Η Δημιουργική Γραφή στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Άννα Π. Βακάλη, Τριαντάφυλλος Η. Κωτόπουλος

Ο όρος «δημιουργική γραφή» εγείρει ήδη από τη χρήση του μία σειρά ερωτημάτων, καθώς προσπαθεί να αποδώσει στη γλώσσα μας τον αγγλοσαξωνικό“creative writing”, όπως για παράδειγμα τι ορίζουμε ως δημιουργικότητα και δημιουργία, ζητήματα ποιητικής και λογοτεχνικότητας, αφήγησης και παιδαγωγικής. Θέματα που στην πραγματικότητα άρχισαν να απασχολούν ευρέως την ελληνική επιστημονική κοινότητα μόλις πρόσφατα, όταν δηλαδή άρχισε να συνειδητοποιεί την ύπαρξη αυτού του νέου, αλλά τόσο παλαιού στην πραγματικότητα, επιστημονικού πεδίου.

Η ιστορία της Δημιουργικής Γραφής ξεκινά ουσιαστικά στην Αθήνα με τον Αριστοτέλη, αλλά έχει τις ρίζες της πίσω και από αυτόν, καθώς το έργο του Περί Ποιητικής αποτελεί ουσιαστικά έναν ερμηνευτικό απολογισμό εκείνων των δημιουργικών πρακτικών που συνέλεξε και μελέτησε και που στο μεταξύ είχαν γίνει αποδεκτές και αριθμούσαν ήδη αρκετά χρόνια εφαρμογής (Κωτόπουλος 2012). Το έργο του Αριστοτέλη υποδεικνύει ουσιαστικά στους επίδοξους συγγραφείς τραγωδιών το τι θα πρέπει να περιέχει, αλλά και τι να αποφευχθεί στη σύνθεση των ποιητικών δραμάτων, αλλά ακόμη και τα βοηθητικά μέσα για την πραγματοποίηση των στόχων τους και τις ελλείψεις που μπορούν να αποβούν αρνητικές στο τελικό αποτέλεσμα. Η μοναδική πάντως ως τώρα μελέτη για την ιστορία της Δημιουργικής Γραφής αποτελεί το έργο του David Gershom Myers The Elephants Teach: Creative Writing Since 1880 (2006). Σύμφωνα με τον Myers η απαρχή της είναι αρκετά περίπλοκη και συνδέεται με πολλαπλούς εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς και επιστημονικούς παράγοντες και σε κάθε περίπωση σχετίζεται άμεσα με την ανάπτυξη του κινήματος της «προοδευτικής εκπαίδευσης» σε αμερικάνικα γυμνάσια και λύκεια στον εικοστό αιώνα. Πρέπει πάντως να σημειώσουμε πως είχαν προηγηθεί στα

αμερικάνικα Πανεπιστήμια ήδη από τις δεκαετίες 1870-1880 πολλαπλές εκφράσεις ανάλογης αμφισβήτησης.

Στη συγκεκριμένη εργασία μας απασχολεί εκείνη η χρήση του όρου που αναφέρεται στο σύνολο των των διάφορων εκπαιδευτικών πρακτικών και τεχνικών που στοχεύουν στην κατάκτηση συγγραφικών (λογοτεχνικών) δεξιοτήτων, δηλαδή τις εκπαιδευτικές διαδικασίες κατά τις οποίες διεγείροντας κατάλληλα τη δημιουργικότητα, οδηγούμαστε στην παραγωγή λόγου με τρόπο ελκυστικό και παιγνιώδη. Η ολιστική άλλωστε οπτική της Δημιουργικής Γραφής δεν περιορίζεται στην αναζήτηση των ιδιαίτερων εκείνων ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν ένα άτομο σε δημιουργικό και στην εγγενή του ικανότητα να μετατρέπει σε γραφή τις δημιουργικές του σκέψεις, αλλά διερευνά και φιλοδοξεί να φωτίσει και να αναδείξει τις συνήθηκες μέσα στις οποίες ό,τι ονομάζουμε ατομική δημιουργικότητα απελευθερώνεται και καλλιεργείται. Ζητούμενο είναι ο μαθητής, κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας να είναι σε θέση να προσεγγίσει βιωματικά και κριτικά τη συγγραφή, δηλαδή και να συγγράψει, αλλά και να επανεξετάσει, να αναθεωρήσει και να διασκευάσει μέρος της δουλειάς του. Η εξοικείωση του με το λόγο, η εξερεύνηση των δυνατοτήτων του και η ανακάλυψη του προσωπικού του ύφους συνδυάζεται με ένα δημιουργικό παιχνίδι και έτσι η γραφή και η ανάγνωση γίνονται δημιουργικές απασχολήσεις (Πασσιά & Μανδηλαράς 2001: 17). Μέσα από το διδακτικό αντικείμενο της δημιουργικής γραφής οι μαθητές πειραματίζονται σε ποικίλα λογοτεχνικά είδη χωρίς το φόβο σωστού ή λάθους (Morley 2009: 6). Δίνεται έμφαση στη δημιουργική δραστηριότητα, στην αυτο-αποκάλυψη μέσω της γλώσσας και στην ευφάνταστη αξιοποίηση προσωπικών εμπειριών και συναισθημάτων και όχι στη σαφή και ακριβή μετάδοση πληροφορικών και γνώσεων (Protherough 1983: 56). Η μέχρι σήμερα εμπειρία της δημιουργικής γραφής αποδεικνύει ότι καλλιεργεί πολύπλευρα το παιδί, αυξάνει την αυτοπεποίθησή του, ενώ ταυτόχρονα δρα ως υποστήριξη σε άλλα γνωστικά αντικείμενα, βελτιώνοντας κατά πολύ τη γλωσσική, διανοητική και συναισθηματική εξέλιξη του μαθητή (Benton 1999: 527).

Οι θιασώτες της διδασκαλίας της Δημιουργικής Γραφής υποστηρίζουν ότι αναφέρεται σε οποιοδήποτε γράψιμο είναι δημιουργικό, δηλαδή

πρωτότυπο, αντισυμβατικό, εκφραστικό και που δεν εντάσσεται αναγκαστικά και αποκλειστική στην παραγωγή κάποιου λογοτεχνικού έργου. Κατά πολλούς συγκροτείται από τέσσερις επιμέρους άξονες: τη δημιουργική προσωπική έκφραση (creative self – expression), τον γραμματισμό (literacy), την τεχνική (craft) και τη μελέτη εκ των ένδον (reading from the inside) (Dawson 2005:49). Συνοπτικά η Δημιουργική Γραφή θα μπορούσε να ενταχθεί:

στο χώρο της Φιλολογίας ως λογοτεχνική γραφή, ως τέχνη της συγγραφής και ως λογοτεχνική θεωρία της ανάγνωσης

στο χώρο της Παιδαγωγικής ως βιωματική εκπαιδευτική μέθοδος διδασκαλίας, κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, της Λογοτεχνίας και της Γλώσσας

στο χώρο της Ψυχολογίας ως θεραπευτική μέθοδος.

Τα πεδία και οι χώροι εγγραφής της δεν σταματούν (για παράδειγμα στις Γραφιστικές Τέχνες και στη Διαφήμιση), καθώς η σύγχρονη θεωρητική και ερμηνευτική αντιμετώπιση της Δημιουργικής Γραφής διεκδικεί επιστημονική εγκυρότητα και οδηγεί σταδιακά σε μία αποδεκτή της διάκριση από την έννοια της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας ή της θεωρίας της. Στην Ελλάδα πάντως μόλις τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να εκπονούνται σοβαρές επιστημονικές μελέτες, και δεν αναφερόμαστε στα δεκάδες εγχειρίδια Δημιουργικής Γραφής, που θέτουν τα ζητήματα της θεωρητικής και ποιοτικής της διαφοροποίησης (Βακάλη, Ζωγράφου, Κωτόπουλος 2013). Η ενασχόληση των Ελλήνων ερευνητών με τη Δημιουργική Γραφή μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα χαρακτηρίζεται ως σποραδική και μη συστηματική, αφού εξαντλείται συνήθως σε σεμιναριακά μαθήματα –αρκετές φορές αμφίβολης ποιότητας και μεθοδολογίας- που προκηρύσσουν είτε συγγραφείς είτε φορείς που αποσκοπούν περισσότερο σε οικονομικά οφέλη και λιγότερο ενδιαφέρονται για τη διάχυση της παραγόμενης γνώσης και των γόνιμων προβληματισμών που αναδεικνύονται μέσα από την εργαστηριακή λογική. Το τοπίο μεταβάλλεται δραστικά με τη θεσμοθέτηση του 1ου Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» στην Ελλάδα κατά την ακαδημαϊκή χρονιά

2008-2009 με εμπνευστή και πρώτο Διευθυντή Σπουδών τον Καθηγητή Ελληνικής Φιλολογίας Μίμης Σουλιώτης στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Η Δημιουργική Γραφή συγκροτείται πλέον σε αναγνωρισμένο και από την ελληνική πολιτεία γνωστικό αντικείμενο. Μεταπτυχιακές εργασίες και διδακτορικές διατριβές αναδεικνύουν τις διαστάσεις του «φαινομένου» της Δημιουργικής Γραφής και τη διερευνούν σε βάθος. Είναι αυτή την τελευταία δεκαετία που η Δημιουργική Γραφή απασχολεί όλο και εντονότερα κάθε βαθμίδα της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας είτε σε επίπεδο άτυπης είτε σε τυπικής εκπαίδευσης. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ακόμα και με τα νεότερα Αναλυτικά Προγράμματα επιμένει σε συγκεκριμένα είδη κειμένων, δίνει όμως ελευθερία και αφορμές για ελεύθερη έκφραση των προσωπικών ιδεών, των συγκινήσεων και των συναισθημάτων του μαθητή. Θα πρέπει όμως να παρατηρήσουμε αρχικά πως οι μαθητές στη χώρα μας ασκούνται βασικά στη γραφή πεζού κειμένου και όχι ποιητικού. Η παραγωγή λόγου, η έκθεση, όπως ακόμα τη λέμε -μέρος της γλωσσικής διδασκαλίας- διατρέχει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, όλα τα εξεταστικά συστήματα και η έκφραση των μαθητών εντάσσεται σε μια τέτοια ανάγκη. Από τη μια λοιπόν η διδασκαλία της γλώσσας. Η ύλη. Η παραγωγή λόγου. Οι ανάγκες. Κι από την άλλη, όλα αυτά με εργαλεία τις λέξεις. Η επικοινωνία. Η τέχνη. Η Λογοτεχνία. Ο λόγος, η σκέψη, η απόλαυση. Πού συναντάται η Δημιουργική Γραφή με τη Γραφή στο σχολικό επίπεδο; Και πόσο μπορούμε στο γλωσσικό μάθημα να ελπίζουμε πως θα καταφέρουμε να ξεφύγουμε από τα συγκεκριμένα πλαίσια που μέχρι τώρα ονομάζουμε “έκθεση” και να αφήσουμε τους μαθητές μας να γράψουν κείμενα που θα τους ευχαριστούν, θα τους αντιπροσωπεύουν και ταυτόχρονα θα μπορούν να ενσωματωθούν στην αναγκαία λογική της αξιολόγησης.

Για την παραγωγή γραπτού λόγου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν διαφορετικές διδακτικές προσεγγίσεις που αντανακλούν και διαφορετικές αντιλήψεις. Τα προγράμματα σπουδών μιλούν κατά καιρούς για «συνθέσεις», «εκθέσεις» γενικότερα ή «έκθεση ιδεών», και τώρα τελευταία για «παραγωγή γραπτού λόγου», ενώ έχουν αρχίσει να εμφανίζονται και ασκήσεις για «Δημιουργική

γραφή» εννοώντας πότε κάτι ευρύτερο, πότε απλώς μετονομάζοντας την «παραγωγή γραπτού λόγου»- και αυτά ακριβώς θα δούμε σήμερα. Ενώ λοιπόν τα Αναλυτικά Προγράμματα άρχισαν να κάνουν λόγο για δημιουργικότητα και να θίγουν την επικοινωνιακή διάσταση της Λογοτεχνίας από το 1998 (με το Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών), οι τάσεις αυτές επικυρώνονται δυναμικά μόλις στα τελευταία πιλοτικά προγράμματα.

Ειδικότερα, μπορούμε να παρατηρήσουμε πως με το ΦΕΚ 561/ 1999 προβλέπεται ο μαθητής στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο να «γράφει διαλόγους» και «αφηγήσεις για περιστατικά, πραγματικά ή πλαστά, που περιέχουν και διαλογικά μέρη», «κείμενα πεζά ή ποιητικά προσέχοντας τη μορφή τους», να «περιγράφει τα συναισθήματα του στο ημερολόγιο του ή σε ένα γράμμα σε φίλο», να «προσπαθεί να αποδώσει με το γραπτό λόγο ένα εικαστικό έργο. ένα χάρτη, μια φωτογραφία, έναν πίνακα ζωγραφικής, ένα διάγραμμα». Συνεχίζει πιο αναλυτικά, προτείνοντας ως δραστηριότητες να:

Γράφει ποικίλα αφηγηματικά κείμενα: • βιωματικές ιστορίες, π.χ. για ένα σημαντικό γεγονός της ζωής του, ή πλαστές ιστορίες π.χ. φανταστική ιστορία που εκτυλίσσεται στο μέλλον • συνδυάζει λόγο και εικόνα συνθέτοντας κόμικς. • βιογραφικό σημείωμα π.χ. για την υποβολή μιας αίτησης προκειμένου να πάρει μια υποτροφία- • μια δημοσιογραφική είδηση για το σχολικό περιοδικό• • κρατάει ημερολόγιο, όπου αφηγείται και περιγράφει την καθημερινή ζωή του, τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, κ.τ.λ.

Γράφει ιστορίες χιουμοριστικές, ιστορίες «φρίκης», ιστορίες δράσης και μυστηρίου κτλ. και τις ζωντανεύει με την κατάλληλη εικονογράφηση

Γράφει αφηγήσεις για το ίδιο περιστατικό αλλά από διαφορετική οπτική γωνία, π.χ. πώς αφηγούνται ένα ατύχημα οι δύο οδηγοί που συγκρούστηκαν τα αυτοκίνητα τους

Συνδυάζει τους αφηγηματικούς τρόπους, αφήγηση και διάλογο, στην ιστορία του.

Από το 2001 τα Αναλυτικά Προγράμματα μιλούν για «Προφορικό λόγο» και «Γραπτό λόγο»- μέρος του οποίου είναι η «Γραφή και Παραγωγή γραπτού λόγου» και πλέον σχετικά με τα γραπτά των μαθητών αναφέρεται σε «κείμενα» και συχνά σε «γραπτή επικοινωνία», όπου ο μαθητής αντιμετωπίζεται και ως πομπός και ως δέκτης. Σε αυτά και σε νεότερα αναλυτικά προγράμματα γίνεται και αναφορά σε κειμενικά είδη και είδη γραπτού λόγου , όπως και σε πολυτροπικά κείμενα. Στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση στα Αναλυτικά Προγράμματα μετά το 2002 (Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. 2002) συναντούμε ως στόχο την προαγωγή της δημιουργικότητας, την ανάπτυξη της ατομικής έκφρασης, την απόλαυση της ανάγνωσης και την πνευματική περιπέτεια της Λογοτεχνίας. Παραγωγή λόγου θεωρείται κάθε κείμενο, προφορικό και γραπτό, που παράγουν οι μαθητές σε συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας, με συγκεκριμένο σκοπό.

Στο Πρόγραμμα Σπουδών του 2011 για την Α’ Λυκείου (ΦΕΚ 1562/27-6-11) για πρώτη φορά εμφανίζεται επίσημα η Δημιουργική Γραφή στο ελληνικό σχολείο, με προτεινόμενες δραστηριότητες και υποδείξεις προς τον εκπαιδευτικό για να συμπεριληφθούν στη μαθησιακή πράξη και η φιλοσοφία του Προγράμματος κατευθύνει στην εξάσκηση των μαθητών σε κειμενικούς τύπους που εντάσσονται σε μια συγκεκριμένη κάθε φορά κοινωνική πραγματικότητα. Εξάλλου, στους γλωσσικούς στόχους της ύλης που μας δόθηκε την περσινή χρονιά για την Α’ Λυκείου θα μπορούσαν μεταξύ των άλλων να ενταχθούν η γλωσσική και κειμενική ποικιλότητα και η εξοικείωση με τα βασικά χαρακτηριστικά κειμενικών ειδών- και των λογοτεχνικών μέσα στα άλλα. Η παρουσίαση λογοτεχνικών έργων, άλλωστε, μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία και για ανάπτυξη εκ μέρους των μαθητών και των μαθητριών προσωπικού προφορικού, γραπτού ή πολυτροπικού λόγου, με σκοπό την τεκμηρίωση των απόψεών τους ή/και την έκφραση των αισθητικών τους προτιμήσεων.

Στα Αναλυτικά Προγράμματα για το Γυμνάσιο οι σχετικές ιδέες που προτείνονται είναι λιγότερες:

Aφήγηση γεγονότων από διαφορετικές οπτικές γωνίες στο πλαίσιο δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής (Α΄ Γυμνασίου)

Μετασχηματισμοί κειμένων (λογοτεχνικά/μη λογοτεχνικά) (Β΄ Γυμνασίου)

Μετατροπή προφορικού λόγου σε γραπτό, επισήμανση των διαφορών (επιλογή γλωσσικών και συγκειμενικών στοιχείων, οργάνωση της πληροφορίας, πλαίσιο επικοινωνίας κτλ.) και παρουσίαση των διαφορών μεταξύ των δύο κατηγοριών λόγου (Β΄ Γυμνασίου)

Συμπλήρωση ημιτελών κειμένων ή κειμένων για τα οποία δίνεται η πρώτη παράγραφος ή ορισμένοι πλαγιότιτλοι (Γ΄ Γυμνασίου)

Kατασκευή πολυτροπικών κειμένων που απευθύνονται σε συγκεκριμένους αποδέκτες, π.χ. διαφημιστικά μηνύματα (Γ΄ Γυμνασίου)

Xρησιμοποίηση λογισμικών παρουσίασης για τη σύνταξη πολυτροπικών κειμένων και την αξιοποίησή τους σε ομιλία (Γ΄ Γυμνασίου)

Mετασχηματισμός μονοτροπικού κειμένου σε πολυτροπικό και αντίστροφα και επισήμανση της επίδρασης που ασκούν οι μετατροπές στην κατασκευή του νοήματος (Γ΄ Γυμνασίου)

Σύνταξη και επεξεργασία κειμένων σε διαφορετικό ύφος (π.χ. λαϊκό και επίσημο ύφος και ενδιάμεσες διαβαθμίσεις) με αξιοποίηση των λειτουργιών της γραμματικοσυντακτικής ποικιλίας, π.χ. λόγιοι και λαϊκοί κλιτικοί τύποι, επίθετα σε -ης, επιρρήματα σε -ως και σε -α, λόγιες και κοινές προθέσεις, που/ο οποίος, συνώνυμες λαϊκές και λόγιες λέξεις κ.ά. (Γ΄ Γυμνασίου)

Eπαναδιατυπώσεις κειμένων ως προς τις λεξιλογικές, μορφοσυντακτικές και υφολογικές επιλογές, την εκφραστική και νοηματική συνοχή κτλ. και διερεύνηση της καταλληλότητάς τους για την κατασκευή συγκεκριμένης σημασίας (Γ΄ Γυμνασίου).

Στα εγχειρίδια του Γυμνασίου μετά το 1975 συναντάμε 65 τέτοιες δραστηριότητες. 23 από αυτές είναι στα πρώτα εγχειρίδια, 14 στην αναθεωρημένη έκδοση και 28 στα νέα βιβλία (Βακάλη 2014). Με αυτές ο μαθητής καλείται

να διηγηθεί παίρνοντας το ρόλο ενός αντικειμένου να μιλήσει για εικόνες ή σκίτσα να συνεχίσει ιστορίες να διηγηθεί από άλλη οπτική γωνία να διηγηθεί σα να ζούσε σε άλλη εποχή να διηγηθεί φανταστικές ή υποθετικές ιστορίες να δώσει λεζάντες σε εικόνες ή σκίτσα να φτιάξει διαλόγους να σχεδιάσει μια αφίσα να φτιάξει ένα κόμικ να σκεφτεί μια διαφήμιση να δώσει τίτλους σε κείμενα να πάρει μια φανταστική συνέντευξη να γράψει στίχους να αλλάξει διαλόγους σε άλλο ύφος να συνεχίσει ένα ποίημα να γράψει κείμενο σε άλλο ύφος να φτιάξει συνθήματα να φτιάξει ένα φανταστικό βιογραφικό.

Παρατηρούμε πως όσο μεγαλώνει η βαθμίδα της εκπαίδευσης, τόσο λιγότερο δημιουργικά πράγματα ζητάμε από τους μαθητές. Αυτά που θεωρήσαμε ασκήσεις Δημιουργικής Γραφής και τα συναντάμε στα εγχειρίδια του Λυκείου είναι 20 ασκήσεις. Οι 12 βρίσκονται στην παλαιότερη έκδοση και οι 8 στη νεώτερη, από τις οποίες απουσιάζει τελείως η παραγωγή ποιητικού κειμένου. Οι ασκήσεις αυτές ζητάνε από τους μαθητές:

φανταστικούς διαλόγους

ένα γράμμα όπου «να ξαναζωντανέψτε την αφήγησή σας παρεμβάλλοντας κάποια διαλογικά μέρη»,

«τρεις ξεχωριστές αφηγήσεις» από τρεις διαφορετικές οπτικές, «να γράψετε μια κωμική ιστορία (ευθυμογράφημα), μια σάτιρα, μια

παρωδία» «να επινοήσετε ένα λογοπαίγνιο, ένα ανέκδοτο» «μια γελοιογραφία» τίτλους σοβαρούς, δραματικούς, χιουμοριστικούς για το ίδιο κείμενο κείμενο σε ποιητική μορφή αυθόρμητες απαντήσεις σε καταιγισμό ιδεών ημερολογιακές σελίδες για κάποιο θέμα

Από το σχολικό έτος 2010-2011 το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας σε συνεργασία με την Περιφέρεια Εκπαίδευσης Δυτικής Μακεδονίας, αλλά και με σχολεία της Κεντρικής Μακεδονίας, της Θράκης και της υπόλοιπης Ελλάδας εφαρμόζει ένα πρόγραμμα διδασκαλίας της Δημιουργικής Γραφής στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας (στο Γυμνάσιο και το Λύκειο) και του ενιαίου γλωσσικού μαθήματος (στο Δημοτικό). Μεταπτυχιακοί φοιτητές συνεργάζονται με τους διδάσκοντες των σχολείων, προετοιμάζουν, σχεδιάζουν και διδάσκουν Δημιουργική Γραφή υπό την εποπτεία του Π.Μ.Σ. σε επιλεγμένες σχολικές τάξεις. Αυτή, την πρώτη φορά της προσπάθειάς μας, 17 φοιτητές μας επισκέφτηκαν 15 σχολεία στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Κοζάνη, τη Φλώρινα και την Πάρο. Ειδικότερα, Όσον αφορά το Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μεταπτυχιακοί φοιτητές δίδαξαν δημιουργική γραφή στη Γ΄ Γυμνασίου και στα δύο τμήματα της Α΄ Γυμνασίου αντίστοιχα καθώς και στην Ε΄ Δημοτικού.

Τη σχολική χρονιά 2011-2012 το πρόγραμμα πρακτικής άσκησης του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Δημιουργική Γραφή επεκτάθηκε και σε άλλες πόλεις και σε άλλες τάξεις: μεταπτυχιακοί φοιτητές και απόφοιτοι του Μεταπτυχιακού συνεργάστηκαν με περισσότερα σχολεία, και σε Κόρινθο,

Πάτρα, και Βόλο- ενώ ξεκινήσαμε και μια συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη της Κοζάνης, για μαθήματα σε σχολεία εκεί- 27 φοιτητές σε 35 σχολεία. Οι τάξεις που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα ήταν οι: Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ Δημοτικού, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου και Α΄ Λυκείου.

Κατά την ίδια σχολική χρονιά, 2011-2012, εφαρμόστηκε σε ένα τμήμα της Α΄ Γυμνασίου του Π.Π.Σ.Π.Θ. πιλοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα διδασκαλίας της δημιουργικής γραφής σχεδίαστηκε και πραγματοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2011-2012 τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο α2 τμήμα του Γυμνασίου του Π.Π.Σ.Π.Θ. Η διδακτέα ύλη των φιλολογικών μαθημάτων (αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία, νέα ελληνική γλώσσα και γραμματεία) οργανώθηκε και εμπλουτίστηκε με άξονα τη Δημιουργική Γραφή.

Και το σχολικό έτος 2012- 13 η επαφή μας με τα σχολεία συνεχιστηκε. 25 φοιτητές μας και απόφοιτοι δούλεψαν σε τάξεις από νηπιαγωγείο μέχρι κ σε ενήλικες Εσπερινών Σχολείων και Δεύτερης Ευκαιρίας και στο σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας των δικαστικών φυλακών Διαβατών, ενώ παράλληλα υλοποιήθηκαν συνεργασίες με διάφορους φορείς, όπως Κέντρα απεξάρτησης, και ετοιμάζονται νέες και με Παιδικά χωριά κ.α..

Μια άλλη διάσταση εμπλούτισε τις πρακτικές ασκήσεις τα τελευταία δύο χρόνια. Στα διάφορα σχολεία, εκτός από τους φοιτητές και τους αποφοίτους μας, και μαζί με αυτούς, μπήκαν και θα μπουν και συνεργάτες μας- συγγραφείς, ποιητές, σεναριογράφοι και στιχουργοί. Πέρα από τον εντυπωσιασμό των μαθητών που είδαν μέσα στην τάξη τους γνωστά ονόματα- ο οποίος πραγματικά ξεπερνιέται σχεδόν με το που αρχίζει το μάθημα- τα παιδιά μπαίνουν πραγματικά στο εργαστήρι του συγγραφέα, βλέπουν πώς δουλεύει ο στιχουργός και ο σεναριογράφος και αρχίζουν κ ξεδιπλώνουν δικές τους ανησυχίες και δραστηριότητες.

Σε αυτά τα πλαίσια οι μαθητές των σχολείων παρήγαγαν κείμενα ποιητικού και πεζού λόγου και οι δραστηριότητες ποικίλαν ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης και το σχολείο:

παιγνιώδεις δραστηριότητες, όπως η αλλαγή γραμμάτων, λέξεων, φράσεων, καταλήξεων, ομοιοκαταληξιών

πιο πολύπλοκα ζητούμενα, η αλλαγή της οπτικής γωνίας του αφηγητή, ή του γραμματικού προσώπου της αφήγησης, η προσθήκη περιγραφικών δεδομένων, ή η κατασκευή νέων σκηνών

πιο απαιτητικές εργασίες, όπως η αναδόμηση του κειμένου σε μια νέα διάταξη των επεισοδίων του, η σύνθεση ενός εντελώς νέου κειμένου που να σχετίζεται με το αρχικό, αλλά με διαφορετικές λεπτομέρειες και τέλος, ή η συνέχιση του κειμένου μετά το πέρας της ιστορίας.

Με τη Δημιουργική Γραφή θέλουμε οι μαθητές να θέλουν να γράψουν. Θέλουμε να μπει στα σχολεία η δημιουργία κ η έμπνευση και το μάθημα τόσο της Λογοτεχνίας, όσο και της Γλώσσας να βρει τη θέση του στην καθημερινή σκέψη των παιδιών και να αντιληφθούν πως Λογοτεχνία μπορούν να παράγουν κ αυτά, πως το sms στην κοπέλα τους, η έξυπνη ατάκα στο κυλικείο, ο στίχος γραμμένος στο θρανίο, τα τραγούδια που «γουστάρουν», τα σήριαλ που αγαπούν μπορούν να έχουν και έχουν λογοτεχνικότητα. Να συνειδητοποιήσουν πως πίσω από τα ποιήματα βρίσκονται πρόσωπα με δική τους ιστορία και άποψη, όπως και πίσω από τα μυθιστορήματα, πίσω από τα τραγούδια, πίσω από τους διαλόγους. Να ανακαλύψουμε τα δεκαπεντάχρονα που δηλώνουν με πάθος, αλλά και με συστολή, πως έχουν γυρίσει ταινία- γιατί άραγε δε θα το έλεγαν αυτό σε ένα μάθημα Λογοτεχνίας; Να έρθουν με την κιθάρα στο σχολείο και να μάθουν πώς δένει η λέξη με τη νότα και να ρωτήσουν τι θα πει μετάφραση στο τραγούδι και τι προτιμάμε σε αυτήν- το νόημα ή τον ήχο; Να κάνουμε τους μαθητές να γράψουν και ταυτόχρονα και να απολαμβάνουν και να ωριμάζουν.

Βιβλιογραφικός πίνακας

Βακάλη Ά. Π., Ζωγράφου Μ., Κωτόπουλος Τ.Η., Η δημιουργική γραφή στο νηπιαγωγείο, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2013.

Βακάλη Ά., Η παραγωγή γραπτού λόγου στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση μετά το 1975: Από την Έκθεση στη Δημιουργική Γραφή, Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Φλώρινα: ΠΔΜ, Παιδαγωγική Σχολή, 2014

Benton, P., «Unweaving the Rainbow: poetry teaching in the secondary school I» Oxford Review of Education 4(25) (1999), 521- 531.

Dawson, P., Creative Writing and the New Humanities, London and New York, Routledge, 2005

Κωτόπουλος, Η. Τ. (2012), «Η «νομιμοποίηση» της Δημιουργικής Γραφής», Κείμενα 15, http :// keimena . ece . uth . gr / main / index . php ? view = article & catid =59%3 Atefxos 15& id =257%3 A 15- kotopoulos & option = com _ content & Itemid =95 (πρόσβ.: 9 Οκτωβρίου 2014).

Morley, D., The Cambridge Introduction to Creative Writ- ing. Cambridge, Cambridge University Press, 2005.

Myers, D., The Elephants Teach: Creative Writing Since 1880, Chicago, University of Chicago Press, 2006.

Πασσιά, Α. & Μανδηλαράς Φ., Εργαστήρι Δημιουργικής Γραφής για Παιδιά, Αθήνα, Πατάκης, 2001.

Protherough, R., Encourage Writing, London, New York, Methuen, 1983.

Π.Ι. (2011). Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Λογοτεχνίας, της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση.

Υ.Α.70001/Γ2/2011. (2011). Πρόγραμμα Σπουδών για τα μαθήματα Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Νέα Ελληνική Γλώσσα και Νέα Ελληνική Λογοτεχνία της Α΄ τάξης Γενικού Λυκείου.