ε β α σ ι λ ι ά ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς ο δ ε υ τ ε ρ ό τ ο κ ο ς γ ι ο ς τ ο υ Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς .

Ο ι ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ η ς Γ α λ λ ί α ς κ α ι τ η ς Α γ γ λ ί α ς έ σ π ε υ σ α ν τ ό τ ε ν α ά ρ ο υ ν τ ο ν α π ο κ λ ε ι σ μ ό τ η ς χ ώ ρ α ς κ α ι ν α δ ι ε υ κ ο λ ύ ν ο υ ν τ η ν π ρ ο ώ θ η σ η σ ι τ η ρ ώ ν σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε ο σ χ η μ α τ ι σ μ ό ς ν έ α ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς α π ό τ ο ν Β ε ν ι ζ έ λ ο , η ο π ο ί α έ σ π ε υ σ ε ν α κ η ρ ύ ξ ε ι τ ο ν π ό λ ε μ ο ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς Γ ε ρ μ α -ν ί α ς κα ι τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ η ς .

Η Ε λ λ ά δ α π α ρ έ μ ε ν ε β α θ ύ τ α τ α δ ι χ α σ μ έ ν η κα ι ο ι έ ν ο π λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς ή τ α ν β α ρ ύ τ α τ α τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν ε ς α π ό τ η ν π α ρ α τ ε τ α μ έ ν η κ ρ ί σ η , τ ι ς α π ο σ τ ρ α -τ ε ί ε ς κ α ι τ ι ς δ ι ώ ξ ε ι ς . Κ α τ ό ρ θ ω σ ε ό μ ω ς η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ ν α σ χ η -μ α τ ί σ ε ι - α π ό τ α σ υ ν τ ρ ί μ μ ι α τ ο υ ν ι κ η φ ό ρ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ τ ω ν Β α λ κ α ν ι κ ώ ν Π ο λ έ -μ ω ν - α ξ ι ό μ α χ ε ς μ ο ν ά δ ε ς , ο ι ο π ο ί ε ς δ ι α κ ρ ί θ η κ α ν σ τ ο μ α κ ε δ ο ν ι κ ό μ έ τ ω π ο , σ υ ν έ β α λ α ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά σ τ η ν ίκη τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ η ς Σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς σ τ ο μ έ τ ω π ο α υ τ ό κ α ι α π ο κ α τ έ σ τ η σ α ν τ ο τ ρ α υ μ α τ ι σ μ έ ν ο κ ύ ρ ο ς τ ω ν ε ν ό π λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς χ ώ ρ α ς . Χ ω ρ ί ς τ η σ υ μ β ο λ ή α υ τ ή σ τ α π ε δ ί α τ ω ν μ α χ ώ ν δ ε θ α ή τ α ν δ υ ν α τ ή η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ η ν τ ρ ά π ε ζ α τ ω ν δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ -σ ε ω ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ν ι κ η τ ώ ν γ ι α τ η ρ ύ θ μ ι σ η τ ω ν δ ι ά φ ο ρ ω ν ζ η τ η μ ά τ ω ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο ε μ π ό λ ε μ ω ν σ υ ν α σ π ι σ μ ώ ν .

Ερωτήσεις 1. Πώς συνδέεται ο Εθνικός Δ ι χ α σ μ ό ς στην ελληνική πολιτική ζ ω ή των πρώτων δεκαετ ιών του 2 0 ο ύ αιώνα με τον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο ; 2 . Να εξηγήσετε τη σημασία των ό ρ ω ν «Εθνική Αμυνα», «Νοεμβρ ιανά» « Ν έ ε ς Χώρες».

4. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ (1919-1920) Στο Συνέδριο Ειρήνης που σ υ γ κ λ ή θ η κ ε στο Π α ρ ί σ ι οι ν ι κ η τ έ ς α ν έ λ α β α ν να

χ α ρ ά ξ ο υ ν εκ ν έ ο υ τ ο ν χ ά ρ τ η τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς και τ η ς Ε γ γ ύ ς Α ν α τ ο λ ή ς , από τ η Βαλτ ική ως τ ο ν Π ε ρ σ ι κ ό Κόλπο. Π ρ ω τ ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ σ υ ν ε δ ρ ί ο υ ή τ α ν ο Γ ά λ λ ο ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς Κ λ ε μ α ν σ ό , ο Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς π ρ ό ε δ ρ ο ς Ο υ ί λ σ ο ν και ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς Λ ό υ ν τ Τ ζ ο ρ τ ζ .

Κατευθυντήριοι στόχοι τ ω ν νικητριών δ υ ν ά μ ε ω ν ήταν , με α ρ κ ε τ έ ς δ ι α φ ο ρ ο -ποιήσεις: α) η ρ ύ θ μ ι σ η τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ ζ η τ ή μ α τ ο ς , που θ α διαιώνιζε τ η με ιονεκτ ική θ έ σ η τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και θ α α π έ τ ρ ε π ε επικίνδυνη α ύ ξ η σ η τ η ς ισχύος τ η ς , και β) η χ ά ρ α ξ η νέων συνόρων στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη και στην Ε γ γ ύ ς Ανατολή , με γ ν ώ μ ο ν α όχι τ α δ υ ν α σ τ ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο -ντα α λ λ ά τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς ε θ ν ό τ η τ ε ς . Η Σ υ ν θ ή κ η τ ω ν Β ε ρ σ α λ λ ι ώ ν . Σ τ η σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς που υ π ο γ ρ ά φ η κ ε ανά-μ ε σ α στη Γ ε ρ μ α ν ί α και τ ι ς ν ικήτρ ιες δ υ ν ά μ ε ι ς , τ η ν π ε ρ ί φ η μ η Σ υ ν θ ή κ η τ ω ν Βερσαλλ ιών (28 Ιουν ίου 1919) , υπερ ίσχυσαν οι α π ό ψ ε ι ς και οι επιδ ιώξε ις τ η ς Γαλλίας, η οποία άλλωστε ήταν η περ ισσότερο ε ν δ ι α φ ε ρ ό μ ε ν η δύναμη. Οι κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο ι ό ρ ο ι τ η ς σ υ ν θ ή κ η ς ήταν εδαφικο ί , στρατ ιωτ ικο ί και ο ικονο-μικοί. Η Γ ε ρ μ α ν ί α έ χ α σ ε τ η ν Αλσατ ία και τ η Λ ο ρ ρ α ί ν η , τ ι ς οποίες π ρ ο σ ά ρ -τ η σ ε η Γαλλ ία , κ α θ ώ ς και δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ι κ ρ ό τ ε ρ ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς , που π ρ ο σ ά ρ τ η -σαν τ ο Βέλγ ιο και η Πολωνία . Η Γ ε ρ μ α ν ί α έ χ α σ ε επίσης ό λ ε ς τ ι ς αποικ ίες τ η ς . Εξ ίσου β α ρ ε ί ς ή τ α ν οι στρατ ιωτ ικο ί όροι . Α π ο σ τ ρ α τ ι κ ο π ο ι ή θ η κ ε η ανα-τολ ική ό χ θ η τ ο υ Ρ ή ν ο υ σε β ά θ ο ς 50 χ ιλ ιομέτρων και κ α τ α λ ή φ θ η κ ε από τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς . Η Γ ε ρ μ α ν ί α υ π ο χ ρ ε ώ θ η κ ε επίσης ν α κ α τ α β ά λ ε ι πολε-μ ικές αποζημ ιώσε ις δ υ σ α ν ά λ ο γ ε ς π ρ ο ς τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ έ ς τ η ς . Ο ι συνθήκες ειρήνης με τ ις άλλες ηττημένες δυνάμεις, με την Αυστρία ( Σ υ ν θ ή κ η τ ο υ Σαιν Ζερμαίν, 10 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 1 9 ) , μ ε τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α (Συνθήκη του Νεϊγύ, 2 7 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1919) , με τ η ν Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α (Συνθήκη των Σεβρών, 2 8 Ιουλ ίου /10 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1920) και με τ η ν Ο υ γ γ α ρ ί α (Συνθήκη του Τριανόν, 4 Ιουνίου 1920) , α φ ο ρ ο ύ σ α ν κυρ ίως τ ι ς χ ώ ρ ε ς που δ ιεκδ ικούσαν ε δ ά φ η τ ο υ ς : τ η ν Ιταλία, τ η ν Ε λ λ ά δ α , τ η Ρουμαν ία , κ α θ ώ ς και τ ις ν έ ε ς χ ώ ρ ε ς , τ η Γ ιουγκοσλαβία , την Τ σ ε χ ο σ λ ο β α κ ί α και τ η ν Πολωνία, οι οποίες θ ε ω ρ ή θ η κ α ν χ ώ ρ ε ς συμμαχ ικές .

Η Συνθήκη του Νεϊγύ επ ιβεβα ίωσε τ η ν ελλην ική κ υ ρ ι α ρ χ ί α επί τ ω ν ε δ α φ ώ ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ Έ β ρ ο υ και τ ο υ Ν έ σ τ ο υ έ ω ς τ α τ ο υ ρ κ ο β ο υ λ γ α ρ ι κ ά σύνορα , α λ λ ά η π ε ρ ι ο χ ή τ έ θ η κ ε προσωρινά υπό σ υ λ λ ο γ ι κ ή σ υ μ μ α χ ι κ ή κυρ ιαρχ ία , ώσπου ν α σ υ ν α φ θ ε ί κα ι ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ή σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς . Χ ω ρ ι σ τ ή σ ύ μ β α -ση με τ η ν ίδια ο ν ο μ α σ ί α και η μ ε ρ ο μ η ν ί α ( 1 4 / 2 7 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1919) π ρ ο έ β λ ε -πε την α μ ο ι β α ί α κα ι ε θ ε λ ο ύ σ ι α μ ε τ α ν ά σ τ ε υ σ η τ ω ν «Βουλγάρων την φυλήν» από τ η ν Ε λ λ ά δ α και τ ω ν «Ελλήνων την φυλήν» από τ η Βουλγαρ ία - γ ι α να δ ι ε υ κ ο λ υ ν θ ε ί μ ά λ ι σ τ α η α ν α χ ώ ρ η σ ή τ ο υ ς , π ρ ο β λ ε π ό τ α ν η δ υ ν α τ ό τ η τ α ρ ε υ σ τ ο π ο ί η σ η ς τ ω ν περ ιουσιακών στοιχε ίων τ ο υ ς . Κοινή επιδ ίωξη των κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν και τ ω ν δ ύ ο χωρών ήταν να α π α λ λ α γ ο ύ ν οι χ ώ ρ ε ς τ ο υ ς από τ ις αντ ίστο ιχες μ ε ι ο ν ό τ η τ ε ς , ώστε να ε κ λ ε ί ψ ο υ ν σ τ ο μ έ λ λ ο ν ε κ α τ έ ρ ω θ ε ν δ ι εκδ ικήσε ις ε δ α φ ώ ν στην επ ικράτε ιά τ ο υ ς .

Μ ε τ η Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλ ίου /10 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ ) π α ρ α χ ω ρ ή θ η κ ε στην Ε λ λ ά δ α η Θ ρ ά κ η , η Δυτ ική και η Ανατολική, και α ν α γ ν ω ρ ί σ τ η κ ε η ελλη-νική κυρ ιαρχ ία σ τ α νησιά τ ο υ Αιγαίου, ε κ τ ό ς από τ α Δ ω δ ε κ ά ν η σ α . Α ν α τ έ θ η -κε επίσης στην Ε λ λ ά δ α η προσωρινή δ ιο ίκηση τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς . Μ ε τ η ν ίδια σ υ ν θ ή κ η η Κωνσταντ ινούπολη και τ α Σ τ ε ν ά α π ο τ έ λ ε σ α ν ο υ δ έ -τ ε ρ η ζώνη υπό τ ο ν έ λ ε γ χ ο συμμαχ ικής επιτροπής. Η σ υ ν θ ή κ η α υ τ ή ωστόσο αποδε ίχτηκε β ρ α χ ύ β ι α και τ ά φ η κ ε κάτω από τ α ερε ίπ ια τ η ς Μ ικρασιατ ικής Κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς .

Οι ευθύνες για τον πόλεμο •«Οι Συμμαχικές δυνάμεις επιβεβαιώνουν και η Γερμα-νία αποδέχεται την ευθύνη της και την ευθύνη των συμ-μάχων της για την πρόκληση των απωλειών και των κατα-στροφών στις οποίες υπο-βλήθηκαν οι Συμμαχικές κυ-βερνήσεις και οι λαοί τους ως συνέπεια του πολέμου». Η διατύπωση της ευθύνης για τον πόλεμο από τη Συν-θήκη των Βερσαλλιών, 1919. •«Μας εξανάγκασαν να απο-δεχθούμε την αποκλειστική ευθύνη του πολέμου: μια τέ-τοια παραδοχή στα χείλη μου θα ήταν ψευδής. Δεν επιζητούμε την απαλλαγή της Γερμανίας από κάθε ευθύνη γι' αυτόν τον παγκό-σμιο πόλεμο και για τον τρό-πο που διεξήχθη. Ωστόσο, με έμφαση αρνούμαστε ότι η Γερμανία της οποίας ο λαός αισθανόταν ότι διεξάγει αμυντικό πόλεμο, πρέπει να εξαναγκαστεί να αποδεχθεί την αποκλειστική ευθύνη». Κόμης Μπρόκντορφ-Ράντζαν, επικεφαλής της γερμανικής αντιπροσωπείας στις Βερ-σαλλίες, 1919.

Ελευθέριος Βενιζέλος.

Ελληνικό στρατιωτικό τμήμα παρελαύνει κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι στις 14 Ιουλίου 1919, ημέρα εθνι-κής εορτής των Γάλλων, με αφορμή τους συμμαχικούς εορτασμούς για τη νίκη στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι συνέπειες των συνθηκών ειρήνης του Α ' Παγκόσμιου Πολέμου. Ο εθνικισμός και οι αρπακτ ικές δ ι α θ έ σ ε ι ς τ ω ν νικητών και τ ω ν νεόκοπων χωρών ε ίχαν και τ ο ύ τ η τ η συνέπεια, που αποδε ίχτηκε μο ιρα ία γ ι α τ η ν ε ιρήνη: δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν π λ η θ ώ ρ α με ιονοτήτων σ ε πολλές χώρες . Μ ε τ ά τ ο 1919 πάνω από 2 5 εκατομ -μύρια κάτοικοι τ η ς Ευρώπης συνιστούσαν τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ε ι ο ν ό τ η τ ε ς τ η ς ηπεί-ρου. Στ ις σ υ ν θ ή κ ε ς ε ιρήνης , κ α θ ώ ς και στον καταστατ ικό χ ά ρ τ η τ η ς Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ), π ρ ο β λ έ φ τ η κ α ν ε γ γ υ ή σ ε ι ς γ ι α τ ι ς με ιονότητες , α ν τ ί θ ε τ ε ς ωστόσο π ρ ο ς τ η ν α ρ χ ή τ η ς εθν ικής α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς και κυρ ιαρχ ίας . Η κατάστα-ση α υ τ ή ο δ ή γ η σ ε σ ύ ν τ ο μ α σε προστρ ιβές και σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς , ιδ ια ί τερα από τ η στιγμή που ο ι η τ τ η μ έ ν ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς άρχισαν να σ υ ν έ ρ χ ο ν τ α ι από τ ο ν πόλεμο και να ξ ε φ ε ύ γ ο υ ν από τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ η ς Γαλλίας και τ η ς Βρεταν ίας . Δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η -καν έτσ ι οι π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ια την ανάπτυξη τ ο υ α ν α θ ε ω ρ η τ ι σ μ ο ύ , τ η ς μεταπο-λεμ ικής δ η λ α δ ή πολιτ ικής των δ υ σ α ρ ε σ τ η μ έ ν ω ν χωρών, τ η ς Γερμαν ίας , τ η ς Ιταλίας, τ η ς Ο υ γ γ α ρ ί α ς κα ι τ η ς Βουλγαρ ίας , οι οποίες π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν να ανα-θ ε ω ρ ή σ ο υ ν τ ο ε δ α φ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς που ε ίχε π ρ ο έ λ θ ε ι από τ ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς ε ιρή-νης τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Π ο λ έ μ ο υ .

Η Γερμανία, ειδικά, ε ίχε πρόσθετους λ ό γ ο υ ς να επιθυμεί τ η ν α ν α θ ε ώ ρ η σ η ή και την κ α τ ά ρ γ η σ η τ η ς συνθήκης ε ιρήνης που ε ίχε υποχρεωθε ί να υπογράψει , επειδή, εκτός από τ η ν απώλεια εδαφών, την πολεμική αποζημίωση και την απο-στρατικοποίηση τ η ς Ρηνανίας, υποχρεώθηκε ν α δ ιαλύσε ι τ η ν πολεμική τ η ς μη-χανή και να δ ιατηρε ί περιορισμένες μόνο στρατιωτικές δυνάμε ις . Ο αφοπλισμός τ η ς Γερμανίας , σε συνδυασμό με τ ο γ ε γ ο ν ό ς ότ ι η χ ώ ρ α κ α τ α δ ι κ ά σ τ η κ ε επί-

Η ΚΤΕ αποτέλεσε μια πρώτη προσπάθεια συλλογικής οργάνωσης της διεθνούς κοινότητας, απέτυχε όμως να εκπληρώσει τους σκοπούς της. Το κύρος της υπέστη πλήγμα κυρίως λόγω της αναθεωρητικής στά-σης των δυσαρεστημένων από τις συνθήκες ειρήνης χωρών. Οι γελοιογραφίες επισημαίνουν τον εύθραυστο χαρακτήρα της. Πάνω: η ΚΤΕ είναι έτοιμη να γίνει Βορά άγριων ζώων. Κάτω: η ΚΤΕ Βαλλό-μενη από όλους.

σ η μ α ω ς υ π ε ύ θ υ ν η γ ι α τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α ι γ ι α τ ι ς σ υ ν α κ ό λ ο υ θ ε ς κ α τ α -σ τ ρ ο φ έ ς , π ρ ο σ έ β α λ ε τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς κ α ι ε υ ν ό η σ ε τ η ν α ν ά π τ υ ξ η α κ ρ α ί ω ν ε θ ν ι κ ι σ τ ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν , μ ε π ρ ώ τ ο κ α ι κ ύ ρ ι ο τ ο ν α ζ ι σ τ ι κ ό , π ο υ υ π ο ν ό μ ε υ σ α ν τ η Γ ε ρ μ α ν ι κ ή Δ η μ ο κ ρ α τ ί α τ η ς Β α ϊ μ ά ρ η ς * κ α ι ο δ ή γ η σ α ν τ ε λ ι κ ά σ τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο .

Δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά π ρ ο β λ ή -μ α τ α π ρ ο κ ά λ ε σ ε η συν-θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς τ ω ν νικη-τ ώ ν μ ε τ η ν Ο θ ω μ α ν ι κ ή Αυτοκρατορία. Η απώλεια εδαφών, που προσαρτή-θηκαν σ ε άλλες χώρες ή αποτέλεσαν ανεξάρτητα κράτη, σε συνδυασμό με τ η ν ταπεινωτική μεταχε ί -ριση από τ ο υ ς από τ ο υ ς

Η Κοινωνία των Εθνών «Ενσωματωμένη σε καθεμιά από τις πέντε συνθήκες ειρήνης που τερμάτιζαν την εμπόλεμη κατάσταση με τις Κεντρικές Δυνάμεις ήταν η Σύμβαση της Κοινωνίας των Εθνών. Η ίδρυση ενός οργα-νισμού όπου όλα τα κράτη του κόσμου, μικρά και μεγά-λα, θα συνεργάζονταν για τη διατήρηση της ειρήνης υπήρ-ξε το προσφιλές όνειρο του προέδρου Ουίλσον. Υπήρξε μάλιστα ένας από τους κύ-ριους λόγους για τους οποίους έριξε τις Ηνωμένες Πολιτείες στον πόλεμο. Ο Ουίλσον πίστευε ότι η ήττα της Γερμανίας θ' αποτελού-σε θανάσιμο πλήγμα κατά του μιλιταρισμού και ότι ο δρόμος στο εξής θα ήταν ανοιχτός για τον έλεγχο των διεθνών σχέσεων από μια κοινότητα δυνάμεων και όχι από την αδέξια και αναπο-τελεσματική ισορροπία των δυνάμεων. Προκειμένου όμως να πετύχει, κατ' αρχήν έστω, την αποδοχή της διεθνούς αυτής ένωσης, αισθάνθηκε αναγκασμένος να κάνει πολ-λούς συμβιβασμούς [...] ωστόσο, η Κοινωνία των Εθνών δέχτηκε ένα ακόμα πιο καίριο χτύπημα, όταν αποκηρύχτηκε από την ίδια τη χώρα της οποίας ο πρόε-δρος είχε προτείνει την ίδρυσή της. Έχοντας ιδρυθεί κάτω από τέτοιες δυσμενείς προϋποθέσεις, η Κοινωνία των Εθνών δεν στάθηκε δυ-νατό να επιτύχει τους σκο-πούς του ιδρυτή της. Μόνο σε πολύ λίγες περιπτώσεις κατάφερε ν' αποτρέψει την ένοπλη σύγκρουση. Επρόκει-το μάλιστα για περιπτώσεις στις οποίες οι αντίπαλοι ήταν μικρά κράτη».

Ε. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, τ. Β', επιμέλεια -εισαγωγή Ι.Σ. Κολιόπουλος, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, χ.χ., σ. 305-306.

Συμμάχους , ε υ ν ό η σ ε τ η ν α ν ά π τ υ ξ η ε ν ό ς ε θ ν ι κ ι σ τ ι κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς μ ε ε π ι κ ε -φ α λ ή ς τ ο ν Μουσταφά Κεμάλ ( τ ο ν γ ν ω σ τ ό ω ς Ατατούρκ), τ ο ο π ο ί ο μ ε τ α -μ ό ρ φ ω σ ε τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α σ ε ε θ ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς . Τ ο κ ε μ α λ ι κ ό ε θ ν ι κ ι σ τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς π ρ ο ώ θ η σ ε τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η ι σ χ υ ρ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ , ο ο π ο ί ο ς α μ φ ι σ β ή τ η σ ε δ υ ν α μ ι -κ ά τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή π α ρ ο υ σ ί α σ τ η Μ ι κ ρ ά Ασ ία , π ο υ ε ί χ ε δ η μ ι ο υ ρ -γ η θ ε ί μ ε ε ν τ ο λ ή τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν α π ό τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1 9 1 9 κ α ι γ ι α τ α ε π ό μ ε -ν α τ ρ ί α χ ρ ό ν ι α . Η Σ υ ν θ ή κ η Ε ιρήνης τ η ς Λ ο ζ ά ν ν η ς , η ο π ο ί α υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ ι ς 2 4 Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 2 3 , μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς κ α τ ά τ η μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ί α , ή τ α ν η ο ρ ι σ τ ι κ ή σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς μ ε τ α ξ ύ τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς κα ι τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ η ς Σ υ ν ε ν ν ό η σ η ς . Μ ε τ η σ υ ν θ ή κ η α υ τ ή η Τ ο υ ρ κ ί α α ν έ κ τ η σ ε τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Θ ρ ά κ η κα ι τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς . Μ ε τ η ν ίδ ια σ υ ν θ ή κ η α ν α γ ν ω ρ ί σ τ η κ ε ε π ί σ η ς η κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ η ς Ι τ α λ ί α ς σ τ α Δ ω δ ε κ ά ν η σ α κ α ι ο ρ ί σ τ η κ α ν τ α σ ύ ν ο ρ α μ ε τ α ξ ύ τ η ς Ε λ λ ά δ α ς κ α ι τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς σ τ ο ν Έ β ρ ο .

Ερωτήσεις 1. Ποιες προοπτικές βιωσιμότητας ε ίχαν οι ρυθμίσεις των συνθηκών του Α ' Παγκό-σμιου Πολέμου, κατά την εκτ ίμησή σας; Αιτ ιολογήστε την απάντησή σας. 2 . Ποιοι λόγο ι οδήγησαν στην ίδρυση της ΚΤΕ και ποιες ήταν οι ε γ γ ε ν ε ί ς αδυνα-μ ίες της; Συμβουλευτε ίτε και το παράθεμα από την Ευρωπαϊκή Ιστορία του Burns.

5. Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1919-1922) Οι ελληνικές διεκδικήσεις μετά τον Α ' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο Συνέδριο Ε ι ρ ή ν η ς σ τ ο Π α ρ ί σ ι έ γ ι ν ε ε ξ α ρ χ ή ς φ α ν ε ρ ό ό τ ι η π ρ ο ά σ π ι σ η τ ω ν ε θ ν ι κ ώ ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν τ η ς Ε λ λ ά δ α ς ή τ α ν ά κ ρ ω ς δ υ σ χ ε ρ ή ς ε π ι χ ε ί ρ η σ η . Ο ι δ υ σ χ έ -ρ ε ι ε ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς π ρ ο ή λ θ α ν α π ό τ η ν Ι τ α λ ί α κ υ ρ ί ω ς , α λ λ ά κ α ι α π ό τ ι ς Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς , γ ι α τ ο ν λ ό γ ο ό τ ι η μ ε ν Ι τ α λ ί α π ρ ο ω -θ ο ύ σ ε τ ι ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ η ς σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή δ ι ά τ η ς Α λ β α ν ί α ς , ο ι δ ε Η Π Α δ ι ά τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς . Σ τ ο Σ υ μ β ο ύ λ ι ο τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν ( Α γ γ λ ί α , Γ α λ λ ί α , Η Π Α , Ι τ α λ ί α κ α ι Ιαπωνία ) η Ε λ λ ά δ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α β α σ ί ζ ε τ α ι μ ό ν ο σ τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς Α γ γ λ ί α ς κα ι τ η ς Γ α λ λ ί α ς , ε ν ό σ ω τ α σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α α υ τ ώ ν τ ω ν δ ύ ο δ υ ν ά μ ε ω ν σ υ ν έ π ι π τ α ν μ ε τ α δ ι κ ά τ η ς .

Ε υ ν ο ϊ κ έ ς σ υ γ κ υ ρ ί ε ς , ό π ω ς η α π ο υ σ ί α τ η ς Ρ ω σ ί α ς , τ η ν ο π ο ί α ο ι Μ π ο λ σ ε -β ί κ ο ι * ε π α ν α σ τ ά τ ε ς ε ί χ α ν π ρ ο ς σ τ ι γ μ ή ν α π ο μ α κ ρ ύ ν ε ι α π ό τ ι ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς σ τ η Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η κα ι τ η ν Ε γ γ ύ ς Α ν α τ ο λ ή , κα ι η ε π ι θ υ μ ί α τ η ς Α γ γ λ ί α ς κ α ι τ η ς Γ α λ λ ί α ς ν α π ε ρ ι ο ρ ί σ ο υ ν τ ι ς β λ έ ψ ε ι ς τ η ς Ι τ α λ ί α ς μ έ σ ω τ ω ν δ ι ε κ δ ι -κ ή σ ε ω ν τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , κ α θ ώ ς κ α ι ο ι χ ω ρ ί ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο ε π ι τ υ χ ε ί ς δ ι π λ ω -μ α τ ι κ ο ί χ ε ι ρ ι σ μ ο ί τ ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ κ α ι τ ω ν σ υ ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ο υ , α π ο σ ό β η σ α ν τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο ν α α π ο λ έ σ ε ι η Ε λ λ ά δ α κ ε κ τ η μ έ ν α ή δ η ε δ ά φ η κ α ι ε ξ α σ φ ά λ ι σ α ν κ ά θ ε ά λ λ ο π α ρ ά ε υ κ α τ α φ ρ ό ν η τ α ν έ α ε δ ά φ η .

Ο ι ε θ ν ι κ έ ς δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ι ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , ό π ω ς υ π ο β λ ή θ η κ α ν ε π ι σ ή μ ω ς α π ό τ ο ν Β ε ν ι ζ έ λ ο τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 8 σ τ ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο σ τ ο Π α ρ ί σ ι , π ε ρ ι λ ά μ -β α ν α ν τ η Β ό ρ ε ι α Ή π ε ι ρ ο , τ η Θ ρ ά κ η , τ α δ υ τ ι κ ά π α ρ ά λ ι α τ η ς Μ ι κ ρ ά ς Α σ ί α ς κ α ι τ α ν η σ ι ά τ ο υ Α ν α τ ο λ ι κ ο ύ Α ι γ α ί ο υ πλην τ ω ν Δ ω δ ε κ α ν ή σ ω ν , σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ν δ ε σ τ η ν ε θ ν ο λ ο γ ι κ ή σ ύ ν θ ε σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ ο υ ς .

Γ ι α τ η ν ε ν ί σ χ υ σ η τ η ς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε υ τ ι κ ή ς θ έ σ η ς τ η ς χ ώ ρ α ς ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς έ θ ε σ ε σ τ η δ ι ά θ ε σ η τ η ς Γ α λ λ ί α ς κ α ι τ η ς Α γ γ λ ί α ς τ ο Α' Σ ώ μ α Σ τ ρ α τ ο ύ ( δ ύ ο

Σκοποί της ΚΤΕ «Πέρα από ης βαθύτερες ιδεολογικές τους καταβο-λές, οι σκοποί της Κοινωνίας των Εθνών συνάπτονταν άμεσα με τις στρατηγικές επιδιώξεις και τους απώτε-ρους οραματισμούς της πο-λιτικής ηγεσίας των νικη-τριών Μεγάλων Δυνάμεων. Η πρωτοβουλία για τη σύσταση της εμπνεόταν από έναν βαθύτερο ιδεαλισμό, αλλά και υπαγορευόταν από μια αμεσότερα ρεαλιστική αίσθηση: την επέκταση της εφαρμογής της δημοκρατι-κής αρχής στις διεθνείς σχέσεις, μετά την αποφασι-στική νίκη σε βάρος των ιμπεριαλιστικών αυτοκρα-τοριών και, παράλληλα, την άρση των αιτίων και τη δια-σφάλιση των προϋποθέσεων για την παγίωση της ειρή-νης. Οι πρωταρχικές επιδιώ-ξεις του νέου οργανισμού εντοπίζονταν στην πολύ-πλευρη ανάπτυξη των διε-θνών σχέσεων, στην ειρηνι-κή επίλυση των διακρατικών διενέξεων και στην εγγύηση σε περίπτωση ένοπλης επί-θεσης σε βάρος ενός κρά-τους-μέλους. Η πραγμάτωση των σκοπών αυτών συνεπα-γόταν την αναζήτηση των μέσων για την οικοδόμηση μιας διεθνούς κοινωνίας απαλλαγμένης από το φά-σμα του πολέμου, σε συνδυ-ασμό με την εμμονή στην κατοχύρωση του καθεστώ-τος των Συνθηκών».

Θ. Κουλουμπής, Κ. Κούφα, Κ. Σβολόπουλος, Εισαγωγή στην οργάνωση της διε-θνούς κοινωνίας, τεύχ. Α', Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 73-74.

Χάρτης της δημοκρατίας του Πόντου. Οι Έλληνες του Πόντου επιδίωκαν αρχικά την ίδρυση ελληνικού κράτους στη βόρεια Μικρά Ασία, αίτημα που δεν υιοθέτησε ο Ελ. Βενιζέλος για λόγους διπλωματικής τακτικής. Οι Πόντιοι τελικά προσανατολίστηκαν στη δημιουργία ποντο-αρμενικής ομοσπονδίας, όμως η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού απέτρεψε μια τέτοια εξέλιξη.

α π ό τ ι ς τ ρ ε ι ς μ ε ρ α ρ χ ί ε ς τ ο υ ) , γ ι α ν α λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς σ τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α τ ά τ ω ν Μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν σ τ η ν Ο υ κ ρ α ν ί α τ ο υ ς π ρ ώ τ ο υ ς μ ή ν ε ς τ ο υ 1 9 1 9 . Η ε λ λ η ν ι κ ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ τ η σ υ μ μ α χ ι κ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν Μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν έ σ τ ρ ε ψ ε τ η ν ο ρ γ ή τ ω ν τ ε λ ε υ τ α ί ω ν ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν τ η ς ν ό τ ι α ς Ρ ω σ ί α ς , ο ι ο π ο ί ε ς π λ ή ρ ω σ α ν β α ρ ύ τ α τ ο τ ί μ η μ α : π ο λ λ ο ί Έ λ λ η ν ε ς έ π ε σ α ν θ ύ μ α τ α τ ω ν Μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν , ε ν ώ π ο λ λ ο ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι κ α τ έ φ υ γ α ν π ρ ό σ φ υ -γ ε ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α κ α ι σ τ ο ν Π ό ν τ ο .

Η κ ί ν η σ η γ ια τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ Π ό ν τ ο υ . Α π ό τ ο θ έ ρ ο ς α κ ό μ η τ ο υ 1 9 1 8 δ ι ά φ ο ρ ε ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν τ ο υ Π ό ν τ ο υ , τ ό σ ο σ τ ο ν Π ό ν τ ο ό σ ο κα ι σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , π ρ ο ω θ ο ύ σ α ν τ ο α ί τ η μ α γ ι α τ η ν ί δ ρ υ σ η α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ ποντ ια -κ ο ύ ή π ο ν τ ο α ρ μ ε ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς , τ ο α ί τ η μ α δ ε α υ τ ό υ π ο β λ ή θ η κ ε κ α ι σ τ ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο Ε ι ρ ή ν η ς σ τ ο Π α ρ ί σ ι . Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς θ ε ω ρ ο ύ σ ε τ η ν ί δ ρ υ σ η ε ν ό ς τ έ τ ο ι ο υ κ ρ ά τ ο υ ς α ν έ φ ι κ τ η , ε ν ώ έ κ ρ ι ν ε ό τ ι η α π ο δ ο χ ή α π ό τ η ν Ε λ λ ά δ α α υ τ ο ύ τ ο υ α ι τ ή μ α τ ο ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν τ ο υ Π ό ν τ ο υ θ α ε ξ α σ θ ε ν ο ύ σ ε τ α α ι τ ή μ α -τ α τ η ς χ ώ ρ α ς σ ε π ε ρ ι ο χ έ ς γ ε ι τ ο ν ι κ έ ς π ρ ο ς α υ τ ή ν . Α ν τ ι θ έ τ ω ς , ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς ε υ ν ο ο ύ σ ε τ η σ τ ή ρ ι ξ η α π ό τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς τ ο υ Π ό ν τ ο υ ε ν ό ς α ρ μ ε ν ι κ ο ύ κ ρ ά -τ ο υ ς , τ ο ο π ο ί ο φ α ι ν ό τ α ν λ ι γ ό τ ε ρ ο ο υ τ ο π ι κ ό α π ό έ ν α π ο ν τ ι α κ ό κ ρ ά τ ο ς κα ι ε ί χ ε τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ό σ ο τ ο υ Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο υ π ό λ ε ω ς ό σ ο κα ι τ ο υ Α ρ μ ε ν ι κ ο ύ Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο υ . Ο ι Έ λ λ η ν ε ς τ ο υ Π ό ν τ ο υ , ε ν ι σ χ υ μ έ ν ο ι α ρ ι θ μ η -τ ι κ ά μ ε τ ά τ η ν α θ ρ ό α έ λ ε υ σ η π ρ ο σ φ ύ γ ω ν Π ο ν τ ί ω ν α π ό τ η ν ό τ ι α Ρ ω σ ί α τ ο υ ς π ρ ώ τ ο υ ς μ ή ν ε ς τ ο υ 1 9 1 9 , ε π έ μ ε ι ν α ν σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ κ ρ ά -

Ο ορισμός της εθνικής ταυτό-τητας κατά τον Ελ. Βενιζέλο «Το θρήσκευμα, η φυλή, η γλώσσα δεν δύνανται να θεωρηθούν ως βέβαιοι εν-δείξεις εθνικότητος. Ο μο-ναδικός αλάνθαστος παρά-γων είναι η εθνική συνείδη-σις, δηλαδή η εσκεμμένη θέ-λησις των ατόμων όπως κα-θορίσουν την τύχην των και αποφασίσουν εις ποίαν εθνι-κήν οικογένειαν επιθυμούν να ανήκουν». Ο ορισμός αυτός -αξίζει να υπομνησθεί- συμφωνούσε με την αρχή της αυτοδιάθε-σης των λαών που είχε δια-κηρύξει ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον (Woodrow Wilson), όταν η μεγάλη υπερατλαντική δημοκρατία προσχώρησε το 1917 στον συνασπισμό των δυνάμεων της Συνεννόησης.

Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας ιδρύθηκε το 1682 από τον μεγάλο δάσκαλο του έθνους Σεβαστό Κυμινήτη και λειτούργησε έως το 1922. Η ελληνική παιδεία στη Μικρά Ασία συντελούσε στην τόνωση του εθνικού φρονήματος των Ελλήνων Μικρασιατών.

Ο Χρύσανθος Φιλιππίδης, μη-τροπολίτης Τραπεζούντας στη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας, πρωτοστάτησε στον αγώνα για τη δημιουργία αυτό-νομης «Δημοκρατίας του Πόντου».

Διάγγελμα του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον λαό της Σμύρνης με την ευκαιρία της αποβίβασης των πρώτων τμη-μάτων του ελληνικού στρατού «Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σμύρνην, ίνα ασφαλίση την τάξιν. Οι ομογε-νείς εννοούσιν ότι η απόφαοις αύτη ελήφθη διότι εν τη συνει-δήοει των διευθυνόντων το Συνέδρων είναι αποφασισμένη η ένωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος. Διατελέσας μέχρι των Βαλκανικών Πολέμων υπό-δουλος υπό τον αυτόν σκληρό-τατον ζυγόν, εννοώ ποία αισθή-ματα χαράς θα πλημμυρίσουν σήμερον τας ψυχάς των Ελλή-νων της Μικρασίας. Την εκδή-λωσιν των αισθημάτων τούτων δεν εννοώ, βεβαίως, να παρε-μποδίσω. Αλλά είμαι βέβαιος ότι η εκδήλωσις αύτη δεν θα λάβη ουδένα χαρακτήρα ούτε εχθρικότητος, ούτε υπεροψίας απέναντι ουδενός των συνοί-κων του πληθυσμού. Η εκδή-λωσις της πλημμυρούσης χα-ράς ας συνοδευθή τουναντίον με εκδήλωσιν των αδελφικών αισθημάτων προς τους συνοί-κους πληθυσμούς. Ας δοθεί εις αυτούς να εννοήσουν ότι δεν εορτάζομεν την κατάλυσιν ενός ζυγού, διά να υποκατα-στήοωμεν εις αυτόν την ιδίαν ημών επικράτησιν επί βλάβη των άλλων. Αλλά ότι η ελληνι-κή ελευθερία θα φέρη προς όλους, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, την ισότητα και την δικαιοσύνην. Εμπνέο-ντες εις πάπας τους συνοί-κους πληθυσμούς την εμπιστο-σύνην ταύτην, δεν μένομεν μό-νον πιστοί εις αυτήν την εθνι-κήν μας υπόστασιν, αλλά και εξυπηρετούμεν άριστα αυτά τα υπέρτατα εθνικά συμφέρο-ντα. Ιδιαιτέρα προσοχή πρέπει να επιδειχθή προς το ιταλικόν στοιχείον. Ας μη παροραθή ότι η Ιταλία συνήνεσε μετά των λοιπών συμμάχων Δυνάμεων εις την ελληνικήν κατάληψιν της Σμύρνης. Γνωρίζω ότι η έκκλησίς μου προς την Ελληνι-κήν Μικράν Ασίαν δεν γίνεται επί ματαίω και εύχομαι όπως, όσον τάχιστα, δυνηθώ να επι-σκεφθώ αυτήν, κομιστής του ευαγγελίου της εθνικής δι' αυ-τήν αποκαταστάσεως».

τ ο υ ς - π α ρ ό λ ο π ο υ ο μητροπολίτης Χρύσανθος δ ε χ ό τ α ν τ η σ υ μ β ι β α σ τ ι κ ή λ ύ σ η ε ν ό ς π ο ν τ ο α ρ μ ε -ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς - π ρ ο σ α ν α τ ο λ ί ζ ο ν τ α ν δ ε π ρ ο ς τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α π ο ν τ ι α κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ μ ε σ τ ό χ ο τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ Π ό ν τ ο υ . Εν τ έ λ ε ι π ρ ο κ ρ ί θ η κ ε η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α Π ο ν τ ο α ρ μ ε ν ι κ ή ς Ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς τ ο ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 2 0 , α λ λ ά η ο μ ο σ π ο ν δ ί α , α π ρ ο -σ τ ά τ ε υ τ η α π ό τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς κ α ι χ ω ρ ί ς δ ι κ ό τ η ς ο ρ γ α ν ω μ έ ν ο σ τ ρ α τ ό , έ π ε σ ε θ ύ μ α τ ο υ ε θ ν ι -κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , π ο υ ο ρ γ ά ν ω σ ε ο Μ ο υ σ τ α φ ά Κ ε μ ά λ κ α ι ά λ λ ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι αξ ιωματ ικο ί .

Η συμμαχική εντολή για την απόβαση του ελληνι-κού στρατού στη Σμύρνη και η έκβαση του πολέμου. Ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς ε π ι δ ί ω ξ ε κ α ι ε ξ α σ φ ά λ ι σ ε , σ ε μ ια ά κ ρ ω ς ε υ ν ο ϊ κ ή γ ι α τ η χ ώ ρ α δ ι ε θ ν ή σ υ γ κ υ ρ ί α , τ η σ υ μ μ α χ ι κ ή ε ν τ ο λ ή γ ι α τ η ν κ α τ ά λ η ψ η α π ό τ η ν Ε λ λ ά δ α τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς κ α ι τ ο υ β ι λ α ε τ ί ο υ τ ο υ Α ϊδ ι -ν ί ο υ , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α δ ι α τ η ρ ή σ ε ι τ η ν τ ά ξ η , π ο υ ε ί χ ε δ ι α σ α λ ε υ τ ε ί , σ ε μ ι α π ε ρ ι ο χ ή μ ε σ υ μ π α γ ή ε λ λ η ν ι κ ό π λ η θ υ σ μ ό κ α ι ν α π ρ ο λ ά β ε ι τ υ χ ό ν κ α τ ά -λ η ψ ή τ η ς α π ό τ η ν Ι τ α λ ί α , η ο π ο ί α ή τ α ν φ α ν ε ρ ό π ω ς ε π ι δ ί ω κ ε ν α θ έ σ ε ι τ ο υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς τ η ς π ρ ο τ ε τ ε λ ε σ μ έ ν ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν . Η σ υ μ μ α χ ι κ ή ε ν τ ο λ ή τ ο υ Μ α ΐ ο υ τ ο υ 1 9 1 9 π ρ ο ς τ η ν Ε λ λ ά δ α ή τ α ν πά-ν τ ω ς π ρ ο σ ω ρ ι ν ή ς ι σ χ ύ ο ς , α φ ο ύ τ η ν ο ρ ι σ τ ι κ ή τ ύ χ η τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς κ α ι τ η ς ε ν δ ο χ ώ ρ α ς τ η ς θ α έ κ ρ ι ν ε δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν ύ σ τ ε ρ α α π ό π έ ν τ ε χ ρ ό ν ι α ε λ λ η ν ι κ ή ς δ ι ο ί κ η σ η ς .

Χάρτης στον οποίο φαίνεται το τεράστιο εύρος του μικρασιατικού μετώπου, μετά τις επιτυχίες του ελλη-νικού στρατού, και οι κύριες γραμμές της τουρκικής επίθεσης και της υποχώρησης του ελληνικού στρατού.

Η ή τ τ α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο ν ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό π ό λ ε μ ο π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ ε κ α ι η ο υ σ ι α σ τ ι κ ή δ ι ά λ υ σ η τ η ς ν ι κ ή τ ρ ι α ς σ υ μ μ α χ ί α ς τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ο δ ή γ η σ α ν σ τ η Σ υ ν θ ή κ η τ η ς Λ ω ζ ά ν ν η ς τ ο υ 1 9 2 3 , η ο π ο ί α α ν τ α ν α κ λ ο ύ σ ε τ ο ν ν έ ο σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό ι σ χ ύ ο ς σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή . Ε ί χ α ν μ ε σ ο λ α β ή σ ε ι η ε κ λ ο γ ι κ ή ή τ τ α τ ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ η ς 1 η ς / 1 4 η ς Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 2 0 κ α ι η ε π ά -ν ο δ ο ς τ ο υ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ σ τ ο ν θ ρ ό ν ο τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , η ε π έ κ τ α σ η τ ο υ ε λ λ η -ν ι κ ο ύ μ ε τ ώ π ο υ σ τ η Μ ι κ ρ ά Α σ ί α κ α ι η δ ι ά σ π α σ ή τ ο υ α π ό τ α τ ο υ ρ κ ι κ ά σ τ ρ α -τ ε ύ μ α τ α τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1 9 2 2 . Τ η ν ή τ τ α κ α ι τ η ν υ π ο χ ώ ρ η σ η τ ο υ ε λ λ η ν ι -κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν η π υ ρ π ό λ η σ η τ η ς Σ μ ύ ρ ν η ς τ ο ν ίδ ιο μ ή ν α α π ό τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς κ α ι ο α π η ν ή ς δ ι ω γ μ ό ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν τ η ς Μ ι κ ρ ά ς Α σ ί α ς , τ ο υ Π ό ν τ ο υ κ α ι τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Θ ρ ά κ η ς . Η ε θ ν ι κ ή α υ τ ή σ υ μ φ ο ρ ά π ρ ο κ ά λ ε σ ε ε σ ω τ ε ρ ι κ ή κ ρ ί σ η σ τ η ν Ε λ λ ά δ α . Τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 2 2 ε κ δ η λ ώ θ η κ ε κί-ν η μ α α ξ ι ω μ α τ ι κ ώ ν τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ υπό τ ο ν Νικόλαο Πλαστήρα. Ο ι κ ι ν η μ α τ ί ε ς υ π ο χ ρ έ ω σ α ν τ ο ν Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ν α α π ο χ ω ρ ή σ ε ι ο ρ ι σ τ ι κ ά α π ό τ η ν Ε λ λ ά δ α ( σ τ ο ν θ ρ ό ν ο α ν ή λ θ ε ο γ ι ο ς τ ο υ Γ ε ώ ρ γ ι ο ς ) κ α ι π α ρ έ π ε μ ψ α ν σ ε δ ί κ η , μ ε τ η ν κ α τ η γ ο ρ ί α τ η ς ε σ χ ά τ η ς π ρ ο δ ο σ ί α ς * , έ ξ ι σ τ ε λ έ χ η τ η ς β α σ ι λ ι κ ή ς π α ρ ά τ α -ξ η ς , τ α ο π ο ί α κ α ι ε κ τ ε λ έ σ τ η κ α ν τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ ί δ ι ο υ έ τ ο υ ς .

Αφήγηση Ελληνα στρατιώτη που συμμετείχε στον Μικρα-σιατικό Πόλεμο «Οι Έλληνες τώρα ξέρ'ς... Οι Έλληνες πολύ βαρβαρία δεί-ξαμε. Μέχρι άλλος έκανε χωράφι, πάηνε [κάποιος] Έλληνας και του σκότωνε του βόδι, να το πάρει να φά-με κρέας. Αυτό ήταν σαν λυ-πηρό. Άλλοι πήγαιναν στα τζαμιά να κάνουν το θρή-σκευμα το δικό τους και οι δικοί μας πήγαιναν από κάτω με διάφορα, τα λάστιχα, με αυτά, τους κατέβαζαν κάτ' να μην φωνάζουν τον Αλλάχ, δεν τους άφηναν [να κάνουν] όπως συνήθως οι Τούρκοι. Άσχημα βέβαια αυτά, δεν μας αρέσουν αυτά, αλλά στρατός, ασκέρι, δεν παρα-ξηγάγαν κι αυτοί. Λέγαν "Γκιουνάν ασκέρ, σειτάν ασκέρ", δηλαδή "των δαιμό-νων στρατιώτες"». Θ.Α. Νημάς, "Ο περιπετειώ-δης βίος του εκ Πλατάνου Τρικάλων στρατιώτη Κων/νου Τσάγια (1894-1987)", Τρικα-λινά, 23 (2003), σ. 140. Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος «Ο Νουρεντίν [διοικητής της Σμύρνης μετά την κατάληψή της από τον τουρκικό στρα-τό] δέχτηκε τον μητροπολίτη στο γραφείο του... Τι διαμεί-φθηκε ανάμεσα στους δύο άνδρες δεν θα το μάθουμε ποτέ με ακρίβεια. Ο θρύλος τύλιξε γρήγορα τη συνάντη-ση και τα γεγονότα που ακο-λούθησαν. Είναι πιθανόν ότι ο Νουρεντίν κατηγόρησε τον Χρυσόστομο ότι ενθάρρυνε ενεργά τον ελληνικό εθνικι-σμό και υποστήριξε τη μικρα-σιατική Άμυνα- αυτά τα ονό-μασε προδοσία, αφού ο Χρυ-σόστομος ήταν Τούρκος υπή-κοος. Η γαλλική περίπολος, που βρισκόταν έξω από την πλατεία, είδε τον Χρυσόστο-μο να φεύγει από το κτίριο. Ο Νουρεντίν βγήκε στο μπαλκόνι και φώναξε στο πλήθος ότι ο Χρυσόστομος ήταν δικός τους, για να τον κρίνουν και να τον κάνουν ό,τι θέλουν. Η πλατεία ήταν γεμάτη από εκατοντάδες μουσουλμάνους. Άρπαξαν τον

μητροπολίτη και κακοποιώ-ντας τον τον πήγαν ως το μα-γαζί του Ισμαήλ, ενός Λεβα-ντίνου κουρέα. Εκεί έντυσαν τον Χρυσόστομο με την άσπρη μπλούζα του κουρέα και το πλήθος άρχισε να τον χτυ-πάει και να τον προπηλα-κίζει. Βγήκαν μαχαίρια και ο όχλος έπεσε απάνω του. Προτού πεθάνει, ο μητροπο-λίτης ακρωτηριάστηκε φρι-κτά. Μια πηγή αναφέρει ότι ένας Τουρκοκρητικός, στον οποίο ο Χρυσόστομος είχε κάνει κάποτε μια χάρη, τον συμπόνεσε κι έβαλε τέλος στην αγωνία του με τέσσε-ρις πυροβολισμούς». Michael Llewlllyn Smith, Το όραμα της Ιωνίας. Η Ελ-λάδα στη Μ. Ασία, 1919-1922, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002, σ. 533-534.

Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυ-σόστομος, πνευματικός ηγέτης των Ελλήνων της Σμύρνης, αρνήθηκε να φύγει από τη Σμύρνη μαζί με τις άλλες ελλη-νικές αρχές. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τον εξαγριωμένο τουρκικό όχλο (27 Αυγούστου 1922).

Πάνω: Η προκυμαία της Σμύρ-νης πριν από την καταστροφή. Δεξιά: Εικόνα της καιόμενης Σμύρνης, τον Σεπτέμβριο του 1922. Κάτω δεξιά: Έλληνες εγκατα-λείπουν τη Σμύρνη καταδιωκό-μενοι από τους Τούρκους. Η Σμύρνη υπήρξε κέντρο του ελληνισμού από την αρχαιότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Τούρ-κοι την αποκαλούσαν Γκιαούρ Ισμίρ (=Σμύρνη των απίστων) λόγω της αριθμητικής υπεροχής του ελληνικού στοιχείου.

Ο Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος αργότερα ονομάστηκε Ατατούρκ (=πατέρας των Τούρκων], ήταν αξιωματικός του τουρκικού στρατού που είχε διακριθεί στην απόκρουση της συμμαχικής απόβασης στην Καλλίπολη το 1915. Το 1919 μετέβη στη Σαμψούντα του Πόντου, από όπου άρχισε την οργάνωση της αντίστασης κατά της ελλη-νικής στρατιωτικής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Θεωρείται ο δημιουργός της σύγχρονης Τουρκίας.

Α ν τ ί π α λ ο ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ η δ ι ά σ κ ε ψ η τ η ς Λω-ζ ά ν ν η ς δ ε ν ή τ α ν π λ έ ο ν η Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο -ρία, α λ λ ά η ν έ α Τ ο υ ρ κ ί α , η ο π ο ί α ε ί χ ε π ρ ο έ λ θ ε ι από τ α ερε ίπ ια τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Μ ε τ η ν π ρ ώ τ η σ ύ μ β α σ η π ο υ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε μ ε τ α ξ ύ τ η ς Ε λ λ ά δ α ς κα ι τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς , στ ις 3 0 Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ / 1 2 Φ ε β ρ ο υ α -ρ ί ο υ 1923 , σ υ μ φ ω ν ή θ η κ ε η υποχρεωτική ανταλλα-γή τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν ο ρ θ ό δ ο ξ ω ν χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς κα ι τ ω ν μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ω ν τ η ς Ε λ λ ά δ α ς . Ε ξ α ι ρ έ θ η κ α ν από τ η ν υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ή α ν τ α λ λ α γ ή ο ι μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ο ι τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Θ ρ ά κ η ς κα ι ο ι Έ λ λ η ν ε ς κ ά τ ο ι κ ο ι τ η ς Κ ω ν σ τ α ν τ ι ν ο ύ π ο λ η ς κα ι τ ω ν νησιών τ η ς Ί μ β ρ ο υ και τ η ς Τ ε ν έ δ ο υ . Μ ε τ η ν ίδ ια σ ύ μ β α σ η ε π ι β ε β α ι ώ θ η κ ε η π α ρ α μ ο ν ή σ τ η ν Κωνσταντ ινού-π ο λ η τ ο υ Οικουμενικού Πατριαρχείου. Σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α . Σ ε σ ύ γ κ ρ ι σ η μ ε τ η Σ υ ν θ ή κ η τ ω ν Σ ε β ρ ώ ν , η Σ υ ν θ ή κ η τ η ς Λ ω ζ ά ν ν η ς ή τ α ν σ κ λ η ρ ή κ α ι τ α π ε ι ν ω τ ι κ ή γ ι α τ η ν Ε λ λ ά δ α , α ν τ α ν α κ λ ο ύ σ ε ό μ ω ς τ ο ν σ υ σ χ ε τ ι σ μ ό ι σ χ ύ ο ς π ο υ π ρ ο ή λ θ ε α π ό τ η ν ή τ τ α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο ν ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ό π ό λ ε μ ο , κ α θ ώ ς κ α ι τ η ν έ α κ α τ ά σ τ α σ η π ο υ ε ί χ ε δ ι α μ ο ρ φ ω θ ε ί σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή α π ό τ ο 1 9 2 0 . Η Ε λ λ ά -δ α τ ο 1 9 2 3 ή τ α ν μ ι α χ ώ ρ α η τ τ η μ έ ν η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά , δ ι χ α σ μ έ ν η π ο λ ι τ ι κ ά , δ ι ε θ ν ώ ς α π ο μ ο ν ω μ έ ν η κ α ι α π ε ι λ ο ύ μ ε ν η α π ό τ ι ς γ ε ι τ ο ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς , ο ι κ ο ν ο -μ ι κ ά κ λ ο ν ι σ μ έ ν η κ α ι υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η ν α π ε ρ ι θ ά λ ψ ε ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς α π ό έ ν α ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι ο ε ν δ ε ε ί ς κ α ι ά σ τ ε γ ο υ ς π ρ ό σ φ υ γ ε ς .

Προανακρούσματα των διωγμών κατά του μικρασιατικού ελληνισμού (μυστική διαταγή του Τούρκου υπουργού Εσωτερικών Ταλαάτ για εκτοπισμούς Ελλήνων, 14-5-1914) «Είναι επείγον για πολιτικούς λόγους οι Έλληνες κάτοικοι των ακτών της Μικρός Ασίας να αναγκαστούν να εκκενώσουν τα χωριά τους, για να εγκατασταθούν στα βιλαέτια του Ερζερούμ και της Χαλδίας.Εάν αρνηθούν να εγκατασταθούν στα καθο-ρισθέντα μέρη, παρακαλώ να δώσετε προφορικές οδηγίες στους αδελφούς μουσουλμάνους, με σκοπό ν' αναγκάσουν τους Έλληνες, με κάθε είδους πράξεις, να εκπατρισθούν με τη θέλη-ση τους. Μην ξεχάσετε, ο' αυτή την περίπτωση, να πάρετε από τους μετανάστες πιστοποιητικά ότι εγκαταλείπουν τις εστίες τους με τη δική τους πρωτοβουλία». Χάρης Τσιρκινίδης, Επιτέλους τους ξεριζώσαμε... Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, της Θράκης και της Μ. Ασίας, μέσα από τα γαλλικά αρχεία, Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 19995, σ. 113. Μια τουρκική μαρτυρία για τον διωγμό των Ελλήνων του Πόντου «Γεγονότα Μερζιφούντος: Όταν αι Εθνικοί δυνάμεις υπεχώρουν κατά τας μάχας του Σαγγαρίου, επειδή έσχον μεγάλην ανάγκην της δυνάμεως του Οσμάν αγά, η Επιτροπεία της Εθνικής Αμύνης διέταξεν αυτόν, όπως σπεύση και συμμετάσχη εις τα μάχας του Σαγγαρίου. Ο Οσμάν αγάς, λαβών την διαταγήν ταύτην, ανεχώ-ρησε διά να μεταβή εις Άγκυραν μέσω Σαμψούντος. Μόλις έφτασεν εις Σαμψούντα, οι Έλληνες κάτοικοι της πόλεως υπέ-στησαν και δευτέραν σφαγήν. Μετά τρεις ημέρας, περί την 8ην εσπερινήν ώραν η Μερζιφούς, πολιορκείται τελείως [...]. Εντός τεσσάρων-πέντε ημερών πάντες οι Έλληνες κάτοικοι, μη εξαι-ρουμένων μηδ' αυτών των μικρών παιδιών, σφάζονται τελείως και λεηλατούνται και δημεύονται πάντα τα αντικείμενα και τα ζώα των. Κατά την ταραχήν ταύτην οι συμμορίται θέτουν πυρ και πυρπολούν τελείως τας Ελληνικάς συνοικίας [...]». Από την επίσημη μαρτυρία του Μεχμέτ Ρεούφ εφέντη, Τούρκου αξιωματικού. Πηγή: Κωνσταντίνος Φωτιάδης, Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2004, σ. 532. Απόσπασμα από ομιλία του Κεμάλ Ατατούρκ το 1927 για τα γεγονότα από τον Μάιο του 1919 έως την έναρξη της δημο-κρατίας στην Τουρκία. «Ήταν σημαντικό το γεγονός ότι το έθνος σύσσωμο σήκωσε τα όπλα ενάντια σ' εκείνους που, όποιοι κι αν ήταν, ήταν έτοιμοι να απειλήσουν την ίδια την υπόσταση της Τουρκίας και την ανεξαρ-τησία της χώρας... Από την αρχή μπορούσα να δω καθαρά το τελικό αποτέλεσμα. Αλλά δεν θα αποκαλύπταμε ποτέ τις ιδέες μας. Αν το είχαμε κάνει, θα είχαμε θεωρηθεί ονειροπόλοι και εκτός πραγματικότητας [...]». Alexandre Jevakhoff, Κεμάλ Ατατούρκ, Π. Τραυλός, Αθήνα 2002, σ. 92.

Ερωτήσεις 1. Ποιες πολιτικές αλλαγές έγ ιναν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια και α μ έ σ ω ς μετά τη λήξη του Μικρασιατικού Π ο λ έ μ ο υ και σε ποιον Βαθμό σχετ ίζονταν με αυτόν; 2 . Ν α αναφερθε ί τ ε στο Ποντιακό Ζήτημα και να ε ξηγήσετε τη στάση του Βενιζέλου απέναντι στα αιτήματα των Ποντίων.

6. Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Η έ κ ρ η ξ η και η πρώτη φάση της επανάστασης . Σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 9 1 7 η αντο-χή τ η ς Ρωσίας ε ίχε ε ξ α ν τ λ η θ ε ί . Ο γ κ ώ δ ε ι ς δ ι α δ η λ ώ σ ε ι ς δ υ σ α ρ ε σ τ η μ έ ν ω ν πολιτών στην Π ε τ ρ ο ύ π ο λ η , κ α θ ώ ς και ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς α ν τ α ρ σ ί ε ς στον σ τ ρ α τ ό ο δ ή γ η σ α ν στην πτώση τ η ς μ ο ν α ρ χ ί α ς κα ι στην α ν ά λ η ψ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς από π ρ ο σ ω ρ ι ν ή κ υ β έ ρ ν η σ η , με ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν Αλέξανδρο Κερένσκυ, τ ο ν

Μ ά ρ τ ι ο (ν.η.) τ ο υ ίδιου χρόνου .

Επρόκειτο στην πρά-ξ η γ ια έ ν α δυαδικό κα-θεστώς: από τ η μια με-ριά βρισκόταν η προσω-ρινή κ υ β έ ρ ν η σ η , που εκπροσωπούσε τ ο υ ς φι-λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α σ τ ο ύ ς , α λ λ ά δ ε δ ι έ θ ε τ ε σημα-ντική δύναμη, και από την άλλη βρίσκονταν οι συνελεύσεις (σοβιέτ*) των εργατών και των στρα-τιωτών, των οποίων η δύ-ναμη και η επιρροή αυ-ξάνονταν συνεχώς και έθεταν υπό αμφισβήτη-ση τ η νομιμότητα τ η ς κυβέρνησης.

Μ ε στόχο την εκτόνω-ση τ η ς κατάστασης η κυβέρνηση π ρ ο ω θ ο ύ σ ε ορισμένες μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί -σεις, επέμεινε όμως στη συνέχιση τ ο υ πολέμου και δ ιακήρυξε ότι μία και αδιαίρετη ήταν η Ρωσία, αποκλείοντας οποιεσδή-ποτε παραχωρήσεις προς τ ις δ ιάφορες εθνότητες . Η πολιτική αυτή ευνοού-σε τη θέση τ η ς πλειο-ν ό τ η τ α ς των σοσιαλι-στών, των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απαιτούσαν την άμεση κατάπαυση των εχθροπραξιών, την ελευθερ ία των εθνοτή-των, την εθνικοποίηση των γαιών, των μεγάλων επιχε ιρήσεων και τ ω ν τραπεζών, κ α θ ώ ς και τον έλεγχο τ η ς βιομηχα-νικής παραγωγής από τ ο υ ς εργάτες .

Μ ά ρ τ ι ο (ν.η.) τ ο υ ίδιου χρόνου .

Επρόκειτο στην πρά-ξ η γ ια έ ν α δυαδικό κα-θεστώς: από τ η μια με-ριά βρισκόταν η προσω-ρινή κ υ β έ ρ ν η σ η , που εκπροσωπούσε τ ο υ ς φι-λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α σ τ ο ύ ς , α λ λ ά δ ε δ ι έ θ ε τ ε σημα-ντική δύναμη, και από την άλλη βρίσκονταν οι συνελεύσεις (σοβιέτ*) των εργατών και των στρα-τιωτών, των οποίων η δύ-ναμη και η επιρροή αυ-ξάνονταν συνεχώς και έθεταν υπό αμφισβήτη-ση τ η νομιμότητα τ η ς κυβέρνησης.

Μ ε στόχο την εκτόνω-ση τ η ς κατάστασης η κυβέρνηση π ρ ο ω θ ο ύ σ ε ορισμένες μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί -σεις, επέμεινε όμως στη συνέχιση τ ο υ πολέμου και δ ιακήρυξε ότι μία και αδιαίρετη ήταν η Ρωσία, αποκλείοντας οποιεσδή-ποτε παραχωρήσεις προς τ ις δ ιάφορες εθνότητες . Η πολιτική αυτή ευνοού-σε τη θέση τ η ς πλειο-ν ό τ η τ α ς των σοσιαλι-στών, των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απαιτούσαν την άμεση κατάπαυση των εχθροπραξιών, την ελευθερ ία των εθνοτή-των, την εθνικοποίηση των γαιών, των μεγάλων επιχε ιρήσεων και τ ω ν τραπεζών, κ α θ ώ ς και τον έλεγχο τ η ς βιομηχα-νικής παραγωγής από τ ο υ ς εργάτες .

Οι επαναστάτες επιτίθενται ενα-ντίον των χειμερινών ανακτό-ρων στην Πετρούπολη. Η κατά-ληψη των χειμερινών ανακτό-ρων του τσάρου στις 26 Οκτω-βρίου/7 Νοεμβρίου του 1917 προκάλεσε την πτώση της κυ-βέρνησης Κερένσκυ και την εγκαθίδρυση της εξουσίας των Μπολσεβίκων.

Μ ά ρ τ ι ο (ν.η.) τ ο υ ίδιου χρόνου .

Επρόκειτο στην πρά-ξ η γ ια έ ν α δυαδικό κα-θεστώς: από τ η μια με-ριά βρισκόταν η προσω-ρινή κ υ β έ ρ ν η σ η , που εκπροσωπούσε τ ο υ ς φι-λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α σ τ ο ύ ς , α λ λ ά δ ε δ ι έ θ ε τ ε σημα-ντική δύναμη, και από την άλλη βρίσκονταν οι συνελεύσεις (σοβιέτ*) των εργατών και των στρα-τιωτών, των οποίων η δύ-ναμη και η επιρροή αυ-ξάνονταν συνεχώς και έθεταν υπό αμφισβήτη-ση τ η νομιμότητα τ η ς κυβέρνησης.

Μ ε στόχο την εκτόνω-ση τ η ς κατάστασης η κυβέρνηση π ρ ο ω θ ο ύ σ ε ορισμένες μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί -σεις, επέμεινε όμως στη συνέχιση τ ο υ πολέμου και δ ιακήρυξε ότι μία και αδιαίρετη ήταν η Ρωσία, αποκλείοντας οποιεσδή-ποτε παραχωρήσεις προς τ ις δ ιάφορες εθνότητες . Η πολιτική αυτή ευνοού-σε τη θέση τ η ς πλειο-ν ό τ η τ α ς των σοσιαλι-στών, των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απαιτούσαν την άμεση κατάπαυση των εχθροπραξιών, την ελευθερ ία των εθνοτή-των, την εθνικοποίηση των γαιών, των μεγάλων επιχε ιρήσεων και τ ω ν τραπεζών, κ α θ ώ ς και τον έλεγχο τ η ς βιομηχα-νικής παραγωγής από τ ο υ ς εργάτες .

Μ ά ρ τ ι ο (ν.η.) τ ο υ ίδιου χρόνου .

Επρόκειτο στην πρά-ξ η γ ια έ ν α δυαδικό κα-θεστώς: από τ η μια με-ριά βρισκόταν η προσω-ρινή κ υ β έ ρ ν η σ η , που εκπροσωπούσε τ ο υ ς φι-λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α σ τ ο ύ ς , α λ λ ά δ ε δ ι έ θ ε τ ε σημα-ντική δύναμη, και από την άλλη βρίσκονταν οι συνελεύσεις (σοβιέτ*) των εργατών και των στρα-τιωτών, των οποίων η δύ-ναμη και η επιρροή αυ-ξάνονταν συνεχώς και έθεταν υπό αμφισβήτη-ση τ η νομιμότητα τ η ς κυβέρνησης.

Μ ε στόχο την εκτόνω-ση τ η ς κατάστασης η κυβέρνηση π ρ ο ω θ ο ύ σ ε ορισμένες μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί -σεις, επέμεινε όμως στη συνέχιση τ ο υ πολέμου και δ ιακήρυξε ότι μία και αδιαίρετη ήταν η Ρωσία, αποκλείοντας οποιεσδή-ποτε παραχωρήσεις προς τ ις δ ιάφορες εθνότητες . Η πολιτική αυτή ευνοού-σε τη θέση τ η ς πλειο-ν ό τ η τ α ς των σοσιαλι-στών, των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απαιτούσαν την άμεση κατάπαυση των εχθροπραξιών, την ελευθερ ία των εθνοτή-των, την εθνικοποίηση των γαιών, των μεγάλων επιχε ιρήσεων και τ ω ν τραπεζών, κ α θ ώ ς και τον έλεγχο τ η ς βιομηχα-νικής παραγωγής από τ ο υ ς εργάτες .

Ο Βλαντιμίρ Ιλιτς Ουλιάνοφ (1870-19241, που έλαβε το ψευδώνυμο Λένιν, υπήρξε ο ηγέτης του κινήματος των Μπολσεβίκων και του νέου κομμουνιστικού καθεστώτος. Εδώ εικονίζεται σε δημόσια ομιλία του στην Κόκκινη Πλα-τεία της Μόσχας.

Μ ά ρ τ ι ο (ν.η.) τ ο υ ίδιου χρόνου .

Επρόκειτο στην πρά-ξ η γ ια έ ν α δυαδικό κα-θεστώς: από τ η μια με-ριά βρισκόταν η προσω-ρινή κ υ β έ ρ ν η σ η , που εκπροσωπούσε τ ο υ ς φι-λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α σ τ ο ύ ς , α λ λ ά δ ε δ ι έ θ ε τ ε σημα-ντική δύναμη, και από την άλλη βρίσκονταν οι συνελεύσεις (σοβιέτ*) των εργατών και των στρα-τιωτών, των οποίων η δύ-ναμη και η επιρροή αυ-ξάνονταν συνεχώς και έθεταν υπό αμφισβήτη-ση τ η νομιμότητα τ η ς κυβέρνησης.

Μ ε στόχο την εκτόνω-ση τ η ς κατάστασης η κυβέρνηση π ρ ο ω θ ο ύ σ ε ορισμένες μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί -σεις, επέμεινε όμως στη συνέχιση τ ο υ πολέμου και δ ιακήρυξε ότι μία και αδιαίρετη ήταν η Ρωσία, αποκλείοντας οποιεσδή-ποτε παραχωρήσεις προς τ ις δ ιάφορες εθνότητες . Η πολιτική αυτή ευνοού-σε τη θέση τ η ς πλειο-ν ό τ η τ α ς των σοσιαλι-στών, των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απαιτούσαν την άμεση κατάπαυση των εχθροπραξιών, την ελευθερ ία των εθνοτή-των, την εθνικοποίηση των γαιών, των μεγάλων επιχε ιρήσεων και τ ω ν τραπεζών, κ α θ ώ ς και τον έλεγχο τ η ς βιομηχα-νικής παραγωγής από τ ο υ ς εργάτες .

Ο Λέον Τρότσκυ (1879-1940) οργάνωσε τον Κόκκινο Στρατό, που επέτρεψε στους Μπολσε-βίκους να διατηρήσουν την εξουσία κατά τον τριετή Εμφύ-λιο Πόλεμο (1918-1921). Το 1929 εξορίστηκε από το σοβιε-τικό καθεστώς, ενώ το 1940 δολοφονήθηκε στο Μεξικό από Σοβιετικό πράκτορα.

Ο Λέον Τρότσκυ (1879-1940) οργάνωσε τον Κόκκινο Στρατό, που επέτρεψε στους Μπολσε-βίκους να διατηρήσουν την εξουσία κατά τον τριετή Εμφύ-λιο Πόλεμο (1918-1921). Το 1929 εξορίστηκε από το σοβιε-τικό καθεστώς, ενώ το 1940 δολοφονήθηκε στο Μεξικό από Σοβιετικό πράκτορα.

Ο Νικολάι Μπουχάριν (1888-1938) υπήρξε εσωκομματικός αντίπαλος του Στάλιν και ειση-γητής αρχών της ελεύθερης αγοράς στην κομμουνιστική οικονομία. Εκτελέστηκε το 1938 για προδοσία από το σταλινικό καθεστώς.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθε-σ τ ώ τ ο ς . Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο ( Ο κ τ ώ β ρ ι ο μ ε τ ο π α λ α ι ό η μ ε ρ ο λ ό γ ι ο ) ο ι Μ π ο λ σ ε β ί -κο ι α ν έ τ ρ ε ψ α ν μ ε τ η β ία τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η κα ι κ α τ έ λ α β α ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α . Α π ό τ ι ς π ρ ώ τ ε ς π ρ ά ξ ε ι ς τ ω ν Μ π ο λ σ ε β ί κ ω ν ή τ α ν η κ α τ α γ γ ε λ ί α τ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν π ο υ ε ί χ ε σ υ ν ά ψ ε ι έ ω ς τ ό τ ε η κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς κ α ι η π ρ ό τ α σ η ά μ ε σ η ς α ν α κ ω -χ ή ς . Η ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή η γ ε σ ί α ω σ τ ό σ ο ή τ α ν δ ι χ α σ μ έ ν η σ τ ο ζ ή τ η μ α τ ο υ π ο λ έ -μ ο υ . Ο Λένιν ε υ ν ο ο ύ σ ε τ η ν ε ι ρ ή ν η γ ι α λ ό γ ο υ ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ο ύ ς , κ υ ρ ί ω ς γ ι α ν α δ ι ε υ κ ο λ υ ν θ ε ί η α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ ο υ κ ρ α τ ι κ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ύ . Ο Ν ι κ ό λ α ο ς Μ π ο υ χ ά ρ ι ν , α ν τ ί θ ε τ α , υ π ο σ τ ή ρ ι ζ ε τ η σ υ ν έ χ ι σ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Ο Λέον Τρότσκυ ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ σ ε μ ι α σ υ μ β ι β α σ τ ι κ ή λ ύ σ η : ό χ ι τ η ν ε ι ρ ή ν η α λ λ ά τ η δ ι α κ ο π ή τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Σ τ ο τ έ λ ο ς ό μ ω ς τ η σ τ ά σ η τ η ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς δ ι α μ ό ρ φ ω -σ ε π ά ν ω απ' ό λ α η α ν ά γ κ η τ η ς σ τ ι γ μ ή ς κ α ι σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α η ρ α γ δ α ί α π ρ ο έ -λ α σ η τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν τ ο ν χ ε ι μ ώ ν α τ ο υ 1 9 1 7 - 1 9 1 8 . Τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1 9 1 8 η ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς Ρ ω σ ί α ς δ έ χ τ η κ ε τ ο υ ς γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ ς ό ρ ο υ ς κ α ι υ π έ γ ρ α ψ ε τ η Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, μ ε τ η ν ο π ο ί α η Ρ ω σ ί α ε γ κ α τ έ -λ ε ι π ε σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α τ η ν Π ο λ ω ν ί α , τ η ν Ο υ κ ρ α ν ί α , τ η Λ ι θ ο υ α ν ί α κ α ι τ ι ς ε π α ρ -χ ί ε ς τ η ς Β α λ τ ι κ ή ς , κ α ι σ τ η ν Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α τ η ν π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ . Κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ε π ί θ ε σ η ς η ε π α ν α -σ τ α τ ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η μ ε τ έ θ ε σ ε τ η ν π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς από τ η ν Π ε τ ρ ο ύ -π ο λ η σ τ η Μ ό σ χ α , ε ν έ ρ γ ε ι α τ η ν ο π ο ί α ε π έ β α λ λ α ν ο ι π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς , α λ λ ά κα ι η ο π ο ί α σ υ μ β ό λ ι ζ ε τ η σ τ ρ ο φ ή τ η ς Ρ ω σ ί α ς από τ η ν Ε υ ρ ώ π η σ τ η ν Ασ ία .

Ο ι μ έ θ ο δ ο ι π ο υ χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ α ν ο ι η γ έ τ ε ς τ η ς Ρ ω σ ι κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , σ ύ μ φ ω ν ε ς μ ε τ η ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ι δ ε ο λ ο γ ί α , δ ε σ η μ ε ί ω σ α ν τ η ν ε π ι θ υ μ η τ ή ε π ι τ υ χ ί α . Η ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή η γ ε σ ί α ε ί χ ε υ π ο σ χ ε θ ε ί τ η ν ε ι ρ ή ν η , τ η δ ι α ν ο μ ή τ ω ν γ α ι ώ ν κ α ι τ η ν α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η τ ω ν λ α ώ ν τ η ς π ρ ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς Ρ ω σ ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , χ ω ρ ί ς ό μ ω ς ν α ε ί ν α ι τ ε λ ι κ ά δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ν η ν α σ υ μ β ά λ ε ι σ τ ο ν δ ι α μ ε λ ι σ μ ό τ η ς χ ώ ρ α ς . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α α ν τ ι μ ε τ ω π ι σ τ ο ύ ν ο ι α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς π ο υ ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν - κ α τ ά μ ε ί ζ ο ν α μ ά λ ι σ τ α λ ό γ ο α φ ό τ ο υ η Ρ ω σ ί α έ γ ι ν ε π ε δ ί ο ε μ φ ύ λ ι ω ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν κ α ι ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν ε π ε μ β ά σ ε ω ν α π ό τ ο υ ς π ρ ώ η ν σ υ μ μ ά χ ο υ ς τ η ς - τ ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς σ κ λ ή ρ υ ν ε τ η σ τ ά σ η τ ο υ .

Ω ς θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς τ η ς Ρ ω σ ι κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , ο Β λ α δ ί μ η ρ ο ς Ο υ λ ι ά ν ο φ (Λέν ιν ) , ε ν ό ψ ε ι τ ω ν κ ι ν δ ύ ν ω ν π ο υ α π ε ι λ ο ύ σ α ν τ η ν ε π α ν ά σ τ α σ η , κ α θ ό ρ ι σ ε τ η ν τ α κ τ ι κ ή π ο υ π ρ ο σ φ ε ρ ό τ α ν γ ι α τ η ν ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω σ ή τ ο υ ς . Τ α π ο λ ι τ ι κ ά κ ό μ μ α τ α , π ο υ α ν τ α ν α κ λ ο ύ σ α ν τ ι ς δ ι ά φ ο ρ ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς κ α ι τ α σ υ μ φ έ -ρ ο ν τ ά τ ο υ ς , δ ε ν ε ί χ α ν πια θ έ σ η σ τ η δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς χ ώ ρ α ς κα ι κ α τ α ρ γ ή -θ η κ α ν , μ ε ε ξ α ί ρ ε σ η τ ο Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α , π ο υ τ έ θ η κ ε κ α ι α υ τ ό υπό τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή κ η δ ε μ ο ν ί α τ η ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς .

Από τις «θέσεις του Απρίλη», πρόγραμμα που επεξεργά-στηκε ο Λένιν με προοπτική την κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους «[...] 2. Η ιδιαιτερότητα της ρωσικής πραγματικότητας είναι η μετάβαση από την πρώτη φάση της επανάστα-σης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη, εξαιτίας του ανεπαρκούς βαθμού συνειδητοποίησης και οργά-νωσης του προλεταριάτου, στη δεύτερη φάση, που θα δώσει την εξουσία στο προ-λεταριάτο. [...] 5. Όχι κοινοβουλευτική δη-μοκρατία, αλλά δημοκρατία των Σοβιέτ. Κατάργηση της αστυνομίας, του στρατού και του υπαλληλικού σώματος (δηλαδή αντικατάσταση του μόνιμου στρατού με τον "εν όπλοις" λαό). Εκλεξιμότητα και ανακλητό όλων των δη-μοσίων υπαλλήλων. 6. [...] Δήμευση όλων των ιδιοκτησιών των μεγάλων γαιοκτημόνων. Εθνικοποίηση όλης της γης: η γη τίθεται στη διάθεση των τοπικών Σο-βιέτ [...] 7. Άμεση συγχώνευση όλων των τραπεζών σε μία εθνική τράπεζα υπό τον έλεγχο του Σοβιέτ [...]». Θάνος Βερέμης - Βασίλης Κρεμμυδάς, Ο σύγχρονος κόσμος, Γνώση, Αθήνα 1982, σ. 110.

Η ί δ ρ υ σ η τ η ς Τ ρ ί τ η ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς . Α π ό τ ι ς π ρ ώ τ ε ς π ρ ά ξ ε ι ς τ ο υ ε π α ν α σ τ α τ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς σ τ η Ρ ω σ ί α ή τ α ν η ί δ ρ υ σ η δ ι ε θ ν ο ύ ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς ό λ ω ν τ ω ν κ ο μ -μ ο υ ν ι σ τ ι κ ώ ν κ ο μ μ ά τ ω ν . Ή τ α ν η Τρίτη Διεθνής ή Κομμουνιστική Διεθνής. Ι δ ρ ύ θ η κ ε τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1 9 1 9 γ ι α τ η ν π ρ ο α γ ω γ ή τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς ε π α ν ά -σ τ α σ η ς ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ * κ α ι τ ω ν α σ τ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν κ α ι γ ι α τ η σ τ ή ρ ι ξ η τ ο υ ν έ ο υ κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς σ τ η Ρ ω σ ί α . Η ε κ δ ή λ ω σ η δ ύ ο κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ώ ν ε π α ν α σ τ α τ ι κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν , τ ω ν Σπαρτακιστών σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α , τ ο ν Ι α ν ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 1 9 , κ α ι τ ο υ Μπέλα Κουν (Be ta Kun) σ τ η ν Ο υ γ γ α ρ ί α , τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ ί δ ι ο υ έ τ ο υ ς , π ρ ο ξ έ ν η σ ε σ ο β α ρ έ ς α ν η σ υ χ ί ε ς σ ε έ ν α ν κ ό σ μ ο π ο υ π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε μ ε α γ ω ν ί α τ η ν ε μ φ ύ λ ι α σ ύ ρ ρ α ξ η σ τ η Ρ ω σ ί α .

Η Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή Δ ι ε θ ν ή ς ά λ λ α ξ ε μ ο ρ φ ή κ α ι ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς , ό τ α ν η ε ξ ο υ σ ί α σ τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η π έ ρ α σ ε α π ό τ ο ν Λένιν σ τ ο ν Στάλιν. Σ τ ό χ ο ς α π ώ τ ε ρ ο ς τ η ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς π α ρ έ μ ε ι ν ε β έ β α ι α η π ρ ο α γ ω γ ή τ η ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς σε ό λ ο τ ο ν κ ό σ μ ο - ω σ τ ό σ ο , ο ι ά μ ε σ ε ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς κ α ι ο ι ε ν έ ρ γ ε ι ε ς τ ω ν μ ε λ ώ ν - κ ο μ μ ά τ ω ν κ α τ ε υ θ ύ ν ο ν τ α ν σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό α π ό τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η μ ε σ τ ό χ ο τ η ν π ρ ό κ λ η σ η α π ο σ τ α θ ε ρ ο π ο ι η τ ι κ ώ ν κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν σ τ ι ς χ ώ ρ ε ς μ ε α σ τ ι κ ά κ α θ ε -σ τ ώ τ α . Ο β ί ο ς τ η ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς τ ω ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ ε κ α τ ά τ η δ ι ά ρ -κ ε ι α τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ( 1 9 4 3 ) , ό τ α ν η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η α ι σ θ ά ν -θ η κ ε τ η ν α ν ά γ κ η ν α π ρ ο β ε ί σ ε μ ι α χ ε ι ρ ο ν ο μ ί α κ α λ ή ς θ έ λ η σ η ς π ρ ο ς τ ι ς σ υ μ -μ ά χ ο υ ς τ η ς , Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι Η Π Α . Η ί δ ρ υ σ η και η ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς Ε Σ Σ Δ . Σ τ η μ η τ ρ ό π ο λ η τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς κ ο μ μ ο υ -ν ι σ τ ι κ ή ς ε π α ν ά σ τ α σ η ς ι δ ρ ύ θ η κ ε τ ο 1 9 2 2 , μ ε τ ά τ ο ν τ ε ρ μ α τ ι σ μ ό τ ο υ Ε μ φ ύ -λ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ , η Ένωση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, η ο π ο ί α π ε ρ ι λ ά μ β α ν ε α ρ χ ι κ ά τ έ σ σ ε ρ ι ς δ η μ ο κ ρ α τ ί ε ς , τ η Ρωσία , τ η ν Ο υ κ ρ α ν ί α , τ η Λ ε υ -κ ο ρ ω σ ί α κ α ι τ η ν Υ π ε ρ κ α υ κ α σ ί α , δ η λ α δ ή τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς π ρ ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ς Ρ ω σ ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Η ν έ α κ ρ α τ ι κ ή ε ν ό τ η τ α σ υ ν δ ύ α ζ ε τ η ν α ρ χ ή τ η ς α υ τ ο ν ο μ ί α ς τ ω ν ε θ ν ο τ ή τ ω ν μ ε α υ τ ή ν τ ο υ δ ι ε θ ν ι σ μ ο ύ : ο ι χ ώ ρ ε ς - μ έ λ η τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς ή τ α ν κ α τ ά τ ο Σ ύ ν τ α γ μ α τ ο υ 1 9 2 4 α υ τ ό ν ο μ ε ς α λ λ ά σ τ ο π λ α ί σ ι ο μ ι α ς ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς . Σ τ η ν α ρ χ ι κ ή Έ ν ω σ η θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α π ρ ο σ τ ε -θ ο ύ ν ν έ ε ς χ ώ ρ ε ς ή ν α α π ο σ χ ι σ τ ο ύ ν α π ό α υ τ ή ν ό σ ε ς έ κ ρ ι ν α ν ότ ι η Έ ν ω σ η δ ε ν τ ι ς ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ ε . Η α ρ χ ή τ η ς ο ι κ ε ι ο θ ε λ ο ύ ς α π ο δ έ σ μ ε υ σ η ς τ ω ν χ ω ρ ώ ν - μ ε -λ ώ ν δ ε ν ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε ποτέ , ε π ε ι δ ή δ ε δ ό θ η κ ε π ο τ έ μ ια τ έ τ ο ι α ε υ κ α ι ρ ί α .

Η ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ή δ ο μ ή κ α ι η κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η τ ο υ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς τ ω ν ε θ ν ο τ ή τ ω ν ν α δ ι α τ η ρ ο ύ ν κα ι ν α κ α λ λ ι ε ρ γ ο ύ ν τ α ι δ ι α ί τ ε ρ α π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ά τ ο υ ς χ α ρ α κ τ η ρ ι -σ τ ι κ ά ε υ ν ό η σ α ν τ η ν α ν ά π τ υ ξ η τ η ς ε θ ν ι κ ή ς υ π ε ρ η φ ά ν ε ι α ς κ α θ ε ν ό ς α π ό τ η ν π α ν σ π ε ρ μ ί α τ ω ν λ α ώ ν π ο υ ε ί χ α ν υ π ο σ τ ε ί σ τ ο π α ρ ε λ θ ό ν τ ι ς σ υ ν έ π ε ι ε ς τ ο υ ε κ ρ ω σ ι σ μ ο ύ . Τ η ν υ π ε ρ η φ ά ν ε ι α α υ τ ή ε υ ν ό η σ ε κ α ι η σ υ μ μ ε τ ο χ ή - θ ε ω ρ η τ ι κ ά επί ί σ ο ι ς ό ρ ο ι ς - σ ε έ ν α μ ε γ ά λ ο κ α ι ι σ χ υ ρ ό κ ρ ά τ ο ς . Τ ο τ ί μ η μ α τ η ς σ υ μ μ ε τ ο -χ ή ς ό μ ω ς ή τ α ν μ ε γ ά λ ο , ε π ε ι δ ή η ε ξ ο υ σ ί α π ε ρ ι ή λ θ ε σ τ η ν ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ή κυ -β έ ρ ν η σ η κ α ι τ ο Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α π ο υ ε λ ε γ χ ό τ α ν α π ό τ ο υ ς Ρ ώ σ ο υ ς κ α ι π ο υ ή τ α ν τ ο μ ό ν ο α ν α γ ν ω ρ ι σ μ έ ν ο π ο λ ι τ ι κ ό κ ό μ μ α σ τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η .

Τ ο Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α ή τ α ν ο ο υ σ ι α σ τ ι κ ό ς ι σ τ ό ς τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς π ο υ ε ξ α -σ φ ά λ ι ζ ε τ ο ν α π ό λ υ τ ο έ λ ε γ χ ο τ η ς α χ α ν ο ύ ς χ ώ ρ α ς α π ό μ ί α ο μ ά δ α ι σ χ υ ρ ώ ν , μ ε ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν γ ε ν ι κ ό γ ρ α μ μ α τ έ α τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς .

Ο Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι (18/9-1953), γνω-στός με το ψευδώνυμο Στάλιν («Χαλύβδινος»), διατέλεσε γενι-κός γραμματέας του Κομμουνι-στικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης από το 1923 έως τον θάνατο του. Στάθηκε ανελέητος με την εσωτερική αντιπολίτευση, ενώ επέβαλε ταχύτατο εκσυγ-χρονισμό της αγροτικής ΕΣΣΔ, ώστε να αντιμετωπίσει τις εχθρικές χώρες.

«Αυθόρμητες» επευφημίες στον ηγέτη «Γινόταν μια τιμητική εκδή-λωση για τον Σύντροφο Στά-λιν. Ασφαλώς όλοι σηκώθη-καν για 3 λεπτά, 4 λεπτά οι θυελλώδεις επευφημίες συνεχίζονταν... Ποιος τολ-μούσε να είναι ο πρώτος που θα σταματούσε; Εξάλλου, άνδρες της μυστικής αστυνο-μίας στέκονταν στην αίθουσα περιμένοντας να δουν ποιος εγκαταλείπει πρώτος! Μετά από 11 λεπτά ο διευθυντής [του εργοστασίου] κάθισε... Σαν ένας άνθρωπος όλοι οι υπόλοιποι σταμάτησαν και κάθισαν κι αυτοί. Είχαν σω-θεί! Έτσι βέβαια ανακάλυ-πταν ποιοι ήταν οι ανεξάρτη-τοι άνθρωποι. Και έτσι τους εξόντωναν. Την ίδια νύχτα ο διευθυντής του εργοστασίου συνελήφθη...» Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, Το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, Πά-πυρος, Αθήνα 1974.

Ερωτήσεις 1. Π ώ ς εξηγε ί τα ι η ταχύτατη επικράτηση της επανάστασης των Μπολσεβ ίκων στη Ρωσία; 2 . Ποια σημερινά κράτη συναποτελούσαν την Ένωση των Σοβιετ ικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατ ιών;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ' Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Η περίοδος μεταξύ των δύο Παγκόσμιων Πολέμων είναι δυνατόν να διαχωρι-στεί στην πρώτη δεκαετία, στη διάρκεια της οποίας επικράτησε τελικά κλίμα αισιοδοξίας σχετικά με τη δυνατότητα να κυριαρχήσει η ειρήνη σε παγκόσμια κλίμακα, και στη δεύτερη δεκαετία, η οποία σφραγίζεται από την πολιτική, οικο-νομική και κοινωνική κρίση που οδηγεί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πορεία αυτή συνδέθηκε και με τα βήματα προόδου που φάνηκε αρχικά ότι θα ήταν δυνατόν να επιτευχθούν με στόχο την οργάνωση της διεθνούς ζωής μέσω της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ). Ο πρώτος, πράγματι, μεγάλος παγκόσμιος οργα-νισμός είχε συσταθεί το 1920 με κύριο σκοπό την παγίωση της ειρήνης με την εγγύηση όλων των κρατών-μελών της διεθνούς κοινωνίας. Η συχνή πρόταξη ωστόσο των ειδικότερων εθνικών συμφερόντων των κρατών-μελών -και ιδίως των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων- και, επιπλέον, η εκβιαστική πολιτική των αυταρχικών κρατών -της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας- θα συντελέσει, ώστε τελικά να αποτύχει η προσπάθεια αυτή.

Στη βαθμιαία επιδείνωση των όρων της διεθνούς ζωής συντέλεσε και η παγκό-σμια οικονομική κρίση του 1929, η οποία και ενέτεινε τα σοβαρά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα με επίκεντρο την Ευρώπη.

Η Ελλάδα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, θα διανύσει και αυτή, περίοδο οξείας πολιτικής κρίσης: συχνές αλλαγές κυβερνήσεων, στρατιωτικά πραξικο-πήματα, πολιτική αστάθεια. Η εγκαθίδρυση της αβασίλευτης δημοκρατίας δε θα αρκέσει για να επιτευχθεί η υπερνίκηση των δυσχερειών. Θετικά βήματα θα συντελεστούν κυρίως, όταν κατορθώσει ο Βενιζέλος να δημιουργήσει μεταξύ 1928-1932 συνθήκες εσωτερικής σταθερότητας και να χαράξει με επιτυχία τη νέα εξωτερική πολιτική της χώρας. Οι επιπτώσεις όμως της παγκόσμιας οικονο-μικής κρίσης θα πλήξουν και την Ελλάδα, προκαλώντας εκ νέου ατμόσφαιρα πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής αναταραχής. Υπό αυτές τις συνθήκες, το 1935 θα γίνει παλινόρθωση της βασιλευόμενης δημοκρατίας, ενώ, το επόμενο έτος, θα καταλυθεί το κοινοβουλευτικό πολίτευμα και θα εγκαθιδρυθεί το δικτα-τορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

1. Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1920-1930 Η ο ρ γ ά ν ω σ η της ε ιρήνης. Η φ ρ ο ν τ ί δ α γ ι α τ η δ ι α τ ή ρ η σ η τ η ς ε ιρήνης , όπως ε ίχε θεσπιστε ί κ α τ ά τ η Δ ι ά σ κ ε ψ η στο Παρ ίσ ι μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τών 1 9 1 9 - 1 9 2 0 , φ ά ν η κ ε ν α εμπνέε ι τ ο υ ς η γ έ τ ε ς των π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ω ν κρατών-μελών τ η ς δ ιε -θ ν ο ύ ς κοινωνίας κ α τ ά τ η δ ε κ α ε τ ί α 1 9 2 0 - 1 9 3 0 . Οπωσδήποτε , ε ίχε νωρίς κ α τ α δ ε ι χ τ ε ί ότ ι η σ ύ σ τ α σ η τ η ς Κοινωνίας των Εθνών δ ε θ α α ν α ι ρ ο ύ σ ε τ η λε ι -τ ο υ ρ γ ί α , π α ρ ά π λ ε υ ρ α , τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς που ε ίχε έ ω ς τ ό τ ε προσδιορ ίσε ι τ ι ς σχέσε ις μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε π ι μ έ ρ ο υ ς κρατών, τ α οποία π ρ ο έ τ α σ σ α ν τ ο εθν ικό έναντ ι τ ο υ γεν ικού σ υ μ φ έ ρ ο ν τ ο ς τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς κοινωνίας. Τ ο σ ύ σ τ η μ α , ε ιδι -κ ό τ ε ρ α , τ η ς «συλλογ ικής α σ φ ά λ ε ι α ς » * δ ιαφάνηκε , νωρίς μ ε τ ά τ η δ η μ ι ο υ ρ -γ ί α τ η ς ΚΤΕ, ότ ι δ ε θ α ήταν σε θ έ σ η να α ν τ ι κ α τ α σ τ ή σ ε ι ε ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ τ η ν π α ρ α δ ο σ ι α κ ή πρακτ ική τ ο υ ανταγωνισμού μ ε τ α ξ ύ τ ω ν κρατών.

Εντούτο ις , αρχ ικά ήταν δ ιάχυτη η προσδοκ ία ότ ι ο ι δ ύ ο α υ τ έ ς αντ ιλήψε ις θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν να συνυπάρξουν , σ υ μ β ά λ λ ο ν τ α ς στη δ ι α τ ή ρ η -ση τ η ς ε ιρήνης . Π α ρ ά τ ις μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς δ ι α φ ο ρ έ ς , οι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς κ υ β ε ρ ν ή -σε ις - υ π ό τ η ν επ ίδραση και τ η ς κοινής γ ν ώ μ η ς η οποία, μ ε τ ά τ η λ ή ξ η τ ο υ

Η πορεία προς την αναγνώριση των δικαιωμάτων των γυναικών «[...] Τα γερμανικά πανεπιστήμια δέχονταν φοιτήτριες από το 1909. Στη Γαλλία η πρώτη γυναίκα δικηγόρος διορίστηκε το 1903. Τα κολέγια θηλέων στα βρετανικά πανεπιστήμια κα-θιστούσαν την ανώτερη μόρφωση προσιτή στις γυναίκες, παρό-λο που πολλά επαγγέλματα παρέμεναν κλειστά γι' αστές, με εξαίρεση το διδασκαλικό επάγγελμα. Το 1900 υπήρχαν στη Γερ-μανία 850 οργανώσεις που αγωνίζονταν για παραχώρηση εκλο-γικών δικαιωμάτων στις γυναίκες. Η Φινλανδία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που έδωσε στις γυναίκες δικαίωμα ψήφου, το 1906. Ο αντίστοιχος αγώνας στη Βρετανία απέκτησε δυναμική με τη δημιουργία της Κοινωνικής Πολιτικής Ένωσης Γυναικών, το 1903. Στις παραμονές του Α Παγκόσμιου Πολέμου οι Βρετανί-δες είχαν διεξαγάγει μια βίαιη εκστρατεία για να προωθήσουν το αίτημα τους, χωρίς να διαφαίνονται προοπτικές επιτυχίας. Ωστόσο, ο αγώνας για τα εκλογικά δικαιώματα της γυναίκας ήταν ένα προφανές παράδειγμα πανευρωπαϊκού κινήματος. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος επρόκειτο να μεταβάλει τη θέση των γυναικών στα εμπόλεμα κράτη και πολλές απέκτησαν το δικαί-ωμα ψήφου στα επόμενα χρόνια [...]. [Στη διάρκειά του] οι γυναίκες κατέλαβαν πολλά από τα αξιώματα που άφησαν πίσω τους οι άνδρες και τους αναπλήρωσαν σε πολλές εξειδικευ-μένες θέσεις εργασίας [...]. Γυρνώντας από τον πόλεμο, οι άνδρες επέστρεψαν στις παλιές τους δουλειές. Αυτό το γεγο-νός και η συρρίκνωση της οικονομίας στο τέλος του πολέμου έθεσαν τις γυναίκες στο περιθώριο. Οι γυναίκες δεν δέχτηκαν αυτό τον υποβιβασμό αδιαμαρτύρητα. Προς το τέλος του πολέ-μου ή μετά από αυτόν πολλές χώρες τούς παραχώρησαν πολι-τικά δικαιώματα και μεγαλύτερη χειραφέτηση». Τζον Στίβενσον (επιμ.), Η Ιστορία της Ευρώπης, Κ. Κωστόπου-λος, Αθήνα 2005, σ. 377, 398. Μαζική κατανάλωση και μαζική ψυχαγωγία «Η μαζική κατανάλωση και η μαζική παραγωγή αγαθών δημιούρ-γησαν την ευημερία της δεκαετίας του '20 [...]. Περισσότεροι άνθρωποι μπορούσαν να αγοράσουν αυτοκίνητο, μικρές ηλεκτρι-κές συσκευές, όπως ραδιόφωνα και φωνογράφους, καθώς και ενδύματα από συνθετικά υφάσματα, την κατασκευή των οποίων έκαναν δυνατή τα επιτεύγματα της χημείας. Το ρεγιόν, που ήδη παραγόταν μαζικά από τις αρχές της δεκαετίας του '20, ήταν μια νέα τεχνητή μορφή μεταξιού, που έδινε τη δυνατότητα σε ένα υλικό, το οποίο μέχρι τότε μόνο οι πλούσιοι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για τα πολυτελή τους ενδύματα, να γίνει προσιτό και στον μέσο άνθρωπο. Με τη σταδιακή επικράτηση της οκτάωρης εργασίας, όλο και περισσότερη προσοχή δινόταν στον ελεύθερο χρόνο ως μια θετική πλέον πηγή ανθρώπινης ικανοποίησης για όλους και όχι μόνο για τους πλουσίους. Τα πα-ραθαλάσσια θέρετρα της Ευρώπης άρχισαν να γεμίζουν από πα-ραθεριστές καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι είχαν τον χρόνο και τα μέσα να απολαμβάνουν τις διακοπές τους. Μια έκρηξη ενδιαφέροντος για το ποδόσφαιρο μεταξύ των Ευρω-παίων μπορούσε να συγκριθεί μόνο με την παράλληλη ανάπτυ-ξη του επαγγελματικού μπέιζ-μπολ και του ποδοσφαίρου στα κολέγια των ΗΠΑ. Τεράστια στάδια άρχισαν να χτίζονται σε όλη την Ευρώπη». F.W. Pethick Lawrence (ed.), «The Trial of the Suffragette Leaders» (London, The Woman's Press, 1909), στο Noble et al., Western Civilization. The Continuing Experiment, τ. II, 4η έκδ., Houghton Mifflin Co., 2005, σ. 898. Μαζική ψυχαγωγία και αθλητισμός «Οι μαζικές εκδηλώσεις παίζουν ρόλο αποφασιστικό και υπο-γραμμίζουν τη στροφή της εποχής (δεκαετίες '20 και '30) προς την ομαδική ψυχαγωγία [...]. Ο αθλητισμός, που αποτελούσε

O A. Μπριάν (Aristide Brian, 1862-1932), υπουργός Εξωτερικών και πρωθυπουργός της Γαλλίας, και ο Γ. Στρέζεμαν (Custav Stresemann, 1878-1929), ιδρυτής του γερμανικού Λαϊκού Κόμματος, υπουργός Εξωτερικών και καγκελάριος της Γερμανίας, έθεσαν τα θεμέλια της γαλλογερμανικής φιλίας στη Διάσκεψη του Λοκάρνο, το 1925. Για τον λόγο αυτόν τιμήθηκαν και οι δύο με το Βραβείο Νόμπελ.

Ά Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ , α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε μ ε α π ο -σ τ ρ ο φ ή τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο μ ι α ς ν έ α ς α ι μ α τ ο χ υ σ ί α ς -φ α ί ν ο ν τ α ν α π ο φ α σ ι σ μ έ ν ε ς ν α μ η ν π ρ ο σ φ ύ γ ο υ ν κ α ι π ά λ ι σ τ η ν έ ν ο π λ η βία . Π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η α υ τ ή έ δ ε ι χ ν ε ό τ ι σ υ ν έ β α λ λ ε , υπό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η -σ η τ ο υ Γουστάβου Στρέζεμαν, κα ι η η τ τ η μ έ ν η Γ ε ρ -μ α ν ί α : τ ο 1 9 2 6 ε ν τ ά χ θ η κ ε σ τ η ν ΚΤΕ , ε ν ώ , έ ν α έ τ ο ς ν ω ρ ί τ ε ρ α , ε ί χ ε σ τ ο Λοκάρνο* σ υ ν ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι μ ε τ η Γ α λ λ ί α , τ ο Β έ λ γ ι ο , τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι τ η ν Ι τ α λ ί α τ η δ ι α τ ή ρ η σ η τ ο υ ε δ α φ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς π ο υ ε ί χ ε θ ε σ π ι σ τ ε ί μ ε τ η Σ υ ν θ ή κ η τ ω ν Β ε ρ σ α λ -λ ι ώ ν και , γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α , τ η ν ε ι ρ η ν ι κ ή ε π ί λ υ σ η τ ω ν δ ι ε θ ν ώ ν δ ι α φ ο ρ ώ ν . Σ τ η ν ε κ π ν ο ή μ ά λ ι σ τ α τ η ς δ ε -κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 2 0 τ ο μ έ λ λ ο ν τ η ς ε ι ρ ή ν η ς α ν τ ι μ ε -τ ω π ι ζ ό τ α ν μ ε α ι σ ι ο δ ο ξ ί α . Μ ε τ ο Σύμφωνο Μπριάν-Κέλογκ τ ο 1 9 2 8 ε ί χ ε κ η ρ υ χ τ ε ί ο π ό λ ε μ ο ς « ε κ τ ό ς ν ό μ ο υ » , ε ν ώ τ ο ε π ό μ ε ν ο έ τ ο ς ο ίδ ιος ο Αριστείδης Μπριάν, ω ς υ π ο υ ρ γ ό ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ η ς Γ α λ λ ί α ς , ε ί χ ε φ θ ά σ ε ι ν α π ρ ο τ ε ί ν ε ι , γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ ε επί -π ε δ ο π ο λ ι τ ι κ ό , τ η ν έ ν ω σ η τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς σ ε ε ν ι α ί ο δ ι α κ ρ α τ ι κ ό σ χ ή μ α .

Η οικονομική και κοινωνική συγκυρία. Η εξέλ ι ξη τ ω ν σ χ έ σ ε ω ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν κ ρ α τ ώ ν - μ ε λ ώ ν τ η ς δ ι ε -θ ν ο ύ ς κ ο ι ν ω ν ί α ς , ι δ ι α ί τ ε ρ α σ τ ο ν ε υ α ί σ θ η τ ο χ ώ ρ ο τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , δ ε ν ή τ α ν α ν ε ξ ά ρ τ η τ η α π ό τ η ν α ν τ ί -σ τ ο ι χ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ω ν ό ρ ω ν τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς και, κατ ' ε π έ κ τ α σ η , τ η ς κοινωνικής ζωής . Π α ρ ά τ ι ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς , π ο υ ή τ α ν ε ύ λ ο γ ο ν α π ρ ο κ α λ έ σ ε ι η μ ε -τ ά β α σ η α π ό τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ί α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ' α υ τ ή ν τ η ς ε ι ρ ή ν η ς , η π ρ ώ τ η μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή δ ε κ α ε τ ί α σ φ ρ α γ ί ζ ε τ α ι α π ό τ η ν ε π ί τ ε υ ξ η μ ιας α ι σ θ η τ ή ς ο ικο-ν ο μ ι κ ή ς α ν ά κ α μ ψ η ς . Α ν κ α ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή κ α τ ά χ ώ -ρ ε ς κ α ι π α ρ α γ ω γ ι κ ο ύ ς τ ο μ ε ί ς , η β ι ο μ η χ α ν ι κ ή π α ρ α γ ω γ ή α υ ξ α ν ό τ α ν κ α τ ά 5 0 % σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η έ κ τ α σ η τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς κα ι τ ω ν Η ν ω μ έ ν ω ν Π ο λ ι -τ ε ι ώ ν τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς .

Π α ρ ά λ λ η λ α ωστόσο εκδηλώνονταν και οι αρνητ ικο ί κ ρ α δ α σ μ ο ί που προ-κ α λ ο ύ σ α ν α φ ε ν ό ς η νομ ισματ ική ρ ε υ σ τ ό τ η τ α στην Κεντρική και την Ανατο-λική Ε υ ρ ώ π η και α φ ε τ έ ρ ο υ οι πιέσε ις γ ι α τ η ν αποπληρωμή των πολεμικών χ ρ ε ώ ν και τ ω ν πολεμικών αποζημιώσεων τ ις οποίες ό φ ε ι λ α ν ν α κ α τ α β ά λ ο υ ν οι η τ τ η μ έ ν ο ι σ τ ο υ ς ν ικητές . Επιπλέον, με τ η ν π ά ρ ο δ ο τ ω ν ετών αναφαίνο-νταν ο λ ο έ ν α και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α που συνάπτονταν με τ ι ς ν έ ε ς ο ικονομ ικές ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στην Ευρώπη: πρώτον, η δ υ σ χ έ ρ ε ι α στην ε ξ ε ύ ρ ε σ η α γ ο ρ ώ ν γ ι α τ α β ιομηχανικά α γ α θ ά που π α ρ ά γ ο ν τ α ν με α υ ξ η μ έ ν ο υ ς ρ υ θ -μ ο ύ ς και, δ ε ύ τ ε ρ ο ν , η δ υ σ π ρ α γ ί α τ ο υ α γ ρ ο τ ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ ε ξ α ι τ ί α ς τ η ς μείω-σ η ς τ ω ν τ ιμών τ ω ν αγροτ ικών προϊόντων. Σ τ ο πλαίσιο ε ν τ ο ύ τ ο ι ς τ η ς δια-σ φ ά λ ι σ η ς τ ω ν συνθηκών ε ι ρ ή ν η ς και σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α ς π ιστευόταν ότ ι θ α ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α αντ ιμετωπιστούν και τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α α υ τ ά με μ ε θ ό δ ο υ ς δ η μ ο -κρατ ικές .

Ο ι προκλήσεις κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του φιλελευθε-ρισμού. Μ ι α πειστική, πράγματ ι , απάντηση από τ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά κ ρ ά τ η τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς σ τ α ανο ιχτά κοινωνικά π ρ ο β λ ή μ α τ α ήταν αναγκα ία , κ α τ ά με ί ζονα λ ό γ ο σε μ ια εποχή που ε ίχαν ή δ η δ ιατυπωθε ί δ ύ ο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς προτάσε ις , ε μ π ν ε υ σ μ έ ν ε ς από τ α α υ τ α ρ χ ι κ ά κ α θ ε σ τ ώ τ α που ε ίχαν μόλ ις επ ικρατήσε ι στη Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η και τ η ν Ιταλία, έ σ τ ω και σ ε περ ιορ ισμένη αρχ ικά κλί-μακα.

Σ τ ο ό ν ο μ α τ η ς πε ιθαρχ ίας και τ η ς ε ν ό τ η τ α ς τ ο υ Κομμουν ιστ ικού Κόμμα-τ ο ς , ο Σ τ ά λ ι ν θ α επιχειρήσει , μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ Λένιν (1924) , τ η ν ο ικοδό-μηση τ ο υ σοσιαλ ισμού «σε μία μόνο χώρα», τ η ν Ε Σ Σ Δ , υπό τ η δική τ ο υ σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ μάλ ιστα ν α επισπεύσε ι τ η ν π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τ ο ν σοσιαλ ισμό, θ α επιβάλε ι τ η ν κρατ ικοποίηση τ η ς κ α λ λ ι ε ρ γ ή σ ι μ η ς

Γερμανικές γελοιογραφίες που ασκούν κριτική στο φασιστικό καθεστώς του Μπενίτο Μουσολίνι και στον βασιλιά Βίκτορα Εμμανουήλ, ο οποίος το στήριζε. Το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα ανέλαβε την εξου-σία έπειτα από την «πορεία στη Ρώμη» (Οκτώβριος 1922). Ο Μουσολίνι διατηρήθηκε στην εξουσία έως το 1943, οπότε καθαιρέθηκε.

μέχρι τον Α' Παγκόσμιο Πό-λεμο ασχολία των εκλεκτών, τώρα γίνεται προσιτός στο μεγάλο κοινό είτε ως πρα-κτική άσκηση σε κάποιο σπορ είτε ως μαζικό θέαμα με μεγάλη διάδοση χάρη στον τύπο και το ραδιόφωνο. Τυπική περίπτωση αποτελεί η ποδηλασία, με δύο κυρίαρ-χες διεθνείς εκδηλώσεις, τον "Γύρο της Γαλλίας" και τον "Γύρο της Ιταλίας", όπου συμμετέχουν τα ευρωπαϊκά αστέρια του ποδηλάτου, και με τις δημοφιλείς "εξαήμε-ρες ποδηλατοδρομίες" του Παρισιού, του Λονδίνου, του Βερολίνου ή των Βρυξελ-λών, οι οποίες συγκεντρώ-νουν μέχρι και 25.000 θεα-τές κάθε βράδυ. Παρόμοια συμβαίνουν στην πυγμαχία και στο ποδόσφαιρο. Η πυγ-μαχία χαρίζει στους οπα-δούς της μεγάλες στιγμές [...], ενώ τα κυριότερα έντυ-πα συναγωνίζονται σε εφευ-ρετικότητα και σε τεχνά-σματα, προκειμένου να αναγ-γείλουν πρώτα τα αποτελέ-σματα στο κοινό. Την πρωτιά την παίρνει το ραδιόφωνο, που μπορεί και μεταδίδει απευθείας τα νέα. Το ποδό-σφαιρο γίνεται κι αυτό ένα δημοφιλέστατο σπορ με όλο και περισσότερους φίλους σε ολόκληρη την Ευρώπη και αποτελεί το κατεξοχήν αθλητικό θέαμα, με τις διά-σημες ομάδες, όπως η αγγλι-κή Άρσεναλ ή οι ιταλικές Τορίνο, Γιουβέντους και Μί-λαν [...]. Τέλος, οι μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με εξαίρεση το Λος Άντζελες που φιλοξένησε το 1932 τους αγώνες της 10ης Ολυ-μπιάδας, είναι αυτές που αναλαμβάνουν ανά τετραε-τία την οργάνωση αυτού του παγκόσμιου αθλητικού θεσμού».

Serge Berstein - Pierre Milza, Ιστορία της Ευρώπης, μτφρ. Μιχ. Κοκολάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, τ. 3, σ. 160-161.

γ η ς κ α ι τ η ν ε π ι τ ά χ υ ν σ η τ η ς ε κ β ι ο μ η χ ά ν ι σ η ς σ τ ο π λ α ί σ ι ο μ ι α ς α υ σ τ η ρ ά π ρ ο -γ ρ α μ μ α τ ι σ μ έ ν η ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς υ π ό τ ο ν π λ ή ρ η έ λ ε γ χ ο τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς .

Η ά λ λ η π ρ ό τ α σ η , μ ε α φ ε τ η ρ ί α δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή , α λ λ ά α ν τ ί θ ε τ η κ α ι α υ τ ή σ τ ι ς θ ε μ ε λ ι α κ έ ς α ρ χ έ ς τ ο υ φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ο ύ , ε ί χ ε δ ι α τ υ π ω θ ε ί α π ό τ ο ν Μπενίτο Μουσολίνι, ε μ π ν ε υ σ τ ή τ η ς φ α σ ι σ τ ι κ ή ς ι δ ε ο λ ο γ ί α ς : έ ξ α ρ σ η τ ο υ ε θ ν ι κ ι σ μ ο ύ , δ ι ε κ δ ί κ η σ η σ τ ο ό ν ο μ α τ ο υ « δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς » τ ω ν Ι τ α λ ώ ν ν α δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν ι σ χ υ ρ ό κ ρ ά τ ο ς · έ ξ α ρ σ η τ η ς δ ύ ν α μ η ς κα ι τ η ς β ί α ς ω ς π α ρ α γ ώ γ ω ν τ η ς πολι -τ ι κ ή ς · ε π ί κ λ η σ η σ υ ν θ η μ ά τ ω ν υ π έ ρ τ η ς κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς ι σ ό τ η τ α ς - κ α τ ά π α ρ α -φ θ ο ρ ά τ ο υ σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ δ ό γ μ α τ ο ς . Η ά ν ο δ ο ς τ ω ν φ α σ ι σ τ ώ ν σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σ υ ν δ έ ε τ α ι ά μ ε σ α μ ε τ η ν α ν η σ υ χ ί α π ο υ ε ί χ ε π ρ ο κ α λ έ σ ε ι σ ε ι σ χ υ ρ ή μ ε ρ ί δ α τ η ς κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς η α ί σ θ η σ η , α φ ε ν ό ς , ό τ ι η Ι τ α λ ί α ε ί χ ε α δ ι κ η θ ε ί α π ό τ ο υ ς ν ι κ η τ έ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς μ ε τ ά τ η λ ή ξ η τ ο υ Ά Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ κ α ι ο φ ό β ο ς , α φ ε τ έ ρ ο υ , μ ή π ω ς δ ι α τ α ρ α χ τ ε ί η κο ινων ική τ ά ξ η α π ό τ ι ς τ α ρ α χ έ ς κ α ι τ ι ς α π ε ρ γ ί ε ς π ο υ ε ί χ α ν ξ ε σ π ά σ ε ι . Η β α θ μ ι α ί α τ α ύ τ ι σ η κ ό μ μ α τ ο ς κ α ι κ ρ ά τ ο υ ς θ α α π ο λ ή ξ ε ι σ τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή κ α τ ά λ υ σ η τ ω ν δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν θ ε σ μ ώ ν κ α ι σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ε ν ό ς π ρ ο τ ύ π ο υ γ ι α τ ο υ ς ο π α δ ο ύ ς τ ο υ α υ τ α ρ χ ι σ μ ο ύ .

Ο Αδόλφος Χίτλερ (1889-1945), καγκελάριος της Γερμα-νίας από το 1933, με τον πρόε-δρο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, στρατάρχη Πάουλ φον Χίντενμπουργκ (1847-1934). Ο τελευταίος συναίνεσε στην ανάληψη της αρχής από τους εθνικοσοσιαλιστές, παρά τις αρχικές του αντιρρήσεις.

Ο φασισμός «Ο φασισμός αποτελούσε άρνηση του φιλελευθερι-σμού, της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού. Κατά τον Μουσολίνι και τον βασικό θεωρητικό του ιταλικού φα-σισμού Τζεντίλε (Giovanni Gentile), τα συστήματα αυτά θυσιάζουν τα ιδεώδη της κοινότητος και του έθνους στο όνομα μιας ελευθερίας που ευνοεί τον κατακερμα-τισμό της κοινότητος και την ανάπτυξη του ατομικισμού και του υλισμού. Ο φασι-σμός, αντίθετα, κατοχυρώ-νει την ελευθερία διά του αυταρχισμού και ευνοεί τον ηρωισμό και την ανωτερότη-τα διά της πειθαρχίας και της θυσίας. Επρόκειτο, βέ-βαια, για θέσεις που δεν συμβιβάζονταν με την κοινή λογική ούτε μπορούν ν' απο-δειχθούν. Ο φασισμός όμως, κατά τους θεωρητικούς του, ήταν εχθρός του ορθολογι-σμού. "Κράτος", "ισχύς", "θάρ-ρος", "αίμα", "θυσία", "πει-θαρχία", "νίκη" και "θέληση" ήσαν οι προσφιλείς έννοιες των θεωρητικών του φασισμού. Κατά τον [Μπενεντέτο] Κρό-τσε, τον μεγάλο Ιταλό στοχα-στή της περιόδου αυτής, επρόκειτο για ακατανόητο και παράδοξο μίγμα προ-τροπών, στείρες ανατάσεις προς έναν πολιτισμό χωρίς θεμέλια, μυστικιστική απο-χαύνωση και κυνισμό».

Ι.Σ. Κολιόπουλος, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, 1789-1945, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 344-345.

Ερωτήσεις 1. Από ποιους παράγοντες διευκολύνθηκε η κατάλυση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος στην Ευρώπη κατά την περίοδο αυτή; 2 . Πού οφε ιλόταν η α ισ ιοδοξ ία με την οποία αντιμετώπιζαν το μ έλλον της Ευρώπης οι πολιτικοί ηγέτες της δεκαετ ίας 1 9 2 0 - 1 9 3 0 ; Ήταν δ ικα ιολογημένη κατά τη γνώμη σας;

2. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1923-1930)

Π ρ ο ς την πολιτική σταθεροποίηση. Η Ε λ λ ά δ α , μ ε τ ά τ η ν υ π ο γ ρ α φ ή τ η ς Σ υ ν θ ή κ η ς τ η ς Λωζάννης , θ α δ ιανύσε ι περ ίοδο δ υ σ χ ε ρ ε ι ώ ν στο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό πολιτ ικό πεδίο. Η κρίση που ε ίχε ως α φ ε τ η ρ ί α τ ο ν Εθνικό Δ ιχασμό επ ιβάρυνε ε ξ α κ ο λ ο υ θ η τ ι κ ά τ η δ η μ ό σ ι α ζωή. Τ ο φ ιλοβεν ιζελ ικό στρατ ιωτ ικό κα-θ ε σ τ ώ ς που ε ίχε επιβληθε ί μ ε τ ά τ η Μικρασιατ ική Κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ε π α ν έ φ ε ρ ε , περί τ α τ έ λ η τ ο υ 1923, τ ο κο ινοβουλευτ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς , όχι ό μ ω ς και τ η ν πολιτ ική ο μ α λ ό τ η τ α σε βάση σ τ α θ ε ρ ή .

Σ τ ι ς 2 5 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 2 4 α ν α κ η ρ ύ χ τ η κ ε από τ η Β ο υ λ ή , μ ε π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α κ υ ρ ί ω ς τ ο υ Αλέξανδρου Παπαναστασίου, και επικυρώθηκε με δημοψήφισμα , στις 13 Απριλίου, η αβασίλευτη δημοκρατία ο τ ρ ό -πος ό μ ω ς τ η ς θ ε σ μ ο θ έ τ η σ ή ς τ η ς α μ φ ι σ β η τ ή -θ η κ ε από τ η φ ι λ ο β α σ ι λ ι κ ή μ ε ρ ί δ α . Η κ υ β ε ρ ν η -τ ική αστάθε ια , η απειλή ε π έ μ β α σ η ς τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ στην πολιτική ζωή, η κατάλυση, ακόμη , τ ο υ κοινο-β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς και η επ ιβολή μ ιας

β ρ α χ ύ β ι α ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς από τ ο ν σ τ ρ α τ η γ ό Θ ε ό -δ ω ρ ο Π ά γ κ α λ ο σ φ ρ α -γ ί ζ ο υ ν κ α τ ά τ η ν περ ίο -δ ο α υ τ ή τ η ν πολιτική ζωή τ η ς χώρας.

Η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η οικου-μενικής κυβέρνησης υπό τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Ζ α ΐ μ η με τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ω ν αντί-παλων πολιτικών κομμά-των, βενιζελικών και αντι-βενιζελικών, αποτέλεσε σοβαρό βήμα. Τ ό τ ε , τ ο 1927, ψ η φ ί σ τ η κ ε και τ ο ν έ ο Σ ύ ν τ α γ μ α τ η ς Ελ-λ ά δ α ς . Ύ σ τ ε ρ α ε ξ ά λ -λ ο υ και από τ η θρ ιαμ -β ε υ τ ι κ ή ε κ λ ο γ ι κ ή επι-κ ρ ά τ η σ η τ ο υ Κόμματος των Φιλελευθέρων, τον Αύγουστο τ ο υ 1928, και τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ Ελευ-θερίου Βενιζέλου στην εξουσία γ ια μία τ ε τρα -ετ ία, φ ά ν η κ ε να σταθε -ροποιείται οριστ ικά τ ο κο ινοβουλευτ ικό κ α θ ε -στώς και, κατ' επέκταση, τ ο πολίτευμα τ η ς προε-δ ρ ε υ ό μ ε ν η ς κοινοβου-λευτικής δημοκρατίας*.

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου (1867-1936), πολιτικός και κοι-νωνιολόγος. Το 1922 φυλακί-στηκε από τη βασιλική κυβέρνη-ση για το κείμενο του «Δημο-κρατικό μανιφέστο», όπου κατη-γορούσε την κυβέρνηση για τις δυσμενείς εξελίξεις στο μικρα-σιατικό ζήτημα. Ο Παπαναστα-σίου είναι γνωστός ως «πατέ-ρας της Δημοκρατίας», διότι υπήρξε ο πρώτος πρωθυπουρ-γός της Α' Ελληνικής Δημοκρα-τίας (1924-1935).

β ρ α χ ύ β ι α ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς από τ ο ν σ τ ρ α τ η γ ό Θ ε ό -δ ω ρ ο Π ά γ κ α λ ο σ φ ρ α -γ ί ζ ο υ ν κ α τ ά τ η ν περ ίο -δ ο α υ τ ή τ η ν πολιτική ζωή τ η ς χώρας.

Η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η οικου-μενικής κυβέρνησης υπό τον Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Ζ α ΐ μ η με τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ω ν αντί-παλων πολιτικών κομμά-των, βενιζελικών και αντι-βενιζελικών, αποτέλεσε σοβαρό βήμα. Τ ό τ ε , τ ο 1927, ψ η φ ί σ τ η κ ε και τ ο ν έ ο Σ ύ ν τ α γ μ α τ η ς Ελ-λ ά δ α ς . Ύ σ τ ε ρ α ε ξ ά λ -λ ο υ και από τ η θρ ιαμ -β ε υ τ ι κ ή ε κ λ ο γ ι κ ή επι-κ ρ ά τ η σ η τ ο υ Κόμματος των Φιλελευθέρων, τον Αύγουστο τ ο υ 1928, και τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ Ελευ-θερίου Βενιζέλου στην εξουσία γ ια μία τ ε τρα -ετ ία, φ ά ν η κ ε να σταθε -ροποιείται οριστ ικά τ ο κο ινοβουλευτ ικό κ α θ ε -στώς και, κατ' επέκταση, τ ο πολίτευμα τ η ς προε-δ ρ ε υ ό μ ε ν η ς κοινοβου-λευτικής δημοκρατίας*.

Η αναδιοργάνωση του ελληνικού κράτους κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου «Η προσπάθεια του εκσυγχρονισμού είχε ξεκινήσει ήδη από τις αρχές του αιώνα και καρποφόρησε κυρίως κατά την ένδοξη δεκαετία του βενιζελισμού, 1910-1920. Έτσι, οι Φιλελεύθεροι πιστώθηκαν τον έπαινο για την καρποφορία προγενέστερων προσπαθειών, μαζί με τον δίκαιο έπαινο για τις δικές τους επι-τυχίες. Γιατί είναι αλήθεια ότι οι προσπάθειες των βενιζελικών κυβερνήσεων ήταν ορμητικότερες, πιο οργανωμένες και, κυ-ρίως, παραγωγικότερες και ότι την ίδια ορμή και αποτελεσμα-τικότητα έδειξε η βενιζελική κυβέρνηση και στη μεγάλη μεσο-πολεμική της τετραετία, μεταξύ 1928 και 1932. Πάντως, και στον Μεσοπόλεμο, όπως και προηγουμένως, ανελήφθησαν πολλές πρωτοβουλίες και προσπάθειες με άλλες κυβερνήσεις στην εξουσία. Ωστόσο, το κράτος δεν το αναδιοργάνωσαν μόνο οι εκάστοτε κυβερνήσεις. Ο ίδιος ο κρατικός μηχανισμός συνεχώς αυτοορ-γανωνόταν και, παραλλήλως, υποστήριζε τις οργανωτικές προ-σπάθειες των κυβερνήσεων. Η αυτοοργάνωση του κράτους, καθώς και ο σχεδιασμός και η υποστήριξη των κυβερνητικών πολιτικών, ήταν το έργο που προσέφεραν ορισμένοι λαμπροί δημόσιοι υπάλληλοι που κατείχαν υψηλές διοικητικές θέσεις, με τη συνεργασία πολλών υπαλλήλων στις χαμηλότερες βαθμί-δες της ιεραρχίας. Λίγα πρόσωπα μας είναι γνωστά από την πρώτη κατηγορία, κανένα από τη δεύτερη. Κάποτε, η ιστορική έρευνα θα ανασύρει ονόματα και θα τιμήσει μερικούς τουλάχι-στον από τους αφανείς αυτούς πρωτεργάτες. Προς το παρόν, ας αρκεσθούμε να μνημονεύσουμε απλώς ότι τέτοιοι άνθρωποι υπήρξαν. Η αναδιοργάνωση του κράτους υποβοήθησε τον νομο-θετικό οργασμό του Μεσοπολέμου. Το γράμμα και το πνεύμα των νέων νόμων στήριξε την οικονομική και την κοινωνική πολι-τική των κυβερνήσεων της εποχής». Γ.Β. Δερτιλής, Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, 1830-1920, τ. Β', Εστία, Αθήνα 2006, σ. 902-903. Η ανάγκη της επαγγελματικής αποκατάστασης των προσφύγων και η βιομηχανική πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου «Η βιομηχανική επέκταση μπορούσε να ενισχυθεί από τη διατή-ρηση του εργατικού κόστους σε χαμηλά επίπεδα, ακόμη κι αν αυτό σήμαινε πως θα εγκαταλείπονταν οι προσπάθειες για βελ-τίωση του βιοτικού επιπέδου των περισσότερων εργατών. Ήδη οι εργασιακές συνθήκες στα ελληνικά εργοστάσια ήταν κατα-θλιπτικές: η δωδεκάωρη εργασία αποτελούσε τον κανόνα σε ορισμένες βιομηχανίες, ενώ ήταν συνηθισμένη η απασχόληση γυναικών και παιδιών. Η διεθνής σύμβαση που απαγόρευε την εργασία παιδιών κάτω των δεκατεσσάρων ετών δεν τηρούνταν, ενώ ακόμη και τα στελέχη του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας συμμερίζονταν την άποψη πως οι χαμηλοί μισθοί που κέρδιζαν οι ενήλικοι εργάτες καθιστούσαν απαραίτητο να εργάζονται και τα παιδιά τους. Ο Βενιζέλος επιβεβαίωσε σε έναν απεσταλμένο του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας, ο οποίος επισκέφθηκε την Ελλάδα, ότι η αδήριτη ανάγκη να εξασφαλιστεί εργασία για τη μεγάλη μάζα των προσφύγων, το μικρό ποσοστό αντρών εργα-τών ανάμεσά τους, και, τέλος, το γεγονός ότι έπρεπε να αφιε-ρωθούν όλοι οι διαθέσιμοι πόροι στο άκρως επείγον έργο της επανεγκατάστασης, δεν επέτρεψαν την εφαρμογή μέτρων τα οποία θα ήταν μεν χρήσιμα, αλλά ίσως θα εμπόδιζαν τη δη-μιουργία νέων βιομηχανιών -οι οποίες είναι ούτως ή άλλως συχνά ασταθείς- και θα σταματούσαν την ανάπτυξη άλλων». Mark Mazower, Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέ-μου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002, σ. 135.

Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928) «Το νέο εκπαιδευτικό σύστημα εκφράζει μια διαφορετική από την προηγούμενη φιλοσοφία και στηρίζεται τόσο σε δομικές με-ταβολές (το τετράχρονο Δημοτικό -το "σχολείο του λαού"-έγι-νε εξάχρονο, δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, ενισχύθηκε η διδασκαλία της δημοτικής και αναβαθ-μίστηκε ο επαγγελματικός κλάδος στη δεύτερη βαθμίδα) όσο και σε λειτουργικές καινοτομίες (προαιρετικά μαθήματα στο Γυμνάσιο, έγκριση πολλών διδακτικών βιβλίων κατά τάξη και μά-θημα, "απογεύματα ελευθέρας εργασίας" στα σχολεία [...]. Όλα αυτά, συμπληρωμένα με ένα ευρύτατο πρόγραμμα οικοδό-μησης σχολείων (χρηματοδοτημένο από ειδικό δάνειο του εξω-τερικού) και με την ίδρυση του -πρώτου μετά το 1837- νέου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη (με σαφή διάθεση να αποτελέ-σει πυρήνα ανακαίνισης), αν και δεν κλονίζουν τον συγκεντρω-τικό χαρακτήρα του συστήματος, συγκροτούν ωστόσο ένα αξε-πέραστο όριο για τα εκπαιδευτικά πράγματα της νεότερης Ελλά-δας: ποτέ ως τότε και ποτέ έκτοτε δεν ξανανομοθετήθηκε με-ταρρύθμιση που να χαρακτηρίζεται από τόσο ριζοσπαστικές λύσεις και που να παρουσιάζει στις επί μέρους εκφάνσεις της τόση συνοχή και συνέπεια προς μία ενιαία, βασική αντίληψη». Αλέξης Δημαράς, «Παιδεία: Συντηρητική αντεπίθεση», στο τεύ-χος με τίτλο «Η Ελλάδα τον 20ό αιώνα (1920-1930)», Η Καθημε-ρινή, Επτά Ημέρες,31-10-1999, σ. 29. Η ίδρυση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης «Στις 21 Σεπτεμβρίου 1926 δημοσιεύτηκε ο ιδρυτικός νόμος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το δεύτερο κρατικό και πανεπι-στημιακό ίδρυμα της χώρας δεν διπλασίασε απλώς τις δυνατό-τητες απορρόφησης φοιτητών. Από την ίδρυσή του αποτέλεσε τον άλλο ιδεολογικό πόλο στη φιλοσοφία της εκπαίδευσης, στην έρευνα και στο βαθμό παρέμβασης της ακαδημαϊκής οντότητας στην κοινωνία. Το Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών είχε ήδη το κύρος της ιστορίας του και έφερε το βάρος της ερευνητικής ευθύνης σημαντικών επιστημόνων. Το Αριστοτέ-λειο, εξαιτίας και της βουλήσεως των ιδρυτών του και εξαιτίας της ιστορικής συγκυρίας, αλλά και της πολυπολιτισμικής συκρό-τησης του πληθυσμού της έδρας του, έγινε από την πρώτη στιγ-μή ένα πιο φιλελεύθερο, πιο τολμηρό, πιο ανοιχτό στους νέους καιρούς και στις νέες ανάγκες παιδευτήριο [...]». Κ. Γεωργουσόπουλος, «θεσμοί πολιτισμού 1924-1935», Η Κα-θημερινή, Επτά Ημέρες, 21-3-2004, σ. 24-25. Επιστολή του Ελ. Βενιζέλου προς τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού και τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Ρουστή Αράς, αμέσως μετά την εκλογή του ως πρωθυπουργού της Ελλάδας (1928) «Καθ' ην στιγμήν ο ελληνικός λαός μού αναθέτει με μεγάλην πλειοψηφίαν την διακυβέρνησίν του διά μίαν περίοδον τεσσά-ρων ετών, οφείλω να σας διαβεβαιώσω περί της ζωηρός επιθυ-μίας μου να συντελέσω εις την ρύθμισιν των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μας, η οποία θα τους εξησφάλιζε στενήν φιλίαν, επιβεβαιουμένην δι' ενός συμφώνου φιλίας, μη επιθέσεως και διαιτησίας, περιεχομένου όσο το δυνατόν ευρυτέρου. Έχω πλή-ρη συνείδησιν του γεγονότος ότι η Τουρκία δεν έχει βλέψεις επί των εδαφών μας και μοι εδόθη χιλίας φοράς κατά την διάρ-κειαν της προεκλογικής περιόδου η ευκαιρία να δηλώσω δημο-σία ότι η Ελλάς ουδεμίαν έχει βλέψιν επί των τουρκικών εδα-φών, αποδεχομένη τας Συνθήκας της Ειρήνης ειλικρινώς και ανεπιφυλάκτως. [...] Είμαι βέβαιος ότι, αν επιτύχωμεν να θέσω-μεν οριστικόν τέρμα εις την μακράν περίοδον των αγώνων μετα-ξύ των δύο χωρών μας διά μίας νέας συνθήκης φιλίας, συνομο-λογηθησομένης όχι κατόπιν πολέμου νικηφόρου διά μίαν εξ αυ-τών, αλλά διά πράξεως προερχομένης από την ελευθέραν βού-

Οικονομική και κοινωνική πρόοδος. Αξιοσημείω-τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι π α ρ ά λ λ η λ ε ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς σ τ ο π ε δ ί ο α φ ε ν ό ς τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς κ α ι κο ινων ικής κ α ι α φ ε -τ έ ρ ο υ τ η ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ς πολ ι τ ι κής τ η ς χ ώ ρ α ς .

Π ε ρ ί τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 2 0 ε ί χ ε β ε λ -τ ι ω θ ε ί α ι σ θ η τ ά η π α ρ α γ ω γ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α και , ε ιδ ι -κ ό τ ε ρ α , ε ί χ ε ε γ κ α ι ν ι α σ τ ε ί η κ α τ α σ κ ε υ ή σ η μ α ν τ ι -κών έ ρ γ ω ν υ π ο δ ο μ ή ς , ε ί χ ε σ τ α θ ε ρ ο π ο ι η θ ε ί τ ο ε θ ν ι κ ό ν ό μ ι σ μ α , ε ί χ ε α ν α π τ υ χ θ ε ί η ε μ π ο ρ ι κ ή κ ίνη-σ η κα ι ε ί χ ε δ ρ ο μ ο λ ο γ η θ ε ί η ε ν ί σ χ υ σ η τ η ς ε γ χ ώ -ρ ι α ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς . Η α γ ρ ο τ ι κ ή π α ρ α γ ω γ ή ε ί χ ε β ε λ τ ι ω θ ε ί χ ά ρ η σ τ η ν α ύ ξ η σ η τ ω ν κ α λ λ ι ε ρ γ ή σ ι μ ω ν γ α ι ώ ν κ α ι σ τ η ν ε κ τ έ λ ε σ η σ η μ α ν τ ι κ ώ ν α π ο ξ η ρ α ν τ ι -κών έ ρ γ ω ν σ τ η ν ε ύ φ ο ρ η ύ π α ι θ ρ ο τ η ς β ό ρ ε ι α ς Ε λ λ ά δ α ς . Π α ρ ά λ λ η λ α π ρ ο β λ έ φ τ η κ α ν , μ ε τ η ν α ρ ω γ ή κα ι τ η ς ΚΤΕ , τ α π ρ ώ τ α μ έ τ ρ α γ ι α τ η ν αντ ι -μ ε τ ώ π ι σ η τ ω ν ο ξ έ ω ν κοινωνικών π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν π ο υ ή τ α ν ε ύ λ ο γ ο ν α έ χ ε ι π ρ ο κ α λ έ σ ε ι η σ υ ρ ρ ο ή τ ω ν π ρ ο σ φ ύ γ ω ν α π ό τ η Μ ι κ ρ ά Ασ ία , τ ο ν Π ό ν τ ο κα ι τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Θ ρ ά κ η - τ η ς π ε ρ ί θ α λ ψ η ς κ α ι τ η ς α π ο κ α τ ά σ τ α σ ή ς τ ο υ ς . Επίσης , γ ε ν ι κ ε ύ τ η κ ε η ε φ α ρ μ ο γ ή τ ω ν μ έ τ ρ ω ν γ ι α τ η ν α γ ρ ο τ ι κ ή μ ε τ α ρ -ρ ύ θ μ ι σ η . Η ε π ι β ά ρ υ ν σ η ω σ τ ό σ ο τ ο υ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ δ α ν ε ι σ μ ο ύ * κ α ι η π ρ ο σ φ υ γ ή σ τ ο ξ έ ν ο χ ρ η μ α τ ο -δ ο τ ι κ ό κ ε φ ά λ α ι ο π ρ ο κ α λ ο ύ σ α ν ε μ π ό δ ι α σ τ η θ ε τ ι -κή, κ α τ ά τ α ά λ λ α , π ο ρ ε ί α τ η ς χ ώ ρ α ς . Τ ο γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό υ π ο γ ρ ά μ μ ι ζ ε α κ ό μ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τ η ν α ν α -π ό φ ε υ κ τ η ε ξ ά ρ τ η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α π ό τ η ν ε κ ά -σ τ ο τ ε δ ι ε θ ν ή σ υ γ κ υ ρ ί α , πολ ι τ ική κα ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή . Η δ ι ε θ ν ή ς θέση τ η ς Ε λ λ ά δ α ς . Σ τ ο δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό π ε δ ί ο η Ε λ λ ά δ α κ α τ ό ρ θ ω σ ε ν α α μ β λ ύ ν ε ι , μ ε τ η ν π ά ρ ο δ ο τ ο υ χ ρ ό ν ο υ , τ ι ς δ υ σ β ά σ τ α κ τ ε ς π ι έ σ ε ι ς π ο υ ε ί χ ε α ρ χ ι κ ά α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι . Η πολ ι τ ι κή , π ρ ά γ -μ α τ ι , τ ω ν ε δ α φ ι κ ώ ν δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ω ν ε ί χ ε , μ ε τ ά τ η σ υ ν ο μ ο λ ό γ η σ η τ η ς Σ υ ν θ ή κ η ς τ η ς Λ ω ζ ά ν ν η ς κ α ι

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπογράφει στις 30 Οκτωβρίου του 1930 στην Αγκυρα το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας, διαλλαγής και διαιτησίας. Απέναντι του ο πρωθυπουργός της Τουρ-κίας Ισμέτ Ινονού.

Ελευθέριος Βενιζέλος και Μου-σταφά Κεμάλ, συνοδευόμενοι από τις συζύγους τους, μετά την υπογραφή του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας. Μουσείο «Ιστορική Μνήμη Ελ. Βενιζέλου», Αθήνα.

τ η ν α ν τ α λ λ α γ ή τ ω ν π λ η θ υ σ μ ώ ν μ ε τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α κ α ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , ο ρ ι σ τ ι κ ά ε γ κ α τ α λ ε ι φ θ ε ί . Α κ ό μ η κα ι η δ ι ε κ δ ί κ η σ η τ ω ν π ε ρ ι ο χ ώ ν ό π ο υ υ π ε ρ ε ί χ ε α ι σ θ η τ ό τ ο ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο - ό π ω ς τ α Δ ω δ ε κ ά -ν η σ α , η Β ό ρ ε ι α Ή π ε ι ρ ο ς κ α ι η Κ ύ π ρ ο ς - δ ε ν π ρ ο -β α λ λ ό τ α ν δ υ ν α μ ι κ ά α π ό τ η ν ε π ί σ η μ η Ε λ λ ά δ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α μ η δ ι α τ α ρ α χ τ ο ύ ν ο ι σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ η ν Ι τ α λ ί α κα ι τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α . Τ ο γ ε γ ο ν ό ς τ η ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς α δ υ ν α μ ί α ς μ ε τ ά τ η Μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ή Κ α τ α σ τ ρ ο φ ή κ α ι η σ υ ν α κ ό λ ο υ θ η υ π ο τ ί μ η σ η τ η ς ω ς π α ρ ά γ ο ν τ α τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς ζ ω ή ς δ ε θ α κ α τ α σ τ ή -σ ε ι ε ν τ ο ύ τ ο ι ς δ υ ν α τ ή τ η ν ε ξ ο μ ά λ υ ν σ η τ ω ν σ χ έ -σ ε ω ν μ ε τ α γ ε ι τ ο ν ι κ ά κ ρ ά τ η κ α ι τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς ε υ ρ ω -π α ϊ κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς π α ρ ά μ ό ν ο μ ε τ ά τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , τ ο 1 9 2 8 . Π ρ ά γ μ α τ ι , μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τ ώ ν 1 9 2 8 - 1 9 3 2 θ α σ υ ν ο μ ο -λ ο γ η θ ο ύ ν ο ι σ η μ α ν τ ι κ έ ς δ ι μ ε ρ ε ί ς σ υ μ φ ω ν ί ε ς μ ε τ η ν Ι ταλ ία (23 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 2 8 ) , τ η Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α ( 27 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 2 9 ) κα ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α (10 Ιουν ίου κα ι 3 0 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1 9 3 0 ) · κ α ι α κ ό μ η - έ σ τ ω κα ι χ ω ρ ί ς ν α υ π ο γ ρ α φ ε ί δ ι μ ε ρ ή ς σ υ μ φ ω ν ί α - θ α α π ο κ α τ α -σ τ α θ ο ύ ν ο ι φ ι λ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι τ η Γ α λ λ ί α , ο ι ο π ο ί ε ς , α π ό κ ο ι ν ο ύ μ ε τ η ν Ι ταλ ία , δ έ σ π ο ζ α ν τ ό τ ε σ τ α Β α λ κ ά ν ι α κα ι τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Μ ε σ ό γ ε ι ο . Π α ρ ά λ λ η λ α , η ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η θ α ε ί να ι α π ό τ ι ς ε λ ά χ ι σ τ ε ς π ο υ θ α υ π ο σ τ η ρ ί ξ ο υ ν α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ο π ρ ό δ ρ ο μ ο σ χ έ δ ι ο Μ π ρ ι ά ν γ ι α τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ε ν ο π ο ί η σ η . Σ ε ε π ο χ ή δ ι ε θ ν ο ύ ς , α κ ό μ η , α ι σ ι ο δ ο ξ ί α ς η Ε λ λ ά δ α ε ί χ ε κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι ν α ε ν ι σ χ ύ σ ε ι τ ο δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό κ ύ ρ ο ς τ η ς .

λησίν των, η τοιαύτη συνθήκη θα έχη ηθικήν αξίαν ακόμη μεγα-λυτέραν θα παρείχομεν τοιουτοτρόπως ανεκτίμητον υπηρεσίαν εις την υπόθεσιν της γενικής ειρήνης, της οποίας ολόκληρος η ανθρωπότης έχει άμεσον ανάγκην, και εις τα ζωτικά συμφέρο-ντα των δύο χωρών μας, αι οποίαι στηριζόμενοι εις μίαν αμοι-βαίαν φιλίαν θα δυνηθούν να προασπίσουν αποτελεσματικώ-τερον τα ποικίλα συμφέροντα των». Κωνσταντίνος Δ. Σβολόπουλος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική μετά την συνθήκην της Λωζάννης. Η κρίσιμος καμπή, Ιούλιος-Δε-κέμβριος 1928, Επιστημονικά δημοσιεύματα Ινστιτούτου Διε-θνούς Δημοσίου Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 145.

τ η ν α ν τ α λ λ α γ ή τ ω ν π λ η θ υ σ μ ώ ν μ ε τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α κ α ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , ο ρ ι σ τ ι κ ά ε γ κ α τ α λ ε ι φ θ ε ί . Α κ ό μ η κα ι η δ ι ε κ δ ί κ η σ η τ ω ν π ε ρ ι ο χ ώ ν ό π ο υ υ π ε ρ ε ί χ ε α ι σ θ η τ ό τ ο ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο - ό π ω ς τ α Δ ω δ ε κ ά -ν η σ α , η Β ό ρ ε ι α Ή π ε ι ρ ο ς κ α ι η Κ ύ π ρ ο ς - δ ε ν π ρ ο -β α λ λ ό τ α ν δ υ ν α μ ι κ ά α π ό τ η ν ε π ί σ η μ η Ε λ λ ά δ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α μ η δ ι α τ α ρ α χ τ ο ύ ν ο ι σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ η ν Ι τ α λ ί α κα ι τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α . Τ ο γ ε γ ο ν ό ς τ η ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς α δ υ ν α μ ί α ς μ ε τ ά τ η Μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ή Κ α τ α σ τ ρ ο φ ή κ α ι η σ υ ν α κ ό λ ο υ θ η υ π ο τ ί μ η σ η τ η ς ω ς π α ρ ά γ ο ν τ α τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς ζ ω ή ς δ ε θ α κ α τ α σ τ ή -σ ε ι ε ν τ ο ύ τ ο ι ς δ υ ν α τ ή τ η ν ε ξ ο μ ά λ υ ν σ η τ ω ν σ χ έ -σ ε ω ν μ ε τ α γ ε ι τ ο ν ι κ ά κ ρ ά τ η κ α ι τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς ε υ ρ ω -π α ϊ κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς π α ρ ά μ ό ν ο μ ε τ ά τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , τ ο 1 9 2 8 . Π ρ ά γ μ α τ ι , μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τ ώ ν 1 9 2 8 - 1 9 3 2 θ α σ υ ν ο μ ο -λ ο γ η θ ο ύ ν ο ι σ η μ α ν τ ι κ έ ς δ ι μ ε ρ ε ί ς σ υ μ φ ω ν ί ε ς μ ε τ η ν Ι ταλ ία (23 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 2 8 ) , τ η Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α ( 27 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 2 9 ) κα ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α (10 Ιουν ίου κα ι 3 0 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1 9 3 0 ) · κ α ι α κ ό μ η - έ σ τ ω κα ι χ ω ρ ί ς ν α υ π ο γ ρ α φ ε ί δ ι μ ε ρ ή ς σ υ μ φ ω ν ί α - θ α α π ο κ α τ α -σ τ α θ ο ύ ν ο ι φ ι λ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι τ η Γ α λ λ ί α , ο ι ο π ο ί ε ς , α π ό κ ο ι ν ο ύ μ ε τ η ν Ι ταλ ία , δ έ σ π ο ζ α ν τ ό τ ε σ τ α Β α λ κ ά ν ι α κα ι τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Μ ε σ ό γ ε ι ο . Π α ρ ά λ λ η λ α , η ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η θ α ε ί να ι α π ό τ ι ς ε λ ά χ ι σ τ ε ς π ο υ θ α υ π ο σ τ η ρ ί ξ ο υ ν α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ο π ρ ό δ ρ ο μ ο σ χ έ δ ι ο Μ π ρ ι ά ν γ ι α τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ε ν ο π ο ί η σ η . Σ ε ε π ο χ ή δ ι ε θ ν ο ύ ς , α κ ό μ η , α ι σ ι ο δ ο ξ ί α ς η Ε λ λ ά δ α ε ί χ ε κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι ν α ε ν ι σ χ ύ σ ε ι τ ο δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό κ ύ ρ ο ς τ η ς .

Το ευρωπαϊκό όραμα του Βενιζέλου

τ η ν α ν τ α λ λ α γ ή τ ω ν π λ η θ υ σ μ ώ ν μ ε τ η Β ο υ λ γ α ρ ί α κ α ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , ο ρ ι σ τ ι κ ά ε γ κ α τ α λ ε ι φ θ ε ί . Α κ ό μ η κα ι η δ ι ε κ δ ί κ η σ η τ ω ν π ε ρ ι ο χ ώ ν ό π ο υ υ π ε ρ ε ί χ ε α ι σ θ η τ ό τ ο ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο - ό π ω ς τ α Δ ω δ ε κ ά -ν η σ α , η Β ό ρ ε ι α Ή π ε ι ρ ο ς κ α ι η Κ ύ π ρ ο ς - δ ε ν π ρ ο -β α λ λ ό τ α ν δ υ ν α μ ι κ ά α π ό τ η ν ε π ί σ η μ η Ε λ λ ά δ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α μ η δ ι α τ α ρ α χ τ ο ύ ν ο ι σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ η ν Ι τ α λ ί α κα ι τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α . Τ ο γ ε γ ο ν ό ς τ η ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς α δ υ ν α μ ί α ς μ ε τ ά τ η Μ ι κ ρ α σ ι α τ ι κ ή Κ α τ α σ τ ρ ο φ ή κ α ι η σ υ ν α κ ό λ ο υ θ η υ π ο τ ί μ η σ η τ η ς ω ς π α ρ ά γ ο ν τ α τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς ζ ω ή ς δ ε θ α κ α τ α σ τ ή -σ ε ι ε ν τ ο ύ τ ο ι ς δ υ ν α τ ή τ η ν ε ξ ο μ ά λ υ ν σ η τ ω ν σ χ έ -σ ε ω ν μ ε τ α γ ε ι τ ο ν ι κ ά κ ρ ά τ η κ α ι τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς ε υ ρ ω -π α ϊ κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς π α ρ ά μ ό ν ο μ ε τ ά τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , τ ο 1 9 2 8 . Π ρ ά γ μ α τ ι , μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τ ώ ν 1 9 2 8 - 1 9 3 2 θ α σ υ ν ο μ ο -λ ο γ η θ ο ύ ν ο ι σ η μ α ν τ ι κ έ ς δ ι μ ε ρ ε ί ς σ υ μ φ ω ν ί ε ς μ ε τ η ν Ι ταλ ία (23 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 2 8 ) , τ η Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α ( 27 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 2 9 ) κα ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α (10 Ιουν ίου κα ι 3 0 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1 9 3 0 ) · κ α ι α κ ό μ η - έ σ τ ω κα ι χ ω ρ ί ς ν α υ π ο γ ρ α φ ε ί δ ι μ ε ρ ή ς σ υ μ φ ω ν ί α - θ α α π ο κ α τ α -σ τ α θ ο ύ ν ο ι φ ι λ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς μ ε τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι τ η Γ α λ λ ί α , ο ι ο π ο ί ε ς , α π ό κ ο ι ν ο ύ μ ε τ η ν Ι ταλ ία , δ έ σ π ο ζ α ν τ ό τ ε σ τ α Β α λ κ ά ν ι α κα ι τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Μ ε σ ό γ ε ι ο . Π α ρ ά λ λ η λ α , η ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η θ α ε ί να ι α π ό τ ι ς ε λ ά χ ι σ τ ε ς π ο υ θ α υ π ο σ τ η ρ ί ξ ο υ ν α ν ε π ι φ ύ λ α κ τ α τ ο π ρ ό δ ρ ο μ ο σ χ έ δ ι ο Μ π ρ ι ά ν γ ι α τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ε ν ο π ο ί η σ η . Σ ε ε π ο χ ή δ ι ε θ ν ο ύ ς , α κ ό μ η , α ι σ ι ο δ ο ξ ί α ς η Ε λ λ ά δ α ε ί χ ε κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι ν α ε ν ι σ χ ύ σ ε ι τ ο δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό κ ύ ρ ο ς τ η ς .

"Όταν, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1930, ο Μπριάν θα συγκα-λέσει σε έκτακτη συνδιάσκεψη τους εκπροσώπους των ευρω-παϊκών κρατών που είχαν διατυπώσει τις απόψεις τους πάνω στο υπόμνημα της 1ης Μαΐου, ο Βενιζέλος θα συνηγορήσει με θέρμη υπέρ της ανάγκης να δοθεί συνέχεια στις γαλλικές ειση-γήσεις. Εκτενέστερα θα αναπτύξει τις ελληνικές θέσεις ο Νικό-λαος Πολίτης - χωρίς να παραλείψει να αναφερθεί και στα αμφιλεγόμενα σημεία του υπομνήματος: "Η ελληνική κυβέρνηση χαιρετίζει με τη μεγαλύτερη ικανοποίη-ση την ιδέα της ενότητας των λαών της Ευρώπης- προκειμένου να διασκεδαστεί κάθε ανησυχία, το εγχείρημα οφείλει να ανα-ληφθεί στα πλαίσια της διεθνούς οργάνωσης και να σεβαστεί την εθνική κυριαρχία των κρατών η ευρωπαϊκή ένωση, κάτω από ανάλογες συνθήκες, όχι μόνον δεν θα οδηγήσει στην εξασθένηση αλλά και θα συμβάλει στην ενίσχυση "της Ευρώπης των πατρίδων"· τα ευρωπαϊκά κράτη θα εξασφαλίσουν σημαντι-κά πλεονεκτήματα όχι μόνο στον οικονομικό, αλλά και στον πο-λιτικό τομέα· η εξέλιξη προς την ομοσπονδιοποίηση οφείλει να επιχειρηθεί με ιδιαίτερη προσοχή και με προϋπόθεση την πίστωση χρόνου". Ο Έλληνας αντιπρόσωπος κατέληγε με μια κρίσιμη παρατήρηση, φανερά εμπνευσμένη από την ειδική βρε-τανική περίπτωση: "Η Ένωση της Ευρώπης θα όφειλε να προ-

βλεφθεί τόσο ελαστική, ώστε Ερωτήσεις να είναι δυνατή η συμμετοχή

όλων των κρατών, ακόμη και όσων το κέντρο βαρύτητας ε-ντοπίζεται περισσότερο έξω παρά μέσα στην Ευρώπη"». Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος. Δώδε-κα Μελετήματα, Ελληνικά Γράμ-ματα, Αθήνα 1999, σ. 226-227.

1. Τι ε ίδους προβλήματα πιστεύετε ότι προέκυψαν κατά τη διαδικασία ενσωμάτωσης των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία;

να είναι δυνατή η συμμετοχή όλων των κρατών, ακόμη και όσων το κέντρο βαρύτητας ε-ντοπίζεται περισσότερο έξω παρά μέσα στην Ευρώπη"». Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος. Δώδε-κα Μελετήματα, Ελληνικά Γράμ-ματα, Αθήνα 1999, σ. 226-227.

2. Πώς κατόρθωσε η ηττημένη και πολιτικά δ ιχασμένη Ελλάδα του 1922 να ανορ-θώσε ι το δ ι ε θ ν έ ς δ ιπλωματ ι κό κύρος της κατά τη δ ε κ α ε τ ί α του 1 9 2 0 - 1 9 3 0 ; Ν α συμβουλευτείτε και τα σχετικά παραθέματα.

να είναι δυνατή η συμμετοχή όλων των κρατών, ακόμη και όσων το κέντρο βαρύτητας ε-ντοπίζεται περισσότερο έξω παρά μέσα στην Ευρώπη"». Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος. Δώδε-κα Μελετήματα, Ελληνικά Γράμ-ματα, Αθήνα 1999, σ. 226-227.

να είναι δυνατή η συμμετοχή όλων των κρατών, ακόμη και όσων το κέντρο βαρύτητας ε-ντοπίζεται περισσότερο έξω παρά μέσα στην Ευρώπη"». Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος. Δώδε-κα Μελετήματα, Ελληνικά Γράμ-ματα, Αθήνα 1999, σ. 226-227.

3. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ Η εκδήλωση και οι συνέπειες της κρίσης ( 1 9 2 9 - 1 9 3 2 ) . Η μ ε γ ά λ η οικονομι-κή κρίση τ ω ν ε τ ώ ν 1 9 2 9 - 1 9 3 2 ε ίχε ως α φ ε τ η ρ ί α τ η ν α ιφνίδ ια ρ α γ δ α ί α πτώ-ση των τ ιμών σ τ ο χ ρ η μ α τ ι σ τ ή ρ ι ο τ η ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς . Ά μ ε σ ε ς επιπτώσεις τ η ς ήταν οι δ ι α δ ο χ ι κ έ ς τ ρ α π ε ζ ι κ έ ς πτωχεύσε ις α ρ χ ι κ ά στις Η ν ω μ έ ν ε ς Πολ ι τε ί ες , η α π ό σ υ ρ σ η τ ω ν αμερ ικαν ικών κεφαλα ίων από τ η ν Ευρώπη και ιδ ια ί τερα από τ η Γερμαν ία , η με ίωση τ η ς β ιομηχανικής π α ρ α γ ω γ ή ς και των εμπορι -κών σ υ ν α λ λ α γ ώ ν σε παγκόσμια κλίμακα, κ α θ ώ ς και η αποδ ιοργάνωση τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς ν ο μ ι σ μ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς με τ η ν υποτ ίμηση και τ η ς αγγλ ικής λ ί ρ α ς τ ο 1931 . Ο ι κοινωνικές συνέπειες υ π ή ρ ξ α ν δ ρ α μ α τ ι κ έ ς : τ ο 1 9 3 2 κατα-γ ρ ά φ η κ α ν πάνω από τ ρ ι ά ν τ α ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ά ν ε ρ γ ο ι παγκοσμ ίως - πέντε

ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α μόνο στη Γερμαν ία ! Ισχυρό υ π ή ρ ξ ε τ ο π λ ή γ μ α που δεχόταν , γεν ικό-

τ ε ρ α , τ ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό πρότυπο σ τ ο πεδίο τ η ς ο ικονομίας και, κατ' επέκταση, η προο-πτική τ η ς ε υ η μ ε ρ ί α ς που ή δ η δ ιαφαινόταν .

Πράγματι, η κοινοβουλευτική δημοκρατία, η οποία κ α τ ά τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1920 φα ινόταν ότ ι ε ίχε κ υ ρ ι α ρ χ ή σ ε ι σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς σ τ ε ρ έ ω μ α , δ ε -χόταν την αυστηρή κριτική των εχθρών της. Η στα-λινική Ρωσία και η φασιστ ική Ι ταλ ία στο ε ξ ω τ ε ρ ι -κό, α λ λ ά και ο ι οπαδοί τ ο υ ς στο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό των δημοκρατ ικών χωρών τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ν θ α ρ ρ ύ ν ο -νταν και εν ισχύονταν στην α ν τ ί θ ε σ ή τ ο υ ς κ α τ ά τ ο υ φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ο ύ . Κατ ' ε ξ ο χ ή ν χαρακτηρ ιστ ι -κή ήταν η περίπτωση τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , όπου τ ο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ, τ ο οποίο στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ 1 9 2 8 ε ίχε σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι μόλ ις τ ο 2 , 6 % των ψήφων, α υ ξ ά ν ε ι εντυπωσιακά τ η δ ύ ν α μ ή τ ο υ μ ε τ ά τ η ν ε κ δ ή λ ω σ η τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς ο ικονομικής κρίσης και τ ι ς επιπτώσεις τ η ς στη Γερμανία , γ ια να φ θ ά σ ε ι τ ο 4 4 % στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ 1933 · οπωσδήποτε όμως , προκειμένου να καταλάβει την εξουσία , δε θ α αρκεστε ί στη χρή-ση μεθόδων δημοκρατ ικών. Η άσκηση βίας κατά των αντιφρονούντων από ένστολους οπαδούς τ ο υ κόμματος, με την ανοχή τ ω ν κρατ ικών οργάνων, συνέπεσε με τ η σ υ γ κ α τ ά β α σ η , αρχικά, τ ω ν μετρ ι -οπαθών πολιτικών σχηματ ισμών στο όνομα τ η ς κοινής α ν τ ί θ ε σ η ς στον κομμουν ισμό . Ο Χ ίτλερ ,

Στην κορύφωση της παγκό-σμιας οικονομικής κρίσης, το 1932, χιλιάδες άνεργοι της Νέας Υόρκης στέκονται στην ουρά έξω από το Υπουργείο Απασχόλησης.

ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α μόνο στη Γερμαν ία ! Ισχυρό υ π ή ρ ξ ε τ ο π λ ή γ μ α που δεχόταν , γεν ικό-

τ ε ρ α , τ ο φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό πρότυπο σ τ ο πεδίο τ η ς ο ικονομίας και, κατ' επέκταση, η προο-πτική τ η ς ε υ η μ ε ρ ί α ς που ή δ η δ ιαφαινόταν .

Πράγματι, η κοινοβουλευτική δημοκρατία, η οποία κ α τ ά τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1920 φα ινόταν ότ ι ε ίχε κ υ ρ ι α ρ χ ή σ ε ι σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς σ τ ε ρ έ ω μ α , δ ε -χόταν την αυστηρή κριτική των εχθρών της. Η στα-λινική Ρωσία και η φασιστ ική Ι ταλ ία στο ε ξ ω τ ε ρ ι -κό, α λ λ ά και ο ι οπαδοί τ ο υ ς στο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό των δημοκρατ ικών χωρών τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ν θ α ρ ρ ύ ν ο -νταν και εν ισχύονταν στην α ν τ ί θ ε σ ή τ ο υ ς κ α τ ά τ ο υ φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ο ύ . Κατ ' ε ξ ο χ ή ν χαρακτηρ ιστ ι -κή ήταν η περίπτωση τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , όπου τ ο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ, τ ο οποίο στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ 1 9 2 8 ε ίχε σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι μόλ ις τ ο 2 , 6 % των ψήφων, α υ ξ ά ν ε ι εντυπωσιακά τ η δ ύ ν α μ ή τ ο υ μ ε τ ά τ η ν ε κ δ ή λ ω σ η τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς ο ικονομικής κρίσης και τ ι ς επιπτώσεις τ η ς στη Γερμανία , γ ια να φ θ ά σ ε ι τ ο 4 4 % στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ 1933 · οπωσδήποτε όμως , προκειμένου να καταλάβει την εξουσία , δε θ α αρκεστε ί στη χρή-ση μεθόδων δημοκρατ ικών. Η άσκηση βίας κατά των αντιφρονούντων από ένστολους οπαδούς τ ο υ κόμματος, με την ανοχή τ ω ν κρατ ικών οργάνων, συνέπεσε με τ η σ υ γ κ α τ ά β α σ η , αρχικά, τ ω ν μετρ ι -οπαθών πολιτικών σχηματ ισμών στο όνομα τ η ς κοινής α ν τ ί θ ε σ η ς στον κομμουν ισμό . Ο Χ ίτλερ ,

Στην κορύφωση της παγκό-σμιας οικονομικής κρίσης, το 1932, χιλιάδες άνεργοι της Νέας Υόρκης στέκονται στην ουρά έξω από το Υπουργείο Απασχόλησης.

έ χ ο ν τ α ς α ν α κ η ρ υ χ θ ε ί , χ ά ρ η στη χρήση α ν ά λ ο γ ω ν μ ε θ ό δ ω ν , «καγκελάριος» , κ α τ ή ρ γ η σ ε μ ε τ ά και από δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α , τ ο 1934 , τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α και α υ τ ο -α ν α γ ο ρ ε ύ θ η κ ε πρόεδρος του Ρά ιχ - ε ν ό ς γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς εν ια ίου πλέον και όχι ο μ ο σ π ο ν δ ι α κ ο ύ - σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ς ό λ ε ς τ ι ς ε ξ ο υ σ ί ε ς και καταπνίγοντας κ ά θ ε ε κ δ ή λ ω σ η ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή ς δ ιαφοροποίησης . Η κατάρρευση τ η ς ΚΤΕ. Η αποτελεσματ ικότητα τ η ς π ρ ο π α γ ά ν δ α ς υπέρ τ ο υ νέου καθεστώτος (κύριος υπεύθυνος στον τ ο μ έ α αυτόν ήταν ο Γκέμπελς), η α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή αντ ιμετώπιση των π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν τ η ς ο ικονομίας , η δραστ ι -κή με ίωση τ η ς α ν ε ρ γ ί α ς και η βίαιη κ α τ α σ τ ο λ ή κ ά θ ε α ν τ ί δ ρ α σ η ς ( α ρ χ η γ ό ς τ η ς Γκεστάπο* κα ι τ ω ν Ες-Ες* ήταν ο Χ ίμλερ ) π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ι γ ι α να ε ξ η γ ή -σουν τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή επικράτηση τ ο υ ναζισμού στη Γερμαν ία . Κ α τ ά τ α ε π ό μ ε ν α έ τ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς θ α αποδειχτε ί ότ ι η ε π ι κ ρ ά τ η σ η α υ τ ή α π ο τ ε λ ο ύ σ ε

κ ί ν δ υ ν ο ό χ ι μ ό ν ο για τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α , α λ λ ά κ α ι γ ι α τ η ν π α γ κ ό σ μ ι α ε ι ρ ή ν η . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί , ω ς κ α θ α ρ ό α ι μ ο ι « Ά ρ ε ι ο ι » , κ α τ ά τ ο σ ύ γ γ ρ α μ μ α τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ Ο Αγων μου (Mein Kampf, 1 9 2 4 ) , ό φ ε ι λ α ν ν α σ υ ν ε ν ώ σ ο υ ν ό λ ο υ ς τ ο υ ς λ α ο ύ ς π ο υ μ ι λ ο ύ σ α ν τ η ν ίδ ια γ λ ώ σ σ α κ α ι ε ί χ α ν τ ο ίδ ιο α ί μ α κ α ι ν α ε π ε κ τ ε ί ν ο υ ν τ η ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ ς π ρ ο ς τ α α ν α τ ο λ ι κ ά , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν τ ο ν α π α -ρ α ί τ η τ ο γ ι α τ η ν ε π ι β ί ω σ ή τ ο υ ς « ζ ω τ ι κ ό χώρο» (Lebensraum)*.

Υ π ό τ η ν π ί ε σ η τ ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν α υ τ ώ ν η Κ Τ Ε ε ξ α σ θ ε ν ε ί δ ρ α μ α τ ι κ ά κ α ι τ ε λ ι -κ ά κ α τ α ρ ρ έ ε ι . Τ ο σ ύ σ τ η μ α τ η ς « σ υ λ λ ο γ ι κ ή ς ασφάλειας», τ ο οπο ίο π ρ ο ο ρ ι -ζ ό τ α ν ν α ε γ γ υ η θ ε ί τ η δ ι α τ ή ρ η σ η τ η ς ε ι ρ ή ν η ς , α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι α ν ί σ χ υ ρ ο ν α α ν α χ α ι τ ί σ ε ι τ ι ς ε κ β ι α σ τ ι κ έ ς π ρ ω τ ο β ο υ λ ί ε ς τ ω ν ι σ χ υ ρ ώ ν α υ τ α ρ χ ι κ ώ ν δ υ ν ά -μ ε ω ν σ τ η ν ε υ ρ ύ τ ε ρ η έ κ τ α σ η τ ο υ π λ α ν ή τ η . Τ ο 1 9 3 1 α δ υ ν α τ ε ί ν α α π ο τ ρ έ ψ ε ι τ η ν κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Μ α ν τ ζ ο υ ρ ί α ς κ α ι τ η μ ε τ α τ ρ ο π ή τ η ς σ ε π ρ ο τ ε κ τ ο ρ ά τ ο * τ η ς Ι α π ω ν ί α ς . Η μ α τ α ί ω σ η , κ α τ ά τ α α μ έ σ ω ς ε π ό μ ε ν α έ τ η , τ ω ν σ χ ε δ ί ω ν τ η ς Κ Τ Ε γ ι α έ ν α ν γ ε ν ι κ ό α φ ο π λ ι σ μ ό σ υ ν τ ε λ ε ί σ τ η ν π α ρ α π έ ρ α υ π ο β ά θ μ ι σ ή τ η ς . Η π ρ ο κ λ η τ ι κ ή ε ξ ά λ λ ο υ ε ι σ β ο λ ή σ τ η ν α ν ί σ χ υ ρ η Α ι θ ι ο π ί α δ ε θ α ε π ι σ ύ ρ ε ι τ ι ς π ρ ο β λ ε π ό μ ε ν ε ς κ υ ρ ώ σ ε ι ς κ α τ ά τ ο υ ε π ι τ ι θ έ μ ε ν ο υ - τ η ς φ α σ ι σ τ ι κ ή ς Ι τ α λ ί α ς . Ή δ η , α π ο χ ω ρ ώ ν τ α ς α π ό τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς Κ Τ Ε , η Ι α π ω ν ί α α ρ χ ι κ ά κ α ι η ν α ζ ι σ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α ε γ κ α ι ν ί α ζ α ν τ η ν ε κ σ τ ρ α τ ε ί α κ α τ ά τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς κ ρ ά τ ο υ ς δ ι κ α ί ο υ , η ο π ο ί α κ α ι θ α ο δ η γ ή σ ε ι α ν α π ό φ ε υ κ τ α σ τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο .

Βρετανική γελοιογραφία του David Low το 1933, που σατιρίζει την περιφρόνηση της ΚΤΕ από τους Ιάπωνες. Δείχνει έναν Ιάπωνα στρα-τιωτικό να Βαδίζει πάνω από την Κοινωνία των Εθνών, ενώ οι αξιωμα-τούχοι της ΚΤΕ υποκλίνονται μπροστά του και ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών John Simon πουδράρει τη μύτη της ΚΤΕ χρησιμοποιώντας ένα κουτί καλλυντικά.

Ερωτήσεις 1. Ποιες συνέπειες ε ίχε για την ευρωπαϊκή ο ικονομία και πολιτική η ο ικονομική κρίση του 1 9 2 9 - 1 9 3 2 στις ΗΠΑ; 2. Ποια ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του ναζιστικού κόμματος και πώς εξηγε ί τα ι η ευρεία αποδοχή του από τον γερμαν ικό λαό;

Η οικονομική εξαθλίωση των αγροτών στην Αμερική κατά την εποχή της οικονο-μικής κρίσης «Τα έργα που έχουν αποδώ-σει τα κλήματα και τα δέ-ντρα πρέπει να καταστρα-φούν, για να κρατηθούν ψη-λά οι τιμές, κι αυτό είναι το πιο θλιβερό, το πιο πικρό απ' όλα. Ολάκερα φορτία πορτοκάλια πεταμένα κατα-γής. Άνθρωποι, ουρές μίλια μάκρος, ήρθαν για να πά-ρουν τον καρπό, όμως αυτό δε μπορεί να γίνει. Πώς θ' αγόραζαν πορτοκάλια προς είκοσι σέντσια τα δώδεκα, σαν είναι στο χέρι τους να κάνουν ένα γύρο με το αυτο-κίνητο και να τα μαζέψουν τζάμπα; Άνθρωποι με σωλή-νες ράντιζαν με πετρόλαδο τα πορτοκάλια, και όπως είχαν τύψεις για το έγκλη-μα που έκαναν, θύμωναν με τον κόσμο που ήρθε να πά-ρει τον καρπό. Από τη μια ένα εκατομμύριο πεινα-σμένοι άνθρωποι, έχοντας ανάγκη να φάνε λίγα φρού-τα, κι από την άλλη ραντί-ζουν με πετρόλαδο τα χρυ-σαφιά βουνά. Και η οσμή της σαπίλας γεμίζει ολάκερη τη χώρα». Τζον Στάινμπεκ, Τα σταφύλια της οργής, μτφρ. Κοσμά Πο-λίτη, Γράμματα, Αθήνα 1982, σ. 164. Η γνώμη του Κέυνς για την οικονομία της εποχής «Τα σημαντικότερα μειονε-κτήματα της οικονομικής κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε είναι η αποτυχία της να προσφέρει πλήρη απα-σχόληση στους εργαζομέ-νους, καθώς και η αυθαίρε-τη και άνιση κατανομή του πλούτου και των εισοδημά-των». John Maynard Keynes, στο Θάνος Βερέμης και Βασίλης Κρεμμυδάς, Ο σύγχρονος κόσμος, Γνώση, Αθήνα 1982, σ. 126.

4. Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΙΜΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1930-1940 Η πολιτική αστάθεια και η εγκαθίδρυση της δικτατορίας. Η κρίση που έ π λ η ξ ε ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν Ε υ ρ ώ π η ή τ α ν α ν α π ό φ ε υ κ τ ο να ε π η ρ ε ά σ ε ι τ ι ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς και στην Ε λ λ ά δ α . Η π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ο υ Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ ν α κάνε ι τ η χ ώ ρ α «αγνώριστον» - ό π ω ς ε ίχε τ η ν π ρ ό θ ε σ η - π ρ ο σ έ κ ρ ο υ σ ε σ τ ο υ ς σ ο β α -ρ ο ύ ς κ ρ α δ α σ μ ο ύ ς που π ρ ο κ ά λ ε σ ε σε παγκόσμ ια κλ ίμακα η δ ι ε θ ν ή ς ο ικο-νομική κρίση. Σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ η ς 5 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1933 ε π ι κ ρ ά τ η σ ε τ ο Λαϊκό Κόμμα, αντ ίπαλο τ ο υ Κόμματος των Φιλελευθέρων, και σ χ η μ α τ ί σ τ η κ ε ν έ α κυ-β έ ρ ν η σ η υπό τ ο ν Παναγή Τσαλδάρη, μ ε υ π ο υ ρ γ ό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ ο ν Δημήτριο

Μάξιμο, η οποία θ α π α ρ α μ ε ί ν ε ι στην ε ξ ο υ σ ί α γ ι α μία δ ιετ ία . Η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ό μ ω ς τ ο υ δ ι κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς δεν α ρ κ ο ύ σ ε γ ια ν α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ε κ -μ ή ρ ι ο τ η ς ο μ α λ ή ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς . Τ α α π ο τ υ χ η μ έ ν α φ ι λ ο β ε ν ι ζ ε λ ι κ ά σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά κ ινήματα τ η ς 6 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 3 3 και τ η ς 1ης Μ α ρ τ ί ο υ 1935, α λ λ ά και η α π ό π ε ι ρ α δ ο -λ ο φ ο ν ί α ς τ ο υ Βεν ι ζέλου , στ ις 6 Ιουν ίου 1933 , μ α ρ τ υ ρ ο ύ σ α ν τ η ν πολιτ ική πόλωση κα ι τ η ν υιο-θ έ τ η σ η από τ ι ς δ ύ ο αντ ίπαλες π α ρ α τ ά ξ ε ι ς μ ε θ ό -δων εκβ ιαστ ικών στην π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ ς ν α κ α τ α -λ ά β ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α .

Σ ε α υ τ ό τ ο τ α ρ α χ ώ δ ε ς κλίμα ε ν τ ά σ σ ε τ α ι και τ ο π ρ α ξ ι κ ό π η μ α των αντ ιβενιζελ ικών τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1935 , τ ο οποίο ο δ ή γ η σ ε στην α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ 1 9 2 7 από εκε ίνο τ ο υ 1911 και στην ε π α ν α φ ο ρ ά τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς βασι-λ ε υ ό μ ε ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1935 ο έκπτωτος βασιλ ιάς Γεώργ ιος , μ ε τ ά από ε ν δ ε κ α -ε τ ή π α ρ α μ ο ν ή στο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , ε π α ν ή λ θ ε στον θ ρ ό ν ο ως Γεώργιος Β'. Ο Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο ς Βεν ι ζέλος , ε ξόρ ιστος στη Γαλλία, θ α ταχθε ί πριν από τον θάνα-τ ο τ ο υ (στις 18 Μ α ρ τ ί ο υ 1936) υ π έ ρ τ η ς βασι-λ ε ί α ς , ελπίζοντας ότ ι με τ ο ν τ ρ ό π ο α υ τ ό ν θ α μπο-ρ ο ύ σ ε ν α α π ο κ α τ α σ τ α θ ε ί η ο μ α λ ό τ η τ α τ η ς πολι-τ ι κ ή ς ζωής. Η ισοψήφιση ό μ ω ς τ ω ν δ ύ ο μ ε γ ά λ ω ν κομμάτων , Λαϊκού και Φιλελευθέρων, στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Ιανουαρίου 1936 και η α δ υ ν α μ ί α τ ο υ ς σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α να σ υ ν ε ρ γ α σ τ ο ύ ν ο δ ή γ η σ α ν , σ ε εποχή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς κρίσης τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ πολι-τ ε ύ μ α τ ο ς , στην ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η - μ ε σ υ ν έ ρ γ ε ι α τ ο υ β α σ ι λ ι ά - τ ο υ καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936. Ο Ιωάννης Μεταξάς θα καταλύσει τ ο υ ς δημοκρα-τικούς θεσμούς και θ α κυβερνήσει έκτοτε , ως δ ικτά-τ ο ρ α ς , μέχρι τον, θάνατο του . Η ελληνική κοινή γνώ-μη, εμποτ ισμένη στην πλε ιονότητά τ η ς από α ρ χ έ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς , υπήρξε οπωσδήποτε αντ ίθετη στην ιδεολογία τ ο υ αυταρχικού καθεστώτος . Η επικρά-τ η σ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς π α ρ ό μ ο ι α ς υ φ ή ς α υ τ α ρ χ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν στο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ η ς Κεντρι-κής και τ η ς Ανατολικής Ευρώπης και η ισχνότητα τ ω ν μέσων σ τ ή ρ ι ξ η ς - ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν και ε ξ ω τ ε ρ ι -κ ώ ν - μ ιας ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς , σ ε σ υ ν δ υ α -

Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος (1875-1938), στενός συνεργάτης του Βενιζέλου, υπήρξε πρωθυ-πουργός (1924-1925) και υπουρ-γός Εξωτερικών (1928-1933) στην κυβέρνηση Βενιζέλου.

Μάξιμο, η οποία θ α π α ρ α μ ε ί ν ε ι στην ε ξ ο υ σ ί α γ ι α μία δ ιετ ία . Η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ό μ ω ς τ ο υ δ ι κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς δεν α ρ κ ο ύ σ ε γ ια ν α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ε κ -μ ή ρ ι ο τ η ς ο μ α λ ή ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς . Τ α α π ο τ υ χ η μ έ ν α φ ι λ ο β ε ν ι ζ ε λ ι κ ά σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά κ ινήματα τ η ς 6 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 3 3 και τ η ς 1ης Μ α ρ τ ί ο υ 1935, α λ λ ά και η α π ό π ε ι ρ α δ ο -λ ο φ ο ν ί α ς τ ο υ Βεν ι ζέλου , στ ις 6 Ιουν ίου 1933 , μ α ρ τ υ ρ ο ύ σ α ν τ η ν πολιτ ική πόλωση κα ι τ η ν υιο-θ έ τ η σ η από τ ι ς δ ύ ο αντ ίπαλες π α ρ α τ ά ξ ε ι ς μ ε θ ό -δων εκβ ιαστ ικών στην π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ ς ν α κ α τ α -λ ά β ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α .

Σ ε α υ τ ό τ ο τ α ρ α χ ώ δ ε ς κλίμα ε ν τ ά σ σ ε τ α ι και τ ο π ρ α ξ ι κ ό π η μ α των αντ ιβενιζελ ικών τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1935 , τ ο οποίο ο δ ή γ η σ ε στην α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ 1 9 2 7 από εκε ίνο τ ο υ 1911 και στην ε π α ν α φ ο ρ ά τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς βασι-λ ε υ ό μ ε ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1935 ο έκπτωτος βασιλ ιάς Γεώργ ιος , μ ε τ ά από ε ν δ ε κ α -ε τ ή π α ρ α μ ο ν ή στο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , ε π α ν ή λ θ ε στον θ ρ ό ν ο ως Γεώργιος Β'. Ο Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο ς Βεν ι ζέλος , ε ξόρ ιστος στη Γαλλία, θ α ταχθε ί πριν από τον θάνα-τ ο τ ο υ (στις 18 Μ α ρ τ ί ο υ 1936) υ π έ ρ τ η ς βασι-λ ε ί α ς , ελπίζοντας ότ ι με τ ο ν τ ρ ό π ο α υ τ ό ν θ α μπο-ρ ο ύ σ ε ν α α π ο κ α τ α σ τ α θ ε ί η ο μ α λ ό τ η τ α τ η ς πολι-τ ι κ ή ς ζωής. Η ισοψήφιση ό μ ω ς τ ω ν δ ύ ο μ ε γ ά λ ω ν κομμάτων , Λαϊκού και Φιλελευθέρων, στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Ιανουαρίου 1936 και η α δ υ ν α μ ί α τ ο υ ς σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α να σ υ ν ε ρ γ α σ τ ο ύ ν ο δ ή γ η σ α ν , σ ε εποχή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς κρίσης τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ πολι-τ ε ύ μ α τ ο ς , στην ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η - μ ε σ υ ν έ ρ γ ε ι α τ ο υ β α σ ι λ ι ά - τ ο υ καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936. Ο Ιωάννης Μεταξάς θα καταλύσει τ ο υ ς δημοκρα-τικούς θεσμούς και θ α κυβερνήσει έκτοτε , ως δ ικτά-τ ο ρ α ς , μέχρι τον, θάνατο του . Η ελληνική κοινή γνώ-μη, εμποτ ισμένη στην πλε ιονότητά τ η ς από α ρ χ έ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς , υπήρξε οπωσδήποτε αντ ίθετη στην ιδεολογία τ ο υ αυταρχικού καθεστώτος . Η επικρά-τ η σ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς π α ρ ό μ ο ι α ς υ φ ή ς α υ τ α ρ χ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν στο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ η ς Κεντρι-κής και τ η ς Ανατολικής Ευρώπης και η ισχνότητα τ ω ν μέσων σ τ ή ρ ι ξ η ς - ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν και ε ξ ω τ ε ρ ι -κ ώ ν - μ ιας ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς , σ ε σ υ ν δ υ α -

Μάξιμο, η οποία θ α π α ρ α μ ε ί ν ε ι στην ε ξ ο υ σ ί α γ ι α μία δ ιετ ία . Η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ό μ ω ς τ ο υ δ ι κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς δεν α ρ κ ο ύ σ ε γ ια ν α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ε κ -μ ή ρ ι ο τ η ς ο μ α λ ή ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς . Τ α α π ο τ υ χ η μ έ ν α φ ι λ ο β ε ν ι ζ ε λ ι κ ά σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά κ ινήματα τ η ς 6 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 3 3 και τ η ς 1ης Μ α ρ τ ί ο υ 1935, α λ λ ά και η α π ό π ε ι ρ α δ ο -λ ο φ ο ν ί α ς τ ο υ Βεν ι ζέλου , στ ις 6 Ιουν ίου 1933 , μ α ρ τ υ ρ ο ύ σ α ν τ η ν πολιτ ική πόλωση κα ι τ η ν υιο-θ έ τ η σ η από τ ι ς δ ύ ο αντ ίπαλες π α ρ α τ ά ξ ε ι ς μ ε θ ό -δων εκβ ιαστ ικών στην π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ ς ν α κ α τ α -λ ά β ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α .

Σ ε α υ τ ό τ ο τ α ρ α χ ώ δ ε ς κλίμα ε ν τ ά σ σ ε τ α ι και τ ο π ρ α ξ ι κ ό π η μ α των αντ ιβενιζελ ικών τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1935 , τ ο οποίο ο δ ή γ η σ ε στην α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ 1 9 2 7 από εκε ίνο τ ο υ 1911 και στην ε π α ν α φ ο ρ ά τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς βασι-λ ε υ ό μ ε ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1935 ο έκπτωτος βασιλ ιάς Γεώργ ιος , μ ε τ ά από ε ν δ ε κ α -ε τ ή π α ρ α μ ο ν ή στο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , ε π α ν ή λ θ ε στον θ ρ ό ν ο ως Γεώργιος Β'. Ο Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο ς Βεν ι ζέλος , ε ξόρ ιστος στη Γαλλία, θ α ταχθε ί πριν από τον θάνα-τ ο τ ο υ (στις 18 Μ α ρ τ ί ο υ 1936) υ π έ ρ τ η ς βασι-λ ε ί α ς , ελπίζοντας ότ ι με τ ο ν τ ρ ό π ο α υ τ ό ν θ α μπο-ρ ο ύ σ ε ν α α π ο κ α τ α σ τ α θ ε ί η ο μ α λ ό τ η τ α τ η ς πολι-τ ι κ ή ς ζωής. Η ισοψήφιση ό μ ω ς τ ω ν δ ύ ο μ ε γ ά λ ω ν κομμάτων , Λαϊκού και Φιλελευθέρων, στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Ιανουαρίου 1936 και η α δ υ ν α μ ί α τ ο υ ς σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α να σ υ ν ε ρ γ α σ τ ο ύ ν ο δ ή γ η σ α ν , σ ε εποχή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς κρίσης τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ πολι-τ ε ύ μ α τ ο ς , στην ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η - μ ε σ υ ν έ ρ γ ε ι α τ ο υ β α σ ι λ ι ά - τ ο υ καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936. Ο Ιωάννης Μεταξάς θα καταλύσει τ ο υ ς δημοκρα-τικούς θεσμούς και θ α κυβερνήσει έκτοτε , ως δ ικτά-τ ο ρ α ς , μέχρι τον, θάνατο του . Η ελληνική κοινή γνώ-μη, εμποτ ισμένη στην πλε ιονότητά τ η ς από α ρ χ έ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς , υπήρξε οπωσδήποτε αντ ίθετη στην ιδεολογία τ ο υ αυταρχικού καθεστώτος . Η επικρά-τ η σ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς π α ρ ό μ ο ι α ς υ φ ή ς α υ τ α ρ χ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν στο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ η ς Κεντρι-κής και τ η ς Ανατολικής Ευρώπης και η ισχνότητα τ ω ν μέσων σ τ ή ρ ι ξ η ς - ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν και ε ξ ω τ ε ρ ι -κ ώ ν - μ ιας ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς , σ ε σ υ ν δ υ α -

Μάξιμο, η οποία θ α π α ρ α μ ε ί ν ε ι στην ε ξ ο υ σ ί α γ ι α μία δ ιετ ία . Η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ό μ ω ς τ ο υ δ ι κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς δεν α ρ κ ο ύ σ ε γ ια ν α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ε κ -μ ή ρ ι ο τ η ς ο μ α λ ή ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς . Τ α α π ο τ υ χ η μ έ ν α φ ι λ ο β ε ν ι ζ ε λ ι κ ά σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά κ ινήματα τ η ς 6 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 3 3 και τ η ς 1ης Μ α ρ τ ί ο υ 1935, α λ λ ά και η α π ό π ε ι ρ α δ ο -λ ο φ ο ν ί α ς τ ο υ Βεν ι ζέλου , στ ις 6 Ιουν ίου 1933 , μ α ρ τ υ ρ ο ύ σ α ν τ η ν πολιτ ική πόλωση κα ι τ η ν υιο-θ έ τ η σ η από τ ι ς δ ύ ο αντ ίπαλες π α ρ α τ ά ξ ε ι ς μ ε θ ό -δων εκβ ιαστ ικών στην π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ ς ν α κ α τ α -λ ά β ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α .

Σ ε α υ τ ό τ ο τ α ρ α χ ώ δ ε ς κλίμα ε ν τ ά σ σ ε τ α ι και τ ο π ρ α ξ ι κ ό π η μ α των αντ ιβενιζελ ικών τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1935 , τ ο οποίο ο δ ή γ η σ ε στην α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ 1 9 2 7 από εκε ίνο τ ο υ 1911 και στην ε π α ν α φ ο ρ ά τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς βασι-λ ε υ ό μ ε ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1935 ο έκπτωτος βασιλ ιάς Γεώργ ιος , μ ε τ ά από ε ν δ ε κ α -ε τ ή π α ρ α μ ο ν ή στο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , ε π α ν ή λ θ ε στον θ ρ ό ν ο ως Γεώργιος Β'. Ο Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο ς Βεν ι ζέλος , ε ξόρ ιστος στη Γαλλία, θ α ταχθε ί πριν από τον θάνα-τ ο τ ο υ (στις 18 Μ α ρ τ ί ο υ 1936) υ π έ ρ τ η ς βασι-λ ε ί α ς , ελπίζοντας ότ ι με τ ο ν τ ρ ό π ο α υ τ ό ν θ α μπο-ρ ο ύ σ ε ν α α π ο κ α τ α σ τ α θ ε ί η ο μ α λ ό τ η τ α τ η ς πολι-τ ι κ ή ς ζωής. Η ισοψήφιση ό μ ω ς τ ω ν δ ύ ο μ ε γ ά λ ω ν κομμάτων , Λαϊκού και Φιλελευθέρων, στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Ιανουαρίου 1936 και η α δ υ ν α μ ί α τ ο υ ς σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α να σ υ ν ε ρ γ α σ τ ο ύ ν ο δ ή γ η σ α ν , σ ε εποχή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς κρίσης τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ πολι-τ ε ύ μ α τ ο ς , στην ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η - μ ε σ υ ν έ ρ γ ε ι α τ ο υ β α σ ι λ ι ά - τ ο υ καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936. Ο Ιωάννης Μεταξάς θα καταλύσει τ ο υ ς δημοκρα-τικούς θεσμούς και θ α κυβερνήσει έκτοτε , ως δ ικτά-τ ο ρ α ς , μέχρι τον, θάνατο του . Η ελληνική κοινή γνώ-μη, εμποτ ισμένη στην πλε ιονότητά τ η ς από α ρ χ έ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς , υπήρξε οπωσδήποτε αντ ίθετη στην ιδεολογία τ ο υ αυταρχικού καθεστώτος . Η επικρά-τ η σ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς π α ρ ό μ ο ι α ς υ φ ή ς α υ τ α ρ χ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν στο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ η ς Κεντρι-κής και τ η ς Ανατολικής Ευρώπης και η ισχνότητα τ ω ν μέσων σ τ ή ρ ι ξ η ς - ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν και ε ξ ω τ ε ρ ι -κ ώ ν - μ ιας ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς , σ ε σ υ ν δ υ α -

Ο Παναγής Τσαλδάρης (1867-1936), ηγέτης του Λαϊκού Κόμ-

ματος από το 1922, διατέλεσε δύο φορές πρωθυπουργός (1932-33 και 1933-35). Παρα-μερίστηκε από την εξουσία κα-τόπιν φιλοβασιλικού πραξικοπή-ματος του Γ. Κονδύλη (1935). Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.

Μάξιμο, η οποία θ α π α ρ α μ ε ί ν ε ι στην ε ξ ο υ σ ί α γ ι α μία δ ιετ ία . Η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ό μ ω ς τ ο υ δ ι κ ο μ μ α τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς δεν α ρ κ ο ύ σ ε γ ια ν α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ε κ -μ ή ρ ι ο τ η ς ο μ α λ ή ς ε φ α ρ μ ο γ ή ς τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς . Τ α α π ο τ υ χ η μ έ ν α φ ι λ ο β ε ν ι ζ ε λ ι κ ά σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά κ ινήματα τ η ς 6 η ς Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 3 3 και τ η ς 1ης Μ α ρ τ ί ο υ 1935, α λ λ ά και η α π ό π ε ι ρ α δ ο -λ ο φ ο ν ί α ς τ ο υ Βεν ι ζέλου , στ ις 6 Ιουν ίου 1933 , μ α ρ τ υ ρ ο ύ σ α ν τ η ν πολιτ ική πόλωση κα ι τ η ν υιο-θ έ τ η σ η από τ ι ς δ ύ ο αντ ίπαλες π α ρ α τ ά ξ ε ι ς μ ε θ ό -δων εκβ ιαστ ικών στην π ρ ο σ π ά θ ε ι ά τ ο υ ς ν α κ α τ α -λ ά β ο υ ν τ η ν ε ξ ο υ σ ί α .

Σ ε α υ τ ό τ ο τ α ρ α χ ώ δ ε ς κλίμα ε ν τ ά σ σ ε τ α ι και τ ο π ρ α ξ ι κ ό π η μ α των αντ ιβενιζελ ικών τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1935 , τ ο οποίο ο δ ή γ η σ ε στην α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς τ ο υ 1 9 2 7 από εκε ίνο τ ο υ 1911 και στην ε π α ν α φ ο ρ ά τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς βασι-λ ε υ ό μ ε ν η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1935 ο έκπτωτος βασιλ ιάς Γεώργ ιος , μ ε τ ά από ε ν δ ε κ α -ε τ ή π α ρ α μ ο ν ή στο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , ε π α ν ή λ θ ε στον θ ρ ό ν ο ως Γεώργιος Β'. Ο Ε λ ε υ θ έ ρ ι ο ς Βεν ι ζέλος , ε ξόρ ιστος στη Γαλλία, θ α ταχθε ί πριν από τον θάνα-τ ο τ ο υ (στις 18 Μ α ρ τ ί ο υ 1936) υ π έ ρ τ η ς βασι-λ ε ί α ς , ελπίζοντας ότ ι με τ ο ν τ ρ ό π ο α υ τ ό ν θ α μπο-ρ ο ύ σ ε ν α α π ο κ α τ α σ τ α θ ε ί η ο μ α λ ό τ η τ α τ η ς πολι-τ ι κ ή ς ζωής. Η ισοψήφιση ό μ ω ς τ ω ν δ ύ ο μ ε γ ά λ ω ν κομμάτων , Λαϊκού και Φιλελευθέρων, στις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Ιανουαρίου 1936 και η α δ υ ν α μ ί α τ ο υ ς σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α να σ υ ν ε ρ γ α σ τ ο ύ ν ο δ ή γ η σ α ν , σ ε εποχή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς κρίσης τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ πολι-τ ε ύ μ α τ ο ς , στην ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ η - μ ε σ υ ν έ ρ γ ε ι α τ ο υ β α σ ι λ ι ά - τ ο υ καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936. Ο Ιωάννης Μεταξάς θα καταλύσει τ ο υ ς δημοκρα-τικούς θεσμούς και θ α κυβερνήσει έκτοτε , ως δ ικτά-τ ο ρ α ς , μέχρι τον, θάνατο του . Η ελληνική κοινή γνώ-μη, εμποτ ισμένη στην πλε ιονότητά τ η ς από α ρ χ έ ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς , υπήρξε οπωσδήποτε αντ ίθετη στην ιδεολογία τ ο υ αυταρχικού καθεστώτος . Η επικρά-τ η σ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς π α ρ ό μ ο ι α ς υ φ ή ς α υ τ α ρ χ ι κ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν στο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ η ς Κεντρι-κής και τ η ς Ανατολικής Ευρώπης και η ισχνότητα τ ω ν μέσων σ τ ή ρ ι ξ η ς - ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν και ε ξ ω τ ε ρ ι -κ ώ ν - μ ιας ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς , σ ε σ υ ν δ υ α -

Ο Γεώργιος Παπανδρέου για τη δημοκρατία «Κανείς δεν υποστηρίζει ότι η Δημοκρατία είναι αλάθη-τον πολίτευμα. Είναι και αυ-τή ανθρώπινον κατασκεύα-σμα και έχει διά τούτο όλας τας ατελείας των ανθρωπί-νων έργων. Διότι όμως περι-έχει την ευθύνη ν των Κυβερ-νητών απέναντι του Λαού, και όχι, όπως τα Απολυταρχι-κά καθεστώτα, απέναντι του Θεού και της Ιστορίας. Διότι περιέχει την εγγύησιν της Δημοσιότητος και του Ελέγχου, ο οποίος αποτελεί και Οδηγόν και Χαλινόν των Κυβερνητών. Και διότι ακόμη περιέχει την απεριόριστον δυνατότητα της Εξελίξεως, καθώς και την εγγύησιν της αστασιά-στου εναλλαγής των Κυβερ-νήσεων, η οποία αποτελεί ψυχολογικήν ανάγκην των Λαών και ανανέωσιν των δημιουργικών των δυνάμεων: Διά τούτο είναι το σχετικώς καλλίτερον Πολίτευμα από όσα η ανθρώπινη σοφία μέχρι σήμερον επενόησε. Και αντί να το υπονομεύωμεν και να απεργαζώμεθα την κατάλυσίν του, το καλλίτε-ρον θα ήτο να φροντίζωμεν, με ειλικρίνεια, με θάρρος και με στοργήν, διά την προάσπισίν του από πάσης επιβουλής. Να φροντίζωμεν επίσης διά την πιστήν του εφαρμογήν, καθώς και διά την πραγματοποίησιν του κοι-νωνικού του περιεχομένου. Και να επιδιώκωμεν ακόμη την βελτίωσίν του, με την εισαγωγήν των αναγκαίων Μεταρρυθμίσεων». Γεώργιος Παπανδρέου, Κεί-μενα 1913-1942, τ. Α', Μπί-ρης, Αθήνα 1963, σ. 267. Ο Π. Κανελλόπουλος για τον θάνατο του Ελ. Βενιζέλου. «Μαζί με τα μάτια του Ελευ-θερίου Βενιζέλου έκλεισαν σαράντα ολόκληρα χρόνια, κατά τα οποία τα βήματα του μεταστάντος Έλληνος εκλό-νιζαν -κατ' αρχάς μεν εις την Κρήτην, μετά ταύτα δε εις ολόκληρον την Ελλάδα-

Ο Ιωάννης Μεταξάς (1871-1941) επέβαλε δικτατορικό καθε-στώς την 4η Αυγούστου του 1936, επηρεασμένος από τα φασιστικά καθεστώτα και με τη συναίνεση του Βασιλιά Γεωρ-γίου του Β'. Σε διεθνές επίπεδο, προσέδεσε την Ελλάδα στο άρμα της φιλοαγγλικής επιρρο-ής και ηγήθηκε της ελληνικής αντίστασης στην ιταλική εισβολή έως τον θ ά ν α τ ό του, τον Ιανουά-ριο του 1941.

σ μ ό κ α ι μ ε τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ω ν σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν η γ ε τ ώ ν τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο π ο λ έ μ ω ν ( Β ε ν ι ζ έ λ ο υ , Τ σ α λ δ ά ρ η , Π α π α ν α σ τ α σ ί ο υ κα ι Μ ι χ α λ α κ ό π ο υ λ ο υ ) , σ υ ν τ έ λ ε σ α ν ώ σ τ ε η α ν τ ί -θ ε σ η α υ τ ή ν α μ η ν ο δ η γ ή σ ε ι σ τ η ν π τ ώ σ η τ η ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς . Ο αντίκτυπος της διεθνούς κρίσης στην κοινω-ν ί α και τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ί α . Π ρ ο τ ο ύ ο ι ε π ι π τ ώ σ ε ι ς τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς κ ρ ί σ η ς γ ί ν ο υ ν α ι σ θ η τ έ ς σ τ ο π ο λ ι τ ι κ ό πε-δ ίο , ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς , ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α κ α ι τ η ς υ π ε ρ χ ρ έ ω σ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό . Η α υ ξ η μ έ ν η φ ο ρ ο λ ό γ η σ η κ α ι τ α έ κ τ α κ τ α κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ά μ έ τ ρ α δ ε θ α α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν τ η χ ρ ε ο κ ο π ί α , τ ο 1 9 3 2 . Η κ ί ν η σ η τ ο υ ε μ π ο ρ ί ο υ , πα-ρ ά τ η ν έ α α ν ά κ α μ ψ ή τ ο υ σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς δ ε κ α -ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 3 0 , π α ρ ο υ σ ί α σ ε α ι σ θ η τ ή κ ά μ ψ η έ ν α -ντ ι τ η ς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η ς δ ε κ α ε τ ί α ς , ε ν ώ η α ν ά π τ υ -ξ η τ η ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς κ α ι τ η ς ν α υ τ ι λ ί α ς δ έ χ τ η κ ε επί-σ η ς τ ο ν α ν τ ί κ τ υ π ο τ η ς υ π ο τ ί μ η σ η ς τ ο υ ν ο μ ί σ μ α -τ ο ς κα ι τ η ς χ α μ η λ ή ς α γ ο ρ α σ τ ι κ ή ς δ ύ ν α μ η ς τ ω ν κ α τ α ν α λ ω τ ώ ν . Η α ν α ν τ ι σ τ ο ι χ ί α , π ρ ά γ μ α τ ι , μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ε ι κ τ ώ ν α φ ε ν ό ς τ η ς β ι ο μ η χ α ν ί α ς κ α ι τ η ς ν α υ -τ ι λ ί α ς κ α ι α φ ε τ έ ρ ο υ τ ο υ ε ι σ ο δ ή μ α τ ο ς τ ω ν ε ρ γ α -ζ ο μ έ ν ω ν π ρ ο κ ά λ ε σ ε ζ ω η ρ έ ς ε ν τ ά σ ε ι ς . Η λ ή ψ η , γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ ά , σ ο β α ρ ώ ν μ έ τ ρ ω ν σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς κοι-νων ικής α σ φ ά λ ι σ η ς - ό π ω ς ι δ ι α ί τ ε ρ α η σ ύ σ τ α σ η τ ο υ ΙΚΑ, τ ο 1 9 3 7 - π ρ ο σ φ ε ρ ό τ α ν γ ι α ν α α μ β λ ύ ν ε ι τ η ν κοινωνική α ν τ ί δ ρ α σ η , χ ω ρ ί ς ό μ ω ς ν α μ π ο ρ έ σ ε ι ν α τ η ν ε ξ α λ ε ί ψ ε ι . Η θέση της χώρας στο διεθνές πλαίσιο της επο-χ ή ς . Κ α τ ά τ η ν ίδ ια π ε ρ ί ο δ ο η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς χ ώ ρ α ς π ρ ο σ δ ι ο ρ ι ζ ό τ α ν , κα ι α υ τ ή , α π ό τ ι ς επι-π τ ώ σ ε ι ς τ η ς γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς κ ρ ί σ η ς σ τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς μ ε -τ α ξ ύ τ ω ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν . Η ι σ ο ρ ρ ο π ί α π ο υ ε ί χ ε α π ο κ α τ α σ τ ή σ ε ι ο Β ε ν ι ζ έ λ ο ς σ τ ο ε π ί π ε δ ο τ ω ν δ ι μ ε ρ ώ ν ε π α φ ώ ν μ ε τ ο υ ς β α λ κ α ν ι κ ο ύ ς γ ε ί τ ο ν ε ς κ α ι μ ε τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς κ α τ έ ρ ρ ε ε ο ρ ι σ τ ι κ ά . Η Ε λ λ ά δ α σ υ ν υ π έ γ ρ α ψ ε , στ ι ς 9 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1 9 3 4 , τ ο τ ε τ ρ α μ ε ρ έ ς Βαλκανικό Σύμφωνο μ ε τ η Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α , τ η Ρ ο υ μ α ν ί α κ α ι τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α ,

την γην. Οι κλονισμοί ήσαν πολλάκις τόσον ισχυροί, ώστε προ-εκάλεσαν ρωγμάς. Την σημασίαν και το μέγεθος των ρωγμών αυτών, με το τραγικόν άνοιγμα των οποίων συνδέεται συναισθη-ματικώς (εξ οικογενειακής παραδόσεως και προσωπικών ανα-μνήσεων) ο γράφων τας γραμμάς ταύτας, θα κρίνει η ιστορία. Όχι όμως μόνον τας ρωγμάς, τας οποίας προεκάλεσε το βήμα του, αλλά και τους ορίζοντας, τους οποίους ήνοιξε το βλέμμα του, πρέπει να διαπιστώσει και να κρίνει, ως προς την έκτασιν και το βάθος των, η ιστορία. Εφ' όσον οι οπαδοί του βλέπουν μόνον την μίαν πλευράν και οι αντίπαλοι του μόνον την άλλην, δεν ημπορεί να υπάρξει "ιστορία". Η μνήμη του Βενιζέλου έχει ανάγκην αναπαύσεως διά ν' αναστηθεί αύρων -διότι ασφαλώς θ' αναστηθεί- υπό την αληθή μορφήν της. Ο Βενιζέλος χρειά-ζεται κάποιο ξεκούρασμα, το οποίον δεν εγνώρισε (δεν ήθελε να γνωρίσει) εις την ζωήν του και το οποίον δικαιούται να διεκ-δικήσει μετά θάνατον. Η φωνή του δεν το εζήτει ποτέ. Η σιωπή του το επιβάλλει!». Κύριο άρθρο στην εβδομαδιαία πολιτική και οικονομική εφημερί-δα Ελληνική Φωνή, έτος Α', φ. 13/21-3-1936. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ενθαρρύνει τη λατρεία του ηγέτη «Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Μεταξά ήταν διαβόητο στους Έλληνες για μια καταπιεστική πολιτική, που περιλάμβα-νε λογοκρισία, μυστικές παρακολουθήσεις της αστυνομίας,απα-γόρευση απεργιών και δημόσιων συγκεντρώσεων - όλα στοι-χεία ολοκληρωτισμού. Ωστόσο ο Μεταξάς δε δημιούργησε ένα μονοκομματικό κράτος. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν κατά κύριο λόγο σχετικά ήπιο, πιο κοντά στο ιταλικό -εγώ θα έλεγα στο πορτογαλικό- παρά στο γερμανικό μοντέλο. [...] Το καθεστώς έχτισε σχολεία, εξέτασε και επανεξέτασε προγράμ-ματα κοινωνικής ασφάλισης, από το 1940 υιοθέτησε έναν νέο αστικό κώδικα και ενθάρρυνε την καθιέρωση της δημοτικής. Ίσως το πιο ανησυχητικό στοιχείο του καθεστώτος ήταν το πρό-γραμμα καθοδήγησης και προπαγάνδας, οι μαζικές παρελάσεις της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας με το σύνθημα περί "Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού" και η προώθηση της λατρείας της προ-σωπικότητας του Μεταξά, που ήταν τώρα ο "Πρώτος Εργάτης", ο "Πρώτος Αγρότης", ο "Πρώτος Αγωνιστής" κτλ. Ή μήπως ο Μεταξάς είχε ένα αρρωστημένο χιούμορ ή μια οξύτατη αίσθη-ση του γελοίου;» Παναγιώτης Γ. Βατικιώτης, Μια πολιτική βιογραφία του Ιωάννη Μεταξά, Ευρασία, Αθήνα 2005, σ. 300-301. Οι επιπτώσεις της ύφεσης στην καπνοκαλλιέργεια «Καθώς δύο μόνον εμπορεύματα, ο καπνός και η σταφίδα, απο-τελούσαν το 60-70% των συνολικών εξαγωγών, οι αποδόσεις τους επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό το εμπορικό ισοζύγιο της χώ-ρας. Μετά το 1929 κανένα τους δεν πήγαινε καλά και τα εξα-γωγικά έσοδα μειώνονταν σταθερά μέχρι το 1933. Πιο εντυπω-σιακή ήταν η κατακόρυφη πτώση στις πωλήσεις καπνού, καθώς οι Γερμανοί έμποροι, που επλήγησαν από την απότομη ύφεση στη χώρα τους, εξάντλησαν τα αποθέματά τους και μείωσαν τις νέες παραγγελίες. Μεταξύ 1929-1932 υποδιπλασιάστηκαν τα δραχμικά έσοδα από τις εξαγωγές καπνού. Καθώς ο καπνός δεν ήταν απλώς για την Ελλάδα η σημαντικότερη πηγή εξαγω-γικών και φορολογικών εσόδων, αλλά επίσης είχε ζωτική πολι-τική σημασία (αφού η βόρεια Ελλάδα ήταν από τους κυριότε-ρους υποστηρικτές των Φιλελευθέρων), πρέπει να δούμε λε-πτομερώς πώς έπληξε την οικονομία του καπνού η εξαγωγική κρίση και πώς επηρέασε τις διάφορες ομάδες που συμμετείχαν σ' αυτήν: το κράτος, τους παραγωγούς, τους εμπόρους και τους καπνεργάτες». Mark Mazower, Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπο-λέμου, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002, σ. 160.

Η ανυπόγραφη αυτή γελοιογραφία με τίτλο «Μικρά ιστορία του κοινοβουλευτισμού εις την Ε λ λ ά δ α » δημοσιεύθηκε στο φιλοφασιστικό περιοδικό «Ο Διαδοσίας», το οποίο συνέχισε να κυκλοφορεί και μετά την 4η Αυγούστου 1936.

π ρ ο κ ε ί μ ε ν ο υ ο ι χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς ν α π ρ ο α σ π ί σ ο υ ν από κ ο ι ν ο ύ τ η ν ε δ α φ ι κ ή α κ ε ρ α ι ό τ η τ ά τ ο υ ς α π έ ν α ν τ ι σ τ η ν « α ν α θ ε ω ρ η τ ι κ ή » π ο λ ι τ ι κ ή π ο υ ε ί χ ε υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι η Β ο υ λ γ α ρ ί α . Μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο ό μ ω ς α υ τ ό ν η Ε λ λ ά δ α τ α σ σ ό τ α ν κ α ι σ υ μ β α τ ι κ ά υ π έ ρ τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ μ ε τ ώ π ο υ π ο υ ε ί χ ε σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί , υπό τ η ν η γ ε σ ί α τ η ς Γ α λ λ ί α ς , α π ό τ ο υ ς ο π α δ ο ύ ς τ η ς δ ι α τ ή ρ η σ η ς τ ο υ κ α θ ε -σ τ ώ τ ο ς τ ω ν Σ υ ν θ η κ ώ ν τ η ς Ε ι ρ ή ν η ς . Μ ο λ ο ν ό τ ι η α π ο φ υ γ ή τ η ς ε μ π λ ο κ ή ς σ ε έ ν α ν ν έ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ ό π ό λ ε μ ο φ α ι ν ό τ α ν ν α α π ο τ ε -λ ε ί κ ο ι ν ή ε π ι δ ί ω ξ η ό λ ω ν τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν πολ ι τ ι κών δ υ ν ά μ ε ω ν , ο ι μ ε τ α β ε ν ι ζ ε λ ι κ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς υ ι ο θ ε τ ο ύ σ α ν σ τ η ν π ρ ά ξ η μ ι α τ α κ τ ι κ ή π ο υ θ α ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α ο δ η γ ή σ ε ι σ τ ο α ν ε π ι θ ύ μ η τ ο α υ τ ό α π ο τ έ λ ε σ μ α .

Ό τ α ν , τ ο 1 9 3 6 , α ν έ λ α β ε ο Μ ε τ α ξ ά ς τ η δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς χ ώ ρ α ς , η π ι θ α ν ό τ η τ α μ ι α ς π α ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς σ ύ ρ ρ α ξ η ς ε ί χ ε εν ι -σ χ υ θ ε ί κ α ι τ α δ ι λ ή μ μ α τ α σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ο ν δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό π ρ ο σ α -ν α τ ο λ ι σ μ ό τ η ς Ε λ λ ά δ α ς ή τ α ν μ ε γ α λ ύ τ ε ρ α . Η ε μ μ ο ν ή τ η ς ε λ λ η -ν ι κ ή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς σ τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς μ η α ν ά μ ε ι ξ η ς σ τ η ν ε ν τ ε ι -ν ό μ ε ν η δ ι α μ ά χ η μ ε τ α ξ ύ τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν δ ε θ α α π ο τ ρ έ ψ ε ι τ η ν ε π ι λ ο γ ή μ ι α ς έ κ δ η λ α φ ι λ ι κ ή ς σ τ ά σ η ς π ρ ο ς τ ο Λ ο ν δ ί ν ο . Π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η α υ τ ή τ η ν ω θ ο ύ σ ε η α ί σ θ η σ η ό τ ι τ α π ά γ ι α ε θ ν ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α θ α ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α ε ξ υ π η ρ ε τ η θ ο ύ ν κ α λ ύ τ ε ρ α μ έ σ ω τ η ς ε π ι λ ο γ ή ς α υ τ ή ς , α λ λ ά κα ι η ι σ χ υ ρ ή ε π ι ρ ρ ο ή τ ο υ α γ γ λ ό φ ι λ ο υ Γ ε ω ρ γ ί ο υ Β' σ τ η δ ι α μ ό ρ -φ ω σ η τ η ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς τ η ς . Υ π ό τ ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς α υ τ έ ς η Ε λ λ ά δ α θ α α π ο φ ύ γ ε ι ε ν σ υ ν ε ί δ η τ α - μ ό ν η κ α τ ά τ η ν π ε ρ ί ο δ ο α υ τ ή μ ε τ α ξ ύ τ ω ν κ ρ α τ ώ ν τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς - τ ο ν α σ φ υ κ τ ι κ ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό και , κ α τ ' ε π έ κ τ α σ η , π ο λ ι τ ι κ ό ε ν α γ κ α λ ι -σ μ ό τ η ς χ ι τ λ ε ρ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς .

Προπαγανδιστικές φωτογραφίες του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που απεικονίζουν παρέλαση της EON (Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας), οργά-νωσης του μεταξικού καθεστώτος.

Ερωτήσεις 1. Πώς η εσωτερική και η δ ιεθνής συγκυρία διευκόλυνε την επικράτηση του δικτατορικού καθεστώτος της 4 η ς Αυγούστου; 2. Ν α σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και να αποτιμήσετε την πολιτική δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου μ ε βάση το κε ίμενο του Π. Κανελλόπουλου.

5. Ο ΥΠΟΛΟΙΠΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Τα κ έ ν τ ρ α ισχύος στη διεθνή ζωή. Έ ω ς τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο η Ε υ ρ ώ -πη υ π ή ρ ξ ε τ ο επ ίκεντρο των δ ι εθνών ε ξ ε λ ί ξ ε ω ν : κο ι τ ίδα και τ ρ ο φ ό ς τ ω ν πολιτ ιστ ικών και πολιτ ικών ρ ε υ μ ά τ ω ν που κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ σ α ν στην παγκόσμ ια σκηνή, ε σ τ ί α τ ω ν ζ υ μ ώ σ ε ω ν που προσδιόρ ι ζαν σε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό τ η ρ ο ή τ η ς π α γ κ ό σ μ ι α ς ιστορίας . Η δ ιαπίστωση ό μ ω ς α υ τ ή δ ε σημα ίνε ι ότ ι και στ ις ά λ λ ε ς η π ε ί ρ ο υ ς δ ε δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ τ η κ α ν γ ε γ ο ν ό τ α και ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ έ ς γ ι α τ η ν τ ύ χ η τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . Κ υ ρ ί α ρ χ α φ α ι ν ό μ ε ν α , κ α τ ά τ η ν περ ίοδο ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο Π α γ κ ό σ μ ι ω ν Π ο λ έ μ ω ν , υ π ή ρ ξ α ν α φ ε ν ό ς η δια-τ ή ρ η σ η σ η μ α ν τ ι κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς τ ο υ πλανήτη υπό αποικ ιακό κ α θ ε σ τ ώ ς και α φ ε τ έ ρ ο υ η εν ίσχυση τ η ς ισχύος των Η ν ω μ έ ν ω ν Πολ ι τε ιών στο δυτ ικό ημι-σ φ α ί ρ ι ο και τ η ς Ιαπωνίας στην Ανατολ ική Ασία. Τριγμοί σ τ ο αποικιακό πεδίο. Η απο ικ ιοκρατ ία δ ι α ν ύ ε ι τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α φ ά σ η τ η ς , έ σ τ ω και αν φ α ί ν ε τ α ι ότ ι δ ι α τ η ρ ε ί τ α ι α ν θ η ρ ή . Η Β ρ ε τ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α -τ ο ρ ί α , κ υ ρ ι α ρ χ ώ ν τ α ς σ τ ο έ ν α τ έ τ α ρ τ ο τ ο υ πλανήτη , θ ε ω ρ ε ί τ α ι η πρώτη π α γ κ ό σ μ ι α δ ύ ν α μ η . Ε λ έ γ χ ε ι τ η ν π α ρ α γ ω γ ή μ ε γ ά λ ο υ μ έ ρ ο υ ς ζωτικών δια-τ ρ ο φ ι κ ώ ν προϊόντων, ο ρ υ κ τ ο ύ π λ ο ύ τ ο υ και υ γ ρ ώ ν καυσίμων. Κ α τ ά πολύ α σ θ ε ν έ σ τ ε ρ η , η αποικ ιακή κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ η ς Γ α λ λ ί α ς π ε ρ ι ο ρ ί ζ ε τ α ι σ τ η Β ό ρ ε ι α Α φ ρ ι κ ή και τ η ν Ε γ γ ύ ς Α ν α τ ο λ ή , κ α θ ώ ς και σ τ η Δ υ τ ι κ ή και τ η ν Κεντρ ική Α φ ρ ι κ ή , δ ι α τ η ρ ε ί ό μ ω ς ε π ί κ α ι ρ ε ς θ έ σ ε ι ς κα ι στον Ινδικό και τ ο ν Ε ιρηνικό Ω κ ε α ν ό , σ τ η Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Ασία ( Ινδοκίνα) κα ι στην Καραϊβ ική . Αξ ιοπα-ρ α τ ή ρ η τ η ε ίνα ι επ ίσης η π α ρ ο υ σ ί α , ως αποικ ιακών χωρών, τ ο υ Β ε λ γ ί ο υ σ τ η ν Κ ε ν τ ρ ι κ ή Α φ ρ ι κ ή (Κονγκό) , τ η ς Ο λ λ α ν δ ί α ς στην Ινδονησία και τ η ς Ι ταλ ίας σ τ η Β ό ρ ε ι α και τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Α φ ρ ι κ ή (Λ ιβύη, Ε ρ υ θ ρ α ί α - Α ι θ ι ο π ί α ) έ ω ς και σ τ ο Α ιγα ίο Π έ λ α γ ο ς ( Δ ω δ ε κ ά ν η σ α ) . Ο ι αποικ ί ες α υ τ έ ς δ ι α φ ο ρ ο -π ο ι ο ύ ν τ α ι μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς ως π ρ ο ς τ η μ ο ρ φ ή τ η ς δ ι ο ι κ η τ ι κ ή ς ε ξ ά ρ τ η σ η ς από τ η μ η τ ρ ό π ο λ η κα ι ως π ρ ο ς τ ο υ ς σκοπούς που ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ ν - κ υ ρ ί ω ς πολι-τ ι κ ο σ τ ρ α τ η γ ι κ ο ύ ς και ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ ς .

Π α ρ ά λ λ η λ α ε ν τ ο ύ τ ο ι ς με τ η ν ε ικόνα τ η ς ισχύος , τ ο αποικ ιακό φ α ι ν ό μ ε -νο φ έ ρ ε ι , κ α τ ά τ η ν ε π ο χ ή α υ τ ή , τ α σ π έ ρ μ α τ α τ η ς μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ η ς παρακ-μ ή ς και α π ο σ ύ ν θ ε σ ή ς τ ο υ . Ο εθν ικ ιστ ικός α ν α β ρ α σ μ ό ς α ρ χ ί ζ ε ι έ κ τ ο τ ε ν α ε κ δ η λ ώ ν ε τ α ι σ τ η ν ασ ιατ ική ήπε ιρο και σ τ η Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή μ ε κ ίνητρα πο-λ ι τ ικά κα ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά - ως α π ο τ έ λ ε σ μ α και τ η ς δ ο κ ι μ α σ ί α ς τ η ς αποικ ιακής ο ι κ ο ν ο μ ί α ς μ ε τ ά τ η ν κρ ίση τ ο υ 1929 . Τ ό σ ο η β ία ιη α ν τ ί δ ρ α σ η τ ω ν αποικ ια-κών α ρ χ ώ ν ό σ ο και η ε κ ά σ τ ο τ ε π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α τ ο υ ς γ ι α τ η ν ε ι σ α γ ω γ ή με -τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ω ν δ ε ν α π ο δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι ι κ α ν έ ς ν α κ α τ α π ν ί ξ ο υ ν ορ ιστ ικά τ ι ς α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς α υ τ έ ς .

Η οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ και η ενίσχυση της διεθνούς θέσης τους. Ο ι Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς ε ίχαν ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τ ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς και κοινωνικές δυσκολίες που αντ ιμετώπισαν κ α τ ά τ α π ρ ώ τ α μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά χρόν ια , ό τ α ν η δ ι ε θ ν ή ς κρ ίση τ ε ρ μ ά τ ι σ ε τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς ε υ η μ ε ρ ί α ς («prosperity»). Ύ σ τ ε -ρ α ό μ ω ς από τ α α ρ χ ι κ ά α ν ε π α ρ κ ή μ έ τ ρ α τ ο υ ρ ε π ο υ μ π λ ι κ ά ν ο υ π ρ ο έ δ ρ ο υ Χ ο ύ β ε ρ , ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς π ρ ό ε δ ρ ο ς Φραγκλίνος Ρούζβελτ ε φ ά ρ μ ο σ ε με επι-τ υ χ ί α , από τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1933 , ν έ α τ ο λ μ η ρ ή πολιτ ική, γ ν ω σ τ ή ως «New Deal»*, ε ν ι σ χ ύ ο ν τ α ς τ ο ν π α ρ ε μ β α τ ι κ ό ρ ό λ ο τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς και α υ ξ ά ν ο ν τ α ς τ η ν α γ ο ρ α σ τ ι κ ή δ ύ ν α μ η τ ω ν πολιτών. Ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α , α ν α δ ι ο ρ γ ά ν ω σ ε τ ο τ ρ α -πεζικό σύστημα και αποδέσμευσε τ ο δολάριο από τον κανόνα τ ο υ χρυσού* , με ίωσε τ η ν π α ρ α γ ω γ ή και α ύ ξ η σ ε τ η ν τ ι μ ή τ ω ν α γ ρ ο τ ι κ ώ ν προϊόντων, βελ-τ ί ω σ ε τ ο υ ς μ ι σ θ ο ύ ς και στη σ υ ν έ χ ε ι α έ λ α β ε σ ε ι ρ ά κοινωνικών μ έ τ ρ ω ν υπέρ τ ω ν ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ω ν . Π ρ ο γ ρ α μ μ ά τ ι σ ε , τ έ λ ο ς , σ ε ι ρ ά μ ε γ ά λ ω ν έργων , με τ η ν ε κ τ έ λ ε σ η τ ω ν οποίων με ίωσε και τ ο ποσοστό τ ω ν α ν έ ρ γ ω ν . Μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο

Το 1932 ο Φρανκλίνος Ντελά-νο Ρούζβελτ, κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, πήρε το χρίσμα του υποψηφίου των Δημοκρα-τικών για τις προεδρικές εκλο-γές στις ΗΠΑ. Δεσμεύτηκε ότι θα δώσει στην Αμερική ένα νέο πολιτικό και οικονομικό πρό-γραμμα μεταρρυθμίσεων (New Deal). Ο Ρούζβελτ κέρδισε τις εκλογές και παρέμεινε πρόε-δρος των ΗΠΑ για χρόνο ρεκόρ, από το 1933 ως τον θάνατο του το 1945. Αν και έπα-σχε από πολιομυελίτιδα από το 1921, υπήρξε άνθρωπος μεγά-

λης ενεργητικότητας και αποφα-σιστικότητας.

Η πρωτοβουλία του Ρούζβελτ για την οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ «Ο καθένας μπορεί να επικροτήσει ή να απορρίψει αυτήν την πνευματι-κή και ηθική στάση, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του, με τη νοοτροπία του και με τι ς επιδράσεις που έχει δεχτεί. Μένει ωστόσο ένα γεγονός αξιοσημείωτο: ότι ο Πρόεδρος Ρούζβελτ εκτελεί, εμπρός στα μάτια μας, ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά πειράματα της εποχής μας, στην πιο προχωρημένη βιομηχανική χώρα του κόσμου, ότι το πείραμα του επιτυ-χαίνει και ότι γίνεται χωρίς καμιά απολύτως παρέκκλιση από το πνεύμα της ειρήνης κι από τις παραδόσεις του πολιτικού πολιτισμού, που δια-μορφώθηκε ταυτόχρονα στη δυτική Ευρώπη και στην Αμερική κατά τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα. Η μετριοπάθεια της μορφής του, μετριοπάθεια που αποτείνεται και προς την εσωτερική κοινωνία και προς την κοινωνία των λαών, δεν είναι βέβαια η μετριοπάθεια των γερό-ντων, των αδυνάτων, των αβούλων. Είναι ίσια-ίσια η μετριοπάθεια που χαρακτηρίζει συνήθως τους δυνατούς, ώριμους και πεπειραμένους αγω-νιστές της ζωής. Συνδυάζεται με την πιο επιβλητική γενναιότητα, με τις πιο τολμηρές πρωτοβουλίες». Γιώργος Θεοτοκάς, Στοχασμοί και θέσεις, πολιτικά κείμενα 1925-1966, τ. Α' 1925-1949, Εστία, Αθήνα 1996, σ. 321-322.

Γελοιογραφία από τον αμερικανικό Τύπο, που σατιρίζει την οικονο-μική αφερεγγυότητα της Ευρώπης απέναντι στις ΗΠΑ Οι περισσότε-ρες ευρωπαϊκές χώρες αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν τα οικονο-μικά προβλήματα, τα οποία προκαλούσαν κοινωνικές εντάσεις στο εσωτερικό και έπλητταν το γόητρο τους στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις. Αντιθέτως οι ΗΠΑ πέτυχαν με μία σειρά μέτρων, βασισμέ-νων στον κρατικό παρεμβατισμό, τη μείωση της ανεργίας και την οικονομική τους ανάκαμψη.

α υ τ ό ν σ τ α θ ε ρ ο π ο ί η σ ε τ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς κ α ι ά ν ο ι ξ ε τ ο ν δ ρ ό μ ο γ ι α τ η ρ α γ δ α ί α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η τ ω ν Η Π Α . Π α ρ ά λ λ η λ α , σ τ ο ν δ ι π λ ω μ α -τ ι κ ό τ ο μ έ α , α φ ε ν ό ς β ε λ τ ί ω σ ε τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς τ η ς χ ώ -ρ α ς τ ο υ μ ε τ α κ ρ ά τ η τ η ς Κ ε ν τ ρ ι κ ή ς κ α ι τ η ς Ν ό -τ ι α ς Α μ ε ρ ι κ ή ς , ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ς , α ν τ ί τ η ς α υ τ α ρ χ ι -κ ή ς , π ο λ ι τ ι κ ή « κ α λ ή ς θ έ λ η σ η ς » , κ α ι α φ ε τ έ ρ ο υ , δ ι α β λ έ π ο ν τ α ς ν ω ρ ί ς τ ο ν κ ί ν δ υ ν ο τ η ς ε π ι κ ρ ά τ η -σ η ς τ ω ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , κ α τ α π ο λ έ μ η -σ ε τ η ν ψ υ χ ο λ ο γ ί α τ ο υ « α π ο μ ο ν ω τ ι σ μ ο ύ » κ α ι τ η ς ουδετεροφιλίας π ο υ δ ι α κ α τ ε ί χ ε τ η ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ η ς α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ς κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς .

Ο ιαπωνικός επεκτατ ισμός . Σ τ ο ν α ν τ ί π ο δ α , η Ιαπω-ν ία , υ π ό κ α θ ε σ τ ώ ς σ τ ρ α τ ο κ ρ α τ ι κ ό * , ε φ ά ρ μ ο σ ε κ α τ ά τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 3 0 π ο λ ι τ ι κ ή ά κ ρ α τ ο υ ε π ε κ τ α τ ι σ μ ο ύ α π έ ν α ν τ ι σ τ ο υ ς η π ε ι ρ ω τ ι κ ο ύ ς γ ε ί -τ ο ν έ ς τ η ς . Μ ε τ ά τ η ν Κ ο ρ έ α κ α ι τ η Μ α ν τ ζ ο υ ρ ί α ε ι σ έ β α λ ε , τ ο 1 9 3 7 , κ α ι κ α τ έ λ α β ε τ η ν α ν α τ ο λ ι κ ή Κ ίνα , ε ν ώ σ τ ρ ά φ η κ ε κ α ι π ρ ο ς τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή ς Α σ ί α ς - π ρ ω τ α ρ χ ι κ ά σ τ η ν Ι ν δ ο -κ ίνα , α π ό τ ο 1 9 4 0 . Η μ ο ι ρ α ί α κ ά μ ψ η , κ α τ ά τ η χ ρ ο ν ι κ ή α υ τ ή π ε ρ ί ο δ ο , τ η ς ι σ χ ύ ο ς τ ω ν α π ο ι κ ι α -κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν θ α π ρ ο σ δ ώ σ ε ι α ρ χ ι κ ά σ τ η ν ε κ σ τ ρ α τ ε ί α τ ω ν Ι α π ώ ν ω ν π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο « α π ε -λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ό » . Σ ύ ν τ ο μ α ό μ ω ς θ α α π ο κ α λ υ π τ ό -τ α ν ο β ί α ι ο ς χ α ρ α κ τ ή ρ α ς τ η ς ι α π ω ν ι κ ή ς ε π έ κ τ α -σ η ς , η σ τ υ γ ν ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η , α κ ό μ η κ α ι η ε π ι β ο λ ή κ α τ α ν α γ κ α σ τ ι κ ή ς ε ρ γ α σ ί α ς σ τ ο υ ς ν τ ό π ι ο υ ς γ ι α τ η ν ε κ τ έ λ ε σ η δ η μ ό σ ι ω ν έ ρ γ ω ν σ τ ρ α τ η γ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς .

Ερωτήσεις 1. Ν α περιγράψετε: α) την κατάσταση των αποικιών και β) τη δ ιεθνή θέση της Ιαπωνίας κατά τον Μ ε σ ο π ό λ ε μ ο . 2 . Σ ε τι συνίστατο η πολιτική του « N e w Deal»; Ποιος ήταν ο εισηγητής της; 3 . Σχολιάστε τον τρόπο με τον οποίο απεικονίζεται η Ευρώπη («Mrs Trubble»: η κυ-ρία μπελάς) στην αμερικανική γ ελο ιογραφ ία . Μπορε ί τε να ε ξηγήσετε τους λ ό γ ο υ ς ;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ E' Ο Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η έκρηξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου αποτέλεσε απόρροια της εκβιαστικής τακτικής που άσκησε η ναζιστική Γερμανία απέναντι στις συμμαχικές κυβερ-νήσεις, οι οποίες φάνηκαν ενδοτικές, προκειμένου να διατηρηθεί η ειρήνη.

Κατά την πρώτη φάση του πολέμου τα γερμανικά στρατεύματα σημείω-σαν αλλεπάλληλες νίκες και επεξέτειναν τον έλεγχο της ναζιστικής Γερμα-νίας απ' άκρου εις άκρον της ηπειρωτικής Ευρώπης. Οι στρατιωτικές επι-χειρήσεις θα σημειώσουν εντούτοις νέα τροπή μετά τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, τον Ιούνιο του 1941, και την αιφνιδιαστική ιαπωνική επίθεση κατά του Περλ Χάρμπορ, τον Δεκέμβριο, οπότε και θα οδηγηθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες στον πολεμικό αγώνα. Η συμμαχική αντεπίθεση θα οδηγήσει, μετά το 1943, στην κάμψη της Γερμανίας και, τελικά, στη συνθη-κολόγησή της, τον Μάιο του 1945. Τον Σεπτέμβριο θα ακολουθήσει η συν-θηκολόγηση της Ιαπωνίας, αφού όμως προηγηθεί η ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Οι Έλληνες θα μετάσχουν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποκρούοντας αρχικά την ιταλική επίθεση, η οποία εκδηλώθηκε απρόκλητα στις 28 Οκτω-βρίου 1940, και σημειώνοντας εντυπωσιακές νίκες κατά των εισβολέων και σ' αυτή την Αλβανία, έως την άνοιξη του 1941. Στη συνέχεια θα αγωνιστούν σθεναρά και κατά των Γερμανών, όταν οι τελευταίοι, ως σύμμαχοι των Ιτα-λών, τους επιτεθούν τον Απρίλιο του 1941. Ύστερα εξάλλου από την ανα-πόφευκτη επικράτηση των συνασπισμένων δυνάμεων του Άξονα θα εξακο-λουθήσουν τον ένοπλο αγώνα συμμετέχοντας στα πολεμικά μέτωπα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής και κυρίως διεξάγοντας αντιστασιακό αγώνα στο ελληνικό έδαφος κατά των κατακτητών, έως την απελευθέρωση της χώρας, τον Οκτώβριο του 1944.

Μετά τη λήξη του πολέμου οι κύριοι ένοχοι για τα εγκλήματα που διαπρά-χθηκαν κατά της ανθρωπότητας θα τιμωρηθούν υποδειγματικά. Μεταξύ όμως των ίδιων των Συμμάχων θα εκδηλωθούν έντονες ιδεολογικοπολιτικές διαφορές, οι οποίες και θα καταστούν εμφαντικότερες στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Το αντίτιμο της διαίρεσης θα είναι βαρύ για την Ελλά-δα, όπου, κατ' επέκταση, θα εκδηλωθεί εμφύλια σύρραξη, ενώ παράλληλα οι εθνικές διεκδικήσεις θα ικανοποιηθούν με την ενσωμάτωση μόνο της Δωδεκανήσου.

1. Π Ρ Ο Σ Ν Ε Α Ε Ν Ο Π Λ Η Α Ν Α Μ Ε Τ Ρ Η Σ Η

Δ ι α τ ά ρ α ξ η της ισορροπίας τ ω ν δυνάμεων στην Ευρώπη. Η π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τ η ν κ ή ρ υ ξ η τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ σ υ ν δ έ ε τ α ι ά ρ ρ η κ τ α με τ η σ τ α θ ε ρ ή εμ -μονή τ η ς χ ι τλερ ικής Γ ε ρ μ α ν ί α ς να επιβάλε ι τ η θ έ λ η σ ή τ η ς σε β ά ρ ο ς τ η ς δ ιε -θ ν ο ύ ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς και τ η ς ισορροπίας των δ υ ν ά μ ε ω ν στην Ευρώπη. Η πρα-ξ ικοπηματ ική επαναστρατ ικοποίηση τ η ς Ρηνανίας, τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1936, υ π ή ρ ξ ε τ ο πρώτο βήμα· τ α υ τ ό χ ρ ο ν α ό μ ω ς α π ο τ έ λ ε σ ε μέσο δοκ ιμασ ίας τ ο υ β α θ μ ο ύ α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό τ η τ α ς τ ω ν δυτ ικών Σ υ μ μ ά χ ω ν - Ά γ γ λ ω ν και Γ ά λ λ ω ν -έναντ ι τ η ς ν έ α ς πολιτ ικής τ ο υ Βερολίνου . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε , στ ις 11 Μ α ρ τ ί ο υ 1938 , η ε ν σ ω μ ά τ ω σ η τ η ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς στο Τρίτο Ράιχ, ως αποτέ -λ ε σ μ α εκβιαστ ικών ε ν ε ρ γ ε ι ώ ν τ ο υ Βερολ ίνου , ο δ ι α μ ε λ ι σ μ ό ς τ η ς Τ σ ε χ ο σ λ ο -βακ ίας μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ε τών 1938 και 1939 και, τ ελ ικά , η π ρ ο σ ά ρ τ η σ η στη Γερ-μανία τ η ς Μ ο ρ α β ί α ς και τ η ς Βοημ ίας .

Πάμπλο Πικάσο (Pablo Picasso, 1881-1973), «Γκουέρνικα», 1937, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη. Στις 26 Απριλίου 1937 150 γερμανικά αεροπλάνα που έστειλε ο Χίτλερ, για να Βοηθήσουν τον πραξικοπηματία Φράνκο κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφύλιου πολέμου (1936-1939), Βομβάρδισαν επί τρεις ώρες ανηλεώς την πόλη Γκουέρνικα. Από το γεγονός αυτό εμπνεύστηκε ο Πικάσο ένα από τα γνωστότερα και σημαντικότερα έργα του.

Ο ι δ ρ α μ α τ ι κ έ ς α υ τ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς σ υ ν τ ε λ έ σ τ η κ α ν χ ω ρ ί ς ν α α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ά η γ α λ λ ι κ ή ή η β ρ ε τ α ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η . Ο ι π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ί τ ω ν δ ύ ο σ υ μ μ α χ ι κ ώ ν χ ω ρ ώ ν , Νταλαντιέ κα ι Τσάμπερλαιν, έ χ ο ν τ α ς υ ι ο θ ε τ ή -σε ι τ η ν πολιτ ική τ ο υ «κατευνασμού» (appeasement)* απέναντ ι σ τ ο ν αντ ίπα-λο , θ α α π ο δ ε χ τ ο ύ ν , μ ά λ ι σ τ α , στ ις 2 9 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1938 , κ α τ ά τ η ν τ ε τ ρ α -μ ε ρ ή Συνδιάσκεψη του Μονάχου (Μ. Β ρ ε τ α ν ί α , Γαλλ ία , Ι ταλ ία , Γ ε ρ μ α ν ί α ) , τ η ν α π α ί τ η σ η τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ ν α π ρ ο σ α ρ τ ή σ ε ι τ α ε δ ά φ η τ η ς Τ σ ε χ ο σ λ ο β α κ ί α ς

Ο Μουσολίνι «βαφτίζει» Άξονα τη συμμαχία Βερο-λίνου-Ρώμης (1936) «Αυτή η κατακόρυφη γραμμή ανάμεσα στη Ρώμη και το Βερολίνο δεν είναι διαχωρι-στική αλλά μάλλον ένας Άξονας γύρω από τον οποίο όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, εμπνεόμενα από τη θέληση για συνεργασία και ειρήνη, μπορούν επίσης να συνερ-γαστούν [...]. Με τη συμφω-νία της 11ης Ιουλίου εξαλεί-φθηκε οποιοδήποτε στοιχείο διαφωνίας μεταξύ Ρώμης και Βερολίνου». Μπενίτο Μουσολίνι, ομιλία στο Μιλάνο την 1η Νοεμβρίου 1936, στο M.G. Cohen and J. Major, History in Quotations, Cassel, London 2004, α 819:8.

Με τη Συμφωνία του Μονάχου (30 Σεπτεμβρίου 1938) η Γερμανία προσάρτησε τη Σουδητία, περιοχή της Τσεχοσλοβακίας με ισχυρή πληθυσμιακή παρουσία του γερμανικού στοιχείου. Στη συμφωνία συμ-μετείχαν η Γερμανία, η Ιταλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, ενώ από τις διαβουλεύσεις αποκλείστη-κε η ΕΣΣΔ. Η συμφωνία υπήρξε επιτυχία του Αξονα και αύξησε το γόητρο του Χίτλερ, που διεύρυνε τα γερμανικά σύνορα, και του Μουσολίνι, ο οποίος ανέλαβε ρόλο διαμεσολαβητή. Στην Αγγλία η Συμφωνία χαιρετίστηκε ως διπλωματική επιτυχία που διασφάλιζε την ειρήνη.

π ο υ κ α τ ο ι κ ο ύ ν τ α ν σ τ η ν π λ ε ι ο ν ό τ η τ ά τ ο υ ς α π ό τ ο υ ς Σ ο υ δ ή τ ε ς * - γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς . Ε ξ α -σ φ α λ ί σ τ η κ ε «η ειρήνη για εκατό χρόνια», δ ή λ ω ν ε ο Ά γ γ λ ο ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς , π ι σ τ ε ύ ο ν τ α ς ότ ι , κ α ι ύ σ τ ε ρ α α π ό α υ τ ή τ η ν υ π ο χ ώ ρ η σ η , ε ί χ α ν ι κ α ν ο -π ο ι η θ ε ί ό λ ε ς ο ι α ξ ι ώ σ ε ι ς τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ . Ό τ α ν ό μ ω ς σ τ ι ς 15 Μ α ρ τ ί ο υ 1 9 3 9 ο Χ ί τ λ ε ρ , κ α τ α π α τ ώ ν τ α ς τ ι ς υ π ο σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ , κ α τ α λ ύ σ ε ι π ρ α ξ ι κ ο π η μ α τ ι κ ά τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς Τ σ ε χ ο σ λ ο β α -κ ί α ς , ο Τ σ ά μ π ε ρ λ α ι ν θ α δ η λ ώ σ ε ι ό τ ι κ ά θ ε π α ρ α -π έ ρ α δ ι α π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η μ ε τ ο ν Χ ί τ λ ε ρ ε ί ν α ι «αδύ-νατη». Η έ κ ρ η ξ η τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ή τ α ν π λ έ ο ν ε γ γ ύ ς .

Ο Χ ί τ λ ε ρ γ ν ώ ρ ι ζ ε α σ φ α λ ώ ς ό τ ι ο ι ε κ β ι α σ τ ι κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι έ ς τ ο υ ή τ α ν δ υ ν α τ ό ν ν α ο δ η γ ή σ ο υ ν σ ε γ ε ν ι κ ε υ μ έ ν ο π ό λ ε μ ο . Έ κ ρ ι ν ε ό μ ω ς α ν α γ κ α ί α τ η ν α ν ά λ η ψ η τ ω ν π ρ ω τ ο β ο υ λ ι ώ ν α υ τ ώ ν , π ρ ο τ ο ύ ο ι δ υ τ ι κ ο ί Σ ύ μ μ α χ ο ι ε π α ν ο π λ ι σ τ ο ύ ν , ώ σ τ ε , α ν ε κ ρ α γ ε ί π ό λ ε μ ο ς , ν α έ χ ε ι τ η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή υ π ε ρ ο -χ ή . Μ ε α υ τ ή τ η σ κ έ ψ η δ ε θ α δ ι σ τ ά σ ε ι ν α π ρ ο β ά -λ ε ι ν έ ε ς ε δ α φ ι κ έ ς δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ι ς . Ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α , σ τ ρ ά φ η κ ε τ η φ ο ρ ά α υ τ ή π ρ ο ς τ η ν Π ο λ ω ν ί α , ζ η -τ ώ ν τ α ς ν α π ρ ο σ α ρ τ ή σ ε ι τ η ν « ε λ ε ύ θ ε ρ η πόλη» τ ο υ Ντάντσιχ, κ α τ ο ι κ η μ έ ν η α π ό π λ ε ι ο ν ό τ η τ α γ ε ρ -μ α ν ι κ ή , κ α θ ώ ς κ α ι τ ο δ ι κ α ί ω μ α δ ι έ λ ε υ σ η ς μ έ σ ω τ ο υ π ο λ ω ν ι κ ο ύ «διαδρόμου». Η π ο λ ω ν ι κ ή κ υ β έ ρ -ν η σ η θ α α ρ ν η θ ε ί κ ά θ ε δ ι α π ρ α γ μ ά τ ε υ σ η επί τ ο υ θ έ μ α τ ο ς α υ τ ο ύ κ α ι ο ι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς τ η ς Γ α λ λ ί α ς κ α ι τ η ς Μ . Β ρ ε τ α ν ί α ς , π α ρ ά τ η ν έ κ δ η λ η ε π ι θ υ μ ί α τ ο υ ς ν α α π ο φ ύ γ ο υ ν τ η ν π ο λ ε μ ι κ ή ε μ π λ ο κ ή , θ α τ η ς σ υ μ π α ρ α σ τ α θ ο ύ ν σ τ α θ ε ρ ά . Υ π έ ρ τ η ς α ν α -ζ ή τ η σ η ς σ υ μ β ι β α σ τ ι κ ή ς λ ύ σ η ς , ώ σ τ ε ν α α π ο -φ ε υ χ θ ε ί η κ ή ρ υ ξ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , θ α τ α χ θ ε ί κ α ι η κ υ ρ ι ό τ ε ρ η σ ύ μ μ α χ ο ς τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η , η φ α σ ι σ τ ι κ ή Ι τ α λ ί α . Ο Γ ε ρ μ α ν ό ς ό μ ω ς δ ι κ τ ά τ ο -ρ α ς ε ν έ μ ε ι ν ε , α ν υ π ο χ ώ ρ η τ α , σ τ ι ς θ έ σ ε ι ς τ ο υ . Ε ν ι σ χ ύ θ η κ ε ε ξ ά λ λ ο υ σ τ η ν ε π ι λ ο γ ή τ ο υ υ π έ ρ τ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α ι α π ό τ η ν υ π ο γ ρ α φ ή , σ τ ι ς 2 4 Α υ γ ο ύ -σ τ ο υ 1 9 3 9 , τ η ς Σ υ ν θ ή κ η ς μ η Ε π ί θ ε σ η ς μ ε τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η (Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ), η ο π ο ί α σ υ ν ο δ ε υ ό τ α ν κ α ι α π ό μ υ σ τ ι κ ό π ρ ω τ ό -κ ο λ λ ο μ ε α ν α φ ο ρ ά σ τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο δ ι α μ ε λ ι σ μ ο ύ τ η ς Π ο λ ω ν ί α ς .

Η εισβολή στην Πολωνία και η έναρξη του π ο λ έ μ ο υ . Τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α ε ι σ έ β α λ α ν σ τ η ν Π ο λ ω ν ί α τ α χ α ρ ά μ α τ α τ η ς 1 η ς Σ ε π τ ε μ -β ρ ί ο υ 1 9 3 9 . Τ η ν ί δ ι α ώ ρ α η π ο λ ω ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η -σ η ε π ι ζ η τ ο ύ σ ε τ η β ο ή θ ε ι α τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ η ς , Γ ά λ λ ω ν κ α ι Β ρ ε τ α ν ώ ν . Σ τ ι ς 3 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ ο ι τ ε λ ε υ τ α ί ο ι α π α ί τ η σ α ν μ ε τ ε λ ε σ ί γ ρ α φ ο ν α α π ο -σ υ ρ θ ο ύ ν τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α α π ό τ η ν Π ο λ ω ν ί α κ α ι , μ ε τ ά τ η ν α π ό ρ ρ ι ψ ή τ ο υ , κ ή ρ υ ξ α ν , α υ θ η μ ε ρ ό ν , τ ο ν π ό λ ε μ ο σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α .

Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα: Μια μαρτυρία για τη φρίκη του πολέμου «Οι περισσότεροι από τους δρόμους της Γκουέρνικα άρχιζαν ή τελείωναν στην πλατεία. Ήταν αδύνατο να περπατήσεις σε πολ-λούς από αυτούς, γιατί οι τοίχοι φλέγονταν. Τα χαλάσματα είχαν γίνει λόφοι [...]. Πήγα στο πίσω μέρος της πλατείας ανάμεσα σε επιζώντες. Είχαν όλοι την ίδια ιστορία να διηγηθούν: αεροπλά-να, σφαίρες, βόμβες, φωτιά. Μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες, όταν η αποτρόπαια ιστορία μαθεύτηκε σε όλο τον κόσμο, ο Φράνκο κατηγορούσε τους τρομαγμένους, άστεγους ανθρώπους ως ψεύτες. Ειδικοί Βρετανοί "εμπειρογνώμονες" κλήθηκαν να έλθουν στη Γκουέρνικα, όταν η οσμή από καμένη ανθρώπινη σάρκα είχε αντικατασταθεί από πετρέλαιο που έχυσαν ανάμεσα στα ερείπια οι άνθρωποι του Φράνκο, και να εκδώσουν πομπώδη πορίσματα: "Στην Γκουέρνικα έβαλαν φωτιά επίτηδες οι Κόκκι-νοι"». (Σημείωση: Μόνο το 1999 αποδέχθηκε επίσημα η ισπανική κυβέρνηση ότι ο Φράνκο ψευδόταν σχετικά με την Γκουέρνικα). Noel Monks, «The bombing of Guernica, 1937» στο συλλογικό J. Carey (ed ), The Faber Book of Reportage, 1986, σ. 521. Απόσπασμα από ομιλία του Χίτλερ στο Αθλητικό Μέγαρο του Βε-ρολίνου, 26 Σεπτεμβρίου 1938 «Ενώπιον μας τίθεται το τελευταίο πρόβλημα που μπορεί να επι-λυθεί και θα επιλυθεί. Είναι η τελευταία εδαφική διεκδίκηση που έχω στην Ευρώπη, αλλά είναι μια διεκδίκηση στην οποία θα επιμείνω και την οποία, θεού θέλοντος, θα επιτύχω [.. .]. Σχετι-κά με το ζήτημα των Σουδητών Γερμανών (:εννοεί τους Γερμα-νούς της Τσεχοσλοβακίας), η υπομονή μου τελείωσε πια! Έκανα στον κύριο Μπένες (:τον πρόεδρο της Τσεχοσλοβακίας) μια προ-σφορά που δε συνίσταται σε τίποτε άλλο παρά στην εκπλήρωση της υπόσχεσης που ο ίδιος έδωσε. Η απόφαση τώρα βρίσκεται στα χέρια του. Ειρήνη ή Πόλεμος! Ή θα δεχθεί αυτή την προσφο-ρά και θα δώσει επιτέλους την ελευθερία τους στους Γερμανούς ή θα πάμε και θα πάρουμε μόνοι μας αυτή την ελευθερία». History in Quotations, όπ.π., σ. 824:10. Ο Άγγλος πρωθυπουργός, Νέβιλ Τσάμπερλαιν, υπέρμαχος της Συμφωνίας του Μονάχου «Τι τρομερό, εξωπραγματικό, απίστευτο είναι ότι θα πρέπει εδώ να σκάψουμε χαρακώματα και να φορέσουμε αντιασφυξιο-γόνες μάσκες, για μια διένεξη σε μακρινή χώρα ανάμεσα σε λαούς που δε γνωρίζουμε [...]». Από ομιλία του στο BBC, που δημοσιεύθηκε στους «Times» την 28η Σεπτεμβρίου 1938. Δύο μέρες αργότερα ο Τσάμπερλαιν πέταξε στο Μόναχο για τη διάσκεψη με τους Νταλαντιέ, Χίτλερ και Μουσολίνι. Οι αντίπαλοι του τον κατηγόρησαν ότι προσπα-θούσε με τα χαρακώματα και τις μάσκες να πανικοβάλει τον αγγλικό λαό και να τον πείσει να αποδεχθεί την πολιτική κατευ-νασμού που ακολουθούσε. Αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας ο Τσάμπερλαιν έγι-νε, την 1η Οκτωβρίου, δεκτός με ενθουσιασμό από τους οπα-δούς του, τους οποίους χαιρέτησε από την πρωθυπουργική κατοικία στο Λονδίνο με τα ακόλουθα λόγια: «Καλοί μου φίλοι, είναι η δεύτερη φορά στην ιστορία μας που έφθασε από τη Γερμανία στην Ντάουνινγκ Στριτ (: διεύθυνση της πρωθυπουργικής κατοικίας στο Λονδίνο) τιμητική ειρήνη. Πιστεύω ότι είναι η ειρήνη της γενιάς μας. Σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου και σας συνιστώ να πάτε στα σπίτια σας και να κοιμηθείτε ήσυχοι στα κρεβάτια σας». Με τη φράση «δεύτερη φορά» υπονοεί ο Τσάμπερλαιν την επι-στροφή του Ντισραέλι από το Συνέδριο του Βερολίνου το 1878. Ανάλογος ήταν και ο ενθουσιασμός των Γάλλων, όταν υποδέ-χτηκαν στο Παρίσι, μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Μο-νάχου, τον δικό τους ηγέτη, Νταλαντιέ.

Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, επικαλούμενη συνοριακά επεισόδια και την καταπίεση της γερμανικής μειονότητας στη χώρα αυτή. Η Γερμανία αξίωνε την προσάρτηση του Ντάντσιχ και την κατασκευή ελεύθερου ενδιάμεσου διαδρόμου.

Αγόρευση του Τσόρτσιλ στο Κοινοβούλιο κατά της υπο-γραφής της Συμφωνίας του Μονάχου «Δεν αδικώ τον νομοταγή, γενναίο λαό μας [...] το φυ-σικό, αυθόρμητο ξέσπασμα χαράς και ανακούφισης, μό-λις έμαθε ότι γλίτωσε προς το παρόν από τη σκληρή δοκιμασία· αλλά πρέπει να γνωρίζουν την αλήθεια. Πρέπει να ξέρουν ότι υπήρ-ξε μεγάλη αμέλεια και ανε-πάρκεια στην άμυνά μας. Πρέπει να ξέρουν ότι υπο-στήκαμε ήττα χωρίς πόλεμο, οι συνέπειες της οποίας θα μας συντροφεύουν στον δρόμο μας. Πρέπει να γνω-ρίζουν ότι διαβήκαμε ένα φοβερό ορόσημο στην ιστο-ρία μας, όταν όλη η ισορρο-πία της Ευρώπης κλονί-στηκε, και οι φοβεροί λόγοι έχουν προς το παρόν διατυ-πωθεί κατά των δυτικών δημοκρατιών: "Ζυγιστήκατε και βρεθήκατε λειψοί"». Ουίνστον Τσόρτσιλ, Βουλή των Κοινοτήτων, 5 Οκτω-βρίου 1938. Β. MacArthur (ed.), The Penguin Book of Twentieth Century Speeches, 1992, a. 175. Η τελευταία εντός εισαγω-γικών φράση είναι από την Παλαιά Διαθήκη, Δανιήλ 5:25.

Προπαγανδιστικές αφίσες της περιόδου του Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο ρωσικός λαός αντιστέκεται στους Γερμανούς, που εδώ απεικονίζονται με τη μορφή δαιμονικού πιθήκου.

Αφίσα των Συμμάχων στην οποία ο Χίτλερ με τον Μουσο-λίνι συνομιλούν: «θέλαμε μια θέση στον ήλιο και την κατα-κτήσαμε».

Ερωτήσεις 1. Λέγεται ότι, όταν ένας αξ ιωματ ικός της Γκεστάπο που επισκέφτηκε το ατελιέ του Πικάσο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου τον ρώτησε, δε ίχνοντάς του τον καμβά όπου ε ίχε ζ ω γ ρ α φ ί σ ε ι την «Γκουέρνικα», «Εσείς το κάνατε αυτό;», ο καλ-λιτέχνης τού απάντησε: «Όχι, εσε ίς το κάνατε». Να σχολιάσετε την απάντηση και να συζητήσετε τον συμβολ ισμό που έχε ι αποκτήσει το ζ ω γ ρ α φ ι κ ό αυτό έ ρ γ ο για τα δεινά του πολέμου. 2 . Πού πιστεύετε ότι βάσιζε την α ισιοδοξ ία του ο Τσάμπερλαιν μετά την υπογραφή της συμφωνίας στη Συνδιάσκεψη του Μονάχου ; 3 . Να αξ ιολογήσετε μέσα από τις σχετ ικές πηγές τη γερμανική επιθετικότητα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο .

Ό τ α ν κ η ρ ύ χ τ η κ ε ο Α ' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς , ο ι λ α ο ί α γ ν ο ο ύ σ α ν τ η ν έ κ τ α σ η κ α ι τ η δ ι ά ρ -κ ε ι α π ο υ θ α ή τ α ν δ υ -ν α τ ό ν ν α έ χ ε ι η έ ν ο -π λ η δ ι α μ ά χ η κ α ι υ π ο -τ ι μ ο ύ σ α ν , π ι θ α ν ώ ς , τ ι ς ο λ έ θ ρ ι ε ς σ υ ν έ π ε ι έ ς τ ο υ . Ό τ α ν ό μ ω ς ξ έ σ π α σ ε ο Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς Π ό λ ε -μ ο ς , ο ι ίδ ιο ι λ α ο ί ε ί χ α ν ε π ί γ ν ω σ η ό τ ι τ ο κ ό -σ τ ο ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ θ α ή τ α ν β α ρ ύ . Ε ί ν α ι μ ά λ ι -σ τ α ε ύ λ ο γ ο ν α υ π ο τ ε -θ ε ί ό τ ι , α ν δ ε ν ε ί χ ε ε κ δ η λ ω θ ε ί η ά τ ε γ κ τ η ε π ι θ ε τ ι κ ή β ο ύ λ η σ η τ η ς χ ι τ λ ε ρ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , ο ι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς τ η ς δ η -μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , υ π ό τ η ν ε π ί δ ρ α σ η κ α ι τ η ς κ ο ι ν ή ς γ ν ώ μ η ς , θ α ε ί χ α ν α π ο φ ύ γ ε ι τ η ν π ρ ο σ φ υ γ ή σ ε ν έ ο γ ε ν ι -κ ε υ μ έ ν ο π ό λ ε μ ο κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α μ ί α ς κ α ι μ ό ν ο τ ρ ι α κ ο ν τ α ε τ ί α ς . Ο ι λ α ο ί ω σ τ ό σ ο ε π έ -δ ε ι ξ α ν , μ ε τ ά τ η ν κ ή ρ υ -ξ ή τ ο υ , α ν τ ο χ ή κα ι μ α -χ η τ ι κ ό τ η τ α , γ ι α ν α υ π ε -ρ α σ π ί σ ο υ ν α γ α θ ά κ α ι α ξ ί ε ς α ν ε κ τ ί μ η τ ε ς γ ι α τ η ν ύ π α ρ ξ ή τ ο υ ς ω ς ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν π ο λ ι τ ώ ν κ α ι α ν θ ρ ώ π ω ν .

2. Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1939-1942)

Η επέκταση της χιτλερικής Γερμανίας στη Δυτική Ευρώπη. Η έκρηξη του π ο λ έ μ ο υ , την 1η Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1939, α π ο κ ά λ υ ψ ε τ η ν έ α τακτ ική τ ο υ «αστρα-πιαίου πολέμου» (Blitzkrieg)* που ε ισήγαγε ο Χίτλερ, αξιοποιώντας τ ις μονάδες τ ω ν βαρέων, α λ λ ά και τ α υ τ ό χ ρ ο ν α ευέλ ικτων τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ω ν . Η Πολωνία κ α τ α λ ή φ θ η κ ε από τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α σε δ ι ά σ τ η μ α ελάχ ιστων ε β δ ο -μάδων. Σ υ γ χ ρ ό ν ω ς ε ι σ έ β α λ α ν από τ α ανατολ ικά σ ύ ν ο ρ ά τ η ς και οι Σοβ ιε -τ ικοί , δ ι α ν έ μ ο ν τ α ς από κοινού με τ η ναζ ιστ ική Γ ε ρ μ α ν ί α τ α ε δ ά φ η τ η ς .

Σ τ ο δυτ ικό μέτωπο οι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς δ ε ν ή τ α ν ε ξ ί σ ο υ ρ α γ δ α ί ε ς . Ο ι Γάλλο ι ανέ -μεναν επί οκτώ μήνες π ε ρ ι χ α ρ α κ ω μ έ ν ο ι στη «γραμμή Μαζινό» - κ α τ ά μ ή κ ο ς τ ω ν γ α λ λ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν συνόρων. Α λ λ ά και γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α , στο δ ι ά σ τ η μ α αυτό , ο Χ ί τ λ ε ρ δεν ε π ε ξ έ τ ε ι ν ε τ η ν κυρ ιαρχ ία τ ο υ στην Ευρώπη π α ρ ά μόνο π ρ ο ς β ο ρ ρ ά , κ α τ α λ α μ β ά ν ο ν τ α ς χωρίς δυσκολ ία , τ ο ν Απρίλιο τ ο υ 1940, τ η Δαν ία και τ η Νορβηγ ία . Στ ις 10 Μ α ΐ ο υ ό μ ω ς ε ι σ έ β α λ ε α ιφνιδ ιαστ ικά στην Ο λ λ α ν -δ ία και στο Βέλγιο. Π ε ρ ι κ υ κ λ ω μ έ ν α τ α σ υ μ μ α χ ι κ ά α γ ή μ α τ α στο λ ιμάνι τ η ς Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ς , θ α επιβιβαστούν σ τ α πλοία, με βαρ ιές απώλειες γ ια την Αγγλ ία

Χάρτης της επέκτασης του πολέμου στην Ευρώπη έως τον Νοέμβριο του 1942. Στο διάστημα αυτό η Γερμανία κατάφερε να κυριαρχήσει στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, ενώ η Ιταλία επεξέτεινε την κυριαρχία της στη λεκάνη της Μεσογείου. Τον Ιούνιο του 1941 άρχισε η μεγάλη επίθεση στη Σοβιετική Ένωση (σχέδιο Μπαρμπαρόσα). Μετά από μια σειρά στρατιωτικών επιτυχιών η επίθεση στο ανατολικό μέτωπο κατέληξε σε συντριπτική ήττα των Γερμανών στο Στάλινγκραντ (Φεβρουάριος 1943).

(28 Μ α ΐ ο υ - 3 Ιουνίου 1940) . Ο ι Γερμανο ί , ε ι σ β ά λ λ ο ν τ α ς πλέον μέσω Βελ-γ ί ο υ στο γαλλ ικό έ δ α φ ο ς , θ α κ α τ α λ ά β ο υ ν τ ο Παρίσ ι στις 14 Ιουνίου. Σ τ ι ς 10 Ιουνίου ε ξ ά λ λ ο υ ο Μουσολ ίν ι ε ίχε και α υ τ ό ς κ η ρ ύ ξ ε ι τον πόλεμο κ α τ ά τ η ς Γαλλ ίας , προσβλέποντας στην π ρ ο σ ά ρ τ η σ η από την Ιταλία τ μ ή μ α τ ο ς τ ω ν ε δ α φ ώ ν τ η ς .

Η κ α τ ά λ η ψ η θ α προκαλέσε ι τ η δ ια ίρεση και, ακόμη, τ η διάσπαση τ ο υ εσω-τ ε ρ ι κ ο ύ μετώπου στη Γαλλία. Ο σ τ ρ α τ ά ρ χ η ς Πεταίν, ή ρ ω α ς τ ο υ Α' Π α γ κ ό -σμιου Π ο λ έ μ ο υ , α ν α λ α μ β ά ν ο ν τ α ς υπό σ υ ν θ ή κ ε ς δ ρ α μ α τ ι κ έ ς τ η ν π ρ ω θ υ -πουργ ία , θ α σ υ ν ο μ ο λ ο γ ή σ ε ι στ ις 2 2 Ιουνίου ανακωχή με τ ο υ ς ν ικητές . Έ κ τ ο τ ε η ηπειρωτική Γαλλ ία χ ω ρ ι ζ ό τ α ν σ ε δ ύ ο ζώνες: τ η βόρε ια , υπό κατο -χικό κ α θ ε σ τ ώ ς , και τ η νότια, με π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ ο Β ισύ* , υπό τ η ν έ μ μ ε σ η διοί-κηση τ ω ν κατακτητών, μέσω μ ιας υ π ο τ ε λ ο ύ ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς . Ή δ η όμως , στις 18 Ιουνίου, ο σ τ ρ α τ η γ ό ς Κάρολος Ντε Γκολ, υ φ υ π ο υ ρ γ ό ς π ο λ έ μ ο υ έ ω ς τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ε ι σ β ο λ ή σ τ η Γαλλία , ε ίχε απευθύνε ι μ ή ν υ μ α από τ ο Λονδίνο κ η ρ ύ σ σ ο ν τ α ς τ η συνέχ ιση μέχρ ις εσχάτων τ ο υ α γ ώ ν α κ α τ ά τ ω ν κ α τ α κ τ η τ ώ ν ναζί. Η μάχη τ η ς Α γ γ λ ί α ς * . Μ ε τ ά τ η ν ε π έ κ τ α σ η τ η ς χ ι τλερ ικής Γ ε ρ μ α ν ί α ς και τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ η ς απ' ά κ ρ ο υ ε ι ς ά κ ρ ο ν τ η ς ηπειρωτικής Ευρώπης - έ ω ς τ α Π υ ρ η ν α ί α και τ ο νοτ ιοανατολ ικό ά κ ρ ο τ ω ν Β α λ κ α ν ί ω ν - μόνη ε μ π ό λ ε μ η αντί -παλος τ ο υ Ά ξ ο ν α ε ίχε απομείνε ι η Μ. Β ρ ε τ α ν ί α (πριν από την πολεμ ική έ ξ ο -δ ο και τ η ς Ελλάδας ) . Ο ν έ ο ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς , Ο υ ί ν σ τ ο ν Τ σ ό ρ τ σ ι λ , δ ιακή-ρ υ ξ ε τ η ν α π ό φ α σ ή τ ο υ να μην υποκύψε ι σ τ η ναζιστική λαίλαπα. Π ρ ά γ μ α τ ι , κ α τ ά τ η «μάχη της Αγγλίας», που θ α δ ι ε ξ α χ θ ε ί από τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο έ ω ς τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1940, ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί θ α επικρατήσουν: τ ό σ ο οι πιλότοι τ η ς Βασιλ ικής Α ε ρ ο π ο ρ ί α ς (RAF) ό σ ο και ο β ρ ε τ α ν ι κ ό ς λ α ό ς στο σύνολο τ ο υ , επ ιδε ικνύοντας θ ά ρ ρ ο ς , μ α χ η τ ι κ ό τ η τ α και ψυχραιμ ία , α ν τ ι σ τ ά θ η κ α ν . σ τ ι ς θ υ ε λ λ ώ δ ε ι ς α ε ρ ο π ο ρ ι κ έ ς επ ιθέσε ις τ η ς «Λουφτβάφε»* και μ α τ α ί ω σ α ν τ α σ χ έ δ ι α τ ο υ Βερολ ίνου γ ι α απόβαση. Η α ν τ ί δ ρ α σ η τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ θ α ε κ δ η λ ω θ ε ί

Η μάχη της Αγγλίας «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως υπήρξαμε υπερβολικά αισιόδοξοι στις εκτιμήσεις των εχθρικών απωλειών. Στην πραγματικότητα, κα-τερρίπταμε δύο εχθρικά αε-ροπλάνα προς ένα δικό μας, αντί τρία προς ένα, όπως επιστεύαμε τότε και εδηλώ-ναμε. Και αυτό όμως ήταν αρκετό. Χωρίς καθόλου να καταστραφεί, η Ρ.Α.Φ. (Royal Air Force) εθριάμβευσε. Εξη-σφαλίσθη ισχυρά δύναμις νέων πιλότων. Τα εργοστά-σια κατασκευής αεροπλά-νων, από τα οποία εξηρτώ-ντο όχι μόνον η ικανοποίησις των αμέσων αναγκών μας αλλά και η ικανότης μας να αντιμετωπίσαμε μακροχρό-νιο πόλεμο, υπέστησαν ζη-μίες, αλλά δεν παρέλυσαν. Οι εργάτες, ειδικευμένοι ή όχι, άνδρες ή γυναίκες, πα-ρέμειναν στους τόρνους των και υπό το πυρ του εχθρού, σαν να ήσαν πυροβολητές εν δράσει - και ήσαν πράγ-ματι... Η αντιαεροπορική διοίκησις προσέφερε στον αεροπορικό αγώνα συνεχή και επιδέξια βοήθεια. Η κυ-ριοτέρα συμβολή της ήλθε αργότερα. Το προσωπικό του Σώματος Παρατηρητών, αφο-σιωμένο και ακούραστο, ευρίσκετο διαρκώς στη θέση του. Η προσεκτικά τελειο-ποιημένη οργάνωσις της δυ-νάμεως των καταδιωκτικών, χωρίς την οποίαν όλα θα ήσαν ίσως ανώφελα, αντέστη επί μήνες ολόκληρους συνε-χούς εντάσεως. Όλος ο κό-σμος συνέβαλε. Και πρώτα θα πρέπει να αναφέρωμε τη γεν-ναιότητα και την ικανότητα των πιλότων καταδιωκτικών, που υπήρξαν ασύγκριτοι. Έτσι σώθηκε η Αγγλία. Μπορούσα με το δίκιο μου να πω στη Βουλή των Κοινοτήτων: "Ποτέ, μέσα στην ιστορία των πολέ-μων, τόσο πολλοί δεν οφεί-λουν τόσο πολλά σε τόσο λίγους"».

Ουίνστον Τσόρτσιλ, Δεύτε-ρος Παγκόσμιος Πόλεμος, τ. 2., μτφρ. Αντώνης Σαμαρά-κης, Ελληνική Μορφωτική Εστία, Αθήνα, χ.χ.,σ. 260-261.

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ (Winston Churchill, 1874-1965), πρωθυπουργός της Αγγλίας (1940-1945, 1951-1955), εμψυχώνει τον βρετανικό λαό ύστερα από τους βομβαρδισμούς της Λουφτβάφε. Ο Τσόρτσιλ ήταν η ψυχή της βρετανικής άμυνας κατά τη γερμανική αεροπορική επίθεση στη «μάχη της Αγγλίας» (Αύ-γουστος-Σεπτέμβριος 1940).

με τ η ν κ ή ρ υ ξ η τ η ς «μάχης τ ο υ Ατλαντ ικού» που απέβλεπε πλέον στον οικο-νομικό αποκλε ισμό τ η ς Μ. Βρεταν ίας , α λ λ ά και με τ η ν εν ίσχυση τ ο υ πολε-μ ικού μετώπου στη Βόρε ια Αφρ ική και τ η σ τ ρ ο φ ή τ ο υ π ρ ο ς τ α ανατολ ικά , κ α τ ά τ η ς Σοβ ιετ ικής Έ ν ω σ η ς . Η γερμανική ε ισβολή στη Σοβιετ ική Ένωση. Στ ις 2 2 Ιουνίου 1941 τ α γ ε ρ μ α -νικά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α ε ι σ έ β α λ α ν στη Ρωσία, κ α τ α π α τ ώ ν τ α ς τ ο Σύμφωνο Μολό-τοφ-Ρίμπεντροπ (1939) . Η επιχε ίρηση ε κ τ ε λ έ σ τ η κ ε σε ε φ α ρ μ ο γ ή τ ο υ σχε-δ ί ο υ «Μπαρμπαρόσα», που ε ίχε κ α τ α ρ τ ι σ τ ε ί από τ ο ν Χ ί τ λ ε ρ τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο ή δ η τ ο υ 1940. Η επιθετ ική α υ τ ή π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α α ν τ α ν α κ λ ο ύ σ ε τ η ν αντ ίληψη γ ι α τ η ν α ν ά γ κ η ε ξ α σ φ ά λ ι σ η ς «ζωτικού χώρου», ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ ε ό μ ω ς και τ α προπαγανδιστικά συνθήματα τ ο υ ναζιστικού καθεστώτος κατά του διεθνούς κομμουν ισμού . Αρχ ικά η π ρ ο έ λ α σ η των ε ι σ β ο λ έ ω ν ήταν ρ α γ δ α ί α : κ α τ α λ α μ -β ά ν ο ν τ α ς σε δ ι ά σ τ η μ α λίγων ε β δ ο μ ά δ ω ν έ δ α φ ο ς ε μ β α δ ο ύ ε ν ό ς ε κ α τ ο μ μ υ -ρ ί ο υ τ ε τ ρ α γ ω ν ι κ ώ ν χ ι λ ι ο μ έ τ ρ ω ν , π ρ ο σ έ γ γ ι σ α ν τ ο Λ έ ν ι ν γ κ ρ α ν τ και τ η Μ ό σ χ α . Η έ λ ε υ σ η ό μ ω ς τ ο υ χε ιμώνα και η ο λ ο έ ν α και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ θ ε -ν α ρ ή α ν τ ί σ τ α σ η τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν θ α α ν α κ ό ψ ε ι τ η ν ι κ η φ ό ρ α π ο ρ ε ί α τ ο υ ς . Τ η ν ά ν ο ι ξ η ε ξ ά λ λ ο υ τ ο υ 1942 τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α θ α σ τ ρ α φ ο ύ ν και νοτ ιοανατολ ικά , π ρ ο σ β ά λ λ ο ν τ α ς τ η ν πόλη τ ο υ Στάλ ινγκραντ , όπου ό μ ω ς π ρ ο σ έ κ ρ ο υ σ α ν στην ισχυρή αντ ίσταση τ ω ν Σοβιετ ικών. Η ε ίσοδος των Η Π Α στον πόλεμο. Σ ε ε φ α ρ μ ο γ ή τ η ς πολιτ ικής τ η ς ο υ δ ε τ ε -ρ ό τ η τ α ς , η αμερ ικαν ική κ υ β έ ρ ν η σ η ε ίχε α π ο φ ύ γ ε ι αρχ ικά να εμπλακε ί στην ένοπλη σ ύ ρ ρ α ξ η . Ο π ρ ό ε δ ρ ο ς Φρανκλίνος Ρούζβελτ δ εν απέκρυπτε τ η σ υ μ π ά θ ε ι ά τ ο υ έναντ ι των δυτ ικών Σ υ μ μ ά χ ω ν - ι δ ι α ί τ ε ρ α όσων η π α ρ ο υ σ ί α π ρ ο σ φ ε ρ ό τ α ν γ ια να εν ισχύσε ι τ η ν α σ φ ά λ ε ι α των Ηνωμένων Π ο λ ι τ ε ι ώ ν - και, τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1941 , ε ίχε σ υ ν υ π ο γ ρ ά ψ ε ι από κοινού με τ ο ν Τ σ ό ρ τ σ ι λ τ ο ν Χάρτη του Ατλαντικού, όπου δ ι α κ η ρ ύ σ σ ο ν τ α ν πανηγυρ ικά οι δ η μ ο κ ρ α -τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς που θ α έπρεπε ν α δ ιέπουν τ η δ ι εθνή ζωή. Η τ ε λ ι κ ή έ ξ ο δ ο ς ε ν τ ο ύ τ ο ι ς των Ηνωμένων Πολ ιτε ιών στον π ό λ ε μ ο εναντ ίον των δ υ ν ά μ ε ω ν

Γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στην Ουκρανία. Στις 22 Ιουνίου 1941 ο γερμανικός στρατός εισέ-βαλε στη Σοβιετική Ένωση, επιτυγχάνοντας σε μερικές μόνο εβδομάδες την κατάκτηση μεγάλου μέρους της ΕΣΣΔ. Η επίθεση ανακόπηκε τον Δεκέμβριο του 1941, καθώς η Βέρμαχτ απέτυχε να καταλάβει τη Μόσχα και το Λένινγκραντ. Από την άνοιζη του 1942 η γερμανική επίθεση επαναλήφθηκε στο νότιο μέ-τωπο κατά του Στάλινγκραντ.

Ο Χάρτης του Ατλαντικού «Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και ο Πρωθυπουργός κ. Τοώρτσιλ, εκπροσωπών την Κυβέρνησιν της Α. Μεγαλειότητος του Ηνωμένου Βασιλείου, συνελ-θόντες προς τον σκοπόν να εξεύρουν και συντονίσουν τα μέσα διά την κατοχύρωσιν της ασφαλείας των δύο χω-ρών των έναντι της χιτλερι-κής και γερμανικής επιθέ-σεως και των κινδύνων οι οποίοι δημιουργούνται εκ ταύτης δι' όλους τους λαούς, θεωρούν ορθόν να κατα-στήσουν γνωστός ωρισμένας αρχάς, τας οποίας αμφότε-ροι αποδέχονται ως κανόνας διά τον καθορισμόν της πολι-τικής των και επί των οποίων στηρίζουν τας ελπίδας των διά την επίτευξιν ενός καλυ-τέρου μέλλοντος διά τον κόσμον ολόκληρον. Πρώτον, αι χώραι των δεν επιθυμούν καμίαν εδαφικήν ή άλλην επέκτασιν. Δεύτερον, δεν επιθυμούν να ίδουν πραγματοποιουμένας εδα-φικός μεταβολάς, αι οποίαι δεν θα είναι σύμφωνοι προς την ελευθέρως εκπεφρασμένην επιθυμίαν των ελευθέρων λαών. Τρίτον, σέβονται το δικαίωμα όλων των λαών να εκλέξουν την μορφήν της κυβερνήσεως υπό την οποίαν επιθυμούν να ζήσουν. Ενδιαφέρονται μόνον να υπεραμυνθούν των δικαιω-μάτων της ελευθερίας του λόγου και της σκέψεως, άνευ των οποίων η τοιαύτη εκλογή θα είναι απατηλή. Τέταρτον, θα προσπαθήσουν να πραγματοποιήσουν μίαν δικαίαν και ίσην κατανομήν απαραιτήτων ουσιωδών προϊό-ντων, όχι μόνον εντός των εδαφικών των ορίων, αλλά και μεταξύ των εθνών της γης. Πέμπτον, επιζητούν ειρήνην, η οποία όχι μόνον να καταρ-ρίψη διά παντός την χιτλε-ρικήν τυραννίαν, αλλά διά μίας αποτελεσματικής διε-θνούς οργανώσεως να παρά-σχη εις όλα τα κράτη και τους λαούς τα μέσα να ζή-σουν εν ασφαλεία, εντός των ιδίων αυτών συνόρων, και να διασχίζουν τας θαλάσσας και

τ ο υ Ά ξ ο ν α θ α ε ί ν α ι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς α ι φ ν ι δ ι α σ τ ι κ ή ς α ε ρ ο π ο ρ ι κ ή ς ε π ί θ ε -σ η ς π ο υ θ α ε ξ α π ο λ ύ σ ο υ ν ο ι Ι ά π ω ν ε ς κ α τ ά τ η ς ι σ χ υ ρ ή ς ν α υ τ ι κ ή ς β ά σ η ς σ τ ο Περλ Χάρμπορ τ η ς Χ α β ά η ς , σ τ ι ς 7 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ τ ο υ 1 9 4 1 . Τα μέτωπα τ ο υ πολέμου έ ω ς τ ο 1 9 4 2 . Έ ω ς τ α μ έ σ α τ ο υ 1 9 4 2 ο Χ ί τ λ ε ρ κ α ι ο ι σ ύ μ μ α χ ο ι τ ο υ έ τ ε ι ν α ν ν α π ρ ο σ ε γ γ ί σ ο υ ν τ ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς τ ο υ ς . Η « Μ ε γ ά λ η Γερμανία» τ ω ν 1 0 0 ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν κ α τ ο ί κ ω ν σ υ μ π ε ρ ι λ ά μ β α ν ε τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ω ν π ε ρ ι ο χ ώ ν π ο υ ε ί χ α ν ε ν σ ω μ α τ ω θ ε ί σ τ ο Τ ρ ί τ ο Ρ ά ι χ α π ό τ ο 1 9 3 8 . Επ ιπλέον , ε κ τ ε τ α μ έ ν α ε δ ά φ η ε ί χ α ν κ α τ α λ η φ θ ε ί α π ό τ η Β έ ρ μ α χ τ * κα ι ε ί χ α ν υ π α χ θ ε ί σ τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή δ ι ο ί κ η σ η . Σ ε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς , τ έ λ ο ς , π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς - κ υ ρ ί ω ς σ τ η ν ό τ ι α Γ α λ λ ί α - ε ί χ ε ε κ χ ω ρ η θ ε ί τ ο δ ι κ α ί ω μ α φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά ν α α υ τ ο κ υ β ε ρ -ν ώ ν τ α ι , υπό τ η ν ά γ ρ υ π ν η ό μ ω ς ε π ο π τ ε ί α τ ω ν ναζ ί . Α κ ό μ η κ α ι τ α σ υ μ μ α χ ι κ ά π ρ ο ς τ η Γ ε ρ μ α ν ί α ε υ ρ ω π α ϊ κ ά κ ρ ά τ η - ό π ω ς η Ο υ γ γ α ρ ί α , η Β ο υ λ γ α ρ ί α κ α ι η φ α σ ι σ τ ι κ ή Ι τ α λ ί α - θ α υ π ο σ τ ο ύ ν μ ε τ η ν π ά ρ ο δ ο τ ο υ χ ρ ό ν ο υ τ ο ν ο λ ο έ ν α κ α ι μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο α σ φ υ κ τ ι κ ό έ λ ε γ χ ο τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ .

Α κ ό μ η κ α ι π έ ρ α α π ό τ η ν Ε υ ρ ώ π η ό μ ω ς ο ι δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ Ά ξ ο ν α ε ί χ α ν α ν α λ ά β ε ι τ η ν π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α . Σ τ η Β ό ρ ε ι α Α φ ρ ι κ ή ο σ τ ρ α τ η γ ό ς Ρόμελ, ε π ι -κ ε φ α λ ή ς τ ο υ «Africa Korps»*, είχε α π ω θ ή σ ε ι τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς έ ω ς τ η ν Α ί γ υ π τ ο . Ο ι Ι ά π ω ν ε ς ε ξ ά λ λ ο υ α φ ο ύ ε ί χ α ν κ υ ρ ι α ρ χ ή σ ε ι σ τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Α σ ί α , ε π ε ξ έ τ ε ι ν α ν μ ε τ ά τ η ν ε π ί θ ε σ η κ α τ ά τ ω ν Η ν ω μ έ ν ω ν Π ο λ ι τ ε ι ώ ν τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ ς κα ι σ τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο τ μ ή μ α τ ο υ Ε ι ρ η ν ι κ ο ύ Ω κ ε α ν ο ύ .

Ερώτηση Αν και στα μέσα του 1942 ο Χίτλερ και οι σύμμαχο ι του έτειναν να προσεγγ ίσουν τους στόχους τους, δύο πρωτοβουλίες των δυνάμεων του Α ξ ο ν α εντός του 1941 προοιωνίζονταν αναστροφή της ευνο ϊκής έ ω ς τότε έκβασης του πολέμου για τον Χίτλερ. Ποιες ήταν αυτές οι πρωτοβουλίες και γιατί ε ίχαν τόσο μεγάλες συνέπειες;

τους ωκεανούς χωρίς να φο-βούνται να υποστούν παρανό-μους επιθέσεις και να ανα-γκάζωνται να διατηρούν επα-χθείς εξοπλισμούς». Winston S. Churchill, «Απο-μνημονεύματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου», τ. Γ': Η μεγάλη συμμαχία, βιβλίο πρώτο: Η εισβολή εις την Ρω-σίαν, μτφρ. Μαρία Μακκά, Φι-λοσοφική και Ιστορική Βιβλιο-θήκη, Αθήνα, χ.χ., σ. 52-53. Μαρτυρία από το πολιορκη-μένο από τους Γερμανούς Λένινγκραντ «Ο νεκροθάλαμος του νοσο-κομείου είναι γεμάτος. Όχι μόνο δεν επαρκούν τα ελάχι-στα φορτηγά για να μεταφέ-ρουν τους νεκρούς στο κοι-μητήριο, αλλά, ακόμη πιο ση-μαντικό, δεν υπάρχει αρκετή βενζίνη για να βάλουμε στα φορτηγά και -το κυριότερο-δεν έχει απομείνει δύναμη στους ζωντανούς για να θά-ψουν τους νεκρούς». Από το Ημερολόγιο του Λένινγκραντ της Βέρας Ινμπέρ, καταχώριση 26 Δεκεμβρίου 1941. Τον χειμώνα του 1941 -42 περί το ένα εκατομμύριο κα-τοίκων της πόλης πέθανε από την πείνα ή από τις γερμανικές επιθέσεις. History in Quotations, όπ.π., σ. 853:7.

3. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Ο Ιταλός ηρέσβης, Εμανουέλε Γκράτσι, επιδίδει στον πρωθυ-πουργό της Ελλάδας, Ιωάννη Μεταξά, το ιταλικό τελεσίγρα-φο στις 28 Οκτωβρίου 1940 «Την καθορισμένη ώρα, δέκα περίπου λεπτά πριν από τις 3, ο Στρατιωτικός Ακόλου-θος, ο διερμηνέας και εγώ φθάσαμε στην καγκελλό-πορτα της μικρής βίλλας, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός. Ο comm. De Santo είπε στον φρουρό να ειδοποιήσει τον Πρωθυπουργό ότι ο Πρέσβυς της Ιταλίας επιθυμούσε να

Η α π ό κ ρ ο υ σ η τ η ς ι τ α λ ι κ ή ς ε ι σ β ο λ ή ς σ τ η ν Α λ β α ν ί α . Η ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η , π α ρ ά τ η ν έ κ δ η λ η σ υ μ π ά θ ε ι α π ρ ο ς τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α κ α ι τ ο υ ς δ υ τ ι κ ο ύ ς Σ υ μ -μ ά χ ο υ ς , δ ε ν α π έ κ λ ι ν ε , μ ε τ ά τ η ν έ ν α ρ ξ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , α π ό τ ο υ ς θ ε μ ε λ ι α -κ ο ύ ς κ α ν ό ν ε ς τ η ς ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ς . Η ε φ α ρ μ ο γ ή ε ν τ ο ύ τ ο ι ς τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς α υ τ ή ς δ ε ν ά ρ κ ε σ ε γ ι α ν α α π ο τ ρ έ ψ ε ι , ό π ω ς επ ιδ ίωκε , τ η ν ε μ π λ ο κ ή σ τ η ν έ ν ο -π λ η σ ύ ρ ρ α ξ η . Ο Μ ο υ σ ο λ ί ν ι , μ ε τ ά τ η ν π ο λ ε μ ι κ ή έ ξ ο δ ο σ τ ο π λ ε υ ρ ό τ η ς χ ι τ λ ε -ρ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , δ ι ε ί δ ε σ τ η ν κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς τ ο π ρ ώ τ ο β ή μ α π ρ ο ς τ η ν ε ξ α σ φ ά λ ι σ η τ ο υ σ τ ρ α τ η γ ι κ ο ύ ε λ έ γ χ ο υ τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μ ε σ ο γ ε ί ο υ . Ε ί χ ε π ρ ο η γ η θ ε ί π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η α υ τ ή η κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Α λ β α ν ί α ς α π ό τ ο ν Α π ρ ί λ ι ο τ ο υ 1 9 3 9 .

Τ α χ α ρ ά μ α τ α τ η ς 28ης Οκτωβρίου 1940, π α ρ α κ ά μ π τ ο ν τ α ς τ ι ς ε π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ , η Ι τ α λ ί α α π α ί τ η σ ε τ ε λ ε σ ι γ ρ α φ ι κ ά α π ό τ η ν Α θ ή ν α τ η ν ε κ χ ώ -ρ η σ η τ η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς επί σ η μ α ν τ ι κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ ε θ ν ι κ ο ύ ε δ ά -

Η αποτυχία της ιταλικής εαρινής επίθεσης (Μάρτιος 1941) επέσπευσε την παρέμβαση του γερμανικού στρατού τον Απρίλιο του 1941. Πάνω: Έλληνες στρατιώτες επιτίθενται για την κατάληψη κάποιου υψώ-ματος. Κάτω: Το περιμάχητο ύψωμα 731 μετά τους ιταλικούς βομβαρ-δισμούς τον Μάρτιο του 1941.

γίνει δεκτός για μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά ένα ηλεκτρικό κουδούνι που επικοινω-νούσε με το εσωτερικό του σπιτιού, αλλά το υπηρετικό προσωπικό κοιμόταν. Περι-μέναμε για μερικά ατέλειωτα λεπτά μπροστά στην καγκελλόπορτα. Μες στην βαθειά σιωπή της νύχτας ακουγόταν το γαύγισμα ενός σκύλου. Επί τέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, ο οποίος έκαμε την εμφάνισή του σε μία μικρή πόρτα υπηρε-σίας και, αναγνωρίζοντάς με, διέταξε τον φρουρό να με αφήσει να περάσω. Οι δύο συνοδοί μου έμειναν στον δρόμο περιμέ-νοντάς με, έξω από την καγκελλόπορτα. Ο Μεταξάς είχε φορέσει μια σκούρη μάλ-λινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαι-νόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυκτικό. Μου έσφιξε το χέρι, με έβαλε μέσα και με άφησε να περάσω σε ένα μικρό σαλόνι, το συνηθισμένο σαλονάκι μιας μικροαστικής εξοχικής βιλλίτσας. Αυτό το περιβάλλον αλά Guido Gozzano, με τα κακόγουστα "καλά" του πράγματα μ' έκανε να αναλο-γιστώ προς στιγμήν με κάποιο πικρό κρυ-φό χαμόγελο την Βίλλα Τορλόνια. Μόλις καθίσαμε του είπα ότι η Κυβέρνησή μου μου είχε αναθέσει να του κάμω μία άκρως επείγουσα ανακοίνωση και χωρίς άλλα λόγια του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Τα χέρια που κρα-τούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά και μέσα από τα γυαλιά έβλεπα τα μάτια να βουρ-κώνουν, όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκι-νημένος. Οταν τελείωσε την ανάγνωση, με κοίταξε κατά πρόσωπο και μου είπε με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή: "Alors, c' est la guerre"». Εμανουέλε Γκράτσι, Η αρχή του τέλους (η επιχείρηση κατά της Ελλάδος), μτφρ. Χρυσώ Γκίκα, Εστία, Αθήνα 1980, σ. 284-285.

Ο Μεταξάς για τον πόλεμο (1940) «Περισσότερο καθησυχαστική ήταν η απάντηση του Μεταξά στο βρετανικό ερώτημα ως προς τις προθέσεις του μετά την ήττα της Ιταλίας [σε εμπιστευτική συζήτησή τους τον Δεκέμβριο του 1940]. Ο Πάλερετ έθεσε το ερώτημα χωρίς περιστροφές. Γνώ-ριζε ότι σε περίπτωση γερμανικής επιθέσεως η Ελλάς θα πρό-βαλλε αντίσταση. Αν όμως δεν εισέβαλλε η Γερμανία, "θα κή-ρυσσε η Ελλάς τον πόλεμο εναντίον της"; Όταν ο Μεταξάς απά-ντησε καταφατικά, ο Βρετανός πρεσβευτής ρώτησε αν οι Έλλη-νες δεν θα θεωρούσαν ότι, μετά την ήττα της Ιταλίας, δεν ήταν σκόπιμη ένοπλη αναμέτρηση με τη Γερμανία για να πάρει την απάντηση: "Μπορείτε ν' αφήσετε σ' εμένα αυτή την ευθύνη". Διέθετε, όπως δήλωσε στον πρεσβευτή, όσα στοιχεία χρειάζο-νταν εναντίον της Γερμανίας και ήταν διατεθειμένος να τα δημο-σιεύσει. Διαβεβαίωσε επίσης ο Μεταξάς τον Πάλερετ ότι ήταν καθήκον της Ελλάδος να "συμπαρασταθή" στη Βρετανία ενα-ντίον της Γερμανίας, όπως η Βρετανία είχε συμπαρασταθεί στην Ελλάδα εναντίον της Ιταλίας - διαβεβαίωση που είναι βέβαιο πως ήταν προϊόν ειλικρινούς ευγνωμοσύνης και όχι πικρίας. Αλλωστε, δεν μπορούσε να υπάρξει ειρήνη για καμιά χώρα πριν

φ ο υ ς . Ο Ιωάννης Μεταξάς α π έ ρ ρ ι ψ ε τ η ν ι ταμή αξ ίωση: η Ε λ λ ά δ α θ α υπεράσπιζε , έ σ τ ω και με τ α όπλα, τ α κυρ ιαρχ ικά τ η ς δ ικα ιώματα . Η αντ ίδρα-ση τ ο υ Έ λ λ η ν α π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ θ α συνοψιστε ί έ κ τ ο τ ε στη λ έ ξ η «ΟΧΙ». Την ίδια σ τ ά σ η υ ι ο θ έ τ η -σαν α μ έ σ ω ς και όλοι οι Έ λ λ η ν ε ς , σ π ε ύ δ ο ν τ α ς με ε ν θ ο υ σ ι α σ μ ό στο μέτωπο τ ω ν επιχε ιρήσεων και σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ς έ κ τ ο τ ε με κ ά θ ε μ έ σ ο τ η ν αντ ίσταση στον ε ισβολέα .

Σ τ η δ ιάρκε ια των πρώτων η μ ε ρ ώ ν τ ο υ πολέμου ο ελλην ικός σ τ ρ α τ ό ς , με α ρ χ ι σ τ ρ ά τ η γ ο τ ο ν Αλέ-ξανδρο Παπάγο, κ α τ ό ρ θ ω σ ε να α ν α κ ό ψ ε ι τ η ν π ρ ο έ λ α σ η των ιταλικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν στην Ήπει -ρο. Στ ις 14 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ αντεπ ι τέθηκε κ α τ ά τ ο υ ε χ θ ρ ο ύ στην Αλβανία, από όπου και ε ίχε εκδηλω-θ ε ί η ε ισβολή. Η κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Κ ο ρ υ τ σ ά ς , τ η ς Π ρ ε μ ε τ ή ς , τ ο υ Π ό γ ρ α δ ε τ ς , τ ο υ Α ρ γ υ ρ ο κ ά σ τ ρ ο υ ,

από την ήττα της Γερμανίας, όπως εξήγησε ο δικτάτορας, προς μεγάλη ικανοποίηση του πρεσβευτή. Ο Μεταξάς απέφυγε ακό-μη -προς μεγάλη ανακούφιση του Πάλερετ- να θίξει την πιο επίμαχη πλευρά της ανεπίσημης αλλά στενής συνεργασίας ανά-μεσα στην Ελλάδα και τη Βρετανία: τις συγκεκριμένες υποχρε-ώσεις που ήταν διατεθειμένη ν' αναλάβει η Βρετανία σε αντάλ-λαγμα για την παραμονή της Ελλάδος στον πόλεμο ως την τελι-κή ήττα του Άξονος». Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Η δικτατορία του Μεταξά και ο πόλε-μος του '40, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 230-231. Η πρώτη ημέρα της σύγκρουσης στα υψώματα 731 και Μπρέ-γκου Ράπιτ «Στις 06:00 [της 9ης Μαρτίου 1941] αρχίζει η Ιταλική Εαρινή Επίθεση. Ξαφνικά όλος ο τομέας της 1ης Μεραρχίας Πεζικού [Θεσσαλίας] συγκλονίζεται από ορυμαγδό εκρήξεων βλημάτων Πυροβολικού παντός διαμετρήματος και βαρέων όλμων. Η διά-ταξη της Μεραρχίας βάλλεται σε όλο το πλάτος και βάθος. Υπο-λογίζεται ότι βάλλει ένα πυροβόλο ανά μέτρο μετώπου. Τα πά-ντα ανασκάπτονται [...]. Στις 09:00 αρχίζει η κανονική επίθεση κατά του υψ. 731 και του Μπρέγκου Ράπιτ. Το ιταλικό Πεζικό προχωρεί με τηνΑΥ[=Άμε-ση Υποστήριξη] του ΠΒ [=Πυροβολικού] του, βέβαιο ότι, στα υψώματα αυτά, που τα ανασκάλεψε με νύχια πυρωμένα το πνεύ-μα της οργής, δεν θ' ανάσαινε πια ψυχή ζωντανή. Με την άρση των ιταλικών πυρών πυροβολικού της ΑΥ, τους πα-ραλαμβάνουν τα πυρά ανασχέοεως του ελληνικού Πυροβολικού και τους αποδεκατίζουν. Όμως παρά τις μεγάλες απώλειες διέρχονται τον φραγμό και προχωρούν. Και τότε έγινε το θαύμα. Μέσα απ' τα χώματα, τις πέτρες, τα κομματιασμένα συρματο-πλέγματα, τους ξεκοιλιασμένους γαιόσακκους, αναδεύτηκαν ανθρώπινα όντα, σαν να βρυκολάκιαζαν, ανασηκώθηκαν, έσφι-ξαν στο μάγουλο το όπλο, σημάδεψαν, έριξαν στο ψαχνό. Τα ελληνικά πολυβόλα με το βαρύ τους κροτάλισμα γάζωναν τον αέρα. Οι Ιταλοί αιφνιδιάζονται, καθηλώνονται. Οι ελάχιστοι επι-ζώντες Έλληνες, την κατάλληλη στιγμή, εξέρχονται των κατε-στραμμένων χαρακωμάτων τους και με εφ' όπλου λόγχη και την κραυγή "ΑΕΡΑ" αντεπιτίθενται. Οι Ιταλοί ανατρέπονται και υπο-χωρούν προς την αρχική γραμμή εξορμήσεώς τους, καταδιωκό-μενοι αρχικά από τους μαχητές και στη συνέχεια από τα πυρά του ελληνικού Πυροβολικού. Οι Ιταλοί επιτίθενται εκ νέου με νέα τμήματα. Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται. Οι Ιταλοί καταφέρνουν να διατηρήσουν ένα μικρό ύψωμα με υψοδείκτη 717, μαστό του 731, 500 περίπου μέτρα μπροστά του, όπου ήταν εγκαταστημένες οι Προφυλακές Μάχης. Ανακαταλαμβάνεται με αντεπίθεση από το εφεδρικό τμήμα του Τάγματος του Κασλά. Στις 12:00 εξαπολύουν τρίτη επίθεση στο 731 και στο Μπρέγκου Ράπιτ. Αποκρούονται και πάλι, αλλά καταλαμβάνουν εκ νέου το ύψ. 717 προ του 731. Δεν επιχειρείται ανακατάληψη του, διότι το ύψωμα δεν θεωρείται σημαντικό και οι υπολογι-ζόμενες απώλειες υπερβολικές. Στις 14:00 εξαπολύουν τέταρτη επίθεση και στις 16:50 πέμπτη και στα δύο υψώματα, σι οποίες επίσης αποκρούονται. Έτσι η πρώτη ημέρα της επιθέσεως στον τομέα της 1ης Μεραρ-χίας τερματίστηκε με πενιχρά, για τον εχθρό, αποτελέσματα, αφού το μόνο ύψωμα που κατέλαβε ήταν το ύψ. 717 των Προφυ-λακών Μάχης. Αυτό ήταν και το μόνο ύψωμα που κατέλαβαν οι Ιταλοί κατά την Εαρινή Επίθεση [...]. Το Β' Σ.Σ. [...] [στις 12 Μαρτίου 1941] διέταξε την αντικατά-σταση του 5ου Συντάγματος [Τρικάλων] και του Ι/51 Τάγματος [Τρικάλων] [...] από το 19ο Σύνταγμα Σερρών, λόγω της σημα-ντικής φθοράς που είχε υποστεί κατά τον 4ήμερο αγώνα [...]. Ο αγώνας στο ύψ. 731 θα μπορούσε να συγκριθεί με την Μάχη

Ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών κατά τη μάχη της Κρήτης (20-31 Μάιου 1941). Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη με επίθεση από αέρος λόγω της βρετανικής υπεροπλίας στη θάλασσα. Η σθεναρή αντίσταση των Κρητών προκάλεσε σημαντικές απώλειες στις γερμα-νικές δυνάμεις.

τ ω ν Α γ ί ω ν Σ α ρ ά ν τ α και , τ έ λ ο ς , στ ι ς α ρ χ έ ς Ι α ν ο υ α -ρ ί ο υ 1 9 4 1 , τ η ς Κ λ ε ι σ ο ύ ρ α ς σ φ ρ ά γ ι σ ε τ η ν ι κ η φ ό -ρ α π ο ρ ε ί α τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ σ ε ε δ ά φ η κ α -τ ο ι κ η μ έ ν α κ α ι α π ό α λ ύ τ ρ ω τ ο ε λ λ η ν ι κ ό π λ η θ υ σ μ ό . Η π α ρ α π έ ρ α ό μ ω ς π ρ ο έ λ α σ η α ν α κ ό π η κ ε ε ξ α ι -τ ί α ς τ ω ν ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά δ υ σ μ ε ν ώ ν κ α ι ρ ι κ ώ ν σ υ ν θ η -κών. Η «εαρινή» ε ν τ ο ύ τ ο ι ς επίθεση* π ο υ ε ξ α π έ λ υ -σ α ν οι Ι ταλο ί τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1 9 4 1 α π ο κ ρ ο ύ σ τ η κ ε .

Η ε π ι κ ρ ά τ η σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν σ τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α τ ά τ η ς φ α σ ι σ τ ι κ ή ς Ι τ α λ ί α ς , σ ε ε π ο χ ή π ο υ ό λ ε ς ο ι χ ώ -ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ί χ α ν - σ υ χ ν ά κ α ι ε θ ε λ ο ύ σ ι α -υ π ο τ α γ ε ί σ τ ο ν Ά ξ ο ν α , χ α ι ρ ε τ ί σ τ η κ ε ω ς ν ίκη τ ω ν ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν λ α ώ ν κ α τ ά τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς β ί α ς κ α ι τ ο υ ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι σ μ ο ύ . Κ α ι σ τ ο σ τ ρ α τ η γ ι κ ό π ε δ ί ο , ό μ ω ς η ν ίκη τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν α π έ τ ρ ε ψ ε τ η ν ε π ι κ ρ ά -τ η σ η τ ο υ Ά ξ ο ν α σ τ ο β ό ρ ε ι ο ή μ ι σ υ τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μ ε σ ο γ ε ί ο υ και , κ α τ ' ε π έ κ τ α σ η , σ ε τ μ ή μ α τ ο υ λ ά χ ι -σ τ ο ν τ η ς Μ έ σ η ς Α ν α τ ο λ ή ς . Η γερμανική εισβολή και η μάχη της Κρήτης. Ενώ ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ν ο ι ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς σ τ ο α λ β α ν ι κ ό μ έ τ ω -πο, ο Χ ί τ λ ε ρ , δ ι α ρ ρ η γ ν ύ ο ν τ α ς τ ι ς φ ι λ ι κ έ ς έ ω ς τ ό τ ε σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ μ ε τ ο ν Σ τ ά λ ι ν , ε ί χ ε κ α τ α ρ τ ί σ ε ι , ό π ω ς ε ί δ α μ ε π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς , τ ο σ χ έ δ ι ο « Μ π α ρ -μ π α ρ ό σ α » γ ι α τ η ν ε ι σ β ο λ ή σ τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η σ τ α μ έ σ α Μ α ί ο υ τ ο υ 1 9 4 1 . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ό μ ω ς ν α π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι σ τ η ν ε φ α ρ μ ο γ ή τ ο υ σ χ ε δ ί ο υ α υ τ ο ύ , ό φ ε ι λ ε ν α α σ φ α λ ί σ ε ι τ α ν ώ τ α τ ο υ , ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ -ν ο ν τ α ς π ρ ο λ η π τ ι κ ά κ ά θ ε ε σ τ ί α α π ε ι λ ή ς σ τ η Β α λ -κ α ν ι κ ή Χ ε ρ σ ό ν η σ ο ή σ τ ο Α ι γ α ί ο Π έ λ α γ ο ς . Μ ε τ ο σ κ ε π τ ι κ ό α υ τ ό κ α τ ά ρ τ ι σ ε , τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 4 0 , κ α ι τ ο σ χ έ δ ι ο «Μαρίτα» γ ι α τ η ν ε ι σ β ο λ ή σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , κ α τ ά τ η ς ο π ο ί α ς κ α ι ε π ι τ έ θ η κ ε σ τ ι ς 6 Α π ρ ι λ ί ο υ 1 9 4 1 . Μ ό ν ο ι , μ ε τ η ν ε π ι κ ο υ ρ ί α ε ν ό ς α ν ε -π α ρ κ ο ύ ς β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ α γ ή μ α τ ο ς , ο ι Έ λ λ η ν ε ς αντ ι -

του Μαραθώνα, υπερτερώντας όμως στο ότι εκεί ο αγώνας κρίθηκε σε μία ημέρα, ενώ εδώ σε 15 περίπου ημέρες με 3 έως 5 αποκρούσεις εχθρικών επιθέσεων σχεδόν κάθε ημέρα. Θα μπορούσε να συγκριθεί με τη θυσία του Λεωνί-δα και των 300 Σπαρτιατών και 700 Θεσπιέων στις Θερμοπύλες, υπερτερώντας όμως στο ότι ο εχθρός εκεί, έστω και ανορθόδοξα, κατάφερε να περάσει, ενώ εδώ δεν μπόρεσε, παρ' ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων και των μέσων, σε σχέση με το πλάτος του μετώπου, ήταν περίπου ο ίδιος [...]». Ιωάννης Μυτιληναίος, «Η Τιτανομαχία του Υψώ-ματος 731 (9-25 Μαρτίου 1941) και η συμβολή του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων», Τρικα-λινά. 21 (2001). σ. 274-287.

Επιστολή του Γεωργίου Βλάχου προς τον Αδόλφο Χίτλερ «Γεώργιος Βλάχος ΑΝΟΙΚΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ Προς την Α.Ε. τον κ. Α. Χίτλερ Σάββατον, 8 Μαρτίου 1941 [...] Και σεις; Σεις -λέγουν πάντοτε- θα επιχειρήσετε να εισβάλετε εις την Ελλάδα. Και ημείς, Λαός αφελής ακόμη, δεν το πιστεύομεν. Δεν πιστεύομεν ότι στρατός με ιστορίαν και πα-ράδοσιν θα θελήση να κηλιδωθή διά μιας πράξεως παναθλίας. Δεν πιστεύομεν ότι ένα κράτος πάνοπλον, ογδοήκοντα πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων, μαχόμενον διά να δημιουργήση εις τον Κόσμον "νέαν τάξιν πραγμάτων" -τάξιν φανταζόμεθα αρε-τής- θα ζητήση να πλευροκοπήση ένα Εθνος μικρόν που αγωνί-ζεται υπέρ της ελευθερίας του, μαχόμενον προς μίαν Αυτοκρα-τορίαν σαράντα πέντε εκατομμυρίων. Διότι τι θα κάμη ο στρατός αυτός, Εξοχώτατε, αν, αντί πεζικού, πυροβολικού και μεραρχιών, στείλη η Ελλάς φύλακας εις τα σύνορά της είκοσι χιλιάδας τραυματιών, χωρίς πόδια, χωρίς χέρια, με τα αίματα και τους επιδέσμους διά να τον υποδε-χθούν;... Αυτούς τους στρατιώτας φύλακας θα υπάρξη Στρατός διά να τους κτυπήση; Αλλ' όχι, δεν πρόκειται να γίνη αυτό. Ο ολίγος ή πολύς Στρατός των Ελλήνων, που είναι ελεύθερος, όπως εστάθη εις την Ήπει-ρον, θα σταθή, αν κληθή, εις την Θράκην. Και τι να κάμη; Θα πο-λεμήση. Και εκεί. Και θα αγωνισθή. Και εκεί. Και θ' αποθάνη. Και εκεί. Και θ' αναμείνη την εκ Βερολίνου επιστροφήν του δρο-μέως, ο οποίος ήλθε προ πέντε ετών και έλαβεν από την Ολύ-μπιον το φως, διά να μεταβάλη εις δαυλόν την λαμπάδα και φέρη την πυρκαϊάν εις τον μικρόν την έκτασιν, αλλά μέγιστον αυτόν τόπον ο οποίος, αφού έμαθε τον κόσμον όλον να ζη, πρέπει τώρα να τον μάθη και να αποθνήσκη». Περιοδικό Ευθύνη, Κείμενα της Μεθορίου/5, «28 Οκτωβρίου 1940. Η Ελλάδα στο χαράκωμα της ελευθερίας. Έκκληση και Μανιφέστο πνευματικών ανθρώπων την 28η Οκτωβρίου 1940», Αθήνα 1980:, σ. 55-56. Φόρος τιμής στους Ελληνες από τους διανοούμενους της Γαλλίας •Albert Camus «[...] Την ιδέα που έχουμε για την ελευθερία την οφείλουμε στην Ελλάδα, μαζί με πολλές άλλες, που κάνουν τον άνθρωπο περήφανο. Γι' αυτό βεβαίως η είσοδος των Γερμανών στην Αθή-να υπήρξε γι'αυτούς που με περιβάλλουν και για μένα τον ίδιο το πιο σπαρακτικό σύμβολο των όσων υποφέραμε πέντε ολό-κληρα χρόνια. Αλλά ταυτόχρονα διατηρήσαμε στην καρδιά μας την ανάμνηση και το παράδειγμα του εκπληκτικού Αλβανικού Πολέμου. Η Ελλάδα, μετά την Ισπανία, μας δίδαξε, μέσα στην οργή και στην πίκρα, πως μπορεί να έχεις δίκιο και να νικηθείς.

Αοπλοι αναμένουν την εκτέλεση τους από τους Γερμανούς. Φωτο-γραφία από το Κοντομαρί Χανίων, κρητικό χωριό που κατέστρεψαν ολοκληρωτικά οι κατοχικές δυνάμεις, στις 3 Ιουνίου 1941, σε αντί-ποινα για την αντίσταση των πολιτών του κατά τη μάχη της Κρήτης.

σ τ ά θ η κ α ν κα ι κ α τ ά τ ο υ ν έ ο υ ε ι σ β ο λ έ α μ ε σ θ έ ν ο ς κ α ι α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό τ η τ α . Η ά μ υ ν α ιδ ίως π ο υ π ρ ο έ -τ α ξ α ν κ α τ ά μ ή κ ο ς τ η ς « ο χ υ ρ ή ς γ ρ α μ μ ή ς » , σ τ α ε λ λ η ν ο β ο υ λ γ α ρ ι κ ά σ ύ ν ο ρ α , π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ ο ν θ α υ -μ α σ μ ό τ ω ν ίδ ιων τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν . Η υ π ε ρ ο χ ή ό μ ω ς τ ω ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν ε ι σ β ο λ ή ς σ ε ο ρ γ ά ν ω σ η και σ ε ο π λ ι κ ά μ έ σ α ή τ α ν έ κ δ η λ η : η Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η κ α τ α -λ ή φ θ η κ ε σ τ ι ς 9 Α π ρ ι λ ί ο υ κ α ι η Α θ ή ν α σ τ ι ς 2 7 Απριλ ίου . Τ α ν ι κ η φ ό ρ α σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α τ ο υ α λ β α ν ι -κ ο ύ μ ε τ ώ π ο υ θ α υ π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν α τ ά κ τ ω ς , ο π ρ ω -θ υ π ο υ ρ γ ό ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Κ ο ρ υ ζ ή ς θ α α υ τ ο κ τ ο ν ή -σ ε ι κα ι ο δ ι ά δ ο χ ο ς τ ο υ , Ε μ μ α ν ο υ ή λ Τ σ ο υ δ ε ρ ό ς , κ α θ ώ ς κα ι ο β α σ ι λ ι ά ς Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Β' θ α δ ο κ ι μ ά σ ο υ ν ν α α ν τ ι σ τ α θ ο ύ ν α π ό κ ο ι ν ο ύ μ ε τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς σ τ η ν Κ ρ ή τ η . Ε κ ε ί θ α δ ι ε ξ α χ θ ε ί , κ α τ ά τ ο τ ε λ ε υ τ α ί ο δ ε κ α ή μ ε ρ ο τ ο υ Μ α ΐ ο υ , η τ ε λ ε υ τ α ί α μ ά χ η επί ε λ λ η ν ι κ ο ύ ε δ ά φ ο υ ς . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α α π ο β ι β ά σ ο υ ν σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α α π ό α έ ρ ο ς , τ α ο π ο ί α κ α ι έ κ α μ ψ α ν , σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α , τ η ν α ν τ ί σ τ α σ η τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν . Ο ι ίδ ιο ι ο ι Κ ρ ή τ ε ς ό μ ω ς , α ν τ ι μ ε τ ω π ί -ζ ο ν τ α ς τ ο ν ε ι σ β ο λ έ α μ ε κ ά θ ε δ ι α θ έ σ ι μ ο μ έ σ ο , έ δ ω σ α ν , γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ ά , π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο σ τ η ν έ ν ο ι α τ ο υ « λ α ϊ κ ο ύ » π ο λ έ μ ο υ .

Η σ η μ α σ ί α τ η ς έ ν ο π λ η ς ε λ λ η ν ο γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς σ ύ ρ -ρ α ξ η ς ε ίνα ι μ ε γ ά λ η . Η α ν α γ κ α σ τ ι κ ή σ τ ρ ο φ ή σ τ α Β α λ κ ά ν ι α υ π ο χ ρ έ ω σ ε τ ο ν Χ ί τ λ ε ρ ν α α ν α β ά λ ε ι τ η ν ε κ τ έ λ ε σ η τ η ς ε π ι χ ε ί ρ η σ η ς « Μ π α ρ μ π α ρ ό σ α » κ α τ ά τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς . Η μ ε τ ά θ ε σ η τ η ς η μ ε ρ ο μ η -ν ίας έ ν α ρ ξ ή ς τ η ς , α π ό τ α μ έ σ α Μ α ΐ ο υ στ ις 2 2 Ιου-νίου, ε ίχε ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α ν α μ η ν π ρ ο λ ά β ο υ ν τελ ι -κώς τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 4 1 ν α κ α τ α λ ά β ο υ ν τ ο Λ έ ν ι ν γ κ ρ α ν τ και τ η Μ ό σ χ α , προτού α κ ι ν η τ ο π ο ι η θ ο ύ ν ε ξ α ι τ ί α ς τ ω ν α ν τ ί ξ ο ω ν καιρικών σ υ ν θ η κ ώ ν τ ο υ ρ ω σ ι κ ο ύ χ ε ι μ ώ ν α .

Φωτογραφία από την ελληνική συμμετοχή στη μάχη του Ελ Αλαμέιν. Στη μάχη αυτή (Νοέμβριος 1942), που ανέκοψε την πορεία του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική, συμμετείχαν και ελληνικές μονάδες υπό βρετα-νική διοίκηση. Η ελληνική συμβολή στον συμμαχικό αγώνα συνεχίστηκε παρά την κατοχή της χώρας από τους Γερμανούς.

Η συνέχιση του ένοπλου αγώνα στο πλευρό των Συμμάχων. Μετά την κα-τ ά λ η ψ η τ ο υ ε θ ν ι κ ο ύ ε δ ά φ ο υ ς και τ η ν επιβολή τ η ς ε χ θ ρ ι κ ή ς κατοχής από τ ο υ ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς τ ο υ Ά ξ ο ν α , Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς , Ι τ α λ ο ύ ς και Β ο υ λ γ ά ρ ο υ ς , η ελλη -νική κ υ β έ ρ ν η σ η μ ε τ έ φ ε ρ ε την έ δ ρ α τ η ς έ ξ ω από τ η ν Ε λ λ ά δ α - στο Κάιρο, στη Ν ό τ ι α Α φ ρ ι κ ή και, τελ ικά , στο Λονδίνο. Η ε ξ ό ρ ι σ τ η πλέον ελληνική κ υ β έ ρ ν η σ η , μ ε τ ά τ η ν επίσημη αναγνώριση τ η ς από τ α συμμαχ ικά κράτη , θ α υπερασπίσει , με ό σ α μ έ σ α δ ι έ θ ε τ ε , τ α ε θ ν ι κ ά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α . Π ρ ο έ τ α ξ ε , στο ό ν ο μ α τ ω ν μόλ ις δ ιακηρυγμένων αρχών τ ο υ « Χ ά ρ τ η τ ο υ Ατλαντικού», τ η δ ι ε κ δ ί κ η σ η τ ω ν ε ξ α κ ο λ ο υ θ η τ ι κ ά α λ ύ τ ρ ω τ ω ν ε δ α φ ώ ν τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ , τ η ς Β ό ρ ε ι α ς Η π ε ί ρ ο υ και - δ ι α κ ρ ι τ ι κ ά έναντ ι τ η ς σ υ μ μ ά χ ο υ Μ. Β ρ ε τ α ν ί α ς -

τ η ς Κύπρου . Π α ρ ά λ -ληλα, αναζήτησε λύσεις στο επισιτιστικό πρό-β λ η μ α τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν τ η ς κατεχόμενης Ελλά-δας. Τέλος, σ υ γ κ ρ ό τ η σ ε α ξ ι ό μ α χ α ένοπλα σώ-μ α τ α που σ υ ν έ χ ι σ α ν τ ο ν π ό λ ε μ ο σ τ α μ έ -τ ω π α τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μεσογείου. Άξ ια ιδιαί-τ ε ρ η ς μνε ίας ε ίνα ι η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ σ τ ρ α -τ ο ύ ξ η ρ ά ς στις μ ά χ ε ς τ ο υ Ελ Αλαμέιν και τ ο υ Ρίμινι, οι επ ιδρομές τ ο υ Ιερού Λόχου στο Αιγαίο, η πλούσια δράση τ ο υ ναυτ ικού - θ ρ υ λ ι κ ά τ α ονόματα των αντιτορπι-λικών «Βασίλισσας Όλγας» και «Αδρία»- και η ενερ-γή παρουσία της πολεμι-κής αεροπορίας.

Η κατεστραμμένη γέφυρα του Γοργοποτάμου. Η ανατίναξη της στις 25 Νοεμβρίου 1942 υπήρξε αποτέλεσμα της συντονισμένης δρά-σης των ελληνικών αντιστασιακών ομάδων του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, υπό την καθοδήγηση αγγλικού κλιμακίου με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Μάγιερς.

τ η ς Κύπρου . Π α ρ ά λ -ληλα, αναζήτησε λύσεις στο επισιτιστικό πρό-β λ η μ α τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν τ η ς κατεχόμενης Ελλά-δας. Τέλος, σ υ γ κ ρ ό τ η σ ε α ξ ι ό μ α χ α ένοπλα σώ-μ α τ α που σ υ ν έ χ ι σ α ν τ ο ν π ό λ ε μ ο σ τ α μ έ -τ ω π α τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μεσογείου. Άξ ια ιδιαί-τ ε ρ η ς μνε ίας ε ίνα ι η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ σ τ ρ α -τ ο ύ ξ η ρ ά ς στις μ ά χ ε ς τ ο υ Ελ Αλαμέιν και τ ο υ Ρίμινι, οι επ ιδρομές τ ο υ Ιερού Λόχου στο Αιγαίο, η πλούσια δράση τ ο υ ναυτ ικού - θ ρ υ λ ι κ ά τ α ονόματα των αντιτορπι-λικών «Βασίλισσας Όλγας» και «Αδρία»- και η ενερ-γή παρουσία της πολεμι-κής αεροπορίας.

Αλλά η Ελλάδα είναι η πρώ-τη που έκανε να κατανοήσει ο κόσμος πως οι άνθρωποι της ελευθερίας μπορούσαν να είναι επίσης και οι άνθρω-ποι του θάρρους και πως κα-μιά ήπα δεν ήταν αιώνια. Αυτός ο μικρός λαός αποδεί-χτηκε ισάξιος με το κατα-πληκτικό παρελθόν του. Τι μάθημα και τι ανακούφιση να βλέπεις πως ο πιο υψηλός πολιτισμός δεν αφαιρεί τίπο-τε από τα προτερήματα της καρδιάς και από τη δύναμη της ψυχής! Ας κρίνουμε τι σήμαινε αυτό το δίδαγμα για ανθρώπους αφοπλισμένους, παραδομένους στην πιο τε-ρατώδη τυραννία και απο-φασισμένους να ξεπεράσουν όλα όσα έπρεπε να ξεπερα-στούν. Αυτός είναι ο λόγος της ευγνωμοσύνης μου, μιας σιωπηρής ευγνωμοσύνης, που μπορώ να εκφράσω χάρη σε σας, σύμφωνα με τα μέσα μου και με τη θέση μου. Πέστε στους Έλληνες φίλους μας, όταν γυρίσετε εκεί, για τον αδερφικό θαυμασμό που νιώθουν γι' αυτούς οι Γάλλοι συγγραφείς». •Jean Paul Sartre «Ο ελληνικός λαός ήταν από τους πρώτους που ξεσηκώ-θηκε ενάντια στον ιταλικό φασισμό και ενάντια στη φα-σιστική τυραννία. Για πέντε χρόνια όλες οι χώρες του κόσμου είδαν στην ελληνική Αντίσταση, το ίδιο το σύμ-βολο του θάρρους και της πίστης. Η Ελλάδα απόδειξε πως μια ήττα οφειλόμενη στην αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου μπορεί να μετα-τραπεί σε νίκη όταν δεν γίνεται αποδεχτή». Roger Milliex (επιμ.), Κείμε-να και μαρτυρίες Γάλλων. Απόδοση κειμένων στα ελλη-νικά Τ. Δρακοπούλου, από-δοση ποιημάτων, Τ. Πατρί-κιος, Κέδρος, Αθήνα 1980, σ. 201-202, 293.

Οραματισμός του ευρωπαϊκού μέλλοντος της Ελλά-δας μέσα στις φλόγες του πολέμου «9 Δεκεμβρίου 1942. [...] Μου είναι αδύνατον να ξεχωρίσω την έγνοια μου για την Ελλάδα από την έγνοια μου για την Ευρώπη ολόκληρη. Ο εθνικι-σμός στις μέρες μας είναι επαρχιωτισμός. Πώς εί-ναι νοητή μια καινούρια Ελλάδα χωρίς μια καινού-ρια Ευρώπη, χωρίς έναν καινούριο κόσμο; Μονάχα αφελείς και καθυστερημένοι τύποι μπορούν να φα-ντάζονται ότι μια μεγαλωμένη Ελλάδα αρκεί για την ευτυχία του ελληνικού λαού. Αλλος ο δέκατος ένατος και άλλος ο εικοστός αιώνας. Για την ευτυ-χία του ελληνικού λαού απαραίτητο είναι ό, τι ακρι-βώς είναι απαραίτητο για την ευτυχία όλων των ευρωπαϊκών λαών: μια καινούρια Ευρώπη, αληθι-νότερη, θεμελιωμένη σ' ένα ενιαίο, οργανικά δι-αρθρωμένο, υπερεθνικό πολιτικό καθεστώς». Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Ημερολόγιο Κατοχής, 31 Μαρτίου 1942 - 4 Ιανουαρίου 1945, Εστία, Αθήνα 20 033, ο. 243. Ο Π. Κανελλόπουλος διατέλεσε αντι-πρόεδρος και υπουργός Εθνικής Αμυνας της εξόρι-στης κυβέρνησης Εμμ. Τσουδερού.

Τα Καλάβρυτα καταστράφηκαν και ο πληθυσμός τους εξοντώθηκε στις 9-13 Δεκεμβρίου 1943 από τον γερμανικό κατοχικό στρατό σε αντίποινα για αντιστασιακές ενέργειες. Στη φωτογραφία Γερμανοί στρατιώτες ξεκουράζονται, ενώ πίσω τους τα Καλάβρυτα καίγονται.

Ο Άντονυ Ίντεν, υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, για την ελληνική συμβολή στη συμμαχική νίκη «Άσχετα προς ό,τι θα πουν οι ιστορικοί του μέλλοντος, εκείνο που εμείς μπορούμε να πούμε τώρα είναι ότι η Ελλάς πρώτη έδωκε αλησμόνητο μάθημα στον Μουσολίνι, ότι αυτή υπήρξε η αφορμή της εθνικής επαναστάσεως στη Γιουγκοσλαβία εναντίον του Άξονα, ότι αυτή, με τη μικρή βοήθεια που σταθήκαμε τότε ικανοί να της δώσομε, κράτησε τους Γερμανούς στο ηπειρωτικό της έδαφος και στην Κρήτη επί έξι εβδομάδες, ότι αυτή ανέτρε-ψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων του γερμανικού Επιτελείου και έτσι επέφερε ριζική μεταβολή στις εκστρατείες του και ίσως στην όλη πορεία του πολέμου. Εμείς οι Άγγλοι δε θα λησμονήσομε ποτέ την ανακούφιση και την παρηγορία που μας προσέφερε κατά τις αγωνιώδεις εκείνες στιγμές του πολέ-μου η τιμιότητα και η αξιοπρέπεια της στάσεως των Ελλήνων». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, τ. ΙΕ', σ. 457.

Ο Άντονυ Ίντεν, υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, για την ελληνική συμβολή στη συμμαχική νίκη «Άσχετα προς ό,τι θα πουν οι ιστορικοί του μέλλοντος, εκείνο που εμείς μπορούμε να πούμε τώρα είναι ότι η Ελλάς πρώτη έδωκε αλησμόνητο μάθημα στον Μουσολίνι, ότι αυτή υπήρξε η αφορμή της εθνικής επαναστάσεως στη Γιουγκοσλαβία εναντίον του Άξονα, ότι αυτή, με τη μικρή βοήθεια που σταθήκαμε τότε ικανοί να της δώσομε, κράτησε τους Γερμανούς στο ηπειρωτικό της έδαφος και στην Κρήτη επί έξι εβδομάδες, ότι αυτή ανέτρε-ψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων του γερμανικού Επιτελείου και έτσι επέφερε ριζική μεταβολή στις εκστρατείες του και ίσως στην όλη πορεία του πολέμου. Εμείς οι Άγγλοι δε θα λησμονήσομε ποτέ την ανακούφιση και την παρηγορία που μας προσέφερε κατά τις αγωνιώδεις εκείνες στιγμές του πολέ-μου η τιμιότητα και η αξιοπρέπεια της στάσεως των Ελλήνων». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, τ. ΙΕ', σ. 457.

Η Εθνική Αντίσταση κατά των δυνάμεων του Ά ξ ο ν α και η σημασία τ η ς . Η α ν ά π τ υ ξ η ε ν ό ς ισχυ-ρ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς Ε θ ν ι κ ή ς Α ν τ ί σ τ α σ η ς σ τ η ν κ α τ ε χ ό -μ ε ν η Ε λ λ ά δ α υ π ή ρ ξ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς ά ρ ν η σ η ς τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ λ α ο ύ ν α σ υ μ β ι β α σ τ ε ί μ ε τ ο κ α θ ε -σ τ ώ ς τ η ς τ ρ ι π λ ή ς ε χ θ ρ ι κ ή ς κ α τ ο χ ή ς - Γ ε ρ μ α ν ώ ν , Ι τ α λ ώ ν κ α ι Β ο υ λ γ ά ρ ω ν - σ ε β ά ρ ο ς τ ω ν θ ε μ ε λ ι ω -δ ώ ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν κ α ι τ ω ν ε λ ε υ θ ε ρ ι ώ ν τ ο υ . Τ ι ς α ρ -χ ι κ έ ς μ ε μ ο ν ω μ έ ν ε ς π ρ ά ξ ε ι ς α ν τ ί σ τ α σ η ς κ α τ ά τ ο υ κ α τ α κ τ η τ ή δ ι α δ έ χ τ η κ α ν η σ ύ σ τ α σ η κ α ι η δ ρ ά σ η

Ο Άντονυ Ίντεν, υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, για την ελληνική συμβολή στη συμμαχική νίκη «Άσχετα προς ό,τι θα πουν οι ιστορικοί του μέλλοντος, εκείνο που εμείς μπορούμε να πούμε τώρα είναι ότι η Ελλάς πρώτη έδωκε αλησμόνητο μάθημα στον Μουσολίνι, ότι αυτή υπήρξε η αφορμή της εθνικής επαναστάσεως στη Γιουγκοσλαβία εναντίον του Άξονα, ότι αυτή, με τη μικρή βοήθεια που σταθήκαμε τότε ικανοί να της δώσομε, κράτησε τους Γερμανούς στο ηπειρωτικό της έδαφος και στην Κρήτη επί έξι εβδομάδες, ότι αυτή ανέτρε-ψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων του γερμανικού Επιτελείου και έτσι επέφερε ριζική μεταβολή στις εκστρατείες του και ίσως στην όλη πορεία του πολέμου. Εμείς οι Άγγλοι δε θα λησμονήσομε ποτέ την ανακούφιση και την παρηγορία που μας προσέφερε κατά τις αγωνιώδεις εκείνες στιγμές του πολέ-μου η τιμιότητα και η αξιοπρέπεια της στάσεως των Ελλήνων». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, τ. ΙΕ', σ. 457.

Η Εθνική Αντίσταση κατά των δυνάμεων του Ά ξ ο ν α και η σημασία τ η ς . Η α ν ά π τ υ ξ η ε ν ό ς ισχυ-ρ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς Ε θ ν ι κ ή ς Α ν τ ί σ τ α σ η ς σ τ η ν κ α τ ε χ ό -μ ε ν η Ε λ λ ά δ α υ π ή ρ ξ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς ά ρ ν η σ η ς τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ λ α ο ύ ν α σ υ μ β ι β α σ τ ε ί μ ε τ ο κ α θ ε -σ τ ώ ς τ η ς τ ρ ι π λ ή ς ε χ θ ρ ι κ ή ς κ α τ ο χ ή ς - Γ ε ρ μ α ν ώ ν , Ι τ α λ ώ ν κ α ι Β ο υ λ γ ά ρ ω ν - σ ε β ά ρ ο ς τ ω ν θ ε μ ε λ ι ω -δ ώ ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν κ α ι τ ω ν ε λ ε υ θ ε ρ ι ώ ν τ ο υ . Τ ι ς α ρ -χ ι κ έ ς μ ε μ ο ν ω μ έ ν ε ς π ρ ά ξ ε ι ς α ν τ ί σ τ α σ η ς κ α τ ά τ ο υ κ α τ α κ τ η τ ή δ ι α δ έ χ τ η κ α ν η σ ύ σ τ α σ η κ α ι η δ ρ ά σ η Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου υπήρξε μια από τις

σημαντικότερες αντιστασιακές πράξεις Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου υπήρξε μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές πράξεις

Στις 10 Ιουνίου 1944 ο γερμανικός στρατός πυρπόλησε το Δίστομο, αφού εξόντωσε τον άρρενα πληθυσμό του χωριού. Στη φωτογρα-φία, Γερμανοί στρατιώτες με φόντο το κατεστραμμένο Δίστομο.

«Η επιχείρηση κατά της γέφυρας του Γοργοπόταμου (1942), σύμφωνα με τον ίδιο τον Τσώρτσιλ, μπορεί να θεωρηθεί σα μακρινό προοίμιο της μάχης του Ελ Αλαμέιν, γιατί κόβει το δρόμο

εφοδιασμού των στρατευμάτων του Ρόμμελ μέσω της Ελλάδας. Τα σαμποτάζ εντείνονται, οι συγκοι-νωνίες παρεμποδίζονται σοβαρά [...]. Ο αντάρτι-κος πόλεμος, απλωμένος σ' όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και στα περισσότερα νησιά, ακινητοποιεί στην Ελλάδα τρεις γερμανικές μεραρχίες και τέσ-σερις ιταλικές, που προσπαθούν μάταια να κατα-πνίξουν το αντάρτικο κίνημα». Ν. Σβορώνος, Επισκόπηση Νεοελληνικής Ιστορί-ας, Θεμέλιο, Αθήνα 91985, σ. 139. Το τελευταίο σημείωμα του Μανώλη Λίτινα, λίγο πριν εκτελεστεί στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, ξημερώματα 8ης Σεπτεμβρίου 1944 «Σήμερα το πρωί τυφεκιζόμεθα, πέφτομε για την πατρίδα με γέλιο στα χείλη για την λευτεριά». Αναφέρεται στο: Κ. Σβολόπουλος, Η Αόρατη Στρατιά στο απόσπασμα, Πατάκης, Αθήνα 2002, σ. 11.

Αριστερά: ο αρχηγός του ΕΔΕΣ (Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνι-κού Συνδέσμου), συνταγματάρ-χης Ναπολέων Ζέρβας. Δεξιά: ο Αρης Βελουχιώτης, ηγετική μορφή στους κόλπους του ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απε-λευθερωτικού Στρατού).

Η ιστορική γέφυρα της Πλάκας στα Τζουμέρκα έμελλε να απο-τελέσει μνημείο εθνικής συμφι-λίωσης, καθώς εκεί υπογράφη-κε στις αρχές του 1944 η συμ-φωνία κατάπαυσης των εχθρο-πραξιών μεταξύ των αντιμαχό-μενων αντιστασιακών οργανώ-σεων ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ.

ι σ χ υ ρ ώ ν μαζ ικών ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν , όπως ή τ α ν , κ α τ ά σ ε ι ρ ά σ π ο υ δ α ι ό τ η τ α ς , τ ο Ε Α Μ * , ο Ε Δ Ε Σ * κα ι η Ε Κ Κ Α * . Α ρ ι θ μ η τ ι κ ά α σ θ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ο ρ γ α -ν ώ σ ε ι ς τ ω ν πόλεων, « α ό ρ α τ ε ς σ τ ρ α τ ι έ ς » , ο ι οπο ίες , σ ε σ υ ν ε ρ γ α σ ί α με τ ο Σ υ μ μ α χ ι κ ό Σ τ ρ α τ η γ ε ί ο Μ έ σ η ς Ανατολής , ε ίχαν κυρ ίως επωμιστε ί την ε υ θ ύ ν η γ ι α τ η δ ι ε ν έ ρ γ ε ι α δ ο λ ι ο φ θ ο ρ ώ ν και κ α τ α σ κ ο π ε ί α ς . Π ο υ θ ε ν ά στην Ε υ ρ ώ π η η α ν τ ι σ τ α σ ι α κ ή κ ίνηση δ ε ν υ π ή ρ ξ ε , α ν α λ ο γ ι κ ά μ ε τ ο ν π λ η θ υ σ μ ό τ η ς χ ώ ρ α ς , τ ό σ ο κ α θ ο λ ι κ ή κα ι ο α ρ ι θ μ ό ς τ ω ν σ υ ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ο υ κ α τ α κ τ η τ ή τ ό σ ο περ ιο -ρ ι σ μ έ ν ο ς ! Μ ό ν ο ι οι Έ λ λ η ν ε ς ε ξ ά λ λ ο υ μ ε τ α ξ ύ τ ω ν κ α τ α κ τ η μ έ ν ω ν λ α ώ ν κ α τ ό ρ θ ω σ α ν , α ν τ ι δ ρ ώ ν τ α ς μαζ ικά , ν α μη σ υ μ μ ε τ ά σ χ ο υ ν στην ε κ σ τ ρ α τ ε ί α κ α τ ά τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς . Το τ ί μ η μ α ό μ ω ς τ η ς α ν τ ί σ τ α σ η ς α υ τ ή ς υ π ή ρ ξ ε β α ρ ύ : ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς , βασαν ισμοί , φ υ λ α κ ί σ ε ι ς έ π λ η ξ α ν χ ι λ ι ά δ ε ς αγων ιστές .

Μ Ε Ρ Ι Κ Ε Σ Α Π Ο Τ Ι Σ Ε Κ Α Τ Ο Μ Β Ε Σ Θ Υ Μ Α Τ Ω Ν Τ Η Σ Ν Α Ζ Ι Σ Τ Ι Κ Η Σ Κ Α Τ Ο Χ Η Σ

Ημερομηνία Θ ύ μ α τ α

2 Ιουνίου 1941 Εκτελούνται 300 κάτοικοι του χωριού Κόνδανος Χανίων. Εκτελούνται 300 κάτοικοι του χωριού Κόνδανος Χανίων.

1 Αυγούστου 1941 Εκτελούνται 118 στον Αλικιανό Χανίων. Σεπτ.-Οκτωβρ. 1941 Εξοντώνονται από τους Βουλγάρους

5.016 κάτοικοι της Δράμας, του Δοξάτου και των χωριών της περιοχής.

Εξοντώνονται από τους Βουλγάρους 5.016 κάτοικοι της Δράμας, του Δοξάτου και των χωριών της περιοχής.

17 Οκτωβρίου 1941 Οι Γερμανοί πυρπολούν τα Κερδύλια Σερρών και εξοντώνουν όλο τον ανδρικό πληθυσμό.

Οι Γερμανοί πυρπολούν τα Κερδύλια Σερρών και εξοντώνουν όλο τον ανδρικό πληθυσμό.

23 Οκτωβρίου 1941 Εκτελούνται 165 στο Μεσόβουνο Κοζάνης. Εκτελούνται 165 στο Μεσόβουνο Κοζάνης.

16 Φεβρουαρίου 1943 Εκτελούνται πάνω από 150 κάτοικοι του χωριού Δομένικο Ελασσόνας. Εκτελούνται πάνω από 150 κάτοικοι του χωριού Δομένικο Ελασσόνας.

12 Μαρτίου 1943 Πυρπόληση Τσαρίτσανης Ελασσόνας και εκτέλεση 40 κατοίκων, μεταξύ των οποίων 2 ιερείς και 2 ανάπηροι πολέμου. Η Τσαρίτσανη είχε καεί και στις 12 Οκτωβρίου 1942, ενώ τρίτη φορά κάηκε από τους Γερμανούς στις 20 Αυγούστου 1944.

Πυρπόληση Τσαρίτσανης Ελασσόνας και εκτέλεση 40 κατοίκων, μεταξύ των οποίων 2 ιερείς και 2 ανάπηροι πολέμου. Η Τσαρίτσανη είχε καεί και στις 12 Οκτωβρίου 1942, ενώ τρίτη φορά κάηκε από τους Γερμανούς στις 20 Αυγούστου 1944.

6 Ιουνίου 1943 Εκτελούνται 106 όμηροι στο Κούρ-νοβο (Τρίλοφο) Φθιώτιδας. Εκτελούνται 106 όμηροι στο Κούρ-νοβο (Τρίλοφο) Φθιώτιδας.

16 Αυγούστου 1943 Εκτελούνται 317 κάτοικοι του χωριού Κομμένο Άρτας. Εκτελούνται 451 κά-τοικοι των περιοχών Βιάννου και Ιεράπετρας Κρήτης.

Εκτελούνται 317 κάτοικοι του χωριού Κομμένο Άρτας. Εκτελούνται 451 κά-τοικοι των περιοχών Βιάννου και Ιεράπετρας Κρήτης.

Οκτώβριος 1943 Εκτελούνται 200 πολίτες στα χωριά του Ασπροποτάμου Τρικάλων (Καστα-νιά 52, Αμάραντος 27, Αετός 20, Κλεί-νοβος 13 κ.ά.).

Εκτελούνται 200 πολίτες στα χωριά του Ασπροποτάμου Τρικάλων (Καστα-νιά 52, Αμάραντος 27, Αετός 20, Κλεί-νοβος 13 κ.ά.).

13 Δεκεμβρίου 1943 Εκτελούνται 1.104 στα Καλάβρυτα. 18 Δεκεμβρίου 1943 Εκτελούνται 133 στη Δράκεια Πηλίου. 1-10 Φεβρουαρ. 1944 Δεκαήμερη επιδρομή γερμανικών

στρατευμάτων στην Καλαμάτα έχει ως συνέπεια την εκτέλεση 500 κα-τοίκων.

Δεκαήμερη επιδρομή γερμανικών στρατευμάτων στην Καλαμάτα έχει ως συνέπεια την εκτέλεση 500 κα-τοίκων.

2 Απριλίου 1944 Εκτελούνται 150 όμηροι στη Λαμία. 5 Απριλίου 1944 Στο χωριό Κλεισούρα Καστοριάς

εκτελούνται και καίγονται στη συνέχεια 270 γέροντες και γυναι-κόπαιδα.

Στο χωριό Κλεισούρα Καστοριάς εκτελούνται και καίγονται στη συνέχεια 270 γέροντες και γυναι-κόπαιδα.

Ημερομην ία Θ ύ μ α τ α

6 Απριλίου 1944 Εκτελούνται 50 πατριώτες στο Σκοπευτήριο Καισαριανής. Εκτελούνται 50 πατριώτες στο Σκοπευτήριο Καισαριανής.

23 Απριλίου 1944 Θανατώνονται 318 γυναικόπαιδα στους Πύργους Εορδαίας Κοζάνης. Θανατώνονται 318 γυναικόπαιδα στους Πύργους Εορδαίας Κοζάνης.

25 Απριλίου 1944 Εκτελούνται 134 κρατούμενοι των φυλακών Λιβαδειάς στον Καρακό-λιθο.

Εκτελούνται 134 κρατούμενοι των φυλακών Λιβαδειάς στον Καρακό-λιθο.

28-30 Απριλίου 1944 Εκτελούνται 100 όμηροι στους Μολάους Λακωνίας. Εκτελούνται 100 όμηροι στους Μολάους Λακωνίας.

1 Μαΐου 1944 Εκτελούνται στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κρατούμενοι των φυλακών Χαϊδαρίου.

Εκτελούνται στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κρατούμενοι των φυλακών Χαϊδαρίου.

16 Μαΐου 1944 Εκτελούνται 120 όμηροι στο Χαϊδάρι και άλλοι 110 στη Ριτσώνα Βοιωτίας. Εκτελούνται 120 όμηροι στο Χαϊδάρι και άλλοι 110 στη Ριτσώνα Βοιωτίας.

6 Ιουνίου 1944 Εκτελούνται 101 όμηροι στα Διαβατά Θεσσαλονίκης. Εκτελούνται 101 όμηροι στα Διαβατά Θεσσαλονίκης.

8 Ιουνίου 1944 Οι ναζί βυθίζουν στη Μήλο το πλοίο «Δανάη», το οποίο μετέφερε 600 ομήρους από το Ηράκλειο Κρήτης.

Οι ναζί βυθίζουν στη Μήλο το πλοίο «Δανάη», το οποίο μετέφερε 600 ομήρους από το Ηράκλειο Κρήτης.

10 Ιουνίου 1944 Εκτελούνται στο Δίστομο Βοιωτίας 296 γυναικόπαιδα. Εκτελούνται στο Δίστομο Βοιωτίας 296 γυναικόπαιδα.

1 Ιουλίου 1944 Απαγχονίζονται 50 πατριώτες στο Χαϊδάρι Απαγχονίζονται 50 πατριώτες στο Χαϊδάρι

6 Ιουλίου 1944 Εκτελούνται 200 στα Λιόσια Αττικής. 3-22 Ιουλίου 1944 Εκτελούνται 161 στα χωριά της

Βόρειας Πίνδου. Εκτελούνται 161 στα χωριά της Βόρειας Πίνδου.

10 Αυγούστου 1944 Καταστρέφεται το Καρπενήσι και πυρπολούνται 100 χωριά του νομού. Καταστρέφεται το Καρπενήσι και πυρπολούνται 100 χωριά του νομού.

17 Αυγούστου 1944 Στο μπλόκο της Κοκκινιάς οι ναζί εκτελούν 200, ενώ χιλιάδες άλ-λους μεταφέρουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στο μπλόκο της Κοκκινιάς οι ναζί εκτελούν 200, ενώ χιλιάδες άλ-λους μεταφέρουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

22 Αυγούστου 1944 Εκτελούνται 323 κάτοικοι χωριών του Ρεθύμνου Εκτελούνται 323 κάτοικοι χωριών του Ρεθύμνου

2 Σεπτεμβρίου 1944 Εκτελούνται ή καίγονται ζωντανοί 149 κάτοικοι του Χορτιάτη Θεσσαλονίκης. Μεταξύ αυτών και 39 παιδιά.

Εκτελούνται ή καίγονται ζωντανοί 149 κάτοικοι του Χορτιάτη Θεσσαλονίκης. Μεταξύ αυτών και 39 παιδιά.

Ερωτήσεις 1. Ποια ήταν η συμβολή της ελληνικής αντίστασης και ιδίως της μάχης της Κρήτης στην τελική νίκη των Συμμάχων ; 2. Ποιο τ ίμημα πλήρωσε ο ελληνικός λαός για την αντίστασή του κατά των δυνάμεων του Α ξ ο ν α ; Ν α συμβουλευτε ίτε και τον σχετικό πίνακα.

4 . Η Σ Υ Μ Μ Α Χ Ι Κ Η Α Ν Τ Ε Π Ι Θ Ε Σ Η Κ Α Ι Η Ο Λ Ο Κ Λ Η Ρ Ω Τ Ι Κ Η Η Τ Τ Α Τ Η Σ Ν Α Ζ Ι Σ Τ Ι Κ Η Σ Γ Ε Ρ Μ Α Ν Ι Α Σ - Η Σ Υ Ν Θ Η Κ Ο Λ Ο Γ Η Σ Η ΤΗΣ Ι Α Π Ω Ν Ι Α Σ

Η ήττα των δυνάμεων του Α ξ ο ν α στη Σοβιετική Ένωση και στο αφρικανικό μέτωπο. Τ ο φ θ ι ν ό π ω ρ ο τ ο υ 1 9 4 2 α ν α κ ό π τ ε τ α ι η ν ι κ η φ ό ρ α π ο ρ ε ί α τ ω ν δ υ ν ά -μ ε ω ν τ ο υ Ά ξ ο ν α κ α ι α π ό τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1 9 4 3 ο ρ ο υ ς τ ω ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν αντ ι -σ τ ρ έ φ ε τ α ι π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν .

Α ρ χ ι κ ά , τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 4 2 , ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί κ α θ η λ ώ ν ο ν τ α ι σ τ η ν π ό λ η τ ο υ Στάλινγκραντ, ό π ο υ κα ι έ μ ε λ λ ε ν α δ ι ε ξ α χ θ ε ί μ ία από τ ι ς πιο π ο λ υ α ί μ α -κ τ ε ς , α λ λ ά κ α ι α π ο φ α σ ι σ τ ι κ έ ς σ ε σ η μ α σ ί α μ ά χ ε ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Σ τ η Β ό ρ ε ι α Α φ ρ ι κ ή ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί κα ι ο ι σ ύ μ μ α χ ο ι τ ο υ ς - α ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς κ α ι ο ι Έ λ λ η ν ε ς -κ α τ ή γ α γ α ν σ η μ α ν τ ι κ ό π λ ή γ μ α κ α τ ά τ ο υ Ρ ό μ ε λ σ τ ο Ελ Αλαμέιν. Σ τ ο ν Ε ι ρ η -ν ικό , τ έ λ ο ς , ο ι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί κ α τ ο ρ θ ώ ν ο υ ν ν α α ν α χ α ι τ ί σ ο υ ν ο ρ ι σ τ ι κ ά τ ο υ ς Ι ά π ω ν ε ς . Ή δ η , σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 9 4 3 , σ τ ο Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ η ν ίκη θ α σ τ έ ψ ε ι τ α σ ο β ι ε τ ι κ ά ό π λ α κα ι η Β έ ρ μ α χ τ θ α γ ν ω ρ ί σ ε ι τ η ν π ρ ώ τ η ο δ υ ν η ρ ή ή τ τ α , ε ν ώ η α γ γ λ ο α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή α π ό β α σ η σ τ ο Μ α ρ ό κ ο κ α ι τ η ν Α λ γ ε ρ ί α θ α α π ο λ ή ξ ε ι , τ ο ν Μ ά ι ο , σ τ η ν ε κ δ ί ω ξ η τ ω ν γ ε ρ μ α ν ο ϊ τ α λ ι κ ώ ν σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν α π ό τ ο α φ ρ ι κ α ν ι -κ ό έ δ α φ ο ς . Κ α τ ά τ η ν ίδ ια π ε ρ ί ο δ ο θ α ε κ δ η λ ω θ ο ύ ν η ν ι κ η φ ό ρ α α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή α ν τ ε π ί θ ε σ η σ τ ο ν Ε ι ρ η ν ι κ ό κ α ι η α π ώ θ η σ η έ κ τ ο τ ε τ ω ν Ιαπώνων, από ν η σ ί σ ε νησί , ο λ ο έ ν α κ α ι δ υ τ ι κ ό τ ε ρ α .

Η α ν τ ε π ί θ ε σ η τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν . Η ε ξ έ λ ι ξ η , έ κ τ ο τ ε , τ ω ν π ο λ ε μ ι κ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ ή -σ ε ω ν θ α ο δ η γ ή σ ε ι σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή ή τ τ α και , σ υ ν α κ ό λ ο υ θ α , σ τ η δ ι α δ ο χ ι κ ή σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η τ η ς χ ι τ λ ε ρ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς κ α ι τ η ς Ιαπωνίας .

Π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η α υ τ ή , η π ρ ώ τ η π ρ ά ξ η σ υ ν τ ε λ έ σ τ η κ ε σ τ ι ς 10 Ι ο υ λ ί ο υ τ ο υ 1 9 4 3 , ό τ α ν ο ι Σ ύ μ μ α χ ο ι α π ο β ι β ά σ τ η κ α ν σ τ η Σ ι κ ε λ ί α . Κ α τ ά τ η ν π ο ρ ε ί α τ ο υ ς π ρ ο ς β ο ρ ρ ά θ α σ υ ν α ν τ ή σ ο υ ν σ ε κ ά θ ε β ή μ α τ η ν ι σ χ υ ρ ή α ν τ ί σ τ α σ η τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν , έ ω ς τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1 9 4 5 . Ο Μ ο υ σ ο λ ί ν ι , η τ τ η μ έ ν ο ς σ ε ό λ α τ α

Αποψη της βομβαρδισμένης από τα συμμαχικά στρατεύματα Δρέσδης (Φεβρουάριος 1945).

Το Βερολίνο λίγες ημέρες πριν από την πτώση «Την παραμονή της κατα-στροφής το Βερολίνο εμφα-νίζει, χωρίς αμφιβολία, ένα θέαμα από τα πιο παράξενα στην ιστορία. Το 1944 είχε εκκενωθεί εν μέρει, αργό-τερα όμως ο πληθυσμός της πόλεως αυξήθηκε με τη συρ-ροή ενάμισι εκατομμυρίου προσφύγων. Οι πρόσφυγες κατασκηνώνουν στα πάρκα, όπου τα άλογά τους κατα-βροχθίζουν τον φλοιό των δέντρων. Πλάι σ' αυτούς βε-τεράνοι των ταγμάτων εφό-δου, μερικοί με ένα μόνο πόδι, με μοναδική στολή ένα περιβραχιόνιο στο πολιτικό τους πουκάμισο, απειροπό-λεμα παιδιά της χιτλερικής οργάνωσης νεολαίας με πέ-τσινα παντελόνια, ακόμα και νέες κοπέλες της Ενώσεως Νεανίδων της Γερμανίας, εκπαιδεύονται στον χειρι-σμό της αντιαρματικής γρο-θιάς. Σε άλλα σημεία ανοί-γουν χαρακώματα και στή-νουν αντιαρματικές παγίδες. Μόλις στις 13 Απριλίου δό-θηκε η διαταγή στον αστικό πληθυσμό να οργανώσει την πόλη του για άμυνα. Η δια-ταγή δεν προκάλεσε πολύ μεγάλη αίσθηση τόσο δύσκο-λο ήταν να φαντασθούν οι Βερολινέζοι πως θα υπο-χρεωθούν να πολεμήσουν μέσα στους δικούς τους δρόμους. Η καθημερινή ζωή συνεχίζεται με τέτοια έντα-ση, που η εικόνα των ερει-πίων την κάνει να φαίνεται σουρεαλιστική. Τα εργοστά-σια δουλεύουν. Τα γραφεία λειτουργούν. Το πλήθος κυ-κλοφορεί. Μερικοί κινημα-τογράφοι λειτουργούν, κά-ποτε, πίσω από τις σανίδες που καλύπτουν την πρόσοψη [...]. Αλλά η ατμόσφαιρα είναι παράξενη, σχεδόν εξωπραγματική. Οι άνθρω-ποι είναι τσακισμένοι από την κόπωση. Ο καθένας τους κουβαλάει έναν σάκο ή μια βαλίτσα με τα πιο πολύτιμα από τα υπάρχοντά του, γιατί

μ έ τ ω π α , θ α α ν α τ ρ α π ε ί ν ω ρ ί ς , σ τ ι ς 2 5 Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 4 3 , γ ι α ν α σ υ λ λ η φ θ ε ί τ ε λ ι -κ ά κ α ι ν α ε κ τ ε λ ε σ τ ε ί α π ό τ ο υ ς Π α ρ τ ι ζ ά ν ο υ ς , τ ο ν Α π ρ ί λ ι ο τ ο υ 1 9 4 5 , α φ ο ύ ε ί χ ε ε ν δ ι α μ έ σ ω ς σ υ γ κ ρ ο τ ή σ ε ι σ τ η β ό ρ ε ι α Ι τ α λ ί α ν έ α κ υ β έ ρ ν η σ η υπό τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή π ρ ο σ τ α σ ί α . Σ τ ο α ν α τ ο λ ι κ ό μ έ τ ω π ο ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί , α φ ο ύ α π ο κ ρ ο ύ -σ ο υ ν μ ία ύ σ τ α τ η α ν τ ε π ί θ ε σ η , τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1 9 4 3 , θ α α π ω θ ή σ ο υ ν τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς α π ό τ α ε δ ά φ η τ ο υ ς και , μ ε τ ά τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1 9 4 4 , θ α ε ι σ β ά -λ ο υ ν ν ι κ η φ ό ρ α σ τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η . Κ α τ ά τ η ν ίδ ια ε π ο χ ή ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς σ τ ο δ υ τ ι κ ό μ έ τ ω π ο σ φ ρ α γ ί ζ ο ν τ α ν α π ό τ η ν απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία, σ τ ι ς 6 Ι ο υ ν ί ο υ τ ο υ 1 9 4 4 , σ ε ε φ α ρ μ ο γ ή τ ο υ σ χ ε δ ί ο υ «Overlord». Ο ι Σ ύ μ μ α χ ο ι , π α ρ ά τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λ ε ι έ ς τ ο υ ς , θ α α γ κ ι σ τ ρ ω θ ο ύ ν α ρ χ ι κ ά σ τ ι ς γ α λ λ ι κ έ ς α κ τ έ ς κ α ι θ α σ υ ν ε χ ί σ ο υ ν έ κ τ ο τ ε ν ι κ η φ ό ρ α τ η ν π ο ρ ε ί α τ ο υ ς έ ω ς τ ο Π α ρ ί σ ι , π ο υ θ α α π ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ε ί σ τ ι ς 2 5 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ . Η ό λ η επιχε ί -ρ η σ η σ υ ν έ π ε σ ε μ ε τ η ν έ ν τ α σ η τ η ς δ ρ ά σ η ς τ η ς γ α λ λ ι κ ή ς α ν τ ί σ τ α σ η ς , υπό τ ο ν σ τ ρ α τ η γ ό Ν τ ε Γ κ ο λ , η ο π ο ί α ε κ δ η λ ώ θ η κ ε κ α ι μ ε τ η ν ε ξ έ γ ε ρ σ η σ τ η γ α λ -λ ι κ ή π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α λ ί γ ε ς η μ έ ρ ε ς πριν α π ό τ η ν ε ί σ ο δ ο τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν .

Η ή τ τ α τ η ς χ ι τ λ ε ρ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς δ ι α γ ρ α φ ό τ α ν π λ έ ο ν ω ς α ν α π ό φ ε υ κ τ η . Σ τ ι ς 2 0 Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 4 4 ε π ί λ ε κ τ ο ι α ξ ι ω μ α τ ι κ ο ί , ε π ι κ ε φ α λ ή ς μ ι α ς μ ε ρ ί δ α ς τ η ς Β έ ρ μ α χ τ , θ α ε π ι χ ε ι ρ ή σ ο υ ν , χ ω ρ ί ς ε π ι τ υ χ ί α , ν α ε ξ ο ν τ ώ σ ο υ ν τ ο ν Χ ί τ λ ε ρ , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν τ ο ν ε π ε ρ χ ό μ ε ν ο ό λ ε θ ρ ο . Η γ ε ρ μ α ν ι κ ή αντεπί -θ ε σ η σ τ ι ς Α ρ δ έ ν ν ε ς , τ ο ν χ ε ι μ ώ ν α τ ο υ 1 9 4 4 - 1 9 4 5 , τ ε λ ι κ ά δ ε θ α κ α ρ π ο φ ο -ρ ή σ ε ι . Τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1 9 4 5 τ α α γ γ λ ο α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α δ ι ά β α ι ν α ν τ ο ν Ρήνο, ε ν ώ από τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί ε φ ο ρ μ ο ύ σ α ν α κ ά θ ε -κ τ ο ι π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ . Η σ υ ν ά ν τ η σ η δ υ τ ι κ ώ ν κα ι Σοβ ι ε τ ι -κών σ υ μ μ ά χ ω ν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή θ η κ ε σ τ ο ν π ο τ α μ ό ' Ε λ β α στ ις 2 6 Α π ρ ι λ ί ο υ 1 9 4 5 . Η παράδοση τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και τ η ς Ιαπωνίας . Σ τ ι ς 3 0 Απριλ ίου , ε ν ώ ο κ λ ο ι ό ς ή δ η σ φ ί γ γ ε ι γ ύ ρ ω από τ ο κ έ ν τ ρ ο τ η ς γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α ς , ο Χ ί τ λ ε ρ θ α α υ τ ο κ τ ο ν ή σ ε ι λ ί γ ε ς ώ ρ ε ς π ρ ι ν α π ό τ η ν π α ρ ά δ ο σ η τ η ς π ό λ η ς σ τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς . Η σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η ά ν ε υ ό ρ ω ν τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς υ π ο γ ρ ά φ η κ ε

Σοβιετικοί στρατιώτες υψώνουν τη σημαία της ΕΣΣΔ στην κορυφή του Ράιχσταγκ. Τον Μάιο του 1945 ο σοβιετικός στρατός κατέλαβε το Βερολίνο, αναγκάζοντας τη Γερμανία σε άνευ όρων συνθηκολόγηση.

κανείς δεν είναι σίγουρος πως θα ξαναβρεί όρθιο το σπίτι του. Οι νοικοκυρές στέκονται σε μεγάλες ου-ρές, για να πάρουν με το δελτίο τα τρόφιμα που δικαι-ούνται, αλλά πολλά κατα-στήματα έχουν καταστραφεί και όλα τα τρόφιμα έχουν εξαφανιστεί αρχίζοντας από το κρέας και τη ζάχαρη [...]». Ρεϋμόν Καρτιέ, Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πο-λέμου, τ. Β', 1942-1945, Πά-πυρος, Αθήνα 1995, σ. 501-502. Μυστική συμφωνία Τσώρ-τσιλ-Ρούζβελτ για την ατο-μική βόμβα (18-9-1944) «"Οταν η "βόμβα" τελικά ετοιμαστεί, θα μπορούσε ίσως, μετά από ώριμη σκέ-ψη, να χρησιμοποιηθεί κατά των Ιαπώνων, που θα πρέπει να προειδοποιηθούν ότι αυ-τός ο βομβαρδισμός θα επα-ναλαμβάνεται, ώσπου να πα-ραδοθούν». Η προειδοποίηση αυτή εξαγ-γέλθηκε στη Διακήρυξη του Πότσνταμ, στις 26 Ιουλίου 1945. History in Quotations, όπ.π., σ. 857. Αντιδράσεις για τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιρο-σίμα «Ο Τρούμαν βρίσκεται στη θάλασσα, επάνω στο κα-ταδρομικό "Αουγκούστα". Η διάσκεψη του Πότσνταμ είχε τελειώσει μελαγχολι-κά, με τη διαπίστωση πως μια ιστορική διαφωνία είχε αρχίσει να υπάρχει μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ενώσεως. Αυτό δεν κάνει τον πρόεδρο λιγότερο ευδιάθετο. Την προηγουμένη είχε δώσει από τον θάλαμο επιχειρή-σεων του "Αουγκούστα" τη διαταγή να χρησιμοποιηθεί η ατομική βόμβα. Πέρασε το πρωινό του περιμένοντας, σεργιανίζοντας στο κατά-στρωμα της πρύμνης, ακού-γοντας την ορχήστρα του πλοίου έπειτα πήγε να κα-θίσει στην τραπεζαρία του θωρηκτού, για να γευματίσει μαζί με το πλήρωμα. Εκεί

Στις 6 Αυγούστου 1945 οι Αμερικανοί ρίχνουν την π ρ ώ τ η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα, κέντρο της πολεμικής βιομηχανίας των Ιαπώ-νων, ενώ τρεις ημέρες αργότερα δεύτερη ατομική βόμβα πλήττει το λιμάνι του Ναγκασάκι. Μπροστά στον κίνδυνο της ολοκληρωτικής καταστροφής η Ιαπωνία παραδίδεται άνευ όρων.

ακριβώς ένας υπασπιστής τού φέρνει το τηλεγράφημα που αναγγέλλει την έκρηξη της Χιροσίμα: "Αποτελέσματα επιτυχή από κάθε άποψη. Ορατά αποτελέσματα ανώτερα παντός πειρά-ματος". Στα "Απομνημονεύματα" του ο Τρούμαν θα δώσει πανη-γυρικό τόνο στις αντιδράσεις του. Στην πραγματικότητα, πετά από χαρά. "Παιδιά, τους ρίξαμε μία βόμβα που ισοδυναμεί με 20.000 τόνους νιτρογλυκερίνης!". Οι ναύτες ξεσπούν σε επευ-φημίες. Ο έλεγχος της συνειδήσεως, το άλγος και οι τύψεις που αναμιγνύονται με τον θρίαμβο είναι μια πλαστή ιστορική αναπα-ράσταση. Είναι αλήθεια ότι μερικοί άνθρωποι, ανάμεσα σ' αυ-τούς και ο Αϊζενχάουερ, επέκριναν αυθόρμητα τη χρησιμοποίη-ση της βόμβας, θεωρώντας πως δεν ήταν απαραίτητη για να γο-νατίσει η Ιαπωνία. Αλλά η τεράστια πλειοψηφία δε βλέπει στην εμφάνιση του νέου όπλου, παρά το γρήγορο τέλος του πολέμου και την οικονομία αίματος που εξασφαλίζει. Εξάλλου, εκείνοι που την κατηγορούσαν, γιατί έπεσε στη Χιροσίμα, θα την επευ-φημούσαν αν έπεφτε στο Βερολίνο». Ρεϋμόν Καρτιέ, Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τ. Β' 1942-1945, Πάπυρος, Αθήνα 1995, σ. 564-565.

σ τ ι ς 8 Μ α ΐ ο υ 1 9 4 5 α π ό τ ο ν στρατηγό Γιοντλ σ τ η R e i m s - τ ε λ ε τ ή π ο υ ε π α ν α -λ ή φ θ η κ ε τ η ν ε π ο μ έ ν η σ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο , π α ρ ο υ σ ί α τ ο υ Ρ ώ σ ο υ α ρ χ ι σ τ ρ ά τ η γ ο υ Ζ ο ύ κ ο φ .

Η σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ η μ ε τ ο ν ά λ λ ο ι σ χ υ ρ ό ε τ α ί ρ ο τ ο υ Ά ξ ο ν α , τ η ν Ι α π ω ν ί α , ε π ι τ ε ύ χ θ η κ ε λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , σ τ ι ς 2 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 4 5 . Π α ρ ά τ ι ς σ τ ρ α τ ι ω -τ ι κ έ ς ε π ι τ υ χ ί ε ς τ ω ν Α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν στον Ειρηνικό, οι Ιάπωνες δ ι α κ ή ρ υ σ σ α ν τ η ν α π ό φ α σ η ν α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν μέχρ ις ε σ χ ά τ ω ν εναντ ίον τ ο υ ς - αν χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν , και στο έ δ α φ ο ς τ η ς χ ώ ρ α ς τ ο υ ς . Ο ι Αμερ ικανοί , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α α π ο φ ύ γ ο υ ν τ ο α ν θ ρ ώ π ι ν ο κ ό σ τ ο ς α υ τ ή ς τ η ς ε π ι χ ε ί ρ η σ η ς , α π ο φ ά σ ι σ α ν ν α κ ά ν ο υ ν χ ρ ή σ η τ η ς α τ ο μ ι κ ή ς β ό μ β α ς - σ τ ι ς 6 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ σ τ η Χ ι ρ ο σ ί μ α κ α ι σ τ ι ς 9 Α υ γ ο ύ -σ τ ο υ σ τ ο Ν α γ κ α σ ά κ ι . Μ ε τ η ν α μ φ ι λ ε γ ό μ ε ν η ι σ τ ο ρ ι κ ά α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή α υ τ ή ε ν έ ρ γ ε ι α έ ν α ν έ ο κ ε φ ά λ α ι ο α ν ο ι γ ό τ α ν σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς .

Ερωτήσεις 1. Ποιοι ήταν οι κυριότεροι σταθμοί στην αναστροφή της ν ι κηφόρας προέλασης των δυνάμεων του Α ξ ο ν α έ ω ς την τελική συνθηκολόγηση; 2. Γιατί χαρακτηρίζεται ω ς «αμφιλεγόμενη» ιστορικά η απόφαση των ΗΠΑ να ρί-ξουν ατομ ικές Β ό μ β ε ς στην Ιαπωνία; Πώς κρίνετε εσε ίς την απόφαση αυτή, έχο-ντας υπόψη και το σχετικό παράθεμα του Ρεϋμόν Καρτιέ;

5. ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ - ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ Η δ ί κ η τ η ς Ν υ ρ ε μ β έ ρ γ η ς . Η π ρ ό κ λ η σ η κ α ι η δ ι ε -ξ α γ ω γ ή τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ υ π ή ρ ξ ε π ρ ό ξ ε ν ο ς α κ ρ α ί ω ν ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν β ί α ς . Μ ε τ ά τ η λ ή ξ η τ ω ν ε χ θ ρ ο π ρ α ξ ι ώ ν μ ε ι κ τ ή δ ι ε θ ν ή ς ε π ι τ ρ ο π ή υπό τ η ν α ι γ ί δ α τ ο υ Ο Η Ε ε π ι φ ο ρ τ ί σ τ η κ ε μ ε τ ο ν ε ν τ ο π ι σ μ ό κ α ι τ η ν υ π ο δ ε ι γ μ α τ ι κ ή τ ι μ ω ρ ί α τ ω ν ε ν ό χ ω ν . Ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α , κ λ ή θ η κ α ν ν α λ ο γ ο δ ο τ ή σ ο υ ν ο ι υ π ε ύ θ υ ν ο ι : π ρ ώ τ ο ν , γ ι α τ η ν π ρ ο π α ρ α σ κ ε υ ή κ α ι τ η ν π ρ ό κ λ η σ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ - δ ε ύ τ ε ρ ο ν , γ ι α τ η δ ι ά π ρ α ξ η ε γ κ λ η μ ά τ ω ν π ο λ έ μ ο υ κ α τ ά π α ρ ά β α σ η τ ω ν κ α ν ό ν ω ν π ο υ ο φ ε ί λ ο υ ν ν α δ ι έ π ο υ ν τ η σ υ μ π ε -ρ ι φ ο ρ ά τ ω ν ε μ π ο λ έ μ ω ν τ ρ ί τ ο ν , γ ι α τ η δ ι ά π ρ α ξ η ε γ κ λ η μ ά τ ω ν κ α τ ά τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . Η ε υ θ ύ ν η γ ι α τ ι ς π α ρ α β ά σ ε ι ς α υ τ έ ς β ά ρ υ ν ε κ υ ρ ί ω ς τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή π λ ε υ ρ ά . Σ τ ο πλα ίσ ιο α υ τ ό ε ν τ ά χ θ η κ ε η δ ι ε ξ α γ ω γ ή τ η ς δ ί κ η ς τ η ς Ν υ ρ ε μ β έ ρ γ η ς , μ ε τ α ξ ύ Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ κ α ι Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1 9 4 6 , κ α ι τ η ς κ α τ α -δ ί κ η ς σ ε θ ά ν α τ ο τ ω ν η γ ε τ ι κ ώ ν σ τ ε λ ε χ ώ ν , πολ ι τ ι -κών κ α ι σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν , τ η ς χ ι τ λ ε ρ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς . Π α ρ ά λ λ η λ α , ό ρ γ α ν α δ ι ε θ ν ή , α λ λ ά κ α ι ε θ ν ι κ ά , ε π έ β α λ α ν κ υ ρ ώ σ ε ι ς σ ε β ά ρ ο ς ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν υ π ε υ θ ύ ν ω ν γ ι α κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς κα ι β ι α ι ό τ η τ ε ς π ο υ ε ί χ α ν δ ι α π ρ α χ θ ε ί σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Το έγκλημα της γενοκτονίας των Εβραίων. Ως μεί-ζ ο ν έ γ κ λ η μ α κ α τ ά τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς χ α ρ α κ τ η -ρ ί σ τ η κ ε η π ρ ο σ π ά θ ε ι α γ ε ν ο κ τ ο ν ί α ς τ ω ν Ε β ρ α ί ω ν .

Μαρτυρία ενός Ελληνα Εβραίου από τη θεσσαλονίκη που επέ-ζησε από το Αουσβιτς «Μετά την άφιξή μας στο στρατόπεδο και την εξαφάνιση της γυναίκας μου και των γονιών μου, η μουσική ήταν αυτή που βοή-θησε να μη βουλιάξω στην απελπισία. Γιατί ένας άνθρωπος απελπισμένος είναι ήδη ένας άνθρωπος νεκρός. Η μουσική μου επέτρεψε να υποφέρω το ανυπόφορο, αυτή την ανείπωτη φρίκη που ένιωσα από την πρώτη κιόλας στιγμή που μπήκα στο στρα-τόπεδο και έμαθα για την τύχη των δικών μου. Τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς μου είχαν χαθεί [...]. Τότε, παρά τον πόνο που αισθανόμουνα, κατάφερνα να διατηρήσω το ηθικό μου, κι αυτό χάρη στη μουσική. Μου είχαν πάρει το βιολί μου, όμως μου είχαν δώσει σχεδόν αμέσως ένα άλλο. Εκείνη την πρώτη μέρα, ήταν σαν να είχα δεχτεί ένα χτύπημα στο κεφάλι. Όμως, ακόμη και σ' εκείνη την κατάσταση, μου ζήτησαν να παίξω μουσική. Και έπαιξα. Το πρώτο αίσθημα απελπισίας πούμε είχε πλημμυρίσει μεταμορφώθηκε σε αίσθημα ελπίδας χάρη στα προφητικά εκεί-να λόγια του Blockaster, το πρώτο βράδυ που έφτασα στο μπλοκ: "Ελπίζω ότι δε θα πεθάνεις εδώ μέσα"». Ιάκωβος Στρούμσα, Διάλεξα τη ζωή. Από τη Θεσσαλονίκη στο Αουσβιτς, Ίδρυμα ΕΤΣ ΑΧΑΪΜ/εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997, σ. 55-56.

Η τύχη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης «Οι Γερμανοί είχαν ζητήσει από τον Αρχιραβίνο της Κοινό-τητος, Τσβι Κόρετς, να τους παραδώσει κατάλογο με τα ονό-ματα όλων των μελών της Εβραϊκής Κοινότητας και εκείνος, πιθανώς ελπίζοντας ότι αυτό θα τους κατευνάσει, τον παρέ-δωσε. Το σκηνικό για τα όσα θα επακολουθούσαν ήταν τώρα έτοιμο: Το Σάββατο, 14 Μαρτίου του 1943 [...], 2.800 άτομα περίπου συνελήφθησαν και την επόμενη ημέρα εκτοπίστηκαν με τρένο στην Πολωνία, στοιβαγμένοι σε βαγόνια μεταφοράς ζώων, υπό αθλιότατες συνθήκες. Οι ναζί κατέτρεχαν κυρίως τα

μικρά παιδιά, αφού ο σχεδιασμός τους προέβλεπε να εμποδιστεί η συνέχεια του εβραϊκού λαού. Είναι γνωστές, από περι-γραφές των ελάχιστων επιζώντων, οι εικό-νες των υπερπλήρων βαγονιών, με 70-75 άτομα το καθένα, χωρίς καν χώρο να καθί-σουν, με ένα βαρέλι νερό για τη διαδρομή και ένα για τις φυσικές τους ανάγκες, και όλ' αυτά για ταξίδι που διαρκούσε τουλά-χιστον τέσσερις μέρες. Πολλοί πέθαναν στη διαδρομή και τα πτώματα απλώς πετά-γονταν στην άκρη της γραμμής, όποτε υ-πήρχε στάση. Οι Έλληνες σιδηροδρομικοί υπάλληλοι ταράχτηκαν από τα όσα είδαν, και φήμες για εξόντωση των Εβραίων άρχι-σαν να διαρρέουν. Ήταν όμως ήδη πολύ αργά, η παγίδα είχε κλείσει: μέχρι τις 2 Αυγούστου 1943, σε συνολικά 19 σιδηρο-δρομικές αποστολές, 56.000 περίπου Ε-βραίοι της Θεσσαλονίκης εκτοπίστηκαν. Προορισμός για τους περισσοτέρους ήταν το στρατόπεδο του Άουσβιτς-Μπίρκε-ναου. Από αυτούς δε θα ξαναγύριζαν πα-ρά μόνο περί τους 1.950. Η Ισραηλιτική

Στη δίκη της Νυρεμβέργης (Ιανουάριος-Οκτώβριος 1946) καταδικά-στηκαν σε θάνατο ή φυλάκιση υψηλόβαθμοι Γερμανοί αξιωματούχοι για: α) εγκλήματα κατά της ειρήνης, β) σχεδίαση, έναρξη και διεξα-γωγή επιθετικών πολέμων, γ) εγκλήματα πολέμου και δ) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

μικρά παιδιά, αφού ο σχεδιασμός τους προέβλεπε να εμποδιστεί η συνέχεια του εβραϊκού λαού. Είναι γνωστές, από περι-γραφές των ελάχιστων επιζώντων, οι εικό-νες των υπερπλήρων βαγονιών, με 70-75 άτομα το καθένα, χωρίς καν χώρο να καθί-σουν, με ένα βαρέλι νερό για τη διαδρομή και ένα για τις φυσικές τους ανάγκες, και όλ' αυτά για ταξίδι που διαρκούσε τουλά-χιστον τέσσερις μέρες. Πολλοί πέθαναν στη διαδρομή και τα πτώματα απλώς πετά-γονταν στην άκρη της γραμμής, όποτε υ-πήρχε στάση. Οι Έλληνες σιδηροδρομικοί υπάλληλοι ταράχτηκαν από τα όσα είδαν, και φήμες για εξόντωση των Εβραίων άρχι-σαν να διαρρέουν. Ήταν όμως ήδη πολύ αργά, η παγίδα είχε κλείσει: μέχρι τις 2 Αυγούστου 1943, σε συνολικά 19 σιδηρο-δρομικές αποστολές, 56.000 περίπου Ε-βραίοι της Θεσσαλονίκης εκτοπίστηκαν. Προορισμός για τους περισσοτέρους ήταν το στρατόπεδο του Άουσβιτς-Μπίρκε-ναου. Από αυτούς δε θα ξαναγύριζαν πα-ρά μόνο περί τους 1.950. Η Ισραηλιτική

Στη δίκη της Νυρεμβέργης (Ιανουάριος-Οκτώβριος 1946) καταδικά-στηκαν σε θάνατο ή φυλάκιση υψηλόβαθμοι Γερμανοί αξιωματούχοι για: α) εγκλήματα κατά της ειρήνης, β) σχεδίαση, έναρξη και διεξα-γωγή επιθετικών πολέμων, γ) εγκλήματα πολέμου και δ) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Κοινότητα της Θεσσαλονίκης δε θα ήταν ποτέ πια η ίδια [.. .]». Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο της Ελλάδος, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και θρησκευμάτων, Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων, Αθήνα 2006, σ. 46.

Χάρτης των κυριότερων ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης στη Γερμα-νία και την κατεχόμενη Ευρώπη, όπου θανατώθηκαν εκατομμύρια κρατούμενοι. Ο χάρτης αναπαριστά την πολιτική δομή της Ευρώπης που είχαν επιβάλει κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους οι κατακτητές.

Φωτογραφία από το γερμανικό στρα-τόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβ ι τ ς της σημερινής Πολωνίας, όπου εξοντώ-θηκαν πολυάριθμοι Εβραίοι και Τσιγγά-νοι. Στην είσοδο του στρατοπέδου δια-κρίνεται η επιγραφή «Arbeit macht frei» («η εργασία απελευθερώνει»).

Υ π ό δ ί ω ξ η σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α α π ό τ ο 1 9 3 3 , ο ι τ ε λ ε υ -τ α ί ο ι α υ τ ο ί ε ί δ α ν τ η θ έ σ η τ ο υ ς β α θ μ ι α ί α ν α επι-δ ε ι ν ώ ν ε τ α ι , ε ν ό σ ω ο ι ναζ ί ε π ε ξ έ τ ε ι ν α ν τ η ν κ υ ρ ι α ρ -χ ί α τ ο υ ς σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η - ι δ ι α ί τ ε ρ α τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή . Η κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Π ο λ ω ν ί α ς ε ί χ ε ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ γκέτο* της Βαρσοβίας, ό π ο υ σ υ ν ω σ τ ί σ τ η κ α ν , υπό π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό , 5 0 0 . 0 0 0 Ε β ρ α ί -οι . Μ ε τ ά τ η ν ε ι σ β ο λ ή σ τ η Ρ ω σ ί α ε π ι χ ε ι ρ ή θ η κ ε η κ α θ ο λ ι κ ή π λ έ ο ν ε ξ ό ν τ ω σ ή τ ο υ ς σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α ε π ι τ ε υ χ θ ε ί η «τελική λύση» τ ο υ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς , τ ο οποίο , κ α τ ά τ ο υ ς ναζ ί , π ρ ο κ α -λ ο ύ σ ε η ε κ τ ε τ α μ έ ν η δ ι ε θ ν ή ς π α ρ ο υ σ ί α τ ο υ ε β ρ α ϊ κ ο ύ σ τ ο ι χ ε ί ο υ , ε π ι ν ο ή θ η κ α ν κ α ι ε φ α ρ μ ό σ τ η -κ α ν α π ό τ ο ν Χ ί τ λ ε ρ κα ι τ ο υ ς σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ ε φ ι -α λ τ ι κ έ ς π ρ α κ τ ι κ έ ς , π ρ ω τ ο φ α ν έ ρ ω τ ε ς σ τ η ν πα-γ κ ό σ μ ι α ι σ τ ο ρ ί α : φ υ σ ι κ ή ε ξ ό ν τ ω σ η μ ε τ ά α π ό ε π ώ δ υ ν η π α ρ α μ ο ν ή σ ε γ κ έ τ ο ή σ ε σ τ ρ α τ ό π ε δ α σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η ς , μ α ζ ι κ έ ς ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς , χ ρ ή σ η δ η λ η -τ η ρ ι ω δ ώ ν α ε ρ ί ω ν - ό π ω ς τ ο «Τσυκλόν Β»- π ρ ο κ ε ι -μ έ ν ο υ ν α π ρ ο κ λ η θ ε ί μ α ζ ι κ ά ο θ ά ν α τ ο ς . Σ ε ε κ α -τ ο μ μ ύ ρ ι α α ρ ι θ μ ο ύ ν τ α ι τ α θ ύ μ α τ α τ η ς π ρ ω τ ο φ α -ν ο ύ ς α υ τ ή ς τ ρ α γ ω δ ί α ς - μ ό ν ο α π ό τ η ν Ε λ λ ά δ α πάνω από 70 .000 . Σ τ ρ α τ ό π ε δ α όπως τ ο υ Άουσβιτς, τ η ς Τρεμπλίνκα, τ ο υ Νταχάου, τ ο υ Μπέλζετς ή τ ο υ Σόμπιμπορ έ χ ο υ ν γ ί ν ε ι σ υ ν ώ ν υ μ α α π α ν θ ρ ω π ι ά ς κ α ι τ ρ ό μ ο υ .

Εβραίοι της Θεσσαλονίκης υποβάλλονται σε ταπεινώσεις από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής στην πλατεία Ελευθερίας.

Έκκληση-διαμαρτυρία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκη-νού, προσυπογραφόμενη από πολλές προσωπικότητες της ελλη-νικής πνευματικής, καλλιτεχνικής και οικονομικής ζωής, προς την ελληνική διορισμένη από τον κατακτητή- Κυβέρνηση Κατοχής για τους διωγμούς των Ελλήνων Εβραίων «Κύριε Πρόεδρε 0 ελληνικός λαός επληροφορείτο κατ' αυτός μετ' ευλόγου κα-ταπλήξεις και οδύνης ότι αι γερμανικοί και στρατιωτικοί Αρχαί κατοχής ήρξαντο εφαρμόζουσαι εν Θεσσαλονίκη το μέτρον της βαθμιαίας εκτοπίσεως του ελληνικού ισραηλιτικού στοιχείου έξω των ορίων της χώρας και ότι αι πρώται ομάδες των εκτοπισ-μένων ευρίσκονται ήδη καθ' οδόν προς την Πολωνίαν [...]. Έχομεν την βεβαιότητα ότι και η κυβέρνησις σκέπτεται και αισθάνεται καθ' ον τρόπον και πάντες οι λοιποί Έλληνες επί του προκειμένου ζητήματος. Πιστεύομεν επί πλέον ότι θα έχετε ήδη προβή εις τα αναγκαία διαβήματα προς τας Αρχάς κατοχής διά την αναστολήν του οδυνηρού και ασκόπου μέτρου της εκτοπί-σεως του εν Ελλάδι ισραηλιτικού στοιχείου. Ελπίζομεν μάλιστα ότι θα υπεδείξατε προς τους ισχυρούς ότι η τοιαύτη σκληρά μεταχείρισις των Ισραηλιτών Ελλήνων υπηκόων, κατ' αντιδια-στολήν προς τους εν Ελλάδι Ισραηλίτας άλλων υπηκοοτήτων, καθιστά έτι μάλλον αδικαιολόγητον και κατ' ακολουθίαν ηθικώς απαράδεκτον το τεθέν εις εφαρμογήν μέτρον. Εάν δε τυχόν προβάλλωνται λόγοι ασφαλείας προς δικαιολόγησιν αυτού, φρονούμεν ότι θα ήτο δυνατόν να προταθούν λύσεις και να λη-φθούν προληπτικά μέτρα, οίον ο περιορισμός μόνον του εν δρά-σει άρρενος πληθυσμού (παρεκτός γερόντων και παιδιών) εις ωρισμένον μέρος της ελληνικής Επικρατείας υπό την επιτήρησιν Αρχών κατοχής, εις τρόπον ώστε και η ασφάλεια τούτων να κατοχυρωθή -έστω και κατά κινδύνου υποθετικού- και η τάξις των Ελλήνων Ισραηλιτών ν' αποφύγη τα δεινά επακόλουθα της δι' ης απειλείται εκτοπίσεως. Ως εκ περισσού σημειούμεν ότι εις το ανωτέρω μέτρον ο υπόλοιπος Ελληνικός λαός θα ήτο δια-τεθειμένος, εάν ήθελε ζητηθή, να προσθέση ανενδοιάστως ολό-κληρον την εγγύησιν αυτού υπέρ των χειμαζομένων αδελφών αυτού [...]». Θ. Βερέμης, Φ. Κωνσταντοπούλου (επιμ.), Οι Έλληνες Εβραίοι. Στοιχεία της ιστορίας τους μέσα από διπλωματικά και ιστορικά έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών, Καστανιώτης, Αθήνα 2000, σ. 266-268.

Η Ζάκυνθος, το νησί των δικαίων «Ενώ σε όλη την υπόλοιπη χώ-ρα οι διώξεις και εκτοπίσεις Εβραίων διεξάγονταν από τους Γερμανούς αποτελεσμα-τικά, η Ζάκυνθος αποτέλεσε μια μοναδική εξαίρεση. Δύο θαρραλέοι άνθρωποι, ο Μη-τροπολίτης του νησιού Χρυ-σόστομος Δημητρίου και ο Δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ, πέτυχαν κάτι πρωτο-φανές: θέτοντας την ίδια τους τη ζωή σε κίνδυνο, κατόρθω-σαν να προστατέψουν ολόκλη-ρο τον εβραϊκό πληθυσμό της Ζακύνθου από την τύχη των ομοθρήσκων τους σε άλλες περιοχές. Στα τέλη του 1943 ο Γερμανός Διοικητής της Ζακύνθου, Μπέρενς, κάλεσε

Οι ελληνικές αστυνομικές αρχές, σε συνεργασία με την Εκκλησία της Ελλάδος, εξέδωσαν σε όσους Εβραίους το επιθυμούσαν πλα-στές ταυτότητες με χριστιανικά ονόματα, οι οποίες πιστοποιούσαν χριστιανικό θρήσκευμα, προκειμένου οι Εβραίοι να αποφύγουν τις γερμανικές διώξεις.

τον Δήμαρχο στο γραφείο του και απαίτησε, υπό την απειλή όπλου, κατάλογο με τα ονόματα όλων των Εβραίων του νησιού. Ο Δήμαρχος και ο Μητροπολίτης, αντιλαμβανόμενοι το τι σήμαι-νε η εντολή αυτή, προσπάθησαν να κερδίσουν χρόνο, αλλά ο Διοικητής ήταν αμετακίνητος, καθώς είχε διαταγές από το Γενι-κό Αρχηγείο. Μετά από πολλή σκέψη, καθώς βρίσκονταν και οι ίδιοι σε θανάσιμο κίνδυνο, οι δύο άνδρες πήραν τη γενναία από-φαση να περιλάβουν στον κατάλογο μόνο τα εξής δύο ονόματα: Μητροπολίτης Ζακύνθου Χρυσόστομος και Δήμαρχος Ζακύνθου Λουκάς Καρρέρ. Ο Γερμανός Διοικητής έμεινε άναυδος. Μαζί με ένα γράμμα του Μητροπολίτη προς τον ίδιο τον Χίτλερ, στο οποίο αναλάμβανε ακέραια την ευθύνη για τη διαγωγή των Εβραίων του νησιού, τα δύο έγγραφα αποστάλθηκαν στο Γενικό Αρχηγείο, όπου πρέπει να έκαναν έντονη εντύπωση, γιατί η δια-ταγή της σύλληψης όλων των Εβραίων ακυρώθηκε. Παρ'όλα αυ-τά, για κάθε ενδεχόμενο, όλοι οι Εβραίοι της Ζακύνθου δια-σκορπίστηκαν στα χωριά του νησιού, όπου χριστιανικές οικογέ-νειες τους έκρυψαν και ανέλαβαν τη διατροφή τους. Χάρη στην επιρροή, το θάρρος και την αποφασιστικότητα των δύο ηγετών του νησιού, καθώς και του ντόπιου πληθυσμού, οι 275 Εβραίοι της Ζακύνθου επέζησαν χωρίς ούτε μία απώλεια, από έναν πό-λεμο που εξολόθρευσε το σύνολο των ομοθρήσκων τους σε πολλές άλλες περιοχές». Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα των Ελλή-νων Εβραίων, 1941-1944. Εγχειρίδιο Μελέτης, Εβραϊκό Μου-σείο Ελλάδος, Αθήνα 2005, σ. 26-27. Το Ολοκαύτωμα και οι ευθύνες των απλών πολιτών «Τι έχουμε τώρα να πούμε στα παιδιά μας; θα θυμηθώ τα λόγια της Λιλής Ζωγράφου, η οποία στο έργο της "Μικαέλ" γράφει: "Όταν βλέπω έναν Εβραίο, εγώ που έρχομαι από το άλλο στρα-τόπεδο, από αυτούς δηλαδή που επέτρεψαν και που οδήγησαν

στο Άουσβιτς, δεν έχω ούτε λόγια ούτε πια έρεισμα για την περηφάνια μου". Αυτά είναι τα λόγια που μπορούμε να πούμε στα παιδιά μας εμείς που ερχόμαστε από το άλλο στρατόπεδο. Γιατί η Σοά [: η εβραϊκή λέξη για το Ολοκαύτωμα] δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τους Εβραίους. Η εβραιοκτονία είναι το τέλος του ευρωπαϊκού πολιτισμού και του ευρωπαϊκού πνεύματος έτσι όπως έζησε αιώνες και αιώνες τώρα. Απέραντη η φρίκη, αμέ-τρητη η οδύνη και ακόμα πιο απέραντη η αισχύνη. Και ας μη βρί-σκουμε δικαιολογίες ή αιτιάσεις για έναν καλύτερο ύπνο. Αλλοι λέγοντας ότι υπάρχουνε οι Χίτλερ [...] άλλοι αρνούμενοι την εβραιοκτονία και άλλοι μιλώντας δεξιά κι αριστερά για γενο-κτονίες, χωρίς να ξέρουν ότι η γενοκτονία, η Σοά των Εβραίων, είναι μοναδική· και είναι μοναδική για έναν μονάχα λόγο, γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία ο άνθρωπος αρνήθηκε στον συνάν-θρωπο του, όχι την ιδιότητα να είναι Εβραίος, την ιδιότητα να είναι άνθρωπος. Αυτό έγινε μία φορά μόνο στην ιστορία και δεν πρέπει ποτέ να ξαναγίνει. Ας γρηγορούμε όμως, ας γρηγορού-με και ας μην ξεχάσουμε αυτό που ένας Γερμανός πάστορας έγραψε λίγο πριν πεθάνει, γιατί και ο Μπρεχτ το είπε: η κοιλία της φρίκης είναι έτοιμη να παιδογονήσει και πάλι. Ο πάστορας είπε ότι, όταν ήρθανε να πιάσουν τον γείτονά μου που ήταν Εβραίος, δε διαμαρτυρήθηκα, αφού δεν ήμουν Εβραίος. Όταν ήρθανε να πιάσουνε και τον άλλο μου γείτονα που ήτανε κομ-μουνιστής, δε διαμαρτυρήθηκα, αφού δεν ήμουν κομμουνιστής. Όταν λίγο πιο μακριά πιάσανε και κάτι καθολικούς Γερμανούς, δε διαμαρτυρήθηκα, αφού δεν ήμουν καθολικός. Όταν όμως ήρθαν να πιάσουν εμένα, δε βρέθηκε πια κανείς να διαμαρτυ-ρηθεί! Αυτό δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάμε, γιατί για ποιον χτυ-πά η καμπάνα, χτυπά για τον καθένα μας και για όλους». Ελένη Αρβελέρ, «Ημέρα Μνήμης», Χρονικά, έκδοση του Κεντρι-κού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος, τ. ΚΘ', τεύχ. 201, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2006, σ. 66-67.

Ο ι συνέπειες του Β' Παγκόσμιου Πολέμου για την α ν θ ρ ω π ό τ η τ α . Γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α , ο Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ ε ρ ά σ τ ι ε ς α ν θ ρ ώ π ι ν ε ς κ α ι υ λ ι κ έ ς α π ώ λ ε ι ε ς σ ε κ λ ί μ α κ α π α γ κ ό σ μ ι α - κ υ ρ ί ω ς ό μ ω ς σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η . Σ ε τ ρ ι ά ν τ α έ ξ ι ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α α ν έ ρ χ ο ν τ α ι ο ι ν ε κ ρ ο ί σ τ η γ η ρ α ι ά ή π ε ι ρ ο - π ο λ λ ο ί α π ό τ ο υ ς ο π ο ί ο υ ς π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ν , γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ ά , α π ό τ ο υ ς α μ ά χ ο υ ς . Π ό λ ε ι ς κ α ι ο ι κ ι σ μ ο ί , λ ι μ ά ν ι α , ε π ι κ ο ι ν ω ν ι α κ ο ί κ ό μ β ο ι κ α ι π λ ο υ τ ο π α ρ α -γ ω γ ι κ έ ς π η γ έ ς κ α τ α σ τ ρ ά φ η κ α ν . Η σ κ λ η ρ ή δ ο κ ι -μ α σ ί α κ α ι α υ τ ώ ν τ ω ν ν ι κ η τ ώ ν μ ε τ έ β α λ ε τ η δ ι ε θ ν ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ι σ ο ρ ρ ο π ί α π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ ω ν χ ω ρ ώ ν π ο υ β ρ ί σ κ ο ν τ α ν μ α κ ρ ι ά α π ό τ ο π ε δ ί ο τ ω ν επιχε ι -ρ ή σ ε ω ν - κ α τ ' ε ξ ο χ ή ν τ ω ν Η Π Α . Κ α ι ο ι λ α ο ί τ η ς Ά π ω Α ν α τ ο λ ή ς ό μ ω ς π λ ή ρ ω σ α ν β α ρ ύ φ ό ρ ο α ί μ α -τ ο ς κα ι υλ ικών κ α τ α σ τ ρ ο φ ώ ν : ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α Κ ινέζο ι κα ι Ι ά π ω ν ε ς σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ι μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ν ε κ ρ ώ ν . Α ν ε ξ ί τ η λ η σ τ η σ υ λ λ ο γ ι κ ή μ ν ή μ η τ η ς α ν θ ρ ω π ό -τ η τ α ς έ μ ε ι ν ε η ε ι κ ό ν α τ η ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς σ τ η Χιρο-σίμα κ α ι σ τ ο Ναγκασάκι μ ε τ ά τ η ρ ί ψ η τ η ς α τ ο μ ι -κ ή ς β ό μ β α ς .

Χάρτης που παρουσιάζει τις απώλειες του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Το κόστος του πολέμου ήταν ασύλληπτα μεγάλο και δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια. Πολλοί από τους νεκρούς ήταν άμαχοι: θύματα γενοκτονίας, πείνας, βομβαρδισμών, εκτελέσεων. Η Ελλάδα είχε ιδιαίτερα υψηλές απώλειες αναλογικά με τον πληθυσμό της. Τα σύμβολα • α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σε στρατ ιώτες , ε ν ώ τα σύμβολα ^ α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σε α μ ά χ ο υ ς .

Ερωτήσεις 1. Ο ό ρ ο ς « γ ε ν ο κ τ ο ν ί α » (genoc ide) χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ ε γ ια πρώτη φ ο ρ ά το 1 9 4 4 π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ να π ε ρ ι γ ρ ά ψ ε ι την ε ξ ό ν τ ω σ η των Ε β ρ α ί ω ν από τ ο υ ς ναζ ί . Σ ή μ ε ρ α ο ό ρ ο ς αυτός χρησ ιμοπο ι ε ί τα ι και γ ια άλλα ε γ κ λ ή μ α τ α στην ιστορ ία της α ν θ ρ ω π ό -τητας. Μ π ο ρ ε ί τ ε ν α α ν α φ έ ρ ε τ ε παραδε ί γματα ; 2 . Ν α α ν α ζ η τ ή σ ε τ ε στο δ ιαδ ί κ τυο στο ιχε ία γ ια το πυρηνικό ο λ ο κ α ύ τ ω μ α της Ιαπω-ν ί α ς και γ ια τ ις επιπτώσεις του στις μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς γ ε ν ι έ ς τ ω ν π ε ρ ι ο χ ώ ν που επλή-γησαν.

6. 0 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ Ο ανταγωνισμός μεταξύ των Συμμάχων και οι συμφωνίες για το μέλλον της Ευρώπης. Π ρ ο τ ο ύ τ ε ρ μ α τ ι σ τ ο ύ ν οι επ ιχε ιρήσε ις κ α τ ά τ ο υ Άξονα , ε ίχαν ή δ η δ ι α φ α ν ε ί ο ι δ ι α φ ο ρ έ ς που έ μ ε λ λ α ν μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά ν α δ ιχάσουν τ ο υ ς ίδιους τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς . Πολλοί ήταν εκείνοι - α ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς και ο Γεώργιος Π α π α ν δ ρ έ ο υ - που ε ίχαν θ ε ω ρ ή σ ε ι ως α ν α π ό φ ε υ κ τ η τ ε λ ι κ ά τ η ν έ ν τ α σ η τ ο υ ανταγων ισμού μ ε τ α ξ ύ τ η ς σοσιαλιστ ικής Α ν α τ ο λ ή ς και τ η ς φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ η ς Δ ύ σ η ς . Ή δ η κ α τ ά τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο δ ε κ α ή μ ε ρ ο τ ο υ Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1944, ο Τ σ ό ρ τ σ ι λ και ο Στάλ ιν , ε ρ ή μ η ν τ ο υ Ρούζβελτ , ε ίχαν κ α τ α ν ε ί μ ε ι τ η ν επ ιρροή τ ο υ ς στη

νότ ια Βαλκανική Χ ε ρ -σόνησο, Ελλάδα, Βουλ-γ α ρ ί α και Γιουγκοσλα-βία, υπέρ της Β ρ ε τ α ν ί α ς στην πρώτη, υπέρ τ η ς Σοβιετ ικής Ένωσης στη δ ε ύ τ ε ρ η και κατ' ισομοι-ρ ία στην τ ρ ί τ η περί -πτωση. Ο ι τρ ιγμο ί στο σ υ μ π α γ έ ς σ υ μ μ α χ ι κ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α έγ ιναν πε-ρ ισσότερο αισθητοί την επαύριο τ η ς Συνδιάσκε-ψης των Τριών Μ ε γ ά -λων, Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, στη Γιάλτα, στις 4 -11 Φεβρουαρίου 1945, στη δ ιάρκε ια τ η ς οποίας ε ίχε συμφωνη-θε ί η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κυ-βερνήσεων αντιπροσω-πευτ ικών όλων των δη-μοκρατ ικών τ ά σ ε ω ν με στόχο τ η διενέργεια ελεύ-θερων εκλογών, υπό τον τριμερή συμμαχικό έλεγ-χο. Ενώ όμως οι Σοβιε -τ ικοί προέλαυναν στην Ανατολική Ευρώπη και στη συνέχε ια στην ίδια τ η Γερμανία , οι δυτικοί Σ ύ μ μ α χ ο ι θ ε ώ ρ η σ α ν ότι η συμφωνία αυτή ε ίχε κ α τ α π α τ η θ ε ί από τ ο ν Στάλιν, διαδοχικά, στη Ρουμαν ία και την Πο-λωνία.

Τ ο θ έ μ α σ υ ζ η τ ή θ η κ ε ε κ ν έ ο υ κ α τ ά την επό-μενη Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η κο-ρ υ φ ή ς των Τριών στο Πότσνταμ, τον Ιούλιο τ ο υ 1945 . Ό σ α γ ε γ ο ν ό τ α

Η Διάσκεψη της Γιάλτας. Στη φωτογραφία διακρίνονται, από τα αριστερά προς τα δεζιά, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο Αμερικανός πρόεδρος Φρανκλίνος Ρούζβελτ και ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν.

νότ ια Βαλκανική Χ ε ρ -σόνησο, Ελλάδα, Βουλ-γ α ρ ί α και Γιουγκοσλα-βία, υπέρ της Β ρ ε τ α ν ί α ς στην πρώτη, υπέρ τ η ς Σοβιετ ικής Ένωσης στη δ ε ύ τ ε ρ η και κατ' ισομοι-ρ ία στην τ ρ ί τ η περί -πτωση. Ο ι τρ ιγμο ί στο σ υ μ π α γ έ ς σ υ μ μ α χ ι κ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α έγ ιναν πε-ρ ισσότερο αισθητοί την επαύριο τ η ς Συνδιάσκε-ψης των Τριών Μ ε γ ά -λων, Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, στη Γιάλτα, στις 4 -11 Φεβρουαρίου 1945, στη δ ιάρκε ια τ η ς οποίας ε ίχε συμφωνη-θε ί η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κυ-βερνήσεων αντιπροσω-πευτ ικών όλων των δη-μοκρατ ικών τ ά σ ε ω ν με στόχο τ η διενέργεια ελεύ-θερων εκλογών, υπό τον τριμερή συμμαχικό έλεγ-χο. Ενώ όμως οι Σοβιε -τ ικοί προέλαυναν στην Ανατολική Ευρώπη και στη συνέχε ια στην ίδια τ η Γερμανία , οι δυτικοί Σ ύ μ μ α χ ο ι θ ε ώ ρ η σ α ν ότι η συμφωνία αυτή ε ίχε κ α τ α π α τ η θ ε ί από τ ο ν Στάλιν, διαδοχικά, στη Ρουμαν ία και την Πο-λωνία.

Τ ο θ έ μ α σ υ ζ η τ ή θ η κ ε ε κ ν έ ο υ κ α τ ά την επό-μενη Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η κο-ρ υ φ ή ς των Τριών στο Πότσνταμ, τον Ιούλιο τ ο υ 1945 . Ό σ α γ ε γ ο ν ό τ α

νότ ια Βαλκανική Χ ε ρ -σόνησο, Ελλάδα, Βουλ-γ α ρ ί α και Γιουγκοσλα-βία, υπέρ της Β ρ ε τ α ν ί α ς στην πρώτη, υπέρ τ η ς Σοβιετ ικής Ένωσης στη δ ε ύ τ ε ρ η και κατ' ισομοι-ρ ία στην τ ρ ί τ η περί -πτωση. Ο ι τρ ιγμο ί στο σ υ μ π α γ έ ς σ υ μ μ α χ ι κ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α έγ ιναν πε-ρ ισσότερο αισθητοί την επαύριο τ η ς Συνδιάσκε-ψης των Τριών Μ ε γ ά -λων, Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, στη Γιάλτα, στις 4 -11 Φεβρουαρίου 1945, στη δ ιάρκε ια τ η ς οποίας ε ίχε συμφωνη-θε ί η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κυ-βερνήσεων αντιπροσω-πευτ ικών όλων των δη-μοκρατ ικών τ ά σ ε ω ν με στόχο τ η διενέργεια ελεύ-θερων εκλογών, υπό τον τριμερή συμμαχικό έλεγ-χο. Ενώ όμως οι Σοβιε -τ ικοί προέλαυναν στην Ανατολική Ευρώπη και στη συνέχε ια στην ίδια τ η Γερμανία , οι δυτικοί Σ ύ μ μ α χ ο ι θ ε ώ ρ η σ α ν ότι η συμφωνία αυτή ε ίχε κ α τ α π α τ η θ ε ί από τ ο ν Στάλιν, διαδοχικά, στη Ρουμαν ία και την Πο-λωνία.

Τ ο θ έ μ α σ υ ζ η τ ή θ η κ ε ε κ ν έ ο υ κ α τ ά την επό-μενη Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η κο-ρ υ φ ή ς των Τριών στο Πότσνταμ, τον Ιούλιο τ ο υ 1945 . Ό σ α γ ε γ ο ν ό τ α

νότ ια Βαλκανική Χ ε ρ -σόνησο, Ελλάδα, Βουλ-γ α ρ ί α και Γιουγκοσλα-βία, υπέρ της Β ρ ε τ α ν ί α ς στην πρώτη, υπέρ τ η ς Σοβιετ ικής Ένωσης στη δ ε ύ τ ε ρ η και κατ' ισομοι-ρ ία στην τ ρ ί τ η περί -πτωση. Ο ι τρ ιγμο ί στο σ υ μ π α γ έ ς σ υ μ μ α χ ι κ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α έγ ιναν πε-ρ ισσότερο αισθητοί την επαύριο τ η ς Συνδιάσκε-ψης των Τριών Μ ε γ ά -λων, Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, στη Γιάλτα, στις 4 -11 Φεβρουαρίου 1945, στη δ ιάρκε ια τ η ς οποίας ε ίχε συμφωνη-θε ί η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κυ-βερνήσεων αντιπροσω-πευτ ικών όλων των δη-μοκρατ ικών τ ά σ ε ω ν με στόχο τ η διενέργεια ελεύ-θερων εκλογών, υπό τον τριμερή συμμαχικό έλεγ-χο. Ενώ όμως οι Σοβιε -τ ικοί προέλαυναν στην Ανατολική Ευρώπη και στη συνέχε ια στην ίδια τ η Γερμανία , οι δυτικοί Σ ύ μ μ α χ ο ι θ ε ώ ρ η σ α ν ότι η συμφωνία αυτή ε ίχε κ α τ α π α τ η θ ε ί από τ ο ν Στάλιν, διαδοχικά, στη Ρουμαν ία και την Πο-λωνία.

Τ ο θ έ μ α σ υ ζ η τ ή θ η κ ε ε κ ν έ ο υ κ α τ ά την επό-μενη Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η κο-ρ υ φ ή ς των Τριών στο Πότσνταμ, τον Ιούλιο τ ο υ 1945 . Ό σ α γ ε γ ο ν ό τ α

Στη Διάσκεψη του Πότσνταμ (17 Ιουλίου - 2 Αυγούστου 1945) συμμετείχαν ο νέος Αμερικανός πρό-εδρος Χάρυ Τρούμαν (κέντρο), ο νέος Βρετανός πρωθυπουργός Κλέμεντ Ατλι (αριστερά) και ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν (δεξιά).

νότ ια Βαλκανική Χ ε ρ -σόνησο, Ελλάδα, Βουλ-γ α ρ ί α και Γιουγκοσλα-βία, υπέρ της Β ρ ε τ α ν ί α ς στην πρώτη, υπέρ τ η ς Σοβιετ ικής Ένωσης στη δ ε ύ τ ε ρ η και κατ' ισομοι-ρ ία στην τ ρ ί τ η περί -πτωση. Ο ι τρ ιγμο ί στο σ υ μ π α γ έ ς σ υ μ μ α χ ι κ ό ο ι κ ο δ ό μ η μ α έγ ιναν πε-ρ ισσότερο αισθητοί την επαύριο τ η ς Συνδιάσκε-ψης των Τριών Μ ε γ ά -λων, Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, στη Γιάλτα, στις 4 -11 Φεβρουαρίου 1945, στη δ ιάρκε ια τ η ς οποίας ε ίχε συμφωνη-θε ί η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η κυ-βερνήσεων αντιπροσω-πευτ ικών όλων των δη-μοκρατ ικών τ ά σ ε ω ν με στόχο τ η διενέργεια ελεύ-θερων εκλογών, υπό τον τριμερή συμμαχικό έλεγ-χο. Ενώ όμως οι Σοβιε -τ ικοί προέλαυναν στην Ανατολική Ευρώπη και στη συνέχε ια στην ίδια τ η Γερμανία , οι δυτικοί Σ ύ μ μ α χ ο ι θ ε ώ ρ η σ α ν ότι η συμφωνία αυτή ε ίχε κ α τ α π α τ η θ ε ί από τ ο ν Στάλιν, διαδοχικά, στη Ρουμαν ία και την Πο-λωνία.

Τ ο θ έ μ α σ υ ζ η τ ή θ η κ ε ε κ ν έ ο υ κ α τ ά την επό-μενη Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η κο-ρ υ φ ή ς των Τριών στο Πότσνταμ, τον Ιούλιο τ ο υ 1945 . Ό σ α γ ε γ ο ν ό τ α

εντούτο ις α κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν θ α επιβεβαιώσουν τ η σ τ α θ ε ρ ή π ρ ό θ ε σ η τ η ς Σοβιε -τ ι κής Έ ν ω σ η ς ν α επιβάλε ι τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ η ς στην Ανατολ ική Ευρώπη, α λ λ ά και τ η ριζική α ν τ ί θ ε σ η τ ω ν δυτ ικών Σ υ μ μ ά χ ω ν στην πολιτ ική αυτή , κ α θ ώ ς και τ η ν απόφαση τ ο υ ς να μην επ ι τρέψουν την επέκτασή τ η ς δυτ ικά τ η ς Πο-λωνίας και νότ ια τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς : ο Τ σ ό ρ τ σ ι λ θ α μ ιλήσει γ ι α «iron curtain» («σιδηρούν παραπέτασμα»)* π ο υ έ τ ε ι ν ε ν α υ ψ ω θ ε ί α ν ά μ ε σ α σ τ η ζ ώ ν η υπό σοβιετ ική επ ιρροή και τ η λοιπή Ευρώπη. Ο θ ά ν α τ ο ς ε ξ ά λ λ ο υ τ ο υ Ρούζ-β ε λ τ πριν από τ η Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η τ ο υ Π ό τ σ ν τ α μ δεν α φ ή ν ε ι να δ ιαγνωστε ί αν η σκλήρυνση έ κ τ ο τ ε και τ η ς αμερ ικαν ικής σ τ ά σ η ς αποτέλεσε , ή όχι, επιλο-γ ή τ ο υ δ ιαδόχου τ ο υ , Χάρυ Τρούμαν. Ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς ό μ ω ς η α ν θ ρ ω π ό τ η τ α , π ρ ο τ ο ύ καν δ ιατυπωθούν οι ό ρ ο ι τ η ς ε ιρήνης , ε ι σ ε ρ χ ό τ α ν σε ν έ α φ ά σ η ανε-λ έ η τ ο υ ανταγωνισμού μ ε τ α ξ ύ τ ω ν νικητών τ ο υ πολέμου , στην περ ίοδο τ ο υ Ψυχρού Πολέμου. Η πολιτική κρίση στην Ελλάδα και τα «Δεκεμβριανά». «Συλλογιζόμουνα ότι η ειδυλλιακή Πλάκα είναι το μέρος όπου έγινε η πρώτη μάχη του Δυτικού και του Ανατολικού κόσμου», έ γ ρ α ψ ε ο Γ ι ώ ρ γ ο ς Σ ε φ έ ρ η ς π α ρ α τ η ρ ώ ν τ α ς τ α γ ε γ ο ν ό τ α που ε κ τ υ λ ί σ σ ο ν τ α ν στην Α θ ή ν α τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1944 . Η διαί-ρ ε σ η μ ε τ α ξ ύ τ ω ν Ελλήνων α π ο τ έ λ ε σ ε , πράγματ ι , α ν τ α ν ά κ λ α σ η τ η ς ε υ ρ ύ -τ ε ρ η ς α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η ς που θ α σ φ ρ ά γ ι ζ ε και τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο ήμ ισυ τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α - τ ο υ δυτ ικού , κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ - φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ , και τ ο υ κομμουν ιστ ικού προτύπου. Π α ρ ά λ λ η λ α με τ η ν κοινή σ τ ό χ ε υ σ η εναντ ίον τ ο υ κ α τ α κ τ η τ ή δια-τυπώνονταν , ή δ η από τ ο 1943 , δ ύ ο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς π ρ ο τ ά σ ε ι ς με α ν α φ ο ρ ά στη μεταπολεμική πορεία και τ η ς Ελλάδας . Θα επιλεγόταν η ο δ ό ς τ η ς κοινο-β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς που ε φ α ρ μ ο ζ ό τ α ν στη Δ ύ σ η ή εκε ίνη τ ο υ υπαρ-κτού σοσιαλισμού που ε ίχε υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι η Σοβιετ ική Ένωση; Υπέρ τ η ς πρώτης επιλογής τ α σ σ ό τ α ν η ε ξ ό ρ ι σ τ η ελληνική κυβέρνηση και έ ν α μ έ ρ ο ς των αντι-στασιακών δυνάμεων στο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ η ς κ α τ α κ τ η μ έ ν η ς Ε λ λ ά δ α ς · υπέρ τ η ς δ ε ύ τ ε ρ η ς φάνηκε , ο λ ο έ ν α και π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο με τ η ν π ά ρ ο δ ο τ ο υ χρόνου , να κ λ ί ν ε ι η ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ η έ ν ο π λ η α ν τ ι σ τ α σ ι α κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η , τ ο Ε Α Μ - Ε Λ Α Σ * . Τ ο πολιτικό π α ρ ά γ ω γ ο τ η ς , η Πολιτική Επιτρο-πή Εθνικής Απελευθέ-ρωσης, ε ίχε σ υ γ κ ρ ο τ η -θ ε ί στην ορε ινή Σ τ ε ρ ε ά Ε λ λ ά δ α στις 10 Μ α ρ -τ ί ο υ 1 9 4 4 . Η ε π ί κ λ η -σ η β ρ α χ υ π ρ ό θ ε σ μ ω ν τακτ ικών στόχων από τ ο υ ς π ρ ώ τ ο υ ς ή τ ο υ ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ ς δεν α ρ κ ο ύ -σε, τ ελ ικά , γ ι α να επι-κ α λ ύ ψ ε ι τ ο ν δ ι α φ ο ρ ε -τ ικό στρατηγ ικό προσα-ν α τ ο λ ι σ μ ό που τ ο υ ς κατηύθυνε .

Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α κα-τ ε υ ν ά σ ε ι τ ις αντ ιθέσεις , ο Γέώργιος Παπανδρέου περιέλαβε στην εξόρι -στη ελληνική κυβέρνηση εκπροσώπους όλων των αντιμαχόμενων μερίδων. Κ α τ ά τ ο Σ ύ μ φ ω ν ο

Γεώργιος Παπανδρέου, Λόγος της Απελευθερώσεως, Αθή-να, 18 Οκτωβρίου 1944 «Ασπαζόμεθα την ιερόν γην της Ελευθέρας Πατρίδος... Οι Βάρβαροι, αφού εβεβή-λωσαν, επυρπόλησαν και εδήωσαν, επί τρία και ήμισυ έτη, πιεζόμενοι πλέον από την συμμαχικήν νίκην και την εθνικήν μας αντίστασιν τρέ-πονται εις φυγήν. Και η Κυα-νόλευκος κυματίζει μόνη εις την Ακρόπολιν... Από τα βάθη της Ιστορίας οι ελληνικοί αιώνες πανηγυ-ρίζουν την επάνοδον της Ελευθερίας εις την αρχαίαν Πατρίδα της. Και στεφανώ-νουν την Γενεάν μας. Διότι ολόκληρος ο Λαός μας υπήρ-ξε αγωνιστής της Ελευθερίας. Δεν ευρίσκεται ασφαλώς εις την κατεχομένην Ευρώπην άλλο παράδειγμα τόσης κα-θολικής αντιστάσεως και τόσης ακλονήτου αισιοδο-ξίας διά την τελικήν Νίκην

Ολόκληρος ο Ελληνικός Λαός έχει καταστή άξιος της Πα-τρίδος. Με το πέρασμα των καιρών, εις το περίλαμπρον έπος της Αλβανίας θα προ-στεθή και ο μύθος της καθο-λικής αντιστάσεως...» Γ. Παπανδρέου, Η απελευ-θέρωση της Ελλάδος, Ελλη-νική Εκδοτική Εταιρεία, Αθή-να 19483, σ. 186-187.

Επαρση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη από τον Γ. Πα-πανδρέου, πρόεδρο της πρώτης μετακατοχικής κυβέρνησης της χώρας, στις 18 Οκτωβρίου 1944.

ε ξ ά λ λ ο υ π ο υ σ υ ν ο μ ο λ ο γ ή θ η κ ε σ τ η ν Κ α ζ έ ρ τ α τ η ς Ι τ α λ ί α ς , σ τ ι ς 2 6 Σ ε π τ ε μ -β ρ ί ο υ 1 9 4 4 , μ ε τ α ξ ύ τ ω ν σ υ μ μ α χ ι κ ώ ν κ α ι τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν πολ ι τ ικών κ α ι σ τ ρ α -τ ι ω τ ι κ ώ ν α ρ χ ώ ν - μ ε τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή ε κ π ρ ο σ ώ π ω ν τ ο υ Ε Λ Α Σ κ α ι τ ο υ Ε Δ Ε Σ -α ν α τ έ θ η κ ε η δ ι ο ί κ η σ η τ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν σ τ η ν Ε λ λ ά δ α σ τ ο ν Β ρ ε τ α ν ό σ τ ρ α τ η γ ό Σκόμπυ. Η α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ε ν τ ο ύ τ ο ι ς τ η ς Α θ ή ν α ς , σ τ ι ς 1 2 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1 9 4 4 , σ υ ν ο δ ε ύ τ η κ ε α π ό ε ν δ ο κ υ β ε ρ ν η τ ι κ έ ς δ ι α φ ω ν ί ε ς κ α ι τ ε λ ι κ ά α π ό τ η ν π α ρ α ί τ η σ η τ ω ν ε α μ ι κ ώ ν υ π ο υ ρ γ ώ ν , μ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α ν α σ υ γ κ ρ ο υ σ τ ο ύ ν τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 4 4 σ τ η ν κ α ρ δ ι ά τ η ς π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α ς ο ι φ ι λ ο κ υ β ε ρ ν η τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς - μ ι κ ρ ό τ μ ή μ α τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ο ύ , χ ω ρ ο -φ υ λ α κ ή κ α ι τ ο β ρ ε τ α ν ι κ ό ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ι κ ό σ ώ μ α - μ ε τ ι ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ . Η έ κ β α σ η τ η ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς υ π έ ρ τ ω ν π ρ ώ τ ω ν α κ ο λ ο υ θ ή θ η κ ε α π ό τ η Συμφωνία της Βάρκιζας, σ τ ι ς 1 2 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1 9 4 5 , η ο π ο ί α π ρ ο έ β λ ε π ε τ η δ ι ε ξ α γ ω γ ή ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν κ α ι δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς επί τ ο υ π ο λ ι τ ε ι α κ ο ύ ζ η τ ή μ α τ ο ς .

Ερωτήσεις 1. Τι σήμαινε ο ό ρ ο ς «Σιδηρούν παραπέτασμα» και ποιος ήταν ο εισηγητής του; 2. Ν α συσχετίσετε την εσωτερική κρίση στην Ελλάδα με τον μεταπολεμικό ανταγω-ν ισμό των νικητών.

7. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το ε δ α φ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς τ η ς η τ τ η μ έ ν η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς . Ό τ α ν μ ε τ ά τ ο ν τ ε ρ μ α τ ι σ μ ό τ ω ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν κ λ ή θ η κ α ν ο ι α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι τ ω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν ν α δ ι α μ ο ρ φ ώ -σ ο υ ν τ ο υ ς ό ρ ο υ ς τ η ς ε ι ρ ή ν η ς , α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν κ α τ ά π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α τ α π ρ ο -β λ ή μ α τ α π ο υ σ υ ν δ έ ο ν τ α ν μ ε τ ο μ έ λ λ ο ν τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς - τ η ς κ α τ ο χ ή ς , τ ω ν

ε π α ν ο ρ θ ώ σ ε ω ν , κ α θ ώ ς κ α ι τ ο υ ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο υ δ ι α μ ε λ ι σ μ ο ύ τ η ς - χ ω ρ ί ς ό μ ω ς ν α κ α τ α λ ή ξ ο υ ν σ ε κ ο ι ν ά α π ο δ ε κ τ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς . Η δ ι α ί ρ ε σ η τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς σ ε τ έ σ -σ ε ρ ι ς ζ ώ ν ε ς κ α τ ο χ ή ς λε ι τούργησε αρχ ικά στην π ρ ά ξ η : τ ο 4 0 % τ ο υ ε δ ά φ ο υ ς τ η ς , σ τ α α ν α -τ ο λ ι κ ά , σ υ ν ι σ τ ο ύ σ ε τ η ρ ω σ ι κ ή κ α ι τ ο υ π ό λ ο ι -πο σ τ α δ υ τ ι κ ά , α π ό β ο ρ ρ ά π ρ ο ς ν ό τ ο , τ η ν α γ γ λ ι κ ή , τ η γ α λ λ ι κ ή κ α ι τ η ν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ζ ώ ν η , ε ν ώ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο α π ο -τ ε λ ο ύ σ ε ν η σ ί δ α υ π ό π ο λ υ μ ε ρ ή επίσης κατο-χή. Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο ό μ ω ς δ ι α φ ω ν ι ώ ν α π ο τ έ λ ε σ α ν ό χ ι μ ό ν ο η μ ο ρ φ ή κ α ι

Το μεταπολεμικό Βερολίνο, το οποίο ανήκε στον τομέα ελέγχου των Σοβιετικών, διαιρέθηκε -αντιστοί-χως προς την υπόλοιπη χώρα- σε τέσσερις τομείς, αμερικανικό, βρετανικό, γαλλικό και σοβιετικό.

ε π α ν ο ρ θ ώ σ ε ω ν , κ α θ ώ ς κ α ι τ ο υ ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο υ δ ι α μ ε λ ι σ μ ο ύ τ η ς - χ ω ρ ί ς ό μ ω ς ν α κ α τ α λ ή ξ ο υ ν σ ε κ ο ι ν ά α π ο δ ε κ τ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς . Η δ ι α ί ρ ε σ η τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς σ ε τ έ σ -σ ε ρ ι ς ζ ώ ν ε ς κ α τ ο χ ή ς λε ι τούργησε αρχ ικά στην π ρ ά ξ η : τ ο 4 0 % τ ο υ ε δ ά φ ο υ ς τ η ς , σ τ α α ν α -τ ο λ ι κ ά , σ υ ν ι σ τ ο ύ σ ε τ η ρ ω σ ι κ ή κ α ι τ ο υ π ό λ ο ι -πο σ τ α δ υ τ ι κ ά , α π ό β ο ρ ρ ά π ρ ο ς ν ό τ ο , τ η ν α γ γ λ ι κ ή , τ η γ α λ λ ι κ ή κ α ι τ η ν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ζ ώ ν η , ε ν ώ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο α π ο -τ ε λ ο ύ σ ε ν η σ ί δ α υ π ό π ο λ υ μ ε ρ ή επίσης κατο-χή. Α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο ό μ ω ς δ ι α φ ω ν ι ώ ν α π ο τ έ λ ε σ α ν ό χ ι μ ό ν ο η μ ο ρ φ ή κ α ι

οι α ρ μ ο δ ι ό τ η τ ε ς , α λ λ ά α κ ό μ η και η σ ύ σ τ α σ η μιας κεντρ ικής γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς δ ιο ίκησης - πολιτ ικής και ο ικονομικής . Δ ε ν ε π ι τ ε ύ χ θ η κ ε ε ξ ά λ λ ο υ συμφωνία γ ι α τον τ ρ ό π ο κ α τ α β ο λ ή ς τ ω ν πολεμικών αποζη-μιώσεων από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α π ρ ο ς τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς . Μ ε τ ά από α λ λ ε π ά λ λ η λ ε ς τ ε τ ρ α μ ε ρ ε ί ς δ ιαβου-λ ε ύ σ ε ι ς ο Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς υ π ο υ ρ γ ό ς Εξωτερικών, Τζορτζ Μάρσαλ, θ α δ η λ ώ σ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1947: «Δεν μπορούμε προς το πα-ρόν να προσδοκούμε την ενοποίηση της Γερμανίας-οφείλουμε να πράξουμε ό,τι είναι δυνατόν στην πε-ριοχή όπου η επιρροή μας είναι αισθητή...».

Τ α ε δ α φ ι κ ά ό ρ ι α τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν νωρίς . Π ρ ο ς τ α δ υ τ ι κ ά δ ε ν υπήρξαν ο υ σ ι α σ τ ι κ έ ς μ ε τ α β ο λ έ ς , α λ λ ά π ρ ο ς τ α ανατολ ικά π ρ ο β λ έ φ θ η κ ε , β ά σ ε ι δ ι μ ε ρ ο ύ ς ρωσο-πολωνικής σ υ μ φ ω ν ί α ς που υ π ο γ ρ ά φ η κ ε στις 17 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1945, η μετακ ίνηση κ α τ ά 2 0 0 χ ιλ ιόμε-τ ρ α των συνόρων τ η ς Π ο λ ω ν ί α ς π ρ ο ς τ α δυτ ικά, έ ω ς τ η γ ρ α μ μ ή Ό ν τ ε ρ - Ν ά ι σ ε , ενώ, α κ ό μ η ανατο-λ ι κ ό τ ε ρ α , ε δ ά φ η που κ α τ έ χ ο ν τ α ν π α λ α ι ό τ ε ρ α από τ η ν Πολων ία ε ν σ ω μ α τ ώ θ η κ α ν στην ΕΣΣΔ. Η Συνθήκη των Παρισίων και η τύχη των ελληνι-κών εθν ικών διεκδικήσεων. Τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ ω ν πέ-ντε «δορυφόρων» τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς - Φ ι ν λ α ν δ ί α ς , Β ο υ λ γ α ρ ί α ς , Ρ ο υ μ α ν ί α ς , Ο υ γ γ α ρ ί α ς και Ι τ α λ ί α ς -θ α κ α θ ο ρ ι σ τ ε ί β ά σ ε ι τ ω ν αντ ίστο ιχων συνθηκών που θ α υ π ο γ ρ α φ ο ύ ν στο Παρίσι , στ ις 10 Φε-β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1947 . Η κ ά θ ε σ υ ν θ ή κ η με τ ι ς χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς σ υ ν υ π ο γ ρ α φ ό τ α ν από ό σ α κ ρ ά τ η ε ίχαν μ ε τ ά σ χ ε ι σ τ η δ ιαδ ικασ ία τ η ς σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ ή ς τ η ς . Ο ι τ ρ ε ι ς π ρ ώ τ ε ς χ ώ ρ ε ς ε ίχαν σ υ ν ο μ ο λ ο γ ή -σει, ή δ η σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ 1944, σ υ μ φ ω ν ί α ανα-

οι α ρ μ ο δ ι ό τ η τ ε ς , α λ λ ά α κ ό μ η και η σ ύ σ τ α σ η μιας κεντρ ικής γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς δ ιο ίκησης - πολιτ ικής και ο ικονομικής . Δ ε ν ε π ι τ ε ύ χ θ η κ ε ε ξ ά λ λ ο υ συμφωνία γ ι α τον τ ρ ό π ο κ α τ α β ο λ ή ς τ ω ν πολεμικών αποζη-μιώσεων από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α π ρ ο ς τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς . Μ ε τ ά από α λ λ ε π ά λ λ η λ ε ς τ ε τ ρ α μ ε ρ ε ί ς δ ιαβου-λ ε ύ σ ε ι ς ο Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς υ π ο υ ρ γ ό ς Εξωτερικών, Τζορτζ Μάρσαλ, θ α δ η λ ώ σ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1947: «Δεν μπορούμε προς το πα-ρόν να προσδοκούμε την ενοποίηση της Γερμανίας-οφείλουμε να πράξουμε ό,τι είναι δυνατόν στην πε-ριοχή όπου η επιρροή μας είναι αισθητή...».

Τ α ε δ α φ ι κ ά ό ρ ι α τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η κ α ν νωρίς . Π ρ ο ς τ α δ υ τ ι κ ά δ ε ν υπήρξαν ο υ σ ι α σ τ ι κ έ ς μ ε τ α β ο λ έ ς , α λ λ ά π ρ ο ς τ α ανατολ ικά π ρ ο β λ έ φ θ η κ ε , β ά σ ε ι δ ι μ ε ρ ο ύ ς ρωσο-πολωνικής σ υ μ φ ω ν ί α ς που υ π ο γ ρ ά φ η κ ε στις 17 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1945, η μετακ ίνηση κ α τ ά 2 0 0 χ ιλ ιόμε-τ ρ α των συνόρων τ η ς Π ο λ ω ν ί α ς π ρ ο ς τ α δυτ ικά, έ ω ς τ η γ ρ α μ μ ή Ό ν τ ε ρ - Ν ά ι σ ε , ενώ, α κ ό μ η ανατο-λ ι κ ό τ ε ρ α , ε δ ά φ η που κ α τ έ χ ο ν τ α ν π α λ α ι ό τ ε ρ α από τ η ν Πολων ία ε ν σ ω μ α τ ώ θ η κ α ν στην ΕΣΣΔ. Η Συνθήκη των Παρισίων και η τύχη των ελληνι-κών εθν ικών διεκδικήσεων. Τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ ω ν πέ-ντε «δορυφόρων» τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς - Φ ι ν λ α ν δ ί α ς , Β ο υ λ γ α ρ ί α ς , Ρ ο υ μ α ν ί α ς , Ο υ γ γ α ρ ί α ς και Ι τ α λ ί α ς -θ α κ α θ ο ρ ι σ τ ε ί β ά σ ε ι τ ω ν αντ ίστο ιχων συνθηκών που θ α υ π ο γ ρ α φ ο ύ ν στο Παρίσι , στ ις 10 Φε-β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1947 . Η κ ά θ ε σ υ ν θ ή κ η με τ ι ς χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς σ υ ν υ π ο γ ρ α φ ό τ α ν από ό σ α κ ρ ά τ η ε ίχαν μ ε τ ά σ χ ε ι σ τ η δ ιαδ ικασ ία τ η ς σ υ ν θ η κ ο λ ό γ η σ ή ς τ η ς . Ο ι τ ρ ε ι ς π ρ ώ τ ε ς χ ώ ρ ε ς ε ίχαν σ υ ν ο μ ο λ ο γ ή -σει, ή δ η σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ 1944, σ υ μ φ ω ν ί α ανα-

Παρά τις μεγάλες θυσίες της χώρας μας στον πόλεμο, στη Διάσκε-ψη της Ειρήνης (29 Ιουλίου - 11 Οκτωβρίου 1946) οι ελληνικές εθνικές διεκδικήσεις -πλην αυτών που αφορούσαν τα Δωδεκάνησα-προσέκρουσαν στην αντίδραση των μεγάλων δυνάμεων. Η γελοιο-γραφία αποδίδει ανάγλυφα την απογοήτευση του ελληνικού λαού. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Μπερνς προσφέρει στην Ελλάδα, που παρουσιάζεται ως χαροκαμένη μάνα ανάμεσα στα ερείπια, μικρό ποσό χρημάτων σαν ελεημοσύνη. Φωκίων Δημητριά-δης, «Το παρδαλό κατσίκι και η εποχή του», Αθήνα, χ.χ.

κωχής αποκλε ιστ ικά με τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η , έχοντας έκτοτε υπαχθεί στον στρατ ιωτ ικό και ουσιαστικά στον πολιτι-κό έ λ ε γ χ ο της . Η συνο-μολόγηση, κατά συνέ -πε ια , τ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν κ α τ ο χ ύ ρ ω σ ε την επιρ-ρ ο ή τ η ς Μ ό σ χ α ς στις τ έ σ σ ε ρ ι ς π ρ ώ τ ε ς περι-π τ ώ σ ε ι ς . Ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α , τ ο ε δ α φ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς τ η ς Ρ ο υ μ α ν ί α ς και τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς δ ε δ ιαφο-ρ ο π ο ι ο ύ ν τ α ν α ι σ θ η τ ά από τ ο προπολεμ ικό , ενώ τ η ς Φινλανδίας και τ η ς Ο υ γ γ α ρ ί α ς ρυθμ ι -ζ ό τ α ν με τ ρ ό π ο που να

κωχής αποκλε ιστ ικά με τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η , έχοντας έκτοτε υπαχθεί στον στρατ ιωτ ικό και ουσιαστικά στον πολιτι-κό έ λ ε γ χ ο της . Η συνο-μολόγηση, κατά συνέ -πε ια , τ ω ν σ υ ν θ η κ ώ ν κ α τ ο χ ύ ρ ω σ ε την επιρ-ρ ο ή τ η ς Μ ό σ χ α ς στις τ έ σ σ ε ρ ι ς π ρ ώ τ ε ς περι-π τ ώ σ ε ι ς . Ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α , τ ο ε δ α φ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς τ η ς Ρ ο υ μ α ν ί α ς και τ η ς Β ο υ λ γ α ρ ί α ς δ ε δ ιαφο-ρ ο π ο ι ο ύ ν τ α ν α ι σ θ η τ ά από τ ο προπολεμ ικό , ενώ τ η ς Φινλανδίας και τ η ς Ο υ γ γ α ρ ί α ς ρυθμ ι -ζ ό τ α ν με τ ρ ό π ο που να Εορτασμοί για την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, Μάρτιος 1948.

ι κ α ν ο π ο ι ε ί τ ι ς σ ο β ι ε τ ι -κ έ ς α π ό ψ ε ι ς .

Ρ ι ζ ι κ ά δ ι ά φ ο ρ η α π ό α υ τ ή ν τ ω ν ά λ λ ω ν η τ τ η -μ έ ν ω ν χ ω ρ ώ ν ή τ α ν η π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς Ι τ α λ ί α ς . Η ν έ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή κυ-β έ ρ ν η σ η τ η ς Ρ ώ μ η ς ή τ α ν υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί α π ό κ ά θ ε τ ί τ λ ο κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς επ ί τ η ς Α ι θ ι ο π ί α ς , τ η ς Α λ -β α ν ί α ς κ α ι τ η ς Δ ω δ ε -κ α ν ή σ ο υ . Η ε ν σ ω μ ά τ ω -σ η τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ - κ α τ ο ι κ η μ έ ν η ς σ ε ποσο-σ τ ό 9 0 % από Έ λ λ η ν ε ς -σ τ η ν Ε λ λ ά δ α α ν τ α π ο -κ ρ ι ν ό τ α ν π λ ή ρ ω ς σ τ η ν Τμήμα της Βασιλικής φρουράς

παρελαύνει στη Ρόδο κατά την επίσκεψη των Βασιλέων στα Δωδεκάνησα (φωτ. Κ. Μεγαλο-κονόμου). Η ένταξη της Δωδε-κανήσου στον εθνικό κορμό αποτέλεσε το μόνο εδαφικό κέρδος της χώρας μας από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

ι κ α ν ο π ο ι ε ί τ ι ς σ ο β ι ε τ ι -κ έ ς α π ό ψ ε ι ς .

Ρ ι ζ ι κ ά δ ι ά φ ο ρ η α π ό α υ τ ή ν τ ω ν ά λ λ ω ν η τ τ η -μ έ ν ω ν χ ω ρ ώ ν ή τ α ν η π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς Ι τ α λ ί α ς . Η ν έ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή κυ-β έ ρ ν η σ η τ η ς Ρ ώ μ η ς ή τ α ν υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν η ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί α π ό κ ά θ ε τ ί τ λ ο κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς επ ί τ η ς Α ι θ ι ο π ί α ς , τ η ς Α λ -β α ν ί α ς κ α ι τ η ς Δ ω δ ε -κ α ν ή σ ο υ . Η ε ν σ ω μ ά τ ω -σ η τ η ς Δ ω δ ε κ α ν ή σ ο υ - κ α τ ο ι κ η μ έ ν η ς σ ε ποσο-σ τ ό 9 0 % από Έ λ λ η ν ε ς -σ τ η ν Ε λ λ ά δ α α ν τ α π ο -κ ρ ι ν ό τ α ν π λ ή ρ ω ς σ τ η ν Τμήμα της Βασιλικής φρουράς

παρελαύνει στη Ρόδο κατά την επίσκεψη των Βασιλέων στα Δωδεκάνησα (φωτ. Κ. Μεγαλο-κονόμου). Η ένταξη της Δωδε-κανήσου στον εθνικό κορμό αποτέλεσε το μόνο εδαφικό κέρδος της χώρας μας από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

α ρ χ ή τ η ς α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η ς τ ω ν λ α ώ ν , π ο υ ε ί χ ε δ ι α κ η ρ υ χ τ ε ί α π ό τ ο υ ς Σ υ μ μ ά -χ ο υ ς κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Η ίδ ια ό μ ω ς α ρ χ ή δ ε ν ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε κ α ι σ τ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ω ν υ π ό λ ο ι π ω ν ε δ α φ ώ ν π ο υ δ ι ε κ δ ι κ ο ύ σ ε η ε λ λ η ν ι κ ή π λ ε υ ρ ά - τ η ς Β ό ρ ε ι α ς Η π ε ί ρ ο υ κ α ι τ η ς Κ ύ π ρ ο υ . Η σ ύ ν δ ε σ η , ν ω ρ ί ς , τ ο υ ό λ ο υ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς τ η ς Α λ β α ν ί α ς μ ε τ ο ν α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό μ ε τ α ξ ύ τ ω ν Σ υ μ μ ά -χων , η ε π ι θ υ μ ί α τ ω ν Α γ γ λ ω ν ι θ υ ν ό ν τ ω ν ν α δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν α κ έ ρ α ι η τ η Β ρ ε τ α -ν ική Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , α λ λ ά κ α ι η δ ι ε θ ν ή ς α δ υ ν α μ ί α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ ε π ε ρ ί ο δ ο έ ν τ ο ν η ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς δ ι α μ ά χ η ς ο δ ή γ η σ α ν σ τ η ν π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ω ν ε ύ λ ο γ ω ν α ι τ η μ ά τ ω ν τ η ς κ α τ ά τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο τ η ς ε ι ρ ή ν η ς . Η α ι σ ι ό δ ο ξ η θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ , α ι σ θ η τ ή κ α ι σ τ ι ς πιο σ κ ο τ ε ι ν έ ς ώ ρ ε ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , δ ι α σ τ α υ ρ ω ν ό τ α ν ή δ η μ ε μ ια π ρ α γ μ α τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η λ ι γ ό τ ε ρ ο ε υ ν ο ϊ κ ή γ ι α τ η χ ώ ρ α α π ό ό , τ ι α ν α μ ε ν ό τ α ν .

α ρ χ ή τ η ς α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η ς τ ω ν λ α ώ ν , π ο υ ε ί χ ε δ ι α κ η ρ υ χ τ ε ί α π ό τ ο υ ς Σ υ μ μ ά -χ ο υ ς κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Η ίδ ια ό μ ω ς α ρ χ ή δ ε ν ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε κ α ι σ τ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ ω ν υ π ό λ ο ι π ω ν ε δ α φ ώ ν π ο υ δ ι ε κ δ ι κ ο ύ σ ε η ε λ λ η ν ι κ ή π λ ε υ ρ ά - τ η ς Β ό ρ ε ι α ς Η π ε ί ρ ο υ κ α ι τ η ς Κ ύ π ρ ο υ . Η σ ύ ν δ ε σ η , ν ω ρ ί ς , τ ο υ ό λ ο υ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς τ η ς Α λ β α ν ί α ς μ ε τ ο ν α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό μ ε τ α ξ ύ τ ω ν Σ υ μ μ ά -χων , η ε π ι θ υ μ ί α τ ω ν Α γ γ λ ω ν ι θ υ ν ό ν τ ω ν ν α δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν α κ έ ρ α ι η τ η Β ρ ε τ α -ν ική Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , α λ λ ά κ α ι η δ ι ε θ ν ή ς α δ υ ν α μ ί α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ ε π ε ρ ί ο δ ο έ ν τ ο ν η ς ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς δ ι α μ ά χ η ς ο δ ή γ η σ α ν σ τ η ν π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η ι κ α ν ο π ο ί η σ η τ ω ν ε ύ λ ο γ ω ν α ι τ η μ ά τ ω ν τ η ς κ α τ ά τ ο σ υ ν έ δ ρ ι ο τ η ς ε ι ρ ή ν η ς . Η α ι σ ι ό δ ο ξ η θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ , α ι σ θ η τ ή κ α ι σ τ ι ς πιο σ κ ο τ ε ι ν έ ς ώ ρ ε ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , δ ι α σ τ α υ ρ ω ν ό τ α ν ή δ η μ ε μ ια π ρ α γ μ α τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η λ ι γ ό τ ε ρ ο ε υ ν ο ϊ κ ή γ ι α τ η χ ώ ρ α α π ό ό , τ ι α ν α μ ε ν ό τ α ν .

Η σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς τ ο υ Α γ ί ο υ Φ ρ α γ κ ί σ κ ο υ . Η σ υ ν θ ή κ η ε ι ρ ή ν η ς μ ε α ν α φ ο -ρ ά σ τ ο μ έ λ λ ο ν τ η ς Ι α π ω ν ί α ς υ π ο γ ρ ά φ η κ ε , κ α τ ά τ η Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ η τ ο υ Α γ ί ο υ Φ ρ α γ κ ί σ κ ο υ , σ τ ι ς 7 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 5 1 . Σ α ρ ά ν τ α ε ν ν έ α κ ρ ά τ η σ υ ν ο μ ο λ ό γ η -σ α ν τ η ν υ π ο χ ρ έ ω σ η τ η ς Ι α π ω ν ί α ς ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί α π ό κ ά θ ε δ ι κ α ί ω μ α σ ε ε δ ά -φ η τ η ς Α σ ί α ς , τ η ς ν ό τ ι α ς Σ α χ α λ ί ν η ς , τ η ς Α ν τ α ρ κ τ ι κ ή ς κ α ι τ ω ν ν ό τ ι ω ν κτή -σ ε ω ν τ η ς σ τ ο ν Ε ι ρ η ν ι κ ό . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ό μ ω ς ν α μ η ν π λ η γ ε ί η ο ι κ ο ν ο μ ί α τ η ς , η Ιαπωνία α π α λ λ α σ σ ό τ α ν α π ό τ η ν υ π ο χ ρ έ ω σ η ά μ ε σ η ς κ α τ α β ο λ ή ς τ ο υ σ υ ν ό λ ο υ τ ω ν ε π ι δ ι κ α σ μ έ ν ω ν ε π α ν ο ρ θ ώ σ ε ω ν . Η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η , η Ινδ ία κ α ι η κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή Κ ί ν α δ ε ν υ π έ γ ρ α ψ α ν τ η σ υ ν θ ή κ η - α ν τ ί θ ε τ α , σ τ ι ς 8 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 1 9 5 1 , σ υ ν ο μ ο λ ο γ ή θ η κ ε δ ι μ ε ρ έ ς α μ ε ρ ι κ α ν ο ϊ α π ω ν ι κ ό Σ ύ μ φ ω -ν ο Α σ φ ά λ ε ι α ς , τ ο ο π ο ί ο κ α ι υ π ο γ ρ ά μ μ ι ζ ε τ η ν α π ο κ α τ ά σ τ α σ η σ τ α θ ε ρ ώ ν έ κ τ ο τ ε σ χ έ σ ε ω ν φ ι λ ί α ς κ α ι σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς μ ε τ α ξ ύ Ο υ ά σ ι ν γ κ τ ο ν κ α ι Τ ό κ υ ο .

Απόσπασμα από την ομιλία του αντιπροέδρου της ελλη-νικής κυβέρνησης, Κωνστα-ντίνου Τσαλδάρη, κατά την πανηγυρική τελετή της ενσωμάτωσης της Δωδε-κανήσου, 7 Μαρτίου 1948 «Σήμερον, όπως ετόνισε και η διακήρυξις της Συνελεύ-σεως της Πάτμου, την 4ην Ιουνίου 1912, με τας υπο-γραφάς των 12 αντιπροσώ-πων των Νήσων, σήμερον ο εθνικός πόθος, ο προαιώ-νιος πόθος των Αιγαιέων, της ενώσεώς των μετά της Μητρός Ελλάδος, πραγμα-τοποιείται. Με ένα εθνικό ν γεγονός, η ιστορική σημασία του οποίου θα μεγαλώνει, εφ' όσον ο χρόνος θα πα-ρέρχεται. Και ο Ελληνισμός θα συνεχίζει τον ιστορικόν δρόμον που ήρχισε».

Ερωτήσεις 1. Ποια τα εδαφικά ο φ έ λ η της Ελλάδας από τη συμμετοχή της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ; Ικανοποίησαν ό λ ε ς τις προσδοκίες της ελληνικής πλευράς; Σχολιάστε τη γ ε λ ο ι ο γ ρ α φ ί α του Φ. Δημητριάδη. 2. Ποιες ρυθμίσεις έγ ιναν υπέρ της Σοβιετ ικής Ένωσης; Πιστεύετε ότι ικανοποίησαν τους λαούς των αντίστοιχων χωρών;

Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το διεθνές σύστημα μεταβάλλεται σε διπο-λικό. Τους δύο πόλους αποτελούν οι υπερδυνάμεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, με διαφο-ρετικές μορφές οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης. Ο διπολισμός αντανα-κλούσε παράλληλα και την ιδεολογική αντιπαράθεση του ανατολικού και του δυτικού κόσμου. Μετά το 1945, υπό την ηγεσία κάθε υπερδύναμης, δημιουρ-γήθηκαν και δύο μεγάλοι συνασπισμοί κρατών: ο δυτικός με ηγέτη τις ΗΠΑ και ο ανατολικός με ηγέτη την ΕΣΣΔ. Επειδή ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο αυτών συνασπισμών δεν εξελίχτηκε ποτέ σε ένοπλη σύγκρουση, έμεινε γνω-στός ως « Ψ υ χ ρ ό ς Πόλεμος».

Το 1945 στον Άγιο Φραγκίσκο των ΗΠΑ ιδρύθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), ο οποίος ήρθε να αντικαταστήσει την Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ) ως νέο σύστημα συλλογικής ασφάλειας.

Στην Ευρώπη, που έχασε την παλαιά δεσπόζουσα θέση της παγκοσμίως, δημιουργείται ένα κίνημα ενοποίησης που καταλήγει το 1957 στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), πρόδρομο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.).

Οι περισσότερες αποικίες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Η πλειονότητα των χωρών αυτών συγκρότησε τον Τρίτο Κόσμο, που δεν κατάφερε όμως να αμφισβητήσει τον διπολικό χαρακτή-ρα του μεταπολεμικού διεθνούς συστήματος.

Κατά τη δεκαετία του 1940 η Ελλάδα είχε γνωρίσει πόλεμο, τριπλή ξένη κατοχή, πείνα και εμφύλιο σπαραγμό. Το διάστημα 1949-1967 χαρακτηρί-ζεται από τα έντονα τραύματα που άφησε ο Εμφύλιος Πόλεμος. Η δικτατορία των συνταγματαρχών (1967-1974) ανακόπτει τον εκδημοκρατισμό της ελλη-νικής κοινωνίας και απομονώνει διεθνώς τη χώρα, ιδίως στην Ευρώπη. Μετά την πτώση της δικτατορίας αρχίζει μια νέα περίοδος εδραίωσης στην Ελλάδα ενός σύγχρονου δημοκρατικού πολιτεύματος. Η περίοδος αυτή χαρακτηρί-ζεται από μια τάση αποδέσμευσης από την αμερικανική εξάρτηση και από ανοίγματα προς τις σοσιαλιστικές χώρες και προς τα κράτη του Τρίτου Κόσμου. Την 1η Ιανουαρίου 1981 η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της Ευρω-παϊκής Κοινότητας.

Σημαντικό πρόβλημα για τον νέο ελληνισμό αποτελεί το Κυπριακό Πρόβλημα, το οποίο μετά την τουρκική εισβολή του 1974 («Αττίλας») και μέχρι σήμερα παραμένει άλυτο.

1. Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ -Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ

Ο διπολικός κόσμος . Τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ε π έ φ ε ρ ε τ ε ρ ά -στ ιες α λ λ α γ έ ς στη δ ο μ ή τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς σ υ σ τ ή μ α τ ο ς και πρώτιστα τ η ν έκλε ι -ψη τ ω ν παλαιών ευρωπαϊκών μ ε γ ά λ ω ν δυνάμεων , που ε ίχαν υποστεί (ακό-μη και η ν ικήτρ ια Βρεταν ία ) τ ε ρ ά σ τ ι ε ς κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς . Η σ κ υ τ ά λ η των δ ιε -θνών υ π ο θ έ σ ε ω ν π έ ρ α σ ε σε δ ύ ο ε ξ ω ε υ ρ ω π α ι κ έ ς δυνάμε ις , τ ι ς Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς τ η ς Α μ ε ρ ι κ ή ς και τ η Σοβ ιετ ική Έ ν ω σ η . Ο ι Η Π Α και η Ε Σ Σ Δ ή τ α ν μ ε γ ά λ α κράτη , με τ ε ρ ά σ τ ι ο πληθυσμό, ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά ανεπτυγμένη βαρ ιά βιο-μηχανία και μ ε γ ά λ ε ς στρατ ιωτ ικές δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς . Ο ι δ ύ ο α υ τ έ ς χ ώ ρ ε ς χ α ρ α -κτηρ ίστηκαν ως υπερδυνάμεις, ό ρ ο ς που πρωτοχρησιμοπο ιήθηκε κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ και δήλωνε τ α κ ρ ά τ η εκε ίνα που ε ίχαν σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Σ Τ '

Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ, Αγιος Φραγκίσκος, ΗΠΑ, 26 Ιουνίου 1945. «Προοίμιο Ημείς, οι λαοί των Ηνωμένων Εθνών, αποφασισμένοι Όπως σώσωμεν τας επερχομένας γενεάς από την μάστιγα του πολέμου, ήτις δις εις το διάστημα μίας γενεάς επεσώρευσεν άφατον θλίψιν εις την ανθρωπότητα. Όπως διακηρύξωμεν εκ νέου πίστιν εις τα θεμελιώδη δικαιώμα-τα του ανθρώπου, εις την αξιοπρέπειαν και την αξίαν του ανθρώπου, εις την ισότητα των δικαιωμάτων ανδρών και γυναι-κών και Εθνών μεγάλων και μικρών. Όπως καθιερώσωμεν όρους υφ' ους η Δικαιοσύνη και ο σεβα-σμός προς τας υποχρεώσεις αίτινες πηγάζουσιν εκ των συνθη-κών και άλλων πηγών του διεθνούς δικαίου δύνανται να τηρηθώ-σιν και, Όπως ευνοήσωμεν την κοινωνικήν πρόοδον και καλλίτερα επί-πεδα ζωής εντός μεγαλυτέρας ελευθερίας. Και προς τούτο. Να είμεθα ανεκτικοί και να ζώμεν εν ειρήνη μετ' αλλήλων ως καλοί γείτονες, Να ενώνωμεν τας δυνάμεις και προς διατήρησιν της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας, Να εξασφαλίζωμεν διά της παραδοχής αρχών και της καθιερώ-σεως μεθόδων, όπως η ένοπλος βία μη χρησιμοποιήται ειμή τω κοινώ συμφέροντι και, Να χρησιμοποιώμεν τον διεθνή μηχανισμόν διά την προαγωγήν της Οικονομικής και Κοινωνικής προόδου απάντων των λαών. Αποφασίσαμεν Να ενώσωμεν τας προσπαθείας ημών διά την επίτευξιν των σκο-πών τούτων. Επομένως αι οικείοι κυβερνήσεις ημών δι' αντιπροσώπων συνελθόντων εν τη πόλει του Αγίου Φραγκίσκου, επιδειξάντων τα πληρεξούσια αυτών ευρεθέντα εν απολύτω τάξει, συνεφώ-νησαν επί του κάτωθι Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών και διά του παρόντος ιδρύουσιν Διεθνή Οργανισμόν όστις θέλει επονο-μασθή "Ηνωμένα Εθνη" [...]. Αρθρο 2, παράγραφος 4 Πάντα τα Μέλη θα απέχωσι εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσεως βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητος ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε Κράτους ή καθ' οιονδήποτε άλλον τρόπον ασυμβίβαστον προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών». Επίσημη ελληνική μετάφραση, ΑΝ 585/1945.

Τα κύρια όργανα του ΟΗΕ. •Ο Γενικός Γραμματέας. Επικεφαλής των διοικητικών υπηρεσιών του ΟΗΕ. •Η Γενική Συνέλευση. Πρόκειται για τη σύνοδο των αντιπροσώπων των κρατών-μελών, στην οποία κάθε κράτος-μέλος διαθέτει από μία ψήφο. Οι αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης, αν και έχουν ιδιαίτερο κύρος, δεν είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη. • Το Συμβούλιο Ασφαλείας, αρχικά με ένδεκα μέλη (από το 1965, δεκαπέντε). Μόνιμα μέλη του είναι οι ΗΠΑ, η ΕΣΣΔ (σήμερα η Ρωσική Ομοσπονδία), η Βρετανία, η Γαλλία και η Κίνα.

σ ε ό λ ε ς τ ι ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ η ς υ φ η λ ί ο υ . Ο ι δ ύ ο υ π ε ρ -δ υ ν ά μ ε ι ς ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ σ α ν ε π ί σ η ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς κα ι κο ινων ικής ο ρ γ ά ν ω σ η ς . Ο ι Η Π Α α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν τ η ν ε λ ε ύ θ ε ρ η ο ι κ ο ν ο μ ί α κ α ι τ ο π ο λ υ κ ο μ μ α τ ι κ ό πολ ι τ ικό σ ύ σ τ η μ α , ε ν ώ η Ε Σ Σ Δ υ ι ο θ ε τ ο ύ σ ε τ η ν κ ρ α τ ι κ ή ι δ ι ο κ τ η σ ί α σ τ α μ έ σ α π α ρ α γ ω γ ή ς κ α ι έ ν α μ ο ν ο κ ο μ μ α τ ι κ ό πολ ι τ ικό σ ύ σ τ η μ α , β α σ ι σ μ έ ν ο σ τ η ν π α ν τ ο δ υ ν α μ ί α τ ο υ Κ ο μ -μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς .

Μ ε τ ά τ ο 1 9 4 5 δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν , υπό τ η ν η γ ε σ ί α κ ά θ ε υ π ε ρ δ ύ ν α μ η ς , δ ύ ο μ ε γ ά λ ο ι σ υ ν α σ π ι σ μ ο ί κ ρ α τ ώ ν : ο δ υ τ ι κ ό ς σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς , μ ε η γ έ τ η τ ι ς Η Π Α , σ τ ο ν ο π ο ί ο μ ε τ ε ί χ α ν κ ρ ά τ η τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , ο Κ α ν α δ ά ς , η Α υ σ τ ρ α λ ί α , η Ν έ α Ζ η -λ α ν δ ί α κ .ά . · κ α ι ο α ν α τ ο λ ι κ ό ς σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς , μ ε η -γ έ τ η τ η ν Ε Σ Σ Δ κ α ι μ έ λ η τ ο υ χ ώ ρ ε ς τ η ς Α ν α τ ο λ ι -κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , ό π ω ς η Π ο λ ω ν ί α , η Τ σ ε χ ο σ λ ο β α κ ί -α , η Ο υ γ γ α ρ ί α , η Ρ ο υ μ α ν ί α , η Β ο υ λ γ α ρ ί α . Τ ο ν έ ο δ ι ε θ ν έ ς σ ύ σ τ η μ α ο ν ο μ ά σ τ η κ ε διπολικό, επε ιδή κυ-ρ ι α ρ χ ο ύ ν τ α ν α π ό δ ύ ο α ν τ ί π α λ α κ έ ν τ ρ α ι σ χ ύ ο ς . Ο δ ι π ο λ ι σ μ ό ς α ν α φ ε ρ ό τ α ν π α ρ ά λ λ η λ α κ α ι σ τ η ν ιδε -ο λ ο γ ι κ ή α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η τ ο υ α ν α τ ο λ ι κ ο ύ κ α ι τ ο υ δ υ τ ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η ν α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ό -τ ε ρ η ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς κ ο ι ν ω ν ί α ς . Ο α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό ς τ ω ν δ ύ ο μ ε γ ά λ ω ν σ υ ν α σ π ι σ μ ώ ν υ π ή ρ ξ ε έ ν τ ο ν ο ς σ ε ό λ η τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς ε π ο χ ή ς . Ε π ε ι δ ή ό μ ω ς δ ε ν ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε π ο τ έ σ ε γ ε ν ι κ ε υ μ έ ν η έ ν ο π λ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς , ο α ν τ α γ ω ν ι -σ μ ό ς α υ τ ό ς έ γ ι ν ε γ ν ω σ τ ό ς ω ς Ψ υ χ ρ ό ς Π ό λ ε μ ο ς .

Επιπλέον , ο ι δ ύ ο υ π ε ρ δ υ ν ά μ ε ι ς δ ι έ θ ε τ α ν μ ε γ ά -λ α π υ ρ η ν ι κ ά ο π λ ο σ τ ά σ ι α . Σ ύ ν τ ο μ α δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η -κ ε η λ ε γ ό μ ε ν η ι σ ο ρ ρ ο π ί α τ ο υ τ ρ ό μ ο υ , δ η λ α δ ή μι-α κ α τ ά σ τ α σ η σ τ η ν ο π ο ί α κ ά θ ε υ π ε ρ δ ύ ν α μ η απε ι -λ ο ύ σ ε τ η ν ά λ λ η μ ε π υ ρ η ν ι κ ή κ α τ α σ τ ρ ο φ ή . Ε ξ ά λ -λ ο υ κ α ι ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς α π ο κ τ ο ύ σ α ν τ η ν α τ ο μ ι κ ή β ό μ β α : π ρ ώ τ ε ς , η Β ρ ε τ α ν ί α , η Γ α λ λ ί α , η Κίνα. Μ ε -τ ά τ η Χ ι ρ ο σ ί μ α κ α ι τ ο Ν α γ κ α σ ά κ ι , τ ο 1 9 4 5 , τ α πυ-ρ η ν ι κ ά ό π λ α δ ε χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή θ η κ α ν σ ε π ο λ έ μ ο υ ς , α λ λ ά η ύ π α ρ ξ ή τ ο υ ς ε π η ρ έ α ζ ε τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς π ο λ ι τ ι κ ή ς , κ α θ ώ ς κ α θ ι σ τ ο ύ σ ε α δ ι α ν ό η -τ ο έ ν α ν ν έ ο π α γ κ ό σ μ ι ο π ό λ ε μ ο , σ τ ο ν ο π ο ί ο μο ι -ρ α ί α θ α κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ν όλο ι .

Σ τ η ν ίδ ια τ η ν Ε υ ρ ώ π η , π ο υ έ χ α σ ε π λ έ ο ν τ η ν π α λ α ι ά δ ε σ π ό ζ ο υ σ α θ έ σ η τ η ς , σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ή -θ η κ ε σ τ α δ ι α κ ά η α ν ά γ κ η γ ι α μ ια ν έ α α ρ χ ή . Η α ν α -ζ ή τ η σ η μ ι α ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς , ι κ α ν ή ς ν α φ έ ρ ε ι τ η σ υ μ φ ι λ ί ω σ η κ α ι τ η ν ε υ η μ ε ρ ί α , ε π έ φ ε ρ ε τ η ν α ν ά -π τ υ ξ η τ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ε ν ο π ο ί η -σ η ς , μ ε κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο σ τ α θ μ ό τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α , τ ο 1 9 5 7 , τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς Κ ο ι ν ό τ η τ α ς , π ρ ο δ ρ ό μ ο υ τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Έ ν ω σ η ς .

Τ έ λ ο ς , ο ι δ ύ ο π α γ κ ό σ μ ι ο ι π ό λ ε μ ο ι ε π ι τ ά χ υ ν α ν τ η ν π α ρ α κ μ ή τ ω ν π α λ α ι ώ ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν α π ο ι κ ί α -

κών α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι ώ ν . Έ ω ς τ α μ έ σ α τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 6 0 ο ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς α π ο ι κ ί ε ς α π έ κ τ η σ α ν τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ ς . Η π λ ε ι ο ν ό τ η τ α τ ω ν ν έ ω ν α υ τ ώ ν κ ρ α τ ώ ν σ υ γ κ ρ ό τ η σ ε τ ο ν Τρίτο Κόσμο*, ο ο π ο ί ο ς ό μ ω ς δ ε ν κ α τ ά φ ε ρ ε ν α α μ φ ι σ β η τ ή σ ε ι τ ο ν θ ε μ ε λ ι ω δ ώ ς δ ι π ο λ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή -ρ α τ ο υ μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ο ύ δ ι ε θ ν ο ύ ς σ υ σ τ ή μ α τ ο ς . Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Η επιθε-τ ι κ ό τ η τ α τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ ο υ Ά ξ ο ν α , π ο υ ε ί χ ε ο δ η -γ ή σ ε ι σ τ ο ν κ α τ α σ τ ρ ε π τ ι κ ό τ ε ρ ο π ό λ ε μ ο τ η ς ιστο -ρ ί α ς , ε ί χ ε κ α τ α δ ε ί ξ ε ι κ α ι τ ι ς α δ υ ν α μ ί ε ς τ η ς πα-λ α ι ά ς Κ ο ι ν ω ν ί α ς τ ω ν Ε θ ν ώ ν . Γ ι α τ ο υ ς λ α ο ύ ς π ο υ ε ί χ α ν σ κ λ η ρ ά δ ο κ ι μ α σ τ ε ί σ τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α ι α ν α ζ η -τ ο ύ σ α ν ε ι ρ ή ν η κ α ι ε υ η μ ε ρ ί α ή τ α ν ε μ φ α ν ή ς η α ν ά -γ κ η γ ι α μ ι α ν έ α ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς κο ινω-ν ίας , ικανή ν α κ α τ ο χ υ ρ ώ σ ε ι τ η ν τ ά ξ η κα ι τ η δ ικαιο-σ ύ ν η σ τ ι ς δ ι ε θ ν ε ί ς υ π ο θ έ σ ε ι ς . Τ ο ν Α π ρ ί λ ι ο - Ι ο ύ ν ι ο 1 9 4 5 σ υ γ κ λ ή θ η κ ε σ τ ο ν Ά γ ι ο Φ ρ α γ κ ί σ κ ο τ ω ν Η Π Α η ι δ ρ υ τ ι κ ή δ ι ά σ κ ε ψ η τ ο υ ν έ ο υ Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), μ ε τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή π ε ν ή ν τ α χ ω ρ ώ ν π ο υ π ο λ ε μ ο ύ σ α ν τ ο ν Ά ξ ο ν α , α ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς κ α ι η Ε λ λ ά δ α .

Ο Ο Η Ε α π ο τ ε λ ε ί μ ια α π ό π ε ι ρ α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς ε ν ό ς ν έ ο υ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς σ υ λ λ ο γ ι κ ή ς α σ φ ά λ ε ι α ς . Ο Κ α τ α σ τ α τ ι κ ό ς Χ ά ρ τ η ς τ ο υ Ο Η Ε α π ο τ ε λ ε ί υπο-χ ρ ε ω τ ι κ ό Δ ι ε θ ν έ ς Δ ί κ α ι ο , β α σ ί ζ ε τ α ι σ τ η ν α ρ χ ή τ η ς κ υ ρ ί α ρ χ η ς ι σ ό τ η τ α ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν κ ρ α τ ώ ν κ α ι απα-γ ο ρ ε ύ ε ι τ η χ ρ ή σ η β ί α ς , π α ρ ά μ ό ν ο ν γ ι α σ κ ο π ο ύ ς α υ τ ο ά μ υ ν α ς . Τ α β α σ ι κ ά ό ρ γ α ν α τ ο υ Ο Η Ε ε ί ν α ι ο Γενικός Γραμματέας, η Γενική Συνέλευση και το Συμβούλιο Ασφαλείας. Ι σ χ υ ρ ό τ ε ρ ο ό ρ γ α ν ο ε ί ν α ι τ ο Σ υ μ β ο ύ λ ι ο Α σ φ α λ ε ί α ς , τ ο οποίο ε ί ν α ι ε π ι φ ο ρ τ ι -σ μ έ ν ο μ ε τ η ν ε ξ έ τ α σ η π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν π ο υ μ π ο ρ ε ί ν α ο δ η γ ή σ ο υ ν σ ε δ ι α τ ά ρ α ξ η τ η ς ε ι ρ ή ν η ς . Μ π ο ρ ε ί ε π ί σ η ς ν α λ ά β ε ι α π ο φ ά σ ε ι ς π ο υ δ ε σ μ ε ύ ο υ ν τ α κ ρ ά τ η - μ έ λ η τ ο υ Ο Η Ε . Σ τ ο Σ υ μ β ο ύ λ ι ο Α σ φ α λ ε ί α ς μ ε τ έ χ ο υ ν , ω ς μ ό ν ι μ α μ έ λ η , π έ ν τ ε χ ώ ρ ε ς : Η Π Α , Ε Σ Σ Δ ( σ ή μ ε ρ α η Ρ ω σ ι κ ή Ο μ ο σ π ο ν δ ί α ) , Β ρ ε τ α ν ί α , Γ α λ λ ί α κ α ι Κίνα. Μ ε δ ε δ ο μ έ ν η τ η ν ε μ π ε ι ρ ί α τ η ς Κ ο ι ν ω ν ί α ς τ ω ν Ε θ ν ώ ν , η ο π ο ί α δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε π ι β ά λ ε ι τ ι ς α π ο φ ά σ ε ι ς τ η ς σ τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά -μ ε ι ς , ο Κ α τ α σ τ α τ ι κ ό ς Χ ά ρ τ η ς τ ο υ Ο Η Ε ό ρ ι σ ε ότι , γ ι α ν α λ η φ θ ε ί α π ό φ α σ η α π ό τ ο Σ υ μ β ο ύ λ ι ο Α σ φ α -λ ε ί α ς , α π α ι τ ε ί τ α ι η σ ύ μ φ ω ν η γ ν ώ μ η τ ω ν π έ ν τ ε μ ό ν ι μ ω ν μ ε λ ώ ν . Α ν έ ν α από α υ τ ά δ ι α φ ω ν ε ί ρ η τ ά , τ ό τ ε α π ό φ α σ η δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α λ η φ θ ε ί (δικαίωμα βέ-το). Ω σ τ ό σ ο , λ ό γ ω τ ω ν έ ν τ ο ν ω ν πολιτ ικών κα ι ι δ ε ο -λ ο γ ι κ ώ ν α ν τ ι π α λ ο τ ή τ ω ν τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς ε π ο -χ ή ς , έ γ ι ν ε κ α τ ά χ ρ η σ η τ ο υ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς β έ τ ο τ ό σ ο α π ό τ ο υ ς Δ υ τ ι κ ο ύ ς ό σ ο κ α ι α π ό τ ο υ ς Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς , μ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α σ ε π ο λ λ έ ς κ α ι σ η μ α ν τ ι κ έ ς περ ι -π τ ώ σ ε ι ς ν α α δ ρ α ν ο π ο ι η θ ε ί ο Ο Η Ε . Τ έ λ ο ς , σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ ο υ Ο Η Ε λ ε ι τ ο υ ρ γ ε ί κ α ι μ ι α σ ε ι ρ ά ε ι δ ι κ ε υ -μ έ ν ω ν υ π η ρ ε σ ι ώ ν , ό π ω ς ε ί ν α ι η U N I C E F , π ο υ α σ χ ο λ ε ί τ α ι μ ε τ η ν π ρ ο σ τ α σ ί α κα ι τ η ν π ε ρ ί θ α λ ψ η

Απόσπασμα από την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, 10 Δεκεμβρίου 1948) «Η Γενική Συνέλευσις Διακηρύσσει την παρούσαν Παγκόσμιον Δηλωσιν των δικαιω-μάτων του ανθρώπου ως το κοινόν ιδεώδες προς επίτευξιν υπό πάντων των λαών και πάντων των Εθνών, επί τω τέλει όπως πάντα τα άτομα και πάντα τα όργανα της Κοινωνίας, έχοντα στα-θερώς την δήλωσιν ταύτη ν κατά νουν, προσπαθώσι να αναπτύ-ξωσι διά της διδασκαλίας και της παιδεύσεως τον σεβασμόν των δικαιωμάτων τούτων και ελευθεριών και εξασφαλίσωσι διά προοδευτικών μέτρων, εσωτερικών και διεθνών, την καθολικήν και αποτελεσματικήν αναγνώρισιν και εφαρμογήν αυτών, τόσο μεταξύ των πληθυσμών αυτών τούτων των κρατών-μελών, όσον και μεταξύ των πληθυσμών των υπό την δικαιοδοσίαν των τελούντων εδαφών. Αρθρον 1 Πάντα τα ανθρώπινα όντα γεννώνται ελεύθερα και ίσα ως προς την αξιοπρέπειαν και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένα με λογικήν και συνείδησιν και οφείλουν να ενεργώσι προς άλληλα εν πνεύματι συναδελφικώ. Αρθρον 2 Έκαστος δύναται να επικαλήται πάντων των δικαιωμάτων και ελευθεριών των διακηρυσσομένων εν τη παρούση δηλώσει άνευ ουδεμιάς διακρίσεως, ιδία φυλής, χρώματος, γλώσσης, θρησκείας, πολιτικής πεποιθήσεως ή πάσης άλλης γνώμης, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, γεννήσεως ή οιασδήποτε άλλης καταστάσεως. Επί πλέον ουδεμία θα γίνεται διάκρισις στηριζομένη επί του πολιτικού, νομικού ή διεθνούς καθεστώτος της χώρας ή του εδάφους ων πρόσωπον τι είναι υπήκοος, εάν η χώρα αύτη ή το έδαφος ήθελεν είναι ανεξάρτη-τα, υπό κηδεμονίαν, μη αυτόνομα ή τελούντα υπό οιονδήποτε περιορισμόν της κυριαρχίας. Αρθρον 3 Παν άτομον έχει δικαίωμα εις την ζωήν, την ελευθερίαν και την ασφάλειαν του προσώπου». Η εξέλιξη του φεμινισμού μεταπολεμικά «Αυτό που αποκαλούμε συνήθως νεότερη φάση του φεμινισμού προέκυψε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο σε πολλές χώρες. Το 1947 ιδρύθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη η Επιτροπή για τη Θέση των Γυναικών και δύο χρόνια αργότερα εκδόθηκε η Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Και τα δύο αναγνώριζαν ότι άνδρες και γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα ως προς τον γάμο, κατά τη διάρκειά του και μετά από αυτόν, καθώς επίσης και το δικαίωμα των γυναικών σε ειδική φροντίδα και βοήθεια στον ρό-λο τους ως μητέρων. Μεταξύ 1975 και 1985 τα Ηνωμένα Έθνη συγκάλεσαν τρία διεθνή συνέδρια για τα προβλήματα των γυ-ναικών, στην πόλη του Μεξικού, στην Κοπεγχάγη και το Ναϊρό-μπι, όπου αναγνωρίστηκε ότι ο φεμινισμός αποτελεί την πολιτι-κή έκφραση των φόβων και των ενδιαφερόντων των γυναικών από διάφορες χώρες, τάξεις, εθνικότητες και ποικίλα πολιτι-στικά περιβάλλοντα [...]. Υπάρχει και πρέπει να υπάρχει μια ποικιλία στις μορφές του φεμινισμού, η οποία ανταποκρίνεται στις διαφορετικές ανάγκες και στα προβλήματα διαφορετικών γυναικών και ορίζεται από αυτές γι' αυτές τις ίδιες». Margaret Walters, Feminism. A Very Short Introduction, εκδ. Oxford University Press, 2005, σ. 97.

τ ω ν παιδ ιών, κα ι η U N E S C O , π ο υ α σ χ ο λ ε ί τ α ι με τ η ν πολ ι τ ιστ ική α ν ά π τ υ ξ η κ α ι κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά .

Σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς ο Ο Η Ε δ ε ν μ π ό ρ ε σ ε ν α δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ ε ί μ ε ε π ι τ υ χ ί α τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α π ο υ α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε . Μ ί α α π ό α υ τ έ ς τ ι ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς ή τ α ν κ α ι τ ο Κ υ π ρ ι α κ ό , ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ε τ ά τ ο 1 9 7 4 . Ω σ τ ό σ ο , ο δ ι ε θ ν ή ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς σ υ ν έ β α -λ ε σ τ η μ ε ί ω σ η τ ω ν δ ι ε θ ν ώ ν ε ν τ ά σ ε ω ν κ α ι σ τ η σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η τ η ς α ν ά -γ κ η ς γ ι α δ ι α σ φ ά λ ι σ η τ η ς ε ι ρ ή ν η ς .

Ερωτήσεις 1. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά του μεταπολεμικού διεθνούς συστήματος; Σ ε τι δ ι έ φ ε ρ ε από το δ ι εθνές σύστημα των παλαιότερων περιόδων; 2 . Ποια είναι τα κύρια όργανα του ΟΗΕ; 3 . Ν α αναλύσετε τον ό ρ ο «ισορροπία του τρόμου» ως κύριο χαρακτηριστικό του Ψυχρού Πολέμου.

2. Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Οι τέσσερις ζώνες κατοχής της Γερμανίας, όπως καθορίστηκαν το 1945. Το Βερολίνο, η παλαιά πρωτεύουσα, που βρισκόταν στον σοβιετικό τομέα, χωρίστη-κε και αυτό σε τέσσερις αντί-στοιχες ζώνες.

Η έ ν α ρ ξ η τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ σ τ η ν Ευρώπη. Ο μ ε γ ά λ ο ς α ν τ ι φ α σ ι σ τ ι κ ό ς σ υ ν α σ π ι σ μ ό ς π ο υ ε π ι κ ρ ά τ η σ ε σ τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο ε ί χ ε σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί β ι α σ τ ι κ ά τ ο 1 9 4 1 , μ ε τ ά τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ε π ί θ ε σ η ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς Ε Σ Σ Δ κ α ι τ η ν ιαπωνική ε π ί θ ε σ η ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν Η Π Α . Ό τ α ν τ ο 1 9 4 5 ν ι κ ή θ η κ ε ο Ά ξ ο ν α ς , ο ι ν ι κ η τ έ ς κ λ ή θ η κ α ν ν α δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ ο ύ ν τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α ε ν ό ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ο ύ

κόσμου , για τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ οποίου δ ε σ υ μ φ ω ν ο ύ σ α ν α π α ρ α ί τ η τ α . Π α ρ ά τ η ν αρχ ική ε ν τ ύ π ω σ η ό τ ι ο ι ν ι κ η τ έ ς «μο ίρασαν τ ο ν κ ό σ μ ο » στ ις Συν -δ ι α σ κ έ ψ ε ι ς τ η ς Γ ι ά λ τ α ς ( Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο ς 1945) κα ι τ ο υ Π ό τ σ ν τ α μ ( Ιούλ ιος -Α ύ γ ο υ σ τ ο ς 1945) , σ ε α υ τ έ ς τ ι ς σ υ ν α ν τ ή σ ε ι ς δ ε σ υ ν ή φ θ η μ ια συνολ ική σ υ μ φ ω ν ί α γ ι α τ ο ν μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ό κ ό σ μ ο α ν τ ί θ ε τ α , έγ ιναν δ ι α β ο υ λ ε ύ σ ε ι ς γ ι α τ ρ έ χ ο ν τ α ζ η τ ή μ α τ α , όπως τ η δ ιο ίκηση τ η ς κ α τ ε χ ό μ ε ν η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς , ε δ α φ ι κ έ ς δ ι ευθετήσε ις στην Ανατολική Ευρώπη και τ η λε ι τουργ ία τ ο υ Ο Η Ε . Η μόνη ρ ύ θ μ ι σ η που α φ ο ρ ο ύ σ ε ο ρ ι σ μ ό σ φ α ι ρ ώ ν ε π ι ρ ρ ο ή ς ή τ α ν η λ ε γ ό -μενη «συμφωνία ποσοστών», που σ υ ν ή ψ α ν στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1944 ο Β ρ ε τ α ν ό ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς Ουίνστον Τσόρτσιλ και ο Σ ο β ι ε τ ι κ ό ς η γ έ -τ η ς Ιωσήφ Στάλιν: β ά σ ε ι α υ τ ή ς , η Ε Σ Σ Δ θ α έ λ ε γ χ ε τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ ο υ ε σ ω τ ε ρ ι -κού τ ω ν Βαλκανίων, ε ν ώ η Ε λ λ ά δ α θ α π ε ρ ι ε ρ χ ό τ α ν υπό β ρ ε τ α ν ι κ ή επιρ-ροή . Ω σ τ ό σ ο , η σ υ μ φ ω ν ί α α υ τ ή ε π ι κ ε ν τ ρ ω ν ό τ α ν σε έ ν α μόνο τ μ ή μ α τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς .

Μ ε τ ά τ ο 1 9 4 5 δ ι α φ ω ν ί ε ς α ν έ κ υ ψ α ν σχετ ικά με τ ο μ έ λ λ ο ν τ η ς Ανατολ ι -κής Ε υ ρ ώ π η ς και τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς . Σ τ η ν Ανατολ ική Ευρώπη, που ε ί χ ε κ α τ α -λ η φ θ ε ί από τ ο ν Ε ρ υ θ ρ ό Σ τ ρ α τ ό , ο ι Σοβ ι ε τ ικο ί ε γ κ α τ έ σ τ η σ α ν φ ιλ ικά π ρ ο ς α υ τ ο ύ ς π ο λ ι τ ε ύ μ α τ α μ έ χ ρ ι τ ο 1947 . Ο ι Σοβ ι ε τ ικο ί θ ε ω ρ ο ύ σ α ν ό τ ι ο έ λ ε γ -χ ο ς τ η ς π ε ρ ι ο χ ή ς α υ τ ή ς , από όπου ε ίχε ε ξ α π ο λ υ θ ε ί η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ε π ί θ ε σ η τ ο 1941 , ή τ α ν α π α ρ α ί τ η τ ο ς γ ι α τ η ν α σ φ ά λ ε ι α τ η ς χ ώ ρ α ς τ ο υ ς . Από τ η ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ ς ό μ ω ς ο ι δ υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς φ ο β ή θ η κ α ν ότ ι η Μ ό σ χ α προω-θ ο ύ σ ε μια πολιτ ική ε π ε κ τ α τ ι κ ή , μ ε σ τ ό χ ο τ η ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ η ς κα ι στο δυτ ι -κό τ μ ή μ α τ η ς ηπε ίρου .

Μ ε τ ά τ ο 1945 η Γ ε ρ μ α ν ί α μ ο ι ρ ά σ τ η κ ε σε τ έ σ σ ε ρ ι ς ζ ώ ν ε ς κ α τ ο χ ή ς * , τ η ζώνη των Η Π Α , τ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς , τ η ς Γ α λ λ ί α ς και τ η ς Ε Σ Σ Δ . Επιπλέον, η πα-λ α ι ά π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α , τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο , τ ο οποίο βρ ισκόταν μ έ σ α σ τ η σοβ ιετ ική ζώνη κ α τ ο χ ή ς , ή τ α ν και α υ τ ή χ ω ρ ι σ μ έ ν η σε τ έ σ σ ε ρ ι ς α ν τ ί σ τ ο ι χ ε ς ζ ώ ν ε ς κ α τ ο χ ή ς . Ω σ τ ό σ ο , η Γ ε ρ μ α ν ί α έ γ ι ν ε α μ έ σ ω ς πεδ ίο α ν τ α γ ω ν ι σ μ ο ύ μ ε τ α ξ ύ τ ω ν Δυτ ικών και τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν , κ α θ ώ ς όποιος έ λ ε γ χ ε τ η χ ώ ρ α α υ τ ή θ α ε ί χ ε έ ν α ε μ φ α ν έ ς π λ ε ο ν έ κ τ η μ α : π α ρ ά τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή που ε ί χ ε υποστε ί , ε π ρ ό κ ε ι τ ο γ ι α έ ν α μ ε γ ά λ ο κ ρ ά τ ο ς , με ι σ χ υ ρ ό τ α τ η β ιομηχαν ική υ π ο δ ο μ ή και κεντρ ική θ έ σ η στην Ε υ ρ ώ π η . Ε κ τ ό ς α υ τ ο ύ , η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η φ ο β ό -τ α ν τ η ν ε π α ν ε μ φ ά ν ι σ η τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ μ ιλ ι ταρ ισμού . Από τ η ν ά λ λ η πλευ-ρά , οι δ υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ή τ α ν π ε π ε ι σ μ έ ν ε ς ό τ ι χ ω ρ ί ς τ η ν ο ικονομ ική ανά-κ α μ ψ η τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς θ α ή τ α ν α δ ύ ν α τ η η α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , τ η ν οποία έ τσ ι ε ύ κ ο λ α θ α κ α τ ά φ ε ρ ν α ν να ε λ έ γ ξ ο υ ν οι Σοβ ιετ ικο ί . Επομέ-νως καμία από τ ι ς δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς δεν ήταν δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ν η ν α ε π ι τ ρ έ ψ ε ι στον αντίπαλο τ η ς να ε λ έ γ ξ ε ι τ ο σ ύ ν ο λ ο τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και τελ ικά , τ ο 1949, δη-μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν δ ύ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ά κράτη , η Δυτ ική Γερμαν ία , με π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ η Βόννη, και η Ανατολ ική Γ ε ρ μ α ν ί α , με π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α τ ο Ανατολ ικό Βερολίνο .

Τ ο 1 9 4 6 ά ρ χ ι σ ε ο ε λ λ η ν ι κ ό ς Ε μ φ ύ λ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς . Ο ι Δ υ τ ι κ ο ί φ ο β ή θ η κ α ν ό τ ι σε περ ίπτωση ν ίκης τ ω ν κομμουν ιστ ικών δ υ ν ά μ ε ω ν σ τ η ν Ε λ λ ά δ α η Ε Σ Σ Δ θ α α π ο κ τ ο ύ σ ε έ ξ ο δ ο σ τ η Μ ε σ ό γ ε ι ο . Τον Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 4 7 δ ια-φ ά ν η κ ε ότ ι η Β ρ ε τ α ν ί α δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε πλέον να σ υ ν ε χ ί σ ε ι τ η β ο ή θ ε ι α π ρ ο ς τ η φ ι λ ο δ υ τ ι κ ή ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η . Ο Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς π ρ ό ε δ ρ ο ς Χ ά ρ υ Τ ρ ο ύ -μ α ν ε ξ ή γ γ ε ι λ ε τ ο λ ε γ ό μ ε ν ο Δ ό γ μ α Τ ρ ο ύ μ α ν (12 Μ α ρ τ ί ο υ 1947 ) , β ά σ ε ι τ ο υ οποίου η α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η π ρ ο σ έ φ ε ρ ε σ η μ α ν τ ι κ ή ο ικονομ ική και σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή β ο ή θ ε ι α σ τ η ν Ε λ λ ά δ α και στην Τ ο υ ρ κ ί α , ώ σ τ ε ν α «αντ ιστα-θ ο ύ ν στον κομμουν ισμό» . Η β ο ή θ ε ι α α υ τ ή έ π α ι ξ ε σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η νίκη τ ω ν φ ιλοδυτ ικών κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν στον ελλην ικό Ε μ φ ύ λ ι ο Π ό λ ε μ ο , αν και σ υ ν ο δ ε ύ τ η κ ε από τ η δ ι ε ί σ δ υ σ η Α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν σ υ μ β ο ύ λ ω ν στη δ ιαδι -κασ ία λ ή ψ η ς α π ο φ ά σ ε ω ν στην Α θ ή ν α και έ τσ ι π ρ ο κ ά λ ε σ ε ε ξ ά ρ τ η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς από τ ι ς Η Π Α .

Η ρητορεία του Ψυχρού Πολέμου Στις 12 Μαρτίου 1947 ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρυ Τρούμαν, με ομιλία του στο Κογκρέσο, διακήρυξε το δόγ-μα του και ζήτησε τη χορήγη-ση οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα και την Τουρκία. Περι-έγραψε επίσης τον δυτικό και τον ανατολικό κόσμο, χρησι-μοποιώντας τη φρασεολογία του Ψυχρού Πολέμου. Ακο-λουθεί σχετικό απόσπασμα. «Κατά την παρούσαν στιγμήν εις την Ιστορίαν του Κόσμου σχεδόν κάθε έθνος οφείλει να εκλέξη μεταξύ των τρόπων ζωής. Η εκλογή συχνάκις δεν είναι ελευθέρα. Ο εις τρόπος ζωής βασίζεται επί της θελή-σεως της πλειοψηφίας και διακρίνεται διά των ελευθέ-ρων θεσμών της αντιπροσω-πευτικής Κυβερνήσεως, των ελευθέρων εκλογών, των εγ-γυήσεων της ατομικής ελευ-θερίας, ελευθερίας λόγου και θρησκείας και ελευθερίας από πάσης πολιτικής καταπιέ-σεως. Ο δεύτερος τρόπος ζωής βασίζεται επί της θελή-σεως μιας μειοψηφίας, δυνα-μικώς επιβληθείσης επί της πλειοψηφίας. Ο τρόπος ούτος στηρίζεται επί της τρομοκρα-τίας και της καταπιέσεως, επί ελεγχομένου Τύπου και ρα-διοφώνου, επί προκαθωρισμέ-νου αποτελέσματος εκλογών και καταπιέσεως της ατομικής ελευθερίας. Πιστεύω ότι η πολιτική των Ην. Πολιτειών δέον να υπο-στηρίξη τους ελευθέρους λαούς, οι οποίοι ανθίστανται εις την επιχειρουμένην υπο-δούλωσίν των εκ μέρους ενό-πλων μειοψηφιών ή δι' εξω-τερικών πιέσεων. Πιστεύω ότι οφείλομεν να βοηθήσω-μεν τους ελευθέρους λαούς να καθορίσουν τα πεπρωμέ-να των κατά τον ίδιον αυτών τρόπον. Πιστεύω ότι η βοή-θειά μας πρέπει πρωταρχι-κώς να συνίσταται εις οικο-νομικήν αρωγήν, ήτις είναι αναγκαία διά την οικονομι-κήν σταθερότητα και την ομαλήν πολιτικήν εξέλιξιν». Εφημ. Η Καθημερινή, φ. 13ης Μαρτίου 1947.

Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση Μετά την ανακήρυξη της Προ-σωρινής Δημοκρατικής Κυ-βέρνησης από τις δυνάμεις του ΚΚΕ, τον Δεκέμβριο του 1947, ο Πέτρος Ρούσος, που ηγούνταν του τομέα των εξω-τερικών σχέσεων, απευθύνει επιστολή στην υπουργό Εξω-τερικών της Ρουμανίας, Άννα Πάουκερ, με την οποία ζητεί την αναγνώριση της Προσωρι-νής Κυβέρνησης. Η επιστολή αυτή, όπως και άλλες που απευθύνονταν σε κυβερνή-σεις χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, έμεινε χωρίς απά-ντηση η "Προσωρινή Κυβέρ-νηση" δεν αναγνωρίστηκε μέ-χρι το τέλος του Εμφύλιου Πολέμου. Ακολουθεί απόσπα-σμα της επιστολής. «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ

Αμερικανικά αεροσκάφη μεταφέρουν τρόφιμα στο αποκλεισμένο από τους Σοβιετικούς Δυτικό Βερο-λίνο. Ο αποκλεισμός του Δυτικού Βερολίνου αποτέλεσε μία από τις πρώτες εκδηλώσεις του Ψυχρού Πολέμου. Η επιτυχής παροχή βοήθειας από τους Αμερικανούς ανάγκασε τους Σοβιετικούς να άρουν τον αποκλεισμό.

Εξοχωτάτη, Έχουμε την τιμή να Σας γνωστοποιήσουμε ότι στις 23 του Δε-κέμβρη 1947 σχηματίσθηκε Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνη-ση στην Ελεύθερη Ελλάδα με πρόεδρο το στρατηγό Μάρκο Βα-φειάδη και υπουργό των Εξωτερικών τον κ. Πέτρο Ρούσο. Ο σχηματισμός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης είναι απόρροια του γεγονότος ότι με την ενεργό ανάμιξη των ξένων καταργήθηκε κάθε ίχνος ανεξαρτησίας και δημοκρατίας, πράγ-μα που ανάγκασε το Λαό να ξαναπάρει τα όπλα, να συγκροτή-σει το Δημοκρατικό Στρατό του και να προστατεύσει την ελευ-θερία του και τα δίκαιά του. Όπως διακήρυξε και στο Ιδρυτικό και στο Διάγγελμά της, της 23ης του Δεκέμβρη 1947, η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνη-ση είναι προσηλωμένη στις αρχές της ειρήνης και της δημοκρα-τίας, που αποτέλεσαν τους σκοπούς των Ενωμένων Εθνών στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο και τη συγκρότηση του ΟΕΕ [=ΟΗΕ], αρχές που τόσο βάναυσα καταπατήθηκαν από τη λεγό-μενη ελληνική κυβέρνηση της Αθήνας. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι η επιταχτική ανάγκη που επέβαλε τη δημιουργία της κυβέρνησής μας και η προσήλωσή μας στα ιδεώ-δη της ειρήνης και της ειρηνικής συνεργασίας των λαών θα εκτιμηθεί όπως πρέπει από την κυβέρνησή Σας και θα έχετε την καλωσύνη ν' ανταποκριθήτε στην επιθυμία μας ν' αποκατα-στήσετε μαζί μας σχέσεις φιλικής συνεργασίας προς το καλό της ειρήνης του κόσμου. Στην έδρα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης 1 του Γενάρη 1948. Ευαρεστηθήτε, Εξοχωτάτη κ. Υπουργέ, να δεχτήτε την έκφραση της εξαιρετικής μας εκτίμησης. Ο Υπουργός των Εξωτερικών Προς την Αυτής Εξοχότητα την κ. Υπουργό των Εξωτερικών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ρουμανίας». Φίλιππος Ηλιού (επιμ.), Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος: η εμπλοκή του ΚΚΕ, θεμέλιο και Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Αθήνα 2004, σ. 267-268.

Από το Σχέδιο Μάρσαλ στην ίδρυση του NATO. Η κ ύ ρ ι α α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή α ν η σ υ χ ί α γ ι α τ η ν Ε υ ρ ώ π η ε π ι κ ε ν τ ρ ω ν ό τ α ν σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς . Η Ο υ ά σ ι ν γ κ τ ο ν π ί σ τ ε υ ε ότ ι , ε ά ν ο ι δ υ τ ι κ ο ε υ ρ ω -π α ϊ κ έ ς χ ώ ρ ε ς δ ε ν κ α τ ά φ ε ρ ν α ν ν α α ν α σ υ γ κ ρ ο τ η -θ ο ύ ν , θ α υ π έ κ υ π τ α ν σ τ η σ ο β ι ε τ ι κ ή ε π ι ρ ρ ο ή . Έ τ σ ι , σ τ ι ς α ρ χ έ ς Ι ο υ ν ί ο υ τ ο υ 1 9 4 7 , ο Α μ ε ρ ι κ α ν ό ς υ π ο υ ρ γ ό ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν Τ ζ ο ρ τ ζ Μ ά ρ σ α λ α ν ή γ γ ε ι λ ε τ η χ ο ρ ή γ η σ η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς β ο ή θ ε ι α ς σ ε ό λ ε ς τ ι ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς χ ώ ρ ε ς , δ υ τ ι κ έ ς κα ι α ν α τ ο λ ι κ έ ς . Η π ρ ό -τ α σ η έ γ ι ν ε δ ε κ τ ή α π ό τ α κ ρ ά τ η τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς . Τ ο Σχέδιο Μάρσαλ ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε α π ό τ ο 1 9 4 8 έ ω ς τ ο 1 9 5 2 κ α ι α π έ φ ε ρ ε τ η ν ε ι σ ρ ο ή σ τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , ω ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ς β ο ή θ ε ι α ς , ε ν ό ς π ο σ ο ύ π ε ρ ί π ο υ 13 δ ι σ ε κ α τ ο μ μ υ -ρ ίων δ ο λ α ρ ί ω ν , π ο υ έ π α ι ξ ε κ α τ α λ υ τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η ν α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ ή τ ο υ ς . Ε π ί σ η ς , η α π ο δ ο χ ή τ ο υ Σ χ ε δ ί ο υ Μ ά ρ σ α λ ο δ ή γ η σ ε σ τ η ν ί δ ρ υ σ η τ ο υ Οργαν ισμού γ ι α τ η ν Ευρωπαϊκή Οικονομική Σ υ ν ε ρ γ α -σ ία ( Ο Ε Ο Σ - α ρ γ ό τ ε ρ α ΟΟΣΑ, Ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς γ ι α τ η ν Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή Σ υ ν ε ρ γ α σ ί α κ α ι Α ν ά π τ υ ξ η ) .

Ω σ τ ό σ ο , τ ο Σ χ έ δ ι ο Μ ά ρ σ α λ π ρ ο κ ά λ ε σ ε τ η δ υ σ π ι σ τ ί α τ η ς Ε Σ Σ Δ , π ο υ θ ε ώ ρ η σ ε ό τ ι ο ι Η Π Α π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν ν α « ε ξ α γ ο ρ ά σ ο υ ν » τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς η π ε ί ρ ο υ . Σ ε α π ά ν τ η σ η ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί ε ν έ τ ε ι ν α ν τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ ς σ τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ -πης . Έ τ σ ι ό μ ω ς ε π ή λ θ ε η ρ ή ξ η τ ο υ Γ ι ο υ γ κ ο σ λ ά -β ο υ η γ έ τ η Τ ί τ ο μ ε τ ο ν Σ τ ά λ ι ν , τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1 9 4 8 , κ α θ ώ ς ο π ρ ώ τ ο ς δ ε ν α π ο δ έ χ τ η κ ε τ ο ν α υ ξ η -

Οι υπουργοί Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον των ΗΠΑ Iαριστερά) και Ρομπέρ Σουμάν της Γαλλίας (δεξιά) υπο-γράφουν το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο (Ουάσινγκτον, 4 Απριλίου 1949). To NATO περιλάμβανε ως μέλη του τις ΗΠΑ και 15 συμμαχικά κράτη. Ιδρύθηκε ως αντίβαρο στην αυξανόμενη επιρροή της ΕΣΣΔ σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 1952 έγιναν μέλη του η Ελλάδα και η Τουρκία.

μ έ ν ο σ ο β ι ε τ ι κ ό έ λ ε γ χ ο . Π α ρ ά λ λ η λ α , α π ό τ ο ν Ιούν ιο τ ο υ 1 9 4 8 , ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί α π έ κ λ ε ι σ α ν τ ι ς δ υ τ ι κ έ ς ζ ώ ν ε ς κ α τ ο χ ή ς σ τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο (αποκλεισμός του Βερολίνου), τ ο οπο ίο α ν ε φ ο δ ί α ζ α ν επί έ ν α σ χ ε δ ό ν έ τ ο ς α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ά α ε ρ ο -σ κ ά φ η . Α υ τ έ ς ο ι σ ο β ι ε τ ι κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς φ ό β ι σ α ν τ ώ ρ α τ η Δ ύ σ η κ α ι δ ι ε υ κ ό λ υ -ν α ν τ ι ς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς γ ι α τ η σ ύ ν α ψ η μ ι α ς σ υ μ μ α χ ί α ς τ ω ν δ υ τ ι κ ο ε υ ρ ω -π α ϊ κ ώ ν χ ω ρ ώ ν μ ε τ ι ς Η Π Α . Η σ υ μ μ α χ ί α α υ τ ή , τ ο Β ο ρ ε ι ο α τ λ α ν τ ι κ ό Σ ύ μ φ ω ν ο ( N A T O ) , υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ η ν Ο υ ά σ ι ν γ κ τ ο ν σ τ ι ς 4 Α π ρ ι λ ί ο υ 1 9 4 9 . Μ έ λ η τ ο υ N A T O ή τ α ν ο ι Η Π Α , ο Κ α ν α δ ά ς , η Β ρ ε τ α ν ί α , η Γ α λ λ ί α , η Ι τ α λ ί α κ .ά . Η Ε λ λ ά -δ α κ α ι η Τ ο υ ρ κ ί α π ρ ο σ χ ώ ρ η σ α ν σ τ ο N A T O τ ο 1 9 5 2 κ α ι η Δ υ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α τ ο 1 9 5 5 .

Ο ε λ λ η ν ι κ ό ς Ε μ φ ύ λ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς . Η Ε λ λ ά δ α , π ο υ γ ν ώ ρ ι σ ε τ ο ν Ε μ φ ύ λ ι ο Π ό λ ε μ ο τ ο 1 9 4 6 - 1 9 4 9 , υ π ή ρ ξ ε τ ο π ρ ώ τ ο π ε δ ί ο έ ν ο π λ η ς α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η ς τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . Κ α τ ά τ ο ν Ε μ φ ύ λ ι ο Π ό λ ε μ ο σ υ γ κ ρ ο ύ σ τ η κ α ν α π ό τ η μ ί α π λ ε υ ρ ά ο ι φ ι λ ο δ υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ Κ έ ν τ ρ ο υ κ α ι τ η ς Δ ε ξ ι ά ς ( κ ύ ρ ι ο ι ε κ π ρ ό -σωποι τ ο υ ς ή τ α ν τ ο Κόμμα των Φιλελευθέρων κ α ι τ ο Λαϊκό Κόμμα α ν τ ί σ τ ο ι -χ α ) , μ ε έ ν ο π λ η δ ύ ν α μ η τ ο ν Εθνικό Στρατό, κ α ι α π ό τ η ν ά λ λ η ο ι δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) , μ ε έ ν ο π λ η δ ύ ν α μ η τ ο ν Δημοκρα-τικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ). Τ ο Κ Κ Ε τ έ θ η κ ε ε κ τ ό ς ν ό μ ο υ τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 4 7 κ α ι π α ρ έ μ ε ι ν ε σ τ η ν π α ρ α ν ο μ ί α έ ω ς τ ο 1 9 7 4 . Ο Ε μ φ ύ λ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς τ ε λ ε ί ω σ ε τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1 9 4 9 μ ε ν ίκη τ ω ν φ ι λ ο δ υ τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν . Η τ ρ α -γ ι κ ή ε μ π ε ι ρ ί α τ ο υ ε μ φ ύ λ ι ο υ σ π α ρ α γ μ ο ύ ή λ θ ε μ ε τ ά τ ι ς τ ρ ο μ ε ρ έ ς δ ο κ ι μ α σ ί ε ς τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ , π ρ ο κ ά λ ε σ ε ν έ ο μ ε γ ά λ ο α ρ ι θ μ ό θ υ μ ά τ ω ν κα ι ε π έ τ ε ι ν ε τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς , κ α θ ώ ς ο ι κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς σ υ ν ε χ ί σ τ η κ α ν κ α ι σ τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο μ ισό τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 4 0 . Επιπλέον , η ε μ φ ύ λ ι α σ ύ γ κ ρ ο υ σ η δ ι έ ψ ε υ σ ε μ ε τ ρ ό π ο ε π ώ δ υ ν ο τ ι ς π ρ ο σ δ ο κ ί ε ς γ ι α κο ινω-ν ική α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η κ α ι κο ινων ική δ ι κ α ι ο σ ύ ν η , π ο υ ε ί χ α ν ε π α γ γ ε λ θ ε ί κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ ό λ ε ς α ν ε ξ α ι ρ έ τ ω ς ο ι α ν τ ι σ τ α σ ι α κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς , δ ε ξ ι έ ς κ α ι α ρ ι σ τ ε ρ έ ς . Τ έ λ ο ς , ί σ ω ς τ ο σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο , ο Ε μ φ ύ λ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς π ρ ο κ ά λ ε σ ε β α θ ι ά ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ά τ ρ α ύ μ α τ α σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή κο ινωνία , τ α ο π ο ί α χ ρ ε ι ά σ τ η κ α ν π ο λ λ ά χ ρ ό ν ι α γ ι α ν α ε π ο υ λ ω θ ο ύ ν .

Η αδυναμία συμφιλίωσης της Δεξιάς με την Αριστερά «"Η βία", σύμφωνα με ξένο παρατηρητή στη Μακεδονία την εποχή αυτή, "ήταν το ορατό σημάδι της φωτιάς που αργόκαιγε στην Ελλάδα". Η φωτιά αυτή ήταν η αδυνα-μία συμφιλιώσεως ή συμβι-βασμού της Δεξιάς με την Αριστερά ή, σωστότερα, η διάχυτη πεποίθηση ότι δεν ήταν δυνατό να επιτευχθούν ο συμβιβασμός τους και τελι-κά η συμφιλίωση στην Ελλά-δα της εποχής. Παρ' όλα όσα εγράφοντο τότε και εγράφη-σαν εκ των υστέρων για τη δυνατότητα συμβιβασμού και συμφιλιώσεως των δύο πα-ρατάξεων και παρ' όλο που μπορεί να θεωρείται βέβαιον ότι ο λαός, στην συντριπτική του πλειοψηφία, προτιμούσε τον συμβιβασμό και τη συμ-φιλίωση από τη σύγκρουση, οι αντικειμενικές συνθήκες και τα συσσωρευμένα πάθη δεν άφηναν τις εκατέρωθεν κατευναστικές και συμφιλιω-τικές προσπάθειες να ευο-δωθούν. Οι συνθήκες αυτές και τα πάθη καλλιεργούσαν την πεποίθηση ότι δεν υπήρ-χε περιθώριο συμβιβασμού και ευνοούσαν την προσφυγή στη βία, την οποία και οι δύο παρατάξεις ανέχονταν, όταν προερχόταν από την πλευρά τους, και την προέβαλλαν ως δικαιολογημένη και νόμιμη άμυνα εναντίον της παράνο-μης βίας του αντιπάλου. Η βία γεννούσε τη βία και πράξεις αντεκδικήσεως, ιδίως στην ύπαιθρο, όπου η παρουσία του κράτους ήταν εξαρχής σκιώδης».

Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος, Λεηλασία φρονημάτων, τ. Β': Το Μακεδονικό Ζήτημα στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέ-μου (1945-1949) στη Δυτική Μακεδονία, Βάνιας, Θεσσα-λονίκη 1995, σ. 55-57.

Ερωτήσεις 1. Ποια ήταν τα αίτια της δ ιαίρεσης της Γερμανίας; 2 . Να επισημάνετε τις δ ι α φ ο ρ έ ς ανάμεσα στο Σχέδ ιο Μ ά ρ σ α λ και στο Δ ό γ μ α Τρούμαν. 3 . Πώς συνδέεται ο ελληνικός Εμφύλιος Π ό λ ε μ ο ς με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου;

3. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Από την Κορέα στο Βιετνάμ, 1 9 5 0 - 1 9 7 3 . Μ ε τ ά τ η ν ί δ ρ υ σ η τ ο υ N A T O η δ ι ε θ ν ή ς έ ν τ α σ η με-τ α φ έ ρ θ η κ ε στην Ασία. Τ ο φθινό-πωρο τ ο υ 1949 οι κομμουνιστές, με ηγέτη τον Μ ά ο Τσε-τουνγκ, επικράτησαν στον κινεζικό ε μ φ ύ -λιο πόλεμο και ίδρυσαν τ η Λαϊκή Δημοκρατ ία τ η ς Κίνας. Τ ο ν Ιού-νιο τ ο υ 1950 η ε π ί θ ε σ η τ η ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς Β ό ρ ε ι α ς Κο-ρ έ α ς ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς φ ι λ ο α μ ε -ρικανικής Νότ ιας Κ ο ρ έ α ς οδή-γ η σ ε σε έναν α κ ό μ η τοπικό πό-λεμο , στον οποίο ε ν ε π λ ά κ η σ α ν οι Η Π Α και η κομμουν ιστ ική Κίνα και ο οποίος τ ε λ ε ί ω σ ε με ανακωχή που σ υ ν ή φ θ η τ ο 1953. Η διαίρεση τ η ς Κ ο ρ έ α ς σε Βό-ρε ια και Νότ ια δ ι α τ η ρ ή θ η κ ε .

Τον Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1953 π έ θ α ν ε ο Στάλιν. Ο ι δ ιάδοχο ι τ ο υ , κυ-ρίως ο Νικίτα Χρουστσόφ, εγκαι-ν ίασαν τ η ν πολιτ ική τ η ς ειρηνι-κής συνύπαρξης, σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν οποία τ α ε ιρην ικά επιτεύγ -μ α τ α τ ο υ σοβ ιετ ικού κομμουν ι -

Από την Κορέα στο Βιετνάμ, 1 9 5 0 - 1 9 7 3 . Μ ε τ ά τ η ν ί δ ρ υ σ η τ ο υ N A T O η δ ι ε θ ν ή ς έ ν τ α σ η με-τ α φ έ ρ θ η κ ε στην Ασία. Τ ο φθινό-πωρο τ ο υ 1949 οι κομμουνιστές, με ηγέτη τον Μ ά ο Τσε-τουνγκ, επικράτησαν στον κινεζικό ε μ φ ύ -λιο πόλεμο και ίδρυσαν τ η Λαϊκή Δημοκρατ ία τ η ς Κίνας. Τ ο ν Ιού-νιο τ ο υ 1950 η ε π ί θ ε σ η τ η ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς Β ό ρ ε ι α ς Κο-ρ έ α ς ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς φ ι λ ο α μ ε -ρικανικής Νότ ιας Κ ο ρ έ α ς οδή-γ η σ ε σε έναν α κ ό μ η τοπικό πό-λεμο , στον οποίο ε ν ε π λ ά κ η σ α ν οι Η Π Α και η κομμουν ιστ ική Κίνα και ο οποίος τ ε λ ε ί ω σ ε με ανακωχή που σ υ ν ή φ θ η τ ο 1953. Η διαίρεση τ η ς Κ ο ρ έ α ς σε Βό-ρε ια και Νότ ια δ ι α τ η ρ ή θ η κ ε .

Τον Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1953 π έ θ α ν ε ο Στάλιν. Ο ι δ ιάδοχο ι τ ο υ , κυ-ρίως ο Νικίτα Χρουστσόφ, εγκαι-ν ίασαν τ η ν πολιτ ική τ η ς ειρηνι-κής συνύπαρξης, σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν οποία τ α ε ιρην ικά επιτεύγ -μ α τ α τ ο υ σοβ ιετ ικού κομμουν ι -

Ο πόλεμος της Κορέας (1950-1953] μετέφερε την ψυ-χροπολεμική ένταση στην Απω Ανατολή.

Από την Κορέα στο Βιετνάμ, 1 9 5 0 - 1 9 7 3 . Μ ε τ ά τ η ν ί δ ρ υ σ η τ ο υ N A T O η δ ι ε θ ν ή ς έ ν τ α σ η με-τ α φ έ ρ θ η κ ε στην Ασία. Τ ο φθινό-πωρο τ ο υ 1949 οι κομμουνιστές, με ηγέτη τον Μ ά ο Τσε-τουνγκ, επικράτησαν στον κινεζικό ε μ φ ύ -λιο πόλεμο και ίδρυσαν τ η Λαϊκή Δημοκρατ ία τ η ς Κίνας. Τ ο ν Ιού-νιο τ ο υ 1950 η ε π ί θ ε σ η τ η ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή ς Β ό ρ ε ι α ς Κο-ρ έ α ς ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς φ ι λ ο α μ ε -ρικανικής Νότ ιας Κ ο ρ έ α ς οδή-γ η σ ε σε έναν α κ ό μ η τοπικό πό-λεμο , στον οποίο ε ν ε π λ ά κ η σ α ν οι Η Π Α και η κομμουν ιστ ική Κίνα και ο οποίος τ ε λ ε ί ω σ ε με ανακωχή που σ υ ν ή φ θ η τ ο 1953. Η διαίρεση τ η ς Κ ο ρ έ α ς σε Βό-ρε ια και Νότ ια δ ι α τ η ρ ή θ η κ ε .

Τον Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1953 π έ θ α ν ε ο Στάλιν. Ο ι δ ιάδοχο ι τ ο υ , κυ-ρίως ο Νικίτα Χρουστσόφ, εγκαι-ν ίασαν τ η ν πολιτ ική τ η ς ειρηνι-κής συνύπαρξης, σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν οποία τ α ε ιρην ικά επιτεύγ -μ α τ α τ ο υ σοβ ιετ ικού κομμουν ι -σμού , ιδίως στον τ ο μ έ α τ η ς α ν ά π τ υ ξ η ς τ η ς β α ρ ι ά ς β ιομηχαν ίας , αποτελού-σαν ε γ γ ύ η σ η γ ι α τ η ν ε π ι κ ρ ά τ η σ ή τ ο υ χωρίς πόλεμο. Τ ο 1 9 5 5 σ υ ν ή φ θ η τ ο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, μ ια σ υ μ μ α χ ί α τ ω ν χωρών τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ευρώπης με τ η Μόσχα . Σ τ ο 2 0 ό Σ υ ν έ δ ρ ι ο τ ο υ Κομμουνιστ ικού Κ ό μ μ α τ ο ς τ η ς Σοβιε -τ ικής Έ ν ω σ η ς (ΚΚΣΕ) , στ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 1956, ο Χρουστσόφ ε ξ ή γ γ ε ι λ ε τ η ν πο-λιτ ική τ η ς αποσταλινοποίησης*, που δ ιαβεβα ίωνε ότ ι δ ε θ α ε π α λ α μ β ά ν ο -νταν ο ρ ι σ μ έ ν ε ς από τ ι ς υ π ε ρ β ο λ έ ς τ η ς σταλιν ικής π ε ρ ι ό δ ο υ . Ω σ τ ό σ ο , η ε ξ α γ γ ε λ ί α α υ τ ή π α ρ ε ρ μ η ν ε ύ τ η κ ε από ο ρ ι σ μ έ ν ε ς χ ώ ρ ε ς στην Ανατολ ική Ευρώπη. Τ ο φθ ινόπωρο τ ο υ 1 9 5 6 η Ο υ γ γ α ρ ί α α ν ή γ γ ε ι λ ε τ η ν αποχώρησή τ η ς από τ ο Σ ύ μ φ ω ν ο τ η ς Β α ρ σ ο β ί α ς , α λ λ ά σοβιετ ικά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α ε ισέβα-λαν στη χ ώ ρ α και κ α τ έ σ τ ε ι λ α ν τ η ν ε ξ έ γ ε ρ σ η . Π ά ν τ ω ς η Δ ύ σ η δ ε ν μπόρεσε να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ε ί τ η ν κρίση α υ τ ή , κ α θ ώ ς τ ις ίδιες ακρ ιβώς η μ έ ρ ε ς οι Αγγλο-γ ά λ λ ο ι ε ι σ έ β α λ α ν στην Αίγυπτο, γ ι α να α ν α τ ρ έ ψ ο υ ν τ ο ν η γ έ τ η τ η ς , Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, α λ λ ά α ν α γ κ ά σ τ η κ α ν να αποχωρήσουν μ ε τ ά από σοβιετ ική και αμερ ικαν ική πίεση.

Στ ις α ρ χ έ ς τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1960 εκδηλώθηκαν δ ύ ο από τ ι ς πλέον σημα-ντ ικές κρίσεις τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . Τον Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1961 η Ε Σ Σ Δ και η Ανατολική Γερμαν ία ανήγε ιραν, γ ύ ρ ω από τ ο Δυτ ικό Βερολίνο, τ ο περιβόητο Τείχος, ώστε να εμποδίσουν τ η ν επικοινωνία μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο τ μ η μ ά τ ω ν τ η ς πόλης και τ η δ ι α φ υ γ ή Ανατολικογερμανών, κυρίως νέων, στη Δ ύ σ η . Σ τ α επό-μενα χρόνια πολλοί Ανατολ ικογερμανοί έχασαν τ η ζωή τ ο υ ς προσπαθώντας να περάσουν τ ο Τε ίχος και ν α δ ιαφύγουν στη Δύση, η οποία κατήγγε ιλε την α ν έ γ ε ρ σ η τ ο υ Τε ίχους ως εκδήλωση β α ρ β α ρ ό τ η τ α ς . Τ ο Τείχος του Βερολίνου έγ ινε τ ο σύμβολο τ η ς δ ια ίρεσης τ η ς Ευρώπης έ ω ς τ η ν πτώση τ ο υ , τ ο 1989.

Η εξαγγελία της πολιτικής της ειρηνικής συνύπαρξης από τον Σοβιετικό πρωθυπουργό Γκεόργκι Μαλένκοφ, σε ομι-λία του στο Ανώτατο Σοβιέτ στις 8 Αυγούστου 1953 «Η πάλη για την ειρήνη, που διεξάγεται σταθερά από τη Σοβιετική Ένωση και από όλο το δημοκρατικό στρατόπεδο, έχει δώσει οριστικά αποτελέ-σματα [...]. Τασσόμαστε στα-θερά με την άποψη ότι δεν υπάρχουν σήμερα αμφισβη-τούμενα ή εκκρεμή ζητήματα που δεν μπορούν να λυθούν ειρηνικά, με αμοιβαία συμφω-νία των ενδιαφερόμενων με-ρών. Αυτό επίσης ισχύει και για αμφισβητούμενα ζητήματα μεταξύ των Ηνωμένων Πολι-τειών της Αμερικής και της Σοβιετικής Ενωσης. Υποστη-ρίζουμε, όπως έχουμε υπο-στηρίξει και στο παρελθόν, την ειρηνική συνύπαρξη των δύο συστημάτων. Πιστεύουμε ότι δεν υπάρχουν αντικειμενι-κοί λόγοι για συγκρούσεις με-ταξύ των Ηνωμένων Πολι-τειών της Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης».

Το 1960 εκλέχθηκε πρόεδρος των ΗΠΑ ο Τζον Φ. Κένεντυ, πολιτικός νέος, με εντυπωσιακό λόγο και παρουσία. Ο Κένεντυ εξέφρασε τις ελπίδες του δυτι-κού κόσμου για μια νέα εμπνευ-σμένη ηγεσία, αλλά η δολοφο-νία του τον Νοέμβριο του 1963, σε συνθήκες που ακόμη εγείρουν συζητήσεις, προκάλε-σε μεγάλη απογοήτευση.

Το Τείχος του Βερολίνου ανεγέρθηκε τον Αύγου-στο του 1961 από τους Σοβιετικούς και τους Ανατολικογερμανούς και αποτέλεσε σύμβολο της ψυχροπολεμικής αντιπα-ράθεσης έως την κατε-δάφισή του, το 1989, όταν πλέον το Ανατολικό Μπλοκ είχε αρχίσει να καταρρέει.

T o 1 9 6 2 σ η μ ε ι ώ θ η κ ε η κ ρ ί σ η τ ω ν π υ ρ α ύ λ ω ν τ η ς Κ ο ύ β α ς * . Η Κ ο ύ β α βρ ι -σ κ ό τ α ν α π ό τ ο 1 9 5 9 υπό τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ ν έ ο υ ε π α ν α σ τ ά τ η Φιντέλ Κάστρο, π ο υ α ν τ ι σ τ ά θ η κ ε σ τ η ν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ε π ι ρ ρ ο ή κ α ι π ρ ο σ έ γ γ ι σ ε τ η Μ ό σ χ α . Τ ο φ θ ι ν ό π ω ρ ο ό μ ω ς τ ο υ 1 9 6 2 ο ι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί α ν α κ ά λ υ ψ α ν ό τ ι σ τ η ν Κ ο ύ β α ε π ρ ό κ ε ι τ ο ν α ε γ κ α τ α σ τ α θ ο ύ ν σ ο β ι ε τ ι κ ο ί π ύ ρ α υ λ ο ι , π ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α π λ ή ξ ο υ ν τ ι ς Η Π Α . Ο α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ό ς σ τ ό λ ο ς α π έ κ λ ε ι σ ε τ η ν Κ ο ύ β α , ώ σ τ ε ν α ε μ π ο δ ί σ ε ι τ η ν π ρ ο σ έ γ γ ι σ η σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ σ τ ο λ ί σ κ ο υ π ο υ κ α τ ε υ θ υ ν ό τ α ν σ τ ο νησί . Γ ι α λ ί γ α ε ι κ ο σ ι τ ε τ ρ ά ω ρ α φ ά ν η κ ε ό τ ι ο κ ό σ μ ο ς θ α ε μ π λ ε κ ό τ α ν σ ε έ ν α ν ν έ ο π α γ κ ό σ μ ι ο π ό λ ε μ ο , α λ λ ά τ ε λ ι κ ά ο ι δ ύ ο η γ έ τ ε ς , ο Τζον Κένεντυ κ α ι ο Νικίτα Χρουστσόφ, σ υ μ φ ώ ν η σ α ν ν α μ η ν ε γ κ α τ α σ τ α θ ο ύ ν σ ο β ι ε τ ι κ ο ί π ύ ρ α υ λ ο ι σ τ ο νησί . Π ά ν τ ω ς , λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , κ α ι ο ι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί α π έ σ υ ρ α ν α ν ά λ ο γ ο υ ς π υ ρ α ύ λ ο υ ς τ ο υ ς α π ό τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α .

Η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 6 0 σ η μ α δ ε ύ τ η κ ε α π ό τ ο ν π ό λ ε μ ο τ ο υ Β ι ε τ ν ά μ . Η χ ώ ρ α α υ τ ή , σ τ η Ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή Α σ ί α , β ρ ι σ κ ό τ α ν υ π ό γ α λ λ ι κ ή α π ο ι κ ι α κ ή ε ξ ο υ σ ί α έ ω ς τ ο 1 9 5 4 , ο π ό τ ε η ή τ τ α τ ω ν Γ ά λ λ ω ν α π ό τ ι ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ Χο Τσι Μινχ ο δ ή γ η σ ε σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ν έ ω ν κ ρ α τ ώ ν : τ ο υ κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Β ό ρ ε ι ο υ Β ι ε τ ν ά μ κ α ι τ ο υ φ ι λ ο α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ο ύ Ν ό τ ι ο υ Β ι ε τ ν ά μ , τ η ς Κ α μ π ό τ ζ η ς και τ ο υ Λ ά ο ς . Σ τ ι ς α ρ χ έ ς ω σ τ ό σ ο τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 6 0 σ τ ο Ν ό τ ι ο Β ι ε τ ν ά μ ξ έ σ π α σ ε ε μ φ ύ λ ι α δ ι α μ ά χ η , σ τ η ν οποία τ ι ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς εν ίσχυαν ο ι Β ο ρ ε ι ο β ι ε τ ν α μ έ ζ ο ι . Ο ι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί α π ο φ ά σ ι σ α ν ν α π α ρ έ μ β ο υ ν μ ε τ η ν απο-σ τ ο λ ή π ρ ώ τ α σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν σ υ μ β ο ύ λ ω ν , κ α τ ό π ι ν α ε ρ ο π ο ρ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν και , α π ό τ ο 1 9 6 4 , σ τ ρ α τ ο ύ . Τ α π α ρ θ έ ν α ό μ ω ς δ ά σ η τ ο υ Β ι ε τ ν ά μ κα ι η σ χ ε -δ ό ν κ α θ ο λ ι κ ή α ν τ ί σ τ α σ η τ ο υ λ α ο ύ ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν Α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν δ ε ν ε π έ τ ρ ε π α ν τ η ν ίκη τ ω ν τ ε λ ε υ τ α ί ω ν . Επιπλέον , ο ι α κ ρ ό τ η τ ε ς π ο υ δ ι έ π ρ α ξ α ν ο ι α μ ε ρ ι κ α -ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς σ τ ο Β ι ε τ ν ά μ , ο ι μ ε γ ά λ ε ς α π ώ λ ε ι έ ς τ ο υ ς κ α ι τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι η ίδ ια η α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή κ ο ι ν ω ν ί α δ ε ν ε ί χ ε π ε ι σ τ ε ί γ ι α τ η ν α ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ ο υ π ο λ έ -μ ο υ π ρ ο κ ά λ ε σ α ν έ ν α μ α ζ ι κ ό κ ί ν η μ α ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ τ ι ς ίδ ι ες τ ι ς Η Π Α . Έ τ σ ι , ο ι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί α ν α γ κ ά σ τ η κ α ν ν α α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν α π ό τ ο Ν ό τ ι ο Β ι ε τ ν ά μ , α π ό φ α σ η π ο υ υ λ ο π ο ί η σ ε τ ο 1 9 7 3 η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ π ρ ο έ δ ρ ο υ Ρίτσαρντ Νί-ξον, μ ε υ π ο υ ρ γ ό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ ο ν Χένρυ Κίσινγκερ. Τ ο 1 9 7 5 τ ο Β ό ρ ε ι ο Β ι ε τ -ν ά μ ε π ι τ έ θ η κ ε σ τ ο Ν ό τ ι ο , ν ί κ η σ ε κ α ι η χ ώ ρ α ε π α ν ε ν ώ θ η κ ε υπό κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι -κή ε ξ ο υ σ ί α , Ο π ό λ ε μ ο ς τ ο υ Β ι ε τ ν ά μ π ρ ο κ ά λ ε σ ε μ ε γ ά λ ο π λ ή γ μ α σ τ ο α μ ε ρ ι -κ α ν ι κ ό γ ό η τ ρ ο δ ι ε θ ν ώ ς .

Ω σ τ ό σ ο , κ α ι η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Έ ν ω σ η α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε σ ε ι ρ ά π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν : τ ο 1 9 6 8 η α π ό π ε ι ρ α τ η ς Τ σ ε χ ο σ λ ο β α κ ί α ς ν α τ η ρ ή σ ε ι α π ο σ τ ά σ ε ι ς α π ό τ η Μ ό σ χ α α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ τ η κ ε μ ε ε ι σ β ο λ ή τ ω ν κ ρ α τ ώ ν - μ ε λ ώ ν τ ο υ Σ υ μ φ ώ ν ο υ τ η ς

Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντυ εκφωνεί ομιλία ενώπιον του Τείχους του Βερολίνου (Πλατεία Ρούντολφ Βίλντε, Δυτικό Βερολίνο, 26 Ιουνίου 1963) «Η Ελευθερία είναι αδιαίρε-τη, και όταν ένας άνθρωπος είναι σκλαβωμένος, τότε κανείς δεν είναι ελεύθε-ρος. Όταν όλοι οι άνθρωποι ελευθερωθούν, θα μπορού-με να περιμένουμε την έλευ-ση εκείνης της ημέρας που η πόλη αυτή και η χώρα αυτή και η μεγάλη ήπειρος της Ευρώπης θα ενωθούν σε έναν ειρηνικό και ελπιδο-φόρο κόσμο. Και όταν εκείνη η ημέρα έρθει επιτέλους, και θα έρθει, ο λαός του Δυτικού Βερολίνου θα περηφανεύεται για το γεγονός ότι βρέθηκε στην πρώτη γραμμή για σχε-δόν δύο δεκαετίες. Όλοι οι ελεύθεροι άνθρω-ποι, όπου κι αν ζουν, είναι πολίτες του Βερολίνου, και επομένως, ως ελεύθερος άνθρωπος, είμαι περήφανος να λέω "Ich bin ein Berliner" [=Είμαι Βερολινέζος]». Οι ρίζες της αμερικανικής ανάμειξης στο Βιετνάμ «Αξιωματούχοι των κυβερ-νήσεων Κένεντυ και Τζόνσον συχνά επέμεναν ότι η πολι-τική τους στο Βιετνάμ εναρ-μονιζόταν με τη γενική κα-τεύθυνση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής μετά το 1947: η σύγκρουση αυτή, τόνιζαν, δεν ήταν παρά ένα ακόμη βήμα στη μακρά σειρά των προσπαθειών να δει-χθεί ότι η [σοβιετική] επιθε-τικότητα δεν έφερνε αποτε-λέσματα. "Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε σήμερα στη νοτιοανατολική Ασία", έλε-γε ο Τζόνσον, "είναι ίδια πρόκληση που αντιμετωπί-σαμε με θάρρος και με ισχύ στην Ελλάδα και την Τουρ-κία, στο Βερολίνο και στην Κορέα, στο Λίβανο και την Κούβα". Το "μεγάλο μάθημα αυτής της γενιάς" ήταν ότι, "όποτε αντισταθήκαμε, η επιθετικότητα τελικά στα-μάτησε". Το να αμφισβητή-σει κανείς την ανάγκη για μία παρόμοια ανάμειξη στο

Β α ρ σ ο β ί α ς στη χ ώ ρ α . Τ ο 1 9 7 1 - 1 9 7 2 οι Η Π Α προσέγγ ισαν τ η ν κομμουνι -στική Κίνα, η οποία ε ίχε ή δ η σ υ γ κ ρ ο υ σ τ ε ί με τ η Σοβ ιετ ική Ένωση. Η σινοα-μερικανική προσέγγ ιση , επιτυχία των Νίξον και Κίσινγκερ, α π ο τ έ λ ε σ ε σοβα-ρό π λ ή γ μ α στη γεωπολιτ ική θ έ σ η τ η ς ΕΣΣΔ. Η δ ιεθνής ύφεση και το τ έ λ ο ς του Ψ υ χ ρ ο ύ Πολέμου. Σ τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε -τ ί α ς τ ο υ 1960 έ τ ε ι ν ε ν α επ ικρατήσε ι τ ο κλ ίμα τ η ς «ύφεσης», ό ρ ο ς που παρέ -πεμπε στη με ίωση τ η ς έ ν τ α σ η ς τ ο υ ανταγωνισμού μ ε τ α ξ ύ των δ ύ ο συνασπι-σμών. Τ ο 1972, χ ά ρ η σ τ η ν έ α ανατολ ική πολιτική ( ο σ τ π ο λ ι τ ί κ ) τ ο υ Δυτ ικο -γ ε ρ μ α ν ο ύ κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο υ Βίλυ Μπραντ, η Δυτ ική Γ ε ρ μ α ν ί α α ν α γ ν ώ ρ ι σ ε τ η ν Ανατολική. Τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1975 σ υ γ κ λ ή θ η κ ε στο Ελσίνκι τ η ς ο υ δ έ τ ε ρ η ς Φινλανδίας μια δ ι ά σ κ ε ψ η με τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή 3 3 χωρών τ η ς Ανατολ ικής και τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Ευρώπης , τ ω ν Η Π Α και τ ο υ Καναδά. Η δ ι ά σ κ ε ψ η υ ι ο θ έ τ η σ ε τ η ν Τελική Πράξη του Ελσίνκι, μ ια δ ι α κ ή ρ υ ξ η που αποσκοπούσε στο ν α δ ι ευκο-λύνε ι τ η σ υ ν ύ π α ρ ξ η κρατών με δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά πολιτ ικά και κοινωνικά συστή-μ α τ α και η οποία α ν α γ ν ώ ρ ι ζ ε τ ο α π α ρ α β ί α σ τ ο των συνόρων στην Ευρώπη.

Τ ο 1973 σ η μ ε ι ώ θ η κ ε μ ε γ ά λ η α ύ ξ η σ η των τ ιμών τ ο υ π ε τ ρ ε λ α ί ο υ , μ ε α φ ο ρ -μή τ ο ν α ρ α β ο ϊ σ ρ α η λ ι ν ό π ό λ ε μ ο (βλ. παρακάτω) . Η παγκόσμια πετρελαϊκή κρίση έ φ ε ρ ε τ ο ν δυτ ικό κόσμο σε κ α τ ά σ τ α σ η οικονομικής καχεξ ίας . Επι-πλέον, δ ε ύ τ ε ρ η πετρελα ϊκή κρίση σημε ιώθηκε τ ο 1979 -1981 , μ ε τ ά τ η ν επιτυ-χία τ η ς ισλαμικής ε π α ν ά σ τ α σ η ς στο Ιράν, υπό τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ Αγιατολάχ Χομεϊνί. Για να περ ιορ ίσε ι τ η ν επ ιρροή τ ω ν ισλαμιστών, η Σοβ ι ε τ ική Έ ν ω σ η ε ι σ έ β α λ ε τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 7 9 στο Αφγαν ιστάν .

Τ α γ ε γ ο ν ό τ α α υ τ ά π ρ ο κ ά λ ε σ α ν ρ α γ δ α ί α α ύ ξ η σ η τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς έ ν τ α σ η ς σ τ α επόμενα χρόν ια . Τ ο 1981 τ η ν π ρ ο ε δ ρ ί α των Η Π Α α ν έ λ α β ε ο Ρόναλντ Ρίγκαν, πρώην η θ ο π ο ι ό ς , ο οποίος ό μ ω ς ως πολιτ ικός ε π έ δ ε ι ξ ε σ η μ α ν τ ι κ έ ς επικοινωνιακές ι κανότητες . Ο Ρίγκαν θ ε ω ρ ο ύ σ ε ότ ι ο ι Σοβιετ ικο ί ε ίχαν ε κ μ ε -τ α λ λ ε υ τ ε ί την ύ φ ε σ η γ ι α ν α π ρ ο ω θ ή σ ο υ ν τ ι ς θ έ σ ε ι ς τ ο υ ς δ ι εθνώς . Π α ρ ά λ -ληλα , έ ν τ α σ η π ρ ο κ λ ή θ η κ ε από τ η ν α π ό φ α σ η τ η ς Ε Σ Σ Δ να ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι ν έ ο υ ς π υ ρ α ύ λ ο υ ς στην Ευρώπη και τ η ν απάντηση τ ο υ N A T O , τ ο οποίο ανέ-π τ υ ξ ε αντ ίστο ιχους α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ο ύ ς π υ ρ α ύ λ ο υ ς . Επίσης, σ η μ ε ι ώ θ η κ ε ανατα -ραχή στην κομμουν ιστ ική Πολωνία , όπου δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε έ ν α μη ε λ ε γ χ ό μ ε -νο από τ ο κομμουν ιστ ικό κ ό μ μ α ε ρ γ α τ ι κ ό συνδικάτο, η «Αλληλεγγύη» , με η γ έ τ η τ ο ν Λεχ Βαλέσα. Τ ο 1 9 8 1 ο πολων ικός σ τ ρ α τ ό ς δ ι ε ν ή ρ γ η σ ε π ρ α ξ ι -κόπημα, ε γ κ α τ έ σ τ η σ ε σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή δ ι κ τ α τ ο ρ ί α υπό τ ο ν σ τ ρ α τ η γ ό Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι και έ θ ε σ ε ε κ τ ό ς ν ό μ ο υ τ η ν «Αλληλεγγύη».

Πάντως η Σοβ ι ε τ ική Έ ν ω σ η ή δ η αντ ιμετώπιζε σ ο β α ρ ά ο ικονομικά προ-βλήματα . Τ ο 1 9 8 5 α ν ή λ θ ε στην ε ξ ο υ σ ί α ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ν έ ο ς πολιτι-κός, που π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ί σ ε ι τ η χ ώ ρ α τ ο υ . Η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η δια-φάνε ια , ήλπιζε ο Γ κ ο ρ μ π α τ σ ό φ , θ α σ υ ν έ β α λ ε στην οικονομική α ν α σ ύ ν τ α ξ η τ η ς ΕΣΣΔ. Ω σ τ ό σ ο , στην πολιτ ική τ ο υ Γ κ ο ρ μ π α τ σ ό φ δ ε δ ό θ η κ ε χ ρ ό ν ο ς , ώστε ν α φ έ ρ ε ι α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α . Σ ύ ν τ ο μ α ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν εθν ικ ιστ ικές ανατα -ρ α χ έ ς στην Αρμεν ία , στη Γ ε ω ρ γ ί α και στ ις χ ώ ρ ε ς τ η ς Βαλτ ικής . Τ ο φθ ινό-πωρο τ ο υ 1 9 8 9 ο Γ κ ο ρ μ π α τ σ ό φ επ ισκέφτηκε τ ο Ανατολ ικό Β ε ρ ο λ ί ν ο και τ ά χ θ η κ ε υπέρ τ η ς ε λ ε ύ θ ε ρ η ς επικοινωνίας τ ο υ με τ ο Δυτ ικό . Α υ τ ό προκά-λ ε σ ε λα ϊκή α ν α τ α ρ α χ ή στην Ανατολ ική Γερμαν ία . Ο μ ά δ ε ς πολιτών άρχ ισαν ν α γ κ ρ ε μ ί ζ ο υ ν τ μ ή μ α τ α τ ο υ Τ ε ί χ ο υ ς και να π ε ρ ν ο ύ ν σ τ ο Δ υ τ ι κ ό Β ε ρ ο λ ί ν ο . Η πτώση του Τείχους, γ ε γ ο ν ό ς μ ε γ ά λ η ς συμβολ ικής σ η μ α σ ί α ς , ο δ ή γ η σ ε τ ο επόμενο έ τ ο ς (1990) στην επανένωση της Γερμανίας. Π α ρ ά λ λ η λ α κ α τ έ ρ ρ ε υ -σαν και τ α ά λ λ α φ ι λ ο σ ο β ι ε τ ι κ ά κ α θ ε σ τ ώ τ α στην Ανατολ ική Ευρώπη.

Τ α γ ε γ ο ν ό τ α α υ τ ά τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ η σ α ν ακρα ίες δυνάμε ις στο σοβιετ ικό σύστη-μα, οι οποίες τ ο καλοκαίρ ι τ ο υ 1991 προσπάθησαν με πραξ ικόπημα ν α ανα-τ ρ έ ψ ο υ ν τ ο ν Γ κ ο ρ μ π α τ σ ό φ . Τ ο πραξ ικόπημα α π έ τ υ χ ε λ ό γ ω τ η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς τ ο υ λ α ο ύ τ η ς Μ ό σ χ α ς , ο οποίος κ α τ έ β η κ ε σ τ ο υ ς δ ρ ό μ ο υ ς υπό τ η ν η γ ε σ ί α

Νότιο Βιετνάμ, υπονοούσαν αυτές οι δηλώσεις, ισοδυνα-μούσε με το να αμφισβητή-σει τις βάσεις που είχαν στηρίξει τη στρατηγική της ανάσχεσης από την αρχή της». Απόσπασμα από το βιβλίο του John Lewis Gaddis, Strategies of Containment: a Critical Appraisal of Postwar American National Security Policy, Oxford Univesity Press, 1982, σ. 238. Οι αρχές της Τελικής Πρά-ξης του Ελσίνκι •Επιβεβαίωση των αρχών του ΟΗΕ. •Αποφυγή της χρήσης ή της απειλής βίας •Κυρίαρχη ισότητα όλων των κρατών. •Αποφυγή ανάμειξης ενός από τα συμβαλλόμενα κράτη στα εσωτερικά ζητήματα άλλων συμβαλλόμενων κρα-τών. •Απαραβίαστο των συνόρων στην Ευρώπη.

τ ο υ π ρ ο έ δ ρ ο υ τ η ς Ρωσικής Ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς , τ ο υ Μ π ό ρ ι ς Γιέλτσιν. Π α ρ ά λ λ η -λ α ό μ ω ς τ ο π ρ α ξ ι κ ό π η μ α σ ή μ α ν ε και τ ο τ έ λ ο ς τ η ς ίδ ιας τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς . Ο Γ ιέλτσιν σ υ μ φ ώ ν η σ ε με τ ο υ ς η γ έ τ ε ς τ ω ν ά λ λ ω ν σοβιετ ικών δ η μ ο κ ρ α τ ι ώ ν πάνω στη β ά σ η τ η ς δ ι ά λ υ σ η ς τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς και τ η ς δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς μ ιας χ α λ α ρ ή ς «Κοινοπολιτε ίας Α ν ε ξ ά ρ τ η τ ω ν Κρατών». Τον Δ ε -κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 9 1 η σ υ μ φ ω ν ί α α υ τ ή τ έ θ η κ ε σ ε ισχύ. Η Ε Σ Σ Δ ε ίχε δ ι α λ υ θ ε ί και ο δ ιπολ ικός κ ό σ μ ο ς ε ίχε φ θ ά σ ε ι στο τ έ λ ο ς τ ο υ .

To NATO και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας υπήρξαν καρποί του Ψυχρού Πολέμου, της παρατεταμένης π ο λ ι τ ι κ ο δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς διαμάχης, η οποία μετά τη λήξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου το 1945 χώρισε σε δύο στρατόπεδα τους πρώην συμμάχους. Το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο υπέγραψαν (Ουάσινγκτον, 4 Απριλίου 1949) οι υπουργοί Εξωτερικών 12 χωρών: του Βελγίου, του Καναδά, της Δανίας, της Βρε-τανίας, της Γαλλίας, των ΗΠΑ, της Ισλανδίας, της Ιταλίας, του Λουξεμβούργου, της Νορβηγίας, της Ολλανδίας και της Πορτογαλίας. Το 1952 προσχώρησαν στο NATO η Ελλάδα και η Τουρκία, το 1955 η τότε Δυτική Γερμανία, το 1982 η Ισπανία, το 1999 η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Τσεχία και το 2004 η Βουλγαρία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Σλοβενία. Έτσι το NATO έχει σήμερα 26 μέλη. Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας (1955) περιλάμβανε ως μέλη τα κομμουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης: Βουλγαρία, Αλβανία (ως το 1968), Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Ανατολική Γερμανία, Πολωνία και Ρουμανία.

Χ Ρ Ο Ν Ο Λ Ο Γ Ι Ο ΤΟΥ Ψ Υ Χ Ρ Ο Υ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ 1946-47 Κορυφώνονται οι διαφωνίες μεταξύ Σοβιετικών και

Δυτικών για τα ζητήματα της Ανατολικής Ευρώπης και Γερμανίας.

Κορυφώνονται οι διαφωνίες μεταξύ Σοβιετικών και Δυτικών για τα ζητήματα της Ανατολικής Ευρώπης και Γερμανίας.

1946-49 Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος. 1947 Δόγμα Τρούμαν και αναγγελία Σχεδίου Μάρσαλ. 1948 Αποκλεισμός του Δυτικού Βερολίνου από τους

Σοβιετικούς. Αποκλεισμός του Δυτικού Βερολίνου από τους Σοβιετικούς.

1949 Ίδρυση του NATO και σύσταση δύο γερμανικών κρατών. Η Σοβιετική Ένωση πραγματοποιεί δοκιμή ατομικού όπλου.

Ίδρυση του NATO και σύσταση δύο γερμανικών κρατών. Η Σοβιετική Ένωση πραγματοποιεί δοκιμή ατομικού όπλου.

1947-49 Κινεζικός εμφύλιος πόλεμος. Νίκη των κομμουνι-στών, υπό την ηγεσία του Μάο Τσε-τουνγκ. Κινεζικός εμφύλιος πόλεμος. Νίκη των κομμουνι-στών, υπό την ηγεσία του Μάο Τσε-τουνγκ.

1950-53 Πόλεμος της Κορέας. Οι δυνάμεις του ΟΗΕ, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, αποτρέπουν την κατάκτηση της φιλοδυτικής Νότιας Κορέας από την κομμουνιστική Βόρεια.

Πόλεμος της Κορέας. Οι δυνάμεις του ΟΗΕ, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, αποτρέπουν την κατάκτηση της φιλοδυτικής Νότιας Κορέας από την κομμουνιστική Βόρεια.

1955 Ιδρύεται το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, συμμαχία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης με την ΕΣΣΔ. Ιδρύεται το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, συμμαχία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης με την ΕΣΣΔ.

1956 (Φθινόπωρο). Ταυτόχρονη εισβολή των Αγγλογάλλων στην Αίγυπτο και των Σοβιετικών στην Ουγγαρία. (Φθινόπωρο). Ταυτόχρονη εισβολή των Αγγλογάλλων στην Αίγυπτο και των Σοβιετικών στην Ουγγαρία.

1961 Ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου, με το οποίο οι Ανατολικογερμανοί απομονώνουν το Δυτικό Βερολίνο και αποτρέπουν τη μετακίνηση ανατολικο-γερμανικού πληθυσμού προς τη Δυτική Γερμανία.

Ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου, με το οποίο οι Ανατολικογερμανοί απομονώνουν το Δυτικό Βερολίνο και αποτρέπουν τη μετακίνηση ανατολικο-γερμανικού πληθυσμού προς τη Δυτική Γερμανία.

1962 Κρίση των πυραύλων της Κούβας. Ο Κουβανός ηγέ-της Φιντέλ Κάστρο προσεγγίζει τη Μόσχα και δέχε-ται στο έδαφος της Κούβας σοβιετικούς πυραύλους εξοπλισμένους με πυρηνικές κεφαλές. Οι ΗΠΑ αντι-δρούν, αποκλείουν την Κούβα με τον στόλο τους και αποτρέπουν την εγκατάσταση των πυραύλων.

Κρίση των πυραύλων της Κούβας. Ο Κουβανός ηγέ-της Φιντέλ Κάστρο προσεγγίζει τη Μόσχα και δέχε-ται στο έδαφος της Κούβας σοβιετικούς πυραύλους εξοπλισμένους με πυρηνικές κεφαλές. Οι ΗΠΑ αντι-δρούν, αποκλείουν την Κούβα με τον στόλο τους και αποτρέπουν την εγκατάσταση των πυραύλων.

1963 Σύναψη της Συνθήκης για την Απαγόρευση των Πυ-ρηνικών Δοκιμών. Σύναψη της Συνθήκης για την Απαγόρευση των Πυ-ρηνικών Δοκιμών.

1961-73 Πόλεμος του Βιετνάμ. Οι Αμερικανοί επεμβαίνουν στη σύγκρουση μεταξύ του κομμουνιστικού Βόρειου Βιετνάμ και του φιλοδυτικού Νότιου Βιετνάμ. Από το 1964 οι Αμερικανοί αποστέλλουν χερσαίες δυνά-μεις στη χώρα. Ωστόσο, αποτυγχάνουν να κάμψουν την αντίσταση των αντιπάλων τους, ενώ και η αμερι-κανική κοινή γνώμη εξεγείρεται· τελικά, αναγκάζο-νται να αποχωρήσουν.

Πόλεμος του Βιετνάμ. Οι Αμερικανοί επεμβαίνουν στη σύγκρουση μεταξύ του κομμουνιστικού Βόρειου Βιετνάμ και του φιλοδυτικού Νότιου Βιετνάμ. Από το 1964 οι Αμερικανοί αποστέλλουν χερσαίες δυνά-μεις στη χώρα. Ωστόσο, αποτυγχάνουν να κάμψουν την αντίσταση των αντιπάλων τους, ενώ και η αμερι-κανική κοινή γνώμη εξεγείρεται· τελικά, αναγκάζο-νται να αποχωρήσουν.

1968 Σύναψη της Συνθήκης για τη Μη Διασπορά των Πυρηνικών Όπλων. Σύναψη της Συνθήκης για τη Μη Διασπορά των Πυρηνικών Όπλων.

1968 «Ανοιξη της Πράγας». Εκδηλώνεται λαϊκή πίεση για μεταρρυθμίσεις στην Τσεχοσλοβακία. Για να απο-τρέψουν αποχώρηση της από το Σύμφωνο της Βαρ-σοβίας, οι Σοβιετικοί και οι σύμμαχοι τους εισβάλ-λουν στη χώρα και ανατρέπουν την κυβέρνηση.

«Ανοιξη της Πράγας». Εκδηλώνεται λαϊκή πίεση για μεταρρυθμίσεις στην Τσεχοσλοβακία. Για να απο-τρέψουν αποχώρηση της από το Σύμφωνο της Βαρ-σοβίας, οι Σοβιετικοί και οι σύμμαχοι τους εισβάλ-λουν στη χώρα και ανατρέπουν την κυβέρνηση.

1968 Κορύφωση του κινήματος αμφισβήτησης της δυτικής νεολαίας, με τον «Μάη του '68», κατά τον οποίο ση-μειώνονται μεγάλης έκτασης συγκρούσεις μεταξύ φοιτητών και της αστυνομίας στο Παρίσι.

Κορύφωση του κινήματος αμφισβήτησης της δυτικής νεολαίας, με τον «Μάη του '68», κατά τον οποίο ση-μειώνονται μεγάλης έκτασης συγκρούσεις μεταξύ φοιτητών και της αστυνομίας στο Παρίσι.

Τέλη δεκαετίας 1960 Κορυφώνεται η επαναστατική αναταραχή στη Λατινι-

κή Αμερική. Ιδιαίτερο ρόλο παίζει ο νέος επαναστά-της Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, ο οποίος σκοτώνεται το 1968 στην Κολομβία.

Κορυφώνεται η επαναστατική αναταραχή στη Λατινι-κή Αμερική. Ιδιαίτερο ρόλο παίζει ο νέος επαναστά-της Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, ο οποίος σκοτώνεται το 1968 στην Κολομβία.

1971-72 Σινοαμερικανική προσέγγιση. Η συνεννόηση ΗΠΑ - Κί-νας αποτελεί σημαντικό πλήγμα για τη γεωπολιτική θέση της Σοβιετικής Ένωσης.

Σινοαμερικανική προσέγγιση. Η συνεννόηση ΗΠΑ - Κί-νας αποτελεί σημαντικό πλήγμα για τη γεωπολιτική θέση της Σοβιετικής Ένωσης.

1972 Στο πλαίσιο της «οστπολιτίκ», η Δυτική Γερμανία αναγνωρίζει επισήμως την Ανατολική Γερμανία.

1973 Ανατροπή του αριστερού προέδρου της Χιλής Σαλβατόρ Αλιέντε από πραξικόπημα υπό την ηγεσία του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ.

Ανατροπή του αριστερού προέδρου της Χιλής Σαλβατόρ Αλιέντε από πραξικόπημα υπό την ηγεσία του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ.

1975 Το Βόρειο Βιετνάμ κατακτά το Νότιο. 1975 Διάσκεψη στο Ελσίνκι. Δημοσίευση της Τελικής

Πράξης του Ελσίνκι, που αναφέρεται στη συνύπαρξη κρατών στην Ευρώπη με διαφορετικά οικονομικά και κοινωνικά συστήματα.

Διάσκεψη στο Ελσίνκι. Δημοσίευση της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι, που αναφέρεται στη συνύπαρξη κρατών στην Ευρώπη με διαφορετικά οικονομικά και κοινωνικά συστήματα.

1979 Ισλαμική επανάσταση στο Ιράν. Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Ισλαμική επανάσταση στο Ιράν. Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.

1979-83 To NATO αποφασίζει να αναπτύξει νέους αμερικανι-κούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς στην Ευρώπη, σε απάντηση για την εγκατάσταση αντίστοιχων σο-βιετικών.

To NATO αποφασίζει να αναπτύξει νέους αμερικανι-κούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς στην Ευρώπη, σε απάντηση για την εγκατάσταση αντίστοιχων σο-βιετικών.

1980-81 Εργατική αναταραχή στην Πολωνία. Ίδρυση του μη ελεγχόμενου από το κομμουνιστικό κόμμα εργατικού συνδικάτου «Αλληλεγγύη». Το 1981 ο πολωνικός στρατός, υπό την ηγεσία του στρατηγού Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι, διενεργεί πραξικόπημα και διαλύει την «Αλληλεγγύη».

Εργατική αναταραχή στην Πολωνία. Ίδρυση του μη ελεγχόμενου από το κομμουνιστικό κόμμα εργατικού συνδικάτου «Αλληλεγγύη». Το 1981 ο πολωνικός στρατός, υπό την ηγεσία του στρατηγού Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι, διενεργεί πραξικόπημα και διαλύει την «Αλληλεγγύη».

1982 Η αμερικανική κυβέρνηση του Ρόναλντ Ρίγκαν εξαγ-γέλλει την ανάπτυξη αντιπυραυλικού συστήματος στο διάστημα (Πρωτοβουλία Στρατηγικής Άμυνας ή «Πόλεμος των Αστρων»),

Η αμερικανική κυβέρνηση του Ρόναλντ Ρίγκαν εξαγ-γέλλει την ανάπτυξη αντιπυραυλικού συστήματος στο διάστημα (Πρωτοβουλία Στρατηγικής Άμυνας ή «Πόλεμος των Αστρων»),

1982 Πεθαίνει ο Σοβιετικός ηγέτης Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Τον διαδέχεται ο Γιούρι Αντρόποφ και αυτόν ο Κονσταντίν Τσερνιένκο.

Πεθαίνει ο Σοβιετικός ηγέτης Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Τον διαδέχεται ο Γιούρι Αντρόποφ και αυτόν ο Κονσταντίν Τσερνιένκο.

1985 Ανοδος στην εξουσία στη Σοβιετική Ένωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ανοδος στην εξουσία στη Σοβιετική Ένωση του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

1988-91 Εθνικιστικές αναταραχές στη Σοβιετική Ένωση. 1989 Πτώση του Τείχους του Βερολίνου. 1990 Επανένωση της Γερμανίας. 1991 Διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ερωτήσεις 1. Ποια ήταν τα αίτια της αμερικανικής ήττας στο Βιετνάμ; 2 . Ποιο ήταν το περ ι εχόμενο της έννο ιας της «ύφεσης» και πώς αποτυπώθηκε αυτό στις αρχές της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι; 3 . Να αναφέρε τ ε τις σπουδαιότερες κρίσεις του Ψυχρού Πολέμου.

4. Η ΑΠΟΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Η πτώση των αποικιακών αυτοκρατοριών. Οι με-γ ά λ ε ς αποικ ιακές α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί ε ς δ έ χ τ η κ α ν ισχυ-ρ ά π λ ή γ μ α τ α κ α τ ά τ ο πρώτο μισό τ ο υ 2 0 ο ύ αιώ-να. Ο ι δ ύ ο παγκόσμιο ι πόλεμοι , που δ ι ε ξ ή χ θ η σ α ν στο ό ν ο μ α τ η ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς , έ δ ω σ α ν ώ θ η σ η στο α ί τ η μ α τ η ς ε θ ν ι κ ή ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς των αποικιο-κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ω ν λαών. Η πολεμική κ ινητοποίηση των αποικιών, ιδ ια ί τερα τ η ς Ινδίας, ε π έ φ ε ρ ε τ η ν πολύ πιο σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η των κοινωνιών τ ο υ ς , ο ικονομ ικά και στρατ ιωτ ικά κοινωνίες που ε ίχαν γ ν ω ρ ί σ ε ι π α ρ ό μ ο ι α επίπεδα κ ινητοποίησης δεν μ π ο ρ ο ύ σ α ν πλέον να ε λ έ γ χ ο ν τ α ι από μ ι κ ρ ο ύ ς αποικ ιακούς σ τ ρ α τ ο ύ ς , όπως σ υ ν έ β α ι ν ε έ ω ς τ ό τ ε . Η παγκόσμια ο ικονομική κρίση τ ο υ 1929, πλήτ-τ ο ν τ α ς τ ι ς τ ι μ έ ς τ ω ν αγροτ ικών προϊόντων που π α ρ ή γ α γ α ν οι αποικίες, επέ-τ ε ι ν ε τ ι ς ο ικονομ ικές και κοινωνικές α ν α τ α ρ α χ έ ς σ τ ο υ ς κόλπους τ ο υ ς . Τ ο 1 9 4 1 - 1 9 4 2 οι Ιάπωνες κατέκτησαν μ ε γ ά λ ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ η ς Ασίας από τ ι ς δυ-τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς , με τ ο σ ύ ν θ η μ α «η Ασία σ τ ο υ ς Ασιάτες» , και έ μ π ρ α κ τ α κατέ -δ ε ι ξ α ν ό τ ι ο ι α π ο ι κ ι ο κ ρ ά τ ε ς δεν ή τ α ν αν ίκητοι . Τ έ λ ο ς , θ ε τ ι κ ή π ρ ο ς τ η ν α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ί α δ ε ν ήταν καμία από τ ις δ ύ ο υ π ε ρ δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς μεταπολεμ ι -κής εποχής : ο ύ τ ε η σοσιαλιστική Ε Σ Σ Δ ο ύ τ ε οι Η Π Α , η πρώτη αποικία που α π έ κ τ η σ ε τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α της . Ό λ α α υ τ ά τ α στο ιχε ία έ δ ω σ α ν ισχυρή ώθη-ση σ τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α τ η ς αποαποικιοποίησης, δ η λ α δ ή τ η ς αποχώρησης τ ω ν αποικ ιοκρατ ικών δ υ ν ά μ ε ω ν από τ ις π ε ρ ι ο χ έ ς που έλεγχαν .

Σ τ η ν Ινδία οι Β ρ ε τ α ν ο ί αντ ιμετώπιζαν από τ η ν περ ίοδο μ ε τ α ξ ύ των δ ύ ο πολέμων τ ο κ ίνημα τ ο υ Μαχάτμα Γκάντι, υποστηρ ικτή τ η ς μη βίας. Κ α τ ά τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο οι Βρετανο ί υ π ο σ χ έ θ η κ α ν ν α αποδώσουν στην Ινδία τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ η ς . Α υ τ ό έγ ινε τ ο 1947 , α λ λ ά σ υ ν ο δ ε ύ τ η κ ε από έναν σ κ λ η ρ ό τ α τ ο ε μ φ ύ λ ι ο πόλεμο μ ε τ α ξ ύ ινδουιστών και μουσουλμάνων, που ο δ ή γ η σ ε τ ε λ ι κ ά στη δ ιχοτόμηση τ η ς χ ώ ρ α ς και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α δ ύ ο κρατών: τ η ς Ινδίας και τ ο υ μουσουλμαν ικού Πακ ιστάν . Η πτώση τ η ς Βρεταν ικής Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ω ν Ινδιών ε π έ φ ε ρ ε επίσης τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ η ς Κεϋλάνης , τ η ς Β ι ρ μ α ν ί α ς (από τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς ) , τ η ς Ινδονησίας (από τ ο υ ς Ο λ λ α ν -δ ο ύ ς , τ ο 1949) κα ι των κρατών τ η ς Ινδοκίνας, μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α τ ω ν Γάλλων

από τ ο υ ς Β ι ε τ ν α μ έ ζ ο υ ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ έ ς τ ο 1954.

Η επόμενη σ ύ γ κ ρ ο υ -ση α φ ο ρ ο ύ σ ε τ η ν πε-ριοχή τ η ς Μ έ σ η ς Ανα-τ ο λ ή ς . Εκε ί αναπτυσ-σ ό τ α ν ο α ρ α β ι κ ό ς εθνι -κ ι σ μ ό ς υπό τ η ν η γ ε -σ ία τ ο υ Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, π ρ ο έ δ ρ ο υ τ η ς Αιγύπτου από τ ο 1954, ο οποίος προσπάθησε να α π α λ λ ά ξ ε ι τ η χ ώ ρ α τ ο υ από τ η βρεταν ική επιρ-ροή . Π α ρ ά λ λ η λ α , από τ ο 1954, ε ξ ε λ ι σ σ ό τ α ν έ ν α ς α ι μ α τ η ρ ό ς πόλε-μος στην Α λ γ ε ρ ί α ενα -

Ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, πρόεδρος της Αιγύπτου (1954-1970). Πρωτεργάτης του Κινήματος των Αδεσμεύτων και υπέρμαχος ενός κοσμικού αραβικού εθνικισμού, αντιτάχθηκε στην αγγλο-γαλλική επιρροή στη Μέση Ανατολή, στάση που κορυφώθηκε στην κρίση του Σουέζ το 1956.

από τ ο υ ς Β ι ε τ ν α μ έ ζ ο υ ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ έ ς τ ο 1954.

Η επόμενη σ ύ γ κ ρ ο υ -ση α φ ο ρ ο ύ σ ε τ η ν πε-ριοχή τ η ς Μ έ σ η ς Ανα-τ ο λ ή ς . Εκε ί αναπτυσ-σ ό τ α ν ο α ρ α β ι κ ό ς εθνι -κ ι σ μ ό ς υπό τ η ν η γ ε -σ ία τ ο υ Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, π ρ ο έ δ ρ ο υ τ η ς Αιγύπτου από τ ο 1954, ο οποίος προσπάθησε να α π α λ λ ά ξ ε ι τ η χ ώ ρ α τ ο υ από τ η βρεταν ική επιρ-ροή . Π α ρ ά λ λ η λ α , από τ ο 1954, ε ξ ε λ ι σ σ ό τ α ν έ ν α ς α ι μ α τ η ρ ό ς πόλε-μος στην Α λ γ ε ρ ί α ενα -

Ο Μαχάτμα Γκάντι, ηγέτης του ινδικού αγώνα της ανεξαρτη-σίας και ο μεγαλύτερος υποστη-ρικτής της μη βίας κατά τον 20ό αιώνα., αναγνωρίστηκε ως ο πνευματικός πατέρας του ινδι-κού λαού. Οι προσπάθειές του για την ανεξαρτησία της Ινδίας από τη βρετανική κυριαρχία ευο-δώθηκαν το 1947. Τον Ιανουά-ριο του 1948 δολοφονήθηκε από φανατικό ινδουιστή, που θεωρούσε προδοτική την ήπια στάση του στα θρησκευτικά ζη-τήματα της χώρας.

Ένα παράδειγμα αντιαποι-κιακού λόγου. Ο Φραντς Φανόν, θεωρητι-κός του βίαιου αντιαποικια-κού αγώνα της Αλγερίας, αναφέρεται στην πολιτιστική σύγκρουση του αποικιοκρά-τη/εποίκου με τον αποικιο-κρατούμενο. «Ο έποικος γράφει ιστορία και το κάνει συνειδητά. Και επειδή συνεχώς αναφέρεται στην ιστορία της πατρίδας του, υποδηλώνει σαφώς ότι και αυτός ο ίδιος είναι μια προέκταση της πατρίδας του. Έτσι η ιστορία που γρά-φει δεν είναι η ιστορία της χώρας που λεηλατεί, αλλά η ιστορία του έθνους του ανα-φορικά με ό,τι αυτό απομυ-ζά, ό,τι βιάζει και οδηγεί στη λιμοκτονία. Η ακινησία [...] στην οποία ο ιθαγενής είναι καταδικασμέ-νος μπορεί να αμφισβητηθεί, μόνον εάν ο ιθαγενής απο-φασίσει να βάλει ένα τέλος στην ιστορία της αποικιο-κρατίας -στην ιστορία της διαρπαγής- και να δώσει υπόσταση στην ιστορία του έθνους - στην ιστορία της αποαποικιοποίησης». Φραντς Φανόν, «Της γης οι κολασμένοι», (1961), αναφέ-ρεται στο Edward W. Said, Κουλτούρα και ιμπεριαλισμός, μτφρ. Βανέσα Λάππα, Νεφέλη, Αθήνα 1996, σ. 307.

ντίον τ η ς γ α λ λ ι κ ή ς αποικ ιακής ε ξ ο υ σ ί α ς . Τ ο φθ ινόπωρο τ ο υ 1956 , προσπα-θώντας να α ν τ ι δ ρ ά σ ο υ ν σ τ η ν α σ ε ρ ι κ ή πολιτική, οι Α γ γ λ ο γ ά λ λ ο ι ε ι σ έ β α λ α ν στην Αίγυπτο, και σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α στο Σουέζ , από όπου ό μ ω ς α ν α γ κ ά σ τ η κ α ν α μ έ σ ω ς να α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν λ ό γ ω τ η ς α ν τ ί δ ρ α σ η ς τ η ς Ε Σ Σ Δ και τ ω ν Η Π Α .

Η ή τ τ α τ ω ν δ ύ ο παλαιών α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν στο Σ ο υ έ ζ κ α τ έ δ ε ι ξ ε την π α ρ α κ μ ή τ η ς ισχύος τ ο υ ς και επιτάχυνε δ ρ α σ τ ι κ ά τ η δ ιαδ ικασ ία τ η ς αποαποικιοποίησης. Μ ε μια θ α ρ ρ α λ έ α πολιτική ο νέος Γάλλος ηγέτης , στρα-τ η γ ό ς Κάρολος Ντε Γκολ, παραχώρησε ανεξαρτησία στις γαλλ ικές αποικίες τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς τ ο 1960 και στην Α λ γ ε ρ ί α τ ο 1962. Τ ο 1960 τ ο Βέλγ ιο α π ο χ ώ ρ η σ ε από τ ο Κονγκό και η Β ρ ε τ α ν ί α από τ ις δ ικές τ η ς α φ ρ ι κ α ν ι κ έ ς αποικ ίες έ ω ς τ ο 1965. Τ έ λ ο ς , η Π ο ρ τ ο γ α λ ί α , υπό δ ικτατορικό κ α θ ε σ τ ώ ς , δ ι α τ ή ρ η σ ε τ ι ς δ ικές τ η ς α φ ρ ι κ α ν ι κ έ ς αποικ ίες (Μοζαμβίκη , Αγκόλα , Γου ινέα -Μπισάου) έ ω ς τ ο 1975, οπότε η κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η τ η ς δ ικ τατορ ίας ο δ ή γ η σ ε στην α π ο χ ώ ρ η σ η των Π ο ρ τ ο γ ά λ ω ν από τ ις αποικ ίες τ ο υ ς .

Στην Αφρ ική απέμε ιναν δ ύ ο α κ ό μ η κατάλοιπα τ η ς αποικ ιοκρατ ίας , τ α ρατσιστ ικά κ α θ ε σ τ ώ τ α τ η ς Ρ ο δ ε σ ί α ς και τ η ς Ν ό τ ι α ς Α φ ρ ι κ ή ς , τ α οποία αντι-μετώπισαν α υ ξ α ν ό μ ε ν η δ ι ε θ ν ή απομόνωση. Τ ο πρώτο π α ρ έ δ ω σ ε τ η ν ε ξ ο υ -σία τ ο 1980 (η χ ώ ρ α μ ε τ ο ν ο μ ά σ τ η κ ε σε Ζ ιμπάμπουε) · τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο σ τ α μ έ σ α τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1990 , μ ε τ ά από πολυετε ί ς α γ ώ ν ε ς τ η ς π λ ε ι ο ν ό τ η τ α ς τ ω ν κατοίκων τ ο υ , με κύριο η γ έ τ η τ ο ν Νέλσωνα Μαντέλα. Ο Τ ρ ί τ ο ς Κ ό σ μ ο ς . Τ α ν έ α κ ρ ά τ η που α ν έ κ υ ψ α ν από τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α τ η ς αποαποικ ιοποίησης, κ υ ρ ί ω ς στην Α σ ί α και στην Α φ ρ ι κ ή , σ υ γ κ ρ ό τ η σ α ν τ ο ν Τρ ί το Κόσμο. Ο ι χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς αντ ιμετώπιζαν στην π λ ε ι ο ν ό τ η τ ά τ ο υ ς τ ε ρ ά -στ ι ες ο ικονομ ικές δ υ σ χ έ ρ ε ι ε ς . Επιπλέον, έπρεπε να δ ι α χ ε ι ρ ι σ τ ο ύ ν προ-β λ ή μ α τ α , όπως τ η ρ α γ δ α ί α α ύ ξ η σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ ο υ ς και ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς α ν α τ α ρ α χ έ ς , που σ υ χ ν ά ο δ η γ ο ύ σ α ν σε σ κ λ η ρ ό τ α τ ο υ ς ε μ φ ύ λ ι ο υ ς πολέ -μους . Κ ύ ρ ι ε ς επ ιδ ιώξε ι ς τ ο υ ς ή τ α ν η κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η τ η ς ε θ ν ι κ ή ς α ν ε ξ α ρ τ η -σ ίας τ ο υ ς (ώστε ν α μη σ υ ν ε χ ι σ τ ε ί ο αποικ ιακός έ λ ε γ χ ο ς μ ε ά λ λ α μ έ σ α , κυρ ίως ο ικονομικά) κα ι η ο ικονομ ική τ ο υ ς α ν ά π τ υ ξ η . Τ ο βασ ικό π λ ε ο ν έ -κ τ η μ ά τ ο υ ς ή τ α ν ο α ρ ι θ μ ό ς τ ο υ ς : ή δ η από τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 6 0 δ ι έ θ ε τ α ν τ η ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α σ τ η Γεν ική Σ υ ν έ λ ε υ σ η τ ο υ Ο Η Ε , η οποία ό μ ω ς δ ε λ α μ β ά -νε ι δ ε σ μ ε υ τ ι κ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς . Ο ι χ ώ ρ ε ς τ ο υ Τ ρ ί τ ο υ Κ ό σ μ ο υ ε π ο μ έ ν ω ς δ ε δ ι έ θ ε τ α ν ο ύ τ ε τ ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς ο ύ τ ε τ ι ς θ ε σ μ ι κ έ ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α ν α α μ φ ι σ β η τ ή σ ο υ ν τ ι ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ ε ς τ ο υ δ ιπολικού κ ό σ μ ο υ .

Το μεσανατολικό πρόβλημα Το 1917, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, οι Βρετανοί, με τη Διακή-ρυξη Μπάλφουρ, είχαν υπο-σχεθεί τη δημιουργία μιας «εθνικής εστίας» για τους Εβραίους στην περιοχή της Παλαιστίνης. Στα επόμενα χρόνια σημειώθηκε μετακί-νηση πολλών Εβραίων σε αυτή την περιοχή, μετακί-νηση η οποία επιταχύνθηκε μετά τη φοβερή εμπειρία του Ολοκαυτώματος κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά το 1945 σημειώθηκαν έντονες συγκρούσεις Εβραί-ων και Αράβων, εξαιτίας των οποίων, το 1948, η Βρετανία αποφάσισε να αποχωρήσει από την Παλαιστίνη. Ακολού-θησαν τέσσερις αραβοϊσραη-λινοί πόλεμοι: • Το 1948-49 το νεοϊδρυθέν κράτος του Ισραήλ νίκησε τους στρατούς πέντε αραβι-κών κρατών. Η Ιερουσαλήμ διχοτομήθηκε μεταξύ Ισραήλ και Υπεριορδανίας. • Το 1956 οι Ισραηλινοί συντά-χθηκαν με τους Αγγλογάλ-λους κατά την εισβολή των τελευταίων στην Αίγυπτο. Η εισβολή απέτυχε, αλλά η καταστροφή του αιγυπτια-κού πολεμικού υλικού ικανο-ποίησε το Ισραήλ. • Τον Ιούνιο του 1967 ξέ-σπασε ο «Πόλεμος των Έξι Ημερών». Διαβλέποντας ότι οι αραβικές χώρες ετοιμά-ζονταν να του επιτεθούν, το Ισραήλ εξαπέλυσε πρώτο επίθεση και κατέλαβε την Ιερουσαλήμ και τη Δυτική Οχθη του Ιορδάνη από την Υπεριορδανία, τα υψώματα του Γκολάν από τη Συρία, καθώς και τη Λωρίδα της Γάζας και τη Χερσόνησο του Σινά από την Αίγυπτο. Τα εδάφη αυτά έμειναν γνωστά ως «κατεχόμενα». Το Ισραήλ ανακοίνωσε την προσάρτησή τους, η οποία όμως δεν ανα-γνωρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα. •Το 1973 η Αίγυπτος και η Συρία εξαπέλυσαν αιφνιδια-στική επίθεση εναντίον του Ισραήλ κατά τη διάρκεια της

Η Ίντιρα Γκάντι, πρωθυπουργός της Ινδίας ( 1 9 6 6 - 1 9 7 7 , 1980-1984), ανέδειξε τη χώρα της σε περιφερειακή δύναμη. Οι προσπά-θειές της στράφηκαν στον εξω-τερικό τομέα προς την ενίσχυση της διεθνούς θέσης της Ινδίας ενώ στον εσωτερικό ηρος ένα ευρύ πρόγραμμα μεταρρυθμίσε-ων. Αντιμετώπισε σοβαρά προ-βλήματα εξαιτίας εθνοτικών και θρησκευτικών συγκρούσεων. Δολοφονήθηκε από στελέχη της θρησκευτικής μειονότητας των Σιχ τον Οκτώβριο του 1984.

Ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης Τίτο (Γιόσιπ Μπροζ, 1892-1980), επικεφαλής ενός από τα πιο δραστήρια αντιστασιακά κινή-ματα στην κατεχόμενη Ευρώπη και εμπνευστής της μεταπολε-μικής αναδιαμόρφωσης της Γιουγκοσλαβίας σε ομοσπον-διακή βάση. Το 1948 ήλθε σε ρήξη με την ΕΣΣΔ και η χώρα του αποβλήθηκε από τον ανατο-λικό συνασπισμό. Από πολλούς θεωρήθηκε ο «πατέρας» του Κινήματος των Αδεσμεύτων, στους κόλπους του οποίου υπο-στήριζε την πολιτική των ίσων αποστάσεων από τους δύο συνασπισμούς.

Ο Γιουγκοσλάβος ηγέτης Τίτο (Γιόσιπ Μπροζ, 1892-1980), επικεφαλής ενός από τα πιο δραστήρια αντιστασιακά κινή-ματα στην κατεχόμενη Ευρώπη και εμπνευστής της μεταπολε-μικής αναδιαμόρφωσης της Γιουγκοσλαβίας σε ομοσπον-διακή βάση. Το 1948 ήλθε σε ρήξη με την ΕΣΣΔ και η χώρα του αποβλήθηκε από τον ανατο-λικό συνασπισμό. Από πολλούς θεωρήθηκε ο «πατέρας» του Κινήματος των Αδεσμεύτων, στους κόλπους του οποίου υπο-στήριζε την πολιτική των ίσων αποστάσεων από τους δύο συνασπισμούς.

Π ά ν τ ω ς , σ τ ο ν Τ ρ ί τ ο Κ ό σ μ ο ε ν τ ά σ σ ο ν τ α ν κ α ι ο ρ ι σ μ έ ν ε ς χ ώ ρ ε ς μ ε σ η μ α -ν τ ι κ έ ς π λ ο υ τ ο π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς π η γ έ ς (π.χ. π ε τ ρ έ λ α ι ο ) , κ α θ ώ ς κ α ι η ι σ χ υ ρ ή Ινδία , η ο π ο ί α , π α ρ ά τ ι ς δ ι α ρ κ ε ί ς δ ι α μ ά χ ε ς τ η ς μ ε τ ο γ ε ι τ ο ν ι κ ό Π α κ ι σ τ ά ν , ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε σ ε α ξ ι ό λ ο γ η α σ ι α τ ι κ ή δ ύ ν α μ η υπό τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ Τζαβάχαρλαλ («Παντίτ») Νεχρού κ α ι τ η ς κ ό ρ η ς τ ο υ , Ίντιρα Γκάντι. Επιπλέον , σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ ο υ Τ ρ ί τ ο υ Κ ό σ μ ο υ α ν α π τ ύ χ θ η κ ε τ ο Κίνημα των Αδεσμεύτων, τ ο οποίο σ υ γ κ ρ ο -τ ή θ η κ ε ε π ί σ η μ α τ ο 1 9 6 1 σ τ η Δ ι ά σ κ ε ψ η τ ο υ Β ε λ ι γ ρ α δ ί ο υ . Ο ι Α δ έ σ μ ε υ τ ο ι δ ε ν ε π ι ζ η τ ο ύ σ α ν α π λ ώ ς τ η δ ι α τ ή ρ η σ ή τ ο υ ς ε κ τ ό ς τ ω ν δ ύ ο σ υ ν α σ π ι σ μ ώ ν , δυτ ι -κ ο ύ και α ν α τ ο λ ι κ ο ύ , α λ λ ά μια ε ν ε ρ γ η τ ι κ ή ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α στον Ψ υ χ ρ ό Π ό λ ε μ ο , ώ σ τ ε ν α ε π η ρ ε ά σ ο υ ν , ω ς α υ τ ό ν ο μ ο ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς , τ η δ ι ε θ ν ή σκηνή. Τ α ισχυρό-τ ε ρ α μ έ λ η τ ο υ Κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ω ν Α δ ε σ μ ε ύ τ ω ν ή τ α ν η Ινδ ία , η Α ί γ υ π τ ο ς κ α ι η Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α τ ο υ Τίτο. Σ τ ο Κ ί ν η μ α μ ε τ ε ί χ ε κ α ι η Κ ύ π ρ ο ς . Η δ ρ α σ τ η -ρ ι ό τ η τ α τ ω ν Α δ ε σ μ ε ύ τ ω ν έ φ ε ρ ε σ τ ο π ρ ο σ κ ή ν ι ο τ ο ζ ή τ η μ α τ η ς α ν α κ α τ α ν ο -μ ή ς τ ω ν π ό ρ ω ν τ ο υ π λ α ν ή τ η κα ι ο δ ή γ η σ ε , τ ι ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 1 9 7 0 κα ι τ ο υ 1 9 8 0 , σ ε έ ν α ν δ ι ά λ ο γ ο Β ο ρ ρ ά - Ν ό τ ο υ , μ ε σ κ ο π ό τ η μ ε ί ω σ η τ ω ν α ν ι σ ο τ ή τ ω ν . Π ά ν τ ω ς , τ ο Κ ί ν η μ α τ ω ν Α δ ε σ μ ε ύ τ ω ν δ ε δ ι έ θ ε τ ε ε π α ρ κ ή ισχύ ή κ α ι σ υ ν ο χ ή , ώ σ τ ε ν α ε π ι τ ύ χ ε ι τ ο υ ς φ ι λ ό δ ο ξ ο υ ς σ τ ό χ ο υ ς τ ο υ .

Ο ρ ι σ μ έ ν ε ς α π ό τ ι ς χ ώ ρ ε ς τ ο υ Τ ρ ί τ ο υ Κ ό σ μ ο υ γ ν ώ ρ ι σ α ν , α π ό τ α μ έ σ α τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 8 0 , ε ν τ υ π ω σ ι α κ ή ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η ( Ν ό τ ι α Κ ο ρ έ α , Σ ι γ κ α π ο ύ ρ η , Τ α ϊ β ά ν , Ινδία, Κίνα) . Ο ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς ω σ τ ό σ ο α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ α ν τ ε ρ ά σ τ ι α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α , ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς δ ι α μ ά χ ε ς (πολ ι τ ικές , φ υ λ ε τ ι -κ έ ς ή ε θ ν ο τ ι κ έ ς ) , λ ι μ ο ύ ς κα ι ε μ φ ύ λ ι ο υ ς π ο λ έ μ ο υ ς . Τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς ε ξ α -θ λ ί ω σ η ς κ α ι τ η ς α σ τ ά θ ε ι α ς σ τ ο ν Τ ρ ί τ ο Κ ό σ μ ο π α ρ α μ έ ν ε ι α κ ό μ η μ ί α α π ό τ ι ς μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς π ρ ο κ λ ή σ ε ι ς γ ι α τ ο μ έ λ λ ο ν τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς .

Ερωτήσεις 1. Ν α επισημάνετε τα αίτια της αποαποικιοποίησης. 2 . Πσια ήταν η σημασία της κρίσης του Σουέζ για την ε ξ έ λ ι ξ η της διαδικασίας της αποαποικιοποίησης; 3 . Πο ιο ι ήταν οι σ τόχο ι του Κ ι νήματος των Α δ ε σ μ ε ύ τ ω ν και ποια τα κυρ ιό τ ερα μ έ λ η του;

εβραϊκής γιορτής της Σκηνο-πηγίας (πόλεμος του «Γιομ Κιπούρ»), Το Ισραήλ κατάφε-ρε να αποκρούσει την επί-θεση χάρη και στον ανεφο-διασμό του από τις ΗΠΑ. Επίσης, από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, οι Παλαι-στίνιοι ξεκίνησαν σειρά κα-ταδρομικών επιχειρήσεων, με κύρια αιχμή την Οργάνω-ση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) με ηγέτη τον Γιασέρ Αραφάτ. Ωστόσο, μία άλλη παλαιστι-νιακή τρομοκρατική οργάνω-ση, ο «Μαύρος Σεπτέμβρης» συνέλαβε και εκτέλεσε 11 Ισραηλινούς αθλητές κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972. Για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο από την ΟΑΠ, το Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο το 1982, ενέργεια που προκά-λεσε έντονη αποδοκιμασία από τη διεθνή κοινότητα. Στο μεταξύ, το 1978, μεσο-λάβησε μια προσπάθεια επί-λυσης του Μεσανατολικού, όταν συνήφθησαν, υπό αμε-ρικανική επίβλεψη, οι συμ-φωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, δηλαδή Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ (το οποίο αποχώρησε από τη Χερσόνησο του Σινά) και συμφωνία για τη δημιουργία παλαιστινιακής πολιτικής οντότητας. Ωστόσο, η ειρή-νευση δεν επήλθε: αντίθετα μάλιστα, οι άλλες αραβικές χώρες κατήγγειλαν ως προ-δότη τον Αιγύπτιο πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1981. Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 σημειώθηκαν δύο με-γάλης έκτασης παλαιστινια-κές εξεγέρσεις στα κατεχό-μενα, ενώ και μία ακόμη απόπειρα επίλυσης του προ-βλήματος δεν οδήγησε σε ειρήνευση.

5. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Η αναζήτηση της δυτικο-ευρωπαϊκής ενότητας. Μ ε τ ά τ ο 1 9 4 5 η Ευρώπη, δ ι α ι ρ ε μ έ ν η κ α ι κ υ ρ ι α ρ -χ ο ύ μ ε ν η α π ό τ ι ς δ ύ ο υ π ε ρ δ υ ν ά μ ε ι ς , κ α λ ο ύ -νταν ν α α ν α ζ η τ ή σ ε ι μ ια ν έ α θ έ σ η σ τ ο ν κόσμο . Ή δ η από τ α χ ρ ό ν ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ υψώνονταν φω-ν έ ς π ο υ ζ η τ ο ύ σ α ν μια ν έ α δ η μ ο κ ρ α π κ ή ε υ ρ ω -παϊκή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ ε τ ά

τ η ν ή τ τ α τ ο υ φ α σ ι σ μ ο ύ . Τ η ν ε π α ύ ρ ι ο τ ο υ π ο λ έ μ ο υ ο ι δ υ τ ι κ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς χ ώ -ρ ε ς σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ σ α ν π λ έ ο ν τ η ν α ν ά γ κ η ν α ξ ε π ε ρ ά σ ο υ ν τ ο υ ς ε θ ν ι κ ι σ τ ι -κ ο ύ ς α ν τ α γ ω ν ι σ μ ο ύ ς τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς , π ο υ τ ό σ η κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ε ί χ α ν φ έ ρ ε ι σ ε ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν ή π ε ι ρ ο κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ω ν δ ύ ο π α γ κ ό σ μ ι ω ν π ο λ έ μ ω ν . Τ α γ ι γ ά ν τ ι α π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς κ α ι τ η ς α ν ο ι κ ο δ ό μ η σ η ς , κ α θ ώ ς κα ι η α ν ά γ κ η γ ι α ε δ ρ α ί ω σ η τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς α π α ι τ ο ύ σ α ν μ ι α σ υ ν ε ρ -γ α σ ί α π ο υ θ α υ π ε ρ έ β α ι ν ε τ α σ τ ε ν ά ε θ ν ι κ ά σ ύ ν ο ρ α . Ε ξ ά λ λ ο υ , η ε π ι τ υ χ ί α τ ο υ Σ χ ε δ ί ο υ Μ ά ρ σ α λ κ α τ έ δ ε ι ξ ε τ α ο φ έ λ η τ η ς κ ο ι ν ή ς π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς . Τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1 9 4 9 ι δ ρ ύ θ η κ ε τ ο Συμβούλιο της Ευρώπης, δ ι ε θ ν ή ς ο ρ γ α ν ι σ μ ό ς π ο υ απο-σ κ ο π ε ί σ τ η ν α ν ά δ ε ι ξ η τ η ς κ ο ι ν ή ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή ς κ λ η ρ ο ν ο μ ι ά ς κ α ι σ τ η ν π ρ ο σ τ α σ ί α τ ω ν α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν .

Β έ β α ι α , σ τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 4 0 , ο ι ι δ έ ε ς τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ε ν ο -π ο ί η σ η ς / ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς δ ε ν ε ί χ α ν α κ ό μ η μ ο ρ φ ο π ο ι η θ ε ί . Α π ό τ η μ ί α π λ ε υ ρ ά , β ρ ί σ κ ο ν τ α ν ο ι υ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς τ η ς δ ι α κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ή ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς , η ο π ο ί α α π α ν τ ά σ τ ο υ ς κ λ α σ ι κ ο ύ ς δ ι ε θ ν ε ί ς ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ ς όπως ο Ο Η Ε ή τ ο Σ υ μ β ο ύ λ ι ο τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς - ω σ τ ό σ ο , ο ι ο ρ γ α ν ι σ μ ο ί α υ τ ο ί λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν μ ε β ά σ η τ η ν α ρ χ ή τ η ς ο μ ο φ ω ν ί α ς κ α ι δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν ν α λ ε ι τ ο υ ρ γ ή σ ο υ ν ω ς μ ο χ λ ο ί ε ν ο π ο ί η σ η ς . Από τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , δ ι α τ υ π ω ν ό τ α ν η ι δ έ α τ η ς ά μ ε σ η ς δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς μ ι α ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ο μ ο σ π ο ν δ ί α ς · ω σ τ ό σ ο , δ ε ν υ π ή ρ χ α ν α κ ό μ η ο ι π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς τ η ς ε ν ό τ η τ α ς κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ι α κο ινή ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ο ι κ ο ν ο μ ί α : α ν α π ο τ ύ γ χ α ν ε μ ι α τ έ τ ο ι α π ρ ο σ π ά θ ε ι α , τ ό τ ε ό λ η η σ ύ λ λ η ψ η τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ε ν ό τ η τ α ς θ α κ α τ έ ρ ρ ε ε . Γ ι α τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ε ν ο π ο ί η σ η η δ ι α κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α δ ε ν ή τ α ν α ρ κ ε τ ή , α λ λ ά κ α ι η ά μ ε σ η ο μ ο σ π ο ν δ ι ο π ο ί η σ η δ ε ν ή τ α ν ε φ ι κ τ ή .

Υ π ή ρ χ ε ό μ ω ς κ α ι μ ί α τ ρ ί τ η ο δ ό ς : ο λ ε γ ό μ ε ν ο ς « λ ε ι τ ο υ ρ γ ι σ μ ό ς » , π ο υ π ρ έ -σ β ε υ ε ότ ι θ α έ π ρ ε π ε ν α ε ν ο π ο ι η θ ο ύ ν π ρ ώ τ α ο ρ ι σ μ έ ν ο ι β α σ ι κ ο ί τ ο μ ε ί ς τ η ς ο ικονομίας , ώ σ τ ε ν α δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ο ύ ν οι πρακτ ικές π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς τ η ς ε ν ό τ η τ α ς . Η δ ι α δ ι κ α σ ί α α υ τ ή θ α σ υ ν έ β α λ ε επ ιπλέον σ τ η ν κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η τ η ς ε υ ρ ω -π α ϊ κ ή ς ε ι ρ ή ν η ς . Μ ε τ ά τ η ν ε π ι τ υ χ ί α σ ε α υ τ ά τ α π ε δ ί α θ α ε ρ χ ό τ α ν σ τ ο μ έ λ λ ο ν και η πολιτική ε ν ό τ η τ α . Η αντ ίληψη α υ τ ή τ έ θ η κ ε σε ε φ α ρ μ ο γ ή με τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ω ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν Κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν . Ο ι εκπρόσωποι ' τ η ς , ό π ω ς ο ι Γ ά λ λ ο ι Ρομπέρ Σουμάν και Ζαν Μονέ, ο Β έ λ γ ο ς Πολ-Ανρί Σπάακ, ο Γ ε ρ μ α ν ό ς Κόνραντ Αντενάουερ, έ μ ε ι ν α ν σ τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή μ ν ή μ η ω ς «πατέρες της Ευρώπης».

Η σ ύ σ τ α σ η τ ω ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν Κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν . Η έ ν α ρ ξ η τ η ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς σ η μ ε ι ώ θ η κ ε τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1 9 5 0 , ό τ α ν ο Γ ά λ λ ο ς υ π ο υ ρ γ ό ς Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν Ρ ο μ π έ ρ Σ ο υ μ ά ν π ρ ό τ ε ι ν ε έ ν α σ χ έ δ ι ο π ο υ ε ί χ ε ε κ π ο -ν η θ ε ί α π ό τ ο ν Ζ α ν Μ ο ν έ , υ π ε ύ θ υ ν ο τ ο υ γ α λ λ ι κ ο ύ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς α ν α -

Ο Ρομπέρ Σουμάν (Robert Schumon) και ο Ζαν Μονέ (Jean Monnet), οι «πατέρες» της ιδέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ενας από τους «πατέρες της Ευρώπης» αναφέρεται στο Σχέδιο Σουμάν: απόσπα-σμα από επιστολή του Ζαν Μονέ, που κυκλοφόρησε στο Συμβούλιο της Ευρώπης τον Ιούνιο του 1950. «Οι προτάσεις Σουμάν είναι επαναστατικές ή δεν είναι τίποτα. Η θεμελιώδης τους αρχή είναι η παραχώρηση κυριαρχίας σ' έναν περιορι-σμένο αλλά αποφασιστικό τομέα. Κατά τη γνώμη μου, ένα σχέδιο που δεν ξεκινά από την αρχή αυτή δεν μπο-ρεί να προσφέρει καμιά συνεισφορά χρήσιμη για τη λύση των μεγάλων προβλη-μάτων που μας πλήττουν. Η συνεργασία ανάμεσα στα έθνη, όσο κι αν είναι σημα-ντική, δε λύνει τίποτα. Αυτό που πρέπει να επιδιώκεται είναι η συνένωση συμφερό-ντων των ευρωπαϊκών λαών κι όχι απλώς η διατήρηση της ισορροπίας αυτών των συμφερόντων». Jean Monnet, Απομνημονεύ-ματα, Ροές, Αθήνα 1988, σ. 332.

Οι ηγέτες των έξι χωρών υπογράφουν τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, Ρώμη J 957.

σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο Σχέδιο Σουμάν, θ α δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν τ α ν μία ανώ-τ α τ η Α ρ χ ή που θ α έ λ ε γ χ ε τ ι ς β ι ο μ η χ α ν ί ε ς ά ν θ ρ α κ α και χ ά λ υ β α τ η ς Γαλ-λ ίας , τ η ς Δ υ τ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και όσων από τ ι ς ά λ λ ε ς χ ώ ρ ε ς ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α ν ν α μ ε τ ά σ χ ο υ ν . Τ η ν π ρ ό τ α σ η α π ο δ έ χ τ η κ α ν η Δ υ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α , η Ι ταλ ία και οι χ ώ ρ ε ς τ η ς Μπενελούξ* (Βέλγιο , Ο λ λ α ν δ ί α , Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο ) , και έ τ σ ι τ ο 1 9 5 2 σ υ σ τ ά θ η κ ε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο αυτόν , ε ν ο π ο ι ή θ η κ ε ο π υ ρ ή ν α ς τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς β α ρ ι ά ς β ιομη-χαν ίας , που τ έ θ η κ ε υπό τ ο ν έ λ ε γ χ ο όχι τ ω ν εθν ικών κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν , α λ λ ά μ ίας υ π ε ρ ε θ ν ι κ ή ς Α ρ χ ή ς . Η υπερεθνικότητα, δ η λ α δ ή η δ υ ν α τ ό τ η τ α τ η ς ΕΚΑΧ ( α λ λ ά και τ ω ν άλλων Κοινοτήτων και τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς Ευρωπαϊκής Έ ν ω σ η ς ) ν α λ α μ β ά ν ε ι α π ο φ ά σ ε ι ς δ ε σ μ ε υ τ ι κ έ ς γ ι α τ α κ ρ ά τ η - μ έ λ η , ε ίναι τ ο στο ιχε ίο που δ ι α φ ο ρ ο π ο ι ε ί τ η δ ιαδ ικασ ία τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ενοποίησης από τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς δ ι ε θ ν ε ί ς ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ ς , ο ι οποίοι π ρ ο ω θ ο ύ ν τ η ν απλή δ ιακυ-β ε ρ ν η τ ι κ ή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α .

Τ ο 1 9 5 4 α π έ τ υ χ ε μια ν έ α π ρ ο σ π ά θ ε ι α γ ι α τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α Ευρωπαϊκής Αμυ-ντ ικής Κο ινότητας . Ω σ τ ό σ ο , τ ο 1955 -56 , σ υ σ τ ά θ η κ ε μία επιτροπή, υπό την π ρ ο ε δ ρ ί α τ ο υ Β έ λ γ ο υ πολιτ ικού Πολ-Ανρί Σπάακ, γ ια να ε ξ ε τ ά σ ε ι τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς κοινής α γ ο ρ ά ς . Ο ι ε ρ γ α σ ί ε ς τ η ς επιτροπής Σπάακ α π έ φ ε ρ α ν καρπούς και στ ις 2 5 Μ α ρ τ ί ο υ 1957 υ π ο γ ρ ά φ η κ ε η Συνθήκη της Ρώμης, που ί δ ρ υ ε τ η ν Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) , επικεντρωμέ-νη στ ις β α σ ι κ έ ς ε λ ε υ θ ε ρ ί ε ς τ η ς δ ιακ ίνησης προϊόντων, κ ε φ α λ α ί ω ν και ατό-μων. Η Σ υ ν θ ή κ η τ η ς Ρ ώ μ η ς κάνε ι ρ η τ ώ ς α ν α φ ο ρ ά σε μια «δ ιαρκώς στενό-τ ε ρ η ένωση» των ευρωπαϊκών λαών. Ι δ ρ ύ θ η κ ε επίσης η Ευρωπαϊκή Κοινότη-τα Ατομικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ ή Ε υ ρ α τ ό μ ) .

Η Ε Ο Κ σημε ίωσε μ ε γ ά λ η οικονομική επιτυχία από τ α πρώτα χρόν ια τ η ς ζ ω ή ς τ η ς . Άλλωστε , η περ ίοδος από τ ο 1950 έ ω ς τ ι ς α ρ χ έ ς τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 7 0 ή τ α ν μια εποχή αδ ιάκοπης ο ικονομικής α ν ά π τ υ ξ η ς γ ια τ η ν Ευρώ-πη. Σ τ η ν Ε Ο Κ π ρ ο σ χ ώ ρ η σ α ν τ ο 1973 η Βρεταν ία , η Ιρλανδία και η Δαν ία («βόρε ια δ ιεύρυνση») , η Ε λ λ ά δ α τ ο 1981 , η Ισπανία και η Π ο ρ τ ο γ α λ ί α τ ο 1 9 8 6 («νότια δ ιεύρυνση») . Επίσης, έ ν α σημαντ ικό β ή μ α γ ι α τ η ν π ρ ο ώ θ η σ η τ η ς ενοποίησης έγ ινε τ ο 1985, με τ η ν έ γ κ ρ ι σ η τ η ς Ενια ίας Ευρωπαϊκής Π ρ ά ξ η ς , που προέβλεπε σ τ ε ν ό τ ε ρ η ο ικονομική και πολιτ ική ε ν ό τ η τ α .

Οι στόχοι της ευρωπαϊκής ενοποίησης: απόσπασμα από το προοίμιο της Συνθήκης «περί Ευρωπαϊκής Οικονομι-κής Κοινότητας» (Ρώμη, 25 Μαρτίου 1957) «Η Αυτού Μεγαλειότης ο Βα-σιλεύς των Βέλγων, ο Πρόε-δρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας, η Αυτής Βασιλική Υψηλότης η Μεγάλη Δούκισσα του Λου-ξεμβούργου, η Αυτής Με-γαλειότης η Βασίλισσα των Κάτω Χωρών, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ να θέσουν τις βάσεις μιας διαρκώς στε-νότερης ενώσεως των ευρω-παϊκών λαών, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ να εξασφα-λίσουν με κοινή δράση την οικονομική και κοινωνική πρόοδο των χωρών τους κα-ταργώντας τους φραγμούς που διαιρούν την Ευρώπη. ΘΕΤΟΝΤΑΣ ως κύριο σκοπό των προσπαθειών τους τη σταθερή βελτίωση των όρων διαβιώσεως και απασχολή-σεως των λαών τους, ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ότι η εξάλει-ψη των υφισταμένων εμπο-δίων απαιτεί συντονισμένη δράση για να εξασφαλισθεί σταθερότης στην επέκταση της οικονομίας, ισορροπία στις συναλλαγές και ευθύ-νης στον ανταγωνισμό, ΜΕΡΙΜΝΩΝΤΑΣ να ενισχύ-σουν την ενότητα των οικο-νομιών τους και να προωθή-σουν την αρμονική τους ανά-πτυξη, μειώνοντας τις υφι-στάμενες ανισότητες μεταξύ των διαφόρων περιοχών και την καθυστέρηση των λιγό-τερο ευνοημένων, ΕΠΙΘΥΜΩΝΤΑΣ να συμβά-λουν, ασκώντας κοινή εμπο-ρική πολιτική, στην προο-δευτική κατάργηση των πε-ριορισμών στις διεθνείς συναλλαγές, ΠΡΟΤΙΘΕΜΕΝΟΙ να εδραιώ-σουν την αλληλεγγύη που συνδέει την Ευρώπη με τις υ-περπόντιες χώρες και επι-θυμώντας να εξασφαλίσουν την ανάπτυξη της ευημερίας

Το 1957, με τη Συνθήκη της Ρώμης, ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), στην οποία η χώρα μας προσχώρησε επίσημα το 1981. Το 1992, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, όπως αυτή συμπλη-ρώθηκε με τη Συνθήκη του Αμστερνταμ, ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση (Έ.Ε.), στη θέση της ΕΟΚ. Σήμε-ρα η ΕΈ. αριθμεί 25 κράτη-μέλη.

τους σύμφωνα με τις αρχές του Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών, ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ να παγιώ-σουν, με τη συνένωση των οικονομικών τους δυνάμεων, τη διαφύλαξη της ειρήνης και της ελευθερίας και κα-λώντας τους άλλους λαούς της Ευρώπης που συμμερί-ζονται τα ιδεώδη τους να συμμετάσχουν στην προσπά-θειά τους, ΑΠΕΦΑΣΙΣΑΝ...». Επίσημη ελληνική μετάφρα-ση, όπως παρατίθεται στον Νόμο 945 της 10/27.7.1979, Περί κυρώσεως της Συνθή-κης Προσχωρήσεως της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες.

Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πρόκειται για το εκτελεστι-κό όργανο της Ε.Ε. 2. Τα Συμβούλια Υπουργών, διασκέψεις των αρμόδιων υπουργών των κρατών-με-λών ανά τομέα. 3. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, δηλαδή η διάσκεψη κορυφής των αρχηγών των κυβερνή-σεων και του προέδρου της Επιτροπής. 4. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, που εφαρμόζει το Δίκαιο της Ένωσης. 5. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η πρώτη κοινή ευρωπαϊκή Βουλή, απαρτίζεται από εκλεγμένους αντιπροσώ-πους των λαών των κρατών-μελών, αλλά δε διαθέτει ακόμη μεγάλες εξουσίες. 6. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που ιδρύθηκε το 1999, για να διαχειριστεί την Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Ευρώπης (ΟΝΕ).

Η Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Ε ν ω σ η . Μ ε τ ά τ η λ ή ξ η τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ έ γ ι ν α ν ν έ ε ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς ε μ β ά θ υ ν σ η ς κ α ι δ ι ε ύ ρ υ ν σ η ς . Τ ο 1 9 9 2 υ π ο γ ρ ά φ η κ ε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, π ο υ π ρ ο έ β λ ε π ε τ η μ ε τ ε ξ έ λ ι ξ η τ ω ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν Κ ο ι ν ο τ ή τ ω ν σ τ η σ η μ ε ρ ι ν ή Ευρωπαϊκή Ένωση ( Ε . Ε . ) , κ α θ ώ ς κα ι τ η σ ύ σ τ α σ η τ η ς Οικονο-μικής και Νομισματικής Ένωσης τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ( Ο Ν Ε ) , π ο υ θ α α π έ φ ε ρ ε τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α κο ινού ν ο μ ί σ μ α τ ο ς . Τ ο 1 9 9 4 σ τ η ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ ν ω σ η π ρ ο σ χ ώ -ρ η σ α ν η Σ ο υ η δ ί α , η Φ ι ν λ α ν δ ί α κ α ι η Α υ σ τ ρ ί α , ε ν ώ ε π ι μ έ ρ ο υ ς α λ λ α γ έ ς σ τ η ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ η ς Ε . Ε . έ γ ι ν α ν μ ε τ ι ς Συνθήκες του Άμστερνταμ τ ο 1 9 9 7 κ α ι της Νίκαιας τ ο 1 9 9 9 . Τ ο 2 0 0 1 τ έ θ η κ ε σε ι σ χ ύ τ ο ν έ ο ν ό μ ι σ μ α , τ ο ευρώ, ε ν ώ τ ο 2 0 0 4 σ τ η ν Ε . Ε . ε ν τ ά χ θ η κ α ν δ έ κ α ν έ α μ έ λ η , κ υ ρ ί ω ς α π ό τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς π α λ α ι ά ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , α λ λ ά κα ι η Κ ύ π ρ ο ς . Τ ο 2 0 0 7 π ρ ο σ χ ώ ρ η σ α ν ε π ί σ η ς η Β ο υ λ γ α ρ ί α κ α ι η Ρ ο υ μ α ν ί α .

Π α ρ ά τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α π ο υ κ α τ ά κ α ι ρ ο ύ ς ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν σ τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ε ν ο π ο ί η σ η ς , η Ε Έ . κ α ι η α ρ χ ή τ η ς υ π ε ρ ε θ ν ι κ ό τ η τ α ς ε κ π ρ ο σ ω -π ο ύ ν μ ια ε π α ν ά σ τ α σ η σ τ ι ς δ ι ε θ ν ε ί ς σ χ έ σ ε ι ς , κ α θ ώ ς κ α ι μ ια ε λ π ι δ ο φ ό ρ α α λ λ α γ ή τ ο υ ρ ο υ τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ι σ τ ο ρ ί α ς , μ α κ ρ ι ά α π ό τ ι ς ε θ ν ι κ ι σ τ ι κ έ ς α ν τ ι -π α λ ό τ η τ ε ς τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς κ α ι π ρ ο ς τ η ν κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ η ς ε ν ό τ η τ α ς . Η ε ν ο -π ο ι η τ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α κ α τ ο χ υ ρ ώ ν ε ι τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α , ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τ ο π ε δ ί ο ε φ α ρ -μ ο γ ή ς τ ω ν α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν , ε π ι τ ρ έ π ε ι τ η ν ά μ β λ υ ν σ η τ ω ν π ε ρ ι φ ε -ρ ε ι α κ ώ ν α ν ι σ ο τ ή τ ω ν κ α ι δ ί ν ε ι σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η μ ια α υ ξ η μ έ ν η ε π ι ρ ρ ο ή σ τ ι ς δ ι ε θ ν ε ί ς σ χ έ σ ε ι ς . Ω σ τ ό σ ο , η έ ν ω σ η τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς δ ε ν έ χ ε ι α κ ό μ η ε π ι τ ε υ χ θ ε ί κ α ι α π ο τ ε λ ε ί έ ν α ζ η τ ο ύ μ ε ν ο γ ι α τ ο μ έ λ λ ο ν .

Ερωτήσεις 1. Ν α ε π ι σ η μ ά ν ε τ ε τα αίτ ια γ ια την ανάπτυξη του κ ι ν ή μ α τ ο ς της ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ενοπο ίησης . 2 . Τι ε ίναι η υπερεθνική συνεργασία ; Σ ε τι δ ι α φ έ ρ ε ι από τη συνεργασ ία στο πλαίσιο των κλασικών δ ιακρατ ι κών δ ι ε θ ν ώ ν ο ρ γ α ν ι σ μ ώ ν ; 3 . Ποια ε ίναι τα ό ρ γ α ν α της Ε.Ε.;

6. Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΩΣ ΤΟ 1974

Το α ν ο ρ θ ω τ ι κ ό έ ρ γ ο τ ω ν κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν 1 9 5 0 - 1 9 6 7 . Κ α τ ά τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 4 0 η Ε λ λ ά δ α ε ί χ ε γ ν ω ρ ί σ ε ι π ό λ ε μ ο , τ ρ ι π λ ή ξ έ ν η κ α τ ο χ ή , πε ίνα , υ π ε ρ π λ η -θ ω ρ ι σ μ ό κ α ι ε μ φ ύ λ ι ο σ π α ρ α γ μ ό . Μ ε τ ά τ ο 1 9 4 9 ή τ α ν α π α ρ α ί τ η τ ο ν α υ π ά ρ -ξ ε ι π ρ ώ τ α α ν ο ι κ ο δ ό μ η σ η (δηλ . α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ω ν υ λ ι κ ώ ν ζ η μ ι ώ ν π ο υ ε ί χ α ν π ρ ο κ λ η θ ε ί κ α τ ά τ η ν π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν η δ ε κ α ε τ ί α ) κ α ι κατόπιν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά -π τ υ ξ η , η ο π ο ί α θ α δ ι α σ φ ά λ ι ζ ε τ η ν ά ν ο δ ο τ ο υ β ι ο τ ι κ ο ύ ε π ι π έ δ ο υ τ ο υ λ α ο ύ . Ο ι ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ 1 9 5 0 κ α ι τ ο υ 1 9 5 1 έ φ ε ρ α ν σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ ο ν σ υ ν α σ π ι σ μ ό τ η ς Εθνικής Προοδευτικής Ένωσης Κέντρου ( Ε Π Ε Κ ) , μ ε α ρ χ η γ ό τ ο ν σ τ ρ α -τ η γ ό Νικόλαο Πλαστήρα, κ α ι τ ο υ Κόμματος των Φιλελευθέρων, μ ε α ρ χ η γ ό τ ο ν Σοφοκλή Βενιζέλο, γ ι ο τ ο υ Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ Β ε ν ι ζ έ λ ο υ .

Σ η μ α ν τ ι κ ό έ ρ γ ο ε π ι τ ε λ έ σ τ η κ ε σ τ ο ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό τ ο μ έ α , ιδ ίως τ ο 1 9 5 2 , ό τ α ν υ π ο υ ρ γ ό ς Σ υ ν τ ο ν ι σ μ ο ύ ή τ α ν ο Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Κ α ρ τ ά λ η ς . Ε π ί σ η ς , τ ο 1 9 5 2 ε γ κ ρ ί -θ η κ ε ν έ ο Σ ύ ν τ α γ μ α , χ ω ρ ί ς ό μ ω ς ν α κ α τ α ρ γ η θ ο ύ ν π ο λ λ ά α π ό τ α « έ κ τ α κ τ α μ έ τ ρ α » τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ τ ο υ Ε μ φ ύ λ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ . Τ ο ίδ ιο έ τ ο ς ε κ τ ε λ έ σ τ η κ α ν τ ο η γ ε τ ι κ ό σ τ έ λ ε χ ο ς τ ο υ Κ Κ Ε Νίκος Μπελογιάννης κ α ι σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ο υ . Σ τ η ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή ο ι κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς Π λ α σ τ ή ρ α - Β ε ν ι ζ έ λ ο υ σ η μ ε ί ω σ α ν μ ε γ ά -λ η ε π ι τ υ χ ί α , ε ξ α σ φ α λ ί ζ ο ν τ α ς τ η ν έ ν τ α ξ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο N A T O , τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 5 2 .

Σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 5 2 ε π ι κ ρ ά τ η σ ε τ ο κ ό μ μ α τ ο υ Ελληνικού Συναγερμού, υπό τ ο ν σ τ ρ α τ ά ρ χ η Αλέξανδρο Παπάγο. Τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1 9 5 3 η κ υ β έ ρ ν η σ η , μ ε π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α τ ο υ υ π ο υ ρ γ ο ύ Σ υ ν τ ο ν ι σ μ ο ύ Σπύρου Μαρκεζίνη, π ρ ο χ ώ ρ η σ ε σ τ η ν υ π ο τ ί μ η σ η τ η ς δ ρ α χ μ ή ς ( κ α τ ά 1 0 0 % ) κ α ι έ λ α β ε μ ια σ ε ι ρ ά ο ι κ ο ν ο μ ι κ ώ ν μ έ τ ρ ω ν , τ α ο π ο ί α ε γ κ α ι ν ί α σ α ν τ ο π έ ρ α σ μ α σ τ η ν α ν ά π τ υ ξ η . Ω σ τ ό σ ο , ο Σ υ ν α γ ε ρ μ ό ς α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε σ ο β α ρ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α σ υ ν ο χ ή ς , ε ν ώ ο Π α π ά γ ο ς π έ θ α ν ε σ τ ι ς α ρ χ έ ς Ο κ τ ω β ρ ί ο υ 1 9 5 5 , σ ε μ ία σ τ ι γ μ ή κ α τ ά τ η ν ο π ο ί α ε ί χ ε σ η μ ε ι ω θ ε ί σ ο β α ρ ή κ ρ ί σ η σ τ ο Κ υ π ρ ι α κ ό Π ρ ό β λ η μ α κ α ι σ τ ι ς ε λ λ η ν ο -τ ο υ ρ κ ι κ έ ς σ χ έ σ ε ι ς . Κατόπιν , ο β α σ ι λ ι ά ς Π α ύ λ ο ς κ ά λ ε σ ε τ ο ν υ π ο υ ρ γ ό Δ η μ ο -σ ίων Έ ρ γ ω ν Κωνσταντίνο Καραμανλή ν α σ χ η μ α τ ί σ ε ι κ υ β έ ρ ν η σ η .

Ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς ί δ ρ υ σ ε έ ν α ν έ ο κ ό μ μ α , τ η ν Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση ( Ε Ρ Ε ) , κ α ι π α ρ έ μ ε ι ν ε σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α γ ι α ο κ τ ώ χ ρ ό ν ι α , έ ω ς τ ο 1 9 6 3 . Κ α τ ά τ η ν π ε ρ ί ο δ ο α υ τ ή σ η μ ε ι ώ θ η κ ε ρ α γ δ α ί α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η κ α ι π ρ α γ μ α τ ο -π ο ι ή θ η κ α ν μ ε γ ά λ α έ ρ γ α σ τ ο υ ς τ ο μ ε ί ς τ η ς γ ε ω ρ γ ί α ς , σ τ η β ε λ τ ί ω σ η τ ο υ ο δ ι -κ ο ύ δ ι κ τ ύ ο υ , σ τ ο ν τ ο υ ρ ι σ μ ό , κ α θ ώ ς κ α ι σ τ η β ι ο μ η χ α ν ί α . Τ ο 1 9 5 5 - 6 3 η Ε λ λ ά -δ α ε ί χ ε τ ο υ ς τ α χ ύ τ ε ρ ο υ ς ρ υ θ μ ο ύ ς α ν ά π τ υ ξ η ς α π ό ό λ ε ς τ ι ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς χ ώ -ρ ε ς , μ ε ε ξ α ί ρ ε σ η τ η Δ υ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α . Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς π ρ ο ω θ ή θ η κ ε η ε π ί λ υ σ η τ ο υ Κ υ π ρ ι α κ ο ύ , τ ο 1 9 5 9 , μ ε τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ η ς Κ υ π ρ ι α κ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς . Κ υ ρ ί ω ς α ν α ζ η τ ή θ η κ ε έ ν α ς μ α κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ ο ς π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό ς γ ι α τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή ο ι κ ο ν ο μ ί α κ α ι κο ινωνία , μ έ σ ω τ η ς σ ύ ν -δ ε σ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς μ ε τ η ν Ε Ο Κ .

Η σ υ μ φ ω ν ί α γ ι α τ η Σ ύ ν δ ε σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ η ν Α θ ή ν α σ τ ι ς 9 Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 6 1 κ α ι π ρ ο έ β λ ε π ε τ η μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή π λ ή ρ η έ ν τ α ξ η τ η ς χ ώ ρ α ς σ τ η ν Κ ο ι ν ό τ η τ α . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο υ ς ε μ π ν ε υ σ τ έ ς τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς α υ τ ή ς , η σ ύ ν δ ε σ η μ ε τ η ν Ε Ο Κ θ α ε π έ φ ε ρ ε τ η ν ο ρ γ α ν ι κ ή ε ν σ ω μ ά τ ω σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο δ υ τ ι -κ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ ό ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό κα ι π ο λ ι τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α , θ α σ τ α θ ε ρ ο π ο ι ο ύ σ ε τ η δ η μ ο κ ρ α τ ί α , θ α ε ν ί σ χ υ ε τ η ν ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η τ η ς χ ώ ρ α ς και , τ έ λ ο ς , θ α τ η ν ι σ χ υ ρ ο π ο ι ο ύ σ ε σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς π ε δ ί ο . Η Ε λ λ ά δ α ή τ α ν τ ο π ρ ώ τ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ ό κ ρ ά τ ο ς , π λ η ν τ ω ν α ρ χ ι κ ώ ν έ ξ ι , π ο υ α ν α γ ν ώ ρ ι σ ε τ η δ υ ν α μ ι κ ή τ η ς ε υ ρ ω -π α ϊ κ ή ς ε ν ο π ο ί η σ η ς κ α ι ε π ι ζ ή τ η σ ε τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ σ ε α υ τ ή ν .

Ο π ω σ δ ή π ο τ ε ό μ ω ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν ν α υ π ά ρ χ ο υ ν σ η μ α ν τ ι κ ά π ρ ο β λ ή μ α -τ α . Έ ν α σ η μ α ν τ ι κ ό μ έ ρ ο ς τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ δ υ ν α μ ι κ ο ύ τ η ς χ ώ ρ α ς μ ε τ α ν ά -σ τ ε υ ε κ υ ρ ί ω ς σ ε δ υ τ ι κ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς χ ώ ρ ε ς . Ο ι π λ η γ έ ς τ ο υ Ε μ φ ύ λ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ

Ο πρωθυπουργός Κ. Καρα-μανλής, σε ομιλία του προς τους αντιπροσώπους των έξι κρατών-μελών της ΕΟΚ, αμέ-σως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας Σύνδεσης, στις 9 Ιουλίου 1961, εξηγεί τους λό-γους για τους οποίους τάσσε-ται η Ελλάδα υπέρ της ευρω-παϊκής ενοποίησης: «Εις την συνείδησιν των Ελ-λήνων, η Ευρωπαϊκή Οικονο-μική Κοινότης δεν συνιστά απλώς μίαν οικονομικήν κοινο-πραξίαν, αλλά αποτελεί οντό-τητα με ευρυτέραν πολιτικήν αποστολήν και σημασίαν. Εάν πρώτοι επιδιώξαμεν την μετά της Κοινότητος Σύνδεσίν μας, επράξαμεν τούτο εμπνεόμενοι από την πίστιν ότι η οικονομι-κή ενοποίησις της Ευρώπης θα οδηγήση εις την ουσιαστι-κήν ευρωπαίκήν ενότητα και δι' αυτής εις την ενίσχυσιν της δημοκρατίας και της ει-ρήνης εις ολόκληρον τον κό-σμον. Οι ευρωπαϊκοί λαοί επλήρω-σαν ακριβά εις αίμα και εις καταστροφάς τους εθνικούς και οικονομικούς ανταγωνι-σμούς των. Εχρειάσθησαν δο-κιμασίαι αιώνων διά να συνει-δητοποιήσουν την αλήθειαν ό-τι ουχί διά της κυριαρχίας του ενός επί των άλλων, αλλά δι-ά της ισοτίμου συνεργασίας και της ενεργού αλληλεγγύης είναι δυνατόν να ασφαλισθεί η επιβίωσις και η ευημερία της Ευρώπης. Την οδόν αυτήν, η οποία απετέλεσε το μέγι-στον μάθημα της ιστορίας του αιώνος μας, ηκολούθησαν αι χώραι αι συμπήξασαι την Ε-ΟΚ». Ενας Ελληνας διανοούμε-

νος γράφει, το 1958, για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή ενοποίηση: «Όταν λέμε πως είμαστε Ευρωπαίοι, δεν εννοούμε, απλώς και μόνο, ότι συμβαί-νει να κατοικούμε στην ευ-ρωπαϊκή ήπειρο. Εννοούμε κάτι βαθύτερο: ότι η παρά-δοση μας, ο χαρακτήρας μας, η νοοτροπία μας, ολόκληρη η συλλογική υπόσταση μας έχουν σχηματιστεί από τα

Γεώργιος Παπανδρέου

ίδια βασικά στοιχεία που συνθέτουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η αρχαία σκέψη γεννήθηκε στον τόπο μας, διατηρήθηκε ζωντανή στο Ελληνικό Βυζάντιο και, κατά μέγιστο μέρος, μεταβιβά-στηκε στη Δυτική Ευρώπη [από] τους λογίους μας της Αναγέννησης. Όσον αφορά τα δύο άλλα κύρια συνθετικά του ευρωπαϊκού πνεύματος, που μας ήρθαν το ένα από τη Ρώμη και το άλλο από την Ιουδαία, ρίζωσαν στην Ελλά-δα πριν από δύο χιλιετη-ρίδες, αφομοιώθηκαν βαθύ-τατα και καλλιεργήθηκαν και πλουτίστηκαν εδώ όσον ίσως πουθενά αλλού. Παράλληλα προς την κλασσική μας παι-δεία, το πνεύμα των πατέ-ρων της εκκλησίας και η επεξεργασία του ρωμαϊκού δικαίου από τους βυζαντι-νούς νομικούς συνέβαλαν ανυπολόγιστα στη διαμόρ-φωση της Ευρώπης των νεω-τέρων χρόνων. Ώστε δεν είναι δυνατό να νοηθεί η Ευρώπη σαν κάτι έξω από εμάς. Ευρώπη γνη-σιότατη είμαστε κι εμείς. Η Ευρώπη είναι το μεγάλο σπί-τι μας, σπίτι που πολύ δου-λέψαμε, στο παρελθόν, για να στηθεί. Εκεί είναι φυσικό να ενταχθούμε, γιατί εκεί βρίσκουμε κοινότητα πολιτι-στικών παραδόσεων, συγγέ-νειες του πνεύματος και του χαρακτήρα, δυνατότητες για μια βαθύτερη συνεννόηση, εκεί ως έθνος έχουμε σημα-σία και ιστορικά δικαιώματα, ενώ έξω από εκεί, όπου αλ-λού κι αν πάμε, θα είμαστε ξεριζωμένοι και χαμένοι.

δεν ε ίχαν ε π ο υ λ ω θ ε ί και σ υ χ ν έ ς ήταν οι κ α τ α γ γ ε λ ί ε ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς τ η ς ΕΔΑ (Ενιαία Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή Α ρ ι σ τ ε ρ ά ) γ ι α δ ιακρ ίσε ις σε β ά ρ ο ς τ η ς . Μ ά λ ι σ τ α , τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1963, μια π α ρ α κ ρ α τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η * , χωρίς ά μ ε σ η ή έ μ μ ε σ η ανά-μ ε ι ξ η τ η ς κυβέρνησης , δ ο λ ο φ ό ν η σ ε στη Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η τ ο ν β ο υ λ ε υ τ ή τ η ς ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Τ έ λ ο ς , τ ο πολιτ ικό σ ύ σ τ η μ α έδε ιχνε αν ίκανο να μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ε ί : μία π ρ ό τ α σ η τ ο υ Κ α ρ α μ α ν λ ή γ ια α ν α θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ -μ α τ ο ς , τ ο 1963, δεν α π έ φ ε ρ ε καρπούς , α φ ο ύ τ ο ν Ιούνιο τ ο υ έ τ ο υ ς α υ τ ο ύ ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς ε ξ α ν α γ κ ά σ τ η κ ε σε π α ρ α ί τ η σ η από τ ο ν βασιλιά Π α ύ λ ο .

Στις εκλογές τ ο υ Νοεμβρ ίου 1963 και τ ο υ Φεβρουαρ ίου 1964 επικράτησε τ ο κόμμα τ η ς Ένωσης Κέντρου, που σχημάτισε κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Η κυβέρνηση τ η ς Ένωσης Κέντρου προσπάθησε, στο λίγο χρονικό δ ιάστημα που έμε ινε στην εξουσία , να εκδημοκρατ ίσε ι περαιτέ -ρω την Ελλάδα, ενώ πραγματοποίησε και σημαντική εκπαιδευτική μεταρ-ρύθμιση.

Σ τ α επόμενα χρόν ια ε ν τ ά θ η κ ε η πολιτική κρίση και τ α πολιτ ικά π ά θ η ανα-ζωπυρώθηκαν. Η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Γ ε ω ρ γ ί ο υ Π α π α ν δ ρ έ ο υ α ν α τ ρ ά π η κ ε μ ε τ ά από αντ ισυνταγματ ική π α ρ έ μ β α σ η τ ο υ ν έ ο υ βασιλιά Κωνσταντ ίνου Β', τ ο ν Ιούλιο τ ο υ 1965 ' κ υ β έ ρ ν η σ η σχημάτ ισαν πρώην β ο υ λ ε υ τ έ ς τ η ς Έ ν ω σ η ς Κέντρου , που έμε ιναν γνωστο ί ως «αποστάτες» . Η πολιτική κρίση συνεχί -στηκε με αμε ίωτη ένταση, έ ω ς ότου τ η ν 2 1 η Απριλίου 1967 συνωμότες αξ ιω-ματικοί κατέλυσαν τ ο δημοκρατ ικό πολίτευμα, επιβάλλοντας δ ικτατορία . Η δ ικτατορία τ ω ν σ υ ν τ α γ μ α τ α ρ χ ώ ν , 1 9 6 7 - 1 9 7 4 . Η δ ικτατορ ία βρ ισκόταν υπό την ηγεσ ία των σ υ ν τ α γ μ α τ α ρ χ ώ ν Γεωργ ίου Παπαδόπουλου και Νικο-λ ά ο υ Μ α κ α ρ έ ζ ο υ και τ ο υ τ α ξ ί α ρ χ ο υ Στυλ ιανού Π α τ τ α κ ο ύ . Σ ε σ ύ ν τ ο μ ο χρο-νικό δ ιάστημα οι δ ι κ τ ά τ ο ρ ε ς απέκτησαν τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ κρατ ικού μηχανι-σ μ ο ύ και τ ο υ σ τ ρ α τ ο ύ . Καταπατώντας τ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά δ ικα ιώματα τ ω ν πολι-τών, η δ ικτατορ ία α π ο τ έ λ ε σ ε μια ο δ υ ν η ρ ή περ ίοδο τ η ς ελληνικής ιστορίας . Επίσης, η χ ώ ρ α απομονώθηκε δ ιεθνώς, ιδίως στην Ευρώπη: η σ ύ ν δ ε σ η με την ΕΟΚ «πάγωσε» και η Ε λ λ ά δ α εκδιώχτηκε από τ ο Συμβούλιο τ η ς Ευρώπης. Μόνον οι Η Π Α ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να τ η ρ ο ύ ν μια στάση ανοχής π ρ ο ς τ ο υ ς δ ικτάτορες . Αυτό προκάλεσε την αντ ίδραση τ ο υ ελληνικού λαού , που απέδω-σε στις Η Π Α την επιβολή και την επιβίωση τ ο υ τυραννικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς .

Οι φοιτητές πρωτοστάτησαν στον αντιδικτατορικό αγώνα. Η μαζική κατάληψη της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 22 Φεβρουαρίου 1973, βρήκε εντυπωσιακή λαϊκή ανταπόκριση. Στη φωτο-γραφία, φοιτητές στην ταράτσα της Νομικής διαδηλώνουν κατά της δικτατορίας.

Το άρμα μάχης λίγο πριν παραβιάσει την πύλη του Πολυτεχνείου. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου (14-17 Νοεμβρίου 1973), αποκορύφωμα των λαϊκών κινητοποιήσεων κατά του δικτατορικού καθεστώ-τος, και η βίαιη καταστολή της αποτέλεσαν σύμβολο στον αγώνα για την εδραίωση της δημοκρατίας. Τις πρώτες μεταμεσονύκτιες ώρες της 17ης Νοεμβρίου ένα άρμα μάχης γκρέμισε την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου και έδωσε το σύνθημα για έφοδο στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων στο εσω-τερικό του. Οι συμπλοκές που ακολούθησαν στον χώρο του ιδρύματος, αλλά και στις γύρω περιοχές τις επόμενες ώρες και την άλλη ημέρα έγραψαν τον αιματηρό επίλογο της εξέγερσης.

Ο ε λ λ η ν ι κ ό ς π ο λ ι τ ι κ ό ς κ ό σ μ ο ς α ν τ ι τ ά χ θ η κ ε έ ν τ ο ν α κ α ι α ν τ ι σ τ ά θ η κ ε σ τ η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α , μ ε π ρ ω τ ο σ τ ά τ ε ς τ ο ν Γ ε ώ ρ γ ι ο Π α π α ν δ ρ έ ο υ (η κ η δ ε ί α τ ο υ , τ ο 1 9 6 8 , μ ε τ α τ ρ ά π η κ ε σ ε σ υ λ λ α λ η τ ή ρ ι ο κ α τ ά τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς ) , τ ο ν Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α ν ε λ λ ό π ο υ λ ο , τ ο ν Γ ε ώ ρ γ ι ο Μ α ύ ρ ο , τ ο ν Γ ε ώ ρ γ ι ο Ρ ά λ λ η . Ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς , α υ τ ο ε ξ ό ρ ι σ τ ο ς σ τ ο Π α ρ ί σ ι , κ α τ ή γ γ ε ι λ ε τ η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α . Σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , επί-σ η ς , α ν έ π τ υ ξ α ν α ν τ ι σ τ α σ ι α κ ή δ ρ ά σ η ο Α ν δ ρ έ α ς Π α π α ν δ ρ έ ο υ ( α ρ χ η γ ό ς τ ο υ Π Α Κ ) , ο σ υ ν θ έ τ η ς Μ ί κ η ς Θ ε ο δ ω ρ ά κ η ς , η Μ ε λ ί ν α Μ ε ρ κ ο ύ ρ η . Α π ό τ ι ς π ρ ά -ξ ε ι ς α ν τ ί σ τ α σ η ς σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό ξ ε χ ω ρ ί ζ ε ι η α π ό π ε ι ρ α τ ο υ Α λ έ κ ο υ Π α ν α γ ο ύ λ η ν α σ κ ο τ ώ σ ε ι τ ο ν δ ι κ τ ά τ ο ρ α Γ ε ώ ρ γ ι ο Π α π α δ ό π ο υ λ ο - ο Π α ν α γ ο ύ λ η ς σ υ ν ε λ ή -φ θ η κα ι β α σ α ν ί σ τ η κ ε ά γ ρ ι α . Τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1 9 7 3 α π έ τ υ χ ε π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ο υ Π ο λ ε μ ι κ ο ύ Ν α υ τ ι κ ο ύ ν α α ν α τ ρ έ ψ ε ι τ ο υ ς δ ι κ τ ά τ ο ρ ε ς . Κ ο ρ ύ φ ω σ η τ ο υ αντ ι -σ τ α σ ι α κ ο ύ ρ ε ύ μ α τ ο ς α π ο τ έ λ ε σ α ν ο ι φ ο ι τ η τ ι κ έ ς ε ξ ε γ έ ρ σ ε ι ς τ η ς Ν ο μ ι κ ή ς Σ χ ο λ ή ς σ τ η ν Α θ ή ν α , τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 7 3 , κ α ι τ ο υ Π ο λ υ τ ε χ ν ε ί ο υ , τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ ί δ ι ο υ έ τ ο υ ς . Η εξέγερση του Πολυτεχνείου κ α τ ε σ τ ά λ η α π ό σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ν ύ χ τ α τ η ς 1 7 η ς Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 7 3 : π ο λ λ ο ί π ο λ ί τ ε ς β ρ ή κ α ν τ ο ν θ ά ν α τ ο , ε ν ώ ά λ λ ο ι σ υ ν ε λ ή φ θ η σ α ν κ α ι υ π έ σ τ η σ α ν β α σ α ν ι σ μ ο ύ ς .

Σ τ ι ς 2 5 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 7 3 ο τ α ξ ί α ρ χ ο ς Δ η μ ή τ ρ ι ο ς Ι ω α ν ν ί δ η ς , μ ε ν έ ο π ρ α ξ ι -κ ό π η μ α , ε γ κ α θ ί δ ρ υ σ ε τ ο δ ι κ ό τ ο υ , α κ ό μ η σ κ λ η ρ ό τ ε ρ ο , δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ό κ α θ ε -στώς. Τ ο ν Ιούλιο τ ο υ 1 9 7 4 ο Ιωαννίδης π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α α ν α τ ρ έ ψ ε ι τ ο ν π ρ ό ε δ ρ ο Μ α κ ά ρ ι ο σ τ η ν Κ ύ π ρ ο . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε η τ ο υ ρ κ ι κ ή ε ι σ β ο λ ή σ τ η Μ ε γ α λ ό ν η σ ο , ύ σ τ ε ρ α α π ό τ η ν ο π ο ί α η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α κ α τ έ ρ ρ ε υ σ ε κ α ι ο ι α ρ χ η γ ο ί τ ω ν ε ν ό π λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν κ ά λ ε σ α ν τ ο ν Κων. Κ α ρ α μ α ν λ ή ν α α ν α λ ά β ε ι τ η ν ε ξ ο υ σ ί α .

Ερωτήσεις 1. Ποια ήταν η επιρροή της έ ξ α ψ η ς των πολιτικών παθών στην ελληνική πολιτική ιστορία από το 1945 έ ω ς το 1967 ; 2 . Α ν α φ έ ρ ε τ ε τους βασικούς ά ξ ο ν ε ς της αντίστασης στη δικτατορία.

Δεν μπορεί να φανταστεί κα-νείς την Ευρώπη δίχως την Ελλάδα και δίχως το δίδαγ-μα και τον θρύλο της Ελλά-δος. Αυτό όλη η Ευρώπη το ξέρει και το παραδέχεται και θα ήταν για μας, αληθινά, μια εκδήλωση απίθανου ομα-δικού παραλογισμού να το αγνοήσουμε και να παρα-γνωρίσουμε τα ηθικά ωφελή-ματα που προσπορίζει στον τόπο μας το γεγονός αυτό. Αλλά, από την άλλη μεριά, κι η Ελλάδα δεν βλέπει κανείς πώς θα κατόρθωνε να έχει κάποιαν υπόσταση σαν εθνι-κή και πολιτιστική μονάδα, αν χωριζότανε από τον ευρω-παϊκό κορμό». Γιώργος Θεοτοκάς, Στοχα-σμοί και θέσεις: πολιτικά κείμενα, 1925-1966, τ. Β', 1950-1966, επιμ. Νίκος Κ. Αλιβιζάτος και Μιχάλης Τσα-πόγας, Εστία, Αθήνα 1996, σ. 823-824. Η 21η Απριλίου 1967 - Η εμπει-ρία του Ηλία Ηλιου «Του ζήτησα να μου πει για τη σύλληψή του και την κα-κομεταχείριση που του επι-φύλαξαν -αν βέβαια τον κα-κομεταχειρίστηκαν. Είπε ότι δεν νόμιζε ότι ήταν σπου-δαίο να μιλήσουμε για την προσωπική του εμπειρία, όσο επώδυνη και αν ήταν. Καθώς όμως επέμεινα, μου μίλησε για την πρώτη βραδιά της σύλληψής του. Ο ίδιος, μαζί με άλλους 6.000 που συνελήφθησαν εκείνη τη νύ-χτα, κρατήθηκε σε ένα γή-πεδο. Οι φρουροί τους (λίγοι σε σύγκριση με τους συλλη-φθέντες) ήταν πολύ νευρικοί και πολύ φοβισμένοι. Φαίνεται, μάλλον, ότι κάποιος από αυ-τούς έριξε την ιδέα ότι θα βοη-θούσε να κρατήσουν το πλήθος υπό έλεγχο, αν χτυπούσαν κάποιον σημαντικό. Ετσι τον "εκακοποίησαν". Τον κακομε-ταχειρίστηκαν αρκετά, προκει-μένου να ελέγξουν το πλή-θος». Θεόδωρος Α. Κουλουμπής, ...71 ...74: Σημειώσεις ενός πανεπιστημιακού, μτφρ. Νικηφόρος Σταματάκης, Πα-τάκης, Αθήνα 2002, σ. 121.

7. Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ Το πολιτικό κλίμα μετά την πτώση της δικτατορίας. Σχόλια και ελπίδες που διατυπώνει ο Τύπος. •«Η ορκωμοσία πολιτικής Κυβερνήσεως ελπίζεται ότι θα απο-τελέση απαρχή επανόδου σε συνταγματική τάξη, ύστερα από την παρένθεση επτάμισι περίπου ετών αποτυχημένων πειραμα-τισμών και παρεκκλίσεων. Και λογίζεται βέβαια μόνον σαν απαρχή, γιατί η συνταγματική τάξη συνδέεται άρρηκτα με διενέργεια ελευθέρων εκλογών, αίτημα που δεν έπαυσαν να προβάλλουν οι δημοκρατικά σκεπτόμενοι Έλληνες». Εφημερίδα Το Βήμα, φύλλο 24ης Ιουλίου 1974. •«Ηδιακυβέρνηση της χώρας ανετέθη στους πολιτικούς, εκλή-θη ο Καραμανλής, ήλθε, ωρκίσθηκε πρωθυπουργός και ανέ-λαβε την εξουσία. Μαζί με την αλλαγή και τον Καραμανλή ήλθε ο άνεμος της δημοκρατίας, το χαμόγελο - ο ξέφρενος παλ-λαϊκός πανηγυρισμός». Εφημερίδα Απογευματινή, φύλλο 24ης Ιουλίου 1974. •«Προσευχηθείτε για μένα, είπε φεύγοντας από το Παρίσι ο κ. Κωνσταντίνος Καραμανλής. Προσευχόμεθα. Και του ευχό-μεθα από το βάθος της καρδιάς μας να επιτύχη. Γνωρίζομεν τις αρετές του. Όπως και τις αδυναμίες του. Αλλά γνωρίζουμε επί-σης ότι ο τόπος δεν έχει άλλα περιθώρια ανοχής και αποχής. Βεβαίως δεν περιμένει θαύματα από έναν άνθρωπο. Ούτε και έχει αυταπάτες. Αν χθες τον υποδέχθηκε σαν ημίθεο, ήταν γιατί πίστευε πως γινόταν το πρώτο μεγάλο βήμα στον δύσκο-λο δρόμο της ανορθώσεως του τόπου. Το επόμενο βήμα θα πρέ-πει να είναι η πλαισίωσή του από όλες τις πολιτικές δυνάμεις, καινούργιες και παλιές, που αντιστάθηκαν στη δικτατορία, για να οδηγήσουν τον τόπο στις ελεύθερες εκλογές». Εφημερίδα Αθηναϊκή, φύλλο 24ης Ιουλίου 1974. Διάγγελμα του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή στις 25 Ιουλίου 1974, αμέσως μετά την ορκωμοσία του πρώτου κλιμακίου της κυβέρνησης εθνικής ενότητας "Ελληνίδες, Έλληνες, Αναλαμβάνω την ευθύνη της διακυβερνήσεως της χώρας υπό συνθήκας κρίσιμους και δι'αυτήν και δι' ολόκληρον τον Ελληνι-σμόν. Με στηρίζει όμως η πεποίθησις ότι και αι μεγαλύτεροι δυσχέρειαι ημπορούν να αντιμετωπισθούν με την επιστράτευσιν όλων των δυνάμεων και των αρετών του Έθνους. Προς τούτο, απευθύνομαι προς όλους σας και ιδιαίτερα προς την νεολαίαν και τας Ενόπλους Δυνάμεις της χώρας, με πρωτο-βουλία των οποίων ήνοιξεν ο δρόμος προς την ομαλότητα. Και σας ζητώ να εξαρθήτε εις το ύφος των περιστάσεων. Η ομόνοια, η σύμπνοια, η συναδέλφωσις λαού και στρατού, αποτελούν εθνι-κήν επιταγήν. Είναι επίσης αυτήν την ώραν εθνική επιταγή η σω-φροσύνη, η ψυχραιμία, η συνειδητοποίηση των ευθυνών. Η κυβέρνησις, ο σχηματισμός της οποίας ολοκληρώνεται αύ-ριον, έχει πρώτον και υπέρτατον χρέος να αντιμετώπιση όλους τους εξωτερικούς κινδύνους που επεσωρεύθησαν από τα πρό-σφατα, δραματικά γεγονότα. Την ώραν αυτήν η σκέψις μου στρέφεται πρωτίστως προς την δοκιμαζομένην Μεγαλόνησον, της οποίας την ανεξαρτησίαν και ακεραιότητα θα προασπίσω-μεν δι' όλων μας των δυνάμεων με σταθερότητα και με πίστιν εις τας αρχάς του δικαίου και τας παραδόσεις της Ιστορίας μας. Εις την εθνικήν αυτήν αποστολήν θα αφιερώση η κυβέρνησις εις πρώτον στάδιον τας δυνάμεις της. Διά τούτο δεν έχει ούτε κομ-ματικόν ούτε πολιτικόν χαρακτήρα. Έχει χαρακτήρα σαφώς εθνικόν. Όταν, συν Θεώ -και θέλω να ελπίζω συντομότατα- θα έχει αντιμετωπισθεί το εθνικόν θέμα, που συνταράσσει ολό-

Η Μ ε τ α π ο λ ί τ ε υ σ η . Ο Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς Κ α ρ α μ α ν λ ή ς α ν έ λ α β ε τ η ν ε ξ ο υ σ ί α τ η ν ύ χ τ α τ η ς 2 3 η ς π ρ ο ς 2 4 η Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 7 4 κ α ι ξ ε κ ί ν η σ ε τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α π ο υ α π ο κ λ ή θ η κ ε « Μ ε τ α π ο λ ί τ ε υ σ η » , ό ρ ο ς π ο υ π ε ρ ι -γ ρ ά φ ε ι τ η μ ε τ ά β α σ η α π ό τ η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α σ ε έ ν α σ ύ γ χ ρ ο ν ο , ε υ ρ ω π α ϊ κ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς . Τ ο ε γ χ ε ί ρ η μ α π α ρ ο υ σ ί α ζ ε μ ε γ ά λ ε ς δ υ σ κ ο λ ί ε ς : σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό ο σ τ ρ α τ ό ς ε λ ε γ χ ό τ α ν σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό α π ό τ ο υ ς ν ο σ τ α λ γ ο ύ ς τ η ς δ ι κ τ α τ ο ρ ί α ς , έ τ ο ι μ ο υ ς ν α α ν α τ ρ έ ψ ο υ ν τ η ν έ α κ υ β έ ρ ν η σ η . Π α ρ ά λ λ η λ α , σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς έ π ρ ε π ε ν α α ν τ ι μ ε τ ω π ί σ ε ι τ η ν τ ε ρ ά σ τ ι α κ ρ ί σ η π ο υ ε ί χ ε π ρ ο κ λ η θ ε ί α π ό τ η ν τ ο υ ρ κ ι κ ή ε ι σ β ο λ ή σ τ η ν Κ ύ π ρ ο κ α ι α π ό τ η δ ι α τ ύ π ω σ η τ ο υ ρ κ ι κ ώ ν δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ω ν σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ ο υ Α ι γ α ί ο υ κ α ι κ υ ρ ί ω ς σ τ ο ζ ή τ η μ α τ η ς υ φ α λ ο κ ρ η π ί δ α ς * ( δ η λ α δ ή τ ο υ β υ θ ο ύ τ η ς θ ά λ α σ σ α ς κ α ι τ ο υ υ π ε δ ά φ ο υ ς τ ο υ , π έ ρ α ν τ ω ν χ ω ρ ι κ ώ ν υ δ ά τ ω ν ) . Μ ά λ ι σ τ α , μ ε τ ά τ η δ ε ύ τ ε ρ η φ ά σ η τ η ς τ ο υ ρ κ ι κ ή ς ε ι σ β ο λ ή ς σ τ η ν Κ ύ π ρ ο , τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1 9 7 4 , ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς α ν α κ ο ί ν ω σ ε τ η ν α π ο χ ώ ρ η σ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α π ό τ ο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό σ κ έ λ ο ς τ ο υ N A T O .

Ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς σ χ η μ ά τ ι σ ε κ υ β έ ρ ν η σ η ε θ ν ι κ ή ς ε ν ό τ η τ α ς , μ ε υ π ο υ ρ γ ό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ ο ν κ ε ν τ ρ ώ ο η γ έ τ η Γ ε ώ ρ γ ι ο Μ α ύ ρ ο , κ α ι μ ε τ α χ ύ τ η τ α π ρ ο χ ώ -ρ η σ ε σ τ η ν α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ς ο μ α λ ό τ η τ α ς : α π ο κ α τ έ σ τ η σ ε τ ο ν πολ ιτ ικό έ λ ε γ χ ο σ τ ο ν σ τ ρ α τ ό κ α ι σ τ η δ ι ο ί κ η σ η , ν ο μ ι μ ο π ο ί η σ ε τ ο Κ Κ Ε και π ρ ο ε τ ο ί μ α σ ε ε κ λ ο γ έ ς . Σ ύ ν τ ο μ α ι δ ρ ύ θ η -καν ν έ α κ ό μ μ α τ α : τ ο Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) υ π ό τ ο ν Α ν δ ρ έ α Π α π α ν δ ρ έ ο υ , η Νέα Δημοκρατία υ π ό τ ο ν Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο Κ α ρ α μ α ν λ ή , η Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις υ π ό τ ο ν Γ ε ώ ρ γ ι ο Μ α ύ ρ ο . Ο ι ε κ λ ο γ έ ς έ γ ι ν α ν σ τ ι ς 1 7 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 1 9 7 4 , α κ ρ ι β ώ ς σ τ η ν π ρ ώ τ η ε π έ τ ε ι ο τ η ς ε ξ έ γ ε ρ -σ η ς τ ο υ Π ο λ υ τ ε χ ν ε ί ο υ , κ α ι ν ι κ ή τ ρ ι α α π ό α υ τ έ ς ε ξ ή λ θ ε η Ν έ α Δ η μ ο κ ρ α τ ί α . Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε , τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο , δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α γ ι α τ η μ ο ρ φ ή τ ο υ πολι-τ ε ύ μ α τ ο ς , σ τ ο ο π ο ί ο ε π ι κ ρ ά τ η σ α ν ο ι υ π ο σ τ η -ρ ι κ τ έ ς τ η ς α β α σ ί λ ε υ τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κ α ι τ ο ο π ο ί ο ε π έ λ υ σ ε , γ ι α π ρ ώ τ η φ ο ρ ά μ ε τ ρ ό π ο ο ρ ι -σ τ ι κ ό κ α ι μ η α μ φ ι σ β η τ ή σ ι μ ο , τ ο π ο λ ι τ ε ι α κ ό ζ ή τ η μ α * , π ο υ ε ί χ ε π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ ό σ α π ά θ η σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή ι σ τ ο ρ ί α . Ν έ ο Σ ύ ν τ α γ μ α ε γ κ ρ ί θ η κ ε α π ό τ η Β ο υ λ ή τ ο ν Ι ο ύ ν ι ο τ ο υ 1 9 7 5 κ α ι Π ρ ό ε δ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ε κ λ έ χ τ η κ ε ο Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς Τ σ ά τ σ ο ς . Η ε π ι τ υ χ ή ς , τ α χ ε ί α κ α ι α ν α ί μ α κ τ η α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ε ν τ υ π ω σ ί α σ ε τ η δ ι ε θ ν ή κ ο ι ν ή γ ν ώ μ η . Μ ά λ ι σ τ α ο δ ι ε θ ν ή ς Τ ύ π ο ς α π ο κ ά λ ε σ ε τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α α υ τ ή « ε λ λ η ν ι -κ ό θ α ύ μ α » .

Η Ε λ λ ά δ α σ τ η ν Ευρώπη. Η Ν έ α Δ η μ ο κ ρ α τ ί α επι-κ ρ ά τ η σ ε και πάλ ι στ ις ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ 1 9 7 7 . Τ ο 1 9 8 0 ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς ε κ λ έ χ τ η κ ε Π ρ ό ε δ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο -κ ρ α τ ί α ς . Τ η ν η γ ε σ ί α τ η ς Ν έ α ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς κα ι τ η θ έ σ η τ ο υ π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ α ν έ λ α β ε ο Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Ρ ά λ λ η ς . Σ τ α χ ρ ό ν ι α α υ τ ά η Ε λ λ ά δ α α ν έ π τ υ ξ ε επί-σ η ς μ ι α π ο λ υ δ ι ά σ τ α τ η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή πολιτ ική: κ α λ -λ ι έ ρ γ η σ ε τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς τ η ς μ ε τ ο υ ς Ά ρ α β ε ς κα ι τ ο ν σ ο β ι ε τ ι κ ό σ υ ν α σ π ι σ μ ό (ο Κ α ρ α μ α ν λ ή ς ε π ι σ κ έ φ τ η -κ ε τ η Μ ό σ χ α κα ι τ ο Π ε κ ί ν ο τ ο 1 9 7 9 ) , α ν έ λ α β ε π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α γ ι α θ ε σ μ ο θ έ τ η σ η π ο λ υ μ ε ρ ο ύ ς βαλ -κ α ν ι κ ή ς σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς , α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ε τ ο π ρ ό β λ η μ α τ ω ν τ ο υ ρ κ ι κ ώ ν δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ω ν σ τ ο Α ι γ α ί ο ( μ ά λ ι σ τ α οι δ ύ ο χ ώ ρ ε ς έ φ θ α σ α ν σ τ α π ρ ό θ υ ρ α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ τ ο κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1 9 7 6 ) , δ ι α μ ό ρ φ ω σ ε μ ια πιο ισόρ-ρ ο π η σ χ έ σ η με τ ι ς Η Π Α . Η χ ώ ρ α ε π α ν ή λ θ ε σ τ ο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό σ κ έ λ ο ς τ ο υ N A T O τ ο 1 9 8 0 .

Ω σ τ ό σ ο , η σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ η π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α α φ ο -ρ ο ύ σ ε τ η ν έ ν τ α ξ η τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ η ν Ε Ο Κ ω ς π λ ή ρ ο υ ς μ έ λ ο υ ς . Ο ι σ τ ό χ ο ι τ η ς χ ώ ρ α ς α φ ο ρ ο ύ -σ α ν κ υ ρ ί ω ς τ ο π ο λ ι τ ι κ ό πεδ ίο : τ η ν ο ρ γ α ν ι κ ή έ ν τ α -ξ η σ ε μ ια μ ε γ ά λ η δ ι ε θ ν ή σ υ σ σ ω μ ά τ ω σ η , τ η ν ε ξ ι -σ ο ρ ρ ό π η σ η τ ω ν δ ι ε θ ν ώ ν σ χ έ σ ε ω ν τ η ς χ ώ ρ α ς , α λ λ ά κα ι τ η ν ε δ ρ α ί ω σ η τ ο υ ν ε α ρ ο ύ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ε ύ μ α τ ο ς μ έ σ ω τ η ς σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς σ ε μ ι α Κ ο ι ν ό τ η τ α δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν . Π α ρ ά λ λ η λ α , σ τ ο ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό πεδ ίο , μ ε τ η ν έ ν τ α ξ η σ τ η ν Ε Ο Κ ε π ι δ ι ω κ ό τ α ν ο α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ό τ ε ρ ο ς ε κ σ υ γ χ ρ ο -ν ι σ μ ό ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς μ έ σ α σ τ ο ε υ ρ ω -παϊκό πλαίσιο . Ο ι δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς δ ι ή ρ κ ε σ α ν α π ό τ ο 1 9 7 6 έ ω ς τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 7 8 . Τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή έ ν τ α ξ η υ π ο σ τ ή ρ ι ξ α ν ο Γ ά λ λ ο ς π ρ ό ε δ ρ ο ς Βαλερύ Ζισκάρ ντ' Εσταίν κ α ι ο Δ υ τ ι κ ο γ ε ρ μ α ν ό ς

κληρον τον Ελληνισμόν, η κυβέρνησις, ενισχυομένη με τας νέας δυνάμεις, θα ασχοληθή με τα πιεστικώτερα προβλήματα του τό-που. Και το κυριώτερον εξ αυτών είναι η ταχεία χάραξις της διαδικασίας που θα οδηγήση στην θεμελίωσιν μιας πραγματικής και προοδευτικής δημοκρατίας, στο πλαίσιο της οποίας θα έχουν θέσιν όλοι οι Έλληνες. Εις την ζωήν όλων των Εθνών υπάρχουν στιγμαί που επιβάλλουν έξαρσιν ηθικήν και εθνικήν. Είναι αι στιγμαί εκείναι κατά τας οποίας ένας λαός, απογοητευμένος από το πρόσφατον και απώ-τερον παρελθόν, αναζητεί με αγωνίαν τον δρόμον του. Και τας στιγμάς αυτάς ακριβώς ζη σήμερον η χώρα μας. Το στάδιον που μεσολαβεί μεταξύ της δικτατορίας και της πλή-ρους αποκαταστάσεως της δημοκρατίας είναι πάντοτε κρίσιμον. Για να αξιοποιηθεί ωφέλιμα, χρειάζεται πολιτική ωριμότης. Είμαι βέβαιος ότι οι Έλληνες και αι Ελληνίδες, μετά την οδυνηρήν δοκιμασίαν των τελευταίων ετών, θα αποδείξουν ότι κατέχουν την βασικήν αυτήν πολιτικήν αρετήν. Και ότι θα την ασκήσουν κατά τρόπον ώστε να διανοίγει, αποφασιστικά πλέον, ο δρόμος για την ελευθερίαν, την δημοκρατίαν και την ευημερίαν του Έθνους».

Το Σύνταγμα της Ελλάδας, 1975/1986/2001 «Μέρος Πρώτο Βασικές Διατάξεις

Τμήμα Α' Μορφή Πολιτεύματος

Άρθρο 1 Άρθρο 2 1. Το πολίτευμα της Ελλά-δας είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημο-κρατία.

1 Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτε-λούν την πρωταρχική υποχρέω-ση της Πολιτείας.

2. Θεμέλιο του πολιτεύ-ματος είναι η λαϊκή κυριαρ-χία.

2. Η Ελλάδα, ακολουθώντας τους γενικά αναγνωρισμένους κανόνες του διεθνούς δικαίου, επιδιώκει την εμπέδωση της ειρήνης, της δικαιοσύνης, κα-θώς και την ανάπτυξη των φιλι-κών σχέσεων μεταξύ των λαών και των κρατών».

3. Όλες οι εξουσίες πηγά-ζουν από τον Λαό, υπάρ-χουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.

2. Η Ελλάδα, ακολουθώντας τους γενικά αναγνωρισμένους κανόνες του διεθνούς δικαίου, επιδιώκει την εμπέδωση της ειρήνης, της δικαιοσύνης, κα-θώς και την ανάπτυξη των φιλι-κών σχέσεων μεταξύ των λαών και των κρατών».

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Καραμανλής υπογράφει, στο Ζάππειο Μέγαρο, την Πράξη Προσχώρησης στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, πλαισιωμένος από τους Γ. Ράλλη, υπουργό Εξωτερικών, και Γ. Κοντογεώργη, υπουργό Ανευ Χαρτοφυλακίου, αρμόδιο για τις σχέσεις με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες (28 Μαίου 19/91. Την 1η Ιανουαρίου 1981 η Ελλάδα έγινε επίσημα το δέκατο μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.

Απόσπασμα από την αγόρευση του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου στη Βουλή σχε-τικά με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης (Αύγου-στος 1982) «Ήλθε τώρα η ώρα, δίπλα στους ήρωες του 1821, να τοποθετήσουμε στην εθνική μας μνήμη ενωμένους αυτούς που έπεσαν το 1940-1944: τα στρατευμένα παιδιά του λαού, που έγραψαν σελίδες δόξας στον μεγάλο αμυντικό πόλε-μο, πόλεμο στον οποίο τελικά οφείλεται η πτώση της ναζιστι-κής δικτατορίας, του ναζι-σμού' αυτούς επίσης που συνέ-χισαν τον αγώνα στα βουνά και στις πόλεις, φτιάχνοντας ένα μαζικό λαϊκό κίνημα με πολυβόλα και συλλαλητήρια με περιφρόνηση προς τον

κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς Χέλμουτ Σμιτ. Η Σ υ ν θ ή κ η Π ρ ο σ χ ώ -ρ η σ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς στην Ε Ο Κ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ ο Ζάππειο Μ έ γ α ρ ο , στην Αθήνα , στις 2 8 Μ α ΐ ο υ 1979 . Η Ε λ λ ά δ α έγ ινε π λ ή ρ ε ς μ έ λ ο ς τ η ς Κοινότη-τ α ς τ η ν 1η Ιανουαρ ίου 1981.

Στις εκλογές τ ο υ 1981 και τ ο υ 1985 επικράτησε τ ο Π Α Σ Ο Κ υπό την ηγεσία τ ο υ Ανδρέα Παπανδρέου. Η ν έ α κυβέρνηση επικέντρωσε τ ις προσπάθειές τ η ς σε ζητήματα κοινωνικά, όπως στη μεταρρύθμιση τ ο υ Οικογενειακού Δικαίου που επέφερε την εξίσω-ση και νομικά των δύο φύλων, στη δημιουργία τ ο υ Εθνικού Συστήματος Υγείας, στην αναγνώριση τ η ς Εθνικής Αντίστασης και στην αναδιανομή τ ο υ εθνι-κού ε ισοδήματος. Η επέκταση των δημόσιων δαπα-νών αντιμετωπίστηκε με τ ο πρόγραμμα σταθερο-ποίησης τ η ς οικονομίας, που ε φ ά ρ μ ο σ ε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας (μετέπειτα πρωθυπουργός) Κωνσταντίνος Σημίτης. Στο πεδίο της εξωτερικής πο-λιτικής οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου δ ιατήρησαν τ η χώρα στον δυτικό κόσμο, υποστηρί-ζοντας πάντως τ η μείωση τ ο υ ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού, τον πυρηνικό αφοπλισμό και την αναδιανομή των πόρων προς όφελος τ ο υ δοκιμαζό-μενου Τρίτου Κόσμου. Μ ε αυτόν τον τρόπο οι κυβερνήσεις τ ο υ 1981-1989 κατέδειξαν τ η σταθερό-

κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς Χέλμουτ Σμιτ. Η Σ υ ν θ ή κ η Π ρ ο σ χ ώ -ρ η σ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς στην Ε Ο Κ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ ο Ζάππειο Μ έ γ α ρ ο , στην Αθήνα , στις 2 8 Μ α ΐ ο υ 1979 . Η Ε λ λ ά δ α έγ ινε π λ ή ρ ε ς μ έ λ ο ς τ η ς Κοινότη-τ α ς τ η ν 1η Ιανουαρ ίου 1981.

Στις εκλογές τ ο υ 1981 και τ ο υ 1985 επικράτησε τ ο Π Α Σ Ο Κ υπό την ηγεσία τ ο υ Ανδρέα Παπανδρέου. Η ν έ α κυβέρνηση επικέντρωσε τ ις προσπάθειές τ η ς σε ζητήματα κοινωνικά, όπως στη μεταρρύθμιση τ ο υ Οικογενειακού Δικαίου που επέφερε την εξίσω-ση και νομικά των δύο φύλων, στη δημιουργία τ ο υ Εθνικού Συστήματος Υγείας, στην αναγνώριση τ η ς Εθνικής Αντίστασης και στην αναδιανομή τ ο υ εθνι-κού ε ισοδήματος. Η επέκταση των δημόσιων δαπα-νών αντιμετωπίστηκε με τ ο πρόγραμμα σταθερο-ποίησης τ η ς οικονομίας, που ε φ ά ρ μ ο σ ε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας (μετέπειτα πρωθυπουργός) Κωνσταντίνος Σημίτης. Στο πεδίο της εξωτερικής πο-λιτικής οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου δ ιατήρησαν τ η χώρα στον δυτικό κόσμο, υποστηρί-ζοντας πάντως τ η μείωση τ ο υ ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού, τον πυρηνικό αφοπλισμό και την αναδιανομή των πόρων προς όφελος τ ο υ δοκιμαζό-μενου Τρίτου Κόσμου. Μ ε αυτόν τον τρόπο οι κυβερνήσεις τ ο υ 1981-1989 κατέδειξαν τ η σταθερό-

Κωνσταντίνος Καραμανλής.

κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς Χέλμουτ Σμιτ. Η Σ υ ν θ ή κ η Π ρ ο σ χ ώ -ρ η σ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς στην Ε Ο Κ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ ο Ζάππειο Μ έ γ α ρ ο , στην Αθήνα , στις 2 8 Μ α ΐ ο υ 1979 . Η Ε λ λ ά δ α έγ ινε π λ ή ρ ε ς μ έ λ ο ς τ η ς Κοινότη-τ α ς τ η ν 1η Ιανουαρ ίου 1981.

Στις εκλογές τ ο υ 1981 και τ ο υ 1985 επικράτησε τ ο Π Α Σ Ο Κ υπό την ηγεσία τ ο υ Ανδρέα Παπανδρέου. Η ν έ α κυβέρνηση επικέντρωσε τ ις προσπάθειές τ η ς σε ζητήματα κοινωνικά, όπως στη μεταρρύθμιση τ ο υ Οικογενειακού Δικαίου που επέφερε την εξίσω-ση και νομικά των δύο φύλων, στη δημιουργία τ ο υ Εθνικού Συστήματος Υγείας, στην αναγνώριση τ η ς Εθνικής Αντίστασης και στην αναδιανομή τ ο υ εθνι-κού ε ισοδήματος. Η επέκταση των δημόσιων δαπα-νών αντιμετωπίστηκε με τ ο πρόγραμμα σταθερο-ποίησης τ η ς οικονομίας, που ε φ ά ρ μ ο σ ε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας (μετέπειτα πρωθυπουργός) Κωνσταντίνος Σημίτης. Στο πεδίο της εξωτερικής πο-λιτικής οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου δ ιατήρησαν τ η χώρα στον δυτικό κόσμο, υποστηρί-ζοντας πάντως τ η μείωση τ ο υ ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού, τον πυρηνικό αφοπλισμό και την αναδιανομή των πόρων προς όφελος τ ο υ δοκιμαζό-μενου Τρίτου Κόσμου. Μ ε αυτόν τον τρόπο οι κυβερνήσεις τ ο υ 1981-1989 κατέδειξαν τ η σταθερό-

κ α γ κ ε λ ά ρ ι ο ς Χέλμουτ Σμιτ. Η Σ υ ν θ ή κ η Π ρ ο σ χ ώ -ρ η σ η ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς στην Ε Ο Κ υ π ο γ ρ ά φ η κ ε σ τ ο Ζάππειο Μ έ γ α ρ ο , στην Αθήνα , στις 2 8 Μ α ΐ ο υ 1979 . Η Ε λ λ ά δ α έγ ινε π λ ή ρ ε ς μ έ λ ο ς τ η ς Κοινότη-τ α ς τ η ν 1η Ιανουαρ ίου 1981.

Στις εκλογές τ ο υ 1981 και τ ο υ 1985 επικράτησε τ ο Π Α Σ Ο Κ υπό την ηγεσία τ ο υ Ανδρέα Παπανδρέου. Η ν έ α κυβέρνηση επικέντρωσε τ ις προσπάθειές τ η ς σε ζητήματα κοινωνικά, όπως στη μεταρρύθμιση τ ο υ Οικογενειακού Δικαίου που επέφερε την εξίσω-ση και νομικά των δύο φύλων, στη δημιουργία τ ο υ Εθνικού Συστήματος Υγείας, στην αναγνώριση τ η ς Εθνικής Αντίστασης και στην αναδιανομή τ ο υ εθνι-κού ε ισοδήματος. Η επέκταση των δημόσιων δαπα-νών αντιμετωπίστηκε με τ ο πρόγραμμα σταθερο-ποίησης τ η ς οικονομίας, που ε φ ά ρ μ ο σ ε ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας (μετέπειτα πρωθυπουργός) Κωνσταντίνος Σημίτης. Στο πεδίο της εξωτερικής πο-λιτικής οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου δ ιατήρησαν τ η χώρα στον δυτικό κόσμο, υποστηρί-ζοντας πάντως τ η μείωση τ ο υ ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού, τον πυρηνικό αφοπλισμό και την αναδιανομή των πόρων προς όφελος τ ο υ δοκιμαζό-μενου Τρίτου Κόσμου. Μ ε αυτόν τον τρόπο οι κυβερνήσεις τ ο υ 1981-1989 κατέδειξαν τ η σταθερό- Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.

τ η τ α τ η ς ελληνικής δημοκρατίας και τ η διαμόρφωση, σταδιακά, μιας συναίνε-σης γ ια τ η θ έ σ η τ η ς Ελλάδας στον κόσμο.

Μ ε τ ά από μια περίοδο κυβερνητ ικής α σ τ ά θ ε ι α ς , τ ο 1989-1990 , κυβέρνηση σχημάτ ισε η Ν έ α Δημοκρατ ία , με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Η κ υ β έ ρ ν η σ η α υ τ ή υ π έ γ ρ α ψ ε τ η Συνθήκη του Μάαστριχτ και προσπάθησε να ενισχύσει την οικονομία. Τ ο 1993-1995 επανήλθε στην εξουσία τ ο Π Α Σ Ο Κ και ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος όμως - λ ό γ ω των π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν υ γ ε ί α ς π ο υ α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε - στ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 1 9 9 6 α ν τ ι κ α τ α σ τ ά θ η κ ε σ τ η ν π ρ ω θ υ -π ο υ ρ γ ί α από τ ο ν Κ. Σημίτη , που π α ρ έ μ ε ι ν ε στο α ξ ί ω μ α α υ τ ό έ ω ς τ ι ς εκλο-γ έ ς τ ο υ 2 0 0 4 . Τ ο κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο ε π ί τ ε υ γ μ α α υ τ ή ς τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ ε ίναι η συμμε -τ ο χ ή τ η ς χ ώ ρ α ς στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) τ η ς Ευρώπης και η υ ι ο θ έ τ η σ η τ ο υ ε υ ρ ώ , τ ο 2 0 0 1 .

Η π ο ρ ε ί α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς στη μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή εποχή ή τ α ν δ ύ σ κ ο λ η α λ λ ά επι-τ υ χ η μ έ ν η . Η χ ώ ρ α πλέον έ χ ε ι ξ ε π ε ρ ά σ ε ι τ α πολιτ ικά π ά θ η και τ ο υ ς επώ-δ υ ν ο υ ς δ ι χ α σ μ ο ύ ς τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς , έ χ ε ι γ ν ω ρ ί σ ε ι α ξ ι ό λ ο γ η ο ικονομική α ν ά π τ υ ξ η , δ ι α θ έ τ ε ι μ ια ε δ ρ α ι ω μ έ ν η σ ύ γ χ ρ ο ν η δ η μ ο κ ρ α τ ί α και μ ε τ έ χ ε ι δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ά , ω ς π λ ή ρ ε ς μ έ λ ο ς , στην Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ ν ω σ η . Επίσης, δ ι α δ ρ α -ματ ί ζε ι σημαντ ικό ρόλο στην προσπάθε ια σ τ α θ ε ρ ο π ο ί η σ η ς των Βαλκανίων. Τ α ε π ι τ ε ύ γ μ α τ α α υ τ ά ω σ τ ό σ ο ή ρ θ α ν μ ε τ ά από μ ε γ ά λ ε ς προσπάθε ι ες , α γ ώ ν ε ς κα ι θ υ σ ί ε ς τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ λ α ο ύ .

Ερωτήσεις 1. Ποιοι ήταν οι πολιτικοί και οικονομικοί στόχοι της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ; 2. Να αναφέρετε τις ελληνικές κυβερνήσεις από το 1974 έως το 1989 και να επισημάνετε τη συμβολή καθεμιάς στην ανάπτυξη της σύγχρονης ελληνικής δημοκρατίας. 3. Να περιγράψετε τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η Μεταπολίτευση στην Ελλάδα.

Ανδρέας Παπανδρέου.

Κωνσταντίνος Σημίτης.

θάνατο, με πάθος για τη λευτεριά, με άμετρη αυτο-θυσία, άνδρες και γυναίκες στην Πίνδο και στη Ρούμε-λη, στον Γοργοπόταμο, στην Αθήνα, στην Κοκκινιά, στο Χαϊδάρι, στην Καισαριανή, στα Καλάβρυτα, στο Δίστο-μο, στις πόλεις, στα χωριά, στην Ελλάδα, στη Μέση Ανα-τολή, στα γερμανικά στρα-τόπεδα. Δεν είναι μόνο η πολιτική θέληση που καθοδηγεί το χρέος μας, δεν είναι μόνο η ανάγκη να φανούμε συνε-πείς προς τις υποσχέσεις μας, είναι κυρίως η ηθική επιταγή να αποδώσουμε στον Ελληνικό Λαό ένα με-γάλο ακόμα σύμβολο θυσιών και αγώνων που του ανήκει, ένα σύμβολο εθνικής ενότη-τας απαραίτητης, όσο ποτέ άλλοτε, για έναν Λαό που αγωνίζεται να κατοχυρώσει την εθνική του ανεξαρτησία και να περιφρουρήσει την εδαφική του ακεραιότητα».

8. ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Η « Α γ γ λ ο κ ρ α τ ί α » . Η Κύπρος κατο ικε ί τα ι από π λ η θ υ σ μ ό , στη συντριπτική πλε ιονότητό του , ελληνικό: ήδη μ ε τ ά τ η σ ύ ν α ψ η τ η ς Σ υ ν θ ή κ η ς τ η ς Λωζάννης οι Έ λ λ η ν ε ς Κύπριοι α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ ο 8 0 % περίπου τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ , ενώ υπήρχε και μ ια ε υ ά ρ ι θ μ η μ ε ι ο ν ό τ η τ α Τ ο ύ ρ κ ω ν Κυπρίων (18%) . Ω σ τ ό σ ο , η Μ ε γ α λ ό ν η σ ο ς γ ν ώ ρ ι σ ε μ ε γ ά λ ε ς περ ιπέτε ι ες , α κ ρ ι β ώ ς λ ό γ ω τ η ς σ τ ρ α τ η -γ ικής τ η ς σ η μ α σ ί α ς στον χ ώ ρ ο τ η ς Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μ ε σ ο γ ε ί ο υ και τ η ς Μ έ σ η ς Α ν α τ ο λ ή ς . Από τ ο 1878 , τ η ν επαύριο τ ο υ ρ ω σ ο τ ο υ ρ κ ι κ ο ύ π ο λ έ μ ο υ , οι Ο θ ω μ α ν ο ί ε ίχαν π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι στη Β ρ ε τ α ν ί α τ η δ ιο ίκηση τ η ς Κύπρου, γ ι α να ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν β ρ ε τ α ν ι κ ή π ρ ο σ τ α σ ί α έναντ ι τ η ς Ρωσίας . Ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί β ρ ή κ α ν στην Κ ύ π ρ ο έ ν α α ν ε π τ υ γ μ έ ν ο ε θ ν ι κ ό κ ί ν η μ α τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν Κυπρίων. Ο ι τ ε λ ε υ τ α ί ο ι α ρ χ ι κ ά υ π ο δ έ χ τ η κ α ν θ ε τ ι κ ά τ η β ρ ε τ α ν ι κ ή κατοχή , τ η ν οποία ε ξ έ λ α β α ν ως β ή μ α γ ι α τ η ν τ ε λ ι κ ή έ ν ω σ η τ η ς ν ή σ ο υ με τ η ν Ελλά-δα , σ τ ο π ρ ό τ υ π ο τ ω ν Επτανήσων, α λ λ ά οι ε λ π ί δ ε ς α υ τ έ ς δ ι α ψ ε ύ σ τ η κ α ν . Τ ο 1 9 1 4 η Β ρ ε τ α ν ί α π ρ ο σ ά ρ τ η σ ε τ η ν Κύπρο και τ ο 1 9 1 5 τ η ν π ρ ο σ έ φ ε ρ ε στην Ε λ λ ά δ α ως α ν τ ά λ λ α γ μ α γ ι α την έ ξ ο δ ό τ η ς στον πόλεμο- ω σ τ ό σ ο , η τ ό τ ε ο υ δ ε τ ε ρ ό φ ι λ η ελλην ική κ υ β έ ρ ν η σ η δ ε δ έ χ τ η κ ε τ η ν π ρ ο σ φ ο ρ ά . Τ ο 1 9 2 5 η ν ή σ ο ς έ γ ι ν ε κα ι ε π ί σ η μ α αποικ ία τ ο υ Β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ Σ τ έ μ μ α τ ο ς , α λ λ ά τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ 1931 ε κ δ η λ ώ θ η κ ε μια α υ θ ό ρ μ η τ η ε ξ έ γ ε ρ σ η τ ω ν Ελλή-νων Κυπρίων, η οποία κ α τ ε σ τ ά λ η από τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς . Κατόπιν η Β ρ ε -τ α ν ί α ε π έ β α λ ε έ ν α σ κ λ η ρ ό α υ τ α ρ χ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , που δ ι α τ η ρ ή θ η κ ε ως τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο .

Κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ α ν α ζ ω π υ ρ ώ θ η κ α ν οι ελπίδες γ ι α ένωση, α λ λ ά μ ε τ ά τ ο 1945 η Β ρ ε τ α ν ί α α π ο φ ά σ ι σ ε ν α κ ρ α τ ή σ ε ι τ η ν Κύπρο, λ ό γ ω τ η ς σ τ ρ α τ η γ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς τ η ς . Α υ τ ό π ρ ο κ ά λ ε σ ε έντονη α γ α ν ά κ τ η σ η στον ε υ ρ ύ τ ε ρ ο ελλην ισμό, που α ι σ θ ά ν θ η κ ε π ρ ο σ β ε β λ η μ έ ν ο ς από τ η δ ι α τ ή ρ η σ η τ η ς ν ή σ ο υ υπό αποικιακό κ α θ ε σ τ ώ ς - και μάλ ιστα τ η ν επαύριο ε ν ό ς α κ ό μ η κοινού α γ ώ ν α Ελλήνων και Βρετανών γ ι α τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α . Έτσι , τ ο κυπριακό ενωτικό κ ίνημα π ρ ο σ α ν α τ ο λ ί σ τ η κ ε στη δυναμ ική δ ιεκδ ίκηση τ η ς ένωσης . Ο κυπριακός α γ ώ ν α ς . Τ ο 1950 η Εκκλησία τ η ς Κύπρου ο ρ γ ά ν ω σ ε δ η μ ο -ψ ή φ ι σ μ α , σ τ ο οποίο τ ο 9 5 , 7 % των Ελλήνων Κυπρίων τ ά χ τ η κ ε υπέρ τ η ς ένωσης . Τ ο ίδιο έ τ ο ς ε κ λ έ χ τ η κ ε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου ο χ α ρ ι σ μ α τ ι κ ό ς Μακάριος Γ , ο οποίος πίεσε τ η ν Α θ ή ν α ν α π ρ ο σ φ ύ γ ε ι στον Ο Η Ε με α ί τ η μ α τ η ν ά σ κ η σ η τ ο υ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς τ η ς α υ τ ο δ ι ά θ ε σ η ς από τ ο υ ς Κυπρίους. Η Βρε -τ α ν ί α ό μ ω ς ενέμε ινε στην αδ ιάλλακτη θ έ σ η τ η ς , και μάλ ιστα τ ο καλοκαίρ ι τ ο υ 1954 ο υ φ υ π ο υ ρ γ ό ς Αποικιών, Χ έ ν ρ υ Χόπκινσον, δ ή λ ω σ ε ότ ι η Κύπρος ανήκε στ ις π ε ρ ι ο χ έ ς που «ουδέποτε» θ α γ ίνονταν α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς . Τ ο ίδιο έ τ ο ς η ελλην ική κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Α. Π α π ά γ ο υ π ρ ο σ έ φ υ γ ε στον Ο Η Ε , χωρίς ό μ ω ς θετ ικό α π ο τ έ λ ε σ μ α .

Την 1η Απριλίου 1955 άρχ ισε ο κυπριακός ένοπλος α γ ώ ν α ς από την ΕΟΚΑ (Εθνική Ο ρ γ ά ν ω σ ι ς Κυπρίων Αγωνιστών). Α ν ώ τ α τ ο ς πολιτικός η γ έ τ η ς τ ο υ α γ ώ ν α ή τ α ν ο Μ α κ ά ρ ι ο ς . Σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό ς η γ έ τ η ς ή τ α ν ο κυπριακής κ α τ α γ ω -γ ή ς α ρ χ η γ ό ς τ η ς ΕΟΚΑ, σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η ς Γεώργιος Γρίβας, γ ν ω σ τ ό ς με τ ο ψ ε υ δ ώ ν υ μ ο «Διγενής». Τ ο 1 9 5 5 - 1 9 5 9 έ χ α σ α ν τ η ζωή τ ο υ ς , π ο λ ε μ ώ ν τ α ς γ ι α την ε λ ε υ θ ε ρ ί α , πολλοί νέο ι Έ λ λ η ν ε ς Κύπριοι, όπως ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Κυριάκος Μάτσης (το 1 9 5 7 και 1 9 5 8 αντ ίστο ιχα) ή ο Μιχάλης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου (οι πρώτοι που α π α γ χ ο ν ί σ τ η κ α ν από τ ο υ ς Β ρ ε τ α -ν ο ύ ς τ ο 1956) . Ο ίδ ιος ο Μ α κ ά ρ ι ο ς ε ξ ο ρ ί σ τ η κ ε από τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς στ ις Σ ε ϋ χ έ λ λ ε ς τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1956. Η Τ ο υ ρ κ ί α , από τ η ν π λ ε υ ρ ά τ η ς , δ ιεκδί -κ η σ ε τ η δ ι χ ο τ ό μ η σ η τ η ς ν ή σ ο υ . Τον Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο τ ο υ 1 9 5 9 η ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Κ. Κ α ρ α μ α ν λ ή , με υ π ο υ ρ γ ό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ ο ν Ε υ ά γ γ ε λ ο Α β έ ρ ω φ - Τ ο σ ί τ σ α , δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ τ η κ ε με τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α τ ι ς Σ υ μ φ ω ν ί ε ς Ζυρί -

Απόσπασμα από το Παγκύπριο Υπόμνημα της 26ης Ιουλίου 1895 προς τη βρετανική κυβέρνηση «Από των πρώτων ημερών της επ' αγαθαίς επαγγελίαις αγγλικής κατοχής, ο ελληνι-κός πληθυσμός της νήσου εξεδήλωσεν ον απ' αιώνων έτρεφε μύχιον πόθον υπέρ της εθνικής αυτού αποκατα-στάσεως. Τον πόθον τούτον δεν έλειψε να δηλώση και εις πάντα τα μετά ταύτα υποβληθέντα υπομνήματα, διακηρύξας, ότι την εκπλή-ρωσιν δικαιώματος τοσούτον νομίμου εδικαιούτο να βα-σίση και επί της εύνοιας του γενναιόφρονος αγγλι-κού έθνους. Και εν τη παρού-ση περιστάσει ο ελληνικός λαός, ο αποτελών τα τέσσα-ρα πέμπτα του όλου πληθυ-σμού της νήσου, από άκρου εις άκρον εξέπεμψε φωνήν ότι έναν και μόνον έχει πό-θον, την μετά της μητρός αυτού Ελλάδος ένωσιν, από-φασιν έχων διά πάντων και αυτών των εσχάτων μέσων ν' αντιστή εις πάσαν ετέραν λύσιν του κυπριακού ζητήμα-τος. Ουδεμίαν δ' έχει αμφι-βολίαν ο λαός ούτος ότι και η Κυβέρνηοις της σεπτής Ανάσσης, η εν πλείσταις περι-στάσεσι την πρωτοβουλίαν λαβούσα υπέρ της απελευ-θερώσεως καταδυναστευο-μένων λαών, δεν θέλει πα-ραδεχθή αλλοίαν του ζητή-ματος λύσιν. Επί τη στερρά ταύτη ελπίδι, και μέχρις εκπληρώσεως των πόθων αυτού, στέργων την αγγλικήν προστασίαν θεωρεί ανυπερθέτως ανα-γκαίον, όπως και ης παρού-σης αυτού δεινής καταστά-σεως εκζητήση την σύντονον θεραπείαν». [Ακολουθούν αιτήματα σχετι-κά με τη διοίκηση της νήσου.] Φίλιος Ζαννέτος, Ιστορία της νήσου Κύπρου από της αγγλι-κής κατοχής μέχρι σήμερον, Φιλοκαλία, Λάρνακα 1911, ο. 853.

χ η ς κα ι Λ ο ν δ ί ν ο υ , π ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ σ α ν έ ν α α ν ε -ξ ά ρ τ η τ ο κ υ π ρ ι α κ ό κ ρ ά τ ο ς , α π ο κ λ ε ί ο ν τ α ς κ α ι τ η ν έ ν ω σ η κ α ι τ η δ ι χ ο τ ό μ η σ η . Η Β ρ ε τ α ν ί α δ ι α τ ή ρ η σ ε δ ύ ο σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς β ά σ ε ι ς σ τ η νήσο. Π ρ ώ τ ο ς Π ρ ό ε -δ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ε κ λ έ χ τ η κ ε ο Μ α κ ά ρ ι ο ς . Η α ν α κ ή ρ υ ξ η τ η ς κ υ π ρ ι α κ ή ς α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς έ γ ι ν ε τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1 9 6 0 .

Από την ανεξαρτησία στην τουρκική εισβολή. Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 6 3 , λ ό γ ω δ υ σ λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν σ τ ο κ υ π ρ ι α κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α , ο Μ α κ ά ρ ι ο ς π ρ ό τ ε ι ν ε τ α « Δ ε κ α τ ρ ί α Σ η μ ε ί α » γ ι α τ η ν α ν α θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς . Η Τ ο υ ρ κ ί α α π έ ρ ρ ι ψ ε τ η ν π ρ ό τ α σ η κα ι λ ί γ ο μ ε τ ά α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ ο υ ρ κ ο κ υ π ρ ι α κ ή ε ξ έ -γ ε ρ σ η κ α ι δ ι α κ ο ι ν ο τ ι κ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς . Τ ο 1 9 6 4 σ τ ά λ θ η κ ε σ τ η ν ή σ ο δ ύ ν α μ η τ ο υ Ο Η Ε , γ ι α ν α δ ι α -σ φ α λ ί σ ε ι τ η ν ε ι ρ ή ν η , ε ν ώ η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Γ. Π α -

Από την ανεξαρτησία στην τουρκική εισβολή. Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 6 3 , λ ό γ ω δ υ σ λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν σ τ ο κ υ π ρ ι α κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α , ο Μ α κ ά ρ ι ο ς π ρ ό τ ε ι ν ε τ α « Δ ε κ α τ ρ ί α Σ η μ ε ί α » γ ι α τ η ν α ν α θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς . Η Τ ο υ ρ κ ί α α π έ ρ ρ ι ψ ε τ η ν π ρ ό τ α σ η κα ι λ ί γ ο μ ε τ ά α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ ο υ ρ κ ο κ υ π ρ ι α κ ή ε ξ έ -γ ε ρ σ η κ α ι δ ι α κ ο ι ν ο τ ι κ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς . Τ ο 1 9 6 4 σ τ ά λ θ η κ ε σ τ η ν ή σ ο δ ύ ν α μ η τ ο υ Ο Η Ε , γ ι α ν α δ ι α -σ φ α λ ί σ ε ι τ η ν ε ι ρ ή ν η , ε ν ώ η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Γ. Π α -

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο Γ'.

Από την ανεξαρτησία στην τουρκική εισβολή. Τ ο ν Ν ο έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 9 6 3 , λ ό γ ω δ υ σ λ ε ι τ ο υ ρ γ ι ώ ν σ τ ο κ υ π ρ ι α κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α , ο Μ α κ ά ρ ι ο ς π ρ ό τ ε ι ν ε τ α « Δ ε κ α τ ρ ί α Σ η μ ε ί α » γ ι α τ η ν α ν α θ ε ώ ρ η σ η τ ο υ Σ υ ν τ ά γ μ α τ ο ς . Η Τ ο υ ρ κ ί α α π έ ρ ρ ι ψ ε τ η ν π ρ ό τ α σ η κα ι λ ί γ ο μ ε τ ά α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ ο υ ρ κ ο κ υ π ρ ι α κ ή ε ξ έ -γ ε ρ σ η κ α ι δ ι α κ ο ι ν ο τ ι κ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς . Τ ο 1 9 6 4 σ τ ά λ θ η κ ε σ τ η ν ή σ ο δ ύ ν α μ η τ ο υ Ο Η Ε , γ ι α ν α δ ι α -σ φ α λ ί σ ε ι τ η ν ε ι ρ ή ν η , ε ν ώ η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ Γ. Π α -π α ν δ ρ έ ο υ α π έ σ τ ε ι λ ε σ τ η ν Κ ύ π ρ ο μ ί α μ ε ρ α ρ χ ί α , γ ι α ν α τ η θ ω ρ α κ ί σ ε ι α π ό τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ή ς ε ι σ β ο λ ή ς . Α ρ χ ι σ τ ρ ά τ η γ ο ς τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν Κ ύ π ρ ο υ ο ρ ί σ τ η κ ε ο Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Γ ρ ί β α ς , π ρ ώ η ν α ρ χ η γ ό ς τ η ς Ε Ο Κ Α . Ω σ τ ό σ ο , τ ο Κ υ π ρ ι α κ ό δ ε λ ύ θ η κ ε μ έ χ ρ ι τ ο 1 9 6 7 .

Η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α τ ω ν σ υ ν τ α γ μ α τ α ρ χ ώ ν έ β λ ε π ε τ ο ν Μ α κ ά ρ ι ο , ε κ λ ε γ μ έ ν ο κ α ι λ α ο φ ι λ ή η γ έ τ η ε ν ό ς τ μ ή μ α τ ο ς τ ο υ ε λ λ η ν ι σ μ ο ύ , μ ε μ ε γ ά λ η κ α χ υ π ο ψ ί α . Μ ε τ ά α π ό μ ί α ν έ α ε λ λ η ν ο τ ο υ ρ κ ι κ ή κρ ίση , σ τ α τ έ λ η τ ο υ 1 9 6 7 , η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α α π έ σ υ ρ ε τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή μ ε ρ α ρ χ ί α α π ό τ η ν ή σ ο . Π ά ν τ ω ς ο ι δ ι κ τ ά τ ο ρ ε ς φ α ί -ν ε τ α ι ό τ ι ε ν θ ά ρ ρ υ ν α ν τ ο ν Γ ρ ί β α ν α ε π ι σ τ ρ έ ψ ε ι σ τ η ν Κ ύ π ρ ο κ α ι ν α ο ρ γ α ν ώ -σ ε ι έ ν ο π λ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α α ν α τ ρ ο π ή ς τ ο υ Μ α κ α ρ ί ο υ μ έ σ ω τ η ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς ΕΟΚΑ Β', τ ο 1 9 7 2 - 7 4 . Σ τ ι ς 15 Ι ο υ λ ί ο υ 1 9 7 4 ο δ ι κ τ ά τ ο ρ α ς Ι ω α ν ν ί δ η ς ο ρ γ ά -ν ω σ ε π ρ α ξ ι κ ό π η μ α κ α τ ά τ ο υ Μ α κ α ρ ί ο υ , τ ο ο π ο ί ο ό μ ω ς έ δ ω σ ε σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α τ ο π ρ ό σ χ η μ α ν α ε ι σ β ά λ ε ι π α ρ ά ν ο μ α σ τ η ν Κ ύ π ρ ο σ τ ι ς 2 0 Ι ο υ λ ί ο υ ( ε π ι χ ε ί ρ η σ η «Αττίλας»), Σ τ ι ς 14 Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1 9 7 4 τ α τ ο υ ρ κ ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α ε ξ α π έ λ υ σ α ν δ ε ύ τ ε ρ η ε ι σ β ο λ ή ( ε π ι χ ε ί ρ η σ η «Αττίλας 2») κ α ι κ α τ έ λ α β α ν τ ο 3 8 % τ ο υ ν η σ ι ο ύ , ε κ δ ι ώ κ ο ν τ α ς α π ό τ ι ς ε σ τ ί ε ς τ ο υ ς π ε ρ ί π ο υ 2 0 0 . 0 0 0 Έ λ λ η -ν ε ς Κ υ π ρ ί ο υ ς .

Το Κυπριακό μετά την τουρκική εισβολή. Ο ι π ρ ο κ λ ή σ ε ι ς γ ι α τ ι ς ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς περιο-χ έ ς τ η ς Κυπριακής Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς ή τ α ν τ ε ρ ά σ τ ι ε ς : χ ιλ ιάδες π ρ ό σ φ υ γ ε ς έπρεπε ν α αποκατασταθούν και α ν έ κ υ π τ ε κ ίνδυνος γ ι α τ η ν ίδια τ η ν επιβ ίωση τ ο υ ελληνι -σ μ ο ύ στη Μ ε γ α λ ό ν η σ ο . Ω σ τ ό σ ο , η Δ η μ ο κ ρ α τ ί α αντ ιμετώπισε τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η μ ε επιτυχία. Από τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1970 η Κ ύ π ρ ο ς γ ν ώ ρ ι σ ε ρ α γ δ α ί α οικο-νομική α ν ά π τ υ ξ η , π ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί σ τ η κ ε δ ι ε θ ν ώ ς κ υ π ρ ι α κ ό « ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό θ α ύ μ α » . Π α ρ ά λ λ η λ α , π α ρ ά τ ο π λ ή γ μ α τ ο υ θ α ν ά τ ο υ τ ο υ Μ α κ α ρ ί ο υ , τ ο

Απόσπασμα από την ομιλία του Αρχιεπισκόπου Μακα-ρίου στον Ι.Ν. της Παναγίας Φανερωμένης, στη Λευκω-σία, στις 28 Αυγούστου 1954 (ο «όρκος της Φανερωμένης») «Στώμεν καλώς. Ουδείς ας ορρωδήση. Ουδείς ας προ-δώση τας αρχάς και τας πε-ποιθήσεις του. Είμεθα Έλλη-νες και μετά των Ελλήνων επιθυμούμεν να ζήσωμεν. Υπό τους ιερούς αυτούς θό-λους ας δώσωμεν τον άγιον όρκον: θα παραμείνωμεν πι-στοί έως θανάτου εις το εθνικόν αίτημα. Ανευ υπο-χωρήσεων! Ανευ παραχω-ρήσεων! Άνευ συμβιβασμών! Θα περιφρονήσωμεν την βίαν και την τυραννίαν. Με θάρ-ρος θα υψώσωμεν το ηθικόν παράστημά μας, εν και μό-νον επιδιώκοντες, εις εν και μόνον αποβλέποντες: την Ένωσιν και μόνον την Ένω-σιν». Απόσπασμα από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Αποχαι-ρετισμός» (για τον θάνατο του Γρηγόρη Αυξεντίου, Μάρτιος 1957) «Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου και το αίμα μου - το σώμα και το αίμα του Γρηγόρη Αυξεντίου, Ενός φτωχόπαιδου, 29 χρονώ, απ' το χωριό Λύση, οδηγού ταξί το επάγγελμα, πούμαθε στη Μεγάλη Σχολή του Αγώνα τόσα μόνο γράμ-ματα όσα να φτιάχνουν τη λέξη ελευθερία και που σήμερα, 2 του Μάρτη 1957, κάηκε ζωντανός στη σπηλιά της Μονής Μαχαιρά και σήμερα ακριβώς, 2 του Μάρτη, μέρα Σάββατο -μην το ξεχάστε, σύντροφοι-στις 2 η ώρα μετά τα μεσά-νυχτα, και 3 πρώτα λεπτά, γεννήθηκε ο μικρός Γρηγό-ρης ανάμεσα στα ματωμένα γόνατα της πλάσης».

Σύζυγοι και μητέρες των αγνοουμένων της Κύπρου, μετά την τουρκική εισβολή στο νησί. Ο αριθμός των αγνοουμένων θα φτάσει τελικά τους 1.619 και η τύχη τους θα μείνει αδιευκρίνιστη έως τις μέρες μας.

Χάρτης που απεικονίζει την παράνομη κατοχή από την Τουρκία του 38% του κυπριακού εδάφους.

1 9 7 7 , ο ι ε π ό μ ε ν ε ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς υπό τ ο υ ς π ρ ο έ δ ρ ο υ ς Σ π ύ ρ ο Κ υ π ρ ι α ν ο ύ ( 1 9 7 7 - 8 8 ) , Γ ι ώ ρ γ ο Β α σ ι λ ε ί ο υ ( 1 9 8 8 - 9 3 ) , Γ λ α ύ κ ο Κ λ η ρ ί δ η ( 1 9 9 3 - 2 0 0 3 ) κα ι Τ ό σ σ ο Π α π α δ ό π ο υ λ ο ( 2 0 0 3 ) έ κ α ν α ν σ η μ α ν τ ι κ ά β ή μ α τ α γ ι α τ η ν ε μ β ά θ υ ν σ η τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς .

Τ ο π ρ ό β λ η μ α ό μ ω ς τ η ς κ α τ ο χ ή ς δ ε λ ύ θ η κ ε . Π α ρ ά τ η ν κ α τ α δ ί κ η τ η ς κα -τ ο χ ή ς α π ό τ ο ν Ο Η Ε κ α ι ά λ λ ο υ ς δ ι ε θ ν ε ί ς ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ ς , η τ ο υ ρ κ ι κ ή π λ ε υ ρ ά δ ε σ υ ν ε ι σ έ φ ε ρ ε σ τ η ν ε π ί λ υ σ η τ ο υ Κ υ π ρ ι α κ ο ύ κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α δ ι α δ ο χ ι κ ώ ν γ ύ ρ ω ν δ ι α κ ο ι ν ο τ ι κ ώ ν σ υ ν ο μ ι λ ι ώ ν , ε ν ώ , κ α τ ά π α ρ ά β α σ η κ ά θ ε α ρ χ ή ς τ ο υ Δ ι ε θ ν ο ύ ς Δ ι κ α ί ο υ , π ρ ο χ ώ ρ η σ ε σ τ ο ν ε π ο ι κ ι σ μ ό τ η ς Κ ύ π ρ ο υ , μ ε τ α φ έ ρ ο ν τ α ς σ τ η ν ή σ ο Τ ο ύ ρ κ ο υ ς α π ό τ η ν Α ν α τ ο λ ί α . Τ ο 1 9 8 3 ο κ α τ ο χ ι κ ό ς η γ έ τ η ς Ρ α ο ύ φ Ν τ ε ν κ τ ά ς , μ ε τ η ν α ρ ω γ ή τ η ς Ά γ κ υ ρ α ς , α ν α κ ή ρ υ ξ ε π α ρ ά ν ο μ α τ η ν « α ν ε ξ α ρ -τ η σ ί α » τ η ς κ α τ ε χ ό μ ε ν η ς Κ ύ π ρ ο υ . Τ ο «ψευδοκράτος» δ ε ν έ χ ε ι α ν α γ ν ω ρ ι σ τ ε ί α π ό κ α ν έ ν α μ έ λ ο ς τ η ς δ ι ε θ ν ο ύ ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς π λ η ν τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς .

Σ η μ α ν τ ι κ έ ς ε λ π ί δ ε ς γ ι α τ ο μ έ λ λ ο ν π ρ ο σ φ έ ρ ε ι η π λ ή ρ η ς έ ν τ α ξ η τ η ς Κ υ π ρ ι α κ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 2 0 0 4 , σ τ η ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ ν ω σ η . Η ε υ ρ ω π α ϊ κ ή π ο ρ ε ί α τ η ς Κ ύ π ρ ο υ μ π ο ρ ε ί ν α κ α τ ο χ υ ρ ώ σ ε ι τ η ν α σ φ ά λ ε ι α , τ η ν ε υ η μ ε ρ ί α κ α ι τ α δ ι κ α ι ώ μ α τ α ό λ ω ν τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν τ η ς , Ε λ λ ή ν ω ν κα ι Τ ο ύ ρ -κων. Ω σ τ ό σ ο , η π α ρ ά λ λ η λ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α ε π ί λ υ σ η ς τ ο υ Κ υ π ρ ι α κ ο ύ μ έ σ ω τ ο υ Σ χ ε δ ί ο υ Α ν ά ν δ ε ν κ α τ έ λ η ξ ε σ ε ε π ι τ υ χ ί α , μ ε τ ά τ η ν α π ό ρ ρ ι ψ η τ ο υ σ χ ε -δ ί ο υ α π ό τ α τ ρ ί α τ έ τ α ρ τ α τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν Κυπρ ίων . Μ έ χ ρ ι τ η ν ε π ί λ υ σ ή τ ο υ π ά ν τ ω ς τ ο Κ υ π ρ ι α κ ό θ α ε ξ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι ν α α π ο τ ε λ ε ί μ ι α ο δ υ ν η ρ ή α ν ο ι κ τ ή π λ η γ ή γ ι α ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ε λ λ η ν ι κ ό έ θ ν ο ς .

Ερωτήσεις 1. Να σκ ιαγραφήσετε με συντομία την προσωπικότητα του Μακαρίου. 2 . Ποια ήταν τα αίτια του κυπριακού αγώνα του 1 9 5 5 - 1 9 5 9 ;

Απόσπασμα από βαρυσή-μαντη ομιλία του Μακαρίου προς τον κυπριακό λαό (6 Δε-κεμβρίου 1974) «Η επάνοδος μου σημαίνει αποκατάστασιν της συνταγ-ματικής τάξεως, την οποία ανέτρεφεν η χούντα και εξε-μεταλλεύθη η Τουρκία. Προέ-βαλεν η Τουρκία διεθνώς το πρόσχημα ότι διά της στρα-τιωτικής επεμβάσεώς της εις την νήσον επεδίωκεν ως μία των Εγγυητριών Δυνάμε-ων την επαναφοράν της συ-νταγματικής τάξεως [...] η κατάληφις υπό της Τουρκίας μεγάλου τμήματος του κυ-πριακού εδάφους, η εκρίζω-σις χιλιάδων Ελλήνων και η μακρά άλυσος άλλων γεγο-νότων ουδεμίαν έχουν σχέσιν με την αποκατάστασιν της συνταγματικής τάξεως. Κατα-φανώς αποσκοπούν οι Τούρκοι εις την δημιουργίαν τετελε-σμένων γεγονότων διά της δυνάμεως της βίας. Και ενώ-πιον καταστάσεως τετελε-σμένων γεγονότων ήδη ευρι-σκόμεθα. Aλλ' εν ουδεμιά περιπτώσει οι Έλληνες Κύ-πριοι είμεθα διατεθειμένοι να αναγνωρίσωμεν και να δεχθώμεν τα διά στρατιωτι-κών επιχειρήσεων τετελε-σμένα γεγονότα».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΑI ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ

ΤΟΥ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ

Η ιστορική πραγματικότητα, όπως εξελίχθηκε από τον 19ο αιώνα με επί-κεντρο αρχικά την Ευρώπη και σημείο αναφοράς τη δεύτερη φάση της Βιο-μηχανικής Επανάστασης, αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση νέων συν-θηκών στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή, που επηρέασαν καθορι-στικά την πολιτιστική φυσιογνωμία των λαών.

Οι θεαματικές εξελίξεις στον χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας σφράγισαν τον 19ο αιώνα, βελτιώνοντας σημαντικά τις συνθήκες ζωής των ευρύτερων λαϊκών μαζών.

Ο φιλοσοφικός στοχασμός και τα μεγάλα κινήματα της τέχνης, όπως ο ρομαντισμός* και ο ρεαλισμός*, αποτύπωναν τα οράματα των λαών που αγωνίζονταν για την εθνική τους αποκατάσταση, τους αγώνες των κοινωνι-κών ομάδων για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους και τις αισθητικές αξίες της εποχής τους. Προς το τέλος του 19ου αιώνα, η τέχνη δεχόταν ήδη τα πρώτα μηνύματα του μοντερνισμού* για ρήξη με το παρελθόν και ανα-τροπή των καθιερωμένων αξιών.

Στον 20ό αιώνα οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις, από τη δομή του ατόμου έως την εξερεύνηση του Διαστήματος και από την αποκρυπτογρά-φηση του κώδικα της ζωής έως την πλήρη απελευθέρωση της επικοινωνίας, έλυσαν πολλά από τα προβλήματα της ανθρωπότητας, ενώ παράλληλα οι λαοί βίωναν δύο Παγκόσμιους Πολέμους με εκατομμύρια νεκρούς, πάμπολ-λες τοπικές συγκρούσεις, διωγμούς και εθνικές τραγωδίες.

Τα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, της σύγχρονης κοινωνίας και της επικοινωνίας στον βιομηχανικό κόσμο δημιουργούσαν νέους προσανα-τολισμούς στη φιλοσοφική σκέψη και την καλλιτεχνική δημιουργία. Η τέχνη συνέχισε, σε όλες τις μορφές της, την περιπέτεια του μοντερνισμού και των συνεχών ρήξεων με το παρελθόν, την αναζήτηση της αλήθειας και της ουσίας των μορφών, ενώ η μαζική κουλτούρα απέκτησε διαστάσεις παγκόσμιου κοινωνικού φαινομένου, ιδίως μεταξύ των νέων.

Στους δύο αυτούς αιώνες ο νεοελληνικός πολιτισμός διαμόρφωνε στα-διακά τον εθνικό του χαρακτήρα με βάση τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του, αλλά και τα διαχρονικά και γόνιμα στοιχεία της παράδοσής του.

1. Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΝ ΙΔΕΩΝ. ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

Μ ε την έ ν α ρ ξ η τ ο υ 19ου α ιώνα οι λαο ί τ η ς Ευρώπης συνε ιδητοποιούσαν σ τ α δ ι α κ ά ότ ι μια δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή αντ ίληψη γ ι α τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α δ ι α μ ο ρ φ ω -νόταν, ν έ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς σχηματ ί ζονταν στην κοινωνία, την πολιτική και τ η ν ο ικονομία και μια κα ινούρια ιστορική π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α άρχ ιζε να αναπτύσσε-ται . Μ ε επίκεντρο αρχ ικά τ η ν Ευρώπη και σημε ίο α ν α φ ο ρ ά ς τ η δ ε ύ τ ε ρ η φ ά -ση τ η ς Βιομηχανικής Ε π α ν ά σ τ α σ η ς , δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν τ α ν ε ν τ ε λ ώ ς ν έ ε ς συνθή -κες στην οικονομική, τ η ν κοινωνική και την πολιτική ζωή τ ω ν λαών: ά ν ο δ ο ς τ η ς αστ ικής τ ά ξ η ς , αστ ικοποίηση και δ η μ ι ο υ ρ γ ί α νέων προτύπων ζωής, ενί-σχυση τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς , θ ε α μ α τ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στον χ ώ ρ ο τ η ς επ ιστήμης και τ η ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς , βελτ ίωση τ η ς παιδε ίας και α ν ά π τ υ ξ η τ η ς πολιτ ικής και τ η ς κοινωνικής συνε ίδησης . Τ α ν έ α επ ι τ εύγματα , οι α ν α κ α τ α τ ά ξ ε ι ς στη ζωή των κοινωνιών και ο αναπροσδ ιορ ισμός τ η ς πολιτ ιστικής τ ο υ ς τ α υ τ ό τ η τ α ς

Μάικλ Φάραντεϋ (Michael Faraday, 1791-1867). To 1821 απέδειξε για πρώτη φορά ότι οι ηλεκτρικές δυνάμεις μπορούν να προκαλέσουν κίνηση.

Ο Λουί Παστέρ (Louis Pasteur, 1822-1895) στο εργαστήριο του. Οι πολυετείς έρευνές του κατέληξαν στην εφεύρεση της μεθόδου αποστείρωσης με την ήπια θέρμανση, που φέρει το όνομά του (παστερίωση), καθώς και στη διατύπωση της μικροβια-κής θεωρίας των ασθενειών.

Τα νέα μέσα συγκοινωνίας και η θεαματική μείω-ση των αποστάσεων, η κατασκευή μεγάλων τεχνι-κών έργων και η εξέλιξη των επικοινωνιών προ-κάλεσαν τον ενθουσιασμό των ανθρώπων για ταξίδια σε μακρινές αποστάσεις. Η διάθεση αυτή αντικατοπτρίζεται στην απήχηση που είχε το έργο του μυθιστοριογράφου Ιουλίου Βερν, που έγινε εξαιρετικά δημοφιλές. Στο έντυπο βλέπουμε να διαφημίζονται τα έργα, οι ήρωες του συγγραφέα και τα φανταστικά ταξίδια τους.

α π ο τ έ λ ε σ α ν α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο ε π ί μ ο ν η ς μ ε λ έ τ η ς , φ ι λ ο σ ο φ ι κ ο ύ σ τ ο χ α σ μ ο ύ κ α ι κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν α ν α τ α ρ α χ ώ ν , έ ν τ ο -ν ω ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ώ ν α ν α ζ η τ ή σ ε ω ν κα ι ρ ή ξ ε ω ν μ ε τ ο π α ρ ε λ θ ό ν . Επιστήμη και τεχνολογικά επιτεύγ-μ α τ α . Ο ι ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς π ο υ σ φ ρ ά γ ι σ α ν τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς επι -σ τ ή μ η ς τ ο ν 1 9 ο α ι ώ ν α ε ν ί σ χ υ σ α ν τ η ν π ί σ τ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ σ τ η δ υ ν α -τ ό τ η τ ά τ ο υ ν α κ α τ α ν ο ε ί κ α ι ν α ε λ έ γ -χ ε ι τ η φ ύ σ η , κ α λ λ ι ε ρ γ ώ ν τ α ς τ α υ τ ό -χ ρ ο ν α τ η ν α υ τ ο π ε π ο ί θ η σ η κα ι τ η ν α ι σ ι ο δ ο ξ ί α τ ο υ γ ι α τ ο μ έ λ λ ο ν .

Η Μαρί Κιου-ρί με την κό-ρη της Ειρήνη στο εργαστή-ριο. Το ζεύ-γος Πιέρ και Μαρί Κιουρί (Pierre Curie, 1859-1906, Marie Curie 1867-1934)

ανακάλυψε τη ραδιενέργεια την τελευταία δεκαε-τία του 19ου αιώνα. Τις έρευνες των γονέων της συνέχισε η κόρη τους Ειρήνη με τον σύζυγο της Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί (Νόμπελ Χημείας, 1933).

Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ (Sigmund Freud, 1856-1939) θεωρείται ο πατέρας της ψυχανάλυσης,

μεθόδου ελεύθε-ρων συνειρμών, με την οποία είναι δυ-νατή η διερεύνηση του υποσυνειδήτου και η θεραπεία διά-φορων ψυχικών διαταραχών.

Η επιστήμη περικλείει το μέλλον της ανθρωπότητας «Αποστολή του ορθού λόγου είναι η μεταρρύθμιση της κοινωνίας με βάση τις αρχές του [...]. Η αληθινή αισιοδοξία δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο με αυτόν τον όρο. Η αισιοδοξία θα ήταν λάθος, αν ο άνθρωπος δεν μπορούσε να τελειοποιη-θεί, αν δεν ήταν προορισμένος να βελτιώσει με την επιστήμη την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων. Χωρίς αυτό, η ρήση "όλα πάνε προς το καλύτερο" δε θα ήταν παρά πικρή κοροϊδία. Ναι, όλα πάνε προς το καλύτερο χάρη στον ανθρώπινο λόγο, που είναι ικανός να μεταρρυθμίζει τις αναγκαίες ατέλειες της πρώτης θέσπισης των πραγμάτων. Ας πούμε μάλλον: όλα θα πάνε προς το καλύτερο, όταν ο άνθρωπος, αφού θα έχει επιτελέσει το νόμιμο έργο του, θα έχει αποκαταστήσει την αρμονία στον ηθικό κόσμο και θα έχει υποτάξει τον φυσικό [...]. [...] Δεν είναι λοιπόν υπερβολή να λεχθεί ότι η επιστήμη περικλείει το μέλλον της ανθρωπότητας». Ερνέστ Ρενάν, «Το μέλλον της επιστήμης», στο S. Berstein, P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, μτφρ. Α. Δημητρακόπουλος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, τ. 2, σ. 90.

Ο Χένρυ Φορντ (Henry Ford, 1863-1947), μηχα-νικός και ιδρυτής της ομώνυμης αυτοκινητοβιομη-χανίας, με ένα από τα πρώτα αυτοκίνητα που κα-τασκεύασε το 1896. Είχε προηγηθεί η κατασκευή από τον Μπεντς (Karl Fr. Benz, 1844-1929) του πρώτου αυτοκινήτου με βενζινοκίνητη μηχανή εσωτερικής καύσης, με τρεις τροχούς και ανώτα-τη ταχύτητα 15 χιλιομέτρων.

Λουί Ζακ Νταγκέρ (Louis Jacques Daguerre, 1789-1851), «Αποψη της λεωφόρου Τεμπλ» (Παρίσι), περίπου 1838, Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο, Μόναχο. Μία από τις πρώτες σωζόμενες φωτογρα-φίες με τη μέθοδο της δαγκερο-τυπίας, η οποία, παρά τις αδυνα-μίες της, άνοιγε τον δρόμο για την ανάπτυξη της φωτογρα-φικής τέχνης.

Η θ ε ω ρ ί α τ η ς « φ υ σ ι κ ή ς ε π ι λ ο γ ή ς » * και τ η ς ε ξ έ λ ι ξ η ς τ ω ν ε ιδών τ ο υ Δ α ρ β ί ν ο υ ε ν ί σ χ υ σ ε τ η ν εμπ ιστοσύνη στην επ ιστήμη και ε π η ρ έ α σ ε σε πολλά επίπεδα τ η ν ανθρώπινη σκέψη . Επανα-σ τ α τ ι κ ά β ή μ α τ α έγ ιναν σ τ η φυσική , σ τ ο υ ς τ ο μ ε ί ς τ ο υ η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι σ μ ο ύ και τ η ς θ ε ρ μ ο δ υ ν α μ ι -κής, ενώ τ η ν ίδια εποχή τ έ θ η κ α ν οι β ά σ ε ι ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς χ η μ ε ί α ς . Α λ υ σ ι δ ω τ έ ς ήταν και οι ε ξ ε -λ ί ξ ε ι ς στον χ ώ ρ ο τ η ς ιατρ ικής , που βελτ ίωσαν ουσιαστ ικά τ η δ η μ ό σ ι α υγε ία και σ υ ν τ έ λ ε σ α ν αποφασιστ ικά στην έ ρ ε υ ν α γ ια την αντ ιμετώπιση των ασθενε ιών, στη με ίωση τ η ς θ ν η σ ι μ ό τ η τ α ς και στην α ύ ξ η σ η τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ . Τ α επιστημονικά ε π ι τ ε ύ γ μ α τ α α π ο τ έ λ ε σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ η ν πρω-τ ο φ α ν ή α ν ά π τ υ ξ η τ η ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς σ τ ο υ ς τ ο μ ε ί ς των νέων υλικών, τ ω ν μ ε θ ό δ ω ν και δ ιαδικασιών π α ρ α γ ω γ ή ς , τ ω ν μ ε τ α φ ο ρ ώ ν και επικοινωνιών.

Ο Γκέοργκ Χέγκελ στο αναλόγιο (Georg Hegel, 1770-1831), λιθογραφία (λεπτομέρεια).

Σ τ ο χ α σ μ ό ς . Τ ο κ ίνημα τ ω ν εθνοτήτων , ο φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ό ς , ο θετ ικ ισμός και ο σοσιαλ ισμός ε ίναι ο ι κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς ιδεολογ ί ες μ έ σ α στο πλαίσιο των οποίων ε ν τ ά χ θ η κ α ν οι ι δ ε ο λ ο γ ι κ έ ς α ν α ζ η τ ή σ ε ι ς και οι α ν α κ α τ α τ ά ξ ε ι ς στον χ ώ ρ ο τ ο υ κοινωνικού π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ , τ η ς πολιτ ικής και ο ικονομικής σ κ έ ψ η ς τ ο ν 19ο αιώνα. Οι υποστηρικτές τ ο υ κινήματος των εθνοτήτων, οι οποίοι διαπνέο-νταν από τ ι ς α ρ χ έ ς κα ι τ α ο ρ ά μ α τ α τ ο υ ρ ο μ α ν τ ι σ μ ο ύ , β ρ ή κ α ν α ν τ α π ό κ ρ ι -ση σ ε π ο λ λ ο ύ ς λ α ο ύ ς που α γ ω ν ί ζ ο ν τ α ν γ ι α τ η ν ε θ ν ι κ ή α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ο υ ς . Ο Χ έ ρ ν τ ε ρ και ο Φίχτε, από τ ο υ ς σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο υ ς ε κ φ ρ α σ τ έ ς τ ο υ κινήμα-τ ο ς α υ τ ο ύ , π ίστευαν ότ ι οι λαο ί αντλούν την τ α υ τ ό τ η τ ά τ ο υ ς από τ η ν ιδέα τ η ς ε θ ν ό τ η τ α ς - β α σ ι κ ά στο ιχε ία τ η ς οποίας ε ίναι η κοινή γ λ ώ σ σ α , η θ ρ η -σκεία, η κοινή ιστορική εμπε ιρ ία και η π α ρ ά δ ο σ η - και α υ τ ή ν πρωτίστως οφε ίλουν να δ ι α φ υ λ ά τ τ ο υ ν . Σ ύ μ φ ω ν α με τ ο ν μ ε γ ά λ ο ιδεαλ ιστή φ ι λ ό σ ο φ ο Χέγκελ , η ιστορία ε ίναι μ ια σε ιρά από δ ιαδ ικασίες ε ξ έ λ ι ξ η ς με βάση τ ο δια-λεκτ ικό σ χ ή μ α θ έ σ η - α ν τ ί θ ε σ η - σ ύ ν θ ε σ η , κ α τ ά τ ι ς οποίες ο άνθρωπος , ως συλλογ ικό ον, δ α μ ά ζ ε ι σ τ α δ ι α κ ά με τ η λογ ική τ η ν π ρ ω τ ό γ ο ν η φ ύ σ η τ ο υ και κ α τ α κ τ ά τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α . Από τ η ν άλλη πλευρά , ο φιλελευθερισμός, ως πολι-τ ική και ο ικονομική θ ε ω ρ ί α , με κύριο ε κ φ ρ α σ τ ή τ ο υ τ ο ν Μιλ, σ υ ν έ δ ε ε τ η ν έννοια τ η ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς με την αξιοπρέπεια τ ο υ ανθρώπου, την ε ξασφάλ ιση των ατομ ικών τ ο υ δ ικα ιωμάτων και την ανεμπόδ ιστη ο ικονομική τ ο υ δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α . Σ ύ μ φ ω ν α με τον Κοντ και τ η θεωρία τ ο υ θετικισμού, η μόνη αξιόπιστη γνώση είναι εκείνη που παρέχουν τ α α ισθητά πράγματα . Για τον

Το κράτος είναι η εκδήλωση του θείου πάνω στη γη «Το αληθινό κράτος είναι η ηθική ολότητα και η πραγμά-τωση της ελευθερίας [...]. Το κράτος είναι η πορεία του Θεού μέσα από τον κόσμο [...]. Ακριβώς όπως το πνεύ-μα είναι ανώτερο από τη φύ-ση, έτσι και το κράτος είναι ανώτερο από τη φυσική ζωή. Γι' αυτό λοιπόν πρέπει να λατρεύουμε το κράτος ως εκδήλωση του θείου πάνω στη γη». Georg W.F. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts [=Βασικές κατευθύνσεις στη Φιλοσοφία του Δικαίου], Έργα, VII 336. Η διαλεκτική μέθοδος «Η διαλεκτική μου μέθοδος δε διαφέρει μόνο στη βάση της από την εγελιανή μέθο-δο, παρά είναι το διαμετρικά αντίθετο της. Για τον Χέγκελ η κίνηση της σκέψης, που μά-λιστα μεταμορφώνεται εδώ σε ένα αυθυπόστατο υποκεί-μενο με το όνομα Ιδέα, είναι ο δημιουργός της πραγματικό-τητας, που δεν είναι παρά μόνο η φαινομενική μορφή της ιδέας. Για μένα, αντίθε-τα, η κίνηση της σκέψης δεν είναι παρά η αντανάκλαση της πραγματικής κίνησης που μεταφυτεύεται και μετα-φράζεται μέσα στο ανθρώ-πινο κεφάλι [...]». Karl Marx, Das Kapital (To Κεφάλαιο), τόμ. 23, σ. 27.

Καρλ Μαρξ (Κarl Μarx, 1818-1883)

λ ό γ ο αυτόν μόνο με τ η β ο ή θ ε ι α των θετ ικών επιστημών, και ιδιαίτε-ρ α της κοινωνιολογίας, είναι δυνατόν να μελε-τ η θ ο ύ ν η κοινωνία και οι νόμοι που τ η διέπουν. Μ ι α πρώιμη προσπά-θεια αποκατάστασης των κοινωνικών ανισοτήτων επ ιχε ιρήθηκε από τ ο υ ς ουτοπικούς σοσιαλιστές, οι οποίοι κ α τ η γ ο ρ ο ύ -σαν ως άδικο τ ο κεφα-λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α κ α ι τ η σ υ σ σ ώ ρ ε υ σ η πλούτου. Η ισχυρότερη ό μ ω ς φ ω ν ή ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ί α ς π ρ ο ή λ θ ε από την πλευ-ρ ά τ ο υ επιστημονικού σοσιαλισμού τ ο υ Μ α ρ ξ . Μ ε α φ ε τ η ρ ί α την υλι-στ ική αντ ίληψη ότι αυ-τ ό π ο υ π ρ α γ μ α τ ι κ ά υπάρχε ι και δ ιαμορφώ-νε ι τ η ν πραγματ ικότη -

«Ο πόλεμος των στιλ». Η διαμάχη ανάμεσα στον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό παρουσιάζεται στη συμβολική αυτή απεικόνιση του 1827 ως μονομαχία δυο ανδρών στην είσοδο ενός μουσείου, δίνοντας στον θεατή τη δυνατότητα να αντιληφθεί τα χαρακτηριστικά των δύο αντίθετων κινημάτων και ης έντονες διαφορές τους.

λ ό γ ο αυτόν μόνο με τ η β ο ή θ ε ι α των θετ ικών επιστημών, και ιδιαίτε-ρ α της κοινωνιολογίας, είναι δυνατόν να μελε-τ η θ ο ύ ν η κοινωνία και οι νόμοι που τ η διέπουν. Μ ι α πρώιμη προσπά-θεια αποκατάστασης των κοινωνικών ανισοτήτων επ ιχε ιρήθηκε από τ ο υ ς ουτοπικούς σοσιαλιστές, οι οποίοι κ α τ η γ ο ρ ο ύ -σαν ως άδικο τ ο κεφα-λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α κ α ι τ η σ υ σ σ ώ ρ ε υ σ η πλούτου. Η ισχυρότερη ό μ ω ς φ ω ν ή ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ί α ς π ρ ο ή λ θ ε από την πλευ-ρ ά τ ο υ επιστημονικού σοσιαλισμού τ ο υ Μ α ρ ξ . Μ ε α φ ε τ η ρ ί α την υλι-στ ική αντ ίληψη ότι αυ-τ ό π ο υ π ρ α γ μ α τ ι κ ά υπάρχε ι και δ ιαμορφώ-νε ι τ η ν πραγματ ικότη -

λ ό γ ο αυτόν μόνο με τ η β ο ή θ ε ι α των θετ ικών επιστημών, και ιδιαίτε-ρ α της κοινωνιολογίας, είναι δυνατόν να μελε-τ η θ ο ύ ν η κοινωνία και οι νόμοι που τ η διέπουν. Μ ι α πρώιμη προσπά-θεια αποκατάστασης των κοινωνικών ανισοτήτων επ ιχε ιρήθηκε από τ ο υ ς ουτοπικούς σοσιαλιστές, οι οποίοι κ α τ η γ ο ρ ο ύ -σαν ως άδικο τ ο κεφα-λ α ι ο κ ρ α τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α κ α ι τ η σ υ σ σ ώ ρ ε υ σ η πλούτου. Η ισχυρότερη ό μ ω ς φ ω ν ή ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς κ ε φ α λ α ι ο κ ρ α τ ί α ς π ρ ο ή λ θ ε από την πλευ-ρ ά τ ο υ επιστημονικού σοσιαλισμού τ ο υ Μ α ρ ξ . Μ ε α φ ε τ η ρ ί α την υλι-στ ική αντ ίληψη ότι αυ-τ ό π ο υ π ρ α γ μ α τ ι κ ά υπάρχε ι και δ ιαμορφώ-νε ι τ η ν πραγματ ικότη -

τ α ε ίναι μόνο η ύλη, ο Μαρξ υποστήριζε ότ ι η σ υ ν ε χ ή ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η α ν ά μ ε σ α στις δ υ ν ά μ ε ι ς π α ρ α γ ω γ ή ς δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε ι δ ιαλεκτ ικά τ η ν ιστορία και προκα-λεί τ ις ιστορ ικές α λ λ α γ έ ς . Σ τ ο πλαίσιο τ ο υ κοινωνικού π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ τ η ς εποχής, ο Σ π έ ν σ ε ρ π ρ ο ε ξ έ τ ε ι ν ε τ η δαρβιν ική θ ε ω ρ ί α τ η ς «φυσικής επιλο-γ ή ς » και τ η ς επιβίωσης τ ο υ ι σ χ υ ρ ο τ έ ρ ο υ στην κοινωνική και πολιτική ζωή, ενώ ο Νίτσε υ π ο σ τ ή ρ ι ξ ε τ η ν ανάγκη ε π ι κ ρ ά τ η σ η ς μ ιας φ υ λ ή ς «υπερανθρώ-πων», που θ α υ π ε ρ έ χ ε ι σωματικά, ηθ ικά και πνευματ ικά . Η τέχνη του 19ου αιώνα. Τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα. Κατευθύνσεις και χαρακτηριστικά: νεοκλασικισμός*, ρομαντισμός, ρεαλισμός, οι απαρχές του μοντερνισμού. Ο ι ρ α γ δ α ί ε ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς σε ό λ ο υ ς τ ο υ ς τ ο μ ε ί ς ε π η ρ έ α σ α ν απο-φασιστ ικά και τ η ν πορε ία τ η ς τ έ χ ν η ς τ ο υ 19ου αιώνα, η οποία χαρακτηρ ί -ζ ε τα ι γ ι α τ η ν τ α χ ύ τ η τ α των μεταβολών, την π ο λ λ α π λ ό τ η τ α των αναζητή-σεων, τ η ν τ α υ τ ό χ ρ ο ν η ε μ φ ά ν ι σ η πολλών τ ά σ ε ω ν και ρ ε υ μ ά τ ω ν και την απουσία ε ν ό ς εν ια ίου στ ιλ* . Μ έ χ ρ ι και τ ι ς π ρ ώ τ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ αιώνα τ ο κ ίνημα τ ο υ νεοκλασικ ισμού ε π έ β α λ λ ε στην τ έ χ ν η τ ο μ έ τ ρ ο και τ η ν τ ά ξ η , την ισορροπία και τ η λ ι τότητα , τ ι ς ε ξ ι δ α ν ι κ ε υ μ έ ν ε ς μ ο ρ φ έ ς και τ ο ηθ ικό ύψος . Αντ ίθετα , ο ρ ο μ α ν τ ι σ μ ό ς , που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε στις α ρ χ έ ς τ ο υ αιώνα και πήρε τ ι ς δ ι α σ τ ά σ ε ι ς πανευρωπαϊκού φα ινομένου , βασ ιζόταν στην ατομ ικότητα και την υποκε ιμεν ικότητα τ ο υ ανθρώπου, τ ο σ υ ν α ί σ θ η μ α και τ η φαντασία , α ν α ζ η τ ώ ν τ α ς τ η ν πηγή έ μ π ν ε υ σ ή ς τ ο υ στο ιστορικό π α ρ ε λ θ ό ν τ ω ν λαών, στις ρίζες τ ο υ πολιτισμού τους , στο θρησκευτικό συναίσθημα και στη λατρεία τ η ς φ ύ σ η ς . Σ τ ο ν αντ ίποδα τ ο υ ρομαντ ισμού και μ έ σ α σε έ ν α κλίμα έντονης α μ φ ι σ β ή τ η σ η ς κ α ι π ε ι ρ α μ α τ ι σ μ ο ύ , ο ρ ε α λ ι σ μ ό ς σ τ ρ ά φ η κ ε σ τ η ν α κ ρ ι β ή αποτύπωση τ η ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς , χωρίς σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι κ έ ς υ π ε ρ β ο λ έ ς και υποκειμενικές παρεμβάσεις , δημιουργώντας σταδιακά τ ις προϋποθέσεις γ ια την ε μ φ ά ν ι σ η τ ω ν πρώτων ε κ δ η λ ώ σ ε ω ν τ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς τ ο υ μοντερν ισμού.

Το έργο τέχνης αποτελεί μια πρόταση αθανασίας «Το έργο τέχνης αποτελεί σταθερά μία πρόκληση για περιπέτεια. Κι όταν ακόμα μοιάζει εφησυχασμένο και απόλυτα προσιτό, σχεδόν πάντα διαφεύγει από τους προσφερόμενους ορισμούς κι επισείει κινδύνους. Το έργο τέχνης αποκολλάται απ' το δημιουργό του και ζει ανε-ξάρτητο, καθώς ο κάθε και-νούριος θεατής του μπορεί να διαβάσει νέα πράγματα σ' αυτό. Το έργο τέχνης αποτε-λεί μια πρόταση αθανασίας, καθώς υπάρχει ακριβώς για να είναι διαχρονικό και για να υπερβαίνει τον κύκλο ζωής εκείνου που το δημιούργησε. Το αληθινό έργο τέχνης ζει σε πείσμα της φθοράς που επιφέρει ο χρόνος, αποτελώ-ντας ένα διαρκές παράδοξο, ανανεώνοντας με αμείωτη ενέργεια τα ερωτηματικά γύ-ρω απ' την ύπαρξή του». Μάνος Στεφανίδης, Μια ιστο-ρία της Ζωγραφικής, Καστα-νιώτης, Αθήνα3 2001, σ. 23. Η βαθύτερη ουσία του ρομα-ντισμού «Ο ρομαντισμός δεν βρίσκεται αληθινά ούτε στην επιλογή του θέματος ούτε στην πιστή αλήθεια, αλλά στον τρόπο του αισθάνεσθαι. Τον αναζήτησαν εξωτερικά, ενώ μόνον εσωτε-ρικά είναι δυνατό να τον βρεις. Για μένα, ο ρομαντι-σμός είναι η έκφραση η πιο φρέσκια, η πιο σύγχρονη του ωραίου [...]. Όταν λέμε ρομα-ντισμός, εννοούμε μοντέρνα τέχνη, δηλαδή εσωτερικότη-τα, πνευματικότητα, χρώμα, ανύψωση προς το άπειρο, εκφρασμένα με όλα τα μέσα που διαθέτουν οι τέχνες». Ch. Baudelaire, Αισθητικά Δοκίμια, μτφρ. Μ. Ρέγκου, Printa, 1995, σ. 29. Μερικά χαρακτηριστικά του ρομαντισμού «Στις πιο σημαντικές προ-σπάθειες των δημιουργών του ρομαντισμού δεν έχουμε μυθολογικά θέματα ούτε γεγονότα της αρχαιότητας, όπως δεν έχουμε καμιά ιδιαίτερη προτίμηση για το

Ζωγραφική. Νεοκλασι-κ ι σ μ ό ς - ρ ο μ α ν τ ι σ μ ό ς . Σ τ η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Ν τ α β ί ν τ σ υ γ κ ε φ α -λ α ί ω ν ε ό λ α τ α χ α ρ α -κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο υ ν ε ο κ λ α -σ ικ ισμού , ε ν ώ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Ε ν γ κ ρ π ρ ο ε τ ο ί -μ α ζ ε , μαζ ί μ ε α υ τ ό τ ο υ Ι σ π α ν ο ύ ζ ω γ ρ ά φ ο υ Γκόγ ια , τ η ν έ λ ε υ σ η τ ο υ ρ ο μ α ν τ ι σ μ ο ύ . Η δ ρ α -μ α τ ι κ ή έ ν τ α σ η , η π ρ ο -β ο λ ή τ ο υ φανταστικού και τ ο υ εξωτικού, η εθνι-κή έ ξ α ρ σ η , η αποθέωση τ ο υ χ ρ ώ μ α τ ο ς βρήκαν

Ζακ-Λουί Νταβίντ (Jacques-Louis David, 1748-1825) , «Ο όρκος των Ορατίων», 1784-85, 3,35X4,27 μ., Μου-σείο του Λούβρου, Πα-ρίσι. Στο έργο αυτό, του οποίου το θέμα έχει ληφθεί από τη ρωμαϊκή παράδοση, συμπυκνώνο-νται τα χαρακτηριστικά του νεοκλασικισμού: λογική, γεωμετρική οργάνωση του συνό-λου, αυστηρότητα και λιτότητα έκφρασης, ηρωι-κό πνεύμα και προβο-λή ηθικών αξιών.

τ η ν έ κ φ ρ α σ ή τ ο υ ς στο έ ρ γ ο μεγάλων ζ ω γ ρ ά φ ω ν όπως τ ο υ Ν τ ε λ α κ ρ ο υ ά και τ ο υ Ζερικό, ενώ τ ο ανθρώπινο συνα ίσθημα π ρ ο β α λ λ ό τ α ν μ έ σ α από την ένταση τ η ς φ ύ σ η ς στο έ ρ γ ο σημαντικών ρομαντ ικών τοπιογράφων όπως τ ο υ Τέρνερ , τ ο υ Κόνσταμπλ και τ ο υ Φρίντριχ.

τ η ν έ κ φ ρ α σ ή τ ο υ ς στο έ ρ γ ο μεγάλων ζ ω γ ρ ά φ ω ν όπως τ ο υ Ν τ ε λ α κ ρ ο υ ά και τ ο υ Ζερικό, ενώ τ ο ανθρώπινο συνα ίσθημα π ρ ο β α λ λ ό τ α ν μ έ σ α από την ένταση τ η ς φ ύ σ η ς στο έ ρ γ ο σημαντικών ρομαντ ικών τοπιογράφων όπως τ ο υ Τέρνερ , τ ο υ Κόνσταμπλ και τ ο υ Φρίντριχ.

ανθρώπινο σώμα, αλλά αγάπη για την τοπιογραφία και τις παραδόσεις, τους λαϊκούς θρύλους και τον κόσμο της φαντασίας και της ιστορίας. Στο μορφικό το κέντρο του βάρους μεταφέρεται από το σχέδιο στο χρώμα, από τη λο-γική οργάνωση στην επεκτα-τική κίνηση, από την αυστηρή κλειστή σύνθεση στην ελεύ-θερη και δυναμική, από τον περιορισμένο στον απεριόρι-στο χώρο, από το σωματικό στο ψυχικό».

Ο ρεαλισμός και η στροφή στο πραγματικό και καθημερινό. Γύρω στο 1850 π ο λ λ ο ί κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς , ό π ω ς ο Ν τ ο μ ι έ , ο Κ ο υ ρ μ π έ , ο Μ ι λ έ κ.ά. , ε π η ρ ε α σ μ έ ν ο ι από τ η ν π ρ ό ο δ ο τ ω ν θ ε τ ι κ ώ ν επ ιστημών, α λ λ ά κ α ι από τ ι ς κο ινωνικές θ ε ω -ρ ί ε ς τ η ς ε π ο χ ή ς , σ τ ρ έ φ ο ν τ α ν σ τ α δ ι α κ ά σ τ ο ν ρ ε α λ ι σ μ ό , μ ε τ α τ ο π ί ζ ο ν τ α ς τ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ο υ ς σ τ ο π ρ α γ μ α τ ι κ ό κα ι τ ο σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο , τ ο α λ η θ ι ν ό και τ ο

ανθρώπινο σώμα, αλλά αγάπη για την τοπιογραφία και τις παραδόσεις, τους λαϊκούς θρύλους και τον κόσμο της φαντασίας και της ιστορίας. Στο μορφικό το κέντρο του βάρους μεταφέρεται από το σχέδιο στο χρώμα, από τη λο-γική οργάνωση στην επεκτα-τική κίνηση, από την αυστηρή κλειστή σύνθεση στην ελεύ-θερη και δυναμική, από τον περιορισμένο στον απεριόρι-στο χώρο, από το σωματικό στο ψυχικό».

κ α θ η μ ε ρ ι ν ό . Ο ι καλλι -τ έ χ ν ε ς α υ τ ο ί α μ φ ι σ β ή -τ η σ α ν σ τ α δ ι α κ ά τ η ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή π α ρ ά δ ο -σ η κ α ι π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ ι ς ν έ ε ς π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ έ ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς τ έ χ ν η ς .

Οι απαρχές του μοντερ-νισμού - ιμπρεσιονισμός* -μεταϊμπρεσιονισμός* - αρ ν ο υ β ό * . Π ο λ λ ά κινήμα-τ α , ό π ω ς ο ιμπρεσιο -ν ι σ μ ό ς , ο μεταϊμπρεσιο-νισμός, η αρ νουβό, που ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν τ ι ς δ ύ ο τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ αιώνα, αποτέλεσαν τ ι ς α π α ρ χ έ ς τ η ς σ ύ γ -χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς κα ι ε ιδ ι -κ ό τ ε ρ α τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ κ ινήματος που ονομά-στηκε μοντερνισμός. Ο ι κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς π ο υ ε ν τ ά -χ θ η κ α ν σ τ α κ ι ν ή μ α τ α α υ τ ά δ ι έ ρ ρ η ξ α ν κ ά θ ε

ανθρώπινο σώμα, αλλά αγάπη για την τοπιογραφία και τις παραδόσεις, τους λαϊκούς θρύλους και τον κόσμο της φαντασίας και της ιστορίας. Στο μορφικό το κέντρο του βάρους μεταφέρεται από το σχέδιο στο χρώμα, από τη λο-γική οργάνωση στην επεκτα-τική κίνηση, από την αυστηρή κλειστή σύνθεση στην ελεύ-θερη και δυναμική, από τον περιορισμένο στον απεριόρι-στο χώρο, από το σωματικό στο ψυχικό».

κ α θ η μ ε ρ ι ν ό . Ο ι καλλι -τ έ χ ν ε ς α υ τ ο ί α μ φ ι σ β ή -τ η σ α ν σ τ α δ ι α κ ά τ η ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή π α ρ ά δ ο -σ η κ α ι π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ ι ς ν έ ε ς π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ έ ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς τ έ χ ν η ς .

Οι απαρχές του μοντερ-νισμού - ιμπρεσιονισμός* -μεταϊμπρεσιονισμός* - αρ ν ο υ β ό * . Π ο λ λ ά κινήμα-τ α , ό π ω ς ο ιμπρεσιο -ν ι σ μ ό ς , ο μεταϊμπρεσιο-νισμός, η αρ νουβό, που ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν τ ι ς δ ύ ο τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ αιώνα, αποτέλεσαν τ ι ς α π α ρ χ έ ς τ η ς σ ύ γ -χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς κα ι ε ιδ ι -κ ό τ ε ρ α τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ κ ινήματος που ονομά-στηκε μοντερνισμός. Ο ι κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς π ο υ ε ν τ ά -χ θ η κ α ν σ τ α κ ι ν ή μ α τ α α υ τ ά δ ι έ ρ ρ η ξ α ν κ ά θ ε

Χρύσανθος Χρήστου, Η ευρω-παϊκή ζωγραφική του δέκα-του ένατου αιώνα, Αθήνα 1983, σ. 108.

κ α θ η μ ε ρ ι ν ό . Ο ι καλλι -τ έ χ ν ε ς α υ τ ο ί α μ φ ι σ β ή -τ η σ α ν σ τ α δ ι α κ ά τ η ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή π α ρ ά δ ο -σ η κ α ι π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ ι ς ν έ ε ς π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ έ ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς τ έ χ ν η ς .

Οι απαρχές του μοντερ-νισμού - ιμπρεσιονισμός* -μεταϊμπρεσιονισμός* - αρ ν ο υ β ό * . Π ο λ λ ά κινήμα-τ α , ό π ω ς ο ιμπρεσιο -ν ι σ μ ό ς , ο μεταϊμπρεσιο-νισμός, η αρ νουβό, που ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν τ ι ς δ ύ ο τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ αιώνα, αποτέλεσαν τ ι ς α π α ρ χ έ ς τ η ς σ ύ γ -χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς κα ι ε ιδ ι -κ ό τ ε ρ α τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ κ ινήματος που ονομά-στηκε μοντερνισμός. Ο ι κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς π ο υ ε ν τ ά -χ θ η κ α ν σ τ α κ ι ν ή μ α τ α α υ τ ά δ ι έ ρ ρ η ξ α ν κ ά θ ε

Τα Σαλόν

κ α θ η μ ε ρ ι ν ό . Ο ι καλλι -τ έ χ ν ε ς α υ τ ο ί α μ φ ι σ β ή -τ η σ α ν σ τ α δ ι α κ ά τ η ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή π α ρ ά δ ο -σ η κ α ι π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ ι ς ν έ ε ς π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ έ ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς τ έ χ ν η ς .

Οι απαρχές του μοντερ-νισμού - ιμπρεσιονισμός* -μεταϊμπρεσιονισμός* - αρ ν ο υ β ό * . Π ο λ λ ά κινήμα-τ α , ό π ω ς ο ιμπρεσιο -ν ι σ μ ό ς , ο μεταϊμπρεσιο-νισμός, η αρ νουβό, που ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν τ ι ς δ ύ ο τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ αιώνα, αποτέλεσαν τ ι ς α π α ρ χ έ ς τ η ς σ ύ γ -χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς κα ι ε ιδ ι -κ ό τ ε ρ α τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ κ ινήματος που ονομά-στηκε μοντερνισμός. Ο ι κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς π ο υ ε ν τ ά -χ θ η κ α ν σ τ α κ ι ν ή μ α τ α α υ τ ά δ ι έ ρ ρ η ξ α ν κ ά θ ε

Σημαντικός ήταν ο ρόλος των εκθεσιακών χώρων (Σαλόν) στις μεγάλες πρωτεύουσες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, με κέντρο το Παρί-σι. Ενώ η λεγόμενη "επίση-μη" τέχνη που χαρακτηριζό-ταν για τον συντηρητισμό της και ταυτιζόταν με τις Ακαδη-μίες Τέχνης, προβαλλόταν στα μουσεία και στα μεγάλα καθιερωμένα Σαλόν, οι πρω-τοπόροι καλλιτέχνες, από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, μπορούσαν να εκθέσουν τα έργα τους στο «Σαλόν των Απορριφθέντων» (1863), καθώς και σε κάθε είδους αίθουσες και καλλιτεχνικά εργαστήρια.

κ α θ η μ ε ρ ι ν ό . Ο ι καλλι -τ έ χ ν ε ς α υ τ ο ί α μ φ ι σ β ή -τ η σ α ν σ τ α δ ι α κ ά τ η ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή π α ρ ά δ ο -σ η κ α ι π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ ι ς ν έ ε ς π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ έ ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς τ έ χ ν η ς .

Οι απαρχές του μοντερ-νισμού - ιμπρεσιονισμός* -μεταϊμπρεσιονισμός* - αρ ν ο υ β ό * . Π ο λ λ ά κινήμα-τ α , ό π ω ς ο ιμπρεσιο -ν ι σ μ ό ς , ο μεταϊμπρεσιο-νισμός, η αρ νουβό, που ε μ φ α ν ί σ τ η κ α ν τ ι ς δ ύ ο τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ αιώνα, αποτέλεσαν τ ι ς α π α ρ χ έ ς τ η ς σ ύ γ -χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς κα ι ε ιδ ι -κ ό τ ε ρ α τ ο υ ε υ ρ ύ τ ε ρ ο υ κ ινήματος που ονομά-στηκε μοντερνισμός. Ο ι κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς π ο υ ε ν τ ά -χ θ η κ α ν σ τ α κ ι ν ή μ α τ α α υ τ ά δ ι έ ρ ρ η ξ α ν κ ά θ ε

Τζόζεφ Τέρνερ (Joseph Turner, 1775-18511, «Βροχή, Ατμός και Ταχύτητα», 1844, 0,91X1,22 μ., Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο. Μέσα στη βροχερή και μουντή λονδρέζικη ατμόσφαιρα, το τρένο διασχί-ζει με μεγάλη ταχύτητα μια καινούρια γέφυρα της πόλης. Ο θαυμα-σμός για τη νέα τεχνολογία αποτυπώνεται με τρόπο εντυπωσιακό, χωρίς το φυσικό περιβάλλον να υστερεί σε δύναμη και μυστήριο. Σε αυτήν την εικόνα της ρομαντικής έντασης και του δυναμισμού με πολύ μεγάλη δυσκολία αναγνωρίζουμε τις ανθρώπινες παρουσίες που παρακολουθούν έκθαμβοι τη διέλευση του τρένου, ενώ ένας λα-γός, σύμβολο ταχύτητας από την εποχή των παραμυθιών, προσπα-θεί μάταια να ανταγωνιστεί το τρένο που πλησιάζει.

Σημαντικός ήταν ο ρόλος των εκθεσιακών χώρων (Σαλόν) στις μεγάλες πρωτεύουσες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, με κέντρο το Παρί-σι. Ενώ η λεγόμενη "επίση-μη" τέχνη που χαρακτηριζό-ταν για τον συντηρητισμό της και ταυτιζόταν με τις Ακαδη-μίες Τέχνης, προβαλλόταν στα μουσεία και στα μεγάλα καθιερωμένα Σαλόν, οι πρω-τοπόροι καλλιτέχνες, από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, μπορούσαν να εκθέσουν τα έργα τους στο «Σαλόν των Απορριφθέντων» (1863), καθώς και σε κάθε είδους αίθουσες και καλλιτεχνικά εργαστήρια.

Φρανθίσκο Γκόγια (Francisco Goya, 1746-1828), «Η εκτέλεση της 3ης Mαίου 1808», 2,66X3,45 μ, Πράδο, Μαδρίτη. Εστιάζοντας στις μορ-φές των πατριωτών που πρόκειται να εκτελεστούν, βλέπουμε σε όλη τη δραματικότητά της τη φρίκη πριν από τον θάνατο, που εκδηλώ-νεται με τα βλέμματα και τις απε-γνωσμένες χειρονομίες των ανθρώπων. Σε αυτή τη σκηνή εκτέλεσης η βία, η ωμότητα και ο ανθρώπινος πόνος αποτυπώ-νονται με δύναμη και αμεσότη-τα αποκτώντας διαχρονική και πανανθρώπινη διάσταση.

Ο Ντελακρουά και η Ελληνική Επανάσταση «Ο μεγάλος ζωγράφος της Γαλλίας Ευγένιος Ντελακρουά με τα λίγα, σχετικά, αλλά θαυμαστά έργα που του ενέπνευσε η Επα-νάσταση του 1821, ξεπερνάει ίσως όλους τους φιλέλληνες δημιουργούς σε συμπάθεια και ενθουσιασμό. Η αληθινή και με-γάλη του αγάπη για τους Ελληνες και τον δίκαιο αγώνα τους έδωσε ένα βαθύ και νέο νόημα στην κάπως συμβατική τάση των περισσότερων καλλιτεχνών για τα ελληνικά θέματα, που συχνά συγχέονταν με την κοινότοπη αναζήτηση του ανατολίτικου εξω-τισμού». Γιάννης Τσαρούχης, «Ευγένιος Ντελακρουά», στο Εγώ ειμί πτω-χός και πένης, Καστανιώτης, Αθήνα 1988, σ. 15. Γιατί ο ιμπρεσιονισμός ήταν μια επανάσταση για τη ζωγραφική «Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως ο Μανέ και οι οπαδοί του έφε-ραν μιαν επανάσταση στην απόδοση των χρωμάτων, που μπορεί σχεδόν να συγκριθεί με την επανάσταση που έφεραν οι αρχαίοι Έλληνες στην αναπαράσταση των μορφών. Ανακάλυψαν πως, αν κοιτάξουμε τη φύση στο ύπαιθρο, δε βλέπουμε χωριστά τα αντι-κείμενα, το καθένα με το δικό του χρώμα, αλλά μάλλον ένα φω-τεινό κράμα από αποχρώσεις που συνταιριάζονται στα μάτια μας, και ουσιαστικά στο νου μας [...]. Πέρασε κάμποσος καιρός προτού να μάθει το κοινό ότι, για να εκτιμήσει κανείς έναν ιμπρεσιονιστικό πίνακα, έπρεπε να τον βλέπει από μακριά, κι έτσι να χαρεί ένα θαύμα: αινιγματικά κομμάτια από χρώμα να αποκτούν ξαφνικά νόημα και να ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια του. Αυτός ήταν ο πραγματικός στόχος των ιμπρεσιονιστών, να κατορθώσουν αυτό το θαύμα και να μεταθέσουν την εικαστική εμπειρία από το ζωγράφο στο θεατή». Ε.Η. Gombrich, Ιστορία της Τέχνης, μτφρ. Λ. Κάσδαγλη, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1994, σ 406,413.

Γκυστάβ Κουρμπέ (Gustave Courbet, 1819-1877), «Εργάτες που σπάζουν πέτρες», 1849 (καταστράφηκε στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης το 1945). Ρεαλιστική αποτύπωση του μόχθου που απαιτεί η σκληρή χειρωνακτική δουλειά. Οπως όλοι οι ρεαλιστές ζωγράφοι, ο Κουρμπέ ενδιαφέρεται για τα απλά, ταπεινά, καθημερινά θέματα.

σ χ έ σ η μ ε τ ο π α ρ ε λ θ ό ν κ α ι τ ι ς κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν ε ς α ξ ί ε ς τ ο υ , τ α υ τ ί σ τ η κ α ν με τ η ν πρωτοπορία ( a v a n t - g a r d e ) κ α ι π ρ ο ε τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ η ν π ο ρ ε ί α τ η ς τ έ χ ν η ς τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα. Μερ ικο ί από τ ο υ ς σημαντικό-τ ε ρ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ ο υ ιμπρεσιονισμού, όπως ο Μ ο ν έ , ο Μ α ν έ , ο Ρ ε ν ο υ ά ρ κ .ά . , δ ε ν ε ν δ ι α φ έ ρ ο -ν τ α ν πια γ ι α τ η ν α π ο τ ύ π ω σ η τ η ς α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή ς ε ι κ ό ν α ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ , α λ λ ά γ ι α τ η ν υ π ο κ ε ι μ ε ν ι κ ή σ ύ λ λ η ψ ή τ ο υ . Ε π ι δ ί ω κ α ν δ η λ α δ ή ν α α π ο δ ώ σ ο υ ν τ η ν ο π τ ι κ ή π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ω ς μ ι α σ τ ι γ μ ι α ί α ε ν τ ύ π ω σ η π ο υ π ρ ο κ α λ ε ί σ τ ο μ ά τ ι τ ο χ ρ ώ μ α τ ω ν μ ο ρ φ ώ ν κ α ι ο ι μ ε τ α β ο λ έ ς τ ο υ φ ω τ ό ς , ό π ω ς τ η ν α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ν ο ι ίδιοι , α υ θ ό ρ μ η τ α κ α ι χ ω ρ ί ς κ α μ ί α ε γ κ ε φ α λ ι κ ή ε π ε ξ ε ρ γ α σ ί α . Ο μ ε τ α ϊ μ π ρ ε σ ι ο -ν ι σ μ ό ς , π ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε κ υ ρ ί ω ς ω ς α ν τ ί δ ρ α -σ η σ τ ο ν ι μ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ό , π ε ρ ι λ ά μ β α ν ε σ τ ο υ ς κ ό λ -π ο υ ς τ ο υ μ ε μ ο ν ω μ έ ν ο υ ς κ α ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ ς μ ε τ α -ξ ύ τ ο υ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ς , ό π ω ς ε ί ν α ι ο Σ ε ζ ά ν , ο Β α ν Γ κ ο γ κ κα ι ο Γ κ ο γ κ έ ν , ο ι οπο ίο ι μ ε τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ς δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α ε ν τ ε λ ώ ς

Εντουάρ Μανέ (Edouard Manet, 1832-1883), «Μουσική στους κήπους του Κεραμεικού», 1862, 0,76X1,18 μ., Εθνι-κή Πινακοθήκη, Λονδίνο. Ο ζωγράφος δεν ενδιαφέρεται για τη ρεαλιστική απο-τύπωση μιας σκηνής από την καθημερινή αστική ζωή στο Παρίσι, αλλά για την απόδοση της ατμόσφαιρας ενός στιγ-μιότυπου με άμεσο και ποιητικό τρόπο, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της πολυ-πρόσωπης σύνθεσης και του πλούσιου χρώματος.

Ζορζ Σερά (Georges Seurat, 1859-1891), «Κυριακάτικο απόγευμα στο νησί Γκραντ Ζαν», 1886, 2,07X3,08 μ., Ινστιτούτο Τέχνης, Σικάγο. Οι μορφές αποδίδονται στατικά και απρόσωπα με μικρές κουκκί-δες καθαρού χρώματος, η σύνθεση των οποίων γίνεται στα μάτια του θεατή από απόσταση. Με αφετηρία τη μελέτη του φωτός, που απασχόλησε τους ιμπρεσιο-νιστές, ο Σερά στήριζε την τεχνική του στην ανάλυση του φωτός στα τρία βασικά χρώ-ματα που το συνθέτουν (κόκκινο, κίτρινο, μπλε), σύμφωνα με τη θεωρία του Γάλλου χημικού Μισέλ Σεβρέλ Η μέθοδος αυτή ονομάστηκε πουαντιγισμός (από τη γαλλική λέξη point=τελεία, σημείο) και η κίνηση αυτή νεοϊμπρεσιονισμός.

ν έ ε ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς , όπως ο κυβ ισμός* και ο ε ξπρε -σιονισμός, που θ α αναπτυχθούν τον επόμενο αιώνα. Ο ν έ ο ς ρ ό λ ο ς τ ο υ κ α λ λ ι τ έ χ ν η . Σ ε α υ τ ή τ η ν κ α ι ν ο ύ ρ ι α π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ο κ α λ λ ι τ έ χ ν η ς ανα -λ ά μ β α ν ε ν α δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ ε ι έναν ν έ ο ρ ό λ ο , α υ τ ό ν τ ο υ α δ έ σ μ ε υ τ ο υ κα ι α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ . Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς να αποδώσει την α λ ή θ ε ι α μ ε όποιον τ ρ ό π ο θ ε ω ρ ο ύ σ ε προσφορότερο, προ-χωρούσε σε ανατροπές των δεδομένων τ η ς καλλι-τεχνικής δημιουργίας και πρωτοποριακές λύσεις.

Κλοντ Μονέ (Claude Monet, 1840-1926), «Εντύπωση - Ανατολή του ήλιου», 1872, 0,48X0,63 μ., Μουσείο Μαρμοτάν, Παρίσι. Με από-λυτα λιτό τρόπο, γρήγορες πινελιές και χωρίς καθόλου περιγράμμα-τα αποδίδεται η εντύπωση (impression) μιας συγκεκριμένης στιγμής. Το έργο έγινε δεκτό με αρνητικά σχόλια από τους κριτικούς οι οποίοι αποκάλεσαν χλευαστικά «ιμπρεσιονιστές» όλους τους καλλι-τέχνες που ακολουθούσαν την ίδια τεχνοτροπία.

Πολ Σεζάν (Paul Cezanne, 1839-J 906), «Οι μεγάλες λουόμενες», 1898-1900, 2,49X2,08 μ., Μουσείο Καλών Τεχνών, Φιλαδέλφεια Ο καλλιτέχνης δεν ενδιαφέρεται για τη ρεαλιστική απόδοση της σκη-νής, αλλά για μια νέα σύλληψη της οπτικής πραγματικότητας που συνδέεται με ό,τι βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, το μόνιμο, το σταθερό, το ουσιαστικό, το αληθινό. Μεγάλη σημασία αποδίδεται στα δομικά στοιχεία της σύνθεσης, δηλαδή στην αυστηρή οργάνω-ση των μορφών και των χρωμάτων. Οι μορφές γίνονται αυτόνομες καλλιτεχνικές οντότητες και το έργο αποπνέει ασφάλεια και δύναμη.

Βενσάν Βαν Γκογκ (Vincent Van Gogh, 1853-1890), «Νύχτα με αστέρια», 1889, 0,73X0,92 μ., Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη. Η εκρηκτική λαμπρό-τητα των αστεριών αποδίδεται με μεγάλες, πυκνές και δυναμι-κές πινελιές αμιγούς χρώματος με τη μορφή στροβίλου, εκφρά-ζοντας τα έντονα συναισθήματα που πλημμυρίζουν την ψυχή του ζωγράφου. «Ίσως κανένας άλ-λος δημιουργός της περιόδου δε φθάνει με τέτοιον τρόπο στην έκφραση ενός κοσμικού γίγνεσθαι, όπως ο Βαν Γκογκ, μιας πραγματικά κοσμικής δί-νης που συναρπάζει τον θεατή».

Βενσάν Βαν Γκογκ (Vincent Van Gogh, 1853-1890), «Νύχτα με αστέρια», 1889, 0,73X0,92 μ., Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρκη. Η εκρηκτική λαμπρό-τητα των αστεριών αποδίδεται με μεγάλες, πυκνές και δυναμι-κές πινελιές αμιγούς χρώματος με τη μορφή στροβίλου, εκφρά-ζοντας τα έντονα συναισθήματα που πλημμυρίζουν την ψυχή του ζωγράφου. «Ίσως κανένας άλ-λος δημιουργός της περιόδου δε φθάνει με τέτοιον τρόπο στην έκφραση ενός κοσμικού γίγνεσθαι, όπως ο Βαν Γκογκ, μιας πραγματικά κοσμικής δί-νης που συναρπάζει τον θεατή».

Γκούσταβ Κλιμτ (Gustav Klimt, 1862-1918), «Μουσική I», 1895, 0,37X0,44 μ., Νέα Πινακοθήκη, Μόναχο. Αν και τα σημαντικότερα και γνωστότερα έργα του Κλιμτ ανήκουν στον 20ό αιώνα, στο έργο αυτό βρίσκουμε μερικά από τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής της αρ νουβό: ονειρική ατμόσφαιρα, αινιγματική γυναικεία φιγούρα, έντονα διακοσμητική διάθεση, αλληγορικά θέματα.

Γλυπτική - Αρχιτεκτο-νική - Εφαρμοσμένες τέχνες* . Ο γ λ ύ π τ η ς Ρο-ντέν , μ ε τ η ν ε π ι σ τ ρ ο φ ή στ ις φ υ σ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς , τ η δ ύ ν α μ η , τ η ν ε ιλ ικρί -νε ια κα ι τ ο ν ρ ε α λ ι σ μ ό τ η ς π ρ ο σ ω π ι κ ή ς τ ο υ έ κ φ ρ α σ η ς , έ δ ω σ ε ν έ α πνοή σ τ η γ λ υ π τ ι κ ή κα ι ά σ κ η σ ε τ ε ρ ά σ τ ι α επί-δ ρ α σ η σ τ η μ ο ν τ έ ρ ν α τ έ χ ν η τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α . Σ τ η ν αρχ ι -τ ε κ τ ο ν ι κ ή ε π ι κ ρ ά τ η σ α ν γ ι α μ ε γ ά λ ο χρον ικό διά-στημα , κυρ ίως ο νεο -κλασικ ισμός κα ι ο ε κ λ ε -κ τ ι κ ι σ μ ό ς * , μ ε ιδ ια ίτε -ρη π ρ ο τ ί μ η σ η σ τ α ρ ο -μ α ν τ ι κ ά κα ι ν ε ο κ λ α σ ι κ ά στο ιχε ία , ε ν ώ α π ό τ α μ έ σ α τ ο υ α ι ώ ν α η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή ε π α ν ά σ τ α -ση ά ν ο ι ξ ε ν έ ο υ ς δ ρ ό -μ ο υ ς σ τ ο ν σ χ ε δ ι α σ μ ό

Ογκύστ Ροντέν (Auguste Rodin, 1840-1917), «Οι πολίτες του Καλέ», 1886, μπρούντζος, 2,10X2,44X1,98 μ., Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν, Ουάσινγκτον. Το έργο αναφέρεται σε ένα ηρωικό γεγονός κατά τη διάρκεια του Εκατοντα-ετούς Πολέμου. Έξι πολίτες της γαλλικής πόλης Καλέ προσέφεραν αυτο-βούλως τη ζωή τους ως αντάλλαγμα για την άρση της πολιορκίας της πό-λης και για την απελευθέρωση των κατοίκων της (1347). Οι μορφές σε φυ-σικό μέγεθος, τοποθετημένες όχι σε βάθρο, αλλά στο ύψος των ματιών των θεατών, ώστε αυτοί να έχουν την αίσθηση ότι ζουν και κινούνται ανάμεσά τους και εμπνέονται από τη θυσία τους, εκφράζουν τα έντονα συναισθήμα-τα της στιγμής είτε ως εγκαρτέρηση είτε ως απελπισία. Η έκφραση των προ-σώπων, οι χειρονομίες, η στάση των σωμάτων, η αδρή επιφάνεια των γλυ-πτών μορφών αποδίδουν την τραγικότητα και το ανθρώπινο πάθος στη δια-χρονική τους διάσταση.

Πρόσοψη Βρετανικού Μουσείου, Λονδί-νο (1823-18461. Έργο του αρχιτέκτονα Σμερκ (Sir Robert Smirke), με κίονες ιω-νικού ρυθμού και γλυπτές παραστάσεις στο κεντρικό αέτωμα, αποτελεί χαρακτη-ριστικό δείγμα του νεοκλασικισμού του 19ου αιώνα.

Το «Κρίσταλ Πάλας» (Crystal Palace) στο Χάιντ Παρκ του Λονδίνου σχεδιά-στηκε και κατασκευάστηκε μέσα σε έξι μήνες από τον Τζόζεφ Πάζτον (Joseph Paxton), το 1851, για την πρώτη παγκό-σμια έκθεση. Ήταν η μεγαλύτερη κατα-σκευή της εποχής, για την οποία χρησι-μοποιήθηκαν αποκλειστικά προκατα-σκευασμένα μεταλλικά στοιχεία και γυαλί. Μετά τη λήξη της έκθεσης τα μέ-ρη που την αποτελούσαν αποσυνδέ-θηκαν και η κατασκευή μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στο νότιο Λονδίνο, όπου και καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1937.

κ α ι τ η δ ό μ η σ η , μ ε τ η ν α ξ ι ο π ο ί η σ η ν έ ω ν υλ ικών, ό π ω ς ε ίνα ι ο χ ά λ υ β α ς κ α ι τ ο γ υ α λ ί , γ ι α τ η ν κ α τ α -σ κ ε υ ή μ ε γ ά λ ω ν ε κ θ ε σ ι α κ ώ ν χ ώ ρ ω ν , ο υ ρ α ν ο -ξ υ σ τ ώ ν κτλ . Π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ η ν α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή , η σ τ α δ ι α κ ή δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς μ α ζ ι κ ή ς κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς * έ δ ω σ ε ι δ ι α ί τ ε ρ η ώ θ η σ η σ τ η ν κ α λ λ ι έ ρ γ ε ι α τ ω ν ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ω ν τ ε χ ν ώ ν , ό π ω ς ε ί ν α ι η δ ι α κ ό σ μ η σ η , ο ι γ ρ α φ ι κ έ ς τ έ χ ν ε ς , η δ ι α φ ή μ ι σ η κ .ά . , σ τ ι ς ο π ο ί ε ς σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο δ ι α δ ρ α μ ά τ ι σ α ν τ α δ ι ε θ ν ή καλλ ι -τ ε χ ν ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α α ρ ν ο υ β ό * κα ι « τ έ χ ν ε ς κ α ι χ ε ι ρ ο -τ ε χ ν ί ε ς » * .

Λογοτεχνία - Θέατρο - Μουσική. Στη λογοτεχνία μ ε γ ά λ ο ι π ε ζ ο γ ρ ά φ ο ι , με κ ο ρ υ φ α ί ο τ ο ν Ο υ γ κ ό , κ α ι π ο ι η τ έ ς , ό π ω ς ο Μ π ά ϋ ρ ο ν , σ υ μ π υ κ ν ώ ν ο υ ν σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ς τ α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ ο υ ρ ο μ α ν τ ι σ μ ο ύ , ε ν ώ ο ρ ε α λ ι σ μ ό ς β ρ ί σ κ ε ι τ η ν έ κ φ ρ α σ ή τ ο υ σ ε σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς μ ε μ ε γ ά λ η α π ή χ η σ η κ α ι π α γ κ ό σ μ ι α α ν α γ ν ώ ρ ι σ η , ό π ω ς ο Φ λ ο μ π έ ρ , ο Τ ο λ σ τ ό ι και ο Ντοστογ ιέφσκι . Σ τ ο κλ ίμα τ ο υ ρ ε α λ ι σ μ ο ύ κ ινήθηκαν οι θεατρ ικο ί σ υ γ γ ρ α φ ε ί ς Ίψεν, Τ ο υ ρ γ κ έ ν ι ε φ , Τ σ έ χ ο φ κ .ά . , π ο υ α ν α ν έ ω σ α ν ρ ι ζ ι κ ά τ η ν π α γ κ ό σ μ ι α δ ρ α -μ α τ ο υ ρ γ ί α κ α ι ά σ κ η σ α ν τ ε ρ ά σ τ ι α ε π ί δ ρ α σ η σ τ η ν π ο ρ ε ί α τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ θ ε ά τ ρ ο υ . Ο σ υ μ β ο λ ι -σ μ ό ς * , μ ε π ρ ό δ ρ ο μ ο τ ο ν Μ π ο ν τ λ έ ρ κα ι κ ύ ρ ι ο υ ς ε κ φ ρ α σ τ έ ς τ ο ν Β ε ρ λ έ ν και τ ο ν Μ α λ α ρ μ έ , σ τ ό χ ε υ ε σ τ η ν « κ α θ α ρ ή πο ίηση» , α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ς τ η ν π ν ε υ -μ α τ ι κ ό τ η τ α κ α ι τ η μ ο υ σ ι κ ό τ η τ α τ ο υ π ο ι η τ ι κ ο ύ λ ό -γ ο υ . Σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς μ ο υ σ ι κ ή ς τ ο κ α ι ν ο τ ό μ ο έ ρ γ ο τ ο υ Μ π ε τ ό β ε ν , μ ε τ ο ν ο π ο ί ο κ λ ε ί ν ε ι ο ν ε ο κ λ α σ ι -κ ι σ μ ό ς , π ρ ο ε τ ο ί μ α σ ε τ η ν έ λ ε υ σ η τ ο υ ρ ο μ α ν τ ι -σ μ ο ύ με μ ο υ σ ο υ ρ γ ο ύ ς όπως ο Σοπέν, ο Τσα ϊκόφσκ ι κ .ά . κα ι μ ε κ ο ρ υ φ α ί ο υ ς σ υ ν θ έ τ ε ς ό π ε ρ α ς , ό π ω ς ο Β έ ρ ν τ ι κ α ι ο Β ά γ κ ν ε ρ .

Ο Πύργος του Άιφελ κατα-σκευάστηκε το 1889 από τον ΓκυστάΒ Αιφελ (Gustave Eiffel, 1832-1923} για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού. Με ύψος 300 μ., ήταν το υψηλότερο κτί-ριο της εποχής του και το σύμ-βολο του τεχνολογικού θαύ-ματος του 19ου αιώνα.

Ο Πύργος του Άιφελ κατα-σκευάστηκε το 1889 από τον ΓκυστάΒ Αιφελ (Gustave Eiffel, 1832-1923} για τη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού. Με ύψος 300 μ., ήταν το υψηλότερο κτί-ριο της εποχής του και το σύμ-βολο του τεχνολογικού θαύ-ματος του 19ου αιώνα.

Ο Μπετόβεν (Ludvig van Beethoven, 1770-1827} έδωσε νέα τροπή στην πορεία της μουσικής, συνδέοντας το κλασικό με το ρομαντικό ύφος και προετοιμάζοντας τις σύγχρονες αναζητήσεις της. Με το έργο του, κυρίως τις εννέα συμφωνίες, τις τριάντα δυο σονάτες για πιάνο και τα τελευταία κουαρτέτα του, απευθύνεται σε ολό-κληρη την ανθρωπότητα αγγίζοντας ένα οικουμενικό πνευματικό ιδεώδες.

Ερωτήσεις 1. Ο 19ος αιώνας έχε ι χαρακτηριστεί «αιώνας της επιστήμης». Θ α μπορούσατε να δικαιολογήσετε αυτόν τον χαρακτηρισμό; 2 . Τι περ ιεχόμενο ε ίχε για τους Έλληνες των αρχών του 19ου αιώνα το κ ίνημα των εθνοτήτων, σύμφωνα με τους Χέρντερ και Φίχτε; Μ ε ποιο από τα βασικά καλλι-τεχνικά κινήματα συνδέθηκε στην Ευρώπη η ελληνική υπόθεση και γιατί; 3 . Πώς συνδέεται ο ρεαλ ισμός μ ε τη θεαματική ανάπτυξη των φυσικών επιστημών; Ποια από τις βασικές φ ι λ ο σ ο φ ι κ έ ς θ ε ω ρ ί ε ς του 19ου αιώνα επηρέασε την εμφά-νισή του και γιατί;

Η καλλιτεχνική και πνευματική ζωή στην Ελλάδα του 19ου αιώνα

Η ί δ ρ υ σ η τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς (1830 ) κα ι η μ ε τ α φ ο ρ ά τ η ς π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α ς στην Α θ ή ν α ( 1 8 3 4 ) σ η μ α τ ο δ ό τ η σ α ν για τ η ν Ε λ λ ά δ α τ η ν έ ν α ρ ξ η μ ιας ιστορι-κής πορε ίας προσανατολισμένης στην Ευρώπη, στις αρχές και στ ις α ξ ί ε ς τ ο υ δ υ τ ι κ ο ύ πολ ι τ ισμού , τ ο υ οποίου βασικό σ η μ ε ί ο α ν α φ ο ρ ά ς στ ις α ρ χ έ ς τ ο υ 19ου α ι ώ ν α ή τ α ν α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ α ο ν ε ο κ λ α σ ι κ ι σ μ ό ς . Έ τ σ ι , η ε π α ν α σ ύ ν δ ε σ η με τ η ν κ λ α σ ι κ ή α ρ χ α ι ό τ η τ α α π ο τ έ λ ε σ ε ε ξ α ρ χ ή ς τ η ν ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή α φ ε τ η ρ ί α τ ο υ ν έ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ κ ρ ά τ ο υ ς και τ ο βασ ικό σ υ σ τ α τ ι κ ό τ η ς ύ π α ρ ξ ή ς τ ο υ , ενώ π α ρ ά λ λ η λ α τ ο λ α μ π ρ ό βυζαντ ινό π α ρ ε λ θ ό ν κα ι η ζ ω ν τ α ν ή λα ϊκή π α ρ ά δ ο σ η ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν ν α σ υ ν δ έ ο ν τ α ι ά ρ ρ η κ τ α μ ε τ α κ α θ η μ ε ρ ι ν ά β ι ώ μ α τ α τ ο υ λ α ο ύ .

Μ έ σ α σ τ ο πλαίσιο τ ο υ π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ και τ η ς α ν α ζ ή τ η σ η ς τ η ς ε θ ν ι κ ή ς τ α υ τ ό τ η τ α ς τ ω ν Ν ε ο ε λ λ ή ν ω ν , η ε π α ν ε κ τ ί μ η σ η τ ο υ λ α ϊ κ ο ύ πολ ιτ ισμού και τ η ς γ λ ώ σ σ α ς α π ο τ έ λ ε σ α ν γ ι α μ α κ ρ ό χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α αντ ικε ίμενο πολιτι -κών, ι δ ε ο λ ο γ ι κ ώ ν και φ ιλολογ ικών σ υ ζ η τ ή σ ε ω ν και δ ι α μ α χ ώ ν . Η ν ε ο ε λ λ η -νική τ έ χ ν η κ ι ν ή θ η κ ε υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ά μ έ σ α σ τ ο πλαίσ ιο τ ω ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν ρ ε υ -μάτων κα ι σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό υπό τ η ν ε π ί δ ρ α σ η τ η ς Α κ α δ η μ ί α ς τ ο υ Μ ο ν ά -χου , η ο π ο ί α υ π ή ρ ξ ε τ ο βασικό κ έ ν τ ρ ο καλλ ι τεχν ικών σπουδών γ ι α π ο λ λ ο ύ ς Έ λ λ η ν ε ς κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς . Ο ι μ ε γ ά λ ο ι Έ λ λ η ν ε ς ζωγράφοι που α π ο τ έ λ ε σ α ν τ ο ν

Νικόλαος Γύζης (1842-19011, «Μετά την καταστροφή των Ψαρών», 1898, 1,33X1,88 μ, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα. Μετά την καταστροφή του νη-σιού, απελπισμένοι Ψαριάνοι πασχίζουν να ανεβούν στην κλυδωνιζόμενη βάρκα, για να σωθούν μαζί με τα ιερά κειμή-λια της πατρίδας τους. Μια στι-βαρή ανδρική μορφή παλεύει να οδηγήσει τη βάρκα προς το βάθος όπου θαμποφέγγει το φως της σωτηρίας. Ο συμβολι-σμός της σύνθεσης αποκτά ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αν λάβουμε υπόψη μας ότι το έργο φιλοτεχνήθηκε λίγο μετά την εθνική ήττα του 1897.

πυρήνα τ η ς Σχολής του Μονάχου, όπως ο Ν ι κ η φ ό ρ ο ς Λ ύ τ ρ α ς , ο Κωνστα-ντίνος Β ο λ α ν ά κ η ς και ο Ν ι κ ό λ α ο ς Γύζης , υ π ή ρ ξ α ν οι η γ ε τ ι κ έ ς μ ο ρ φ έ ς και οι σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο ι δ ά σ κ α λ ο ι τ η ς νεοελλην ικής τ έ χ ν η ς τ ο υ 19ου αιώνα. Σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ ς δ ε βλέπε ι κανε ίς τ η δουλ ική απομίμηση α κ α δ η μ α ϊ κ ώ ν προτύπων, α λ λ ά μια π ρ ο σ π ά θ ε ι α προσωπικών αναζητήσεων, ο ι οποίες αποσκοπούσαν στην αποτύπωση τ ω ν αναγκών και των π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ώ ν τ η ς ελλην ικής κοινωνίας, με ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ε ιλ ικρίνε ια και ε κ φ ρ α σ τ ι κ ή λ ι τότητα . Π α ρ ά λ λ η λ α , βέβαια , και τ α π ρ ώ τ α δ ε ι λ ά ιμπρεσιονιστικά μ η ν ύ μ α τ α από τ ο Παρίσ ι δεν ά φ η ν α ν α δ ι ά φ ο ρ ο υ ς τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς καλλ ιτέχνες .

Δημήτριος Ζωγράφος (π. 1790 -μετά το 18401 «Πολιορκία Αθη-νών», 1827, υδατογραφία σε χαρ-τόνι, 0,49X0,62 μ., Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.. Ο στρατηγός Μα-κρυγιάννης ζήτησε από τον λαϊκό ζωγράφο και αγιογράφο Δημήτριο Ζωγράφο να δημιουρ-γήσει πέντε σειρές έργων, σύμφωνα με τις οδηγίες του, προκειμένου να συμπληρώσει εικονογραφικά το κείμενο των «Απομνημονευμάτων» του. Ακο-λουθώντας τη λαϊκή, αλλά και τη βυζαντινή παράδοση, ο Ζω-γράφος ανταποκρίνεται εικαστι-κά στο άμεσο, απλό και περι-γραφικό ύφος του Μακρυγιάν-νη. Τα έργα παρουσιάστηκαν από τον Μακρυγιάννη στους πρέσβεις των τριών μεγάλων δυνάμεων, σε αγωνιστές της Επανάστασης, φιλέλληνες και διάφορους αξιωματούχους, τους οποίους είχε προσκαλέσει στο σπίτι του με την ευκαιρία της εθνικής γιορτής του 1839. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την πρώτη έκθεση έργων τέχνης στην Ελλάδα.

Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), «Το ψαριανό μοιρολόι», 1880, 0,94X1,40 μ., Εθνική Πι-νακοθήκη και Μουσείο Αλεξάν-δρου Σούτζου, Αθήνα. Οι συγγε-νείς θρηνούν για τον χαμένο ναυτικό, καθισμένοι αυστηροί και σιωπηλοί γύρω από το φέσι του . Τα μουντά χρώματα, η οργάνωση του χώρου, τα πρό-σωπα χωρίς ατομικά χαρακτη-ριστικά αποδίδουν την εσωτερι-κή συντριβή των ανθρώπων και την ατμόσφαιρα της θλίψης και του πένθους.

Νικόλαος Γύζης (1842-1901), «Τα αρραβωνιάσματα», 1,03X1,55 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλε-ξάνδρου Σούτζου, Αθήνα. Το παλιό έθιμο της Τουρκοκρατίας να αρραβωνιάζουν τα παιδιά σε μικρή ηλι-κία γίνεται η αφορμή να στηθεί, με μεγάλη συνθετική ικανότητα και εκφραστικό πλούτο, μια σκηνή που δεν περιορίζεται σε ηθογραφική αποτύπωση του περιστατικού. Τα πρόσωπα, οι εκφράσεις, οι χειρονο-μίες, η ατμόσφαιρα της σκηνής αποκτούν διαχρονική δύναμη παραμένοντας και σήμερα ζωντανά και οικεία.

Ιωάννης Αλταμούρας (1852-1878), «Το λιμάνι της Κοπεγχάγης», 1874, 0,30X0,43 μ., Εθνική Πινα-κοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα. Στον τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης πραγμα-τεύεται το χρώμα, με την καταλυτική επίδραση του φωτός σε αυτό, στη σχετικά ελεύθερη πινελιά και στο ενδιαφέρον για την απόδοση της φευγαλέας εντύπωσης βλέπουμε τα πρώτα μηνύματα του ιμπρε-σιονισμού στην Ελλάδα.

Η Σχολή του Μονάχου ως αφετηρία γόνιμων αναζητή-σεων «Και οι τρεις (Νικηφόρος Λύτρας. Κωνσταντίνος Βολα-νάκης, Νικόλαος Γύζης) εί-ναι σύγχρονοι με τους δη-μιουργούς του ιμπρεσιονι-σμού - αν και δεν επηρεά-στηκαν από το γόνιμο αυτό ρεύμα της ευρωπαϊκής τέχνης, ασφαλώς γιατί η θη-τεία τους στα ιδανικά της Σχολής του Μονάχου τούς είχε προσανατολίσει ιδιαί-τερα προς τον ακαδημαϊσμό και τις μεγάλες κατακτήσεις του παρελθόντος. Η ιδιαίτε-ρη σύνδεση αυτών των Ελλήνων καλλιτεχνών με τον κύκλο των δασκάλων του Μονάχου στάθηκε, παρά τις αρνητικές της πλευρές, μια απαραίτητη προϋπόθεση για ένα σωστό ξεκίνημα και μια ουσιαστική γνωριμία της ελληνικής τέχνης με τις κα-τακτήσεις του ευρωπαϊκού καλλιτεχνικού παρελθόντος, από το οποίο είχε αποκοπεί ολόκληρους αιώνες. Το Μό-ναχο και η Ακαδημία του διευκόλυναν αυτή τη γνωρι-μία, έδωσαν τη γερή τεχνική βάση και έδειξαν τον τρόπο της αυστηρής και μεθοδικής εργασίας, χωρίς τις οποίες δεν ήταν δυνατή καμιά ουσια-στική προσπάθεια. Και αν τα στοιχεία αυτά μπορούσαν να έχουν αρνητικά αποτελέ-σματα για τους αδύνατους και τους μέτριους καλλι-τέχνες, για όσους είχαν γνήσια δημιουργική φλέβα και δυνατή προσωπικότητα αποτελούσαν αφετηρία για γόνιμες αναζητήσεις και ανεξάρτητους προσανατο-λισμούς. Αυτό ακριβώς συμ-βαίνει στην περίπτωση των τριών μεγάλων δασκάλων της ελληνικής ζωγραφικής»

Χρύσανθος Χρήστου, Η ελλη-νική ζωγραφική 1832-1922, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος 1981, σ.44.

Η ίδρυση του Σχολείου των Τεχνών και οι πρώτες καλλι-τεχνικές εκθέσεις Σημαντικό γεγονός για την καλλιτεχνική δημιουργία, ήδη από τα πρώτα χρόνια ζωής του νεοσύστατου κρά-τους, ήταν η ίδρυση του Σχολείου των Τεχνών το 1836, στο οποίο δίδαξαν οι μεγαλύτεροι Έλληνες ζω-γράφοι. Από το 1843 άρχισε και η εκθεσιακή δραστη-ριότητα αρχικά μέσα στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Σχολείου των Τεχνών και αργότερα των Ολυμπίων (εμπορικών και καλλιτεχνι-κών εκθέσεων που καθιε-ρώθηκαν από το 1859) και του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός (από το 1885).

Η γ λ υ π τ ι κ ή , π ο υ γ ι α π ο λ λ ο ύ ς α ι ώ ν ε ς ε ί χ ε π α ρ α μ ε ί ν ε ι μ έ σ α σ τ α ό ρ ι α τ η ς λ α ϊ κ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς , ά ρ χ ι σ ε κ α ι π ά λ ι - μ ε α φ ε τ η ρ ί α τ α Ε π τ ά ν η σ α κ α ι μ ε πυ-ρ ή ν α τ α ε ρ γ α σ τ ή ρ ι α τ ω ν Τ ή ν ι ω ν γ λ υ π τ ώ ν - ν α πα ί ζε ι σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η ν έ α Ε λ λ ά δ α , η ο π ο ί α β ρ ι σ κ ό τ α ν ή δ η σ ε φ ά σ η έ ν τ ο ν η ς α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ς κ α ι π ρ ο σ π ά θ ε ι α ς ε ξ ω ρ α ϊ σ μ ο ύ . Α ν α μ φ ί β ο λ α ό μ ω ς η ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ή γ λ υ π τ ι κ ή β ρ ή -κ ε τ η ν κ ο ρ υ φ α ί α έ κ φ ρ α σ ή τ η ς σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Γ ι α ν ν ο ύ λ η Χ α λ ε π ά , π ο υ ε ξ ε λ ί -χ τ η κ ε α ρ γ ό τ ε ρ α σ ε έ ν α ν ε ν τ ε λ ώ ς π ρ ο σ ω π ι κ ό δ η μ ι ο υ ρ γ ό , μ ο ν α δ ι κ ή ς π ο ι ό -τ η τ α ς .

Σ τ η ν α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή η π ρ ο σ π ά θ ε ι α ε π ι κ ε ν τ ρ ώ θ η κ ε σ τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ό ψ η ς τ η ς Α θ ή ν α ς κ α ι τ ω ν ά λ λ ω ν μ ε γ ά λ ω ν α σ τ ι κ ώ ν κ έ ν τ ρ ω ν τ ο υ

ν ε ο σ ύ σ τ α τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς . Σ τ ο μ ε γ α -λ ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς τ ω ν δ η μ ό σ ι ω ν κ α ι τ ω ν ι δ ι ω τ ι κ ώ ν κ τ ι ρ ί ω ν α κ ο λ ο υ -θ ή θ η κ α ν τ α π ρ ό τ υ π α τ ο υ ν ε ο κ λ α -σ ι κ ι σ μ ο ύ , χ ω ρ ί ς ν α λ ε ί π ο υ ν κ α ι λ α μ π ρ ά δ ε ί γ μ α τ α ρ ο μ α ν τ ι κ ή ς δ ι ά -θ ε σ η ς κα ι ε π ι σ τ ρ ο φ ή ς σ ε α ν α γ ε ν -ν η σ ι α κ ά ή κ α ι β υ ζ α ν τ ι ν ά σ τ ο ι χ ε ί α .

Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938), «Σάτυρος που παίζει με τον Έρωτα», 1877, μάρμαρο, ύψος 1,35 μ., Εθνική Γλυπτοθήκη, Αθήνα. Σε αυτό το νεανικό έργο του ο Χαλεπάς, που σφράγισε την πορεία της νεοελληνικής γλυπτικής, συνδυ-άζει την παράδοση της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής με στοιχεία από τον ρομαντισμό και τον ρεαλισμό.

Κρίστιαν Χάνσεν (Christian Hansen, 1803-1883), Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1839-1864 (φωτ. 1930). Στη συνείδηση των Ελλήνων το κτίριο αυτό συμβόλιζε την πνευματική αναγέννηση του τόπου. Τα χαρακτηριστικά του, αυστηρό μνημειακό ύφος, λιτές, αρμονικές γραμμές, τυπικά κλα-σικά γνωρίσματα, όπως αέτωμα και ιωνικοί κίονες, αποτέλεσαν το αισθητικό πρότυπο του αθηναϊκού νεοκλασικισμού, το οποίο επηρέασε καθοριστικά τη νεοελληνική αρχιτεκτονική. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1839), η Ακαδημία Αθηνών (1859) και η Εθνική Βιβλιοθήκη (1888), έργα των Δανών αδελφών Χριστιανού και Θεόφιλου Χάνσεν, αποτέλεσαν την «αθηναϊκή τριλογία».

Σταμάτης Κλεάνθης (1802-1862), Μέγαρο Δουκίσσης Πλακεντίας-Ιλίσσια, περ. 1840, Αθήνα (φωτ. 1914). Το κτίριο αυτό με τις χαρακτηριστικές τοξοστοιχίες (λότζιες) και τις πυργοειδείς κατασκευές στα πλάγια, ξεφεύγει από τον αθηναϊκό νεοκλασι-κισμό παραπέμποντας σε ρομα-ντικές επιρροές. Σε αυτό στεγάζεται από το 1928 το Βυζα-ντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Λύσανδρος Καυταντζόγλου (1811-1885) , Το Οφθαλμιατρείο, 1847, Αθήνα (αρχική μορφή). Αν και το κτίριο εντάσσεται χωρο-ταξικά στη συνέχεια της «αθηναϊκής τριλογίας», αποτελεί μια διαφορετική αισθητική πρό-ταση, πρόταση ρομαντικής νο-σταλγίας για το βυζαντινό πα-ρελθόν της Αθήνας.

Σ τ η ν ποίηση η Ε π τ α ν η σ ι α κ ή Σ χ ο λ ή , μ ε κ ο ρ υ φ α ί ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ π ο υ ς τ η ς τ ο ν Σ ο λ ω μ ό κα ι τ ο ν Κ ά λ β ο , σ υ ν δ ύ α ζ ε μ ε π ο ι κ ί λ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς τ ι ς δ υ τ ι κ έ ς επ ιρ -ρ ο έ ς τ ο υ ν ε ο κ λ α σ ι κ ι σ μ ο ύ κ α ι τ ο υ ρ ο μ α ν τ ι σ μ ο ύ μ ε τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή γ λ ω σ σ ι κ ή π α ρ ά δ ο σ η . Η Γ ε ν ι ά τ ο υ 1 8 8 0 ( Ν έ α Α θ η ν α ϊ κ ή Σ χ ο λ ή ) , μ ε κ ύ ρ ι ο ε κ φ ρ α σ τ ή τ η ς τ ο ν Π α λ α μ ά , δ ε χ ό τ α ν ε π ι δ ρ ά σ ε ι ς α π ό τ α γ α λ λ ι κ ά ρ ε ύ μ α τ α τ ο υ π α ρ ν α σ σ ι -σ μ ο ύ * κ α ι τ ο υ σ υ μ β ο λ ι σ μ ο ύ , ε ν ώ σ τ η ν π ε ζ ο γ ρ α φ ί α ο ρ ε α λ ι σ μ ό ς , μ ε π ρ ο -δ ρ ο μ ι κ ή μ ο ρ φ ή τ ο ν Ρ ο ΐ δ η , ά σ κ η σ ε ι δ ι α ί τ ε ρ η ε π ί δ ρ α σ η σ τ ο έ ρ γ ο μ ε γ ά λ ω ν η θ ο γ ρ ά φ ω ν , ό π ω ς ε ί ν α ι ο Β ι ζ υ η ν ό ς , ο Π α π α δ ι α μ ά ν τ η ς , ο Κ α ρ κ α β ί τ σ α ς κ .ά .

Ενας κορυφαίος γλύπτης «Πέρα από την τραγική πο-ρεία της ζωής του και τις κάθε είδους ατυχίες του, ο Χαλεπάς είναι ένας πραγ-ματικά μεγάλος δημιουργός τόσο στις αναζητήσεις και τις πραγματώσεις του όσο και στην εκπληκτική συνέ-πεια και τον πλούτο των μορφών του, την έκταση των επινοήσεων και την ποικιλία των διατυπώσεών του. [...] Ολο του το έργο είναι ιδιαί-τερα σημαντικό, καθώς συν-δυάζει μορφική πληρότητα και εκφραστική δύναμη, πλαστικό χαρακτήρα και εσωτερική αλήθεια». Χρύσανθος Χρήστου, «Η Νεο-ελληνική Τέχνη του 19ου και του 20ού αιώνα», στο Ιστορία της Τέχνης, Larousse, Βιβλιό-ραμα, Αθήνα 1990, τ. 5, σ. 25.

Ερωτήσεις 1. Πού έστρεψαν το ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τους οι ιμπρεσιονιστές; Ποιες ήταν οι ευρύτερες διαστάσεις που έ δ ω σ ε στην τέχνη το κίνημα του μεταϊμπρεσιονισμού; 2 . Πώς δικαιολογείται η μεγάλη απήχηση του νεοκλασικισμού στη μετεπαναστατική Ελλάδα; 3 . Π ο ι ο ς ήταν ο ρ ό λ ο ς της Σ χ ο λ ή ς του Μ ο ν ά χ ο υ στην ελλην ική τ έχνη του 19ου αιώνα;

2. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ Οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις του 20ού αιώνα - Από τη δομή του ατόμου έως τη δομή του Σύμπαντος «Το 1900 ο Μαξ Πλανκ εγκαινίασε την εποχή της σύγχρονης φυ-σικής με την κβαντική θεωρία του, σύμφωνα με την οποία η ενέρ-γεια εκπέμπεται όχι συνεχώς αλλά σε διακριτές ποσότητες, τις οποίες ονόμασε κβάντα (σημ.: από τη λατινική λέξη quantum, πληθ. quanta, που σημαίνει "πόσο"). Το 1905 ανήκει στον Αλμπερτ Αϊνστάιν. Μελετώντας την ταχύτητα του φωτός, διατύ-πωσε την ειδική θεωρία της σχετικότητας, που περιγράφει την επίπτωση της ταχύτητας στη μάζα και τη ροή του χρόνου. Η ειδι-κή θεωρία της σχετικότητας οδήγησε στην ιδέα ότι η μάζα είναι μια εξαιρετικά συμπυκνωμένη μορφή ενέργειας. Το 1916 ο Αϊνστάιν διηύρυνε τη θεωρία του σε συστήματα που κινούνται το ένα σε σχέση με το άλλο και δημιούργησε τη γενική θεωρία της σχετικότητας Λίγα χρόνια αργότερα, χάρη στις εργασίες του Μαξ Μπορν, του Έρβιν Σρέντινγκερ και του Βέρνερ Καρλ Χάιζεν-μπεργκ, εδραιώθηκε η κβαντομηχανική, που έχει χρησιμοποιηθεί με αξιοσημείωτη επιτυχία για την ερμηνεία φαινομένων της χη-μείας και της υποατομικής φυσικής. Οι δύο θεωρίες, της σχετικό-τητας και η κβαντομηχανική, αποτέλεσαν τα δύο μεγάλα θεωρη-τικά θεμέλια της φυσικής του 20ού αιώνα». Isaac Asimov, Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων, μτφρ. Γ. Μπαρουξής, Ν. Σταματάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 6η έκδ., Ηράκλειο 2004, σ. 450. Το δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ και τα μυστικά του «Οι αναγκαίες πληροφορίες για τη χημική πολυπλοκότητα και τις απαραίτητες δραστηριότητες του κυττάρου είναι καταγραμμένες στα γονίδια που βρίσκονται στον πυρήνα του. Είναι όμως πληροφο-ρίες κωδικοποιημένες, και μάλιστα με κώδικα μια ειδική αλφάβη-το που χρησιμοποιεί μόνο τέσσερα γράμματα. Τα "γράμματα" είναι στην περίπτωση αυτή πολύπλοκα μόρια, που ονομάζονται νουκλεοτίδια. Τα ίδια τα νουκλεοτίδια συνδέονται σε ακόμη πιο πολύπλοκα μόρια. Έτσι, σχηματίζονται αλυσίδες νουκλεοτιδίων που αποτελούν το περίφημο DNA - ακρωνύμιο, από τα χαρακτη-ρίζοντα, πιθανόν, ολόκληρο τον αιώνα μας! Η ακριβής χημική ονο-μασία του DNA -δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ- αποτελεί ασφαλώς άσκηση για τη γλώσσα. Άσκηση όμως, για την επιστήμη αυτή τη φορά, αποτέλεσε και η ανακάλυψη της δομής του DNA. Αποδεί-χθηκε ότι το DNA έχει την αναπάντεχη μορφή μιας διπλής έλικας, περίπου όπως μια στριφογυριστή σκάλα. Στέρεοι χημικοί δεσμοί συνδέουν κατακόρυφα τους δομικούς λίθους -τα διαδοχικά δηλα-δή νουκλεοτίδια κάθε αλυσίδας- ενώ ασθενέστεροι δεσμοί στα πλάγια συνδέουν τις δύο ελικοειδείς αλυσίδες και συνιστούν τα "σκαλοπάτια". Η ανακάλυψη της δομής του DNA, που έγινε από τους Ουότσον και Κρικ το 1953, σωστά θεωρείται μια μεγάλη στιγμή της σύγχρονης επιστήμης». Γιώργος Γραμματικάκης, Η Κόμη της Βερενί-κης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 25η έκδ., Ηράκλειο 2005, σ. 92-93. Στις μεγάλες λεωφόρους της επικοινωνίας και της πληροφόρησης "Τίποτε δε μετέβαλε τόσο πολύ τον τρόπο που εργαζόμαστε και επικοινωνούμε στη ση-μερινή εποχή όσο ο ηλεκτρονικός υπολογι-στής, που άρχισε να παράγεται μαζικά και να χρησιμοποιείται στη βιομηχανία στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Η πιο σημαντική τεχνολογική πρόοδος κατά τον 20ό αιώνα ήταν μάλλον το τρανζίστορ, μια μικρή συσκευ-ή που μετέδιδε ρεύμα πολύ πιο αποδοτικά

Ο Μαξ Πλανκ (Max Plank, 1858-194, Νόμπελ Φυσικής 1918) εγκαινίασε την εποχή της σύγχρονης φυσικής με την περί-φημη κβαντική θεωρία (1900), σύμφωνα με την οποία η ακτινο-βολία εκπέμπεται σε χωριστές, διακριτές ποσότητες ενέργειας, τις οποίες ονόμασε κβάντα (λατ. quantum = πόσο, πληθ. quanta). Στη φωτογραφία ο Μαξ Πλανκ (δεξιά) με τον Νιλς Μπορ, επί-σης πρωτεργάτη της κβαντικής θεωρίας.

Η επιστημονική ανάπτυξη και τα τεχνολογικά επι-τ ε ύ γ μ α τ α . Ο ι ε π α ν α σ τ α τ ι κ έ ς ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς α ν α -κ α λ ύ ψ ε ι ς τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α γ ι α μ ια σ ε ι ρ ά θ ε μ ά τ ω ν , ό π ω ς η δ ο μ ή τ ο υ α τ ό μ ο υ κ α ι τ ο υ Σ ύ μ π α ν τ ο ς , η α ν θ ρ ώ π ι ν η φ ύ σ η κ α ι η κο ινωνία , ο δ ή γ η σ α ν τ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς σ τ ο ν α α ν α θ ε ω ρ ή σ ο υ ν ρ ι ζ ι κ ά τ ο ν τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ί ο α ν τ ι λ α μ β ά ν ο ν τ α ν τ ο ν κ ό σ μ ο . Ο ι θεωρίες τ η ς σχετικότητας τ ο υ Αϊνστάιν ( 1 9 0 5 , 1 9 1 6 ) κ α ι η κ β α ν τ ο μ η χ α ν ι κ ή θ ε ω ρ ί α ( 1 9 0 0 ) α π ο τ έ λ ε σ α ν τ α θ ε μ έ λ ι α τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς φ υ σ ι κ ή ς , ε ν ώ ο ι έ ρ ε υ -ν ε ς γ ι α τ η δ ο μ ή τ ο υ α τ ό μ ο υ ά ν ο ι ξ α ν τ ο ν δ ρ ό μ ο γ ι α μ ια ν έ α ε π ο χ ή μ ε ε υ ο ί ω ν ε ς , α λ λ ά κ α ι δ υ σ ο ί ω -ν ε ς π ρ ο ο π τ ι κ έ ς , ό π ω ς α π ο δ ε ί χ τ η κ ε , γ ι α π α ρ ά -δ ε ι γ μ α , μ ε τ η χ ρ ή σ η τ η ς π υ ρ η ν ι κ ή ς β ό μ β α ς γ ι α π ο λ ε μ ι κ ο ύ ς σ κ ο π ο ύ ς ( 1 9 4 5 ) κα ι τ η ν π ρ ό κ λ η σ η α ν υ π ο λ ό γ ι σ τ η ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς σ τ η ν α ν θ ρ ω π ό τ η -τ α . Π α ρ ά λ λ η λ α , ο ι β ε λ τ ι ώ σ ε ι ς τ ω ν τ η λ ε σ κ ο π ί ω ν έ κ α ν α ν δ υ ν α τ ή τ η μ ε λ έ τ η τ ο υ Σ ύ μ π α ν τ ο ς κ α ι τ η δ ι α τ ύ π ω σ η ν έ ω ν ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ ώ ν θ ε ω ρ ι ώ ν γ ι α τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α κ α ι τ η δ ο μ ή τ ο υ α π ό μ ε γ ά λ ο υ ς α σ τ ρ ο ν ό μ ο υ ς και α σ τ ρ ο φ υ σ ι κ ο ύ ς , π ο υ δ ι α μ ό ρ φ ω -σαν τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α τ η ν ε ξ ε ρ ε ύ ν η σ η τ ο υ Δ ι α σ τ ή μ α τ ο ς .

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (Albert Einstein, 1879-1955, Νόμπελ Φυσικής 1921), με τις θεωρίες της σχετικότητας (ειδική 1905 και γενική 1916), ανέτρεψε τις κλα-σικές αντιλήψεις για τον χρόνο και τον χώρο και έβαλε σε νέες βάσεις τις έρευνες για τη δομή και την εξέλιξη του Σύμπαντος.

Στις 20 Ιουλίου 1969 ο Νιλ Αρμστρονγκ (Neil Armstrong, γενν. το 1930), μέλος του τριμελούς πληρώματος του διαστημόπλοιου

«Απόλλων 11», ήταν ο πρώτος άνθρωπος που β ά δ ι σ ε επάνω στο έδαφος της Σελήνης λέγοντας: «Ένα μικρά βήμα για τον άνθρωπο, ένα γιγάντιο βήμα για την ανθρωπότητα». Η αποστολή επέστρεψε στη Γη μεταφέροντας πολύτιμο υλικό που εμπλούτισε με νέα στοι-χεία την επιστημονική έρευνα.

από ό,τι οι λυχνίες. Μέχρι το 1975 η συνεχής τεχνολογική εξέ-λιξη επέτρεψε τη σταθερή μείωση του μικροτσίπ, επιτρέποντας την παραγωγή μικρότερων και φθηνότερων ηλεκτρονικών υπο-λογιστών, που άρχισαν να αγοράζονται από ιδιώτες. Η εμφάνιση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και η τεχνολογία των οπτικών ινών, ενός ασύγκριτα πιο αποδοτικού μέσου μετάδοσης ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, έδωσαν τεράστιες δυνατότητες στις επικοινωνίες. Ο 20ός αιώνας ολοκληρώνεται με το όραμα των μεγάλων λεωφόρων της πληροφόρησης, που θα ρέει σε γραφεία, σχολεία, σπίτια, και των νέων προσωπικών συσκευών, που θα μας ενώνουν όλους σε ένα παγκόσμιο δίκτυο επικοι-νωνιών». Isaac Asimov, Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων, μτφρ. Γ. Μπαρουξής, Ν. Σταματάκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 6η έκδ. Ηράκλειο 2004, σ. 634. Μια μοναδική περίπτωση «Η περίπτωση του Στίβεν Χόκινγκ έχει ήδη καταγραφεί ως μονα-δική στην επιστήμη, ίσως όμως και σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία. 0 Χόκινγκ γεννήθηκε το 1942 στην Οξφόρδη, τρεις ακρι-βώς αιώνες μετά τον θάνατο του Γαλιλαίου [...]. Στο τελευταίο έτος των σπουδών του κάποια αδεξιότητα στις κινήσεις του, που διαρκώς χειροτέρευε, οδήγησε σε μια δραματική διαπίστωση: έπασχε από μια σπάνια, αλλά ανίατη ασθένεια των μυών, και το τέλος του δεν ήταν μακριά. Είχε ήδη γίνει δεκτός στο Πανεπιστή-μιο του Καίμπριτζ για να εκπονήσει τη διδακτορική του διατριβή σε θέματα κοσμολογίας [...]. Τα νέα της υγείας του οδήγησαν αρχικά τον Χόκινγκ σε ψυχική παραίτηση, που τη διαδέχθηκε όμως η αφοσίωση του στην επιστημονική έρευνα και η δίψα για ζωή [...]. Παρ' όλο που η εξέλιξη της ασθένειάς του επιβραδύν-θηκε αναπάντεχα -ίσως επειδή, όπως στα μεγάλα αστέρια, μια εσωτερική δύναμη αντιδρούσε- η προϊούσα παράλυση των άκρων καθήλωσε τον Χόκινγκ με τον καιρό στην αναπηρική καρέκλα. Μεγάλη ήταν και η δυσκολία του στην ομιλία [...]. Γρήγορα κα-τέλαβε την έδρα των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, την οποία τέσσερις αιώνες πριν είχε σφραγίσει με τη μεγαλοφυία του ο Ισαάκ Νεύτων. Ο Χόκινγκ ασχολήθηκε αρχικά με τη γενική θεωρία της σχετικότητας και μελέτησε τη μαθημα-τική ανωμαλία που ταυτίζεται με τη Μεγάλη Έκρηξη. Γρήγορα όμως εστίασε το ενδιαφέρον του στις μαύρες οπές (τρύπες) και στα πολύπλοκα μαθηματικά τους προβλήματα. Τα τελευταία χρό-νια η έρευνά του περιστρέφεται γύρω από τις προσπάθειες συνενώσεως των δύο μεγάλων θεωριών της φυσικής -της κβα-ντομηχανικής και της σχετικότητας- σε ένα ενιαίο σχήμα, σε μια Θεωρία των Πάντων. Η εντυπωσιακή πορεία του Χόκινγκ στις δύσκολες ατραπούς της επιστήμης φθάνει εντούτοις στα όρια του απίστευτου, επειδή συνοδεύθηκε από ένα ακόμη χτύπημα της μοίρας: μια σοβαρή πνευμονία, που είχε ως συνέπεια την ολι-κή απώλεια της φωνής του. Η επικοινωνία του με τον κόσμο περιορίζεται έκτοτε σε κάποιες κινήσεις των δακτύλων, που επι-λέγουν λέξεις σε ένα ειδικά κατασκευασμένο υπολογιστή, προσαρμοσμένο στο αναπηρικό του καροτσάκι. Με αργό ρυθμό, οι λέξεις μετατρέπονται σε τεχνητή, μεταλλική φωνή».

Γιώργος Γραμματικάκης, Η αυτοβιογραφία του φωτός. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 25η έκδ., Ηράκλειο 2006, σ. 399-400.

Ο ΣτίΒεν Χόκινγκ (Stephen Hawking, γενν. το 1942), καθη-γητής στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στην έδρα του Νεύτω-να, θεωρείται από πολλούς ο μεγαλύτερος θεωρητικός φυσι-κός μετά τον Αϊνστάιν. Παρά τη σοβαρότατη αναπηρία του, που τον έχει καθηλώσει μόνιμα σε αναπηρικό καρότσι και τον έχει αναγκάσει να επικοινωνεί μόνο μέσω ενός ειδικού ηλεκτρονι-κού υπολογιστή, έχει καταφέρει να κάνει γνωστές στο ευρύτερο κοινό τις έρευνές του για την κατανόηση και την ερμηνεία του Σύμπαντος.

Γεώργιος Παπανικολάου, ο ερευνητής-πρότυπο

Ο Γεώργιος Παπανικολάου (1883-1962), κορυφαίος Έλληνας γιατρός και ερευνητής, θεμελιωτής του κλάδου της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας, δημιούργησε το διάσημο προληπτικό τεστ (Ραρ test) που

«Η ηθική προσωπικότητα του Γεωργίου Παπανικολάου (1883-1962), η ακόρεστη δίψα του για μάθηση και ο δημιουργικός παλμός του για έναν καλύτερο κόσμο δεν επηρεάστηκαν από τη ρευστότητα της εποχής του και από την αβεβαιότητα για τη μελλοντική πορεία του ανθρώ-που. Εξάλλου, ο βαθύτατος ανθρωπισμός του και η σταθε-ρή προσήλωσή του στις ηθικές παρακαταθήκες της ζωής, σε συνδυασμό με τον αυτοσεβα-σμό, την αυταπάρνηση, την

χρησιμοποιείται παγκοσμίως για τη διάγνωση του καρκίνου της μήτρας, σώζοντας τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών.

«Η ηθική προσωπικότητα του Γεωργίου Παπανικολάου (1883-1962), η ακόρεστη δίψα του για μάθηση και ο δημιουργικός παλμός του για έναν καλύτερο κόσμο δεν επηρεάστηκαν από τη ρευστότητα της εποχής του και από την αβεβαιότητα για τη μελλοντική πορεία του ανθρώ-που. Εξάλλου, ο βαθύτατος ανθρωπισμός του και η σταθε-ρή προσήλωσή του στις ηθικές παρακαταθήκες της ζωής, σε συνδυασμό με τον αυτοσεβα-σμό, την αυταπάρνηση, την

«Η ηθική προσωπικότητα του Γεωργίου Παπανικολάου (1883-1962), η ακόρεστη δίψα του για μάθηση και ο δημιουργικός παλμός του για έναν καλύτερο κόσμο δεν επηρεάστηκαν από τη ρευστότητα της εποχής του και από την αβεβαιότητα για τη μελλοντική πορεία του ανθρώ-που. Εξάλλου, ο βαθύτατος ανθρωπισμός του και η σταθε-ρή προσήλωσή του στις ηθικές παρακαταθήκες της ζωής, σε συνδυασμό με τον αυτοσεβα-σμό, την αυταπάρνηση, την

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

«Η ηθική προσωπικότητα του Γεωργίου Παπανικολάου (1883-1962), η ακόρεστη δίψα του για μάθηση και ο δημιουργικός παλμός του για έναν καλύτερο κόσμο δεν επηρεάστηκαν από τη ρευστότητα της εποχής του και από την αβεβαιότητα για τη μελλοντική πορεία του ανθρώ-που. Εξάλλου, ο βαθύτατος ανθρωπισμός του και η σταθε-ρή προσήλωσή του στις ηθικές παρακαταθήκες της ζωής, σε συνδυασμό με τον αυτοσεβα-σμό, την αυταπάρνηση, την

Ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ (Alexander Fleming, 1881-1955, Νόμπελ Φυ-σιολογίας και Ιατρικής) ανακά-λυψε τυχαία το 1928 ότι ένα είδος μύκητα απελευθερώνει μια ένωση (που ονόμασε πενικι-λίνη) η οποία εμποδίζει την ανάπτυξη μιας σειράς βακτη-ρίων, όπως οι σταφυλόκοκκοι, οι στρεπτόκοκκοι και οι πνευμο-νόκοκκοι. Το αντιβιοτικό αυτό αποδείχθηκε πολύ σύντομα σω-τήριο για την ανθρωπότητα.

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

αυτοπειθαρχία και τους σχεδόν απάνθρωπους ρυθμούς της ερευ-νητικής του δραστηριότητας στον Νέο Κόσμο, απηχούν φιλοσοφι-κές απόψεις, εκφράζουν κοινωνικές αντιλήψεις και ενσαρκώνουν επιστημονικές αναζητήσεις ενός ανθρώπου ηθικού και αδογμάτι-στου [...]. Ο Γεώργιος Παπανικολάου (Δρ Pap) ανήκει στους πρω-τοπόρους μαχητές της εποχής του και στους αθόρυβους πρωτα-γωνιστές του παναθρώπινου αγώνα εναντίον του καρκίνου. Ο θε-μελιωτής του κλάδου της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας διαφύ-λαξε την ελληνική του ταυτότητα, δεν αποξενώθηκε από την πα-τρίδα και δημιούργησε ένα σχεδόν μοναδικό για την εποχή του ερευνητικό πρότυπο σε παγκόσμια κλίμακα».

Ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ (Alexander Fleming, 1881-1955, Νόμπελ Φυ-σιολογίας και Ιατρικής) ανακά-λυψε τυχαία το 1928 ότι ένα είδος μύκητα απελευθερώνει μια ένωση (που ονόμασε πενικι-λίνη) η οποία εμποδίζει την ανάπτυξη μιας σειράς βακτη-ρίων, όπως οι σταφυλόκοκκοι, οι στρεπτόκοκκοι και οι πνευμο-νόκοκκοι. Το αντιβιοτικό αυτό αποδείχθηκε πολύ σύντομα σω-τήριο για την ανθρωπότητα.

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

αυτοπειθαρχία και τους σχεδόν απάνθρωπους ρυθμούς της ερευ-νητικής του δραστηριότητας στον Νέο Κόσμο, απηχούν φιλοσοφι-κές απόψεις, εκφράζουν κοινωνικές αντιλήψεις και ενσαρκώνουν επιστημονικές αναζητήσεις ενός ανθρώπου ηθικού και αδογμάτι-στου [...]. Ο Γεώργιος Παπανικολάου (Δρ Pap) ανήκει στους πρω-τοπόρους μαχητές της εποχής του και στους αθόρυβους πρωτα-γωνιστές του παναθρώπινου αγώνα εναντίον του καρκίνου. Ο θε-μελιωτής του κλάδου της αποφολιδωτικής κυτταρολογίας διαφύ-λαξε την ελληνική του ταυτότητα, δεν αποξενώθηκε από την πα-τρίδα και δημιούργησε ένα σχεδόν μοναδικό για την εποχή του ερευνητικό πρότυπο σε παγκόσμια κλίμακα».

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

Σπύρος Μαρκέτος- Δημήτριος Λάππας, «Γ. Παπανικολάου, ερευνητής-πρότυπο», εφημερίδα Η Καθημερινή, φύλλο 9ης Απριλίου 2006.

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

Ο τεχνολογικός πολιτισμός έκανε πιο ευτυχισμένο τον άνθρωπο; «Κατά τη διάρκεια των τελευταίων γενεών η ανθρωπότητα έχει πε-τύχει μια εκπληκτική πρόοδο στις φυσικές επιστήμες και στην τεχνική εφαρμογή τους και έχει καθιερώσει τον έλεγχο της πάνω στη φύση με τρόπο που δεν είχε φανταστεί στο παρελθόν [...].

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

Οι άνθρωποι είναι υπερήφανοι γι' αυτά τα επιτεύγματα κι έχουν κάθε δικαίωμα να είναι. Όμως, φαίνεται να έχουν παρα-τηρήσει ότι αυτή η νεοαπο-κτηθείσα εξουσία στον χώρο και στον χρόνο, η καθυπόταξη της φύσης, η οποία είναι η εκπλήρωση ενός πόθου που απαριθμεί ζωή χιλιάδων χρό-νων, δεν έχει αυξήσει τη συνο-λική ποσότητα τερπνής ικανο-ποίησης που ενδεχομένως προσδοκούν από τη ζωή και δεν τους έχει κάνει να νιώθουν πιο ευτυχισμένοι. Από την αναγνώ-ριση αυτού του γεγονότος θα έπρεπε να είμαστε ικανοποιη-

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

Οι άνθρωποι είναι υπερήφανοι γι' αυτά τα επιτεύγματα κι έχουν κάθε δικαίωμα να είναι. Όμως, φαίνεται να έχουν παρα-τηρήσει ότι αυτή η νεοαπο-κτηθείσα εξουσία στον χώρο και στον χρόνο, η καθυπόταξη της φύσης, η οποία είναι η εκπλήρωση ενός πόθου που απαριθμεί ζωή χιλιάδων χρό-νων, δεν έχει αυξήσει τη συνο-λική ποσότητα τερπνής ικανο-ποίησης που ενδεχομένως προσδοκούν από τη ζωή και δεν τους έχει κάνει να νιώθουν πιο ευτυχισμένοι. Από την αναγνώ-ριση αυτού του γεγονότος θα έπρεπε να είμαστε ικανοποιη- Το 1953 ο Τζέιμς Ουότσον

(James Watson, γενν. το 1928) και ο Φράνσις Κρικ (Francis Crick, 1916-2004) υποστήριζαν ότι η δομή του DNA (δεσοξυρι-βονουκλεϊκό οξύ) έχει τη διάταξη διπλής έλικας και είναι δυνατόν να αντιγραφεί χωρίς να αλλοιω-θεί. Τιμήθηκαν με το Νόμπελ Φυ-σιολογίας και Ιατρικής (1962).

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

μένοι, με το συμπέρασμα ότι η εξουσία πάνω στη φύση δεν είναι μοναδική προϋπόθεση της ανθρώπινης ευτυχίας, ακριβώς όπως δεν είναι ο μοναδικός στόχος της επίμονης πολιτιστικής προσπάθειας. Δεν πρέπει να συνάγουμε από αυτό ότι η τεχνική πρόοδος δεν είναι χωρίς αξία για την οικονομία της ευτυχίας μας».

Το 1953 ο Τζέιμς Ουότσον (James Watson, γενν. το 1928) και ο Φράνσις Κρικ (Francis Crick, 1916-2004) υποστήριζαν ότι η δομή του DNA (δεσοξυρι-βονουκλεϊκό οξύ) έχει τη διάταξη διπλής έλικας και είναι δυνατόν να αντιγραφεί χωρίς να αλλοιω-θεί. Τιμήθηκαν με το Νόμπελ Φυ-σιολογίας και Ιατρικής (1962).

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

S. Freud, «Civilization and its Discontents», The Hogarth Press, London 1963, σ. 24-25, στο Stuart Hall, Bram Gieben, Η διαμόρφωση της νεωτερικότητας. Οικονομία, κοινωνία, πολιτική, πολιτισμός, μτφρ. Θ. Τσακίρης, Β. Τσακίρης, Σαββάλας, 2η έκδ., Αθήνα 2003, σ. 401.

Το 1953 ο Τζέιμς Ουότσον (James Watson, γενν. το 1928) και ο Φράνσις Κρικ (Francis Crick, 1916-2004) υποστήριζαν ότι η δομή του DNA (δεσοξυρι-βονουκλεϊκό οξύ) έχει τη διάταξη διπλής έλικας και είναι δυνατόν να αντιγραφεί χωρίς να αλλοιω-θεί. Τιμήθηκαν με το Νόμπελ Φυ-σιολογίας και Ιατρικής (1962).

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στη χη-μεία, τ η β ιολογία , τ η βιο-χ η μ ε ί α και τ η ν ιατρική ο δ ή γ η σ α ν σ ε έ ν α πλή-θ ο ς ν έ ω ν γ ν ώ σ ε ω ν γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ε τ ι κ έ ς ύλες , τ α τρόφιμα, τ α ένζυμα, τ ο υ ς ιούς, τ ις βιταμίνες, τ ις ορ-μόνες , τ α ε μ β ό λ ι α , τ α α ν τ ι β ι ο τ ι κ ό κ .ά . , α λ λ ά κα ι σε π ο λ λ έ ς ν έ ε ς θ ε ρ α -πείες, χε ιρουργικές επεμ-βάσε ις και δ ιαγνωστ ικές ε ξ ε τ ά σ ε ι ς , π ο υ α ν α κ ο ύ -φ ι σ α ν σ η μ α ν τ ι κ ά τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο και βελτ ίωσαν τ ο επίπεδο τ η ς ζωής του .

Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς γενετ ι -κ ή ς ο ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς κ α τ έ λ η ξ α ν στη δομή, στην αποκρυπτο-γ ρ ά φ η σ η τ ο υ κώδικα τ ο υ D N A και σ τ η χ α ρ τ ο γ ρ ά -φ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς , ε ν ώ η τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή α ν ά π τ υ ξ η στον χ ώ ρ ο τ η ς η λ ε κ τ ρ ο -ν ικής ο δ ή γ η σ ε σ τ α δ ι α κ ά σ τ η ν κ α τ α σ κ ε υ ή τ ω ν η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ώ ν υπολογι -στών και τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ο υ Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Ιστού Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (1991) , δίνο-ν τ α ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ ε εκατομμύρια ανθρώπους ν α επικοινωνούν και ν α έ χ ο υ ν π ρ ό σ β α σ η σ ε απί-σ τ ε υ τ ο ό γ κ ο π λ η ρ ο φ ο -ριών. Π α ρ ά λ λ η λ α , ση-μ α ν τ ι κ ό τ α τ ε ς υ π ή ρ ξ α ν ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι σ ε ά λ -λ α ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά π ε δ ί α , ό π ω ς σ τ ο π ε δ ί ο τ η ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς και τ η ς ψυ-χ α ν ά λ υ σ η ς , τ η ς κο ινω-ν ι ο λ ο γ ί α ς , τ η ς κο ινω-ν ι κ ή ς α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ί α ς , τ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α ς κτλ .

Ο ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer), ο πρώτος γενικής χρήσης ηλεκτρονικός υπολογι-στής, κατασκευάστηκε το 1946 από τους Εκερτ και Μότσλι (J.P. Eckert, J.W. Mauchly). Γιγαντιαίων διαστά-

σεων, βάρους 30 τόνων, με τε-ράστια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, εκτελούσε 5.000 προσθέσεις ή 500 πολλαπλα-σιασμούς το δευτερόλεπτο. Είχαν προηγηθεί και άλλες πολύ ση-μαντικές ανάλογες προσπά-θειες, όπως π.χ. ο υπολογιστής ABC των Ατανάσοφ και Μπέρι (1941) και κυρίως ο «Κολοσ-σός» (1943) για τις ανάγκες του βρετανικού στρατού στη διάρκεια του πολέμου. Σημαντι-κή επίσης ήταν η συνεισφορά των πρωτοπόρων της επιστήμης των υπολογιστών Άλαν Μάθι-σον Τιούρινγκ, Τζον φον Νόι-μαν κ.ά.. Με τη συνέχιση των ερευνών και την εζέλιζη του τρανζίστορ (1947) και των μικροτσίπ, έγινε δυνατή η κατα-σκευή των προσωπικών υπολο-γιστών (PC) στη δεκαετία του 1970 και η διάδοσή τους σε όλο τον κόσμο με ταχύτατους ρυθμούς.

Στοχασμός. Η πορεία της φιλοσοφικής σκέψης. Η φ ιλοσοφική έ ρ ε υ ν α α σ χ ο λ ή θ η κ ε με έ ν α π λ ή θ ο ς π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν που α ν α φ έ ρ ο ν τ α ν στη ζωή, τ η γ ν ώ σ η και τ η ν ύ π α ρ ξ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ , τ η μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α τ η ς επιστήμης, τ η γ λ ώ σ σ α , τ η ν επικοινωνία, τ ο υ ς μηχα-ν ισμούς κοινωνικής ε π ι ρ ρ ο ή ς κ.ά. Σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ν Μπερξόν , ο ά ν θ ρ ω π ο ς , ε κ τ ό ς από τ η δ ιάνοιά τ ο υ , που τ ο ν κ ρ α τ ά έ ξ ω από τ α π ρ ά γ μ α τ α , δ ι α θ έ τ ε ι τ ο ένστ ικτο και τ η ν ενόραση, π ο υ τ ο ν β ο η θ ο ύ ν ν α μπει μ έ σ α σ τ α π ρ ά γ μ α τ α , ν α γ ν ω ρ ί σ ε ι α π ε υ θ ε ί α ς τ η ν ου-σία τ η ς ζωής. Η φαινομενολογία τ ο υ Χ ο ύ σ ε ρ λ , από τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , επιχειρεί μ ια ν έ α θ ε μ ε λ ί ω σ η τ η ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ς , π ρ ο τ ε ί ν ο ν τ α ς μ ια φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή μ έ θ ο δ ο

Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger, 1889-1976). Γερμα-νός φιλόσοφος, από τους κο-ρυφαίους του 20ού αιώνα, επη-ρέασε τη φιλοσοφική σκέψη, ιδίως τη θεωρία του υπαρξισμού.

Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre, 1905-1980, Νόμπελ Λο-γοτεχνίας 1964). Φιλόσοφος και θεατρικός συγγραφέας, από τους σημαντικότερους εκπρο-σώπους του υπαρξισμού, άσκη-σε μαζί με τη Σιμόν ντε Μπο-βουάρ (Simone de Beauvoir, 1908-1986) σημαντική επίδρα-ση τόσο στη φιλοσοφική σκέψη, όσο και στην πολιτική και κοινω-νική πραγματικότητα της μεταπο-λεμικής περιόδου.

Η ανθρώπινη ελευθερία και η ύπαρξη του θεού «Συνεχώς αντιλαμβανόμαστε πως ο Θεός δεν είναι αντι-κείμενο της γνώσης, δεν αποδεικνύεται υποχρεωτικά. Ούτε είναι αντικείμενο των εμπειριών των αισθήσεων μας. Είναι αόρατος. Δεν τον βλέπει κανείς, αλλά μόνο τον πιστεύει. Από πού όμως προ-έρχεται αυτή η πίστη; Η πηγή της δεν βρίσκεται στα όρια της εγκόσμιας εμπειρίας, αλλά στην ελευθερία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος που πραγματικά συνειδητοποιεί την ελευθερία του αποκτά συγχρόνως και τη βεβαιότη-τα του Θεού. Ελευθερία και Θεός είναι αχώριστα. Γιατί; Είμαι βέβαιος για τούτο: δεν υπάρχω αφ' εαυτού μου ως ελεύθερο ον, αλλά είμαι δο-σμένος στον εαυτό μου ως δώρο. Διότι μπορώ να μην είμαι ο εαυτός μου και δεν μπορώ να εκβιάσω τον εαυτό μου να είναι ελεύθερος. Όταν είμαι ο αυθεντικός εαυ-τός μου, είμαι βέβαιος πως δεν είμαι έτσι μέσω του ίδιου του εαυτού μου. Η ύψιστη ελευθερία γνωρίζεται στην απελευθέρωση από τον κό-σμο, και τούτη η ελευθερία είναι ο βαθύτατος δεσμός με την υπέρβαση». Καρλ Γιάσπερς, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, εισαγωγή, μετά-φραση, σχόλια Χρ. Μαλεβίτσης, Δωδώνη, Αθήνα 1968, σ. 131. Η ελευθερία ως καθήκον «Γιατί δίνουμε εμείς οι δια-φωτιστές τόσο μεγάλη σημα-σία στην απλότητα της γλωσ-σικής έκφρασης; Επειδή ο αληθινός διαφωτιστής, ο αλη-θινός ορθολογιστής δε θέλει ποτέ να καταπείσει. Ναι, δε θέλει ούτε καν να πείσει. Εχει πάντοτε συνείδηση ότι μπορεί να απατάται. Προπά-ντων όμως σέβεται την αυτε-ξουσιότητα, την πνευματική ανεξαρτησία του άλλου τόσο, ώστε να μη θέλει να τον πείσει για σημαντικά ζητή-ματα. Θέλει μάλλον να προ-καλέσει αντίλογο και, το κα-λύτερο από όλα, έλλογη και πειθαρχημένη κριτική. Δε θέλει να πείσει παρά να

ταρακουνήσει, να προκαλέσει ελεύθερη διαμόρφωση απόψεων. Η ελεύθερη διαμόρφωση απόψεων του είναι πολύτιμη: πολύτιμη όχι μόνο επειδή όλοι μαζί μπορούμε να πλησιάζουμε εγγύτερα την αλήθεια, παρά επίσης επειδή σέβεται την ελεύθερη δια-μόρφωση απόψεων καθ' εαυτήν. Τη σέβεται ακόμη και τότε, όταν θεωρεί τις υπό διαμόρφωση απόψεις ριζικά λανθασμένες». Καρλ Πόπερ, «Η ζωή είναι επίλυση προβλημάτων», στο Καρλ Πόπερ, Ολοι οι άνθρωποι είναι φιλόσοφοι, μτφρ. Μ. Παπανικολάου, Μελάνι, Αθήνα 2002, σ. 263 Τι συμβαίνει με τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου; «Τα φαινόμενα της βιασύνης, της νευρικότητας, της άστατης ζωής, που έχουν παρατηρηθεί από την εποχή της ανάπτυξης των μεγάλων πόλεων, εξαπλώνονται τώρα το ίδιο επιδημικά όπως άλλοτε η πα-νούκλα και η χολέρα. Εμφανίζονται μάλιστα δυνάμεις στο προσκή-νιο τις οποίες δε θα μπορούσαν ούτε να φαντασθούν οι βιαστικοί διαβάτες του 19ου αιώνα. Ολοι πρέπει διαρκώς να σχεδιάζουν κά-τι. Ο ελεύθερος χρόνος απαιτεί την εξαντλητική εκμετάλλευση του. Σχεδιάζεται, χρησιμοποιείται για τις αναλαμβανόμενες δραστηριό-τητες, παραγεμίζεται με επισκέψεις όλων των νοητών εκδηλώσεων ή απλώς με όσο το δυνατόν ταχύτερες μετακινήσεις. Η σκιά όλων αυτών πέφτει πάνω στην πνευματική εργασία. Αυτή γίνεται με βε-βαρημένη συνείδηση, λες και ο απαιτούμενος χρόνος έχει κλαπεί από κάποιες επείγουσες, μολονότι απλώς φανταστικές απασχολή-σεις. Για να δικαιολογηθεί απέναντι στον εαυτό της, προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά του πυρετώδους, της υψηλής πίεσης, της μονά-δας παραγωγής που λειτουργεί υπό ανεπάρκεια χρόνου, και αυτό εμποδίζει κάθε περισυλλογή, άρα αυτή την ίδια. Φαίνεται συχνά σαν οι διανοούμενοι να κράτησαν για την κυρίως παραγωγή τους ακρι-βώς μόνο τις ώρες που τους περισσεύουν από τις υποχρεώσεις, τις εξόδους, τα ραντεβού και τις αναπόφευκτες διασκεδάσεις. Απο-κρουστικό, μολαταύτα ως νέα βαθμό ορθολογικό, είναι το πρόσθε-το γόητρο εκείνου που μπορεί να παρουσιάζεται σαν τόσο σπου-δαίος άνθρωπος, ώστε να πρέπει να παρευρίσκεται παντού». Τέοντορ Αντόρνο, Minima moralia, πρόλογος Δ. Μαρκής, μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Αλεξάνδρεια, 2η έκδ. Αθήνα 2000, σ. 226-27. Διαφορά γλώσσας και λόγου «Αλλά τι είναι γλώσσα; Για μας δε συγχέεται με τον λόγο δεν είναι παρά ένα καθορισμένο του μέρος, ουσιαστικό οπωσδήποτε. Είναι ένα κοινωνικό προϊόν των ικανοτήτων του λόγου και ταυτόχρονα ένα σύνολο αναγκαίων συμβάσεων, που έχει υιοθετήσει το κοινω-νικό σώμα, για να επιτρέπουν στα άτομά του να ασκούν αυτή την ικανότητα [...]. Η γλώσσα [...] είναι ένα όλο καθ' αυτό και μια αρχή ταξινόμησης [...]. Σε αυτή την αρχή ταξινόμησης θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι η άσκηση του λόγου στηρίζεται σε μιαν ικα-νότητα που κατέχουμε από τη φύση, ενώ η γλώσσα είναι κάτι απο-κτημένο και συμβατικό [...]. Η γλώσσα είναι ένα σύστημα σημείων που εκφράζουν ιδέες και σαν τέτοια μπορεί να συγκριθεί με τη γραφή, το αλφάβητο των κωφαλάλων, με τις συμβολικές τελετουρ-γίες, με τις μορφές ευγένειας, με τα στρατιωτικά διακριτικά σήμα-τα κ.λπ. κ.λπ. Η γλώσσα μόνο είναι το σπουδαιότερο από τα συστή-ματα αυτά. Μπορούμε λοιπόν να νοήσουμε μια επιστήμη που μελε-τά τη ζωή των σημείων μέσα στην κοινωνική ζωή- η επιστήμη αυτή θα αποτελούσε μέρος της Κοινωνικής Ψυχολογίας και κατά συνέ-πεια της Γενικής Ψυχολογίας· θα την ονομάσουμε Σημειολογία (γαλλ. Semiologie, από την ελληνική λέξη σημείον). Η Σημειολογία θα μας πληροφορούσε από τι συνίστανται τα σημεία, ποιοι νόμοι τα διέπουν [...]. Η Γλωσσολογία δεν αποτελεί παρά ένα μέρος της γενικής αυτής επιστήμης και οι νόμοι που θα ανακαλύψει η Σημειολογία θα μπορούν να εφαρμοστούν στη Γλωσσολογία». Φερντινάν ντε Σοσύρ (Ferdinand de Saussure), Μαθήματα Γε-νικής Γλωσσολογίας, μτφρ. Φ. Αποστολόπουλος, Παπαζήσης, Αθήνα 1979, σ. 45-46.

χ ω ρ ί ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς , η ο π ο ί α θ α ε σ τ ι ά ζ ε ι μ ό ν ο σ ε ό , τ ι δ ί ν ε τ α ι α π ε υ θ ε ί α ς σ τ η σ υ ν ε ί δ η σ η τ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ , δ η λ α δ ή σ τ ο φ α ι ν ό μ ε ν ο κ α ι τ η ν π ε ρ ι -γ ρ α φ ή τ ο υ . Τ η μ έ θ ο δ ο α υ τ ή υ ι ο θ έ τ η σ α ν κ α ι φ ι λ ό -σ ο φ ο ι ό π ω ς ο Χ ά ι ν τ ε γ κ ε ρ κ α ι ο Σ α ρ τ ρ , ο ι ο π ο ί ο ι μ ε λ έ τ η σ α ν τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς ύ π α ρ -ξ η ς δ ι α τ υ π ώ ν ο ν τ α ς τ η θ ε ω ρ ί α τ ο υ υ π α ρ ξ ι σ μ ο ύ , π ο υ ε π η ρ έ α σ ε σ η μ α ν τ ι κ ά τ η φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή σ κ έ ψ η , α λ λ ά κ α ι τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ή δ η μ ι ο υ ρ γ ί α . Π ο λ ύ σ η μ α -ν τ ι κ ή ή τ α ν ε π ί σ η ς η ε π ί δ ρ α σ η π ο υ ά σ κ η σ ε η αναλυτική φιλοσοφία κ α ι ι δ ίως ο Β ί τ γ κ ε ν σ τ α ϊ ν , ο ο π ο ί ο ς έ θ ε σ ε τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς κ α κ ή ς χ ρ ή σ η ς κ α ι τ η ς π α ρ α ν ό η σ η ς τ η ς γ λ ώ σ σ α ς , π ο υ π ρ ο κ α λ ε ί π α ρ ε ρ μ η ν ε ί ε ς κ α ι σ ύ γ χ υ σ η σ τ η φ ι λ ο σ ο φ ί α . Π α -ρ ά λ λ η λ α μ ε τ η ν α ν α λ υ τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α , α ν α π τ ύ -χ θ η κ ε κ α ι ο Κ ύ κ λ ο ς τ η ς Β ι έ ν ν η ς , τ α μ έ λ η τ ο υ ο π ο ί ο υ ε π ι δ ί ω κ α ν τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η ε ν ό ς ε ν ι α ί ο υ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς π ο υ θ α δ ι α φ ύ λ α τ τ ε τ ο κ ύ ρ ο ς ό λ ω ν τ ω ν ε π ι σ τ η μ ώ ν . Σ ε τ ρ ο χ ι ά κο ινων ικού π ρ ο -β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ κ ι ν ή θ η κ ε η Σχολή της Φρανκφούρτης, η οποία σ τ ρ ά φ η κ ε σ τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς κ α τ α ν α λ ω -τ ι κ ή ς κο ινωνίας κ α ι τ ω ν μ η χ α ν ι σ μ ώ ν α λ λ ο τ ρ ί ω σ η ς τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ . Τ ο ίδιο και η θ ε ω ρ ί α

Τα εξέχοντα μέλη της Σχολής της Φρανκφούρτης Χέρμπερτ Μαρκούζε (Herbert Marcuse, 1 8 9 8 - 1 9 7 9 ) Τέοντορ Αντόρνο (Theodor Adorno, 1903-1969) και Γιούργκεν Χάμπερμας (Jurgen Habermas, (γενν. το 1929) υπό την προστασία του Μαξ Χορκχάιμερ (Max Horckheimer, 1895-1973) (σχέδιο Φ. Κρίγκελ).

Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν (Ludwig Wittgenstein, 1889-1951) ήταν ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της αναλυτικής φιλοσοφίας, ενός από τα κυριότερα φιλοσο-φικά ρεύματα του 20ού αιώνα. Η αναλυτική φιλοσοφία είναι στην πραγματικότητα μία μέθο-δος προσέγγισης των φιλοσο-φικών προβλημάτων μέσω της ανάλυσης της γλώσσας.

Ο Έλβις Πρίσλεϋ (Elvis Presley, 1935-1977), *αστέρι» της μου-σικής ροκ εν ρολ (rock and roll), με παγκόσμια απήχηση στη νεολαία της δεκαετίας του 1960, εξέφραζε το πνεύμα της μαζικής νεανικής κουλτούρας, που διοχέτευε τον δυναμισμό και την τάση της για αμφισβή-τηση στην έντονα ρυθμική μου-σική, καθώς και την αντιδρα-στική, και συχνά επιθετική, εμφάνιση και συμπεριφορά.

τ ο υ δομισμού (ή στρουκτουραλισμού), που υποστή-ρ ιζε ότ ι η ανθρώπινη σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά κ α θ ο ρ ί ζ ε τ α ι από δ ι ά φ ο ρ ε ς δ ο μ έ ς , σ τ α θ ε ρ ά δ η λ α δ ή σ υ σ τ ή μ α -τ α σ χ έ σ ε ω ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν μελών τ η ς κοινωνίας, βρί-σ κ ο ν τ α ς μ ε γ ά λ η απήχηση στ ις κοινωνικές επιστή-μες , τ η ν ανθρωπολογ ία , τ η γ λ ω σ σ ο λ ο γ ί α και τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ή θεωρ ία . Μ έ σ α στο ε υ ρ ύ τ ε ρ ο πλαίσιο τ ο υ κοινωνικού π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ κινε ίται και τ ο ρ ε ύ μ α τ ο υ μεταμοντερνισμού (ή μετανεωτερικό-τητας), υποστηρ ίζοντας ότ ι στη σ ύ γ χ ρ ο ν η μ ε τ α -β α λ λ ό μ ε ν η κοινωνία δεν ε ίναι δ υ ν α τ ή η ε ύ ρ ε σ η τ η ς μίας αλήθειας, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλές « α λ ή θ ε ι ε ς » και πολλοί τ ρ ό π ο ι π ρ ο σ έ γ γ ι σ η ς και α ν ά λ υ σ η ς τ ο υ ς .

Η μαζική κουλτούρα και η δυναμική των μαζών. Η π λ ή ρ η ς επικράτηση τ η ς αστ ικοποίησης και τ ο υ κ α τ α ν α λ ω τ ι σ μ ο ύ ε π έ β α λ ε σ τ α δ ι α κ ά τ η ν ομοιο-μ ο ρ φ ί α και τ η ν τυποποίηση στην κοινωνική ζωή

Δύο κορυφαίοι ποδο-σφαιριστές, ο Βραζι-λιάνος Πελέ (ψευδώ-νυμο του Έντσον Αράντες ντο Νασιμέ-ντο, γενν. το 1940) της Σάντος και ο Γερ-μανός Φραντς Μπε-κενμπαάουερ (γενν. το 1945) της Μπάγιερν Μονάχου, απέκτησαν παγκόσμια φήμη για τις επιδόσεις τους και φανατικούς θαυμα-στές σε ολόκληρο τον κόσμο.

Συμμαχία πολιτισμών σε παγκόσμια κλίμακα «Θεωρήσαμε την έννοια του παγκόσμιου πολιτισμού ως ένα είδος οριακής έννοιας ή ως συντομογραφικό τρόπο για να υπο-δηλώσουμε μια σύνθετη διαδικασία. Διότι [...] δεν υπάρχει, δεν μπορεί να υπάρξει ένας παγκόσμιος πολιτισμός με την απόλυτη έννοια που συχνά δίνουμε σε αυτόν τον όρο, εφόσον ο πολιτι-σμός τούτος συνεπάγεται τη συνύπαρξη πολιτισμών οι οποίοι παρουσιάζουν μεταξύ τους τη μέγιστη διαφορά και εφόσον συνί-σταται ο ίδιος στη συνύπαρξη τούτη. Ο παγκόσμιος πολιτισμός δε θα μπορούσε να είναι άλλο πράγμα από τη συμμαχία πολιτι-σμών σε παγκόσμια κλίμακα, όπου ο καθένας διαφυλάσσει την πρωτοτυπία του». Κλοντ Λεβί-Στρος, Φυλή και Ιστορία, μτφρ. Ε. Παπάζογλου, Γνώση, Αθήνα 1995, σ. 69-70. Οι κίνδυνοι της μαζοποίησης «Η φυσική επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων έχει δυσχερανθεί. Η βιασύνη και η σπουδή, οι οποίες επικρατούν στη ζωή μας, η αυξημένη κίνηση, η συνεργασία, η συγκατοίκηση με πολλούς άλλους σε δυσανάλογους και στενούς χώρους δε δημιουργούν οικειότητα, αλλά εντείνουν την αποξένωση. Οι συνθήκες της ζωής είναι εκείνες οι οποίες δεν επιτρέπουν να δει κανείς στον πλησίον του απλώς και μόνο τον άνθρωπο. Οι περιορισμοί που έχουν επιβληθεί στην εκδήλωση του φυσικού ανθρωπισμού είναι γενικοί, είναι καθημερινοί, και έχουμε τόσο συνηθίσει στην κατάσταση αυτή, ώστε και αυτή την απρόσωπη συμπεριφο-ρά μας δεν τη νιώθουμε καθόλου σαν κάτι το αφύσικο [...]. Η συμπάθεια προς τον πλησίον, προς τον συνάνθρωπο έχει χα-θεί. Βρισκόμαστε δηλαδή στο δρόμο που οδηγεί ασφαλώς στην απανθρώπιση. Όπου εξαφανίζεται η συνείδηση ότι κάθε άνθρω-πος, όποιος κι αν είναι, μας αφορά ως άνθρωπος, επέρχεται αναπόφευκτα κλονισμός του πολιτισμού και της ηθικής. Έχει ήδη διαμορφωθεί μια νοοτροπία στην κοινωνία η οποία απομα-κρύνει το άτομο από τον ανθρωπισμό. Η ευγένεια των φυσικών συναισθημάτων εξαφανίζεται. Η αδιαφορία και η πλήρης απά-θεια απέναντι σε όσους δε γνωρίζουμε, δε θεωρείται πλέον εκδήλωση σκληρότητας και εσωτερικής κενότητας, αλλά απαύ-γασμα καλών τρόπων". Αλμπερτ Σβάιτσερ, «Πολιτισμός και ηθική», Μόναχο 1960, στο Ηλίας Μαστρογιαννόπουλος, Η αγωνία του σύγχρονου ανθρώ-που. Υπεύθυνες μαρτυρίες πάνω στην κρίση του πολιτισμού, Αθ. Μαρτίνος, Αθήνα 1976, σ. 99-100.

Η παραμόρφωση στη μο-ντέρνα τέχνη «Στη μοντέρνα τέχνη η πα-ραμόρφωση χρησιμοποιείται επειδή αλλάζει η αντίληψη για το ωραίο, αποσυνδέεται η έννοια του ωραίου από την έννοια του αρμονικού, ανα-γνωρίζεται η σχετικότητα των αισθητικών "νόμων" από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Ετσι, στην προσπάθεια για την απελευθέρωση της τέχνης από τη δουλεία του θέμα-τος, η παραμόρφωση παρου-σιάζεται σαν ένα θαυμάσιο εκφραστικό μέσο. Οι καλλι-τέχνες [...] δεν έμειναν στα μορφικά πρότυπα της δυτι-κής τέχνης: η προκολομ-βιανή τέχνη, η πολυνησιακή και η αφρικανική χειροτεχνί-α και γλυπτική τούς έδωσαν ένα πολύ στέρεο έδαφος για να χτίσουν τις μορφές τους πάνω στην αρχή της παραμόρφωσης [...]. Την πα-ραμόρφωση χρησιμοποίησαν ο φοβισμός, ο εξπρεσιονι-σμός, ο φουτουρισμός, ο ντανταϊσμός, ο σουρεαλι-σμός και αρκετοί ανεξάρτη-τοι δημιουργοί σε διάφορες φάσεις του έργου τους, με προεξάρχοντες τον Πικάσο, τον Μοντιλιάνι, τον Σαγκάλ, τον Κλέε κ.ά.». Αντώνης Κωτίδης, Μοντερνι-σμός και παράδοση στην ελληνική τέχνη του Μεσο-πολέμου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 35. Κυβισμός, ένα νέο μορφικό σύστημα που βασίζεται στους γεωμετρικούς τύπους «Οι δημιουργοί του κυβι-σμού [...] συμπυκνώνουν τον κόσμο των φαινομένων σε ένα νέο μορφικό σύστημα που βασίζεται σε γεωμε-τρικούς τύπους -κύβους, γωνίες, καμπύλες, τρίγωνα, κύκλους κλπ- περιορίζουν το χρώμα σε λίγους ασκητι-κούς τόνους, θυσιάζουν την εξωτερική εμφάνιση των πραγμάτων και αρνούνται την προοπτική. Για να δώ-σουν όσο γίνεται πιο καλά τα αντικείμενα, δεν χρησι-μοποιούν πια την οπτική ψευδαίσθηση, αλλά μια ανά-

και τ η συμπερ ιφορά των ανθρώπων, δ ιαμορφώνοντας τ η «μαζική κουλτούρα», η οποία επιβλήθηκε γ ρ ή γ ο ρ α στο σ ύ ν ο λ ο σχεδόν τ η ς κοινωνίας μ έ σ α από τ α λ α ϊ κ ά έντυπα, τ ο ραδ ιόφωνο, τ ο ν κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο και τ η ν τ η λ ε ό ρ α σ η , τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς α θ λ η τ ι κ έ ς και ο μ α δ ι κ έ ς καλλ ι τεχν ικές εκδηλώσε ις , τ ο υ ς πολυχώ-ρ ο υ ς α ν α ψ υ χ ή ς , τ η μ ό δ α και τ η δ ιαφήμιση . Π α ρ ά λ λ η λ α - κ α ι σε ά μ ε σ η σ υ ν ά ρ τ η σ η με τ ο έντονο κ ίνημα α μ φ ι σ β ή τ η σ η ς μ ε τ α ξ ύ των ν έ ω ν - δ ιαμορ-φ ώ θ η κ ε η «νεανική κ ο υ λ τ ο ύ ρ α » ( δ ε κ α ε τ ί ε ς 1960 και 1970) , υ ι ο θ ε τ ώ ν τ α ς δικό τ η ς τρόπο αντ ισυμβατ ικής σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς .

Τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα. Κατευθύνσεις και χαρα-κτηριστ ικά . Για πολλές δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο δ ι ε θ ν έ ς πνευματ ικό κ ίνημα τ ο υ μοντερ -ν ισμού ε ξ ε λ ί χ τ η κ ε σε μια ε κ ρ η κ τ ι κ ή δ ύ ν α μ η α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η ς τ ω ν καλλι-τεχνών, με τ η δ ιάλυση τ η ς π α ρ α δ ο σ ι α κ ή ς μ ο ρ φ ή ς και τ ο ν δ ιαρκή πε ιραματ ι -σ μ ό επάνω σ' αυτήν, με τ η ν επίμονη δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η τ ο υ ασυνε ιδήτου , τ η ν ε γ κ α -τ ά λ ε ι ψ η τ ο υ ωραίου και την α ν τ ι κ α τ ά σ τ α σ ή τ ο υ από τ ο αληθ ινό , τ η ν α υ τ ο -ν ό μ η σ η τ ω ν εκφραστ ικών μέσων, τ η ν επίμονη α ν α ζ ή τ η σ η νέων τρόπων επι-κοινωνίας σε έναν κόσμο που α λ λ ά ζ ε ι συνεχώς. Μ ε τ ά τ ο 1980 ο μ ε τ α μ ο -ντερν ισμός , ως ε υ ρ ύ τ ε ρ ο πολιτ ιστικό ρ ε ύ μ α που αμφ ισβητε ί πλέον τ η ν ανα-νεωτ ική δ ύ ν α μ η τ ο υ μοντερν ισμού στην εποχή μας , δε δ ιστάζε ι να υ ι ο θ ε τ ή -σε ι στο ιχε ία από δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς ε π ο χ έ ς και ρ ε ύ μ α τ α , τ ε χ ν ο τ ρ ο π ί ε ς και τεχν ι -κές , σ ε σ υ ν δ υ α σ μ ό με τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ η ς ν έ α ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς , επιδ ιώκοντας ά λ λ ο τ ε τ ο ν εντυπωσιασμό και ά λ λ ο τ ε μια ν έ α ν ο η μ α τ ο δ ό τ η σ η τ ω ν στοι-χε ίων αυτών γ ια τ ο ν σ ύ γ χ ρ ο ν ο άνθρωπο.

Η ζωγραφική και η γλυπτική. •Ο φοβισμός* και ο γερμανικός εξπρεσιονισμός* - Το χρώμα ως φορέας έκφρασης συναισθημάτων. Ο ι Γ ά λ λ ο ι φ ο β ι σ τ έ ς (1905) χρησιμοποιούν τ ο έντονο χ ρ ώ μ α ως βασικό δομ ικό στοιχε ίο , προσδ ίδοντας σ τ α έ ρ γ α τ ο υ ς δ υ ν α μ ι σ μ ό και έντονη συγκ ινησιακή φ ό ρ τ ι σ η , ενώ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό ς εξπρεσιον ι -

Ανρί Ματίς (Henri Matisse, 1869-1954) «Η κυρία Ματίς», προσωπογραφία με πράσινη γραμ-μή, 1905, 0,40X0,32 μ., Μουσείο Καλών Τεχνών, Κοπεγχάγη. Σε αυτή την προσωπογραφία, που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα φοβιστικής αντίληψης, η ρυθμι-κότητα και η αρμονία των τολμη-ρών χρωμάτων, τα έντονα περι-γράμματα και η σύνθεση δεν αποσκοπούν στο να περιγρά-ψουν με ακρίβεια το πρόσωπο μιας συγκεκριμένης γυναίκας, αλλά να αποτυπώσουν την εσω-τερική αλήθεια και τα συναισθή-ματα που προκαλεί η επιβλητική και ανήσυχη έκφρασή της.

Πάμπλο Πικάσο /Pablo Picasso, 1881-1973) , «Γυναίκα που κλαίει», 1937, 0,55X0,46 μ., Συλλογή Πενρόουζ, Λονδίνο. Το σπαρακτικό κλάμα της γυναίκας, ο πόνος και η απελπισία της αποδίδονται με γεωμετρικά σχήματα που κατατεμαχίζουν τραγικά το πρόσωπο της, σύμφωνα με τις επιταγές του κυβισμού. Έχει λεχθεί ότι όλα τα δάκρυα και οι λυγμοί των θυμάτων κάθε βάρβαρης καταπίεσης έχουν αποτυπωθεί στα παραμορφωμένα χαρακτηριστικά αυτής της γυναίκας.

σ μ ό ς με τ ο υ ς καλλ ιτέχνες τ η ς ο μ ά δ α ς «Η Γ έ φ υ ρ α » (1905) , ε κ τ ό ς από την αξ ιοποίηση τ ο υ χ ρ ώ μ α τ ο ς , επιμένε ι συχνά στη βίαιη π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς φ ό ρ μ α ς και σ τ α έντονα π ε ρ ι γ ρ ά μ μ α τ α , σ τ ο χ ε ύ ο ν τ α ς στην ωμή απεικόνιση τ η ς κοινωνικής π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς τ η ς εποχής . Αλλοι δημ ιουργο ί τ η ς ο μ ά δ α ς «Ο Γ α λ ά ζ ι ο ς Κ α β α λ ά ρ η ς » (1910) θ α ο δ η γ ή σ ο υ ν τ η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή στην πλήρη α φ α ί ρ ε σ η και τον α φ η ρ η μ έ ν ο ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ό * . • Ο κυβισμός και η ανάλυση των μορφών σε γεωμετρικά και στερεομετρι-κά επίπεδα. Ο κυβ ισμός στην πρώτη φ ά σ η τ ο υ (αναλυτ ικός κυβ ισμός , 1 9 0 8 - 1 9 1 2 ) , με τ η β ο ή θ ε ι α τ η ς γ ε ω μ ε τ ρ ί α ς και τ η ς σ τ ε ρ ε ο μ ε τ ρ ί α ς και με τ η λ ο γ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η των μ ο ρ φ ώ ν , δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί μ ια ν έ α παγκόσμ ια και δ ια-χρον ική γ λ ώ σ σ α που μπορεί να ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ α δομ ικά στο ιχε ία τ ο υ κ ό σ μ ο υ , τ η ν ίδ ια τ η ν ο υ σ ί α των πραγμάτων . Σ τ η δ ε ύ τ ε ρ η φ ά σ η τ ο υ κυβ ισμού (συν-θ ε τ ι κ ό ς κυβ ισμός , 1 9 1 2 - 1 9 1 4 ) αξ ιοπο ιε ί τα ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο η τεχν ική τ ο υ κ ο λ ά ζ * , τ η ς ε ν σ ω μ ά τ ω σ η ς δ η λ α δ ή κ ο μ μ α τ ι ώ ν από χαρτ ί , ύ φ α σ μ α ή ά λ λ ο υλικό γ ι α τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α κα ινούριων ά γ ν ω σ τ ω ν αντ ικε ιμένων επάνω στη ζ ω γ ρ α φ ι κ ή επιφάνε ια .

λυση των βασικών μορφικών στοιχείων τους και μια ανα-γωγή τους στα πρωταρχικά τους σχήματα. Έτσι το αντι-κείμενο δεν συλλαμβάνεται από μια ορισμένη θέση, αλλά απ' όσο γίνεται περισ-σότερες θέσεις, διαφορετι-κά επίπεδα και γωνίες, γε-γονός που υποχρεώνει και τον θεατή σε ένα είδος φυσι-κής κίνησης γύρω από αυτό, αφού του παρουσιάζονται περισσότερες όψεις του, σε μια νέα και προσωπική σύν-θεσή τους». Χρύσανθος Χρήστου, Η ζω-γραφική του εικοστού αιώνα, Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1976, τ. Α, σ. 201. Το έργο τέχνης ζει τη δική του ζωή «Έναν πίνακα δεν τον φαντα-ζόμαστε πρώτα έτοιμο με τη σκέψη μας ούτε προκαθορί-ζουμε εξαρχής όλες του τις λεπτομέρειες. Καθώς τον δουλεύουμε, αλλάζει κι αυ-τός με τον ρυθμό που αλλά-ζουν οι σκέψεις μας. Κι όταν είναι έτοιμος, συνεχίζει να μεταβάλλεται ανάλογα με την εκάστοτε ψυχική διάθε-ση εκείνου που τον παρατη-ρεί τη συγκεκριμένη στιγμή. Ένας πίνακας ζει τη δική του ζωή, όπως ένα ζωντανό πλά-σμα, και υπόκειται στις ίδιες αλλαγές στις οποίες υποκεί-μεθα κι εμείς στην καθημε-ρινή ζωή. Αυτό είναι πολύ φυσικό, αφού ένας πίνακας αποκτά ζωή μόνο μέσω του ανθρώπου που τον παρα-τηρεί». Pablo Picasso, Σκέψεις για την τέχνη, μτφρ. Α. Δημη-τριάδης, Γ. Ιωαννίδης, Printa, Αθήνα 2002, σ. 28.

Ουμπέρτο Μποτσιόνι (Umberto Boccioni, 1882-1916), «Οι θόρυβοι της πόλης εισβάλ-λουν στο σπίτι», 1911, 1,0X1,07 μ., Μουσείο Sprengel, Ανόβερο. Η συνεχής κίνηση των σύγχρονων μεγαλουπόλεων, οι εναλλασσόμενες με γρήγορους ρυθμούς εικόνες και το πλήθος των εκκωφαντικών θορύβων απασχόλησαν ιδιαίτερα τον φουτουρισμό. Τα στοι-χεία αυτά αποδίδονται με την εικόνα μιας ανεγειρόμενης οικοδομής, ενώ μια γυναίκα, σε τρεις διαφορετικές θέσεις και από τρεις αντίστοιχες οπτικές γωνίες, παρακολουθεί το γεγονός που αλλάζει ριζικά τη ζωή της.

• Ο φουτουρισμός* και η απο-θέωση της μηχανής και της ταχύ-τητας. Μ ε στόχο τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ η ς τ έ χ ν η ς τ ο υ μ έ λ λ ο ν τ ο ς , συνυ-φ α σ μ έ ν η ς με τ η μηχανή και τ η ν τ α χ ύ τ η τ α , ο ι ε κ π ρ ό σ ω π ο ι τ ο υ φουτουρ ισμού (1909) , κ α τ α κ ε ρ μ α -τ ί ζοντας τ ι ς μ ο ρ φ έ ς σε π ο λ λ ά επί-π ε δ α , π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α δ ώ σ ο υ ν στον θ ε α τ ή την α ί σ θ η σ η ό τ ι βιώνει στον χώρο και στον χ ρ ό ν ο τ η ν π υ ρ ε τ ώ δ η κίνηση τ η ς β ι ο μ η χ α -νικής εποχής τ ο υ .

• Η αφαίρεση και η πλήρης απο-δέσμευση του έργου από το θέμα και την οπτική πραγματι-κότητα. Μ ε την τ ο μ ή που π ρ α γ μ α -τοποίησε η ο μ ά δ α «Ο Γ α λ ά ζ ι ο ς Κ α β α λ ά ρ η ς » η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ο δ η γ ή -θ η κ ε στην πλήρη α φ α ί ρ ε σ η (1910 -1913 ) , στη δ η μ ι ο υ ρ γ ί α δ η λ α δ ή μ ιας ν έ α ς πνευματ ικής π ρ α γ μ α τ ι -κ ό τ η τ α ς με κ α θ α ρ ά ζ ω γ ρ α φ ι κ ά μέσα, τ η γ ρ α μ μ ή , τ ο χ ρ ώ μ α και τ ο σχήμα. Η ο μ ά δ α « Ν τ ε Στ ιλ» προ-τ ε ί ν ε ι τον νεοπλαστ ικ ισμό* (περί-που 1920) , μ ια λ ι τή γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή γλώσσα, ενώ, παράλληλα, τ α κι-νήματα του σουπρεματισμού* (1913, Μάλεβιτς κ.ά.) και του κονστρουκτι-βισμού*, διαμορφώνουν τ η γεωμε-τρική αφαίρεση.

Βασίλυ Καντίνσκυ (Vassily Kandinsky, 1866-1944), «Η πρώτη αφηρημένη ακουαρέλα», 1910, 0,50X0,65 μ., Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Μπο-μηούρ, Παρίσι. Ο καλλιτέχνης, κύριος εκφρα-στής της αφαίρεσης και ιδρυτικό μέλος της ομά-δας «Γαλάζιος Καβαλάρης», με χρωματικές κηλί-δες και γραμμικά σχήματα που αναπτύσσονται ελεύθερα επάνω στη ζωγραφική επιφάνεια, προσεγγίζει τον κόσμο των μορφών σαν να ήταν ένα μικρό παιδί που πρωτοαντικρίζει τον κόσμο. Σκοπός του δημιουργού, κατά τον Καντίνσκυ, δεν είναι να παρουσιάσει αυτά τα ίδια τα αντικείμενα, τη μορφή, το χρώμα και το σχήμα τους, αλλά την ουσία τους, αναδεικνύο-ντας έτσι την πνευματική διάσταση της τέχνης.

Πάουλ Κλέε (Paul Klee, 1879-1940), «Σενέκιος», 1922, 0,40X0,38 μ., Μουσείο Τέχνης, Βασιλεία. Ο καλλιτέχνης, επιδιώκοντας πάντα να αποδώσει την εσωτερική αλήθεια των φυσικών μορφών και την ενέργεια που περικλείουν, προσπαθεί σ αυτή την αινιγματική προσω-πογραφία να συμφιλιώσει δύο γεωμετρικά σχήματα, τον κύκλο και το τετράγωνο, που εμπλουτίζονται και ενεργοποιούνται από λαμπρά, θερμά χρώματα. Με έντονη φιλοσοφική διάθεση και καταφεύγοντας στον πρωτογενή τρόπο έκφρασης των παιδιών, διαμορφώνει έναν δικό του κώδικα εικαστικής επικοινωνίας, πέρα από την οπτική πραγματικότητα.

Πιτ Μοντριάν (Piet Mondrian, 1872-1944), «Σύνθεση I», 1921, 0,96X0,65 μ., Μουσείο Ludwig, Κολωνία. Ξεπερνώντας τον κυβισμό, ο Πιτ Μοντριάν, κύριος εκφραστής της ομά-δας «Ντε Στιλ», αναζήτησε την καθαρή πλαστική τέχνη, η οποία μπορεί να συνδέσει το ατομικό με το συλλογικό και να αποδώσει την καθολική αλήθεια που συνοψίζεται στην παγκόσμια ισορροπία και ομορφιά. Για να το επιτύχει αυτό, κατέφυγε στην πλήρη γεω-μετρική αφαίρεση και στην ελαχιστοποίηση του εκφραστικού «λεξιλογίου» του στα τρία βασικά χρώματα, καθώς και στην οριζόντια και κάθετη γραμμή.

Φουτουρισμός και Ντανταϊσμός «Καθαρά ιταλικό φαινόμενο ο φουτουρισμός, με αρχηγό τον Μαρινέτι και οπαδούς πλήθος από ζωγράφους, γλύπτες και ποιητές, εκδηλώνεται στο Παρίσι και στη Ρώμη με αλλεπάλληλα Μανιφέστα και δημόσιες γιορτές. Στην ουσία του, μπορεί να πει κανείς ότι εκφράζει την κατάπληξη του ανθρώπου μπροστά στις καινούργιες κατακτήσεις του μηχανικού πολιτισμού. Το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, τα εξπρές, με τις δυναμικές τους μορφές και την διαφορετική κάτοψη των πραγμάτων που επιτρέπουν, χάρη στην ταχύτητα τους, οι μεγάλες σιδερένιες γέφυρες, τα κτήρια του μπετόν, ο κινηματογράφος, προβάλλουν στα μάτια τους σαν ικα-νά να επηρεάσουν βαθύτερα τη στάση του καλλιτέχνη απέναντι στη ζωή και άξια ν' αντικαταστήσουν με πρωτόφαντα στοιχεία στην κλασική αισθητική [.. .]. Οι ντανταϊστές, απεναντίας, δεν ξεκί-νησαν με καμιά θαυμαστική διάθεση για τα επιτεύγματα του μηχανικού πολιτισμού, ίσα-ίσα μαντεύοντας από τότε κιόλας σε τι είδους εκτροχιασμούς ήταν δυνατό να μας οδηγήσουν, χύμη-ξαν μες στα όλα να τσακίσουν οτιδήποτε βρεθεί μπροστά τους, πήραν σφουγγάρι και το 'συραν πάνω από καθετί παλιό, προτι-μώντας να χάσουν μαζί με τα κακά και τα καλά του στοιχεία, φτάνει να γλιτώσουνε από την ασφυξία [...]. Εκείνο που δείχνει την ευφυΐα τους είναι ότι δεν προβάλλουν προγράμματα με αφο-ρισμούς για την τέχνη, αλλά προοιωνίζοντας οι ίδιοι τη διάλυσή τους, αρκούνται από τη μια μεριά να χτυπούν τις χρεοκοπημέ-νες αξίες και από την άλλη να κεντρίζουν τους γύρω τους νέους για κάτι, επιτέλους, πιο ρηξικέλευθο». Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Ίκαρος, 2η έκδ., Αθήνα, χ.χ., σ. 365-366. Το εσωτερικό στοιχείο στην Τέχνης «Το έργο τέχνης αποτελείται από δύο στοιχεία: από το εσωτε-ρικό και το εξωτερικό. Το εσωτερικό στοιχείο, αν το λάβουμε μεμονωμένα, είναι η συγκίνηση της ψυχής του καλλιτέχνη, που έχει την ικανότητα να προκαλεί μια κατά βάση ανάλογη συγκί-νηση στην ψυχή του θεωρού. Εφόσον η ψυχή συνδέεται με το σώμα, μπορεί να δεχθεί κατά κανόνα δονήσεις μόνο με τη μεσο-λάβηση των αισθημάτων. Άρα το αίσθημα είναι μια γέφυρα από το μη υλικό προς το υλικό (καλλιτέχνη) και από το υλικό στο μη υλικό (θεωρό), συγκίνηση - αίσθημα - έργο - αίσθημα - συγκίνη-ση. Το εσωτερικό στοιχείο του έργου είναι το περιεχόμενο του. Η ψυχική δόνηση, λοιπόν, πρέπει να υφίσταται, ειδεμή δε δημιουργείται κανένα έργο. Δημιουργείται, δηλαδή, απλώς ένα φαινόμενο έργο». Wassily Kandinsky, Τέχνη και καλλιτέχνες, μτφρ. Γ. Κεντρωτής, Νεφέλη, Αθήνα 1986, σ. 80.

Μαραέλ Ντυσάν (Marcel Duchamp, 1887-1968), «Τροχός ποδηλάτου», 1913, με-ταλλικός τροχός δια-μέτρου 0,65 μ, στερεω-μένος σε ξύλινο σκα-μνί, Μουσείο Μοντέρ-νας Τέχνης, Νέα Υόρκη. Αναζητώντας μια νέα μορφή τέχνης που να ανατρέπει ό,τι μέχρι τότε ίσχυε για την αισθητική αξία του έργου τέχνης, σύμφωνα με τις αντιλήψεις του ντανταϊσμού, ο Ντυσάν χρησιμοποιεί αυτούσια δύο άσχετα μεταξύ τους αντικείμενα κα-θημερινής χρήσης, τα

οποία αποσπά από τις συνήθεις λειτουργίες τους. Με αυτά τα «έτοιμα» αντικείμενα (ready-made), σε έναν παράδοξο και τυχαίο συνδυασμό, δημιουργεί μια σύνθεση που υπακούει στους προσωπικούς του συνειρμούς και στη δική του διανοητική πραγματικότητα.

Ο σουρεαλισμός και η χρεο-κοπία της λογικής «Ειδικά στη ζωγραφική ο υπερρεαλισμός (σουρεαλι-σμός) παίζει ένα ιδιοφυές παιχνίδι: Κρατά μεν την ανα-παραστατική μαεστρία των παλιών δασκάλων, αλλά με τις εξωπραγματικές εικόνες που δημιουργεί υποσκάπει με αναρχικό χιούμορ την αυθε-ντία της ορατής πραγματικό-τητας [...]. Ο κόσμος ρυθμολο-γείται με βάση την υπόγεια μουσική των ονείρων, των επθυμιών, των αποθησαυρι-σμένων εικόνων. Μα κυρίως ρυθμολογείται με βάση τη δύναμη της φαντασίας, αφού πλέον η λογική χρεοκόπησε». Μάνος Στεφανίδης, Μια ιστο-ρία της ζωγραφικής. (Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση και από τους ιμπρεσιονιστές στον Πικάσο), Καστανιώτης, 3η έκδ. Αθήνα 2001, σ. 420. Η Τέχνη στη ναζιστική Γερ-μανία «Στη Γερμανία μετά την κατά-ληψη της εξουσίας από τον ναζισμό (1933) και την ουσια-στική κατάλυση κάθε ελευθε-ρίας της καλλιτεχνικής δη-μιουργίας, [...] τη διάλυση του Μπαουχάους και τις καταδιώ-ξεις των εξπρεσιονιστών, τις μεταναστεύσεις δημιουργών σε άλλες χώρες και συχνά τις απαγορεύσεις απασχολή-σεων σχετικών με την τέχνη σε πολλούς απ' αυτούς που μένουν στον τόπο τους, δη-μιουργούν αμέσως ένα κατα-θλιπτικό κλίμα [...]. Γρήγορα θα βρεθούν καλλιτέχνες χω-ρίς ίχνος δημιουργικής πνοής και θεωρητικοί πουλημένοι ή τρομοκρατημένοι, και θα ζητή-σουν μια νέα τέχνη "χαρούμε-νη κατάφαση της ζωής, με επιστροφή στη γνήσια γερμα-νική παράδοση και τη λαϊκή ψυχή, την καθαρότητα της φυ-λής [...] και το ηρωικό μεγα-λείο [...]". Όπως έχει σωστά παρατηρηθεί, και μάλιστα σε μια στιγμή κατά την οποία "βρισκόταν στον καλύτερο δρόμο για μια συγχώνευση των κατακτήσεων του εξπρε-σιονισμού και του κυβισμού με τα παραδοσιακά καλλι-τεχνικά αγαθά, η γερμανική

Σαλβαντόρ Νταλί (Salvador Dali, 1904-1989), «Ειδύλλιο ουρανίου και ατομική μελαγχολία», 1945 0,65X0,85 μ., Κεντρικό Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία, Μαδρίτη. Ο Νταλί, ο γνωστότερος από τους σουρεαλιστές στο ευρύτερο κοινό για το έργο, αλλά και για την εκκεντρική προσωπικότητά του, δίνει συχνά στα έργα του την εντύπωση ενός παρανοϊκού παραληρήματος. Στο έργο αυτό, που δημιουρ-γήθηκε με αφορμή την έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χισοσίμα, εκφράζει τη δική του αγωνία για το μέλλον της ανθρωπότητας, δίνοντας την εικόνα της καταστροφής με μια σειρά γνωστών συμβόλων, παραμορφώσεων και διπλών εικόνων, οι οποίες έμμεσα ή άμεσα παραπέμπουν σε μορφές του ασυνει-δήτου και του κόσμου των ονείρων.

• Ο ντανταϊσμός* και ο σουρεαλισμός* - Η μορ-φοποίηση του ασυνει-δήτου. Ω ς α ν τ ί δ ρ α σ η σ τ η ν π α ρ α φ ρ ο σ ύ ν η π ο υ β ίωνε η α ν θ ρ ω π ό -τ η τ α σ τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ Α' Παγκόσμιου Π ο λ έ μ ο υ , τ ο κ ί ν η μ α α ν τ ι - τ έ χ ν η ς τ ο υ ν τ α ν τ α ϊ σ μ ο ύ (1916) ε ίχε ω ς σ τ ό χ ο ν α π ρ ο κ α -λ έ σ ε ι και ν α σ κ α ν δ α λ ί σ ε ι με τ ι ς μηδεν ιστ ικές αντι-λ ή ψ ε ι ς και τ ι ς π α ρ α δ ο -ξ ό τ η τ έ ς τ ο υ . Ω σ τ ό σ ο , η ανατροπή κ ά θ ε λ ο γ ι κ ή ς τ ά ξ η ς κα ι η α π ο θ έ ω σ η τ ο υ π α ρ α λ ό γ ο υ π ρ ο ε -τ ο ί μ α σ α ν τ ο έ δ α φ ο ς γ ι α τ ο ν σ ο υ ρ ε α λ ι σ μ ό ( 1 9 2 4 ) κα ι τ η μ ε τ α φ υ -σ ι κ ή ζ ω γ ρ α φ ι κ ή , π ο υ π λ ο ύ τ ι σ α ν τ η ν τ έ χ ν η

Τζόρτζιο Ντε Κίρικο (Giorgio De Chirico, 1888-1978), «Η ανταμοιβή του μάντη», 1913, 1,36X1,80 μ., Μουσείο Τέχνης Φιλαδέλφειας (ΗΠΑ). Η μεταφυσική ζωγραφική, κύριος εκφραστής της οποίας είναι ο Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, μπορεί να θεωρηθεί ότι προετοιμάζει το έδαφος για τον σουρεαλισμό. Στο έργο αυτό απεικονίζονται μερικά από τα συνήθη θέματα του ζωγράφου, όπως αναγεννησιακά οικοδομήματα χωρίς καμιά ζωή, άδειες πλατείες, σταματημένος χρόνος, το τρένο στο βάθος, αλλά και το άγαλμα της Αριάδνης που θρηνεί για την αναχώρηση του Θησέα. Όλα παραπέμπουν στο κενό της απουσίας και δημιουργούν μια ατμόσφαιρα θλίψης και μοναξιάς.

Τζάκσον Πόλοκ (Jackson Pollock, 1912-1956), *Γαλάζιοι πάσσαλοι», 1953, 2,10X4,86 μ., Εθνική Πινα-κοθήκη Αυστραλίας, Καμπέρα. Μεταπολεμικά, ο Πόλοκ, ο σημαντικότερος από τους αφηρημένους εξπρε-σιονιστές, αποδεσμεύεται εντελώς από το καβαλέτο και αναπτύσσει την τεχνική της «ζωγραφικής της δράσης», η οποία επικεντρώνεται στη χειρονομία, στην κίνηση του ίδιου του καλλιτέχνη, ο οποίος στά-ζει, χύνει ή πετάει το χρώμα απευθείας στον μουσαμά που βρίσκεται στο δάπεδο. Με τον τρόπο αυτόν αποτυπώνει επάνω στη ζωγραφική επιφάνεια το ίχνος της ζωγραφικής πράξης, δημιουργώντας έτσι ένα «περιβάλλον» εικαστικής δράσης, μέσα στο οποίο κινείται ο ίδιος, αλλά και οι θεατές του έργου του.

ζωγραφική του 1933 υπο-χρεώνεται να διακόψει βίαια την εξέλιξή της" [...]. Το 1937, με την ευκαιρία της έκ-θεσης "Εκφυλισμένη τέχνη"*, αρχίζει η εκκαθάριση και 25 Μουσεία, από τα πιο σημα-ντικά, υποχρεώνονται να στείλουν έργα στο Μόναχο. Ανάμεσα στους δημιουργούς των οποίων παρουσιάζονται έργα που συγκρίνονται με αυτά των τρελών και θεω-ρούνται δείγματα πολιτι-στικής παρακμής δεν είναι μόνο Γερμανοί καλλιτέχνες, αλλά και ξένοι, σαν τον Πικά-σο, τον Ματίς, τον Μπρακ, τον Σαγκάλ, τον Βαν Γκογκ, τον Γκογκέν και άλλους«. Χρύσανθος Χρήστου, Η ζωγρα-φική του εικοστού αιώνα, Κων-σταντινίδης, 2η έκδ. Θεσσαλο-νίκη 1980, σ. 434,436,437. Η τέχνη στη μετεπαναστατι-κή Ρωσία «Οπως είναι γνωστό, από τις αρχές του εικοστού αιώνα η γνωριμία των πιο σημαντικών ρευμάτων και δημιουργών της δυτικής τέχνης έπαιξε καθο-ριστικό ρόλο για μια ολόκλη-ρη σειρά από αυτόνομες και γόνιμες καλλιτεχνικές τάσεις στη Ρωσία [...]. Η επανάσταση του 1917 όχι μόνο ανέχθηκε, αλλά και ενίσχυσε αρχικά τα πρωτοποριακά ρεύματα και ακόμη κάλεσε και τους Ρώ-σους καλλιτέχνες που ήσαν στο εξωτερικό να γυρίσουν για να εργασθούν στην πατρί-δα τους [...]. Το 1922-23 όμως έρχεται η σοβιετική κυβέρνη-ση να ανακόψει αυτή την πο-ρεία [...] και να αναστείλει κάθε μορφοπλαστικό πειρα-ματισμό. Με την επιβολή του "σοσιαλιστικού ρεαλισμού"* και την ουσιαστική αποκήρυ-ξη όλων των πρωτοποριακών ρευμάτων όχι μόνο ανακόπτε-ται βίαια κάθε νέα ανάπτυξη, αλλά και κυριολεκτικά δια-γράφονται από την ιστορία της ρωσικής τέχνης όλοι σχε-δόν οι σημαντικοί δημιουργοί της περιόδου». Χρύσανθος Χρήστου, Η ζω-γραφική του εικοστού αιώνα, Κωνσταντινίδης, 2η έκδ., Θεσ-σαλονίκη 1980, σ. 438-439.

0 Άντυ Ουόρχολ και η ποπ αρτ «Ποιος ήταν αληθινά ο Αντυ Γουόρχολ, ο "πάπας της ποπ αρτ"; Είναι απλώς μια σύμπτω-ση, μια τυχαία επιλογή ενός μουσείου ή υπάρχει βαθύ-τερος αποχρών λόγος; [...] Ο Γουόρχολ μπαίνει στο πάν-θεον της τέχνης κουβαλώ-ντας χιλιάδες -κατά κυριο-λεξία- πορτρέτα, καμωμένα με μεταξοτυπική αναπαρα-γωγή φωτογραφιών όλων των σταρ της επικαιρότητος (ηθοποιών, μεγιστάνων του πλούτου, επιδειξιομανών κο-σμικών, πολιτικών) και μιας αλυσίδας προσώπων συμβό-λων [...]. Παράλληλα "ζω-γραφίζει" ηλεκτρικές καρέ-κλες, απονενοημένες πτώ-σεις από ουρανοξύστες, αε-ροπορικά δυστυχήματα δί-πλα σε φιγούρες του Μίκι Μάους ή των πολλαπλασια-σμένων ανφάς φωτογραφιών της Μέριλιν Μονρόε. Σαρκα-σμός λοιπόν, σάτιρα, καταγ-γελία μέσω των οπτικών ντο-κουμέντων, θεοποίηση των προσώπων της επικαιρότη-τας, καταγραφή μιας νέας μυθολογίας, κωδικοποίηση των εικόνων και των ιδεολο-γικών μοτίβων ενός κατανα-λωτικού και -κατ' επίφαση τουλάχιστον- ευημερούντος λαϊκού πολιτισμού; Το έργο του πάντως μόνο αφελές και απλοϊκό δεν μπορεί να θεω-ρηθεί, καθώς παρουσιάζει ένα τεράστιο κοινωνιολογικό και σημειολογικό ενδιαφέ-ρον. Η εικονολογία του απο-τελείται από οπτικές μονά-δες οι οποίες, διαρκώς ανα-συντιθέμενες εν είδει ζωντα-νού λεξιλογίου, σταθερά παράγουν λόγο. Τον λόγο μιας εποχής οπτιμισμού αλλά και ψυχροπολεμικού κλίματος, ευδαιμονισμού αλλά και υστερίας, καλλι-τεχνικής κρίσης αλλά και έξαρσης δημιουργικής». Μάνος Στεφανίδης, Μια ιστορία της ζωγραφικής. (Από το Βυζάντιο στην Ανα-γέννηση και από τους ιμπρε-σιονιστές στον Πικάσο), Κα-στανιώτης, 3η έκδ., Αθήνα 2001, σ. 453-454.

Άντυ Ουόρχολ (Andy Warhol, 1928-1987), «Μέριλιν», 1967, Ιδιω-τική Συλλογή. Από τους περισσότερο φημισμένους καλλιτέχνες της ποπ αρτ, προσπάθησε να εκφράσει τα χαρακτηριστικά της καταναλω-τικής κοινωνίας και της λαϊκής κουλτούρας αξιοποιώντας τις τεχνικές της γραφιστικής τέχνης και επιλέγοντας πάντα θέματα απόλυτα ανα-γνωρίσιμα από το ευρύ κοινό. Με τη μηχανική επανάληψη της μορφής της ηθοποιού Μέριλιν Μονρόε, την τυποποίηση και την αφαί-ρεση κάθε συναισθήματος, επιδίωκε να προβάλει το προβάδισμα της διαφήμισης και των μέσων μαζικής επικοινωνίας έναντι της αυθεντι-κής καλλιτεχνικής δημιουργίας.

και γενικότερα την πνευ-ματική ζωή με τ η διε-ρ ε ύ ν η σ η τ ο υ κ ό σ μ ο υ των ονείρων και τ ο υ ασυνειδήτου, φέρνοντας στην επιφάνε ια άγνω-στες περιοχές της ανθρώ-πινης ψυχής.

• Η μεταπολεμική ζω-γραφική - Νέες αναζη-τήσεις του μοντερνι-σμού. Μ ε τ ά τ ο ν Β' Π α -γκόσμιο Π ό λ ε μ ο , στ ις δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 1 9 5 0 και τ ο υ 1960, αναπτύχθηκε τ ο κ ίνημα τ ο υ α φ η ρ η -μένου ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ο ύ προς δ ύ ο κ υ ρ ί ω ς κα-τευθύνσε ις : τ η ζωγρα-φική τ η ς δ ρ ά σ η ς ή χε ι -ρ ο ν ο μ ι α κ ή * , που απο-δ ίδε ι κ υ ρ ί α ρ χ η σ η μ α -σία στην ίδια τ η δ ιαδι -κασία τ η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς πράξης , και τ η ζ ω γ ρ α -φική τ ο υ χ ρ ω μ α τ ι κ ο ύ π ε δ ί ο υ ή χ ρ ω μ α τ ι κ ή α φ α ί ρ ε σ η * , που στο -χ ε ύ ε ι στη δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ιας ν έ α ς χ ρ ω μ α τ ι κ ή ς π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς μόνο

Τζόζεφ Κόσουτ (Joseph Kosuth, γενν. το 1945}, «Μία και τρεις καρέκλες», 1965, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Νέα Υόρ-κη. Η εννοιακή τέχνη ενδιαφέ-ρεται για τις έννοιες που βρί-σκονται πίσω από τα πράγματα, συνδέοντας την τέχνη με τη γλώσσα, την επικοινωνία και τη λογοτεχνία. Στο συγκεκριμένο έργο παρουσιάζονται στον θεα-τή μία πραγματική καρέκλα, δίπλα η φωτογραφική της απο-τύπωση καθώς επίσης και μια πινακίδα με τον ορισμό της έννοιας «καρέκλα», σύμφωνα με το λεξικό, καλύπτοντας και τα τρία επίπεδα σύλληψης της έννοιας αυτής.

Φράνσις Μπέικον (Francis Bacon, 1909-1992), «Αυτοπροσωπογρα-φία», 1973, 1,98X1,47 μ., Συλλογή Claude Bernard, Παρίσι. Ακολου-θώντας έναν προσωπικό δρόμο καλλιτεχνικής έκφρασης, με πολλά στοιχεία από την παραστατική ζωγραφική, τον εξπρεσιονισμό και τον σουρεαλισμό, ο Μπέικον εστιάζει το ενδιαφέρον του στην ανθρώπι-νη μορφή. Παραμορφώνοντάς την εφιαλτικά, την «εγκλωβίζει» μέσα σε έναν χώρο αινιγματικό και απειλητικό, μεταφέροντας στον θεατή τη βαθύτερη αγωνία του.

Ο γλύπτης και η σύλληψη της τρισδιάστατης πραγματικότητας «Αυτό ακριβώς είναι εκείνο που κάνει ο γλύπτης. Πρέπει διαρκώς να αγωνίζεται, να έχει στο νου του και να χρησιμοποιεί τη μορφή στην πλήρη της ακεραιότητα μέσα στον χώρο. Είναι σαν να νιώθει το στερεό σχήμα μέσα στο κεφάλι του, να το σκέπτεται -οποιοδή-ποτε κι αν είναι το μέγεθος του- σαν να το κρατά ολόκληρο μέσα στη χούφτα του. Οραματίζεται μια σύνθετη μορφή απ όλες τις πλευρές της: ενώ βλέπει τη μια όψη, ξέρει τι είδους είναι η άλλη. Ταυτίζεται με το κέντρο βαρύτητάς της, με τη μάζα της. Αντιλαμ-βάνεται τον όγκο της σαν να είναι ο χώρος που δημιούργησε η μορφή εκτοπίζοντας τον αέρα. Και ο ευαίσθητος παρατηρητής του γλυπτού πρέπει να μάθει να αισθάνεται το σχήμα απλώς σαν σχή-μα και όχι σαν περιγραφή ή σαν ανάμνηση. Π.χ., πρέπει να διακρί-νει το αυγό σαν ένα απλό σκέτο στερεό σχήμα εντελώς άσχετο με την έννοια της τροφής ή με το γεγονός ότι αυτό θα γίνει πουλί. Το ίδιο και με όλα τα στερεά σώματα, λ.χ. μια αχιβάδα, ένα καρύδι, ένα κορόμηλο κλπ.» «Σκέψεις του Χένρυ Μουρ περί γλυπτικής», στο Γιάννης Παππάς (επιμ.), Κείμενα για την τέχνη, Νεφέλη, Αθήνα 1993, σ. 18. Μια νέα αντίληψη για τη γλυπτική «Μια από τις σημαντικότερες έννοιες που εμφανίστηκαν στη γλυ-πτική του 20ού αιώνα ήταν η έννοια της κατασκευής. Από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας, η γλυπτική ήταν μια τέχνη που δημιουρ-γούσε μορφές μέσα από μια διαδικασία αφαίρεσης υλικού από μια στερεή άμορφη μάζα, σμιλεύοντας το ξύλο, το μάρμαρο, ή αντίστρο-φα μέσα από μια διαδικασία μορφοποίησης μιας ρευστής άμορφης μάζας, πλάθοντας πηλό ή κερί. Και οι δύο αυτές προσεγγίσεις εμπεριέχουν έναν ορισμό της γλυπτικής ως τέχνης που ασχολείται με τη μάζα και όχι με τον χώρο [...]. Η κατασκευαστική γλυπτική, όπου η μορφή συντίθεται από στοιχεία όπως ξύλο, μέταλλο, γυαλί ή πλαστικό, ήταν μια προβλέψιμη συνέπεια των κυβιστικών πειρα-ματισμών στη ζωγραφική. Το 1912 ο Πικάσο σχεδίασε μια τρισδιά-στατη κυβιστική κατασκευή από χαρτί και χορδές, ενώ [...] τα έργα "Κιθάρα" (1912) και "Μουσικά Οργανα" (1914) είναι κατασκευές από φύλλα μετάλλου και σύρμα ή ξύλο, πάνω σε κυβιστικά μοτίβα. Αν και η υλοποίησή τους είναι κάπως πρωτόγονη, ο καλλιτέχνης πετυχαίνει να θέσει μέσα από αυτά το βασικό πρόβλημα της κονστρουκτιβιστικής (κατασκευαστικής) γλυπτικής, τη μεταφορά της έμφασης από τη μάζα στον χώρο». Η. Arnason, Ιστορία της σύγχρονης τέχνης, μτφρ. Φ. Κοκαβέσης, επιμ. Μ. Παπανικολάου, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 188-189.

μ ε τ ο φ ω ς κα ι τ ο χ ρ ώ μ α . Ή δ η από τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 5 0 , ω ς α ν τ ί δ ρ α σ η σ τ ο ν α φ η ρ η μ έ ν ο ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι -σ μ ό , η ποπ α ρ τ * (ή ν ε ο ρ ε α λ ι σ μ ό ς ) ε π α ν α φ έ ρ ε ι τ η ν π α ρ α σ τ α τ ι κ ό τ η τ α χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ώ ν τ α ς ω ς ε κ -φ ρ α σ τ ι κ ά μ έ σ α δ ι α φ η μ ί σ ε ι ς , κ ό μ ι κ ς , υ λ ι κ ά σ υ -σ κ ε υ α σ ί α ς κ .ά . , δ η μ ι ο υ ρ γ ώ ν τ α ς τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ -σ ε ι ς γ ι α ά λ λ ε ς κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ έ ς δ ρ ά σ ε ι ς ( δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 6 0 ) , ό π ω ς ε ί ν α ι ο ι ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς * , τ α χ ά -π ε ν ι ν γ κ * κ α ι τ α κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ά π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ α , μ ε σ κ ο π ό τ η ν ά μ ε σ η κ α ι β ι ω μ α τ ι κ ή σ χ έ σ η τ η ς τ έ χ ν η ς μ ε τ η ζ ω ή . Π α ρ ά λ λ η λ α δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν τ α ι κα ι ά λ λ α

Χένρυ Μουρ (Henry Moore, 1898-1986), «Ανακεκλιμένη μορφή», 1951, Κρατική Πινακοθήκη, Αννόβερο. Η ανακεκλιμένη μορφή, όπως και το θέμα μητέρα-παιδί συνυπάρχουν στο γλυπτό αυτό, όπου μια εξωτερική φόρμα μοιάζει να περικλείει μια άλλη εσωτερική. Η πληρότητα της σύνθε-σης, η δυναμική της ανάπτυξης της στον χώρο και η πλαστικότητα των καμπύλων γραμμών επιβεβαιώνουν την πεποίθηση ότι ένα έργο πρέπει να έχει τη δική του ενεργό παρουσία, ώστε να αποκαλύπτει στον θεατή και το βαθύτερο νόημα της ζωής.

ρ ε ύ μ α τ α τέχνης , όπως η οπ α ρ τ * , η κ ινητ ική* , ο μι-ν ι μ α λ ι σ μ ό ς * , η εννο ιακή τ έ χ ν η * , η β ίν τεο α ρ τ * , ο φ ω τ ο γ ρ α φ ι κ ό ς ρ ε α λ ι σ μ ό ς * κ .ά. Η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή . Η Σ χ ο λ ή τ ο υ Μ π ά ο υ χ α ο υ ς * κα ι ο ι α ρ χ έ ς τ η ς α π λ ό τ η τ α ς , τ η ς γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ό τ η τ α ς κ α ι τ η ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ α ς έ π α ι ξ α ν σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ δ ι ε θ ν ο ύ ς στ ιλ π ο υ ε π η ρ έ α σ ε σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό τ η ν α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα. Σ τ η ν π ε ρ α ι τ έ ρ ω ε ξ έ λ ι ξ η τ η ς , χ ω ρ ί ς ν α α γ ν ο ε ί τ ι ς α π α ι τ ή σ ε ι ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς ζ ω ή ς κα ι τ ι ς α ν ά γ κ ε ς τ η ς α γ ο ρ ά ς , η α ρ χ ι τ ε κ τ ο -ν ική υ ι ο θ ε τ ε ί μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς τ ε χ ν ο λ ο γ ί α ς , γ ο η τ ε ύ ε τ α ι σ υ χ ν ά από τ ο μ ε τ α μ ο ν τ έ ρ ν ο ή τ η ν α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή τ η ς α π ο δ ό -μ η σ η ς κα ι π ε ι ρ α μ α τ ί ζ ε τ α ι μ ε π ο ι κ ί λ ε ς α ι σ θ η τ ι κ έ ς κα ι κ α τ α σ κ ε υ α σ τ ι κ έ ς ε π ι λ ο γ έ ς .

Βάλτερ Γκρόπιους (Walter Cropius, 1883-19691, Σχολή Μπαουχάους, 1925-26, Ντεσάου. Από τους πρωτοπόρους της μοντέρνας αρχιτε-κτονικής, ιδρυτής και πρώτος διευθυντής της Σχολής του Μπάου-χαους, ο Γκρόπιους κατασκεύασε ένα κυβοειδές κτίσμα από χαλύβδι-να δομικά στοιχεία και γυαλί, με βασικά χαρακτηριστικά τη λειτουρ-γικότητα, τη λιτότητα και την καθαρότητα της μορφής, την έμφαση σε βασικές και αναγνωρίσιμες από όλους γεωμετρικές μορφές και την απουσία οποιουδήποτε διακοσμητικού στοιχείου, εκτός από την εγγενή διακοσμητική δυνατότητα των ίδιων των υλικών.

Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier, 1887-1965), Βίλα Σαβουά, 1927-31, Πουασί, Γαλλία. Παγκόσμια γνωστός για τη συμβολή του στη διαμόρφωση του μοντερνισμού ή του διεθνούς στιλ στην αρχιτεκτονική, αξιοποίησε τις δυνατότητες του οπλισμένου σκυροδέματος (μπετόν αρμέ) για την κατασκευή λειτουργικών οικιών, σύμφωνα με το πρότυπο «κατοικία-μηχανή». Στη Βίλλα Σαβουά συνοψίζονται τα βασικά σημεία της μοντέρνας αρχιτεκτο-νικής, όπως η στήριξη της οικοδομής σε ενισχυμένες κολόνες και η δημιουργία πιλοτής, η απελευθέρωση των τοίχων από τον ρόλο του φέρο-ντος στοιχείου, η ελεύθερη πρόσοψη, η συνεχής επικοινωνία του εσωτερικού με το εξωτερικό και τα διαδοχικά ανοίγματα παραθύρων που περι-τρέχουν όλες τις όψεις του κτιρίου.

Οι στόχοι του Μπαουχάους «Το Μπάουχαους αγωνίζεται να οργανώσει κάθε δημιουργική προσπάθεια α' ένα σύνολο, να συνενώσει και πάλι όλους τους κλάδους των πρακτικών τεχνών -γλυπτικής, ζωγραφικής, χειρο-τεχνίας και εφαρμοσμένων τεχνών- αδιαχώριστα, συνθετικά στοιχεία της καινούργιας αρχιτεκτονικής. Ο απώτερος -αν και μακρι-νός- στόχος τουΜπάουχαους είναι το καθολικό έργο τέχνης -η με-γάλη κατασκευή, όπου δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στη μνημει-ακή και τη διακοσμητική τέχνη. Το Μπάουχαους θέλει να εκπαι-δεύσει αρχιτέκτονες, ζωγράφους και γλύπτες όλων των επιπέ-δων, ανάλογα με τις δυνατότητες τους, ώστε να γίνουν ικανοί τεχ-νίτες ή ανεξάρτητοι δημιουργικοί καλλιτέχνες και να πραγματο-ποιήσουν μιαν εργατική κοινότητα ηγετικών και μελλοντικών τεχ-νιτών. Αυτοί οι άνθρωποι, συγγενείς πνευματικά, θα ξέρουν πώς να σχεδιάζουν με αρμονικό τρόπο κτήρια, στην ολότητα τους - κα-τασκευή, τελειώματα, διακόσμηση και επίπλωση». Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Μπάουχαους, Νεφέλη, Αθήνα 1986, σ. 79-80. Ο μεταμοντερνισμός στην αρχιτεκτονική «Οι αυστηροί περιορισμοί της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, ο απρόσωπος χαρακτήρας και η χωρίς φαντασία μορφή πολλών από τα ορθογώνια κτιριακά συγκροτήματα οδήγησαν στον παρα-μερισμό του μοντερνισμού ως επικρατούσας δύναμης στην αρχιτεκτονική. Παράλληλα με το γεγονός ότι οι κατασκευές αυ-τές δεν είχαν καμιά σχέση με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των πό-λεων στις οποίες χτίζονταν, οι αντιδράσεις αυτές οδήγησαν στον μεταμοντερνισμό. Σε αντίθεση με την απλότητα της μο-ντέρνας αρχιτεκτονικής, η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική περι-γράφεται ως πλουραλιστική, πολυσύνθετη και εκλεκτιστική. Ε-νώ ο μοντερνισμός είναι αφαιρετικός, ο μεταμοντερνισμός χα-ρακτηρίζεται από διάθεση επέκτασης και υιοθέτησης νέων στοιχείων [...]. Στον σχεδιασμό των διάφορων κτιρίων τους, πολλοί μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες ενσυνείδητα επέλεγαν στοιχεία από την αρχιτεκτονική του παρελθόντος ή απλές ανα-φορές σε αυτά, τα οποία είτε χρησιμοποιούσαν μαζί με σύγχρο-να στοιχεία είτε τα αναδείκνυαν με υλικά υψηλής τεχνολογίας, δημιουργώντας ένα είδος διαλόγου ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική όχι μόνο ενσωμάτωσε αναφορές στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, αλλά και στοιχεία της μαζικής κουλτούρας και του λαϊκού πολιτισμού». Gardner's, Art through the Ages, Harcourt College Publishers, 11th ed„ 2001, σ. 1.107.

Λούντβιχ Μις Βαν ντερ Ρόε (Ludwig Mies Van der Rohe, 1886-1969) Κτίριο Σι'γκραμ (Seagram Building), 1958, Νέα Υόρκη. Από τους σημα-ντικότερους δασκάλους της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και του διε-θνούς στιλ, ο Μις Βαν ντερ Ρόε, έδωσε σε αυτόν τον ουρανοξύστη -μνημείο βιομηχανικής τεχνικής- το στίγμα του αισθητικού και κατα-σκευαστικού «πιστεύω» του, που συμπυκνώνεται στη φράση «το λιγότε-ρο είναι περισσότερο» (less is more): αυστηρή και λιτή ορθογώνια κατασκευή, εμφανής μεταλλικός σκελετός από ατσάλι, ελαφρά εσω-τερικά χωρίσματα που προσαρμόζονται στις λειτουργικές ανάγκες, διαφανές και κομψό κέλυφος από γυαλί.

0 Πολ Ελυάρ και η δημιουρ-γία του υπερρεαλισμού «Ζώντας λοιπόν μέσα σ' ένα τέτοιον επαναστατικό οργα-σμό, στην καρδιά του Παρι-σιού, που ήταν η πρωτεύου-σα της καλλιτεχνικής πρω-τοπορίας όλου του κόσμου, ο Πολ Ελυάρ, νέος εξαιρετικά ευαίσθητος και ανήσυχος, δεν μπορούσε να μείνει με σταυ-ρωμένα χέρια. Μέλος στην αρχή της μικρής ομάδας "literature", που για κάμπο-σο διάστημα συνεργάστηκε με τους ντανταϊστές, παίρνει μέρος σε μερικές εκδηλώ-σεις της, δημοσιεύει, ρίχνε-ται στη δράση. Αργότερα είναι ένας από τους πρώ-τους που μαζί με τον Αντρέ Μπρετόν και τον Λουί Αρα-γκόν βάζουν τα θεμέλια του υπερρεαλισμού. Μελετητής του Φρόυντ, θαυμαστής του Ρεμπό και του Λοτρεαμόν, θέλησε να βοηθήσει μ' όλες τις πνευματικές δυνάμεις του την κίνηση αυτή που είχε αρχές με σαφήνεια καθορι-σμένες και πρόγραμμα δη-μιουργικό βασισμένο επάνω σε μια θεωρία που άνοιξε καινούργιους εντελώς ορί-ζοντες μες στον κόσμο της τέχνης». Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Ίκαρος, 2η έκδ., Αθήνα, χ.χ.,σ. 451.

Ρίτσαρντ Ρότζερς, Ρέντζο Πιάνο (Richard Rogers, γενν. το 1933, Renzo Piano, γενν. το 1937), Εθνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού Ζορζ Πομπιντού (Μπομπούρ) 1971-77, Παρίσι. Το κτίριο αυτό αποτελεί μια πολύ προωθημένη έκφραση της αρχιτεκτονικής υψηλής τεχνολογίας high-tech (high-style + technology). Δίνει την εντύπωση ενός εργοστασίου, του οποίου τόσο το εσωτερικό όσο και όλα τα λειτουργικά συστήματα είναι εμφανή στην εξωτερική όψη του. Το σύνολο δίνει την εντύπωση ενός δυναμικού μηχανισμού σε συνεχή εξέλιξη και ανάπτυξη.

Το ρεαλιστικό θέατρο «Με τα έργα του Ίψεν, Τσέχοφ, Σο και Πι-ραντέλο ο δραματουργός κυριάρχησε στον χώρο του θεάτρου. Για να επιζήσει, ο ηθοποιός έπρεπε να προσαρμοσθεί στις νέες συνθήκες και στις νέες απαιτήσεις. Ο ρεαλιστικός διάλογος είχε ανάγκη από ένα ήσυχο και "κουβεντιαστό" στιλ, αντί για το ρητο-ρικό και το στομφώδες που κυριαρχούσε μέχρι τότε. Οι χειρονο-μίες έπρεπε να γίνονται όλο και πιο περιορισμένες. Το σκηνικό έ-πρεπε να σχεδιάζεται προσεκτικά, για να είναι όσο το δυνατόν α-κριβέστερο με έπιπλα και σκηνικά αντικείμενα που να ταιριάζουν και στον χώρο και στην ιστορική στιγμή του έργου. Η αυταπάτη της πραγματικότητας ενισχύθηκε σημαντικά χάρη στην καθολική σχεδόν παραδοχή του κλειστού box-set, που ήδη είχε αρχίσει να εκτοπίζει το ρομαντικό φόντο και τις κουΐντες που χρησιμοποιού-σε το μελόδραμα. Ο ορισμός του Ζολά ότι το έργο είναι μια "φέ-τα ζωής" και ο απόλυτος ρεαλισμός του έργου του "Τερέζα Ρα-κέν" συνέβαλαν οπωσδήποτε στην καθιέρωση της νέας σκηνικής τέχνης. Η κίνηση αυτή απλώθηκε αστραπιαία στην Ευρώπη [...]». Φύλλις Χάρτνολ, Ιστορία του θεάτρου, μτφρ. Ρ. Πατεράκη, Υπο-δομή, Αθήνα 1985, σ. 276.

Η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α . Ο μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ό ς , ε π ι δ ι ώ κ ο ν τ α ς τ η ρ ή ξ η μ ε τ η ν π α ρ ά δ ο σ η , τ η δ ι ά σ π α σ η τ η ς μ ο ρ -φ ή ς , τ η ν α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ η ς φ α ν τ α σ ί α ς κ α ι τ η ν α π α ξ ί ω σ η τ η ς λ ο γ ι κ ή ς , δ ι α π ο τ ί ζ ε ι τ ό σ ο τ η ν ποίη-σ η ό σ ο κ α ι τ η ν π ε ζ ο γ ρ α φ ί α τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α .

Το θ έ α τ ρ ο . Μ ε τ η ν ε ί σ ο δ ο τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α τ ο θ έ α τ ρ ο ε ι σ έ ρ χ ε τ α ι σ τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η φ ά σ η τ ο υ μ ε ν έ ε ς α ν α ζ η τ ή σ ε ι ς κα ι π ε ι ρ α μ α τ ι σ μ ο ύ ς τ ό σ ο σ ε θ έ μ α τ α δ ρ α μ α τ ο λ ο γ ί ο υ ό σ ο κ α ι σ ε π ρ ο β λ ή μ α τ α υ π ο κ ρ ι τ ι κ ή ς , σ κ η ν ο θ ε σ ί α ς , σ κ η ν ο γ ρ α φ ί α ς κτλ . Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ η μ α ν τ ι κ ή υ π ή ρ ξ ε , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , η σ υ ν ε ι σ φ ο ρ ά τ ο υ Π ι ρ α ν τ έ λ ο σ τ η δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η τ ω ν ψ υ χ ι κ ώ ν κ α ι π ν ε υ μ α τ ι κ ώ ν α ν η σ υ χ ι ώ ν κ α τ ά τ ι ς π ρ ώ τ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ α ι ώ ν α , κ α θ ώ ς κ α ι τ ο υ Λ ό ρ κ α σ τ η ν α ν ά δ ε ι ξ η θ ε μ ά τ ω ν π ο υ σ υ ν δ έ ο ν τ α ι μ ε τ η ν κο ινων ική υ π ο κ ρ ι σ ί α , τ η λ α ϊ κ ή π α ρ ά δ ο σ η κ α ι τ η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ο ν ε ί ρ ο υ κ α ι π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς .

Το θέατρο εργαστήρι των κοινωνικών φαινομένων «Ενα εργαλείο [...] προτείνει ο Μπρεχτ και τα έργα και οι παραστάσεις είναι τρόποι χρήσης αυτού του εργαλείου [...]. Πιστεύοντας πως η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα φαινόμενο ιστορικό, πιστεύοντας ότι οι κοινωνικές διαδικασίες είναι ελεγ-χόμενες, προβλεπόμενες και προγραμματισμένες, βρίσκει στο θέατρο ένα πρόσφορο εργαστήρι αναπαραγωγής των κοινω-νικών φαινομένων, όπου, σε συνθήκες ιδανικές, προκαλούμενες ηθελημένα, οπότε τα απομονωμένα συμβάντα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της διαλεκτικής επεξεργασίας θα έδιναν σταθμητές απαντήσεις, που ίσως θα οδηγούσαν σε μια κοινω-νική νομοτέλεια, ο Μπρεχτ κατασκεύαζε τα έργα του. Ξεδί-πλωνε σκηνή-σκηνή τις φάσεις αυτού του πειράματος, αυστηρά προσκολλημένος, θα 'λεγε κανείς, στους νόμους της τυπικής λογικής [...]. Κάπου ο ίδιος παρομοιάζει το θέατρο του με τον πολυέλαιο του Γαλιλαίου, το αντικείμενο που τον ανήγαγε στους νόμους του. Η επιστήμη αρχίζει, όταν το οικείο γίνεται ξένο και παράξενο. Αυτή είναι η απόσταση που ζητούσε, η κριτική στά-ση [...]. Σ' αυτή τη βάση πρέπει να τοποθετήσουμε και την ερμη-νευτική του θεάτρου του. Ο ηθοποιός γνωρίζει πως παίρνει μέρος σ' ένα πείραμα». Κώστας Γεωργουσόπουλος, Από τον Στρίντμπεργκ και τον Τσέ-χωφ στον Πιραντέλλο και τον Μπρεχτ, Πατάκης, 2η έκδ., Αθήνα 2003, σ. 267-268. Τενεσί Ουίλιαμς, ο ποιητής των προδομένων ονείρων «Όλα αυτά - η απομόνωση, το αίσθημα της αποτυχίας [...] συγκροτούν τη μεγάλη αρρώστια της Αμερικής. Αυτήν που οι ίδιοι ονομάζουν "frustration", και που θα μπορούσαμε να την πούμε: πίκρα, απογοήτευση για τις γελασμένες ελπίδες, για τους απραγματοποίητους πόθους, για τις χαρές που δεν ήρθαν [...]. Οι ήρωες του Τενεσί Ουίλιαμς είναι όλοι θύματα αυτής της πε-ριλάλητης "frustration"[...]. Νότιοι οι περισσότεροι, γεμάτοι ανα-μνήσεις της παλιάς αίγλης, ξεκίνησαν τη ζωή τους πάνω σ' ένα σύννεφο από ρόδινες ελπίδες και χρυσά όνειρα. Αλλά το μονα-δικό τους σχεδόν εφόδιο ήταν τα όνειρα κι οι ελπίδες. Δεν είχαν ούτε πνεύμα ούτε χαρακτήρα ούτε καν ζωτικότητα ανάλο-γα, για να θεμελιώσουν τους χωματένιους πύργους τους. Κι η ανεμοζάλη της ζωής τους σάρωσε στο πρώτο της φύσημα [...].

Ο Τζον Γκίλγκουντ ως Άμλετ, Νέο Θέατρο, Λονδίνο (1934).

«Ενα εργαλείο [...] προτείνει ο Μπρεχτ και τα έργα και οι παραστάσεις είναι τρόποι χρήσης αυτού του εργαλείου [...]. Πιστεύοντας πως η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα φαινόμενο ιστορικό, πιστεύοντας ότι οι κοινωνικές διαδικασίες είναι ελεγ-χόμενες, προβλεπόμενες και προγραμματισμένες, βρίσκει στο θέατρο ένα πρόσφορο εργαστήρι αναπαραγωγής των κοινω-νικών φαινομένων, όπου, σε συνθήκες ιδανικές, προκαλούμενες ηθελημένα, οπότε τα απομονωμένα συμβάντα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της διαλεκτικής επεξεργασίας θα έδιναν σταθμητές απαντήσεις, που ίσως θα οδηγούσαν σε μια κοινω-νική νομοτέλεια, ο Μπρεχτ κατασκεύαζε τα έργα του. Ξεδί-πλωνε σκηνή-σκηνή τις φάσεις αυτού του πειράματος, αυστηρά προσκολλημένος, θα 'λεγε κανείς, στους νόμους της τυπικής λογικής [...]. Κάπου ο ίδιος παρομοιάζει το θέατρο του με τον πολυέλαιο του Γαλιλαίου, το αντικείμενο που τον ανήγαγε στους νόμους του. Η επιστήμη αρχίζει, όταν το οικείο γίνεται ξένο και παράξενο. Αυτή είναι η απόσταση που ζητούσε, η κριτική στά-ση [...]. Σ' αυτή τη βάση πρέπει να τοποθετήσουμε και την ερμη-νευτική του θεάτρου του. Ο ηθοποιός γνωρίζει πως παίρνει μέρος σ' ένα πείραμα». Κώστας Γεωργουσόπουλος, Από τον Στρίντμπεργκ και τον Τσέ-χωφ στον Πιραντέλλο και τον Μπρεχτ, Πατάκης, 2η έκδ., Αθήνα 2003, σ. 267-268. Τενεσί Ουίλιαμς, ο ποιητής των προδομένων ονείρων «Όλα αυτά - η απομόνωση, το αίσθημα της αποτυχίας [...] συγκροτούν τη μεγάλη αρρώστια της Αμερικής. Αυτήν που οι ίδιοι ονομάζουν "frustration", και που θα μπορούσαμε να την πούμε: πίκρα, απογοήτευση για τις γελασμένες ελπίδες, για τους απραγματοποίητους πόθους, για τις χαρές που δεν ήρθαν [...]. Οι ήρωες του Τενεσί Ουίλιαμς είναι όλοι θύματα αυτής της πε-ριλάλητης "frustration"[...]. Νότιοι οι περισσότεροι, γεμάτοι ανα-μνήσεις της παλιάς αίγλης, ξεκίνησαν τη ζωή τους πάνω σ' ένα σύννεφο από ρόδινες ελπίδες και χρυσά όνειρα. Αλλά το μονα-δικό τους σχεδόν εφόδιο ήταν τα όνειρα κι οι ελπίδες. Δεν είχαν ούτε πνεύμα ούτε χαρακτήρα ούτε καν ζωτικότητα ανάλο-γα, για να θεμελιώσουν τους χωματένιους πύργους τους. Κι η ανεμοζάλη της ζωής τους σάρωσε στο πρώτο της φύσημα [...].

«Ενα εργαλείο [...] προτείνει ο Μπρεχτ και τα έργα και οι παραστάσεις είναι τρόποι χρήσης αυτού του εργαλείου [...]. Πιστεύοντας πως η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα φαινόμενο ιστορικό, πιστεύοντας ότι οι κοινωνικές διαδικασίες είναι ελεγ-χόμενες, προβλεπόμενες και προγραμματισμένες, βρίσκει στο θέατρο ένα πρόσφορο εργαστήρι αναπαραγωγής των κοινω-νικών φαινομένων, όπου, σε συνθήκες ιδανικές, προκαλούμενες ηθελημένα, οπότε τα απομονωμένα συμβάντα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της διαλεκτικής επεξεργασίας θα έδιναν σταθμητές απαντήσεις, που ίσως θα οδηγούσαν σε μια κοινω-νική νομοτέλεια, ο Μπρεχτ κατασκεύαζε τα έργα του. Ξεδί-πλωνε σκηνή-σκηνή τις φάσεις αυτού του πειράματος, αυστηρά προσκολλημένος, θα 'λεγε κανείς, στους νόμους της τυπικής λογικής [...]. Κάπου ο ίδιος παρομοιάζει το θέατρο του με τον πολυέλαιο του Γαλιλαίου, το αντικείμενο που τον ανήγαγε στους νόμους του. Η επιστήμη αρχίζει, όταν το οικείο γίνεται ξένο και παράξενο. Αυτή είναι η απόσταση που ζητούσε, η κριτική στά-ση [...]. Σ' αυτή τη βάση πρέπει να τοποθετήσουμε και την ερμη-νευτική του θεάτρου του. Ο ηθοποιός γνωρίζει πως παίρνει μέρος σ' ένα πείραμα». Κώστας Γεωργουσόπουλος, Από τον Στρίντμπεργκ και τον Τσέ-χωφ στον Πιραντέλλο και τον Μπρεχτ, Πατάκης, 2η έκδ., Αθήνα 2003, σ. 267-268. Τενεσί Ουίλιαμς, ο ποιητής των προδομένων ονείρων «Όλα αυτά - η απομόνωση, το αίσθημα της αποτυχίας [...] συγκροτούν τη μεγάλη αρρώστια της Αμερικής. Αυτήν που οι ίδιοι ονομάζουν "frustration", και που θα μπορούσαμε να την πούμε: πίκρα, απογοήτευση για τις γελασμένες ελπίδες, για τους απραγματοποίητους πόθους, για τις χαρές που δεν ήρθαν [...]. Οι ήρωες του Τενεσί Ουίλιαμς είναι όλοι θύματα αυτής της πε-ριλάλητης "frustration"[...]. Νότιοι οι περισσότεροι, γεμάτοι ανα-μνήσεις της παλιάς αίγλης, ξεκίνησαν τη ζωή τους πάνω σ' ένα σύννεφο από ρόδινες ελπίδες και χρυσά όνειρα. Αλλά το μονα-δικό τους σχεδόν εφόδιο ήταν τα όνειρα κι οι ελπίδες. Δεν είχαν ούτε πνεύμα ούτε χαρακτήρα ούτε καν ζωτικότητα ανάλο-γα, για να θεμελιώσουν τους χωματένιους πύργους τους. Κι η ανεμοζάλη της ζωής τους σάρωσε στο πρώτο της φύσημα [...].

Σκηνή από το έργο του Μπέρτολντ Μπρεχτ «Η Μάνα Κουράγιο και τα Παιδιά της» από το Εθνικό θέατρο με τη Νέλλη Αγγελίδου στον ομώνυμο ρόλο (1991).

«Ενα εργαλείο [...] προτείνει ο Μπρεχτ και τα έργα και οι παραστάσεις είναι τρόποι χρήσης αυτού του εργαλείου [...]. Πιστεύοντας πως η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα φαινόμενο ιστορικό, πιστεύοντας ότι οι κοινωνικές διαδικασίες είναι ελεγ-χόμενες, προβλεπόμενες και προγραμματισμένες, βρίσκει στο θέατρο ένα πρόσφορο εργαστήρι αναπαραγωγής των κοινω-νικών φαινομένων, όπου, σε συνθήκες ιδανικές, προκαλούμενες ηθελημένα, οπότε τα απομονωμένα συμβάντα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της διαλεκτικής επεξεργασίας θα έδιναν σταθμητές απαντήσεις, που ίσως θα οδηγούσαν σε μια κοινω-νική νομοτέλεια, ο Μπρεχτ κατασκεύαζε τα έργα του. Ξεδί-πλωνε σκηνή-σκηνή τις φάσεις αυτού του πειράματος, αυστηρά προσκολλημένος, θα 'λεγε κανείς, στους νόμους της τυπικής λογικής [...]. Κάπου ο ίδιος παρομοιάζει το θέατρο του με τον πολυέλαιο του Γαλιλαίου, το αντικείμενο που τον ανήγαγε στους νόμους του. Η επιστήμη αρχίζει, όταν το οικείο γίνεται ξένο και παράξενο. Αυτή είναι η απόσταση που ζητούσε, η κριτική στά-ση [...]. Σ' αυτή τη βάση πρέπει να τοποθετήσουμε και την ερμη-νευτική του θεάτρου του. Ο ηθοποιός γνωρίζει πως παίρνει μέρος σ' ένα πείραμα». Κώστας Γεωργουσόπουλος, Από τον Στρίντμπεργκ και τον Τσέ-χωφ στον Πιραντέλλο και τον Μπρεχτ, Πατάκης, 2η έκδ., Αθήνα 2003, σ. 267-268. Τενεσί Ουίλιαμς, ο ποιητής των προδομένων ονείρων «Όλα αυτά - η απομόνωση, το αίσθημα της αποτυχίας [...] συγκροτούν τη μεγάλη αρρώστια της Αμερικής. Αυτήν που οι ίδιοι ονομάζουν "frustration", και που θα μπορούσαμε να την πούμε: πίκρα, απογοήτευση για τις γελασμένες ελπίδες, για τους απραγματοποίητους πόθους, για τις χαρές που δεν ήρθαν [...]. Οι ήρωες του Τενεσί Ουίλιαμς είναι όλοι θύματα αυτής της πε-ριλάλητης "frustration"[...]. Νότιοι οι περισσότεροι, γεμάτοι ανα-μνήσεις της παλιάς αίγλης, ξεκίνησαν τη ζωή τους πάνω σ' ένα σύννεφο από ρόδινες ελπίδες και χρυσά όνειρα. Αλλά το μονα-δικό τους σχεδόν εφόδιο ήταν τα όνειρα κι οι ελπίδες. Δεν είχαν ούτε πνεύμα ούτε χαρακτήρα ούτε καν ζωτικότητα ανάλο-γα, για να θεμελιώσουν τους χωματένιους πύργους τους. Κι η ανεμοζάλη της ζωής τους σάρωσε στο πρώτο της φύσημα [...].

Σκηνή από το έργο του Μπέρτολντ Μπρεχτ «Η Μάνα Κουράγιο και τα Παιδιά της» από το Εθνικό θέατρο με τη Νέλλη Αγγελίδου στον ομώνυμο ρόλο (1991). Μη μπορώντας να αποσπάσουν τί-

ποτε από την πραγματικότητα, κα-ταφεύγουν στη φαντασία. Προσπα-θούν να χτίσουν νέους πύργους, έναν κόσμο όπως θα ήθελαν να είναι, μια ζωή όπως την είχαν ονει-ρευτεί. Κι αυτή η σύγκρουση ανάμε-σα στην πραγματικότητα και τη φαντασία είναι το επίκεντρο των έργων του Ουίλιαμς [...]. Οι ηρωί-δες του [...] δεν θέλουν να παρα-δεχθούν ούτε οι ίδιες ούτε -προ-πάντων- οι άλλοι την αποτυχία τους. Προσπαθώντας να ξεφύγουν από την άθλια "φυλακή του εαυτού τους", πλάθουν έναν δικό τους φανταστικό κόσμο, ένα μυθικό παρελ-θόν, ένα ψεύτικο παρόν, φοράνε μια μάσκα, όπως οι ήρωες του Πιρα-ντέλο, και προσπαθούν να κάνουν και τους άλλους να την πιστέψουν». Tennessee Williams, Θεατρικά έργα, εισαγωγή, απόδοση Μάριος Πλωρί-της, Γκόνης, Αθήνα 1962, σ. 12,17-18.

Μη μπορώντας να αποσπάσουν τί-ποτε από την πραγματικότητα, κα-ταφεύγουν στη φαντασία. Προσπα-θούν να χτίσουν νέους πύργους, έναν κόσμο όπως θα ήθελαν να είναι, μια ζωή όπως την είχαν ονει-ρευτεί. Κι αυτή η σύγκρουση ανάμε-σα στην πραγματικότητα και τη φαντασία είναι το επίκεντρο των έργων του Ουίλιαμς [...]. Οι ηρωί-δες του [...] δεν θέλουν να παρα-δεχθούν ούτε οι ίδιες ούτε -προ-πάντων- οι άλλοι την αποτυχία τους. Προσπαθώντας να ξεφύγουν από την άθλια "φυλακή του εαυτού τους", πλάθουν έναν δικό τους φανταστικό κόσμο, ένα μυθικό παρελ-θόν, ένα ψεύτικο παρόν, φοράνε μια μάσκα, όπως οι ήρωες του Πιρα-ντέλο, και προσπαθούν να κάνουν και τους άλλους να την πιστέψουν». Tennessee Williams, Θεατρικά έργα, εισαγωγή, απόδοση Μάριος Πλωρί-της, Γκόνης, Αθήνα 1962, σ. 12,17-18.

Σάμιουελ Μπέκετ (Samuel Beckett, 1906-1989, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1969). Κορυφαίος δραματουργός του 20ού αιώνα, εκπρόσωπος του θεάτρου του παραλόγου. Στα έργα του, όπως στο «Περιμένοντας τον Γκοντό», προβάλλονται το αδιέξοδο και η ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το παράλογο «Μέσα σε ένα σύμπαν στερη-μένο ξαφνικά από ψευδαισθή-σεις και φώτα, ο άνθρωπος νιώθει ξένος. Σ' αυτή την εξορία, τη στερημένη από τις αναμνήσεις μιας χαμέ-νης πατρίδας ή από την ελπίδα μιας Γης της Επαγ-γελίας, δεν υπάρχει βοή-θεια. Αυτή η απόσταση, του ανθρώπου από τη ζωή του, του ηθοποιού από το σκηνικό του, αποτελεί κυριολεκτικά το συναίσθημα του παραλό-γου». Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σισύφου. Δοκίμιο πάνω στο παράλογο, μτφρ. Β. Χατζηδη-μητρίου, Γαλαξίας, Αθήνα 1971,0.13-14. Κινηματογράφος: Η θαυμαστή καινούρια τέχνη «Ο κινηματογράφος, ο οποίος (αργότερα, και μέσω της τη-λεόρασης και του βίντεο) έμελλε να κυριαρχήσει με-ταξύ όλων των τεχνών του 20ού αιώνα και να τις μετα-σχηματίσει, ήταν κάτι το εντελώς νέο ως προς την τεχνολογία του και ως προς τον τρόπο παραγωγής του και ως προς τον τρόπο που παρουσίαζε την πραγματικό-τητα. Ιδού λοιπόν η πρώτη τέχνη που δε θα μπορούσε

Ο Τσάρλι Τσάπλιν (Charlie Chaplin, 1889-1977), στην πρώτη πραγματικά ομιλούσα ταινία του «Ο μεγάλος δικτά-τωρ» (1940), αξιοποιεί τη γνω-στή μορφή του αισθηματία «αλητάκου» και το θέμα του σωσία του Χίτλερ, δημιουργώ-ντας μια πολύ σημαντική ται-νία στην οποία, εκτός από τα κωμικά τεχνάσματα, προβάλ-λονται ο ανθρωπισμός και η συγκίνηση.

Μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά , ο ι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί Ο υ ί λ ι α μ ς κ α ι Μ ί λ ε ρ π ρ α γ μ α τ ε ύ ο ν τ α ι μ ε δ ι α φ ο -ρ ε τ ι κ ό τ ρ ό π ο τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς μ ο ν α ξ ι ά ς , τ η ς α π ο τ υ χ ί α ς κ α ι τ η ς π ε ρ ι θ ω -ρ ι ο π ο ί η σ η ς , ε ν ώ τ ο επ ικό θ έ α τ ρ ο τ ο υ Μ π ρ ε χ τ ε π ι δ ι ώ κ ε ι τ η ν ε ν ε ρ γ ο π ο ί η σ η τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς σ υ ν ε ί δ η σ η ς τ ο υ θ ε α τ ή . Τ ο θ έ α τ ρ ο τ ο υ π α ρ α λ ό γ ο υ ( Μ π έ κ ε τ , Ι ο ν έ σ κ ο , Π ί ν τ ε ρ ) , α ν τ λ ώ ν τ α ς α π ό τ ο ν υ π α ρ ξ ι σ μ ό , ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ α υ π α ρ ξ ι α κ ά α δ ι έ ξ ο δ α κ α ι τ ο ν π α ρ α λ ο γ ι σ μ ό τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς ε π ο χ ή ς . Ο κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς . Μ ε τ ι ς π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς τ ω ν α δ ε λ φ ώ ν Λ υ -μ ι έ ρ , τ ο υ Μ ε λ ι έ ς , τ ο υ Γ κ ρ ί φ ι θ κα ι τ ο υ Ν τ ε Μ ι λ , ο κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς ε ί χ ε ή δ η

γ ί ν ε ι μ έ χ ρ ι τ ο 1 9 1 5 ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά δ η -μ ο φ ι λ ή ς σ τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς λ α ϊ κ έ ς μ ά ζ ε ς σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η κ α ι σ τ ι ς Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς κ α ι ε ί χ ε ή δ η ο ρ γ α ν ω θ ε ί ω ς τ έ χ ν η , α λ λ ά κ α ι ω ς β ι ο μ η χ α ν ί α θ ε ά μ α τ ο ς . Π ο λ ύ γ ρ ή γ ο ρ α ο γ ε ρ μ α -ν ι κ ό ς ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ τ ι κ ό ς , α λ λ ά κ α ι ο σ ο β ι ε τ ι κ ό ς κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς έ φ θ α -σ α ν σ ε α ρ ι σ τ ο υ ρ γ η μ α τ ι κ ά ε π ί π ε δ α . Τ ο 1 9 2 7 σ υ ν δ έ ε τ α ι μ ε τ η ν έ ν α ρ ξ η τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ « ο μ ι λ ο ύ ν τ ο ς κ ινη-μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ » , ο ο π ο ί ο ς θ α σ τ ρ α φ ε ί π λ έ ο ν σ ε ε ί δ η μ ε π ο λ ύ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς τ ε χ ν ι κ έ ς α π α ι τ ή σ ε ι ς , ό π ω ς γ ι α π α -ρ ά δ ε ι γ μ α τ ο μ ι ο ύ ζ ι κ α λ , α λ λ ά κ α ι μ ε α κ ό μ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ε ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς ε μ π ο ρ ι κ ή ς ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς . Ο μ ε τ α -π ο λ ε μ ι κ ό ς κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς δ ί ν ε ι τ ο σ τ ί γ μ α τ ο υ μ έ σ α α π ό Ε υ ρ ω π α ί ο υ ς σ κ η ν ο θ έ τ ε ς τ ο υ ι ταλ ικού νεορεαλι -σ μ ο ύ * ( 1 9 4 5 - 1 9 5 5 ) κ α ι τ ο υ « ν έ ο υ κ ύ μ α τ ο ς » * ( 1 9 5 5 - 1 9 6 5 ) , κ α θ ώ ς κ α ι μ έ σ α α π ό ά λ λ ο υ ς π ο λ ύ σ η μ α ν τ ι -κ ο ύ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ς π ο υ α π ε υ θ ύ ν ο -ν τ α ι σ τ ο π α γ κ ό σ μ ι ο κο ινό , ό π ω ς ε ξ ά λ λ ο υ σ υ ν έ β η κ α ι μ ε τ ο ν α μ ε ρ ι κ α -ν ικό κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο μ ε τ ο υ ς μ ε γ ά -λ ο υ ς δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ς κ α ι τ ι ς π ο λ υ δ ά -π α ν ε ς π α ρ α γ ω γ έ ς .

Ο Μπάστερ Kirov (Buster Keaton, 1896-1966), ο κωμικός με το πέτρινο πρόσωπο, που δε γελά ποτέ, στη β ω β ή ταινία του «Ο Στρατηγός» (1926), μία από τις σημαντικότερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Με την εκφραστικότητα του σώ-ματος του, τις ακροβατικές κινή-σεις και την ακρίβεια των κωμι-κών τεχνασμάτων ενσαρκώνει έναν ατάραχο και στωικό ήρωα, που αντιμετωπίζει όλων των ειδών τις δυσκολίες, προκειμέ-νου να βρει την αγαπημένη του και να ζήσει μια άνετη και αξιο-πρεπή ζωή.

Το «Θωρηκτό Ποτέμκιν» ( 1 9 2 5 ) του Σεργκέι Αϊζενστάιν (1898-1948) θεωρείται ένα από τα αριστουρ-γήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου, τόσο για την πρωτοποριακή αντίληψη του μοντάζ, όσο και για τον τρόπο με τον οποίο ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί τις μάζες, που ουσιαστικά πρωταγωνιστούν ως συλ-λογικοί ήρωες. Η σκηνή της σφαγής των αμάχων στο σκαλιά της πλατείας της Οδησσού αποτελεί αντι-προσωπευτικό παράδειγμα της κινηματογραφικής τέχνης του.

να υπάρξει παρά μόνο στη βιομηχανική κοινωνία του 20ού αιώνα και για την οποία δεν υπήρχε ούτε αντιστοιχία ούτε προηγούμενο στις πα-λαιότερες τέχνες [...]. Για πρώτη φορά στην ιστορία η οπτική παρουσίαση της κίνη-σης χειραφετήθηκε από την άμεση, ζώσα παράσταση. Και για πρώτη φορά στην ιστορία η αφήγηση, το θέατρο ή το θέαμα απελευθερώθηκαν από τους περιορισμούς που επέβαλλαν ο χρόνος, ο χώ-ρος και η σωματική υπό-σταση του παρατηρητή [...]. Η κίνηση της κάμερας, η με-ταβαλλόμενη εστία της, οι απεριόριστες δυνατότητες των φωτογραφικών τρικ και, πάνω από όλα, η δυνατότητα να κόβει κανείς την ταινία που κατέγραψε όλα τούτα σε κατάλληλα κομμάτια και να τα συναρμολογεί ή επα-νασυναρμολογεί κατά βού-ληση, ήσαν στοιχεία που ξε-χώρισαν αμέσως και που τα εκμεταλλεύτηκαν αμέσως σι παραγωγοί ταινιών [...]. Κα-μιά άλλη τέχνη δεν αντιπρο-σωπεύει τις απαιτήσεις, τον ανέλπιτστο θρίαμβο ενός εντελώς μη παραδοσιακού καλλιτεχνικού μοντερνισμού με πιο θεαματικό τρόπο απ' ό,τι ο κινηματογράφος [...]. Κι ακόμη, το κινηματογρα-φικό έργο είχε ένα αναπά-ντεχο, αλλά εξαιρετικά κρί-σιμο πλεονέκτημα. Εφόσον, έως τα τέλη της δεκαετίας του 1920, μπορούσε να ανα-παράγει μόνο εικόνες, όχι λέξεις, ήταν κατ' ανάγκη βουβό, με μοναδική εξαίρε-ση τους ήχους της μουσικής συνοδείας [...]. Ελεύθερος από τους περιορισμούς του Πύργου της Βαβέλ, ο κινη-ματογράφος ανέπτυξε μια παγκόσμια γλώσσα η οποία κατ' ουοίαν επέτρεψε να εκμεταλλευτεί την παγκό-σμια αγορά ασχέτως γλώσ-σας».

E.J. Hobsbawm, Η εποχή των αυτοκρατοριών 1875-1914, μτφρ. Κ. Σκλαβενίτης, Μορ-φωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τρα-πέζης, 1η ανατύπωση, Αθήνα 2002, σ. 368-370.

0 «Πολίτης Κέιν» (1940) του Όρσον Ουέλς (Orson Welles, 1915-1985), μία από τις σημαντικότερες ταινίες στην ιστορία του παγκό-σμιου κινηματογράφου, αποτέλεσε σταθμό τόσο σε επίπεδο σενα-ρίου και αφηγηματικής δομής όσο και κινηματογραφικής τεχνικής.

Ο Αμερικανός ηθοποιός Μάρλον Μπράντο (Marlon Brando, 1924-2004) έγινε πασίγνωστος στο ευρύτερο κοινό όχι μόνο ως ασυμβί-βαστος και ατίθασος νέος, αλλά και για τις εξαιρετικές υποκριτικές ικανότητές του, που βασίζονταν στις αρχές του Ακτορς Στούντιο της Νέας Υόρκης (ταύτιση του ηθοποιού με τον ρόλο, σύμφωνα με τη μέθοδο Στανισλάβσκυ). Πρωταγωνίστησε σε ταινίες τις οποίες σκη-νοθέτησε ο Ελληνοαμερικανός Ελία Καζάν (1909-2003), όπως «Λεωφορείον ο Πόθος» (1951), διασκευή του ομώνυμου θεατρικού έργου του Τενεσί Ουίλιαμς, και το «Λιμάνι της Αγωνίας» (επτά Όσκαρ, 1954).

«Όλα ξεκίνησαν με ένα ποντίκι», έλεγε ο δημιουργός του Μίκυ Μάους, του έξυπνου και καλοπροαίρετου ποντικού, Ουόλτ Ντίσνεϋ. Ήταν ο πρώτος και ο μεγαλύτερος «σταρ» των κινούμενων σχεδίων (καρτούν), τον οποίο ακολούθησαν και άλλοι πολλοί ήρωες, στην π λ ε ι ο ν ό τ η τ ά τους μικρά ζώα, που άλλοτε ντύνονται και συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι κι άλλο-τε διατηρούν τα χαρακτηριστικά των ζώων που απεικονίζουν.

Η μουσική. Η α ν α ν ε ω τ ι κ ή π ο ρ ε ί α τ η ς μ ο υ σ ι κ ή ς ε ξ ε λ ί σ σ ε τ α ι μ ε τ η ν αξ ιοπο ίηση στο ιχε ίων τ η ς εθν ικής μ ο υ σ ι κ ή ς τ ω ν λαών, τ η συνέχιση τ η ς μ ε γ ά -λ η ς ρωσικής π α ρ ά δ ο σ η ς και κυρ ίως με τ ο πρωτο-ποριακό π ν ε ύ μ α τ ο υ μοντερν ισμού , που ε κ φ ρ ά -ζ ε τ α ι α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ά από τ ο ν Σ τ ρ α β ί ν σ κ υ . Ά λ λ ο ι σ υ ν θ έ τ ε ς , ό π ω ς ο Σ έ ν μ π ε ρ γ κ , π ε ι ρ α μ α -τ ί ζ ο ν τ α ι μ ε τ η ν τ ε χ ν ι κ ή τ η ς α τ ο ν ι κ ή ς δ ω δ ε κ ά -φ θ ο γ γ η ς σ ε ι ρ α ϊ κ ή ς μ ο υ σ ι κ ή ς * ή μ ε λ ε τ ο ύ ν κα ι ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ι από τ η ν ε ξ ω ε υ ρ ω π ά ί κ ή π α ρ ά δ ο σ η τ ω ν λαών. Η μ ο υ σ ι κ ή τ ζ α ζ , μ ε τ ο ν ρ υ θ μ ό , τ ο ν α υ τ ο σ χ ε δ ι α σ τ ι κ ό κα ι τ ο ν έ ν τ ο ν α συγκ ινησ ιακό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ η ς , α π έ κ τ η σ ε γ ρ ή γ ο ρ α τ ε ρ ά σ τ ι α λα ϊκή α π ή χ η σ η στ ις Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς κα ι στην Ευρώπη, ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ς σ υ γ χ ρ ό ν ω ς και τ ο έ ρ γ ο μ ε γ ά λ ω ν σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν μουσικών όπως ο Γκέρσουιν , ο Βάιλ κ .ά. Μ ε κ α τ α β ο λ έ ς στην τ ζ α ζ , η μ ο υ σ ι κ ή ροκ , σε ό λ ε ς τ ι ς μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς ε κ δ ο χ έ ς τ η ς , έ γ ι ν ε από τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1 9 5 0 αναπό-σπαστο μ έ ρ ο ς τ η ς «νεαν ικής κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς » .

Ο ρωσικής καταγωγής συνθέτης Ιγκόρ Στραβίνσκυ (Igor Stravinsky, 1882-1972), κυριότερος εκπρόσωπος του μοντερνισμού, κυ-ριάρχησε για πενήντα χρόνιο στη μουσική ζωή και άσκησε μεγάλη επιρροή με το έργο του. Έγι-νε ευρύτερα γνωστός με τις συνθέσεις του για μπαλέτο, όπως «Το πουλί της φωτιάς», «Η ιερο-τελεστία της άνοιξης», «Πετρούσκα» κ.ά.

Ο τρομπετίστας Λούις Άρμστρονγκ (στο μέσο) και το συγκρότημά του «All Star» ήταν από τους σημαντικό-τερους και περισσότερο γνωστούς εκτελεστές της μου-σικής τζαζ (jazz). Η τζαζ, που έγινε ιδιαίτερα δημοφι-λής στην Αμερική και στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1920, είναι μια μορφή αμερικανικής λαϊκής μουσικής

με έντονα τα χαρακτηριστικά του αυτοσχεδιασμού. Συνδυάζει την αφροαμερικανική μουσική παράδοση (θρησκευτικά τραγούδια, μπλουζ και ραγκτάιμ) με στοιχεία αγγλοσαξονικής προέλευσης.

Η Τζόαν Μπαέζ και ο Μπομπ Ντύλαν, τραγουδιστές και συνθέτες με έντονες επιρροές από όλες τις μορφές της αμερικανικής λαϊκής μουσικής, συνάρπαζαν με τις μπαλάντες τους τη νεολαία της δεκαετίας του 1960 εκφράζοντας τις διεκδικήσεις της για ειρήνη και ανθρώπινα δικαιώματα.

Το ποπ και ροκ συγκρότημα των Μπιτλς (The Beatles) αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους παρά-γοντες που καθόρισαν το ύφος και την αισθητική της νεανικής μουσικής στη δεκαετία του 1960. Με με-γάλη αναγνώριση της καλλιτεχνικής τους συνεισφοράς, συνδυασμένης με τεράστια εμπορική επιτυχία, επηρέασαν γενικότερα όχι μόνο τα νεανικά μουσικά πρότυπα της γενιάς τους, αλλά και των νεότερων, μέχρι και σήμερα.

Ερωτήσεις 1. Ν α α ν α φ έ ρ ε τ ε μ ε ρ ι κ έ ς από τις σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ε ς επ ιστημον ικ ές α ν α κ α λ ύ ψ ε ι ς του 2 0 ο ύ α ιώνα που ο δ ή γ η σ α ν τ ο ν ά ν θ ρ ω π ο να α ν α θ ε ω ρ ή σ ε ι ρ ιζ ικά τ ο ν τρόπο μ ε τ ο ν οπο ίο α ν τ α λ α μ β α ν ό τ α ν μ έ χ ρ ι τ ό τ ε τ ο ν κ ό σ μ ο και τη ζωή . 2 . Πο ιο ι π α ρ ά γ ο ν τ ε ς ε υ ν ό η σ α ν τη δ ι α μ ό ρ φ ω σ η της μ α ζ ι κ ή ς κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς και ποιοι τ ο μ ε ί ς της κο ι νων ι κής και της πολιτ ιστικής κυρ ίως ζ ω ή ς επηρεάστηκαν περ ισσότε -ρ ο από αυτήν; 3 . Γιατί ο μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ό ς θ ε ω ρ ε ί τ α ι ότ ι αποτέλεσε μια επαναστατ ική δ ύ ν α μ η γ ια την τ έ χ ν η του 2 0 ο ύ α ιώνα;

Η καλλιτεχνική και πνευματική ζωή στην Ελλάδα του 20ού αιώνα

Η κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή κα ι π ν ε υ μ α τ ι κ ή ζ ω ή σ τ η ν Ε λ λ ά -δ α τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι μ έ σ α από δ ρ α μ α τ ι κ ά ε σ ω τ ε ρ ι κ ά γ ε γ ο ν ό τ α π ο υ σ υ μ π λ έ κ ο -ν τ α ι μ ε τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή κ α ι τ η ν π α γ κ ό σ μ ι α σ υ γ κ υ -ρ ί α . Ο ι Έ λ λ η ν ε ς δ η μ ι ο υ ρ γ ο ί κ α ι σ τ ο χ α σ τ έ ς βιώ-ν ο υ ν τ ο δ ρ ά μ α τ η ς τ α ρ α γ μ έ ν η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ ς , ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν τ ι ς ρ α γ δ α ί ε ς ε ξ ε λ ί -ξ ε ι ς π ο υ σ υ ν τ ε λ ο ύ ν τ α ι π α γ κ ο σ μ ί ω ς κ α ι σ υ μ μ ε τ έ -χ ο υ ν ο υ σ ι α σ τ ι κ ά σ ε α υ τ έ ς , α ν α λ α μ β ά ν ο ν τ α ς σ υ χ ν ά π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ ό ρ ό λ ο τ ό σ ο σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ό σ ο κ α ι σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό . Η ζ ω γ ρ α φ ι κ ή και η γ λ υ π τ ι κ ή . Μ ε ο δ η γ ό τ ο έ ρ γ ο τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν π ρ ο δ ρ ό μ ω ν τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ μ ο ν τ ε ρ -ν ι σ μ ο ύ ( Λ ύ τ ρ α , Μ α λ έ α , Π α π α λ ο υ κ ά ) κ α ι τ ι ς κυ-ρ ί α ρ χ ε ς μ ο ρ φ έ ς τ ο υ Π α ρ θ έ ν η κ α ι τ ο υ Μ π ο υ ζ ι ά -ν η , η Γ ε ν ι ά τ ο υ 1 9 3 0 ( Κ ό ν τ ο γ λ ο υ , Χ α τ ζ ή κ υ ρ ι ά κ ο ς -Γ κ ί κ α ς , Ε γ γ ο ν ό π ο υ λ ο ς , Τ σ α ρ ο ύ χ η ς ) ε ί χ ε ω ς σ τ ό -χ ο τ η ρ ή ξ η μ ε τ η ν α κ α δ η μ α ϊ κ ή τ έ χ ν η * κ α ι τ η ν α ν α -ν έ ω σ η τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς .

Επιστροφή στις ρίζες «Η καταστροφή του 1922 ήταν ένα τραγικό γεγονός για τον Ελλη-νισμό και, όπως ήταν επόμενο, δημιούργησε μεγάλα πολιτικά, ηθικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Η νέα γενιά έβλεπε με απογοήτευση την πλήρη αποτυχία της "Μεγάλης Ιδέας" και δεν έκρυβε τους φόβους της για περαιτέρω συρρίκνωση του Ελληνισμού. [...] Η ανασύνταξη όλων των δυνάμεων ήταν ο άμε-σος στόχος και η μόνη ελπίδα για διέξοδο και δημιουργία. Τίθε-ται εκ νέου επί τάπητος το θέμα της εθνικής ταυτότητος και αυτο-γνωσίας και ο όρος "ελληνικότητα" προβάλλει ως το νέο αίτημα και ως η χιμαιρική επιδίωξη των καιρών. [...] Σε ό,τι αφορά την τέχνη, είναι φανερό ότι γίνεται γόνιμη συσχέτιση ανάμεσα στις ποιοτικές ρίζες του ελληνικού πολιτισμού και στις καλλιτεχνικές εκδοχές του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Μέσα στην έννοια της παράδοσης συμπεριλαμβάνονται η κλασική και η βυζαντινή τέχνη, η λαϊκή και η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Ξαφνικά "ανα-καλύπτονται" άγνωστες πτυχές του ελληνικού πολιτισμού, που προβάλλονται ως αξιακά καλλιτεχνικά πρότυπα. Από μορφολογι-κή άποψη η τέχνη έμοιαζε να περιχαρακώνεται σε εθνικό επίπε-δο και να συνδέεται βιωματικά με την ιστορία, που αποτέλεσαν τα φυσικά και ιδεολογικά όρια προσδιορισμού της "εθνικής ταυτότη-τας " και τρόπος συμπεριφοράς των ανθρώπων της Γενιάς του '30». Μιλτιάδης Παπανικολάου, Η ελληνική τέχνη του 20ού αιώνα. Ιω-γραφική-Γλυπτική, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 86-87.

Οι θησαυροί της λαϊκής μας παράδοσης «Θεωρώ εθνικό ατύχημα που δεν στράφηκε ν έως τώρα η προσοχή μας στα δημιουργήματα της λαϊκής μας τέχνης, γιατί αυτά ακριβώς είναι εκεί-να που καταστρέφονται και παραμορφώνονται, αφού είναι συνυφασμένα με την καθημερινή ζωή. Αφήνω τη φοβερή απώ-λεια που έγινε και γίνε-ται ιδίως κατά τα τελευ-ταία χρόνια από τον δια-σκορπισμό τους σε κάθε μεριά, ελληνική ή ξένη. Ανεκτίμητοι θησαυροί σκορπίστηκαν σε όλα τα Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), «Τα αγαθά της συγκοινω-

νίας», περ. 1930, 0,79X1,74 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλ. Σούτζου, Αθήνα. Ανανεωτής της νεοελληνικής ζωγραφικής του 20ού αιώνα, συντέλεσε καθοριστικά στην εγκατάλειψη των συντηρητικών ακαδημαϊκών προτύπων και στη στροφή προς νέες πρωτοποριακές αναζητήσεις της Γενιάς του '30. Διαμόρφωσε μια απόλυτα προσω-πική εκφραστική γλώσσα με έντονα στοιχεία από τον μεταϊμπρεσιο-νισμό (Σεζάν) και την αρ νουβά, με διάθεση συμβολιστική και ποιη-τική. Στην αλληγορική αυτή σύνθεση οι σχηματοποιημένες μορφές του Κερδώου Ερμή, της Αθηνάς και των δύο γυναικών, που προσω-ποποιούν τις θαλάσσιες και χερσαίες συγκοινωνίες, αποδίδουν μέ-σα σε ένα κλίμα ποιητικό και μεταφυσικό όλες τις εθνικές, πολιτιστι-κές και οικονομικές διαστάσεις της συγκοινωνίας.

«Θεωρώ εθνικό ατύχημα που δεν στράφηκε ν έως τώρα η προσοχή μας στα δημιουργήματα της λαϊκής μας τέχνης, γιατί αυτά ακριβώς είναι εκεί-να που καταστρέφονται και παραμορφώνονται, αφού είναι συνυφασμένα με την καθημερινή ζωή. Αφήνω τη φοβερή απώ-λεια που έγινε και γίνε-ται ιδίως κατά τα τελευ-ταία χρόνια από τον δια-σκορπισμό τους σε κάθε μεριά, ελληνική ή ξένη. Ανεκτίμητοι θησαυροί σκορπίστηκαν σε όλα τα Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), «Τα αγαθά της συγκοινω-

νίας», περ. 1930, 0,79X1,74 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλ. Σούτζου, Αθήνα. Ανανεωτής της νεοελληνικής ζωγραφικής του 20ού αιώνα, συντέλεσε καθοριστικά στην εγκατάλειψη των συντηρητικών ακαδημαϊκών προτύπων και στη στροφή προς νέες πρωτοποριακές αναζητήσεις της Γενιάς του '30. Διαμόρφωσε μια απόλυτα προσω-πική εκφραστική γλώσσα με έντονα στοιχεία από τον μεταϊμπρεσιο-νισμό (Σεζάν) και την αρ νουβά, με διάθεση συμβολιστική και ποιη-τική. Στην αλληγορική αυτή σύνθεση οι σχηματοποιημένες μορφές του Κερδώου Ερμή, της Αθηνάς και των δύο γυναικών, που προσω-ποποιούν τις θαλάσσιες και χερσαίες συγκοινωνίες, αποδίδουν μέ-σα σε ένα κλίμα ποιητικό και μεταφυσικό όλες τις εθνικές, πολιτιστι-κές και οικονομικές διαστάσεις της συγκοινωνίας.

μέρη του κόσμου, στολίζοντας ξένα μουσεία και συλλογές, έτσι που να μην μπορεί πια κανείς να ξέρει από ποιον είχαν γίνει τα κομμάτια αυτά, σε ποια περίπτωση και ποια ιστορία μαρτυρούν. Ξεσχίζεται για πάντα μ' αυτόν τον τρόπο η παράδοση και επι-σφραγίζεται η τέλεια εξαφάνιση της λαϊκής τέχνης [...]. Κι έτσι χάνονται θησαυροί που θα ήσαν πολύτιμοι και για τη σπουδή της ζωής του Έθνους και για την ιστορική του παράδοση και ακόμη για τη σημερινή μας ζωή, για την οποία θ' ανοίγονταν ένας Νεοελλη-νικός Πολιτισμός βγαλμένος από τις πραγματικές δυνάμεις του Έθνους και στηριγμένος στο αληθινό του περιβάλλον, απ' όπου θα 'παίρνε και δύναμη και αξία και σκοπό».

Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967), «Τα αγαθά της συγκοινω-νίας», περ. 1930, 0,79X1,74 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλ. Σούτζου, Αθήνα. Ανανεωτής της νεοελληνικής ζωγραφικής του 20ού αιώνα, συντέλεσε καθοριστικά στην εγκατάλειψη των συντηρητικών ακαδημαϊκών προτύπων και στη στροφή προς νέες πρωτοποριακές αναζητήσεις της Γενιάς του '30. Διαμόρφωσε μια απόλυτα προσω-πική εκφραστική γλώσσα με έντονα στοιχεία από τον μεταϊμπρεσιο-νισμό (Σεζάν) και την αρ νουβά, με διάθεση συμβολιστική και ποιη-τική. Στην αλληγορική αυτή σύνθεση οι σχηματοποιημένες μορφές του Κερδώου Ερμή, της Αθηνάς και των δύο γυναικών, που προσω-ποποιούν τις θαλάσσιες και χερσαίες συγκοινωνίες, αποδίδουν μέ-σα σε ένα κλίμα ποιητικό και μεταφυσικό όλες τις εθνικές, πολιτιστι-κές και οικονομικές διαστάσεις της συγκοινωνίας.

Περ. «Ελληνικά Γράμματα», τεύχ. 1,15 Ιουνίου 1927, στο Δημήτρης Λαζογιώργος-Ελληνικός, Αγγελική Χατζημιχάλη, Η Ελληνίδα που φώτισε το γένος, Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων, σ. 41-42.

Ο ι κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς α υ τ ο ί α φ ο μ ο ί ω σ α ν δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ά π ο λ λ έ ς από τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ο ύ , ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α έ θ ε σ α ν τ ο θ έ μ α τ η ς « ε λ λ η ν ι κ ό τ η τ α ς » , ε π α ν ε -ξ ε τ ά ζ ο ν τ α ς τ ι ς α ξ ί ε ς κ α ι τ α π ρ ό τ υ π α τ η ς β υ ζ α ν τ ι ν ή ς κ α ι τ η ς λ α ϊ κ ή ς τ έ χ ν η ς . Ο ε λ λ η ν ο κ ε ν τ ρ ι κ ό ς μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ό ς θ α α π ο τ ε λ έ σ ε ι τ ο ν κ ύ ρ ι ο ά ξ ο ν α τ ω ν α ν α -ζ η τ ή σ ε ω ν π ο λ λ ώ ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ώ ν (π.χ. Μ ό ρ α λ η ς ) κ α ι μ ε τ ά τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο . Η Γ ε ν ι ά τ ο υ 1 9 6 0 θ α έ ρ θ ε ι σ ε ά μ ε σ η ε π α φ ή μ ε τ ι ς ε υ ρ ω π α ϊ κ έ ς κ α ι τ ι ς π α γ κ ό σ μ ι ε ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς σ τ η ν τ έ χ ν η κ α ι θ α π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι δ υ ν α μ ι κ ά σ τ η ν α φ α ί ρ ε σ η , ε ν ώ ά λ λ ο ι θ α π ε ι ρ α μ α τ ι σ τ ο ύ ν μ ε ι δ ι ώ μ α τ α τ ο υ σ ο υ ρ ε α λ ι σ μ ο ύ , τ η ς μ ε τ α φ υ σ ι κ ή ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς , κ α θ ώ ς κα ι τ ο υ ν έ ο υ ρ ε α λ ι -σ μ ο ύ ( ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ε κ δ ο χ ή ς τ η ς ποπ α ρ τ ) . Τ ι ς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ α ι ώ -ν α σ η μ α ν τ ι κ ο ί κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς θ α δ ώ σ ο υ ν ε ξ α ι ρ ε τ ι κ ά δ ε ί γ μ α τ α α φ η ρ η μ έ ν ο υ ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ο ύ , χ ε ι ρ ο ν ο μ ι α κ ή ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς , μ ι ν ι μ α λ ι σ μ ο ύ , ε ν ν ο ι α κ ή ς τ έ χ ν η ς κτλ . Σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς γ λ υ π τ ι κ ή ς σ η μ α ν τ ι κ ο ί δ η μ ι ο υ ρ γ ο ί τ η ς Γ ε ν ι ά ς τ ο υ 1 9 3 0 , ό π ω ς ο Μ ι χ ά λ η ς Τ ό μ π ρ ο ς , σ υ ν δ υ ά ζ ο υ ν ε π ι ρ ρ ο έ ς α π ό τ η ν α ρ χ α ϊ κ ή τ έ χ ν η μ ε σ ύ γ χ ρ ο ν α ρ ε ύ μ α τ α , δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ς τ η ν π ρ ο σ ω π ι κ ή τ ο υ ς έ κ φ ρ α -σ η , ε ν ώ ο ι μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ο ι ( Ζ ο γ γ ο λ ό π ο υ λ ο ς , Π α π π ά ς , Σ κ λ ά β ο ς κ .ά . ) δ η -μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν τ η ν π ρ ο σ ω π ι κ ή γ λ υ π τ ι κ ή γ λ ώ σ σ α τ ο υ ς μ έ σ ω τ η ς α φ α ί ρ ε σ η ς κ α ι ά λ λ ω ν π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ ώ ν κ ι ν η μ ά τ ω ν .

Οι πρωτοπόροι της σύγχρο-νης ελληνικής τέχνης «Από τις αρχές ακόμη του 20ού αιώνα η δραστηριότητα δημιουργών με καθοριστικές διατυπώσεις, όπως αυτές του Κωνσταντίνου Παρθένη, Κωνσταντίνου Μαλέα και Γιώργου Μπουζιάνη, έρχο-νται να ανοίξουν τον δρόμο για τις νέες προσπάθειες, και πολύ περισσότερο για αναζητήσεις που οδηγούν πέρα από τις καθιερωμένες τάσεις. Με τις κατακτήσεις των δημιουργών αυτών επι-βάλλεται η μορφοπλαστική ελευθερία, δηλαδή το δι-καίωμα των δημιουργών να κινούνται πέρα από τους κα-θιερωμένους τύπους και τους δεσμούς της παράδο-σης. Με την καλλιτεχνική τους δημιουργία, η ατομική μορφοπλαστική θέληση εμ-φανίζεται ικανή να ξεπερά-σει τόσο τους περιορισμούς των συντηρητικών ακαδη-μαϊκών τάσεων όσο και την πίεση των μεγάλων ρευμά-των, για να ακολουθήσει προσωπικό δρόμο, όπως τον βλέπουμε στους καλλιτέχνες μας του 20ού αιώνα. Αυτό θα επιτρέψει τη στροφή τους προς τις αντιακαδημαϊκές και αντιρρεαλιστικές τάσεις και την επιβολή νέων μορφο-πλαστικών τύπων και νέων εκφραστικών μέσων, με συνέ-πεια την πολλαπλότητα των διατυπώσεων και τον πλούτο της ζωγραφικής γλώσσας τους». Χρύσανθος Χρήστου, Ζωγραφι-κή 20ού αιώνα, Εκδοτική Αθη-νών, Αθήνα 1996, σ. 12.

Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), «Θέρμος Αιτωλοακαρνα-νίας», 1921, 0,41X0,47 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλ. Σούτζου, Αθήνα. Επηρεασμέ-νος από τους μεταϊμπρεσιονιστές (Σεζάν, Γκογκέν), τους φοβιστές και τους εξπρεσιονιστές, δημιούργησε την προσωπική του εικαστική γλώσσα, χρησιμοποιώντας αρκετά έντονα; χρώματα σε τολμηρές αντιθέσεις ως βασ ικό δομικό στοιχείο της σύνθεσης.

Ο Κόντογλου και η ξεχασμένη ζωγραφική παράδοση «Η πολυσήμαντη προσφορά του Φώτη Κόντογλου στη Νεο-ελληνική Ζωγραφική θα μπο-ρούσε να συνοψισθεί σε τρεις εκφάνσεις. Στο δημιουργικό ζωγραφικό του έργο, που βασι-ζότανε στη βυζαντινή τεχνική-στο αγιογραφικό του έργο, που ξανάφερε την ορθόδοξη ζω-γραφική στις εκκλησίες μας· στο διδακτικό, τέλος, έργο του είτε άμεσο είτε, κυρίως, έμ-μεσο, που υπήρξε από τους ισχυ-ρότερους μοχλούς της στροφής της πορείας της Νεοελληνικής Ζωγραφικής στην ανακάλυψη των ζωγραφικών, αλλά και ουσιαστικότερων πευματικών αξιών της ελληνικής παράδο-σης. Όταν ο Φώτης Κόντογλου έκαμε με το συγγραφικό κυρίως και το ζωγραφικό έργο του τη θυελλώδη είσοδο του στην καλλιτεχνική ζωή της Ελλά-δος, η κατάσταση της Νεοελ-ληνικής Ζωής είχε αλλάξει.

Φώτης Κόντογλου (1895-1965), «Λαοκόων», 1938, 0,80X1,00 μ., Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων. Ο Φώτης Κόντογλου έδωσε τη δική του απόλυτη απάντηση στο πρόβλημα της ελληνικότητας και στο αίτη-μα της επιστροφής στις ρίζες που απασχόλησαν τους δημιουργούς της Γενιάς του '30. Τόσο στο θρησκευτικό όσο και στο κοσμικό έργο του συνδυάζει την τεχνική, την εκφραστική γλώσσα και την πνευμα-τικότητα της βυζαντινής τέχνης με την απλότητα και την ειλικρίνεια της λαϊκής παράδοσης.

Η Σχολή του Μονάχου υποχω-ρούσε, χωρίς να έχει τελείως εκλείψει. Οι μοντέρνες ζωγραφι-κές αντιλήψεις έκαναν την εμφάνιση τους με τον Παρθένη, τον Μαλέα κ.ά., που άνοιγαν καινούργιους δρόμους, οδηγημένοι από την επαναστατική λάμψη του Παρισιού [...]. Ο Κόντογλου με το έργο του αγνόησε και τις δύο αυτές τάσεις και στράφηκε προς την ξεχασμένη, για περισσότερο από έναν αιώνα, ζωγρα-φική παράδοση του τόπου».

Φώτης Κόντογλου (1895-1965), «Λαοκόων», 1938, 0,80X1,00 μ., Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων. Ο Φώτης Κόντογλου έδωσε τη δική του απόλυτη απάντηση στο πρόβλημα της ελληνικότητας και στο αίτη-μα της επιστροφής στις ρίζες που απασχόλησαν τους δημιουργούς της Γενιάς του '30. Τόσο στο θρησκευτικό όσο και στο κοσμικό έργο του συνδυάζει την τεχνική, την εκφραστική γλώσσα και την πνευμα-τικότητα της βυζαντινής τέχνης με την απλότητα και την ειλικρίνεια της λαϊκής παράδοσης. Νίκος Ζίας, «Ο Φώτης Κόντογλου και η Νεοελληνική Ζωγραφική»,

στο Μνήμη Φώτη Κόντογλου, Αστήρ, Αθήνα 1975, σ. 135-136.

Νικόλαος Λύτρας (1883-1927), «Το ψάθινο καπέλο», περ. 1925, 0,86X0,66 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλ. Σοϋτζου, Αθήνα. Από τους πρωτοπόρους του μοντερνισμού και επηρεασμένος από τον Σεζάν και τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, ο καλλιτέχνης πλάθει

ένα λαμπρό σύνολο από φως και χρώμα με τολ-μηρές και δυναμικές πινελιές. Το σύνολο δίνει απόλυτη αυτονομία στο χρώμα, το οποίο, εκτός από δομικό στοιχείο της σύνθεσης, είναι συγχρό-νως φορέας συναισθη-μάτων και συμβολισμών. Το νεανικό πρόσωπο με το ψάθινο καπέλο και το λιτό ηλιόλουστο τοπίο στο δεύτερο πλάνο μετα-βάλλονται σε σύμβολα του ελληνικού καλοκαιριού

Η Ελλάδα είναι πνεύμα και στα υλικά της «Η Ελλάδα είναι τα ασκητικά βουνά με ευωδιασμένα χαμό-κλαδα που έχουνε πολύτιμα πετράδια χωρίς εκείνα τα πνιγερά δάση που μαυρίζουνε και καταπλακώνουνε τις βορεινές χώρες. Τα αραιά δεντράκια είναι σαν άνθρωποι που στέκουνται στην πλαγιά ή που είναι καθιστοί σ' έναν βράχο ή που κείτουνται ξαπλωμένοι για να ξαποστάσουνε. Ο αγέρας τους έχει δώσει νέο σχέδιο εκφραστικό, σαν νάναι άνθρωποι, σαν νάναι ψυχές [...]. Τα βουνά μας είναι κι εκείνα σαν ζωντανά. Το ένα προ-βάλλει πίσω απ' τ' άλλο σαν να σε κοιτάζουνε από μακριά. Άλλο στέκεται όρθιο σαν τσομπάνος και κοιτάζει κατά την Ανα-τολή [...]. Άλλο είναι ξαπλωμένο με το ραχάτι του, έχοντας την πλάτη του γυρισμένη κατά τον βοριά [...]. Άλλο πάλι σαν να είναι καθισμένο και κουκουλωμένο με την κάπα του και κοιτάζει το γαλανό πέλαγο, ενώ από πίσω του βρίσκεται ένα λαγκάδι γεμά-το πράσινα αμπέλια, συκιές, ελιές. Άλλο έχει ένα ερημοκκλήσι στη γυμνή κορφή του μ' ένα δεντράκι που το συντροφεύει στη μοναξιά του. Άλλο έχει ένα σταχτωμένο κάστρο σαν κορώνα στην κεφαλή του, χτίριο αρχαίο, γεμάτο παραμυθένια πράγματα από τον καιρό των αρχαίων Ελλήνων, των Βυζαντινών, των Φράγκων και των Τούρκων». Φώτης Κόντογλου, περ. Νέα Εστία, τ. ΝΗ', τεύχ. 683, «Χριστού-γεννα 1955», σ. 306.

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας ( 1 9 0 6 - 1 9 9 4 ) , «Σύνθεση με ρυθμικά αντικείμενα», 1935, 0,81X1,00 μ., Μουσείο Μπενάκη - Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου Γκίκα, Αθήνα. Με βαθιά πίστη στις αξίες της ελληνικής τέχνης, αρχαίας, βυζαντινής και λαϊκής, και ένθερμος οπαδός του μοντερνισμού, όπως τον γνώρι-σε στα έργα του Ματίς, του Πικάσο και του Μπρακ, ο Χατζή-κυριάκος-Γκίκας θεωρείται ο κατ' εξοχήν εκφραστής του κυβισμού στην Ελλάδα. Στη νε-κρή αυτή φύση, με τη φοβιστική ποιότητα του χρώματος, τη γεω-μετρικότητα των μορφών και την κυβιστική οργάνωση, ο ζω-γράφος εστιάζει το ενδιαφέρον του στην απόδοση της ιδιαίτε-ρης ποιητικής ατμόσφαιρας που δημιουργούν τα αντικείμενα του εργαστηρίου του μέσα στον χώρο.

Η καθαρή ματιά του Θεόφι-λου

«Ο Θεόφιλος ήταν ένας λαϊκός άνθρωπος. Ένας τρελός στα μάτια του κόσμου, που τον άκουε να λέει παράδοξα πράγματα για τις ζωγραφικές του ή τον έβλεπε να ροβολά τους δρόμους ντυμένος Μεγα-λέξαντρος μαζί με ένα κοπάδι χαμίνια που είχε ντύσει "Μα-κεδόνους". Τον περιγελούσαν του έκαμαν πολύ χοντρά αστεία [...]. Όμως, ο περιπλα-νώμενος αυτός ζωγράφος κα-ταναλώθηκε ολόκληρος, σαν ένας αυθεντικός τεχνίτης, στο δημιούργημά του. Και το δη-μιούργημα του είναι ένα ζω-γραφικό γεγονός για την Ελ-λάδα [...]. Ο Θεόφιλος μας έδωσε ένα καινούργιο μάτι· έπλυνε την όρασή μας, όπως αυγάζει ο ουρανός και τα σπί-τια και το κόκκινο χώμα και το παραμικρό φυλλαράκι των θάμνων, ύστερα από την κά-θαρση ενός απόβροχου· κάτι από αυτόν τον παλμό της δρο-σιάς. Μπορεί να μην είναι δε-ξιοτέχνης, μπορεί η αμάθειά του σε τέτοια πράγματα να

Θεόφιλος (Χατζημιχαήλ) (περ. 1870-1934], «Ο νέος Ηρακλής Παναίς Κουταλιανός», αρχές 20ού αιώνα, 1,43X0,61 μ., τοιχογρα-φία σε αρχοντικό της Μυτιλήνης, Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, Αθήνα. Ο Θεόφι-λος απεικονίζει τον περίφημο αθλητή Πανα-γή Κουταλιανό φορώντας το δέρμα της τίγρης, που σύμφωνα με την παράδοση σκότωσε, ενώ βρισκόταν στην Αμερική. Ο ζωγράφος παρουσιάζει με απλότητα, αμεσότητα και ειλικρίνεια τον λαϊκό ήρωα, ενώ σε δεύτερο πλάνο, εντελώς σχηματικά, μας μεταφέρει την εικόνα του κοινού που παρακολουθεί με θαυμασμό την παράσταση.

Γιώργος Μπουζιάνης (1885-1959), «Γυναίκα με λουλούδια», 0,56X0,73 μ, υδατογραφία, Ιδιω-τική Συλλογή, Μόναχο. Ο σημα-ντικότερος εκφραστής του εξπρεσιονισμού, με διεθνή ανα-γνώριση, δημιουργεί μια εντε-λώς προσωπική εξπρεσιονιστική γλώσσα, που βασίζεται στις εξαιρετικά προσεγμένες ζω-γραφικές αξίες του σχεδίου, του χρώματος και του φωτός, μεταφέροντας στον θεατή με άμεσο τρόπο τα βαθύτερα και τα οδυνηρότερα βιώματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το πρό-σωπο της νέας γυναίκας απο-δίδεται με σχηματοποιημένα χαρακτηριστικά, απλές καμπύ-λες γραμμές και μελετημένους χρωματικούς τόνους, μέσα σε ένα περιβάλλον συναισθηματικά φορτισμένο.

Νίκος Εγγονόπουλος (1910-1985), «Ποιητής και μούσα», 1938, 1,20X1,00 μ., Εθνική Πινακο-θήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σουτζου, Αθήνα. Στο έργο του ποιητή και ζωγράφου Νίκου Εγγο-νόπουλου συναντούμε έντονες επιρροές από τη μεταφυσική ζωγραφική και τον σουρεαλισμό, που συνδέονται με πολλά στοιχεία από τη βυζα-ντινή και λαϊκή τέχνη. Αινιγματικός και υπαινικτι-κός χώρος, παράδοξες μορφές και ποικίλα σύμβολα, συνύπαρξη παρελθόντος και παρό-ντος συνθέτουν τον κόσμο και το προσωπικό όραμα του δημιουργού.

είναι μεγάλη. Όμως αυτό το τόσο σπάνιο, το ακατόρθωτο πριν απ' αυτόν για το ελληνικό τοπίο: μια στιγμή χρώματος και αέρα, σταμα-τημένη εκεί μ' όλη την εσωτερική ζωντάνια της και την ακτινοβολία της κίνησής της· αυτό τον ποιητικό ρυθμό -πώς να τον πω αλλιώς-που συνδέει τα ασύνδετα, συγκρατεί τα σκορ-πισμένα και ανασταίνει τα φθαρτά· αυτή την ανθρώπινη ανάσα που έμεινε σ' ένα ρωμαλέο δέντρο, σ' ένα κρυμμένο άνθος ή στο χορό μιας φορεσιάς· αυτά τα πράγματα που τ' απο-ζητούσαμε τόσο πολύ, γιατί μας έλειψαν τόσο πολύ· αυτή τη χάρη μας έδωσε ο Θεόφιλος». Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, Ίκαρος, Δ' έκδ., τ. Α', Αθήνα 1981,σ. 460-461.

Η προσφορά του Γιάννη Τσαρούχη «[Με τη ζωγραφική του Τσα-ρούχη] Θεοί και Άγιοι, που εί-χανε καταντήσει αγνώριστοι από τη στέρηση του ήλιου και τη νωθρή σάρκα, είδαμε να επαναπατρίζονται: οι Ερμήδες και οι Νάρκισσοι, οι Άι-Γεώρ-γηδες και οι Άι-Δημήτρηδες, που άρχισαν πάλι να κυκλοφο-ρούν ανάμεσα μας, όμως και λίγο πιο ψηλά, στους δρόμους της κάθε εποχής και του κάθε πολιτισμού. Κοντά σ' αυτούς είδαμε να μας αποκαλύπτο-νται και τα άλλα στοιχεία, που σιγά-σιγά σχηματίζουν τη μι-κρή μυθολογία του: το παλιό Αθηναϊκό κτίσμα, που ήξερε τόσο καλά ν' αρμόζεται στον ουρανό μ' ελαφρά τ' ανθέμια προς τα πάνω, οι πλατείες του Πειραιά, οι ναύτες και οι στρατιώτες της Κυριακής, τα καφενεία, οι σημαιούλες, τα χάρτινα λουλούδια, ο ποδηλά-της, ο ποδοσφαιριστής, η χω-ρική της Αταλάντης, τα λιμά-νια. Που βέβαια δεν θα είχαν σημασία, εάν δεν τα είχε πε-ριβρέξει ο γνήσιος συναισθη-ματισμός του ζωγράφου και, προ πάντων, δεν τα είχε κα-θηλώσει μια για πάντα η οπτι-κή του που, επειδή στάθηκε θαρραλέα, συναντήθηκε με την οπτική των συναδέλφων του της Δύσης, τη στιγμή ακρι-βώς που οι τελευταίοι επανα-στατούσανε και απορρίπτανε τις ανεξέλεγκτα κληροδοτη-

Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), «Οι τέσσερις εποχές» (απόσπασμα), 1969, 1,56X2,95 μ., Ιδιωτική Συλλο-γή. Δημιουργός που αφομοιώνει στοιχεία από την αρχαία, τη βυζαντινή και τη λαϊκή παράδοση δένο-ντάς τα με επιρροές από την παλαιότερη, αλλά και τη σύγχρονη τέχνη σε έναν εντελώς προσωπικό εικα-στικό λόγο, μαθητής του Κόντογλου και του Παρθένη, συνδυάζει την παράδοση και την πρωτοπορία, εκφράζοντας το όραμα και τους στόχους της Γενιάς του '30. Στο απόσπασμα αυτό η λεπτομερής από-δοση των μορφών και των αντικειμένων, η ποιότητα του χρώματος, της σύνθεσης και του σχεδίου θυμί-ζουν παλαιότερες εποχές της ευρωπαϊκής τέχνης (μπαρόκ) και μεταδίδουν στον θεατή εικόνες, ιδέες και συναισθήματα διαχρονικής αξίας και δύναμης.

Γιάννης Μόραλης (γενν. το 1916), «Επιτύμβια σύνθεση Ε'», 1963, 0,79X0,73 μ., Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σο ύ-τζου, Αθήνα. Μέσα στο πλαίσιο των αναζητήσεων και των προβληματισμών της Γενιάς του '30, ο Μόραλης προχωρεί σταδιακά στην αφαίρεση, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στην πυκνότητα της σύνθεσης, στη λιτότητα των μορφών και στα καθαρά χρώματα. Το έργο, όπως και άλλες παραλλαγές της ίδιας σειράς, είναι εμπνευσμένο από τις αρχαίες επιτύμβιες στήλες. Οι μορφές αποδίδονται αφαιρετικά, με αυστηρή γεω-μετρικότητα, εντάσσονται στον χώρο με τρόπο που να θυ-μίζει γλυπτή σύνθεση, ενώ το σύνολο αποπνέει συγκρα-τημένο πάθος και σιωπηλή συγκίνηση.

Γιάννης Σπυρόπουλος (1912 -1990 ) , «The Fragment No 3», 1979, 0,97X1,30 μ., Πινακοθήκη Δημ. Πιερίδη, Αθήνα. Κύριος εκπρόσωπος της αφαίρεσης, με προσωπικό ύφος και επιρροές από τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, ο καλλιτέχνης αναζητά τις μυστικές δυνάμεις που κινούν τη φύση και τη ζωή και αποδίδει μέσω της τέχνης το κρυφό νοήμά τους. Με την εναλλαγή φωτεινών και σκοτεινών χρωματικών ενοτή-των, κάθετων, οριζόντιων και κυκλικών θεμάτων, καθώς και με την προβολή καλλιγραφικών στοιχείων, αποκαλύπτεται ένας κόσμος εσωτερικών βιωμάτων, οραμάτων και στοχασμών που μεταδίδει στον θεατή τη δύναμη και τον παλμό του.

Γιάννης Γαίτης (1923-1984), «Πατινέρ», 1980, 1,30X0,97 μ., Συλλογή Κ. Ιωαννίδη, Αθήνα. Αναζητώντας νέες δυνατότητες έκφρασης, στο πλαίσιο της αφαίρεσης αρχικά, ο Γαΐτης διαμόφωσε σταδιακά έναν δικό του εικαστικό λόγο, που είχε ως αφετηρία τα «ανθρωπάκια» του, τις συμβολικές δηλαδή μορφές με τα πανομοιότυπα χαρακτη-ριστικά που επαναλαμβάνονται στα έργα του σε ζωγραφική ή σε γλυπτική μορφή, «σχολιάζο-ντας» μέσω της τέχνης του την ισοπέδωση και την αλλοτρίωση της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας.

μένες αξίες της Ιταλικής Ανα-γέννησης. Ήταν ο μόνος τρό-πος για να ξαναγίνομε οι Ελληνες Ευρωπαίοι. Με το να συνεισφέρουμε και όχι να δανειζόμαστε. Με το να επα-ναφέρουμε την τάξη και όχι να την ανακαλούμε στη μνήμη πληρώνοντας απλώς έναν φόρο τιμής στη νοσταλγία της. Με σεβασμό προς τις κατακτήσεις των άλλων αλλά και με τη συνείδηση του πλούτου που ένας κρυφός αγωγός αιώνων εκχύνει αδιάκοπα μέσα μας». Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, Ίκαρος, 2η έκδ., Αθήνα, χ.χ., σ. 421-422.

Ένας μεγάλος δημιουργός και δάσκαλος «Μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της ελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα έχου-με με τον Γάννη Μόραλη, ζω-γράφο, γλύπτη, χαράκτη, καλ-λιτέχνη προικισμένο, δημιουρ-γό καθοριστικών τύπων και εξαιρετικό δάσκαλο με πλή-θος μαθητές. Γιατί η προσφο-ρά του Μόραλη δεν περιορί-ζεται μόνο σης προσωπικές αναζητήσεις και τις οριακές κα-τακτήσεις του, τον πλούτο της μορφοπλαστικής του γλώσσας και την ποιότητα των διατυπώ-σεων του. Η διδασκαλία του για περισσότερο από τριάντα χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών, γόνιμη και ουσιαστι-κή, θα δώσει στους μαθητές του αφετηρίες, θα ενισχύσει τις προσπάθειές τους και θα προετοιμάσει δημιουργούς της επόμενης γενιάς. [...] Δημιουργός με κάθε είδους ενδιαφέροντα, ο Μόραλης κατορθώνει να φτάσει πολύ γρήγορα σε μια προσωπική και γόνιμη σύνθεση τύπων της αρχαίας ελληνικής τέχνης και χαρακτηριστικών κατακτή-σεων της σύγχρονης, σε έργα τα οποία διακρίνονται για την εσωτερικότητα και την εκφρα-στική τους δύναμη, την ειλι-κρίνεια και την αλήθεια των διατυπώσεών τους». Χρύσανθος Χρήστου, Η ελλη-νική ζωγραφική στον εικοστό αιώνα, εκδ. Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, Αθήνα 2000, σ. 219-220.

Νίκος Κεοσανλής (1930-2004), «Το Ε' Εργαστήριο Ζωγραφικής» (απόσπασμα), 1988, 2,22X4,10 μ., Συλλογή του ζωγράφου. Πρωταγωνι-στώντας σε πολλές από τις πρωτοποριακές κινήσεις στην Ευρώπη μετά το 1960, όπως το κίνημα του νέου ρεαλισμού (ευρωπαϊκή εκδοχή της ποπ αρτ), αναζήτησε διάφο-ρους τρόπους έκφρασης που του έδιναν τη δυνατότητα να πει-ραματιστεί με υλικά της καθημε-ρινότητας και με σύγχρονες τεχνικές (χρήση της τεχνολο-γίας και ιδίως της φωτογρα-φίας). Στο έργο αυτό, εκτός από τη χρωματική επεξεργασία, χρησιμοποιούνται αποκόμματα φωτογραφιών σε μια σύνθεση που επιδιώκει να μεταφέρει με άμεσο τρόπο στον θεατή την ατμόσφαιρα ενός από τα καλλι-τεχνικά εργαστήρια της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας.

Βλάσης Κανιάρης (γενν. το 1928), «Απόδραση», 1980, εγκατάσταση, Ιδιωτική Συλλογή. Πολύπλευρη καλλιτεχνική προσωπικότητα, με στοι-χεία από τον νέο ρεαλισμό, εγκαταλείπει την καθιερωμένη ζωγρα-φική διαδικασία και αναπτύσσει το έργο του με την κίνηση και τη χει-ρονομία μέσα στον χώρο. Με τον τρόπο αυτόν, επεμβαίνει δραστι-κά στον χώρο και διαμορφώνει ένα νέο περιβάλλον συνδέοντας τη ζωγραφική, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική και ταυτίζοντας την τέχνη με τη ζωή. Ανδρείκελα και κάθε είδους καθημερινά και ευτε-λή αντικείμενα αποκτούν αισθητική υπόσταση, εκφράζουν ιδέες, ασκούν κριτική και σαρκάζουν, συμβολίζουν καταστάσεις και συναισθήματα της σύγχρονης πραγματικότητας.

Γιάννης Κουνέλλης (γενν. το 1936), «Χωρίς τίτλο», 1994, φορτηγό πλοίο «Ιόνιον», Πειραιάς. Με ιδεολογικό στόχο την ουσιαστική σύνδεση της ζωής με την τέχνη, την οποία και θεωρεί μέσο κοινωνικοποίησης του σύγχρονου ανθρώπου, ο Κουνέλλης αξιοποίησε τις δυνατότητες της περφόρμανς, των εγκαταστάσεων και των δρωμέ-νων (χάπενινγκ). Θεωρείται από τους σημαντικότερους παγκοσμίως εκφραστές της άρτε πόβερα* δημιουργώντας σύνθετες καλλιτεχνικές δράσεις μέσα σε εργοστάσια, αποθήκες, αμπάρια πλοίων, με υλικά «φτωχά» και πρωτογενή (όπως π.χ. μαλλί, ξύλο, κάρβουνο, κομμάτια μηχανών, πέτρες) σε απροσδόκητους συνδυασμούς, αλλά και στοιχεία όπως η φωτιά, το νερό και το χώμα. Ο θεατής καλείται να συμμετάσχει και αυτός ενεργά στη δράση, να ανακαλέσει στη μνήμη του εικόνες και βιώματα του παρελθόντος και να αντιδράσει στην απειλητική ισοπέδωση της εποχής.

Σωτήρης Σόρογκας (γενν. το 1936), «Πέτρες σε κόκκινο πανί» (α' μέ-ρος τριπτύχου), 2,00X1,50 μ., Ιδιωτική Συλλογή, Αθήνα. Με αφετη-ρία την αντικειμενική πραγματικότητα, ο καλλιτέχνης αναδεικνύει με απόλυτη χρωματική λιτότητα και σχεδιαστική δεινότητα τη μαγεία των λεπτομερειών, των μικρών και ασήμαντων πραγμάτων που έχουν φθαρεί από την εγκατάλειψη και τον χρόνο (όπως πέτρες, παλιοσίδερα, ξύλα, κομμάτια από λαμαρίνες, κάθε είδους συντρίμ-μια), μετατρέποντάς τα σε ποιητικά σύμβολα.

Αλέκος Φασιανός (γενν. το 1935), «Ποδηλάτης της νύχτας», 1987, Ιδιωτική Συλλογή. Ο Φασιανός διαμόρ-φωσε το προσωπικό ύφος του με ιδιαίτερες επιρροές από τη λαϊκή ζωγραφική, το Θέατρο Σκιών και τα βιώμα-τα της μεταπολεμικής Ελλάδας. Η ανθρώπινη φιγούρα, όπως π.χ. η στερεότυπη μορφή του νεαρού ποδηλάτη που επαναλαμβάνεται σε πάμπολλες παραλλαγές, περιγρά-φεται με φαινομενική απλοϊκότητα, παιδικό αυθορμητισμό και αμεσότητα, ενώ το χρώμα, επίπεδο, ενιαίο και λαμπε-ρό, επιβάλλεται με την παράξενη μαγεία του, μεταφέρο-ντας την ποιητική και νοσταλγική διάθεση του καλλιτέχνη.

Δημήτρης Μυταράς (γενν. το 1934), «Μοτοσικλετιστής Α'», 1980, 1,80X1,40 μ., Πινακοθήκη Δημ. Πιερίδη, Αθήνα. Στη σειρά των ομώ-νυμων έργων ο καλλιτέχνης αποδίδει την αίσθηση της ταχύτητας και τη δύναμη της μηχανής, θέμα που είχε στο παρελθόν απασχολήσει και τους φουτουριστές. Με εξπρεσιονιστική διάθεση αποδίδεται το σώμα του μοτοσικλετιστή, που ουσιαστικά ταυτίζεται με τη μηχανή του, η οποία επικρατεί στο σύνολο με τον δυναμισμό του σχεδίου, τα έντονα και λαμπρά χρώματα.

Χρόνης Μπότσογλου (γενν. το 1941), από τη σειρά 26 έργων με τίτλο «Μια προσωπική Νέκυια», 2000, 2,00X1,50 μ. Με επιρροές από τον εξπρεσιονισμό και με έντονη διάθεση ενδοσκόπησης και υπαρξιακού προβληματισμού, ο Χρόνης Μπότσογλου διαμορφώνει τον προσωπικό του εικαστικό λόγο, με σημείο αναφοράς την ανθρώπινη μορφή σε αυτοβιογραφικές αναφορές και συμβολικές προεκτάσεις. Στην τριπλή αυτή προσωπογραφία ο ζωγράφος απει-κονίζεται ως μικρό αγόρι μαζί με άλλες δύο μορφές, του δασκά-λου του και του μάντη «Τειρεσία», που τον οδηγούν μέσω της μνήμης σε αυτή την προσωπική του περιπλάνηση ανάμεσα σε αγαπη-μένα πρόσωπα ή σύμβολα του παρελθόντος.

Όπυ Ζούνη (γενν. το 1941), «Ναός», 1991-92, 1,60X1,60 μ., Συλ-λογή της ζωγράφου. Μέσα στο πλαίσιο της οπτικής τέχνης (οπ αρτ), η ζωγράφος, με μαθηματική-γεωμετρική αντίληψη για την οργάνω-ση της εικαστικής επιφάνειας και την αξιοποίηση των σχέσεων των χρωμάτων, διαμορφώνει έναν πνευματικό χώρο αρμονίας και ισορ-ροπίας, μέσα στον οποίο ο θεατής έχει την οπτική ψευδαίσθηση ότι οδηγείται και ο ίδιος.

Γιώργος Λάππας (γενν. το 1950), «Ζαριές», 1990, εγκατάσταση, Γκαλερί Jean Bernier, Αθήνα. Θέλοντας να εστιάσει το ενδιαφέρον του θεατή στις έννοιες του τυχαίου και της σύμπτωσης, αλλά και στις δραμαήκές διαστάσεις που παίρνουν αυτές στη ζωή του ανθρώπου, ο καλλιτέχνης έστησε ένα «παιχνίδι», ρίχνοντας ένα πλήθος από ομοιώματα ζαριών σε διάφορα μεγέθη μέσα σε έναν κυβόσχημο χώρο. Οι συμπτωματικοί συσχετισμοί των ζαριών στο δάπεδο, οι εναλλαγές φωτός και σκιάς υποβάλλουν στον θεατή την αίσθηση της συνεχούς κίνησης και μεταβολής και του μεταδίδουν τον προβληματισμό για τη δύναμη του τυχαίου και τις απρόβλεπτες επι-πτώσεις του στη ζωή.

Γιώργος Ξένος (γενν. το 1953), «Χωρίς τίτλο», 1997, 2,00X4,50 μ Ο Γιώργος Ξένος ενδιαφέρεται πρωτίστως για το ελάχιστο και το πρωτογενές στοιχείο της εικαστικής γραφής, το ίχνος της αυθόρμητης χειρονομίας του δημιουργού επάνω στη ζω-γραφική επιφάνεια, τη δύναμη και το αίσθημα που αυτή εμπε-ριέχει. Με επιρροές από την εν-νοιακή τέχνη και με εξπρεσιο-νιστική διάθεση, ο ζωγράφος προσεγγίζει με δέος το τοπίο, πασχίζοντας με ελάχιστα εκφρα-

στικά μέσα, όπως η συμπυκνω-μένη σε εκφραστικότητα γραμμή, η επανάληψη απλών γραμμικών σχημάτων και το λιτό χρώμα, να αποδώσει την ενέργεια των αρχέγονων δυνάμεων της φύσης, την τάξη και την οικονομία του Σύμπαντος.

στικά μέσα, όπως η συμπυκνω-μένη σε εκφραστικότητα γραμμή, η επανάληψη απλών γραμμικών σχημάτων και το λιτό χρώμα, να αποδώσει την ενέργεια των αρχέγονων δυνάμεων της φύσης, την τάξη και την οικονομία του Σύμπαντος.

Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974), «Δύο φίλες», 1930,

μάρμαρο, ύψος 0,65 μ., Εθνική Γλυπτοθήκη, Αθήνα. Η πορεία της γλυπτικής προς τον μοντερνισμό στη

Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974), «Δύο φίλες», 1930,

μάρμαρο, ύψος 0,65 μ., Εθνική Γλυπτοθήκη, Αθήνα. Η πορεία της γλυπτικής προς τον μοντερνισμό στη

Λάζαρος Λαμέρας (1913-1998), «Δύο κόρες», 1950, μάρμαρο, ύψος 1,72 μ., Εθνική Γλυπτοθήκη,

Αθήνα. Δημιουργός των πρώτων ελληνικών αφηρη-μένων γλυπτών, όπως οι «Δύο κόρες», ο Λαμέρας, κατέχοντας τη γνώση και την ευαισθησία της ελλη-νικής γλυπτικής παράδοσης, αποδίδει την αρμονία των μορφών και των όγκων και επιτυγχάνει την αφαιρετική απόδοση της φόρμας.

διάρκεια του Μεσοπολέμου συνταιριάζει την επιστροφή στις ρίζες της ελληνικής παράδοσης με την αφομοίωση κατακτήσεων της σύγχρονης ευρωπαϊκής τέχνης. Πρωτοπόρος στον τομέα αυτόν, ο Μιχάλης Τόμπρος δίνει στην τέχνη του προσω-πικό χαρακτήρα, ενσωματώνοντας στοιχεία κυρίως από τον κυβισμό και δίνοντας έμφαση στη λιτή γεωμετρικότητα και απλότητα των μορφών, καθώς και στην εσω-τερική ενότητα της σύνθεσης.

Λάζαρος Λαμέρας (1913-1998), «Δύο κόρες», 1950, μάρμαρο, ύψος 1,72 μ., Εθνική Γλυπτοθήκη,

Αθήνα. Δημιουργός των πρώτων ελληνικών αφηρη-μένων γλυπτών, όπως οι «Δύο κόρες», ο Λαμέρας, κατέχοντας τη γνώση και την ευαισθησία της ελλη-νικής γλυπτικής παράδοσης, αποδίδει την αρμονία των μορφών και των όγκων και επιτυγχάνει την αφαιρετική απόδοση της φόρμας.

Γεράσιμος Σκλάβος (1927-1967), «Δελφικό φως», 1965-66, πεντελικό μάρμαρο, ύψος 6 μ., Δελφοί. Έχοντας στραφεί στην πλήρη αφαί-ρεση, ο καλλιτέχνης δούλεψε ιδιαίτερα με σκληρά υλικά και κατέκτησε τις δυνατότητες αισθητικής αξιοποίησής τους, επινοώντας δικές του τεχνικές μεθόδους. Στο μνημειακό αυτό έργο, χρησιμοποιώντας το λευκό πεντε-λικό μάρμαρο σε μια εξαιρετικά ισορροπη-μένη σύνθεση γεωμετρικών σχημάτων και γραμμών, κατορθώνει να εξαϋλώσει τους όγκους και να ταυτίσει την ύλη με το πνευμα-τικό φως των Δελφών.

Τάκης (Βασιλάκης) (γενν. το 1925), «Φωτεινά σινιάλα», 1985, ύψος 2,5-3 μ., Ιδιωτική Συλλογή, Παρίσι. Στον χώρο της κινητικής τέχνης ο Τάκης δημιούργησε τους δικούς του εκφραστικούς τρόπους, αξιο-ποιώντας φυσικές δυνάμεις, όπως ο ηλεκτρομαγνητισμός, το φως και ο ήχος. Η σειρά «Σινιάλα» είναι κινητικά γλυπτά, τα οποία αποτε-λούνται από αυτοφωτιζόμενες κατασκευές αλουμινίου, στηριγμένες σε εύκαμπτες Βέργες που ταλαντεύονται συνεχώς, δημιουργώντας σχέση αλληλεπίδρασης τόσο μεταξύ τους όσο και με το περιβάλλον και δίνοντας ένα αποτέλεσμα δύναμης, αλλά και ποιητικής ευαισθησίας.

Γιώργος Ζογγολόπουλος (1903-2004), «Γλυπτό», 1966, σίδερο corten, ύψος 18 μ., Βόρεια είσοδος Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλο-νίκης. Με αφετηρία τον κονστρουκτιβισμό και διάθεση συνεχούς ανανέωσης στον χώρο της πρωτοπορίας, δημιούργησε αυτό των μνημειακών διαστάσεων γλυπτό που δίνει την εντύπωση ότι εκτείνε-ται διαρκώς προς τα επάνω, σε έναν συνεχή διάλογο με το φως. Σε πλήρη αρχιτεκτονική αρμονία με τον περιβάλλοντα χώρο, αποτε-λεί το δυναμικό σύμβολο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης και της συμβολής της στην ανάπτυξη της χώρας.

Η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή . Σ τ η ν αρχ ι τ εκτον ική ο ι α ρ χ έ ς τ ο υ μοντερν ισμού ε φ α ρ -μόστηκαν ή δ η από τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ -μου, ά λ λ ο τ ε σ ε σ υ ν δ υ α -σ μ ό μ ε σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς λ α ϊ κ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς (Ζάχος , Πι-κιώνης) κ α ι ά λ λ ο τ ε σ ύ μ -φ ω ν α με τ ο δ ι ε θ ν έ ς στιλ π ο υ ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι ν α επι-κ ρ α τ ε ί σ τ ι ς μ ε γ α λ ο υ -π ό λ ε ι ς ( Π α ν α γ ι ω τ ά κ ο ς , Τ ζ ε λ έ π η ς ) . Ο ι μ ε τ α -π ο λ ε μ ι κ ο ί α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς (Κωνσταντ ιν ίδης , Ζ ε ν έ -τ ο ς κ .ά . ) α ξ ι ο π ο ί η σ α ν π ο λ λ ά α π ό τ α σ τ ο ι χ ε ί α αυτά , α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς πα-ρ ά λ λ η λ α τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν -σ ε ι ς τ η ς π α γ κ ό σ μ ι α ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς και υπα-κ ο ύ ο ν τ α ς σ τ ι ς α ν ά γ κ ε ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π ρ α γ μ α -τ ι κ ό τ η τ α ς .

Η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή . Σ τ η ν αρχ ι τ εκτον ική ο ι α ρ χ έ ς τ ο υ μοντερν ισμού ε φ α ρ -μόστηκαν ή δ η από τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ -μου, ά λ λ ο τ ε σ ε σ υ ν δ υ α -σ μ ό μ ε σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς λ α ϊ κ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς (Ζάχος , Πι-κιώνης) κ α ι ά λ λ ο τ ε σ ύ μ -φ ω ν α με τ ο δ ι ε θ ν έ ς στιλ π ο υ ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι ν α επι-κ ρ α τ ε ί σ τ ι ς μ ε γ α λ ο υ -π ό λ ε ι ς ( Π α ν α γ ι ω τ ά κ ο ς , Τ ζ ε λ έ π η ς ) . Ο ι μ ε τ α -π ο λ ε μ ι κ ο ί α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς (Κωνσταντ ιν ίδης , Ζ ε ν έ -τ ο ς κ .ά . ) α ξ ι ο π ο ί η σ α ν π ο λ λ ά α π ό τ α σ τ ο ι χ ε ί α αυτά , α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς πα-ρ ά λ λ η λ α τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν -σ ε ι ς τ η ς π α γ κ ό σ μ ι α ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς και υπα-κ ο ύ ο ν τ α ς σ τ ι ς α ν ά γ κ ε ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π ρ α γ μ α -τ ι κ ό τ η τ α ς .

Η δημιουργι-κή σχέση του αρχιτέκτονα με την παρά-δοση

Η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή . Σ τ η ν αρχ ι τ εκτον ική ο ι α ρ χ έ ς τ ο υ μοντερν ισμού ε φ α ρ -μόστηκαν ή δ η από τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ -μου, ά λ λ ο τ ε σ ε σ υ ν δ υ α -σ μ ό μ ε σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς λ α ϊ κ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς (Ζάχος , Πι-κιώνης) κ α ι ά λ λ ο τ ε σ ύ μ -φ ω ν α με τ ο δ ι ε θ ν έ ς στιλ π ο υ ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι ν α επι-κ ρ α τ ε ί σ τ ι ς μ ε γ α λ ο υ -π ό λ ε ι ς ( Π α ν α γ ι ω τ ά κ ο ς , Τ ζ ε λ έ π η ς ) . Ο ι μ ε τ α -π ο λ ε μ ι κ ο ί α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς (Κωνσταντ ιν ίδης , Ζ ε ν έ -τ ο ς κ .ά . ) α ξ ι ο π ο ί η σ α ν π ο λ λ ά α π ό τ α σ τ ο ι χ ε ί α αυτά , α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς πα-ρ ά λ λ η λ α τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν -σ ε ι ς τ η ς π α γ κ ό σ μ ι α ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς και υπα-κ ο ύ ο ν τ α ς σ τ ι ς α ν ά γ κ ε ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π ρ α γ μ α -τ ι κ ό τ η τ α ς .

«Αυτονόητο λοιπόν είναι πως το πρό-βλημα τούτο, έτσι όπως το θέσαμε ανα-

Η α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή . Σ τ η ν αρχ ι τ εκτον ική ο ι α ρ χ έ ς τ ο υ μοντερν ισμού ε φ α ρ -μόστηκαν ή δ η από τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ -μου, ά λ λ ο τ ε σ ε σ υ ν δ υ α -σ μ ό μ ε σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς λ α ϊ κ ή ς π α ρ ά δ ο σ η ς (Ζάχος , Πι-κιώνης) κ α ι ά λ λ ο τ ε σ ύ μ -φ ω ν α με τ ο δ ι ε θ ν έ ς στιλ π ο υ ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι ν α επι-κ ρ α τ ε ί σ τ ι ς μ ε γ α λ ο υ -π ό λ ε ι ς ( Π α ν α γ ι ω τ ά κ ο ς , Τ ζ ε λ έ π η ς ) . Ο ι μ ε τ α -π ο λ ε μ ι κ ο ί α ρ χ ι τ έ κ τ ο ν ε ς (Κωνσταντ ιν ίδης , Ζ ε ν έ -τ ο ς κ .ά . ) α ξ ι ο π ο ί η σ α ν π ο λ λ ά α π ό τ α σ τ ο ι χ ε ί α αυτά , α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς πα-ρ ά λ λ η λ α τ ι ς κ α τ ε υ θ ύ ν -σ ε ι ς τ η ς π α γ κ ό σ μ ι α ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς και υπα-κ ο ύ ο ν τ α ς σ τ ι ς α ν ά γ κ ε ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π ρ α γ μ α -τ ι κ ό τ η τ α ς .

Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968), Οικία Ποταμιάνου, 1954, Φιλο-θέη, Αθήνα. Εκτός από μεγάλα έργα, όπως η διαμόρφωση του χώ-ρου γύρω από την Ακρόπολη (1951-57), ο Πικιώνης σχεδίασε και ιδιωτικές κατοικίες, στις οποίες αποτυπώνεται ο ευρύτερος προβλη-ματισμός του. Σε αρκετές από αυτές, όπως π.χ. η Οικία Ποταμιά-νου, είναι έντονα εμφανής η επίδραση της λαϊκής αρχιτεκτονικής, ενώ σε άλλες επικρατεί η ορθολογική οργάνωση και η γεωμετρική αισθητική του μοντερνισμού.

φορικά με την ανοικοδόμη-ση, είναι πρόβλημα -το κε-ντρικό μάλιστα της νεοελλη-νικής αρχιτεκτονικής- που απορρέει από την έλλειψη μιας μαζί φιλοσοφημένης και βαθύτατα αισθαντικής από μέρους μας αντιμετώπισης του νοήματος της λαϊκής μας παράδοσης, μέσα στην οποία διασώζεται ολοζώντανο το νόημα ολάκερης της πνευ-ματικής μας κληρονομιάς. Χρέος μας λοιπόν είναι να προσπαθήσουμε να εξυψώ-σουμε τις έννοιες λαϊκή παράδοση, λαϊκή τέχνη, από το χαμηλό επίπεδο όπου τις έχει αφήσει -σε μιαν αφό-ρητη σταστικότητα, αοριστία και ρηχότητα- η επιπόλαιη νοοτροπία των πολλών, που φτάνουν να την θεωρήσουν ως κάτι πια ξεπερασμένο για τη συνείδησή τους [...]. Αν, στο αναμέτρημα τούτο του Έλληνα αρχιτέκτονα με την παράδοσή του, αναδίνο-νταν έστω και λιγοστοί καρ-ποί, σαν μαρτυρίες των αγώ-νων του να 'ρθει σε μια δη-μιουργική σχέση μ' αυτήν, τότε το έργο, μαζί με τις οποιεσδήποτε άλλες σημα-σίες που θα είχε για μας, θα έπαιρνε κι ένα νόημα πνευ-ματικό».

φορικά με την ανοικοδόμη-ση, είναι πρόβλημα -το κε-ντρικό μάλιστα της νεοελλη-νικής αρχιτεκτονικής- που απορρέει από την έλλειψη μιας μαζί φιλοσοφημένης και βαθύτατα αισθαντικής από μέρους μας αντιμετώπισης του νοήματος της λαϊκής μας παράδοσης, μέσα στην οποία διασώζεται ολοζώντανο το νόημα ολάκερης της πνευ-ματικής μας κληρονομιάς. Χρέος μας λοιπόν είναι να προσπαθήσουμε να εξυψώ-σουμε τις έννοιες λαϊκή παράδοση, λαϊκή τέχνη, από το χαμηλό επίπεδο όπου τις έχει αφήσει -σε μιαν αφό-ρητη σταστικότητα, αοριστία και ρηχότητα- η επιπόλαιη νοοτροπία των πολλών, που φτάνουν να την θεωρήσουν ως κάτι πια ξεπερασμένο για τη συνείδησή τους [...]. Αν, στο αναμέτρημα τούτο του Έλληνα αρχιτέκτονα με την παράδοσή του, αναδίνο-νταν έστω και λιγοστοί καρ-ποί, σαν μαρτυρίες των αγώ-νων του να 'ρθει σε μια δη-μιουργική σχέση μ' αυτήν, τότε το έργο, μαζί με τις οποιεσδήποτε άλλες σημα-σίες που θα είχε για μας, θα έπαιρνε κι ένα νόημα πνευ-ματικό».

Δημήτρης Πικιώνης, «Ανοι-κοδόμηση και το πνεύμα της παράδοσης» (1946), στο Κείμενα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000, σ. 160,167.

Κυριακούλης Παναγιωτάκος (1902-1982), «Μπλε» πολυκατοικία, 1932-33, Εξάρχεια, Αθήνα. Μεταξύ των πρώτων πολυκατοικιών που χτίστηκαν στην Αθήνα (δεκαετία 1930), η «Μπλε» πολυκατοικία είναι ένα άκρως πρωτοποριακά οικοδόμημα, που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις αντιλήψεις της μοντέρνας αστικής αρχιτεκτονικής του Μπάουχαους, με στόχο τη δημιουργία ενός λειτουργικού και ανθρώπινου χώρου μαζικής κατοικίας στο πρότυπο μιας γειτονιάς σε «κάθετη διάταξη».

Δημήτρης Πικιώνης, «Ανοι-κοδόμηση και το πνεύμα της παράδοσης» (1946), στο Κείμενα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000, σ. 160,167.

Αρης Κωνσταντινίδης (1913-1993), Ξενοδοχείο «Ξενία», 1960, Μύκονος. Βαθύς γνώστης της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και των αρχών του μοντερνιστικού κινήματος, στο πλαίσιο του οποίου κινείται, ο Κωνσταντινίδης ενδιαφέρεται για το ουσιαστικό στην κατασκευή των κτιρίων, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την ιδιαιτερότητα του τόπου, την τοπογραφική του ταυτότητα και την ιστορική του μνήμη.

Κτίριο και φυσικός χώρος σε αρμονικό σύνολο «Σήμερα αγαπάμε το τοπίο και τη φύση με έναν διαφορε-τικό τρόπο, όταν επιδιώκουμε να ζήσουμε πιο υγιεινά, όταν κάνουμε αθλητισμό, όταν αντι-μετωπίζουμε το τοπίο και τη φύση όχι σαν μια εικόνα, αλλά σαν ένα χώρο ζωής. Και ζούμε μέσα στη φύση, με τη φύση, όπως ζούμε μέσα στους εσω-τερικούς χώρους. Και το νέο, στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, είναι ότι επιδιώκουμε να συν-δέσουμε το μέσα με το έξω σε ΕΝΑ αρμονικό σύνολο. Ο εσωτερικός χώρος και ο εξωτερικός χώρος (=ο φυ-σικός περίγυρος, το τοπίο) γίνονται ένα οργανικό σύνολο, με τα σχετικά αισθητικά απο-τελέσματα. Και τούτο σύμφω-να με το κλίμα του κάθε τό-που, σύμφωνα με τη μορφή του κάθε τόπου και τοπίου. Έτσι, κτήριο και τοπίο συνθέ-τουν ένα αρμονικό σύνολο [...]. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η μορφή του τοπίου επι-βάλλει τη χρησιμοποίηση κά-ποιου υλικού, που σε άλλη περιοχή θα έπρεπε να είναι διαφορετικό. Γιατί το πρώτι-στο μέλημα της καλής και αλη-θινής αρχιτεκτονικής είναι να εντάσσει την κατασκευή της αρμονικά στο τοπίο». Αρης Κωνσταντινίδης, Για την Αρχιτεκτονική, Αγρα, 2004, σ. 65.

Τάκης Ζενέτος (1926-1977), Γυμνάσιο και Λύκειο, 1970-76, Άγιος Δημήτριος, Αθήνα. Ο κατ εξοχήν αρχιτέκτονας του ελληνικού μοντερνισμού, ανατρέπει με το κτίριο αυτό το καθιερωμένο μοντέλο ανάπτυξης του σχολικού χώρου. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας και των σύγχρονων υλικών (μπετόν, μέταλλο και γυαλί) ξεπερνά το παραλληλεπίπεδο σχήμα των μοντέρνων κατασκευών, δημιουργώντας ένα κυκλικό κτίριο με ανοικτούς, ευέλικτους χώρους και πολλές δυνατότητες χρήσης και εφαρμογής των πρακτικών του σύγχρονου σχολείου.

Η μουσική. Η μ ο υ σ ι κ ή στην Ε λ λ ά δ α τ ο υ 2 0 ο ύ α ι ώ ν α κ α λ ύ π τ ε ι έ ν α ε υ ρ ύ τ α τ ο φ ά σ μ α σ υ ν θ ε τ ώ ν , όπως ε ίνα ι ο Κ α λ ο μ ο ί ρ η ς , που ε κ π ρ ο σ ω π ε ί τ η ν ε θ ν ι κ ή μ α ς μ ο υ σ ι κ ή , κα ι ο ι κ ο ρ υ φ α ί ε ς π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ ε ς τ ο υ Μ η τ ρ ό π ο υ λ ο υ , τ ο υ Σ κ α λ κ ώ τ α και άλλων σημαντικότατων δημιουργών, που ακολούθησαν προσω-πική π ο ρ ε ί α μ έ σ α σ τ α πλαίσια τ ω ν π ρ ω τ ο π ο ρ ι α κ ώ ν μουσικών ρ ε υ μ ά τ ω ν . Επιπλέον, η ε λ λ η ν ι κ ή μ ο υ σ ι κ ή έ χ ε ι ν α ε π ι δ ε ί ξ ε ι σ ε π α γ κ ό σ μ ι ο επίπεδο κ ο ρ υ -φ α ί ο υ ς σ υ ν θ έ τ ε ς , όπως ε ίνα ι ο Μ ά ν ο ς Χ α τ ζ ι δ ά κ ι ς , ο Μ ί κ η ς Θ ε ο δ ω ρ ά κ η ς κα ι άλλο ι , π ο υ χ ά ρ α ξ α ν δ ική τ ο υ ς π ο ρ ε ί α σ υ ν δ υ ά ζ ο ν τ α ς σ τ ο ι χ ε ί α από τ η ν ε λ λ η -νική λ α ϊ κ ή μ ο υ σ ι κ ή π α ρ ά δ ο σ η και τ η ν π α γ κ ό σ μ ι α σ ύ γ χ ρ ο ν η μουσική . Ε ξ ί σ ο υ σ η μ α ν τ ι κ ή , με π α γ κ ό σ μ ι α α π ή χ η σ η και ακτ ινοβολ ία , υ π ή ρ ξ ε α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ α η π α ρ ο υ σ ί α τ η ς Κ ά λ λ α ς , τ η ς Μ π ά λ τ σ α και ά λ λ ω ν σ τ ο λ υ ρ ι κ ό τ ρ α γ ο ύ δ ι , κ α θ ώ ς κ α ι τ η ς Μ ο ύ σ χ ο υ ρ η , τ η ς Φ α ρ α ν τ ο ύ ρ η κ α ι ά λ λ ω ν σ τ ο σ ύ γ χ ρ ο ν ο ε λ λ η ν ι κ ό τ ρ α γ ο ύ δ ι . Ξ ε χ ω ρ ι σ τ ή θ έ σ η κ α τ έ χ ε ι σ τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η μ ο υ σ ι κ ή τ ο ρ ε μ π έ τ ι κ ο τ ρ α γ ο ύ δ ι , ω ς α υ θ ε ν τ ι κ ό δ η μ ι ο ύ ρ γ η μ α τ η ς λ α ϊ κ ή ς κα ι β υ ζ α ν τ ι ν ή ς μ α ς π α ρ ά δ ο σ η ς .

Τέσσερις κορυφαίες προσωπικότητες της ελληνικής μουσικής σε μια σπάνια φωτογραφία του Μεσοπολέμου. Από αριστερά: Αιμίλιος Ριάδης, Δημήτρης Μητρόπουλος, Μανόλης Καλομοίρης και Μάριος Βάρβογλης.

Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949), μεγάλος Έλληνας συν-θέτης και βιολονίστας, μαθητής του Άρνολντ Σένμπεργκ, ο οποίος και τον μύησε στη δω-δεκάφθογγη τεχνική. Έγραψε μουσική για μπαλέτο, μουσική δωματίου, σουίτες και τους περίφημους 36 Ελληνικούς Χορούς.

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960), σημαντική μορφή της σύγχρονης μουσικής, πιανίστας, συνθέτης και ένας από τους μεγα-λύτερους μαέστρους του 20ού αιώνα, διατέλεσε καλλιτεχνικός διευ-θυντής και αρχιμουσικός της Συμφωνικής Ορχήστρας της Μινεάπο-λης και της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, διευθύνο-ντας παράλληλα παραστάσεις στη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, στη Σκάλα του Μιλάνου, στην Κρατική Όπερα της Βιέννης, καθώς και συμφωνικές συναυλίες με τις μεγαλύτερες συμφωνικές ορχήστρες του κόσμου και διάσημους σολίστ.

Ο Μίκης Θεοδωράκης για τον Μάνο Χατζιδάκι «Ο Χατζιδάκις γεννήθηκε με-γάλος! Και ακόμα είχε το προσόν να επιβάλλει στους άλλους αυτή την πραγματικό-τητα. Οταν μιλούσε, διατύ-πωνε τόσο άρτια, με τόσο ά-ψογα ελληνικά και τόσο τέλεια τεκμηριωμένα οτιδή-ποτε έθιγε, που σε έπειθε χωρίς δεύτερη σκέψη. Ήταν μια αυθεντία. Μια μοναδική περίπτωση ανθρώπου που σε καθήλωνε με ένα βλέμμα. Ε-μένα προσωπικά, πέραν όλων των άλλων, με γοή-τευε. Ως άνθρωπος, ως δια-νοούμενος και ως συνθέτης. Και νομίζω ότι αυτή η γοητεία αποτελεί την πεμπτουσία της μουσικής του που αναστατώ-νει τις αισθήσεις και τη σκέ-ψη μας. Τον κάνει απολύτως οικείο και παράλληλα τόσο διαφορετικό -τόσο πιο σημα-ντικό- από όλους εμάς. Ένα δώρο των θεών στη χώρα μας, πούμε μικρούς συνδυα-σμούς ήχων τόσο προσωπι-κών, δηλαδή με τις μαγικές του μελωδίες, φτάνει στα βά-θη της εθνικής συλλογικής μας ευαισθησίας, ρουφάει το μεδούλι της και μας το δωρί-ζει με αθάνατα έργα, που θα φωτίζουν πάντα τους ανθρώ-πους, Ελληνες και αλλοδα-πούς». Μίκης Θεοδωράκης, εφημερί-δα Το Βήμα, φύλλο 15ης Ιου-νίου 2003, στο Μάνου Χατζι-δάκι εγκώμιον, Μικρός Ιανός, Αθήνα 2004, σ. 31,32-33.

Μαρία Κάλλας (1923-1977), περίφημη υψίφωνος, κυρίαρχη μορφή της όπερας, απέκτησε παγκοσμίως τον χαρακτηρισμό «ία Divina»(=n θεϊκή) για τα υψηλά καλλιτεχνικά της προσόντα, τη δραματική ένταση και την ευελιξία της φωνής της, αλλά και το εξαι-ρετικό χάρισμα της ηθοποιίας που διέθετε. Τραγούδησε στα σπου-δαιότερα λυρικά θέατρα του κόσμου (Σκάλα του Μιλάνου, ΚόΒεντ Γκάρντεν του Λονδίνου, Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης κ.ά.), ενώ η συμμετοχή της στην ταινία *Μήδεια» του Πιερ Πάολο Παζολίνι θεωρήθηκε ιδιαίτερα επιτυχής.

Ο Γιάννης Χρήστου (1926-1970), από τους πρωτοπόρους συνθέτες της γενιάς του, αναζήτησε μια νέα γλώσσα στη μουσική. Σπούδασε φιλοσοφία και ψυχολογία κοντά στον Καρλ Γιουνγκ. Στα έργα του, που έχουν εκτελεστεί από κορυ-φαίους μουσικούς, περιλαμβάνο-νται: Μουσική του φοίνικα, Πρώτη συμφωνία, Έξι τραγούδια σε ποίηση του Τ.Σ. Έλιοτ, Τοκκάτα για πιάνο και ορχήστρα, Πύρινες γλώσσες, Μυστήριο κ.ά.

Ο Μάνος Χατζιδάκις (1925-1994), από τους σημαντικότερους Έλληνες μουσικοσυνθέτες, με διεθνή προβολή, συνέδεσε τη λαϊκή με τη λόγια μουσική παράδοση και την ελληνική με την ευρύτερη ευρωπαϊκή παιδεία, δημιουργώντας μια νέα, αυθεντική μουσική έκφραση, που αντιπροσώπευε τις αναζητήσεις, τους προβληματισμούς και τις αισθητικές ανάγκες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Συνέθεσε πολλούς κύκλους τραγουδιών, μουσική για το σύγχρονο θέατρο και το αρχαίο δράμα, τον κινηματογράφο, το μπαλέτο, την όπερα κ.ά. Ιδρυσε την «Ορχήστρα των Χρωμάτων» (1989), η οποία διεύρυνε με το ρεπερτόριο της τον κύκλο των φίλων της ελληνικής μουσικής κυρίως μεταξύ των νέων.

Ο Ιάνης (Γιάννης) Ξενάκης (1922-2001) στο ατελιέ του στο Παρίσι, τέλη της δεκαετίας '80. Αρχιτέκτονας -συνεργάτης του Λε Κορμπυζιέ- και πρωτοπόρος συνθέτης, ιδρυτής της «στοχα-στικής μουσικής», που αμφι-σβήτησε τη σειραϊκή μουσική, ο Ξενάκης χρησιμοποίησε τα μα-θηματικά και την επιστήμη των υπολογιστών για τη δημιουργία των έργων του. Επινόησε το UPIC (1977), ένα σύστημα ψη-φιακής μουσικής δημιουργίας.

0 Μίκης Θεοδωράκης (γενν. το 1925), από τους σημαντικότερους Έλληνες μουσικοσυνθέτες με διεθνή προβολή, διαμόρφωσε (μαζί με τον Μάνο Χατζιδάκι) τη φυσιογνωμία της μεταπολεμικής ελληνι-κής μουσικής, κάνοντάς την προσιτή στις ευρύτερες λαϊκές μάζες. Η συνεχής και δυναμική καλλιτεχνική πορεία του συνδέθηκε αναπό-σπαστα με την πολιτική και κοινωνική δράση του. Έγραψε όλα τα είδη μουσικής: πολλούς κύκλους τραγουδιών, όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα, χορωδιακή εκκλη-σιαστική μουσική, μουσική για αρχαίο δράμα, για σύγχρονο θέατρο, για κινηματογράφο κ.ά.

Βασίλης Τσιτσάνης (1915-1984) και Μαρίκα Νίνου. Από τους σημαντι-κότερους συνθέτες και τραγουδιστές του λαϊκού και ρεμπέτικου τραγουδιού, ο Βασίλης Τσιτσάνης συνεργάστηκε με πολλούς μεγά-λους τραγουδιστές και τραγουδίστριες, όπως η Μαρίκα Νίνου. Το ρεμπέ-τικο τραγούδι, με βαθιές ρίζες στη λαϊκή και βυζαντινή μας παράδοση, εξέφρασε με αυθεντικό και αυθόρμητο τρόπο την ελληνική ψυχή και άσκη-σε μεγάλη επίδραση στην εξέλιξη της ελληνικής μουσικής.

Μίκης Θεοδωράκης: Ο συνθέτης-ποταμός «Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένας ποταμός. Πλούσιος και χει-μαρρώδης και στον χαρακτήρα και στο μπόι και στο έργο και στα αισθήματα και στην καθημερινή του έκφραση. Αυτό φαίνεται από τον τρόπο που διευθύνει μια ορχήστρα. Με ανοιχτά τα χέρια, σαν φτερά μεγάλου πουλιού, με ορμή στον ρυθμό και στις χειρονομίες. Συνεπαίρνει με τις κινήσεις του, το ίδιο αποφασι-στικά όσο και με τη μουσική του και με τον τρόπο που ερμηνεύει τα τραγούδια του. Ακόμα και με τον όγκο του, σε οποιοδήποτε θέμα. Ολα βγαίνουν εκ βαθέων. Θα προσπαθήσω να μπω σε αυτόν τον ποταμό, αλλά μου είναι αδύνατο να εντοπίσω τις πη-γές του, γιατί χάνονται στο βάθος του χρόνου, αυτού του μακρό-τατου σε αιώνες και περιπέτειες χρόνου, στη ροή του οποίου ο Έλληνας έχει διαμορφώσει την πολύπλευρη έκφραση του πολι-τιστικού του βίου. Έχει απόηχους της αρχαιότητος και στοιχεία απ' τον βυζαντινό πλούτο, χυμούς της δημοτικής μουσικής και πενιές ρεμπέτικου τραγουδιού. Δεμένα όλα σε ένα διαχρονικό σύνολο, καθρέφτης της ψυχής ενός λαού. Αλλά ούτε και οι εκβολές αυτού του ποταμού είναι ορατές. Ο συνθέτης είναι ατε-λεύτητος. Ακούραστος πάντα, ανανεωμένος συνέχεια, πηγαίος και μελωδικός, ακόμα κι όταν διαμαρτύρεται, πληθωρικός και ευρηματικός, βρίσκεται συνεχώς στο προσκήνιο. Είναι απρόβλε-πτος στη συχνότητα, την έκταση, τη μορφή και το περιεχόμενο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας». Κώστας Σερέζης, Μίκης Θεοδωράκης, ο Οικουμενικός, Καστα-νιώτης, Αθήνα 2001, σ. 23-24. Το λαϊκό τραγούδι συνεχίζει την νεοελληνική μουσική παράδοση «Σκοπός μας εδώ είναι, αφού διαπιστώσουμε: 1) ότι το λαϊκό τραγούδι συνεχίζει τον κορμό της νεοελληνικής μουσικής παρά-δοσης και 2) πώς διαμορφώθηκε σε μια εντελώς νέα μελωδία που πιστοποιεί την καταγωγή της μα και που προσφέρει νέα στοιχεία στη Νεοελληνική Μουσική, να δούμε ποια είναι η ση-μασία του στη λειτουργία της Νεοελληνικής Σύνθεσης [...]. Όμως τι ήταν εκείνο που τα 'κανε τα τραγούδια [αυτά] να ζή-σουν έστω και σε στενό κύκλο και σιγά-σιγά η αντανάκλαση τους να δημιουργήσει το νέο λαϊκό τραγούδι, που γρήγορα κα-τάχτησε το σύνολο σχεδόν του Ελληνικού Λαού; Αναμφισβήτητα η Μουσική τους. Συνθέτες των τραγουδιών αυτών ήταν λαϊκοί τύποι με έμφυτη μουσική ευαισθησία, που προσπαθούσαν πάνω σε μαντολίνα ή μπουζούκια (όργανα λαϊκά και ευκολόπαιχτα σχετικά) να δώσουν τον παλμό της ψυχής τους. Τι επιδράσεις μπορούσαν να έχουν αυτοί οι άνθρωποι; Ας παρακολουθήσουμε την αγωγή τους μέσα στο κοινωνικό τους περιβάλλον. Είναι γνω-στό πρώτα-πρώτα πως το φτωχό Ελληνόπουλο σε μικρή ηλικία πηγαίνει πολύ στην εκκλησία. Ιδιαίτερα αν έχει καλή φωνή, οπό-τε βοηθάει στο "κόρο", κρατώντας το "ίσο" και κάνοντας πού και πού κανένα τέρτσο. Έτσι, οι εκκλησιαστικές μελωδίες χα-ράζονται βαθιά μες στην ψυχή του (κι είναι το πρώτο στοιχείο, αυτό που κυριαρχεί σε όλη την παραγωγή των λαϊκών τραγου-διών). Έπειτα από τους γονείς του ακούει παλιά δημοτικά τραγούδια ή μακρόσυρτες ανατολίτικες μελωδίες. Το γραμμό-φωνο και το ραδιόφωνο τού γεμίζουν τα αυτιά με ταγκό, καντά-δες κλπ. Έτσι, βαθιά δεμένο με την ελληνική πραγματικότητα και τις παραδόσεις της, αν τύχει να 'χει έμφυτη κλίση στη μουσική, αυτό που θα δημιουργήσει μεγαλώνοντας δεν μπορεί παρά ν' αντικαθρεφτίζει την ίδια την Ελληνική ζωή, να 'χει αλή-θεια και ζωντάνια. Ιδιοσυγκρασίες, λοιπόν, με τέτοια μουσική "αγωγή" είναι αυτές που δημιούργησαν τα πρώτα "ρεμπέτικα" τραγούδια».

Μίκης Θεοδωράκης, Για την ελληνική μουσική, Καστανιώτης, Αθήνα 1986, σ. 164-165.

Ο Δημήτρης Ροντήρης και η θεατρική παράδοση που δη-μιούργησε «Μετά τον θάνατο του Φώτου Πολίτη τα ηνία του Εθνικού Θεάτρου ανέλαβε ο Δημή-τρης Ροντήρης, ηθοποιός που είχε γαλουχηθεί στη σχολή της Κοτοπούλη, σκηνοθέτης που διατέλεσε και βοηθός του Ράινχαρντ στη Βιέννη και στο Βερολίνο. Ο Ροντήρης ήταν ένας ταμένος, τελειο-θήρας, αυστηρός, πουριτα-νός, μέγας κάτοχος της θεα-τρικής τεχνικής, σημαντικός ηθοποιός ο ίδιος και χαρι-σματικός δάσκαλος. Οργάνω-σε την Δραματική Σχολή του Εθνικού, ώστε να την κατα-στήσει φυτώριο νέων ηθο-ποιών. Το πρόγραμμα σπου-δών που εφάρμοσε ισχύει έως σήμερα όχι μόνο στο Εθνικό θέατρο και στη Σχολή του, αλλά είναι το απαιτητό από το κράτος περιεχόμενο σπουδών και των ιδιωτικών δραματικών σχολών [...]. Από το 1934 έως το 1942 [...] ανέβασε σχεδόν αποκλειστι-κά δεκάδες έργα του παγκό-σμιου ρεπερτορίου, Σαίξπηρ, Σίλλερ, Γκολντόνι, Μολιέρο, Μπέρναρ Σο, Οσκαρ Ουάιλντ, Ο' Νηλ, Πιραντέλλο, Τολστόι, Γκόγκολ, Ίψεν. Ο Ροντήρης με μόνιμους συνεργάτες τον Κλώνη, τον ιδιοφυή ενδυμα-τολόγο Φωκά, τον συνθέτη Δημήτρη Μητρόπουλο, τον χορογράφο Γριμάνη [...] δη-μιούργησε μια μεγάλη θεα-τρική παράδοση που άφησε έως τις μέρες μας ανεξίτηλα ίχνη στη σκηνική μας παρά-δοση. Ο Ροντήρης πίστευε στη μουσική της γλώσσας και στη μουσική έκφραση των συναισθημάτων, γι' αυτό και οι παραστάσεις του στηρίζο-νταν σε μια άτεγκτη αυστηρή παρτιτούρα. Ως εκ τούτου χρειαζόταν ηθοποιούς βιρ-τουόζους, ασκητές και πνευ-ματικά αναπτυγμένους».

Κώστας Γεωργουσόπουλος, «Εθνικό θέατρο. Μια Οδοιπο-ρία στον αιώνα», στο Βασίλης Φωτόπουλος, 100 χρόνια Εθνι-κό Θέατρο, EFG, Eurobank Ergasias, Αθήνα 2000, χωρίς αρίθμηση σελίδων.

Το θ έ α τ ρ ο κα ι ο κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς . Σ τ ο ν 2 0 ό α ι ώ ν α π α ρ α τ η ρ ε ί τ α ι π λ ο υ σ ι ό -τ α τ η α ν α ν ε ω τ ι κ ή δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α σ ε ό λ α τ α θ ε α τ ρ ι κ ά ε ί δ η κ α ι σ ε ό λ ε ς τ ι ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί ε ς τ η ς θ ε α τ ρ ι κ ή ς π ρ ά ξ η ς ( δ ρ α μ α τ ο λ ό γ ι ο , σ κ η ν ο θ ε σ ί α , σ κ η ν ο γ ρ α -φ ί α , ε ν δ υ μ α τ ο λ ο γ ί α κ .ά . ) , π ο υ σ υ ν δ έ ε τ α ι μ ε σ η μ α ν τ ι κ ο ύ ς θ ι ά σ ο υ ς κ α ι α ξ ι ό -λ ο γ ο υ ς η θ ο π ο ι ο ύ ς . Π ο λ ύ σ η μ α ν τ ι κ ή ή τ α ν η π ρ ο σ φ ο ρ ά τ ο υ Ε θ ν ι κ ο ύ Θ ε ά -τ ρ ο υ ( 1 9 3 0 ) κ α ι τ ο υ Θ ε ά τ ρ ο υ Τ έ χ ν η ς τ ο υ Κ α ρ ό λ ο υ Κ ο υ ν ( 1 9 4 2 ) , π ο υ α π ο τ έ -λ ε σ α ν τ ο υ ς κ ύ ρ ι ο υ ς ά ξ ο ν ε ς γ ύ ρ ω α π ό τ ο υ ς ο π ο ί ο υ ς α ν α π τ ύ χ θ η κ ε σ υ σ τ η -

Η Μαρίκα Κοτοπούλη (Κλυται-μνήστρα) πριν από την παράστα-ση της «Ορέστειας» του Αισχύ-λου με το Εθνικό Θέατρο σε πρόβα με τον σκηνοθέτη Δημή-τρη Ροντήρη (1949). Σκηνικά Κλεόβουλου Κλώνη, κοστούμια Αντώνη Φωκά και χορογραφίες Ραλλούς Μάνου.

Η Κυβέλη με τον Θάνο Κωτσό-πουλο στο «Μυστικό της κοντέσ-σας Βαλέραινας» του Γρ. Ξενό-πουλου, Εθνικό Θέατρο, 1953.

μ α τ ι κ ά τ ο θ έ α τ ρ ο . Ι δ ι α ί τ ε ρ α ε μ π ν ε υ σ μ έ ν ο ι σ κ η ν ο -θ έ τ ε ς , ό π ω ς ο Φ ώ τ ο ς Π ο λ ί τ η ς , ο Δ η μ ή τ ρ η ς Ρ ο ν τ ή -ρ η ς , ο Κ ά ρ ο λ ο ς Κ ο υ ν κ .ά . , έ δ ω σ α ν , ο κ α θ έ ν α ς από τ η δ ι κ ή τ ο υ οπτ ική , ι δ ι α ί τ ε ρ η β α ρ ύ τ η τ α σ τ η ν α ν α β ί ω σ η τ ο υ α ρ χ α ί ο υ δ ρ ά μ α τ ο ς , σ τ η ν π α ρ ο υ -σ ί α σ η α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ώ ν έ ρ γ ω ν τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ξ έ ν ο υ δ ρ α μ α τ ο λ ο γ ί ο υ κ α ι σ τ η ν α ν ά δ ε ι ξ η τ ο υ ν ε ο -ε λ λ η ν ι κ ο ύ θ ε α τ ρ ι κ ο ύ έ ρ γ ο υ .

Το αρχαίο δράμα ως σύγχρονο βίωμα μ α τ ι κ ά τ ο θ έ α τ ρ ο . Ι δ ι α ί τ ε ρ α ε μ π ν ε υ σ μ έ ν ο ι σ κ η ν ο -θ έ τ ε ς , ό π ω ς ο Φ ώ τ ο ς Π ο λ ί τ η ς , ο Δ η μ ή τ ρ η ς Ρ ο ν τ ή -ρ η ς , ο Κ ά ρ ο λ ο ς Κ ο υ ν κ .ά . , έ δ ω σ α ν , ο κ α θ έ ν α ς από τ η δ ι κ ή τ ο υ οπτ ική , ι δ ι α ί τ ε ρ η β α ρ ύ τ η τ α σ τ η ν α ν α β ί ω σ η τ ο υ α ρ χ α ί ο υ δ ρ ά μ α τ ο ς , σ τ η ν π α ρ ο υ -σ ί α σ η α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ώ ν έ ρ γ ω ν τ ο υ σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ξ έ ν ο υ δ ρ α μ α τ ο λ ο γ ί ο υ κ α ι σ τ η ν α ν ά δ ε ι ξ η τ ο υ ν ε ο -ε λ λ η ν ι κ ο ύ θ ε α τ ρ ι κ ο ύ έ ρ γ ο υ .

«Σήμερα, ύστερα από τόσων χρόνων εμπειρία, οι απόψεις μου για τα προβλήματα που υπάρχουν μένουν οε γενικές γραμμές οι ίδιες: πραγματικά γνήσια ερμηνεία του βαθύτερου νοήματος του αρχαίου δράματος. Σωστός τρόπος, κατά τη γνώμη μου, για να μεταδοθεί στον σύγχρονο θεατή το τραγικό ρίγος, το ιερό δέος, η πραγματική αισθητική συγκίνηση που ένιωθαν οι αρχαίοι θεα-τές απ' τα ανεπανάληπτα κλασικά αριστουργήματα είναι: να πα-ραιτηθούμε -κι αν ακόμα είχαμε αρκετά ιστορικά δεδομένα-από κάθε προσπάθεια μουσειακής αναπαράστασης και να επι-διώξουμε την άμεση συγκίνηση του θεατή ερμηνεύοντας σωστά, τονίζοντας τις αθάνατες, αιώνιες ανθρώπινες αλήθειες, το βα-θύτερο ανθρώπινο στοιχείο που κλείνει μέσα της η αρχαία δρα-ματική ποίηση και να δώσουμε μια σύμφωνη με την ουσία του λύση στο λυρικό στοιχείο του αρχαίου δράματος, παίρνοντας στοιχεία απ' τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, που να δείχνουν την ενότητα της ελληνικής παράδοσης απ' την αρχαιό-τητα μέχρι σήμερα».

Η Άννα Συνοδινού ως «Ηλέκτρα» στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή. Εθνι-κό Θέατρο, Επίδαυ-ρος, 1961.

«Σήμερα, ύστερα από τόσων χρόνων εμπειρία, οι απόψεις μου για τα προβλήματα που υπάρχουν μένουν οε γενικές γραμμές οι ίδιες: πραγματικά γνήσια ερμηνεία του βαθύτερου νοήματος του αρχαίου δράματος. Σωστός τρόπος, κατά τη γνώμη μου, για να μεταδοθεί στον σύγχρονο θεατή το τραγικό ρίγος, το ιερό δέος, η πραγματική αισθητική συγκίνηση που ένιωθαν οι αρχαίοι θεα-τές απ' τα ανεπανάληπτα κλασικά αριστουργήματα είναι: να πα-ραιτηθούμε -κι αν ακόμα είχαμε αρκετά ιστορικά δεδομένα-από κάθε προσπάθεια μουσειακής αναπαράστασης και να επι-διώξουμε την άμεση συγκίνηση του θεατή ερμηνεύοντας σωστά, τονίζοντας τις αθάνατες, αιώνιες ανθρώπινες αλήθειες, το βα-θύτερο ανθρώπινο στοιχείο που κλείνει μέσα της η αρχαία δρα-ματική ποίηση και να δώσουμε μια σύμφωνη με την ουσία του λύση στο λυρικό στοιχείο του αρχαίου δράματος, παίρνοντας στοιχεία απ' τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, που να δείχνουν την ενότητα της ελληνικής παράδοσης απ' την αρχαιό-τητα μέχρι σήμερα».

«Σήμερα, ύστερα από τόσων χρόνων εμπειρία, οι απόψεις μου για τα προβλήματα που υπάρχουν μένουν οε γενικές γραμμές οι ίδιες: πραγματικά γνήσια ερμηνεία του βαθύτερου νοήματος του αρχαίου δράματος. Σωστός τρόπος, κατά τη γνώμη μου, για να μεταδοθεί στον σύγχρονο θεατή το τραγικό ρίγος, το ιερό δέος, η πραγματική αισθητική συγκίνηση που ένιωθαν οι αρχαίοι θεα-τές απ' τα ανεπανάληπτα κλασικά αριστουργήματα είναι: να πα-ραιτηθούμε -κι αν ακόμα είχαμε αρκετά ιστορικά δεδομένα-από κάθε προσπάθεια μουσειακής αναπαράστασης και να επι-διώξουμε την άμεση συγκίνηση του θεατή ερμηνεύοντας σωστά, τονίζοντας τις αθάνατες, αιώνιες ανθρώπινες αλήθειες, το βα-θύτερο ανθρώπινο στοιχείο που κλείνει μέσα της η αρχαία δρα-ματική ποίηση και να δώσουμε μια σύμφωνη με την ουσία του λύση στο λυρικό στοιχείο του αρχαίου δράματος, παίρνοντας στοιχεία απ' τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, που να δείχνουν την ενότητα της ελληνικής παράδοσης απ' την αρχαιό-τητα μέχρι σήμερα». Δημήτρης Ροντήρης, περιοδικό «θέατρο», τεύχ. 55-56, Γενά-ρης-Απρίλης 1997, στο Σελίδες αυτοβιογραφίας, Καστανιώτης, Αθήνα 1999, σ. 202. Ο ρόλος της «τεχνικής» στο θεάτρο «Αυτό φανερώνει τι εννοούμε με τον όρο "τεχνική", όταν αντι-μετωπίζουμε το πρόβλημα του ζωντανέματος της εσωτερικής ζωής του ανθρώπου που ερμηνεύουμε στο θέατρο. Όχι μόνο βέβαια τα ουσιωδέστατα, στοιχειώδη εφόδια με τα οποία υπο-τίθεται ότι είναι εφοδιασμένος κάθε επαγγελματίας της τέχνης μας, που μπαίνει και βγαίνει στη Σκηνή, δηλαδή άρθρωση σω-στή, κίνηση ρυθμισμένη, φυσιογνωμική ευλυγισία, αίσθηση χώ-ρου και λοιπά τεχνικά, μα την ικανότητα της αναδημιουργίας, με τη σκέψη, με τη θέληση και με τη συγκίνηση, μιας ζωντανής ανθρώπινης ύπαρξης. Η μεγάλη δυσκολία αυτής της τέχνης έγκειται ακριβώς στον χειρισμό του ανθρώπινου συγκινησιακού μηχανισμού, που δεν είναι φυσικά ολότελα υποταγμένος στη θέλησή μας ή στον άμεσό μας έλεγχο. Μπορούμε βέβαια να κλείσουμε τα μάτια μας ή να σηκώσουμε το χέρι μας, να σηκω-θούμε ή να καθίσουμε κατά βούληση, δεν μπορούμε όμως το ίδιο εύκολα να βραδύνουμε ή να επιταχύνουμε τον σφυγμό μας κι ούτε μπορούμε να αισθανθούμε πραγματικό φόβο, χαρά ή λύπη με ένα αστραπιαίο πρόσταγμα του νου [...]. Κανείς μεγά-λος ή μικρός ηθοποιός δεν έχει προσωπικούς, πραγματικούς λόγους να υποφέρει ή να χαίρεται επί Σκηνής, και δεν μπορεί

Η Κατίνα Παζινού και ο Αλέξης Μινωτής (δεξιά) με τους Δημήτρη Χορν και Κώστα Καστανά (αριστερά) στο «Ταξίδι της μακριάς ημέ-ρας μέσα στη νύχτα», του Ο' Νιλ. Εθνικό Θέατρο, 1965.

«Αυτό φανερώνει τι εννοούμε με τον όρο "τεχνική", όταν αντι-μετωπίζουμε το πρόβλημα του ζωντανέματος της εσωτερικής ζωής του ανθρώπου που ερμηνεύουμε στο θέατρο. Όχι μόνο βέβαια τα ουσιωδέστατα, στοιχειώδη εφόδια με τα οποία υπο-τίθεται ότι είναι εφοδιασμένος κάθε επαγγελματίας της τέχνης μας, που μπαίνει και βγαίνει στη Σκηνή, δηλαδή άρθρωση σω-στή, κίνηση ρυθμισμένη, φυσιογνωμική ευλυγισία, αίσθηση χώ-ρου και λοιπά τεχνικά, μα την ικανότητα της αναδημιουργίας, με τη σκέψη, με τη θέληση και με τη συγκίνηση, μιας ζωντανής ανθρώπινης ύπαρξης. Η μεγάλη δυσκολία αυτής της τέχνης έγκειται ακριβώς στον χειρισμό του ανθρώπινου συγκινησιακού μηχανισμού, που δεν είναι φυσικά ολότελα υποταγμένος στη θέλησή μας ή στον άμεσό μας έλεγχο. Μπορούμε βέβαια να κλείσουμε τα μάτια μας ή να σηκώσουμε το χέρι μας, να σηκω-θούμε ή να καθίσουμε κατά βούληση, δεν μπορούμε όμως το ίδιο εύκολα να βραδύνουμε ή να επιταχύνουμε τον σφυγμό μας κι ούτε μπορούμε να αισθανθούμε πραγματικό φόβο, χαρά ή λύπη με ένα αστραπιαίο πρόσταγμα του νου [...]. Κανείς μεγά-λος ή μικρός ηθοποιός δεν έχει προσωπικούς, πραγματικούς λόγους να υποφέρει ή να χαίρεται επί Σκηνής, και δεν μπορεί

να φθάσει σε γνήσια συγκίνη-ση ή έκφραση χωρίς πνευμα-τική κατανόηση, συναισθη-ματική διέγερση, αυθυποβολή ή έμπνευση». Αλέξης Μινωτής, Εμπειρική θεατρική παιδεία, Οι Εκδό-σεις των Φίλων, Αθήνα 1988, σ. 79-80. Έχουμε το προνόμιο να ζούμε στον ίδιο τόπο με τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη «Έτσι, εμείς οι νεώτεροι Έλλη-νες, έχουμε το μεγάλο προ-νόμιο να μπορούμε να ζούμε και να ξεχωρίζουμε, μέρα με τη μέρα, τις μορφές, τα σχή-ματα, τους ρυθμούς, τους ήχους, λίγο πολύ όπως τα ζού-σε και τα ξεχώριζε ο απλός

αρχαίος Έλληνας, όπως τα ζούσε και τα ξεχώριζε ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης καθώς οι μέρες κυλούσαν, άλλοτε πλούσιες σε γεγονότα και άλλοτε λιτές, άλλοτε στενόχωρες και άλλοτε ειρηνεμένες, ενώ ο νους και η ψυχή τους έπλαθαν το έργο τους. Γι' αυτό, αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε το θέατρο τους δημιουργικά, ας πλησιάσουμε κι ας ξεχωρίσουμε όλα αυτά που εισχώρησαν συνειδητά ή υπο-συνείδητα στην ψυχή τους, ας γνωρίσουμε τα μεγάλα μυστικά που τους αποκάλυψε η φύση, ο ουρανός, η θάλασσα, η πέτρα, ο ήλιος κι ο άνθρωπος σ' αυτόν το βράχο κάτω απ' αυτόν τον ήλιο».

Σκηνή αηό την παράσταση των «Ορνίθων» του Αριστοφάνη σε σκη-νοθεσία Καρόλου Κουν, σκηνικά-κοστούμια Γιάννη Τσαρούχη, μου-σική Μάνου Χατζιδάκι και χορογραφίες Ραλλούς Μάνου, Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 1959.

αρχαίος Έλληνας, όπως τα ζούσε και τα ξεχώριζε ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης καθώς οι μέρες κυλούσαν, άλλοτε πλούσιες σε γεγονότα και άλλοτε λιτές, άλλοτε στενόχωρες και άλλοτε ειρηνεμένες, ενώ ο νους και η ψυχή τους έπλαθαν το έργο τους. Γι' αυτό, αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε το θέατρο τους δημιουργικά, ας πλησιάσουμε κι ας ξεχωρίσουμε όλα αυτά που εισχώρησαν συνειδητά ή υπο-συνείδητα στην ψυχή τους, ας γνωρίσουμε τα μεγάλα μυστικά που τους αποκάλυψε η φύση, ο ουρανός, η θάλασσα, η πέτρα, ο ήλιος κι ο άνθρωπος σ' αυτόν το βράχο κάτω απ' αυτόν τον ήλιο». Κάρολος Κουν, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας, Καστανιώτης, 6η έκδ., Αθήνα 1987, σ. 34.

Ασπασία Παπαθανασίου και Λυδία Κονιόρδου στην «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, Εθνικό Θέατρο, 1996.

Η προσφορά του Καρόλου Κουν και του θεάτρου Τέχνης «Ο Κάρολος Κουν δεν υπήρξε ακαδημαϊκός του θεάτρου. Δεν υπήρξε θεωρητικός και δε χρησιμοποίησε ποτέ αφηρημένες έννοιες για να υποστηρίξει τη σημασία και τον σκοπό του θεατρι-κού δράματος. Ωστόσο, υπήρξε, από κάθε άποψη, άνθρωπος του θεάτρου. Κατά τη διάρκεια των πενήντα πέντε χρόνων που υπη-ρέτησε τη μούσα του με ασκητική αυταπάρνηση, σπαρτιατική πειθαρχία και ολοκληρωτική αφοσίωση, δημιούργησε μια μοναδι-κή θεατρική κληρονομιά για το σύγχρονο ελληνικό θέατρο. Στη μακρά θητεία του σκηνοθέτησε σχεδόν διακόσιες πενήντα παρα-στάσεις, τις περισσότερες με το Θέατρο Τέχνης, το θέατρο που ίδρυσε το 1942, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Ενορ-χήστρωσε μοναδικά την παρουσίαση ορισμένων από τις σημαντι-κότερες παραστάσεις του σύγχρονου διεθνούς ρεπερτορίου, ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και την καθιέρωση του μεταπολεμικού ελληνικού δράματος, που σηματοδοτεί την πιο δημιουργική και ενδιαφέρουσα περίοδο της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας- από πολλές απόψεις, άλλωστε, οι προτάσεις του αποτέλεσαν τομή στην ερμηνεία και παρουσίαση του ελληνικού δράματος. Παρέμεινε ενεργός στο Θέατρο Τέχνης ως τον θάνατο του, τον Φεβρουάριο του 1987, καθιστώντας το τη δεύτερη παλαιότερη θεατρική ομάδα της σύγχρονης εποχής μετά το Εθνι-κό Θέατρο, που ιδρύθηκε το 1932». Μάικλ Μαγιάρ, Ο Κάρολος Κουν και το Θέατρο Τέχνης, μτφρ. Έ. Καΐ-ρη, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 2004, σ. 11.

Ο κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς , από τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , γ ί ν ε τ α ι γ ρ ή γ ο ρ α δ η μ ο φ ι λ έ ς ε ί δ ο ς σ τ ο ε υ ρ ύ τ ε ρ ο κοινό μ ε α ξ ι ό λ ο γ ε ς τ α ι ν ί ε ς τ ο υ Τ ζ α β έ λ α , τ ο υ Σ α κ ε λ λ ά -ρ ιου κα ι άλλων , ε ν ώ σ τ α δ ι α κ ά η κ ι ν η μ α τ ο γ ρ α φ ι κ ή γ λ ώ σ σ α ε ξ ε λ ί σ σ ε τ α ι καλ-λ ι τεχν ικά από π ο λ ύ σ η μ α ν τ ι κ ο ύ ς σ κ η ν ο θ έ τ ε ς ( Κ α κ ο γ ι ά ν ν η ς , Κ ο ύ ν δ ο υ ρ ο ς , Δ α μ ι α ν ό ς , Β ο ύ λ γ α ρ η ς , Α γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ς , Κ α ν ε λ λ ό π ο υ λ ο ς κ .ά. ) , φ θ ά ν ο ν τ α ς σε υ ψ η λ ά καλλ ιτεχν ικά και τ ε χ ν ι κ ά επίπεδα και αποκτώντας δ ι ε θ ν ή αναγνώριση.

Σκηνή από την ταινία του Αλέκου Σακελλάριου «Οι Γερμανοί ζανάρχονται» (1948) με τον Βασίλη Λογοθετίδη, τον Χρίστο Τσαγανέα κ.ά.

«Ο Δράκος», ταινία σε σκη-νοθεσία Νίκου Κούνδουρου, 1956 (Ντίνος Ηλιόπουλος, Θανάσης Βέγγος, Γ ιάννης Αργύρης).

Κωνσταντίνος Καβάφης: Ο τελευταίος κληρονόμος των δασκάλων του Γένους

«Ο Καβάφης [...] βγαίνει από μια πρωτεύουσα του πνεύματος, σχεδόν καταποντισμένη, αλλά μεγάλη, που καυχιέται πως είναι "παλαιόθεν Ελληνίς"· από την Κωνσταντινούπολη, την Αντιό-χεια, την Αλεξάνδρεια, το Φα-νάρι· από την πρωτεύουσα μιας πνευματικής επικράτειας γεμάτης τάφους, αλλ' απέρα-ντης· τα όριά της χάνουνται "μέσα στη Βακτριανή, ως τους Ινδούς". Είναι ο τελευταίος επίγονος αυτής της απερα-ντοσύνης [...]. Η "κοινή ελλη-νική λαλιά" που κληρονόμησε και θα διαμορφώσει [...] είναι η γλώσσα των διδασκάλων του Γένους· αυτών είναι ο τελευταίος κληρονόμος». Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές, Ίκαρος, 4η έκδ., Αθήνα 1981, τ. Α', σ. 357-358. Οδυσσέας Ελύτης: Μια νέα πνοή στη νεοελληνική ποίηση «Κι άξαφνα, στα 1935, από τις σελίδες του περιοδικού "Τα Νέα Γράμματα", παρουσιά-στηκε ένας ποιητής άλλος, νιόκοπος, άμοιαστος με οτιδή-ποτε πριν ελληνικό, ο Οδυσ-σέας Ελύτης. Και με τα πρώτα του ποιήματα έφερε στην ποίησή μας εκείνο που θα ζή-λευε κανείς στον Βαλερύ· το μεσογειακό-ελληνικό τοπίο σε μιαν απέραντη συναρμο-λόγηση εικόνων, όχι απλώς συμβόλων μιας νέας ποιητι-κής αντίληψης, όχι απλώς φο-ρέων ατομικών, υποκειμενικών συναισθημάτων, αλλά εικόνων-πραγματικοτήτων που εξα-σκούν μια μαγεία ανεπανάλη-πτη. Μια μαγεία απλωμένη α' όλο τον φυσικό ελληνικό χώρο [...]. Μια νέα ελληνική γλώσσα, δροσερή, παρθενική, ενάερη, μιλούσε ρυθμικά και μαγικά για ένα σωρό πράγμα-τα δικά μας, που τα είχαμε ξεχάσει, επειδή χρόνια ολό-κληρα τα είχε λησμονήσει και η ποίηση. Και προπαντός μιλούσε για ολόκληρη τη ζωή σαν χαρά αιώνια εφηβική, σαν υπέρτατη αξία, μας έδινε και τη ζωή αυτή σαν θαυμαστή λυρική πραγματικότητα, αλλά και μαζί σαν ένα μήνυμα

«Κι άξαφνα, στα 1935, από τις σελίδες του περιοδικού "Τα Νέα Γράμματα", παρουσιά-στηκε ένας ποιητής άλλος, νιόκοπος, άμοιαστος με οτιδή-ποτε πριν ελληνικό, ο Οδυσ-σέας Ελύτης. Και με τα πρώτα του ποιήματα έφερε στην ποίησή μας εκείνο που θα ζή-λευε κανείς στον Βαλερύ· το μεσογειακό-ελληνικό τοπίο σε μιαν απέραντη συναρμο-λόγηση εικόνων, όχι απλώς συμβόλων μιας νέας ποιητι-κής αντίληψης, όχι απλώς φο-ρέων ατομικών, υποκειμενικών συναισθημάτων, αλλά εικόνων-πραγματικοτήτων που εξα-σκούν μια μαγεία ανεπανάλη-πτη. Μια μαγεία απλωμένη α' όλο τον φυσικό ελληνικό χώρο [...]. Μια νέα ελληνική γλώσσα, δροσερή, παρθενική, ενάερη, μιλούσε ρυθμικά και μαγικά για ένα σωρό πράγμα-τα δικά μας, που τα είχαμε ξεχάσει, επειδή χρόνια ολό-κληρα τα είχε λησμονήσει και η ποίηση. Και προπαντός μιλούσε για ολόκληρη τη ζωή σαν χαρά αιώνια εφηβική, σαν υπέρτατη αξία, μας έδινε και τη ζωή αυτή σαν θαυμαστή λυρική πραγματικότητα, αλλά και μαζί σαν ένα μήνυμα

«Ηλέκτρα», σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη, 1962 (Ειρήνη Παππά, Γιάννης Φέρτης).

«Κι άξαφνα, στα 1935, από τις σελίδες του περιοδικού "Τα Νέα Γράμματα", παρουσιά-στηκε ένας ποιητής άλλος, νιόκοπος, άμοιαστος με οτιδή-ποτε πριν ελληνικό, ο Οδυσ-σέας Ελύτης. Και με τα πρώτα του ποιήματα έφερε στην ποίησή μας εκείνο που θα ζή-λευε κανείς στον Βαλερύ· το μεσογειακό-ελληνικό τοπίο σε μιαν απέραντη συναρμο-λόγηση εικόνων, όχι απλώς συμβόλων μιας νέας ποιητι-κής αντίληψης, όχι απλώς φο-ρέων ατομικών, υποκειμενικών συναισθημάτων, αλλά εικόνων-πραγματικοτήτων που εξα-σκούν μια μαγεία ανεπανάλη-πτη. Μια μαγεία απλωμένη α' όλο τον φυσικό ελληνικό χώρο [...]. Μια νέα ελληνική γλώσσα, δροσερή, παρθενική, ενάερη, μιλούσε ρυθμικά και μαγικά για ένα σωρό πράγμα-τα δικά μας, που τα είχαμε ξεχάσει, επειδή χρόνια ολό-κληρα τα είχε λησμονήσει και η ποίηση. Και προπαντός μιλούσε για ολόκληρη τη ζωή σαν χαρά αιώνια εφηβική, σαν υπέρτατη αξία, μας έδινε και τη ζωή αυτή σαν θαυμαστή λυρική πραγματικότητα, αλλά και μαζί σαν ένα μήνυμα υπαρξιακό, σαν ανάβρυσμα μέσα από την ύπαρξη [...]». Ανδρέας Καραντώνης, Εισαγωγή στη Νεώτερη Ποίηση, Γαλα-ξίας, Αθήνα 1971, σ. 206.

«Ταξίδι στα Κύθηρα», ταινία σε σκηνοθεσία Θεόδωρου Αγγε-λόπουλου, 1984 (Μάνος Κατρά-κης, Ντόρα Βολανάκη).

«Το προξενιό της Άννας», σκη-νοθεσία Παντελή Βούλγαρη, 1972 (Άννα Βαγενά, Κώστας Ρηγόπουλος, Μαρία Μαρτίκα).

Η λ ο γ ο τ ε χ ν ί α . Μ ε π ρ ο δ ρ ο μ ι κ ή μ ο ρ φ ή τ ο ν Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο Κ α β ά φ η , η Γ ε ν ι ά τ ο υ 1 9 3 0 ( Σ ε φ έ ρ η ς , Ε λ ύ τ η ς , Ρ ί τ σ ο ς κ .ά. ) κ α θ ι ε ρ ώ ν ε ι τ η μ ο ν τ έ ρ ν α γ ρ α φ ή σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή π ο ί η σ η η ο π ο ί α μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά α κ ο λ ο υ θ ε ί τ η ν π ο ρ ε ί α τ η ς κ ά τ ω α π ό τ ο β ά ρ ο ς τ ω ν δ ρ α μ α τ ι κ ώ ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν σ ε π α γ κ ό σ μ ι ο κα ι σ ε ε θ ν ι -κό ε π ί π ε δ ο . Μ έ σ α α π ό τ ι ς ί δ ι ε ς ι δ ε ο λ ο γ ι κ έ ς κ α ι α ι σ θ η τ ι κ έ ς α ν α ζ η τ ή σ ε ι ς , α ν ά λ ο γ η υ π ή ρ ξ ε κ α ι η π ο ρ ε ί α τ η ς ν ε ό τ ε ρ η ς π ε ζ ο γ ρ α φ ί α ς μ α ς μ ε η γ ε τ ι κ ή μ ο ρ φ ή τ ο ν Ν ί κ ο Κ α ζ α ν τ ζ ά κ η .

Ο φ ι λ ο σ ο φ ι κ ό ς σ τ ο χ α σ μ ό ς . Ο ι σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ ο ι Έ λ λ η ν ε ς σ τ ο χ α σ τ έ ς ( Κ α ν ε λ -λ ό π ο υ λ ο ς , Τ σ ά τ σ ο ς , Θ ε ο δ ω ρ α κ ό π ο υ λ ο ς , Π α π α ν ο ύ τ σ ο ς κ .ά. ) α σ χ ο λ ο ύ ν τ α ι κ α τ ά β ά σ η μ ε θ έ μ α τ α φ ι λ ο σ ο φ ί α ς , π ο λ ι τ ι κ ή ς , π α ι δ ε ί α ς κ α ι α ι σ θ η τ ι κ ή ς , ε ν ώ ο ι ν ε ό τ ε ρ ο ι , π ο υ ζ ο υ ν κ υ ρ ί ω ς σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό ( Κ α σ τ ο ρ ι ά δ η ς , Α ξ ε λ ό ς , Π ο υ -λ α ν τ ζ ά ς κ .ά . ) , δ ί ν ο υ ν τ η ν π ρ ο σ ω π ι κ ή τ ο υ ς σ φ ρ α γ ί δ α σ τ η ν π ρ ο σ έ γ γ ι σ η φ ι λ ο -σ ο φ ι κ ώ ν , π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ α ι κο ινων ικών π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν τ η ς ε π ο χ ή ς .

Ερωτήσεις 1. Ποια εκφραστ ικά μέσα αξιοποίησαν κυρίως ο φ ο β ι σ μ ό ς και ο γ ερμαν ικός ε ξπρεσιον ισμός ; Πού στόχευαν με αυτά; 2. Ποιες ήταν οι βασικές αρχές της Σχολής του Μπάουχαους; Πώς θα μπορούσατε να δ ικαιολογήσετε τον καθοριστικό της ρόλο στη δ ι α μ ό ρ φ ω σ η του δ ι εθνούς στιλ στη μοντέρνα αρχιτεκτονική που καθιερώθηκε παγκοσμίως για πολλές δεκαετ ίες ; 3. Ποια ήταν η επιρροή του μοντερν ισμού στην ελληνική αρχιτεκτονική; 4 . Ποιοι ζ ω γ ρ ά φ ο ι αποτέλεσαν τον πυρήνα της Γενιάς του 1 9 3 0 στην Ελλάδα; Ποιοι ήταν οι στόχοι των καλλιτεχνών που ανήκαν σε αυτήν και γύρω από ποιους ιδεολογικούς και αισθητικούς ά ξ ο ν ε ς κινήθηκαν;

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 21ου Α Ι Ω Ν Α

Η ανθρωπότητα ενώπιον των κοινών προκλήσεων. Ο Αμερι-κανός πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντυ απευθύνεται στη Γενική Συνέ-λευση του ΟΗΕ, 20 Σεπτεμβρίου 1963. Ακολουθεί απόσπασμα της ομιλίας του: «Η προσπάθεια να βελτιωθεί η ζωή του ανθρώπου δεν είναι υπόθεση των λίγων. Είναι υπόθεση όλων των εθνών - όταν ενεργούμε μόνοι, όταν συνεργαζόμαστε σε ομάδες, όταν λει-τουργούμε στα Ηνωμένα Έθνη, καθώς η αρρώστια και η επιδη-μία, η λεηλασία και η μόλυνση, οι κίνδυνοι της φύσης και η πείνα των παιδιών είναι εχθροί του κάθε έθνους. Η γη, η θάλασσα και ο αέρας ενδιαφέρουν κάθε έθνος. Και η επιστήμη, η τεχνολογία και η παιδεία μπορούν να αποτελέσουν τους συμμάχους κάθε έθνους. Ποτέ πριν δεν είχε ο άνθρωπος τέτοια δυνατότητα να ελέγξει το περιβάλλον του, να δώσει ένα τέλος στη δίψα και στην πεί-να, να νικήσει τη φτώχεια και την αρρώστια, να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό και τη μαζική ανθρώπινη αθλιότητα. Έχουμε τη δύναμη να φτιάξουμε την καλύτερη γενιά στην ιστορία του κό-σμου -ή να τη μετατρέψουμε στην τελευταία που θα ζήσει». Η ρύπανση του περιβάλλοντος

«Η οικονομική ανάπτυξη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ενίσχυ-σε τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περι-βάλλον. Τα εργοστάσια παρήγαν ρύπους που έβλαπταν την ατμόσφαιρα και προκαλούσαν όξινη βροχή, η οποία δηλητηριά-ζει δάση, ποταμούς και λίμνες. Η καταστροφή του περιβάλλο-ντος από τη βιομηχανία ήταν ιδιαίτερα σοβαρή στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ αρκετές φορές δυτικές εταιρείες μετέφεραν την παραγωγή τους σε χώρες όπου η νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος ήταν λιγότερο αυστηρή. Τα ιδιωτικά αυτοκί-νητα αποτέλεσαν τη δεύτερη μεγάλη αιτία περιβαλλοντικής καταστροφής. Η χρήση τους αυξήθηκε υπερβολικά, ιδιαίτερα στη Β. Αμερική. Τα αυτοκίνητα προκάλεσαν άμεση καταστροφή (λόγω των ρύπων των εξατμίσεών τους) και απαίτησαν τη διά-θεση όλο και μεγαλύτερων περιοχών της χώρας για την κατα-σκευή νέων δρόμων. Μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή προκάλεσε και η πρόοδος της γεωργίας και της δασοπονίας. Δάση σε ολόκληρο τον κόσμο κόπηκαν για την προμήθεια ξυ-λείας. Η χρήση εντομοκτόνων και λιπασμάτων για την αύξηση της γεωργικής παραγωγής σήμαινε ότι όλο και μεγαλύτερες ποσότητες επιβλαβών νιτρούχων ουσιών εισχωρούσαν στο έδα-φος και στους ποταμούς [...]. Το περιβάλλον απέκτησε ιδιαίτερη σημασία στα τέλη του 20ού αιώνα [...]. Από τη δεκαετία του '80 δρομολογήθηκε, επιτέλους, μια συντονισμένη διεθνής προσπά-θεια για να τεθούν υπό έλεγχο οι χειρότερες επιπτώσεις της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Στη "Διάσκεψη Κορυφής για τη Γη", που διεξήχθη στο Ρίο ντε Τζανέιρο (1992), επιτεύχθηκαν οι πρώτες συμφωνίες για τον περιορισμό των επιβλαβών ρύπων και το 1997 υπογράφηκε στο Κιότο της Ιαπωνίας συνθήκη για την αποτροπή της αύξησης της θερμοκρασίας. Η ρύπανση παρα-μένει κεντρικό σημείο του αγώνα για την ανατροπή των οικολο-γικών καταστροφών που προκάλεσε η σύγχρονη βιομηχανία». Richard Overy (επιμ.), «Ιστορικός Άτλας του 20ού αιώνα», εφη-μερίδα Η Καθημερινή, Αθήνα 1999, σ. 200-201. Η καταστροφή του περιβάλλοντος, δοκιμασία για τον πολιτισμό μας «Για να απαλλαγεί η Γη από τους εφιάλτες της, χρειάζεται ίσως κάτι ριζικότερο από τις βραδύτατες κινήσεις σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η περιβαλλοντική κρίση είναι, σε πρωτογε-νές επίπεδο, κρίση του σύγχρονου πολιτισμού και των αξιών του. Αυτό που χρειάζεται, συνεπώς, είναι να αμφισβητηθεί η ίδια η έννοια της προόδου και η μονομέρεια της πρακτικής της.

Ο ι πολλαπλές ε σ τ ί ε ς πολέμου . Σ τ α χ ρ ό ν ι α π ο υ α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α κα ι ο ι π ρ ο κ λ ή σ ε ι ς μ ε τ α λ λ ά χ θ η κ α ν και , υπό μ ια έ ν ν ο ι α , π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι μ ε πιο έ ν τ ο -ν η μ ο ρ φ ή . Η π α γ κ ό σ μ ι ω ν δ ι α σ τ ά σ ε ω ν ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή π ό λ ω σ η τ η ς ε π ο χ ή ς τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι π λ έ ο ν , α λ λ ά σ τ η θ έ σ η τ η ς α ν α π τ ύ χ θ η -καν, σ ε π ο λ λ ά σ η μ ε ί α τ ο υ π λ α ν ή τ η , σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς ε θ ν ο τ ι κ έ ς , π ο υ κ ό σ τ ι σ α ν ζ ω έ ς χ ι λ ι ά δ ω ν α τ ό μ ω ν . Σ τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1 9 9 0 δ ι ε ξ ή χ θ η έ ν α ς μ ε γ ά λ ο ς α ρ ι θ μ ό ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν , ο ρ ι σ μ έ ν ε ς α π ό τ ι ς ο π ο ί ε ς ε ξ ε λ ί χ θ η κ α ν σ ε ανθρωπιστ ικές κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς : Σ ο μ α -λία, Ρουάντα , δ ι ά λ υ σ η τ η ς π ρ ώ η ν Γ ιουγκοσλαβ ίας . Επιπλέον, αν και οι θ ε σ μ ο ί τ η ς αντ ιπροσωπευτ ικής δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς υ ι ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι σ ή μ ε ρ α α π ό π ε ρ ι σ σ ό -τ ε ρ ε ς χ ώ ρ ε ς τ ο υ π λ α ν ή τ η π α ρ ά σ τ ο π α ρ ε λ θ ό ν , σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς δ ε ν ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι κ α θ ό -λ ο υ ή ε φ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι π ρ ο σ χ η μ α τ ι κ ά , γ ι α ν α κ α λ ύ -ψ ο υ ν π ρ ο κ λ η τ ι κ έ ς π α ρ α β ι ά σ ε ι ς τ ω ν α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν .

Ο κ ό σ μ ο ς τ ω ν δ ύ ο τ α χ υ τ ή τ ω ν . Ο ι α ρ χ ι κ έ ς α ισιό-δ ο ξ ε ς π ρ ο β λ έ ψ ε ι ς γ ι α τ η ν κ α τ ά ρ γ η σ η τ ω ν φ ρ α γ μ ώ ν ή των περιοριστικών ρ υ θ μ ί σ ε ω ν στην π α γ κ ό σ μ ι α δ ι α κ ί ν η σ η π ρ ο ϊ ό ν τ ω ν , κ ε φ α λ α ί ω ν ή υ π η ρ ε σ ι ώ ν ( « π α γ κ ο σ μ ι ο π ο ί η σ η » * ) δ ε ν έ χ ο υ ν ε π α λ η θ ε υ τ ε ί . Β έ β α ι α , η π ρ ό ο δ ο ς τ ω ν σ υ γ κ ο ι ν ω ν ι α κ ώ ν κα ι επι-κ ο ι ν ω ν ι α κ ώ ν μ έ σ ω ν έ χ ε ι σ υ μ β ά λ ε ι κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ά σ τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η α υ τ ή κ α ι ό λ ο ι μ α ς β ι ώ ν ο υ μ ε π λ έ ο ν έ ν α ν π ο λ ι τ ι σ μ ι κ ό σ υ γ κ ρ η τ ι σ μ ό . Ω σ τ ό σ ο , η αν ισο -μ έ ρ ε ι α σ τ η ν κ α τ α ν ο μ ή τ ω ν π ό ρ ω ν τ ο υ π λ α ν ή τ η σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι , κ α ι π ο λ λ έ ς χ ώ ρ ε ς τ η ς π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α ς α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν τ ο φ ά σ μ α τ η ς π ε ί ν α ς κ α ι τ η ς α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ή ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς , ι δ ί ω ς σ τ η ν Α φ ρ ι κ ή , ό π ο υ δ ι ε ξ ά γ ε τ α ι κ α ι μ ι α σ ε ι ρ ά ε π ί π ο ν ω ν κ α ι σ κ λ η ρ ό τ α τ ω ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ω ν . Ο μ ε γ ά -λ ο ς ρ υ θ μ ό ς τ ω ν γ ε ν ν ή σ ε ω ν σ τ ι ς χ ώ ρ ε ς α υ τ έ ς π ρ ο κ α λ ε ί υ π ε ρ π λ η θ υ σ μ ό , μ ε α π ο τ έ λ ε σ μ α ν α μ η ν ε π α ρ κ ο ύ ν ο ι έ τ σ ι κι α λ λ ι ώ ς μ ι κ ρ έ ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς τ ο υ ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς γ ι α τ η δ ι α τ ρ ο φ ή τ ω ν λ α ώ ν τ ο υ ς . Η α ν ι σ ό τ η τ α α υ τ ή τ ό σ ο σ τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή επιρ-ρ ο ή ό σ ο κα ι σ τ η ν π ρ ό σ β α σ η σ ε π λ ο υ τ ο π α ρ α γ ω -γ ι κ έ ς π η γ έ ς α π ε ι λ ε ί ν α π υ ρ ο δ ο τ ή σ ε ι σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς π ο λ ύ δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς , α λ λ ά ό χ ι λ ι γ ό τ ε ρ ο έ ν τ ο ν ε ς ή ε π ι κ ί ν δ υ ν ε ς από α υ τ έ ς τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς . Η διαταραχή του παγκόσμιου οικοσυστήματος. Τ α ο ι κ ο λ ο γ ι κ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α δ ε ν ε ί ν α ι ά σ χ ε τ α κ α ι με τ ο ζ ή τ η μ α τ η ς π ρ ο σ τ α σ ί α ς τ ο υ περ ιβάλλοντος . Τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α α υ τ ά , α π ό τ η φ ύ σ η τ ο υ ς , ε ί ν α ι ζ η τ ή μ α τ α π ο υ υ π ε ρ β α ί ν ο υ ν τ α ε θ ν ι κ ά σ ύ ν ο ρ α . Η μ ό λ υ ν σ η κ α ι η κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ο υ π ε ρ ι β ά λ λ ο ν τ ο ς

απε ιλούν ν α ε π ι β α ρ ύ ν ο υ ν τ η ζωή όλων τ ω ν κατο ίκων τ ο υ πλανήτη . Τ ο πρό-β λ η μ α ή λ θ ε σ τ ο προσκήν ιο τ η ς ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α ς από τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1980 , στην α ρ χ ή με τ η μ ο ρ φ ή τ η ς π ι θ α ν ή ς μ ό λ υ ν σ η ς από τ η ν α λ ό γ ι σ τ η χ ρ ή σ η τ η ς π υ ρ η ν ι κ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς ή και τ ω ν πυρηνικών όπλων. Τ ο μ ε γ ά λ ο πυρην ικό α τ ύ -χ η μ α σ τ ο ν σοβ ι ε τ ικό σ τ α θ μ ό π α ρ α γ ω γ ή ς π υ ρ η ν ι κ ή ς ε ν έ ρ γ ε ι α ς τ ο υ Τ σ ε ρ ν ο -μπίλ στην Ο υ κ ρ α ν ί α , τ ο 1986 , υ π ο γ ρ ά μ μ ι σ ε α κ ό μ η πιο έ ν τ ο ν α τ ο στο ιχε ίο α υ τ ό . Η κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ω ν π α ρ θ έ ν ω ν δ α σ ώ ν τ ο υ Α μ α ζ ο ν ί ο υ , τ ο φ α ι ν ό μ ε ν ο τ ο υ « θ ε ρ μ ο κ η π ί ο υ » κα ι η ε μ φ α ν ή ς βίαιη μ ε τ α β ο λ ή τ ο υ κ λ ί μ α τ ο ς σ ε ό λ α τ α μ ή κ η και π λ ά τ η τ ο υ π λ α ν ή τ η α π ο τ ε λ ο ύ ν π ε ρ α ι τ έ ρ ω ε ν δ ε ί ξ ε ι ς α υ τ ο ύ τ ο υ μ ε γ ά λ ο υ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς . Ε ξ ά λ λ ο υ , κα ι οι π λ ο υ τ ο π α ρ α γ ω γ ι κ έ ς π η γ έ ς τ η ς Γ η ς δ ε ν ε ίνα ι α ν ε ξ ά ν τ λ η τ ε ς . Ενδε ικτ ικό ε ίνα ι τ ο π ρ ό β λ η μ α τ η ς λ ε ι ψ υ δ ρ ί α ς που α ν τ ι μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν α ρ κ ε τ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς , ιδίως σ τ η Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή , και τ ο οποίο μπορε ί ν α π ρ ο κ α λ έ σ ε ι α κ ό μ η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η δ ι ε θ ν ή έ ν τ α σ η σ τ ο μέλλον . Τα φ α ι ν ό μ ε ν α τ η ς Βίας και τ η ς τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α ς . Ο ι μ ο ρ φ έ ς τ η ς β ίας α λ λ ά -ζ ο υ ν κα ι γ ί ν ο ν τ α ι α κ ό μ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α κ ρ α ί ε ς . Η έ ν τ α σ η τ ω ν «τυφλών» τ ρ ο -μ ο κ ρ α τ ι κ ώ ν ε π ι θ έ σ ε ω ν , μ ε τ ά τ η ν κ α τ α σ τ ρ ο φ ή τ ω ν Δ ί δ υ μ ω ν Π ύ ρ γ ω ν στη

Το «τυφλό» τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυ-μους Πύργους στο Διεθνές Κέντρο Εμπορίου της Νέας Υόρκης και στο αμερικανικό Πεντάγωνο την 11η Σεπτεμβρίου 2001 είχε ως συνέπεια χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες.

Διότι η πρόοδος, μέχρι τώρα, περίπου ταυτίζεται με τα τεχνολογικά αγαθά και τη βελτίωση των οικονομικών παραμέτρων. Ελάχιστα ανα-φέρεται σε ποιοτικές παρα-μέτρους, στην αρμονική ισορ-ροπία του ανθρώπου με το περιβάλλον του, σ' αυτόν καθ' εαυτόν τον εσωτερικό άνθρωπο και στην ανάγκη του να υπάρξει με τους άλλους. Η τυφλή επιδίωξη της ανόδου του ατομικού ή εθνικού εισοδήματος δεν οδηγεί πάντοτε στην άνοδο του βιοτικού -με την έννοια του βίου, της ζωής- επιπέ-δου. Οδηγεί, συνήθως, σε έναν άνθρωπο χωρίς σοφία και ευθύνη, στερημένο από την παρηγοριά της τέχνης και την ανάσα του διπλανού, έρμαιο δυνάμεων που στηρί-ζουν την εξουσία τους στην ισοπέδωση τη δική τους και της φύσεως Γιώργος Γραμματικάκης, Η Κό-μη της Βερενίκης, Πανεπιστη-μιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 200525, σ. 148-149.

Παγκοσμιοποίηση και πολιτισμός «Ένας ιδιαίτερα ισχυρός παράγοντας ενίσχυσης της παγκο-σμιοποίησης είναι και η διάδοση της εμπορευματοποιημένης πο-λιτιστικής παραγωγής, είναι και ο πολιτισμός. Βέβαια, ο πολιτι-σμός παγκοσμίως δεν αναπτύσσεται μόνο από τις διεθνοποιημέ-νες μορφές του, αλλά και με τις τοπικές εκφάνσεις του [...]. Είναι γνωστό ότι ο πολιτισμός αποτελεί κεντρικό σημείο αναφο-ράς στη θεωρητική συζήτηση για την παγκοσμιοποίηση, για τον προσδιορισμό της ταύτισης και της διαφορετικότητας. Στον βαθ-μό που ο κόσμος, πιο σωστά ορισμένες πλευρές της ζωής των ατόμων και των κοινωνιών, ενοποιείται πολιτισμικά ή ορισμένες δυνάμεις επιδιώκουν να επιβάλουν αυτή την ενοποίηση, δη-μιουργούνται και αντίρροπες δυνάμεις, επιβεβαιώνοντας και σε αυτόν τον τομέα τη διαλεκτική παγκοσμιοποίησης και κατακερ-ματισμού. Η διάδοση συγκεκριμένου τύπου μουσικής, χορευτι-κών κινήσεων, είδους ντυσίματος και φαγητού και οι αντιστά-σεις που υπάρχουν σε αυτή τη διάδοση (αντίσταση η οποία εξαρτάται ευθέως ανάλογα με την ποιότητα της εθνικής-τοπι-κής πολιτισμικής εξέλιξης στον κάθε τομέα, καθώς και από τη δημιουργική αφομοίωση των σύγχρονων τεχνικών-τεχνολογιών από τον τοπικό-εθνικό πολιτισμό) αποτελούν την καθημερινή επιβεβαίωση της διαλεκτικής ανάμεσα στην τάση παγκοσμιο-ποίησης και κατακερματισμού». Νίκος Κοτζιάς, Προλεγόμενα στο Ούλριχ Μπεκ, Τι είναι παγκο-σμιοποίηση, μτφρ. Γ. Παυλόπουλος, Καστανιώτης, Αθήνα 1999. Στον πρωτεϊκό κόσμο που ζούμε αντιμετωπίζουμε καταστάσεις ρίσκου «Είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, στα τέλη του 20ού αιώνα, δια-φορετικός απ' ό,τι παλιότερα; Πιστεύω ότι είναι. Θεωρώ ότι βιώ-νουμε μια σημαντική περίοδο ιστορικού μετασχηματισμού και υπάρχουν βάσιμοι και αντικειμενικοί λόγοι που στηρίζουν αυτή μου την πίστη. Επιπλέον, οι αλλαγές που μας επηρεάζουν δεν περιορί-ζονται σε μία μόνο περιοχή του πλανήτη, αλλά εξαπλώνονται σχε-δόν παντού. Οι βασικές δυνάμεις που καθόρισαν την εξέλιξη της εποχής μας είναι η επιστήμη, η τεχνολογία και η ορθολογική σκέ-ψη, που έχουν τις απαρχές τους στην Ευρώπη του 17ου και 18ου αιώνα. Η δυτική βιομηχανική κουλτούρα διαμορφώθηκε απ' τον Διαφωτισμό [...]. Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού ενεργούσαν με βάση μια απλή αλλά προφανώς πολύ ισχυρή ηθική αρχή. Πίστευαν ότι όσο περισσότερο είμαστε ικανοί να κατανοήσουμε λογικά τον κόσμο και τον εαυτό μας, τόσο περισσότερο έχουμε τη δυνατότητα να διαμορφώσουμε την ιστορία έτσι, ώστε να εκπληρώνονται οι στόχοι μας [...]. Ωστόσο, ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε σήμερα ούτε μοιάζει ούτε δίνει την αίσθηση της κοινωνίας την οποία είχαν προβλέψει. Αντί να τείνει να βρίσκεται κάτω από τον απόλυτο έλεγχο μας, φαίνεται να μας ξεφεύγει - είναι ένας πρωτεϊκός κό-σμος. Επιπλέον, κάποιοι από τους παράγοντες που υποτίθεται ότι θα καθιστούσαν τη ζωή μας περισσότερο σίγουρη και προβλέψιμη, όπως η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, έχουν συχνά τα αντίθετα ακριβώς αποτελέσματα Έτσι, οι παγκόσμιες κλιματι-κές αλλαγές και οι κίνδυνοι που συνεπιφέρουν οφείλονται μάλλον στις παρεμβάσεις μας στο περιβάλλον. Δε συνιστούν φυσικό φαινό-μενο [...]. Αντιμετωπίζουμε καταστάσεις ρίσκου που κανένας μέχρι σήμερα στην ανθρώπινη ιστορία δεν υποχρεώθηκε να αντιμετω-πίσει - το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι απλώς μία από αυτές. Πολλά από τα καινούργια ρίσκα και τις καινούργιες αβεβαιότητες επιδρούν πάνω μας χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τον τρόπο που ζούμε ή το εάν είμαστε προνομιούχοι ή στερημένοι. Είναι συνδε-δεμένα με την παγκοσμιοποίηση [...]». Άντονι Γκίντενς, Ο κόσμος των ραγδαίων αλλαγών. Πώς επιδρά η παγκοσμιοποίηση στη ζωή μας, μτφρ. Κ.Δ. Γεώρμας, Με-ταίχμιο, Αθήνα 2001, σ. 33-34.

Ν έ α Υ ό ρ κ η σ τ ι ς 11 Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ 2 0 0 1 , κ α τ α δ ε ι -κ ν ύ ε ι ό τ ι τ ο π ρ ό β λ η μ α α υ τ ό α π ε ι λ ε ί ν α λ ά β ε ι δ ια-σ τ ά σ ε ι ς π έ ρ α α π ό κ ά θ ε έ λ ε γ χ ο . Ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς κ ο ι ν ω ν ί ε ς ο φ ε ί λ ο υ ν ν α τ ο αντ ιμε -τ ω π ί σ ο υ ν μ ε σ ε β α σ μ ό σ τ ι ς α ρ χ έ ς τ η ς δ η μ ο κ ρ α -τ ί α ς κ α ι σ τ α δ ι κ α ι ώ μ α τ α τ ω ν πολ ι τών , κ α θ ώ ς και μ ε τ η ν α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τ ω ν αιτ ίων π ο υ ο δ η γ ο ύ ν κ ά π ο ι ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς σ ε τ ό σ ο α κ ρ α ί ε ς μ ο ρ φ έ ς ε ν ε ρ γ ε ι ώ ν . Σ τ ο π ε δ ί ο α υ τ ό , κρί-σ ι μ η ς σ η μ α σ ί α ς θ α ε ί ν α ι η π ρ ο σ π ά θ ε ι α γ ι α την α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ή α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ η ς ε ν τ ε ι ν ό μ ε ν η ς φ τ ώ χ ε ι α ς σ ε π ο λ λ έ ς π ε ρ ι ο χ έ ς τ ο υ π λ α ν ή τ η . Ο ε ν ε ρ γ ό ς ρ ό λ ο ς τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν . Σ τ η ν α ν τ ι μ ε τ ώ -πιση ω σ τ ό σ ο π ρ ο β λ η μ ά τ ω ν , ό π ω ς α υ τ ά π ο υ προ-α ν α φ έ ρ θ η κ α ν , π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ έ ς δ ε ν ε ί ν α ι πλέον μ ό ν ο ν τ α κ ρ ά τ η . Ο ι κ ι ν ή σ ε ι ς τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν μπο-ρ ο ύ ν ν α δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ ο υ ν - κ α ι ή δ η δ ι α δ ρ α μ α -τ ί ζ ο υ ν - έ ν α ν ε ν ε ρ γ ό τ ε ρ ο ρ ό λ ο σ τ η ν ε ν η μ έ ρ ω σ η

Η οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και η παγκοσμιοποίηση «Η παγκοσμιοποίηση είναι πλέον μια διαδικασία σε εξέλιξη και καμιά δύναμη δε φαίνεται ότι μπορεί να την αναστείλει. Ανοίγει για την ανθρωπότητα υπέροχες δυνατότητες και απροσδόκητες προοπτικές. Αλλά και συνεπιφέρει αλυσιδωτές αναταραχές και ανακατατάξεις. Ανεξάρτητα όμως από τις θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις, αυτή συντελείται χωρίς να την εμποδίζουν τυχόν αναστεναγμοί ή εξορκισμοί των μη οικονομολόγων. Από διάφο-ρες πλευρές ακούγονται διαμαρτυρίες ότι η παγκοσμιοποίηση κινείται προς κατευθύνσεις που δεν εξασφαλίζουν τις βασικές ανθρώπινες αξίες, τη δικαιοσύνη, τον σεβασμό της ταυτότητος των ανθρώπων, την πολυμορφία των ανθρώπινων πολιτισμών. Ότι η νέα παγκόσμια τάξη, που διευθύνεται από τις πολυεθνι-κές, είναι εργαλείο πιέσεων για νέες μορφές αποικιοκρατίας. Ο πιστός δεν αιφνιδιάζεται από αυτό το φαινόμενο. Η παγκο-σμιότητα και οικουμενικότητα αποτελούν βασικό στοιχείο της πίστεως και της προσδοκίας του. Είναι πεπεισμένος ότι το γνή-σιο θρησκευτικό βίωμα έχει τη δύναμη να συμβάλει αποφασιστι-κά σε δημιουργικές επεμβάσεις, βασιζόμενο στις αιώνιες αρχές σεβασμού του κάθε ανθρώπινου προσώπου, της ελευθερίας, της ειρήνης, της δικαιοσύνης και αλληλεγγύης. Να προσφέρει νόημα στη ζωή του ανθρώπου και υπέρβαση της αγωνίας του θανάτου. Η οικουμενικότητα είναι μέσα στο αίμα των ορθοδό-ξων [...]. Στη θέση μιας παγκοσμιοποιήσεως που μετατρέπει λαούς και ανθρώπους σε πολτό χρήσιμο για τους οικονομικούς σκοπούς μιας ανώνυμης ολιγαρχίας, το ορθόδοξο βίωμα και όραμα προτείνει και καλεί σε προσπάθεια για κοινωνία αγάπης. Το αυθεντικά χριστιανικό είναι: Να πιστεύει κανείς εκεί όπου όλα φαίνονται χωρίς ελπίδα, διότι στηρίζεται στη βεβαιότητα ότι τελικά κάποιος Άλλος ρυθμίζει την εξέλιξη του σύμπαντος [...]. Να ζει με τη βεβαιότητα ότι η παγκόσμια κοινωνία αγάπης ελευθέρων προσώπων είναι ιδανικό για το οποίο αξίζει να αγωνίζεται. Να δρα δημιουργικά στο τοπικό με προοπτική το παγκόσμιο, να ανταποκρίνεται υπεύθυνα στο συγκεκριμένο χρέος με προσανατολισμό και σκοπό ζωής το Άπειρο - τον Θεό της Αγάπης». Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Ακρίτας, Αθήνα 2004, σ. 267-268.

κ α ι τ η δ ρ ά σ η . Ο ι κ ο λ ο γ ι κ ά κ ι ν ή μ α τ α , μ η κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ο ί ο ρ γ α ν ι σ μ ο ί , κ α θ ώ ς κ α ι π ρ ω τ ο β ο υ λ ί ε ς τ η ς κ ο ι ν ω ν ί α ς τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν , π ο υ ε κ δ η λ ώ ν ο ν τ α ι σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς π ε δ ί ο , π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α π ρ ο σ τ α τ ε ύ σ ο υ ν τ ο π ε ρ ι β ά λ λ ο ν , ν α β ο η θ ή σ ο υ ν τ ο υ ς π ά σ χ ο ν τ ε ς , ν α μ ε ι ώ σ ο υ ν τ η δ ι ε θ ν ή έ ν τ α σ η σ ε ε π ι κ ί ν δ υ ν ε ς δ ι ε θ ν ε ί ς δ ι α μ ά -χ ε ς . Η ε ν ε ρ γ ο π ο ί η σ η τ ο υ π ο λ ί τ η α π ο τ ε λ ε ί έ ν α ε ν τ ε λ ώ ς ν έ ο σ τ ο ι χ ε ί ο σ τ ι ς δ ι ε θ ν ε ί ς υ π ο θ έ σ ε ι ς (στ ις ο π ο ί ε ς π α λ α ι ό τ ε ρ α μ ό ν ο ς δ ρ ω ν ή τ α ν τ ο κ ρ ά τ ο ς ) κ α ι μ π ο ρ ε ί ν α α ν α δ ε ι χ τ ε ί σ ε β α σ ι κ ό π α ρ ά γ ο ν τ α , ι κ α ν ό ν α ε π η ρ ε ά σ ε ι τ η ν π ο ρ ε ί α τ ο υ π λ α ν ή τ η . Ά λ λ ω σ τ ε σ τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η ε π ο χ ή , ό π ο υ ο ι π ρ ο κ λ ή σ ε ι ς κ α ι τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α λ α μ β ά ν ο υ ν π α γ κ ό σ μ ι ε ς δ ι α σ τ ά σ ε ι ς , η α σ φ ά λ ε ι α κα ι η ε υ η -μ ε ρ ί α ε ν ό ς λ α ο ύ δ ε ν τ ο ν α π α λ λ ά σ σ ο υ ν α π ό τ η ν α ν ά γ κ η ν α ε ν δ ι α φ έ ρ ε τ α ι γ ι α τ η ν ε υ η μ ε ρ ί α ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . Γ ι α τ ο ύ τ ο , α σ φ α λ ώ ς , γ ί ν ε τ α ι α κ ό μ η πιο α ν τ ι λ η π τ ή η α ν ά γ κ η τ η ς δ ι α μ ό ρ φ ω σ η ς σ ω σ τ ά ε ν η μ ε ρ ω μ έ ν ω ν , ε ν ε ρ γ ώ ν π ο λ ι τ ώ ν .

Ο ι 2 8 ο ι Ολυμπιακο ί Α γ ώ ν ε ς του 2 0 0 4 στην Α θ ή ν α αποτέλε-σαν κ ο ρ υ φ α ί ο παγκόσμιο αθλη-τ ικό και πολιτιστικό γ ε γ ο ν ό ς μ ε επίκεντρο τη χ ώ ρ α που τους γ έννησε .

Ερωτήσεις 1. Ν α επ ιλ έ ξ ε τ ε ένα κ ε ί μ ε ν ο από ημερήσια ε φ η μ ε ρ ί δ α το οποίο να α ν α φ έ ρ ε τ α ι σε έ ν α ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α από τα π ρ ο β λ ή μ α τ α της σ ύ γ χ ρ ο ν η ς ε π ο χ ή ς και να το σ χ ο λ ι ά σ ε τ ε . 2 . Σχολ ιάστε μια κ ινηματογραφική ταινία που ε ίδατε πρόσφατα και η οποία ανα-φέρε τα ι σε ένα από τα παραπάνω προβλήματα.

19ος ΑΙΩΝΑΣ 1. Σ Η Μ Α Ν Τ Ι Κ Α Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Α Κ Α Ι Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Α ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ

1803 Ο Τζον Ν τ ά λ τ ο ν (John Dalton, 1 7 6 6 - 1 8 4 4 ) ορ ί ζε ι τ η ν έννοια τ ο υ ατομ ικού β ά ρ ο υ ς . 1820 Ο Α ν τ ρ έ - Μ α ρ ί Α μ π έ ρ (Andre-Mar ie A m p e r e , 1 7 7 5 - 1 8 3 6 ) αρχίζε ι τ η μ ε λ έ τ η τ ο υ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ

τ ο υ η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι σ μ ο ύ . Ο Α ν τ ρ έ - Μ α ρ ί Α μ π έ ρ (Andre-Mar ie A m p e r e , 1 7 7 5 - 1 8 3 6 ) αρχίζε ι τ η μ ε λ έ τ η τ ο υ φ α ι ν ο μ έ ν ο υ τ ο υ η λ ε κ τ ρ ο μ α γ ν η τ ι σ μ ο ύ .

1821 Ο Μ ά ι κ λ Φ ά ρ α ν τ ε ϋ (Michael Faraday, 1 7 9 1 - 1 8 6 7 ) π α ρ ά γ ε ι κίνηση από η λ ε κ τ ρ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς . 1843 Ο Τ ζ έ ι μ ς Τ ζ ά ο υ λ (James Prescott Joule, 1 8 1 8 - 1 8 8 9 ) επιτυγχάνε ι τ η μ έ τ ρ η σ η μηχαν ικού

ι σ ο δ ύ ν α μ ο υ θ ε ρ μ ό τ η τ α ς . Ο Τ ζ έ ι μ ς Τ ζ ά ο υ λ (James Prescott Joule, 1 8 1 8 - 1 8 8 9 ) επιτυγχάνε ι τ η μ έ τ ρ η σ η μηχαν ικού ι σ ο δ ύ ν α μ ο υ θ ε ρ μ ό τ η τ α ς .

1844 Ο Σ ά μ ι ο υ ε λ Μ ο ρ ς (Samue l Morse, 1 7 9 1 - 1 8 7 2 ) τ ελε ιοποιε ί τον τ η λ έ γ ρ α φ ο . 1847 Ο Χ έ ρ μ α ν φ ο ν Χ έ λ μ χ ο λ τ ς ( H e r m a n n von Helmhol tz , 1821 -1894 ) δ ιατυπώνει τ ο ν πρώτο νόμο

τ η ς θ ε ρ μ ο δ υ ν α μ ι κ ή ς . Ο Χ έ ρ μ α ν φ ο ν Χ έ λ μ χ ο λ τ ς ( H e r m a n n von Helmhol tz , 1821 -1894 ) δ ιατυπώνει τ ο ν πρώτο νόμο τ η ς θ ε ρ μ ο δ υ ν α μ ι κ ή ς .

1859 Ο Δ α ρ β ί ν ο ς (Char les Darwin, 1809 -1882 ) ε κ δ ί δ ε ι τ ο έ ρ γ ο τ ο υ Περί της καταγωγής των ειδών. 1865 Ο Τ ζ έ ι μ ς Κ λ ε ρ κ Μ ά ξ γ ο υ ε λ (James Clerk Maxwel l , 1 8 3 1 - 1 8 7 9 ) επινοεί τ ις ο μ ώ ν υ μ ε ς ε ξ ισώσε ις . 1865 Ο Γ κ ρ έ γ κ ο ρ Γ ιόχαν Μ έ ν τ ε λ (Gregor J o h a n n M e n d e l , 1822 -1884 ) ανακαλύπτε ι τ ο υ ς ν ό μ ο υ ς

τ η ς κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α ς . Ο Γ κ ρ έ γ κ ο ρ Γ ιόχαν Μ έ ν τ ε λ (Gregor J o h a n n M e n d e l , 1822 -1884 ) ανακαλύπτε ι τ ο υ ς ν ό μ ο υ ς τ η ς κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ό τ η τ α ς .

1865 Ο Τ ζ ό ζ ε φ Λ ί σ τ ε ρ (Joseph Lister, 1 8 2 7 - 1 9 1 2 ) κ α θ ι ε ρ ώ ν ε ι την αντισηπτική χ ε ι ρ ο υ ρ γ ι κ ή . 1869 Ο Ντμ ί τρ ι Ιβάνοβιτς Μ ε ν τ ε λ έ γ ι ε φ (Dmitri Ivanovich Mende leyev , 1834 -1907 ) σ υ ν τ ά σ σ ε ι τ ο

περ ιοδ ικό σ ύ σ τ η μ α τ ω ν χημικών στοιχείων. Ο Ντμ ί τρ ι Ιβάνοβιτς Μ ε ν τ ε λ έ γ ι ε φ (Dmitri Ivanovich Mende leyev , 1834 -1907 ) σ υ ν τ ά σ σ ε ι τ ο περ ιοδ ικό σ ύ σ τ η μ α τ ω ν χημικών στοιχείων.

1870 Ο Λου ί Π α σ τ έ ρ (Louis Pasteur, 1822 -1895 ) ε ρ γ ά ζ ε τ α ι επάνω σ τ α βακτήρ ια ( 1 8 7 0 - 1 8 9 5 ) . 1872 Ο Β ί λ χ ε λ μ Β ο υ ν τ (Wi lhelm W u n d t , 1 8 3 2 - 1 9 2 0 ) ι δ ρ ύ ε ι τ ο πρώτο ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή ς

ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς στην Ευρώπη. Ο Β ί λ χ ε λ μ Β ο υ ν τ (Wi lhelm W u n d t , 1 8 3 2 - 1 9 2 0 ) ι δ ρ ύ ε ι τ ο πρώτο ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο π ε ι ρ α μ α τ ι κ ή ς ψ υ χ ο λ ο γ ί α ς στην Ευρώπη.

1876 Ο Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Γ κ ρ ά χ α μ Μπελ (Alexander G r a h a m Bell, 1847 -1922 ) ε φ ε υ ρ ί σ κ ε ι τ ο τ η λ έ φ ω ν ο . 1880 Ο Ρ ό μ π ε ρ τ Κοχ (Robert Koch, 1 8 4 3 - 1 9 1 0 ) μ ε λ ε τ ά μ ε θ ό δ ο υ ς ανοσοποίησης ( 1 8 8 0 - 1 9 1 0 ) . 1885 Ο Κ α ρ λ Φ ρ ί ν τ ρ ι χ Μ π ε ν τ ς (Karl Fr iedr ich B e n z , 1 8 4 4 - 1 9 2 9 ) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι τ ο π ρ ώ τ ο α υ τ ο κ ί -

ν η τ ο με βενζ ινοκίνητη μηχανή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς κ α ύ σ η ς . Ο Κ α ρ λ Φ ρ ί ν τ ρ ι χ Μ π ε ν τ ς (Karl Fr iedr ich B e n z , 1 8 4 4 - 1 9 2 9 ) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι τ ο π ρ ώ τ ο α υ τ ο κ ί -ν η τ ο με βενζ ινοκίνητη μηχανή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς κ α ύ σ η ς .

1888 Ο Χάινριχ Ρ ο ύ ν τ ο λ φ Χ ε ρ τ ς (Heinrich Rudolf Hertz , 1 8 5 7 - 1 8 9 4 ) ανακαλύπτε ι τ α ρ α δ ι ο κ ύ μ α τ α . 1893 Ο Ζ ί γ κ μ ο υ ν τ Φ ρ ό υ ν τ ( S i g m u n d F r e u d , 1 8 5 6 - 1 9 3 9 ) θ έ τ ε ι μ ε τ ο έ ρ γ ο τ ο υ τ α θ ε μ έ λ ι α τ η ς

ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς . Ο Ζ ί γ κ μ ο υ ν τ Φ ρ ό υ ν τ ( S i g m u n d F r e u d , 1 8 5 6 - 1 9 3 9 ) θ έ τ ε ι μ ε τ ο έ ρ γ ο τ ο υ τ α θ ε μ έ λ ι α τ η ς ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ς .

1895 Ο Βίλχελμ Κόνραντ Ρέντγκεν (Wilhelm Konrad Rontgen, 1845-1923) ανακαλύπτε ι τ ι ς ακτ ίνες Χ. 1896 Τ ο ζ ε ύ γ ο ς Π ι ε ρ και Μ α ρ ί Κιουρί (Pierre Curie , 1 8 5 9 - 1 9 0 6 , Mar ie Curie, 1 8 6 7 - 1 9 3 4 ) α ν α κ α λ ύ -

πτει τ η ρ α δ ι ε ν έ ρ γ ε ι α . Τ ο ζ ε ύ γ ο ς Π ι ε ρ και Μ α ρ ί Κιουρί (Pierre Curie , 1 8 5 9 - 1 9 0 6 , Mar ie Curie, 1 8 6 7 - 1 9 3 4 ) α ν α κ α λ ύ -πτει τ η ρ α δ ι ε ν έ ρ γ ε ι α .

1897 Ο Ρ ο ύ ν τ ο λ φ Ν τ ί ζ ε λ (Rudolf Diesel, 1 8 5 8 - 1 9 1 3 ) τ ελε ιοπο ιε ί τ ο ν κ ινητήρα «ντίζελ».

19ος ΑΙΩΝΑΣ 2. ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ

Χ έ ρ ν τ ε ρ (Johann Gottfr ied von Herder , 1744-1803) . Φίχτε (Johann Gott l ieb Fichte, 1762 -1814) . Χ έ γ κ ε λ (Georg Wi lhe lm Friedrich Hegel , 1770-1831) . Μιλ (John Stuart Mill, 1806 -1873 ) . Κοντ (Auguste C o m t e , 1798 -1857 ) . Ν τ υ ρ κ έ μ (Emi le Durkhe im, 1858 -1917 ) . Σα ιν -Σ ιμόν (C laude Henri d e Rouvroy, C o m t e d e Saint -S imon, 1 7 6 0 - 1 8 2 5 ) .

Π ρ ο υ ν τ ό ν (Pierre J o s e p h P r o u d h o n , 1 8 0 9 -1865) . Μ α ρ ξ (Karl Marx, 1818 -1883 ) . Έ ν γ κ ε λ ς (Friedrich Engels, 1 8 2 0 - 1 8 9 5 ) . Σ π έ ν σ ε ρ (Herbert Spencer , 1 8 2 0 - 1 9 0 3 ) . Σ ο π ε ν χ ά ο υ ε ρ (Arthur S c h o p e n h a u e r , 1 7 8 8 -1860) . Ν ί τσε (Friedrich Nietzsche, 1 8 4 4 - 1 9 0 0 ) . Κ ί ρ κ ε γ κ ο ρ (Soren Kierkegaard, 1 8 1 3 - 1 8 5 5 ) κ.ά.

19ος ΑΙΩΝΑΣ 3. ΜΕΓΑΛΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΟΥ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΥ

Λογοτεχνία (ποίηση, πεζογραφία) Γκα ί τε ( W o l f g a n g von G o e t h e , 1 7 4 9 - 1 8 3 2 ) . Μ π ά υ ρ ο ν ( G e o r g e G o r d o n , Lord Byron, 1788 -1824) . Γουόρντσγουορθ (William Wordsworth, 1770-1850). Σ έ λ ε ϋ (Percy B y s s h e Shel ley , 1 7 9 2 - 1 8 2 2 ) . Κιτς (John Keats, 1 7 9 5 - 1 8 2 1 ) . Λ α μ α ρ τ ί ν ο ς ( A l p h o n s e d e Lamart in , 1 7 9 0 - 1 8 6 9 ) . Βινύ (Alfred d e V igny , 1 7 9 7 - 1 8 6 3 ) . Μ υ σ έ (Alfred d e Musse t , 1 8 1 0 - 1 8 5 7 ) . Λ ε ο π ά ρ ν τ ι ( G i a c o m o Leopard i , 1 7 9 8 - 1 8 3 7 ) . Χά ινε (He inr ich H e i n e , 1 7 9 7 - 1 8 5 6 ) . Πούσκ ιν (A lexander Pushkin , 1 7 9 9 - 1 8 3 7 ) . Σ α τ ο μ π ρ ι ά ν (Franco is R e n e d e C h a t e a u b r i a n d , 1 7 6 8 - 1 8 4 8 ) . Σταντάλ (Henri Beyle, ψευδ. Stendhal, 1783-1842) . Ο υ γ κ ό (Victor H u g o , 1 8 0 2 - 1 8 8 5 ) . Δ ο υ μ ά ς (πατέρας) (Alexandre Dumas, 1802-1870) . Μ α ν τ σ ό ν ι (A l lessandro M a n z o n i , 1 7 8 5 - 1 8 7 3 ) . Σ κ ο τ (Wal ter Scott , 1 7 7 1 - 1 8 3 2 ) κ.ά.

Μουσική Σ ο ύ μ π ε ρ τ (Franz Schuber t , 1 7 9 7 - 1 8 2 8 ) . Μ π ε ρ λ ι ό ζ (Hector Berl ioz, 1 8 0 3 - 1 8 6 9 ) . Σ ο π έ ν (Freder ic C h o p i n , 1 8 1 0 - 1 8 4 9 ) . Σ ο ύ μ α ν (Rober t S c h u m a n n , 1 8 1 0 - 1 8 5 6 ) . Λ ιστ (Franz Liszt, 1 8 1 1 - 1 8 8 6 ) . Β ά γ κ ν ε ρ (Richard W a g n e r , 1 8 1 3 - 1 8 8 3 ) . Μ π ρ α μ ς ( J o h a n n e s B r a h m s , 1 8 3 3 - 1 8 9 7 ) . Μ ά λ ε ρ (Gustav Mahler , 1 8 6 0 - 1 9 1 1 ) . Β έ ρ ν τ ι ( G i u s e p p e Verdi , 1 8 1 3 - 1 9 0 1 ) . Τ σ α ϊ κ ό φ σ κ ι (Peter Tcha ikovsky , 1 8 4 0 - 1 8 9 3 ) κ.ά.

Ζωγραφική Ν τ ε λ α κ ρ ο υ ά ( E u g e n e Delacroix , 1 7 9 8 - 1 8 6 3 ) . Ζ ε ρ ι κ ό ( T h e o d o r e Ger icaul t , 1 7 9 1 - 1 8 2 4 ) . Φ ρ ί ν τ ρ ι χ (Kaspar Dav id Fr iedr ich, 1 7 7 4 - 1 8 4 0 ) . Τ έ ρ ν ε ρ (Joseph Mallord William Turner, 1775-1851). Κ ό ν σ τ α μ π λ (John C o n s t a b l e , 1 7 7 6 - 1 8 3 7 ) κ.ά.

19ος ΑΙΩΝΑΣ 4. ΜΕΓΑΛΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ TOY ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ

Λογοτεχνία - Θέατρο Μ π α λ ζ ά κ ( H o n o r e d e Balzac , 1 7 9 9 - 1 8 5 0 ) . Φ λ ο μ π έ ρ ( G u s t a v e F laubert , 1 8 2 1 - 1 8 8 0 ) . Ζ ο λ ά (Emi le Zo la , 1 8 4 0 - 1 9 0 2 ) . Ν τ ί κ ε ν ς (Char les D ickens , 1 8 1 2 - 1 8 7 0 ) . Ν τ ο σ τ ο γ ι έ φ σ κ ι (Feodor Dostoyevski , 1 8 2 1 - 1 8 8 1 ) . Τ ο λ σ τ ό ι ( L e o n Tolstoi , 1 8 2 8 - 1 9 1 0 ) . Ί ψ ε ν (Henr ik Ibsen, 1 8 2 8 - 1 9 0 6 ) . Σ τ ρ ί ν τ μ π ε ρ γ κ (August St r indberg , 1 8 4 9 - 1 9 1 2 ) . Σ ο ( G e o r g e B e r n a r d S h a w , 1 8 5 6 - 1 9 5 0 ) . Τ ο υ ρ γ κ έ ν ι ε φ ( Ivan S e r g e y e v i c h T u r g e n e v , 1818 -1883) .

Τ σ έ χ ο φ (Anton T c h e k h o f , 1 8 6 0 - 1 9 0 4 ) . Χ ά μ σ ο υ ν (Knut H a m s u n , 1 8 5 9 - 1 9 5 2 ) . Γ κ ό ρ κ υ ( M a x i m Gorky , 1 8 6 8 - 1 9 3 6 ) κ.ά.

Ζωγραφική Κ ο ρ ό (Jean Bapt iste Cami l l e Corot , 1 7 9 6 - 1 8 7 5 ) . Ν τ ο μ ι έ ( H o n o r e D a u m i e r , 1 8 0 8 - 1 8 7 9 ) . Κ ο υ ρ μ π έ (Gustave Gourbe t , 1 8 1 9 - 1 8 7 7 ) . Μ ι λ έ (Jean -Franco is Millet, 1 8 1 4 - 1 8 7 5 ) κ.ά.

19ος ΑΙΩΝΑΣ 5. ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ TOY ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΥ

Π ό ο υ ( E d g a r Al lan P o e , 1 8 0 9 - 1 8 4 9 ) . Μ π ο ν τ λ έ ρ (Char les Baude la i re , 1 8 2 1 - 1 8 6 7 ) . Μ α λ α ρ μ έ ( S t e p h a n Ma l l a rme , 1 8 4 2 - 1 8 9 8 ) . Β ε ρ λ έ ν (Paul Ver la ine , 1 8 4 4 - 1 8 9 6 ) . Ρεμπό (Arthur R i m b a u d , 1 8 5 4 - 1 8 9 1 ) .

Κ λ ο ν τ έ λ (Paul C laude l , 1 8 6 8 - 1 9 5 5 ) . Μ ω ρ ε ά ς (Jean M o r e a s - Ιωάννης Π α π α δ ι α μ α -ν τ ό π ο υ λ ο ς , 1 8 5 6 - 1 9 1 0 ) . Β α λ ε ρ ύ (Paul Valery, 1 8 7 1 - 1 9 4 5 ) κ.ά.

19ος ΑΙΩΝΑΣ 6. ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΤΕΣ - ΜΕΤΑΪΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΤΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ

Π ι σ α ρ ό (Cami l le Pissaro, 1 8 3 0 - 1 9 0 3 ) . Μ α ν έ ( E d o u a r d M a n e t , 1 8 3 2 - 1 8 8 3 ) . Ν τ ε γ κ ά ( E d g a r D e g a s , 1 8 3 4 - 1 9 1 7 ) . Σ ι σ λ έ (Alfred Sisley, 1 8 3 9 - 1 8 9 9 ) . Μ ο ν έ ( C l a u d e M o n e t , 1 8 4 0 - 1 9 2 6 ) . Ρ ε ν ο υ ά ρ (Pierre A u g u s t e Renoir , 1 8 4 1 - 1 9 1 9 ) .

Κ ά σ α τ (Mary Cassat t , 1 8 4 4 - 1 9 2 6 ) . Σ ε ρ ά ( G e o r g e s Seurat , 1 8 5 9 - 1 8 9 1 ) . Σ ε ζ ά ν (Paul C e z a n n e , 1 8 3 9 - 1 9 0 6 ) . Γ κ ο γ κ έ ν (Paul G a u g u i n , 1 8 4 8 - 1 9 0 3 ) . Βαν Γκογκ (Vincent V a n G o g h , 1 8 5 3 - 1 8 9 0 ) . Μ ο υ ν κ (Edvard M u n c h , 1 8 6 3 - 1 9 4 4 ) κ .ά.

19ος ΑΙΩΝΑΣ 7. ΜΕΓΑΛΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ

Ζωγράφοι της Σχολής του Μονάχου Θ ε ό δ ω ρ ο ς Β ρ υ ζ ά κ η ς ( 1 8 1 4 - 1 8 7 8 ) . Ν ι κ η φ ό ρ ο ς Λ ύ τ ρ α ς ( 1 8 3 2 - 1 9 0 4 ) . Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο ς Β ο λ α ν ά κ η ς ( 1 8 3 9 - 1 9 0 7 ) . Ν ι κ ό λ α ο ς Γ ύ ζ η ς ( 1 8 4 2 - 1 9 0 1 ) . Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Ι α κ ω β ί δ η ς ( 1 8 5 3 - 1 9 3 2 ) . Σ υ μ ε ώ ν Σ α β β ί δ η ς ( 1 8 5 9 - 1 9 2 7 ) κ.ά. Αλλοι μεγάλοι ζωγράφοι με ανεξάρτητες

αφετηρίες Ν ι κ ό λ α ο ς Ξ υ δ ι ά ς ( 1 8 2 6 - 1 9 0 9 ) . Ε λ έ ν η Μ π ο ύ κ ο υ ρ α - Α λ τ α μ ο ύ ρ α ( 1 8 2 1 -1900 ) . Ν ι κ ό λ α ο ς Κ ο υ ν ε λ ά κ η ς ( 1 8 2 9 - 1 8 6 9 ) . Σ π ύ ρ ο ς Π ρ ο σ α λ έ ν τ η ς ( 1 8 3 0 - 1 8 9 5 ) . Π ο λ ύ χ ρ ο ν η ς Λ ε μ π έ σ η ς ( 1 8 4 8 - 1 9 1 3 ) . Π ε ρ ι κ λ ή ς Π α ν τ α ζ ή ς ( 1 8 4 9 - 1 8 8 4 ) . Θ ε ό δ ω ρ ο ς Ρ ά λ λ η ς ( 1 8 5 2 - 1 9 0 9 ) . Ιωάννης Α λ τ α μ ο ύ ρ α ς ( 1 8 5 2 - 1 8 7 8 ) . Α ρ ι σ τ ε ί δ η ς Ο ι κ ο ν ό μ ο ς ( 1 8 6 0 - 1 9 3 1 ) κ.ά.

Γλύπτες Ιωάννης Κ ό σ σ ο ς ( α ν δ ρ ι ά ν τ ε ς Κ ο ρ α ή κα ι Ρ ή γ α Φ ε ρ α ί ο υ σ τ ο Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Α θ η ν ώ ν , Ζ ά π π α κ.ά. ) . Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Φ υ τ ά λ η ς ( α ν δ ρ ι ά ν τ α ς Π α τ ρ ι ά ρ χ η Γ ρ η γ ο ρ ί ο υ Ε' στο Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Α θ η ν ώ ν κ.ά. ) . Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Β ι τ ά λ η ς ( α ν δ ρ ι ά ν τ α ς Χ α ρ . Τρ ικούπη , Π α λ α ι ά Β ο υ λ ή / Ε θ ν ι κ ό Ιστορ ικό Μ ο υ σ ε ί ο ) . Δ η μ ή τ ρ ι ο ς Φιλιππότης ( Θ ε ρ ι σ τ ή ς , Ξ υ λ ο θ ρ α ύ -σ τ η ς , Μ ι κ ρ ό ς ψ α ρ ά ς , Π α ι δ ί μ ε τ α σ τ α φ ύ λ ι α κ.ά. ) . Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Β ρ ο ύ τ ο ς ( Π ν ε ύ μ α τ ο υ Κοπέρν ικου , α ν δ ρ ι ά ν τ α ς Α β έ ρ ω φ , Π α ν α θ η ν α ϊ κ ό Σ τ ά δ ι ο κ.ά.) . Γ ι α ν ν ο ύ λ η ς Χ α λ ε π ά ς ( Σ ά τ υ ρ ο ς που πα ίζε ι μ ε τ ο ν Έ ρ ω τ α , Κο ιμωμένη , Μ ή δ ε ι α , Ο ι δ ί π ο δ α ς κα ι Αντ ιγόνη κ.ά.) . Λ ά ζ α ρ ο ς Σ ώ χ ο ς (έφιππος α ν δ ρ ι ά ν τ α ς Θ ε ό δ ω -ρ ο υ Κ ο λ ο κ ο τ ρ ώ ν η κ.ά. ) .

19ος ΑΙΩΝΑΣ 8. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Π α λ α ι ά Α ν ά κ τ ο ρ α , 1 8 3 6 ( σ η μ . Β ο υ λ ή τ ω ν Ελ-λ ή ν ω ν ) , Φρ . Γ κ έ ρ τ ν ε ρ . , Ο ι κ ί α Δ ο υ κ ί σ σ η ς Π λ α κ ε ν τ ί α ς « Ι λ ί σ σ ι α » , 1 8 4 0 , ( σ η μ . Β υ ζ α ν τ ι ν ό Μ ο υ σ ε ί ο ) , Σ τ α μ ά τ η ς Κ λ ε ά ν -θ η ς . Π α ν ε π ι σ τ ή μ ι ο Α θ η ν ώ ν , 1 8 3 9 , Χ ρ ι σ τ ι α ν ό ς Χ ά ν σ ε ν . Α κ α δ η μ ί α Α θ η ν ώ ν , 1 8 5 9 , Θ ε ό φ ι λ ο ς Χ ά ν σ ε ν . Ε θ ν ι κ ή Β ι β λ ι ο θ ή κ η , 1 8 8 4 , Θ ε ό φ ι λ ο ς Χ ά ν σ ε ν . Α σ τ ε ρ ο σ κ ο π ε ί ο Α θ η ν ώ ν , 1 8 4 2 , Θ ε ό φ ι λ ο ς Χ ά ν σ ε ν . Ξ ε ν ο δ ο χ ε ί ο Μ ε γ ά λ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς , 1 8 4 2 , Θ ε ό φ ι -λ ο ς Χ ά ν σ ε ν . Μ η τ ρ ό π ο λ η Α θ η ν ώ ν , 1 8 4 2 - 1 8 6 2 Θ ε ό φ ι λ ο ς Χ ά ν σ ε ν , Δ η μ ή τ ρ ι ο ς Ζ έ ζ ο ς , Φ ρ α γ κ . Μ π ο υ λ α ν ζ έ .

Α ρ σ ά κ ε ι ο , 1 8 4 6 , Λ ύ σ α ν δ ρ ο ς Κ α υ τ α ν τ ζ ό γ λ ο υ . Ο φ θ α λ μ ι α τ ρ ε ί ο , 1 8 5 2 , Λ ύ σ α ν δ ρ ο ς Κ α υ τ α ν τ ζ ό -γ λ ο υ . Β α ρ β ά κ ε ι ο , 1 8 5 7 , Π α ν α γ ι ώ τ η ς Κ ά λ κ ο ς . Π α λ α ι ά Β ο υ λ ή , 1 8 7 1 ( σ η μ . Ε θ ν ι κ ό κ α ι Ι σ τ ο ρ ι κ ό Μ ο υ σ ε ί ο ) , Π α ν α γ ι ώ τ η ς Κ ά λ κ ο ς . Α ρ χ α ι ο λ ο γ ι κ ό Μ ο υ σ ε ί ο , 1 8 6 6 , Π α ν α γ ι ώ τ η ς Κ ά λ κ ο ς . Π ο λ υ τ ε χ ν ε ί ο , 1 8 7 6 , Λ ύ σ α ν δ ρ ο ς Κ α υ τ α ν τ ζ ό -γ λ ο υ . Ι λ ίου Μ έ λ α θ ρ ο ν ( Μ έ γ α ρ ο Σ λ ί μ α ν ) , 1 8 7 9 (σημ. Ν ο μ ι σ μ α τ ι κ ό Μ ο υ σ ε ί ο ) , Ε ρ ν έ σ τ ο ς Τ σ ί λ ε ρ . Ε θ ν ι κ ό Θ έ α τ ρ ο , 1 8 9 5 , Ε ρ ν έ σ τ ο ς Τ σ ί λ ε ρ .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 1. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ

1900 Ο Μ α ξ Π λ α ν κ ( M a x P lanck , 1 8 5 8 - 1 9 4 7 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1918) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η ν κβαντ ική θ ε ω ρ ί α . Ο Μ α ξ Π λ α ν κ ( M a x P lanck , 1 8 5 8 - 1 9 4 7 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1918) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η ν κβαντ ική θ ε ω ρ ί α .

1903 Ο ι α δ ε λ φ ο ί Ρ ά ι τ (Orwill κα ι Wi lbur Wright) π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ η ν π ρ ώ τ η π τ ή σ η μ ε α ε ρ ο π λ ά ν ο σ τ η Β ό ρ ε ι α Κ α ρ ο λ ί ν α τ ω ν Η Π Α . Ο ι α δ ε λ φ ο ί Ρ ά ι τ (Orwill κα ι Wi lbur Wright) π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ η ν π ρ ώ τ η π τ ή σ η μ ε α ε ρ ο π λ ά ν ο σ τ η Β ό ρ ε ι α Κ α ρ ο λ ί ν α τ ω ν Η Π Α .

1905 Ο Ά λ μ π ε ρ τ Α ϊ ν σ τ ά ι ν (Albert Einstein, 1 8 7 9 - 1 9 5 5 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1921) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η ν ε ιδ ι -κή θ ε ω ρ ί α τ η ς σ χ ε τ ι κ ό τ η τ α ς . Ο Ά λ μ π ε ρ τ Α ϊ ν σ τ ά ι ν (Albert Einstein, 1 8 7 9 - 1 9 5 5 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1921) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η ν ε ιδ ι -κή θ ε ω ρ ί α τ η ς σ χ ε τ ι κ ό τ η τ α ς .

1905 Ο ψ υ χ ο λ ό γ ο ς Α λ φ ρ έ Μ π ι ν έ (Alfred Binet, 1 8 5 7 - 1 9 1 1 ) επινοε ί τ ρ ό π ο μ έ τ ρ η σ η ς τ η ς ε υ φ υ ΐ α ς , που ο δ ή γ η σ ε στον δ ε ί κ τ η ν ο η μ ο σ ύ ν η ς ( I .Q.) . Ο ψ υ χ ο λ ό γ ο ς Α λ φ ρ έ Μ π ι ν έ (Alfred Binet, 1 8 5 7 - 1 9 1 1 ) επινοε ί τ ρ ό π ο μ έ τ ρ η σ η ς τ η ς ε υ φ υ ΐ α ς , που ο δ ή γ η σ ε στον δ ε ί κ τ η ν ο η μ ο σ ύ ν η ς ( I .Q.) .

1913 Ο Έ ρ ν ε σ τ Ρ ά δ ε ρ φ ο ρ ν τ (Ernest Rutherford, 1 8 7 1 - 1 9 3 7 , Ν ό μ π ε λ Χ η μ ε ί α ς 1908 ) κα ι ο Ν ι λ ς Μ π ο ρ (Nils Bohr, 1 8 8 5 - 1 9 6 2 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1922 ) δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν τ ο κλασικό μ ο ν τ έ λ ο τ ο υ α τ ό μ ο υ .

Ο Έ ρ ν ε σ τ Ρ ά δ ε ρ φ ο ρ ν τ (Ernest Rutherford, 1 8 7 1 - 1 9 3 7 , Ν ό μ π ε λ Χ η μ ε ί α ς 1908 ) κα ι ο Ν ι λ ς Μ π ο ρ (Nils Bohr, 1 8 8 5 - 1 9 6 2 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1922 ) δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν τ ο κλασικό μ ο ν τ έ λ ο τ ο υ α τ ό μ ο υ .

1916 Ο Ά λ μ π ε ρ τ Α ϊ ν σ τ ά ι ν δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η γ ε ν ι κ ή θ ε ω ρ ί α τ η ς σ χ ε τ ι κ ό τ η τ α ς . 1917 Ο Β ί λ ε μ ν τ ε Σ ί τ ε ρ (Wi l lem d e Sitter, 1 8 7 2 - 1 9 3 4 ) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η θ ε ω ρ ί α γ ι α τ ο δ ι α σ τ ε λ λ ό μ ε ν ο

Σύμπαν . Ο Β ί λ ε μ ν τ ε Σ ί τ ε ρ (Wi l lem d e Sitter, 1 8 7 2 - 1 9 3 4 ) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η θ ε ω ρ ί α γ ι α τ ο δ ι α σ τ ε λ λ ό μ ε ν ο Σύμπαν .

1918 Ο α σ τ ρ ο ν ό μ ο ς Χ ά ρ λ ο ο υ Σ ά π λ υ (Har low S h a p l e y , 1 8 8 5 - 1 9 7 2 ) υ π ο λ ο γ ί ζ ε ι τ η ν α π ό σ τ α σ η από τ ο κ έ ν τ ρ ο τ ο υ γ α λ α ξ ί α μ α ς σ τ η Γη. Ο α σ τ ρ ο ν ό μ ο ς Χ ά ρ λ ο ο υ Σ ά π λ υ (Har low S h a p l e y , 1 8 8 5 - 1 9 7 2 ) υ π ο λ ο γ ί ζ ε ι τ η ν α π ό σ τ α σ η από τ ο κ έ ν τ ρ ο τ ο υ γ α λ α ξ ί α μ α ς σ τ η Γη.

1924 Ο α σ τ ρ ο φ υ σ ι κ ό ς Έ ν τ ο υ ι ν Χ α μ π λ (Edwin H u b b l e , 1 8 8 9 - 1 9 5 3 ) α ν α κ α λ ύ π τ ε ι ό τ ι υ π ά ρ χ ο υ ν κα ι ά λ λ ο ι γ α λ α ξ ί ε ς και δ ι α τ υ π ώ ν ε ι ν ό μ ο σ χ ε τ ι κ ά με τ η ν τ α χ ύ τ η τ α με τ η ν οποία μετατοπίζοντα ι . Ο α σ τ ρ ο φ υ σ ι κ ό ς Έ ν τ ο υ ι ν Χ α μ π λ (Edwin H u b b l e , 1 8 8 9 - 1 9 5 3 ) α ν α κ α λ ύ π τ ε ι ό τ ι υ π ά ρ χ ο υ ν κα ι ά λ λ ο ι γ α λ α ξ ί ε ς και δ ι α τ υ π ώ ν ε ι ν ό μ ο σ χ ε τ ι κ ά με τ η ν τ α χ ύ τ η τ α με τ η ν οποία μετατοπίζοντα ι .

1926 Ο Έ ρ β ι ν Σ ρ έ ν τ ι ν γ κ ε ρ (Erwin S c h r o d i n g e r , 1 8 8 7 - 1 9 6 1 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1933 ) δ ιατυπώνε ι τ η ν ε ξ ί σ ω σ η τ ο υ κ β α ν τ ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ . Ο Έ ρ β ι ν Σ ρ έ ν τ ι ν γ κ ε ρ (Erwin S c h r o d i n g e r , 1 8 8 7 - 1 9 6 1 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1933 ) δ ιατυπώνε ι τ η ν ε ξ ί σ ω σ η τ ο υ κ β α ν τ ι κ ο ύ κ ό σ μ ο υ .

1926 Ο Μ α ξ Μ π ο ρ ν ( M a x Born, 1 8 8 2 - 1 9 7 4 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1954 ) , θ ε μ ε λ ι ώ ν ε ι μαζ ί μ ε τ ο υ ς Χά ι -ζ ε ν μ π ε ρ γ κ κα ι Σ ρ έ ν τ ι ν γ κ ε ρ τ η ν κ β α ν τ ο μ η χ α ν ι κ ή . Ο Μ α ξ Μ π ο ρ ν ( M a x Born, 1 8 8 2 - 1 9 7 4 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1954 ) , θ ε μ ε λ ι ώ ν ε ι μαζ ί μ ε τ ο υ ς Χά ι -ζ ε ν μ π ε ρ γ κ κα ι Σ ρ έ ν τ ι ν γ κ ε ρ τ η ν κ β α ν τ ο μ η χ α ν ι κ ή .

1927 Ο Β έ ρ ν ε ρ Κ α ρ λ Χ ά ι ζ ε ν μ π ε ρ γ κ (Werner Karl H e i s e n b e r g , 1 9 0 6 - 1 9 7 6 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1932 ) δ ιατυπώνε ι τ η ν α ρ χ ή τ η ς α β ε β α ι ό τ η τ α ς . Ο Β έ ρ ν ε ρ Κ α ρ λ Χ ά ι ζ ε ν μ π ε ρ γ κ (Werner Karl H e i s e n b e r g , 1 9 0 6 - 1 9 7 6 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1932 ) δ ιατυπώνε ι τ η ν α ρ χ ή τ η ς α β ε β α ι ό τ η τ α ς .

1928 Ο Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Φ λ έ μ ι ν γ κ (A lexander F leming , 1 8 8 1 - 1 9 5 5 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι ο λ ο γ ί α ς κα ι Ια τρ ικής 1945) α ν α κ α λ ύ π τ ε ι τ η ν πενικιλίνη. Ο Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Φ λ έ μ ι ν γ κ (A lexander F leming , 1 8 8 1 - 1 9 5 5 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι ο λ ο γ ί α ς κα ι Ια τρ ικής 1945) α ν α κ α λ ύ π τ ε ι τ η ν πενικιλίνη.

1939 Ο Λ ί ο Ζ ί λ α ρ ν τ (Leo Szi lard, 1 8 9 8 - 1 9 6 4 ) α ν α κ α λ ύ π τ ε ι τ η ν πυρην ική σχάση . 1946 Ο Τ ζ ο ν Π ρ έ σ π ε ρ Έ κ ε ρ τ (John Presper Eckert , 1 9 1 9 - 1 9 9 5 ) και ο Τ ζ ο ν Ο υ ί λ ι α μ Μ ό τ σ λ υ (John

Wi l l iam M a u c h l y , 1 9 0 7 - 1 9 8 0 ) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο υ ν τ ο ν E N I A C , τ ο ν π ρ ώ τ ο η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ό υπολογ ιστή . Ο Τ ζ ο ν Π ρ έ σ π ε ρ Έ κ ε ρ τ (John Presper Eckert , 1 9 1 9 - 1 9 9 5 ) και ο Τ ζ ο ν Ο υ ί λ ι α μ Μ ό τ σ λ υ (John Wi l l iam M a u c h l y , 1 9 0 7 - 1 9 8 0 ) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο υ ν τ ο ν E N I A C , τ ο ν π ρ ώ τ ο η λ ε κ τ ρ ο ν ι κ ό υπολογ ιστή .

1948 Ο Ο υ ί λ ι α μ Σ ό κ λ υ (Wil l iam Bradford Shock ley , 1 9 1 0 - 1 9 8 9 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1956 ) μ ε σ υ ν ε ρ -γ ά τ ε ς τ ο υ α ν α κ α λ ύ π τ ε ι τ ο τ ρ α ν ζ ί σ τ ο ρ . Ο Ο υ ί λ ι α μ Σ ό κ λ υ (Wil l iam Bradford Shock ley , 1 9 1 0 - 1 9 8 9 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1956 ) μ ε σ υ ν ε ρ -γ ά τ ε ς τ ο υ α ν α κ α λ ύ π τ ε ι τ ο τ ρ α ν ζ ί σ τ ο ρ .

1948 Ο Ρ ί τ σ α ρ ν τ Φ ά ι ν μ α ν (R ichard Phill ips F e y n m a n , 1 9 1 8 - 1 9 8 8 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1965 ) δ ιατυπώ-ν ε ι τ η θ ε ω ρ ί α τ η ς κ β α ν τ ι κ ή ς η λ ε κ τ ρ ο δ υ ν α μ ι κ ή ς . Ο Ρ ί τ σ α ρ ν τ Φ ά ι ν μ α ν (R ichard Phill ips F e y n m a n , 1 9 1 8 - 1 9 8 8 , Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι κ ή ς 1965 ) δ ιατυπώ-ν ε ι τ η θ ε ω ρ ί α τ η ς κ β α ν τ ι κ ή ς η λ ε κ τ ρ ο δ υ ν α μ ι κ ή ς .

1950 Ο Ά λ α ν Τ ι ο ύ ρ ι ν γ κ (Alan M a t h i s o n Tur ing, 1 9 1 2 - 1 9 5 4 ) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι τ η μ η χ α ν ή τ ε χ ν η τ ή ς ν ο η -μ ο σ ύ ν η ς που π ή ρ ε τ ο ό ν ο μ ά τ ο υ . Ο Ά λ α ν Τ ι ο ύ ρ ι ν γ κ (Alan M a t h i s o n Tur ing, 1 9 1 2 - 1 9 5 4 ) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι τ η μ η χ α ν ή τ ε χ ν η τ ή ς ν ο η -μ ο σ ύ ν η ς που π ή ρ ε τ ο ό ν ο μ ά τ ο υ .

1953 Ο Τ ζ έ ι μ ς Ο υ ό τ σ ο ν ( J a m e s W a t s o n , γενν . τ ο 1928) και ο Φ ρ ά ν σ ι ς Κρικ (Francis Cr ick, 1 9 1 6 -2 0 0 4 ) υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν ό τ ι η δ ο μ ή τ ο υ D N A έ χ ε ι τ η δ ι ά τ α ξ η δ ιπλής έ λ ι κ α ς . Τ ι μ ή θ η κ α ν κα ι οι δ ύ ο μ ε τ ο Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι ο λ ο γ ί α ς κα ι Ια τρ ικής τ ο 1962 .

Ο Τ ζ έ ι μ ς Ο υ ό τ σ ο ν ( J a m e s W a t s o n , γενν . τ ο 1928) και ο Φ ρ ά ν σ ι ς Κρικ (Francis Cr ick, 1 9 1 6 -2 0 0 4 ) υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν ό τ ι η δ ο μ ή τ ο υ D N A έ χ ε ι τ η δ ι ά τ α ξ η δ ιπλής έ λ ι κ α ς . Τ ι μ ή θ η κ α ν κα ι οι δ ύ ο μ ε τ ο Ν ό μ π ε λ Φ υ σ ι ο λ ο γ ί α ς κα ι Ια τρ ικής τ ο 1962 .

1957 Ο ι Σοβ ιετ ικο ί θ έ τ ο υ ν σ ε τ ρ ο χ ι ά γ ύ ρ ω από τ η Γη τ ο ν «Σπούτνικ I». 1957 Ο Ά λ μ π ε ρ τ Σέ ιμπιν (Albert Sabine, 1906-1993) δημιουργε ί τ ο εμβόλιο κατά τ η ς πολιομυελίτ ιδας. 1960 Ο Θ ί ο ν τ ο ρ Μ έ ι μ α ν ( T h e o d o r Haro ld M a i m a n , γενν . τ ο 1927) κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι τ ο π ρ ώ τ ο λ έ ι ζ ε ρ . 1961 Ο Γ ι ο ύ ρ ι Γ κ α γ κ ά ρ ι ν (Yuri A lekseyev ich Gagar in , 1 9 3 4 - 1 9 6 8 ) ε κ τ ο ξ ε ύ ε τ α ι με τ ο δ ι α σ τ η μ ό -

πλοιο «Βοστόκ I», σ ε τ ρ ο χ ι ά γ ύ ρ ω από τ η Γη. Ο Γ ι ο ύ ρ ι Γ κ α γ κ ά ρ ι ν (Yuri A lekseyev ich Gagar in , 1 9 3 4 - 1 9 6 8 ) ε κ τ ο ξ ε ύ ε τ α ι με τ ο δ ι α σ τ η μ ό -πλοιο «Βοστόκ I», σ ε τ ρ ο χ ι ά γ ύ ρ ω από τ η Γη.

1965 Ε κ τ ο ξ ε ύ ε τ α ι ο π ρ ώ τ ο ς τ η λ ε π ι κ ο ι ν ω ν ι α κ ό ς δ ο ρ υ φ ό ρ ο ς μ ε τ η ν ο ν ο μ α σ ί α «Early Bird». 1967 Ο Κ ρ ί σ τ ι α ν Μ π ά ρ ν α ρ ν τ (Chr ist iaan Barnard , 1 9 2 2 - 2 0 0 1 ) π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ η ν π ρ ώ τ η μ ε τ α μ ό -

σ χ ε υ σ η κ α ρ δ ι ά ς . Ο Κ ρ ί σ τ ι α ν Μ π ά ρ ν α ρ ν τ (Chr ist iaan Barnard , 1 9 2 2 - 2 0 0 1 ) π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ε ί τ η ν π ρ ώ τ η μ ε τ α μ ό -σ χ ε υ σ η κ α ρ δ ι ά ς .

1969 Τ ο πλήρωμα τ ο υ δ ιαστημόπλοιου «Απόλλων 11» π ρ ο σ ε δ α φ ί ζ ε τ α ι στη Σελήνη .

1970 Ο Σ τ ί β ε ν Χ ό κ ι ν γ κ ( S t e p h e n H a w k i n g , γενν . τ ο 1 9 4 2 ) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η θ ε ω ρ ί α γ ι α τ ι ς μ α ύ ρ ε ς τ ρ ύ π ε ς . Ο Σ τ ί β ε ν Χ ό κ ι ν γ κ ( S t e p h e n H a w k i n g , γενν . τ ο 1 9 4 2 ) δ ι α τ υ π ώ ν ε ι τ η θ ε ω ρ ί α γ ι α τ ι ς μ α ύ ρ ε ς τ ρ ύ π ε ς .

1975 Κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε τ α ι τ ο π ρ ώ τ ο μικροτσίπ. 1978 Γενν ι έ τα ι τ ο π ρ ώ τ ο «παιδί τ ο υ σωλήνα» μ ε τ ά από έ ρ ε υ ν ε ς τ ο υ Π ά τ ρ ι κ Σ τ έ π τ ο ο υ (Patr ick

S tep toe , 1 9 1 3 - 1 9 8 8 ) κα ι τ ο υ Ρ ό μ π ε ρ τ Έ ν τ ο υ α ρ ν τ ς (Rober t E d w a r d s , γενν . τ ο 1925) . Γενν ι έ τα ι τ ο π ρ ώ τ ο «παιδί τ ο υ σωλήνα» μ ε τ ά από έ ρ ε υ ν ε ς τ ο υ Π ά τ ρ ι κ Σ τ έ π τ ο ο υ (Patr ick S tep toe , 1 9 1 3 - 1 9 8 8 ) κα ι τ ο υ Ρ ό μ π ε ρ τ Έ ν τ ο υ α ρ ν τ ς (Rober t E d w a r d s , γενν . τ ο 1925) .

1991 Ο Τ ι μ Μ π έ ρ ν ε ρ ς Λ ι (T im Berners Lee, γενν . τ ο 1955 ) επινοε ί τ ο ν Π α γ κ ό σ μ ι ο Ιστό Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (Wor ld W i d e W e b ) . Ο Τ ι μ Μ π έ ρ ν ε ρ ς Λ ι (T im Berners Lee, γενν . τ ο 1955 ) επινοε ί τ ο ν Π α γ κ ό σ μ ι ο Ιστό Δ ι α δ ι κ τ ύ ο υ (Wor ld W i d e W e b ) .

1996 Γενν ι έ τα ι τ ο π ρ ώ τ ο κλωνοποιημένο π ρ ό β α τ ο , η «Ντόλ ι» , μ ε τ ά από έ ρ ε υ ν α τ ο υ Ί α ν Ο υ ί λ ν α τ κα ι τ η ς ο μ ά δ α ς τ ο υ . Γενν ι έ τα ι τ ο π ρ ώ τ ο κλωνοποιημένο π ρ ό β α τ ο , η «Ντόλ ι» , μ ε τ ά από έ ρ ε υ ν α τ ο υ Ί α ν Ο υ ί λ ν α τ κα ι τ η ς ο μ ά δ α ς τ ο υ .

2 0 0 0 Χ α ρ τ ο γ ρ α φ ε ί τ α ι η α κ ο λ ο υ θ ί α τ ο υ α ν θ ρ ώ π ι ν ο υ γ ο ν ι δ ι ώ μ α τ ο ς .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 2. ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ

Α ν ρ ί Μ π ε ρ ξ ό ν (Henr i Bergson , 1 8 5 9 - 1 9 4 1 , Ν ό μ π ε λ Λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς 1927 ) , ε ν ο ρ α τ ι κ ή γνώση. Έ ν τ μ ο υ ν τ Χ ο ύ σ ε ρ λ ( E d m u n d Husser l , 1 8 5 9 - 1 9 3 8 ) , φ α ι ν ο μ ε ν ο λ ο γ ί α . Μ ά ρ τ ι ν Χ ά ι ν τ ε γ κ ε ρ (Mart in H e i d e g g e r , 1 8 8 9 - 1 9 7 6 ) , φ ι λ ο σ ο φ ί α τ ο υ υ π α ρ ξ ι σ μ ο ύ . Λ ο ύ ν τ β ι χ Β ι τ γ κ ε ν σ τ ά ϊ ν ( L u d w i g Wit tgenste in , 1 8 8 9 - 1 9 5 1 ) , α ν α λ υ τ ι κ ή φ ιλοσοφία , φ ι λ ο σ ο φ ί α τ η ς γ λ ώ σ σ α ς . Μ π έ ρ τ ρ α ν τ Ρ ά σ ε λ (Ber t rand Russel l , 1 8 7 2 - 1 9 7 0 ) , α ν α λ υ τ ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α , φ ι λ ο σ ο φ ί α τ η ς γ λ ώ σ σ α ς . Κ α ρ λ Γ ι ά σ π ε ρ ς (Karl T h e o d o r Jaspers , 1 8 8 3 - 1 9 6 ) , υ π α ρ ξ ι σ μ ό ς . Ζ α ν - Π ο λ Σ α ρ τ ρ (Jean -Pau l Sartre , 1 9 0 5 - 1 9 8 0 ) , υ π α ρ ξ ι σ μ ό ς . Σ λ ι κ (Mor i tz Schl ick ) , Ν ό ι ρ α τ (Ot to Neura th ) , Κ ά ρ ν α π (Rudol f C a r n a p ) , Β ά ι σ μ α ν (Fr iedr ich W a i s m a n n ) : μ έ λ η τ ο υ Κ ύ κ λ ο υ τ η ς Β ιέννης (λογ ικός θ ε τ ι κ ι σ μ ό ς ) . Κ α ρ λ Π ό π ε ρ (Karl Ra imund Popper , 1902-1994) , φ ιλοσοφία τ η ς επιστήμης, αρχή τ η ς δ ι α ψ ε υ σ ι μ ό τ η τ α ς . Μ α ξ Β έ μ π ε ρ ( M a x W e b e r , 1 8 6 4 - 1 9 2 0 ) , θ ε μ ε λ ι ω τ ή ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς κο ινωνιολογίας . Χ ο ρ κ χ ά ι μ ε ρ ( M a x H o r k h e i m e r ) , Α ν τ ό ρ ν ο ( T h e o d o r A d o r n o ) , Χ ά μ π ε ρ μ α ς ( J u r g e n H a b e r m a s ) , Μ α ρ κ ο ύ ζ ε ( H e r b e r t M a r c u s e ) , Μ π έ ν γ ι α μ ι ν ( W a l t e r B e n j a m i n ) : Σ χ ο λ ή τ η ς Φ ρ α ν κ φ ο ύ ρ τ η ς ( κ ρ ι τ ι -κ ή θ ε ω ρ ί α ) . Λ ε β ί - Σ τ ρ ο ς ( C l a u d e Levi -Strauss) , Λ α κ ά ν ( J a c q u e s Lacan) , Α λ τ ο υ σ έ ρ (Louis Althusser) , Μ π α ρ (Ro land Barthes) , Φ ο υ κ ό (Miche l Foucaul t ) : δ ο μ ι σ μ ό ς ( σ τ ρ ο υ κ τ ο υ ρ α λ ι σ μ ό ς ) . Λ υ ο τ ά ρ (Jean -Franco is Lyotard) , Ν τ ε λ έ ζ (Gilles D e l e u z e ) , Μ π ο ν τ ρ ι γ ι ά ρ (Jean Baudri l l iard), Ν τ ε ρ ι ν τ ά ( J a c q u e s Derr ida) : μ ε τ α μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ό ς .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 3. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ

Ζωγραφική Φοβισμός - Εξπρεσιονισμός: Μ α τ ί ς (Henri Matisse, 1869 -1954 ) , Ρ ο υ ό ( G e o r g e s Rouault , 1871 -1958 ) . Ζωγράφοι της ομάδας «Η Γέφυρα»: Κ ί ρ χ ν ε ρ (Ernst Ludwig Kirchner), Ν ό λ ν τ ε (Emil Nolde) .

Κυβισμός - Ορφισμός: Π ι κ ά σ ο (Pablo Picasso, 1881 -1973 ) , Μ π ρ α κ ( G e o r g e s Braque) , Γ κ ρ ι ς (Juan Gris), Λ ε ζ έ (Fernand Leger) , Ν τ ε λ ο ν έ (Robert De launay , 1885 -1941 ) . Π ι κ ά σ ο (Pablo Picasso, 1881 -1973 ) , Μ π ρ α κ ( G e o r g e s Braque) , Γ κ ρ ι ς (Juan Gris), Λ ε ζ έ (Fernand Leger) , Ν τ ε λ ο ν έ (Robert De launay , 1885 -1941 ) .

Φουτουρισμός: Μ π ο τ σ ι ό ν ι (Umber to Boccioni , 1882 -1916 ) , Κ α ρ ά (Karlo Carra) , Σ ε β ε ρ ί ν ι (Gino Severini) . Μ π ο τ σ ι ό ν ι (Umber to Boccioni , 1882 -1916 ) , Κ α ρ ά (Karlo Carra) , Σ ε β ε ρ ί ν ι (Gino Severini) .

«Ο Γαλάζιος Καβαλάρης» -Αφαίρεση - ανεξάρτητοι δημιουργοί:

«Ο Γαλάζιος Καβαλάρης» -Αφαίρεση - ανεξάρτητοι δημιουργοί: Κ α ν τ ί ν σ κ υ (Wassily Kandinsky, 1 8 6 6 - 1 9 4 4 ) , Μ α ρ κ (Franz Marc) , Μ ά κ ε

(August M a c k e ) , Κ ο κ ό σ κ α (Oscar Kokoschka , 1 8 8 6 - 1 9 8 0 ) . Κ α ν τ ί ν σ κ υ (Wassily Kandinsky, 1 8 6 6 - 1 9 4 4 ) , Μ α ρ κ (Franz Marc) , Μ ά κ ε (August M a c k e ) , Κ ο κ ό σ κ α (Oscar Kokoschka , 1 8 8 6 - 1 9 8 0 ) .

Ομάδα «Ντε Στιλ»: Μ ό ν τ ρ ι α ν (Piet Mondr ian , 1872 -1944 ) . Σουπρεματισμός: Μ ά λ ε β ι τ ς (Kasimir Malevich, 1878 -1935 ) . Κονστρουκτιβισμός: Τ ά τ λ ι ν (Vladimir Tatlin, 1885 -1953 ) . Ντανταϊσμός: Ν τ υ σ ά ν (Marce l D u c h a m p , 1887 -1968 ) , A p n (Hans Arp) , Π ι κ α μ π ι ά (Francis

Picabia) . Ν τ υ σ ά ν (Marce l D u c h a m p , 1887 -1968 ) , A p n (Hans Arp) , Π ι κ α μ π ι ά (Francis Picabia) .

Σουρεαλισμός: Ν τ α λ ί (Salvador Dali, 1904 -1989 ) , Μ α γ κ ρ ί τ (Rene Magritte, 1898 -1967 ) , Ε ρ ν σ τ (Max Ernst), Μ ι ρ ό (Juan Miro). Ν τ α λ ί (Salvador Dali, 1904 -1989 ) , Μ α γ κ ρ ί τ (Rene Magritte, 1898 -1967 ) , Ε ρ ν σ τ (Max Ernst), Μ ι ρ ό (Juan Miro).

Μεταφυσική ζωγραφική: Ν τ ε Κ ί ρ ι κ ο (Giorgio d e Chirico, 1888 -1978 ) . Ανεξάρτητοι δημιουργοί: Κ λ έ ε (Paul Klee, 1879 -1940 ) , Σ α γ κ ά λ (Marc Chagal l , 1889 -1985 ) , Α μ ε ν τ έ ο

Μ ο ν τ ι λ ι ά ν ι ( A m e d e o Modigl iani , 1884 -1920 ) , Μ π έ ι κ ο ν (Francis Bacon, 1910 -1992 ) .

Κ λ έ ε (Paul Klee, 1879 -1940 ) , Σ α γ κ ά λ (Marc Chagal l , 1889 -1985 ) , Α μ ε ν τ έ ο Μ ο ν τ ι λ ι ά ν ι ( A m e d e o Modigl iani , 1884 -1920 ) , Μ π έ ι κ ο ν (Francis Bacon, 1910 -1992 ) .

Αφηρημένος εξπρεσιονισμός: Αφηρημένος εξπρεσιονισμός: Π ό λ ο κ (Jackson Pollock, 1912 -1956 ) , Ρ ό θ κ ο (Marc R o t h k o , 1 9 0 3 -1970 ) ,

Ν τ ε Κ ο ύ ν ι ν γ κ (Wil lem d e Kooning) , Ν ι ο ύ μ α ν (Barnett N e w m a n ) , Θ ε ό δ ω -ρ ο ς Σ τ ά μ ο ς ( 1 9 1 2 - 1 9 6 3 ) , Ο υ ί λ ι α μ Μ π α ζ ι ώ τ η ς ( 1 9 2 2 - 1 9 9 7 ) .

Π ό λ ο κ (Jackson Pollock, 1912 -1956 ) , Ρ ό θ κ ο (Marc R o t h k o , 1 9 0 3 -1970 ) , Ν τ ε Κ ο ύ ν ι ν γ κ (Wil lem d e Kooning) , Ν ι ο ύ μ α ν (Barnett N e w m a n ) , Θ ε ό δ ω -ρ ο ς Σ τ ά μ ο ς ( 1 9 1 2 - 1 9 6 3 ) , Ο υ ί λ ι α μ Μ π α ζ ι ώ τ η ς ( 1 9 2 2 - 1 9 9 7 ) .

Ποπ αρτ (ευρωπαϊκός νεορεαλισμός): Ποπ αρτ (ευρωπαϊκός νεορεαλισμός): Ο υ ό ρ χ ο λ (Andy Warhol , 1928 -1987 ) .

Χάπενινγκ, περιβάλλοντα, εγκαταστάσεις: Χάπενινγκ, περιβάλλοντα, εγκαταστάσεις: Μ π ό υ ς (Joseph Beuys) , Κ ά π ρ ο ο υ (Alan Kaprow, γενν. τ ο 1927) , Σ ίγκαλ

( G e o r g e Segal , γενν. τ ο 1924) , Λ ο υ κ ά ς Σ α μ α ρ ά ς (γενν. τ ο 1936) Μ π ό υ ς (Joseph Beuys) , Κ ά π ρ ο ο υ (Alan Kaprow, γενν. τ ο 1927) , Σ ίγκαλ ( G e o r g e Segal , γενν. τ ο 1924) , Λ ο υ κ ά ς Σ α μ α ρ ά ς (γενν. τ ο 1936)

Οπ αρτ: Β α ζ α ρ ε λ ύ (Victor Vasarely , 1906 -1997 ) . Κινητική τέχνη: Κ α λ ν τ έ ρ (ΑΙ. Calder , 1898 -1976 ) , Τ ι ν γ κ ε λ ύ (Jean Tinguely , 1925) , Τ ά κ η ς

(Βασιλάκης , γενν . τ ο 1925) , Χ ρ ύ σ α ( Β α ρ δ έ α , γενν. τ ο 1933) . Κ α λ ν τ έ ρ (ΑΙ. Calder , 1898 -1976 ) , Τ ι ν γ κ ε λ ύ (Jean Tinguely , 1925) , Τ ά κ η ς (Βασιλάκης , γενν . τ ο 1925) , Χ ρ ύ σ α ( Β α ρ δ έ α , γενν. τ ο 1933) .

Μινιμαλισμός: Τ ζ α ν τ (Donald Judd , 1928 -1994 ) , Κ ά ρ ο (Anthony Caro , γενν . τ ο 1924) . Εννοιακή τέχνη: Κ ό σ ο υ τ (Joseph Kosuth, γενν. τ ο 1945) , Κ ρ ί σ τ ο (Christo, γενν. τ ο 1935) . Αρτε πόβερα (φτωχή τέχνη): Γ ι ά ν ν η ς Κ ο υ ν έ λ λ η ς (γενν. τ ο 1936) . Φωτογραφικός ρεαλισμός: Μ π λ ά κ γ ο υ ε λ (Tom Blackwell , γενν. τ ο 1938) , ' Ε σ τ ε ς (Richard Estes, γενν .

το 1936) . Μ π λ ά κ γ ο υ ε λ (Tom Blackwell , γενν. τ ο 1938) , ' Ε σ τ ε ς (Richard Estes, γενν . το 1936) .

Γλυπτική Μ π ο υ ρ ν τ έ λ (Antoine Bourdel le , 1 8 6 1 - 1 8 2 9 ) . Μ α γ ι ό λ (Aristide Maillot, 1861 -1944 ) . Μ π ά ρ λ α χ (Ernst Barlach, 1 8 7 0 - 1 9 3 8 ) . Αρσιπένκο (Alexander Arch ipenko, 1887 -1964 ) . Μπρανκουζ ί (Constant in Brancusi , 1 8 7 6 - 1 9 5 7 ) . Γκαμπό ( N a u m G a b o , 1 8 9 0 - 1 9 7 7 ) . Π έ β σ ν ε ρ (Antoine Pevsner) . M o u p (Henry Moore , 1 8 9 8 - 1 9 8 6 ) . Χ έ π γ ο υ ο ρ θ (Barbara Hepwor th , 1903 - 1 9 7 5 ) . Τ ζ ι α κ ο μ έ τ ι (Alberto Giacomett i , 1901 -1966 ) .

Αρχιτεκτονική - οι πρωτοπόροι Ράιτ (Frank Lloyd Wright , 1867 -1959 ) . Γκρόπιους (Walter Gropius , 1883 -1969 ) . Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier , 1887 -1965 ) . Μ ις Βαν ν τ ε ρ Ρ ό ε (Ludwig Mies V a n der Rohe, 1886 -1969 ) .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 4 . Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α - Ο Ι Π Ρ Ο Δ Ρ Ο Μ Ο Ι - Ο Μ Ο Ν Τ Ε Ρ Ν Ι Σ Μ Ο Σ

Ποίηση Β α λ ε ρ ύ (Paul Valery, 1871 -1945 ) . Γέ ι τς (William Butler Yeats, 1 8 6 5 - 1 9 3 9 ) . Ρίλκε (Reiner Mar ia Rilke, 1 8 7 5 - 1 9 2 6 ) . Έ λ ι ο τ (Thomas Stearns Eliot, 1 8 8 8 - 1 9 6 5 ) . Π ά ο υ ν τ (Ezra Pound, 1 8 8 5 - 1 9 7 2 ) . Κωνσταντ ίνος Κ α β ά φ η ς ( 1 8 6 3 - 1 9 3 3 ) . Απολινέρ (Gui l laume Apoll inaire, 1 8 8 0 - 1 9 1 8 ) . Μ α γ ι α κ ό φ σ κ ι (Vladimir Maiakovski , 1893 -1930 ) . Ε λ υ ά ρ (Paul Eluard, 1 8 9 5 - 1 9 5 2 ) . Μ π ρ ε τ ό ν (Andre Breton, 1 8 9 6 - 1 9 6 6 ) . Α ρ α γ κ ό ν (Louis Aragon , 1 8 9 7 - 1 9 8 2 ) . Γ ιώργος Σ ε φ έ ρ η ς ( 1 9 0 0 - 1 9 7 1 ) . Ο δ υ σ σ έ α ς Ε λ ύ τ η ς ( 1 9 1 1 - 1 9 9 6 ) .

Πεζογραφία Π ρ ο υ σ τ (Marce l Proust, 1871 -1922 ) . Ζιντ (Andre Gide) . Γ ο υ λ φ (Virginia Wool f , 1 8 8 2 - 1 9 4 1 ) . Τ ζ ό υ ς (James Joyce , 1882 -1941 ) . Κ ά φ κ α (Franz Kafka, 1 8 8 3 - 1 9 2 4 ) . Φόκνερ (Will iam Faulkner , 1897 -1962 ) . Mαν ( T h o m a s M a n n , 1 8 7 5 - 1 9 5 5 ) . Χ έ μ ι ν γ ο υ ε ϋ (Ernest H e m i n g w a y , 1899 -1961 ) . Μ π ε λ (Heinrich Boll, 1917 -1985 ) . Γ κ ρ α ς (Giinter Grass , γενν . τ ο 1927) .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 5 . ΘΕΑΤΡΟ - Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

Θέατρο Ο' Νιλ (James O'Nei l l , 1 8 4 7 - 1 9 2 0 ) . Π ι ρ α ν τ έ λ ο (Luigi Pirandello, 1 8 6 7 - 1 9 3 6 ) . Ζ ιροντού (Jean Gi raudoux, 1 8 8 2 - 1 9 4 4 ) . Κοκτό (Jean Maur ice Coc teau , 1 8 8 9 - 1 9 6 3 ) . Ο υ ά ι λ ν τ ε ρ (Thornton Niven Wilder , 1897 -1975 ) . Λ ό ρ κ α (Feder ico Garc ia Lorca, 1 8 9 8 - 1 9 3 6 ) .

Πολιτικό θέατρο Μ π ρ ε χ τ (Bertold Brecht, 1 8 9 8 - 1 9 5 6 ) .

Θέατρο του παραλόγου Μ π έ κ ε τ ( S a m u e l Becket , 1906 -1989 ) . Ιονέσκο ( E u g e n e lonesco, 1912 -1994 ) . Π ίντερ (Harold Pinter, γενν . τ ο 1930) .

Μεταπολεμικό αμερικανικό θέατρο Ο υ ί λ ι α μ ς ( T e n n e s s e e Wil l iams, 1911 -1983) . Μ ί λ ε ρ (Arthur Miller, 1 9 1 5 - 2 0 0 5 ) .

Κινηματογράφος Οι πρωτοπόροι Τσάπλιν (Charl ie Chapl in, 1889 -1977 ) . Κίτον (Buster Keaton, 1896 -1966 ) . Ρωσικός κινηματογράφος Αϊζενστάιν (Sergei Eisenstein, 1 8 9 8 - 1 9 4 8 ) . Πουντόφκ ιν (Vsevolod Pudovkin, 1 8 9 3 - 1 9 5 3 ) . Τ α ρ κ ό φ σ κ ι (Andrei Tarkovski , 1 9 3 2 - 1 9 8 6 ) . Γερμανικός εξπρεσιονισμός Βίνε (Robert Wiene , 1881 -1938 ) . Λ α ν γ κ (Fritz Lang, 1890 -1976 ) . Μ ο υ ρ ν ά ο υ (Fr.W. Murnau , 1889 -1931 ) .

Ιταλικός κινηματογράφος α) Νεορεαλισμός Ροσελίν ι (Roberto Rossellini, 1 9 0 6 - 1 9 7 7 ) . Βισκόντι (Luchino Visconti, 1906 -1976 ) . Ν τ ε Σ ίκα (Vittorio D e Sica, 1 9 0 2 - 1 9 7 4 ) . Φελίνι (Feder ico Fellini, 1920 - 1 9 9 3 ) . Αντονιόνι (Michelangelo Antonioni, γενν. τ ο 1912). β) Παζολίνι (Pier Paolo Pasolini, 1932-1986).

Γαλλικός κινηματογράφος α) Ποιητικός ρεαλισμός Ρ ε ν ο υ ά ρ (Jean Renoir, 1 8 9 4 - 1 9 7 9 ) . Κλερ (Rene Clair, 1898 -1981 ) . Κλεμάν (Rene C lement , 1 9 1 3 - 1 9 9 6 ) . β) Νέο κύμα (νουβέλ βαγκ) Βιγκό (Jean Vigo, 1 9 0 5 - 1 9 3 4 ) . Ρενέ (Alain Resnais, γενν . τ ο 1922) Τ ρ υ φ ό (Francois Truffault, 1 9 3 2 - 1 9 8 4 ) . Γκοντάρ (Jean-Luc G o d a r d , γενν . τ ο 1930) . Σ α μ π ρ ό λ (C laude Chabro l , γενν . τ ο 1930) .

Σουηδικός κινηματογράφος Μ π έ ρ γ κ μ α ν ( Ingmaar B e r g m a n , γενν . τ ο 1918) .

Αμερικανικός κινηματογράφος Ο υ έ λ ς (Orson Wel les , 1 9 1 5 - 1 9 8 5 ) . Η λ ί α ς Καζάν ( 1 9 0 9 - 2 0 0 3 ) .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 6 . Μ Ο Υ Σ Ι Κ Η

Μουσική Επιρροές από την εθνική μουσική Σ ιμπέλ ιους (Jean Sibelius, 1 8 6 5 - 1 9 5 7 ) . Μ π ά ρ τ ο κ (Bela Bartok, 1881 -1945 ) . Μπρίτεν (Benjamin Britten, 1913 -1976 ) .

Η συνέχεια της ρωσικής μουσικής παράδοσης και η πορεία προς τον μοντερνισμό Π ρ ο κ ό φ ι ε φ (Sergey Prokofiev, 1 8 9 1 - 1 9 5 3 ) . Σ ο σ τ α κ ό β ι τ ς (Dmitry Shostakovich, 1 9 0 6 - 1 9 7 5 ) . Σ τ ρ α β ί ν σ κ υ (Igor Stravinsky, 1 8 8 2 - 1 9 7 1 ) .

Οι πρωτοποριακές τάσεις (σειραϊκή μουσική κ.ά.). Σ έ ν μ π ε ρ γ κ (Arnold S c h o n b e r g , 1874 -1951 ) . Μ ε σ ι ά ν (Olivier Mess iaen , 1 9 0 8 - 1 9 9 2 ) . Μιγ ιό (Darius Mi lhaud, 1 8 9 2 - 1 9 7 4 ) .

Οι Έλληνες πρωτοπόροι Νίκος Σ κ α λ κ ώ τ α ς ( 1 9 0 4 - 1 9 4 9 ) . Ιάνης (Γιάννης) Ξ ε ν ά κ η ς ( 1 9 2 2 - 2 0 0 1 ) . Γ ιάννης Χ ρ ή σ τ ο υ ( 1 9 2 6 - 1 9 7 0 ) .

Μουσική για μιούζικαλ Βάιλ (Kurt Weill, 1 9 0 0 - 1 9 5 0 ) . Γκέρσου ιν ( G e o r g e Gershwin , 1 8 9 8 - 1 9 3 7 ) .

20ός ΑΙΩΝΑΣ 7. Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Ζωγραφική Η πορεία προς τον μοντερνισμό Κωνσταντ ίνος Π α ρ θ έ ν η ς ( 1 8 7 8 / 9 - 1 9 2 8 ) . Κωνσταντ ίνος Μ α λ έ α ς ( 1 8 7 9 - 1 9 2 8 ) . Ν ι κ ό λ α ο ς Λ ύ τ ρ α ς ( 1 8 8 3 - 1 9 2 7 ) . Σ π ύ ρ ο ς Π α π α λ ο υ κ ά ς ( 1 8 9 2 - 1 9 5 7 ) κ.ά. Ο Μεσοπόλεμος - Η Γενιά του '30 - Παράδοση και μοντερνισμός Γ ιώργος Μ π ο υ ζ ι ά ν η ς ( 1 8 8 5 - 1 9 5 9 ) . Θ ε ό φ ι λ ο ς Χ α τ ζ η μ ι χ α ή λ (περ. 1870 -1934 ) . Γ ιώργος Γ ο υ ν α ρ ό π ο υ λ ο ς ( 1 8 8 9 - 1 9 7 7 ) . Φ ώ τ η ς Κ ό ν τ ο γ λ ο υ ( 1 8 9 5 - 1 9 6 5 ) . Γ ε ρ ά σ ι μ ο ς Σ τ έ ρ η ς ( 1 8 9 8 - 1 9 8 7 ) . Σ π ύ ρ ο ς Βασιλε ίου ( 1 9 0 2 - 1 9 8 5 ) . Ν ίκος Χ α τ ζ η κ υ ρ ι ά κ ο ς - Γ κ ί κ α ς (1906 -1994 ) . Ν ίκος Γαβρ ιήλ Πεντζ ίκης (1908 -1995 ) . Ν ίκος Ν ι κ ο λ ά ο υ ( 1 9 0 9 - 1 9 8 6 ) . Ν ίκος Ε γ γ ο ν ό π ο υ λ ο ς ( 1 9 1 0 - 1 9 8 5 ) . Γ ιάννης Τ σ α ρ ο ύ χ η ς ( 1 9 1 0 - 1 9 8 9 ) . Δ ι α μ α ν τ ή ς Δ ι α μ α ν τ ό π ο υ λ ο ς ( 1 9 1 4 - 1 9 9 5 ) κ.ά. Μεταπολεμική ζωγραφική (1945-1960) - Η πορεία προς την αφαίρεση Γιάννης Μ ό ρ α λ η ς (γενν. τ ο 1916) . Π α ν α γ ι ώ τ η ς Τ έ τ σ η ς (γενν. τ ο 1925) . Α λ έ κ ο ς Κ ο ν τ ό π ο υ λ ο ς ( 1 9 0 5 - 1 9 7 5 ) . Γ ιάννης Σ π υ ρ ό π ο υ λ ο ς ( 1 9 1 2 - 1 9 9 0 ) . Γ ιάννης Γα ί της ( 1 9 2 3 - 1 9 8 4 ) . Τ ά κ η ς Μ ά ρ θ α ς ( 1 9 0 5 - 1 9 6 5 ) κ.ά. (1960-σήμερα) - Αναζητήσεις σε όλα τα σύγχρονα ρεύματα Β λ ά σ η ς Κ α ν ι ά ρ η ς (γενν. τ ο 1928) . Ν ίκος Κ ε σ σ α ν λ ή ς ( 1 9 3 0 - 2 0 0 4 ) . Κώστας Τ σ ό κ λ η ς (γενν. τ ο 1930) . Π α ύ λ ο ς (Δ ιονυσόπουλος , γενν . τ ο 1930) . Χ ρ ί σ τ ο ς Κ α ρ ά ς (γενν. τ ο 1930) . Α λ έ κ ο ς Α κ ρ ι θ ά κ η ς ( 1 9 3 9 - 1 9 9 4 ) . Π α ν τ ε λ ή ς Ξ α γ ο ρ ά ρ η ς (γενν. τ ο 1929) . Ό π υ Ζ ο ύ ν η (γενν. τ ο 1941) . Νίκη Καναγκίνη (γενν. τ ο 1933) . Σ α ρ ά ν τ η ς Κ α ρ α β ο ύ ζ η ς (γενν. 1938) . Σ ω τ ή ρ η ς Σ ό ρ ο γ κ α ς (γενν. τ ο 1936) .

Α λ έ κ ο ς Φασιανός (γενν. τ ο 1935) . Δ η μ ή τ ρ η ς Κοκκινίδης (γεν. τ ο 1929) . Χ ρ ύ σ α ( Β α ρ δ έ α , γενν. τ ο 1933) . Δ η μ ή τ ρ η ς Μ υ τ α ρ ά ς (γενν. τ ο 1934) . Λ ο υ κ ά ς Σ α μ α ρ ά ς (γενν. τ ο 1936) . Γ ιάννης Κ ο υ ν έ λ λ η ς (γενν. τ ο 1936) . Χ ρ ό ν η ς Μ π ό τ σ ο γ λ ο υ (γενν. τ ο 1941) . Γ ι ώ ρ γ ο ς Ξ έ ν ο ς (γενν. τ ο 1953) κ.ά.

Γλυπτική Μ ι χ ά λ η ς Τ ό μ π ρ ο ς (1889 -1974 ) . Αντώνιος Σ ώ χ ο ς (1888 -1975 ) . Θ α ν ά σ η ς Α π ά ρ τ η ς (1899 -1972 ) . Γ ιώργος Ζ ο γ γ ο λ ό π ο υ λ ο ς (1903 -2004 ) . Κ λ έ α ρ χ ο ς Λ ο υ κ ό π ο υ λ ο ς (1908 -1995 ) . Χ ρ ή σ τ ο ς Κ α π ρ ά λ ο ς (1909 -1993 ) . Α χ ι λ λ έ α ς Α π έ ρ γ η ς (1909 -1984 ) . Γ ιάννης Παππάς (1913 -2005 ) . Λ ά ζ α ρ ο ς Λ α μ έ ρ α ς (1913 -1998 ) . Κώστας Κουλεντ ιανός (1918 -1995 ) . Γ ε ρ ά σ ι μ ο ς Σ κ λ ά β ο ς (1927 -1967 ) . Τ ά κ η ς (Βασιλάκης , γενν. τ ο 1925) κ.ά.

Αρχιτεκτονική Μεσοπόλεμος - Παράδοση και πρωτοπορία Α ρ ι σ τ ο τ έ λ η ς Ζ ά χ ο ς (1872 -1939 ) . Δ η μ ή τ ρ η ς Πικ ιώνης (1887 -1968 ) . Π ά ν ο ς Ν. Τ ζ ε λ έ π η ς (1894 -1976 ) . Ν ι κ ό λ α ο ς Μ η τ σ ά κ η ς (1899 -1941 ) . Κ υ ρ ι α κ ο ύ λ η ς Π α ν α γ ι ω τ ά κ ο ς ( 1 9 0 2 - 1 9 8 2 ) . Λ ε ω ν ί δ α ς Μπόνης ( 1 8 9 6 - 1 9 6 3 ) κ.ά. Μεταπολεμική αρχιτεκτονική Ά ρ η ς Κωνσταντ ιν ίδης (1913 -1993 ) . Ν ί κ ο ς Β α λ σ α μ ά κ η ς (γενν. τ ο 1925) . Τ ά κ η ς Ζ ε ν έ τ ο ς (1926 -1977 ) . Π α ύ λ ο ς Μ υ λ ω ν ά ς (1915 -2005 ) . Δ η μ ή τ ρ η ς Φ α τ ο ύ ρ ο ς (γενν. τ ο 1928) κ.ά.

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΕΙΔΙΚΩΝ Ο Ρ Ω Ν

Αλσατία και Λορραίνη Επαρχ ίες τ η ς Β ο ρ ε ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή ς Γαλλ ίας , δυτ ικά τ ο υ Ρήνου. Η ενσωμά-τ ω σ ή τ ο υ ς α π ο τ έ λ ε σ ε αντ ικε ίμενο έ ν τ ο ν η ς α μ φ ι σ β ή τ η σ η ς μ ε τ α ξ ύ τ η ς Γαλ-λ ί α ς και τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ν 19ο και τον 2 0 ό αιώνα.

Επαρχ ίες τ η ς Β ο ρ ε ι ο α ν α τ ο λ ι κ ή ς Γαλλ ίας , δυτ ικά τ ο υ Ρήνου. Η ενσωμά-τ ω σ ή τ ο υ ς α π ο τ έ λ ε σ ε αντ ικε ίμενο έ ν τ ο ν η ς α μ φ ι σ β ή τ η σ η ς μ ε τ α ξ ύ τ η ς Γαλ-λ ί α ς και τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ν 19ο και τον 2 0 ό αιώνα.

Αντεπανάσταση Εσωτερ ική ανατροπή μ ιας ο μ ά δ α ς επαναστατών από ά λ λ ο υ ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς οι οποίοι ε ί τ ε πρόσκεινται στην επίσημη κρατ ική ε ξ ο υ σ ί α ε ί τε σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι και α υ τ ο ί εναντ ίον της .

Εσωτερ ική ανατροπή μ ιας ο μ ά δ α ς επαναστατών από ά λ λ ο υ ς ε π α ν α σ τ ά τ ε ς οι οποίοι ε ί τ ε πρόσκεινται στην επίσημη κρατ ική ε ξ ο υ σ ί α ε ί τε σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι και α υ τ ο ί εναντ ίον της .

Αποσταλινοποίηση Σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή δ ιαδικασία ε ξ ά λ ε ι ψ η ς τ ο υ α υ τ α ρ χ ι σ μ ο ύ και τ η ς προσωπο-λ α τ ρ ί α ς επί Νικίτα Χ ρ ο υ σ τ σ ό φ ( 1 9 5 4 - 1 9 6 8 ) . Σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή δ ιαδικασία ε ξ ά λ ε ι ψ η ς τ ο υ α υ τ α ρ χ ι σ μ ο ύ και τ η ς προσωπο-λ α τ ρ ί α ς επί Νικίτα Χ ρ ο υ σ τ σ ό φ ( 1 9 5 4 - 1 9 6 8 ) .

Αρχή της δεδηλωμένης Θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς α ρ χ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ ο υ κο ινοβουλευτ ικού σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , την οποία ε ι σ ή γ α γ ε στην Ε λ λ ά δ α ο Χ. Τρ ικούπης (1875) . Β ά σ ε ι τ η ς α ρ χ ή ς α υ τ ή ς , τ ο κόμμα που π λ ε ι ο ψ η φ ε ί στ ις ε κ λ ο γ έ ς θ α πρέπει, γ ι α ν α κυβερνή-σει, ν α έ χ ε ι ε ξ α σ φ α λ ι σ μ έ ν η («δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη τ η ς πλειο-ψ η φ ί α ς τ η ς Βουλής .

Θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς α ρ χ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ ο υ κο ινοβουλευτ ικού σ υ σ τ ή μ α τ ο ς , την οποία ε ι σ ή γ α γ ε στην Ε λ λ ά δ α ο Χ. Τρ ικούπης (1875) . Β ά σ ε ι τ η ς α ρ χ ή ς α υ τ ή ς , τ ο κόμμα που π λ ε ι ο ψ η φ ε ί στ ις ε κ λ ο γ έ ς θ α πρέπει, γ ι α ν α κυβερνή-σει, ν α έ χ ε ι ε ξ α σ φ α λ ι σ μ έ ν η («δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη τ η ς πλειο-ψ η φ ί α ς τ η ς Βουλής .

Αστραπιαίος πόλεμος Στρατ ιωτ ική τακτ ική των ναζιστ ικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν , που βασίστηκε στην τ α υ τ ό χ ρ ο ν η και εντατ ική χ ρ ή σ η τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ω ν μέσων, π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ και α ε ρ ο π ο ρ ί α ς , ώστε ο ε χ θ ρ ό ς , α ιφν ιδ ιαζόμενος και α δ υ ν α τ ώ ν τ α ς να ο ρ γ α -νώσε ι την ά μ υ ν ά τ ο υ , ν α κ α τ α β λ η θ ε ί τ ο σ υ ν τ ο μ ό τ ε ρ ο δυνατόν . Η τ α κ τ ι κ ή α υ τ ή απέδωσε ιδ ια ί τερα στις περιπτώσεις τ η ς Πολωνίας , τ η ς Γαλλ ίας και τ η ς Ε λ λ ά δ α ς .

Στρατ ιωτ ική τακτ ική των ναζιστ ικών σ τ ρ α τ ε υ μ ά τ ω ν , που βασίστηκε στην τ α υ τ ό χ ρ ο ν η και εντατ ική χ ρ ή σ η τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ω ν μέσων, π υ ρ ο β ο λ ι κ ο ύ και α ε ρ ο π ο ρ ί α ς , ώστε ο ε χ θ ρ ό ς , α ιφν ιδ ιαζόμενος και α δ υ ν α τ ώ ν τ α ς να ο ρ γ α -νώσε ι την ά μ υ ν ά τ ο υ , ν α κ α τ α β λ η θ ε ί τ ο σ υ ν τ ο μ ό τ ε ρ ο δυνατόν . Η τ α κ τ ι κ ή α υ τ ή απέδωσε ιδ ια ί τερα στις περιπτώσεις τ η ς Πολωνίας , τ η ς Γαλλ ίας και τ η ς Ε λ λ ά δ α ς .

Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδας

Τ ο εκκλησιαστ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς σ ύ μ φ ω ν α με τ ο οποίο, από τ ο 1833 και ε ξ ή ς , η Εκκλησία τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α π ο λ α ύ ε ι δ ιο ικητ ικής α υ τ ο ν ο μ ί α ς από τ ο Ο ικου-μεν ικό Πατρ ιαρχε ίο . Τ ο Ο ικουμεν ικό Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο αναγνώρισε τ ο Α υ τ ο κ έ -φ α λ ο τ ο 1850 μαζί με ά λ λ ε ς μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς ρυθμ ίσε ις .

Τ ο εκκλησιαστ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς σ ύ μ φ ω ν α με τ ο οποίο, από τ ο 1833 και ε ξ ή ς , η Εκκλησία τ η ς Ε λ λ ά δ α ς α π ο λ α ύ ε ι δ ιο ικητ ικής α υ τ ο ν ο μ ί α ς από τ ο Ο ικου-μεν ικό Πατρ ιαρχε ίο . Τ ο Ο ικουμεν ικό Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο αναγνώρισε τ ο Α υ τ ο κ έ -φ α λ ο τ ο 1850 μαζί με ά λ λ ε ς μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ε ς ρυθμ ίσε ις .

Άφρικα Κορπ (Africa Korps) Τ ο υπό τ ις δ ι α τ α γ έ ς τ ο υ σ τ ρ α τ ά ρ χ η Ρ ό μ ε λ γ ε ρ μ α ν ι κ ό ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ι κ ό σ ώ μ α τ η ς Β ό ρ ε ι α ς Αφρ ικής κ α τ ά τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο ( 1 9 4 1 - 1 9 4 2 ) . Τ ο υπό τ ις δ ι α τ α γ έ ς τ ο υ σ τ ρ α τ ά ρ χ η Ρ ό μ ε λ γ ε ρ μ α ν ι κ ό ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ι κ ό σ ώ μ α τ η ς Β ό ρ ε ι α ς Αφρ ικής κ α τ ά τ ο ν Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο ( 1 9 4 1 - 1 9 4 2 ) .

Αψβούργοι (Habsburg) Ευρωπαϊκή δ υ ν α σ τ ε ί α από τ η ν οποία π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ν οι α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ ε ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και στη συνέχε ια τ η ς Αυστρ ίας . Η μοναρχ ική ε ξ ο υ σ ί α τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν , που χ ρ ο ν ο λ ο γ ε ί τ α ι από τ ο ν 13ο αιώνα, τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ ε τ ο 1918 .

Ευρωπαϊκή δ υ ν α σ τ ε ί α από τ η ν οποία π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ν οι α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ ε ς τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς και στη συνέχε ια τ η ς Αυστρ ίας . Η μοναρχ ική ε ξ ο υ σ ί α τ ω ν Α ψ β ο ύ ρ γ ω ν , που χ ρ ο ν ο λ ο γ ε ί τ α ι από τ ο ν 13ο αιώνα, τ ε ρ μ α τ ί σ τ η κ ε τ ο 1918 .

Βαλκάνια Τ ο υ ρ κ ι κ ή ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς γ ε ω γ ρ α φ ι κ ή ο ν ο μ α σ ί α τ η ς Χ ε ρ σ ο ν ή σ ο υ τ ο υ Αίμου, που στη συνέχε ια χρησ ιμοπο ιήθηκε γ ια να δ η λ ώ σ ε ι ο λ ό κ λ η ρ η τ η Ν ο τ ι ο α ν α -τ ο λ ι κ ή Ευρώπη, από τ η ν ο ρ ο σ ε ι ρ ά των Καρπαθίων και τ ι ς Τ ρ α ν σ υ λ β α ν ι κ έ ς 'Αλπεις μέχρ ι τ η Μ ε σ ό γ ε ι ο .

Τ ο υ ρ κ ι κ ή ς π ρ ο έ λ ε υ σ η ς γ ε ω γ ρ α φ ι κ ή ο ν ο μ α σ ί α τ η ς Χ ε ρ σ ο ν ή σ ο υ τ ο υ Αίμου, που στη συνέχε ια χρησ ιμοπο ιήθηκε γ ια να δ η λ ώ σ ε ι ο λ ό κ λ η ρ η τ η Ν ο τ ι ο α ν α -τ ο λ ι κ ή Ευρώπη, από τ η ν ο ρ ο σ ε ι ρ ά των Καρπαθίων και τ ι ς Τ ρ α ν σ υ λ β α ν ι κ έ ς 'Αλπεις μέχρ ι τ η Μ ε σ ό γ ε ι ο .

Βέρμαχτ (Wehrmacht) Ο ι χ ε ρ σ α ί ε ς στρατ ιωτ ικές δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς ναζ ιστ ικής Γ ε ρ μ α ν ί α ς .

Βισύ (Κυβέρνηση του Vichy) Π ό λ η τ η ς Γαλλίας , όπου έ δ ρ ε υ ε η δ ο τ ή προς τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς κ α τ α κ τ η τ έ ς κατοχ ική κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς Γ α λ λ ί α ς υπό τ ο ν σ τ ρ α τ ά ρ χ η Πεταίν . Π ό λ η τ η ς Γαλλίας , όπου έ δ ρ ε υ ε η δ ο τ ή προς τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς κ α τ α κ τ η τ έ ς

κατοχ ική κ υ β έ ρ ν η σ η τ η ς Γ α λ λ ί α ς υπό τ ο ν σ τ ρ α τ ά ρ χ η Πεταίν .

Γ' Γαλλική Δημοκρατία Τ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κο ινοβουλευτ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο οποίο ε γ κ α θ ι δ ρ ύ θ η κ ε στη Γαλλ ία τ ο 1870, μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α τ η ς από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α και τ η ν ε κ θ ρ ό ν ι σ η τ ο υ τ ε λ ε υ τ α ί ο υ Γάλλου μονάρχη , Ν α π ο λ έ ο ν τ α Γ Βοναπάρτη.

Τ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό κο ινοβουλευτ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο οποίο ε γ κ α θ ι δ ρ ύ θ η κ ε στη Γαλλ ία τ ο 1870, μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α τ η ς από τ η Γ ε ρ μ α ν ί α και τ η ν ε κ θ ρ ό ν ι σ η τ ο υ τ ε λ ε υ τ α ί ο υ Γάλλου μονάρχη , Ν α π ο λ έ ο ν τ α Γ Βοναπάρτη.

Γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης

Τ ο δημοκρατικό πολίτευμα τ η ς ηττημένης Γερμανίας, που ανακηρύχθηκε στην πόλη Βαϊμάρη (Weimar) τ ο 1918, αλλά και η πολιτική ιστορία τ η ς προναζι-στικής Γερμανίας. Η Δημοκρατ ία τ η ς Βαϊμάρης καταλύθηκε ουσιαστικά από τον Αδόλφο Χίτλερ τον Ιανουάριο τ ο υ 1933, όταν ο τ ελευτα ίος διορίστηκε καγκελάριος από τον υπέργηρο Π ρ ό ε δ ρ ο τ η ς Δημοκρατ ίας Χίντενμπουργκ.

Γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης

Τ ο δημοκρατικό πολίτευμα τ η ς ηττημένης Γερμανίας, που ανακηρύχθηκε στην πόλη Βαϊμάρη (Weimar) τ ο 1918, αλλά και η πολιτική ιστορία τ η ς προναζι-στικής Γερμανίας. Η Δημοκρατ ία τ η ς Βαϊμάρης καταλύθηκε ουσιαστικά από τον Αδόλφο Χίτλερ τον Ιανουάριο τ ο υ 1933, όταν ο τ ελευτα ίος διορίστηκε καγκελάριος από τον υπέργηρο Π ρ ό ε δ ρ ο τ η ς Δημοκρατ ίας Χίντενμπουργκ.

Τ ο δημοκρατικό πολίτευμα τ η ς ηττημένης Γερμανίας, που ανακηρύχθηκε στην πόλη Βαϊμάρη (Weimar) τ ο 1918, αλλά και η πολιτική ιστορία τ η ς προναζι-στικής Γερμανίας. Η Δημοκρατ ία τ η ς Βαϊμάρης καταλύθηκε ουσιαστικά από τον Αδόλφο Χίτλερ τον Ιανουάριο τ ο υ 1933, όταν ο τ ελευτα ίος διορίστηκε καγκελάριος από τον υπέργηρο Π ρ ό ε δ ρ ο τ η ς Δημοκρατ ίας Χίντενμπουργκ.

Γκεστάπο (Geheime Staats Polizei) Η μυστ ική α σ τ υ ν ο μ ί α τ ο υ ναζ ιστ ικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς .

Γκέτο Χ ώ ρ ο ς ε γ κ λ ε ι σ μ ο ύ των Εβραίων από τ ο ναζ ιστ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς . Η ο ν ο μ α σ ί α π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι από ο μ ώ ν υ μ η ε β ρ α ϊ κ ή συνοικ ία τ η ς μεσαιωνικής Β ε ν ε τ ί α ς (Getto) .

Χ ώ ρ ο ς ε γ κ λ ε ι σ μ ο ύ των Εβραίων από τ ο ναζ ιστ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς . Η ο ν ο μ α σ ί α π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι από ο μ ώ ν υ μ η ε β ρ α ϊ κ ή συνοικ ία τ η ς μεσαιωνικής Β ε ν ε τ ί α ς (Getto) .

Γλυξβούργοι (Glucksburg) Δ υ ν α σ τ ε ί α η οποία βασ ίλεψε κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α στην Ε λ λ ά δ α από τ ο 1864 μέχρ ι τ ο 1967 . Δ υ ν α σ τ ε ί α η οποία βασ ίλεψε κ α τ ά δ ι α σ τ ή μ α τ α στην Ε λ λ ά δ α από τ ο 1864 μέχρ ι τ ο 1967 .

Δεκεμβριστές Ο μ ά δ α σ υ ν ω μ ο τ ώ ν αξ ιωματικών, οι οποίοι τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1825 επιχεί-ρ η σ α ν στη Ρωσία αποτυχημένο πραξ ικόπημα κ α τ ά τ η ς μοναρχ ίας . Ο μ ά δ α σ υ ν ω μ ο τ ώ ν αξ ιωματικών, οι οποίοι τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1825 επιχεί-ρ η σ α ν στη Ρωσία αποτυχημένο πραξ ικόπημα κ α τ ά τ η ς μοναρχ ίας .

Δυαδική μοναρχία Ε ξ ε λ ι γ μ έ ν η μ ο ρ φ ή τ η ς α ψ β ο υ ρ γ ι κ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς τ η ς Αυστρ ίας , η οποία δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε τ ο 1867. Ο ι Αψβούργο ι , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α κ α τ ε υ ν ά σ ο υ ν τ ο α ν υ π ό τ α κ τ ο εθν ικό πνεύμα των Ο ύ γ γ ρ ω ν , τ ο υ ς π α ρ α χ ώ ρ η σ α ν α υ τ ο ν ο μ ί α και α ν α γ ό ρ ε υ σ α ν τ η χ ώ ρ α τ ο υ ς σε ξ ε χ ω ρ ι σ τ ό ( δ ε ύ τ ε ρ ο ) Βασίλειο, τ ο υ οποίου επίσης τ ο σ τ έ μ μ α έ φ ε ρ α ν μαζί μ ε α υ τ ό τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς και τ ω ν άλλων χωρών τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ο υ ς .

Ε ξ ε λ ι γ μ έ ν η μ ο ρ φ ή τ η ς α ψ β ο υ ρ γ ι κ ή ς μ ο ν α ρ χ ί α ς τ η ς Αυστρ ίας , η οποία δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε τ ο 1867. Ο ι Αψβούργο ι , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α κ α τ ε υ ν ά σ ο υ ν τ ο α ν υ π ό τ α κ τ ο εθν ικό πνεύμα των Ο ύ γ γ ρ ω ν , τ ο υ ς π α ρ α χ ώ ρ η σ α ν α υ τ ο ν ο μ ί α και α ν α γ ό ρ ε υ σ α ν τ η χ ώ ρ α τ ο υ ς σε ξ ε χ ω ρ ι σ τ ό ( δ ε ύ τ ε ρ ο ) Βασίλειο, τ ο υ οποίου επίσης τ ο σ τ έ μ μ α έ φ ε ρ α ν μαζί μ ε α υ τ ό τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς και τ ω ν άλλων χωρών τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς τ ο υ ς .

ΕΑΜ Εθνικό Α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ό Μέτωπο. Η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς ελλην ικής Εθν ικής Αντ ίστασης . Εθν ικό Α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ό Μέτωπο. Η μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς ελλην ικής Εθν ικής Αντ ίστασης .

ΕΔΕΣ Εθν ικός Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς Ελληνικός Σ ύ ν δ ε σ μ ο ς . Δ ε ύ τ ε ρ η σε μ έ γ ε θ ο ς αντι-σ τ α σ ι α κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς περ ιόδου τ η ς Κ α τ ο χ ή ς , που ί δ ρ υ σ ε ο σ υ ν τ α γ μ α -τ ά ρ χ η ς Ν α π ο λ έ ω ν Ζ έ ρ β α ς .

Εθν ικός Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό ς Ελληνικός Σ ύ ν δ ε σ μ ο ς . Δ ε ύ τ ε ρ η σε μ έ γ ε θ ο ς αντι-σ τ α σ ι α κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η τ η ς περ ιόδου τ η ς Κ α τ ο χ ή ς , που ί δ ρ υ σ ε ο σ υ ν τ α γ μ α -τ ά ρ χ η ς Ν α π ο λ έ ω ν Ζ έ ρ β α ς .

ΕΚΚΑ Εθνική και Κοινωνική Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η . Αντ ιστασ ιακή ο ρ γ ά ν ω σ η , με επικε-φ α λ ή ς τ ο ν σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η Δ. Ψ α ρ ρ ό . Εθν ική και Κοινωνική Α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η . Αντ ιστασ ιακή ο ρ γ ά ν ω σ η , με επικε-φ α λ ή ς τ ο ν σ υ ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η Δ. Ψ α ρ ρ ό .

ΕΛΑΣ Ελληνικός Λ α ϊ κ ό ς Α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς . Υ π ή ρ ξ ε τ ο ένοπλο τ μ ή μ α τ ο υ Ε .Α .Μ. (βλ.λ. ) , τ ο οποίο ι δ ρ ύ θ η κ ε κ α τ ά τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς Κ α τ ο χ ή ς από τ α η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο υ ΚΚΕ.

Ελλην ικός Λ α ϊ κ ό ς Α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ό ς Σ τ ρ α τ ό ς . Υ π ή ρ ξ ε τ ο ένοπλο τ μ ή μ α τ ο υ Ε .Α .Μ. (βλ.λ. ) , τ ο οποίο ι δ ρ ύ θ η κ ε κ α τ ά τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς Κ α τ ο χ ή ς από τ α η γ ε τ ι κ ά σ τ ε λ έ χ η τ ο υ ΚΚΕ.

Εαρινή επίθεση Ο ν ο μ α σ ί α τ ο υ δ ε ύ τ ε ρ ο υ κ ύ μ α τ ο ς τ η ς ε π ί θ ε σ η ς που ε ξ α π έ λ υ σ ε η φασιστι -κή Ι ταλία κ α τ ά τ η ς Ε λ λ ά δ α ς τον Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1941 . Ο ν ο μ α σ ί α τ ο υ δ ε ύ τ ε ρ ο υ κ ύ μ α τ ο ς τ η ς ε π ί θ ε σ η ς που ε ξ α π έ λ υ σ ε η φασιστι -κή Ι ταλία κ α τ ά τ η ς Ε λ λ ά δ α ς τον Μ ά ρ τ ι ο τ ο υ 1941 .

Εγγυήτριες δυνάμεις Ό ρ ο ς που πρωτοχρησιμοπο ιήθηκε γ ια ν α δ η λ ώ σ ε ι τ ο ν π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι κ ό ρό-λ ο που α ν α λ ά μ β α ν α ν η Αγγλία , η Γαλλ ία και η Ρωσία απέναντ ι στο νεοσύ-σ τ α τ ο ελλην ικό κ ρ ά τ ο ς ( Σ υ ν θ ή κ ε ς 1 8 3 0 - 1 8 3 2 ) .

Ό ρ ο ς που πρωτοχρησιμοπο ιήθηκε γ ια ν α δ η λ ώ σ ε ι τ ο ν π ρ ο σ τ α τ ε υ τ ι κ ό ρό-λ ο που α ν α λ ά μ β α ν α ν η Αγγλία , η Γαλλ ία και η Ρωσία απέναντ ι στο νεοσύ-σ τ α τ ο ελλην ικό κ ρ ά τ ο ς ( Σ υ ν θ ή κ ε ς 1 8 3 0 - 1 8 3 2 ) .

Εθνοκάθαρση Σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή και ά λ λ ο υ ε ί δ ο υ ς ε ξ ό ν τ ω σ η ε θ ν ο τ ή τ ω ν από την πολι-τ ι κά κ υ ρ ί α ρ χ η ε θ ν ό τ η τ α ε ν ό ς κ ρ ά τ ο υ ς . Σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή φ υ σ ι κ ή και ά λ λ ο υ ε ί δ ο υ ς ε ξ ό ν τ ω σ η ε θ ν ο τ ή τ ω ν από την πολι-τ ι κά κ υ ρ ί α ρ χ η ε θ ν ό τ η τ α ε ν ό ς κ ρ ά τ ο υ ς .

Έλληνες της Διασποράς Ο ό ρ ο ς χρησιμοποιε ί τα ι γ ι α να δ η λ ώ σ ε ι ε ί τ ε τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς που μ ε τ ά τ η ν Ά λ ω σ η τ η ς Κωνσταντ ινούπολης κ α τ έ φ υ γ α ν σ τ η Δ ύ σ η , ε ί τ ε τ ο ν παροικ ιακό ελλην ισμό τ η ς ε π ο χ ή ς τ η ς Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α ς ή τ ο ν α π ό δ η μ ο ελλην ισμό τ ω ν ν ε ό τ ε ρ ω ν χρόνων.

Ο ό ρ ο ς χρησιμοποιε ί τα ι γ ι α να δ η λ ώ σ ε ι ε ί τ ε τ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς που μ ε τ ά τ η ν Ά λ ω σ η τ η ς Κωνσταντ ινούπολης κ α τ έ φ υ γ α ν σ τ η Δ ύ σ η , ε ί τ ε τ ο ν παροικ ιακό ελλην ισμό τ η ς ε π ο χ ή ς τ η ς Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ί α ς ή τ ο ν α π ό δ η μ ο ελλην ισμό τ ω ν ν ε ό τ ε ρ ω ν χρόνων.

Εξωτερικός δανεισμός Σ ύ ν ο λ ο δ ιαδοχ ικών δανε ισμών μιας χ ώ ρ α ς από μια ά λ λ η με σκοπό τ η χρη-μ α τ ο δ ό τ η σ η π α ρ α γ ω γ ι κ ώ ν - ε π ε ν δ υ τ ι κ ώ ν δ ρ α σ τ η ρ ι ο τ ή τ ω ν τ η ς χ ώ ρ α ς α υ τ ή ς .

Σ ύ ν ο λ ο δ ιαδοχ ικών δανε ισμών μιας χ ώ ρ α ς από μια ά λ λ η με σκοπό τ η χρη-μ α τ ο δ ό τ η σ η π α ρ α γ ω γ ι κ ώ ν - ε π ε ν δ υ τ ι κ ώ ν δ ρ α σ τ η ρ ι ο τ ή τ ω ν τ η ς χ ώ ρ α ς α υ τ ή ς .

Επανάσταση των Μπόξερ Κίνημα α ν τ ί σ τ α σ η ς τ ω ν Κινέζων εθνικ ιστών κ α τ ά τ η ς ξ ε ν ο κ ρ α τ ί α ς και τ η ς ο ικονομικής ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς τ η ς Κίνας από τ ι ς δ υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ( τέλη 1 9 ο υ - α ρ χ έ ς 2 0 ο ύ αιώνα).

Κίνημα α ν τ ί σ τ α σ η ς τ ω ν Κινέζων εθνικ ιστών κ α τ ά τ η ς ξ ε ν ο κ ρ α τ ί α ς και τ η ς ο ικονομικής ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς τ η ς Κίνας από τ ι ς δ υ τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς ( τέλη 1 9 ο υ - α ρ χ έ ς 2 0 ο ύ αιώνα).

Επίστρατοι Π α ρ α σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η που έ δ ρ α σ ε κ α τ ά τ η ν περ ίοδο τ ο υ Εθν ικού Δ ιχασμού ( 1 9 1 5 - 1 9 1 7 ) , με τ η σιωπηρή έ γ κ ρ ι σ η τ ο υ βασιλιά Κωνσταντ ίνου και με την ανοχή τ ω ν φιλικών π ρ ο ς α υ τ ό ν κυβερνήσεων.

Π α ρ α σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ο ρ γ ά ν ω σ η που έ δ ρ α σ ε κ α τ ά τ η ν περ ίοδο τ ο υ Εθν ικού Δ ιχασμού ( 1 9 1 5 - 1 9 1 7 ) , με τ η σιωπηρή έ γ κ ρ ι σ η τ ο υ βασιλιά Κωνσταντ ίνου και με την ανοχή τ ω ν φιλικών π ρ ο ς α υ τ ό ν κυβερνήσεων.

Ες Ες (S.S.: Schutzstaffel) Σ ώ μ α Α σ φ α λ ε ί α ς τ ο υ ναζ ιστ ικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς , που ε ίχε ι δ ρ υ θ ε ί τ ο 1925 ως προσωπική φ ρ ο υ ρ ά τ ο υ Χ ίτλερ . Σ τ ο Σ ώ μ α α υ τ ό κ α τ α τ ά σ σ ο ν τ α ν επίλεκτα γ ια την αφοσίωση τ ο υ ς και γ ια τ η ν πε ιθαρχ ία τ ο υ ς μ έ λ η τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς . Κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ο α ρ ι θ μ ό ς τ ο υ ς πολλαπλα-σιάστηκε , ενώ, μ ε τ α ξ ύ άλλων, τ ο υ ς α ν α τ έ θ η κ ε η ε ξ ό ν τ ω σ η τ ω ν Εβραίων σ τ α σ τ ρ α τ ό π ε δ α σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η ς .

Σ ώ μ α Α σ φ α λ ε ί α ς τ ο υ ναζ ιστ ικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς , που ε ίχε ι δ ρ υ θ ε ί τ ο 1925 ως προσωπική φ ρ ο υ ρ ά τ ο υ Χ ίτλερ . Σ τ ο Σ ώ μ α α υ τ ό κ α τ α τ ά σ σ ο ν τ α ν επίλεκτα γ ια την αφοσίωση τ ο υ ς και γ ια τ η ν πε ιθαρχ ία τ ο υ ς μ έ λ η τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς . Κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ ο α ρ ι θ μ ό ς τ ο υ ς πολλαπλα-σιάστηκε , ενώ, μ ε τ α ξ ύ άλλων, τ ο υ ς α ν α τ έ θ η κ ε η ε ξ ό ν τ ω σ η τ ω ν Εβραίων σ τ α σ τ ρ α τ ό π ε δ α σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η ς .

Εσχάτη προδοσία Έ γ κ λ η μ α τ ο οποίο δ ι α π ρ ά τ τ ε τ α ι από έναν πολίτη, ό τ α ν ε ξ υ π η ρ ε τ ε ί με διά-φ ο ρ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς ε χ θ ρ ι κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς ξ έ ν η ς χ ώ ρ α ς σε β ά ρ ο ς τ η ς δ ικής τ ο υ . Έ γ κ λ η μ α τ ο οποίο δ ι α π ρ ά τ τ ε τ α ι από έναν πολίτη, ό τ α ν ε ξ υ π η ρ ε τ ε ί με διά-φ ο ρ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς ε χ θ ρ ι κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς ξ έ ν η ς χ ώ ρ α ς σε β ά ρ ο ς τ η ς δ ικής τ ο υ .

Ζωτικός χώρος Η α ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ η ς ε δ α φ ι κ ή ς ε π έ κ τ α σ η ς με σκοπό τ η ν απόκτηση οικονο-μικής α υ τ ά ρ κ ε ι α ς , όπως ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε στον γ ε ρ μ α ν ι κ ό εθν ικοσοσιαλ ισμό . (Lebensraum) Η α ν α γ κ α ι ό τ η τ α τ η ς ε δ α φ ι κ ή ς ε π έ κ τ α σ η ς με σκοπό τ η ν απόκτηση οικονο-μικής α υ τ ά ρ κ ε ι α ς , όπως ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε στον γ ε ρ μ α ν ι κ ό εθν ικοσοσιαλ ισμό .

Ιερή Συμμαχία Υ π ο γ ρ ά φ τ η κ ε τον Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 8 1 5 α ν ά μ ε σ α στον τ σ ά ρ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Α', τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς Φραγκ ίσκο Β' και τ ο ν βασιλ ιά τ η ς Π ρ ω -σίας Γ ο υ λ ι έ λ μ ο Γ . Δ ι α κ ή ρ υ ξ η «θεόπνευστων», μολονότ ι αόρ ιστων και ασα-φών αρχών, η Ι ερή Σ υ μ μ α χ ί α έγ ινε τ ο σ ύ μ β ο λ ο τ η ς α ν τ ι δ ρ α σ τ ι κ ό τ η τ α ς τ ω ν ισχυρών και τ η ς κατάπνιξης των εθν ικών κινημάτων.

Υ π ο γ ρ ά φ τ η κ ε τον Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1 8 1 5 α ν ά μ ε σ α στον τ σ ά ρ ο Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Α', τ ο ν α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α τ η ς Α υ σ τ ρ ί α ς Φραγκ ίσκο Β' και τ ο ν βασιλ ιά τ η ς Π ρ ω -σίας Γ ο υ λ ι έ λ μ ο Γ . Δ ι α κ ή ρ υ ξ η «θεόπνευστων», μολονότ ι αόρ ιστων και ασα-φών αρχών, η Ι ερή Σ υ μ μ α χ ί α έγ ινε τ ο σ ύ μ β ο λ ο τ η ς α ν τ ι δ ρ α σ τ ι κ ό τ η τ α ς τ ω ν ισχυρών και τ η ς κατάπνιξης των εθν ικών κινημάτων.

Ιμπεριαλισμός Η πολιτική των ισχυρών χωρών γ ι α παγκόσμ ια ο ικονομική και ε δ α φ ι κ ή κυ-ρ ιαρχία . Η λ έ ξ η π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι από τ ο ρωμαϊκό «imperium». Η πολιτική των ισχυρών χωρών γ ι α παγκόσμ ια ο ικονομική και ε δ α φ ι κ ή κυ-ρ ιαρχία . Η λ έ ξ η π ρ ο έ ρ χ ε τ α ι από τ ο ρωμαϊκό «imperium».

Ινδουιστές Σ ύ ν ο λ ο κοινωνικών ο μ ά δ ω ν τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς Ινδίας με κοινό θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ό υπόβαθρο . Σ ύ ν ο λ ο κοινωνικών ο μ ά δ ω ν τ η ς σ η μ ε ρ ι ν ή ς Ινδίας με κοινό θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ό υπόβαθρο .

Κανόνας χρυσού Η κ ά λ υ ψ η τ ο υ χ α ρ τ ο ν ο μ ί σ μ α τ ο ς με α π ο θ έ μ α τ α χ ρ υ σ ο ύ . Υ ι ο θ ε τ ή θ η κ ε αρχι -κά στη Β ρ ε τ α ν ί α τ ο 1821. Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν η Γαλλία , η Γ ε ρ μ α ν ί α και οι Η Π Α κ α τ ά τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1870 , ενώ από τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 19ου αιώ-ν α γ ε ν ι κ ε ύ τ η κ ε σε ό λ ο τ ο ν κόσμο. Ο «κανόνας χ ρ υ σ ο ύ » ε γ κ α τ α λ ε ί φ θ η κ ε κ α τ ά την περ ίοδο τ η ς μ ε γ ά λ η ς ύ φ ε σ η ς , μ ε τ ά τ ο Κ ρ α χ τ ο υ χ ρ η μ α τ ι σ τ η ρ ί ο υ τ η ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς .

(gold standard) Η κ ά λ υ ψ η τ ο υ χ α ρ τ ο ν ο μ ί σ μ α τ ο ς με α π ο θ έ μ α τ α χ ρ υ σ ο ύ . Υ ι ο θ ε τ ή θ η κ ε αρχι -κά στη Β ρ ε τ α ν ί α τ ο 1821. Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν η Γαλλία , η Γ ε ρ μ α ν ί α και οι Η Π Α κ α τ ά τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1870 , ενώ από τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 19ου αιώ-ν α γ ε ν ι κ ε ύ τ η κ ε σε ό λ ο τ ο ν κόσμο. Ο «κανόνας χ ρ υ σ ο ύ » ε γ κ α τ α λ ε ί φ θ η κ ε κ α τ ά την περ ίοδο τ η ς μ ε γ ά λ η ς ύ φ ε σ η ς , μ ε τ ά τ ο Κ ρ α χ τ ο υ χ ρ η μ α τ ι σ τ η ρ ί ο υ τ η ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς .

Η κ ά λ υ ψ η τ ο υ χ α ρ τ ο ν ο μ ί σ μ α τ ο ς με α π ο θ έ μ α τ α χ ρ υ σ ο ύ . Υ ι ο θ ε τ ή θ η κ ε αρχι -κά στη Β ρ ε τ α ν ί α τ ο 1821. Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν η Γαλλία , η Γ ε ρ μ α ν ί α και οι Η Π Α κ α τ ά τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1870 , ενώ από τ η ν τ ε λ ε υ τ α ί α δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 19ου αιώ-ν α γ ε ν ι κ ε ύ τ η κ ε σε ό λ ο τ ο ν κόσμο. Ο «κανόνας χ ρ υ σ ο ύ » ε γ κ α τ α λ ε ί φ θ η κ ε κ α τ ά την περ ίοδο τ η ς μ ε γ ά λ η ς ύ φ ε σ η ς , μ ε τ ά τ ο Κ ρ α χ τ ο υ χ ρ η μ α τ ι σ τ η ρ ί ο υ τ η ς Ν έ α ς Υ ό ρ κ η ς .

Καπιταλισμός Κοινωνικοοικονομικό σ ύ σ τ η μ α , σ ύ μ φ ω ν α με τ ο οποίο οι επ ιχε ιρηματ ί ες καρπώνονται τ ο κ έ ρ δ ο ς ως α ν τ α π ό δ ο σ η γ ι α τ ο κ ε φ ά λ α ι ο που π α ρ έ χ ο υ ν στην επιχε ίρησή τ ο υ ς γ ι α τ η ν π α ρ α γ ω γ ή α γ α θ ώ ν και υπηρεσιών σ τ ο υ ς ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ο υ ς .

(κεφαλαιοκρατία) Κοινωνικοοικονομικό σ ύ σ τ η μ α , σ ύ μ φ ω ν α με τ ο οποίο οι επ ιχε ιρηματ ί ες καρπώνονται τ ο κ έ ρ δ ο ς ως α ν τ α π ό δ ο σ η γ ι α τ ο κ ε φ ά λ α ι ο που π α ρ έ χ ο υ ν στην επιχε ίρησή τ ο υ ς γ ι α τ η ν π α ρ α γ ω γ ή α γ α θ ώ ν και υπηρεσιών σ τ ο υ ς ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ο υ ς .

Κοινωνικοοικονομικό σ ύ σ τ η μ α , σ ύ μ φ ω ν α με τ ο οποίο οι επ ιχε ιρηματ ί ες καρπώνονται τ ο κ έ ρ δ ο ς ως α ν τ α π ό δ ο σ η γ ι α τ ο κ ε φ ά λ α ι ο που π α ρ έ χ ο υ ν στην επιχε ίρησή τ ο υ ς γ ι α τ η ν π α ρ α γ ω γ ή α γ α θ ώ ν και υπηρεσιών σ τ ο υ ς ε ρ γ α ζ ο μ έ ν ο υ ς .

Καρμπονάροι Μ έ λ η μυστικών επαναστατ ικών ετα ιρε ιών, πατριωτ ικού και φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ χ α ρ α κ τ ή ρ α , που ι δ ρ ύ θ η κ α ν στην Ιταλία στις α ρ χ έ ς τ ο υ 19ου αιώνα. Μ έ λ η μυστικών επαναστατ ικών ετα ιρε ιών, πατριωτ ικού και φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ χ α ρ α κ τ ή ρ α , που ι δ ρ ύ θ η κ α ν στην Ιταλία στις α ρ χ έ ς τ ο υ 19ου αιώνα.

Κατευνασμός Πολιτ ική ικανοποίησης τ ω ν ε δ α φ ι κ ώ ν απαιτήσεων τ ο υ Ά ξ ο ν α , η οποία α σ κ ή θ η κ ε από τ ο υ ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ ς τ η ς Μ. Β ρ ε τ α ν ί α ς Τσάμπερλα ιν και τ η ς Γαλλ ίας Ν τ α λ α ν τ ι έ μ ε τ α ξ ύ των ετών 1 9 3 3 - 1 9 3 9 , με σκοπό τ η ν α π ο φ υ γ ή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς σ ύ ρ ρ α ξ η ς . Ο ό ρ ο ς έγ ινε έ κ τ ο τ ε σ υ ν ώ ν υ μ ο ς τ η ς σ υ ν ε χ ο ύ ς δ ιπλωματικής υποχωρητ ικότητας .

(appeasement) Πολιτ ική ικανοποίησης τ ω ν ε δ α φ ι κ ώ ν απαιτήσεων τ ο υ Ά ξ ο ν α , η οποία α σ κ ή θ η κ ε από τ ο υ ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ ς τ η ς Μ. Β ρ ε τ α ν ί α ς Τσάμπερλα ιν και τ η ς Γαλλ ίας Ν τ α λ α ν τ ι έ μ ε τ α ξ ύ των ετών 1 9 3 3 - 1 9 3 9 , με σκοπό τ η ν α π ο φ υ γ ή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς σ ύ ρ ρ α ξ η ς . Ο ό ρ ο ς έγ ινε έ κ τ ο τ ε σ υ ν ώ ν υ μ ο ς τ η ς σ υ ν ε χ ο ύ ς δ ιπλωματικής υποχωρητ ικότητας .

Πολιτ ική ικανοποίησης τ ω ν ε δ α φ ι κ ώ ν απαιτήσεων τ ο υ Ά ξ ο ν α , η οποία α σ κ ή θ η κ ε από τ ο υ ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ ς τ η ς Μ. Β ρ ε τ α ν ί α ς Τσάμπερλα ιν και τ η ς Γαλλ ίας Ν τ α λ α ν τ ι έ μ ε τ α ξ ύ των ετών 1 9 3 3 - 1 9 3 9 , με σκοπό τ η ν α π ο φ υ γ ή γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς σ ύ ρ ρ α ξ η ς . Ο ό ρ ο ς έγ ινε έ κ τ ο τ ε σ υ ν ώ ν υ μ ο ς τ η ς σ υ ν ε χ ο ύ ς δ ιπλωματικής υποχωρητ ικότητας .

Κοινοβουλευτική Π ο λ υ κ ο μ μ α τ ι κ ό πολιτ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς βασιζόμενο στην α ρ χ ή τ η ς πλε ιοψη-φ ί α ς και τ η ς λα ϊκής κυρ ιαρχ ίας . δημοκρατία Π ο λ υ κ ο μ μ α τ ι κ ό πολιτ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς βασιζόμενο στην α ρ χ ή τ η ς πλε ιοψη-φ ί α ς και τ η ς λα ϊκής κυρ ιαρχ ίας .

Κρατικός παρεμβατισμός Πολιτ ική ο ικονομικής π α ρ έ μ β α σ η ς τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς στο πλαίσιο τ ο υ φ ι λ ε λ ε ύ -θ ε ρ ο υ ο ικονομικού σ υ σ τ ή μ α τ ο ς . Πολιτ ική ο ικονομικής π α ρ έ μ β α σ η ς τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς στο πλαίσιο τ ο υ φ ι λ ε λ ε ύ -θ ε ρ ο υ ο ικονομικού σ υ σ τ ή μ α τ ο ς .

Κρίση των πυραύλων Μία από τ ι ς πλέον επικ ίνδυνες κρίσεις τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . Τ ο 1962 ο κ ό σ μ ο ς κ ινδύνευσε από πυρηνικό ο λ ο κ α ύ τ ω μ α , τ ο οποίο α π ο σ ο β ή θ η κ ε μόνο όταν η Σοβ ιετ ική Έ ν ω σ η ικανοποίησε τ η ν αμερ ικαν ική απαίτηση να α π ο σ υ ρ θ ο ύ ν οι σοβ ιετ ικο ί π ύ ρ α υ λ ο ι που ε ίχε ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι στην Κ ο ύ β α ο Φιντέλ Κάστρο .

της Κούβας Μία από τ ι ς πλέον επικ ίνδυνες κρίσεις τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . Τ ο 1962 ο κ ό σ μ ο ς κ ινδύνευσε από πυρηνικό ο λ ο κ α ύ τ ω μ α , τ ο οποίο α π ο σ ο β ή θ η κ ε μόνο όταν η Σοβ ιετ ική Έ ν ω σ η ικανοποίησε τ η ν αμερ ικαν ική απαίτηση να α π ο σ υ ρ θ ο ύ ν οι σοβ ιετ ικο ί π ύ ρ α υ λ ο ι που ε ίχε ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι στην Κ ο ύ β α ο Φιντέλ Κάστρο .

Μ ία από τ ι ς πλέον επικ ίνδυνες κρίσεις τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ . Τ ο 1962 ο κ ό σ μ ο ς κ ινδύνευσε από πυρηνικό ο λ ο κ α ύ τ ω μ α , τ ο οποίο α π ο σ ο β ή θ η κ ε μόνο όταν η Σοβ ιετ ική Έ ν ω σ η ικανοποίησε τ η ν αμερ ικαν ική απαίτηση να α π ο σ υ ρ θ ο ύ ν οι σοβ ιετ ικο ί π ύ ρ α υ λ ο ι που ε ίχε ε γ κ α τ α σ τ ή σ ε ι στην Κ ο ύ β α ο Φιντέλ Κάστρο .

Λοκάρνο (Συμφωνίες) Σ ε ι ρ ά δ ιεθνών συμφωνιών (1 -12 -1925) που αποσκοπούσαν να δ ιασφα-λ ίσουν τ α κοινά βελγ ικά, γ α λ λ ι κ ά και γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ ύ ν ο ρ α , όπως καθορί -στηκαν από τ η Σ υ ν θ ή κ η τ ω ν Βερσαλλιών. Τ ο ε ι ρ η ν ε υ τ ι κ ό π ν ε ύ μ α τ ο υ Λ ο κ ά ρ ν ο ε π έ τ ρ ε ψ ε τ η ν ε ισδοχή τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς στην ΚΤΕ.

Σ ε ι ρ ά δ ιεθνών συμφωνιών (1 -12 -1925) που αποσκοπούσαν να δ ιασφα-λ ίσουν τ α κοινά βελγ ικά, γ α λ λ ι κ ά και γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ ύ ν ο ρ α , όπως καθορί -στηκαν από τ η Σ υ ν θ ή κ η τ ω ν Βερσαλλιών. Τ ο ε ι ρ η ν ε υ τ ι κ ό π ν ε ύ μ α τ ο υ Λ ο κ ά ρ ν ο ε π έ τ ρ ε ψ ε τ η ν ε ισδοχή τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς στην ΚΤΕ.

Λουφτβάφε (Luftwaffe) Η γερμανική πολεμική αεροπορία στη δ ιάρκε ια τ ο υ Β' Παγκόσμιου Πολέμου.

Μαγυάροι Ά λ λ η ο ν ο μ α σ ί α των Ο ύ γ γ ρ ω ν .

Μανδαρίνοι Υ ψ η λ ό β α θ μ ο ι διοικητικοί υπάλληλοι , στενοί σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς και μυστ ικοί σύμ-βουλο ι των α υ τ ο κ ρ α τ ό ρ ω ν τ η ς Κίνας. Υ ψ η λ ό β α θ μ ο ι διοικητικοί υπάλληλοι , στενοί σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς και μυστ ικοί σύμ-βουλο ι των α υ τ ο κ ρ α τ ό ρ ω ν τ η ς Κίνας.

Μαυροβούνιο (Montenegro) Ι δ ρ ύ θ η κ ε ω ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο κ ρ ά τ ο ς με τ η Σ υ ν θ ή κ η τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ ( 1 8 7 8 ) . Το 1918 αποτέλεσε μ έ ρ ο ς τ η ς νεοσύστατης τ ό τ ε Γ ιουγκοσλαβίας , γ ια να ανε-ξαρτητοποιηθε ί και πάλι τ ο 2 0 0 6 από τ η Σερβία , κατόπιν δημοψηφίσματος .

Ι δ ρ ύ θ η κ ε ω ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ ο κ ρ ά τ ο ς με τ η Σ υ ν θ ή κ η τ ο υ Β ε ρ ο λ ί ν ο υ ( 1 8 7 8 ) . Το 1918 αποτέλεσε μ έ ρ ο ς τ η ς νεοσύστατης τ ό τ ε Γ ιουγκοσλαβίας , γ ια να ανε-ξαρτητοποιηθε ί και πάλι τ ο 2 0 0 6 από τ η Σερβία , κατόπιν δημοψηφίσματος .

Μάχη της Αγγλίας Η αεροπορ ική π ρ ο σ β ο λ ή των βρετανικών νησιών από τ η ναζ ιστ ική Γερμα-νία τ ο καλοκα ίρ ι τ ο υ 1940. Η επίθεση α π ο κ ρ ο ύ σ τ η κ ε ν ι κ η φ ό ρ α από τ η βρε-ταν ική α ε ρ ο π ο ρ ί α και α π ο τ έ λ ε σ ε τ η ν πρώτη σ ο β α ρ ή ή τ τ α τ ο υ Χ ί τλερ .

Η αεροπορ ική π ρ ο σ β ο λ ή των βρετανικών νησιών από τ η ναζ ιστ ική Γερμα-νία τ ο καλοκα ίρ ι τ ο υ 1940. Η επίθεση α π ο κ ρ ο ύ σ τ η κ ε ν ι κ η φ ό ρ α από τ η βρε-ταν ική α ε ρ ο π ο ρ ί α και α π ο τ έ λ ε σ ε τ η ν πρώτη σ ο β α ρ ή ή τ τ α τ ο υ Χ ί τλερ .

Μεγάλη Ιδέα Ο ό ρ ο ς χρησ ιμοπο ιήθηκε γ ι α πρώτη φ ο ρ ά από τ ο ν I. Κ ω λ έ τ τ η κ α τ ά τ η μνημε ιώδη α γ ό ρ ε υ σ ή τ ο υ στη Βουλή στις 1 8 / 1 / 1 8 4 4 , γ ι α ν α δ η λ ώ σ ε ι την εθν ική πολιτική τ η ς ε ν σ ω μ ά τ ω σ η ς στο ελληνικό κ ρ ά τ ο ς τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ο ύ -μενων περιοχών όπου δ ιαβ ιούσαν Έ λ λ η ν ε ς . 0 ό ρ ο ς έγ ινε σ υ ν ώ ν υ μ ο ς τ ο υ ελληνικού α λ υ τ ρ ω τ ι σ μ ο ύ .

Ο ό ρ ο ς χρησ ιμοπο ιήθηκε γ ι α πρώτη φ ο ρ ά από τ ο ν I. Κ ω λ έ τ τ η κ α τ ά τ η μνημε ιώδη α γ ό ρ ε υ σ ή τ ο υ στη Βουλή στις 1 8 / 1 / 1 8 4 4 , γ ι α ν α δ η λ ώ σ ε ι την εθν ική πολιτική τ η ς ε ν σ ω μ ά τ ω σ η ς στο ελληνικό κ ρ ά τ ο ς τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ο ύ -μενων περιοχών όπου δ ιαβ ιούσαν Έ λ λ η ν ε ς . 0 ό ρ ο ς έγ ινε σ υ ν ώ ν υ μ ο ς τ ο υ ελληνικού α λ υ τ ρ ω τ ι σ μ ο ύ .

Μεγάλος Πόλεμος Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ μ ό ς που ε ίχε αποδοθε ί στον Α' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο πριν από τ η ν έ κ ρ η ξ η τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ . Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ μ ό ς που ε ίχε αποδοθε ί στον Α' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο πριν από τ η ν έ κ ρ η ξ η τ ο υ Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο υ Π ο λ έ μ ο υ .

Μεσσιανισμός Η ε ν α π ό θ ε σ η τ ω ν ελπίδων γ ι α δ ι έ ξ ο δ ο από μια κρίση σ τ η σ ω τ ή ρ ι α δ ρ ά σ η υποτ ιθέμενων χαρ ισματ ικών προσωπικοτήτων. Η ε ν α π ό θ ε σ η τ ω ν ελπίδων γ ι α δ ι έ ξ ο δ ο από μια κρίση σ τ η σ ω τ ή ρ ι α δ ρ ά σ η υποτ ιθέμενων χαρ ισματ ικών προσωπικοτήτων.

Μπενελούξ (BENELUX) Σ υ ν τ ο μ ο γ ρ α φ ί α τ η ς τ ε λ ω ν ε ι α κ ή ς έ ν ω σ η ς τ ο υ Βελγ ίου , τ η ς Ο λ λ α ν δ ί α ς και τ ο υ Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο υ (1948) , από τ α αρχ ικά γ ρ ά μ μ α τ α τ η ς ο ν ο μ α σ ί α ς των χωρών (Belgium, Nether lands, Luxemburg) . Η B E N E L U X α π ο τ έ λ ε σ ε βασι-κό πυρήνα τ η ς πρώτης Ε Ο Κ (1957) .

Σ υ ν τ ο μ ο γ ρ α φ ί α τ η ς τ ε λ ω ν ε ι α κ ή ς έ ν ω σ η ς τ ο υ Βελγ ίου , τ η ς Ο λ λ α ν δ ί α ς και τ ο υ Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο υ (1948) , από τ α αρχ ικά γ ρ ά μ μ α τ α τ η ς ο ν ο μ α σ ί α ς των χωρών (Belgium, Nether lands, Luxemburg) . Η B E N E L U X α π ο τ έ λ ε σ ε βασι-κό πυρήνα τ η ς πρώτης Ε Ο Κ (1957) .

Μπολσεβίκοι Οι «πλειοψηφικοί» σ τ α Ρωσικά, με βάση τ ο υ ς σ υ σ χ ε τ ι σ μ ο ύ ς δ υ ν ά μ ε ω ν στην Κεντρική Επιτροπή τ ο υ Κομμουνιστ ικού Κ ό μ μ α τ ο ς . Ο ι «πλειοψηφικοί» σ τ α Ρωσικά, με βάση τ ο υ ς σ υ σ χ ε τ ι σ μ ο ύ ς δ υ ν ά μ ε ω ν στην Κεντρική Επιτροπή τ ο υ Κομμουνιστ ικού Κ ό μ μ α τ ο ς .

Νεότουρκοι/Νεοτουρκικό Ν ε α ρ ο ί αξ ιωματ ικο ί τ ο υ σουλταν ικού σ τ ρ α τ ο ύ , κ α λ λ ι ε ρ γ η μ έ ν ο ι και με ευρωπαϊκή στρατ ιωτ ική παιδε ία. Σ τ α τ έ λ η τ ο υ 19ου α ιώνα δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η «Ένωση και Π ρ ό ο δ ο ς » με σκοπό τ η δ υ ν α μ ι κ ή επιβολή μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ ο ύ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς στην οθωμαν ική κοινωνία.

Κίνημα Ν ε α ρ ο ί αξ ιωματ ικο ί τ ο υ σουλταν ικού σ τ ρ α τ ο ύ , κ α λ λ ι ε ρ γ η μ έ ν ο ι και με ευρωπαϊκή στρατ ιωτ ική παιδε ία. Σ τ α τ έ λ η τ ο υ 19ου α ιώνα δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η «Ένωση και Π ρ ό ο δ ο ς » με σκοπό τ η δ υ ν α μ ι κ ή επιβολή μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ ο ύ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς στην οθωμαν ική κοινωνία.

Ν ε α ρ ο ί αξ ιωματ ικο ί τ ο υ σουλταν ικού σ τ ρ α τ ο ύ , κ α λ λ ι ε ρ γ η μ έ ν ο ι και με ευρωπαϊκή στρατ ιωτ ική παιδε ία. Σ τ α τ έ λ η τ ο υ 19ου α ιώνα δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ α ν τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η «Ένωση και Π ρ ό ο δ ο ς » με σκοπό τ η δ υ ν α μ ι κ ή επιβολή μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ι σ τ ι κ ο ύ π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ ο ς στην οθωμαν ική κοινωνία.

Νιου Ντιλ (New Deal) Ο ό ρ ο ς χρησιμοποιήθηκε από τ ο ν ίδιο τον Φ. Ρ ο ύ ζ β ε λ τ κ α τ ά τ η ν α ν ά λ η ψ η τ η ς π ρ ο ε δ ρ ί α ς των Η Π Α και αποδίδε ι τ ο σχέδ ιο α ν ό ρ θ ω σ η ς τ η ς α μ ε ρ ι κ α -νικής ο ικονομίας που ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε από τ ο ν Α μ ε ρ ι κ α ν ό π ρ ό ε δ ρ ο μ ε τ ά τ η δ ι εθνή ο ικονομική κρίση τ ο υ 1929 -1932 . Η πολιτ ική α υ τ ή ε ίχε ως κύριο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ο ν κρατ ικό π α ρ ε μ β α τ ι σ μ ό στις φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς ο ικονομικές δ ο μ έ ς τ η ς κοινωνίας, με σκοπό τ η ν α ύ ξ η σ η τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς και τ η με ίωση τ η ς ανεργ ίας .

Ο ό ρ ο ς χρησιμοποιήθηκε από τ ο ν ίδιο τον Φ. Ρ ο ύ ζ β ε λ τ κ α τ ά τ η ν α ν ά λ η ψ η τ η ς π ρ ο ε δ ρ ί α ς των Η Π Α και αποδίδε ι τ ο σχέδ ιο α ν ό ρ θ ω σ η ς τ η ς α μ ε ρ ι κ α -νικής ο ικονομίας που ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε από τ ο ν Α μ ε ρ ι κ α ν ό π ρ ό ε δ ρ ο μ ε τ ά τ η δ ι εθνή ο ικονομική κρίση τ ο υ 1929 -1932 . Η πολιτ ική α υ τ ή ε ίχε ως κύριο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό τ ο ν κρατ ικό π α ρ ε μ β α τ ι σ μ ό στις φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς ο ικονομικές δ ο μ έ ς τ η ς κοινωνίας, με σκοπό τ η ν α ύ ξ η σ η τ η ς π α ρ α γ ω γ ή ς και τ η με ίωση τ η ς ανεργ ίας .

Ολοκληρωτικό κράτος Τ ο πρότυπο κ ρ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς που επικράτησε στην Ευρώπη κ α τ ά τ η ν περ ίοδο τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ μ ο υ σ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς . π α ρ α λ λ α γ έ ς . Κύρ ια χ α ρ α κ τ η ρ ι -στ ικά τ ο υ ή τ α ν η α υ τ α ρ χ ι κ ή άσκηση τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς , η μαζοποίηση τ ο υ ατό -μου και η π ρ ο σ ω π ο λ α τ ρ ί α τ ο υ η γ έ τ η .

(totalitarian regime) Τ ο πρότυπο κ ρ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς που επικράτησε στην Ευρώπη κ α τ ά τ η ν περ ίοδο τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ μ ο υ σ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς . π α ρ α λ λ α γ έ ς . Κύρ ια χ α ρ α κ τ η ρ ι -στ ικά τ ο υ ή τ α ν η α υ τ α ρ χ ι κ ή άσκηση τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς , η μαζοποίηση τ ο υ ατό -μου και η π ρ ο σ ω π ο λ α τ ρ ί α τ ο υ η γ έ τ η .

Τ ο πρότυπο κ ρ α τ ι κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς που επικράτησε στην Ευρώπη κ α τ ά τ η ν περ ίοδο τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ μ ο υ σ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς . π α ρ α λ λ α γ έ ς . Κύρ ια χ α ρ α κ τ η ρ ι -στ ικά τ ο υ ή τ α ν η α υ τ α ρ χ ι κ ή άσκηση τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς , η μαζοποίηση τ ο υ ατό -μου και η π ρ ο σ ω π ο λ α τ ρ ί α τ ο υ η γ έ τ η .

Ορθολογισμός Γνωστός και ως ρασ ιοναλ ισμός . Επιστημολογική μ έ θ ο δ ο ς βασιζόμενη σ τ ο υ ς κανόνες λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ η ς ανθρώπινης λογ ικής . Γνωστός και ως ρασ ιοναλ ισμός . Επιστημολογική μ έ θ ο δ ο ς βασιζόμενη σ τ ο υ ς κανόνες λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς τ η ς ανθρώπινης λογ ικής .

Παγκοσμιοποίηση Ζ η τ ο ύ μ ε ν ο τ η ς παγκοσμιοποίησης ε ίναι η ενοποίηση τ ω ν α γ ο ρ ώ ν , α λ λ ά από πολλές π λ ε υ ρ έ ς ε κ φ ρ ά ζ ο ν τ α ι ε π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς - κυρ ίως ότ ι η δ ιαδ ικασία α υ τ ή ε υ ν ο ε ί τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς επιχε ιρήσε ις και ότι, στην πράξη , επιτε ίνει τ ι ς κοινωνικές αν ισότητες .

Ζ η τ ο ύ μ ε ν ο τ η ς παγκοσμιοποίησης ε ίναι η ενοποίηση τ ω ν α γ ο ρ ώ ν , α λ λ ά από πολλές π λ ε υ ρ έ ς ε κ φ ρ ά ζ ο ν τ α ι ε π ι φ υ λ ά ξ ε ι ς - κυρ ίως ότ ι η δ ιαδ ικασία α υ τ ή ε υ ν ο ε ί τ ι ς μ ε γ ά λ ε ς επιχε ιρήσε ις και ότι, στην πράξη , επιτε ίνει τ ι ς κοινωνικές αν ισότητες .

Παλαιό καθεστώς Τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς μοναρχ ίας , που δ έ χ τ η κ ε καίριο π λ ή γ μ α από τ η Γαλλική Επανάσταση. (ancien regime) Τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς μοναρχ ίας , που δ έ χ τ η κ ε καίριο π λ ή γ μ α από τ η Γαλλική Επανάσταση.

Παλινόρθωση (restauration) Η πολιτική τ η ς ε π α ν α φ ο ρ ά ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς μ ο ν α ρ χ ί α ς που ε π ι κ ρ ά τ η σ ε σ τ α Σ υ ν έ δ ρ ι α τ η ς Βιέννης και τ ω ν Παρισίων (1815) . Η πολιτική τ η ς ε π α ν α φ ο ρ ά ς τ η ς α π ό λ υ τ η ς μ ο ν α ρ χ ί α ς που ε π ι κ ρ ά τ η σ ε σ τ α Σ υ ν έ δ ρ ι α τ η ς Βιέννης και τ ω ν Παρισίων (1815) .

Η κίνηση τ ο υ π α ν σ λ α β ι σ μ ο ύ (σε έ ξ α ρ σ η τ ο ν 19ο αιώνα) , τ ο υ οποίου εμπνευστής θ ε ω ρ ε ί τ α ι ο τ σ ά ρ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Γ , αποσκοπούσε στη συνέ-νωση όλων τ ω ν σλαβικών λ α ώ ν των Βαλκανίων, υπό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η σ η ή και τ η ν επικυριαρχία τ η ς « Μ η τ έ ρ α ς Ρωσίας», και μέσω α υ τ ή ς στην π ρ α γ μ α τ ο -ποίηση τ ο υ ρωσικού ονε ίρου γ ι α δ ι έ ξ ο δ ο στη Μ ε σ ό γ ε ι ο .

Πανσλαβισμός/ Η κίνηση τ ο υ π α ν σ λ α β ι σ μ ο ύ (σε έ ξ α ρ σ η τ ο ν 19ο αιώνα) , τ ο υ οποίου εμπνευστής θ ε ω ρ ε ί τ α ι ο τ σ ά ρ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Γ , αποσκοπούσε στη συνέ-νωση όλων τ ω ν σλαβικών λ α ώ ν των Βαλκανίων, υπό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η σ η ή και τ η ν επικυριαρχία τ η ς « Μ η τ έ ρ α ς Ρωσίας», και μέσω α υ τ ή ς στην π ρ α γ μ α τ ο -ποίηση τ ο υ ρωσικού ονε ίρου γ ι α δ ι έ ξ ο δ ο στη Μ ε σ ό γ ε ι ο .

πανσλαβιστές:

Η κίνηση τ ο υ π α ν σ λ α β ι σ μ ο ύ (σε έ ξ α ρ σ η τ ο ν 19ο αιώνα) , τ ο υ οποίου εμπνευστής θ ε ω ρ ε ί τ α ι ο τ σ ά ρ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Γ , αποσκοπούσε στη συνέ-νωση όλων τ ω ν σλαβικών λ α ώ ν των Βαλκανίων, υπό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η σ η ή και τ η ν επικυριαρχία τ η ς « Μ η τ έ ρ α ς Ρωσίας», και μέσω α υ τ ή ς στην π ρ α γ μ α τ ο -ποίηση τ ο υ ρωσικού ονε ίρου γ ι α δ ι έ ξ ο δ ο στη Μ ε σ ό γ ε ι ο .

Η κίνηση τ ο υ π α ν σ λ α β ι σ μ ο ύ (σε έ ξ α ρ σ η τ ο ν 19ο αιώνα) , τ ο υ οποίου εμπνευστής θ ε ω ρ ε ί τ α ι ο τ σ ά ρ ο ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Γ , αποσκοπούσε στη συνέ-νωση όλων τ ω ν σλαβικών λ α ώ ν των Βαλκανίων, υπό τ η ν κ α θ ο δ ή γ η σ η ή και τ η ν επικυριαρχία τ η ς « Μ η τ έ ρ α ς Ρωσίας», και μέσω α υ τ ή ς στην π ρ α γ μ α τ ο -ποίηση τ ο υ ρωσικού ονε ίρου γ ι α δ ι έ ξ ο δ ο στη Μ ε σ ό γ ε ι ο .

Παρακρατική οργάνωση Ο ρ γ ά ν ω σ η η οποία χρησιμοποιε ί τ ο ν κρατ ικό μηχαν ισμό γ ι α να δ ρ α παρά-ν ο μ α σε β ά ρ ο ς τ ω ν πολιτών και με την κ ά λ υ ψ η τ ο υ επ ίσημου κ ρ ά τ ο υ ς . Ο ρ γ ά ν ω σ η η οποία χρησιμοποιε ί τ ο ν κρατ ικό μηχαν ισμό γ ι α να δ ρ α παρά-ν ο μ α σε β ά ρ ο ς τ ω ν πολιτών και με την κ ά λ υ ψ η τ ο υ επ ίσημου κ ρ ά τ ο υ ς .

Παρίστριες Ηγεμονίες Ά λ λ η ο ν ο μ α σ ί α τ η ς η μ ι α υ τ ό ν ο μ η ς Μ ο λ δ ο β λ α χ ί α ς , η οποία απαντά σ τ α κε ίμενα τ ω ν εκπροσώπων τ ο υ Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ο ύ Δ ι α φ ω τ ι σ μ ο ύ . Ά λ λ η ο ν ο μ α σ ί α τ η ς η μ ι α υ τ ό ν ο μ η ς Μ ο λ δ ο β λ α χ ί α ς , η οποία απαντά σ τ α κε ίμενα τ ω ν εκπροσώπων τ ο υ Ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ο ύ Δ ι α φ ω τ ι σ μ ο ύ .

Πιστωτικό σύστημα Η μ ε τ α β ί β α σ η α γ α θ ώ ν και χ ρ η μ ά τ ω ν σε μια κοινωνία μ έ σ ω οικονομικών λε ι τουργ ιών τ ις οποίες υποστηρίζουν οι τ ρ ά π ε ζ ε ς . Η μ ε τ α β ί β α σ η α γ α θ ώ ν και χ ρ η μ ά τ ω ν σε μια κοινωνία μ έ σ ω οικονομικών λε ι τουργ ιών τ ις οποίες υποστηρίζουν οι τ ρ ά π ε ζ ε ς .

Πόλεμος του Οπίου Ο π ό λ ε μ ο ς τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν εναντ ίον τ η ς Κίνας ( 1 8 4 0 - 1 8 4 2 ) , με α φ ο ρ μ ή τ η ν α π α γ ό ρ ε υ σ η από τ η ν Κίνα ε ι σ α γ ω γ ή ς οπίου στο έ δ α φ ο ς τ η ς από βρεταν ι -κή ετα ιρε ία . Μ ε τ ο ν « Π ό λ ε μ ο τ ο υ Οπίου» εγκα ιν ιάστηκε η ο ικονομική ε κ μ ε -τ ά λ λ ε υ σ η τ η ς Κίνας από τ ι ς δ υ τ ι κ έ ς δυνάμε ις .

Ο π ό λ ε μ ο ς τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν εναντ ίον τ η ς Κίνας ( 1 8 4 0 - 1 8 4 2 ) , με α φ ο ρ μ ή τ η ν α π α γ ό ρ ε υ σ η από τ η ν Κίνα ε ι σ α γ ω γ ή ς οπίου στο έ δ α φ ο ς τ η ς από βρεταν ι -κή ετα ιρε ία . Μ ε τ ο ν « Π ό λ ε μ ο τ ο υ Οπίου» εγκα ιν ιάστηκε η ο ικονομική ε κ μ ε -τ ά λ λ ε υ σ η τ η ς Κίνας από τ ι ς δ υ τ ι κ έ ς δυνάμε ις .

Πολιτειακό ζήτημα Ζ ή τ η μ α που α φ ο ρ ά τ ο ε ί δ ο ς , τ ο υ ς κανόνες λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς και τ ο υ ς ρ υ θ μ ι σ τ έ ς ε ν ό ς πολ ι τ εύματος . Ζ ή τ η μ α που α φ ο ρ ά τ ο ε ί δ ο ς , τ ο υ ς κανόνες λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς και τ ο υ ς ρ υ θ μ ι σ τ έ ς ε ν ό ς πολ ι τ εύματος .

Πολυεθνικές αυτοκρατορίες Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί ε ς χωρίς εθν ική συνοχή, α π ο τ ε λ ο ύ μ ε ν ε ς από π ο λ λ έ ς επιμέ-ρ ο υ ς ε θ ν ό τ η τ ε ς . Ο ι π ο λ υ ε θ ν ι κ έ ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί ε ς τ η ς Α υ σ τ ρ ο ο υ γ γ α ρ ί α ς και τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς δ ι α λ ύ θ η κ α ν μ ε τ ά τ ο ν Ά Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε -μο. Στην Ευρώπη τ α τ ε λ ε υ τ α ί α πολυεθν ικά κ ρ ά τ η τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς και τ η ς Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α ς δ ι α λ ύ θ η κ α ν τ ο 1990.

Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί ε ς χωρίς εθν ική συνοχή, α π ο τ ε λ ο ύ μ ε ν ε ς από π ο λ λ έ ς επιμέ-ρ ο υ ς ε θ ν ό τ η τ ε ς . Ο ι π ο λ υ ε θ ν ι κ έ ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί ε ς τ η ς Α υ σ τ ρ ο ο υ γ γ α ρ ί α ς και τ η ς Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς δ ι α λ ύ θ η κ α ν μ ε τ ά τ ο ν Ά Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε -μο. Στην Ευρώπη τ α τ ε λ ε υ τ α ί α πολυεθν ικά κ ρ ά τ η τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς και τ η ς Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α ς δ ι α λ ύ θ η κ α ν τ ο 1990.

Προεδρευόμενη κοινο-βουλευτική δημοκρατία

Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α κ α τ ά τ ο οποίο ο Π ρ ό ε δ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ως α ν ώ τ α τ ο ς ά ρ χ ο ν τ α ς , α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι με έ μ μ ε σ η ε κ λ ο γ ή από τ η Βουλή .

Προεδρευόμενη κοινο-βουλευτική δημοκρατία

Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π ο λ ί τ ε υ μ α κ α τ ά τ ο οποίο ο Π ρ ό ε δ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , ως α ν ώ τ α τ ο ς ά ρ χ ο ν τ α ς , α ν α δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι με έ μ μ ε σ η ε κ λ ο γ ή από τ η Βουλή .

Προτεκτοράτο Ανίσχυρο και ν ε ο σ ύ σ τ α τ ο σ υ ν ή θ ω ς κράτος , ο ικονομικά και πολιτ ικά ε ξ α ρ -τ η μ έ ν ο («προστατευόμενο») από μια μ ε γ ά λ η δύναμη . Ανίσχυρο και ν ε ο σ ύ σ τ α τ ο σ υ ν ή θ ω ς κράτος , ο ικονομικά και πολιτ ικά ε ξ α ρ -τ η μ έ ν ο («προστατευόμενο») από μια μ ε γ ά λ η δύναμη .

Ρομαντισμός Γεν ικότερο καλλ ιτεχν ικό ρ ε ύ μ α τ ο υ τ έ λ ο υ ς τ ο υ 18ου και τ ω ν αρχών τ ο υ 19ου αιώνα που αναγνωρίζε ι τ ο σ υ ν α ί σ θ η μ α ως πηγή έ μ π ν ε υ σ η ς . Γεν ικότερο καλλ ιτεχν ικό ρ ε ύ μ α τ ο υ τ έ λ ο υ ς τ ο υ 18ου και τ ω ν αρχών τ ο υ 19ου αιώνα που αναγνωρίζε ι τ ο σ υ ν α ί σ θ η μ α ως πηγή έ μ π ν ε υ σ η ς .

Ρομανόφ Η ονομασία τ η ς τ ε λ ε υ τ α ί α ς δ υ ν α σ τ ε ί α ς τ ω ν τ σ ά ρ ω ν τ η ς Ρωσίας .

Σιδηρούν παραπέτασμα Φ ρ ά σ η τ ο υ Ά γ γ λ ο υ π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ Τ σ ό ρ τ σ ι λ που υποδήλωνε τ ο χ ά σ μ α μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο κοινωνικοοικονομικών σ υ σ τ η μ ά τ ω ν τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ .

(Iron Curtain) Φ ρ ά σ η τ ο υ Ά γ γ λ ο υ π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ Τ σ ό ρ τ σ ι λ που υποδήλωνε τ ο χ ά σ μ α μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο κοινωνικοοικονομικών σ υ σ τ η μ ά τ ω ν τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ .

Φ ρ ά σ η τ ο υ Ά γ γ λ ο υ π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ο ύ Τ σ ό ρ τ σ ι λ που υποδήλωνε τ ο χ ά σ μ α μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο κοινωνικοοικονομικών σ υ σ τ η μ ά τ ω ν τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ τ ο υ Ψ υ χ ρ ο ύ Π ο λ έ μ ο υ .

Σοβιέτ «Συμβούλιο» σ τ α Ρωσικά. Τ α σοβ ιέτ ήταν ε κ λ ε γ μ έ ν α κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ά σ υ μ β ο ύ -λ ια τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς . «Συμβούλιο» σ τ α Ρωσικά. Τ α σοβ ιέτ ήταν ε κ λ ε γ μ έ ν α κ υ β ε ρ ν η τ ι κ ά σ υ μ β ο ύ -λ ια τ η ς Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Έ ν ω σ η ς .

Σουδήτες Ισχυρή γ ε ρ μ α ν ι κ ή μ ε ι ο ν ό τ η τ α τ η ς προπολεμ ικής Τ σ ε χ ο σ λ ο β α κ ί α ς . Ο αρ ιθ -μός των Σ ο υ δ η τ ώ ν α ν ε ρ χ ό τ α ν σ ε 3 ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α περίπου, επί συνολ ικού π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς χ ώ ρ α ς 13 ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν .

Ισχυρή γ ε ρ μ α ν ι κ ή μ ε ι ο ν ό τ η τ α τ η ς προπολεμ ικής Τ σ ε χ ο σ λ ο β α κ ί α ς . Ο αρ ιθ -μός των Σ ο υ δ η τ ώ ν α ν ε ρ χ ό τ α ν σ ε 3 ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α περίπου, επί συνολ ικού π λ η θ υ σ μ ο ύ τ η ς χ ώ ρ α ς 13 ε κ α τ ο μ μ υ ρ ί ω ν .

Στρατοκρατικό καθεστώς Α ν α φ έ ρ ε τ α ι και ως «μιλιταριστικό». Κ α θ ε σ τ ώ ς ε λ ε γ χ ό μ ε ν ο από τ η στρατ ιω-τ ική η γ ε σ ί α μ ιας χ ώ ρ α ς και δ ιαποτ ισμένο από α ν ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς α ρ χ έ ς κοινω-νικής και πολιτ ικής ο ρ γ ά ν ω σ η ς .

Α ν α φ έ ρ ε τ α ι και ως «μιλιταριστικό». Κ α θ ε σ τ ώ ς ε λ ε γ χ ό μ ε ν ο από τ η στρατ ιω-τ ική η γ ε σ ί α μ ιας χ ώ ρ α ς και δ ιαποτ ισμένο από α ν ε λ ε ύ θ ε ρ ε ς α ρ χ έ ς κοινω-νικής και πολιτ ικής ο ρ γ ά ν ω σ η ς .

Συλλογική ασφάλεια Βασική α ρ χ ή ε ιρην ικής σ υ ν ύ π α ρ ξ η ς τ ω ν κρατών στο δ ι ε θ ν έ ς πλαίσιο.

Τανζιμάτ Σύνολο πολιτικών μεταρρυθμ ίσεων υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία , που θεσπίστηκαν από τον σουλτάνο κατόπιν πιέ-σεων από τ ις ευρωπαϊκές δυνάμε ις κατά τ ο χρονικό δ ιάστημα 1839-1878.

Σύνολο πολιτικών μεταρρυθμ ίσεων υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία , που θεσπίστηκαν από τον σουλτάνο κατόπιν πιέ-σεων από τ ις ευρωπαϊκές δυνάμε ις κατά τ ο χρονικό δ ιάστημα 1839-1878.

Τελεσίγραφο Διπλωματικό μ έ σ ο πίεσης ε ν ό ς κ ρ ά τ ο υ ς σε έ ν α ά λ λ ο υπό τ η ν απειλή τ η ς κ ή ρ υ ξ η ς πολέμου . Διπλωματικό μ έ σ ο πίεσης ε ν ό ς κ ρ ά τ ο υ ς σε έ ν α ά λ λ ο υπό τ η ν απειλή τ η ς κ ή ρ υ ξ η ς πολέμου .

Τρίτος Κόσμος Τ ο σύνολο των χ ω ρ ώ ν τ η ς Ασίας , τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς και τ η ς Λατ ιν ικής Α μ ε ρ ι κ ή ς , ως προϊόν τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς δ ιαδ ικασίας τ η ς αποαποικιοποίησης, τ ο υ ε κ δ η μ ο κ ρ α τ ι σ μ ο ύ και τ η ς ε θ ν ι κ ή ς χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η ς .

Τ ο σύνολο των χ ω ρ ώ ν τ η ς Ασίας , τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς και τ η ς Λατ ιν ικής Α μ ε ρ ι κ ή ς , ως προϊόν τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς δ ιαδ ικασίας τ η ς αποαποικιοποίησης, τ ο υ ε κ δ η μ ο κ ρ α τ ι σ μ ο ύ και τ η ς ε θ ν ι κ ή ς χ ε ι ρ α φ έ τ η σ η ς .

Υφαλοκρηπίδα Ο β υ θ ό ς και τ ο υ π έ δ α φ ο ς μ ιας θ ά λ α σ σ α ς (π.χ. τ ο υ Α ιγα ίου Π ε λ ά γ ο υ ς ) .

Φαναριώτες Ο ι ελλην ικής κ α τ α γ ω γ ή ς υ ψ η λ ό β α θ μ ο ι διοικητικοί α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι τ ο υ ο θ ω -μανικού κ ρ ά τ ο υ ς , που κ α τ ο ι κ ο ύ σ α ν στο Φανάρ ι τ η ς Κωνσταντ ινούπολης , τ η συνοικία όπου ε δ ρ ε ύ ε ι τ ο Ο ικουμεν ικό Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο .

Ο ι ελλην ικής κ α τ α γ ω γ ή ς υ ψ η λ ό β α θ μ ο ι διοικητικοί α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο ι τ ο υ ο θ ω -μανικού κ ρ ά τ ο υ ς , που κ α τ ο ι κ ο ύ σ α ν στο Φανάρ ι τ η ς Κωνσταντ ινούπολης , τ η συνοικία όπου ε δ ρ ε ύ ε ι τ ο Ο ικουμεν ικό Π α τ ρ ι α ρ χ ε ί ο .

Φολκσγκάιστ (Volksgeist: λαϊκό πνεύμα)

Συνεκτ ικό στοιχε ίο τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ έ θ ν ο υ ς , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς ρομαντ ικούς δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς Φίχτε , Χ έ ρ ν τ ε ρ κ.ά. ( 19ος α ιώνας) .

Φολκσγκάιστ (Volksgeist: λαϊκό πνεύμα)

Συνεκτ ικό στοιχε ίο τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ έ θ ν ο υ ς , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς ρομαντ ικούς δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς Φίχτε , Χ έ ρ ν τ ε ρ κ.ά. ( 19ος α ιώνας) .

Χάτι Χουμαγιούν Επίσημο οθωμαν ικό έ γ γ ρ α φ ο που φ έ ρ ε ι τ η ν ιδ ιόχε ιρη υ π ο γ ρ α φ ή τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ . Επίσημο οθωμαν ικό έ γ γ ρ α φ ο που φ έ ρ ε ι τ η ν ιδ ιόχε ιρη υ π ο γ ρ α φ ή τ ο υ σ ο υ λ τ ά ν ο υ .

Γ Λ Ω Σ Σ Α Ρ Ι Ο ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ, Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Ω Ν ΚΑΙ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ω Ν Ο Ρ Ω Ν

•Ακαδημαϊκή τέχνη: Η τ έ χ ν η των Ακαδημ ιών Καλών Τεχνών. Μ ε τ ά τ α πρωτοπορ ιακά ρ ε ύ μ α τ α τ ο υ 19ου αιώνα ο ό ρ ο ς αποκτά συχνά αρνητ ικό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο και σημαίνε ι τ η συντηρητ ική και σ υ μ β α τ ι κ ή τέχνη .

Η τ έ χ ν η των Ακαδημ ιών Καλών Τεχνών. Μ ε τ ά τ α πρωτοπορ ιακά ρ ε ύ μ α τ α τ ο υ 19ου αιώνα ο ό ρ ο ς αποκτά συχνά αρνητ ικό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο και σημαίνε ι τ η συντηρητ ική και σ υ μ β α τ ι κ ή τέχνη .

•Αρ νουβό [art nouveau (Γαλλ.), modern style (Αγγλ.), Jugendstil (Γερμ.)]:

Καλλιτεχνικό ρ ε ύ μ α ( 1 8 9 5 - 1 9 1 0 ) που ε ξ ε λ ί χ θ η κ ε σε παγκόσμιο στιλ τ ο οποίο ε π η ρ έ α σ ε τ η ζωγραφική , τ η ν αρχιτεκτον ική και τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς (δ ιακόσμηση, γ ρ α φ ι κ έ ς τ έ χ ν ε ς κ.ά.). Κύρ ια χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ η ς οι κ α μ π ύ λ ε ς γ ρ α μ μ έ ς , τ α ελ ικοε ιδή σχήματα , που παραπέμπουν σ ε μ ίσχους και ά ν θ η και α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι α σ ύ μ μ ε τ ρ α , η έντονη δ ιασκομητ ική δ ι ά θ ε σ η και η στ ιλ ιζαρισμένη κ ο μ ψ ό τ η τ α .

•Αρ νουβό [art nouveau (Γαλλ.), modern style (Αγγλ.), Jugendstil (Γερμ.)]:

Καλλιτεχνικό ρ ε ύ μ α ( 1 8 9 5 - 1 9 1 0 ) που ε ξ ε λ ί χ θ η κ ε σε παγκόσμιο στιλ τ ο οποίο ε π η ρ έ α σ ε τ η ζωγραφική , τ η ν αρχιτεκτον ική και τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς (δ ιακόσμηση, γ ρ α φ ι κ έ ς τ έ χ ν ε ς κ.ά.). Κύρ ια χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ η ς οι κ α μ π ύ λ ε ς γ ρ α μ μ έ ς , τ α ελ ικοε ιδή σχήματα , που παραπέμπουν σ ε μ ίσχους και ά ν θ η και α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι α σ ύ μ μ ε τ ρ α , η έντονη δ ιασκομητ ική δ ι ά θ ε σ η και η στ ιλ ιζαρισμένη κ ο μ ψ ό τ η τ α .

Καλλιτεχνικό ρ ε ύ μ α ( 1 8 9 5 - 1 9 1 0 ) που ε ξ ε λ ί χ θ η κ ε σε παγκόσμιο στιλ τ ο οποίο ε π η ρ έ α σ ε τ η ζωγραφική , τ η ν αρχιτεκτον ική και τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς (δ ιακόσμηση, γ ρ α φ ι κ έ ς τ έ χ ν ε ς κ.ά.). Κύρ ια χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά τ η ς οι κ α μ π ύ λ ε ς γ ρ α μ μ έ ς , τ α ελ ικοε ιδή σχήματα , που παραπέμπουν σ ε μ ίσχους και ά ν θ η και α ν α π τ ύ σ σ ο ν τ α ι α σ ύ μ μ ε τ ρ α , η έντονη δ ιασκομητ ική δ ι ά θ ε σ η και η στ ιλ ιζαρισμένη κ ο μ ψ ό τ η τ α .

• Άρτε πόβερα (Ιταλ arte povera = φτωχή τέχνη):

Μ ο ρ φ ή κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς που σ υ ν δ υ ά ζ ε ι σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς μ ιν ιμαλι -στ ικής και εννο ιακής τ έ χ ν η ς με τ η ν τ έ χ ν η τ ο υ π ε ρ φ ό ρ μ α ν ς (μ ιας μ ο ρ φ ή ς χάπενινγκ). Αξ ιοποιούντα ι «φτωχά υλικά», γ ια π α ρ ά δ ε ι γ μ α χώμα , π έ τ ρ ε ς , ξ ύ λ α , ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς κ.ά. , ενώ η π α ρ ο υ σ ί α σ η γ ίνετα ι ε κ τ ό ς των π α ρ α δ ο σ ι α -κών χώρων τέχνης , σ ε ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α , α π ο θ ή κ ε ς κ.ά. ( δ ε κ α ε τ ί α 1970) .

• Άρτε πόβερα (Ιταλ arte povera = φτωχή τέχνη):

Μ ο ρ φ ή κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς που σ υ ν δ υ ά ζ ε ι σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς μ ιν ιμαλι -στ ικής και εννο ιακής τ έ χ ν η ς με τ η ν τ έ χ ν η τ ο υ π ε ρ φ ό ρ μ α ν ς (μ ιας μ ο ρ φ ή ς χάπενινγκ). Αξ ιοποιούντα ι «φτωχά υλικά», γ ια π α ρ ά δ ε ι γ μ α χώμα , π έ τ ρ ε ς , ξ ύ λ α , ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς κ.ά. , ενώ η π α ρ ο υ σ ί α σ η γ ίνετα ι ε κ τ ό ς των π α ρ α δ ο σ ι α -κών χώρων τέχνης , σ ε ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α , α π ο θ ή κ ε ς κ.ά. ( δ ε κ α ε τ ί α 1970) .

Μ ο ρ φ ή κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς δ ρ ά σ η ς που σ υ ν δ υ ά ζ ε ι σ τ ο ι χ ε ί α τ η ς μ ιν ιμαλι -στ ικής και εννο ιακής τ έ χ ν η ς με τ η ν τ έ χ ν η τ ο υ π ε ρ φ ό ρ μ α ν ς (μ ιας μ ο ρ φ ή ς χάπενινγκ). Αξ ιοποιούντα ι «φτωχά υλικά», γ ια π α ρ ά δ ε ι γ μ α χώμα , π έ τ ρ ε ς , ξ ύ λ α , ε φ η μ ε ρ ί δ ε ς κ.ά. , ενώ η π α ρ ο υ σ ί α σ η γ ίνετα ι ε κ τ ό ς των π α ρ α δ ο σ ι α -κών χώρων τέχνης , σ ε ε ρ γ ο σ τ ά σ ι α , α π ο θ ή κ ε ς κ.ά. ( δ ε κ α ε τ ί α 1970) .

•Αφηρημένος εξπρεσιονισμός:

Ε υ ρ ύ τ ε ρ ο καλλιτεχνικό κ ίνημα α φ η ρ η μ έ ν η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς , που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε στη Ν έ α Υ ό ρ κ η τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1940 και έδ ινε π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α στην ίδια τ η δ ιαδ ικασία τ η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς π ρ ά ξ η ς , κ α θ ώ ς και στη δ υ ν α μ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ χ ρ ώ μ α τ ο ς .

•Αφηρημένος εξπρεσιονισμός:

Ε υ ρ ύ τ ε ρ ο καλλιτεχνικό κ ίνημα α φ η ρ η μ έ ν η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς , που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε στη Ν έ α Υ ό ρ κ η τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1940 και έδ ινε π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α στην ίδια τ η δ ιαδ ικασία τ η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς π ρ ά ξ η ς , κ α θ ώ ς και στη δ υ ν α μ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ χ ρ ώ μ α τ ο ς .

Ε υ ρ ύ τ ε ρ ο καλλιτεχνικό κ ίνημα α φ η ρ η μ έ ν η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς , που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε στη Ν έ α Υ ό ρ κ η τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1940 και έδ ινε π ρ ο τ ε ρ α ι ό τ η τ α στην ίδια τ η δ ιαδ ικασία τ η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς π ρ ά ξ η ς , κ α θ ώ ς και στη δ υ ν α μ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο υ χ ρ ώ μ α τ ο ς .

• Βίντεο αρτ: Σ τ ο πλαίσιο τ η ς εννο ιακής τ έ χ ν η ς άρχισαν να αξ ιοποιούντα ι από τ η δεκα -ε τ ί α τ ο υ 1990, οι δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ο υ βίντεο μέσω τ ο υ οποίου ο καλλ ι τέχνης π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ι ς ι δ έ ε ς τ ο υ στον θ ε α τ ή .

Σ τ ο πλαίσιο τ η ς εννο ιακής τ έ χ ν η ς άρχισαν να αξ ιοποιούντα ι από τ η δεκα -ε τ ί α τ ο υ 1990, οι δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ ο υ βίντεο μέσω τ ο υ οποίου ο καλλ ι τέχνης π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι τ ι ς ι δ έ ε ς τ ο υ στον θ ε α τ ή .

•Γερμανικός εξπρεσιονισμός:

Κίνηση των α ρ χ ώ ν τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα που δ ίνε ι τ ο π ρ ο β ά δ ι σ μ α τ η ς καλλι -τ ε χ ν ι κ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς σ τ ο χ ρ ώ μ α , σ τ α έ ν τ ο ν α π ε ρ ι γ ρ ά μ μ α τ α κα ι στην πα-ρ α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς φ ό ρ μ α ς ως φ ο ρ έ α έντονων σ υ ν α ι σ θ η μ ά τ ω ν . Μ ε τ ο ν γ ε ρ μ α ν ι κ ό ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ό σ υ ν δ έ ο ν τ α ι δ ύ ο μ ε γ ά λ ε ς ο μ ά δ ε ς π ρ ω τ ο π ό ρ ω ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ώ ν , «Η Γ έ φ υ ρ α » (Die Brucke) κα ι «Ο Γ α λ ά ζ ι ο ς Κ α β α λ ά ρ η ς » (Der B laue Reiter) .

•Γερμανικός εξπρεσιονισμός:

Κίνηση των α ρ χ ώ ν τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα που δ ίνε ι τ ο π ρ ο β ά δ ι σ μ α τ η ς καλλι -τ ε χ ν ι κ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς σ τ ο χ ρ ώ μ α , σ τ α έ ν τ ο ν α π ε ρ ι γ ρ ά μ μ α τ α κα ι στην πα-ρ α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς φ ό ρ μ α ς ως φ ο ρ έ α έντονων σ υ ν α ι σ θ η μ ά τ ω ν . Μ ε τ ο ν γ ε ρ μ α ν ι κ ό ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ό σ υ ν δ έ ο ν τ α ι δ ύ ο μ ε γ ά λ ε ς ο μ ά δ ε ς π ρ ω τ ο π ό ρ ω ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ώ ν , «Η Γ έ φ υ ρ α » (Die Brucke) κα ι «Ο Γ α λ ά ζ ι ο ς Κ α β α λ ά ρ η ς » (Der B laue Reiter) .

Κίνηση των α ρ χ ώ ν τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα που δ ίνε ι τ ο π ρ ο β ά δ ι σ μ α τ η ς καλλι -τ ε χ ν ι κ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς σ τ ο χ ρ ώ μ α , σ τ α έ ν τ ο ν α π ε ρ ι γ ρ ά μ μ α τ α κα ι στην πα-ρ α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς φ ό ρ μ α ς ως φ ο ρ έ α έντονων σ υ ν α ι σ θ η μ ά τ ω ν . Μ ε τ ο ν γ ε ρ μ α ν ι κ ό ε ξ π ρ ε σ ι ο ν ι σ μ ό σ υ ν δ έ ο ν τ α ι δ ύ ο μ ε γ ά λ ε ς ο μ ά δ ε ς π ρ ω τ ο π ό ρ ω ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ώ ν , «Η Γ έ φ υ ρ α » (Die Brucke) κα ι «Ο Γ α λ ά ζ ι ο ς Κ α β α λ ά ρ η ς » (Der B laue Reiter) .

•Δωδεκάφθογγη, σειραϊκή μουσική:

Μουσική τεχνική που ε ισήγαγε ο Ά ρ ν ο λ ν τ Σένμπεργκ στη σύνθεση (περίπου 1920), μέσα στο πλαίσιο τ η ς ατονικής μουσικής, αντ ικαθιστώντας τ ο υ ς παρα-δοσιακούς κανόνες τ η ς μελωδίας, τ η ς αρμονίας και τ η ς τον ικότητας .

•Δωδεκάφθογγη, σειραϊκή μουσική:

Μουσική τεχνική που ε ισήγαγε ο Ά ρ ν ο λ ν τ Σένμπεργκ στη σύνθεση (περίπου 1920), μέσα στο πλαίσιο τ η ς ατονικής μουσικής, αντ ικαθιστώντας τ ο υ ς παρα-δοσιακούς κανόνες τ η ς μελωδίας, τ η ς αρμονίας και τ η ς τον ικότητας .

Μουσική τεχνική που ε ισήγαγε ο Ά ρ ν ο λ ν τ Σένμπεργκ στη σύνθεση (περίπου 1920), μέσα στο πλαίσιο τ η ς ατονικής μουσικής, αντ ικαθιστώντας τ ο υ ς παρα-δοσιακούς κανόνες τ η ς μελωδίας, τ η ς αρμονίας και τ η ς τον ικότητας .

• Εγκατάσταση: Επέμβαση τ ο υ καλλ ι τέχνη στον χ ώ ρ ο με δ ι ά φ ο ρ α υλ ικά και μέσα , που δ ίνουν στον θ ε α τ ή τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α να κ ινε ί τα ι μ έ σ α σ' α υ τ ό ν και ν α τ ο ν βιώνει ως καλλιτεχνικό γ ε γ ο ν ό ς . Σ χ ε τ ι κ ό ς ό ρ ο ς ε ίναι και τ ο (καλλιτεχνικό) περ ιβάλλον (Αγγλ. env i roment ) ( δ ε κ α ε τ ί α 1970) .

Επέμβαση τ ο υ καλλ ι τέχνη στον χ ώ ρ ο με δ ι ά φ ο ρ α υλ ικά και μέσα , που δ ίνουν στον θ ε α τ ή τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α να κ ινε ί τα ι μ έ σ α σ' α υ τ ό ν και ν α τ ο ν βιώνει ως καλλιτεχνικό γ ε γ ο ν ό ς . Σ χ ε τ ι κ ό ς ό ρ ο ς ε ίναι και τ ο (καλλιτεχνικό) περ ιβάλλον (Αγγλ. env i roment ) ( δ ε κ α ε τ ί α 1970) .

• Εκλεκτικισμός: Τ ά σ η καλλιτεχνών, κυρ ίως στον χ ώ ρ ο τ η ς αρχ ι τεκτον ικής , ν α ε ν σ ω μ α τ ώ -νουν στο έ ρ γ ο τ ο υ ς στο ιχε ία από πολλές και συχνά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς τ εχνοτροπίες και εποχές .

Τ ά σ η καλλιτεχνών, κυρ ίως στον χ ώ ρ ο τ η ς αρχ ι τεκτον ικής , ν α ε ν σ ω μ α τ ώ -νουν στο έ ρ γ ο τ ο υ ς στο ιχε ία από πολλές και συχνά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς τ εχνοτροπίες και εποχές .

• Εκφυλισμένη τέχνη: Έ τ σ ι χ α ρ α κ τ η ρ ί σ τ η κ ε δ υ σ φ η μ ι σ τ ι κ ά από τ ο υ ς ναζί στη Γ ε ρ μ α ν ί α ( δ ε κ α ε τ ί α 1930) κ ά θ ε μ ο ρ φ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς που δεν ανταποκρ ινόταν στη ναζι-στική ιδεολογ ία (Βαν Γκογκ, Ματ ίς , Π ικάσο, Σ α γ κ ά λ κ.ά.) .

Έ τ σ ι χ α ρ α κ τ η ρ ί σ τ η κ ε δ υ σ φ η μ ι σ τ ι κ ά από τ ο υ ς ναζί στη Γ ε ρ μ α ν ί α ( δ ε κ α ε τ ί α 1930) κ ά θ ε μ ο ρ φ ή σ ύ γ χ ρ ο ν η ς τ έ χ ν η ς που δεν ανταποκρ ινόταν στη ναζι-στική ιδεολογ ία (Βαν Γκογκ, Ματ ίς , Π ικάσο, Σ α γ κ ά λ κ.ά.) .

• Εννοιακή τέχνη (Αγγλ. conceptual art):

Ω ς συνέχε ια τ ο υ μ ιν ιμαλισμού και τ ο υ γ ε ν ι κ ό τ ε ρ ο υ π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ γ ια τ η φ ύ σ η τ ο υ έ ρ γ ο υ τ έ χ ν η ς , στη δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1960 στ ις Η Π Α , η εννο ιακή τ έ χ ν η στηρ ί ζε τα ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο στ ις ι δ έ ε ς και στις σ κ έ ψ ε ι ς που βρ ίσκοντα ι πίσω από τ α π ρ ά γ μ α τ α , ενώ επεκτε ίνε ι τ ο πεδίο α ν ά π τ υ ξ ή ς τ η ς στον χ ώ ρ ο τ η ς γ λ ώ σ σ α ς και τ η ς επικοινωνίας.

• Εννοιακή τέχνη (Αγγλ. conceptual art):

Ω ς συνέχε ια τ ο υ μ ιν ιμαλισμού και τ ο υ γ ε ν ι κ ό τ ε ρ ο υ π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ γ ια τ η φ ύ σ η τ ο υ έ ρ γ ο υ τ έ χ ν η ς , στη δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1960 στ ις Η Π Α , η εννο ιακή τ έ χ ν η στηρ ί ζε τα ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο στ ις ι δ έ ε ς και στις σ κ έ ψ ε ι ς που βρ ίσκοντα ι πίσω από τ α π ρ ά γ μ α τ α , ενώ επεκτε ίνε ι τ ο πεδίο α ν ά π τ υ ξ ή ς τ η ς στον χ ώ ρ ο τ η ς γ λ ώ σ σ α ς και τ η ς επικοινωνίας.

Ω ς συνέχε ια τ ο υ μ ιν ιμαλισμού και τ ο υ γ ε ν ι κ ό τ ε ρ ο υ π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ γ ια τ η φ ύ σ η τ ο υ έ ρ γ ο υ τ έ χ ν η ς , στη δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1960 στ ις Η Π Α , η εννο ιακή τ έ χ ν η στηρ ί ζε τα ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο στ ις ι δ έ ε ς και στις σ κ έ ψ ε ι ς που βρ ίσκοντα ι πίσω από τ α π ρ ά γ μ α τ α , ενώ επεκτε ίνε ι τ ο πεδίο α ν ά π τ υ ξ ή ς τ η ς στον χ ώ ρ ο τ η ς γ λ ώ σ σ α ς και τ η ς επικοινωνίας.

• Εφαρμοσμένες τέχνες: Οι γ ρ α φ ι κ έ ς τ έ χ ν ε ς , η δ ιακόσμηση, ο σ χ ε δ ι α σ μ ό ς (design) λε ι τουργ ικών και δ ιακοσμητ ικών αντ ικε ιμένων, όπως επίπλων, κοσμημάτων , αντ ικε ιμένων κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς κ.ά., με σκοπό τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α αντ ικε ιμένων με λε ι τουργ ική , α λ λ ά και α ισθητ ική αξ ία.

Ο ι γ ρ α φ ι κ έ ς τ έ χ ν ε ς , η δ ιακόσμηση, ο σ χ ε δ ι α σ μ ό ς (design) λε ι τουργ ικών και δ ιακοσμητ ικών αντ ικε ιμένων, όπως επίπλων, κοσμημάτων , αντ ικε ιμένων κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς κ.ά., με σκοπό τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α αντ ικε ιμένων με λε ι τουργ ική , α λ λ ά και α ισθητ ική αξ ία.

•Ζωγραφική της δράσης (Αγγλ. action painting) ή χειρονομιακή ζωγραφι-κή ή τασισμός (Γαλλ. tachisme):

•Ζωγραφική της δράσης (Αγγλ. action painting) ή χειρονομιακή ζωγραφι-κή ή τασισμός (Γαλλ. tachisme):

Μία από τ ι ς β α σ ι κ έ ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ α φ η ρ η μ έ ν ο υ ε ξπρεσ ιον ισμού , στην οποία δ ίνετα ι έ μ φ α σ η στην κίνηση, στη χε ιρονομ ία τ ο υ καλλ ι τέχνη και στον τρόπο με τ ο ν οποίο α υ τ ή αποτυπώνεται επάνω στη ζ ω γ ρ α φ ι κ ή επιφάνε ια . Σχετ ικός ε ίναι κα ι ο ό ρ ο ς « ά μ ο ρ φ η τέχνη» (Art Informel) .

•Ζωγραφική της δράσης (Αγγλ. action painting) ή χειρονομιακή ζωγραφι-κή ή τασισμός (Γαλλ. tachisme):

Μία από τ ι ς β α σ ι κ έ ς κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ α φ η ρ η μ έ ν ο υ ε ξπρεσ ιον ισμού , στην οποία δ ίνετα ι έ μ φ α σ η στην κίνηση, στη χε ιρονομ ία τ ο υ καλλ ι τέχνη και στον τρόπο με τ ο ν οποίο α υ τ ή αποτυπώνεται επάνω στη ζ ω γ ρ α φ ι κ ή επιφάνε ια . Σχετ ικός ε ίναι κα ι ο ό ρ ο ς « ά μ ο ρ φ η τέχνη» (Art Informel) .

•Ζωγραφική του χρωματικού πεδίου:

Μία από τ ι ς βασ ικές κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ α φ η ρ η μ έ ν ο υ ε ξπρεσ ιον ισμού , στην οποία τ ο χ ρ ώ μ α , σ ε μ ε γ ά λ ε ς επιφάνε ιες , απηχεί τ η σ τ ο χ α σ τ ι κ ή και λυρ ική δ ι ά θ ε σ η τ ο υ καλλ ιτέχνη .

•Ζωγραφική του χρωματικού πεδίου:

Μία από τ ι ς βασ ικές κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ α φ η ρ η μ έ ν ο υ ε ξπρεσ ιον ισμού , στην οποία τ ο χ ρ ώ μ α , σ ε μ ε γ ά λ ε ς επιφάνε ιες , απηχεί τ η σ τ ο χ α σ τ ι κ ή και λυρ ική δ ι ά θ ε σ η τ ο υ καλλ ιτέχνη .

Μ ία από τ ι ς βασ ικές κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς τ ο υ α φ η ρ η μ έ ν ο υ ε ξπρεσ ιον ισμού , στην οποία τ ο χ ρ ώ μ α , σ ε μ ε γ ά λ ε ς επιφάνε ιες , απηχεί τ η σ τ ο χ α σ τ ι κ ή και λυρ ική δ ι ά θ ε σ η τ ο υ καλλ ιτέχνη .

• Ιμπρεσιονισμός: Από τ α σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ α καλλιτεχν ικά κ ινήματα τ ο υ 19ου αιώνα, που ε π η ρ έ α -σαν σ ο β α ρ ά τ η ν εμφάν ιση τ η ς μοντέρνας τέχνης . Σ τ ό χ ο ς των ιμπρεσιο-νιστών ήταν η απόδοση τ η ς οπτικής εντύπωσης των μορφών όπως πραγμα-τ ικά φαίνονται, κ α θ ώ ς και των επιδράσεων τ ο υ φυσικού φ ω τ ό ς σε α υ τ έ ς .

Από τ α σ η μ α ν τ ι κ ό τ ε ρ α καλλιτεχν ικά κ ινήματα τ ο υ 19ου αιώνα, που ε π η ρ έ α -σαν σ ο β α ρ ά τ η ν εμφάν ιση τ η ς μοντέρνας τέχνης . Σ τ ό χ ο ς των ιμπρεσιο-νιστών ήταν η απόδοση τ η ς οπτικής εντύπωσης των μορφών όπως πραγμα-τ ικά φαίνονται, κ α θ ώ ς και των επιδράσεων τ ο υ φυσικού φ ω τ ό ς σε α υ τ έ ς .

• Κινητική τέχνη (Αγγλ. kinetic art):

Μ ο ρ φ ή γλυπτ ικής που δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί κ α τ α σ κ ε υ έ ς χρησ ιμοπο ιώντας τ ο ν χώρο, τ ο φ ω ς και τ η ν κίνηση και αξ ιοποιώντας τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς επ ιστήμης ( δ ε κ α ε τ ί α 1950).

• Κινητική τέχνη (Αγγλ. kinetic art):

Μ ο ρ φ ή γλυπτ ικής που δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί κ α τ α σ κ ε υ έ ς χρησ ιμοπο ιώντας τ ο ν χώρο, τ ο φ ω ς και τ η ν κίνηση και αξ ιοποιώντας τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς επ ιστήμης ( δ ε κ α ε τ ί α 1950).

Μ ο ρ φ ή γλυπτ ικής που δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί κ α τ α σ κ ε υ έ ς χρησ ιμοπο ιώντας τ ο ν χώρο, τ ο φ ω ς και τ η ν κίνηση και αξ ιοποιώντας τ ι ς δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς επ ιστήμης ( δ ε κ α ε τ ί α 1950).

• Κιτς (Γερμ. Kitsch): Έ κ φ ρ α σ η τ έ χ ν η ς ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς που χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι από τ η ν κοινο-τοπία , τ η ν έ λ λ ε ι ψ η π ν ε υ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς , τ η ν προσποίηση , τ ο ν γ λ υ κ ε ρ ό σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι σ μ ό , τ η ν έ λ λ ε ι ψ η α υ θ ε ν τ ι κ ό τ η τ α ς και π ρ ω τ ο τ υ π ί α ς .

Έ κ φ ρ α σ η τ έ χ ν η ς ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς που χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι από τ η ν κοινο-τοπία , τ η ν έ λ λ ε ι ψ η π ν ε υ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς , τ η ν προσποίηση , τ ο ν γ λ υ κ ε ρ ό σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι σ μ ό , τ η ν έ λ λ ε ι ψ η α υ θ ε ν τ ι κ ό τ η τ α ς και π ρ ω τ ο τ υ π ί α ς .

• Κολάζ (Γαλλ. collage): Τεχνική ε π ι κ ό λ λ η σ η ς και ε ν σ ω μ ά τ ω σ η ς στο έ ρ γ ο τ έ χ ν η ς δ ι ά φ ο ρ ω ν υλι-κών, όπως ε ίνα ι τ α χ α ρ τ ι ά , οι φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς , τ α κ ο μ μ ά τ ι α υ φ ά σ μ α τ ο ς , τ α α π ο κ ό μ μ α τ α ε φ η μ ε ρ ί δ ω ν κ.ά. , που α ξ ι ο π ο ι ή θ η κ ε ι δ ι α ί τ ε ρ α από τ ο υ ς κυβι-σ τ έ ς και τ ο υ ς ν τ α ν τ α ι σ τ έ ς .

Τεχνική ε π ι κ ό λ λ η σ η ς και ε ν σ ω μ ά τ ω σ η ς στο έ ρ γ ο τ έ χ ν η ς δ ι ά φ ο ρ ω ν υλι-κών, όπως ε ίνα ι τ α χ α ρ τ ι ά , οι φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς , τ α κ ο μ μ ά τ ι α υ φ ά σ μ α τ ο ς , τ α α π ο κ ό μ μ α τ α ε φ η μ ε ρ ί δ ω ν κ.ά. , που α ξ ι ο π ο ι ή θ η κ ε ι δ ι α ί τ ε ρ α από τ ο υ ς κυβι-σ τ έ ς και τ ο υ ς ν τ α ν τ α ι σ τ έ ς .

• Κονστρουκτιβισμός: Μ ο ρ φ ή τ η ς α φ η ρ η μ έ ν η ς γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή ς τ έχνης , που α ν α π τ ύ χ θ η κ ε κυρ ίως σε γ λ υ π τ έ ς και α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ έ ς κ α τ α σ κ ε υ έ ς με σ ύ γ χ ρ ο ν α υλ ικά (περίπου 1913) , π ρ ο ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ς τ ο έ δ α φ ο ς γ ια τ η Σ χ ο λ ή τ ο υ Μ π ά ο υ χ α ο υ ς .

Μ ο ρ φ ή τ η ς α φ η ρ η μ έ ν η ς γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή ς τ έχνης , που α ν α π τ ύ χ θ η κ ε κυρ ίως σε γ λ υ π τ έ ς και α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ έ ς κ α τ α σ κ ε υ έ ς με σ ύ γ χ ρ ο ν α υλ ικά (περίπου 1913) , π ρ ο ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ς τ ο έ δ α φ ο ς γ ια τ η Σ χ ο λ ή τ ο υ Μ π ά ο υ χ α ο υ ς .

•Κυβισμός: Κίνημα τ ω ν α ρ χ ώ ν τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα (1907) που α ν έ τ ρ ε ψ ε ό,τ ι ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε μέχρ ι τ ό τ ε ως π ρ ο ς τ η ν απεικόνιση τ η ς φ ύ σ η ς και α π ο τ έ λ ε σ ε α φ ε τ η ρ ί α γ ια πολλά ά λ λ α ρ ε ύ μ α τ α και γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α γ ι α την α ν ά π τ υ ξ η τ η ς α φ α ί ρ ε σ η ς στην τέχνη. Ο ι κ υ β ι σ τ έ ς ζ ω γ ρ ά φ ο ι και γλύπτες α ν ά γ ο υ ν τ ι ς μ ο ρ φ έ ς σ τ α βασικά γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ά σ χ ή μ α τ α , τ ι ς δ ιασπούν σε πολλαπλά επίπεδα και δ ίνουν τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α ο λ ό π λ ε υ ρ η ς απεικόνισης τ ο υ ς .

Κίνημα τ ω ν α ρ χ ώ ν τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα (1907) που α ν έ τ ρ ε ψ ε ό,τ ι ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε μέχρ ι τ ό τ ε ως π ρ ο ς τ η ν απεικόνιση τ η ς φ ύ σ η ς και α π ο τ έ λ ε σ ε α φ ε τ η ρ ί α γ ια πολλά ά λ λ α ρ ε ύ μ α τ α και γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α γ ι α την α ν ά π τ υ ξ η τ η ς α φ α ί ρ ε σ η ς στην τέχνη. Ο ι κ υ β ι σ τ έ ς ζ ω γ ρ ά φ ο ι και γλύπτες α ν ά γ ο υ ν τ ι ς μ ο ρ φ έ ς σ τ α βασικά γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ά σ χ ή μ α τ α , τ ι ς δ ιασπούν σε πολλαπλά επίπεδα και δ ίνουν τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α ο λ ό π λ ε υ ρ η ς απεικόνισης τ ο υ ς .

• Μαζική κουλτούρα: Τ ο σύνολο των αντ ιλήψεων, των συμπερ ιφορών και τ ω ν προτύπων ζωής που σ υ ν δ έ ο ν τ α ι με τ ο υ ς σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς ε κ π α ί δ ε υ σ η ς , ε ν η μ έ ρ ω σ η ς , ψυχαγωγ ίας , ά θ λ η σ η ς κτλ. και απευθύνοντα ι σε πολύ μ ε γ ά λ α τ μ ή μ α τ α τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ ω ν β ιομηχαν ικά ανεπτυγμένων κοινωνιών. Η δ ύ ν α μ η των μαζών και τ α ν έ α πρότυπα ζωής και σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς , όπως π.χ. η μόδα , εκτόπισαν σ τ α δ ι α κ ά τ ο ν λα ϊκό πολιτισμό, τ η ν α ισθητ ική και τ ι ς α ξ ί ε ς τ ο υ .

Τ ο σύνολο των αντ ιλήψεων, των συμπερ ιφορών και τ ω ν προτύπων ζωής που σ υ ν δ έ ο ν τ α ι με τ ο υ ς σ ύ γ χ ρ ο ν ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς ε κ π α ί δ ε υ σ η ς , ε ν η μ έ ρ ω σ η ς , ψυχαγωγ ίας , ά θ λ η σ η ς κτλ. και απευθύνοντα ι σε πολύ μ ε γ ά λ α τ μ ή μ α τ α τ ο υ π λ η θ υ σ μ ο ύ τ ω ν β ιομηχαν ικά ανεπτυγμένων κοινωνιών. Η δ ύ ν α μ η των μαζών και τ α ν έ α πρότυπα ζωής και σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς , όπως π.χ. η μόδα , εκτόπισαν σ τ α δ ι α κ ά τ ο ν λα ϊκό πολιτισμό, τ η ν α ισθητ ική και τ ι ς α ξ ί ε ς τ ο υ .

• Μεταϊμπρεσιονισμός: Κίνηση που α ν α φ έ ρ ε τ α ι στην υπέρβαση τ ο υ ιμπρεσιον ισμού από καλλι-τ έ χ ν ε ς όπως ο Σ ε ζ ά ν , ο Βαν Γκογκ, ο Γκογκέν, ο Σ ε ρ ά , ο ι οποίοι επανα-προσδιορ ίζουν τ η σ η μ α σ ί α τ ο υ θ έ μ α τ ο ς και των μορφικών αξιών.

Κίνηση που α ν α φ έ ρ ε τ α ι στην υπέρβαση τ ο υ ιμπρεσιον ισμού από καλλι-τ έ χ ν ε ς όπως ο Σ ε ζ ά ν , ο Βαν Γκογκ, ο Γκογκέν, ο Σ ε ρ ά , ο ι οποίοι επανα-προσδιορ ίζουν τ η σ η μ α σ ί α τ ο υ θ έ μ α τ ο ς και των μορφικών αξιών.

• Μεταμοντερνισμός (στην τέχνη):

Αντ ίδραση σ τ α α υ σ τ η ρ ά πλαίσια των πρακτικών τ ο υ μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ο ύ με τ η ν υ ι ο θ έ τ η σ η πολλών δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν στιλ, θ ε μ ά τ ω ν και ε κ φ ρ α σ τ ι κ ώ ν μέσων

• Μεταμοντερνισμός (στην τέχνη):

Αντ ίδραση σ τ α α υ σ τ η ρ ά πλαίσια των πρακτικών τ ο υ μ ο ν τ ε ρ ν ι σ μ ο ύ με τ η ν υ ι ο θ έ τ η σ η πολλών δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν στιλ, θ ε μ ά τ ω ν και ε κ φ ρ α σ τ ι κ ώ ν μέσων

τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς γ ια τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α νέων σύγχρονων μορφών. Ο μετα -μοντερν ισμός σ υ ν δ έ ε τ α ι σε κάποιες περιπτώσεις και με τ η ν τ ά σ η καλλι-τεχνών απλώς να π ρ ο σ α ρ μ ό ζ ο ν τ α ι στις ε κ ά σ τ ο τ ε α ν ά γ κ ε ς τ ο υ κοινού και να εντυπωσιάζουν, χωρίς ν α α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν βασικές α ρ χ έ ς .

• Μινιμαλισμός: Τ ά σ η που επ ικράτησε τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1960 κυρ ίως στις Η Π Α , με τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ρ ι σ δ ι ά σ τ α τ ω ν έ ρ γ ω ν με κύριο χαρακτηρ ιστ ικό τ ο ν α υ σ τ η ρ ό περιορισμό τ η ς φ ό ρ μ α ς σ ε απλά πρωτογενή και ε π α ν α λ α μ β α ν ό μ ε ν α σχή-ματα , όπως γ ια π α ρ ά δ ε ι γ μ α ο κύβος , χωρίς καμιά α ν α φ ο ρ ά σε συμβο-λ ισμούς .

Τ ά σ η που επ ικράτησε τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1960 κυρ ίως στις Η Π Α , με τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ρ ι σ δ ι ά σ τ α τ ω ν έ ρ γ ω ν με κύριο χαρακτηρ ιστ ικό τ ο ν α υ σ τ η ρ ό περιορισμό τ η ς φ ό ρ μ α ς σ ε απλά πρωτογενή και ε π α ν α λ α μ β α ν ό μ ε ν α σχή-ματα , όπως γ ια π α ρ ά δ ε ι γ μ α ο κύβος , χωρίς καμιά α ν α φ ο ρ ά σε συμβο-λ ισμούς .

•Μοντερνισμός, μοντέρνα τέχνη, πρωτοπορία:

Οι τ ά σ ε ι ς και τ α κ ινήματα στην τ έ χ ν η που αναπτύχθηκαν από τ α μ έ σ α τ ο υ 19ου έ ω ς και τ ι ς π ρ ώ τ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα (μέχρ ι τ ο ν Β' Π α γ κ ό -σμιο Πόλεμο) , κοινό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό των οποίων ήταν η κ α τ ά ρ γ η σ η όλων των παραδοσιακών κανόνων και αρχών και η υ ι ο θ έ τ η σ η νέων μ ο ρ φ ώ ν έ κ φ ρ α σ η ς .

•Μοντερνισμός, μοντέρνα τέχνη, πρωτοπορία:

Οι τ ά σ ε ι ς και τ α κ ινήματα στην τ έ χ ν η που αναπτύχθηκαν από τ α μ έ σ α τ ο υ 19ου έ ω ς και τ ι ς π ρ ώ τ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα (μέχρ ι τ ο ν Β' Π α γ κ ό -σμιο Πόλεμο) , κοινό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό των οποίων ήταν η κ α τ ά ρ γ η σ η όλων των παραδοσιακών κανόνων και αρχών και η υ ι ο θ έ τ η σ η νέων μ ο ρ φ ώ ν έ κ φ ρ α σ η ς .

Οι τ ά σ ε ι ς και τ α κ ινήματα στην τ έ χ ν η που αναπτύχθηκαν από τ α μ έ σ α τ ο υ 19ου έ ω ς και τ ι ς π ρ ώ τ ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς τ ο υ 2 0 ο ύ α ιώνα (μέχρ ι τ ο ν Β' Π α γ κ ό -σμιο Πόλεμο) , κοινό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό των οποίων ήταν η κ α τ ά ρ γ η σ η όλων των παραδοσιακών κανόνων και αρχών και η υ ι ο θ έ τ η σ η νέων μ ο ρ φ ώ ν έ κ φ ρ α σ η ς .

•Μοντερνισμός ή νεωτερικότητα (στη φιλοσοφία):

Ό ρ ο ς που α ν α φ έ ρ ε τ α ι στο π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο των πνευματ ικών α ν α ζ η τ ή σ ε ω ν από τον Δ ι α φ ω τ ι σ μ ό έ ω ς τ ο ν 2 0 ό αιώνα, βασικό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό των οποίων ε ίναι η πίστη στη δ ύ ν α μ η τ η ς λογ ικής και στη δ υ ν α τ ό τ η τ α συνε-χ ο ύ ς προόδου .

•Μοντερνισμός ή νεωτερικότητα (στη φιλοσοφία):

Ό ρ ο ς που α ν α φ έ ρ ε τ α ι στο π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο των πνευματ ικών α ν α ζ η τ ή σ ε ω ν από τον Δ ι α φ ω τ ι σ μ ό έ ω ς τ ο ν 2 0 ό αιώνα, βασικό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό των οποίων ε ίναι η πίστη στη δ ύ ν α μ η τ η ς λογ ικής και στη δ υ ν α τ ό τ η τ α συνε-χ ο ύ ς προόδου .

Ό ρ ο ς που α ν α φ έ ρ ε τ α ι στο π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο των πνευματ ικών α ν α ζ η τ ή σ ε ω ν από τον Δ ι α φ ω τ ι σ μ ό έ ω ς τ ο ν 2 0 ό αιώνα, βασικό χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό των οποίων ε ίναι η πίστη στη δ ύ ν α μ η τ η ς λογ ικής και στη δ υ ν α τ ό τ η τ α συνε-χ ο ύ ς προόδου .

•Μπαουχάους (Γερμ. Bauhaus = οίκος δό-μησης):

Σ χ ο λ ή που ι δ ρ ύ θ η κ ε από τ ο ν Β ά λ τ ε ρ Γκρόπιους στη Βα ϊμάρη , μ ε τ α φ έ ρ -θ η κ ε α ρ γ ό τ ε ρ α στο Ν τ ε σ ά ο υ και δ ι α λ ύ θ η κ ε από τ ο ναζιστ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο 1933. Σκοπός τ η ς ή τ α ν η ενοποίηση τ η ς αρχ ιτεκτον ικής , τ η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς και τ η ς γλυπτ ικής με τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς και η σ τ ε ν ή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α καλλιτεχνών και χε ιρωνακτών (τεχνικών) γ ια την κ ά λ υ ψ η τ ω ν αναγκών τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς β ιομηχανικής κοινωνίας. Η Σ χ ο λ ή τ ο υ Μ π ά ο υ χ α ο υ ς έπα ι ξε η γ ε -τ ικό ρόλο στη δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ μοντέρνου , δ ι ε θ ν ο ύ ς στιλ στην αρχ ι τε -κτονική και τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα.

Σ χ ο λ ή που ι δ ρ ύ θ η κ ε από τ ο ν Β ά λ τ ε ρ Γκρόπιους στη Βα ϊμάρη , μ ε τ α φ έ ρ -θ η κ ε α ρ γ ό τ ε ρ α στο Ν τ ε σ ά ο υ και δ ι α λ ύ θ η κ ε από τ ο ναζιστ ικό κ α θ ε σ τ ώ ς τ ο 1933. Σκοπός τ η ς ή τ α ν η ενοποίηση τ η ς αρχ ιτεκτον ικής , τ η ς ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς και τ η ς γλυπτ ικής με τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς και η σ τ ε ν ή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α καλλιτεχνών και χε ιρωνακτών (τεχνικών) γ ια την κ ά λ υ ψ η τ ω ν αναγκών τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς β ιομηχανικής κοινωνίας. Η Σ χ ο λ ή τ ο υ Μ π ά ο υ χ α ο υ ς έπα ι ξε η γ ε -τ ικό ρόλο στη δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ ο υ μοντέρνου , δ ι ε θ ν ο ύ ς στιλ στην αρχ ι τε -κτονική και τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα.

•Νεοκλασικισμός: Καλλιτεχνικό και λογοτεχν ικό κίνημα που κυρ ιάρχησε από τ α τ έ λ η τ ο υ 18ου έ ω ς και τ ις α ρ χ έ ς τ ο υ τ ο υ 19ου αιώνα, με βασική επιδίωξη τ η ν αναβίωση τ ο υ ύ φ ο υ ς και των α ισθητ ικών κανόνων τ ο υ κλασικισμού, των στοιχείων δ η λ α δ ή που χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο υ ν τ η ν α ρ χ α ί α ελληνική και ρωμαϊκή τ έ χ ν η (λογική οργάνωση, σαφήνε ια , μ έ τ ρ ο , ισορροπία, λ ι τότητα , ηθ ικό ύ ψ ο ς κ.ά.).

Καλλιτεχνικό και λογοτεχν ικό κίνημα που κυρ ιάρχησε από τ α τ έ λ η τ ο υ 18ου έ ω ς και τ ις α ρ χ έ ς τ ο υ τ ο υ 19ου αιώνα, με βασική επιδίωξη τ η ν αναβίωση τ ο υ ύ φ ο υ ς και των α ισθητ ικών κανόνων τ ο υ κλασικισμού, των στοιχείων δ η λ α δ ή που χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ο υ ν τ η ν α ρ χ α ί α ελληνική και ρωμαϊκή τ έ χ ν η (λογική οργάνωση, σαφήνε ια , μ έ τ ρ ο , ισορροπία, λ ι τότητα , ηθ ικό ύ ψ ο ς κ.ά.).

• Νέο κύμα (Γαλλ. nouvelle vague):

Κίνηση α ν α ν έ ω σ η ς τ ο υ γ α λ λ ι κ ο ύ κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε δυνα-μικά σ τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1950 , με τ η ν απόρρ ιψη τ ω ν κλασικών κινη-μ α τ ο γ ρ α φ ι κ ώ ν κανόνων και τ η ν α ν ά δ ε ι ξ η τ ο υ ρ ό λ ο υ τ ο υ σ κ η ν ο θ έ τ η ως τ ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ εκε ίνου που απομονώνε ι και ε ρ ε υ ν ά τ α σημαντ ικά π ρ ο β λ ή μ α -τ α τ η ς εποχής.

Κίνηση α ν α ν έ ω σ η ς τ ο υ γ α λ λ ι κ ο ύ κ ι ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε δυνα-μικά σ τ α τ έ λ η τ η ς δ ε κ α ε τ ί α ς τ ο υ 1950 , με τ η ν απόρρ ιψη τ ω ν κλασικών κινη-μ α τ ο γ ρ α φ ι κ ώ ν κανόνων και τ η ν α ν ά δ ε ι ξ η τ ο υ ρ ό λ ο υ τ ο υ σ κ η ν ο θ έ τ η ως τ ο υ δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ εκε ίνου που απομονώνε ι και ε ρ ε υ ν ά τ α σημαντ ικά π ρ ο β λ ή μ α -τ α τ η ς εποχής.

• Νεοπλαστικισμός: Θ ε ω ρ ί α που υ π ο σ τ η ρ ί χ θ η κ ε από τ ο ν Πιτ Μοντρ ιάν και τ η ν ο μ ά δ α « Ν τ ε Στιλ» (1920) , σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν οποία η τ έ χ ν η πρέπει να χρησιμοποιε ί ως ε κ φ ρ α σ τ ι κ ά μ έ σ α μόνο τ α απλά βασικά χ ρ ώ μ α τ α στην κ α θ α ρ ή τ ο υ ς μορ-φή, σε γ ε ω μ ε τ ρ ι κ έ ς σ υ ν θ έ σ ε ι ς που βασίζονται αποκλε ιστ ικά σ τ α ο ρ θ ο γ ώ -νια σχήματα .

Θ ε ω ρ ί α που υ π ο σ τ η ρ ί χ θ η κ ε από τ ο ν Πιτ Μοντρ ιάν και τ η ν ο μ ά δ α « Ν τ ε Στιλ» (1920) , σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν οποία η τ έ χ ν η πρέπει να χρησιμοποιε ί ως ε κ φ ρ α σ τ ι κ ά μ έ σ α μόνο τ α απλά βασικά χ ρ ώ μ α τ α στην κ α θ α ρ ή τ ο υ ς μορ-φή, σε γ ε ω μ ε τ ρ ι κ έ ς σ υ ν θ έ σ ε ι ς που βασίζονται αποκλε ιστ ικά σ τ α ο ρ θ ο γ ώ -νια σχήματα .

• Νεορεαλισμός: Κινηματογραφική «σχολή» που δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η κ ε στη μεταπολεμ ική Ιταλία, με σκοπό να κ α θ ρ ε φ τ ί σ ε ι με κοινωνική ευα ισθησία , χωρίς ίχνος ρ ο μ α ν τ ι σ μ ο ύ ή ωραιοποίησης, τ α δ ρ α μ α τ ι κ ά γ ε γ ο ν ό τ α τ η ς ωμής π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς και ν α α ν α δ ε ί ξ ε ι τ ο υ ς α σ ή μ α ν τ ο υ ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ο ύ ς χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς που ζουν και αγωνίζοντα ι μ έ σ α σ' αυτήν .

Κ ινηματογραφική «σχολή» που δ ι α μ ο ρ φ ώ θ η κ ε στη μεταπολεμ ική Ιταλία, με σκοπό να κ α θ ρ ε φ τ ί σ ε ι με κοινωνική ευα ισθησία , χωρίς ίχνος ρ ο μ α ν τ ι σ μ ο ύ ή ωραιοποίησης, τ α δ ρ α μ α τ ι κ ά γ ε γ ο ν ό τ α τ η ς ωμής π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ς και ν α α ν α δ ε ί ξ ε ι τ ο υ ς α σ ή μ α ν τ ο υ ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ο ύ ς χ α ρ α κ τ ή ρ ε ς που ζουν και αγωνίζοντα ι μ έ σ α σ' αυτήν .

• Ντανταϊσμός (Γαλλ. dada = ξύλινο παιδικό αλογάκι):

Φιλολογική και καλλ ιτεχν ική κίνηση (1916) που σ τ ρ ά φ η κ ε βίαια εναντ ίον των π α ρ α δ ο σ ι α κ ώ ν αξ ιών τ ο υ πολιτ ισμού, π ρ ο β ά λ λ ο ν τ α ς τ ο π α ρ ά λ ο γ ο , τ ο π α ρ ά δ ο ξ ο και τ ο τ υ χ α ί ο .

•Όπ(τικαλ) αρτ (Αγγλ. optical art):

Μ ο ρ φ ή ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς ή γλυπτ ικής που χρησιμοποιε ί οπτικά φ α ι ν ό μ ε ν α γ ια τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α έ ρ γ ω ν τ α οποία φα ίνοντα ι ότ ι πάλλοντα ι ή κ ινούνται (δεκαετ ία 1960) .

Μ ο ρ φ ή ζ ω γ ρ α φ ι κ ή ς ή γλυπτ ικής που χρησιμοποιε ί οπτικά φ α ι ν ό μ ε ν α γ ια τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α έ ρ γ ω ν τ α οποία φα ίνοντα ι ότ ι πάλλοντα ι ή κ ινούνται (δεκαετ ία 1960) .

•Παρνασσισμός: Λογοτεχν ικό κ ίνημα που σ τ ό χ ε υ ε στην αντ ικε ιμεν ική ποίηση, στην ακρ ίβε ια τ η ς έ κ φ ρ α σ η ς και τ η ν τ ε λ ε ι ό τ η τ α τ η ς μ ο ρ φ ή ς ( μ έ σ α 19ου αιώνα). Λογοτεχν ικό κ ίνημα που σ τ ό χ ε υ ε στην αντ ικε ιμεν ική ποίηση, στην ακρ ίβε ια τ η ς έ κ φ ρ α σ η ς και τ η ν τ ε λ ε ι ό τ η τ α τ η ς μ ο ρ φ ή ς ( μ έ σ α 19ου αιώνα).

•Ποπ αρτ (Αγγλ. pop, popular art = λαϊκή τέχνη):

Μ ο ρ φ ή π α ρ α σ τ α τ ι κ ή ς τ έ χ ν η ς που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε σ τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1950 και αντλε ί τ α ε κ φ ρ α σ τ ι κ ά τ η ς μ έ σ α από στοιχε ία τ η ς λ α ϊ κ ή ς κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς και τ ο υ κ α τ α ν α λ ω τ ι σ μ ο ύ τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς β ιομηχανικής εποχής , όπως γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ μ α α ν α λ ώ σ ι μ α αντ ικε ίμενα κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς , δ ιαφημίσε ις , κόμικς, φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς κ.ά.

Μ ο ρ φ ή π α ρ α σ τ α τ ι κ ή ς τ έ χ ν η ς που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε σ τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1950 και αντλε ί τ α ε κ φ ρ α σ τ ι κ ά τ η ς μ έ σ α από στοιχε ία τ η ς λ α ϊ κ ή ς κ ο υ λ τ ο ύ ρ α ς και τ ο υ κ α τ α ν α λ ω τ ι σ μ ο ύ τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς β ιομηχανικής εποχής , όπως γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ μ α α ν α λ ώ σ ι μ α αντ ικε ίμενα κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς , δ ιαφημίσε ις , κόμικς, φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς κ.ά.

• Ready-made (= έτοιμο αντικείμενο):

Αντ ικε ίμενα κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς , μαζ ικής π α ρ α γ ω γ ή ς που αποξενώνοντα ι ε ν τ ε λ ώ ς από τ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ ά τ ο υ ς κα ι α π ο κ τ ο ύ ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή υπόσταση σ ε έ ρ γ α καλλ ιτεχνών τ ο υ ν τ α ν τ α ϊ σ μ ο ύ ή τ η ς ποπ αρτ .

Αντ ικε ίμενα κ α θ η μ ε ρ ι ν ή ς χ ρ ή σ η ς , μαζ ικής π α ρ α γ ω γ ή ς που αποξενώνοντα ι ε ν τ ε λ ώ ς από τ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ ό τ η τ ά τ ο υ ς κα ι α π ο κ τ ο ύ ν κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή υπόσταση σ ε έ ρ γ α καλλ ιτεχνών τ ο υ ν τ α ν τ α ϊ σ μ ο ύ ή τ η ς ποπ αρτ .

•Ρεαλισμός: Καλλιτεχνικό κα ι λογοτεχν ικό κίνημα τ ο υ 19ου α ιώνα που α ν α π τ ύ χ θ η κ ε ως αντ ίδραση στον ρ ο μ α ν τ ι σ μ ό και τον ιδεαλ ισμό, με σ τ ό χ ο τ η ν ακρ ιβή απο-τύπωση τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ό τ η τ α ς , χωρίς δ ι ά θ ε σ η ε ξ ι δ α ν ί κ ε υ σ η ς και ωραιοποίησης .

Καλλιτεχνικό κα ι λογοτεχν ικό κίνημα τ ο υ 19ου α ιώνα που α ν α π τ ύ χ θ η κ ε ως αντ ίδραση στον ρ ο μ α ν τ ι σ μ ό και τον ιδεαλ ισμό, με σ τ ό χ ο τ η ν ακρ ιβή απο-τύπωση τ η ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς κ α θ η μ ε ρ ι ν ό τ η τ α ς , χωρίς δ ι ά θ ε σ η ε ξ ι δ α ν ί κ ε υ σ η ς και ωραιοποίησης .

•Ρομαντισμός: Καλλιτεχνικό και λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ό κίνημα που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε από τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 19ου α ιώνα ως α ν τ ί δ ρ α σ η στον νεοκλασικ ισμό και τ ο ν θετ ικ ισμό, προβάλ-λ ο ν τ α ς τ η σ η μ α σ ί α τ ο υ υποκειμενικού και τ ο ν ρ ό λ ο τ ο υ σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ ο ς , τ η ς φ α ν τ α σ ί α ς και τ ο υ ονε ίρου . Ο ι ρομαντ ικο ί π ρ ο έ β α λ λ α ν ιδ ια ί τερα θ έ μ α -τ α που σ υ ν δ έ ο ν τ α ν με τ η φύση, τ ο ν έ ρ ω τ α , τ ο ν ηρωισμό , τ η μεσαιωνική και τ η λα ϊκή π α ρ ά δ ο σ η .

Καλλιτεχνικό και λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ό κίνημα που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε από τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 19ου α ιώνα ως α ν τ ί δ ρ α σ η στον νεοκλασικ ισμό και τ ο ν θετ ικ ισμό, προβάλ-λ ο ν τ α ς τ η σ η μ α σ ί α τ ο υ υποκειμενικού και τ ο ν ρ ό λ ο τ ο υ σ υ ν α ι σ θ ή μ α τ ο ς , τ η ς φ α ν τ α σ ί α ς και τ ο υ ονε ίρου . Ο ι ρομαντ ικο ί π ρ ο έ β α λ λ α ν ιδ ια ί τερα θ έ μ α -τ α που σ υ ν δ έ ο ν τ α ν με τ η φύση, τ ο ν έ ρ ω τ α , τ ο ν ηρωισμό , τ η μεσαιωνική και τ η λα ϊκή π α ρ ά δ ο σ η .

•Σοσιαλιστικός ρεαλισμός:

Μ ο ρ φ ή τ ο υ ρ ε α λ ι σ μ ο ύ που κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε ως επίσημη τ έ χ ν η τ η ς Σοβ ιετ ικής Έ ν ω σ η ς (1932) , με σ τ ό χ ο να γίνε ι κατανοητή από ό λ ο υ ς και να π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ ο ν θ α υ μ α σ μ ό γ ι α τ α έ ρ γ α τ ο υ κομμουνιστ ικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς .

Μ ο ρ φ ή τ ο υ ρ ε α λ ι σ μ ο ύ που κ α θ ι ε ρ ώ θ η κ ε ως επίσημη τ έ χ ν η τ η ς Σοβ ιετ ικής Έ ν ω σ η ς (1932) , με σ τ ό χ ο να γίνε ι κατανοητή από ό λ ο υ ς και να π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ ο ν θ α υ μ α σ μ ό γ ι α τ α έ ρ γ α τ ο υ κομμουνιστ ικού κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς .

•Σουπρεματισμός (Λατ. supremus = υπέρτατος, ανώτατος):

Μ ο ρ φ ή τ η ς α φ η ρ η μ έ ν η ς γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή ς τ έ χ ν η ς (1913 ) που βασίστηκε μόνο σε α π λ ο ύ σ τ α τ α σ χ ή μ α τ α , όπως ο κύκλος, τ ο ο ρ θ ο γ ώ ν ι ο , τ ο τρ ίγωνο και ο σ τ α υ ρ ό ς , γ ι α ν α ε κ φ ρ ά σ ε ι την υ π έ ρ τ α τ η π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , που είναι τ ο κ α θ α ρ ό α ί σ θ η μ α .

Μ ο ρ φ ή τ η ς α φ η ρ η μ έ ν η ς γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή ς τ έ χ ν η ς (1913 ) που βασίστηκε μόνο σε α π λ ο ύ σ τ α τ α σ χ ή μ α τ α , όπως ο κύκλος, τ ο ο ρ θ ο γ ώ ν ι ο , τ ο τρ ίγωνο και ο σ τ α υ ρ ό ς , γ ι α ν α ε κ φ ρ ά σ ε ι την υ π έ ρ τ α τ η π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α , που είναι τ ο κ α θ α ρ ό α ί σ θ η μ α .

•Σουρεαλισμός: Λογοτεχν ικό και καλλιτεχν ικό ρ ε ύ μ α (1924) τ ο οποίο, με α φ ε τ η ρ ί α τ ο κ ίνημα τ ο υ ν τ α ν τ α ϊ σ μ ο ύ και τ ι ς ψ υ χ ι α τ ρ ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς τ ο υ Φ ρ ό υ ν τ , α ν α ζ ή τ η σ ε τ ρ ό π ο υ ς κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ τ ο υ α σ υ ν ε ι δ ή τ ο υ και τ ω ν ονείρων, αξ ιοποιώντας τ ο στο ιχε ίο τ ο υ τ υ χ α ί ο υ και τ ο υ α υ τ ο μ α τ ι σ μ ο ύ .

Λογοτεχν ικό και καλλιτεχν ικό ρ ε ύ μ α (1924) τ ο οποίο, με α φ ε τ η ρ ί α τ ο κ ίνημα τ ο υ ν τ α ν τ α ϊ σ μ ο ύ και τ ι ς ψ υ χ ι α τ ρ ι κ έ ς έ ρ ε υ ν ε ς τ ο υ Φ ρ ό υ ν τ , α ν α ζ ή τ η σ ε τ ρ ό π ο υ ς κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή ς έ κ φ ρ α σ η ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ τ ο υ α σ υ ν ε ι δ ή τ ο υ και τ ω ν ονείρων, αξ ιοποιώντας τ ο στο ιχε ίο τ ο υ τ υ χ α ί ο υ και τ ο υ α υ τ ο μ α τ ι σ μ ο ύ .

•Στιλ: Τ ο σύνολο τ ω ν ιδ ια ί τερων χαρακτηρ ιστ ικών τ η ς καλλ ι τεχν ικής έ κ φ ρ α σ η ς ε ν ό ς ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ω ν δημ ιουργών, τ ο ύφος . Τ ο σύνολο τ ω ν ιδ ια ί τερων χαρακτηρ ιστ ικών τ η ς καλλ ι τεχν ικής έ κ φ ρ α σ η ς ε ν ό ς ή π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ω ν δημ ιουργών, τ ο ύφος .

•Συμβολισμός (στην ποίηση):

Λογοτεχν ικό ρ ε ύ μ α , σ ύ μ φ ω ν α με τ ο οποίο τ α π ρ ά γ μ α τ α έ χ ο υ ν α ξ ί α μόνο ως σ ύ μ β ο λ α ιδεών και σ υ ν α ι σ θ η μ ά τ ω ν ( τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς 19ου αιώνα).

• «Τέχνες και χειρο-τεχνίες» (Αγγλ. arts and crafts):

Κίνηση που σ υ ν δ έ ε τ α ι με τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς των οποίων τ η ν α ν ά π τ υ ξ η υποστήριζε έ ν θ ε ρ μ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ να ε ξ α λ ε ι φ θ ε ί η α σ χ ή μ ι α τ ω ν προϊόντων τ η ς μαζ ικής β ιομηχανικής π α ρ α γ ω γ ή ς ( τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς 19ου αιώνα).

Κίνηση που σ υ ν δ έ ε τ α ι με τ ι ς ε φ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς τ έ χ ν ε ς των οποίων τ η ν α ν ά π τ υ ξ η υποστήριζε έ ν θ ε ρ μ α , π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ να ε ξ α λ ε ι φ θ ε ί η α σ χ ή μ ι α τ ω ν προϊόντων τ η ς μαζ ικής β ιομηχανικής π α ρ α γ ω γ ή ς ( τ ε λ ε υ τ α ί ε ς δ ε κ α ε τ ί ε ς 19ου αιώνα).

• Φοβισμός (Γαλλ. fauve = άγριο θηρίο):

Τ ο πρώτο από τ α πρωτοποριακά κ ινήματα στη ζ ω γ ρ α φ ι κ ή τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα, βασίζετα ι στη χ ρ ή σ η τ ο λ μ η ρ ώ ν χ ρ ω μ ά τ ω ν και έντονων π ε ρ ι γ ρ α μ μ ά τ ω ν , που δεν ανταποκρίνοντα ι στη φυσική π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α .

Τ ο πρώτο από τ α πρωτοποριακά κ ινήματα στη ζ ω γ ρ α φ ι κ ή τ ο υ 2 0 ο ύ αιώνα, βασίζετα ι στη χ ρ ή σ η τ ο λ μ η ρ ώ ν χ ρ ω μ ά τ ω ν και έντονων π ε ρ ι γ ρ α μ μ ά τ ω ν , που δεν ανταποκρίνοντα ι στη φυσική π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α .

• Φουτουρισμός: Ι ταλικό λογοτεχν ικό και καλλιτεχνικό κ ίνημα (1909) που ε ίχε ως στόχο τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ιας τ έ χ ν η ς που θ α ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ο ν δυναμ ισμό και τ η ν έ ν τ α σ η τ η ς ν έ α ς εποχής , τ η ς μ η χ α ν ή ς και τ η ς τ α χ ύ τ η τ α ς .

Ι ταλικό λογοτεχν ικό και καλλιτεχνικό κ ίνημα (1909) που ε ίχε ως στόχο τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α μ ιας τ έ χ ν η ς που θ α ε κ φ ρ ά ζ ε ι τ ο ν δυναμ ισμό και τ η ν έ ν τ α σ η τ η ς ν έ α ς εποχής , τ η ς μ η χ α ν ή ς και τ η ς τ α χ ύ τ η τ α ς .

• Φυσική επιλογή Σ ύ μ φ ω ν α με τ η θ ε ω ρ ί α τ η ς φ υ σ ι κ ή ς επιλογής τ ο υ Δαρβ ίνου , στην π ο ρ ε ί α ε ξ έ λ ι ξ η ς τ ω ν έμβιων όντων επιβίωσαν μόνο τ α ε υ π ρ ο σ ά ρ μ ο σ τ α και τ α α ν θ ε κ τ ι κ ό τ ε ρ α .

Σ ύ μ φ ω ν α με τ η θ ε ω ρ ί α τ η ς φ υ σ ι κ ή ς επιλογής τ ο υ Δαρβ ίνου , στην π ο ρ ε ί α ε ξ έ λ ι ξ η ς τ ω ν έμβιων όντων επιβίωσαν μόνο τ α ε υ π ρ ο σ ά ρ μ ο σ τ α και τ α α ν θ ε κ τ ι κ ό τ ε ρ α .

•Φωτογραφικός ρεαλισμός: Τ ά σ η που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1970 και ε ίχε ως στόχο τ η ν α κ ρ α ί α α λ η θ ο φ ά ν ε ι α τ η ς ε ικόνας με τ η ν πιστή α ν α π α ρ ά σ τ α σ η τ η ς μ ο ρ φ ή ς , σ υ ν ή θ ω ς με την ά μ ε σ η α ν τ ι γ ρ α φ ή φ ω τ ο γ ρ α φ ι ώ ν .

Τ ά σ η που ε μ φ α ν ί σ τ η κ ε τ η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 1970 και ε ίχε ως στόχο τ η ν α κ ρ α ί α α λ η θ ο φ ά ν ε ι α τ η ς ε ικόνας με τ η ν πιστή α ν α π α ρ ά σ τ α σ η τ η ς μ ο ρ φ ή ς , σ υ ν ή θ ω ς με την ά μ ε σ η α ν τ ι γ ρ α φ ή φ ω τ ο γ ρ α φ ι ώ ν .

•Χάπενινγκ (Αγγλ. hapening = συμβάν):

Χ α λ α ρ ά δ ο μ η μ έ ν η π α ρ ά σ τ α σ η ή σ ε ι ρ ά συμβάντων, που επιδιώκει συχνά τ η ν ουσιαστ ική και β ιωματική σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ θ ε α τ ή ( δ ε κ α ε τ ί α 1960) .

Ε Π Ι Λ Ο Γ Η Ε Λ Λ Η Ν Ο Γ Λ Ω Σ Σ Η Σ Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α Σ

Β ε ρ έ μ η ς Θ ά ν ο ς - Κολ ιόπουλος Γιάννης, Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα, Κασταν ιώτης , Α θ ή ν α 2 0 0 6 . Β ε ρ έ μ η ς Θ ά ν ο ς - Κ ρ ε μ μ υ δ ά ς Βασίλης , Ο σύγχρονος κόσμος, Γνώση, Α θ ή ν α 1982 . Δ ε ρ τ ι λ ή ς Β. Γ ιώργος, Ιστορία του ελληνικού κράτους, 1830-1920, τ ό μ ο ι 2, Βιβλιοπωλείον τ η ς Εστ ίας , Α θ ή ν α 2 0 0 6 . Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (συλλογικό) , τ ό μ ο ι ΙΑ'- Ι Σ Τ , Εκδοτ ική Αθηνών, Α θ ή ν α 1978. Κολ ιόπουλος Σ. Ιωάννης, Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, 1789-1945. Από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, Βάν ιας , Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η 1993. Ντέ ικ ιν Ν τ ά γ κ λ α ς , Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, μ τφρ . Α. Ξ α ν θ ό π ο υ λ ο ς , ΜΙΕΤ, Α θ ή ν α 1989 . Σ β ο λ ό π ο υ λ ο ς Κωνσταντίνος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1900-1945, Βιβλιοπωλείον τ η ς Εστ ίας , Α θ ή ν α 1992. Σ β ο λ ό π ο υ λ ο ς Κωνσταντίνος, Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1945-1981, Βιβλιοπωλείον τ η ς Εστ ίας , Α θ ή ν α 2001 . Σ β ο λ ό π ο υ λ ο ς Κωνσταντίνος, Η οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας. Ιστορική επισκόπηση, Σ ά κ κ ο υ λ α ς , Α θ ή ν α - Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η 1996. Σ β ο ρ ώ ν ο ς Νίκος, Επισκόπηση Νεοελληνικής Ιστορίας, Θ ε μ έ λ ι ο , Α θ ή ν α 1985. Χ α τ ζ ή βασιλε ίου Ε υ ά ν θ η ς , Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Π α τ ά κ η ς , Α θ ή ν α 2 0 0 1 . As imov Isaac, Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων, μ τ φ ρ . Γ. Μ π α ρ ο υ ξ ή ς - Ν. Σ τ α μ α τ ά κ η ς , Πανεπιστημ ιακές ε κ δ ό σ ε ι ς Κ ρ ή τ η ς , Η ρ ά κ λ ε ι ο Κ ρ ή τ η ς 2 0 0 4 . Berstein S e r g e - Mi lza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, μ τφρ . Μιχ. Κοκολάκη , τ ό μ ο ι 3, Α λ ε ξ ά ν δ ρ ε ι α , Α θ ή ν α 1997. C l o g g Richard, Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας, 1770-1990, Ιστορητής , Α θ ή ν α 1995. G o m b r i c h Ε.Η. , Το χρονικό της τέχνης, ΜΙΕΤ, Α θ ή ν α 1994.

Το εικονογραφικό υλικό του Βιβλίου αντλήθηκε από έργα των παρακάτω εκδοτικών οίκων:

Αδάμ Αιγόκερως Αλεξάνδρεια Βάνιας Γ νώση DeAgostini Hellas Εκδοτική Αθηνών Εκδοτική Ελλάδος Ελληνικά Γράμματα Επιλογή/ Θύραθεν Ερίννη Θεοδώρου Α.

Καστανιώτης Κέδρος

K o n e m a n n / Ε λ ε υ θ ε ρ ο υ δ ά κ η ς Κωστόπουλος Κ. Μαλλιάρης-Παιδεία Μανιατέας Μέλισσα Νεφέλη Παπαδήμα Πάπυρος Παρατηρητής Πατάκης

Περισκόπιο Πλέθρον Ποταμός Πυρσός Σαββάλας Ταξιδευτής Τυπωθήτω - Γ.Δ Δ α ρ δ α ν ό ς Τροχαλία University Studio Press Υποδομή Φιλιππίδης Φυτράκης - Τύπος

Hachette Education Klett Oxford University Press Stadium Printing House

Επίσης εικόνες αντλήθηκαν από τις εφημερίδες «Η Καθημερινή», «Το Βήμα», «Το Έθνος», «Η Ημερησία», καθώς και από εκδόσεις της Βουλής των Ελλήνων, της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας - Υπηρεσίας Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ιδρύματος Ν.Π. Γουλανδρή, του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος και του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, του Μουσείου Μπενάκη και του ΟΕΔΒ.

Δ Ι Α Δ Ι Κ Τ Υ Α Κ Ο Ι Τ Ο Π Ο Ι

h t t p : / / w w w . c u l t u r e . g r Κ ό μ β ο ς τ ο υ Υ π ο υ ρ γ ε ί ο υ Π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , Μ ο υ σ ε ί α , Μ ν η μ ε ί α και Α ρ χ α ι ο λ ο γ ι κ ο ί Χ ώ ρ ο ι τ η ς Ε λ λ ά δ α ς Κ ό μ β ο ς τ ο υ Υ π ο υ ρ γ ε ί ο υ Π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , Μ ο υ σ ε ί α , Μ ν η μ ε ί α και Α ρ χ α ι ο λ ο γ ι κ ο ί Χ ώ ρ ο ι τ η ς Ε λ λ ά δ α ς

h t tp : / /www.cyprus .gov .cy Ι σ τ ο σ ε λ ί δ α τ η ς Κ υ π ρ ι α κ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς , Κυπριακή Ιστορ ία κα ι Π ο λ ι τ ι σ μ ο ς

h t t p : / / e u r o p a . e u Η δ ι κ τ υ α κ ή πύλη τ η ς Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Έ ν ω σ η ς

h t t p : / / i m e . g r Ί δ ρ υ μ α Μ ε ί ζ ο ν ο ς Ελλην ισμού , Ελλην ική Ιστορ ία

h t t p : / / w w w . j m g . g r Ε β ρ α ϊ κ ό Μ ο υ σ ε ί ο Ε λ λ ά δ ο ς

h t t p : / / w w w . j m t h . g r Ε β ρ α ϊ κ ό Μ ο υ σ ε ί ο Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ς

h t t p : / / w w w . p a r l i a m e n t . g r / p a l i g e n e s i a Β ο υ λ ή τ ω ν Ελλήνων, Α ρ χ ε ί α τ η ς Ελλην ικής Π α λ ι γ γ ε ν ε σ ί α ς

h t t p : / / w w w . p i - s c h o o l s . g r Π α ι δ α γ ω γ ι κ ό Ινστ ι τούτο

h t t p : / / w w w . y p e p t h . g r Υ Π Ε Π Θ

h t t p : / / w w w . p i - a c . c y Π α ι δ α γ ω γ ι κ ό Ινστ ι τούτο Κ ύ π ρ ο υ

h t t p : / / w w w . m f a . g r Κ ό μ β ο ς τ ο υ Υ π ο υ ρ γ ε ί ο υ Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ η ς Ε λ λ ά δ α ς

h t t p : / / w w w . e l i a . o r g . g r Ελλην ικό Λ ο γ ο τ ε χ ν ι κ ό κα ι Ιστορ ικό Α ρ χ ε ί ο

Μ ε α π ό φ α σ η τ η ς Ελλην ικής Κ υ β έ ρ ν η σ η ς τ α δ ιδακτ ικά βιβλία τ ο υ Δημο-τ ικού , τ ο υ Γυμνασ ίου και τ ο υ Λ υ κ ε ί ο υ τ υ π ώ ν ο ν τ α ι από τ ο ν Ο ρ γ α ν ι σ μ ό Ε κ δ ό σ ε ω ς Δ ι δ α κ τ ι κ ώ ν Βιβλίων κα ι δ ι α ν έ μ ο ν τ α ι δ ω ρ ε ά ν σ τ α Δ η μ ό σ ι α Σ χ ο λ ε ί α . Τ α β ιβλία μπορε ί ν α δ ι α τ ί θ ε ν τ α ι π ρ ο ς πώληση, ό τ α ν φ έ ρ ο υ ν β ιβλ ιόσημο π ρ ο ς α π ό δ ε ι ξ η τ η ς γ ν η σ ι ό τ η τ ά ς τ ο υ ς . Κ ά θ ε αντ ί τυπο που δ ι α τ ί θ ε τ α ι π ρ ο ς πώληση και δε φ έ ρ ε ι β ιβλ ιόσημο θ ε ω ρ ε ί τ α ι κλεψίτυπο και ο π α ρ α β ά τ η ς δ ιώκετα ι σ ύ μ φ ω ν α με τ ι ς δ ι α τ ά ξ ε ι ς τ ο υ ά ρ θ ρ ο υ 7 τ ο υ Ν ό μ ο υ 1 1 2 9 τ η ς 15 /21 Μ α ρ τ ί ο υ 1946 (ΦΕΚ 1946 , 108, Α ).

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αστού του βιβλίου, που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright), ή η χρήση του σε οποιαδή-ποτε μορφή, χωρ ίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Ε Κ Δ Ο Σ Η 2 0 1 0 - Α Ν Τ Ι Τ Υ Π Α : 1 1 2 . 0 0 0 - Α Ρ . Σ Υ Μ Β Α Σ Η Σ : 2 5 / 2 2 - 2 - 2 0 1 0

Ε Κ Τ Υ Π Ω Σ Η : Ε Κ Τ Υ Π Ω Σ Ε Ι Σ I R I S Α . Ε . Β . Ε . - Β Ι Β Λ Ι Ο Δ Ε Σ Ι Α : Ν . Λ Ι Α Π Η Σ Β Ι Β Λ Ι Ο Δ Ε Τ Ι Κ Η Α . Ε .