}COMMENTATIONUM

STOICARUM

PARTICULAM SECUNDAM ,

VENIA AMPL. FAC. PHILOS. UPSAL.

PRiESIDE

Mag. NICOL, FREDER. BIBERGετη. et poltt. profess. reg. et ord.

Reg. acad. litt. hum. hxstor. et antiqu. holm. memrro

- v · .

v

PRO GRADU PHILO.SOPHiCO

publtce examinakdam propomt

LAUΗ ΕΝ"TI ü S L AU Ρ. ΕΝIU Sstip. flodin. ostkogothus.

IN A UD!T. GUSTAVIANO DIE Χ Μ A jI MDCCCXV

Η. Ρ. M. S.

' υ Ρ S A L I ΜEXCUDKBANT STENHAMMAR ET PALMBLAD.

prosten och kyrkoherden

η o gÄrevördige och hoglÅrde

potisiimum momento confequentiae formalis; Π ve quodin bonis numerare viderentur, quöe partem netitiquamfupremi boni conftituerent, iive quod ipiam notionumformalium relationern tuibarent, unamque alterius I^eofubilituerenfe; minime confufioni cuidam fyftematiraj veltransfufis ofcitanter ex uno fyftematé in alterum notio-17!bus cum acutissimo iiio judice adfcribenda esfe puta·mus: Ted ex conftanti potius^, in diveriis tarnen fyftema-tibus diverfa ; boni objektive fupremi materialitate, quae ipfaapud antiquos neque fortnam excludit nec umquam performani excluditur, explicari & posfe & debere pre"certo ftatuimus. Quae quidem fi fuceedat explicatio, re-ftituta videbitur confequentia $ neqne eniin turbata appa-ruit refpeétu formali, nifi poftquam artificio dialefticomateria denudatum fuisfet principium agendi objeéttviboni fpeeie involutum. Quam Ariftoteli deminutioneminterpretis ope contijgisfe minus miror, quuui mira hieversatilitate omnes.phiiofophice chord^s oberrans, nullaprorius adeo figitur vel coniiftit, ut non in inanem plu-rimis formae venatum expandi videatur. Sed Stoicis i-dem accidisfe gravius féréndum, qui, quum ex fua ob-je<ftivi boni idea regulam exprimerent, näturae confen-tanee vivendum agendumque esfe, certe inter omnes,quos G aecia extuiit, phiTofophos poftrertii formae rerumadeo irihaefisse reprehendendi esfent, quafi nihil ifta vo-cabulorum fimpiicitate indrcatum voluisfent, nifi unifor-mitatem aétionum ethicarum puram & fimplieem dj, cu¬jus typum icilicet vel exemplum natura praeberet, Quidquod? dep res fa-, η ifiro interpretandi rigore formulam necpropriam quidem Stoicis & nativam crederemus, fed exAriftotele mutuo fumtam, qui αώαψονχχε nempe talera

B form-

d) Cfr L. c, p, do-71 cet.

ίο .

Formam conftitüit, ut exifteret, fi fingulo cuique bonumesfet, quod in univerfum esfet iuaqne natura bonum.Qua accufatione Stoicis an Ariiloteli, an Graecis deni-que universim gravior fit injuria inflifta, vix dixero:id intelligo, hoc axioma, fi & Ariftoteii primo formali¬ter pronunciatum fuerit, omnibus in G aecia Pbilofophisdogmaticis commune fuisse, & conditionem potius raci-tam censendam esfe, iub qua ethice philoibpharentur,quam febolae cujusdam fingularis aut plurium fimul funa-tarum eriterium.

Disfe&is autem acumine in formam tantummodore ruin intento philofophantium fyftematibus, magnopere-verendum, ne animati operis pars praecipua, fpiritus i-pfe.> qui gelidos olim rexerat artus«, in tenues diffufusauras evanefcat. Nam fyftema, qua temus expresfio eft,forma continetur: quod exprimitnr autem , forma fupe-rius, fi non formam perfuderit, fupernatat & vel fuper-natans agnofcendum. Quapropter non rftiramnr, fed neclaudamus tarnen, in nullo fyftematum efhicorum vete¬rum, fi . Piatonis excipias , reiigiofi ulla fpiritus veftigiajudici Noftro, fagacissimo vero eidem. fubtilisfimoque fi-militudinum leébatori, apparuisfe. At exftant plurima velin Stoicismo ipfo, fundamenti, quo fuperftruitur, theo«%retici , fi-amima retexenti haudquaquain cbfcura; ipsamvero, quam tradidere clarisfimi interpretes Cleanthes& Cbryfippus, explicationem fyilematis perfequenti ve¬hementer per fp icu a. Quamquam libenter fateamur &diverfae hunc fpiritum indolis fuisfe ab iilo, qui fyfteniaPiatonis pervadit, & imperfeétius multo acerbiusque aStoicis ipfi difciplinae ethicae fchemati infufum : il ii ma¬gis eumdem congenitum putamus, quem in aliis ingenio-

fissimae

XI

fissimse artis fpeciminibus ej fuum ipfe adoptavit proba-vitque Schleiermacherus, quemque in Spinoza faltem ob-vium , hane etiam de qua loquitnur, difeiplinae ethicaecriiin inftituens, fed nefcio an frigidiuscule, agnoverit.Hujus autem , qui difcipljna ipfa fuperior eft, religiofifpiritus cum nuila neque in hac neque in alia forma ve-ftigia apud Ficht ium appareant, quamdiu fyftemati, quod

w cum Stoicisruo frequentisfime Schleiermacherus compa-rat hic idem adhaereret; fidamque iimul hoc pofteriusfyftema formalism! recentioris imaginem egregio artisdialeéticae involucro teéfcäm fervaverit: concesia etiamesfentiali quadam utriusque fyftematis iimilitudine, quamagnovit poiieriori opere Fichtius ipfe> quamqueSchleier-macherum latuisfe neutiquam contendimus: id tarnen ve-re nobis ftatuere videmur, plerasque fimilitudinum, quasZenonis Fichtiique Syilemati intercedereobfervavit Schlei¬ermacherus , ingeniofas magis arte notantis & re ipfacontingentes esie, quam veras & conftantes.

Sed haec in antecesfum monuisfe fufficiat, ut inftitutlnoftri & ratio & impetus quadamtenus pateret. Scili-cet in Stoicismo praecipue antiquo morantibus multa no-Ibis occurrebant judicia recentiorum, quse & parum ex-a&a & finiftre concepta. ii moveri non posfent, corrigi

„ certe & temperari debebant. Quod ex facie Stoicismi,Zenonem, feétae au&orem, proxime infecuta optime fie-^ ri posfe nbbis quidem' perfuafum fuit. Sive enim quaeex do&rina morali apud Zenonem forfan dubia ma-nebant ipeétaveris; excusfa ea diligentius & fubtiliusfexplicata proxiinis eommentatoribus invenies: five dis-

iidia

e) Reden über die Religion./) Anweifung zum feeligen Lebety

fidia vel inier ipfos deinceps Sioicismi feftafcores vel bisdemutn cum Ariftotelicis Academiclsque recentioribus mo¬ta confideraveris; mukum etiam ex iilis rite examinatiscontroverfiis lucis in ipiius Stoicismi origines fenfumquegenuiiuitn refundi fateberis. Neque vero in momentoaliquo cardinali proximomm iilotum , quos nomioavrqius,commentatorum ftudio" immutatas fuisje originarias Stoi¬cismi determinationes, Julia t quantutn intelligo, probabi-]is adeft caussa fuspicanrdi: nonnuHas quam vis, fed levioris*ut credirhus, mofnenti nuper Tennemannum g) attulisfenos miniine fugiat. Obftat enim gravisfima auéboritatislaus, quam con,cordi fere fuffragio ipfis iJIis commenta-toribus antiquiores tribuebant: obftat exquifita & fubtifi-tas & induftria, quam in iis quoque dogmatibus defen-dendis coliocabant, quse, cum maximas moverent diffi-cultates, tolli tarnen penitus & abrogari vel minimo fy-ftematis detrimento posfe JeViori cuique judici videban-tur: obftat denique fuccesfus ipfe, quo in exa&ioris di-fciplinae fo'mam veramque fyftematis unitatem do&rinarnreceptam redegisfe cenfendi fint. Accesfit autem, quodingenue fatemur, his ipfis ftudiis noftris aliqua etiam exdifficultate commendatio. Nam, ut id non dicam, diffi·cillimo negotio in fefta qnavis, & praecipue in Stoica fta-tum controverfiae cardinalis formari; certe conftat,* fon-tes ipfos, ex quibus vel ad ipfu»n hunc ftatum fuba&io-ri judicio formandum vel ad quseftiones huc pertinentesiolvendas conferre aliquid nos posie arbitrati fuimus, in¬juria temporum neqne limpidos jam profitiere lieque in-tegroS. Neque enim commentationes amplius ipfas,fedfragmenta tantummodo habemus commentationum, quae

excer-

g) Geichichte der Philofophie Ρ. IV. Art. Philofophie des Zeno» Introd·

»3

excerpere plerumque ex au&oribusf dubias fidei aut d u b ii* faltem judicii excerptaque componere proximus ufus ef-flagitat: deinde vero, il ex commentationibus ad con~troverfias , quas modo nominavimus, hiftoricas trsfnfieris.fodeo bas defer'ibentium aut incuria, aut, quod res eit,άφιλοσοφίοί iaepeniuirero corruptas conversasque fatebe-ris, ut praeter tramitem red:}, nihil fere relinquant, quaefuperiint rarisiima , defcriptionis uiomenta. Scilicet fal¬la omnino esfe, quae adducuntur, raro, nec nifi ultima;us gente necesfitate, fuspicaberis: exadta vero & oppor¬tuna & rem ipfain ferientia, vix antea adrnittas oportet,quam fevero iubmisfa examihi probentur. At plurima cer-te-ex Cicerone colliges, philofopho , fciendi transscriben-dlque avidisiimo, ceterum & Romano & novo &, li¬ve cc-Λξΐβειαν fpe<5tas five comprehenfionem , vix cum pro-fundiorihus coliocando. Multam tarnen laudainus & fru-ctuofam intelligent! dodtrinae fupelleétilem: quamcbremnec cum Schleiermachero facimus, qui acerbisiima fenfeen-tia omnerh paene in rebus hifce audroritatem Ciceronr adi-mere velie videtur hy Sed multa in Cicerone in veni¬mus vel parum intelled:a velintellectu difficilia : ideoquenec ingratam fecisfe rem Tuliium amantibus videbimur, fi.quid inter bas lucubrationes ad inteliigendum etiam Ci-ceronem crifi aut exadVa aut faltem probabili conferre po»tuerimus.

h) SchleierMacher L. c. p. 157 feqq,

Itaque

ϊ4

§ Ι·Itaque infeer Commeniatores Stoicismi Zenoni proxi-

uios, p«"ae ipuum, ut jam diximus, locum oecupantCl εän τηes & Chrysippus: il!e tempore priot : hic,ut apparet, fubtilitate & ingenio praeitans: adeo ut, ilinterpretis ille officio defunéfeus nequaquam fpernendi re-fté cénieatur, altiores etiam alter vel defenforis vel refta-uratoris titulos jure quodam asfumere posfe videatur.

In. Cleanthe vero, ii vel aciern ingenii vel pro*funditatem defideraveris, fidem certe* & eonftantiam,qua nulli omnino difcipulorum Zenonis fecundils fuife;lucidam porro cogitandi v im ; , cogifcata diftincte propo-nendi eximiam facuitatem: fingularem denique in docen-do induftriam pariter atque facundiam aperte laudabis.Placidum quidpiam & generoium ipirasfe Cleanthis phi-lofophiam omnes consentiuut; in quo demturn aliquid exrigore Stoico faciie crederes, nifi obftarent principia,quibus nihil omnino detra&um: fterilis idem ofor iapi-entiae, ied ita tarnen, ut nequaquam in praxi fola philo-fophiam concluderet, quum arctisfimo potius utram-que philofophiam vinculo contineri palam profiteretur:nihil infuper temere japans: novarum rerum nec cupi-dus nec oftentator: fed in veritate femel agnita itnisquépraecordiis haufta fubfiftens, aliquid in explicando etiam,quod corrigere nefas fuisfet, honoris doéto bomini & fa-pienti iuperesfe arbitrabatur. Ita autem interpretis vi-cem egit, ut nequaquam in hoc ftudio inventionis lau¬de caruisfe cenfendus fit, fed fetnina jintiur, ut teftaturCicero, a Zenone Jparfa, fecerit uheriora i). Scilicet ideas

Zeno-

i) Du Divinat. L· 7. C. 3. De una re dr&um Ciceroni interprefeset biftorici, aliis etiam argumentis innixi, extendere haut dubita«terunt.

15

Zenoni vix adumbratas rodftås perfecit: aliis, dernto fbr-»i3e rigore, fpiritu integro, adrturn in animös huina^nos aperuit: alias denique inagnificentia & ibblimitateorationis exrollere ipfi, nec poe iee indoéto k), in delictisfuit. Verbo : interpreten) candidiorem , iimpÜcioreni, pu-rioretn, do&iorem iecfe cujusÜbet vix optaremus , fiii)reg> om baberetmis 'Prsete'rea vero in diiciplina mara·Ii explicanda , Stoitis fere cunftis prsécipire adåinata, utiubeiitiorem, ita & feiiciorem operam Cteaniherii navasftsqitåm in ea, qnas theoretica nobis i'altem audit, mukaiunfc, quas ad credendum m.pellant. Quod & demonfba-tu p"0c{ive es fet, niii intra drculum difciplinse prafticsenobis potisfimum fubiiftendum esfet. In hoc autem fta-dio gravisfiniam judico Cleanthis aueföritätem: quod necremiiisfe aliquid ex. feveritate Zenonis, nee peripicuita-tem quaefiisfe difpéndio Törrtiae videatur: quo ntroquevitio in theoretftis peccasfe a-liquando Cl'eanthero ex(cfeptiae faftigio aliquantulum demotum , vix equideai ne-gare äufiiii.

Sed in prafticis. etiam novasfe aliquid Gleanthemfernη t. Naoi, ut refert Stobasus l) forrnnlam ipfatnpraéticam Stoicorum fupremam, quam in τω ζψ ομολογά-μενωε feétae audtor Zeno expresferat, addito' vocabulory φύσει, Cleanthes immutavit, adeo ut integra deincepsesset formuiae expressio: ζψ τη φύσει ομολογπμενωε.Hujus inimutationis an re vera Cleanthes primus auélör

fuerit

k) Teftimonii lo.co adferunt Hymnum Cleanthis normtre cekbra-tisfimum, multisque Europse etiam recentioris Unguis it ad ία ver-tentium fa&um familiärem.

ί) Εκλογ. Ηθ·/«. Ρ. II. ρ. 134- Ed. Heeren.

j6 , JSE=-—S

fuerit, nec ne, non utique. diiputamus: probabilis resefi: nec fperneridtun tamen, utrumqne dijudicata fuerit,in narratione ipfa ines fe cenfeo explieätioms Cieantheac indi¬cium. ScilLet duo imprimis circa hane immutationemnio η enda credtderjjn: primum, verbis eamdein, nen rejpi'a hserere; adeo ut nihil oinnino in -do&rina Zenonis ,hac.formula adm is fa, mnoyatum judicem : fed tamen etexpiicäta ύ■ cbnfitear, hac admisfa, dobfcrinam ipfam &bene expiicåtam: quam quidem* eo usque faciie patiar»sfertionem extendi, ut o nun in o , nifi hsee nob is ädesfettempore proxima dodhinse Zenonis qxplicatio , gravisfi-mum quoque, cuicumque non aiia raiione penftus es¬tet tota Gaecorum in re practica disquifitio perfpe&a,argumentum deesfe hifiorieum judicarem., quo formalemquispiam a doétrina Zenonis interpretationem remotamdiscuperet: alterum vero, tanti nobis in vir« nnfverf»doéfrinae inquirentibus momentr hane formu lam esfe , fi-ve inventa primum Cleanthi, five asferta demum exifti-metur, ut commentationis Cleantheae & clavis & cardoin hac ipfa potisfimum verti redte cenfeatur. Quae fin¬gula ut apertius prodeant, vim explieationis, ipfius ne-xumque cum formula Cleanthea caftigatius exponere ju-vabit.

Lätet nimirum, nobis faltem judicantibus, duplex iofoVunula Zenonis, ζην cy.cXcyx^l·,ocs, obfeuritas: una, utformali fenfu accipi' ötnnino ρ os fe t: altera, ut fi fenfuetiam materiali & objeétivo- aeoiperetur, tarnen dubiaesfet ipfa objeftivitatis comprehenfio five latitudo. Illafuspicio j noftris, ii quid judico, acribus confonantior,quam Graecorum: altera incertitudo Graecorum fere confo-nantior, quam nofiris: utramque fusfculit Cfeanthes; unam,immutataformula, altferamimmutatione ipfa explicata. Nem-

pe