ΦΕΡΕΚΥΔΗΣ

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 1

Η ΕΝΝΟΙΑ ΣΟΤ ΧΡΟΝΟΤ ΣΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΟΤ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤ ΠΟΛΙΣΙΜΟΤ

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ζ αξρεηππηθή κνξθή ηνπ Χξόλνπ απνηεινύζε, καδί κε ηνλ

«Ζάνηα» θαη ηελ «Χθονίη», ηελ αξρέγνλε ηξηάδα, «ηηο ηξεηο

πξώηεο αξρέο»1 ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ Κόζκνπ. Ζ ηξηάδα απηή

ήηαλ ην θνζκνγνληθό πξόηππν ηνπ Φεξεθύδε από ηελ Σύξν2. Ο

Γηνγέλεο Λαέξηηνο δηαζώδεη κηα ελαξθηήξηα θξάζε από ην 1 Πξβι. Γακάζθηνπ, „Πεπί ππώηων απσών‟ vol. I , pag. 321, 4. 2 Ο Φεξεθύδεο ν Σύξηνο (από ηε Σύξν), ν πηόο ηνπ Βάβπ (πξβι. Γηνγέλε Λαέξηηνπ , „Βίοι θιλοζόθων‟,

I, 116, lin. 1: „Φεπεκύδηρ Βάβςορ Σύπιορ‟), έδεζε ηνλ έθην αηώλα π. Χ. θαη ζύκθσλα κε κία παξάδνζε

βαζηζκέλε ζηνλ Απνιιόδσξν (πξβι. Γηνγ. Λαέξη. I, 121 ζύκθσλα κε ηνλ Απνιιόδσξν, θαζώο θαη

Diels- Kranz 7 a 1), ε δεκηνπξγηθή πεξίνδνο ηνπ θηινζόθνπ ζπλέπεζε κε ηελ 59ε Οιπκπηάδα (544-541

π. Χ.), ηελ επνρή δει. ηνπ Κύξνπ. Έηζη, ζύκθσλα κε ηελ ρξνλνιόγεζε ηνπ Απνιιόδσξνπ, ν

Φεξεθύδεο ήηαλ κία γεληά λεόηεξνο ηνπ Θαιή θαη ζύγρξνλνο ηνπ Αλαμίκαλδξνπ. Γηα παιαηόηεξεο

ρξνλνινγήζεηο, βι. ιεμηθό „Σνύδα‟ όπσο παξαηίζεηαη από ηνπο Diels- Kranz, (DK 7 a 2) θαζώο θαη

Γηνγέλε Λαέξηηνπ „Βίνη θηινζόθσλ ‟ I, 42.

ΦΕΡΕΚΥΔΗΣ

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 2

ρακέλν βηβιίν ηνπ Φεξεθύδε, „Δπηάκπρνο‟3: „Σώδεηαη δε ηνπ

Σπξίνπ ην ηε βηβιίνλ ν ζπλέγξαςελ νπ ε αξρή· Εαο κελ θαη

Χξόλνο ήζαλ αεί θαη Χζνλίε· Χζνλίε Γε όλνκα εγέλεην Γε,

επεηδή απηή Εαο γήλ γέξαο δηδνί. [κεη.: ζώδεηαη ην βηβιίν πνπ

ζπλέγξαςε ν Σύξνο ηνπ νπνίνπ ε αξρή είλαη: „Ο Εαο θαη ν

Χξόλνο ππήξραλ πάληνηε, θαζώο θαη ε Χζνλίε· ε Χζνλίε πήξε

ην όλνκα Γε επεηδή ν Εαο ηεο δώξηζε ηελ γε4].

Σύκθσλα κε ηνπο G. S. Kirk θαη J. E. Raven ζην βηβιίν

„The Presocratic Philosophers’5, «Ο Εαο είλαη κία εηπκνινγηθή

κνξθή ηνπ Εεπο θαη ίζσο έρεη ζθνπό λα ηνλίζεη ην ζηνηρείν δα- (επηηαηηθό πξόζεκα), όπσο ζηηο ιέμεηο δάζενο, δαήο… ε Χζνλίε (από ην σθών) πξννξίδεηαη ελδερνκέλσο λα πεξηγξάςεη ηε Γε ζ’ έλα αξρέγνλν ξόιν, ίζσο σο θαηνηθία ησλ ρζνλίσλ δπλάκεσλ, θαη νπσζδήπνηε ην όλνκα απηό δίλεη έκθαζε ζηα θαηώηεξα ηκήκαηα ηεο γεο»

6. Τελ άπνςε

όηη ν “Κξόλνο” απνηειεί ηελ

πξαγκαηηθή εθδνρή θαη όρη ν

„Χξόλνο‟, ηελ ππνζηήξημε

ηδηαίηεξα ν Ulrich von

Wilamowitz- Moellendorff

(1848-1931) κε ηελ ζθέςε όηη ν

“Χξόλνο”, ζα ήηαλ κηα

εμαηξεηηθά εθιεπηπζκέλε έλλνηα

γηα ηελ πεξίνδν πνπ έδεζε ν Φεξεθύδεο7.

Σύκθσλα κε κηα παξάδνζε βαζηζκέλε ζηνλ εθθιεζηαζηηθό

Ωξηγέλε, ν Κξόλνο ήηαλ ζεκαληηθή ζεόηεηα ζηε ζενγνλία ηνπ 3 Γηα ηηο νλνκαζίεο „Δπηάκπρνο‟ ή „Θενθξαζία‟ ή „Θενγνλία‟ πξβι. ιεμηθό „Σνπΐδα‟ ζην ιήκκα

„Φεξεθύδεο‟. O Jaeger, βαζηδόκελνο ζε δήισζε ηνπ λενπιαησληθνύ θηινζόθνπ θαη ηειεπηαίνπ

ζρνιάξρε ηεο “ελ Αζήλαηο” πιαησληθήο Αθαδεκίαο, Γακάζθηνπ (5νλ-6νλ αησ. Μ. Χ., πξβι. Γακάζθηνπ

„Πεπί ππώηων απσών’ Vol. 1, page 321, lin. 3-10), δέρεηαη σο αιεζηλό ηίηιν ηνπ βηβιίνπ ην „Πένηε

μςσοί‟. 4 Βι. Γηνγέλε Λαέξηηνπ „Βίνη θηινζόθσλ‟ I, 119, lin. 7-9. 5 Second edition, 1983, Cambridge University Press. Μεηάθξαζε ζηα ειιεληθά, Γεκνζζέλεο

Κνύξηνβηθ. Δθδ. Μνξθσηηθό Ίδξπκα Δζληθήο Τξαπέδεο, Αζήλα, 1990. 6 Βι. ζην θεθ. „Φεξεθύδεο‟ ηνπ ηδίνπ βηβιίνπ. 7 Πξβι. ζρεηηθό ζρόιην ζην βηβιίν ησλ G. S. Kirk θαη J. E. Raven „The Presocratic Philosophers

(second edition, 1983), Cambridge University Press, ζην θεθ. „Φεξεθύδεο‟

ΦΕΡΕΚΥΔΗΣ

ΖΑΡΒΑΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Page 3

Φεξεθύδε θαη πεξηγξάθνληαο ζην „Καηά Κέλζος‟ ηελ κάρε ηνπ

“Κξόλνπ” κε ηνλ “Οθηνλέα”, αλαθέξεη: „Ο Φεξεθύδεο, πνπ

έδεζε πνιύ πξηλ από ηνλ Ζξάθιεηην, έπιαζε ην κύζν όηη δύν

ζηξαηηέο αλαπηύρζεθαλ ζε παξάηαμε κάρεο, πξνζδηνξίδνληαο

σο εγεκόλα ηεο κηαο ηνλ Κξόλν θαη ηεο άιιεο ηνλ Οθηνλέα, θαη

εμηζηόξεζε ηηο κεηαμύ ηνπο πξνθιήζεηο θαη αληηκαρίεο· ηειηθά,

όπσο δηεγήζεθε, ζπκθώλεζαλ κεηαμύ ηνπο πσο όπνηνο έπεθηε

ζηνλ Ωγελό ζα ήηαλ ν ληθεκέλνο θαη απηόο πνπ ηνλ πέηαμε έμσ

ζα είρε ηνλ νπξαλό‟8. Πξίλ από ηνλ Ωγηνό όκσο ππήξρε ην Χάορ

θαη ν Ζζίνδνο ζηε „Θεογονία‟ ηνπ γξάθεη9: « Έτςι λοιπόν πριν

απ’ όλα γεννήθηκε το Χάοσ, κι ζπειτα η πλατύςτερνοσ Γαία, ςτζρεη ζδρα των πάντων παντοτινή» ˙ πνιύ αξγόηεξα ζηνπο

„Όξληζέο‟ ηνπ, ν Αξηζηνθάλεο ζα καο δηεγεζεί κέζα από ηνλ

ρνξό ησλ πνπιηώλ ηηο πξώηεο Απσέρ ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ

Κόζμος: «Σηελ αξρή ππήξρε ην Χάνο, ε Νύρηα, ην καύξν

Έξεβνο θαη ν πιαηύο Τάξηαξνο» (ζηηρ. 693). Ο Kant, ζην

ζεκειηώδεο έξγν ηνπ „Kritik der reinen Vernunft‟ γξάθεη: «Ο σπόνορ είναι μια αναγκαία παπάζηαζη, πος ςπόκειηαι ωρ βάζη ζε όλερ ηιρ εποπηείερ. Γεν μποπεί κανέναρ να άπει ηο σπόνο ηον ίδιο, ζε ό,ηι αθοπά ηα θαινόμενα γενικά, μολονόηι μποπεί κάλλιζηα να αποζπάζει ηα θαινόμενα από ηο σπόνο. Άπα ο σπόνορ είναι δεδομένορ a priori. Μόνο μέζα ζε αςηόν είναι δςναηή κάθε ππαγμαηικόηηηα ηων θαινομένων. Τα θαινόμενα μποπούν κάλλιζηα να εξαθανιζηούν ζηο ζύνολό ηοςρ, ωζηόζο ο ίδιορ (ωρ γενικόρ όπορ ηηρ δςναηόηηηάρ ηοςρ)10 δεν μποπεί να απθεί»11

.

8 Πξβι. VI, 42, 22-28, θαζώο θαη [DK] 7 b 4. 9 Σηηρ. 116-117, βι. Καξόιινπ Σίηηι, „Ζζηόδνπ Θενγνλία‟, Δηζαγσγή-Κείκελν- Σρόιηα. Αζήλα 1889.

Μεηάθξαζε Π. Γηαλλαθόπνπινπ θαζώο θαη M.L. West, Hesiod Theogony, Oxford, Clarendon

Press, 1966. 10 Ζ παξέλζεζε απνηειεί πξνζζήθε ηεο Β έθδνζεο (1787) ηνπ έξγνπ „Kritik der reinen Vernunft‟

(Τόκνο Α1, Δηζαγσγή- κεηάθξαζε- ζρόιηα: Αλαζηάζηνο Γηαλλαξάο, εθδ. Παπαδήζε). 11 Βι. θεθ. „Τεο ππεξβαηηθήο αηζζεηηθήο‟ δεύηεξν ηκήκα, πεξί ηνπ ρξόλνπ, § 4, 2 ,A [= πξώηε έθδνζε,

1781] 31 (ηόκνο Α1).