1. Να μεταδώσουμε πληροφορίες2. Να ερμηνεύσουμε ένα γεγονός3. Να αναλύσουμε μια έννοια 4. Να υποστηρίξουμε μια άποψη5. Να πείσουμε το δέκτη ότι οι απόψεις μας είναι οι σωστές, ώστε να τις υιοθετήσει ή και να ενεργήσει σύμφωνα μ’ αυτές.

Στις παραπάνω περιπτώσεις επικοινωνίας υπεισέρχεται η οπτική γωνία του πομπού και χρωματίζει το λόγο του. Η οπτική γωνία: Άλλοτε απλώς διαφαίνεται (όταν μεταδίδει πληροφορίες) Άλλοτε υπολανθάνει στο έμμεσο σχόλιο που κάνει για τα γεγονότα ή στον τρόπο με τον οποίο αναλύει μια έννοια Άλλοτε εκφράζεται ρητά και απερίφραστα ( όταν υποστηρίζει μια άποψη).

Ο δέκτης κριτικά πρέπει να διακρίνει την οπτική γωνία και το σκοπό του πομπού. Στην περίπτωση μάλιστα της πειθούς ο δέκτης επιβάλλεται να ελέγξει τη συλλογιστική πορεία του πομπού, το κύρος των επιχειρημάτων, την αξιοπιστία των τεκμηρίων του και να εντοπίσει τους τρόπους και τα μέσα πειθούς του.

Επίκληση στη λογική (επιστρατεύουμε ως μέσα επιχειρήματα και τεκμήρια) Επίκληση στο συναίσθημα (καταφεύγουμε σε διάφορες τεχνικές για να

επηρεάσουμε συναισθηματικά το δέκτη) Επίκληση στην αυθεντία και στο ήθος του ομιλητή, επίθεση στο ήθος του

αντιπάλου (μεταχειριζόμαστε ποικίλα μέσα για να παρουσιαστούμε στα μάτια του δέκτη αξιόπιστοι).

1

ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΙΘΟΥΣ(Α΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ)

ΣΚΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ:

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΠΟΜΠΟΥ:

ΣΤΑΣΗ ΔΕΚΤΗ:

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ (Κατά τον Αριστοτέλη):

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΑ

Όταν η πειθώ στοχεύει στην απόδειξη μιας άποψης, ο πομπός καταφεύγει στην επίκληση της λογικής και χρησιμοποιεί ως μέσα επίτευξής της επιχειρήματα και τεκμήρια.ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ: Είναι λογικές προτάσεις που συνήθως διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης. Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων / κρίσεων με την εξής δομή: μία ή περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες. Η διαδικασία κατάστρωσης του επιχειρήματος λέγεται συλλογισμός.

ΤΕΚΜΗΡΙΑ: Είναι συγκεκριμένα στοιχεία που αναφέρονται σε μια ορισμένη εμπειρία (παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, δεδομένα ερευνών) και χρησιμοποιούνται από τον πομπό για να υποστηρίξει τη θέση του. (τα τεκμήρια βρίσκονται στις προκείμενες προτάσεις)

ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣΑ. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ: Ξεκινούμε από κάτι γενικό και αφηρημένο (αρχή, ορισμό, κανόνα..) που θεωρείται ότι έχει αποδεδειγμένη ισχύ ή ότι αποτελεί εύλογη υπόθεση και καταλήγουμε σε κάτι ειδικό (στον καθορισμό ή τη διευκρίνιση μιας συγκεκριμένης πρότασης).

Β. ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΙ: Ξεκινούμε από το ειδικό και το συγκεκριμένο και καταλήγουμε στο γενικό και το αφηρημένο, από τις επιμέρους περιπτώσεις στον κανόνα ή στο νόμο που τις διέπει. Στον επαγωγικό συλλογισμό οδηγούμαστε στο συμπέρασμα συνήθως πιθανολογικά με την πεποίθηση ή την προσδοκία ότι αυτό που ισχύει για κάποιο μέρος / τμήμα που μελετήσαμε θα ισχύει και για τα υπόλοιπα τμήματα του συνόλου. (μόνο όταν είναι τέλεια, αν δηλαδή συμπεριλαμβάνει όλα τα επιμέρους, η επαγωγή μπορεί να οδηγήσει σε βέβαια συμπεράσματα).

Γ. ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΙ: Στους αναλογικούς συλλογισμούς από τα επιμέρους συμπεραίνουμε πάλι για τα επιμέρους και το συμπέρασμα είναι συνήθως πιθανό (ο αναλογικός συλλογισμός έχει τη μορφή μιας παρομοίωσης: «όπως αυτό…, έτσι και εκείνο…», ή «αυτό, σαν και εκείνο,…», ή «αυτό μοιάζει με εκείνο…»).

Σημείωση: Η παραπάνω διαίρεση των συλλογισμών γίνεται με βάση την πορεία που ακολουθεί ο νους για να φθάσει στο συμπέρασμα.

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

2

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

Αν η διαίρεση γίνει με βάση το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες, διακρίνουμε τους συλλογισμούς σε: κατηγορικούς (όταν οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις), υποθετικούς (όταν η μία προκείμενη ή και οι δύο είναι υποθετικές προτάσεις) και διαζευκτικούς (όταν μία έστω προκείμενη είναι διαζευκτική πρόταση).

Πάντως, οι συλλογισμοί της λογικής και τα συλλογιστικά επιχειρήματα των κειμένων παρουσιάζουν ομοιότητες μεταξύ τους, αλλά δεν πρέπει να συγχέονται. Οι συλλογισμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική, στεγνή και σύντομη, περιέχουν μόνο προτάσεις – κρίσεις. Τα επιχειρήματα σε ένα κείμενο έχουν ανάπτυξη, σύνταξη και διατύπωση πολυποίκιλη. Είναι μάλιστα δύσκολο να εντοπιστούν με ακρίβεια οι προκείμενες που οδηγούν στο συμπέρασμα τη μορφή του τυπικού συλλογισμού. Εκείνο που πρέπει να εντοπίζεται είναι η συλλογιστική πορεία του συγγραφέα, για να ελέγχεται και η αποδεικτική αξία των επιχειρημάτων του.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣΤα φυτά είναι οργανισμοί. Η μηλιά και η αχλαδιά είναι οργανισμοί Η μηλιά είναι φυτό. Η μηλιά και η αχλαδιά είναι φυτά.Άρα η μηλιά είναι οργανισμός. Άρα τα φυτά είναι οργανισμοί.

ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΣ Κάποια καλή μαθήτρια βραβεύτηκε. Η Ελπίδα είναι καλή μαθήτρια.Άρα η Ελπίδα είναι πιθανό να βραβευτεί.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΚΟΣΤα προηγούμενα παραδείγματα.

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΣΑν ο άνεμος έχει δύναμη 9 μποφόρ, το ταξίδι είναι επικίνδυνο.Ο άνεμος έχει δύναμη 9 μποφόρ.Άρα το ταξίδι είναι επικίνδυνο.

ΔΙΑΖΕΥΚΤΙΚΟΣΤα θέματα του διαγωνισμού ανήκουν ή στα διδαγμένα ή στα αδίδακτα κεφάλαια του μαθήματος.Εξακριβώθηκε ότι ανήκουν στα διδαγμένα.Άρα δεν ανήκουν στα αδίδακτα κεφάλαια.

3

ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ, ΑΛΗΘΕΙΑ, ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

Έγκυρο θεωρείται ένα επιχείρημα όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα. Η εγκυρότητα δηλαδή του επιχειρήματος εξαρτάται από τη λογική μορφή του και συγκεκριμένα αφορά τη σχέση μεταξύ των προκειμένων και του συμπεράσματος. Η εγκυρότητα εύκολα εξετάζεται σε ένα επιχείρημα, αν ο μαθητής διαπιστώσει ή όχι την ισχύ της εξής σχέσης: αν 1=2 και 3=1 3=2 1 2 Π.χ. Οι άνθρωποι είναι θνητοί. 3 1 Ο Γιάννης είναι άνθρωπος. 3 2 Άρα, ο Γιάννης είναι θνητός.Επειδή στο παραπάνω παράδειγμα ισχύει η σχέση που αναφέραμε, γι αυτό και υφίσταται εγκυρότητα.

Επιπρόσθετες πληροφορίες: η εγκυρότητα σε ένα συλλογισμό απουσιάζει στις εξής περιπτώσεις:Στους διαζευκτικούς συλλογισμούς όταν υπάρχει ελλιπής διάζευξη (όταν δηλαδή δεν αναφέρονται όλες οι πιθανές διαζεύξεις)π.χ. Οι άνθρωποι πίνουν είτε λευκά είτε κόκκινα κρασιά. Ο Χ δεν πίνει κόκκινα. Άρα, ο Χ πίνει λευκά κρασιά.Στο παραπάνω παράδειγμα απουσιάζει η περίπτωση των ροζέ κρασιών στην πρώτη προκείμενη, οπότε έχουμε ελλιπή διάζευξη και άρα απουσία εγκυρότητας.

Στους υποθετικούς συλλογισμούς όταν υπάρχει η μορφή: Αν χ, ψ. Δεν χ. Άρα, δεν ψ. όταν υπάρχει η μορφή: Αν χ, ψ. Ψ. Άρα, χ.

Στους κατηγορικούς συλλογισμούς όταν έχουμε προλήψειςπ.χ. Σήμερα είναι Τρίτη και 13. Άρα, θα μου συμβεί κάτι κακό. όταν το συμπέρασμα δεν έχει καμία σχέση με τις προκείμενες προτάσειςπ.χ. Ο κατηγορούμενος για κλοπή είναι άξιος σεβασμού και όχι καταδίκης, διότι είναι καλός οικογενειάρχης και υπηρέτησε την πατρίδα του ως στρατιώτης. όταν έχουμε χρήση του μέσου όρου μιας έννοιας με δύο διαφορετικές σημασίες στις δύο προκείμενες προτάσειςπ.χ. Το μπουζούκι είναι όργανο.

4

Ο αστυνομικός είναι όργανο. Άρα, ο αστυνομικός είναι μπουζούκι.

Η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το περιεχόμενό του και συγκεκριμένα αφορά τη νοηματική σχέση προκειμένων και συμπεράσματος με την πραγματικότητα. Αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, τότε τις θεωρούμε αληθείς κρίσεις – προτάσεις.

Για να θεωρηθεί ένα επιχείρημα λογικώς ορθό πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρο και οι προκείμενές του αληθείς. (Στην τυπική λογική μας ενδιαφέρει κυρίως η εγκυρότητα, ενώ στις εφαρμογές της λογικής αποκλειστικά η ορθότητα.) Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται (και) απόδειξη.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων ελέγχουμε: α) αν οι προκείμενες είναι αληθείς, β) αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες, οπότε το επιχείρημα θεωρείται έγκυρο. Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση ενός επιχειρήματος έχει να διακρίνουμε αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι γενικά αποδεκτές αλήθειες ή προσωπικές γνώμες. Σε ένα επιχείρημα είναι δυνατό να χρησιμοποιούνται και τα δύο ως αποδεικτικά στοιχεία, αλλά πρέπει να κάνουμε σωστή διάκριση μεταξύ τους, γιατί ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει απόλυτη ισχύ.

Σημείωση: αν ζητηθεί η αξιολόγηση ενός παραγωγικού συλλογισμού, τον αξιολογούμε με τη μέθοδο της εγκυρότητας και της αλήθειας που συνάγει ορθότητα ή παραλογισμό. αν ζητηθεί η αξιολόγηση ενός επαγωγικού συλλογισμού, τον αξιολογούμε με τις ειδικές οδηγίες που υπάρχουν γι αυτούς τους συλλογισμούς, δηλαδή βάσει των οδηγιών που υφίστανται για τη γενίκευση, την αναλογία και το αίτιο – αποτέλεσμα (βλέπε στο επόμενο υποκεφάλαιο: Αξιολόγηση επαγωγικού συλλογισμού). αν η ίδια η άσκηση απαιτεί οι συλλογισμοί της να αξιολογηθούν βάσει εγκυρότητας και αλήθειας, ακόμη και αν υπάρχουν επαγωγικοί συλλογισμοί και αυτοί υποχρεωτικά θα αξιολογηθούν με τη μέθοδο που ζητείται. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ Για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών πρέπει να έχουμε υπόψη ότι μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο γι’ αυτόν το λόγο έχει πιθανολογικό χαρακτήρα. Ειδικότερα για την αξιολόγηση του καθενός από τα τρία είδη (γενίκευση, αίτιο – αποτέλεσμα, αναλογία) του επαγωγικού συλλογισμού να γνωρίζετε τα εξής:

5

Γενίκευση (ειδικό προς γενικό): ελέγχουμε αν το συμπέρασμα είναι βέβαιο, πιθανό ή αυθαίρετο (το συμπέρασμα κρίνεται βέβαιο, όταν προκύπτει από προκείμενες στις οποίες υπάρχουν όλα τα ειδικά στοιχεία / το συμπέρασμα κρίνεται πιθανό, όταν απορρέέι από προκείμενες στις οποίες υπάρχει ένας ικανοποιητικός αριθμός ειδικών στοιχείων / το συμπέρασμα κρίνεται αυθαίρετο, όταν είναι αποτέλεσμα προκείμενων προτάσεων στις οποίες υπάρχει ελάχιστος αριθμός ειδικών στοιχείων). Στην πρώτη περίπτωση η επαγωγή είναι τέλεια, ενώ στις δύο άλλες είναι ατελής. Π.χ. Στις διακοπές μου ένας ζακυθινός μου φέρθηκε αγενέστατα. Άρα, οι ζακυθινοί είναι αγενείς.Πρόκειται για αυθαίρετη γενίκευση και ατελή επαγωγή, επειδή από ένα μόνο ειδικό στοιχείο συνάγεται συμπέρασμα για όλους τους ζακυθινούς.

Π.χ. Ο Γ. ως μαθητής του Γ1 είναι άριστος στα μαθηματικά. Ο Π. ως μαθητής του Γ1 είναι άριστος στα μαθηματικά. Άρα, το Γ1 αποτελείται από μαθητές άριστους στα μαθηματικά.Πρόκειται για γενίκευση με πιθανό συμπέρασμα (εφόσον ξέρουμε ότι το Γ1 είναι τετραμελές τμήμα) και ατελή επαγωγή, επειδή έχουμε έναν ικανοποιητικό αριθμό ειδικών στοιχείων από τα οποία απορρέει το συμπέρασμα.

Αναλογία (ειδικό προς ειδικό): ελέγχουμε αν είναι κυριολεκτική ή μεταφορική. Στην πρώτη περίπτωση αξιολογούμε αν οι ομοιότητες που επισημαίνονται ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα είναι επαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα ή αν η αναλογία εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο (πάντως, συνήθως η κυριολεκτική αναλογία δίνει σχεδόν βέβαιο συμπέρασμα, χωρίς όμως να αποκλείεται και το πιθανό ή αυθαίρετο). Στην περίπτωση της μεταφορικής αναλογίας το συμπέρασμα συνήθως θα είναι πιθανό ή αυθαίρετο και η επαγωγή βέβαια ατελής (δεν αποκλείεται όμως και η περίπτωση του βέβαιου συμπεράσματος). Π.χ. Όπως οι περισσότερες γυναίκες ενδιαφέρονται για τη συνταγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους, έτσι και η χ θα επιδείξει το αντίστοιχο ενδιαφέρον.Πρόκειται για μια κυριολεκτική αναλογία με πιθανό το συμπέρασμα, μιας και υπάρχουν και ορισμένες γυναίκες που αδιαφορούν για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους.

Σημείωση: στην αξιολόγηση των αναλογικών συλλογισμών υπάρχει έντονο το υποκειμενικό στοιχείο, γιατί ο χαρακτηρισμός του συμπεράσματος ως βέβαιου, πιθανού, ή αυθαίρετου εξαρτάται από το πώς το αντιλαμβάνεται κάθε άτομο..

Αίτιο – αποτέλεσμα: ελέγχουμε αν η αιτία είναι αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν προκύπτει χωρίς αυτή) και επαρκής (αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα). Αν ισχύουν και τα δύο, τότε η επαγωγή είναι τέλεια και το συμπέρασμα βέβαιο, ενώ αν ένα από τα δύο ή κανένα δεν ισχύει, τότε η επαγωγή είναι ατελής και το συμπέρασμα πιθανό ή αυθαίρετο αντίστοιχα.Παραδείγματα: Το κρύο είναι αναγκαία προϋπόθεση για να χιονίσει, αλλά δεν αποτελεί επαρκή αιτία.Το κάπνισμα είναι επαρκής αιτία για τον καρκίνο των πνευμόνων σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά όχι αναγκαία.

6

ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ

Απαιτείται ο κάθε ομιλητής στο λόγο του να τεκμηριώνει τις απόψεις του βασιζόμενος σε επεξεργασμένα στοιχεία (επιστημονικά, στατιστικά…). Τα ανεξέλεγκτα και ανεπεξέργαστα στοιχεία είναι το ίδιο παραπλανητικά με τους παραλογισμούς και τα σοφίσματα, επειδή εμφανίζονται ως τεκμήρια και συνεπώς μπορεί να θεωρηθούν αξιόπιστα. Επομένως, ο τεκμηριωμένος λόγος πρέπει να στηρίζεται σε ορθά επιχειρήματα και σε εξακριβωμένα και επεξεργασμένα στοιχεία. Κάθε άλλη τεκμηρίωση αποτελεί προσπάθεια εξαπάτησης.

ΠΑΡΑΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Ορισμένα συλλογιστικά σχήματα, ενώ αντιβαίνουν στον ορθό λόγο και δεν έχουν αποδεικτική αξία, μπορούν εντούτοις να επηρεάσουν το δέκτη και να τον παραπλανήσουν, επειδή εξωτερικά παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους έγκυρους συλλογισμούς. Τα συλλογιστικά αυτά σχήματα, που λέγονται και παραλογισμοί, μπορεί να οφείλονται είτε σε λογικά σφάλματα είτε σε πρόθεση εξαπάτησης, σε λογική δηλαδή παγίδα που στήνει ο πομπός στο δέκτη. Στην τελευταία περίπτωση ο παραλογισμός ονομάζεται σόφισμα.

Μερικές φορές η επίκληση στη λογική δεν αρκεί για να πετύχει ο πομπός το σκοπό του, δηλαδή να πείσει το δέκτη για μια απόφαση – ενέργεια. Τότε η επίκληση γίνεται στο συναισθηματικό κόσμο του δέκτη, με στόχο τη διέγερση εκείνων των συναισθημάτων που θα τον παρακινήσουν στην επιθυμητή συμπεριφορά (είδη συναισθημάτων: οργή, πραότητα, αγάπη, μίσος, φόβος, εμπιστοσύνη, οίκτος, αγανάκτηση, φθόνος, ντροπή, περιφρόνηση……). Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του ορίζει τρεις παραμέτρους που πρέπει να υπολογιστούν πριν την επίκληση: ποιος είναι ο δέκτης, ποια πρέπει να είναι η διάθεσή του και ποια αιτία μπορεί να προκαλέσει το επιθυμητό συναίσθημα. Μέσα επίκλησης συναισθημάτων: περιγραφή (π.χ. των δυνάμεων του εχθρού), αφήγηση (π.χ. δραματικών γεγονότων), κινδυνολογίες (κυρίως από αδίστακτους ρήτορες που εκμεταλλεύονται τα συναισθήματα, τις προκαταλήψεις, τα όνειρα, τις προσδοκίες του κοινού ανθρώπου για να πετύχουν το σκοπό τους, καταχρώμενοι την τακτική της επίκλησης στο συναίσθημα), το χιούμορ και η ειρωνεία εναντίον των θέσεων του αντιπάλου (είναι ιδιαίτερα ισχυρά μέσα γιατί, καθώς ο δέκτης συμμερίζεται πρόθυμα το χιούμορ και την ειρωνεία του πομπού, αποκτά ευνοϊκή διάθεση απέναντί του. Ωστόσο, κατάχρηση των μέσων αυτών μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για τον ίδιο τον πομπό.) και συγκινησιακά φορτισμένη γλώσσα (λέξεις ηθικού βάρους, σχήματα λόγου…).

7

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ

Επίκληση στο ήθος του πομπού: Για να είναι αποτελεσματική η πειθώ είναι απαραίτητο να κερδίσει ο πομπός με το λόγο του την εμπιστοσύνη του δέκτη ως προς την αξιοπιστία του. Όταν ο πομπός δείχνει να κατέχει το θέμα του, να το αντιμετωπίζει έντιμα, να κατανοεί τον αντίπαλο και να μάχεται όχι το πρόσωπό του αλλά την άποψή του, τότε με την όλη ηθική παρουσία του πείθει ευκολότερα το δέκτη.

Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου: Ορισμένες φορές αυτός που επιχειρηματολογεί, αντί να ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου, κάνει μια προσωπική επίθεση εναντίον του, δηλαδή ασκεί κριτική στο χαρακτήρα και την ιδιωτική ζωή του. (αυτό γίνεται όταν ο αντίπαλος παρουσιάζει τρωτά σημεία στην προσωπική του ζωή ή ως ηθική παρουσία μέσα στην κοινωνία).

Επίκληση στην αυθεντία: Πολλές φορές ο πομπός για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός επιχειρήματος επικαλείται κάποια αυθεντία, η οποία συμμερίζεται τη συγκεκριμένη θέση, και συχνά παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα. Ειδικά στον επιστημονικό λόγο η παράθεση τέτοιων αποσπασμάτων είναι αναμενόμενη και ως ένα βαθμό θεμιτή. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία και ότι βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές. Μερικές φορές όμως γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην αυθεντία για να καλύψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. Υπάρχει μάλιστα η περίπτωση να επικαλείται δημοφιλή πρόσωπα τα οποία είναι βέβαια αυθεντίες στον τομέα τους, αλλά δεν είναι ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός.

ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: Είναι η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος, το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό προϊόν και η προβολή του (του μηνύματος) έχει ως τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν.

Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΩΣ ΠΡΑΞΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Υπάρχει πομπός (ο παραγωγός και διαφημιστής του προϊόντος), δέκτης (το κοινό), επικοινωνιακό μέσο (τηλεόραση, ραδιόφωνο…), επικοινωνιακός κώδικας (γλώσσα, εικόνα, ήχος…) και μήνυμα (διαφημιστικό κείμενο).

ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ: Μήνυμα με άμεσο τρόπο (χωρίς προλόγους και περιττές εξηγήσεις) Αφηγηματικό μήνυμα (χρησιμοποιείται η αφήγηση μιας ιστορίας για την

επίδειξη του αγαθού) Μήνυμα μονολόγου – διαλόγου (μονόλογος – διάλογος με τη μορφή

μαρτυρίας κάποιου ειδικού ή ενός καταναλωτή) Μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα Μήνυμα που προσφέρει επιχειρήματα

8

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα / ευρήματα (ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας με λογοπαίγνια, μεταφορές, παρομοιώσεις, σπάνιες και εξεζητημένες λέξεις, χρήση του χιούμορ, της υπερβολής, της έκπληξης…).

ΜΕΣΑ / ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΙΘΟΥΣ: Συνειρμός ιδεών Αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος Επίκληση στην αυθεντία Επίκληση στο συναίσθημα Επίκληση στη λογική (επιχειρήματα, σοφιστείες) Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός ( Οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ)

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Ο ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΜΠΟΣ ΤΟ ΣΚΟΠΟ ΤΟΥ: Καλή γνώση και περιγραφή των ιδιοτήτων του προϊόντος του Γνώση των ιδιαιτεροτήτων των ανταγωνιστικών προϊόντων Γνώση των ιδιαιτεροτήτων του κοινού βάσει ηλικίας, φύλου….. Επιλογή σωστού επικοινωνιακού μέσου Πετυχημένο διαφημιστικό κείμενο που θα ερεθίζει τις αισθήσεις και την

προσοχή, τη διάθεση, το ενδιαφέρον και την επιθυμία αγοράς του προϊόντος

ΛΕΚΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ: Πλεονασμός και επιτήδευση στη χρήση των λεκτικών στοιχείων με αποτέλεσμα την ακυρολεξία και την ασάφεια, πλεονασμός επιθέτων και επιρρημάτων και ιδίως των παραθετικών τους, «λεκτικά τέρατα» από διάθεση υπερβολής, παράθεση λέξεων και φράσεων ασαφών για εντυπωσιασμό.

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ: Λεκτικός πληθωρισμός \ νεολογισμοί Συνθηματικός λόγος Τηλεγραφικός χαρακτήρας Έντονος ρυθμός Ηχητική της φράσης Σχήματα λόγου (μεταφορές..) Συμβολισμοί Αισθητική της εικόνας Σοφιστική διάθεση Συνειρμικός λόγος Προστακτική έγκλιση (αποτρέπει την άρνηση του δέκτη στο διαφημιστικό

μήνυμα) και χρόνος ενεστώτας (αμεσότητα, παραστατικότητα) ………….

Το είδος του δικανικού λόγου αναπτύσσεται στα δικαστήρια, όπου δικηγόροι και δικαστές προσπαθούν να αποσαφηνίσουν τα διαφιλονικούμενα θέματα και να βρουν την αλήθεια. Στην προσπάθειά τους αυτή οργανώνουν το λόγο τους ώστε να γίνονται πειστικοί. Έτσι, χρησιμοποιούν, ανάλογα με το

9

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟ ΔΙΚΑΝΙΚΟ ΛΟΓΟ

ρόλο τους σε μια δίκη, τους γνωστούς τρόπους πειθούς: την επίκληση στη λογική, στο συναίσθημα και στο ήθος. (πάντως ο λόγος των δικηγόρων συνήθως είναι αναλυτικός, εντυπωσιακός, με όλες τις μορφές επικλήσεων και με σοφιστική ακόμη διάθεση, ενώ των δικαστών είναι λιτός, με αυστηρή συλλογιστική πορεία και με επίκληση κατά βάση στη λογική).

Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί να πείσει το δέκτη να πάρει κάποιες αποφάσεις ή να προβεί σε κάποια ενέργεια. Ο δέκτης λοιπόν πρέπει να πεισθεί ότι η απόφασή του είναι σύμφωνη με τα δικά του προσωπικά συμφέροντα και με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο ανήκει. Έτσι, ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται βέβαια από λογική επιχειρηματολογία, αλλά συχνά χαρακτηρίζεται και από έντονη συναισθηματική φόρτιση και από ρητορεία. Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φορές στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού. Στις περιπτώσεις αυτές η αποδεικτική ισχύς των επιχειρημάτων αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή από λέξεις με τέτοια ηθική διάσταση (έθνος, εθνική σωτηρία….), που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Όταν ο πολιτικός λόγος παίρνει αυτή τη μορφή, με την παραποίηση των εννοιών και τη στρέβλωση των αξιών, γίνεται προπαγάνδα. Γενικότερα, στον πολιτικό λόγο έχουμε επίκληση στη λογική, στο συναίσθημα και στο ήθος του πομπού, καθώς επίσης επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Η επίκληση στην αυθεντία είναι κάτι το σπανιότερο, ενώ το συνηθέστερο είναι ο εκτροχιασμός προς την προπαγάνδα. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πολιτικού λόγου είναι τα συνθήματα, η επαναληπτικότητα, η ηθικολογία, ο λαϊκισμός, οι κινδυνολογίες, οι πομπώδεις όροι, τα εξωγλωσσικά γνωρίσματα (χειρονομίες..), το α΄ πληθυντικό, ο ελλειπτικός λόγος…

Ο επιστημονικός λόγος είναι λόγος περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός. Αυτό σημαίνει ότι τον χρησιμοποιεί ο επιστήμονας στην προσπάθειά του να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να εξηγήσει, να πείσει. Από την άποψη αυτή ο επιστημονικός λόγος οφείλει να είναι απρόσωπος και αντικειμενικός. Άλλωστε, στην επιστήμη επικρατεί η λογική χρήση της γλώσσας και όχι η συγκινησιακή, ενώ δεν απουσιάζουν οι ορολογίες. Το ύφος είναι σοβαρό και αυστηρό και κατά βάση στον επιστημονικό λόγο έχουμε επίκληση στη λογική και στην αυθεντία.

10

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ