ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ Ή ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣΛειτουργούν όπως κι ένα όνομα (ουσιαστικό ή επίθετο) ή μια αντωνυμία, δηλαδή ως υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο ή προσδιορισμός κάποιου ονοματικού όρου μιας πρότασης από την οποία εξαρτώνται.Π.χ. Μας είπε πως θα φύγει νωρίς. Κάναμε ό,τι θέλαμε. Φοβάται, μήπως χάσει τη δουλειά του. Πρέπει να φύγουμε.

Λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί που δηλώνουν:-χρόνο: π.χ. όταν χτυπήσει κουδούνι, θα φύγουμε.-αιτία: π.χ. βιάζομαι, γιατί θα χάσω το λεωφορείο.-σκοπό: π.χ. έτρεξε, για να την προλάβει.-αποτέλεσμα: π.χ. Ήταν τόσο κουρασμένος, ώστε πήγε αμέσως για ύπνο.-προϋπόθεση: π.χ. Αν διαβάσεις συστημα-τικά, θα πετύχεις στις εξετάσεις.-εναντίωση ή παραχώρηση π.χ. Αν και δεν τον είχαμε καλέσει, ήρθε στο πάρτυ.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΔευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις είναι: οι ειδικές, οι βουλητικές, οι ενδοιαστικές, οι πλάγιες ερωτηματικές και οι αναφορικές ονοματικές προτάσεις.

Α. Δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις.Πώς εισάγονται: Οι ειδικές προτάσεις εισάγονται (ξεκινούν) με τους ειδικούς

συνδέσμους ότι, που, πως*. π.χ.: Μας είπε πως θα φύγει νωρίς. Άκουσα ότι τα θέματα των εξετάσεων ήταν δύσκολα. Θυμάσαι που είχαμε δει το Γιώργο στον κινηματογράφο;

Από πού εξαρτώ-νται:

Οι ειδικές προτάσεις εξαρτώνται από:α. ρήματα που σημαίνουν: - λέω (λεκτικά) π.χ. ομολογώ, φωνάζω, ειδοποιώ, ανακοινώνω κ.ά, - δείχνω (δεικτικά) π.χ. φανερώνω, αποδεικνύω, φαίνομαι κ.ά. – αισθάνομαι (αισθήσεως) π.χ. νιώθω, βλέπω, ακούω, αντιλαμβάνομαι κ.ά. –γνωρίζω (γνωστικά) π.χ. ξέρω, αγνοώ, μαθαίνω, πληροφορούμαι κ.ά. –νομίζω (δοξαστικά) π.χ. θεωρώ, πιστεύω, υποθέτω, κ.ά.β. περιφράσεις με ανάλογη σημασία. π.χ. είμαι βέβαιος ότι θα τα καταφέρεις, έχω την εντύπωση πως λέει ψέματαγ. ουσιαστικά που σημαίνουν είδηση ή γεγονός. π.χ. η χθεσινή φήμη, ότι σήμερα θα γίνει σεισμός, αποδείχθηκε ψεύτικη.δ. δεικτική ή αόριστη αντωνυμία ουδέτερου γένους. π.χ. Είμαι σίγουρος για τούτο, ότι κανείς δε λέει

την αλήθεια. Πώς λειτουργούν Οι ειδικές προτάσεις λειτουργούν συνήθως ως:

α. αντικείμενο ρημάτων με τις παραπάνω σημασίες. π.χ. Παραδέχθηκε πως έκανε λάθος. β. υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων με ανάλογη σημασία. π.χ. Φαίνεται πως θα βρέξει πολύ.γ. επεξήγηση ουσιαστικών με ανάλογη σημασία ή δεικτικής ή αόριστης αντωνυμίας ουδέτερου γένους. π.χ. Να ξέρεις πάντα αυτό, ότι πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις.δ. προσδιορισμός ουσιαστικού με ανάλογη σημασία (όχι όμως επεξήγηση). π.χ. Το γεγονός ότι είπες ψέματα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην τιμωρία σου.

* Προσοχή: Οι ειδικοί σύνδεσμοι ότι, που, πως διαφέρουν από την αναφορική αντωνυμία ό,τι( με κόμμα) και τα ερωτηματικά μόρια πού και πώς (με τόνο)Οι ειδικές προτάσεις παίρνουν άρνηση δε(ν) και η έγκλιση του ρήματός τους είναι συνήθως η οριστική. π.χ. Πιστεύω πως μου λες όλη την αλήθεια.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΠώς εισάγονται: Οι βουλητικές προτάσεις εισάγονται (ξεκινούν) με το

βουλητικό μόριο να: π.χ. Θέλω να μιλήσουμε για το πρόβλημα του Γιώργου. Σκοπεύω να φύγω ταξίδι μακρινό.

Από πού εξαρτώ-νται:

Οι βουλητικές προτάσεις εξαρτώνται από:α. πολλά και με διάφορες σημασίες ρήματα, κυρίως όμως από αυτά που σημαίνουν: - θέλω, ζητώ, πρέπει, αξιώνω, προτρέπω, μπορώ, προσπαθώ, σκοπεύω, οφείλω, αναγκάζομαι, αισθάνομαι, καταλαβαίνω, αρχίζω, σταματώ και τα συνώνυμά τους. β. περιφράσεις με ανάλογη σημασία. π.χ. Είχα σκοπό να της μιλήσω. Η βούλησή μου ήταν να τελειώσω αυτό το πρόγραμμα εγκαίρως. γ. ουσιαστικά με ανάλογη σημασία. π.χ. Η επιθυμία του να κάνει αυτό το ταξίδι ήταν πολύ μεγάληδ. δεικτική ή αόριστη αντωνυμία ουδέτερου γένους. π.χ. Αυτό επιδίωκε από την αρχή, να μας βάλει να τσακωνόμαστε όλοι μαζί.

Πώς λειτουργούν Οι βουλητικές προτάσεις λειτουργούν ως:α. αντικείμενο ρημάτων ή περιφράσεων με τις παραπάνω σημασίες. π.χ. Μας ζήτησαν να φύγουμε το συντομότερο δυνατόν. Ήταν πρόθυμος να βοηθήσει στις εργασίες του τμήματος.β. υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων με ανάλογη σημασία. π.χ. Απαγορεύεται να παρκάρετε εδώ. Είναι απόλυτη ανάγκη να συναντηθούμε. γ. επεξήγηση ουσιαστικών με ανάλογη σημασία ή δεικτικής ή αόριστης αντωνυμίας ουδέτερου γένους. π.χ. Τότε έκανα το μεγάλο λάθος να του ζητήσω εξηγήσεις.

Απαιτώ από σένα μόνο αυτό, να μου λες πάντα την αλήθεια.δ. προσδιορισμός ουσιαστικού ή επιθέτου με ανάλογη σημασία. π.χ. Τον θεωρούσαμε πάντα έτοιμο να απαντήσει σε κάθε ερώτηση. Η ανάγκη του να ξεκουραστεί ήταν ολοφάνερη.

Οι βουλητικές προτάσεις παίρνουν άρνηση μη(ν) και η έγκλιση του ρήματός τους είναι συνήθως η υποτακτική π.χ. Θέλει να μην είναι μόνος του.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣΠώς εισάγονται: Οι ενδοιαστικές προτάσεις εισάγονται (ξεκινούν) με τους

ενδοιαστικούς συνδέσμους μην, μήπως. π.χ. Φοβάμαι μην ανακαλύψουν την αδυναμία μου.

Από πού εξαρτώ-νται:

Οι ενδοιαστικές προτάσεις εξαρτώνται από:α. ρήματα ή περιφράσεις που σημαίνουν φόβο, ανησυχία, απειλή, προφύλαξη. π.χ. Ανησυχώ μήπως σας συμβεί κάτι κακό. Έχει αγωνία μήπως δε φτάσει το φαγητό για όλους.β. ουσιαστικά με ανάλογη σημασία. π.χ. Τον βασάνιζε πάντα ο φόβος μήπως δεν τα καταφέρει. γ. δεικτικές ή αόριστες αντωνυμίες ουδέτερου γένους: π.χ. Φοβάμαι αυτό, μήπως μας καταλάβουν

Πώς λειτουργούν Οι ενδοιαστικές προτάσεις λειτουργούν ως:α. αντικείμενο ρημάτων ή περιφράσεων με τις παραπάνω σημασίες. π.χ. Φοβάμαι μήπως δε μας πιστέψουν. Είχε μια ανησυχία μήπως δε φτάσει έγκαιραβ. επεξήγηση ουσιαστικών με ανάλογη σημασία ή δεικτικής ή αόριστης αντωνυμίας ουδέτερου γένους. π.χ. Είχε πάντα την ίδια αγωνία, μήπως χάσει τη δουλειά του.γ. προσδιορισμός ουσιαστικού ή επιθέτου με ανάλογη σημασία. π.χ. Τον βασάνιζε ο φόβος μήπως φανερωθεί η αλήθεια.

Οι ενδοιαστικές προτάσεις παίρνουν άρνηση δε(ν) και η έγκλιση του ρήματός τους είναι συνήθως η υποτακτική π.χ. Φοβάται μήπως δεν τα καταφέρει.

Εύη Κουσίδου3ο Γυμνάσιο Θέρμης