Η ομιλία - καταγγελία του Xάρολντ Πίντερ στην απονομή του Νόμπελ

Το 1958 έγραψα τα ακόλουθα: «Δεν υπάρχουν σαφείς διαχωριστικές διαφορές μεταξύ αυτού που είναι πραγματικό και αυτού που δεν είναι, ούτε του αληθούς και του αναληθούς. Δεν είναι απαραίτητο κάτι να είναι ή αλήθεια ή ψέμα. Μπορεί να είναι και τα δύο». Πιστεύω ότι αυτοί οι ισχυρισμοί εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα ως προς τη διερεύνηση της πραγματικότητας μέσω της τέχνης. Έτσι, ως συγγραφέας τούς υποστηρίζω, αλλά ως πολίτης αδυνατώ. Ως πολίτης οφείλω να αναρωτηθώ: Τι είναι αλήθεια; Τι είναι ψέμα;

Η γλώσσα στην πολιτική, όπως χρησιμοποιείται από τους πολιτικούς, δεν υπάγεται σε καμία από τις παραπάνω κατηγορίες, καθώς η πλειοψηφία των πολιτικών, όπως όλοι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, ενδιαφέρονται όχι για την αλήθεια αλλά για την εξουσία και τη διατήρησή της. Για να διατηρηθεί η πολιτική εξουσία είναι αναγκαίο οι πολίτες να παραμείνουν στην αμάθεια, να αγνοούν την αλήθεια, ακόμα και την αλήθεια της δικής τους ζωής. Ως εκ τούτου, ό,τι μας περιβάλλει είναι ένα απέραντο υφαντό από ψέματα, από τα οποία τρεφόμαστε.

Όπως ξέρετε, η δικαιολογία για την εισβολή στο Ιράκ ήταν ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν διέθετε ένα εξαιρετικά επικίνδυνο οπλοστάσιο όπλων μαζικής καταστροφής, κάποια από τα οποία μπορούσαν να πυροδοτηθούν μέσα σε 45 λεπτά, προκαλώντας τον όλεθρο. Μας διαβεβαίωσαν ότι αυτή ήταν η αλήθεια. Δεν ήταν. Μας είπαν ότι το Ιράκ συνεργάζεται με την «Αλ Κάιντα» και ότι είναι συνυπεύθυνο για την κτηνωδία της 11ης Σεπτεμβρίου. Μας διαβεβαίωσαν ότι αυτή ήταν η αλήθεια. Δεν ήταν. Μας είπαν ότι το Ιράκ απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική και έχει να κάνει με το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται το ρόλο τους στον πλανήτη και πώς επιλέγουν να παίξουν αυτό το ρόλο.

Πρέπει να παραδεχτούμε την Αμερική για το εξής. Άσκησε μια κλινική χειραγώγηση κατά την άσκηση παγκόσμιας εξουσίας, ενώ την ίδια στιγμή υποδυόταν τη δύναμη του παγκόσμιου καλού. Είναι μια λαμπρή, ευφυής, επιτυχής πράξη ύπνωσης. Λέω ότι η Αμερική αναμφίβολα συνεχίζει να πραγματοποιεί το μεγαλύτερο σόου στον πλανήτη. Μπορεί να είναι κτηνώδης, αδιάφορη, περιφρονητική και ανηλεής, αλλά είναι επίσης πολύ έξυπνη. Σαν καλός έμπορος ενδιαφέρεται για το δικό της συμφέρον και το πιο ευπώλητο αγαθό της είναι ο αυτοθαυμασμός της. Είναι νικήτρια. Ακούστε όλους τους Αμερικανούς προέδρους στην τηλεόραση να λένε τις λέξεις «ο αμερικανικός λαός» όπως π.χ. στη φράση «λέω στον αμερικανικό λαό πως ήρθε η ώρα να προσευχηθούμε και να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα του αμερικανικού λαού, γι’ αυτό ζητώ από τον αμερικανικό λαό να εμπιστευτεί τον πρόεδρό του και τις πράξεις που αυτός πρόκειται να αναλάβει για λογαριασμό του αμερικανικού λαού». Είναι ένα ευφυές στρατήγημα. Η γλώσσα χρησιμοποιείται για να καταστείλει τη σκέψη. Οι λέξεις «ο αμερικανικός λαός» δημιουργούν ένα βολικό μαξιλάρι που καθησυχάζει τις μάζες. Δε χρειάζεται να σκέφτεται κανείς. Απλώς να βυθίζεται στο μαξιλάρι του. Μπορεί το μαξιλάρι να πνίγει τη νοημοσύνη ή την κριτική σκέψη, αλλά είναι και εξαιρετικά άνετο. Αυτό δεν ισχύει βεβαίως για τα 40 εκατομμύρια Αμερικανών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, ούτε για τα 2 εκατομμύρια ανδρών και γυναικών που κρατούνται στα αχανή γκουλάγκ1 των αμερικανικών φυλακών.

Τι απέγινε η ηθική μας ευαισθησία; Είχαμε ποτέ κάτι τέτοιο; Τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις; Μήπως αναφέρονται σε μια έννοια που σπάνια χρησιμοποιείται σήμερα - τη συνείδηση; Τη συνείδηση που δεν έχει να κάνει μόνο με τις δικές μας πράξεις αλλά και με την συνυπευθυνότητά μας για τις πράξεις άλλων; Είναι όλα αυτά νεκρά; Κοιτάξτε το Γκουαντανάμο Μπέι 2. Εκατοντάδες άνθρωποι κρατούνται εκεί για περισσότερα από τρία χρόνια, χωρίς καν να τους έχει απαγγελθεί κατηγορία, χωρίς να έχουν νομική εκπροσώπηση, χωρίς να έχουν περάσει από δίκη, ουσιαστικά κρατούνται για πάντα. Αυτή η απολύτως παράνομη κατάσταση συνεχίζεται κατά παράβαση της Συνθήκης της Γενεύης. Και η λεγόμενη «διεθνής κοινότητα» όχι μόνο το ανέχεται αλλά ούτε καν ασχολείται. Αυτό το έγκλημα διαπράττεται από μια χώρα που αυτοανακηρύσσεται «ηγέτης του ελεύθερου κόσμου». Σκεφτόμαστε τους φυλακισμένους του Γκουαντανάμο Μπέι; Τι λένε για αυτούς τα Μ.Μ.Ε.; Οι κρατούμενοι του Γκουαντανάμο εμφανίζονται περιστασιακά σε ένα μονόστηλο στη σελίδα 6. Έχουν αποσταλεί στη χώρα του πουθενά και μάλλον δε θα επιστρέψουν ποτέ. Σήμερα πολλοί που κάνουν απεργία πείνας δέχονται τροφή με το ζόρι, ανάμεσά τους και Βρετανοί πολίτες. Καμία λεπτότητα σ’ αυτή τη βίαιη διαδικασία. Κανένα ηρεμιστικό ή αναισθητικό. Μόνο ένας σωλήνας χωμένος από τη μύτη στο λαιμό σου. Φτύνεις αίμα. Αυτό είναι βασανιστήριο. Τι είπε γι’ αυτό ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών; Τίποτα. Τι είπε ο Βρετανός πρωθυπουργός; Τίποτα. Γιατί; Διότι οι Η.Π.Α. έχουν πει: οποιαδήποτε κριτική σε όσα πράττουμε στο Γκουαντανάμο Μπέι συνιστά εχθρική πράξη. ‘Η είστε μαζί μας ή εναντίον μας.

Η εισβολή στο Ιράκ ήταν μια ληστρική πράξη ενός αιματηρού τρομοκρατικού καθεστώτος που περιφρονεί κάθε έννοια διεθνούς δικαίου. Ήταν μία αυθαίρετη στρατιωτική επιχείρηση βασισμένη σε μια ατελείωτη σειρά ψεμάτων και χυδαίας χειραγώγησης των Μ.Μ.Ε. και κατ’ επέκταση της κοινής γνώμης. Μια πράξη που, ενώ υποδυόταν την απελευθέρωση, αποσκοπούσε στην εδραίωση του στρατιωτικού και οικονομικού ελέγχου των Αμερικανών στη Μέση Ανατολή – ως τελευταία πηγή πρώτων υλών. Όλες οι υπόλοιπες δικαιολογίες απέτυχαν. Αυτή ήταν η επιβλητική επίδειξη μιας στρατιωτικής δύναμης υπεύθυνης για το θάνατο και τον ακρωτηριασμό χιλιάδων και χιλιάδων αθώων ανθρώπων. Φέραμε τα βασανιστήρια, τις έξυπνες βόμβες, το απεμπλουτισμένο ουράνιο, τις αμέτρητες τυφλές δολοφονίες, την εξαθλίωση και το θάνατο στον ιρακινό λαό και είπαμε πως φέραμε «ελευθερία και δημοκρατία στη Μέση Ανατολή». Πόσους ανθρώπους πρέπει να σκοτώσετε προκειμένου να χαρακτηριστείτε κατά συρροή δολοφόνοι και εγκληματίες πολέμου; Εκατό χιλιάδες; Είναι ένας αρκετά μεγάλος αριθμός, θα έλεγα. […]

Πιστεύω ότι παρά τα τεράστια, υπαρκτά εμπόδια, υψίστης σημασίας υποχρέωση που μας αφορά όλους, εμάς τους πολίτες, είναι να έχουμε ατρόμητη, απαρέγκλιτη, άγρια πνευματική αποφασιστικότητα, για να ορίσουμε την πραγματική αλήθεια της ζωής μας και της κοινωνίας μας. Είναι επιτακτική ανάγκη. Εάν μια τέτοια στάση δεν ενσωματωθεί στο πολιτικό μας όραμα, δεν έχουμε καμία ελπίδα να αποκαταστήσουμε ό,τι σχεδόν έχουμε χάσει: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

(Διασκευασμένο και συντομευμένο απόσπασμα)

Λεξιλόγιο:1 Γκουλάγκ: στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. 2 Γκουαντάναμο: στρατιωτική βάση των Η.Π.Α. στην Κούβα, όπου στεγάζονται φυλακές υψίστης ασφαλείας για υπόπτους τρομοκρατικών ενεργειών.

Θέματα:

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120-130 λέξεις.

Β1. Να μελετήσετε το κείμενο και κατόπιν: α. Να πλαγιοτιτλοφορήσετε τις παραγράφους. β. Να επισημάνετε ποια νοηματική σχέση συνδέει τις παραγράφους 2 και 3;

Β2. « …η πλειοψηφία των πολιτικών, όπως όλοι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, ενδιαφέρονται όχι για την αλήθεια αλλά για την εξουσία και τη διατήρησή της. Για να διατηρηθεί η πολιτική εξουσία είναι αναγκαίο οι πολίτες να παραμείνουν στην αμάθεια, να αγνοούν την αλήθεια, ακόμα και την αλήθεια της δικής τους ζωής. Ως εκ τούτου, ό,τι μας περιβάλλει είναι ένα απέραντο υφαντό από ψέματα, από τα οποία τρεφόμαστε»: Να επισημάνετε το είδος του συλλογισμού και στη συνέχεια να τον αξιολογήσετε.

Β3. Να παραθέσετε έναν μονολεκτικό συνώνυμο όρο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου: υπάγεται, χειραγώγηση, αχανή, φυλακισμένους, εδραίωση, απαρέγκλιτη.

Β4. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα των δύο στηλών:

ΣΤΗΛΗ Α ΣΤΗΛΗ Β

1. Οι λέξεις «ο αμερικανικός λαός» δημιουργούν ένα βολικό μαξιλάρι που καθησυχάζει τις μάζες. Δε χρειάζεται να σκέφτεται κανείς. Απλώς να βυθίζεται στο μαξιλάρι του. Μπορεί το μαξιλάρι να πνίγει τη νοημοσύνη ή την κριτική σκέψη, αλλά είναι και εξαιρετικά άνετο.

α. ειρωνεία

2. Αυτό το έγκλημα διαπράττεται από μια χώρα που αυτοανακηρύσσεται «ηγέτης του ελεύθερου κόσμου».

β. αναλογία

3. Σκεφτόμαστε τους φυλακισμένους του Γκουαντανάμο Μπέι; Τι λένε για αυτούς τα Μ.Μ.Ε.;

γ. επίθεση στο ήθος του «αντιπάλου»

4. Λέω ότι η Αμερική αναμφίβολα συνεχίζει να πραγματοποιεί το μεγαλύτερο σόου στον πλανήτη. Μπορεί να είναι κτηνώδης, αδιάφορη, περιφρονητική και ανηλεής, αλλά είναι επίσης πολύ έξυπνη. Σαν καλός έμπορος ενδιαφέρεται για το δικό της συμφέρον και το πιο ευπώλητο αγαθό της είναι ο αυτοθαυμασμός της.

δ. ρητορικό ερώτημα

Γ. Ο Χάρολντ Πίντερ στο απόσπασμα της ομιλίας του επικρίνει τον τρόπο που οι εξουσίες μεταχειρίζονται τη γλώσσα, για να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους. Αφού αναφέρετε περιπτώσεις λέξεων που στην εποχή μας υφίστανται «κακομεταχείριση», να επισημάνετε τους κινδύνους που εγκυμονεί για τη δημοκρατία και την ειρήνη ο εξουσιαστικός λόγος. Λαμβάνοντας υπόψη και την προτροπή του συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο, ποιο νομίζετε πως είναι το χρέος των δημοκρατικών πολιτών; Το κείμενό σας να έχει τη μορφή αποδεικτικού δοκιμίου 500-600 λέξεων.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Ο συγγραφέας στην ομιλία του θίγει τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι εξουσίες για την παραπλάνηση των πολιτών. Αρχικά, επισημαίνει την ανάγκη διάκρισης της αλήθειας από το ψεύδος, καθώς η πολιτική εξουσία, μέσω της γλώσσας, μας τροφοδοτεί με ψέματα. Αναφέρει παραδειγματικά τις δικαιολογίες που χρησιμοποίησε η Αμερική στην επιχείρηση κατά του Ιράκ, με την ευφημιστική χρήση της γλώσσας που καταργεί τη σκέψη και νομιμοποιεί τον πομπό. Συνέπεια αυτής της μεθόδευσης είναι οι λέξεις «ευαισθησία» και «συνυπευθυνότητα» να απουσιάζουν από το λεξιλόγιο αλλά και από τη ζωή μας, όσον αφορά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κατηγορεί μάλιστα τη Δύση πως στο όνομα της ελευθερίας και της δημοκρατίας προκάλεσε δεινά στο Ιράκ. Καταλήγει με την προτροπή να επαγρυπνούμε πνευματικά, ώστε να καθορίζουμε την αλήθεια που μας περιβάλλει. [124 λέξεις]

Β1. α. Πλαγιότιτλοι παραγράφων:§ 1η: Η ανάγκη διάκρισης της αλήθειας από το ψέμα.§ 2η: Η παραπλανητική χρήση της γλώσσας στον πολιτικό λόγο.§ 3η: Τα ψεύδη της αμερικάνικης προπαγάνδας.§ 4η: Ο καθησυχαστικός ρόλος της γλώσσας.§ 5η: Η απουσία των λέξεων «ευαισθησία» και «συνυπευθυνότητα» από το λεξιλόγιό μας.§ 6η: Η αλήθεια για την εισβολή στο Ιράκ.§ 7η: Το χρέος των πολιτών.

β. Η παράγραφος 3 («Όπως ξέρετε … αυτό το ρόλο») επαληθεύει με ένα παράδειγμα από την πρόσφατη ιστορία το περιεχόμενο της 2ης παραγράφου.

Β2. Μείζων προκειμένη: «Η πλειοψηφία … διατήρησή της».Ελάσσων προκειμένη: «Για να διατηρηθεί … ζωής».Συμπέρασμα: «Ως εκ τούτου … τρεφόμαστε».Μέσος Όρος: η διατήρηση της πολιτικής εξουσίας.Αναδιατύπωση συμπεράσματος: «Η πλειοψηφία των πολιτικών έχει συμφέρον να διατηρεί στην αμάθεια τους πολίτες».

Είδος συλλογισμού: παραγωγικός. Ξεκινά από μια γενική διαπίστωση και με τη μεσολάβηση της ελάσσονος προκειμένης καταλήγει στο συμπέρασμα.

Αξιολόγηση: ο συλλογισμός είναι αληθής, καθώς οι προκείμενες ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η μείζων προκειμένη μάλιστα είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο («Η πλειοψηφία των πολιτικών»), ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος της γενίκευσης. Με αυτόν τρόπο ενισχύεται η αποδεκτότητα της άποψης. Από άποψη μορφής ο συλλογισμός είναι έγκυος, εφόσον το συμπέρασμα προκύπτει κατά λογική ακολουθία από τις προκείμενες. Άρα, ο συλλογισμός είναι ορθός.

Β3. υπάγεται = εντάσσεταιχειραγώγηση = ποδηγέτηση (καθοδήγηση)αχανή = απέρανταφυλακισμένους = έγκλειστουςεδραίωση = καθιέρωσηαπαρέγκλιτη = σταθερή

Β4. 1-β , 2-α 3-δ, 4-γ

Γ. Ενδεικτικές απαντήσεις:Αντί προλόγου: Ο εξουσιαστικός λόγος – λόγος που χαρακτηρίζεται από το διατακτικό

χαρακτήρα, το λεκτικό συμβολισμό, δογματισμό, μεγαληγορία και αυταρχισμό – αποτελεί ιδιαίτερο χειρισμό της γλώσσας που επιτρέπει στον πομπό να ασκεί εξουσία και βία με το λόγο και προφανώς να παραβιάζει τη θεμελιακή λειτουργία της επικοινωνίας, γιατί ουσιαστικά επιβάλλει σιωπή στο δέκτη. Έτσι, ο τελευταίος γίνεται ένα βουβό πρόσωπο που η εξουσία τού επιβάλλεται αυταρχικά, το καταπιέζει και ασφαλώς το εκμεταλλεύεται. Στην πιο ακραία εκδοχή του πράγματος, η εξουσία μεταγγίζοντας στο δέκτη του μηνύματός της την ψευδαίσθηση ότι ο ίδιος έχει την εξουσία και τη δύναμη στα χέρια του, μπορεί να τον μεταβάλει σε ένα εξαιρετικά βίαιο ενεργούμενο.

Α’ ζητούμενο:

Η εξουσία, για να επιβάλλει τη θέληση και τα κελεύσματά της δε διστάζει να μετέλθει κάθε μέσο. Πρώτα διαβρώνει τη γλώσσα, το μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων και «φορέα ηθικών αξιών» κατά τον Ελύτη. Η γλώσσα φθείρεται με τη διασάλευση της σχέσης ανάμεσα στο σημαίνον και στο σημαινόμενο. Τα γλωσσικά σύμβολα στο στόμα της εξουσίας αποκτούν εντελώς διαφορετικό ή και αντίθετο νόημα από αυτό με το οποίο χρησιμοποιούνται στον επικοινωνιακό λόγο των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας.

Με τη σκόπιμη φθορά της γλώσσας, η εξουσία πλήττει, κατά συνέπεια, και τις έννοιες-αξίες που αυτή εκφράζει. Διαστρεβλώνει και παραποιεί την αλήθεια, προκαλεί σύγχυση και επιχειρεί να αναγορεύσει σε κανόνα με καθολική ισχύ τη δική της βούληση. Ο Κρέων, όταν μιλούσε για νόμο, εννοούσε το αυταρχικό και μονολογικό κήρυγμά του και όταν αναφερόταν στην πατρίδα, την ταύτιζε με την εξουσία και το θρόνο του. Τα παραδείγματα βρίθουν και στην εποχή μας.

Για παράδειγμα, η λέξη «συναίνεση» παρουσιάζεται ως η κορύφωση της δημοκρατίας, ως το σημείο μιας εκούσιας καθολικής συμφωνίας. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για παραχάραξη της δημοκρατίας. Η ιδεολογία της «συναίνεσης» αποσκοπεί στον εξοβελισμό της διαφωνίας, της συζήτησης και της από κοινού διαβούλευσης, διαδικασιών κατεξοχήν πολιτικών, από όλους τους τομείς. Προϋποθέτει τη λανθάνουσα ύπαρξη μιας συλλογικής συγκατάθεσης, που φτάνει να «αποκαλυφθεί», για να στοχαστούν σ’ αυτήν οι πάντες. Με τον τρόπο αυτό μετατρέπεται από την εξουσία σε μια αρχή εκφοβισμού, η οποία κλείνει το στόμα όλων όσοι δεν συλλογίζονται όπως αυτή. Η επιδέξια εξουσία δεν έχει παρά να παρουσιάσει τις επιλογές της ως έκφραση μιας συναίνεσης κατασκευασμένης κατά κανόνα από τις δημοσκοπήσεις. Ο πολίτης οφείλει απλώς να ακολουθήσει. Έξω από τη συναίνεση καμία σωτηρία. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν πρόκειται για το γελοίο φαινόμενο ευφημισμού (political correct) που συναντά κανείς στην Αμερική. Πρόκειται για κάτι διαφορετικό, για μια γλώσσα που εμποδίζει τη συνειδητοποίηση μιας κοινωνικοπολιτικής τάξης, η ανάλυση της οποίας θα μπορούσε να οδηγήσει στην εξέγερση. «Η ορθοδοξία είναι η ασυνειδησία», έλεγε χαρακτηριστικά ο Τζορτζ Όργουελ.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα ευφημιστικής χρήσης της γλώσσας είναι το περίφημο «πολιτικό κόστος» (βλέπε «απώλεια ψήφων»). Κάθε ενδεχόμενο αποτελεσματικής αντιμετώπισης κοινωνικών προβλημάτων ή εξυγίανσης των λειτουργιών του κράτους ακυρώνεται από τον ψυχαναγκαστικό φόβο των κομματικών για το «πολιτικό κόστος». Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει υπουργική πρωτοβουλία, κυβερνητική απόφαση, νομοθέτημα ή θεσμική μεταρρύθμιση που να ευχαριστήσει όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, εφόσον πάντοτε κάποιοι, περισσότεροι ή λιγότεροι, θα δυσαρεστηθούν. Και οι δυσαρεστημένοι δεν θα ψηφίσουν το κόμμα που πήρε το συγκεκριμένο δυσάρεστο γι’ αυτούς μέτρο. Αυτή λοιπόν η απώλεια ψήφων (κατ’ ευφημισμόν: «πολιτικό κόστος») είναι η αιτία του τρόμου που αναστέλλει κάθε δυναμική ουσιωδών πολιτικών αποφάσεων. Παγιδεύει κάθε κυβέρνηση στη λογική των «βελτιώσεων», την καθηλώνει στο τέλμα της συντήρησης, αφήνει άλυτα τα πιο βασανιστικά για την κοινωνία προβλήματα. Προφανώς, επειδή οι πολιτικοί ενδιαφέρονται μόνο για το κόμμα και τις ψήφους και όχι για την κοινωνία.

Τρίτο παράδειγμα: οι πάσης φύσεως λαϊκισμοί προσφέρουν στον καθημαγμένο άνθρωπο της εποχής μας μια γλώσσα έτοιμη να υποδεχθεί την ξενοφοβία, τη μισαλλοδοξία, το φανατισμό, τον εθνικισμό και τις φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις. Ο Jacques Derrida μας έχει προειδοποιήσει: «Δεν υπάρχει ρατσισμός χωρίς μια γλώσσα». Η γλώσσα αυτή είναι που μετατρέπει – κατά το Στ. Ροζάνη – τον πατριωτισμό σε εθνικισμό, το δικαίωμα στην εργασία σε κυνήγι του ξένου, που δήθεν στερεί αυτό το δικαίωμα, τη νόμιμη επιδίωξη της ευτυχίας σε ποδοπάτημα του άλλου, τη λαχτάρα για καλύτερη ζωή σε μίσος εναντίον όσων ευημερώντας φράζουν τάχα το δρόμο σε αυτή τη λαχτάρα. «Μέσα από τη διαστροφή των εννοιών, μέσα από το δηλητήριο που ενσταλάζει στο άτομο αυτή η προσχηματική γλώσσα, οι πιο ταπεινές φαντασιώσεις εξορμούν και κυριαρχούν πάνω στο άτομο. Για τα πάντα υπάρχει ένας εύκολος εχθρός που κι αν πολλές φορές η γλώσσα των λαϊκισμών δεν ον κατονομάζει, τον περιγράφει, ωστόσο, με τα μελανότερα χρώματα. Και πάντα ο εχθρός είναι κάποιος ξένος που ευθύνεται δήθεν αποκλειστικά για την κακή μας μοίρα, για τη δυσπραγία μας, για τα κοινωνικά και προσωπικά μας αδιέξοδα».

Η γλώσσα όμως φθείρεται όχι μόνο σε περιόδους ειρήνης αλλά και στον πόλεμο, καθώς όπως διαπίστωσε από τον 5ο αιώνα ο Θουκυδίδης, ο πόλεμος δεν έχει θύματα μόνον αθώους ανθρώπους αλλά και το λόγο. Κι αυτό γιατί, αφενός, η γλώσσα από μέσο συνεννόησης μετατρέπεται σε μέσο παραπλάνησης και επινόησης σκευωριών και συνωμοσιών και, αφετέρου, η ίδια η γλώσσα είναι ανίκανη να περιγράψει τόσο την πραγματικότητα όσο και το μέγεθος της συμφοράς των άλλων που δεν είναι «δικοί μας». «Εάν επιθυμείς την ειρήνη, προετοίμαζε διαρκώς τον πόλεμο», υποστήριζαν οι Ρωμαίοι και στην εποχή μας η φράση αυτή βρίσκει απόλυτη εφαρμογή. Γιατί, τι άλλο κάνουμε σήμερα από το να διατηρούμε την ειρήνη μέσα από τους διαρκείς εξοπλισμούς; Βέβαια, για να έχουμε τη συνείδησή μας ήσυχη, «βαφτίζουμε» τις πράξεις μας με λέξεις κομψές, εύηχες, λέξεις που απαλύνουν το βάρος των πράξεών μας. Έτσι, οι μέχρι πρότινος δύο υπερδυνάμεις πολλαπλασίαζαν τους πολεμικούς τους εξοπλισμούς υπό το πρόσχημα της «ισορροπίας του τρόμου». Η γλώσσα κατάντησε κύμβαλο αλαλάζον, ντύθηκε τη στολή παραλλαγής του στρατιώτη και κρύβεται μέσα στο σκοτάδι της απανθρωπιάς. Αλήθεια, με πόση ευκολία χρησιμοποιούμε λέξεις όπως

«πολιτισμένος», «αναπτυγμένος», «υπερδύναμη», «πλανητάρχης», για να εκφράσουμε το θαυμασμό μας, χωρίς ούτε στιγμή να αναρωτηθούμε ποιο είναι το μέτρο αποτίμησης αυτών των χαρακτηρισμών; Γιατί αν «πολιτισμένος» είναι όποιος βομβαρδίζει άμαχους πληθυσμούς, αν «αναπτυγμένος» είναι όποιος διαθέτει υψηλής ακρίβειας οπλικά συστήματα και αν «υπερδύναμη» σημαίνει «κάνω ό,τι θέλω, χωρίς να υπολογίζω κανέναν και τίποτα», τότε κάτι δεν πάει καλά.

Τελικά, αυτή είναι η παγίδα μέσα στην οποία πέφτει η χαλαρή συνείδηση των ανθρώπων της εποχής μας. Είτε ως παθητικός δέκτης είτε ως ενεργητικός πομπός της γλώσσας των λαϊκισμών, το άτομο διαβρώνεται από τα ετοιμοπαράδοτα σλόγκαν που καταργούν την κριτική του ικανότητα να σκέφτεται κάθε φορά για τον εαυτό του και όχι να αφήνει τους άλλους να σκέφτονται για λογαριασμό του. Ας αναρωτηθούμε μονάχα για μια στιγμή τι σημαίνει το διαμελισμένο σώμα σου να είναι «παράπλευρη απώλεια», τι σημαίνει το μωρό που καλά καλά δεν πρόλαβε να βγάλει την πρώτη κραυγή της ζωής να βγάζει το ουρλιαχτό του θανάτου. Η ανθρωπιά μας εξαντλείται σε διασώσεις «στρατιωτών Ράιαν». Βασική και αναγκαία προϋπόθεση να είναι ο Ράιαν «δικός μας»● διαφορετικά τον βαφτίζεις «στατιστικό λάθος» και ησυχάζεις.

Β’ ζητούμενο:

Ο άνθρωπος είναι αναγκαίο να αποκαλύπτει και να καταγγέλλει την παραπλανητική γλώσσα της εξουσίας, για να προστατεύει την ελευθερία του και τα δικαιώματά του. Για να είναι σε θέση όμως να καταγγέλλει και να αποκαλύπτει την παράλογη διαστρέβλωση των εννοιών-αξιών οφείλει να μορφωθεί. Με την παιδεία αναπτύσσει την κριτική του ικανότητα και μπορεί να υποβάλλει στη δοκιμασία της αποδόμησης κάθε πληροφορία, κάθε ιδέα και πεποίθηση που προβάλλεται, μπορεί να κατανοεί τα αίτια, τις σκοπιμότητες, τα κίνητρα και τις πραγματικές προθέσεις που κρύβονται πίσω από δήθεν ανθρωπιστικές επεμβάσεις ή τους «προληπτικούς πολέμους».

Άλλωστε, η γλώσσα της παιδείας είναι η γλώσσα της ελευθερίας. Πρόκειται για γλώσσα που μαθαίνεται και κατακτιέται με κόπο και συνιστά την κατάφαση του ανθρώπου σε ό,τι τον κάνει διαφορετικό.

Ο Άδικος Λόγος της εξουσίας μετέρχεται διάφορα μέσα με κύριο χαρακτηριστικό τη βία, προκειμένου να δημιουργήσει ένα «φυσιολογικό μέσο όρο προσωπικοτήτων» που δε θα αντιστέκονται σε καμιά επιταγή της. Ως μοναδικό αποτελεσματικό αντιστάθμισμα παρουσιάζεται ο Δίκαιος Λόγος, ο λόγος της πεπαιδευμένης και ελεύθερης ψυχής. Και το ελληνικό πνεύμα, σε όλες τις εκφάνσεις και τις ιστορικές του στιγμές, καταδεικνύει αξίες που μπορούν να μας απεγκλωβίσουν από ένα φτωχό πνευματικό τρόπο ζωής και να μας κατοχυρώσουν απέναντι στη δίνη των τόσων προβλημάτων του καιρού μας, με κυριότερο αυτό της βίας. Λόγος, τελειότητα, δίκαιο, ηθικό, ωραίο και ιερό είναι οι αιώνιες και ακατάλυτες πνευματικές αξίες και η ύψιστη ενατένιση του ελληνικού πνεύματος.

Αντί επιλόγου (με την πένα του Χρήστου Γιανναρά): «Διερωτάται ο πολίτης αν έχουν νόημα οι καταγγελίες της πολιτικής (και ανθρώπινης) έκπτωσης των πολιτικών, η συχνή, επιτεταμένη επανάληψη των καταγγελιών. «Βρίσκω πως είναι θλιβερό και βαρύ, έγραφε ο Σεφέρης το 1966, καθώς προχωρούν τα χρόνια, να καταλήγω στο συμπέρασμα πως δεν έχουμε προκόψει ούτε μια γραμμή σε αυτά τα ζητήματα. Και όταν ένας τόπος δεν δείχνει προκοπή μέσα σε σαράντα (σήμερα πια ογδόντα) χρόνια, αυτό σημαίνει πως πέφτει κατακόρυφα». Η πτώση δεν ανακόπτεται με καταγγελίες ούτε με ηθικολογίες. Όμως, η ενώδυνη συνειδητοποίηση της πτώσης από μια κρίσιμη μάζα πολιτών μπορεί να γεννήσει κοινωνική δυναμική με απρόβλεπτη και απροκαθόριστη πολιτική γονιμότητα. Την προσδοκία μιας τέτοιας δυναμικής υπηρετεί η συχνή, επιτεταμένη επανάληψη της καταγγελίας».