DISSEHTATIO PIIYSICA

COMPARATIONEMINTER THERMOMETRA AÜRIS ET SPIRITUS

VIM AD TEMPERATURAS INFRA PUNCTUM GELATIONIS

AQUiE SITAS SISTENS

QUAM

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS, UPSAL.

p. p.

MAG. PETRUS ADAMUS SILJESTRÖM

ET

ADOLPHUS TÖRNSTENGQTIIOBUBGEIS'SIS.

c.-\ * . i

IN AUDIT. GUSTAV. DIE XXVII MAJ! MDCCCXXXVIt.

H. P. M. S.

P. II.

U Ρ S A L I Μ

EXCUDEBAKT REGLE ACADEMLE TY PO GR A Ρ ill.

YlRI S

MAXIME REVERENDIS ATQITE PR/ÉCL· ARISSIMIS ,

MCOLAO PAULSSONPASTOR! PR.EPOSITOQUE IN ECCLESIA 1STORPENSI,

ET

PETR. NATU. BLOCKRECTORl SCHOEyE GOTHOB.

Fautoribus grate pieque venerandis

Sacrum

. - i

AD. TOHNSTEN.

D u t ΐ> α f* t c ^arnliirar

hel g a dt

■af '

Sonlig vördnad, kärlek och tacksamhet.

9

minantur loci των ύο, 25, 4ο," 5ο, 6ο, ^5, 8ο; in qui-bus successive collocando columnam χ et divisionibus scalseobservatis quantitatem o,i addendo vel subtrahendo re-spective, posiliones quoque relativas voluminumö, 10, i5,5o, 55, 45, 55, 65, 79, 85, 90, 95 invenimus. Hisvero experimentia piuries repetitis nusquam differentiaquae gradus superavit, exstitit; quaraobrem error nonfere major quam Ιδδ gradus determinationibus, in sequentitabula contentis, inesse potest.

Desiguatioues 1 Positio obser- Positio eanda-

successiva- vata anteceden- nmi volumi-

rum tiura Volu- num, si tnbus Differentia.V juiuuia. cyliudricus

20fnisset.

0 0 0 05 100,7 99,8 0,9

10 200,9 199,5 1,415 , 501,0 299,5 1,720 401,5 599,1 2,225 501,5 498,8 2,550 600,6 598,6 2,055 701,6 698,4 5,240 805,0 798,2 4,845 904,6 897,9 6,750 4005,0 997,7 7,355 1105,8 1097,5 6,360 1205,2 1197,2 6,065 1502,2 1297,0 5,270 1401,4 1596,8 4,675 1500,5 1496,5 3,880 1598,5 1596,3 2,285 1698,1 1696,1 2,090 1 1798,4 1795,9 2,595 1897,1 1895,6 1,3

100 1995,4 1995,4 0

ΙΟ

Videmus ltaque, insequalitatem tubi errorem propeΑ gradus adaequantem efficere; cum vero differentia inter

Vconsequentes partes — in genere , Α gradus non superat,

facile perspicitur, errorem,qui in interpolatione supra al-lata committeretur, insensibilem omnino esse debere; duo-bus tantummodo locis differentia haecce aliquantum majorest,neque tarnen errorem non admittendum efficere valet.Qua»n ob rem aliam coluinnam in tubum introducere mi-

noraque ita determinare volumina, haud necessariumduxinius. ^

§.4.

Sequitur, ut de determinatione fixorum punctorumE\ E" (Fig. i) thermometri dicamus. Alterum facileinvenimus thermometrum in nive liquesceriti ponentesj

quoad alterum, id per comparationem thermometri hydrar-gyri determinavimusr putavimus enim punctum, quod

temperaturae aquae ebullientis respondeat, in thermome-tris spiritus yini non esse designandum, quia et sine uti-litate tubi thermometrorum nimiam adipiscerentur Iongi-tudinem et dilatatio spiritus vini ad hane tantam tempe-raturam nimis irregularis fieret. Cum itaque ex formu-

la [A) videmus, errdrém in B determinanda eo minoremfieri quo major sit r; ex altera vero parte eo diffieilius esttemperaturam medii cnjusdam constantem reddere, quo

major est ipsa temperatura, nos punctum determinavi-l mus, temperaturae respondens prope ad 2o° sitae, quae

fere fuit temperatura ambientis aeris, ita ut refrigeratioaquae, in qua thermometra érant posita, inträ observa-iionis tempos plane insensibilis fuerit» Observatis igiturpluribus respondentibus punctis thermornetrorum, *intraparvuin temperaturae spatium, punctum thermometri Spi¬ritus vini, quod medise temperaturae responderet, ex Iiisdcierminaf ionibus accuratissime deduximus. Thermome-

trutn bydrargyri adhibuirnus thermometrum normale cel.Prof. Rådberg, in quo gradus discernebamus; ad ther¬mometrum spiritus vini similis scala ac in instrumento ca-

libratorio fuit adplicata. Dum observabatur, aqua conti-nue agitabatur, tibi thermometra praeterea fere in con-taetu erant, ita ut eandem temperaturam sibi accurateadsciscerent.

Referimus determinationem, quam pro thermetro jamcitata fecimps. Per sex observationes, inträ temperaturae

spatium o%8 factas, quibus distantias determinavimus a

12

puncto glaciei liquescentisj relatiuis indicationibus tber-mometri hydrargyri respondentes, quum ad mediam tem-

peraturam -f- 210 reductce sunt, sequentes numeros ac^

cepimus i

449,4449,2449,2 jf"449,2449,1448,9

ex quibus medii 44q,2 veram indicat positionem tempera¬tur» 210 respondentem. Cum igitur differentia intersingulas observationes ^ gradus non excurrit, tantumerrorem in hac determinatione assumere fere non licet;quomobrem quantitafes r et m (A) omni, quse desideraripotest, diligentia determinatas habere possumus,

S· 5·

Absoluta expositione constructionis thermometri Spiri¬tus vini, ad descriptionem thermometri* aeris, quo usi su-

»

mus, pervenimus. — Praecipua difficultas in temperatu-ris determinandis ope aeris dilatationis, prout eognitum,

in eo consistit, quod cum praeter altitudines barometri-

eas, altitudo eiiam columnae hydrargyri in ipso thermo-mefro est metienda, error Iiujus mensurse necessario mi¬nor esse debet, quam τ% vel ~~ millimetri, qu® tam par¬va iongitudo non sine accuratissimis instrumenta »sti-mari potest. Quoad volumina, ea contra diiigentissime de-terminare licet ponderando hydrargyrum, quod eadem adeandem temperaturam complet. Quam ob rem si tale ther-mometrum nobis comparare possemus, ut tantum a pon-deribus determinandis altitudinibusque barometricis ob-servandis penderet, ex boc maximatn certitudinem nobis

pollicebamur. Descriptio ipsius apparatus nostri raon·

strabit, quo modo ad boc peragendum pervenerimus,

A (Fig. 2) est globus vitreus magni diametri, quiper tubum capillarem BC est conjunctus cum vase cylin-drico CD, cujus volumen non fere est fertia pars voiu-minis A et diameter tantus, ut depressio capillaris ibi¬dem insensibilis sit. A et CD sunt efflati in Jubos ca-

pillares FG et DE. — Primum extremitas tubi GF con-i' -

, .· .·

ilatur et hydrargyrum per Ε inducitur, ita ut usque adΗ perveniat; qu^facto Ε conflatur. Nunc G frangituret postquam a er globi A ope muriatis ealeiei siceatus fuit*

ϊ4

Α ponitar in vase IK, in quo mixtura frigorific;i,cujus temperatura est determinanda, inest. Quum hictaindiu fuit, ut temperaturam mixturae accurate assumse-rit* vas, in quo murias calcicum inerat, amovetur, ba-rometrum observatur et G conflatur. Nunc mixtura fri—

gorifica tollitur, JK, bene depuratum, nive liquescenticom-pletur et DE in vase LM, hydrargyro expleto totoqueni ve liquescenti circumdato, ponitur; quo facto extremi-.tas ipsa Ε subter hydrargyro effringitur. Aer ex A eruitet certam partem voluminis CD explet. LM ope Cochleaelevatur usque ad coincidentiam superficierum hydrargyri,quod intra et extra «ylindrum CD est; tunc vas NO,$uo antea CD ornatus iuit et quod sursum deorsumqueferri potest, quam proxime superficiei firinatur et niveexpletur, quae, prout in aquam reducitur, per tubumPCI eflluit, ita ut alia nix inferri possit. Quum tempe¬ratura omnis aeris constans facta est, LM denuo move-

tur, ita ut diligenter coincidant superficies hydrargyriintra et extra CDj quod accuratissime observari potestper reflexionem objecti tenuis ab his ambabus superficie-fcue. Tunc bcrometrum observatur et Ε cerå obturatur,

quo facto LM totum amovetur et hydrargyrum, quod inCD restitit, pensatur, Cognitis ad haec ponderibus hy-

ι5

drargyri, quod ad o° yolumina A et CD complet, omniadata habemus, quibus opus est ad temperaturam raixtu-rse frigorificie computandarn.

Sit enim - T femperatura quaesita; Ρ,Ρ pondera hy-drargyri, quod ad o* cornplet A et CD respective et ρ

pondus hydrargyri, quod in CD restitit» quum aperturaΕ cerå fuit obturata; Η,Ή. altitudines barometricae, quae,cum globus in mixtura frigorifica et in nive erat positus^observabantur; Δ,<ί tandem coefficientes dilatationis cu-

bicse aeris et vitri. Fiet utique

Ρ . Η■ - «· - ίτ+ρτ; c ->r>b

Η Ρunde, si — . — — = K ponimus, eruiturΗ Ρ ·+■ Ρ - ρ

r== iné · · · ' · ; 1 (B)Cum vero Ρ usque 200 gramm· excurrit et error in

pensando, si tratina accurata adhibeatury ϊδδδ gramm-

adaequare non potest, facile perspicitur, hunc errorem <null am omnino vim exercere in valorem temperaturse Tmutandum. In barometro autem minores etiam quantita-

3 6 ' ·

tes quam ^ millimetri certe aestimari possunt, ita ut, ob*servatå maxima cum certitudine, sicut antea descripsimus,coincidentia hydrargyri superiicierum, neque in quantita-tibus Hg t Η determinandis tanti errores committi pos¬

sunt, qui non facillime concedaritur; quin etiam error,

qui ex vitio barometro inhaerenti oriretur, tantum non e-

vanescit, quia Η et Η prope äquales sunt

Sola igitur est circumstantia, quse ob6tare videtur, quominus exacta sit determinatio temperaturae T, quod vo^

lumen aeris RS ad o° non teneatur, quia scilicet parietescylindri CD hoc loco sint per contactum exterioris aeriscalefacti. Facile yero perspicimus, hoc quoque sensibi-lem errorem efficere non posse: primiim enim volumenRS valde parva pars est voluminuin yl et CR, quae accu-rate sunt nive circumdataj deinde, quum parietes cylindriCD et supra R et infra S diligenter ad o° tenentur, ne-

cessario heec temperatura, per parvum cylindri spatium,quod est inter LM et NO, propogata, Iiuic tantum noncedere debet, Experimentum praeterea institui debet inloco, ubi temperatura aeris ambientis non multum a o°differat.