ΕΠΟ 21 – Α Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Σύνοψη

ΠΟΙΗΣΗ Αριστοτελικός ορισµός Ποίηση είναι “τέχνη”, δηλαδή δραστηριό-τητα που απαιτεί δεξιοτεχνία. Πρόκειται για τέχνη του λόγου, η οποία ασκείται µε τη βοήθεια του ρυθµού και του µέτρου, χωρίς να σηµαίνει ότι κάθε έµµετρο κεί-µενο είναι και ποιητικό.

Χαρακτηριστικό της ποίησης Συστατικό στοιχείο της ποίησης είναι η µί-µηση κυρίως ανθρωπίνων πράξεων δηλαδή η αναπαράσταση της πραγµατικότητας.

∆ιαφορά Ποίησης - Ιστορίας Ποίηση:

αφορά όσα είναι πιθανό να συµβούν, αναφέρεται σε όλα τα άτοµα, µια οποιαδήποτε στιγµή σε οποιοδήποτε τόπο. Ιστορία:

αφορά όσα έχουν συµβεί, αναφέρεται σε όσα γεγονότα έχουν γίνει

µια ορισµένη στιγµή, σ’ ένα συγκεκριµέ-νο τόπο, µε κάποια πρόσωπα. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Εµφάνιση του όρου της λογοτεχνίας Ελληνικός νεολογισµός που εµφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Λογοτεχνικά είδη: α) η ποίηση (έµµετρη στιχουργία που αργότερα παίρνει τη µορφή µη έµµετρου ελεύθερου στίχου), β) η δραµατουργία (θεατρικά έργα, αρχι-κά σε έµµετρο λόγο αλλά ολοένα και συ-χνότερα σε πεζό) και γ) η πεζογραφία (µυθιστόρηµα και διήγηµα).

∆ιαστάσεις µελέτης και αξίας της Λο-γοτεχνίας Τέσσερις διαστάσεις καθορίζουν την αξία της λογοτεχνίας αλλά και τη σχέση της µε τον άνθρωπο. α) η αισθητική διάσταση: η οποία θεω-ρεί λογοτεχνικό το κείµενο το οποίο γίνε-ται πηγή καθαρής απόλαυσης της οµορ-φιάς. Άσκησε επίδραση στο φιλοσοφικό σύστηµα του Γερµανού φιλοσόφου Καντ. β) η διάσταση του συγγραφέα ως δηµι-ουργού: η οποία θεωρεί ως λογοτεχνικό, ένα κείµενο που έχει άµεση σχέση µε την ιδιοσυστασία ενός δηµιουργικού ανθρω-πίνου πνεύµατος, το οποίο και εκφράζει. Αυτή η άποψη εκφράστηκε από το κίνηµα του Ευρωπαϊκού ροµαντισµού. γ) η βαρύτητα: αρχίζει ν’ αποδίδεται στη διανοητική και συναισθηµατική λειτουρ-γία της ανθρώπινης φαντασίας, άρα και η µυθοπλασία, σε αντιδιαστολή µε τη µηχα-νική µίµηση της πραγµατικότητας. δ) η ιδιαιτερότητα της γλώσσας: η ο-ποία αντιπαραβάλλεται σε άλλες µορφές λόγιας χρήσης της γλώσσας.

Η ερµηνεία ενός λογοτεχνικού κειµένου Προϋποθέτει τη διάκριση στη σχέση ανά-µεσα: α) στη γλώσσα και την πραγµατικότητα, β) τη λέξη και την ιδέα, γ) το κείµενο και την αναφορά του, δ) τη µορφή και το περιεχόµενο. Οι ερµηνευτικές προσεγγίσεις ενός λο-γοτεχνικού κειµένου Οι διάφορες ερµηνευτικές προσεγγίσεις της λογοτεχνίας οφείλονται : α) στο πού ακριβώς τοποθετεί η κάθε προσέγγιση την έδρα του ζητούµενου νοήµατος, β) σε αντιλήψεις ή τρόπους σκέψεις µιας ορισµένης εποχής ή κοινωνικής οµάδας, γ) στην πρόσληψη του λογοτεχνήµατος από τους διάφορους αναγνώστες, δ) στη χρήση γλώσσας από το δηµιουργό.

Ιστορική προσέγγιση της λογοτεχνίας Για τον ιστορικισµό η λογοτεχνία κάθε γλώσσας έχει την ιστορία της, η οποία ταυτί-ζεται µε την ιστορία του αντίστοιχου έθνους.

α) Είναι έκφραση και καλλιέργεια της ιδιοσυστασίας του έθνους, το οποίο µιλά-ει, γράφει και διαβάζει τη γλώσσα αυτή µέσα από την εκπαίδευση.

β) Καλλιεργείται, ανθολογείται, ταξινο-µείται, φυλάσσεται, διαβάζεται και διδά-σκεται ως “εθνική λογοτεχνία”.

γ) ∆ιδάσκεται στα σχολεία και γίνεται αντικείµενο ειδικευµένων πανεπιστηµια-κών προγραµµάτων εκπαίδευσης και έ-ρευνας.

δ) Αναπτύσσεται συνάµα η συγκριτική γραµµατολογία µε σκοπό τη σύγκριση µεταξύ εθνικών λογοτεχνιών.

Σύνδεση της Λογοτεχνίας µε τη νεότερη ιστορική εξέλιξη λαών ή εθνών

Μέχρι το 18ο αιώνα µπορεί να καταγραφόταν η εξέλιξη της γραµµατείας της µιας ή της άλλης γλώσσας, αλλά έµεναν στην προσπά-θεια χρονολογικής κατάταξης και αξιολόγη-σης των κειµένων µε βάση οικουµενικά κρι-τήρια. Ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη σχέση τους µε τα κλασικά πρότυπα. Ο Ιταλός φιλόσοφος Βίκο ήταν από τους πρώτους που συνέδεσαν άµεσα τη λογοτεχνία µε τη νεότε-ρη ιστορική εξέλιξη λαών και εθνών. Το 19ο αιώνα υπάρχουν δείγµατα συστη-µατικής και γενικευµένης συγγραφής ιστοριών της λογοτεχνίας ως έκφρασης εθνικού πνεύµατος.

Οι συνιστώσες ιστορικής προσέγγισης της Λογοτεχνίας α) οι σχέσεις µεταξύ λογοτεχνίας και ιστορίας των ιδεών, β) η συστηµατική χρήση των λογοτεχνι-κών ειδών ως εργαλείων ταξινόµησης αλλά και ανάλυσης λογοτεχνικών έργων σε κατηγορίες όπως: ποίηση, διήγηµα,

γ) ανάλυση ποικίλων κοινωνικών διαστά-σεων του θεσµού της λογοτεχνίας (παι-δεία – θεσµοί αξιολόγησης, υποστήριξης και διάδοσης της λογοτεχνικής παραγω-γής - κοινωνική θέση των λογοτεχνικών συγγραφέων - λειτουργία της λογοτεχνίας σε σχέση µε την κυρίαρχη κοινωνική και πολιτική ιδεολογία, δ) διερεύνηση των επιδράσεων που έχει δεχτεί ένας συγγραφέας ή και µια ολό-κληρη εποχή από παλαιότερους συγγρα-φείς ή λογοτεχνικές παραδόσεις. ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΕΣ Ορισµός Ευρωπαϊκή ονοµάζεται η λογοτεχνία που δηµιουργήθηκε σε µια γεωγραφική περιοχή που ονοµάζεται Ευρώπη, από τους κατοίκους της που θεωρούνται Ευρωπαίοι και σε γλωσ-σικό ιδίωµα που ονοµάζεται ευρωπαϊκό.

Παράγοντες διαµόρφωσης της λογοτεχνι-κής έκφρασης του ευρωπαϊκού πολιτισµού Ζητήµατα που σχετίζονται µε την ταυτό-τητα και τα όρια του ευρωπαϊκού πολιτι-σµού είναι: α) Η καταγωγή ή ιστορική κληρονοµιά του, β) η εσωτερική οµοιογένεια, γ) ερωτήµατα που αφορούν τις σχέσεις µεταξύ Ευρώπης και πολιτισµών ή λο-γοτεχνιών που αναπτύχθηκαν σε άµεση συνάρτηση µε ευρωπαϊκές γλώσσες αλλά εκτός ευρωπαϊκής ηπείρου.

Οι εποχές της λογοτεχνίας; α) Μεσαιωνική εποχή: 5ος-13ος αιώνας. β) Αναγέννηση και ουµανισµός: 14ος-16ος αιώνας. γ) Μπαρόκ και κλασικισµός: 16ος-17ος αι. δ) Αιώνας των Φώτων: 18ος αιώνας. ε) Ροµαντισµός: το πρώτο µισό του 19ου αι. στ) Ρεαλισµός και Συµβολισµός: το δεύ-τερο µισό του 19ου αιώνα. ζ) Μοντερνισµός και πολιτικοποιηµένη λογοτεχνία: το πρώτο µισό του 20ου αιώνα. Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Α. Έπος 1. Επική ποίηση: είναι το αντιπροσωπευ-τικότερο είδος της αφηγηµατικής ποίησης, δηλαδή του έµµετρου λόγου, ο οποίος επικε-ντρώνεται στην ιστόρηση γεγονότων της ζωής ενός ατόµου ή µιας κοινωνικής οµάδας. Είναι µια µακροσκελής και κατά κανόνα, έµµετρη αφήγηση ιστοριών σχετικών µε την ηρωική παράδοση µιας ευρύτερης ανθρώπινης κοινότητας. Ηρωική παράδοση: είναι η παράδοση εκείνη που είχε αποκτήσει παραδειγµατι-κή µορφή σύµφωνα µε τα µεγάλα έπη της αρχαιότητας, δηλαδή, κατά βάση, την Ιλιάδα ή την Οδύσσεια του Οµήρου, και αργότερα την Αινειάδα του Βιργιλίου.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr fast & easy

∆ιαφορά ανάµεσα στους ήρωες του Οµήρου και του Βιργιλίου α) Οι οµηρικοί ήρωες έχουν όλοι µια πο-λυσύνθετη υπόσταση, και παρουσιάζονται στο οµηρικό ποίηµα από πολλές πλευρές, όχι πάντοτε ή κατ’ ανάγκη θετικές. Αντίθετα, ο Αινείας βρίσκεται πολύ πλη-σιέστερα σ’ ένα άµεµπτο, απολύτως εξι-δανικευµένο πρότυπο. β) Εξάλλου, δεν υπάρχει στον Όµηρο το θέµα που είναι απόλυτα κυρίαρχο στον Βιργίλιο και αναφέρεται στη θεµελίωση αυτοκρατοριών. γ) Ο ήρωας του Βιργιλίου, µάλλον, παρά του Οµήρου, είναι αυτός που έδωσε τις βάσεις για τους κανόνες συγγραφής του µεσαιωνικού έπους. 2. Μεσαιωνικά Έπη : Είναι έµµετρα αφηγήµατα σε δηµώδεις γλώσσες που µεταφέρουν συχνά προφορικές παραδό-σεις και είναι προορισµένα να τραγουδη-θούν µε συνοδεία µουσικής. Αναφέρονται στη σχετικά νεότερη ιστορία, συνδυάζοντας παγανιστικούς θρύλους της λατι-νικής, ελληνικής ή τευτονικής µυθολογίας. Τα θέµατα των µεσαιωνικών επών Αντλούνται από:

τη διαδικασία του εκχριστιανισµού, την αντιπαράθεση µε το Ισλάµ ή τους Οθωµανούς,

τις επικές και ηρωικές διαστάσεις παίρ-νει πλέον ένας διαφορετικός τύπος πολέ-µου, ο θρησκευτικός. Μορφή των µεσαιωνικών επών:

Είναι αφηγηµατικά κείµενα τα οποία έχουν σχέση µε τους µύθους και τις ιστο-ρίες των οµηρικών επών.

Είναι µεταφράσεις ή παραλλαγές κειµένων που πρωτογράφτηκαν στους ύστερους ρωµα-ϊκούς ή πρώϊµους µεσαιωνικούς χρόνους. Περιεχόµενο των µεσαιωνικών επών Στα µεσαιωνικά έπη εκφράζονται σαφέ-στερα ορισµένα στοιχεία της µεσαιωνικής Φεουδαρχίας και της λογοτεχνικής ωρί-µανσης νεότερων µορφών των οµιλουµέ-νων µεσαιωνικών γλωσσών. Χαρακτηριστικά Ι. Στο περιεχόµενο α) Έχει έναν κεντρικό ήρωα, από τον ο-ποίο δεν αποµακρύνεται η αφήγηση. β) Υπάρχει προσήλωση στη στρατιωτικο-πολιτική διάσταση των ιστοριών. γ) Γίνεται συστηµατική προβολή των σχέσεων αλληλεγγύης και αφοσίωσης µεταξύ οίκου, ήρωα και ανώτερων εκ-προσώπων της κοινότητας. δ) Ευρύ, ίσως και οικουµενικό γεωγραφι-κό πλαίσιο ταξιδιών, κατά κανόνα µε κα-τακτητικό χαρακτήρα. ΙΙ. Στην τεχνική

ισοσύλλαβοι στίχοι 8-12 συλλαβών, τονικό µέτρο, οµοιοκαταληξία.

Προέλευση: Τα τυπικότερα δείγµατα του είδους έρχονται από τα παλιά γαλλικά. Φέρουν το γενικό όνοµα έπη ή τραγούδια ανδραγαθηµάτων και αφορούν το θρύλο του Καρλοµάγνου.

Επιδράσεις από την αρχαιότητα Από λατινικό κείµενο - πηγή του 11ου αι. Μεταφέρουν στοιχεία της Οδύσσειας ή της Αινειάδας στο µεσαιωνικό πλαίσιο των ιεραποστολικών περιπλανήσεων και προσκυνηµάτων.

Αντανακλούν την εµπειρία των Ιρλαν-δών και Σκότων σκαπανέων του δυτικού µοναχισµού.

Οι κύκλοι των µεσαιωνικών κειµένων α) Ο κύκλος του Αλέξανδρου, που στηρί-ζεται στην ιστορία και τους µύθους γύρω από το µακεδόνα βασιλιά. β) Ο κύκλος του Τρωϊκού πολέµου µε πηγή όχι την οµηρική Ιλιάδα αλλά έµµε-τρες αφηγήσεις, σε λατινική γλώσσα.

Ποιητικό ύφος ∆ιακρίνεται σε «υψηλό», «ταπεινό» και «µέ-σο». Το «υψηλότερο» όλων είναι το επικό γι αυτό πολλά λογοτεχνικά είδη δύσκολα απαλ-λάχτηκαν από την ανάγκη να το µιµηθούν.

Χαρακτηριστικά του υψηλού ύφους α) µακροσκελής στίχος, β) σχήµατα λόγου µε ροπή στην υπερβο-λή των µεγεθών, γ) απόλυτη καλλιέπεια, δ) έµφαση στις αποκλειστικά ηρωικές ή ευ-γενικές πλευρές και διαστάσεις µιας ιστορίας.

Τα έργα των µεσαιωνικών επών Από τα παλαιότερα είναι το Τραγούδι του Ρολάνδου (11ος-12ος αιώνας, δίχως απόλυτα εξακριβωµένο συγγραφέα).

Ο κύκλος των κειµένων της ιρλανδικής παράδοσης και ειδικότερα το «Ταξίδι του Αγίου Μπρένταν».

O κύκλος των Ισλανδικών saga (αφηγή-µατα γραµµένα σε πεζό λόγο, µε συστηµα-τικές αναφορές στη Σκανδιναβική ιστορία, τα οποία χρονολογούνται το 12ο αιώνα).

Ο επικός κύκλος του ∆ιγενή Ακρίτα (δείγµα επικής ποίησης στην ελληνική γλώσσα από το Βυζάντιο του 12ου αι. Είναι γραµµένο σε βυζαντινή κοινή µε πολλά νεότερα, δηµώδη στοιχεία. Ο στί-χος είναι ο τονικός δεκαπεντασύλλαβος - «πολιτικός». Θέµα του είναι ο ήρωας των ακριτικών περιοχών της αυτοκρατορίας). Β. Λυρική & Σατυρική Ποίηση

1. Λυρική ποίηση Είναι σύντοµα ποιήµατα, τα οποία χαρα-κτηρίζονται από διαφορετικές µορφές και τρόπους στιχουργικής. ∆ιακρίνεται για µουσικότητα του ποιητικού λόγου. Αντανακλά τη στενή αρχική σχέση µεταξύ γραφής και προφορικότητας και, ειδικότερα, µεταξύ ποίησης και µουσικής.

Βασικό θέµα : Ο έρωτας που σηµαίνει την κατεξοχήν εκδήλωση του ιδιαίτερου κόσµου κάθε συγκεκριµένου ανθρώπου.

Γλώσσα : α) Η γλώσσα του ΟΚ. β) Λόγιες γλώσσες, µιµούµενες τα λυρικά είδη της παλαιότερης ελληνικής και λατι-νικής γραµµατείας. γ) Οι δηµώδεις γλώσσες από τον 11ο αι.

2. Σατυρική ποίηση ∆ίνει ιδιαίτερη έµφαση στην κοινωνική κριτική και το κωµικό στοιχείο.

Μεσαιωνικός λυρισµός και Τροβαδούροι Θεµατογραφία – Χαρακτηριστικά ∆ίνεται έµφαση: α) στην προσωπική περιπέτεια, β) στην αίσθηση της τιµής, γ) στην ανάγκη της ενθουσιώδους δρά-σης, µε επίκεντρο µια ορισµένη ιδέα δύ-σκολου ή και ανολοκλήρωτου «ευγενούς έρωτα», («Ευγενής έρωτας» είναι ο «ι-δεόπλαστος – ιδανικός έρωτας»), δ) γίνεται περιορισµένη χρήση θεµάτων ή συµβόλων είτε από την αρχαιότητα είτε από την εκκλησιαστική ποίηση, ε) καθιερώνονται νέα σχήµατα λόγου στο γενικότερο πλαίσιο µιας ιδιαίτερα επε-ξεργασµένης ρητορικής, στ) καλλιεργείται µια αυστηρή αλλά και ποικίλη στιχουργική τεχνική. Η ποίηση των τροβαδούρων άσκησε µε-γάλη επίδραση στη νεότερη λογοτεχνία. Γ. Έµµετρες Μυθιστορίες Οι µεσαιωνικές µυθιστορίες ή romans εµφανίζονται το 12ο αιώνα κι έχουν µεγά-λη απήχηση στην Ευρώπη. Xαρακτηριστικά α) είναι σχετικά µακροσκελή και αφηγη-µατικά κείµενα, β) διατηρούν αισθητές αποστάσεις από τις συµβάσεις ή τους κανόνες της επικής θε-µατικής και του επικού ύφους, γ) δείχνουν, παράλληλα, να έχουν ενσω-µατώσει πολλά στοιχεία λυρισµού. Η σχέση τους µε την παράδοση Οι µεσαιωνικές µυθιστορίες συνδέονται µε: α) τοπικές προφορικές παραδόσεις δηµω-δών γλωσσών, β) µετεξελίξεις της ελληνικής και λατινι-κής επικής ποίησης, γ) αφηγήµατα της ελληνιστικής και ρωµα-ϊκής περιόδου, µε έµφαση σε προσωπικές και ερωτικές περιπέτειες. Κατηγορίες: α) Ιπποτικές µυθιστορίες: i) Τριστάνος και Ιζόλδη, ii) Οι µυθιστορίες του Γάλλου Κρετιέν ντε Τρουά. β) ∆ιδακτικές η σατυρικές µυθιστορίες: η Μυθιστορία της Αλεπούς. γ) Rοman de la Rose.

ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΕΑΠ

∆ΕΟ–ΕΛΠ–ΕΠΟ–ΠΛΗ–ΦΥΕ

Φροντιστηριακά Μαθήµατα

Εξ’ αποστάσεως στήριξη

Εκπαιδευτικό υλικό

Εκδόσεις βιβλίων

Τηλ.: 210.38.22.157 – 210.38.22.495 www.arnos.gr