ΑΝΑΜΝΗΣΗ (lt ἀνά + μιμνήσκω) ReminiszenzErinnerung Re-membering Remembrance Reminiscence Recollection

Στη Νεοελληνική η λέξη ανάμνηση δηλώνει την επαναφορά στη μνήμη (ανάκληση αναπόληση ενθύμηση) γεγονότων περιστα-τικών εντυπώσεων ή εμπειριών τού παρελθόντος

Στον Πλάτωνα ανάμνηση καλείτο η γνώση (τών Ιδεών) λόγω τής πίστης του στις έμφυτες έννοιες και στην προΰπαρξη των ψυ-χών (βλ μετεμψύχωση) Γιrsquo αυτό και κατά τους αρχαίους Έλληνες η Μνημοσύνη ήταν η μητέρα των Μουσών

Στην Ψυχολογία ήδη από τον Αριστοτέλη ανάμνηση λέγεται η ―μέσω τού διαδοχικού συνειρμού των παραστάσεων (laquoκαθαρή α-νάμνησηraquo ή laquoεικόναraquo)― ανάκληση στη συνείδηση (και άρα η ανα-γνώριση) πρότερων ψυχικών συμβάντων Η ανάμνηση διακρίνεται από τη μνήμη από το ότι κυρίως ενώ στη δεύτερη (αν και άλλοι ψυχολόγοι τις ορίζουν αντίστροφα) η ανάκληση λαμβάνει χώρα α-κούσια άμεσα και χωρίς εξωτερική (πχ ερέθισμα) ή εσωτερική (πχ συνειδητή) αφορμή στην πρώτη συμβαίνει προθετικά και έμ-μεσα με κάποια διανοητική προσπάθεια Στην Ψυχοθεραπεία κά-νουμε λόγο και για αναμνηστική συνέντευξη ή συζήτηση μεταξύ ψυχοθεραπευτή και ασθενή

Στη Θρησκειολογία ανάμνηση ονομάζεται η ενθύμηση υπο-σχέσεων (θυσιών ή ταμάτων) προς τους θεούς (βλ αναμνηστική θυσία που ψυχαναλυτικά ερμηνεύεται μέσω τής οιδιπόδειας αμφι-θυμίας τού Totem)

Στη χριστιανική Παράδοση ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γνωρίζει ότι η όλη ψυχική διάθεση του ανθρώπου επηρεάζεται από την ανάμνηση όπως και από τον laquoνόμοraquo τού συνειρμού (συγκεκρι-μένο χωρόχρονο τρέχουσες ειδήσεις κλπ) Γενικά οι ανατολικοί Πατέρες τής Εκκλησίας ως ψυχο-παιδαγωγοί και θεραπευτές ψυχών τάσσονται υπέρ τής ενεργητικής λειτουργίας τής μνήμης δηλ τής βουλητικής ανάμνησης η οποία με την κατάλληλη παιδεία και άσκηση (βλ μνημοτεχνία) συμβάλλει ευεργετικά σε όλες τις πτυχές τής ζωής Έτσι οι Άγιοι προτρέπουν ―μέσω τής laquoφυλακῆς τοῦ νοόςraquo― να μην αφηνόμαστε ραθυμώντας ή παρασυρόμενοι α-πό τα θέλγητρα της αισθητής ηδονής (Διάδ Φωτ Λόγ ασκητικός 56 Μάρκ Ερημ Ἐξ ἔργων δικαίωσις 131) στην εμμονή επανεμφάνιση και εμπιστοσύνη της διαταραγμένης (απατηλής και φανταστικής) και τραυματικής μνήμης ή στην laquoκαρδιακή λήθηraquo τού Θεού (Μάρκ Ερημ Νόμος πνευματικός 62) ούτε να επιτρέπου-με την είσοδο στην ψυχή (διάνοια) μας ακάθαρτων λογισμών αλλrsquo αντίθετα μέσω τής αδιάλειπτης προσευχής να την προφυλάσσου-με (Μακ Αιγ Ομιλ 53 16) και να την καλλιεργούμε με την (πνευματική) ενθύμηση (επίκληση) του laquoΟνόματος του Θεούraquo (βλ laquoσυνεχή μνήμη Θεούraquo Ιω Χρυσ MPG 52 634) των ευεργεσιών Του των εντολών Του ακόμα και (αναχρονιστικά ή ετερόχρονα λό-γω τής προγεύσεως της αιωνιότητας δηλ της κατάργησης του ιστορικού χρόνου) των laquoμελλόντων αγαθώνraquo ιδίως σε περιόδους δοκιμασιών (βλ laquoαγαθή μνήμηraquo Συνέσ MPG 66 1353) τότε ανα-ζωογονούμενης της μνήμης (Αrsquo Μακ 2 51 Βαρ 4 27) προκειμέ-

νου να προετοιμαστούμε ψυχο-πνευματικά για το πάντα νέο (ευ-αγ-γελικό) ερχόμενο laquoγεγονόςraquo (Ησ 43 18) ―με τη θρησκειοψυχολο-γική σημασία τού όρου (event)― γινόμαστε αληθινός laquoναός Θεούraquo (Μ Βασ Ἐπιστ 2 4) Όλα αυτά θεραπεύουν τη φιλαυτία τού νου (Γρηγ Παλαμά Τριάδες 1 2 23) οδηγούν στη μετάνοια (Ιεζ 16 61 Ιερ 38 34 Νεεμ 1 7) και αποδεικνύουν την αγάπη μας (Μακ Αιγ Ομιλ 32 3 Συμεών Ν Θεολόγου Κεφάλαια διάφορα 1 93) γιrsquo Αυτόν laquoΜνημονευτέον Θεοῦ μᾶλλον ἤ ἀναπνευστέονraquo (Γρηγ Θεολ Λόγ 27 4)

Εξάλλου η όλη θεολογική δομή τής εκκλησιαστικής Θεολογίας εμπεριέχει ένα είδος μνημονίου όσον αφορά στη σχέση Θεού και ανθρώπου Η Εκκλησία ως συλλογική ―συνειδητά και ασυνείδητα (πανανθρώπινη ανάμνησηνοσταλγία τού Θείου λόγω τού σπερματικού Θείου Λόγου)― μνήμη ενισχύει ατομικά και συλλογικά την ανθρώπινη ενθύμηση τού Θεού Στη μακραίωνη λει-τουργική πράξη και ορολογία (ευχαριστιακή) laquoΑνάμνησηraquo καλού-νται οι λόγοι τής ευχής όλων των λειτουργικών τύπων τού μυστηρίου τής Θείας Ευχαριστίας που ―με βάση το Λουκ 22 19 (πρβλ Αrsquo Κορ 11 24-25)― υπενθυμίζουν τα Σεπτά Πάθη την Ανά-σταση την Ανάληψη την laquoἐκ δεξιῶν Καθέδραraquo και τη Δευτέρα Παρουσία τού Κυρίου Ιησού Χριστού Κατά τον λεγόμενο λειτουρ-γικό χρόνο (temps cultique) η βιωματική μετοχή ιερών (χριστολογικών) γεγονότων τού παρελθόντος δεν είναι ούτε αναπαράσταση ούτε απλή (ψυχολογική) ανάμνηση ή εκμνησία (ό-που το άτομο ζει το παρελθόν σαν να ήταν παρόν) ούτε συναισθηματική ή φαντασιακή empathy αλλά μυστηριακή (υπέρλογη) ―με την επενέργεια της Θείας Χάρης― επανάληψη (δηλ ανανέωση της Διαθήκης τέ τού αγαπητικού δεσμού Θεού και ανθρώπου Γrsquo Βασ 21 29 Ιερ 38 20) ενός άπαξ (ιστορικού) συμβάντος (event) όπου ο (θεούμενος) πιστός laquoχριστοποιούμενοςraquo (δηλ συσσωματωμένος με τον Χριστό) laquoπρογεύεταιraquo τον πασχάλιο ΔείπνοΓάμο (αιωνιότητα) ζώντας α-πό τώρα παρελθόν παρόν και μέλλον ταυτόχρονα Γιατί όσο είναι laquoμεθrsquo ἡμῶν ὁ Θεόςraquo (Ιεζ 48 35 Ματθ 1 23) δηλ ο Εμμανουήλ ο χρόνος laquoανακεφαλαιώνεταιraquo (Βrsquo Κορ 1 20 Λουκ 1 54 72 Θεόδ Στουδ MPG 93 400) και η ανάμνηση συμπίπτει με το παρόν (laquoπαροντοποιείταιraquo) καθιστάμενη πλέον εκπλήρωση με άλλα λόγια laquoἐν Χριστῷraquo πραγματοποιείται η λεγόμενη laquoσυναγωγή τῶν καιρῶνraquo (Ἐπιστ πρός Διόγνητον 12 9) όπου ο άνθρωπος είναι πάντα παρών (θυμάται) στον Θεό και ο Θεός πάντα παρών (θυμάται εβρ Zekharyaacuteh = Ζαχαρίας) στον άνθρωπο (Εβρ 13 8) Έτσι η ιστορικήχρονική ανάμνηση laquoμεταλλάσσεταιraquo ―μέσω τής λειτουργικήςμυστηριακής πράξης (βλ ldquoactrdquo θρησκειοψυχολογικά)― laquoἐν Ἁγίῳ Πνεύματιraquo που laquoὑπομνήσειraquo (Ιω 14 26) το της laquoευσεβείας μυστήριονraquo (Αrsquo Τιμ 3 16) σε εσχατολογική λειτουργικά προσδοκία (Maranatha) Άλλωστε στη λειτουργία τής θεολογικής ανάμνησης συμβάλλουν κατά πολύ η τι-μή και η μίμηση της ζωής των Αγίων ως ζωντανών υπο-μνημάτων τού Χριστού όπως και η ψυχο-παιδαγωγική άσκηση των ιερών

αφηγήσεων τής μελέτης τού Θ Λόγου τού Θείου (προφητικού) κηρύγματος της ιεράς ψαλμωδίας τής ορθόδοξης εικονογραφίας κλπ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bartlett F C Remembering A study of experimental and social psychology London Cambridge University Press 1932 Lalande A Λεξικόν τής Φιλοσοφίας Αθήναι 1955 Θεοδώρου Ε laquoΑνάμνησιςraquo ΘΗΕ (1963) 521 Ανδρούτσου Χ Λεξικόν τής Φιλοσοφίας Θεσσαλονίκη 21965 Ντόκα Α Σ Λεξικό Φιλοσοφικών Όρων Αθήναι 1981 Σταυρόπουλου Α Μ Μνήμη και λήθη στη Θεία λειτουργία Αθήνα 1989 Βέϊκου Θ Α laquoΑνάμνησηraquo ΠΛΜ (1997) 388 Kemmler L Die anamnese in der Erziehungsberatung Bern Huber 1980 Leacuteon-Dufour X Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας Αθήνα 1980 Γιαννή Ε Κ laquoΜνήμης εμπύρευμα από την μνημαγωγική στην παιδαγωγική τής εικόναςraquo Επιστημονική Παρουσία Εστίας Θεολόγων Χάλκης 4 (1997) 223-236 Bredenkamp J Lernen Erinnern Vergessen Muumlnchen Beck 1998 Μπαμπινιώτη Γ Δ Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα 1998 Mecklinger A Das Erinnern von Orten und Objekten Zur Neurobiologie des visuellen Arbeitsgedaumlchtnis Goumlttigen Hogrefe 1999 Greuel L Wirklichkeit ndash Erinnerung - Aussage Weinheim Beltz 2001 Τσιτσίγκου Σ Κ Η ψυχή τού αν-θρώπου κατά τον ιερό Χρυσόστομο Αθήνα 2000 του ιδίου Το Χρυσοστομικό Ήθος Θεσσαλονίκη 2001 Τομασίδη Χ Χ Εισαγωγή στην Ψυχολογία Αθήνα 2002 Θεοδώρου Ε Δ laquoΜνήμη - Ανάμνησις (ψυχολογική φιλοσοφική θεολογικολειτουργική θεώρησις)raquo ΘΕΟΛΟΓΙΑ 732 (2002) 353-378 Παπαδόπου-λου Ν Γ Λεξικό τής Ψυχολογίας Αθήνα 2005 Μεθενίτη Κ Η μνήμη και η ανάμνηση στον Αριστοτέλη Αθήνα 2007 Γλάρου Α Η μνημοτεχνία τού Θείου Λόγου κατά τον ιερό Χρυσόστομο Αθήνα 2007 Larchet J-C Η θεραπευτική των πνευματικών νοσημάτων 2 τόμοι Αθήνα 2008

ΣΚΤ

νου να προετοιμαστούμε ψυχο-πνευματικά για το πάντα νέο (ευ-αγ-γελικό) ερχόμενο laquoγεγονόςraquo (Ησ 43 18) ―με τη θρησκειοψυχολο-γική σημασία τού όρου (event)― γινόμαστε αληθινός laquoναός Θεούraquo (Μ Βασ Ἐπιστ 2 4) Όλα αυτά θεραπεύουν τη φιλαυτία τού νου (Γρηγ Παλαμά Τριάδες 1 2 23) οδηγούν στη μετάνοια (Ιεζ 16 61 Ιερ 38 34 Νεεμ 1 7) και αποδεικνύουν την αγάπη μας (Μακ Αιγ Ομιλ 32 3 Συμεών Ν Θεολόγου Κεφάλαια διάφορα 1 93) γιrsquo Αυτόν laquoΜνημονευτέον Θεοῦ μᾶλλον ἤ ἀναπνευστέονraquo (Γρηγ Θεολ Λόγ 27 4)

Εξάλλου η όλη θεολογική δομή τής εκκλησιαστικής Θεολογίας εμπεριέχει ένα είδος μνημονίου όσον αφορά στη σχέση Θεού και ανθρώπου Η Εκκλησία ως συλλογική ―συνειδητά και ασυνείδητα (πανανθρώπινη ανάμνησηνοσταλγία τού Θείου λόγω τού σπερματικού Θείου Λόγου)― μνήμη ενισχύει ατομικά και συλλογικά την ανθρώπινη ενθύμηση τού Θεού Στη μακραίωνη λει-τουργική πράξη και ορολογία (ευχαριστιακή) laquoΑνάμνησηraquo καλού-νται οι λόγοι τής ευχής όλων των λειτουργικών τύπων τού μυστηρίου τής Θείας Ευχαριστίας που ―με βάση το Λουκ 22 19 (πρβλ Αrsquo Κορ 11 24-25)― υπενθυμίζουν τα Σεπτά Πάθη την Ανά-σταση την Ανάληψη την laquoἐκ δεξιῶν Καθέδραraquo και τη Δευτέρα Παρουσία τού Κυρίου Ιησού Χριστού Κατά τον λεγόμενο λειτουρ-γικό χρόνο (temps cultique) η βιωματική μετοχή ιερών (χριστολογικών) γεγονότων τού παρελθόντος δεν είναι ούτε αναπαράσταση ούτε απλή (ψυχολογική) ανάμνηση ή εκμνησία (ό-που το άτομο ζει το παρελθόν σαν να ήταν παρόν) ούτε συναισθηματική ή φαντασιακή empathy αλλά μυστηριακή (υπέρλογη) ―με την επενέργεια της Θείας Χάρης― επανάληψη (δηλ ανανέωση της Διαθήκης τέ τού αγαπητικού δεσμού Θεού και ανθρώπου Γrsquo Βασ 21 29 Ιερ 38 20) ενός άπαξ (ιστορικού) συμβάντος (event) όπου ο (θεούμενος) πιστός laquoχριστοποιούμενοςraquo (δηλ συσσωματωμένος με τον Χριστό) laquoπρογεύεταιraquo τον πασχάλιο ΔείπνοΓάμο (αιωνιότητα) ζώντας α-πό τώρα παρελθόν παρόν και μέλλον ταυτόχρονα Γιατί όσο είναι laquoμεθrsquo ἡμῶν ὁ Θεόςraquo (Ιεζ 48 35 Ματθ 1 23) δηλ ο Εμμανουήλ ο χρόνος laquoανακεφαλαιώνεταιraquo (Βrsquo Κορ 1 20 Λουκ 1 54 72 Θεόδ Στουδ MPG 93 400) και η ανάμνηση συμπίπτει με το παρόν (laquoπαροντοποιείταιraquo) καθιστάμενη πλέον εκπλήρωση με άλλα λόγια laquoἐν Χριστῷraquo πραγματοποιείται η λεγόμενη laquoσυναγωγή τῶν καιρῶνraquo (Ἐπιστ πρός Διόγνητον 12 9) όπου ο άνθρωπος είναι πάντα παρών (θυμάται) στον Θεό και ο Θεός πάντα παρών (θυμάται εβρ Zekharyaacuteh = Ζαχαρίας) στον άνθρωπο (Εβρ 13 8) Έτσι η ιστορικήχρονική ανάμνηση laquoμεταλλάσσεταιraquo ―μέσω τής λειτουργικήςμυστηριακής πράξης (βλ ldquoactrdquo θρησκειοψυχολογικά)― laquoἐν Ἁγίῳ Πνεύματιraquo που laquoὑπομνήσειraquo (Ιω 14 26) το της laquoευσεβείας μυστήριονraquo (Αrsquo Τιμ 3 16) σε εσχατολογική λειτουργικά προσδοκία (Maranatha) Άλλωστε στη λειτουργία τής θεολογικής ανάμνησης συμβάλλουν κατά πολύ η τι-μή και η μίμηση της ζωής των Αγίων ως ζωντανών υπο-μνημάτων τού Χριστού όπως και η ψυχο-παιδαγωγική άσκηση των ιερών

αφηγήσεων τής μελέτης τού Θ Λόγου τού Θείου (προφητικού) κηρύγματος της ιεράς ψαλμωδίας τής ορθόδοξης εικονογραφίας κλπ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bartlett F C Remembering A study of experimental and social psychology London Cambridge University Press 1932 Lalande A Λεξικόν τής Φιλοσοφίας Αθήναι 1955 Θεοδώρου Ε laquoΑνάμνησιςraquo ΘΗΕ (1963) 521 Ανδρούτσου Χ Λεξικόν τής Φιλοσοφίας Θεσσαλονίκη 21965 Ντόκα Α Σ Λεξικό Φιλοσοφικών Όρων Αθήναι 1981 Σταυρόπουλου Α Μ Μνήμη και λήθη στη Θεία λειτουργία Αθήνα 1989 Βέϊκου Θ Α laquoΑνάμνησηraquo ΠΛΜ (1997) 388 Kemmler L Die anamnese in der Erziehungsberatung Bern Huber 1980 Leacuteon-Dufour X Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας Αθήνα 1980 Γιαννή Ε Κ laquoΜνήμης εμπύρευμα από την μνημαγωγική στην παιδαγωγική τής εικόναςraquo Επιστημονική Παρουσία Εστίας Θεολόγων Χάλκης 4 (1997) 223-236 Bredenkamp J Lernen Erinnern Vergessen Muumlnchen Beck 1998 Μπαμπινιώτη Γ Δ Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα 1998 Mecklinger A Das Erinnern von Orten und Objekten Zur Neurobiologie des visuellen Arbeitsgedaumlchtnis Goumlttigen Hogrefe 1999 Greuel L Wirklichkeit ndash Erinnerung - Aussage Weinheim Beltz 2001 Τσιτσίγκου Σ Κ Η ψυχή τού αν-θρώπου κατά τον ιερό Χρυσόστομο Αθήνα 2000 του ιδίου Το Χρυσοστομικό Ήθος Θεσσαλονίκη 2001 Τομασίδη Χ Χ Εισαγωγή στην Ψυχολογία Αθήνα 2002 Θεοδώρου Ε Δ laquoΜνήμη - Ανάμνησις (ψυχολογική φιλοσοφική θεολογικολειτουργική θεώρησις)raquo ΘΕΟΛΟΓΙΑ 732 (2002) 353-378 Παπαδόπου-λου Ν Γ Λεξικό τής Ψυχολογίας Αθήνα 2005 Μεθενίτη Κ Η μνήμη και η ανάμνηση στον Αριστοτέλη Αθήνα 2007 Γλάρου Α Η μνημοτεχνία τού Θείου Λόγου κατά τον ιερό Χρυσόστομο Αθήνα 2007 Larchet J-C Η θεραπευτική των πνευματικών νοσημάτων 2 τόμοι Αθήνα 2008

ΣΚΤ

αφηγήσεων τής μελέτης τού Θ Λόγου τού Θείου (προφητικού) κηρύγματος της ιεράς ψαλμωδίας τής ορθόδοξης εικονογραφίας κλπ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bartlett F C Remembering A study of experimental and social psychology London Cambridge University Press 1932 Lalande A Λεξικόν τής Φιλοσοφίας Αθήναι 1955 Θεοδώρου Ε laquoΑνάμνησιςraquo ΘΗΕ (1963) 521 Ανδρούτσου Χ Λεξικόν τής Φιλοσοφίας Θεσσαλονίκη 21965 Ντόκα Α Σ Λεξικό Φιλοσοφικών Όρων Αθήναι 1981 Σταυρόπουλου Α Μ Μνήμη και λήθη στη Θεία λειτουργία Αθήνα 1989 Βέϊκου Θ Α laquoΑνάμνησηraquo ΠΛΜ (1997) 388 Kemmler L Die anamnese in der Erziehungsberatung Bern Huber 1980 Leacuteon-Dufour X Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας Αθήνα 1980 Γιαννή Ε Κ laquoΜνήμης εμπύρευμα από την μνημαγωγική στην παιδαγωγική τής εικόναςraquo Επιστημονική Παρουσία Εστίας Θεολόγων Χάλκης 4 (1997) 223-236 Bredenkamp J Lernen Erinnern Vergessen Muumlnchen Beck 1998 Μπαμπινιώτη Γ Δ Λεξικό τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας Αθήνα 1998 Mecklinger A Das Erinnern von Orten und Objekten Zur Neurobiologie des visuellen Arbeitsgedaumlchtnis Goumlttigen Hogrefe 1999 Greuel L Wirklichkeit ndash Erinnerung - Aussage Weinheim Beltz 2001 Τσιτσίγκου Σ Κ Η ψυχή τού αν-θρώπου κατά τον ιερό Χρυσόστομο Αθήνα 2000 του ιδίου Το Χρυσοστομικό Ήθος Θεσσαλονίκη 2001 Τομασίδη Χ Χ Εισαγωγή στην Ψυχολογία Αθήνα 2002 Θεοδώρου Ε Δ laquoΜνήμη - Ανάμνησις (ψυχολογική φιλοσοφική θεολογικολειτουργική θεώρησις)raquo ΘΕΟΛΟΓΙΑ 732 (2002) 353-378 Παπαδόπου-λου Ν Γ Λεξικό τής Ψυχολογίας Αθήνα 2005 Μεθενίτη Κ Η μνήμη και η ανάμνηση στον Αριστοτέλη Αθήνα 2007 Γλάρου Α Η μνημοτεχνία τού Θείου Λόγου κατά τον ιερό Χρυσόστομο Αθήνα 2007 Larchet J-C Η θεραπευτική των πνευματικών νοσημάτων 2 τόμοι Αθήνα 2008

ΣΚΤ