ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ · 2019-09-12 · κης. Το 2009 το έλλειµµα...

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΠΟΛΙΤΙΚΗ2009 - 2010

ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑ

MΑΡΤΙΟΣ2010

ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 1

TTPPAAΠΠEEZZAA TTHHΣΣ EEΛΛΛΛAA∆∆OOΣΣEλευθ. Bενιζέλου 21102 50 Aθήνα

www.bankofgreece.gr

∆ιεύθυνση Oικονοµικών Mελετών - ΓραµµατείαTηλ. +30210 320 2393Fax +30210 323 3025

Tυπώθηκε στοΊδρυµα Eκτύπωσης Tραπεζογραµµατίων και Aξιών της Tράπεζας της Eλλάδος

IISSSSNN 11110088 -- 22330055

ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 2

ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 3

Νοµισµατική Πολιτική2009-20104

Η Τράπεζα της Ελλάδος υποβάλλει στη Βουλήκαι το Υπουργικό Συµβούλιο την παρούσαΈκθεση για τη Νοµισµατική Πολιτική, σύµ-φωνα µε όσα προβλέπει το Καταστατικό της.

Η Έκθεση υποβάλλεται σε µια ιδιαίτεραδύσκολη περίοδο. Η ελληνική οικονοµία βρί-σκεται εν µέσω µιας βαθιάς κρίσης, µε κύριαχαρακτηριστικά το µεγάλο δηµοσιονοµικόέλλειµµα, το τεράστιο χρέος και την συνεχήδιάβρωση της ανταγωνιστικής της θέσης. Ταπροβλήµατα αυτά δεν είναι νέα. Προϋπάρ-χουν της διεθνούς κρίσης του 2008 και ήταναναπόφευκτο, χωρίς αποφασιστικές παρεµ-βάσεις, να οδηγήσουν, αργά ή γρήγορα, σεαδιέξοδο. Οι παρεµβάσεις αυτές δεν έγινανκαι έτσι η κατάσταση επιδεινώθηκε αισθητά,µε αποκορύφωµα το δηµοσιονοµικό εκτρο-χιασµό το 2008 και το 2009. Η διεθνής κρίσηµεγέθυνε τις συσσωρευµένες αρνητικές επι-πτώσεις αυτών των χρόνιων αδυναµιών καιεπιτάχυνε την πτωτική πορεία της οικονοµίας.

Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε προειδοποιήσειεγκαίρως για τη σοβαρότητα της κατάστασης:

• Πριν από ενάµιση χρόνο, στις αρχές Οκτω-βρίου του 2008, η Ενδιάµεση Έκθεση τηςΤράπεζας της Ελλάδος τόνιζε ότι η οικονοµίαβρίσκεται σ’ ένα κρίσιµο σταυροδρόµι και ότι,όσο χειροτέρευε η διεθνής συγκυρία, οιµακροοικονοµικές ανισορροπίες και τα διαρ-θρωτικά προβλήµατα θα διογκώνονται και ηαντιµετώπισή τους θα γίνεται δυσχερέστερη.

• Το Φεβρουάριο του 2009, στην Έκθεση πουακολούθησε, η Τράπεζα της Ελλάδος προει-δοποιούσε για όλα όσα τελικώς συµβαίνουνσήµερα, τονίζοντας ιδίως το ενδεχόµενο―τότε― της διόγκωσης του κόστους δανει-σµού. “Η διεύρυνση της διαφοράς αποδό-σεων”, αναφερόταν στην Έκθεση, “συνεπά-γεται υψηλότερη µελλοντική επιβάρυνση τωνφορολογουµένων”.

• Τέλος, τον Οκτώβριο του 2009 η ΕνδιάµεσηΈκθεση προέτρεπε να µεταδοθεί µε σαφήνειαστις αγορές το µήνυµα ότι η Ελλάδα είναι απο-φασισµένη να εφαρµόσει ένα πολυετές σχέδιο

δηµοσιονοµικής εξυγίανσης και διαρθρωτικώναλλαγών.

∆υστυχώς, οι εξελίξεις των τελευταίωνµηνών επιβεβαίωσαν τις δυσοίωνες προβλέ-ψεις και υπέσκαψαν την εµπιστοσύνη στο µέλ-λον της ελληνικής οικονοµίας: Ήδη από τονΑπρίλιο του 2009 η Ελλάδα έχει υπαχθεί στη∆ιαδικασία Υπερβολικού Ελλείµµατος,καθώς τα ελλείµµατα του 2007 και του 2008υπερέβαιναν την τιµή αναφοράς της Συνθή-κης. Το 2009 το έλλειµµα της γενικής κυβέρ-νησης, όπως εγκαίρως είχε προειδοποιήσει ηΤράπεζα της Ελλάδος, έφθασε το 12,9% καιτο δηµόσιο χρέος το 115% του ΑΕΠ. Οι εξε-λίξεις αυτές πυροδότησαν µια σειρά υπο-βαθµίσεων της πιστοληπτικής ικανότητας τηςχώρας και µεγάλη διεύρυνση της διαφοράςαποδόσεων µεταξύ ελληνικών και γερµανι-κών κρατικών οµολόγων, µε αποτέλεσµα τηνεπιβάρυνση του κόστους δανεισµού και τουκόστους εξυπηρέτησης του χρέους του ∆ηµο-σίου. Αυτό, µε τη σειρά του, χειροτέρευσε τηδηµοσιονοµική θέση της χώρας, δυσχέρανεακόµη περισσότερο τη δηµοσιονοµική προ-σαρµογή και είχε σοβαρές επιπτώσεις στηνπραγµατική οικονοµία και στο τραπεζικόσύστηµα. Η ελληνική οικονοµία έχει πλέονεµπλακεί σε έναν φαύλο κύκλο, µε µία καιµοναδική διέξοδο: τη δραστική µείωση τουελλείµµατος και του χρέους, την άµεσηδηλαδή αντιστροφή της δυσµενούς τάσης.

Τα δηµόσια ελλείµµατα και το χρέος είναιβεβαίως υψηλά και σε άλλες χώρες τουκόσµου. Σε αντίθεση όµως µε την Ελλάδα,εκεί χρηµατοδοτούνται κυρίως από εγχώριουςαποταµιευτικούς πόρους. Στην Ελλάδα η ακα-θάριστη εθνική αποταµίευση, δηµόσια καιιδιωτική µαζί, µόλις ξεπερνούσε το 7% τουΑΕΠ το 2008 και το 5% το 2009, ποσό τελείωςανεπαρκές για τη χρηµατοδότηση ακόµη καιτων τρεχουσών επενδύσεων. Η υστέρηση τηςεθνικής αποταµίευσης οφείλεται κατά κύριολόγο στα µεγάλα δηµοσιονοµικά ελλείµµατα,αλλά και στην ταχεία αύξηση της ιδιωτικήςκατανάλωσης τα τελευταία χρόνια. Στηνπενταετία 2004-2008 η ιδιωτική κατανάλωσησε σταθερές τιµές αυξήθηκε µε µέσο ετήσιο

Προς τη Βουλή των Ελλήνωνκαι το Υπουργικό Συµβούλιο

ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 4

Νοµισµατική Πολιτική2009-2010 5

ρυθµό 3,8%, ενώ στη ζώνη του ευρώ ο αντί-στοιχος ρυθµός ήταν 1,5%.

Η χαµηλή αποταµίευση αφενός δεν επιτρέπεινα χρηµατοδοτηθεί από εγχώριες πηγές τοδηµόσιο χρέος, µε αποτέλεσµα να διογκώνε-ται το εξωτερικό χρέος και να διευρύνεται τοέλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλα-γών. Έτσι το πρόβληµα του δηµοσιονοµικούελλείµµατος συµπλέκεται µε το πρόβληµα τουεξωτερικού ελλείµµατος και χρέους και ταδίδυµα ελλείµµατα αναδεικνύονται ως η κύριαπηγή που τροφοδοτεί έναν επικίνδυνο φαύλοκύκλο.

Οι σηµαντικότερες ορατές πλευρές αυτής τηςκατάστασης ήταν η διεύρυνση των δηµοσιο-νοµικών ανισορροπιών και του χρέους και ηυποχώρηση της ανταγωνιστικότητας, η οποίααποτυπώνεται ανάγλυφα στο έλλειµµα τουισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η κρίσηόµως δεν περιορίζεται σ’ αυτά. Επηρεάζειαρνητικά το σύνολο της οικονοµίας, επιβα-ρύνει τη λειτουργία του τραπεζικού συστήµα-τος, πλήττει την εµπιστοσύνη, δηµιουργεί πρω-τοφανείς αβεβαιότητες και θέτει υπό αµφι-σβήτηση κοινωνικές και οικονοµικές συµπε-ριφορές και νοοτροπίες που κυριάρχησαν τιςτελευταίες δεκαετίες στη χώρα. Η οικονοµικήκρίση διαχέεται στο σύνολο της κοινωνίας, ηοποία καλείται τώρα να συνειδητοποιήσει τοπρόβληµα και να αναθεωρήσει στάσεις καιπρακτικές, προκειµένου να την αντιµετωπίσει.

Τα στοιχεία που περιλαµβάνονται στηνΈκθεση αναδεικνύουν την πολύπλευρη κρίσηπου διέρχεται σήµερα η ελληνική οικονοµία.

Μετά από µια δεκαετία θετικών επιδόσεων, τοΑΕΠ το 2009 µειώθηκε κατά 2%, επηρεαζό-µενο κυρίως από τη µεγάλη πτώση των επεν-δύσεων, αλλά και της ιδιωτικής κατανάλωσηςκαι των εξαγωγών. Το 2010 προβλέπεται πάλιαρνητικός ρυθµός µεταβολής, το ύψος τουοποίου θα επηρεαστεί καθοριστικά από τηναποτελεσµατικότητα και την ταχύτητα εφαρ-µογής των µέτρων οικονοµικής πολιτικής πουέχουν εξαγγελθεί. Τη στιγµή αυτή πάντωςεµφανίζεται πιθανότερο η µείωση του ΑΕΠ να

είναι της τάξεως του 2%. Είναι εξάλλου σηµα-ντικό ότι η ύφεση στην ελληνική οικονοµίαεµφανίζεται µε υστέρηση, τώρα που στον υπό-λοιπο κόσµο η ανάκαµψη έχει αρχίσει, αν καιµε ασταθή βηµατισµό. Στη ζώνη του ευρώ ειδι-κότερα, η ανάκαµψη είναι εµφανής από τοτρίτο τρίµηνο του 2009. Η ανάκαµψη ωστόσοπαραµένει εύθραυστη, καθώς έχει στηριχθείσε µεγάλο βαθµό στην επεκτατική δηµοσιο-νοµική πολιτική, η οποία θα πρέπει σταδιακάνα αντιστραφεί, δεδοµένου ότι έχει ήδη συσ-σωρεύσει µεγάλα δηµόσια ελλείµµατα καιχρέη στις περισσότερες ανεπτυγµένες χώρες.

Η ύφεση στην ελληνική οικονοµία επεκτάθηκεσε όλους τους παραγωγικούς τοµείς, επηρέ-ασε αρνητικά την απασχόληση και διεύρυνετην ανεργία. Σύµφωνα µε προσωρινά στοι-χεία, η συνολική απασχόληση µειώθηκε κατά1,1% το 2009, ενώ εκτιµάται ότι ο αριθµός τωναπασχολούµενων µισθωτών µειώθηκε κατά1,5% περίπου.

Οι δυσµενείς εξελίξεις στην οικονοµία καικυρίως στα δηµοσιονοµικά µεγέθη και ο κλο-νισµός της εµπιστοσύνης επιβάρυναν και τοτραπεζικό σύστηµα. Σε αντίθεση µε όσα συνέ-βησαν σε πολλές άλλες χώρες, όπου η κρίσηεκδηλώθηκε αρχικά στο τραπεζικό σύστηµακαι µεταφέρθηκε στη συνέχεια στην πραγµα-τική οικονοµία, στην Ελλάδα το τραπεζικόσύστηµα, που έχει στέρεες βάσεις, αντιµετώ-πισε δυσχέρειες ρευστότητας όταν οι έντονεςδηµοσιονοµικές ανισορροπίες οδήγησαν στηνυποβάθµιση της πιστοληπτικής ικανότητας τηςχώρας, γεγονός που περιόρισε την πρόσβασητων τραπεζών σε πηγές άντλησης ρευστότηταςκαι αύξησε το κόστος δανεισµού τους. Παράλ-ληλα, η επιβράδυνση του ρυθµού ανόδου τωνκαταθέσεων, λόγω της ύφεσης, επηρέασε τηνπροσφορά δανειακών κεφαλαίων. Σηµειώνεταιωστόσο ότι παρά τα προβλήµατα αυτά, ο ετή-σιος ρυθµός πιστωτικής επέκτασης προς τονιδιωτικό τοµέα παρέµεινε θετικός καθ’ όλη τηδιάρκεια του 2009, σε αντίθεση µε ό,τι συνέβηστη ζώνη του ευρώ, όπου υπήρξαν περίοδοιαρνητικής µεταβολής. Όπως έχει επανειληµ-µένα τονίσει η Τράπεζα της Ελλάδος, το ελλη-νικό τραπεζικό σύστηµα επέδειξε αξιοσηµεί-

ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 5


ωτη αντοχή στην διάρκεια της διεθνούς κρίσης.Προϋπόθεση όµως για να διατηρήσει αυτή τηνικανότητα και στο µέλλον είναι η άρση τωνεξωγενών παραγόντων που επηρεάζουν τη λει-τουργία του και η αποκατάσταση της εµπιστο-σύνης στο µέλλον της ελληνικής οικονοµίας.

Η οικονοµική πολιτική, αντιµετωπίζοντας τιςµεγάλες προκλήσεις που δηµιουργεί η πολυε-πίπεδη κρίση, προσανατολίστηκε πρόσφατασε αποφάσεις που σηµατοδοτούν ισχυρή βού-ληση για την αντιστροφή των αρνητικώντάσεων των προηγούµενων ετών. Έτσι, οΠροϋπολογισµός του 2010 και το ΠρόγραµµαΣταθερότητας και Ανάπτυξης, που προδια-γράφει τις γενικές µεσοπρόθεσµες κατευθύν-σεις πολιτικής, συµπληρώθηκαν µε πρόσθεταµέτρα που ισχυροποιούν την πιθανότητα επί-τευξης των δηµοσιονοµικών στόχων.

Με το σύνολο της πολιτικής που διαµορφώνε-ται, επιχειρείται η αντιστροφή µιας µακράςπορείας που είχε συσσωρεύσει προβλήµατακαι οδηγούσε σε επικίνδυνα αδιέξοδα. Ηαλλαγή πορείας δεν θα είναι ούτε εύκολη ούτεθα επιτευχθεί σύντοµα. Θα απαιτηθεί µια εξί-σου µακρά προσπάθεια για να σπάσει ο φαύ-λος κύκλος που τείνει να ωθήσει την οικονοµίασε µαρασµό και το βιοτικό επίπεδο σε υπο-βάθµιση. Η οικονοµική πολιτική που έχει εξαγ-γελθεί είναι η απαρχή αυτής της µεγάλης προ-σπάθειας που απαιτείται. Αν εφαρµοστεί απο-τελεσµατικά, θα οδηγήσει σ’ έναν ενάρετοκύκλο διαρκείας που θα επαναφέρει την ελλη-νική οικονοµία σε βιώσιµη αναπτυξιακή τρο-χιά, σε οικονοµική και κοινωνική πρόοδο.

Για να συµβεί όµως αυτό θα πρέπει κατ’ αρχάςνα διασφαλιστεί ότι η οικονοµική πολιτική που

εξαγγέλθηκε θα εφαρµοστεί απαρέγκλιτα,χωρίς δισταγµούς, αναβλητικότητα και υπα-ναχωρήσεις. Αυτό θα συµβάλει αποφασιστικάστην αποκατάσταση της εµπιστοσύνης, ηοποία θα επηρεάσει θετικά το κόστος δανει-σµού του ∆ηµοσίου, µε αλυσιδωτές ευνοϊκέςεπιδράσεις στο κόστος δανεισµού των τραπε-ζών και κατ’ επέκταση των επιχειρήσεων καιτων νοικοκυριών. Στις παρούσες συνθήκες, ηδηµοσιονοµική εξυγίανση είναι εκ των ων ουκάνευ για την αναπτυξιακή επανεκκίνηση τηςοικονοµίας.

Το επόµενο βήµα της οικονοµικής πολιτικήςείναι τώρα η στήριξη της ανάκαµψης µε διαρ-θρωτικού χαρακτήρα πολιτικές, µε τις οποίεςθα επιδιώκεται η ουσιαστική ενίσχυση τηςανταγωνιστικότητας, η σταθερή βελτίωση τωνσυνθηκών παραγωγής και ο εκσυγχρονισµόςτου αναπτυξιακού προτύπου.

Η κρίση που αντιµετωπίζει η ελληνική οικο-νοµία σήµερα είναι συνολική και πολύπλευρη.Γι’ αυτό ανάλογη θα πρέπει να είναι και ηαπάντηση: διατηρήσιµη, συνεχής και πειστικήδηµοσιονοµική προσαρµογή και παράλληλαµια πολιτική διαθρωτικών αλλαγών που θαβελτιώνουν τη λειτουργία των αγορών και τηνανταγωνιστικότητα. Και το κυριότερο: ορι-στική αποµάκρυνση από τις συµπεριφορές, τιςνοοτροπίες και τις πολιτικές που µας έφερανστη σηµερινή κατάσταση.

Αθήνα, Μάρτιος 2010

Γεώργιος Προβόπουλος

∆ιοικητής

ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 6


ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 7

ΣΥΜΒΟΥΛ ΙΟΝΟΜ Ι ΣΜΑΤ ΙΚΗΣ ΠΟΛ Ι Τ Ι ΚΗΣ

ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ

Γεώργιος Προβόπουλος

ΜΕΛΗ

Ελένη ∆ενδρινού-Λουρή

Ιωάννης Παπαδάκης

Γεώργιος ∆ηµόπουλος

Παναγιώτης Θωµόπουλος

Γεώργιος Οικονόµου


ESOFFYLO: 1 16-03-10 11:50 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣΓΙΑ ΕΞΟ∆Ο ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ∆ΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 131 Τα χαρακτηριστικά της κρίσης 132 Οι εκδηλώσεις της “δίδυµης” κρίσης 153 Οι προϋποθέσεις για την έξοδο

από την κρίση και διατηρήσιµηανάπτυξη 19

4 Οι προκλήσεις για το τραπεζικόσύστηµα 23

5 Τα ζητήµατα που αναδεικνύει ηκρίση 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ:ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ1 Το εξωτερικό περιβάλλον της

ελληνικής οικονοµίας 271.1 Οικονοµικές εξελίξεις και

προοπτικές διεθνώς και στηζώνη του ευρώ και παρεµβάσειςπολιτικής 27

1.2 Οι οικονοµίες τηςΝοτιοανατολικής Ευρώπης 33

2 Η ενιαία νοµισµατική πολιτική και οιπαρεµβάσεις του Ευρωσυστήµατος 35

3 Μακροοικονοµικές εξελίξεις καιπροοπτικές για το 2010 στην Ελλάδα 413.1 Εξελίξεις και προοπτικές της

οικονοµικής δραστηριότητας 413.2 Εξελίξεις και προοπτικές της

απασχόλησης και της ανεργίας 513.3 Εξελίξεις και προοπτικές του

πληθωρισµού 553.4 Εξελίξεις και προοπτικές του

ισοζυγίου εξωτερικώνσυναλλαγών 643.4.1 Ισοζύγιο τρεχουσών

συναλλαγών 643.4.2 Ισοζύγιο κεφαλαιακών

µεταβιβάσεων 663.4.3 Ισοζύγιο χρηµατο-

οικονοµικών συναλλαγών 674 ∆ηµοσιονοµικές εξελίξεις και

προοπτικές 684.1 Οι δηµοσιονοµικές εξελίξεις

του 2009 σύµφωνα µε ταδηµοσιονοµικά στοιχεία 68

4.2 Οι δηµοσιονοµικές εξελίξειςτου 2009 σύµφωνα µε στοιχείασε ταµειακή βάση 72

4.3 Η αναθεώρηση του ελλείµµατοςτης γενικής κυβέρνησης τονΟκτώβριο του 2009 74

4.4 Η εξέλιξη της διαφοράςαποδόσεων µεταξύ ελληνικώνκαι γερµανικών οµολόγων 74

4.5 Το αποτέλεσµα των ΟργανισµώνΚοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ)και Πρόνοιας 76

4.6 Ο Προϋπολογισµός του 2010 καιη αναθεώρηση των προβλέψεώντου µε το ΕΠΣΑ και τα µέτραπου ακολούθησαν 76

5 Αγορές χρήµατος, πιστώσεων καικεφαλαίων στην Ελλάδα 785.1 Νοµισµατικά µεγέθη 785.2 Επιτόκια καταθέσεων 805.3 Χρηµατοδότηση της οικονοµίας 825.4 Επιτόκια τραπεζικών δανείων,

περιθώριο επιτοκίου καιδιαφορά περιθωρίου µεταξύΕλλάδος και ζώνης του ευρώ 89

5.5 Η αγορά οµολόγων του ∆ηµοσίου 945.6 Η χρηµατιστηριακή αγορά 975.7 Σύνοψη εξελίξεων στον

τραπεζικό κλάδο το εννεάµηνοτου 2009 99

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΙΙΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΑΚΙΝΗΤΩΝ 1051 Τιµές κατοικιών 1052 Ζήτηση, προσφορά και αριθµός

συναλλαγών 1073 Προσδοκίες και προοπτικές 111ΠΙΝΑΚΕΣ: A. ∆είκτης τιµών

διαµερισµάτων κατάπαλαιότητα 105

B. ∆είκτης τιµώνδιαµερισµάτων κατάγεωγραφική περιοχή 106

Γ. Σύνοψη κυριότερωνδιαθέσιµων βραχυχρόνιωνδεικτών για την αγοράακινήτων 108-109

∆. ∆είκτες συναλλαγώνοικιστικών ακινήτων 111


ΠΕΡ Ι ΕΧΟΜΕΝΑ

PERIEXOMENA-2010: 1 16-03-10 11:14 9

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ: Λόγος δείκτη τιµώνδιαµερισµάτων προς δείκτηενοικίων 107

ΕΙ∆ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ 1131.Α Το µέγεθος του δηµόσιου τοµέα 1131.Β Η διάρθρωση των δαπανών και

των εσόδων του δηµόσιου τοµέακαι η σχέση τους µε το ΑΕΠ– Σύγκριση µε τις χώρες της ΕΕ 116

1.Γ Η εξέλιξη των συνολικών καιτων κατά κεφαλήν µισθολογικώνδαπανών του ∆ηµοσίου τηνπερίοδο 2001-2009 σε σύγκρισηµε την εξέλιξη άλλων συναφώνµεγεθών και η πιθανήδιαµόρφωσή τους το 2010 124

1.∆ ∆ιαδικασία κατάρτισηςτου προϋπολογισµού,αριθµητικοί δηµοσιονοµικοίκανόνες και ανεξάρτητοιφορείς παρακολούθησηςκαι αξιολόγησης τηςδηµοσιονοµικής κατάστασης 129

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ:1.1 Εξέλιξη δαπανών γενικής

κυβέρνησης 1131.2 Εξέλιξη δηµόσιων δαπανών

στην Ελλάδα ανά κύριακατηγορία 114

1.3 Εξέλιξη εσόδων γενικήςκυβέρνησης ανά κύρια κατηγορία 114

1.4 Συνολικά έσοδα 1171.5 Έµµεσοι φόροι 1181.6 Φόρος εισοδήµατος φυσικών

προσώπων 1191.7 Φόρος εισοδήµατος νοµικών

προσώπων 1191.8 Πραγµατικές ασφαλιστικές

εισφορές 1201.9 Συνολικές δαπάνες 1211.10 ∆απάνες προσωπικού 1211.11 ∆απάνες κοινωνικής ασφάλισης

και προστασίας 1221.12 ∆ηµόσιες επενδύσεις 1221.13 ∆απάνες για τόκους 1221.14 ∆απάνες γενικής κυβέρνησης

στην Ελλάδα και στις χώρεςτου ΟΟΣΑ 124

ΙΙ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ 1352.Α Ο δυνητικός ρυθµός ανάπτυξης

της ελληνικής οικονοµίας:εκτιµήσεις – παράγοντες πουτον διαµορφώνουν 135

2.Β ∆είκτες ανταγωνιστικότηταςκόστους-τιµών και ενδείξειςγια τη διαρθρωτικήανταγωνιστικότητα 137

2.Γ Οι διαρθρωτικές µεταρρυθµίσειςστις αγορές προϊόντων καιεργασίας και στους θεσµούςως πηγή ανάπτυξης 140

2.∆ Εξέλιξη και επιδράσεις τωνµεταβιβάσεων από την ΕΕ 144

2.Ε Η συµβολή του τουρισµού καιτης εµπορικής ναυτιλίας στηνανάπτυξη 147

2.ΣΤ ∆υνατότητες “πράσινηςανάπτυξης” και πρόσφατεςεξελίξεις στον τοµέα τηςαντιµετώπισης της κλιµατικήςαλλαγής 152

ΠΙΝΑΚΕΣ:2.1 Εναρµονισµένοι ∆είκτες

Ανταγωνιστικότητας (Εν∆Α),πληθωρισµός, ποσοστόανοίγµατος του εµπορίουεκτός ευρωζώνης και ισοζύγιοτρεχουσών συναλλαγών 138

2.2 Βασικά µακροοικονοµικάµεγέθη τουρισµού και ναυτιλίας 148

2.3 ∆ιαχρονική εξέλιξη δαπάνηςκατά ταξίδι, δαπάνης κατάδιανυκτέρευση και µέσηςδιάρκειας παραµονήςταξιδιωτών στην Ελλάδα 148

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ:2.1 Συµβολή των παραγωγικών

συντελεστών στο ρυθµό ανόδουτου δυνητικού ΑΕΠ 136

2.2 Ιδιωτική κατανάλωση καιεπενδύσεις σε κατοικίες 141

2.3 Εξέλιξη δεικτών ναύλωνπλοίων ξηρού φορτίου (BDI)και πετρελαιοφόρων (BDTI) 151


PERIEXOMENA-2010: 1 16-03-10 11:14 10

ΙΙΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ3.Α “Στρατηγικές εξόδου” στην

Ευρώπη και διεθνώς καιη µεσοµακροπρόθεσµηστρατηγική της ΕΕ για το 2020 155Α.1 Στρατηγικές εξόδου 155Α.2 Η µεσοµακροπρόθεσµη

“Στρατηγική της ΕΕ γιατο 2020” 157

3.Β Παγκόσµια χρηµατοοικονοµικήκρίση και κρίσεις ρευστότηταςστο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα 161

ΜΕΤΡΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΥΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 167

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 169

ΠΙΝΑΚΕΣ

ΙΙ.1 ΑΕΠ σε σταθερές τιµές:τελευταίες διαθέσιµεςεκτιµήσεις και προβλέψεις∆ΝΤ, Ευρωπαϊκής Επιτροπής,ΟΟΣΑ, Consensus Economicsκαι εµπειρογνωµόνωντης ΕΚΤ 31

ΙΙ.2 Ρυθµός ανάπτυξης τουπραγµατικού ακαθάριστουεγχώριου προϊόντος χωρώντης ΝΑ Ευρώπης 34

ΙΙ.3 Προσαρµογές τωνβασικών επιτοκίων τουΕυρωσυστήµατος 36

ΙΙ.4 Ζήτηση και ακαθάριστοεγχώριο προϊόν 42

ΙΙ.5 ∆είκτες καταναλωτικής ζήτησης 44ΙΙ.6 ∆είκτες επενδυτικής ζήτησης 44ΙΙ.7 ∆είκτες δραστηριότητας στη

βιοµηχανία 46ΙΙ.8 ∆είκτες δραστηριότητας στον

τοµέα των υπηρεσιών 48ΙΙ.9 Εναρµονισµένος δείκτης τιµών

καταναλωτή: Ελλάδα και ΕΕ 57ΙΙ.10 Συµβολές στη διαφορά

πληθωρισµού µεταξύ Ελλάδοςκαι ζώνης του ευρώ 57

ΙΙ.11 Μέσες αποδοχές και κόστοςεργασίας ανά µονάδα προϊόντοςστο σύνολο της οικονοµίας:Ελλάδα και ζώνη του ευρώ 59

ΙΙ.12 Αποδοχές και κόστος εργασίας 60ΙΙ.13 Ελλάδα: αναθεωρηµένοι

δείκτες ονοµαστικής καιπραγµατικής συναλλαγµατικήςισοτιµίας (ΣΣΙ) 62

ΙΙ.14 Αποτελέσµατα κρατικούπροϋπολογισµού 70

ΙΙ.15 Καθαρές δανειακές ανάγκεςτης κεντρικής κυβέρνησης σεταµειακή βάση 73

ΙΙ.16 Ελληνική συµβολή στα βασικάνοµισµατικά µεγέθη της ζώνηςτου ευρώ 79

ΙΙ.17 Επιτόκια νέων τραπεζικώνκαταθέσεων από νοικοκυριάστην Ελλάδα και στηζώνη του ευρώ 81

ΙΙ.18 Επιτόκια νέων τραπεζικώνκαταθέσεων από νοικοκυριάστις χώρες της ζώνης του ευρώ 82

ΙΙ.19 Χρηµατοδότηση της οικονοµίαςαπό τα ΝΧΙ στην Ελλάδα 84

ΙΙ.20 Χρηµατοδότηση προς τις εγχώριεςεπιχειρήσεις και τα νοικοκυριάαπό τα ΝΧΙ στην Ελλάδα 86

ΙΙ.21 Επιτόκια νέων τραπεζικώνδανείων στην Ελλάδα και στηζώνη του ευρώ 90

ΙΙ.22 Επιτόκια νέων τραπεζικώνδανείων στις επιµέρους χώρεςτης ζώνης του ευρώ 92

ΙΙ.23 Περιθώριο επιτοκίου (spread)στην Ελλάδα και στη ζώνητου ευρώ 94

ΙΙ.24 Εκδόσεις τίτλων Ελληνικού∆ηµοσίου 97

ΙΙ.25 Αντληθέντα κεφάλαια µέσω τουΧρηµατιστηρίου Αθηνών 99

ΙΙ.26 Αποτελέσµατα χρήσεωςελληνικών εµπορικών τραπεζώνκαι οµίλων 100

ΙΙ.27 Βασικοί δείκτες κίνδυνου καιανθεκτικότητας ελληνικώνεµπορικών τραπεζών καιτων οµίλων τους 101


PERIEXOMENA-2010: 1 16-03-10 11:14 11

∆ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΙΙ.1 Βασικά επιτόκια κεντρικώντραπεζών 28

ΙΙ.2 Επιτόκιο για τοποθετήσειςδιάρκειας µίας ηµέρας στηδιατραπεζική αγορά (ΕΟΝΙΑ) καιεπιτόκιο στην πάγια διευκόλυνσηαποδοχής καταθέσεων τουΕυρωσυστήµατος 37

ΙΙ.3 ∆είκτες οικονοµικήςδραστηριότητας 43

ΙΙ.4 ∆είκτες καταναλωτικής ζήτησης 45ΙΙ.5 Παραγωγή και επιχειρηµατικές

προσδοκίες στη µεταποίηση 47ΙΙ.6 ∆είκτης Υπευθύνων Προµηθειών

(PMI) για τη µεταποίηση 47ΙΙ.7 Όγκος νέων οικοδοµών και

προσθηκών µε βάση τις άδειες 47ΙΙ.8 Απασχόληση 52ΙΙ.9 Ποσοστό συνολικής ανεργίας 53ΙΙ.10 Εναλλακτικοί ορισµοί της

υποαπασχόλησης 54ΙΙ.11 Προσδοκίες των επιχειρήσεων

για την απασχόληση 54ΙΙ.12 ΑΕΠ και απασχόληση: Ελλάδα

και ζώνη του ευρώ 55ΙΙ.13 Εναρµονισµένος δείκτης τιµών

καταναλωτή Ελλάδος, ζώνης τουευρώ και Ευρωπαϊκής Ένωσης 55

ΙΙ.14 Ο πυρήνας του πληθωρισµούστην Ελλάδα και τη ζώνη του ευρώµε βάση τον Εν∆ΤΚ χωρίς τιςτιµές της ενέργειας και των µηεπεξεργασµένων ειδών διατροφής 56

ΙΙ.15 ∆ιαφορές ετήσιων ρυθµώνπληθωρισµού της Ελλάδος καιτης ζώνης του ευρώ 56

ΙΙ.16 Εξέλιξη τιµών καυσίµων του∆ΤΚ και του ∆ΤΠ και της τιµήςτου αργού πετρελαίου σε ευρώ 58

ΙΙ.17 Συµβολή της µεταβολής τωντιµών των καυσίµων στονπληθωρισµό 58

ΙΙ.18 ∆είκτης τιµών εισαγωγών στηβιοµηχανία και αντίστροφο τηςσυναλλαγµατικής ισοτιµίας τουευρώ σταθµισµένης µε βάση τοεξωτερικό εµπόριο της Ελλάδος 58

ΙΙ.19 Καθαρές δανειακές ανάγκεςκεντρικής κυβέρνησης σεταµειακή βάση 69

ΙΙ.20 Εξέλιξη των καταθέσεων,των συµφωνιών επαναγοράςκαι των µεριδίων αµοιβαίωνκεφαλαίων διαθεσίµωνστην Ελλάδα 80

ΙΙ.21 Επιτόκια νέων τραπεζικώνκαταθέσεων από τα νοικοκυριάστην Ελλάδα και στηζώνη του ευρώ 80

ΙΙ.22 Συµβολή της χρηµατοδότησηςτων επιµέρους τοµέων στησυνολική χρηµατοδότησητης οικονοµίας από ταεγχώρια ΝΧΙ 83

ΙΙ.23 Χρηµατοδότηση από τα ΝΧΙτης Ελλάδος προς τις εγχώριεςεπιχειρήσεις και τα νοικοκυριά 85

ΙΙ.24 Τραπεζικά δάνεια προς τανοικοκυριά στην Ελλάδα καιστη ζώνη του ευρώ 85

ΙΙ.25 Επιτόκια νέων τραπεζικώνδανείων στην Ελλάδα 91

ΙΙ.26 ∆ιαφορές επιτοκίων νέωντραπεζικών δανείων µεταξύΕλλάδος και ζώνης του ευρώ 91

ΙΙ.27 ∆ιαφορά µέσου επιτοκίουµεταξύ νέων δανείων καινέων καταθέσεων (περιθώριοεπιτοκίου) στην Ελλάδα καιτη ζώνη του ευρώ 94

ΙΙ.28 Αποδόσεις δεκαετών οµολόγωντου Ελληνικού και τουΓερµανικού ∆ηµοσίου 95

ΙΙ.29 ∆ιαχρονική µετατόπιση τηςκαµπύλης αποδόσεων των τίτλωντου Ελληνικού ∆ηµοσίου 95

ΙΙ.30 ∆ιαφορά αποδόσεων ελληνικούδεκαετούς οµολόγου καιαντίστοιχου γερµανικού 96

ΙΙ.31 Μέση ηµερήσια αξία συναλλαγώνστην Η∆ΑΤ 96

ΙΙ.32 Γενικός δείκτης τιµών µετοχώνXρηµατιστηρίου Αθηνών καιαξία συναλλαγών 98


PERIEXOMENA-2010: 1 16-03-10 11:14 12

1 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΗΗ κκρρίίσσηη ττηηςς εελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς εείίννααιι οουυσσιιαα--σσττιικκάά κκααρρππόόςς χχρρόόννιιωωνν ππρροοββλληηµµάάττωωνν.. ΑΑνντταανναα--κκλλάά εεππίίσσηηςς ττιιςς εεππιιππττώώσσεειιςς ττηηςς ππααγγκκόόσσµµιιααςς κκρρίί--σσηηςς,, ηη οοπποοίίαα,, ππααρράά ττηηνν ααννάάκκααµµψψηη ττηηςς δδρραασσττηη--ρριιόόττηηττααςς,, έέχχεειι µµππεειι σσεε µµιιαα δδεεύύττεερρηη,, δδύύσσκκοολληη,,φφάάσσηη.. ΤΤεελλιικκόό ααπποοττέέλλεεσσµµαα εείίννααιι νναα ααννττιιµµεεττωωππίί--ζζεειι σσήήµµεερραα ηη εελλλληηννιικκήή οοιικκοοννοοµµίίαα κκααιι έέννααέέλλλλεειιµµµµαα εεµµππιισσττοοσσύύννηηςς κκααιι ααξξιιοοππιισσττίίααςς..

Πριν από σχεδόν ενάµιση χρόνο, στις αρχέςΟκτωβρίου του 2008, η Ενδιάµεση Έκθεσητης Τράπεζας της Ελλάδος τόνιζε ότι η ελλη-νική οικονοµία βρισκόταν σ’ ένα κρίσιµοσταυροδρόµι. Επισήµαινε επίσης ότι, καθώς ηδιεθνής συγκυρία χειροτέρευε, οι µακροοι-κονοµικές ανισορροπίες και οι διαρθρωτικέςαδυναµίες της ελληνικής οικονοµίας αναδει-κνύονταν σαφέστερα. Η έκθεση εκείνη θεω-ρούσε ότι για τη θωράκιση της οικονοµίαςαπέναντι στους εξωγενείς κραδασµούς και γιατη διατήρηση σε βάθος χρόνου υψηλών ρυθ-µών ανάπτυξης µε χαµηλό πληθωρισµό, µόνηασφαλής µέθοδος είναι η λυσιτελής αντιµε-τώπιση των ανισορροπιών και των διαρθρω-τικών αδυναµιών, προκειµένου να τεθεί σεκίνηση µια µακρόπνοη, πιο εξωστρεφής,ισχυρή και διατηρήσιµη αναπτυξιακή δυνα-µική. Μια δυναµική που θα στηρίζεται κατάπρώτο λόγο στην ενίσχυση της παραγωγικήςβάσης µέσω των επενδύσεων και της ποιοτικήςαναβάθµισης του ανθρώπινου δυναµικού,στην ενδυνάµωση της ανταγωνιστικής λει-τουργίας των αγορών καθώς και σε ένα ευρύπλέγµα διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων,κυρίως στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα. Αξίζεινα σηµειωθεί ότι η έκθεση του Οκτωβρίου του2008 κατέληγε υποστηρίζοντας ότι, χωρίς µιατέτοια αντιµετώπιση, οι αρνητικές συνέπειεςτης διεθνούς κρίσης για την Ελλάδα “θα είναισοβαρότερες, θα διαρκέσουν περισσότερο καιτο µεγαλύτερο βάρος τους θα το επωµίζονταιοι πιο ευάλωτες, δηλαδή οι οικονοµικά ασθε-νέστερες, κοινωνικές οµάδες.”

Στην έκθεση που ακολούθησε, το Φεβρουάριοτου 2009, η Τράπεζα της Ελλάδος προειδο-ποιούσε για όλα όσα τελικώς συµβαίνουν

σήµερα, ιδίως όσον αφορά τη χρηµατοδότησητου δηµόσιου χρέους της χώρας. Χαρακτηρι-στικά ανέφερε πως “αναµένεται ότι τους επό-µενους µήνες η προσφορά κρατικών (και εται-ρικών) τίτλων στη διεθνή αγορά θα αυξηθείσηµαντικά, λόγω των µέτρων δηµοσιονοµικήςώθησης και των προγραµµάτων ενίσχυσης τωντραπεζών που εφαρµόζονται σε άλλες χώρες”και ότι “αυτό θα ασκήσει ανοδική επίδρασηστις αποδόσεις των τίτλων και ενδεχοµένωςστις κατά χώρα διαφορές αποδόσεων, γεγονόςπου θα αύξανε περαιτέρω το κόστος δανει-σµού του Ελληνικού ∆ηµοσίου”. Προειδοποι-ούσε επίσης ότι “η διεύρυνση της διαφοράςαποδόσεων διαχέεται ως επιπρόσθετο κόστοςστο σύνολο της οικονοµίας, δεδοµένου ότι οιτράπεζες και οι λοιπές επιχειρήσεις αντλούνκεφάλαια από τις διεθνείς αγορές µε όρουςπου συνήθως είναι δυσµενέστεροι από τουςόρους δανεισµού του ∆ηµοσίου” και ότι “ηδιεύρυνση της διαφοράς αποδόσεων συνεπά-γεται υψηλότερη µελλοντική επιβάρυνση τωνφορολογουµένων”. Η έκθεση πρότεινε τονάµεσο και δραστικό περιορισµό του δηµοσιο-νοµικού ελλείµµατος και υποστήριζε ότι, εάνανακτηθεί η εµπιστοσύνη των αγορών και τωνοικονοµικών φορέων, είναι εφικτό µια εκ πρώ-της όψεως συσταλτική δηµοσιονοµική πολιτικήνα έχει επεκτατικό αποτέλεσµα, ενώ ―αντί-θετα― στις τότε συνθήκες, µια φαινοµενικάεπεκτατική πολιτική θα κατέληγε εκ των πραγ-µάτων να είναι συσταλτική, διότι θα είχε πολ-λαπλό κόστος, άµεσο και µεσοπρόθεσµο.

Το µήνυµα αυτό επαναλαµβανόταν δύο µήνεςαργότερα, στην Έκθεση του ∆ιοικητή τονΑπρίλιο του 2009, όπου τονιζόταν ότι “που-θενά και ποτέ δεν υπήρξε παράδειγµα χώραςη οποία να επέτυχε διατηρήσιµη ανάπτυξη στηβάση χρόνιων δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων”και ότι “αντίθετα, υπάρχουν πολλά παραδείγ-µατα χωρών όπου τα ελλείµµατα και τα χρέηυπονόµευσαν την αναπτυξιακή διαδικασία”.

Η τελευταία προειδοποίηση διατυπώθηκεστην Ενδιάµεση Έκθεση του Οκτωβρίου του2009, σύµφωνα µε την οποία “οι χώρες εκεί-νες όπως η Ελλάδα, που χαρακτηρίζονται από“δίδυµα” ελλείµµατα και χρέη, αντιµετωπί-


I Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝ ΙΚΗΣ Ο ΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣΚΑ Ι Ο Ι ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕ Ι Σ Γ Ι Α Ε ΞΟ∆Ο ΑΠΟ ΤΗΝΚΡ Ι ΣΗ ΚΑ Ι ∆ Ι Α ΤΗΡΗΣ ΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

KEF I: 1 16-03-10 11:15 13

ζουν σοβαρό κίνδυνο να είναι πολύ δυσχερέ-στερη και πιο αργή η έξοδος από την κρίσηκαι να υπάρξει έτσι µια παρατεταµένη περίο-δος χαµηλών ρυθµών ανάπτυξης”. Γι’ αυτό καιη έκθεση κατέληγε ότι “το απαιτούµενοπολυετές σχέδιο δηµοσιονοµικής εξυγίανσηςπρέπει να δηµοσιοποιηθεί το συντοµότεροδυνατόν, ώστε οι αγορές να γνωρίζουν εξαρχής τι προτίθενται να κάνουν (και πώς) οιελληνικές αρχές”. Η έκθεση υπογράµµιζε ότι“έχει ουσιώδη σηµασία να µεταδοθεί στις αγο-ρές το µήνυµα ότι η Ελλάδα παραµένει προ-σηλωµένη στο µεσοπρόθεσµο στόχο της ισχυ-ρής δηµοσιονοµικής θέσης”, καθώς “αυτό θαενισχύσει την αξιοπιστία της χώρας στις διε-θνείς αγορές και θα δηµιουργήσει θετικέςπροσδοκίες”.

Σήµερα η ελληνική οικονοµία αντιµετωπίζει µιαπολυδιάστατη και πολυεπίπεδη κρίση που, λόγωτης σοβαρότητάς της, αγγίζει και το κράτος,τους θεσµούς και τελικά όλη την κοινωνία. Ποιαείναι τα χαρακτηριστικά αυτής της κρίσης;

ΠΠρρώώττοονν,, οι συσσωρευµένες αρνητικές επι-δράσεις των χρόνιων διαρθρωτικών αδυνα-µιών και των µακροοικονοµικών ανισορρο-πιών αναδεικνύονται τώρα, καθώς οι παρά-γοντες που τις είχαν αποκρύψει, δηλαδή οιπαράγοντες που στήριζαν την ταχύρρυθµηανάπτυξη της ελληνικής οικονοµίας τηνπερίοδο 1996-2007, έχουν πλέον εξαντληθεί.Η εκρηκτική εκδήλωση των δηµοσιονοµικώνανισορροπιών συνοδεύθηκε και από ένα µεί-ζον πρόβληµα αξιοπιστίας, που από τα στατι-στικά στοιχεία επεκτάθηκε στην ίδια την οικο-νοµική πολιτική και στη γενικότερη φήµη καιτο κύρος της χώρας.

∆∆εεύύττεερροονν,, οι επιπτώσεις της παγκόσµιας κρί-σης στην πραγµατική οικονοµία και το χρη-µατοπιστωτικό τοµέα της χώρας µας εκδηλώ-νονται µε σχετική χρονική υστέρηση και υπάρ-χει ο κίνδυνος να µη µπορέσει η Ελλάδα ναεπωφεληθεί πλήρως από την ανάκαµψη στονυπόλοιπο κόσµο.

ΤΤρρίίττοονν,, σήµερα η κρίση στην ευρωπαϊκή καιτην παγκόσµια οικονοµία διανύει τη δεύτερη

φάση της, που χαρακτηρίζεται από την ανά-καµψη της οικονοµικής δραστηριότητας,αλλά µε ασταθή βηµατισµό. Η φάση αυτήκυριαρχείται από το ερώτηµα: Πώς θα αντι-µετωπιστεί η µεγάλη διόγκωση του δηµοσιο-νοµικού ελλείµµατος και του δηµόσιου χρέουςόλων των ανεπτυγµένων οικονοµιών, η οποίαοφείλεται στα µέτρα δηµοσιονοµικής ώθησηςγια τη στήριξη της πραγµατικής οικονοµίαςκαι στα µέτρα στήριξης ή και διάσωσης τουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος; Πρόκειταιγια το ζήτηµα των “στρατηγικών εξόδου”, οιοποίες αναζητούν και πρέπει να βρουν τηδύσκολη ισορροπία ανάµεσα στην ανάγκη νααντιµετωπιστούν έγκαιρα οι κίνδυνοι για τηβιωσιµότητα των δηµόσιων οικονοµικών καιτην ανάγκη να µην υπάρξει επάνοδος σε συν-θήκες ύφεσης, αν τυχόν αποσυρθεί πρόωρα ηστήριξη στην πραγµατική οικονοµία. Ταυτό-χρονα, στις συνθήκες της µεγάλης αύξησης τουδηµόσιου χρέους των ανεπτυγµένων οικονο-µιών, παρατηρείται ένα νέο φαινόµενο πουπεριπλέκει την κατάσταση: η µετατόπιση τωνπιέσεων προς τις αγορές κρατικών τίτλων. Ηεξέλιξη αυτή ενθαρρύνεται και από το γεγο-νός ότι είναι διστακτικά τα βήµατα που έγινανµέχρι τώρα για µια νέα αρχιτεκτονική του διε-θνούς χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, ιδίωςόσον αφορά τη διεύρυνση του πεδίου ρυθµι-στικής εποπτείας σε περισσότερες κατηγορίεςχρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων και προϊόντων,π.χ. στα “αµοιβαία κεφάλαια αντιστάθµισηςκινδύνου” (hedge funds) και στα “συµβόλαιαανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης” (creditdefault swaps – CDS).

Όλα τα προηγούµενα έχουν συντελέσει στο νααντιµετωπίζει σήµερα η ελληνική οικονοµίαένα µεγάλο έλλειµµα εµπιστοσύνης και αξιο-πιστίας, που οφείλεται στις αρνητικές εκτι-µήσεις τόσο για τις πρόσφατες επιδόσεις τηςόσο και για τις µεσοπρόθεσµες προοπτικέςτης, οι οποίες επιβαρύνονται από τις χρόνιεςδιαρθρωτικές αδυναµίες και τις µακροοικο-νοµικές ανισορροπίες της. Αυτό το έλλειµµαεµπιστοσύνης αντανακλάται πρώτα απ’ όλαστην αύξηση του κόστους και των δυσχερειώνχρηµατοδότησης του ελληνικού δηµόσιου χρέ-ους, ζητήµατα που έφθασαν να έχουν µεγάλη


KEF I: 1 16-03-10 11:15 14

προβολή στα µέσα µαζικής ενηµέρωσης όχιµόνο της Ελλάδος αλλά και των άλλων χωρών.

2 ΟΙ ΕΚ∆ΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣ “∆Ι∆ΥΜΗΣ” ΚΡΙΣΗΣ

ΤΤοο ππρρόόββλληηµµαα ττοουυ δδηηµµόόσσιιοουυ εελλλλεείίµµµµααττοοςς κκααιιχχρρέέοουυςς σσυυµµππλλέέκκεεττααιι σσττεεννάά µµεε ττοο ππρρόόββλληηµµαα ττοουυεεξξωωττεερριικκοούύ εελλλλεείίµµµµααττοοςς κκααιι χχρρέέοουυςς,, ααννααδδεειι--κκννύύοοννττααςς ττηηνν κκρρίίσσιιµµηη σσηηµµαασσίίαα πποουυ έέχχοουυνν ηηααύύξξηησσηη ττηηςς εεθθννιικκήήςς ααπποοττααµµίίεευυσσηηςς ααππόό ττοο σσηηµµεε--ρριιννόό εεξξααιιρρεεττιικκάά χχααµµηηλλόό εεππίίππεεδδοο,, ηη οουυσσιιαασσττιικκήήββεελλττίίωωσσηη ττηηςς δδιιεεθθννοούύςς ααννττααγγωωννιισσττιικκόόττηηττααςς ττηηςςεελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς κκααιι ηη ααννααββάάθθµµιισσηη ττωωννππααρρααγγωωγγιικκώώνν δδυυννααττοοττήήττωωνν ττηηςς,, ώώσσττεε νναα αανντταα--πποοκκρρίίννοοννττααιι σσττηηνν εεγγχχώώρριιαα κκααιι ττηηνν εεξξωωττεερριικκήήζζήήττηησσηη..

∆ιερχόµαστε σήµερα µια “δίδυµη” κρίση πουαποτυπώνεται στα δίδυµα ελλείµµατα και σταδίδυµα χρέη.

∆ηµοσιονοµικό έλλειµµα και δηµόσιο χρέος

Το µµεεγγάάλλοο δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκόό έέλλλλεειιµµµµαα και τοττεερράάσσττιιοο δδηηµµόόσσιιοο χχρρέέοοςς της Ελλάδος µόνοµερικώς οφείλονται στην οικονοµική ύφεση.Κυρίως αποτελούν το σωρευτικό αποτέλεσµαχρόνιων µακροοικονοµικών ανισορροπιών,οι οποίες δεν αντιµετωπίστηκαν όταν υπήρ-χαν άνετα περιθώρια, αλλά αντίθετα διευ-ρύνθηκαν εξαιτίας των άτολµων και µεσο-πρόθεσµα απρόσφορων πολιτικών που ακο-λουθήθηκαν. Η παγκόσµια κρίση απλώς επι-τάχυνε και επέτεινε την επιδείνωση τωνδηµοσιονοµικών επιδόσεων και προοπτικώντης Ελλάδος, η οποία είχε αρχίσει από τοδεύτερο εξάµηνο του 2007 για λόγους ανε-ξάρτητους από την πτώση της οικονοµικήςδραστηριότητας. Η Ελλάδα υπήχθη στη ∆ια-δικασία Υπερβολικού Ελλείµµατος ήδη απότον Απρίλιο του 2009, επειδή τα ελλείµµατατου 2007 και του 2008 είχαν υπερβεί την τιµήαναφοράς της Συνθήκης. Το έλλειµµα τηςγενικής κυβέρνησης διαµορφώθηκε στο3,6% του ΑΕΠ το 2007, στο 7,7% το 2008 καιστο 12,9% το 2009. Η κρισιµότητα της δηµο-σιονοµικής κατάστασης οδήγησε σε υπο-βαθµίσεις της πιστοληπτικής ικανότητας και

των προοπτικών της χώρας από τους διεθνείςοίκους αξιολόγησης και σε µεγάλη και από-τοµη διεύρυνση της διαφοράς αποδόσεωνµεταξύ των ελληνικών και των γερµανικώνκρατικών οµολόγων στο τέλος του 2009 καιτις αρχές του 2010.

Ενώ λοιπόν το 2009 και άλλες χώρες είχαν―λόγω της οικονοµικής κρίσης― υψηλάελλείµµατα της γενικής κυβέρνησης, όπως π.χ.το Ηνωµένο Βασίλειο (12,6%), οι ΗΠΑ(12,5%), η Ιρλανδία (11,3%), η Ισπανία(11,2%) και η Πορτογαλία (9,3%), η περί-πτωση της Ελλάδος διαφέρει, επειδή συνδέ-εται µε ένα επικίνδυνο µείγµα προβληµάτωνπου απορρέουν από τις διαρθρωτικές αδυ-ναµίες της οικονοµίας. Το υψηλό δηµόσιοχρέος (που ήταν της τάξεως του 115% τουΑΕΠ το 2009 ―το υψηλότερο στη ζώνη τουευρώ, µαζί µε εκείνο της Ιταλίας― και ανα-µένεται να συνεχίσει να αυξάνεται µέχρι καιτο 2011) και οι µεσοµακροπρόθεσµες προο-πτικές επιβάρυνσης των δηµόσιων δαπανώνλόγω της γήρανσης του πληθυσµού (π.χ. οιδαπάνες για συντάξεις αναµένεται να αυξη-θούν από 11,7% του ΑΕΠ το 2008 σε 24,0%το 2050, όπως αναφέρεται στο Επικαιροποι-ηµένο Πρόγραµµα Σταθερότητας και Ανά-πτυξης – ΕΠΣΑ 2009-2013) υποδηλώνουν ττοοµµεεγγάάλλοο µµέέγγεεθθοοςς ττηηςς πποολλυυεεττοούύςς δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκήήςςππρροοσσππάάθθεειιααςς πποουυ θθαα ααππααιιττηηθθεείί. Ήδη σε προη-γούµενες εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδοςείχε ενδεικτικά αναφερθεί τι συνεπάγεται ηδυναµική του χρέους. Συγκεκριµένα, είχευπολογιστεί ότι µείωση του λόγου του χρέουςπρος το ΑΕΠ κάτω από την τιµή αναφοράςτης Συνθήκης του Μάαστριχτ (60%) µέσα σεµια δεκαετία θα απαιτούσε υψηλά πρωτογενήπλεονάσµατα µεγαλύτερα από 6,5% του ΑΕΠετησίως στο διάστηµα αυτό, µε βάση την υπό-θεση ότι οι ρυθµοί ανάπτυξης θα είναι χαµη-λοί και ότι θα είναι σχετικά συγκρατηµένη ηαύξηση του κόστους εξυπηρέτησης τουδηµόσιου χρέους.1


11 Βλ. Νοµισµατική Πολιτική – Ενδιάµεση Έκθεση, Οκτώβριος 2009,σελ. 36-37. Συγκεκριµένα, είχε γίνει η υπόθεση ότι ο ρυθµός αύξη-σης του ονοµαστικού ΑΕΠ θα είναι µόνο 3,5% (πραγµατικό ΑΕΠ1,5%, αποπληθωριστής 2%) και το µέσο επιτόκιο δανεισµού του∆ηµοσίου 5,5%.

KEF I: 1 16-03-10 11:15 15

Η προσπάθεια αυτή όµως πρέπει να γίνει καινα αποφέρει καρπούς µέσα σε ένα ππεερριιββάάλλλλοοννπποουυ χχααρραακκττηηρρίίζζεεττααιι ααππόό σσηηµµααννττιικκοούύςς κκιιννδδύύννοουυςςγγιιαα ττηη ββιιωωσσιιµµόόττηητταα ττωωνν δδηηµµόόσσιιωωνν οοιικκοοννοοµµιικκώώννδδιιεεθθννώώςς. Οι κίνδυνοι αυτοί πηγάζουν από:(α) τη µεγάλη αύξηση των δηµόσιων ελλειµ-µάτων και του δηµόσιου χρέους στις ανε-πτυγµένες οικονοµίες, (β) τις δυσµενείς δηµο-γραφικές προοπτικές λόγω της γήρανσης τουπληθυσµού, (γ) τις εκτιµήσεις ότι δεν πρέπεινα αναµένεται σύντοµα επάνοδος της δυνητι-κής παραγωγής και της απασχόλησης στα προτης κρίσης επίπεδα. Επιπλέον, κινδύνουςσυνεπάγεται και το γεγονός ότι τα δηµόσιαοικονοµικά είναι εκτεθειµένα σε διαταραχέςπου προέρχονται από τις αγορές, όπου η αβε-βαιότητα για τη χρονική κλιµάκωση και τηνένταση των “πολιτικών εξόδου” από τα µέτραδηµοσιονοµικής ώθησης οδηγεί σε αύξηση τωνδιαφορών αποδόσεων (spreads). Ταυτό-χρονα εκδηλώνονται ανησυχίες ακόµη και γιακίνδυνο χρεοκοπίας χωρών και υποχωρεί ηπροτίµηση των επενδυτών για κρατικούς τίτ-λους. Αναµένεται λοιπόν ότι διεθνώς τα επι-τόκια χρηµατοδότησης του δηµόσιου χρέουςχωρών θα αυξηθούν, ενώ ο ρυθµός ανάπτυξηςθα είναι χαµηλότερος απ’ ό,τι πριν από τηνκρίση. Όσο µεγαλύτερη είναι η διαφοράµεταξύ των επιτοκίων αυτών και του ρυθµούανάπτυξης, τόσο µεγαλύτερη δηµοσιονοµικήπροσαρµογή θα απαιτείται για να ανακοπεί ηανοδική τάση του λόγου του δηµόσιου χρέουςπρος το ΑΕΠ. Γι’ αυτό απαιτείται να γίνουνδιαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις στις ανεπτυγ-µένες χώρες προκειµένου να ενισχυθεί οδυνητικός ρυθµός ανάπτυξης. Είναι φανερόότι όλες αυτές οι επισηµάνσεις ισχύουν κατάµείζονα λόγο για την Ελλάδα.

Υπό τις συνθήκες αυτές, έέχχεειι κκρρίίσσιιµµηη σσηηµµαασσίίααππώώςς χχρρηηµµααττοοδδοοττοούύννττααιι ττοο δδηηµµόόσσιιοο έέλλλλεειιµµµµαα κκααιιττοο δδηηµµόόσσιιοο χχρρέέοοςς σσεε κκάάθθεε χχώώρραα. Για παρά-δειγµα, στην Ιαπωνία το ακαθάριστο δηµόσιοχρέος είναι της τάξεως του 200% του ΑΕΠ,αλλά είναι υψηλή και η εθνική αποταµίευση(23% του ΑΕΠ το 2009), η οποία συµβάλλειαποφασιστικά στην εγχώρια χρηµατοδότησητου δηµόσιου χρέους, ενώ είναι πλεονασµατικότο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (1,8% του

ΑΕΠ το 2009). Στις ΗΠΑ, το δηµόσιο χρέος(85% του ΑΕΠ το 2009, προβλέπεται να αυξη-θεί στο 94% το 2010), όπως και το έλλειµµα τουισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (5% τουΑΕΠ το 2008, 3% του ΑΕΠ το 2009) χρηµατο-δοτούνται µε δολάρια, που είναι διεθνές απο-θεµατικό νόµισµα, ενώ η εθνική αποταµίευσηείναι σχετικά χαµηλή (12,2% του ΑΕΠ το 2009,έναντι 18,8% στη ζώνη του ευρώ). Στην Ιταλία,όπου το δηµόσιο χρέος ήταν 115% του ΑΕΠ το2009 (όπως στην Ελλάδα), η εθνική αποταµί-ευση είναι σχετικά υψηλή (16,7% του ΑΕΠ)και η εξάρτηση από εξωτερική χρηµατοδότησηµικρή (το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσώνσυναλλαγών ήταν µόνο 2,4% του ΑΕΠ το2009). Στην Ελλάδα όµως η εθνική αποταµί-ευση είναι πολύ χαµηλή (όπως αναφέρεται στησυνέχεια), µε αποτέλεσµα να είναι µεγάλη ηεξάρτηση από εισροές κεφαλαίων για χρηµα-τοδότηση µέρους του χρέους, όπως υποδηλώ-νει το υψηλό έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχου-σών συναλλαγών. Οµοιότητες µε την Ελλάδαπαρουσιάζει η Πορτογαλία (εθνική αποταµί-ευση µόνο 8,1% του ΑΕΠ το 2009, έλλειµµαισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών 10,2% τουΑΕΠ και ―όπως προαναφέρθηκε― σχετικάυψηλό δηµόσιο έλλειµµα), στην οποία όµως τοδηµόσιο χρέος δεν απέχει αισθητά από το µέσοόρο της ζώνης του ευρώ, αν και η τάση του είναιανοδική (2009: 76,6% του ΑΕΠ, 2010: 85%).

Έλλειµµα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών

ΤΤοο έέλλλλεειιµµµµαα ττοουυ ιισσοοζζυυγγίίοουυ ττρρεεχχοουυσσώώνν σσυυννααλλ--λλααγγώώνν ττηηςς ΕΕλλλλάάδδοοςς δδιιεευυρρύύννεεττααιι σσυυννεεχχώώςς ττααττεελλεευυττααίίαα χχρρόόννιιαα και το 2008 έφθασε στο14,6% του ΑΕΠ, ενώ το 2009 υποχώρησε προ-σωρινά στο 11,2%, αποκλειστικά λόγω τηςύφεσης. Ταυτόχρονα, πολύ µεγάλο είναι καιτο συνολικό αακκααθθάάρριισσττοο εεξξωωττεερριικκόό χχρρέέοοςς (τουιδιωτικού και του δηµόσιου τοµέα), το οποίοαπό 151,6% του ΑΕΠ στο τέλος του 2008αυξήθηκε στο 171,0% του ΑΕΠ το Σεπτέµβριοτου 2009. Το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος τουτοµέα της γενικής κυβέρνησης είναι περίπουτο 55% του συνολικού εξωτερικού χρέους καιτο Σεπτέµβριο του 2009 ήταν ίσο µε το 94,2%του ετήσιου ΑΕΠ. Στο παρελθόν λεγότανσυχνά ότι λόγω της συµµετοχής της χώρας στη


KEF I: 1 16-03-10 11:15 16

ζώνη του ευρώ το έλλειµµα του ισοζυγίου τρε-χουσών συναλλαγών µπορεί να χρηµατοδο-τηθεί σχετικά εύκολα. Ωστόσο, το έλλειµµααυτό δεν µπορεί να αγνοηθεί, για δύο λόγους:Πρώτον, επειδή, όπως φάνηκε τους τελευταί-ους µήνες, µπορεί να οδηγήσει σε αύξηση τουασφαλίστρου κινδύνου για το δανεισµό τηςχώρας. ∆εύτερον, επειδή, πιο µακροπρόθε-σµα, µπορεί να συντελέσει σε υποβάθµιση τουβιοτικού επιπέδου, καθώς η οικονοµία κινδυ-νεύει να εγκλωβιστεί σε µια κατάσταση ισορ-ροπίας χαµηλών παραγωγικών δυνατοτήτωνκαι σηµαντικής µεταφοράς πόρων και εισο-δηµάτων στην αλλοδαπή για την εξυπηρέτησητου εξωτερικού δανεισµού.

Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών εξ ορισµού αντανακλά την υστέρησητης εθνικής αποταµίευσης έναντι της εγχώριαςεπενδυτικής δαπάνης, η οποία “εκ ταυτότη-τος” ισοδυναµεί µε την υστέρηση της συνολι-κής εγχώριας παραγωγής έναντι της συνολι-κής ζήτησης και δαπάνης. Η τελευταία οφεί-λεται στις µεγάλες και επί σειρά ετών σωρευ-µένες απώλειες διεθνούς ανταγωνιστικότητας.

ΗΗ υυσσττέέρρηησσηη ττηηςς εεθθννιικκήήςς ααπποοττααµµίίεευυσσηηςς έναντιτων εγχώριων επενδύσεων την τελευταίαδεκαετία οφείλεται στην ταυτόχρονη ταχείααύξηση τόσο της κατανάλωσης όσο και τωνεπενδύσεων, που ήταν αποτέλεσµα της µεγά-λης µείωσης των επιτοκίων λόγω της ένταξηςστην ΟΝΕ, της σχετικά υψηλής πιστωτικήςεπέκτασης, της βελτίωσης των προσδοκιώντων νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και,βεβαίως, των µεγάλων δηµοσιονοµικώνελλειµµάτων. Η ανεπάρκεια της ακαθάριστηςεθνικής αποταµίευσης και η διαρκής τάση µεί-ωσής της ως ποσοστού του ΑΕΠ την τελευταία20ετία προκύπτει ανάγλυφα από τα εθνικο-λογιστικά στοιχεία:2 από 18,5% την πενταετία1992-1996 υποχώρησε σε 14,0% (1997-2001),10,5% (2002-2006), 7,5% (2007) και 7,1%(2008), ενώ µειώθηκε περαιτέρω στο 5,0% το2009. Τα ποσοστά αυτά είναι τα χαµηλότεραµεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ.

ΗΗ αακκααθθάάρριισσττηη ααπποοττααµµίίεευυσσηη ττοουυ ιιδδιιωωττιικκοούύ ττοοµµέέααµειώθηκε από 24,6% του ΑΕΠ (1992-1996) σε

14,5% (1997-2001), 12,4% (2002-2006) και9,6% (2007), αλλά αυξήθηκε ελαφρά σε 10,7%το 2008 και εκτιµάται ότι αυξήθηκε περαιτέρωτο 2009 (στο 15% περίπου).3

Τέλος, η εξέλιξη της ακαθάριστης αποταµί-ευσης της γενικής κυβέρνησης αντανακλά τιςδιακυµάνσεις της δηµοσιονοµικής πολιτικής.Ήταν αρνητική (-6,1% του ΑΕΠ) την πεντα-ετία 1992-1996, σχεδόν µηδενίστηκε (-0,5%)την πενταετία που ακολούθησε (1997-2001)και στη συνέχεια γινόταν ολοένα πιο αρνητική(2002-2006: -1,9%, 2007: -2,1%, 2008: -3,7%,2009: -10,1%).

Όπως δείχνουν τα οριστικά εθνικολογιστικάστοιχεία για το 2008, η ακαθάριστη εθνικήαποταµίευση, ύψους µόλις 7,1% του ΑΕΠ, δενεπαρκούσε για τη χρηµατοδότηση των συνο-λικών επενδύσεων που έφθαναν το 20,9% τουΑΕΠ. Η διαφορά καλύφθηκε (όπως και ταπροηγούµενα χρόνια) από το έλλειµµα τουισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (13,8% τουΑΕΠ το 2008 σε εθνικολογιστική βάση, 14,6%του ΑΕΠ σύµφωνα µε τη στατιστική ισοζυγίουπληρωµών της Τράπεζας της Ελλάδος). Τοπρόβληµα είναι ακόµη σοβαρότερο αν ληφθείυπόψη ότι η κκααθθααρρήή εεθθννιικκήή ααπποοττααµµίίεευυσσηη, ηοποία προκύπτει µετά την αφαίρεση των απο-σβέσεων (που ήταν ίσες µε 12,2% του ΑΕΠ το2008), ήταν ααρρννηηττιικκήή κατά την περίοδο 2000-2008 (-5,1% του ΑΕΠ το 2008), µε εξαίρεση ταέτη 2001 και 2004 που ήταν θετική αλλά δενυπερέβαινε το 0,2% του ΑΕΠ. Το 2009 ηαρνητική καθαρή εθνική αποταµίευση έφθασεστο 8,1% του ΑΕΠ.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν πώς τα υψηλάελλείµµατα του δηµόσιου τοµέα και η χαµηλήαποταµίευση του ιδιωτικού τοµέα έχουν τρο-φοδοτήσει τις εξωτερικές ανισορροπίες.Αυτό επιβεβαιώνεται και από ειδικές µελέτες,


22 Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Autumn 2009 Economic Forecasts,Πίνακες 43-44-45, και ΕΠΣΑ 2009-2013. Στοιχεία ΕΣΥΕ (Μάρ-τιος 2010) για το 2009.

33 Το ονοµαστικό διαθέσιµο εισόδηµα του ιδιωτικού τοµέα αυξήθηκετο 2009 (αντανακλώντας την αύξηση των προ φορολογίας εισο-δηµάτων αλλά και τη διεύρυνση της φοροδιαφυγής και της εισφο-ροδιαφυγής), ενώ η ιδιωτική κατανάλωση µειώθηκε σε ονοµα-στικούς όρους. Το αποτέλεσµα ήταν να αυξηθεί η ακαθάριστηιδιωτική αποταµίευση.

KEF I: 1 16-03-10 11:15 17

σύµφωνα µε τις οποίες η χειροτέρευση τουεξωτερικού ισοζυγίου αντανακλά τόσο τιςαυξηµένες επενδύσεις όσο και την πτώση τωναποταµιεύσεων, η οποία συνδέεται µε τηναύξηση του δανεισµού των νοικοκυριών.4 Ηπερίοδος 1996-1999 χαρακτηρίζεται από τηνπροσπάθεια δηµοσιονοµικής προσαρµογήςγια την είσοδο της χώρας στη ζώνη του ευρώκαι από παράλληλη µείωση της αποταµίευσηςτου ιδιωτικού τοµέα λόγω των ευνοϊκών συν-θηκών εξαιτίας της απελευθέρωσης του χρη-µατοπιστωτικού συστήµατος, ενώ η περίοδος2000-2004 χαρακτηρίζεται από την έντονηεπενδυτική δραστηριότητα, κυρίως σε υποδο-µές, λόγω της προετοιµασίας των ΟλυµπιακώνΑγώνων, αλλά και από διεύρυνση των δηµό-σιων ελλειµµάτων. Η προσπάθεια περιορι-σµένης δηµοσιονοµικής προσαρµογής τη διε-τία 2005-2006 ανατράπηκε τα τρία χρόνια πουακολούθησαν, ενώ παράλληλα µειώθηκεσηµαντικά η ιδιωτική αποταµίευση κυρίωςεπειδή η αύξηση των επενδύσεων σε κατοικίεςχρηµατοδοτήθηκε µε δανεισµό. Οι εξελίξειςαυτές καθιστούν αδήριτη αναγκαιότητα τηδραστική δηµοσιονοµική προσαρµογή αλλάκαι την προώθηση ενός εναλλακτικού ανα-πτυξιακού προτύπου, όπως έχει τονιστεί και σεπροηγούµενες εκθέσεις της Τράπεζας τηςΕλλάδος – ενός προτύπου που δεν θα βασίζε-ται αποκλειστικά στην ιδιωτική κατανάλωση,η οποία στην Ελλάδα στράφηκε κυρίως στιςεισαγωγές και στηρίχθηκε υπέρµετρα στουςυψηλούς ρυθµούς πιστωτικής επέκτασης,ούτε στις ιδιωτικές επενδύσεις σε κατοικίες.5

Οι ααππώώλλεειιεεςς ααννττααγγωωννιισσττιικκόόττηηττααςς, στις οποίεςοφείλεται άµεσα το υψηλό έλλειµµα του ισο-ζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, συνδέονταικυρίως µε τις διαρθρωτικές αδυναµίες τηςοικονοµίας, όπως είναι τα στοιχεία δυσκαµ-ψίας στις αγορές προϊόντων και εργασίας, ηδηµοσιονοµική χαλαρότητα σε µια περίοδοπου η ταχεία ανάπτυξη επέβαλλε και επέτρεπεθαρραλέα δηµοσιονοµική προσαρµογή και―τέλος― ένας µεγάλος, αναποτελεσµατικόςκαι συνεχώς διευρυνόµενος δηµόσιος τοµέας.Τα στοιχεία δυσκαµψίας στις αγορές εργα-σίας και προϊόντων συνέβαλαν στη διατήρησητων ρυθµών ανόδου των αµοιβών και των

τιµών σε επίπεδα σταθερά υψηλότερα από ό,τιστη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Κατά την εννε-αετία 2001-2009 ο µέσος ετήσιος ρυθµός πλη-θωρισµού στην Ελλάδα υπερέβαινε κατά 1,1-1,2 εκατοστιαία µονάδα τον πληθωρισµό στηζώνη του ευρώ ως σύνολο, ενώ η πραγµατικήσυναλλαγµατική ισοτιµία του ευρώ έναντι των28 κυριότερων εµπορικών εταίρων της Ελλά-δος αυξήθηκε σωρευτικά κατά 20%, αν υπο-λογιστεί βάσει των σχετικών τιµών κατανα-λωτή, ή κατά 28%, αν υπολογιστεί βάσει τουσχετικού κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊ-όντος στο σύνολο της οικονοµίας. Οι επακό-λουθες µεγάλες απώλειες ανταγωνιστικότηταςτιµών επέτειναν τα προβλήµατα που οφείλο-νται στις δοµικές αδυναµίες της παραγωγήςκαι συνέβαλαν καθοριστικά στο να παραµεί-νει χαµηλό το επίπεδο της “διαρθρωτικής”ανταγωνιστικότητας και αντίστοιχα περιορι-σµένη η δυνατότητα της εγχώριας παραγωγήςνα ανταποκρίνεται µε επάρκεια και ευελιξίαστη σύνθεση και στις µεταβολές της εξωτερι-κής αλλά και της εγχώριας ζήτησης. Μελέτεςπου εκπονήθηκαν στην Τράπεζα της Ελλάδοςµε θέµα το έλλειµµα του ισοζυγίου πληρωµών6

και σύντοµα θα δηµοσιευθούν επιβεβαιώνουντα συµπεράσµατα αυτά. Οι µελέτες κατατεί-νουν στο συµπέρασµα ότι το έλλειµµα του ισο-ζυγίου πληρωµών δεν είναι διατηρήσιµο, διότιδεν οφείλεται σε προσωρινής επενέργειαςπαράγοντες, καθώς και ότι τα προβλήµατα σεεπίπεδο θεσµών (όπως η διαφθορά, η ποιό-τητα του νοµοθετικού πλαισίου και ιδίως ηπολυνοµία κ.ά.), οι αδυναµίες του εκπαιδευ-τικού συστήµατος και η ανεπάρκεια των υπο-δοµών επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγι-κότητα της οικονοµίας. Η υστέρηση της παρα-γωγικής δυναµικότητας είναι εµφανής τόσο σε


44 Moschovis and Capo Servera (2009), “External imbalance of theGreek economy: the role of fiscal and structural policies”,European Commission, DG Economic and Fiscal Affairs, CountryFocus, Vol. 6 (6), και European Commission (2009). QuarterlyReport on the Euro Area, Vol. 8 (1). Βλ. επίσης: Brissimis et al.(2009), “Current account determinants and sustainability in periodsof structural change”, αδηµοσίευτη µελέτη, Τράπεζα της Ελλάδος.

55 Βλ. Brissimis et al. (2009), ό.π., Moschovis and Capo Servera(2009), ό.π., European Commission (2009), ό.π. Επίσης, DanielGros, “Greek burdens ensure some Pigs won’t fly”, FinancialTimes, 28.1.2010. Στο τελευταίο τονίζεται η ανάγκη να αντιµετω-πιστούν τόσο το δηµοσιονοµικό πρόβληµα όσο και η χαµηλή ιδιω-τική αποταµίευση στην Ελλάδα προκειµένου να είναι επιτυχηµένηη προσπάθεια εξόδου από την κρίση.

66 Βλ. και Ειδικό Θέµα 2 (2.Α, 2.Β, 2.Γ και 2.Ε).

KEF I: 1 16-03-10 11:15 18

κλάδους της µεταποίησης όσο και σε κλάδουςόπου η Ελλάδα έχει κατά παράδοση συγκρι-τικό πλεονέκτηµα, όπως στον τουρισµό.

3 ΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟ∆Ο ΑΠΟ ΤΗΝΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΗΗ δδρραασσττιικκήή µµεείίωωσσηη ττοουυ δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκοούύ εελλλλεείίµµ--µµααττοοςς ααπποοττεελλεείί µµοοννόόδδρροοµµοο γγιιαα ττηηνν εεππιιββίίωωσσηη ττηηςςεελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς.. ΗΗ δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκήή εεξξυυ--γγίίααννσσηη ααπποοττεελλεείί σσήήµµεερραα ππρροοϋϋππόόθθεεσσηη γγιιαα δδιιαα--ττηηρρήήσσιιµµηη οοιικκοοννοοµµιικκήή ααννάάππττυυξξηη κκααιι γγιιαα κκάάθθεεββήήµµαα ππρροοςς τταα εεµµππρρόόςς..

Η δραµατική επιδείνωση της δηµοσιονοµικήςκατάστασης και η µεγάλη αύξηση της διαφο-ράς αποδόσεων µεταξύ των ελληνικών και τωνγερµανικών κρατικών τίτλων κατ’ αρχάς θασυνεχίσουν να οδηγούν, αν δεν αναστραφούν,σε αύξηση του κόστους δανεισµού και τουκόστους εξυπηρέτησης του χρέους του ∆ηµο-σίου και εποµένως σε περαιτέρω επιβάρυνσητης δηµοσιονοµικής κατάστασης, στερώνταςέτσι δηµόσιους πόρους από άλλες δράσεις(δηµόσιες επενδύσεις, εκπαίδευση, υγείακ.λπ.). Επιπλέον, συνεπάγονται και αύξησητου κόστους δανεισµού και περιορισµό τηςπρόσβασης σε δανεισµό για τις ελληνικές τρά-πεζες και ―τελικά― για τις επιχειρήσεις καιτα νοικοκυριά, µε προφανείς αρνητικές συνέ-πειες για τις αναπτυξιακές προοπτικές. Επο-µένως η µείωση του δηµοσιονοµικού ελλείµ-µατος και του δηµόσιου χρέους είναι απα-ραίτητη για την επιβίωση και την ανάπτυξη τηςελληνικής οικονοµίας.

Οι βασικές κατευθύνσεις για να επιτευχθεί ηµείωση του ελλείµµατος περιγράφονται στοΕΠΣΑ 2009-2013 που ανακοινώθηκε στις 15Ιανουαρίου, ενώ συµπληρώθηκαν µε πρό-σθετα µέτρα πολιτικής που ανακοινώθηκανστις 2-9 Φεβρουαρίου και στις 3 Μαρτίου.Αναλυτικές προτάσεις πολιτικής έχουν δια-τυπωθεί και σε προηγούµενες εκθέσεις τηςΤράπεζας της Ελλάδος, καθώς και στο ΕιδικόΘέµα 1 (1.Α, 1.Β και 1.∆) στην παρούσαέκθεση. Εξάλλου, στις 3 Φεβρουαρίου ηΕυρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε γνώµη σχετικά

µε το πρόγραµµα σταθερότητας της Ελλάδος,σύσταση, βάσει του άρθρου 126 παρ. 9 τηςΣυνθήκης, για τη διόρθωση του υπερβολικούελλείµµατος, καθώς και σύσταση, βάσει τουάρθρου 121 παρ. 4 της Συνθήκης, σχετικά µεδιαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις, ενώ στις 16Φεβρουαρίου το Συµβούλιο ECOFIN εξέ-δωσε τη δική του γνώµη για το ΕΠΣΑ, δεσµευ-τική απόφαση για τη διόρθωση του ελλείµµα-τος έως το 2012 και σύσταση για την εναρµό-νιση των οικονοµικών πολιτικών της Ελλάδοςπρος τους γενικούς προσανατολισµούς οικο-νοµικής πολιτικής της ΕΕ.

Βασική κατεύθυνση της ακολουθητέας δηµο-σιονοµικής πολιτικής είναι ότι η δραστική καιδιατηρήσιµη µείωση του ελλείµµατος και τουδηµόσιου χρέους πρέπει να προέλθει, πέρααπό τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης καιτην καταπολέµηση της φοροδιαφυγής και τηςεισφοροδιαφυγής, από τον περιορισµό τηςσπατάλης και τον εξορθολογισµό και µείωσητων πρωτογενών δαπανών και ειδικότερα τωνδαπανών προσωπικού, των λειτουργικώνδαπανών και των δαπανών κοινωνικήςασφάλισης και προστασίας. Συγκεκριµένα, ηκορυφαία προτεραιότητα µιας στρατηγικήςεξόδου από την κρίση πρέπει να είναι η απο-κατάσταση της βιωσιµότητας των δηµόσιωνοικονοµικών µέσω της δηµιουργίας σηµαντι-κών πρωτογενών πλεονασµάτων για µιαµεγάλη χρονική περίοδο, όπως ήδη αναφέρ-θηκε. Η προσπάθεια δηµοσιονοµικής προ-σαρµογής πρέπει να περιλαµβάνει ένα ευρύφάσµα δράσεων: (α) δραστική µείωση τουδηµόσιου χρέους, (β) ενίσχυση του θεσµικούπλαισίου χάραξης και εφαρµογής της δηµο-σιονοµικής πολιτικής, (γ) αναµόρφωση τωνσυνταξιοδοτικών συστηµάτων, (δ) έλεγχο τωνδαπανών υγείας, (ε) περιορισµό του ρυθµούαύξησης των λοιπών πρωτογενών δαπανών,(στ) διεύρυνση της φορολογικής βάσης, (ζ)βελτίωση της διαχείρισης των στοιχειών ενερ-γητικού και παθητικού του ∆ηµοσίου, (η) λει-τουργία ενός κατάλληλου δικτύου κοινωνικήςπροστασίας.

Θεµελιώδη σηµασία έχει επίσης ηη ββεελλττίίωωσσηηττηηςς πποοιιόόττηηττααςς ττωωνν δδηηµµόόσσιιωωνν οοιικκοοννοοµµιικκώώνν. Η


KEF I: 1 16-03-10 11:15 19

αποτελεσµατική και αποδοτική χρήση τωνσπανιζόντων δηµόσιων πόρων και η βελτίωσητης διάρθρωσης και της αποδοτικότητας τουφορολογικού συστήµατος θα ενισχύσουν τοµακροχρόνιο δυνητικό ρυθµό ανάπτυξης, δια-σφαλίζοντας ότι η δηµοσιονοµική προσαρ-µογή θα συντείνει πράγµατι στη µακροπρό-θεσµη βιωσιµότητα των δηµόσιων οικονοµι-κών. Σύµφωνα µε ειδικές µελέτες, οι δαπάνεςσε τοµείς όπως η εκπαίδευση, η έρευνα καιανάπτυξη, οι δηµόσιες υποδοµές, η υγεία ή ηπεριβαλλοντική προστασία ενισχύουν τηνοικονοµική ανάπτυξη. Ωστόσο, η σχέση αυτήδεν είναι αυτόµατη, αλλά εξαρτάται από τοβαθµό επίτευξης των επιθυµητών αποτελε-σµάτων (όπως είναι η βελτίωση του µορφωτι-κού επιπέδου ή η αύξηση της ιδιωτικής δαπά-νης για έρευνα), αλλά και από το γενικότερορυθµιστικό πλαίσιο. Στην Ελλάδα έχει εκτι-µηθεί ότι η αποδοτικότητα και η αποτελε-σµατικότητα των δηµόσιων δαπανών σε ορι-σµένους από αυτούς τους τοµείς βρίσκεταικάτω από το µέσο όρο της ΕΕ-27. Είναι συνε-πώς επιτακτική η ανάγκη για περιστολή τηςσπατάλης και αναδιάρθρωση των δηµόσιωνδαπανών προς περισσότερο αποδοτικές δρά-σεις οι οποίες στηρίζουν την οικονοµική µεγέ-θυνση µέσω της ανάπτυξης και της ποιοτικήςβελτίωσης του ανθρώπινου δυναµικού, τηςχρήσης νέων τεχνολογιών και της ενίσχυσηςτων υποδοµών (βλ. και Ειδικό Θέµα 1.Β).

ΗΗ ττεελλιικκήή εεππίίδδρραασσηη ττωωνν δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκώώννµµέέττρρωωνν σσττηη δδιιααµµόόρρφφωωσσηη ττοουυ δδηηµµόόσσιιοουυ εελλλλεείίµµ--µµααττοοςς κκααιι σσττηηνν εεξξέέλλιιξξηη ττηηςς οοιικκοοννοοµµιικκήήςς δδρραα--σσττηηρριιόόττηηττααςς θθαα εεξξααρρττηηθθεείί ααππόό ττηηνν ττααχχύύττηητταα κκααιιττηηνν ααπποοττεελλεεσσµµααττιικκόόττηητταα ττηηςς εεφφααρρµµοογγήήςς ττοουυςςααλλλλάά κκααιι ααππόό τταα µµέέττρραα δδιιααρρθθρρωωττιικκήήςς πποολλιιττιικκήήςςπποουυ ππρροοββλλέέπποοννττααιι κκααιι ππρρέέππεειι νναα λληηφφθθοούύνν κκααιινναα εεφφααρρµµοοσσττοούύνν ττοο ττααχχύύττεερροο..

Η δηµοσιονοµική εξυγίανση αποτελεί σήµεραπροϋπόθεση για κάθε βήµα της οικονοµίαςπρος τα εµπρός. Από εκεί και πέρα, είναιφανερό ότι για την ανάκτηση της ανταγωνι-στικότητας, τη βελτίωση των συνθηκών παρα-γωγής και τελικά την αύξηση του δυνητικούρυθµού ανάπτυξης µεσοπρόθεσµα χρειάζο-νται σήµερα βαθιές και εκτεταµένες διαρ-

θρωτικές αλλαγές που είναι εξαιρετικά επεί-γουσες και οι οποίες:

ΠΠρρώώττοονν,, θα µειώσουν άµεσα το µοναδιαίοκόστος παραγωγής και θα ανακόψουν τηναπώλεια ανταγωνιστικότητας κόστους-τιµών.

∆∆εεύύττεερροονν,, θα συντείνουν στον εκσυγχρονισµότου παραγωγικού προτύπου, δηλαδή στηναύξηση της παραγωγικότητας και στη δια-µόρφωση µιας νέας διάρθρωσης της εγχώριαςπαραγωγής – ικανής να ανταποκριθεί στηνεγχώρια και την εξωτερική ζήτηση του 2015και όχι του 1970 ή έστω του 1990.

Οι αλλαγές αυτές πρέπει να συντελούν καιστην αποκατάσταση της διατηρησιµότητας τουελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών. Απαιτείται, εποµένως, ένα µείγµαπολιτικής που θα επαναφέρει τη µακροοικο-νοµική και µικροοικονοµική ισορροπία και θαβελτιώνει σε µόνιµη βάση την ανταγωνιστι-κότητα και την παραγωγικότητα της οικονο-µίας. Επειδή στη µακρά περίοδο της ταχείαςανάπτυξης τα καταναλωτικά πρότυπα ουσια-στικά υπερέβαιναν τις παραγωγικές δυνατό-τητες της οικονοµίας, εφεξής απαιτείται –προκειµένου να αποφευχθεί µια µόνιµη µεί-ωση του επιπέδου της κατανάλωσης – νααυξηθούν ακριβώς οι παραγωγικές δυνατό-τητες, δηλαδή το “δυνητικό προϊόν” και ο ρυθ-µός ανόδου του, που έχει υποχωρήσειαισθητά την τελευταία διετία.

Βεβαίως, λόγω των συσσωρευµένων συνε-πειών της ολιγωρίας ή των λαθών του παρελ-θόντος αλλά και των καθυστερήσεων από τότεπου εκδηλώθηκε η παγκόσµια κρίση, δενυπάρχουν πλέον “µαγικές λύσεις” για τηνελληνική οικονοµία και έτσι οι αποφάσειςπολιτικής που ελήφθησαν τις τελευταίες εβδο-µάδες ήταν εκ των πραγµάτων αναγκαίες. Ητελική επίδραση του συνόλου των µέτρωνδηµοσιονοµικής πολιτικής που έχουν ανακοι-νωθεί θα εξαρτηθεί από την αποτελεσµατι-κότητα και την ταχύτητα της εφαρµογής τους,αλλά και από τη σχετική ισορροπία µεταξύτων συσταλτικών και των επεκτατικών επι-δράσεων κάθε µέτρου και της δέσµης των


KEF I: 1 16-03-10 11:15 20

µέτρων συνολικά. Για παράδειγµα, η αύξησητων συντελεστών του ΦΠΑ αυξάνει τα δηµό-σια έσοδα, αλλά επιβαρύνει τον πληθωρισµόκαι ενδέχεται να προκαλέσει περαιτέρωσυγκράτηση της ζήτησης, ενώ τα µέτρα περιο-ριστικής εισοδηµατικής πολιτικής από τη µίαπλευρά µειώνουν τα εισοδήµατα και τηζήτηση, από την άλλη όµως συµβάλλουν στηµείωση όχι µόνο του δηµόσιου ελλείµµατοςαλλά και του κόστους εργασίας ανά µονάδαπροϊόντος, δηλαδή σε µια εξέλιξη που µπορείνα οδηγήσει σε συγκράτηση του πληθωρισµούκαι αύξηση της ανταγωνιστικότητας και τελικάνα ενθαρρύνει τις επενδύσεις. Αν και υπό τιςπαρούσες συνθήκες οποιαδήποτε σχετικήπρόβλεψη χαρακτηρίζεται από ασυνήθισταυψηλό βαθµό αβεβαιότητας, κατ’ αρχάς εκτι-µάται ότι το ΑΕΠ ενδέχεται εφέτος να µειω-θεί µε ρυθµό της τάξεως του 2%, αν ληφθούνυπόψη, εκτός από τα µέτρα πολιτικής πουέχουν ήδη ανακοινωθεί, η προς τα κάτω ανα-θεώρηση του ρυθµού µεταβολής του ΑΕΠ το2009, καθώς και η συνεχιζόµενη ―τους τελευ-ταίους µήνες του 2009 και τους πρώτους µήνεςτου 2010― δυσµενής εξέλιξη ορισµένων βασι-κών βραχυχρόνιων δεικτών δραστηριότηταςκαι εµπιστοσύνης.

Παράλληλα όµως, το αποτέλεσµα της δηµο-σιονοµικής πολιτικής που εφαρµόζεται θαεξαρτηθεί επίσης και από την έγκαιρη προώ-θηση και εφαρµογή µέτρων διαρθρωτικής καιαναπτυξιακής πολιτικής, κατά προτεραιότηταχαµηλού ή µηδενικού κόστους και γρήγορηςαπόδοσης. Τα ουσιώδους σηµασίας µέτραδιαρθρωτικού χαρακτήρα περιλαµβάνουν:

•• την καταπολέµηση της γραφειοκρατίας, τηνεξάλειψη εµποδίων στη λειτουργία των αγο-ρών προϊόντων και εργασίας,7

•• την ταχεία αξιοποίηση των διαθέσιµων κοι-νοτικών πόρων του Εθνικού ΣτρατηγικούΠλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – ∆’ ΚοινοτικούΠλαισίου Στήριξης,8

•• την προώθηση της καθαρής ή “πράσινης”ανάπτυξης και την αλλαγή του σηµερινού προ-τύπου παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας,9

•• την αναβάθµιση της παιδείας και την ενθάρ-ρυνση της καινοτοµίας και της έρευνας.

Αυτές οι κατευθύνσεις µπορούν να συµβάλουνστην αύξηση του ποσοστού απασχόλησης καιτων επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου αλλά καιτης συνολικής παραγωγικότητας, ώστε να ενι-σχυθεί ουσιαστικά ο δυνητικός ρυθµός ανά-πτυξης, ο οποίος ―όπως προαναφέρθηκε―έχει µειωθεί αισθητά λόγω της κρίσης.10

Επιπλέον, στην παρούσα συγκυρία, κατά τηνοποία ο πληθωρισµός αναζωπυρώνεται λόγωκαι της αύξησης της έµµεσης φορολογίας καιτης ανόδου των τιµών του πετρελαίου και τωνπρώτων υλών, η ενίσχυση των συνθηκών αντα-γωνισµού στις αγορές έχει ιδιαίτερη σηµασία,προκειµένου τόσο οι µισθολογικές αυξήσειςόσο και τα περιθώρια κέρδους να διαµορφώ-νονται σε επίπεδα συµβατά µε την επιδιωκό-µενη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας.

Τελικά, κρίσιµη σηµασία έχει αφενός η ταχύ-τητα µε την οποία θα υλοποιούνται και θα απο-δίδουν τα πρόσφατα δηµοσιονοµικά µέτρα καιαφετέρου ο ρυθµός µε τον οποίο θα αποφασί-ζονται και θα εφαρµόζονται, βάσει συγκεκρι-µένων χρονοδιαγραµµάτων, οι διαρθρωτικέςπαρεµβάσεις που προαναφέρθηκαν. Από τηνπρόοδο προς αυτές τις δύο κατευθύνσεις θαεξαρτηθεί, πέραν των άλλων, και ο ρυθµός µετον οποίο θα αποκαθίσταται η εµπιστοσύνητόσο των διεθνών αγορών όσο και των εγχώ-ριων οικονοµικών φορέων (επιχειρήσεων,εργαζοµένων, νοικοκυριών) στις δηµοσιονο-µικές και τις αναπτυξιακές προοπτικές τηςελληνικής οικονοµίας. Η αποκατάσταση τηςεµπιστοσύνης θα οδηγήσει σε µείωση τουκόστους δανεισµού του Ελληνικού ∆ηµοσίου,η οποία θα έχει αλυσιδωτές ευνοϊκές επιδρά-σεις στο κόστος δανεισµού των ελληνικών τρα-πεζών και, κατ’ επέκταση, των επιχειρήσεωνκαι των νοικοκυριών. Με τη σειρά τους, αυτέςοι ευνοϊκές επιδράσεις θα αντισταθµίσουν―τουλάχιστον εν µέρει― τις άµεσες συσταλ-


77 Βλ. Ειδικό Θέµα 2.Γ.88 Βλ. Ειδικό Θέµα 2.∆.99 Βλ. Ειδικό Θέµα 2.ΣΤ.1100 Βλ. Ειδικό Θέµα 2.Α.

KEF I: 1 16-03-10 11:15 21

τικές επιδράσεις ορισµένων δηµοσιονοµικώνµέτρων. Βεβαίως, για να διασφαλιστεί ότι ταδηµοσιονοµικά µέτρα όντως θα τονώσουν τηνεµπιστοσύνη και θα µειώσουν το κόστος δανει-σµού, ώστε τελικά να ασκήσουν θετική επί-δραση στις αναπτυξιακές προοπτικές, πρέπειτο συντοµότερο δυνατόν να ενισχυθούν και ναστηριχθούν από τις διαρθρωτικές πολιτικές. Ηπολιτική αυτή πρέπει να πείθει τόσο τουςξένους επενδυτές όσο και τις εγχώριες επιχει-ρήσεις και τους εργαζοµένους όχι µόνο ότι θαγίνει το αναγκαίο δηµοσιονοµικό “νοικοκύ-ρεµα”, αλλα και ότι η ελληνική οικονοµία δενθα πέσει σε κώµα και ότι σύντοµα θα λειτουρ-γήσει πάλι ο κινητήρας της ανάπτυξης, αυτή τηφορά µε νέα “τεχνολογία” και νέα “καύσιµα”.

Εάν, αντίθετα, τα µέτρα δηµοσιονοµικής προ-σαρµογής εφαρµοστούν αποσπασµατικά σεένα περιβάλλον αβεβαιότητας, υπάρχει κίν-δυνος να έχουν µόνο συσταλτικό αποτέλεσµα.Γι’ αυτό ακριβώς απαιτείται να εφαρµοστούνγρήγορα και αποτελεσµατικά, µε εξάντλησητων περιθωρίων για “εµπροσθοβαρή” µέτρα,σε συνδυασµό µε την ταχεία προώθηση τωνπροβλεπόµενων στο ΕΠΣΑ νοµοθετικώνπρωτοβουλιών για το φορολογικό σύστηµα, τηµεταρρύθµιση του ασφαλιστικού, τις διαδικα-σίες κατάρτισης του προϋπολογισµού και ελέγ-χου των δηµόσιων δαπανών, καθώς και τηνεξειδίκευση και εφαρµογή των άλλων διαρ-θρωτικών µεταρρυθµίσεων που επίσης προ-βλέπει το ΕΠΣΑ. Μόνο έτσι θα µπορέσει νααλλάξει το συντοµότερο δυνατόν το κλίµα, ναδιαλυθεί η αβεβαιότητα και να επισπευσθείκαι να ενδυναµωθεί η ανάκαµψη.

Όπως επιβεβαιώνει η εµπειρία πολλώνχωρών, η δηµοσιονοµική προσαρµογή είναιπερισσότερο αποτελεσµατική και στηρίζει τηνοικονοµική ανάπτυξη όταν τα νοικοκυριά,εφόσον έχουν πειστεί ότι οι µελλοντικές φορο-λογικές τους επιβαρύνσεις θα περιοριστούνεξαιτίας της προωθούµενης δηµοσιονοµικήςεξυγίανσης, αυξάνουν τις καταναλωτικές καιεπενδυτικές τους δαπάνες, γεγονός που µπο-ρεί να επιδράσει ευνοϊκά στην οικονοµικήδραστηριότητα ακόµη και βραχυχρόνια. Ηµακροχρόνια επίδραση στην οικονοµική

ανάπτυξη είναι αναµφίβολα θετική, καθώς ηδηµοσιονοµική προσαρµογή συντελεί στονπεριορισµό του χρέους και τη µείωση τωνµακροπρόθεσµων επιτοκίων και απελευθε-ρώνει πόρους για πιο παραγωγικές επενδύ-σεις ή για µείωση της φορολογίας. Όσοναφορά τη σύνθεση της δηµοσιονοµικής προ-σαρµογής, η διεθνής εµπειρία έχει δείξει ότι,όταν η προσαρµογή βασίζεται κυρίως στονπεριορισµό των µη άµεσα παραγωγικώνδαπανών (π.χ. των µεταβιβαστικών πληρω-µών, των δαπανών προσωπικού κ.λπ.), έχειµεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας και ασκείθετική επίδραση στην οικονοµική ανάπτυξη.Επιπλέον, η πιθανότητα η δηµοσιονοµική εξυ-γίανση να συµβάλει στη µακροχρόνια οικο-νοµική ανάπτυξη είναι υψηλότερη όταν τοαρχικό µέγεθος του δηµόσιου τοµέα είναιµεγάλο και όταν η οικονοµία επιβαρύνεταιαπό ένα υψηλό και µη διατηρήσιµο λόγο τουδηµόσιου χρέους προς το ΑΕΠ. Πρόσφατεςµελέτες έχουν δείξει ότι, όταν το χρέος ωςποσοστό του ΑΕΠ υπερβαίνει το 90%, τότεοποιαδήποτε αύξησή του έχει αρνητικές επι-πτώσεις στην οικονοµική ανάπτυξη µακρο-χρόνια (λόγω των υψηλότερων µακροπρόθε-σµων επιτοκίων). Σε αυτές τις περιπτώσεις, ηδηµοσιονοµική προσαρµογή µέσω της µείωσηςτων µη παραγωγικών δαπανών έχει θετικέςεπιδράσεις στην οικονοµική ανάπτυξη.

Όλα αυτά οδηγούν στο συµπέρασµα ότι, ενώυπάρχει ο κίνδυνος µεγαλύτερης µείωσης τουΑΕΠ (αν π.χ. είναι αναποτελεσµατική η εφαρ-µογή των µέτρων ή υπάρξουν καθυστερήσεις),υπάρχει και το ενδεχόµενο τα πράγµατα ναεξελιχθούν καλύτερα από ό,τι τώρα διαφαί-νεται, αν τα µέτρα εφαρµοστούν χωρίς παρεκ-κλίσεις και αν συµπληρωθούν χωρίς καθυ-στέρηση από διαρθρωτικά µέτρα τόσο για τιςαγορές προϊόντων και εργασίας όσο και γιατο δραστικό περιορισµό της σπατάλης στονδηµόσιο τοµέα (π.χ. µε την κατάργηση ή συγ-χώνευση φορέων, όπως ήδη σχεδιάζει ηκυβέρνηση). ΣΣττηη δδεεύύττεερρηη ππεερρίίππττωωσσηη,, θθαα δδηηµµιι--οουυρργγηηθθοούύνν ππρράάγγµµααττιι οοιι ππρροοϋϋπποοθθέέσσεειιςς γγιιαα έένναανν““εεννάάρρεεττοο κκύύκκλλοο”” σσυυννεερργγεειιώώνν µµεε ααννααππττυυξξιιαακκήήκκααττάάλληηξξηη,, ώώσσττεε ηη εελλλληηννιικκήή οοιικκοοννοοµµίίαα νναα ββγγεειιννωωρρίίττεερραα ααππόό ττοο ττέέλλµµαα..


KEF I: 1 16-03-10 11:15 22

4 ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΤοο ττρρααππεεζζιικκόό σσύύσσττηηµµαα ααννττιιµµεεττωωππίίζζεειι σσηηµµααννττιι--κκέέςς ππρροοκκλλήήσσεειιςς ττοο 22001100.. ΗΗ ττααχχεείίαα δδιιόόρρθθωωσσηη ττωωννδδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκώώνν ααννιισσοορρρροοππιιώώνν εείίννααιι οο κκύύρριιοοςςππααρράάγγοοννττααςς γγιιαα ττηηνν ααπποοκκααττάάσστταασσηη ττηηςς εεµµππιι--σσττοοσσύύννηηςς ττωωνν ααγγοορρώώνν σσττιιςς ππρροοοοππττιικκέέςς ττηηςς οοιικκοο--ννοοµµίίααςς κκααιι ττεελλιικκάά γγιιαα ττηη δδιιααττήήρρηησσηη ττηηςς ααννττοοχχήήςςττοουυ εελλλληηννιικκοούύ ττρρααππεεζζιικκοούύ σσυυσσττήήµµααττοοςς σσττιιςς σσυυνν--θθήήκκεεςς ττηηςς κκρρίίσσηηςς..

Οι εξελίξεις στην ελληνική οικονοµία αναπό-φευκτα επηρέασαν και το ελληνικό τραπεζικόσύστηµα. Σε αντίθεση µε ό,τι παρατηρήθηκε σεπολλές άλλες χώρες κατά τη διάρκεια της διε-θνούς κρίσης, η σχέση µεταξύ οικονοµίας καιτραπεζών στην Ελλάδα είχε αντίθετη φορά.Ενώ κατά τη διάρκεια της κρίσης πολλά από ταπροβλήµατα των οικονοµιών των περισσοτέ-ρων χωρών είχαν τη ρίζα τους στον τραπεζικότοµέα, στην Ελλάδα ο εν λόγω τοµέας στήριξετην ανάπτυξη της οικονοµίας. Τώρα όµως υφί-σταται αρνητικές επιδράσεις από αυτήν.

Η υποχώρηση της οικονοµικής δραστηριότη-τας επιδείνωσε τη χρηµατοοικονοµική κατά-σταση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών,επηρεάζοντας τη ζήτηση δανείων, ενώ η επί-δραση της αβεβαιότητας και της ύφεσης στορυθµό ανόδου των καταθέσεων επηρέασε καιτην προσφορά. Χειροτέρευση εµφάνισε η ποι-ότητα του δανειακού χαρτοφυλακίου των τρα-πεζών, όπως αντανακλάται στη σηµαντικήάνοδο των δανείων σε καθυστέρηση και στοσχηµατισµό αυξηµένων προβλέψεων. Παράλ-ληλα, η σηµαντική επιβράδυνση της πιστωτι-κής επέκτασης προς τον ιδιωτικό τοµέα είχεαρνητική επίπτωση και στα έσοδα των Τρα-πεζών. Ωστόσο, ο ετήσιος ρυθµός πιστωτικήςεπέκτασης παρέµεινε θετικός σε όλη τη διάρ-κεια του 2009, σε αντίθεση µε ό,τι παρατηρή-θηκε κατά µέσο όρο στη ζώνη του ευρώ, όπουυπήρξαν και περίοδοι µε αρνητικό πρόσηµο.Αυτό δείχνει ότι οι ελληνικές τράπεζες συνέ-χισαν και το 2009 να χρηµατοδοτούν τον πραγ-µατικό τοµέα της ελληνικής οικονοµίας.

∆υσµενή επίπτωση στη ρευστότητα των ελλη-νικών τραπεζών είχαν η µειούµενη πρόσβασή

τους σε πηγές άντλησης ρευστότητας αλλά καιη άνοδος του κόστους δανεισµού τους, εξελί-ξεις που αντανακλούν την επιφύλαξη των αγο-ρών σχετικά µε την εφικτή ταχύτητα αποκα-τάστασης των δηµοσιονοµικών προοπτικώνκαι τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας.Παράγοντα που στήριξε τη ρευστότητα τωντραπεζών αποτέλεσε η άπλετη και χαµηλούκόστους παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ.Βελτίωση, τόσο ποιοτική όσο και ποσοτική,εµφάνισε η κεφαλαιακή επάρκεια των τρα-πεζών το 2009.

Για το 2010 παραµένουν σηµαντικές οι προ-κλήσεις για τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίεςθα έχουν υψηλότερες ανάγκες για κεφάλαιακαι ρευστότητα σε µια περίοδο για την οποίαπροβλέπεται περαιτέρω υποχώρηση τηςοικονοµικής δραστηριότητας. Ήδη οι τράπε-ζες υιοθετούν αυστηρότερα κριτήρια χορή-γησης νέων δανείων, ενώ εκτιµάται ότι θααυξηθούν σηµαντικά και οι προβλέψεις τουςέναντι του πιστωτικού κινδύνου, λόγω τηςαναµενόµενης περαιτέρω ανόδου των επι-σφαλειών, οι οποίες συνήθως παρουσιάζουνχρονική υστέρηση σε σύγκριση µε τον οικο-νοµικό κύκλο. Καθοριστικοί παράγοντες τηςρευστότητας θα είναι η διαµόρφωση του υπο-λοίπου των καταθέσεων και η δυνατότητα τωντραπεζών να διαφοροποιήσουν τις πηγέςάντλησης ρευστότητας, εν όψει της προβλε-πόµενης σταδιακής απόσυρσης των µέτρων“ενισχυµένης πιστωτικής στήριξης” από τοΕυρωσύστηµα.

Σηµαντικό ρόλο στη διευκόλυνση της πρό-σβασης των τραπεζών στις διεθνείς αγορέςκεφαλαίων θα έχει και η αποκλιµάκωση τουκόστους δανεισµού του Ελληνικού ∆ηµοσίου.Είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι η ικανότητατων ελληνικών τραπεζών να διατηρήσουν καιστο µέλλον την αξιοσηµείωτη αντοχή πουεπέδειξαν ακόµη και στις πιο δύσκολεςφάσεις της παγκόσµιας κρίσης είναι άρρηκτασυνδεδεµένη µε την αποκατάσταση καιπαγίωση της εµπιστοσύνης των νοικοκυριών,των επιχειρήσεων, των αγορών και της διε-θνούς κοινότητας στην οικονοµική προοπτικήτης χώρας.


KEF I: 1 16-03-10 11:15 23

Για τους ανωτέρω λόγους, επιβάλλεται οι τρά-πεζες να διατηρούν σηµαντικά περιθώριακεφαλαίου, πάνω από τα ελάχιστα που καθο-ρίζουν οι εποπτικοί κανόνες, να κάνουνσυνετή χρήση των κερδών τους, να διαχειρί-ζονται µε ευελιξία τις εναλλακτικές πηγέςχρηµατοδότησής τους και να εκλογικεύουν τοκόστος λειτουργίας τους.

5 ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΑ∆ΕΙΚΝΥΕΙ Η ΚΡΙΣΗ

ΗΗ σσηηµµεερριιννήή κκρρίίσσηη εείίννααιι πποολλυυεεππίίππεεδδηη κκααιι σσυυννοο--λλιικκήή.. ΧΧρρεειιάάζζεεττααιι εεπποοµµέέννωωςς ρριιζζιικκόόςς ααννααππρροοσσαα--ννααττοολλιισσµµόόςς ττηηςς οοιικκοοννοοµµιικκήήςς πποολλιιττιικκήήςς.. ΌΌλλοοιιππρρέέππεειι νναα ααννααλλάάββοουυµµεε ττιιςς εευυθθύύννεεςς µµααςς σσττηηνν εεππίί--πποοννηη ππρροοσσππάάθθεειιαα γγιιαα ττηηνν έέξξοοδδοο ααππόό ττηηνν κκρρίίσσηη– εεφφέέττοοςς κκααιι τταα εεππόόµµεενναα χχρρόόννιιαα..

Όλα όσα συµβαίνουν σήµερα αναδεικνύουνορισµένα βασικά, ιδιαιτέρως κρίσιµα, ζητήµατα.

11)) Η κρίση που τώρα διανύουµε είναι πολυ-διάστατη και αγγίζει όλες τις πτυχές της ελλη-νικής οικονοµίας, αλλά και το κράτος, τουςθεσµούς, όλη την κοινωνία. Καθώς η κρίση καιοι εκφάνσεις της απλώνονται παντού, το αρνη-τικό αποτέλεσµα και για την οικονοµία τελικάπολλαπλασιάζεται. Συνεπώς, δεν µπορούµε ναπροσβλέπουµε σε λύσεις αποσπασµατικές,µονοδιάστατες ή βραχυπρόθεσµες. Απαιτείταιριζικός αναπροσανατολισµός της οικονοµικήςπολιτικής προς µια εντελώς διαφορετικήκατεύθυνση από εκείνην που ακολουθούσαµεµέχρι πρόσφατα, µε δίδυµους µεσοπρόθε-σµους στόχους, όπως δίδυµες είναι και οιαιτίες που µας οδήγησαν στην κρίση: αφενός,διατηρήσιµη δηµοσιονοµική προσαρµογή και,παράλληλα, µια πολιτική διαρθρωτικών αλλα-γών οι οποίες θα βελτιώνουν σταθερά τηνανταγωνιστικότητα.

22)) Το δεύτερο ζήτηµα αφορά τον εξαιρετικάεπείγοντα χαρακτήρα των αλλαγών πουαπαιτούνται. Τα µεγάλα προβλήµατα που επίτόσα χρόνια διστάσαµε να αντιµετωπίσουµεβρίσκονται τώρα µπροστά µας. Το κόστος τηςενδεχόµενης αδράνειας όχι µόνο θα πολλα-πλασιάζεται, αλλά και θα διαχέεται σε ολό-

κληρη την ελληνική οικονοµία και την κοι-νωνία.

33)) Το τρίτο και ίσως το κρισιµότερο θέµα είναιοι ιστορικές ευθύνες που οφείλουµε όλοι νααναλάβουµε µπροστά στη µεγάλη πρόκληση. Οδρόµος για την έξοδο από την κρίση θα είναιµακρύς και δύσβατος. ∆εν θα ήταν ποτέ δυνα-τόν να τον διανύσουµε µέσα σε µία µόνο χρο-νιά. Γι’ αυτό θα χρειαστούν περισσότερες προ-σπάθειες από όλους. Η πορεία των επόµενωνχρόνων θα προσδιοριστεί σε µεγάλο βαθµόαπό το στόχο που θα επιλέξουµε και από τηνπροσήλωσή µας σ’ αυτόν. Θέλουµε µια Ελλάδαεγκλωβισµένη σε µια ισορροπία χαµηλώνδυνατοτήτων ή µια Ελλάδα σύγχρονη και δυνα-µική; Σίγουρα δεν µπορούµε πλέον να πορευ-θούµε µε τις συνταγές του παρελθόντος, µεπροκατασκευασµένες απαντήσεις σε προβλή-µατα που είτε τίθενται µε νέο τρόπο είτε είναιεντελώς καινούργια, µε ιδεοληπτικές ερµη-νείες της πραγµατικότητας, µε την απαίτησηδιατήρησης κεκτηµένων η οποία δεν προτάσ-σει το συµφέρον της κοινωνίας στο σύνολό της,µε επιδίωξη του µέγιστου κέρδους στο βραχύ-τερο χρονικό διάστηµα, µε επιλεκτική και κατάτο δοκούν εφαρµογή των θεσµών και τωννόµων, µε µετάθεση και επίρριψη των ευθυνώνστους άλλους, µε άρνηση κάθε προσπάθειαςγια οικοδόµηση συναίνεσης.

Η κρίση µάς φέρνει αντιµέτωπους µε µια πρό-κληση: να πραγµατοποιήσουµε µε γρήγοροβηµατισµό τις αναγκαίες µεταρρυθµίσεις, αντίαπλώς να συζητάµε σχετικά µε αυτές. Σ’ αυτήτην πρόκληση πρέπει ν’ ανταποκριθούµε,δεδοµένου ότι το κόστος που θα είχε η µη υλο-ποίηση των µεταρρυθµίσεων είναι τεράστιο.Υπάρχουν παραδείγµατα επιτυχούς προσαρ-µογής οικονοµιών µετά από βαθιά κρίση,όπως π.χ. εκείνο της Φινλανδίας, η οποίακατάφερε να “µεταλλαχθεί” σε µια οικονοµίαπου στηρίζεται σε κλάδους υψηλής τεχνολο-γικής έντασης.11

Στην Ελλάδα, πάντως, η σηµερινή κρίση δενµοιάζει σε τίποτα µε όσα γνωρίσαµε µέχρι


1111 Βλ. Ειδικό Θέµα 2.Γ.

KEF I: 1 16-03-10 11:15 24

σήµερα, τουλάχιστον στη µεταπολεµική µαςιστορία. Και βέβαια δεν µπορεί να αντιµε-τωπιστεί µε λογικές άλλων εποχών. ΑΑππόό ττηηµµίίαα ππλλεευυρράά,, υυππάάρρχχεειι ττοο ττεερράάσσττιιοο κκόόσσττοοςς ττηηςςααδδρράάννεειιααςς.. ΑΑππόό ττηηνν άάλλλληη όόµµωωςς,, υυππάάρρχχεειι ηηεελλππίίδδαα,, δδηηλλααδδήή ηη δδυυννααττόόττηητταα νναα εεκκδδηηλλωωθθεείίέέννααςς ““εεννάάρρεεττοοςς κκύύκκλλοοςς”” δδιιααρρκκεείίααςς κκααιι ττηηνν ππρρόό--οοδδοο πποουυ ααππόό ττοο ττέέλλµµαα θθαα οοδδηηγγήήσσεειι σσττηηνν ααννάά--ππττυυξξηη,, εεφφόόσσοονν εεφφααρρµµοοσσττοούύνν χχωωρρίίςς ππααρρεεκκκκλλίί--

σσεειιςς οοιι πποολλιιττιικκέέςς πποουυ ααπποοφφαασσίίσσττηηκκαανν κκααιισσυυµµππλληηρρωωθθοούύνν χχωωρρίίςς κκααθθυυσσττέέρρηησσηη ααππόό ττιιςςααννααγγκκααίίεεςς δδιιααρρθθρρωωττιικκέέςς πποολλιιττιικκέέςς.. Όσο πιογρήγορα λοιπόν κατανοήσουµε τι διακυβεύ-εται, τόσο πιο εύκολο θα είναι να βρούµε καινα ακολουθήσουµε το νήµα που θα µας οδη-γήσει στην οριστική έξοδο από την κρίση καισε µια υγιή και ασφαλή πόρεία οικονοµικήςπροόδου µε διάρκεια.


KEF I: 1 16-03-10 11:15 25


KEF I: 1 16-03-10 11:15 26

1 ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

1.1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ∆ΙΕΘΝΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ1

Το εξωτερικό περιβάλλον της ελληνικής οικο-νοµίας εµφανίζει ενδείξεις σταθεροποίησης.Η ππααγγκκόόσσµµιιαα οοιικκοοννοοµµίίαα, έχοντας εισέλθεινωρίτερα από την ελληνική σε ύφεση, τη βαθύ-τερη µεταπολεµικά, βρίσκεται από το δεύτεροεξάµηνο του 2009 σε φάση ανάκαµψης, ηοποία αποδίδεται κυρίως στα εκτεταµέναµέτρα στήριξης του χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος και της πραγµατικής οικονοµίας.Η ανάκαµψη στις προηγµένες οικονοµίες δενφαίνεται να διαθέτει ακόµη την ευρωστία πουσυνήθως χαρακτηρίζει την οικονοµική δρα-στηριότητα µετά από µια οικονοµική ύφεσηκαθώς, παρά τη σηµαντική βελτίωση των συν-θηκών στις αγορές χρήµατος και κεφαλαίων,δεν έχει αποκατασταθεί πλήρως η οµαλή λει-τουργία του χρηµατοπιστωτικού συστήµατοςκαι η χρηµατοδότηση της οικονοµίας. Ισχυ-ρότερη είναι η ανάκαµψη στις αναδυόµενεςκαι αναπτυσσόµενες οικονοµίες, µε κινητήριαδύναµη τις οικονοµίες της Κίνας και τηςΙνδίας.2 Σηµαντική πρόκληση για την οικονο-µική πολιτική τόσο στις προηγµένες όσο καισε πολλές αναδυόµενες οικονοµίες είναι οτρόπος και ο χρόνος υλοποίησης των στρατη-γικών σταδιακής εξόδου από τα έκτακταµέτρα (βλ. Ειδικό Θέµα 3.Α), όταν η ανάπτυξηθα έχει αρχίσει να αυτοτροφοδοτείται, ώστενα επιτευχθεί η επάνοδος στη δηµοσιονοµικήσταθερότητα, αλλά και να διασφαλιστεί η στα-θερότητα των τιµών χωρίς να τεθεί σε κίνδυνοη οικονοµική ανάκαµψη.

Το τρίτο τρίµηνο του 2009 σηµειώθηκε αύξησητου ΑΕΠ και στις τρεις κυριότερες προηγµέ-νες οικονοµίες, ττιιςς ΗΗΠΠΑΑ,, ττηηνν ΙΙααππωωννίίαα κκααιι ττηηζζώώννηη ττοουυ εευυρρώώ (στην Ιαπωνία η ανάκαµψη είχεήδη αρχίσει από το β’ τρίµηνο του έτους), µετάαπό µείωση επί πέντε συνεχή τρίµηνα στηζώνη του ευρώ και τέσσερα τρίµηνα στις ΗΠΑκαι την Ιαπωνία. Η αντιστροφή της πτωτικήςτάσης της παγκόσµιας οικονοµικής δραστη-

ριότητας οφείλεται σε µεγάλο βαθµό σε προ-σωρινούς παράγοντες, όπως είναι η χωρίςπροηγούµενο τόνωση της ζήτησης µε δηµο-σιονοµικά και νοµισµατικά µέτρα, αλλά και ηκυκλική µεταβολή των αποθεµάτων.

Για το σύνολο του 2009, ωστόσο, η µεταβολήτου ΑΕΠ στις προηγµένες οικονοµίες ήτανέντονα αρνητική (-3,2% έναντι +0,5% το2008), αντανακλώντας τον ασυνήθιστο συγ-χρονισµό της υποχώρησης όλων των µεγάλωνοικονοµιών κατά την ύφεση της περιόδου2008-2009. Οι αναδυόµενες και αναπτυσσό-µενες οικονοµίες, καθώς είχαν ισχυρή εγχώ-ρια ζήτηση και συγκριτικά µικρότερη έκθεσηστα χρηµατοπιστωτικά προβλήµατα, επλήγη-σαν λιγότερο και κατέγραψαν σηµαντική επι-βράδυνση της ανόδου της δραστηριότητας,αλλά όχι ύφεση (2,1% το 2009 έναντι 6,1% το2008).

ΟΟιι δδιιεεθθννεείίςς ττιιµµέέςς ττωωνν ββαασσιικκώώνν εεµµπποορρεευυµµάάττωωνναυξάνονταν κατά τη διάρκεια του 2009,κυρίως λόγω της ανάκαµψης της ζήτησης απότις αναδυόµενες ασιατικές οικονοµίες, αλλάκαι λόγω δυσµενών καιρικών συνθηκών στη Β.Αµερική και Ευρώπη. Στο τέλος του 2009 λ.χ.η τιµή του αργού πετρελαίου είχε σχεδόνδιπλασιαστεί και οι τιµές των µετάλλων είχανυπερδιπλασιαστεί σε σχέση µε το ∆εκέµβριοτου 2008. Σε µέσα επίπεδα έτους, ωστόσο, οιτιµές των βασικών εµπορευµάτων υποχώρη-σαν σηµαντικά το 2009 σε σχέση µε το ιστο-ρικά υψηλό επίπεδό τους το 2008. Η µέση διε-θνής τιµή του αργού πετρελαίου υποχώρησεστα 62 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι το 2009 από 97δολ. το 2008.

ΤΤοο ππααγγκκόόσσµµιιοο εεµµππόόρριιοο υπήρξε βασικός µηχανι-σµός µετάδοσης και γεωγραφικής εξάπλωσης


11 Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στις µακροοικονοµικές εξε-λίξεις έως τις αρχές Μαρτίου 2010 και λαµβάνει υπόψη τις πιοπρόσφατες προβλέψεις του ∆ΝΤ (World Economic OutlookUpdate, Ιανουάριος 2010), της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AutumnForecast, 3.11.2009 και Interim Forecast, Φεβρουάριος 2010) καιτου ΟΟΣΑ (Economic Outlook, Prelim. Edition, Νοέµβριος 2009),καθώς και τις προβολές των εµπειρογνωµόνων της ΕΚΤ (4.3.2010)και άλλα διαθέσιµα στοιχεία.

22 Ο ρυθµός ανόδου του ΑΕΠ της Κίνας, κυρίως λόγω της συνεχι-ζόµενης τόνωσης της εγχώριας ζήτησης από τις αρχές, έχει ήδηεπανέλθει στα προ της κρίσης επίπεδα. Το δ’ τρίµηνο του 2009µάλιστα ανήλθε στο 10,7%.

Ι Ι Η ΕΛΛΗΝ ΙΚΗ Ο ΙΚΟΝΟΜ ΙΑ Σ Ε ΚΡ Ι ΣΗ :Ε ΞΕΛ Ι Ξ Ε Ι Σ ΚΑ Ι ΠΡΟΟΠΤ ΙΚΕΣ

KEF II: 1 16-03-10 11:26 27

της ύφεσης. Αφού επιβραδύνθηκε το 2008,επλήγη σφοδρά το 2009 και µειώθηκε τόσο σεόγκο όσο και σε αξία. Η κάθετη πτώση της ζήτη-σης διαρκών καταναλωτικών αγαθών και τηςβιοµηχανικής παραγωγής, καθώς και η µείωσητων πιστώσεων για εισαγωγές και εξαγωγές,οδήγησαν σε µεγάλη µείωση το διεθνές εµπό-ριο, κυρίως των χωρών εκείνων που είναι εξα-γωγικά προσανατολισµένες προς τις πρώτεςύλες και τα κεφαλαιακά αγαθά. Παρά την ανά-καµψή του το δεύτερο εξάµηνο του 2009, οόγκος του παγκόσµιου εµπορίου αγαθών καιυπηρεσιών εκτιµάται από το ∆ΝΤ ότι υποχώ-ρησε κατά 12,3% το 2009, έναντι αύξησης κατά2,8% το 2008. Για το 2010 προβλέπεται άνοδοςτου όγκου του παγκόσµιου εµπορίου κατά 5,8%.

Η µεγάλη υποχώρηση ττοουυ ππλληηθθωωρριισσµµοούύ (στιςπροηγµένες οικονοµίες στο 0,1% από 3,4% το2008), λόγω της ύφεσης και της εξέλιξης τωντιµών των βασικών εµπορευµάτων, έχει επι-

τρέψει στη ννοοµµιισσµµααττιικκήή πποολλιιττιικκήή να παραµένειεξαιρετικά χαλαρή στις περισσότερες µεγάλεςοικονοµίες µέχρι και τις αρχές του 2010. Τοβασικά επιτόκια πολιτικής των κεντρικών τρα-πεζών των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας, του ΗνωµένουΒασιλείου και της ζώνης του ευρώ παραµέ-νουν αµετάβλητα από το Μάιο του 2009,µεταξύ 0% και 1% (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.1), ενώσυνεχίστηκε η εφαρµογή προγραµµάτωνποσοτικής χαλάρωσης. Στο βαθµό που η ανά-καµψη των οικονοµιών αποδειχθεί διατηρή-σιµη και οι πληθωριστικές πιέσεις σταδιακάαυξηθούν εξαιτίας της διατήρησης των δηµο-σιονοµικών ελλειµµάτων σε εξαιρετικώςυψηλά επίπεδα, αναλυτές εκτιµούν ότι οι νοµι-σµατικές αρχές είναι πιθανόν να προβούν σεµικρή αύξηση των επιτοκίων περί τα τέλη του2010, κάτι που έχει ήδη γίνει στην Αυστραλίακαι τη Νορβηγία (βλ. OECD, EconomicOutlook, No 86).3

Η µεταβλητότητα στις σσυυννααλλλλααγγµµααττιικκέέςς ιισσοοττιι--µµίίεεςς των κυριότερων νοµισµάτων υποχώρησεκατά τη διάρκεια του 2009, αντανακλώντας τησταδιακή µείωση της αβεβαιότητας στις διε-θνείς αγορές για τις πιθανές επιπτώσεις τηςκρίσης στις παγκόσµιες µακροοικονοµικές ανι-σορροπίες. Η εξέλιξη αυτή συνδυάστηκε µετην υποχώρηση της σταθµισµένης συναλλαγ-µατικής ισοτιµίας του δολαρίου κατά τη διάρ-κεια του 2009, ενώ το γιεν βρέθηκε στα υψη-λότερα επίπεδα των τελευταίων 14 ετών ωςπρος το δολάριο. Ο ευρύς δείκτης ονοµαστικήςσταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας τουευρώ ενισχυόταν καθ’ όλη τη διάρκεια του2009. Το τρίµηνο ∆εκεµβρίου 2009-Φεβρουα-ρίου 2010 όµως, υποχώρησε κατά 6%.

Η οοιικκοοννοοµµίίαα ττηηςς ζζώώννηηςς ττοουυ εευυρρώώ, µετά απόπέντε τρίµηνα συνεχούς αρνητικής µεταβολήςτου ΑΕΠ, εειισσήήλλθθεε σσεε φφάάσσηη ήήππιιααςς ααννάάκκααµµψψηηςςτο δεύτερο εξάµηνο του 2009, κυρίως χάρηστη βελτίωση της εξωτερικής ζήτησης, τωνχρηµατοπιστωτικών συνθηκών και της εµπι-


33 Η Οµοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ανακοίνωσε στις 18.2.2010την αύξηση του προεξοφλητικού επιτοκίου της από 0,50% σε0,75% µε σκοπό την οµαλοποίηση των συνθηκών παροχής ρευ-στότητας προς το πιστωτικό σύστηµα, ενώ η κατεύθυνση της νοµι-σµατικής πολιτικής παραµένει αµετάβλητη (Βλ. Ειδικό Θέµα 3.Α).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 28

στοσύνης των καταναλωτών και των επενδυ-τών. Η ανάκαµψη αυτή όµως είναι ακόµηεύθραυστη, διότι σε µεγάλο βαθµό υποστη-ρίζεται από µια χωρίς προηγούµενο επεκτα-τική µακροοικονοµική πολιτική, η οποία θαπρέπει σταδιακά να αναστραφεί. Ο ρυθµόςµεταβολής του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ δια-µορφώθηκε στο 0,4% το τρίτο τρίµηνο του2009 (έναντι του προηγούµενου τριµήνου),από -0,1% το δεύτερο και -2,5% το πρώτο τρί-µηνο, ενώ η ανάκαµψη συνεχίστηκε µεαισθητά χαµηλότερο ρυθµό (µόλις 0,1%) τοτέταρτο τρίµηνο του έτους. Η αύξηση τωναποθεµάτων και οι καθαρές εξαγωγές ―καιδευτερευόντως η δηµόσια κατανάλωση―ήταν οι κυριότεροι προσδιοριστικοί παράγο-ντες της αύξησης του ΑΕΠ το τρίτο και τοτέταρτο τρίµηνο, ενώ αξίζει να σηµειωθεί ότιµειώθηκε δραστικά η σηµαντική αρνητικήσυµβολή που είχαν οι επενδύσεις στη µετα-βολή του ΑΕΠ κατά τη διάρκεια της ύφεσης.

Παρά την υπό εξέλιξη ανάκαµψη, ττοο ΑΑΕΕΠΠ σσττηηζζώώννηη ττοουυ εευυρρώώ για το σύνολο του 2009 εκτι-µάται ότι σηµείωσε τη µεγαλύτερη πτώση µετάτο Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο (-4,0% το 2009 από+0,5% το 2008). Στην πτώση αυτή συνέβαλαντόσο η υποχώρηση της τελικής εγχώριας ζήτη-σης (αρνητική συµβολή κατά 2,4 εκατοστιαίεςµονάδες, έναντι θετικής συµβολής κατά 0,4 τηςεκατοστιαίας µονάδας το 2008) και των απο-θεµάτων (-0,6 έναντι +0,1) όσο και οι καθα-ρές εξαγωγές (-0,9 έναντι 0 το 2008). Μεγα-λύτερη ύφεση αντιµετώπισαν το 2009 η Ιρλαν-δία (µε πτώση του ΑΕΠ κατά 7,5%), η Σλο-βενία (-7,4%), η Φινλανδία (-6,9%), η Σλο-βακία (-5,8%) και η Γερµανία (-4,9%), ενώ ηµικρότερη µείωση του ΑΕΠ καταγράφηκεστην Κύπρο (-0,7%) και την Ελλάδα (-2,0%).Το 2010 η αύξηση του ΑΕΠ της ζώνης τουευρώ, σύµφωνα µε τις προβολές των εµπει-ρογνωµόνων της ΕΚΤ (4.3.2010), θα κυµανθείµεταξύ 0,4% και 1,2%.

ΟΟ ππλληηθθωωρριισσµµόόςς σσττηη ζζώώννηη ττοουυ εευυρρώώ κινήθηκε σεπολύ χαµηλά επίπεδα στη διάρκεια του 2009,σηµειώνοντας µάλιστα ελαφρά αρνητικούςετήσιους ρυθµούς επί πεντάµηνο, µεταξύ Ιου-νίου και Οκτωβρίου, κυρίως εξαιτίας των πολύ

υψηλών διεθνών τιµών των καυσίµων καιάλλων πρώτων υλών το αντίστοιχο διάστηµατου 2008. Από το Νοέµβριο ο πληθωρισµός,µετρούµενος µε τον Εναρµονισµένο ∆ΤΚ,επανήλθε σε θετικές τιµές, και τελικά δια-µορφώθηκε στο 0,3% το 2009 έναντι 3,3% το2008. Η επίπτωση στον Εν∆ΤΚ από τον υψηλόρυθµό ανόδου του κόστους εργασίας ανάµονάδα προϊόντος (3,8%) υπεραντισταθµί-στηκε από την επίδραση της µεγαλύτερης υπο-απασχόλησης του παραγωγικού δυναµικούκαι της απότοµης διεύρυνσης του παραγωγι-κού κενού (-4,5% του δυνητικού προϊόντος,από +0,7% το 2008), αλλά και της δραστικήςµείωσης της διεθνούς τιµής του αργού πετρε-λαίου (κατά 32,3% το 2009 σε όρους ευρώ).Τον Ιανουάριο του 2010 ο πληθωρισµός στηζώνη του ευρώ διαµορφώθηκε σε 1,0% και τοΦεβρουάριο σε 0,9% (προσωρινά στοιχεία).Σύµφωνα µε τις προβολές των εµπειρογνω-µόνων της ΕΚΤ (4.3.2010), ο πληθωρισµός θακυµανθεί µεταξύ 0,8% και 1,6% το 2010,καθώς οι συνθήκες υπερβάλλουσας προσφο-ράς θα διατηρηθούν.

Οι επιπτώσεις της οικονοµικής ύφεσης σσττηηννααγγοορράά εερργγαασσίίααςς της ζώνης του ευρώ υπήρξανσηµαντικές, αν και η απασχόληση µειώθηκελιγότερο από ό,τι το ΑΕΠ. Συγκεκριµένα, ηαπασχόληση µειώθηκε κατά 2,3% το 2009 καιτο ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε σχεδόν κατά 2εκατοστιαίες µονάδες στο 9,4%. Υπήρξαν,ωστόσο, σηµαντικές διαφοροποιήσεις µεταξύτων χωρών-µελών της ζώνης του ευρώ. Στη Γερ-µανία π.χ., παρά τη µεγάλη πτώση του ΑΕΠ το2009 κατά 5% περίπου, η απασχόληση µειώ-θηκε µόνο κατά 0,5% και το ποσοστό ανεργίαςαυξήθηκε µόλις κατά 0,4% στο 7,7%.4 Αντί-


44 Η µεγάλη ανθεκτικότητα της αγοράς εργασίας στη Γερµανία ενµέσω της χειρότερης ύφεσης των τελευταίων δεκαετιών αποτέ-λεσε αντικείµενο πολλών ερευνών και αναλύσεων. Οι κυριότε-ροι παράγοντες που φαίνεται να εξηγούν αυτή την ανθεκτικότηταείναι: (α) η εκτεταµένη χρήση της δυνατότητας διατήρησης τηςαπασχόλησης µε µείωση των ωρών εργασίας που προβλέπεταιαπό το πρόγραµµα της γερµανικής κυβέρνησης για την αντιµε-τώπιση των επιπτώσεων της κρίσης, (β) η πολιτική των επιχει-ρήσεων να διατηρήσουν το εξειδικευµένο προσωπικό τους ενόψει της δυσκολίας ανεύρεσης εξειδικευµένου προσωπικού στηφάση της ανάκαµψης της οικονοµίας και (γ) η µείωση της διαρ-θρωτικής ανεργίας στη Γερµανία, καθώς τα αποτελέσµατα τωνµεταρρυθµίσεων στην αγορά εργασίας στο παρελθόν εξακολου-θούν να δίδουν καρπούς. Βλ. European Commission, AutumnForecasts, σελ. 84, Νοέµ. 2009.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 29

θετα, στην Ισπανία και την Ιρλανδία, οι οποίεςεπλήγησαν ιδιαίτερα από τη ραγδαία πτώσητης δραστηριότητας στον κλάδο των κατα-σκευών (που είναι κλάδος έντασης εργασίας),η απασχόληση µειώθηκε περίπου κατά 6% καιτο ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε κατά 6 εκατο-στιαίες µονάδες (σε 17,3% στην Ισπανία και11,7% στην Ιρλανδία). Σύµφωνα µε τις προ-βλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η επιδεί-νωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας θασυνεχιστεί το 2010, παρά την αναµενόµενηαύξηση του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ – λόγωτης συνήθους χρονικής υστέρησης µε την οποίαη αγορά εργασίας αντιδρά στις εξελίξεις τηςοικονοµικής δραστηριότητας. Συγκεκριµένα,προβλέπεται µείωση της απασχόλησης κατά1,3% και αύξηση του ποσοστού ανεργίας στο10,7% το 2010.

Η οικονοµική κρίση και η µεγάλη πτώση τηςοικονοµικής δραστηριότητας είχαν, όπωςαναµενόταν, δυσµενείς επιπτώσεις στα δδηηµµόόσσιιααοοιικκοοννοοµµιικκάά των κρατών-µελών της ΕΕ και τηςζώνης του ευρώ. Για τη ζώνη του ευρώ ωςσύνολο, το έλλειµµα του τοµέα της γενικήςκυβέρνησης εκτιµάται ότι υπερτριπλασιάστηκετο 2009, σε 6,4% του ΑΕΠ από 2,0% το 2008,ενώ προβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Επι-τροπή ότι θα αυξηθεί περαιτέρω το 2010 σε6,9% του ΑΕΠ. Επίσης, το δηµόσιο χρέος υπο-λογίζεται ότι αυξήθηκε κατά περίπου 9 εκα-τοστιαίες µονάδες το 2009, σε 78,2% του ΑΕΠ,και προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω το 2010σε 84,0% του ΑΕΠ. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις τηςΕπιτροπής, περισσότερο από το µισό της αύξη-σης του ελλείµµατος στη ζώνη του ευρώ το 2009οφείλεται στην επίδραση του οικονοµικούκύκλου, µέσω της λειτουργίας των αυτόµατωνδηµοσιονοµικών σταθεροποιητών.

Στις 2.11.2009 το Συµβούλιο ECOFIN απο-φάσισε να ενεργοποιήσει τη ∆∆ιιααδδιικκαασσίίαα ΥΥππεερρ--ββοολλιικκοούύ ΕΕλλλλεείίµµµµααττοοςς ((∆∆ΥΥΕΕ)) για οκτώ χώρες-µέλη της ζώνης του ευρώ, δηλαδή το Βέλγιο,τη Γερµανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, τηνΑυστρία, τη Πορτογαλία, τη Σλοβενία και τηΣλοβακία (καθώς και για το Ηνωµένο Βασί-λειο, από τις εκτός ζώνης του ευρώ χώρες τηςΕΕ). Όσον αφορά την Ελλάδα, το Συµβούλιο

διαπίστωσε ότι τα µέτρα τα οποία έλαβε ηΕλλάδα για να ανταποκριθεί στις συστάσειςτου Συµβουλίου του Απριλίου 2009, όταν ενερ-γοποιήθηκε η ∆ΥΕ, δεν υπήρξαν επαρκή. Στις16.2.2010 το Συµβούλιο ECOFIN όρισε ότι ηΕλλάδα θα πρέπει να θέσει τέρµα στο υπερ-βολικό της έλλειµµα µέχρι το 2012, θέτονταςως ενδιάµεσο στόχο τη µείωση του ελλείµµα-τος κατά 4 εκατοστιαίες µονάδες, στο 8,7%του ΑΕΠ, το 2010 (βλ. και Κεφάλαιο Ι καθώςκαι Τµήµα 4 του παρόντος κεφαλαίου). Μόνοτρεις χώρες-µέλη, η Κύπρος, το Λουξεµ-βούργο και η Φινλανδία, παραµένουν εκτόςτης διαδικασίας υπερβολικού ελλείµµατος.Σηµειώνεται ωστόσο ότι, σύµφωνα µε τις προ-βλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και µετην υπόθεση αµετάβλητης οικονοµικής πολι-τικής, το 2010 το έλλειµµα της γενικής κυβέρ-νησης θα υπερβεί την τιµή αναφοράς 3% τουΑΕΠ σε όλες τις χώρες-µέλη της ζώνης τουευρώ.

Για το 2010 το ∆ΝΤ προβλέπει ανάκαµψη τουπαγκόσµιου ΑΕΠ κατά 3,9%, µετά από µεί-ωση κατά 0,8% το 2009 (βλ. Πίνακα ΙΙ.1). Ηανάκαµψη θα έχει ήπιους ρυθµούς στις προηγ-µένες οικονοµίες, καθώς η απώλεια εισοδή-µατος και η προηγηθείσα επιδείνωση της χρη-µατοοικονοµικής κατάστασης των νοικοκυ-ριών, των επιχειρήσεων και του δηµόσιουτοµέα θα επιβαρύνει για αρκετό χρονικό διά-στηµα ακόµη την εγχώρια τελική ζήτηση και τοΑΕΠ. Συγκεκριµένα, στις προηγµένες οικο-νοµίες το ΑΕΠ προβλέπεται να αυξηθεί µερυθµό 2,1% το 2010 – µε υψηλότερο ρυθµόστις ΗΠΑ (2,7%) και σαφώς χαµηλότερο στηνΙαπωνία (1,7%) και στη ζώνη του ευρώ(1,0%). Ο ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ στις ανα-δυόµενες και αναπτυσσόµενες οικονοµίεςπροβλέπεται να διαµορφωθεί σε 6%, ενώπολύ υψηλότερος του µέσου όρου αναµένεταινα είναι ο ρυθµός στην Κίνα (10,0%) και στηνΙνδία (7,7%). Από τις εκτός ζώνης του ευρώοικονοµίες της ΕΕ, στο Ηνωµένο Βασίλειο(στο οποίο κατευθύνεται το 15% περίπου τωνεξαγωγών της ζώνης του ευρώ προς τρίτεςχώρες) ο ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ προβλέ-πεται ότι θα ανέλθει σε 1,3% το 2010, έναντιαρνητικού ρυθµού 4,8% το 2009. Θετικοί ρυθ-


KEF II: 1 16-03-10 11:26 30


Πίν

ακας

II.1

ΑΕΠ

σε

στα

θερές

τιµ

ές:

τελε

υταίε

ς δι

αθέ

σιµ

ες ε

κτι

µήσει

ς και

προβ

λέψ

εις

∆ΝΤ,

Ευρ

ωπ

αϊκ

ής

Επιτ

ροπ

ής,

ΟΟ

ΣΑ,

Cons

ensu

s Ec

onom

ics

και

εµπ

ειρογ

νωµόν

ων

της

ΕΚΤ

(ετή

σιες

εκα

τοστ

ιαίε

ς µε

ταβο

λές)

*Υ

πολο

γισµ

οί µ

ε βά

ση τ

ις ισ

οτιµ

ίες

αγορ

αστι

κών

δυνά

µεω

ν το

υ 20

07 (

εκτό

ς απ

ό το

Con

sens

us E

cono

mic

s: µ

ε βά

ση σ

υναλ

λαγµ

ατικ

ές ισ

οτιµ

ίες

του

2007

).**

Για

την

Κίν

α τα

πιο

πρό

σφατ

α δι

αθέσ

ιµα

στοι

χεία

είν

αι τ

ων

Φθι

νοπω

ρινώ

ν Π

ροβλ

έψεω

ν τη

ς Ε

υρω

παϊκ

ής Ε

πιτρ

οπής

,που

δηµ

οσιε

ύθηκ

αν σ

τις

3.11

.200

8.

Πηγ

ές: ∆

ΝΤ

, Wor

ld E

cono

mic

Out

look

Upd

ate,

26

Ιανο

υαρί

ου 2

010.

Ευρ

ωπα

ϊκή

Επι

τροπ

ή, E

cono

mic

For

ecas

ts, A

utum

n 20

09, Ν

οέµβ

ριος

200

9.Ο

ΟΣ

Α, E

cono

mic

Out

look

– P

relim

inar

y E

diti

on, Ν

οέµβ

ριος

200

9.C

onse

nsus

Eco

nom

ics,

Con

sens

us F

orec

asts

, Ιαν

ουάρ

ιος

2010

.Ε

ΚΤ

, Μην

ιαίο

∆ελ

τίο,

Μάρ

τιος

201

0.

Πα

γκόσ

µια

οικ

ονοµ

ία*

-0,8

-1,2

…-2

,2…

3,9

3,1

…3,

0…

ΗΠ

Α-2

,5-2

,5-2

,5-2

,5…

2,7

2,2

2,5

2,9

…

Ιαπω

νία

-5,3

-5,9

-5,3

-5,4

…1,

70,

11,

81,

3…

Κίν

α**

8,7

8,7

8,3

……

10,0

9,6

10,2

……

Ην.

Βα

σίλε

ιο-4

,8-4

,6-4

,7-4

,7…

1,3

0,9

1,2

1,5

…

Ζώ

νη τ

ου ε

υρώ

-16

-3,9

-4,0

-4,0

-3,9

-4,0

1,0

0,7

0,9

1,3

0,4

έως

1,2

2009

(εκ

τιµή

σεις

)20

10 (

προ

βλέψ

εις)

∆Ν

ΤΕ

Ε4.

11.0

9Ο

ΟΣ

Α20

.11.

09C

onse

nsus

11.1

.201

0

Εµπ

ειρο

-γν

ώµο

νες

ΕΚ

Τ4.

3.20

10∆

ΝΤ

ΕΕ

4.11

.09

ΟΟ

ΣΑ

20.1

1.09

Con

sens

us11

.1.2

010

Εµπ

ειρο

-γν

ώµο

νες

ΕΚ

Τ4.

3.20

10

KEF II: 1 16-03-10 11:26 31

µοί µεταβολής του ΑΕΠ προβλέπονται επίσηςγια τις λοιπές εκτός ζώνης του ευρώ χώρες τηςΕΕ, µετά από αρνητικούς5 ρυθµούς το 2009. Οπληθωρισµός, αν και αναµένεται να ενισχυθείελαφρώς το 2010 στις προηγµένες οικονοµίεςστο 1,3% από 0,1% το 2009 (στις αναπτυσσό-µενες θα επιταχυνθεί στο 6,2% από 5,2% το2009), θα παραµείνει γενικά χαµηλός, αντα-νακλώντας κυρίως τις συνθήκες υποαπασχό-λησης των παραγωγικών συντελεστών, τηνπροβλεπόµενη περαιτέρω άνοδο του ποσο-στού ανεργίας, αλλά και την έναρξη της στα-διακής απόσυρσης των µέτρων στήριξης.

Η δυσµενής δηµοσιονοµική θέση δεν προ-βλέπεται να βελτιωθεί στις περισσότερεςµεγάλες οικονοµίες το 2010. Το δηµοσιονο-µικό έλλειµµα στις 30 χώρες-µέλη του ΟΟΣΑεκτιµάται ότι θα παραµείνει πολύ υψηλό(8,3% του ΑΕΠ από 8,2% το 2009), ενώ στηζώνη του ευρώ θα επιδεινωθεί (6,7% του ΑΕΠαπό 6,1% το 2009). Το δηµοσιονοµικόέλλειµµα της γενικής κυβέρνησης προβλέπε-ται να υποχωρήσει ελαφρώς στις ΗΠΑ (10,7%του ΑΕΠ), ενώ θα διευρυνθεί στο ΗνωµένοΒασίλειο (13,3%), στη Γαλλία (8,6%) και στηνΙαπωνία (8,2%).

Οι παγκόσµιες µακροοικονοµικές ανισορρο-πίες, αφού υποχώρησαν σηµαντικά κατά τηδιάρκεια της παγκόσµιας ύφεσης, το 2010αναµένεται να σταθεροποιηθούν. Προβλέπε-ται ότι θα αυξηθούν ελαφρά το έλλειµµα τουισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστότου ΑΕΠ των ΗΠΑ (στο 3,4% το 2010 από3,0% το 2009) και το πλεόνασµα της Ιαπωνίας(στο 2,8% από 2,5%), ενώ θα υποχωρήσουν τοπλεόνασµα της Κίνας (στο 5,4% το 2010 από6,4% το 2009) και το έλλειµµα της ζώνης τουευρώ (στο 0,1% από 0,6%).

Γενικότερα, το ∆ΝΤ εκτιµά ότι υπάρχει κίν-δυνος επιστροφής σε ύφεση, αν αρθούν πρό-ωρα τα µέτρα κατά της κρίσης. Παράλληλα,θεωρεί ότι το 2010 πρέπει: (α) να στηριχθείδιατηρήσιµη ανάκαµψη, µε αξιοποίηση τωνµέτρων κατά της κρίσης προκειµένου να δηµι-ουργηθούν θέσεις εργασίας, (β) να συνεχιστείη προσπάθεια µεταρρύθµισης της λειτουργίας

του χρηµατοπιστωτικού τοµέα, δεδοµένου ότιη χαλαρή εποπτεία και ρύθµιση ήταν ένα αίτιοτης κρίσης, (γ) να συνεχιστεί η παγκόσµιασυνεργασία που ενισχύθηκε στη διάρκεια τηςκρίσης.

Εξάλλου, από αναλυτές της Τράπεζας ∆ιε-θνών ∆ιακανονισµών (Τ∆∆) επισηµαίνεταιότι στις ανεπτυγµένες οικονοµίες η ανάκαµψηχαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, καθώς ηαπασχόληση µάλλον θα µειωθεί κι άλλο, ενώη πιστωτική επέκταση, ιδίως προς τις µικρέςεπιχειρήσεις, παραµένει ασθενική. Ταυτό-χρονα, η επιδείνωση των δηµοσιονοµικώνσυνθηκών (λόγω της µεγάλης αύξησης τωνδηµόσιων δαπανών για την αντιµετώπιση τηςκρίσης) µπορεί να οδηγήσει σε απότοµη νέαυποχώρηση της δραστηριότητας.

Ειδικότερα όσον αφορά την οικονοµία τηςζώνης του ευρώ, στην παρούσα συγκυρία, οισυνθήκες σταθερότητας των τιµών στηρίζουντην αγοραστική δύναµη των νοικοκυριών καιτελικά την κατανάλωση. Από την άλλη πλευρά,η αύξηση της ανεργίας περιορίζει την κατα-νάλωση και ο χαµηλός βαθµός χρησιµοποίη-σης του παραγωγικού δυναµικού δρα ανα-σταλτικά στις επιχειρηµατικές επενδύσεις. Ηανάκαµψη παραµένει διστακτική, καθώς οιχρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις αναδιαρ-θρώνουν το ενεργητικό τους, οι µη χρηµατο-πιστωτικές επιχειρήσεις συγκρατούν τιςεπενδύσεις τους και τα νοικοκυριά περιορί-ζουν την κατανάλωση αυξάνοντας την απο-ταµίευσή τους.

Πρέπει να τονιστεί ότι η κρίση δεν ήταν µιααπλή κυκλική διαταραχή. Μετά το τέλος της,η ευρωπαϊκή οικονοµία δεν θα επιστρέψει “ωςσυνήθως” στην προ της κρίσης κατάστασηπραγµάτων, η οποία δεν ήταν διατηρήσιµη.6

Στη διαδικασία της ανάκαµψης υπάρχουνσηµαντικά προβλήµατα. Η πιστωτική επέ-


55 Με εξαίρεση την Πολωνία, στην οποία η µεταβολή του ΑΕΠυπήρξε θετική το 2009 (1,2%) και προβλέπεται αισθητή επιτά-χυνσή της το 2010 στο 2,6% (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, InterimForecast, Φεβρουάριος 2010).

66 Βλ. και την οµιλία του Lorenzo Bini Smaghi, “The euro areamacroeconomic situation: Where do we stand, where are wegoing?”, 18.1.2010, στο δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 32

κταση δεν θα επιστρέψει στους υψηλούς ρυθ-µούς του παρελθόντος, ενώ ο δυνητικός ρυθ-µός ανάπτυξης έχει µειωθεί, και λόγω µετα-βολών στις σχετικές τιµές και τη σύνθεση τηςπαγκόσµιας ζήτησης. Επίσης, η πολύ αυξη-µένη δαπάνη εξυπηρέτησης του δηµόσιου χρέ-ους µπορεί να “εκτοπίσει” τη δαπάνη του ιδιω-τικού τοµέα, δηλαδή να µην αφήσει περιθώριαγια τη χρηµατοδότησή της, ενώ ο συνεχιζόµε-νος χαµηλός βαθµός χρησιµοποίησης τουπαραγωγικού δυναµικού µπορεί σύντοµα ναεξουδετερώσει τα µέτρα διατήρησης της απα-σχόλησης (µε µείωση ωραρίων αλλά χωρίςαπολύσεις, σε χώρες όπως η Γερµανία και ηΓαλλία) φέρνοντας αύξηση της ανεργίας, πουθα οδηγήσει σε εξασθένηση της εµπιστοσύνης,µείωση της ζήτησης και τελικά αύξηση τηςαβεβαιότητας.

Επιπλέον, οι πολύ αυξηµένες δανειακές ανά-γκες του ∆ηµοσίου στις χώρες της ζώνης τουευρώ µπορεί να οδηγήσουν σε άνοδο τωνµεσοµακροπρόθεσµων επιτοκίων, µε αρνη-τικές συνέπειες για τις επενδύσεις και τηνανάπτυξη. Για να µη γίνει αυτό, χρειάζεταιέγκαιρη διαµόρφωση και εφαρµογή στρατη-γικών “εξόδου” και εξυγίανσης (βλ. ΕιδικόΘέµα 3.Α), έµφαση στην αναµόρφωση τωνδαπανών, στην εισαγωγή κατάλληλων δηµο-σιονοµικών κανόνων και θεσµών, σε διαφα-νείς διαδικασίες και σε αξιόπιστες στατιστι-κές, καθώς και αναδιάρθρωση του τραπεζι-κού συστήµατος. Το τελευταίο έχει ιδιαίτερησηµασία και πρέπει να στοχεύει στην εξυ-γίανση των ισολογισµών, την αποτελεσµατικήδιαχείριση κινδύνων και την υιοθέτηση δια-φανών και “εύρωστων” επιχειρηµατικώνπροτύπων που θα είναι ανθεκτικά στις δια-ταραχές. Το ζητούµενο είναι να µπορούν οιτράπεζες να ανταποκριθούν όταν αρχίσει ηανάκαµψη της ζήτησης δανείων από τιςµικροµεσαίες επιχειρήσεις της ζώνης τουευρώ. Τέλος, οι γενικότερες διαρθρωτικέςµεταρρυθµίσεις είναι αναγκαίες σε όλες τιςχώρες της ζώνης του ευρώ στη φάση της ανά-καµψης.

Οι προοπτικές τόσο της παγκόσµιας οικονο-µίας όσο και της οικονοµίας της ζώνης του

ευρώ είναι δυνατόν να επηρεαστούν θετικάαπό το ενδεχόµενο ισχυρότερης επίδρασηςτων µέτρων πολιτικής, ταχύτερης ενίσχυσηςτης εµπιστοσύνης και ταχύτερης ανάκαµψηςτου παγκόσµιου εµπορίου. Αντίθετα, είναιδυνατόν να επηρεαστούν αρνητικά από τοενδεχόµενο να είναι ισχυρότερη και µεγαλύ-τερης διάρκειας η αρνητική ανατροφοδότησητων εξελίξεων στην πραγµατική οικονοµία καιστο χρηµατοπιστωτικό τοµέα, να υπάρξουννέες αυξήσεις τιµών του πετρελαίου και τωνπρώτων υλών, να ενταθούν τα µέτρα προστα-τευτισµού, καθώς και να σηµειωθούν ανατα-ράξεις στις αγορές λόγω “διόρθωσης” τωνπαγκόσµιων ανισορροπιών.

1.2 ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ7

Η διεθνής χρηµατοπιστωτική και οικονοµικήκρίση εξακολουθεί να επηρεάζει δυσµενώς τιςοικονοµίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης,καθώς το επίπεδο της οικονοµικής δραστη-ριότητας των χωρών αυτών συνεχίζει να συρ-ρικνώνεται. Ωστόσο, µε βάση τα στοιχεία τουτρίτου τριµήνου του 2009, ο ρυθµός κάµψηςτου πραγµατικού προϊόντος παρουσιάζει επι-βράδυνση στις περισσότερες χώρες (εξαίρεσηαποτελεί η Βουλγαρία, ενώ αντίθετα η Τουρ-κία σηµείωσε την πιο θεαµατική βελτίωση)εξέλιξη που πιθανώς σηµατοδοτεί τον τερµα-τισµό της ύφεσης. Πράγµατι, µε βάση τις πιοπρόσφατες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Τρά-πεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης(EBRD – Ιανουάριος 2010), το 2010 όλες οιχώρες της περιοχής αναµένεται να καταγρά-ψουν θετικούς ρυθµούς ανάπτυξης (εκτός απότη Βουλγαρία, για την οποία προβλέπεται στα-σιµότητα – βλ. Πίνακα ΙΙ.2). Ειδικότερα, ηEBRD προβλέπει ότι το ΑΕΠ των χωρών τηςΝΑ Ευρώπης (εκτός Τουρκίας) θα αυξηθείεφέτος κατά 1,2% (έναντι µείωσης κατά 5,4%το 2009), ενώ το ΑΕΠ της Τουρκίας θα αυξη-θεί κατά 4,7% (έναντι µείωσης κατά 5,6% το2009).


77 Η ανάλυση για τις οικονοµίες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ανα-φέρεται στις εξής χώρες: Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Βουλ-γαρία, Κροατία, Μαυροβούνιο, Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµο-κρατία της Μακεδονίας (ΠΓ∆Μ), Ρουµανία, Σερβία και Τουρκία.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 33

Η µείωση των εισροών κεφαλαίων καθώς καιη επιβράδυνση του ρυθµού πιστωτικής επέ-κτασης αποτελούν τους κύριους παράγοντεςπου συντέλεσαν στη σηµαντική πτώση τηςεγχώριας ζήτησης (τόσο για κατανάλωση όσοκαι για επενδύσεις) και εποµένως στην κάµψητης οικονοµικής δραστηριότητας. Παράλληλα,η υποχώρηση της εξωτερικής ζήτησης εξακο-λουθεί να επιδρά δυσµενώς στους εξαγωγι-κούς κλάδους. Ωστόσο, καθώς στις περισσό-τερες οικονοµίες της περιοχής η ύφεση συνέ-χισε να επιδρά κυρίως στην εγχώρια ζήτησηκαι τις εισαγωγές, τα ελλείµµατα του ισοζυ-γίου τρεχουσών συναλλαγών συρρικνώθηκαν,αντανακλώντας κυρίως τη βελτίωση του εµπο-ρικού ισοζυγίου.

Η επιδείνωση της δηµοσιονοµικής κατάστα-σης των χωρών αυτών αποτελεί µία από τιςδυσµενέστερες συνέπειες της κρίσης. Εξαί-ρεση αποτελεί η Βουλγαρία, η οποία αναµε-νόταν να παρουσιάσει µικρό πλεόνασµα στοκρατικό προϋπολογισµό και για το 2009(ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις “Φθι-νοπωρινές Προβλέψεις” εκτιµούσε ότι σε επί-πεδο γενικής κυβέρνησης θα καταγραφότανέλλειµµα). Γενικότερα, ο βαθµός της δηµο-

σιονοµικής ανισορροπίας διαφέρει από χώρασε χώρα, καθώς εξαρτάται αφενός από τηνεπίδραση της κρίσης στα έσοδα και αφετέρουαπό τη προσπάθεια που καταβάλλει κάθεχώρα για περιορισµό των δαπανών. Αναµφί-βολα, η εξέλιξη της δηµοσιονοµικής κατά-στασης το 2010 θα αποτελέσει µία κρίσιµησυνιστώσα που, µεταξύ των άλλων, θα επη-ρεάσει τις προσδοκίες των επενδυτών και σεσηµαντικό βαθµό θα προσδιορίσει την προο-πτική της οικονοµικής ανάκαµψης.

Στο νοµισµατικό τοµέα, ο ρυθµός αύξησης τωνκαταθέσεων και των πιστώσεων, που επιβρα-δυνόταν, εµφανίζει τάση σταθεροποίησης.Ειδικότερα, η συνεχιζόµενη, αν και ηπιότερα,επιβράδυνση του ρυθµού πιστωτικής επέκτα-σης, αντανακλά, εκτός από τη µείωση της ζήτη-σης, και την εφαρµογή αυστηρότερων κριτη-ρίων δανεισµού από τις τράπεζες, εν µέρειλόγω του αυξανόµενου ποσοστού των µη εξυ-πηρετούµενων δανείων. Η αύξηση του ποσο-στού αυτού έχει επηρεάσει αρνητικά την κερ-δοφορία του τραπεζικού συστήµατος τωνχωρών της περιοχής, το οποίο όµως κατά βάσηπαραµένει υγιές. Επιπρόσθετα, δεν υπήρξεπρόβληµα στήριξης της ισοτιµίας για τις χώρες


Πίνακας ΙΙ.2 Ρυθµός ανάπτυξης του πραγµατικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος χωρώντης ΝΑ Ευρώπης*

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές)

Πηγές: Εθνικές κεντρικές τράπεζες, ∆ΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και Reuters.* Αναµένεται ότι οι εκτιµήσεις για το 2009 και οι προβλέψεις για το 2010 θα αναθεωρηθούν.

Χώρα 2006 2007 2008

2009

2010(πρόβλεψη)α’ τρίµ. β’ τρίµ. γ’ τρίµ.

Εκτίµησηγια το έτος

Αλβανία 5,4 6,0 8,0 6,0 - - 4,3 2,0

Βοσνία-Ερζεγοβίνη 6,9 6,0 5,4 - - - -4,4 0,6

Βουλγαρία 6,3 6,2 6,0 -3,5 -4,9 -5,1 -4,8 0,0

Κροατία 4,7 5,5 2,4 -6,7 -6,3 -5,7 -5,9 0,6

Μαυροβούνιο 8,6 10,7 7,0 - -3,5 -4,0 -4,3 0,4

Πρώην Γιουγκοσλαβική ∆ηµοκρατία της Μακεδονίας

4,0 5,8 4,8 -0,9 -1,4 -1,8 -1,2 2,0

Ρουµανία 7,9 6,2 7,1 -6,2 -8,7 -7,1 -7,0 1,3

Σερβία 5,2 6,9 5,4 -3,5 -4,2 -2,3 -3,1 2,4

Τουρκία 6,9 4,7 0,9 -14,3 -7,9 -3,3 -5,6 4,7

KEF II: 1 16-03-10 11:26 34

µε σταθερές συναλλαγµατικές ισοτιµίες, ενώστην περίπτωση των χωρών µε κυµαινόµενεςισοτιµίες, µετά τις αρχικές απώλειες, δια-µορφώθηκε σαφής τάση σταθεροποίησης, µεαποτέλεσµα την αποφυγή έντονων πιέσεωντόσο στην αγορά συναλλάγµατος όσο και στονπληθωρισµό. Αυτό οδήγησε αρκετές κεντρικέςτράπεζες σε περαιτέρω µείωση των βασικώντους επιτοκίων το τέταρτο τρίµηνο του 2009.

Παρά το σηµαντικό µέγεθος της ύφεσης, οιχώρες της περιοχής έχουν επιδείξει µέχριστιγµής αξιόλογη ανθεκτικότητα στην αντι-µετώπιση των συνεπειών της κρίσης. Ειδικό-τερα, απέφυγαν την εκδήλωση κρίσης τόσοστον εξωτερικό τοµέα, καθώς συνεχίστηκαν οιεισροές κεφαλαίων, κυρίως για ξένες άµεσεςεπενδύσεις, όσο και στον τραπεζικό τοµέα,όπου η παρουσία ξένων τραπεζικών οµίλων σεµεγάλο βαθµό απέτρεψε την εµφάνιση σοβα-ρών προβληµάτων ρευστότητας. Μάλιστα,όπως ήδη αναφέρθηκε, το 2010 αναµένεται ναείναι το έτος εξόδου από την ύφεση ουσια-στικά για όλες τις χώρες. Ωστόσο, η αβεβαι-ότητα όσον αφορά την προοπτική µιας ―έστωπεριορισµένης― ανάκαµψης παραµένει σχε-τικά υψηλή.

Στο βαθµό που οι ξένοι επενδυτές παραµέ-νουν επιφυλακτικοί, θα εξακολουθήσει ναείναι περιορισµένη (αλλά πάντως θετική) ηεισροή κεφαλαίων, δυσχεραίνοντας την εξω-τερική χρηµατοδότηση και διατηρώντας τοκόστος δανεισµού σε υψηλά επίπεδα, µε απο-τέλεσµα να υπονοµεύεται η προοπτική ανά-πτυξης. Επίσης, τυχόν παράταση της δηµο-σιονοµικής ανισορροπίας µπορεί να ενισχύσειπεραιτέρω την επιφυλακτικότητα των ξένωνεπενδυτών.

Τέλος, η προοπτική µακροχρόνιας ανάπτυξηςεξαρτάται εν πολλοίς από την πρόοδο τωνδιαρθρωτικών αλλαγών. Εποµένως, συνδέεταικυρίως µε την ενίσχυση της εξαγωγικής βάσηςτων χωρών της περιοχής προκειµένου να απο-τραπεί η επανεµφάνιση στο µέλλον µη διατη-ρήσιµων ανισορροπιών στον εξωτερικό τοµέακαι να µειωθεί η εξάρτηση της εγχώριας ζήτη-σης από εισαγόµενα προϊόντα.

2 Η ΕΝΙΑΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ8

Από την αρχή του 2009 έως και το Μάιο, το∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ συνέχισε τηνπροοδευτική µείωση των βασικών επιτοκίων,η οποία είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο του2008. Την περίοδο από τον Ιούνιο του 2009έως το Μάρτιο του 2010 το ∆ιοικητικό Συµ-βούλιο της ΕΚΤ διατήρησε αµετάβλητα ταβασικά επιτόκια (βλ. Πίνακα ΙΙ.3).

Επίσης, το 2009 και έως και το Μάρτιο του2010, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ εξα-κολούθησε να εφαρµόζει µη συµβατικά µέτρανοµισµατικής πολιτικής.9 Βεβαίως, δεδοµένηςτης οµαλοποίησης των συνθηκών στις χρηµα-τοπιστωτικές αγορές, το ∆ιοικητικό Συµβού-λιο της ΕΚΤ προέβη το ∆εκέµβριο του 2009 σεέναν πρώτο προσδιορισµό της διαδικασίαςσταδιακής άρσης ορισµένων από τα εν λόγωµέτρα. Στις 4 Μαρτίου του τρέχοντος έτους ηδιαδικασία αυτή εξειδικεύθηκε περαιτέρω καιυπήρξαν νέες σχετικές ανακοινώσεις.

Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ χαράζειτην ενιαία νοµισµατική πολιτική, έτσι ώστε ναεπιτυγχάνεται ο πρωταρχικός σκοπός τουΕυρωσυστήµατος, δηλαδή η σταθερότητα τωντιµών10 στη ζώνη του ευρώ σε µεσοπρόθεσµηβάση. Το 2009 και το πρώτο τρίµηνο του 2010,το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ εξακολού-


88 Με βάση τις εισαγωγικές δηλώσεις του Προέδρου της ΕΚΤ στιςσυνεντεύξεις τύπου µετά την πρώτη συνεδρίαση του ∆ιοικητικούΣυµβουλίου της ΕΚΤ κάθε µήνα ―όπου γίνεται η χάραξη της νοµι-σµατικής πολιτικής― κατά το 2009 και το τρίµηνο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2010. Έχουν επίσης ληφθεί υπόψη οι ανακοινώσεις τηςΕΚΤ µέσω του Μηνιαίου ∆ελτίου της.

99 Τα µέτρα χαρακτηρίζονται ως “µη συµβατικά” (non-standardmeasures), διότι συνδέονται µε σηµαντικές τροποποιήσεις στο λει-τουργικό πλαίσιο (operational framework) ―δηλ. στα µέσα και τιςδιαδικασίες― για την εφαρµογή της νοµισµατικής πολιτικής. Μετα εν λόγω µέτρα επιτυγχάνεται βελτίωση των συνθηκών χρηµα-τοδότησης και ενίσχυση της ροής των χρηµατοδοτικών πόρων απότο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα ―δηλ., στη ζώνη του ευρώ, κυρίωςαπό τις τράπεζες― προς την οικονοµία, η οποία είναι µεγαλύτερηαπό ό,τι είναι δυνατόν να επιτευχθεί αποκλειστικά και µόνο µεµειώσεις των βασικών επιτοκίων. Τα µέτρα αυτά υποβοηθούν τηνεξοµάλυνση των συνθηκών στη διατραπεζική αγορά, ως εκ τού-του διαφυλάσσουν τη χρηµατοπιστωτική σταθερότητα και διευ-κολύνουν τη ροή των τραπεζικών πιστώσεων προς τις επιχειρήσειςκαι τα νοικοκυριά της ζώνης του ευρώ.

1100 Σύµφωνα µε τον ορισµό που περιλαµβάνει η στρατηγική της νοµι-σµατικής πολιτικής του Ευρωσυστήµατος, επικρατεί σταθερότητατων τιµών όταν ο ρυθµός πληθωρισµού παραµένει κάτω αλλά πλη-σίον του 2%.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 35

θησε να υπογραµµίζει ότι µε τη νοµισµατικήπολιτική συµβάλλει στη σταθεροποίηση τωνµεσοµακροπρόθεσµων πληθωριστικών προσ-δοκιών σε επίπεδο συµβατό µε τη σταθερό-τητα των τιµών. Η σταθεροποίηση των πλη-θωριστικών προσδοκιών αποτελεί αναγκαίαπροϋπόθεση για την άνοδο του ΑΕΠ και τηςαπασχόλησης στη ζώνη του ευρώ και συµ-βάλλει στη διασφάλιση της χρηµατοπιστωτικήςσταθερότητας.

Ιδιαίτερα σηµαντική για τη σταθεροποίησητων πληθωριστικών προσδοκιών το 2009 ήτανη δέσµευση του ∆ιοικητικού Συµβουλίου τηςΕΚΤ να αποσύρει σταδιακά, στην κατάλληλη

ευκαιρία, όσα έκτακτα µέτρα ενίσχυσης τηςρευστότητας δεν θα ήταν πλέον στον ίδιοβαθµό απαραίτητα όπως κατά το παρελθόν.Όπως προαναφέρθηκε, η δέσµευση αυτή υλο-ποιείται το 2010. Επίσης έχει ανακοινωθεί ότιτο Ευρωσύστηµα θα προχωρήσει σε απορρό-φηση ρευστότητας από το τραπεζικό σύστηµα,όποτε αυτό καταστεί αναγκαίο, προκειµένουνα αποφευχθεί η εµφάνιση πληθωριστικώνκινδύνων σε µεσοπρόθεσµη και µακροπρό-θεσµη βάση.

Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ έχει επα-νειληµµένα υπογραµµίσει ότι, µετά τηντελευταία µείωση το Μάιο του 2009, τα βασικά


Πίνακας II.3 Προσαρµογές των βασικών επιτοκίων του Ευρωσυστήµατος

(ποσοστά % ετησίως)

Ηµεροµηνία µεταβολής επιτοκίων1

Πάγια διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων

Πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης Πάγια διευκόλυνση

οριακής χρηµατοδότησης

∆ηµοπρασίες σταθερού επιτοκίου(σταθερό επιτόκιο)

∆ηµοπρασίες ανταγωνιστικού

επιτοκίου(ελάχιστο επιτόκιο

προσφορών)

2000 6 Οκτωβρίου 3,75 - 4,75 5,75

2001 11 Μαΐου 3,50 - 4,50 5,50

31 Αυγούστου 3,25 - 4,25 5,25

18 Σεπτεµβρίου 2,75 - 3,75 4,75

9 Νοεµβρίου 2,25 - 3,25 4,25

2002 6 ∆εκεµβρίου 1,75 - 2,75 3,75

2003 7 Μαρτίου 1,50 - 2,50 3,50

6 Ιουνίου 1,00 - 2,00 3,00

2005 6 ∆εκεµβρίου 1,25 - 2,25 3,25

2006 8 Μαρτίου 1,50 - 2,50 3,50

15 Ιουνίου 1,75 - 2,75 3,75

9 Αυγούστου 2,00 - 3,00 4,00

11 Οκτωβρίου 2,25 - 3,25 4,25

13 ∆εκεµβρίου 2,50 - 3,50 4,50

2007 14 Μαρτίου 2,75 - 3,75 4,75

13 Ιουνίου 3,00 - 4,00 5,00

2008 9 Ιουλίου 3,25 - 4,25 5,25

8 Οκτωβρίου 2,75 - - 4,75

9 Οκτωβρίου 3,25 - - 4,25

15 Οκτωβρίου 3,25 3,75 - 4,25

12 Νοεµβρίου 2,75 3,25 - 3,75

10 ∆εκεµβρίου 2,00 2,50 - 3,00

2009 21 Ιανουαρίου 1,00 2,00 - 3,00

11 Μαρτίου 0,50 1,50 - 2,50

8 Απριλίου 0,25 1,25 - 2,25

13 Μαΐου 0,25 1,00 - 1,75

Πηγή: ΕΚΤ.1 Από τις 10 Μαρτίου 2004 και µε εξαίρεση τις αυξοµειώσεις στις 8 και 9 Οκτωβρίου 2008, οι µεταβολές των επιτοκίων των πάγιων διευκο-λύνσεων αποδοχής καταθέσεων και οριακής χρηµατοδότησης ισχύουν όχι από την ηµεροµηνία της συνεδρίασης του ∆ιοικητικού Συµβουλίουτης ΕΚΤ κατά την οποία λαµβάνεται η απόφαση για προσαρµογή των επιτοκίων, αλλά από την ηµεροµηνία που διενεργείται η πρώτη πράξηκύριας αναχρηµατοδότησης µετά την απόφαση του ∆ιοικητικού Συµβουλίου (οπότε µεταβάλλεται και το ελάχιστο επιτόκιο προσφορών/στα-θερό επιτόκιο στις πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 36

επιτόκια έχουν φθάσει στο κατάλληλο επίπεδοώστε να αναµένεται µεσοπρόθεσµα να επι-κρατήσει η σταθερότητα των τιµών. Αυτόεξάλλου υποδηλώνουν και οι πληθωριστικέςπροσδοκίες. Η εδραίωση της σταθερότηταςτων τιµών θα συµβάλει σε ενίσχυση της αγο-ραστικής δύναµης των εισοδηµάτων των νοι-κοκυριών στη ζώνη του ευρώ.

Ειδικότερα, την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουλίου2009 οι πληθωριστικές πιέσεις αποκλιµακώ-θηκαν και διαµορφώθηκαν σε χαµηλά επί-πεδα. Η εξέλιξη αυτή αποδόθηκε, στο πλαίσιοτης οικονοµικής ανάλυσης που διεξάγει το∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ, κατ’ αρχάςστη µείωση των διεθνών τιµών του αργούπετρελαίου και των λοιπών βασικών εµπο-ρευµάτων το δεύτερο εξάµηνο του 2008. Ηυποχώρηση των πληθωριστικών πιέσεωναποδόθηκε επίσης στην επιβράδυνση τηςοικονοµικής δραστηριότητας, η οποία εντά-θηκε µε την έξαρση της χρηµατοπιστωτικήςαναταραχής προς τα τέλη του 2008. Το ∆ιοι-κητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αναµένει ότι ορυθµός ανόδου του ΑΕΠ θα διαµορφωθεί σεµέτρια επίπεδα και οι τιµές θα σηµειώσουνπεριορισµένη άνοδο το 2010 και το 2011. Ηπροοπτική διατήρησης των πληθωριστικώνπιέσεων σε χαµηλά επίπεδα µεσοπρόθεσµαεπιβεβαιώνεται και από τη νοµισµατική ανά-λυση που διεξήγαγε, παράλληλα µε την οικο-νοµική ανάλυση, το ∆ιοικητικό Συµβούλιο τηςΕΚΤ.

Με βάση τα συµπεράσµατα της οικονοµικήςκαι της νοµισµατικής ανάλυσης, το ∆ιοικητικόΣυµβούλιο της ΕΚΤ προέβη σε διαδοχικές µει-ώσεις του σταθερού επιτοκίου στις πράξειςκύριας αναχρηµατοδότησης την περίοδοΙανουαρίου-Μαΐου 2009. Συγκεκριµένα, τοεπιτόκιο αυτό µειώθηκε 4 φορές11 τηνπερίοδο Ιανουαρίου-Μαΐου 2009, συνολικάκατά 150 µονάδες βάσης, σε 1% το Μάιο του2009 έναντι 2,5% το ∆εκέµβριο του 2008 (βλ.∆ιάγραµµα ΙΙ.2).12 Τα βασικά επιτόκια δενµεταβλήθηκαν περαιτέρω την περίοδο Ιουνίου2009-Μαρτίου 2010, όµως υιοθετήθηκαν πρό-σθετα, µη συµβατικά, µέτρα νοµισµατικήςπολιτικής.

Ειδικότερα όσον αφορά την οικονοµική ανά-λυση την οποία έλαβε υπόψη το ∆ιοικητικόΣυµβούλιο της ΕΚΤ, διαπιστώθηκε ότι τοΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε µε τριµη-νιαίο ρυθµό 0,4% το τρίτο τρίµηνο του 2009,µετά από πέντε διαδοχικά τρίµηνα κατά ταοποία η οικονοµική δραστηριότητα υποχω-ρούσε. Η ανάκαµψη της οικονοµικής δρα-στηριότητας συνεχίστηκε το τελευταίο τρί-µηνο του 2009 (µε πολύ χαµηλότερο ρυθµό)και στις αρχές του 2010. Το 2010, ο τριµηνι-αίος ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ ενδέχεται ναπαρουσιάσει διακυµάνσεις, πάντως αναµέ-νεται ότι θα παραµείνει σε µέτρια επίπεδα.Οι προοπτικές για την εξέλιξη του ΑΕΠ στηζώνη του ευρώ αντανακλούν κατ’ αρχάς τογεγονός ότι η επίδραση πολλών από τουςπαράγοντες που στηρίζουν την οικονοµικήδραστηριότητα επί του παρόντος θα είναι


1111 Κατά 50 µονάδες βάσης τον Ιανουάριο, όπως και το Μάρτιο, καικατά 25 µονάδες βάσης τον Απρίλιο καθώς και το Μάιο του 2009.

1122 Όσον αφορά τα λοιπά βασικά επιτόκια του Ευρωσυστήµατος, τοεπιτόκιο στην πάγια διευκόλυνση οριακής χρηµατοδότησης µει-ώθηκε σταδιακά κατά 125 µονάδες βάσης, σε 1,75% το Μάιο του2009 από 3% το ∆εκέµβριο του 2008, ενώ το επιτόκιο στην πάγιαδιευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων µειώθηκε σταδιακά κατά 175µονάδες βάσης, σε 0,25% τον Απρίλιο του 2009 από 2% το ∆εκέµ-βριο του 2008.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 37

προσωρινή. Επίσης, η προσπάθεια των χρη-µατοπιστωτικών και µη χρηµατοπιστωτικώνεπιχειρήσεων και των νοικοκυριών ―τόσοεντός όσο και εκτός της ζώνης του ευρώ― ναεξυγιάνουν τους ισολογισµούς τους αναµέ-νεται να επηρεάσει αρνητικά το ρυθµό ανό-δου της οικονοµικής δραστηριότητας. Προςτην ίδια κατεύθυνση θα είναι και η επίδρασητης αυξανόµενης ανεργίας και του χαµηλούβαθµού χρησιµοποίησης του παραγωγικούδυναµικού στη βιοµηχανία. Τέλος, το 2011 ορυθµός ανόδου του ΑΕΠ αναµένεται να επι-ταχυνθεί.

Ο πληθωρισµός υποχωρούσε από την αρχήτου 2009 µέχρι τον Ιούλιο, µάλιστα από τονΙούνιο του 2009 µέχρι και τον Οκτώβριο παρέ-µεινε σε αρνητικά επίπεδα. Το Νοέµβριο του2009 ο πληθωρισµός επανήλθε σε θετικά επί-πεδα και το τρίµηνο ∆εκεµβρίου 2009-Φεβρουαρίου 2010 κυµάνθηκε γύρω στο 1%.Η υποχώρηση του πληθωρισµού την περίοδοΙανουαρίου-Ιουλίου 2009 οφειλόταν κυρίωςστο γεγονός ότι οι τιµές του αργού πετρελαίουκαι των λοιπών βασικών εµπορευµάτων ήταντην περίοδο αυτή σηµαντικά χαµηλότερες απόό,τι την αντίστοιχη περίοδο του 2008. Οµοίως,η επιτάχυνση του πληθωρισµού από τονΑύγουστο του 2009 αντανακλά το ότι οι τιµέςτου αργού πετρελαίου ―οι οποίες είχαν αρχί-σει να αυξάνονται ήδη από τα τέλη του 2008―πλησίαζαν ολοένα και περισσότερο προς ταεπίπεδα τα οποία είχαν καταγραφεί την αντί-στοιχη περίοδο του 2008, ενώ από τον Οκτώ-βριο του 2009 οι τιµές του πετρελαίου υπερέ-βησαν τα εν λόγω επίπεδα.

Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αναµένειότι ο πληθωρισµός θα διατηρηθεί γύρω στο1% τους αµέσως επόµενους µήνες. Μεσο-πρόθεσµα, ο πληθωρισµός αναµένεται ναπαραµείνει σε µέτρια επίπεδα, δεδοµένου ότιη ανάκαµψη της συνολικής ζήτησης στη ζώνητου ευρώ και στις άλλες οικονοµικές περιοχέςδεν προβλέπεται να είναι ταχεία.

Σύµφωνα µε τις τελευταίες µακροοικονοµικέςπροβολές των εµπειρογνωµόνων της ΕΚΤ(4.3.2010), ο µέσος ετήσιος ρυθµός πληθωρι-

σµού εκτιµάται ότι θα διαµορφωθεί µεταξύ0,8% και 1,6% το 2010 και µεταξύ 0,9% και2,1% το 2011. ∆εν µπορεί όµως να αποκλει-στεί το ενδεχόµενο να σηµειωθούν µεγαλύτε-ρες από τις αναµενόµενες αυξήσεις της έµµε-σης φορολογίας και των διοικητικά καθορι-ζόµενων τιµών λόγω της προσπάθειας τωνκρατών-µελών για δηµοσιονοµική εξυγίανση.Επίσης, η εξέλιξη της οικονοµικής δραστη-ριότητας και των τιµών του πετρελαίου καιτων λοιπών βασικών εµπορευµάτων ενδέχεταινα είναι διαφορετική από την αναµενόµενη,οπότε και ο πληθωρισµός θα διαµορφωθεί σεεπίπεδα διαφορετικά από τις αντίστοιχες προ-βολές. Πάντως, όπως προαναφέρθηκε, το∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ σε όλη τηδιάρκεια του 2009 και το τρίµηνο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2010 τόνιζε ότι, σύµφωνα µε τιςπαρατηρούµενες πληθωριστικές προσδοκίες,µεσοπρόθεσµα θα επικρατήσει σταθερότητατων τιµών στη ζώνη του ευρώ.

Στο πλαίσιο της νοµισµατικής ανάλυσης, επι-βεβαιώθηκε ότι οι πληθωριστικές πιέσειςέχουν υποχωρήσει και θα παραµείνουν χαµη-λές σε µεσοπρόθεσµη βάση. Το συµπέρασµααυτό προκύπτει διότι ο υποκείµενος ρυθµόςνοµισµατικής επέκτασης13 αποκλιµακώθηκεεξαιτίας της συνεχούς επιβράδυνσης το 2009(όπως εξάλλου και το 2008) του ρυθµού αύξη-σης, αφενός, της ποσότητας χρήµατος Μ3(∆εκέµβριος 2008: 7,5%, ∆εκέµβριος 2009: -0,3%, Ιανουάριος 2010: 0,1%) και, αφετέρου,των τραπεζικών δανείων προς τον ιδιωτικότοµέα (∆εκέµβριος 2008: 5,7%, ∆εκέµβριος2009: -0,1%, Ιανουάριος 2010: -0,6%).

Τα µη συµβατικά µέτρα νοµισµατικής πολιτικήςτο 2009 (όπως και τα προηγούµενα έτη) είχανστόχο να διευκολυνθεί η αναχρηµατοδότησητων πιστωτικών ιδρυµάτων της ζώνης του ευρώ,δεδοµένου ότι η αγορά χρήµατος παρουσίαζεδυσλειτουργίες. Ήταν αναγκαίο να ενισχυθείη παροχή ρευστότητας προς τα πιστωτικά ιδρύ-


1133 Ο “υποκείµενος” (underlying) ρυθµός νοµισµατικής επέκτασηςυπολογίζεται από την ΕΚΤ µε διάφορες εναλλακτικές µεθόδους(βλ. ΕΚΤ, Monthly Bulletin, Μάιος 2008, Box 1, σελ. 15) και δενδηµοσιεύεται. Θεωρείται ότι το µέγεθος αυτό συσχετίζεται στε-νότερα από ό,τι ο ρυθµός αύξησης του Μ3 µε την εξέλιξη του πλη-θωρισµού, λαµβανοµένων υπόψη των χρονικών υστερήσεων.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 38

µατα, πρώτον, για να µην κλονιστεί η σταθε-ρότητα του τραπεζικού συστήµατος από τη διε-θνή χρηµατοπιστωτική αναταραχή και, δεύτε-ρον, για να συνεχίσουν οι τράπεζες να χορη-γούν επαρκείς πιστώσεις προς τις επιχειρήσειςκαι τα νοικοκυριά, µε όρους συµβατούς µε τηνκατεύθυνση της νοµισµατικής πολιτικής τουΕυρωσυστήµατος. Με τα µη συµβατικά µέτρανοµισµατικής πολιτικής παρασχέθηκε άφθονηρευστότητα, καθώς η ζήτηση των πιστωτικώνιδρυµάτων για χρηµατοδοτικούς πόρους ικα-νοποιήθηκε χωρίς ποσοτικό περιορισµό, ενώ τοκόστος χρηµατοδότησης για τα πιστωτικά ιδρύ-µατα ήταν πολύ χαµηλό. Συγκεκριµένα, η χρη-σιµοποίηση µη συµβατικών µέτρων νοµισµατι-κής πολιτικής επέτρεψε διπλασιασµό τηςάντλησης ρευστότητας από τα πιστωτικά ιδρύ-µατα µέσω των πράξεων ανοικτής αγοράς τουΕυρωσυστήµατος, από 449 δισεκ. ευρώ σταµέσα Σεπτεµβρίου του 2008 (4,8% του ΑΕΠ τηςζώνης του ευρώ το 2008) σε 897 δισεκ. ευρώ(10% του ΑΕΠ το 2009) στα τέλη Ιουνίου του2009. Ακολούθως η χορηγούµενη προς ταπιστωτικά ιδρύµατα ρευστότητα µειώθηκε καιστις αρχές Μαρτίου εφέτος διαµορφώθηκε σε725 δισεκ. ευρώ, δηλ. περίπου 8% του προ-βλεπόµενου ΑΕΠ για το 2010.

Συγκεκριµένα το 2009 το Ευρωσύστηµα χρη-σιµοποίησε µη συµβατικά µέτρα νοµισµατικήςπολιτικής, επιπλέον των µορφών παρέµβασηςστη διατραπεζική αγορά που είχαν υιοθετηθείήδη από τον Οκτώβριο του 2008. Ειδικότερα:

•• ∆ιεξήχθησαν τρεις πράξεις πιο µακροπρό-θεσµης αναχρηµατοδότησης διάρκειας ενόςέτους, 12 πράξεις εξάµηνης διάρκειας, 24πράξεις τρίµηνης διάρκειας και 12 πράξεις µεδιάρκεια µία περίοδο τήρησης.

•• Από τον Ιούλιο το Ευρωσύστηµα άρχισε ναπραγµατοποιεί αγορές καλυµµένων οµολο-γιών που εκδίδουν οι τράπεζες. Οι οµολογίεςαυτές βασίζονται σε οµάδες από δάνεια ταοποία έχουν χορηγήσει τα πιστωτικά ιδρύµαταπου τις εκδίδουν και παρέχουν διπλή εξα-σφάλιση στους οµολογιούχους. Οι οµολογι-ούχοι, σε αντίθεση µε τους κατόχους άλλωντίτλων που βασίζονται σε τραπεζικά δάνεια,

π.χ. των δοµηµένων οµολόγων, θεωρούνταιπιστωτές της τράπεζας. Επιπλέον, οι οµολο-γιούχοι έχουν προνοµιακή απαίτηση ―δηλ.κατά προτεραιότητα έναντι όλων των υπόλοι-πων πιστωτών της τράπεζας― επί τωνδανείων που αποτελούν το κάλυµµα των οµο-λογιών, τα οποία µάλιστα επιλέγονται ώστε ναείναι σχετικώς ασφαλή. Μέχρι το τέλοςΦεβρουαρίου του 2010 το Ευρωσύστηµα είχεαποκτήσει καλυµµένες οµολογίες συνολικήςαξίας περίπου 39 δισεκ. ευρώ.

•• Επίσης από τον Ιούλιο δόθηκε στην Ευρω-παϊκή Τράπεζα Επενδύσεων η δυνατότητα νααντλεί ρευστότητα από το Ευρωσύστηµα.

∆εδοµένης της βελτίωσης των συνθηκών στιςχρηµατοπιστωτικές αγορές, το ∆εκέµβριο του200914 το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ απο-φάσισε, όπως προαναφέρθηκε, ότι πρέπει ναξεκινήσει η σταδιακή άρση αυτών των µη συµ-βατικών µέτρων νοµισµατικής πολιτικής ταοποία δεν ήταν πλέον απαραίτητα. Τα υπό-λοιπα µη συµβατικά µέτρα θα εξακολουθή-σουν για ορισµένο διάστηµα να εφαρµόζο-νται, ώστε να συνεχιστεί η πολιτική ενισχυ-µένης πιστωτικής στήριξης (enhanced creditsupport) µε την παροχή, από το Ευρωσύστηµα,ρευστότητας προς το τραπεζικό σύστηµα τηςζώνης του ευρώ υπό ευνοϊκούς όρους.Ωστόσο, όπως έχει επισηµάνει το ∆ιοικητικόΣυµβούλιο της ΕΚΤ, δεν πρέπει να παραβλέ-πεται ότι η εφαρµογή επί µακρό χρονικό διά-στηµα µη συµβατικών µέτρων νοµισµατικήςπολιτικής είναι δυνατόν να προκαλέσει στρε-βλώσεις.15

Ειδικότερα το 2010:

(α) Οι πράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης θαεξακολουθήσουν να διενεργούνται µέσωδηµοπρασιών µε σταθερό επιτόκιο και χωρίςποσοτικό περιορισµό όσο κρίνεται αναγκαίο,τουλάχιστον µέχρι τις 12 Οκτωβρίου 2010.


1144 Η διαδικασία σταδιακής άρσης των µη συµβατικών µέτρων νοµι-σµατικής πολιτικής εξειδικεύθηκε περαιτέρω στις 4.3.2010.

1155 Η διαθεσιµότητα απεριόριστης ρευστότητας από την κεντρική τρά-πεζα µε χαµηλό κόστος µπορεί π.χ. να οδηγήσει τις τράπεζες σεεφησυχασµό µε αποτέλεσµα να καθυστερήσουν την πραγµατο-ποίηση των αναγκαίων προσαρµογών στους ισολογισµούς τους.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 39

(β) ∆εν θα διεξαχθούν άλλες πράξεις ανοι-κτής αγοράς διάρκειας ενός έτους.16

(γ) Θα διεξαχθεί µόνο µία τελευταία πράξηαναχρηµατοδότησης εξάµηνης διάρκειας,στις 31 Μαρτίου, µέσω δηµοπρασίας µε επι-τόκιο που θα προσδιοριστεί µε ειδικότρόπο,17 ανάλογο µε τον τρόπο προσδιορισµούτου επιτοκίου στην τελευταία πράξη διάρκειαςενός έτους, και χωρίς ποσοτικό περιορισµό.

(δ) Οι πράξεις µε διάρκεια µία περίοδο τήρη-σης18 θα συνεχιστούν όσο κρίνεται αναγκαίο καιτουλάχιστον µέχρι τις 12 Οκτωβρίου 2010 και θαδιενεργούνται επίσης µε σταθερό επιτόκιο (ίσοπρος το επιτόκιο στις πράξεις κύριας αναχρη-µατοδότησης) και χωρίς ποσοτικό περιορισµό.

(ε) Οι τρεις πράξεις τρίµηνης διάρκειας, οιοποίες είχαν προγραµµατιστεί για το πρώτοτρίµηνο, επίσης αποφασίστηκε να διενεργη-θούν µέσω ανάλογης διαδικασίας (ήδη έγινανοι πρώτες δύο).19

(στ) Από τις 28 Απριλίου ξαναρχίζουν οι κανο-νικές πράξεις τρίµηνης διάρκειας µέσω δηµο-πρασιών ανταγωνιστικού επιτοκίου. Το συνο-λικό ποσό της χορηγούµενης ρευστότητας θακαθορίζεται µε τρόπο ώστε να εξασφαλίζονταιοµαλές συνθήκες στις αγορές χρήµατος.

Επειδή τα µη συµβατικά µέτρα νοµισµατικήςπολιτικής, που εφαρµόστηκαν µετά το Σεπτέµ-βριο του 2008, συνέβαλαν στη δηµιουργία συν-θηκών πλεονάζουσας ρευστότητας στη δια-τραπεζική αγορά, από το τελευταίο τρίµηνοτου 2008 ―µε εξαίρεση λίγα και σύντοµα χρο-νικά διαστήµατα― το επιτόκιο ΕΟΝΙΑ κινή-θηκε κάτω από το εκάστοτε ισχύον επιτόκιοστις πράξεις κύριας (και πιο µακροπρόθε-σµης) αναχρηµατοδότησης.

H διενέργεια της πρώτης πράξης πιο µακρο-πρόθεσµης αναχρηµατοδότησης µε δωδεκά-µηνη διάρκεια, στα τέλη Ιουνίου του 2009,άσκησε σηµαντική επίδραση στα επιτόκια τηςδιατραπεζικής αγοράς, καθώς συνέβαλε σεαξιόλογη αύξηση του πλεονάσµατος ρευστό-τητας. Ως εκ τούτου το επιτόκιο ΕΟΝΙΑ µει-

ώθηκε ακόµη περισσότερο και η προς τακάτω απόκλισή του από το σταθερό επιτόκιοτων πράξεων αναχρηµατοδότησης διευρύν-θηκε. Συγκεκριµένα, την περίοδο Ιουλίου-∆εκεµβρίου 2009 και ακολούθως το διάστηµααπό την αρχή του 2010 µέχρι τα τέλη Φεβρου-αρίου, το επιτόκιο ΕΟΝΙΑ παρουσίασεπεριορισµένες διακυµάνσεις και διαµορφώ-θηκε, τις περισσότερες ηµέρες, γύρω στο0,35%, δηλ. 10 µονάδες βάσης πάνω από τοεπιτόκιο της πάγιας διευκόλυνσης αποδοχήςκαταθέσεων.

Όσον αφορά τα επιτόκια Euribor στα δια-τραπεζικά δάνεια στη ζώνη του ευρώ, η απο-κλιµάκωσή τους συνεχίστηκε την περίοδοΙανουαρίου-∆εκεµβρίου 2009 όπως και το διά-στηµα από την αρχή του 2010 µέχρι τα τέληΦεβρουαρίου. Ωστόσο, ο ρυθµός αποκλιµά-κωσης των επιτοκίων Euribor περιορίστηκεπροοδευτικά µετά τις αρχές του 2009.

Η υποχώρηση των επιτοκίων Euribor οφείλε-ται (α) στη µείωση των βασικών επιτοκίων τουΕυρωσυστήµατος την περίοδο Ιανουαρίου-Μαΐου 2009, (β) την ενίσχυση της ρευστότηταςµε τα µη συµβατικά µέτρα νοµισµατικής πολι-τικής, (γ) τη συνακόλουθη υποχώρηση του επι-τοκίου ΕΟΝΙΑ, η οποία προαναφέρθηκε, (δ)την υποχώρηση των βραχυπρόθεσµων προσ-δοκιών για το επιτόκιο µίας ηµέρας στηναγορά χρήµατος και (ε) τον περιορισµό του


1166 Η τελευταία πράξη πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατοδότησης,διάρκειας δώδεκα µηνών, διενεργήθηκε στις 16.12.2009. Το επι-τόκιο σε αυτή την πράξη θα υπολογιστεί εκ των υστέρων ως η µέσητιµή του σταθερού επιτοκίου/ελάχιστου επιτοκίου προσφορών στιςπράξεις κύριας αναχρηµατοδότησης οι οποίες θα διεξαχθούν στηδιάρκεια των 53 εβδοµάδων που µεσολαβούν από την ηµεροµη-νία διενέργειας της δηµοπρασίας µέχρι την ηµεροµηνία εξόφλη-σης της χρηµατοδότησης την οποία άντλησαν τα πιστωτικά ιδρύ-µατα.

1177 Το επιτόκιο σε αυτή την πράξη θα υπολογιστεί εκ των υστέρων ωςη µέση τιµή του σταθερού επιτοκίου στις πράξεις κύριας ανα-χρηµατοδότησης οι οποίες θα διεξαχθούν στη διάρκεια των 26εβδοµάδων που µεσολαβούν από την ηµεροµηνία διενέργειας τηςδηµοπρασίας µέχρι την ηµεροµηνία εξόφλησης (30.9.2010) τηςχρηµατοδότησης την οποία θα αντλήσουν τα πιστωτικά ιδρύµατα.

1188 ∆ηλαδή κατά κανόνα ένα µήνα.1199 Η ποικιλία των πράξεων ανοικτής αγοράς για τη χορήγηση δολα-

ρίων προς τα πιστωτικά ιδρύµατα της ζώνης του ευρώ περιορί-στηκε σταδιακά το 2009. Η διενέργεια των τελευταίων τακτικώνπράξεων ανοικτής αγοράς για την παροχή δολαρίων που είχαναποµείνει, δηλ. των πράξεων µε εβδοµαδιαία διάρκεια, και ηπαροχή φράγκων Ελβετίας προς τα πιστωτικά ιδρύµατα της ζώνηςτου ευρώ, µέσω πράξεων ανταλλαγής έναντι ευρώ µε το Ευρω-σύστηµα, επίσης µε εβδοµαδιαία διάρκεια, διακόπηκε µετά τονΙανουάριο του 2010.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 40

κινδύνου αντισυµβαλλοµένου στη διατραπε-ζική αγορά. Στον περιορισµό του κινδύνουαυτού συνέβαλαν, κατ’ αρχάς, τα µέτρα ενι-σχυµένης πιστωτικής στήριξης που έλαβε τοΕυρωσύστηµα αλλά και τα µέτρα στήριξης τουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος που θέσπισανοι κυβερνήσεις των κρατών-µελών της Ευρω-παϊκής Ένωσης, από τον Οκτώβριο του 2008και µετά.

Η υποχώρηση των επιτοκίων της διατραπεζι-κής αγοράς και η εξέλιξη των αποδόσεων τωνµεσοµακροπρόθεσµων κρατικών οµολόγων20

σε σύγκριση µε το 2008 δηµιούργησαν τις προ-ϋποθέσεις για σταδιακή (και σωρευτικά αξιό-λογη) µείωση των επιτοκίων σε όλες τις κατη-γορίες καταθέσεων και τραπεζικών δανείωντο 2009 στη ζώνη του ευρώ. Η υποχώρηση τουκόστους του τραπεζικού δανεισµού και τηςάντλησης κεφαλαίων µε έκδοση χρεογράφωνασκεί ευνοϊκή επίδραση στην οικονοµική δρα-στηριότητα.

Όσον αφορά τις τράπεζες, αυτές οφείλουν νααντιµετωπίσουν την πρόκληση της πραγµατο-ποίησης των αναγκαίων προσαρµογών στοµέγεθος και τη διάρθρωση των ισολογισµώντους, χωρίς όµως να περιορίσουν τη διαθεσι-µότητα των πιστώσεων προς το µη χρηµατο-πιστωτικό τοµέα της οικονοµίας της ζώνης τουευρώ, δεδοµένου ότι πολλές επιχειρήσεις δενέχουν πρόσβαση στις ανοικτές αγορές κεφα-λαίων για την άντληση χρηµατοδοτικώνπόρων. Προς το σκοπό αυτό, οι τράπεζες πρέ-πει να εκµεταλλευθούν τη βελτίωση των συν-θηκών στις χρηµατοπιστωτικές αγορές και ναενισχύσουν περαιτέρω την κεφαλαιακή τουςβάση αξιοποιώντας επίσης, εάν παραστεί ανά-γκη, τις δυνατότητες που τους προσφέρονταινα αναπληρώσουν το κεφάλαιό τους, στο πλαί-σιο των µέτρων στήριξης του χρηµατοπιστω-τικού τοµέα τα οποία έχουν θεσπίσει οι κυβερ-νήσεις των κρατών-µελών.

Με τα µέτρα νοµισµατικής πολιτικής τα οποίαέλαβε, µετά την έξαρση της χρηµατοπιστωτι-κής αναταραχής το Σεπτέµβριο του 2008, το∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ, δηλαδή τιςµειώσεις των βασικών επιτοκίων και την ενι-

σχυµένη πιστωτική στήριξη, εξασφαλίστηκε ηρευστότητα των πιστωτικών ιδρυµάτων καιστηρίχθηκε η ανάκαµψη της οικονοµικής δρα-στηριότητας στη ζώνη του ευρώ. Τα µέτρααυτά θα εξακολουθήσουν να επηρεάζουνευνοϊκά την οικονοµία της ζώνης του ευρώ γιαπαρατεταµένο χρονικό διάστηµα, επειδή,όπως είναι γνωστό, η επίδραση της νοµισµα-τικής πολιτικής εκδηλώνεται µε σηµαντικέςχρονικές υστερήσεις.

3 ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 2010 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

Οι εξελίξεις το 2009

Με βάση τελευταίες εθνικολογιστικές εκτι-µήσεις της ΕΣΥΕ (11.3.2010), µε τις οποίεςαναθεωρήθηκαν προς τα κάτω οι προηγούµε-νες εκτιµήσεις της, ο ετήσιος ρυθµός µεταβο-λής του ΑΕΠ παρέµεινε αρνητικός σε όλη τηδιάρκεια του 2009 (-1,0% το πρώτο τρίµηνο,-1,9% το δεύτερο, -2,5% το τρίτο καιτο τέταρτο τρίµηνο), ενώ για ολόκληρο το έτοςκατά µέσο όρο διαµορφώθηκε στο -2,0%(2008: +2,0% – βλ. Πίνακα ΙΙ.4). Η σταδιακήεπιδείνωση επιβεβαιώνεται και από την εξέ-λιξη του σύνθετου δείκτη οικονοµικής δρα-στηριότητας που καταρτίζει η Τράπεζα τηςΕλλάδος (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.3Α).21 Αντίθετα, ο∆είκτης Οικονοµικού Κλίµατος για τηνΕλλάδα (που καταρτίζεται από την Ευρω-παϊκή Επιτροπή βάσει των ερευνών που διε-ξάγει το ΙΟΒΕ στις επιχειρήσεις και τουςκαταναλωτές) εµφάνισε σχετική βελτίωση στοδιάστηµα Απριλίου-Οκτωβρίου, αλλά από τοΝοέµβριο του 2009 έως και το Φεβρουάριοτου 2010 κατέγραψε σχεδόν συνεχή υποχώ-ρηση (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.3Β).


2200 Εάν οι αποδόσεις υπολογιστούν σε µέση τριµηνιαία βάση, γίνε-ται εµφανές ότι ακολούθησαν πτωτική πορεία µετά το τρίτο τρί-µηνο του 2008.

2211 Ο δείκτης αποτελεί τη συνισταµένη οµάδας βραχυχρόνιων δεικτώνκαι αντανακλά τη µεταβολή της “υπορρέουσας” οικονοµικής δρα-στηριότητας, εξοµαλύνοντας την υπερβάλλουσα µεταβλητότηταορισµένων βραχυχρόνιων δεικτών.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 41

Εξάλλου, εκτιµάται ότι το παραγωγικό κενότης οικονοµίας ήταν αρνητικό το 2009 και ότιο δυνητικός ρυθµός ανάπτυξης υποχώρησεσηµαντικά σε σύγκριση µε το 2008, αντανα-κλώντας τη σηµαντική µείωση της συµβολήςτου κεφαλαίου λόγω της µείωσης των επεν-δύσεων.22

Το 2009 η εεγγχχώώρριιαα ζζήήττηησσηη (συµπεριλαµβανο-µένης και της µεταβολής των αποθεµάτων)συνέβαλε αρνητικά (για πρώτη φορά από το1992) στη µεταβολή του ΑΕΠ, αντανακλώνταςκυρίως τη µείωση των εεππεεννδδύύσσεεωωνν και τηςιιδδιιωωττιικκήήςς κκααττααννάάλλωωσσηηςς. Η δδηηµµόόσσιιαα κκααττααννάά--λλωωσσηη συνέβαλε θετικά στη µεταβολή του ΑΕΠ.

Οι αρνητικές εξελίξεις στην τελική εγχώριαζήτηση αντισταθµίστηκαν µόνο εν µέρει απότη θετική συµβολή του ππρρααγγµµααττιικκοούύ εεξξωωττεερριι--κκοούύ ιισσοοζζυυγγίίοουυ (δηλαδή των κκααθθααρρώώνν εεξξααγγωωγγώώννααγγααθθώώνν κκααιι υυππηηρρεεσσιιώώνν), η οποία αντανα-κλούσε το γεγονός ότι λόγω της ύφεσης οιεισαγωγές µειώθηκαν πολύ περισσότερο απόό,τι οι εξαγωγές.

Η µείωση της ιιδδιιωωττιικκήήςς κκααττααννάάλλωωσσηηςς σε στα-θερές τιµές κατά 1,8% αποτυπώνεται στη


2222 Ο δυνητικός ρυθµός ανάπτυξης ήταν κατά µέσο όρο της τάξεωςτου 3,5% την περίοδο 2000-2007, υποχώρησε στο 2,25% το 2008και εκτιµάται ότι έπεσε κάτω του 1,5% το 2009.

Πίνακας II.4 Zήτηση και ακαθάριστο εγχώριο προϊόν: 2007-2009

(σε σταθερές αγοραίες τιµές έτους 2000, ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές)

2007 2008 2009

Ιδιωτική κατανάλωση 3,3 2,3 -1,8

∆ηµόσια κατανάλωση 8,4 0,6 9,6

Ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου 4,6 -7,4 -13,9

Κατοικίες -8,6 -29,1 -21,7

Λοιπές κατασκευές 2,5 2,2 4,0

Εξοπλισµός 20,9 6,3 -19,0

Λοιπές -14,4 -14,6 33,8

ΤΤεελλιικκήή εεγγχχώώρριιαα ζζήήττηησσηη 44,,33 00,,00 --22,,44

Αποθέµατα και στατιστικές διαφορές (ως % του ΑΕΠ)

0,8 1,9 1,8

ΕΕγγχχώώρριιαα ζζήήττηησσηη 55,,00 11,,00 --22,,55

Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 5,8 4,0 -18,1

Εξαγωγές αγαθών 1,5 3,7 -11,6

Εξαγωγές υπηρεσιών 9,0 4,1 -22,6

Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 7,1 0,2 -14,1

Εισαγωγές αγαθών 6,6 -3,1 -14,4

Εισαγωγές υπηρεσιών 9,0 13,6 -13,0

ΑΑκκααθθάάρριισσττοο εεγγχχώώρριιοο ππρροοϊϊόόνν σσεε ττιιµµέέςς ααγγοορράάςς 44,,55 22,,00 --22,,00

Πηγή: ΕΣΥΕ/Εθνικοί Λογαριασµοί, προσωρινές εκτιµήσεις για τα στοιχεία των ετών 2007-2009, Μάρτιος 2010.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 42

σηµαντική µείωση του όγκου λιανικών πωλή-σεων (πλην αυτοκινήτων και καυσίµων) κατά9,3% και του αριθµού των νέων Ι.Χ. επιβα-

τικών αυτοκινήτων που κυκλοφόρησαν κατά17,4% (βλ. Πίνακα ΙΙ.5και ∆ιάγραµµα ΙΙ.4).

Η υποχώρηση της ιιδδιιωωττιικκήήςς κκααττααννάάλλωωσσηηςςοφείλεται στη µείωση της απασχόλησης (βλ.Τµήµα 3.2 του παρόντος κεφαλαίου) και τηνεπιβράδυνση του ρυθµού αύξησης του δια-θέσιµου εισοδήµατος ακόµη και των ατόµωνπου δεν έχασαν µεν τις θέσεις εργασίαςτους, αλλά αντιµετώπισαν περιορισµό τουµέσου χρόνου απασχόλησής τους. Η κάµψητης ιδιωτικής κατανάλωσης τεκµαίρεταιεξάλλου και από τη µεγάλη επιβράδυνση τουρυθµού ανόδου των καταναλωτικών δανείων(σε 2,0% το ∆εκέµβριο του 2009 από 16,0%στο τέλος του 2008), ενώ αντανακλά και τηνυποχώρηση της εµπιστοσύνης των κατανα-λωτών – συγκεκριµένα τις αρνητικές εκτι-µήσεις τους για την οικονοµική τους κατά-σταση στους επόµενους 12 µήνες, οι οποίεςοδήγησαν σε αναβολή της δαπάνης γιασηµαντικές αγορές και σε περικοπή τωνάλλων δαπανών. Εξάλλου, αρνητική επί-δραση23 είχε ενδεχοµένως και η µείωση τηςαγοραίας αξίας των περιουσιακών στοι-χείων (του πλούτου) των νοικοκυριών,κυρίως λόγω της υποχώρησης των τιµών τωνκατοικιών σχεδόν κατά 4% (βλ. Παράρτηµατου Κεφαλαίου ΙΙ) και δευτερευόντως λόγωτης µέσης ετήσιας µείωσης του Γενικού ∆εί-κτη Τιµών Μετοχών του ΧρηµατιστηρίουΑθηνών κατά 35,6% (παρά την ανάκαµψητου εν λόγω δείκτη µεταξύ τέλους του 2008και τέλους του 2009 (βλ. Τµήµα 5.6 τουπαρόντος κεφαλαίου).24

Η δδηηµµόόσσιιαα κκααττααννάάλλωωσσηη αυξήθηκε κατά 9,6%σε σταθερές τιµές (έναντι µόνο 0,6% το 2008),αντανακλώντας τόσο την άνοδο της συνολικήςδαπάνης για αµοιβές εργαζοµένων στον τοµέατης γενικής κυβέρνησης (βλ. και Ειδικό Θέµα1.Γ) όσο και την αύξηση των λοιπών κατανα-λωτικών δαπανών (της “ενδιάµεσης κατανά-λωσης”) του ίδιου τοµέα.


2233 Ωστόσο, τέτοια επίδραση δεν έχει επιβεβαιωθεί εµπειρικά για τηνΕλλάδα.

2244 Οι κατοικίες είναι το κυριότερο περιουσιακό στοιχείο των ελλη-νικών νοικοκυριών, ενώ η συµµετοχή των µετοχικών τίτλων είναισχετικά µικρή.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 43


Πίνακας II.5 ∆είκτες καταναλωτικής ζήτησης (2008-2010)


Όγκος λιανικού εµπορίου (εκτός καυσίµων και λιπαντικών) -1,4 -9,3 …

Είδη διατροφής-ποτά-καπνός1 -0,1 -6,0 …

Ένδυση-υπόδηση -5,5 1,4 …

Έπιπλα-ηλεκτρικά είδη-οικιακός εξοπλισµός -4,3 -15,3 …

Βιβλία-χαρτικά-λοιπά είδη -1,3 -24,0 …

Έσοδα από ΦΠΑ (σταθερές τιµές) 0,8 -10,2 …

∆είκτης επιχειρηµατικών προσδοκιών στο λιανικό εµπόριο -15,3 -21,4 15,5 (Ιαν.-Φεβρ.)

Νέες κυκλοφορίες Ι.Χ. επιβατικών αυτοκινήτων -7,0 -17,4 9,1 (Ιαν.-Φεβρ.)

Φορολογικά έσοδα από τέλη κινητής τηλεφωνίας2 5,3 13,2 …

Tραπεζική χρηµατοδότηση της κατανάλωσης3 16,0 (∆εκ.) 2,0 (∆εκ.) 1,6 (Ιαν.)

2008 20092010

(διαθέσιµη περίοδος)

Πηγές: ΕΣΥΕ (λιανικό εµπόριο, αυτοκίνητα), Υπουργείο Οικονοµικών (έσοδα ΦΠΑ, τέλη κινητής τηλεφωνίας), ΙΟΒΕ (προσδοκίες), Τρά-πεζα της Ελλάδος (χρηµατοδότηση κατανάλωσης).1 Περιλαµβάνει τα µεγάλα καταστήµατα τροφίµων και τα ειδικευµένα καταστήµατα τροφίµων-ποτών-καπνού.2 Πάγια µηνιαία τέλη ανά σύνδεση έως τον Ιούλιο του 2009. Από τον Αύγουστο του 2009 νέο κλιµακούµενο τέλος συνδροµητών κινητής τηλε-φωνίας και τέλος καρτοκινητής τηλεφωνίας.3 Περιλαµβάνονται τα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα δάνεια. Οι ρυθµοί µεταβολής υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη οι διαγραφές δανείων,οι διακυµάνσεις συναλλαγµατικών ισοτιµιών και η µεταβίβαση δανείων σε εγχώρια θυγατρική εταιρία παροχής πιστώσεων το 2009.

Πίνακας II.6 ∆είκτες επενδυτικής ζήτησης (2008-2010)

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές1)

2008 20092010


Παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών -7,4 -21,7 -8,5 (Ιαν.)

Βαθµός χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού στη βιοµηχανία παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών

(77,5) (73,4) (70,2) (Ιαν.-Φεβρ.)

Τραπεζική χρηµατοδότηση των εγχώριων επιχειρήσεων2 18,7 (∆εκ.) 5,1 (∆εκ.) 4,5 (Ιαν.)

Εκταµιεύσεις Προγράµµατος ∆ηµόσιων Επενδύσεων (Π∆Ε) 9,3 -2,8 -58,2 (Ιαν.-Φεβρ.)

Όγκος νέων οικοδοµών και προσθηκών βάσει αδειών -17,1 -27,6 …

Παραγωγή τσιµέντου -3,1 -21,4 7,6 (Ιαν.)

∆είκτης επιχειρηµατκών προσδοκιών στις κατασκευές 3,0 -31,4 -15,5 (Ιαν.-Φεβρ.)

Tραπεζική χρηµατοδότηση του οικισµού3 11,5 (∆εκ.) 3,7 (∆εκ.) 3,6 (Ιαν.)

Πηγές: ΕΣΥΕ (παραγωγή κεφαλαιακών αγαθών, όγκος οικοδοµών, παραγωγή τσιµέντου), ΙΟΒΕ (βαθµός χρησηµοποίησης, προσδοκίες), Τρά-πεζα της Ελλάδος (χρηµατοδότηση επιχειρήσεων και οικισµού και εκταµιεύσεις Π∆Ε). 1 Με εξαίρεση το βαθµό χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού στη βιοµηχανία παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών (ποσοστά %).2 Περιλαµβάνονται τα δάνεια, τα εταιρικά οµόλογα καθώς και τα τιτλοποιηµένα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα εταιρικά οµόλογα. Οι ρυθµοίµεταβολής υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη οι διαγραφές δανείων, οι διακυµάνσεις συναλλαγµατικών ισοτιµιών καθώς και τα εταιρικάοµόλογα και δάνεια που µεταβίβασαν τα πιστωτικά ιδρύµατα σε θυγατρικές τους τράπεζες εκτός Ελλάδος και σε εγχώρια θυγατρική εται-ρία παροχής πιστώσεων το 2009.3 Περιλαµβάνονται τα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα δάνεια. Οι ρυθµοί µεταβολής υπολογίζονται αφού ληφθούν υπόψη οι διαγραφές δανείων,οι διακυµάνσεις συναλλαγµατικών ισοτιµιών και η µεταβίβαση δανείων σε εγχώρια θυγατρική εταιρία παροχής πιστώσεων το 2009.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 44

Το σύνολο των αακκααθθάάρριισσττωωνν εεππεεννδδύύσσεεωωννππάάγγιιοουυ κκεεφφααλλααίίοουυ (δηµόσιων και ιδιωτικών)µειώθηκε κατά 13,9% σε σταθερές τιµές το

2009, µετά από µείωση κατά 7,4% το 2008. Οιεπενδύσεις της γενικής κυβέρνησης µειώθη-καν κατά 2% περίπου σε σταθερές τιµές. Ησηµαντική υποχώρηση της επενδυτικής δαπά-νης στον ιδιωτικό τοµέα (βλ. και Πίνακα ΙΙ.6)συνδέεται κατ’ αρχάς µε την πτώση των επεν-δύσεων σε κατοικίες κατά 21,7% (µετά απόµείωση κατά 29,1% το 2008), η οποία αντα-νακλάται και στη µεγάλη επιβράδυνση τουετήσιου ρυθµού ανόδου της στεγαστικήςπίστης σε 3,7% το ∆εκέµβριο του 2009, από11,5% το ∆εκέµβριο του 2008. Συνδέεται επί-σης µε τη µεγάλη υποχώρηση των επενδύσεωνσε εξοπλισµό (-19,0%). Η µείωση των επι-χειρηµατικών επενδύσεων αντανακλά γενικάτο δυσµενές επιχειρηµατικό κλίµα, αλλά καιτην αυξηµένη αβεβαιότητα, ιδίως το τελευταίοτρίµηνο του 2009, καθώς αναµενόταν η λήψηνέων µέτρων οικονοµικής πολιτικής.25 Ταυ-τόχρονα, ο ετήσιος ρυθµός πιστωτικής επέ-κτασης προς τις επιχειρήσεις επιβραδύνθηκεσηµαντικά στο 5,1% το ∆εκέµβριο του 2009από 18,7% το ∆εκέµβριο του 2008. Η µείωσητων επενδύσεων για δεύτερο συνεχόµενο έτοςεπηρέασε αρνητικά το ρυθµό µεταβολής τόσοτου τρέχοντος ΑΕΠ όσο και του δυνητικούπροϊόντος (βλ. και Ειδικό Θέµα 2.Α και 2.Γ).

Όσον αφορά τις εξελίξεις από την πλευράτης ππρροοσσφφοορράάςς, σύµφωνα µε τους βραχυχρό-νιους δείκτες της ΕΣΥΕ, η σσυυννοολλιικκήή ββιιοοµµηη--χχααννιικκήή ππααρρααγγωωγγήή υποχώρησε σηµαντικά το2009 (-9,3%), έναντι µείωσης κατά 4,0% το2008, ενώ ακόµη µεγαλύτερη ήταν η υποχώ-ρηση της µεταποιητικής παραγωγής (-11,0%έναντι -4,7% – βλ. Πίνακα ΙΙ.7 και ∆ιά-γραµµα ΙΙ.5).

Η ύφεση στο βιοµηχανικό τοµέα αποτυπώ-νεται και στη σχετική έρευνα συγκυρίας τουΙΟΒΕ και στο ∆∆εείίκκττηη ΥΥππεευυθθύύννωωνν ΠΠρροοµµηηθθεειιώώνν((ΡΡΜΜΙΙ)) για τη µεταποίηση (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.6). Ειδικότερα, το 2009 ο ββααθθµµόόςς χχρρηησσιιµµοο--πποοίίηησσηηςς ττοουυ εερργγοοσστταασσιιαακκοούύ δδυυννααµµιικκοούύ (που


2255 Η Έρευνα Επενδύσεων του ΙΟΒΕ που διεξήχθη τον Οκτώβριο καιτο Νοέµβριο του 2009 δείχνει ότι για πρώτη φορά τα τελευταίαχρόνια η µη διαθεσιµότητα κεφαλαίων επηρέασε αρνητικά τιςεπενδύσεις το 2009, ενώ αυξήθηκε και η αρνητική επίδραση τηςοικονοµικής πολιτικής συνολικά που είχε καταγραφεί και το 2008.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 45

καταγράφεται στην έρευνα συγκυρίας τουΙΟΒΕ) µειώθηκε σε 70,5% το 2009 από75,9% το 2008 που είναι το χαµηλότερο επί-πεδο των τελευταίων ετών, ενώ ο ∆είκτηςΥπευθύνων Προµηθειών (PMI) διαµορφώ-θηκε στο 45,3 κατά µέσο όρο το 2009, έναντι50,4 το 2008. Όλα τα στοιχεία (τόσο τηςΕΣΥΕ όσο και των επιµέρους δειγµατολη-πτικών ερευνών) δείχνουν ότι, ενώ µετά τιςαρχές του 2009 παρουσιάστηκε µια τάση ανά-καµψης των δεικτών στη βιοµηχανία, η τάσηαυτή δεν άντεξε στην αρνητική συγκυρία τωντελευταίων µηνών του έτους και αντιστρά-φηκε, αν και στα τέλη του έτους δεν κατα-γράφηκαν στους δείκτες αυτούς (παραγωγής,

προσδοκιών, χρήσης εργοστασιακού δυνα-µικού) επίπεδα τόσο χαµηλά όσο στις αρχέςτου 2009.

Αρνητικές ήταν το 2009 και οι εξελίξεις στονκκαατταασσκκεευυαασσττιικκόό κκλλάάδδοο, όπως αποτυπώνονταιστο σχετικό “δείκτη παραγωγής” (που καταρ-τίζει η ΕΣΥΕ) για το εννεάµηνο του 2009, στηνππααρρααγγωωγγήή ττσσιιµµέέννττοουυ (που µειώθηκε κατά21,4% το 2009) και στη µεγάλη υποχώρησητων εκτιµήσεων και προσδοκιών των επιχει-ρήσεων που καταγράφεται στην έρευνασυγκυρίας του ΙΟΒΕ, η οποία δείχνει µείωσητης δραστηριότητας (τόσο στις ιδιωτικές κατα-σκευές όσο και στα δηµόσια τεχνικά έργα) σε


Πίνακας II.7 ∆είκτες δραστηριότητας στη βιοµηχανία (2008-2010)


2008 20092010


Πηγές: ΕΣΥΕ (δείκτης βιοµηχανικής παραγωγής, δείκτες κύκλου εργασιών και νέων παραγγελιών στη βιοµηχανία), ΙΟΒΕ (επιχειρηµατικέςπροσδοκίες, βαθµός χρησιµοποίησης εργοστασιακού δυναµικού), Markit economics και Ελληνικό Ινστιτούτο Προµηθειών (PΜΙ).1 Αφορά τις πωλήσεις αγαθών και υπηρεσιών των βιοµηχανικών επιχειρήσεων σε όρους αξίας.2 Παρακολουθεί την εξέλιξη της ζήτησης βιοµηχανικών προϊόντων σε όρους αξίας.3 Εποχικά διορθωµένος δείκτης, τιµή άνω του 50 υποδηλώνει άνοδο.

11.. ∆∆εείίκκττηηςς ββιιοοµµηηχχααννιικκήήςς ππααρρααγγωωγγήήςς ((γγεεννιικκόόςς)) --44,,00 --99,,33 --22,,55 ((ΙΙαανν..))

Μεταποίηση -4,7 -11,0 -0,6 ( » )

Ορυχεία-λατοµεία -4,5 -11,5 -2,7 ( » )

Ηλεκτρισµός -2,8 -4,2 -6,7 ( » )

ΒΒαασσιικκέέςς οοµµάάδδεεςς ααγγααθθώώνν

Ενέργεια -2,4 -2,9 -4,6 ( » )

Ενδιάµεσα αγαθά -6,7 -18,2 2,6 ( » )

Κεφαλαιακά αγαθά -7,4 -21,7 -8,5 ( » )

∆ιαρκή καταναλωτικά αγαθά -5,7 -20,6 6,4 ( » )

Μη διαρκή καταναλωτικά αγαθά -2,0 -4,2 -2,5 ( » )

22.. ∆∆εείίκκττηηςς κκύύκκλλοουυ εερργγαασσιιώώνν σσττηη ββιιοοµµηηχχααννίίαα11 66,,99 --2233,,00 ……

Εγχώρια αγορά 7,7 -22,2 …

Εξωτερική αγορά 4,9 -25,8 …

33.. ∆∆εείίκκττηηςς ννέέωωνν ππααρρααγγγγεελλιιώώνν σσττηη ββιιοοµµηηχχααννίίαα 22 --11,,99 --2288,,66 ……

Εγχώρια αγορά -0,3 -25,6 …

Εξωτερική αγορά -3,8 -35,1 …

44.. ∆∆εείίκκττηηςς εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκώώνν ππρροοσσδδοοκκιιώώνν σσττηη ββιιοοµµηηχχααννίίαα --1100,,66 --2211,,55 1133,,33 ((ΙΙαανν.. -- ΦΦεεββρρ..))

55.. ΒΒααθθµµόόςς χχρρηησσιιµµοοπποοίίηησσηηςς εερργγοοσστταασσιιαακκοούύ δδυυννααµµιικκοούύ σσττηη ββιιοοµµηηχχααννίίαα 7755,,99 7700,,55 6688,,44 ((ΙΙαανν.. -- ΦΦεεββρρ..))

66.. ∆∆εείίκκττηηςς ΥΥππεευυθθύύννωωνν ΠΠρροοµµηηθθεειιώώνν γγιιαα ττηη µµεεττααπποοίίηησσηη ((PPMMII))33 5500,,44 4455,,33 4444,,22 ((ΦΦεεββρρ..))

KEF II: 1 16-03-10 11:26 46

όλη τη διάρκεια του έτους λόγω χαµηλής ζήτη-σης και ανεπάρκειας της χρηµατοδότησης26

τουλάχιστον για τις ιδιωτικές κατασκευές (βλ.επίσης ∆ιάγραµµα ΙΙ.7).27


2266 Ο ετήσιος ρυθµός πιστωτικής επέκτασης προς τις κατασκευαστι-κές επιχειρήσεις επιβραδύνθηκε σε 2,7% το ∆εκέµβριο του 2009,από 35,2% το ∆εκέµβριο του 2008.

2277 Για τις εξελίξεις στα δηµόσια τεχνικά έργα ένα µεγάλο ποσοστόεπιχειρήσεων δεν διευκρινίζει το λόγο για τον οποίο υπάρχει ηµείωση στη δραστηριότητα.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 47

Ο κύκλος εργασιών σε κλάδους του τοµέα τωνυπηρεσιών, όπως οι µεταφορές, οι τηλεπικοι-νωνίες, το εµπόριο (χονδρικό εµπόριο καιεµπόριο αυτοκινήτων) και ο τουρισµός (βλ.και Ειδικό Θέµα 2.Ε) παρουσίασε σηµαντικήµείωση το 2009 (βλ. Πίνακα ΙI.8). Οι εκτιµή-σεις για την πορεία του τραπεζικού κλάδουστο εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2009παρουσιάζονται στο Τµήµα 5.7 του παρόντοςκεφαλαίου.

Οι προοπτικές για το 2010

Για το 22001100 το Επικαιροποιηµένο ΠρόγραµµαΣταθερότητας και Ανάπτυξης (ΕΠΣΑ –15.1.2010) προβλέπει µόνο περιορισµένη µεί-

ωση του ΑΕΠ (βασικό σενάριο: -0,3%, εναλ-λακτικό σενάριο: -0,8%). Ωστόσο, είναι ιδι-αίτερα αυξηµένες οι πιθανότητες αισθητάµεγαλύτερης µείωσης, π.χ. της τάξεως του 2%,αν ληφθούν υπόψη τα εξής:

(α) Η προς τα κάτω αναθεώρηση του ρυθµούµεταβολής του ΑΕΠ το 2009 σε -2,0% καιιδίως το γεγονός ότι ο ετήσιος ρυθµός ήταν -2,6% το τελευταίο τρίµηνο.

(β) Η συνεχιζόµενη ―τους τελευταίους µήνεςτου 2009 και τους πρώτους µήνες του 2010―δυσµενής εξέλιξη ορισµένων βασικών βρα-χυχρόνιων δεικτών δραστηριότητας και εµπι-στοσύνης.


Πίνακας II.8 ∆είκτες δραστηριότητας στον τοµέα των υπηρεσιών (2008-2010)


2008 20092010


∆∆εείίκκττεεςς κκύύκκλλοουυ εερργγαασσιιώώνν σσττιιςς υυππηηρρεεσσίίεεςς

Εµπορία αυτοκινήτων -7,9 -15,6 ...

Χονδρικό εµπόριο 9,4 -9,3 ...

Τηλεπικοινωνίες -1,0 -8,7 ...

Χερσαίες µεταφορές 5,1 -39,5 (Ιαν.-Σεπτ.) ...

Θαλάσσιες και ακτοπλοϊκές µεταφορές 10,2 -23,6 ( » » ) ...

Εναέριες µεταφορές 6,5 -10,2( » » ) ...

Αποθήκευση και υποστηρικτικές προς τις µεταφορές δραστηριότητες 3,1 -39,6 ( » » ) ...

Ταξιδιωτικά πρακτορεία και λοιπές δραστηριότητες 3,5 -14,0 ( » » ) ...

Τουρισµός (ξενοδοχεία και εστιατόρια) 3,2 -9,1 ...

Νοµικές-λογιστικές δραστηριότητες και υπηρεσίες παροχής συµβουλώνδιαχείρισης

10,9 -12,4 ...

∆ραστηριότητες αρχιτεκτόνων-µηχανικών 9,0 -18,6 ...

Υπηρεσίες διαφήµισης και έρευνας αγοράς 2,6 -18,3 ...

ΕΕππιιββααττιικκήή κκίίννηησσηη

Χιλιοµετρικοί επιβάτες ΟΑ -8,6 -17,4 (Ιαν.-Σεπτ.) ...

Επιβάτες Aegean Airlines1 14,4 9,9 ...

Επιβατική κίνηση Οργανισµού Λιµένος Πειραιώς (ΟΛΠ) 0,7 -4,3 (Ιαν.-Νοέµ.) ...

∆∆εείίκκττηηςς εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκώώνν ππρροοσσδδοοκκιιώώνν σσττιιςς υυππηηρρεεσσίίεεςς --88,,33 --2288,,33 22,,55 ((ΙΙαανν..--ΦΦεεββρρ..))

Πηγές: ΕΣΥΕ (δείκτες κύκλου εργασιών στις υπηρεσίες), OA, Aegean Airlines, OΛΠ και ΙΟΒΕ (προσδοκίες).1 Περιλαµβάνονται και οι ναυλωµένες πτήσεις (charter).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 48

(γ) Η λήψη πρόσθετων περιοριστικών δηµο-σιονοµικών µέτρων (πέραν εκείνων που είχανληφθεί υπόψη κατά την κατάρτιση τουΕΠΣΑ), τα οποία ανακοινώθηκαν στις 2-9Φεβρουαρίου και στις 3 Μαρτίου και κατ’αρχάς συνεπάγονται µείωση των εισοδηµά-των, µείωση της δηµόσιας επενδυτικής δαπά-νης και επιβάρυνση του πληθωρισµού (επο-µένως και µεγαλύτερη µείωση των πραγµατι-κών εισοδηµάτων). Πάντως, οποιαδήποτεσχετική πρόβλεψη χαρακτηρίζεται απόµεγάλο βαθµό αβεβαιότητας. Σε κάθε περί-πτωση, η τελική επίδραση του συνόλου τωνµέτρων δηµοσιονοµικής πολιτικής που έχουνανακοινωθεί (εκείνων που περιλαµβάνονταιστο ΕΠΣΑ και των πρόσθετων) θα εξαρτηθεί:

• από την αποτελεσµατικότητα και την ταχύ-τητα της εφαρµογής τους,

• από τη σχετική ισορροπία µεταξύ τωνσυσταλτικών και των επεκτατικών επιδρά-σεων κάθε µέτρου και της δέσµης των µέτρωνσυνολικά. Π.χ. η αύξηση των συντελεστών τουΦΠΑ επιβαρύνει τον πληθωρισµό, ενώ ταµέτρα περιοριστικής εισοδηµατικής πολιτικήςαπό τη µια πλευρά µειώνουν τα εισοδήµατακαι τη ζήτηση, από την άλλη όµως συµβάλλουνστη µείωση όχι µόνο του δηµόσιου ελλείµµα-τος αλλά και του κόστους εργασίας ανάµονάδα προϊόντος – εξέλιξη που µπορεί ναοδηγήσει σε συγκράτηση του πληθωρισµούκαι αύξηση της ανταγωνιστικότητας και ναενθαρρύνει τις επενδύσεις.

• από την έγκαιρη προώθηση και εφαρµογήάλλων, µη δηµοσιονοµικών, µέτρων διαρ-θρωτικής πολιτικής, κατά προτεραιότηταχαµηλού ή µηδενικού κόστους και γρήγορηςαπόδοσης, που αφορούν την καταπολέµησητης γραφειοκρατίας, την εξάλειψη εµποδίωνστη λειτουργία των αγορών προϊόντων καιεργασίας και την ταχεία αξιοποίηση των δια-θέσιµων κοινοτικών πόρων του Εθνικού Στρα-τηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – ∆’Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης.

Κρίσιµη σηµασία έχει αν, µετά την ανακοί-νωση των πρόσφατων µέτρων, η υλοποίησή

τους θα ενισχύσει την εµπιστοσύνη τόσο τωνδιεθνών αγορών όσο και των εγχώριων οικο-νοµικών φορέων (επιχειρήσεων, εργαζοµέ-νων, νοικοκυριών) στις δηµοσιονοµικές και τιςαναπτυξιακές προοπτικές της ελληνικήςοικονοµίας. Εάν αυτό επιτευχθεί, µπορεί ναοδηγήσει σε µείωση του κόστους δανεισµούτου Ελληνικού ∆ηµοσίου και στη συνέχεια ναυπάρξουν αλυσιδωτές ευνοϊκές επιδράσειςστο κόστος δανεισµού των ελληνικών τραπε-ζών και τελικά των επιχειρήσεων και των νοι-κοκυριών. Με τη σειρά τους, αυτές οι ευνοϊ-κές επιδράσεις είναι δυνατόν να αντισταθµί-σουν ―τουλάχιστον εν µέρει― τις άµεσεςσυσταλτικές επιδράσεις ορισµένων δηµοσιο-νοµικών µέτρων. Βεβαίως, η θετική επίδρασηµέσω του “διαύλου” της τόνωσης της εµπι-στοσύνης και της µείωσης του κόστους δανει-σµού πρέπει το συντοµότερο δυνατόν να ενι-σχυθεί και να στηριχθεί από διαρθρωτικάµέτρα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν.

Οι διαθέσιµες ενδείξεις για τους πρώτουςµήνες του 2010 δεν είναι ευοίωνες. Όπως ήδηαναφέρθηκε, ο ∆είκτης Οικονοµικού Κλίµα-τος και οι αντίστοιχοι δείκτες εµπιστοσύνηςτων επιχειρήσεων και των καταναλωτών (νοι-κοκυριών) εξακολούθησαν να υποχωρούντον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο, αντανα-κλώντας ενδεχοµένως την κορύφωση του κλί-µατος αβεβαιότητας και αναµονής (εν όψειτης ολοκλήρωσης των ανακοινώσεων για τηνοικονοµική πολιτική). Το ίδιο συνέβη και µετο ∆είκτη Υπευθύνων Προµηθειών (ΡΜΙ) στηµεταποίηση, που το Φεβρουάριο διαµορφώ-θηκε στο χαµηλότερο επίπεδο από τον Απρί-λιο του 2009. Είναι εύλογο να αναµένεται ότιµετά τις ανακοινώσεις που έγιναν στις 3Μαρτίου η αβεβαιότητα θα περιοριστεί.Ασφαλώς, οι δυσµενείς προσδοκίες γιαπεραιτέρω µείωση της εγχώριας ζήτησης(τόσο της δηµόσιας και ιδιωτικής κατανάλω-σης όσο και των επενδύσεων) αντισταθµίζο-νται εν µέρει από τις ευνοϊκές προσδοκίεςγια ανάκαµψη της εξωτερικής ζήτησης, ανκαι οι επιδόσεις της παγκόσµιας οικονοµίαςτο τελευταίο τρίµηνο του 2009 ήταν πιοµέτριες από ό,τι αρχικά αναµενόταν, ενώ οιεπιδόσεις τους πρώτους δύο µήνες του 2010


KEF II: 1 16-03-10 11:26 49

χαρακτηρίζονταν από διακυµάνσεις (ενµέρει και λόγω των εξαιρετικά δυσµενώνκαιρικών συνθηκών σε µεγάλα τµήµατα τηςΕυρώπης και στη Βόρεια Αµερική).

Αξίζει εξάλλου να αναφερθούν τταα ππρρώώτταα ααπποο--ττεελλέέσσµµαατταα ττηηςς ΈΈρρεευυννααςς εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκώώνν εεξξεελλίί--ξξεεωωνν κκααιι ππρροοοοππττιικκώώνν πποουυ έέχχεειι ααρρχχίίσσεειι νναα δδιιεε--ξξάάγγεειι ηη ΤΤρράάππεεζζαα ττηηςς ΕΕλλλλάάδδοοςς σσεε δδεείίγγµµαα 110000µµεεγγάάλλωωνν εεππιιχχεειιρρήήσσεεωωνν όόλλωωνν ττωωνν ττοοµµέέωωνν ττηηςςεελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς. Σύµφωνα µε τις απαντή-σεις του 53% των επιχειρήσεων του δείγµατοςπου είχαν καταγραφεί έως τις 24.2.2010, επι-βεβαιώνεται η αρνητική οικονοµική συγκυρία,αν και οι επιχειρήσεις δεν εµφανίζονται συνο-λικά πιο απαισιόδοξες για το επόµενο εξάµηνοαπό ό,τι για το προηγούµενο. Όσον αφορά τιςεπιπτώσεις της κρίσης στον τρόπο λειτουργίαςτων επιχειρήσεων και τις επιθυµούµενεςπαρεµβάσεις πολιτικής, σηµειώνονται τα εξής:

• Η χρηµατοοικονοµική κρίση έχει οδηγήσεισε µαταίωση ή περικοπή των επενδυτικώνπρογραµµάτων στη µεγάλη πλειοψηφία τωνεπιχειρήσεων.

• Κατασκευαστικές, ναυτιλιακές και εµπορι-κές επιχειρήσεις προγραµµατίζουν να µετα-βάλουν τη σύνθεση των πηγών χρηµατοδότη-σής τους, µε στροφή από τον τραπεζικό δανει-σµό προς εταιρικά οµόλογα και το χρηµατι-στήριο.

• Οι επιχειρήσεις µείωσαν τις τιµές, επανα-διαπραγµατεύθηκαν όρους µε τους πελάτεςκαι προµηθευτές και αναδιοργάνωσαν τιςδραστηριότητές τους.

• Οι φορολογικές ελαφρύνσεις, καθώς και ηεισαγωγή κινήτρων για αγορά κεφαλαιακούεξοπλισµού και επιδότηση του κόστους δανει-σµού, κρίνονται ως αποτελεσµατικές παρεµ-βάσεις πολιτικής στην παρούσα συγκυρία.

Οι επιχειρήσεις εκτιµούν ότι η υστέρηση τηςπαραγωγικότητας στην ελληνική οικονοµίαµπορεί να αποδοθεί κυρίως στην έλλειψηκατάλληλων κινήτρων (π.χ. είναι περιορι-σµένη η σύνδεση αµοιβών µε την παραγωγι-

κότητα), στην έλλειψη υποδοµών και στοχαµηλό επίπεδο επαγγελµατικής εκπαίδευσης.Οι µεταποιητικές επιχειρήσεις επιδιώκουν τηνενίσχυση των εξαγωγών τους και µέσω τηςτιµολογιακής πολιτικής τους.

Οι επιχειρήσεις που πιστεύουν ότι τα επόµενα1-2 έτη οι προοπτικές της επιχειρηµατικήςδραστηριότητας στην ελληνική οικονοµία θαεπιδεινωθούν (27) είναι περισσότερες απόεκείνες που πιστεύουν ότι οι προοπτικές θαδιατηρηθούν ίδιες (15) ή θα βελτιωθούν (6).Για τη βελτίωση των προοπτικών της ελληνι-κής οικονοµίας οι περισσότερες επιχειρήσειςθεωρούν αναγκαία την άµεση αποκατάστασησταθερού οικονοµικού κλίµατος και την υιο-θέτηση σταθερού φορολογικού πλαισίου,καθώς και τη βελτίωση των υποδοµών, τηςαποτελεσµατικότητας του δηµόσιου τοµέα καιτης εκπαίδευσης. Σηµαντικός αριθµός επιχει-ρήσεων αναφέρεται στο ρόλο που πρέπει ναδιαδραµατίσουν βραχυπρόθεσµα οι τράπεζεςστην αποκατάσταση της ρευστότητας.

** ** **

Όσον αφορά ορισµένους βασικούς ππααρράάγγοο--ννττεεςς πποουυ εεππηηρρεεάάζζοουυνν ττιιςς κκύύρριιεεςς σσυυννιισσττώώσσεεςς ττηηςςζζήήττηησσηηςς ττοο ττρρέέχχοονν έέττοοςς, µπορούν να επιση-µανθούν τα εξής:

(α) Η ιδιωτική κατανάλωση θα επηρεαστείαρνητικά, καθώς το πραγµατικό διαθέσιµοεισόδηµα των νοικοκυριών, το οποίο ―όπωςαναφέρεται στο Τµήµα 3.3 του παρόντοςκεφαλαίου― αυξήθηκε το 2009, αναµένεταινα µειωθεί εφέτος, λόγω της µείωσης των προφορολογίας εισοδηµάτων (τουλάχιστον τωνµισθωτών) σε ονοµαστικούς όρους, σε συν-δυασµό µε τη συνεχιζόµενη µείωση της απα-σχόλησης και την αναµενόµενη επιτάχυνσητου πληθωρισµού (βλ. Τµήµατα 3.2 και 3.3 τουπαρόντος κεφαλαίου).

(β) Τόσο η ιδιωτική κατανάλωση όσο και οιεπενδύσεις σε κατοικίες και οι επιχειρηµατικέςεπενδύσεις θα επηρεαστούν αρνητικά, καθώςο ετήσιος ρυθµός της πιστωτικής επέκτασηςπρος τον ιδιωτικό τοµέα εκτιµάται ότι θα επι-


KEF II: 1 16-03-10 11:26 50

βραδυνθεί περαιτέρω εφέτος και θα κυµανθείσε ιδιαίτερα χαµηλό επίπεδο µέχρι το τέλος του2010 (βλ. Τµήµα 5.3 του παρόντος κεφαλαίου).

(γ) Επίσης, σύµφωνα µε το ΕΠΣΑ η δηµόσιακατανάλωση ήδη αναµενόταν να υποχωρήσεικατά 4,4% το 2010, ενώ η µείωση ενδέχεται ναείναι µεγαλύτερη αν ληφθούν υπόψη και ταπρόσθετα µέτρα που ανακοινώθηκαν στις 3Μαρτίου.

(δ) Οι επιχειρηµατικές επενδύσεις αναµένε-ται να επηρεαστούν από την επιδείνωση τηςζήτησης, την πτώση της κερδοφορίας των επι-χειρήσεων στην διάρκεια του 2009 και από τηναυστηρότερη ―όπως αναµένεται― πιστοδο-τική πολιτική των τραπεζών. Από την άλληπλευρά όµως, σε βελτίωση του επιχειρηµατι-κού κλίµατος αναµένεται να συµβάλει η υλο-ποίηση των σχετικών µε τις επενδύσεις θεσµι-κών και διοικητικών πρωτοβουλιών που περι-λαµβάνονται στο ΕΠΣΑ,28 αν και η σχετικήεπίδραση στο ύψος της επενδυτικής δαπάνηςτης οικονοµίας δεν θα πρέπει να αναµένεταιπριν από τα µέσα ή τα τέλη του 2010.

(ε) Οι επενδύσεις σε κατοικίες (οι οποίες απο-τελούν περίπου το 1/3 του συνόλου των επεν-δύσεων) εκτιµάται ότι θα συνεχίσουν να µει-ώνονται ―αν και µε φθίνοντα ρυθµό― όπωςφαίνεται από τη µείωση του όγκου της ιδιω-τικής οικοδοµικής δραστηριότητας βάσειαδειών (µε ετήσιο ρυθµό 27,6% το 2009, οοποίος περιορίστηκε στο -21,3% το τελευταίοτρίµηνο του έτους – βλ. και ∆ιάγραµµα ΙΙ.7).Παράλληλα, αναµένεται ότι ο ρυθµός επέ-κτασης της στεγαστικής πίστης θα είναι χαµη-λός, αντανακλώντας τη διαµόρφωση τόσο τηςζήτησης όσο και της προσφοράς δανείων.

(στ) Σύµφωνα µε το ΕΠΣΑ, ανοδικά αναµε-νόταν να κινηθούν οι δηµόσιες επενδύσεις καπροβλεπόταν αύξησή τους κατά 800 εκατ.ευρώ. Ωστόσο, στις 3 Μαρτίου ανακοινώθηκεότι το Πρόγραµµα ∆ηµοσίων Επενδύσεωντελικά περιορίζεται κατά 700 εκατ. ευρώ –εποµένως οι δαπάνες του Π∆Ε θα αυξηθούνµόνο κατά 100 εκατ. ευρώ ή 1,1% σε τρέχου-σες τιµές.

(ζ) Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, αναµένεταισυγκρατηµένη ανάκαµψη των εξαγωγώναγαθών και υπηρεσιών, ενώ οι εισαγωγές θασυνεχίσουν να µειώνονται, αν και λιγότεροαπό ό,τι το 2009.

3.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

Η κατάσταση στην αγορά εργασίας επιδει-νώθηκε προοδευτικά στη διάρκεια του 2009,όπως φαίνεται τόσο από τα οριστικά στοιχείατης Έρευνας Εργατικού ∆υναµικού (ΕΕ∆)της ΕΣΥΕ για το εννεάµηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2009 όσο και από τα προσωρινάστοιχεία της ίδιας έρευνας για το τελευταίοτρίµηνο. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά την υπο-χώρηση της οικονοµικής δραστηριότητας καιτης ανταγωνιστικότητας. Το εννεάµηνο Ιανου-αρίου-Σεπτεµβρίου 2009 ο µµέέσσοοςς ααρριιθθµµόόςς ττωωννααππαασσχχοολλοουυµµέέννωωνν µειώθηκε κατά 0,9% έναντιτου αντίστοιχου διαστήµατος του 2008. Ο ετή-σιος ρυθµός µείωσης επιταχύνθηκε µεταξύπρώτου (-0,6%) και δεύτερου τριµήνου (-1,1%) και σταθεροποιήθηκε σε αυτό το επί-πεδο (-1,1%) το τρίτο τρίµηνο (βλ. ∆ιάγραµµαΙI.8). Το µέσο πποοσσοοσσττόό ααππαασσχχόόλληησσηηςς των ατό-µων ηλικίας 15-64 ετών διαµορφώθηκε σε61,4% το εννεάµηνο του 2009 από 61,9% τοαντίστοιχο διάστηµα του 2008. Βάσει προσω-ρινών στοιχείων, το τελευταίο τρίµηνο του2009 ο αριθµός των απασχολουµένων ήτανκατά 1,5% χαµηλότερος από ό,τι το αντίστοιχοτρίµηνο του 2008.

Η µείωση της απασχόλησης το εννεάµηνο του2009 έναντι του αντίστοιχου διαστήµατος του2008 οφείλεται κυρίως στην αύξηση του αριθ-µού των ατόµων που απολύθηκαν ή τωνοποίων η σύµβαση δεν ανανεώθηκε και λιγό-τερο στη µειωµένη δηµιουργία νέων θέσεωνεργασίας. Ωστόσο, οι νέες θέσεις µισθωτής


2288 Αναφέρονται ενδεικτικά ο αναπροσανατολισµός των επιχειρη-σιακών προγραµµάτων σε “πράσινες” δράσεις, η βελτίωση τωνδιοικητικών διαδικασιών του Ν. 3614/2007, η αναθεώρηση τουαναπτυξιακού νόµου µέσα στο α’ εξάµηνο του 2010, η επιτάχυνσητης αξιολόγησης 2.700 επιχειρησιακών σχεδίων συνολικού ύψους8 δισεκ. ευρώ, η περαιτέρω ενίσχυση των έργων που εκτελούνταιµε συγχρηµατοδότηση του δηµόσιου και του ιδιωτικού τοµέα(Σ∆ΙΤ) και η προώθηση νοµοθετικών ρυθµίσεων για την άρση τωνεπενδυτικών αντικινήτρων.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 51

εργασίας ήταν σε µεγαλύτερο ποσοστό απόό,τι σε προηγούµενα χρόνια θέσεις ορισµένουχρόνου (9µηνο 2007: 52,2%, 9µηνο 2008:56,4%, 9µηνο 2009: 57,3%).

Η υποχώρηση της απασχόλησης ήταν εντονό-τερη για τους µµιισσθθωωττοούύςς (βλ. ∆ιάγραµµα ΙI.8),ο αριθµός των οποίων µειώθηκε κατά 1,4%στο εννεάµηνο του 2009. Ωστόσο, ο ετήσιοςρυθµός µείωσης επιβραδύνθηκε µεταξύ δεύ-τερου και τρίτου τριµήνου (α’ τρίµηνο -1,2%,β’ τρίµηνο -1,8% και γ’ τρίµηνο -1,4%). Τοεννεάµηνο του 2009 ο συνολικός αριθµός τωνααυυττοοααππαασσχχοολλοουυµµέέννωωνν αυξήθηκε, αν καιοριακά (+0,5%), λόγω της ανόδου του αριθ-µού των αυτοαπασχολουµένων χωρίς προσω-πικό, ο αριθµός των οποίων αυξήθηκε και τατρία τρίµηνα. Η άνοδος του αριθµού των αυτο-απασχολουµένων αντανακλά την άνοδο τουεργατικού δυναµικού και τη µετακίνηση ορι-σµένων ατόµων από µισθωτή εργασία σεαυτοαπασχόληση.

Πέραν του αριθµού των απασχολουµένων,µείωση εµφάνισαν και οι µέσες ανά απασχο-λούµενο πραγµατοποιηθείσες ώώρρεεςς εερργγαασσίίααςς(κανονικές και υπερωρίες) των µισθωτών, οιοποίες στο µη αγροτικό ιδιωτικό τοµέα τηςοικονοµίας µειώθηκαν κατά 0,8% στο διά-στηµα Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2009 έναντιτου αντίστοιχου διαστήµατος το 2008.

Σε κκλλααδδιικκόό εεππίίππεεδδοο, η µείωση της απασχόλη-σης το πρώτο εξάµηνο του 2009 προήλθε απότο δευτερογενή τοµέα (µεταποίηση και κατα-σκευές), ενώ τόσο στον αγροτικό όσο και στοντριτογενή τοµέα η απασχόληση συνολικά δενµειώθηκε, παρά τη µείωσή της σε ορισµένουςεπιµέρους κλάδους. Ωστόσο, το τρίτο τρίµηνοη απασχόληση µειώθηκε στο δευτερογενήτοµέα αλλά και συνολικά στον τριτογενή. Ηυποχώρηση της απασχόλησης στον τριτογενήτοµέα εξηγείται από τη σηµαντική µείωση τωνθέσεων εργασίας στο λιανικό εµπόριο, στιςεπαγγελµατικές υπηρεσίες και στο χρηµατο-πιστωτικό τοµέα, η οποία αντισταθµίστηκεµόνο εν µέρει από αύξηση της απασχόλησηςστις επικοινωνίες, στις µεταφορές και στιςυπηρεσίες καταλύµατος και εστίασης.29

Πιο ευάλωτοι στον περιορισµό των θέσεωνεργασίας υπήρξαν οι ααννεειιδδίίκκεευυττοοιι εερργγααζζόόµµεεννοοιι(πωλητές, ανειδίκευτοι εργάτες και τεχνίτες)και οι ννέέοοιι σσεε ηηλλιικκίίαα, τα ποσοστά των οποίωνεπί του συνολικού αριθµού των ατόµων πουέχασαν τη θέση εργασίας τους το εννεάµηνοΙανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2009 ήταν πολύ υψη-λότερα από τα αντίστοιχα ποσοστά συµµετο-χής τους στη συνολική απασχόληση. Λόγω τουυψηλού ποσοστού ανειδίκευτων εργαζοµένωνανάµεσα στους µετανάστες (των οποίων ηµέση ηλικία είναι χαµηλότερη από εκείνη τωνΕλλήνων), το ποσοστό απασχόλησης των µετα-ναστών µειώθηκε περισσότερο µεταξύ 2008και 2009 (9µηνο 2008: 68,8%, 9µηνο 2009:67,0%) από ό,τι το συνολικό ποσοστό απα-σχόλησης.


2299 Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ΕΕ∆ στο εννεάµηνο του 2009 η µετα-βολή της απασχόλησης στις κατασκευές, τη µεταποίηση και το χρη-µατοπιστωτικό κλάδο συνέβαλαν κατά -0,6, -0,5 και -0,2 της εκα-τοστιαίας µονάδας αντίστοιχα στο ρυθµό µείωσης της απασχό-λησης.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 52

Ο µέσος αριθµός των ανέργων σύµφωνα µετον ορισµό του ∆ιεθνούς Γραφείου Εργα-σίας30 ήταν 456,7 χιλιάδες το εννεάµηνο του2009, δηλαδή κατά 83,7 χιλιάδες άτοµα υψη-λότερος έναντι του αντίστοιχου διαστήµατοςτου 2008. Το µέσο ποσοστό ανεργίας στοεννεάµηνο του 2009 ήταν 9,2% δηλ. κατά 1,6εκατοστιαία µονάδα υψηλότερο έναντι τουαντίστοιχου διαστήµατος του 2008 (βλ. ∆ιά-γραµµα ΙΙ.9). Η άνοδος του ποσοστού ανερ-γίας επιταχύνθηκε στη διάρκεια του έτους,από µία εκατοστιαία µονάδα το πρώτο τρί-µηνο του 2009, σε 1,7 εκατοστιαία µονάδα τοδεύτερο τρίµηνο του 2009 και 2,1 εκατοστι-αίες µονάδες το τρίτο τρίµηνο, ενώ τα προ-σωρινά στοιχεία για το τελευταίο τρίµηνο δεί-χνουν ακόµη µεγαλύτερη αύξηση της ανερ-γίας στο 10,2%.

Η απόκλιση µεταξύ της αύξησης του αριθµούτων ανέργων και της µείωσης του αριθµού τωναπασχολουµένων αντιστοιχεί στην άνοδο τουεργατικού δυναµικού (+0,8% στο εννεάµηνοτου 2009) και αντανακλά τον αυξηµένο αριθµόµεταναστών και γυναικών που καταγράφει ηΕΕ∆.31 Λόγω αυτών των εξελίξεων, το πποοσσοο--σσττόό σσυυµµµµεεττοοχχήήςς ττωωνν ααττόόµµωωνν 1155--6644 εεττώώνν σσττοο

εερργγααττιικκόό δδυυννααµµιικκόό έχει αυξηθεί από 67,1% τοπρώτο εννεάµηνο του 2008 σε 67,7% το πρώτοεννεάµηνο του 2009.32 Το ποσοστό ανεργίαςείναι υψηλότερο για τους µετανάστες (10,1%)από ό,τι για τους Έλληνες (9,1%).

Η αυξηµένη προσφορά εργασίας αποτυπώ-νεται και στην άνοδο του ποσοστού των απα-σχολουµένων που θα ήθελαν να εργαστούνπερισσότερες ώρες εβδοµαδιαίως (9µηνο2008: 3,7%, 9µηνο 2009: 4,3%).

Το ποσοστό της ανεργίας σύµφωνα µε τονορισµό του ∆ιεθνούς Γραφείου Εργασίας(∆ΓΕ) αποτελεί έναν δείκτη της υποαπασχό-λησης του πληθυσµού. Εναλλακτικοί δείκτεςυποαπασχόλησης και διαθεσιµότητας εργα-τικού δυναµικού οι οποίοι χρησιµοποιούνται(π.χ. από το Γραφείο Στατιστικών Εργασίαςτων ΗΠΑ, Bureau of Labor Statistics) παρου-σιάζονται στο ∆ιάγραµµα II.10. Είναι επό-µενο ότι αλλαγή του ορισµού οδηγεί σε µετα-βολή του ποσοστού ανεργίας, το βασικό ερώ-τηµα όµως είναι πόση είναι η απόκλισηµεταξύ των δεικτών και κατά πόσον η από-κλιση αυτή µεταβάλλεται διαχρονικά. Αυτόπου φαίνεται από το διάγραµµα είναι ότιυπάρχει απόκλιση µεταξύ των δεικτών. Εάνπ.χ. ληφθούν υπόψη όχι µόνο οι άνεργοι σύµ-φωνα µε τον ορισµό του ∆ΓΕ, αλλά και τα


3300 Σύµφωνα µε τον ορισµό αυτό, “Άνεργοι είναι τα άτοµα ηλικίας 15-74 ετών τα οποία δεν εργάστηκαν την εβδοµάδα αναφοράς ούτεαπουσίαζαν προσωρινά από την εργασία τους, ήταν διαθέσιµαπρος εργασία και είτε αναζητούσαν ενεργά µια εργασία είτε είχανήδη βρει µια εργασία στην οποία θα άρχιζαν να απασχολούνταιµέσα στους επόµενους 3 µήνες. Απασχολούµενοι είναι τα άτοµαηλικίας 15 ετών και άνω τα οποία την εβδοµάδα αναφοράς είτεεργάστηκαν έστω και µία ώρα µε σκοπό την αµοιβή ή το κέρδος,είτε εργάστηκαν – χωρίς αµοιβή – στην οικογενειακή επιχείρηση,είτε δεν εργάστηκαν αλλά είχαν µια εργασία ή επιχείρηση από τηνοποία απουσίαζαν προσωρινά (λόγω ασθένειας, άδειας κ.λπ.)”.Βλ. ΕΣΥΕ, http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A0101/Other/A0101_SJO01_MT_QQ_01_1998_04_2009_01_F_GR.pdf.

3311 Από τα στοιχεία της ΕΕ∆ δεν είναι δυνατόν να αξιολογηθεί σεποιο βαθµό η αυξηµένη συµµετοχή των µεταναστών στο εργατικόδυναµικό εξηγείται από αυξηµένη πρόσφατη εισροή µεταναστώνστη χώρα ή από την πληρέστερη καταγραφή τους στην έρευνα,λόγω της νοµιµοποίησής τους. Ωστόσο, σηµειώνεται ότι τα στοι-χεία της ΕΕ∆ για τον αριθµό των ετών που τα µη ελληνικής υπη-κοότητας άτοµα βρίσκονται στην Ελλάδα δείχνουν ότι η εισροήµεταναστών συνεχίζεται τα τελευταία χρόνια.

3322 Το 9µηνο του 2009 το ποσοστό συµµετοχής των ανδρών ήταν79,1% (όσο και το 9µηνο του 2008) και το ποσοστό συµµετοχήςτων γυναικών 56,4% (9µηνο 2008: 55.0%). Το ποσοστό συµµε-τοχής των µεταναστών το 9µηνο του 2009 ήταν 74,6% (9µηνο2008: 73,5%).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 53

άτοµα που δεν αναζητούν εργασία γιατίπιστεύουν ότι δεν θα βρουν, εκείνα που θαήθελαν να εργαστούν αλλά δεν αναζητούνεργασία για οποιοδήποτε λόγο, καθώς και ταάτοµα που εργάζονται µε µερική απασχόλησηεπειδή δεν µπορούν να βρουν εργασία µεπλήρη απασχόληση, τότε το ποσοστό της υπο-απασχόλησης το τρίτο τρίµηνο του 2009 αυξά-νεται από 9,3% σε 13,3%. Πρόσφατα,ωστόσο, η απόκλιση µεταξύ των δεικτών δενέχει αυξηθεί σηµαντικά (αν και είναι υψηλό-τερη από ό,τι το 2005).33

Το Φεβρουάριο του 2010 οι εκτιµήσεις τωνεπιχειρήσεων για τις ββρρααχχυυχχρρόόννιιεεςς ππρροοοοππττιικκέέςςτης απασχόλησης, όπως αποτυπώνονται στιςέρευνες συγκυρίας του ΙΟΒΕ (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.11), ήταν αρνητικές σε όλους τους κλάδουςεκτός του λιανικού εµπορίου. Ιδιαίτερα αρνη-τικές, και πολύ χαµηλότερες από τις µέσεςπροσδοκίες της περιόδου 1998-2008, ήταν οι

προσδοκίες των επιχειρήσεων για την απα-σχόληση στις κατασκευές και στις υπηρεσίες.

Η σύγκριση των εξελίξεων στην ελληνική αγοράεργασίας µε εκείνες στη ζώνη του ευρώ µετά τοξέσπασµα της οικονοµικής κρίσης (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.12) δείχνει ότι µέχρι τώρα ―µε βάση προσω-ρινά εθνικολογιστικά στοιχεία― η επίδραση τηςεπιβράδυνσης της οικονοµικής δραστηριότηταςστην απασχόληση ήταν µεγαλύτερη στην Ελλάδααπό ό,τι στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Αυτό µάλ-λον οφείλεται στο υψηλό σχετικά ποσοστό τωνανειδίκευτων εργαζόµενων στην ελληνική οικο-νοµία καθώς και στη µεγαλύτερη σηµασία τηνοποία έχει στην Ελλάδα, σε σύγκριση µε αρκετέςχώρες, ο κλάδος των κατασκευών.

Με βάση τις διαθέσιµες ενδείξεις για τηναγορά εργασίας αλλά και τις προβλέψεις γιατην εξέλιξη της δραστηριότητας (βλ. Τµήµα 3.1του παρόντος κεφαλαίου), εκτιµάται ότι η µεί-


3333 Η έκταση της υποαπασχόλησης πρέπει να λαµβάνεται υπόψη καιστον υπολογισµό του δυνητικού προϊόντος της οικονοµίας.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 54

ωση της απασχόλησης θα συνεχιστεί το 2010,µε ρυθµό ανάλογο εκείνου του 2009 ή καιµεγαλύτερο (ανάλογα και µε την εξέλιξη τηςοικονοµικής δραστηριότητας).

3.3 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ

Οι εξελίξεις των τιµών το 2009

Ο ετήσιος ρυθµός του πληθωρισµού (βάσειτου Εναρµονισµένου ∆είκτη Τιµών Κατανα-λωτή ― Εν∆ΤΚ), που άρχισε να επιβραδύ-νεται από τον Αύγουστο του 2008, συνέχισενα υποχωρεί έως και το Σεπτέµβριο του 2009,όταν διαµορφώθηκε στο 0,7%. Από τον Οκτώ-βριο όµως, και ιδίως από το Νοέµβριο άρχισεκαι πάλι να αυξάνεται, κυρίως λόγω τηςσηµαντικής ανόδου των τιµών των καυσίµωνσε σύγκριση µε τα πολύ χαµηλά επίπεδα τουτελευταίου διµήνου του 2008 (επίδρασηβάσης σύγκρισης) και το ∆εκέµβριο έφθασεστο 2,6% (βλ. ∆ιάγραµµα IΙ.13), ενώ ο µέσοςετήσιος πληθωρισµός το 2009 διαµορφώθηκεστο 1,3%, έναντι 4,2% το 2008. Ο πυρήνας του

πληθωρισµού, ο οποίος δεν περιλαµβάνει τιςτιµές της ενέργειας και των µη επεξεργα-σµένων ειδών διατροφής, εµφάνισε σχεδόνσυνεχή επιβράδυνση από τον Οκτώβριο του2008 και µετά, µε αποτέλεσµα το ∆εκέµβριοτου 2009 να διαµορφωθεί στο 1,8%, ενώ τοµέσο επίπεδό του το 2009 ήταν σηµαντικάχαµηλότερο από ό,τι εκείνο του 2008 (2,2%έναντι 3,4% – βλ. ∆ιάγραµµα IΙ.14).

Η µεγάλη αποκλιµάκωση του γενικού πληθω-ρισµού το 2009 αντανακλά, σε σηµαντικόβαθµό, τη ραγδαία υποχώρηση των διεθνώντιµών του πετρελαίου και των άλλων βασικώνεµπορευµάτων το δεύτερο εξάµηνο του 2008.Αν και το επίπεδο της τιµής του αργού πετρε-λαίου (σε δολάρια) στην παγκόσµια αγοράεµφάνισε ανάκαµψη από τις αρχές του 2009, οετήσιος ρυθµός µεταβολής της σε ευρώ παρέ-µενε αρνητικός έως και τον Οκτώβριο, εξα-κολουθώντας έτσι να συµβάλλει στη διαµόρ-φωση χαµηλών επιπέδων του πληθωρισµού.Εξάλλου, στην υποχώρηση του πυρήνα τουπληθωρισµού συνετέλεσε σηµαντικά η µείωσητης συνολικής ζήτησης. Το 2009 η πλευρά της


KEF II: 1 16-03-10 11:26 55

ζήτησης άσκησε αντιπληθωριστικές πιέσεις,αντίθετα από ό,τι συνέβαινε τα προηγούµεναχρόνια. Η εξασθένηση της ζήτησης συνοδεύ-θηκε τόσο από µείωση των περιθωρίων κέρ-δους των επιχειρήσεων όσο και από σηµαντικήεπιβράδυνση της ανόδου του κόστους εργα-σίας – δηλαδή από εξελίξεις που συνετέλεσανκαι από την πλευρά της προσφοράς στην υπο-χώρηση του πυρήνα του πληθωρισµού.

Ωστόσο, ο πυρήνας του πληθωρισµού παρέ-µεινε ―και παραµένει― υψηλότερος από ό,τιστη ζώνη του ευρώ ως σύνολο (κατά 0,9 τηςεκατοστιαίας µονάδας το 2009, έναντι 1,0 εκα-τοστιαίας µονάδας το 2008), επειδή η ελληνικήοικονοµία εξακολουθεί να χαρακτηρίζεταιαπό συνθήκες ατελούς ανταγωνισµού στιςαγορές των συντελεστών παραγωγής. Οι συν-θήκες αυτές επηρεάζουν δυσµενώς τη δια-µόρφωση των τιµών. Παροµοίως, όσον αφοράτον ετήσιο ρυθµό πληθωρισµού βάσει τουΕν∆ΤΚ, η διαφορά έναντι της ζώνης του ευρώήταν 1,0 εκατοστιαία µονάδα το 2009 (έναντι0,9 της εκατοστιαίας µονάδας το 2008 – βλ.Πίνακες IΙ.9 και ΙΙ.10 και ∆ιάγραµµα IΙ.15).

Οι κύριοι προσδιοριστικοί παράγοντες του πληθωρισµού το 2009

Η δδιιεεθθννήήςς ττιιµµήή ττοουυ ααρργγοούύ ππεεττρρεελλααίίοουυ τύπουBrent σε δολάρια ΗΠΑ, η οποία αυξανότανσυνεχώς έως τον Ιούλιο του 2008, στη συνέ-χεια υποχώρησε ραγδαία έως το ∆εκέµβριο,ενώ από τον Ιανουάριο του 2009 εµφάνισεανάκαµψη. Έτσι, το ∆εκέµβριο του 2009 ητιµή του πετρελαίου σε ευρώ ήταν αυξηµένηκατά 60,7% σε σύγκριση µε το ∆εκέµβριοτου 2008. Όµως, η µέση ετήσια τιµή σε ευρώγια ολόκληρο το 2009 ήταν µειωµένη κατά32,3%. Οι εξελίξεις αυτές επηρέασαν ανά-λογα τις τιµές των εισαγόµενων και τωνεγχωρίως πωλούµενων καυσίµων (βλ. ∆ια-γράµµατα IΙ.16 και IΙ.17).34 Επιπλέον, οι


3344 Στην Ελλάδα, σύµφωνα µε το ∆είκτη Τιµών Εισαγωγών στη Βιο-µηχανία (ΕΣΥΕ), οι τιµές των εισαγόµενων ενεργειακών πρώτωνυλών (αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου) µειώθηκαν το 2009µε µέσο ετήσιο ρυθµό 2,4% και οι τιµές των εισαγόµενων τελικώνπροϊόντων καυσίµων µε µέσο ετήσιο ρυθµό 25,9%. Εξάλλου, στηνεγχώρια αγορά και σε επίπεδο χονδρικής πώλησης, οι τιµές τωνκαυσίµων (τελικών προϊόντων) που περιλαµβάνονται στο ∆είκτηΤιµών Παραγωγού στη Βιοµηχανία για την εγχώρια αγορά µει-ώθηκαν το 2009 µε µέσο ετήσιο ρυθµό 28,6%. Οι λιανικές τιµέςτων καυσίµων που περιλαµβάνονται στον ∆ΤΚ µειώθηκαν το 2009µε µέσο ετήσιο ρυθµό 15,7%.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 56


Πίνακας II.9 Εναρµονισµένος δείκτης τιµών καταναλωτή: Ελλάδα και ΕΕ (2008-2009)


Πηγή: Eurostat.

Αυστρία 3,2 1,5 0,4 1,1

Βέλγιο 4,5 2,7 0,0 0,3

Βουλγαρία 12,0 7,2 2,5 1,6

Γαλλία 3,2 1,2 0,1 1,0

Γερµανία 2,8 1,1 0,2 0,8

∆ανία 3,6 2,4 1,1 1,2

ΕΕλλλλάάδδαα 44,,22 22,,22 11,,33 22,,66

Εσθονία 10,6 7,5 0,2 -1,9

Ηνωµένο Βασίλειο 3,6 3,1 2,2 2,9

Ιρλανδία 3,1 1,3 -1,7 -2,6

Ισπανία 4,1 1,5 -0,3 0,9

Ιταλία 3,5 2,4 0,8 1,1

Κύπρος 4,4 1,8 0,2 1,6

Λεττονία 15,3 10,4 3,3 -1,4

Λιθουανία 11,1 8,5 4,2 1,2

Λουξεµβούργο 4,1 0,7 0,0 2,5

Μάλτα 4,7 5,0 1,8 -0,4

Ολλανδία 2,2 1,7 1,0 0,7

Ουγγαρία 6,0 3,4 4,0 5,4

Πολωνία 4,2 3,3 4,0 3,8

Πορτογαλία 2,7 0,8 -0,9 -0,1

Ρουµανία 7,9 6,4 5,6 4,7

Σλοβακία 3,9 3,5 0,9 0,0

Σλοβενία 5,5 1,8 0,9 2,1

Σουηδία 3,3 2,1 1,9 2,8

Τσεχία 6,3 3,3 0,6 0,5

Φινλανδία 3,9 3,4 1,6 1,8

Ευρωπαϊκή Ένωση - 27 3,7 2,2 1,0 1,4

ΖΖώώννηη εευυρρώώ 33,,33 11,,66 00,,33 00,,99

ΧώραΜέσος όροςέτους 2008 ∆εκέµβριος 2008

Μέσος όροςέτους 2009 ∆εκέµβριος 2009

Πίνακας II.10 Συµβολές στη διαφορά πληθωρισµού µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ(2004-2009)

(εκατοστιαίες µονάδες)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat και Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

2004 2005 2006 2007 2008 2009

∆∆ιιααφφοορράά µµέέσσωωνν εεττήήσσιιωωνν ρρυυθθµµώώνν µµεεττααββοολλήήςς ΕΕνν∆∆ΤΤΚΚ 0,9 1,3 1,1 0,9 1,0 1,1

ΣΣυυµµββοολλέέςς::

Πυρήνας του πληθωρισµού 1,16 1,40 1,15 1,00 0,77 0,91

εκ του οποίου

Υπηρεσίες 0,48 0,51 0,43 0,50 0,56 0,64

Επεξεργασµένα είδη διατροφής 0,20 0,10 0,44 0,13 -0,14 0,14

Βιοµηχανικά αγαθά χωρίς τιµές ενέργειας 0,48 0,79 0,28 0,35 0,35 0,13

Μη επεξεργασµένα είδη διατροφής -0,36 -0,30 -0,12 -0,06 0,03 0,39

Ενέργεια 0,10 0,20 0,11 -0,03 0,24 -0,25

KEF II: 1 16-03-10 11:26 57

ττιιµµέέςς ττωωνν εειισσααγγωωγγώώνν εεκκττόόςς εεννέέρργγεειιααςς (σύµ-φωνα µε το σχετικό δείκτη της ΕΣΥΕ για τηβιοµηχανία) εµφάνισαν το 2009 σηµαντικήεπιβράδυνση του µέσου ετήσιου ρυθµού ανό-δου τους (σε 0,5%, έναντι 2,5% το 2008 – βλ.∆ιάγραµµα IΙ.18), η οποία επίσης συνέβαλεστην υποχώρηση του πληθωρισµού. Η επι-βράδυνση αυτή της ανόδου των τιµών τωνεισαγωγών σε ευρώ αντανακλά τη σηµαντικήµείωση των τιµών των βασικών εµπορευµά-των εκτός ενέργειας σε δολάρια ΗΠΑ35 καιτων ρυθµών πληθωρισµού παγκοσµίως, ηοποία υπεραντιστάθµισε την πληθωριστικήεπίδραση που προήλθε από το γεγονός ότι ηµέση ετήσια άνοδος της ονοµαστικής ισοτι-µίας του ευρώ σταθµισµένης βάσει του εξω-τερικού εµπορίου της Ελλάδος ήταν το 2009µικρότερη από ό,τι το 2008 (1,0%, έναντι2,3%).


3355 Σύµφωνα µε το ∆ΝΤ, οι τιµές των βασικών εµπορευµάτων εκτόςκαυσίµων µειώθηκαν το 2009 κατά 18,9%, έναντι αύξησης κατά7,5% το 2008 (World Economic Outlook Update, Ιανουάριος2010).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 58

Η αισθητή µµεείίωωσσηη ττηηςς ζζήήττηησσηηςς το 2009 συνε-πάγεται, σύµφωνα µε τις διαθέσιµες εκτιµή-σεις, ότι το “παραγωγικό κενό” της ελληνικήςοικονοµίας ήταν αρνητικό το 2009,36 ενώ όλατα τελευταία χρόνια ήταν θετικό. Το αρνητικό“παραγωγικό κενό” συνετέλεσε ―όπως προ-αναφέρθηκε― σε µείωση του πυρήνα του πλη-θωρισµού, ο οποίος µάλιστα θα ήταν χαµηλό-τερος αν δεν επικρατούσαν συνθήκες ατελούςανταγωνισµού στην οικονοµία. Η εξέλιξη τηςζήτησης και το αρνητικό “παραγωγικό κενό”αντανακλώνται και στην επιβράδυνση τουρυθµού ανόδου του κόστους εργασίας ανάµονάδα προϊόντος και στη συµπίεση των περι-θωρίων κέρδους το 2009. Η επιβράδυνση τουρυθµού ανόδου του κόστους εργασίας ανάµονάδα προϊόντος ήταν µικρότερη από τηνεπιβράδυνση του ρυθµού ανόδου των µέσωναποδοχών, αντανακλώντας την κυκλική υπο-χώρηση της παραγωγικότητας, η οποία(µετρούµενη µε το ΑΕΠ ανά απασχολούµενοµισθωτό) εκτιµάται ότι µειώθηκε κατά 0,5% το2009, έναντι αύξησης κατά 0,4% το 2008. Ειδι-κότερα:

Ο ρρυυθθµµόόςς ααννόόδδοουυ ττοουυ κκόόσσττοουυςς εερργγαασσίίααςς ααννάάµµοοννάάδδαα ππρροοϊϊόόννττοοςς εκτιµάται ότι επιβραδύν-θηκε το 2009 και διαµορφώθηκε στο 5,7% στοσύνολο της οικονοµίας,37 έναντι 6,4% το 2008.Εποµένως, ο ρυθµός για το σύνολο της οικο-νοµίας παρέµεινε υψηλότερος από τον αντί-στοιχο στη ζώνη του ευρώ (ο οποίος αυξήθηκεµε µέσο ετήσιο ρυθµό 4,7% στην περίοδοΙανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2009, δηλαδή επι-ταχύνθηκε λόγω της µεγάλης µείωσης τηςπαραγωγικότητας εξαιτίας της ύφεσης) – βλ.και Πίνακα ΙΙ.11. Εξάλλου, στον επιχειρηµα-τικό τοµέα (που περιλαµβάνει τις δηµόσιες καιτις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τις τράπεζες)εκτιµάται ότι διαµορφώθηκε στο 3,5%, έναντι5,6% το 2008.


3366 Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Autumn 2009 EconomicForecast), το παραγωγικό κενό ήταν αρνητικό το 2009 (-0,2), ενώήταν θετικό το 2008 (2,8). Η εκτίµηση του ΟΟΣΑ (ΟΕCD,Economic Outlook, No. 86, Νοέµβριος 2009) ήταν -4,6 για το 2009,έναντι -0,7 το 2008. (Οι εκτιµήσεις αυτές έχουν γίνει πριν από τηνπρος τα κάτω αναθεώρηση του ΑΕΠ του 2009.)

3377 Ο ρυθµός αυτός, όπως υπολογίζεται από την Τράπεζα της Ελλά-δος, αποτελεί ικανοποιητική προσέγγιση του ρυθµού ανόδου τουκόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στον µη αγροτικό τοµέατης οικονοµίας (βλ. Νοµισµατική Πολιτική – Ενδιάµεση Έκθεση2008, Οκτώβριος 2008, σελ. 94).

Πίνακας ΙΙ.11 Μέσες αποδοχές και κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στο σύνολο τηςοικονοµίας: Ελλάδα και ζώνη του ευρώ (2001-2010)


22000011 4,7 2,8 3,9 2,4

22000022 6,6 2,7 5,5 2,5

22000033 5,6 2,9 2,3 2,2

22000044 7,2 2,6 4,1 1,0

22000055 4,4 2,2 3,5 1,3

22000066 5,7 2,6 3,2 1,1

22000077 5,2 2,6 3,5 1,6

22000088 6,2 3,4 6,4 3,4

22000099 5,0 1,6 5,7 3,4

22001100 (πρόβλεψη) -0,9 1,6 0,6 -0,5

Έτος

Μέσες αποδοχές Κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος

Ελλάδα Ζώνη του ευρώ Ελλάδα Ζώνη του ευρώ

Πηγές: Για την Ελλάδα: εκτιµήσεις της Tράπεζας της Eλλάδος. Για τη ζώνη του ευρώ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Economic Forecasts, Autumn2009, και Statistical Annex of European Economy, Autumn 2009. Στη ζώνη του ευρώ, τους πρώτους εννέα µήνες του 2009 το κόστος εργασίαςανά µονάδα προϊόντος αυξήθηκε µε ετήσιο ρυθµό 4,7%.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 59

Οι µέσες προ φορολογίας αποδοχές στοσύνολο της οικονοµίας εκτιµάται ότι αυξήθη-καν κατά 5,0% το 2009, έναντι 6,2% το 2008(βλ. Πίνακα IΙ.12),38 ενώ η παραγωγικότηταµειώθηκε κατά 0,5% περίπου. Συγκεκριµένα:

• ΣΣττοο ∆∆ηηµµόόσσιιοο, σύµφωνα µε την ΕισηγητικήΈκθεση του Προϋπολογισµού του 2010, ηδαπάνη για αποδοχές το 2009 αυξήθηκε κατά7,9% και η δαπάνη για αποδοχές και συντά-ξεις κατά 8,5%.39 Βάσει της εισοδηµατικήςπολιτικής που ανακοινώθηκε στις 18.3.2009,40

το 2009 χορηγήθηκε εφάπαξ έκτακτο οικο-νοµικό βοήθηµα (αντί αύξησης των βασικώνµισθών) στους δηµοσίους υπαλλήλους µεχαµηλές και µεσαίες αποδοχές, ενώ δενχορηγήθηκαν αυξήσεις στους υπαλλήλους µευψηλές αποδοχές. Ανάλογες ρυθµίσεις ίσχυ-σαν και για τους συνταξιούχους του ∆ηµο-σίου.41 ∆εδοµένου ότι ο αριθµός των υπαλ-λήλων αυξήθηκε κατά 1%, οι µέσες ακαθά-ριστες αποδοχές των δηµοσίων υπαλλήλωναυξήθηκαν κατά 6,9%, αντανακλώντας το


3388 Η κατά κεφαλήν µισθολογική δαπάνη περιλαµβανοµένων τωνεργοδοτικών εισφορών (και των συντάξεων των δηµοσίων υπαλ-λήλων) εκτιµάται ότι αυξήθηκε κατά 5,2% (έναντι 6,8% το 2008).Καθώς η µισθωτή απασχόληση εκτιµάται ότι µειώθηκε κατά 1,5%το 2009 (έναντι αύξησης κατά 1,6% το 2008), προκύπτει ότι τοσύνολο των αµοιβών της εξαρτηµένης εργασίας αυξήθηκε το 2009κατά 3,6%, έναντι 8,5% το 2008. Αυτές είναι οι εκτιµήσεις τηςΤράπεζας της Ελλάδος. Για το 2008, οι εθνικολογιστικές εκτιµή-σεις της ΕΣΥΕ διαφέρουν αισθητά. Σύµφωνα µε αυτές, το σύνολοτων αµοιβών της εξαρτηµένης εργασίας αυξήθηκε µόνο κατά 5,9%το 2008 (µεταξύ άλλων, επειδή σε εθνικολογιστική βάση εκτιµά-ται µηδενική µεταβολή της µισθωτής απασχόλησης παρόλο που ηΈρευνα Εργατικού ∆υναµικού της ΕΣΥΕ δείχνει αύξηση 1,6%).Για το 2009, η ΕΣΥΕ εκτιµά ότι το σύνολο των αµοιβών αυξήθηκεκατά 3,9 % και η κατα κεφαλήν µισθολογική δαπάνη κατά 5,5%.

3399 Η καταγραφόµενη στην Εισηγητική Έκθεση αύξηση της δαπάνηςγια αποδοχές και συντάξεις είναι 11,5%, διότι οι πρόσθετες παρο-χές των καταργηθέντων Ειδικών Λογαριασµών (728 εκατ. ευρώ)έχουν ενσωµατωθεί στα µεγέθη του 2009, τα οποία για το λόγοαυτό δεν είναι συγκρίσιµα µε εκείνα του 2008 (στα οποία είχεενσωµατωθεί ποσό µόνο 36 εκατ. ευρώ). Η ενσωµάτωση των Ειδι-κών Λογαριασµών ολοκληρώθηκε το 2009.

4400 Άρθρο 17 του Ν. 3758/2009.4411 Συγκεκριµένα, στους µισθωτούς του ∆ηµοσίου των οποίων οι

µικτές αποδοχές στις 31.12.2008 έφθαναν µέχρι και τα 1.500 ευρώµηνιαίως (εξαιρουµένων των οικογενειακών επιδοµάτων)δόθηκε εφάπαξ έκτακτο οικονοµικό βοήθηµα 500 ευρώ. Αντί-στοιχα, στους µισθωτούς του ∆ηµοσίου µε µικτές αποδοχές ως και1.700 ευρώ µηνιαίως, δόθηκε εφάπαξ έκτακτο επίδοµα 300 ευρώ.∆εν δόθηκαν αυξήσεις για το 2009 στους µισθωτούς του ∆ηµοσίουµε υψηλότερες αποδοχές. Στους συνταξιούχους του ∆ηµοσίου οιοποίοι λαµβάνουν βασική σύνταξη έως και 800 ευρώ δόθηκε έκτα-κτο οικονοµικό βοήθηµα 500 ευρώ. Αντίστοιχα, δόθηκε βοήθηµα300 ευρώ στους συνταξιούχους που λαµβάνουν έως και 1.100 ευρώως βασική σύνταξη.

Πίνακας ΙΙ.12 Aποδοχές και κόστος εργασίας (2003-2010)


ΕΕλλλλάάδδαα

MMέέσσεεςς αακκααθθάάρριισσττεεςς ααπποοδδοοχχέέςς ((οοννοοµµαασσττιικκέέςς))::

– στο σύνολο της οικονοµίας 5,6 7,2 4,4 5,7 5,2 6,2 5,0 -0,9

– στο ∆ηµόσιο1 5,9 9,7 2,3 3,1 3,8 7,1 6,9 -6,9

– στις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας 10,9 9,9 7,6 7,0 7,1 8,2 7,7 -1,9

– στις τράπεζες 3,12 8,0 1,52 10,8 8,9 0,0 6,8 2,9

– στο µη τραπεζικό ιδιωτικό τοµέα 5,8 5,8 5,6 6,8 6,1 6,5 2,8 2,7

KKααττώώττααττεεςς ααπποοδδοοχχέέςς 55,,11 44,,88 44,,99 66,,22 55,,44 66,,22 55,,77 22,,77

ΜΜέέσσεεςς αακκααθθάάρριισσττεεςς ααπποοδδοοχχέέςς ((ππρρααγγµµααττιικκέέςς)) 22,,00 44,,22 00,,99 22,,44 22,,22 11,,99 33,,88 --33,,88

ΣΣυυννοολλιικκήή δδααππάάννηη γγιιαα ααπποοδδοοχχέέςς κκααιι εερργγοοδδοοττιικκέέςς εειισσφφοορρέέςς 88,,3333 88,,99 55,,88 77,,88 88,,22 88,,55 33,,66 --11,,44

∆∆ααππάάννηη γγιιαα ααπποοδδοοχχέέςς κκααιι εερργγοοδδοοττιικκέέςς εειισσφφοορρέέςς ααννάά µµιισσθθωωττόό 55,,55 77,,66 33,,99 55,,99 55,,66 66,,88 55,,22 00,,11

AAEEΠΠ44 55,,99 44,,66 22,,22 44,,55 44,,55 22,,00 --22,,00 --22,,00

KKόόσσττοοςς εερργγαασσίίααςς ααννάά µµοοννάάδδαα ππρροοϊϊόόννττοοςς::

– στο σύνολο της οικονοµίας 2,33 4,1 3,5 3,2 3,5 6,4 5,7 0,6

– στον επιχειρηµατικό τοµέα5 2,63 2,8 3,9 3,8 4,3 5,6 3,5 3,0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

(πρόβλ.)

Πηγές: ΕΣΥΕ (AEΠ 2002-2009), εκτιµήσεις της Tράπεζας της Eλλάδος (για το ΑΕΠ το 2010 και για τα υπόλοιπα ετήσια µεγέθη το 2003-2009).1 Mέση µισθολογική δαπάνη.2 Ο σχετικά χαµηλός ρυθµός αύξησης των µέσων αποδοχών στις τράπεζες αντανακλά κυρίως µεταβολές στη διάρθρωση του προσωπικού.3 Έχει ληφθεί υπόψη η αύξηση τόσο της εργατικής όσο και της εργοδοτικής εισφοράς υπέρ της Εργατικής Εστίας κατά 0,1% επί των ακα-θάριστων αποδοχών.4 ΕΣΥΕ για τα έτη 2003-2009. Εκτιµήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος για το 2010.5 Ο επιχειρηµατικός τοµέας περιλαµβάνει τις ιδιωτικές και τις δηµόσιες επιχειρήσεις και τις τράπεζες.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 60

γεγονός ότι υπήρξαν ειδικές µισθολογικέςρυθµίσεις για τους δικαστικούς και τους για-τρούς του ΕΣΥ, οι οποίες εφαρµόστηκαν πριναπό το πάγωµα των αυξήσεων και τη χορή-γηση µόνο του εφάπαξ βοηθήµατος (βλ. καιΕιδικό Θέµα 1.Γ).

• ΣΣττοο µµηη ττρρααππεεζζιικκόό ιιδδιιωωττιικκόό ττοοµµέέαα, η διετούςδιάρκειας Εθνική Γενική Συλλογική ΣύµβασηΕργασίας (ΕΓΣΣΕ) που υπογράφηκε το 2008προέβλεπε µέση ετήσια αύξηση των κατώτα-των αποδοχών 5,7% το 2009. Εξάλλου, από τιςεπίσης διετούς διάρκειας κλαδικές και οµοιο-επαγγελµατικές συλλογικές συµβάσεις προέ-κυπτε µέση ετήσια αύξηση των συµβατικώναποδοχών 5,8%. Αυτή η προβλεπόµενηαύξηση των συµβατικών αποδοχών δεν οδή-γησε σε ανάλογη αύξηση των µέσων κατα-βαλλόµενων αποδοχών, λόγω των δυσµενώνοικονοµικών συνθηκών. Πράγµατι, παρατη-ρήθηκε ότι οι οικονοµικές συνθήκες συνετέ-λεσαν σε περικοπή της υπερωριακής απασχό-λησης και µείωση του µέσου χρόνου εργασίας(και της αντίστοιχης αµοιβής) σε αρκετές επι-χειρήσεις, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις ―σεσχετικά µικρό αριθµό επιχειρήσεων― περι-κοπής των τακτικών αποδοχών. Αν ληφθούνυπόψη τα ανωτέρω, ενδεικτικά υπολογίζεται(λαµβανοµένης υπόψη και της περιορισµένηςεπίδρασης της “ωρίµανσης”)42 ότι η αύξησητων µέσων καταβαλλόµενων αποδοχών στο µητραπεζικό ιδιωτικό τοµέα περιορίστηκε στο2,8% το 2009 (έναντι 6,5% το 2008).

• ΣΣττιιςς ττρράάππεεζζεεςς, στη διάρκεια του 2009 συνή-φθησαν ορισµένες συµφωνίες σε επίπεδο επι-µέρους τραπεζών, ενώ η διαιτητική απόφασηγια τον κλάδο (που εκδόθηκε στα τέληΣεπτεµβρίου) προέβλεπε αυξήσεις των βασι-κών µισθών κατά 3,0% από 4.6.2009 και 2,5%από 1.10.2009. Μαζί µε τη µεταφερόµενη επι-βάρυνση που προέκυπτε από την προηγούµενηδιαιτητική απόφαση, η οποία αφορούσε το2008, οι ρυθµίσεις αυτές συνεπάγονται µέσηετήσια αύξηση των συµβατικών αποδοχώνκατά 7,4% το 2009. Εκτιµάται όµως ότι οιπράγµατι καταβαλλόµενες αποδοχές αυξή-θηκαν λιγότερο, λόγω µείωσης των υπερω-ριών. (Τελικές εκτιµήσεις θα είναι δυνατόν να

γίνουν µετά τη δηµοσίευση των ετήσιων απο-τελεσµάτων χρήσεως των τραπεζών.)

• Τέλος, από τις διετούς διάρκειας συλλογι-κές συµβάσεις που είχαν υπογραφεί το 2008σε ορισµένες εεππιιχχεειιρρήήσσεειιςς κκοοιιννήήςς ωωφφέέλλεειιααςςπροέκυπτε µέση ετήσια αύξηση των συµβατι-κών αποδοχών 6,2% το 2009, ενώ εκτιµάταιότι οι καταβαλλόµενες αποδοχές αυξήθηκαν(λόγω της “ωρίµανσης”) περίπου κατά 7,5%.

Βάσει των ανωτέρω, οι µµέέσσεεςς ππρρααγγµµααττιικκέέςς((ααπποοππλληηθθωωρριισσµµέέννεεςς)) ααπποοδδοοχχέέςς σσττοο σσύύννοολλοο ττηηςςοοιικκοοννοοµµίίααςς αυξήθηκαν το 2009 κατά 3,8%,έναντι 1,9% το 2008. Αφού ληφθεί υπόψη ηµείωση του αριθµού των απασχολούµενωνµισθωτών κατά 1,5% περίπου, εκτιµάται ότι τοσυνολικό προ φορολογίας εισόδηµα τωνµισθωτών αυξήθηκε κατά 2,2% σε πραγµατι-κούς όρους. Χωρίς την εξέλιξη αυτή, θα ήτανπολύ µεγαλύτερη η µείωση της εγχώριας ζήτη-σης το 2009. Βεβαίως, η θετική αυτή επίδρασησε σηµαντικό βαθµό αντισταθµίστηκε από τηνυποχώρηση της εµπιστοσύνης των νοικοκυ-ριών.

Πάντως, παρά την επιβράδυνση του ρυθµούανόδου του κόστους εργασίας ανά µονάδαπροϊόντος στο σύνολο της οικονοµίας, συνε-χίστηκε και το 2009 η υυπποοχχώώρρηησσηη ττηηςς ααννττααγγωω--ννιισσττιικκόόττηηττααςς ττηηςς εελλλληηννιικκήήςς οοιικκοοννοοµµίίααςς ωωςς ππρροοςςττιιςς ττιιµµέέςς κκααιι ττοο κκόόσσττοοςς. Εκτιµάται ότι στηνεννεαετία 2001-2009 η πραγµατική συναλ-λαγµατική ισοτιµία του ευρώ έναντι των 28κυριότερων εµπορικών εταίρων της Ελλάδοςαυξήθηκε κατά 20%, αν υπολογιστεί βάσειτων σχετικών τιµών καταναλωτή, ή κατά 28%,αν υπολογιστεί βάσει του σχετικού κόστουςεργασίας ανά µονάδα προϊόντος στο σύνολοτης οικονοµίας. Ο ίδιος δείκτης αυξήθηκε ένα-ντι των εταίρων της Ελλάδος στη ζώνη του


4422 Ο ενδεικτικός υπολογισµός στηρίχθηκε στις εξής προσεγγιστικέςυποθέσεις: (α) µόνο για το 40% των απασχολουµένων στο µη τρα-πεζικό ιδιωτικό τοµέα η αύξηση των καταβαλλόµενων αποδοχώνπεριλάµβανε ολόκληρη την αύξηση των συµβατικών αποδοχών καιµια πολύ µικρή θετική επίδραση της “ωρίµανσης”, (β) για το 50%των απασχολουµένων στον ίδιο τοµέα η αύξηση των καταβαλλό-µενων αποδοχών ήταν πολύ µικρότερη από ό,τι εκείνη των συµ-βατικών, λόγω µείωσης των µέσων εβδοµαδιαίων ωρών εργασίαςκατά 4% εξαιτίας του µηδενισµού των υπερωριών, και (γ) για το10% των απασχολουµένων υπήρξε προσωρινή περικοπή αποδο-χών της τάξεως του 10%.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 61

ευρώ κατά 9,5% και 17% αντίστοιχα (βλ.Πίνακα IΙ.13). Οι υπολογισµοί αυτοί υποδη-λώνουν ότι η ανατίµηση του ευρώ την ίδιαπερίοδο συνέβαλε στη σωρευτική άνοδο τηςπραγµατικής συναλλαγµατικής ισοτιµίας σχε-δόν κατά 10 εκατοστιαίες µονάδες.

Το 2009 εκτιµάται ότι τα εεππιιχχεειιρρηηµµααττιικκάά κκέέρρδδηηµειώθηκαν περισσότερο από ό,τι ο κύκλοςεργασιών των επιχειρήσεων, µε αποτέλεσµανα συνεχιστεί η µείωση των περιθωρίων κέρ-δους. Στην εξέλιξη αυτή οδήγησε η δυσµενήςδιαµόρφωση της ζήτησης στην εγχώρια και τηνεξωτερική αγορά. Η µείωση του κόστους τωνεισαγοµένων πρώτων υλών και η επιβράδυνσητου ρυθµού ανόδου του κόστους εργασίαςαντιστάθµισαν µόνο κατά ένα µέρος τη µείωσητης κερδοφορίας που οφείλεται στην ασθενήζήτηση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, σύµφωναµε στοιχεία που αφορούν δείγµα 221 επιχει-ρήσεων µε µετοχές εισηγµένες στο ΧΑ,43 οιπωλήσεις µειώθηκαν κατά 21,6% το εννεά-µηνο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2009, ενώ

τα καθαρά κέρδη προ φόρων µειώθηκαν κατά24,2% σε σύγκριση µε την αντίστοιχη περίοδοτου 2008.

Η προοπτική του πληθωρισµού το 2010

Ο ρυθµός του πληθωρισµού βάσει του Εν∆ΤΚυποχώρησε ελαφρά στο 2,3% τον Ιανουάριοτου 2010 (έναντι 1,0% στη ζώνη του ευρώ),αλλά το Φεβρουάριο αυξήθηκε στο 2,9%. Οπυρήνας του πληθωρισµού υποχώρησε στο1,4% τον Ιανουάριο (έναντι 0,9% στη ζώνητου ευρώ) και παρέµεινε στο επίπεδο αυτό καιτο Φεβρουάριο. Παράλληλα, οι πληθωριστικέςπροσδοκίες των νοικοκυριών για το επόµενοδωδεκάµηνο, οι οποίες γενικά εξασθένησαντο 2009, εµφανίζονται σχετικά ενισχυµένες το∆εκέµβριο του 2009 και τον Ιανουάριο και τοΦεβρουάριο του τρέχοντος έτους, ενώ οι προ-βλέψεις των επιχειρήσεων για τη διαµόρφωσητων τιµών τους παραµένουν αρνητικές στον


4433 Βλ. ανάλογες εκτιµήσεις στο Τµήµα 5.6 του παρόντος κεφαλαίου.

Πίνακας II.13 Ελλάδα: αναθεωρηµένοι δείκτες ονοµαστικής και πραγµατικής σταθµισµένηςσυναλλαγµατικής ισοτιµίας (ΣΣΙ)1

(ετήσιες εκατοστιαίες µεταβολές µέσου επιπέδου έτους)

2001 1,1 1,0 0,5

2002 1,9 2,8 4,4

2003 4,5 5,3 3,9

2004 1,4 1,9 4,2

2005 -0,7 0,3 1,0

2006 0,1 1,0 2,0

2007 1,4 1,9 2,7

2008 2,3 2,7 5,1

2009 1,0 1,3 1,3

Σωρευτική εκατοστιαία µεταβολή οκταετίας 2001-2009

13,7 19,7 27,7

Ονοµαστική ΣΣΙ

Πραγµατική ΣΣΙ

Με βάση τις σχετικές τιµές καταναλωτή

Με βάση το σχετικό κόστοςεργασίας ανά µονάδα

προϊόντος στο σύνολο τηςοικονοµίας

Πηγές: Συναλλαγµατικές ισοτιµίες: ΕΚΤ, ισοτιµίες αναφοράς του ευρώ. Τιµές καταναλωτή: ∆ΤΚ ΕΚΤ, εναρµονισµένος ∆ΤΚ όπου υπάρχει.Κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στο σύνολο της οικονοµίας: για την Ελλάδα εκτιµήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, για τις άλλες χώρεςΕΚΤ.1 Οι αναθεωρηµένοι δείκτες (καταρτίζονται από την Τράπεζα της Ελλάδος) περιλαµβάνουν τους 28 κυριότερους εµπορικούς εταίρους τηςΕλλάδος (µεταξύ αυτών και τις άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ εκτός της Μάλτας). Οι συντελεστές στάθµισης υπολογίζονται µε βάση τις εισα-γωγές και εξαγωγές των προϊόντων της µεταποίησης (κατηγορίες 5-8 της Τυποποιηµένης Ταξινόµησης ∆ιεθνούς Εµπορίου - SITC 5-8) κατάτην τριετία 1999-2001 λαµβανοµένου υπόψη και του ανταγωνισµού στις τρίτες αγορές.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 62

κλάδο των κατασκευών και ―σε µικρότεροβαθµό― στο λιανικό εµπόριο και τις υπηρε-σίες, ενώ στη µεταποίηση εµφανίζονται ελα-φρότατα θετικές (δηλαδή το ποσοστό των επι-χειρήσεων που προβλέπουν αύξηση υπερτερείελαφρά του ποσοστού εκείνων που προβλέ-πουν µείωση τιµών).

Το Επικαιροποιηµένο Πρόγραµµα Σταθερό-τητας και Ανάπτυξης (Ιανουάριος 2010) προ-βλέπει ότι ο µέσος ετήσιος πληθωρισµός θαδιαµορφωθεί εφέτος στο 1,4%, δηλαδή σχεδόνστο επίπεδο του 2009. Ωστόσο, αν ληφθούνυπόψη και τα µέτρα πολιτικής που ανακοινώ-θηκαν µετά την κατάρτιση του ΕΠΣΑ, τοκαθαρό “ισοζύγιο” των παραγόντων πουωθούν αφενός προς επιτάχυνση και αφετέρουπρος επιβράδυνση του πληθωρισµού συνεπά-γεται ότι ο µέσος ετήσιος πληθωρισµός βάσειτου Εν∆ΤΚ ενδέχεται να διαµορφωθεί γύρωστο 3% το 2010. Ο πυρήνας του πληθωρισµούεπίσης θα αυξηθεί και ενδέχεται να διαµορ-φωθεί γύρω στο 2,5%.

• Προς επιβράδυνση του πληθωρισµού ωθούνη συνεχιζόµενη υποχώρηση της εγχώριας ζήτη-σης κατά το τρέχον έτος, η αναµενόµενη επι-βράδυνση της ανόδου του κόστους εργασίαςανά µονάδα προϊόντος (βλ. πιο κάτω) και ηπεραιτέρω συµπίεση των περιθωρίων κέρδους.

• Προς επιτάχυνση του πληθωρισµού ωθούναφενός η προβλεπόµενη εξέλιξη των τιµών τουπετρελαίου και των άλλων βασικών εµπορευ-µάτων στην παγκόσµια αγορά σε συνδυασµόµε την υποχώρηση του ευρώ έναντι των κυριο-τέρων άλλων νοµισµάτων, και αφετέρου οιαυξήσεις της έµµεσης φορολογίας που απο-φασίστηκαν το Φεβρουάριο και στις 3 Μαρ-τίου. Ειδικότερα: ΠΠρρώώττοονν, σύµφωνα µε τις πιοπρόσφατες προβλέψεις του ∆ΝΤ (Ιανουάριος2010), η τιµή του αργού πετρελαίου σε δολά-ρια ΗΠΑ θα εµφανίσει εφέτος µέση ετήσιααύξηση 22,6%, ενώ σύµφωνα µε τους εµπει-ρογνώµονες της ΕΚΤ (4.3.2010) θα διαµορ-φωθεί κατά µέσο όρο στα 75,1 δολάρια ανάβαρέλι (αύξηση 21,3%). Οι τιµές των βασικώνεµπορευµάτων εκτός ενέργειας (σε δολάριαΗΠΑ) αναµένεται να αυξηθούν κατά 5,8%

σύµφωνα µε το ∆ΝΤ ή κατά 18,4% σύµφωναµε τους εµπειρογνώµονες της ΕΚΤ. ∆∆εεύύττεερροονν,εκτιµάται ότι, αν οι αυξήσεις της έµµεσηςφορολογίας επιρρίπτονταν πλήρως στις τιµές,θα οδηγούσαν σε ρυθµό ανόδου του Εν∆ΤΚπάνω από 3,5%, καθώς η συµβολή τους στορυθµό αυτό θα έφθανε περίπου τις 2,5 εκατο-στιαίες µονάδες. (Σηµειώνεται ότι είναι µικρό-τερη η συµβολή των µέτρων στη διαµόρφωσητου πυρήνα του πληθωρισµού, καθώς αυτόςδεν περιλαµβάνει τις τιµές των καυσίµων.)Ωστόσο, ήδη υπάρχουν ενδείξεις ότι ―κυρίωςλόγω των δυσµενών συνθηκών της ζήτησης―ένα σηµαντικό µέρος της αύξησης της έµµεσηςφορολογίας θα απορροφηθεί από τις τιµές καιδεν θα επιρριφθεί στους καταναλωτές. Γι’ αυτόγίνεται η εκτίµηση ότι ο πληθωρισµός ενδέχε-ται να περιοριστεί στο 3% περίπου.

Εξάλλου, αν ληφθούν υπόψη (α) όσα ανακοι-νώθηκαν στις 9 Φεβρουαρίου και στις 3 Μαρ-τίου για την πολιτική µισθών στο ∆ηµόσιο καιτον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα (τα οποία συνε-πάγονται σηµαντική µείωση αποδοχών – βλ.και Ειδικό Θέµα 1.Γ για τους δηµοσίους υπαλ-λήλους,44 καθώς και τον Πίνακα ΙΙ.12) και (β)την “υπόθεση εργασίας” ότι οι συλλογικές δια-πραγµατεύσεις στον ιδιωτικό τοµέα θα κατα-λήξουν σε αυξήσεις της τάξεως του 1% (οιοποίες, µαζί µε τη “µεταφερόµενη επιβάρυνση”1,7-1,9% από τις αυξήσεις που χορηγήθηκανστη διάρκεια του 2009 συνεπάγονται µέση ετή-σια αύξηση της τάξεως του 2,7-2,9%), µπορείνα υπολογιστεί ότι οι µέσες ακαθάριστες απο-δοχές στο σύνολο της οικονοµίας θα µειωθούνκατά 0,9% σε ονοµαστικούς όρους, για πρώτηφορά την τελευταία 35ετία (ενώ το 2009 αυξή-θηκαν κατά 5,0%. Εξάλλου, σε πραγµατικούςόρους οι µέσες ακαθάριστες αποδοχές θα µει-


4444 Εκτός από όσα αφορούν τους δηµοσίους υπαλλήλους, οι αποφάσειςτης 3ης Μαρτίου προβλέπουν ότι οι αποδοχές των εργαζοµένων σεΝοµικά Πρόσωπα Ιδιωτικού ∆ικαίου (ΝΠΙ∆) που ανήκουν στο κρά-τος ή επιχορηγούνται τακτικά από τον κρατικό προϋπολογισµό ήείναι δηµόσιες επιχειρήσεις, κατά την έννοια των παραγράφων 1,2 ή και 3 του άρθρου 1 του Ν. 3429/2005, µειώνονται κατά 7%, ενώεπιπλέον µειώνονται κατά 30% τα επιδόµατα των Χριστουγέννων,Πάσχα και αδείας. Από τη µείωση των αποδοχών εξαιρούνται ταεπιδόµατα που συνδέονται µε την οικογενειακή κατάσταση ή τηνυπηρεσιακή εξέλιξη, καθώς και τα συνδεόµενα µε το ανθυγιεινό ήεπικίνδυνο της εργασίας τους και το µεταπτυχιακό τίτλο σπουδώντους. Υπολογίζεται ότι η ρύθµιση αυτή αφορά περίπου το 50% τωναπασχολουµένων σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας (π.χ. δεν αφοράτο προσωπικό του ΟΤΕ και της ∆ΕΗ).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 63

ωθούν κατά 3,8%.45 Η κατά κεφαλήν µισθολο-γική δαπάνη (που περιλαµβάνει τις εργοδοτι-κές εισφορές και τις συντάξεις των δηµοσίωνυπαλλήλων) εκτιµάται ότι θα παραµείνει στά-σιµη (αύξηση 0,05%), έναντι αύξησης κατά5,2% το 2009. Αν ταυτόχρονα γίνει η υπόθεσηότι το ΑΕΠ και η απασχόληση θα µειωθούνκατά 2% και 1,5% αντίστοιχα, η παραγωγικό-τητα θα µειωθεί περίπου κατά 0,5% (δηλαδήόσο και το 2009). Στην περίπτωση αυτή, τοκόστος εργασίας στο σύνολο της οικονοµίας θαεπιβραδυνθεί αισθητά και θα αυξηθεί κατά0,5% περίπου (2009: 5,7%). Στον επιχειρηµα-τικό τοµέα όµως θα αυξηθεί κατά 3% περίπου(2009: 3,5%), δηλαδή η επιβράδυνση θα είναιπεριορισµένη, κυρίως λόγω της “µεταφερόµε-νης επιβάρυνσης” από τις αυξήσεις του 2009.

Τέλος, τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεωνθα συνεχίσουν να συµπιέζονται από την εξα-σθένηση της ζήτησης, αλλά εφέτος θα προστε-θεί και η άνοδος του κόστους των εισαγόµενωνπρώτων υλών. Το πιθανότερο είναι ότι οι εξε-λίξεις αυτές δεν θα σντισταθµιστούν πλήρωςαπό την περαιτέρω επιβράδυνση του ρυθµούανόδου του κόστους εργασίας (η οποία στονεπιχειρηµατικό τοµέα θα είναι, όπως προανα-φέρθηκε, περιορισµένη).

3.4 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ

3.4.1 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών το 2009 µειώθηκε σηµαντικά κατά 8,1δισεκ. ευρώ ή 23,3% και διαµορφώθηκε σε26,7 δισεκ. ευρώ ή 11,2% του ΑΕΠ, έναντι14,6% του ΑΕΠ το 2008. Εξάλλου, το έλλειµµατου συνολικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών και κεφαλαιακών µεταβιβάσεων, τοοποίο αντιστοιχεί στις ανάγκες της οικονοµίαςγια χρηµατοδότηση από το εξωτερικό, µειώ-θηκε κατά 6,0 δισεκ. ευρώ ή 19,6% και δια-µορφώθηκε στο 10,4% του ΑΕΠ (έναντι12,8% του ΑΕΠ το 2008).

Η πτώση της συνολικής εγχώριας ζήτησης καιτης οικονοµικής δραστηριότητας στην Ελλάδα

αλλά και σειρά εξωγενών παραγόντων, όπωςοι χαµηλές τιµές του αργού πετρελαίου στιςδιεθνείς αγορές και οι περιορισµένες καθαρέςεισαγωγές πλοίων, είχαν αποτέλεσµα τηµεγάλη µείωση των καθαρών πληρωµών γιαεισαγωγές αγαθών. Ο περιορισµός του εµπο-ρικού ελλείµµατος και, δευτερευόντως, τουελλείµµατος του ισοζυγίου των εισοδηµάτωνσυνέβαλε στη σηµαντική µείωση του ελλείµ-µατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών,παρά τη µεγάλη υποχώρηση των πλεονασµά-των των ισοζυγίων των υπηρεσιών και των τρε-χουσών µεταβιβάσεων.

Οι εξελίξεις αυτές αποτελούν συγκυριακόφαινόµενο, δεδοµένου ότι οι δοµικές αδυνα-µίες της οικονοµίας οι οποίες τροφοδοτούν τοέλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών παραµέ-νουν. Υπενθυµίζεται ότι το έλλειµµα του ισο-ζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εξ ορισµούαντανακλά την υστέρηση της εθνικής αποτα-µίευσης έναντι της εγχώριας επενδυτικήςδαπάνης, ενώ άµεσα οφείλεται στις µεγάλεςαπώλειες διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Ηυστέρηση της αποταµίευσης έναντι των επεν-δύσεων την τελευταία δεκαετία οφείλεταιστην ταυτόχρονη ταχεία αύξηση της κατανά-λωσης και των επενδύσεων, που ήταν αποτέ-λεσµα της µεγάλης µείωσης των επιτοκίωνλόγω της ένταξης στην ΟΝΕ, της µεγάλης επι-τάχυνσης της πιστωτικής επέκτασης, της δρα-στικής ενίσχυσης των προσδοκιών των νοικο-κυριών και των επιχειρήσεων και, βεβαίως,των µεγάλων δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων.

Οι απώλειες ανταγωνιστικότητας οφείλονταικυρίως στις διαρθρωτικές αδυναµίες της ελλη-νικής οικονοµίας, όπως είναι τα στοιχείαδυσκαµψίας στις αγορές προϊόντων και εργα-σίας, η δηµοσιονοµική χαλαρότητα και σπα-τάλη σε µια περίοδο που η ταχεία ανάπτυξηεπέτρεπε και επέβαλλε θαρραλέα δηµοσιο-νοµική προσαρµογή και ―τέλος― ένας µεγά-λος, αναποτελεσµατικός και συνεχώς διευρυ-νόµενος δηµόσιος τοµέας.


4455 Σύµφωνα µε εκτιµήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, την τελευταία35ετία οι µέσες πραγµατικές αποδοχές µειώθηκαν κατά 0,1% το1979, 3,4% το 1980, 0,4% το 1981, 2,5% το 1983, 8,7% το 1986,4,7% το 1987, 4,0% το 1991, 3,5% το 1992 και 1,7% το 1993.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 64

Τα στοιχεία δυσκαµψίας στις αγορές εργασίαςκαι προϊόντων συνέβαλαν στη διατήρηση ρυθ-µών ανόδου αµοιβών και τιµών που ήταν στα-θερά υψηλότεροι από τους αντίστοιχους στηζώνη του ευρώ ως σύνολο, µε αποτέλεσµα τησηµαντική ανατίµηση της πραγµατικής σταθµι-σµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας που ήδη ανα-φέρθηκε (βλ. Τµήµα 3.3 του παρόντος κεφα-λαίου). Αυτές οι σοβαρές απώλειες στην αντα-γωνιστικότητα τιµών επέτειναν τα προβλήµαταπου οφείλονται στις δοµικές αδυναµίες τηςπαραγωγής και συνέβαλαν καθοριστικά στο ναπαραµείνει χαµηλό το επίπεδο της “διαρθρωτι-κής” ανταγωνιστικότητας και αντίστοιχα περιο-ρισµένη η δυνατότητα της εγχώριας παραγωγήςνα ανταποκρίνεται µε επάρκεια και ευελιξία στησύνθεση και στις µεταβολές της εξωτερικήςαλλά και της εγχώριας ζήτησης.

Τα επόµενα έτη, το ενδεχόµενο να παραµεί-νει χαµηλή η ανταγωνιστικότητα τιµών καικόστους των ελληνικών προϊόντων, καθώς καιη τυχόν άνοδος της τιµής του πετρελαίου καιτων πρώτων υλών στις διεθνείς αγορές, είναιδυνατόν να προκαλέσουν νέα αύξηση τουεµπορικού ελλείµµατος. Βεβαίως, για το 2010προβλέπεται αισθητή επιβράδυνση του ρυθ-µού ανόδου του κόστους εργασίας ανάµονάδα προϊόντος (το ίδιο όµως θα συµβεί καισε πολλές ανταγωνίστριες χώρες), ενώ ανα-µένεται ότι οι εισαγωγές θα συνεχίσουν ναµειώνονται, αν και λιγότερο από ό,τι το 2009.

Όσον αφορά το ισοζύγιο υπηρεσιών, λόγω τηςανάκαµψης της παγκόσµιας οικονοµίας είναιεύλογο να αναµένεται αύξηση των καθαρώνεισπράξεων από τη ναυτιλία, ενώ εκτιµάταιότι θα υπάρξει σταθεροποίηση των εισπρά-ξεων από τον τουρισµό (βλ. και Ειδικό Θέµα2.Ε). Γενικότερα, παρατηρείται ότι η χρηµα-τοδότηση του ελλείµµατος του ισοζυγίου τρε-χουσών συναλλαγών µε τις εν λόγω εισπρά-ξεις δεν πρέπει να θεωρείται πάντοτε εξα-σφαλισµένη, καθώς αυτές παρουσιάζουν µετα-βλητότητα που συνδέεται µε την ευαισθησίατους στις επιδράσεις εξωγενών παραγόντων.

Τέλος, όσον αφορά το ισοζύγιο εισοδηµάτων,πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η αύξηση του

κόστους του εξωτερικού δανεισµού κατά τουτελευταίους µήνες, καθώς και η προοπτικήανόδου των επιτοκίων διεθνώς, συνεπάγονταιαύξηση των πληρωµών για τόκους κατά ταεπόµενα έτη.

Εποµένως, µε βάση τα σηµερινά δεδοµένα τοέλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγώνθα συνεχίσει να διαµορφώνεται σε υψηλά επί-πεδα. Στη µείωση του ελλείµµατος είναι δυνα-τόν, µεταξύ άλλων, να συµβάλουν η εφαρµογήτης δηµοσιονοµικής πολιτικής, στο βαθµό κατάτον οποίο θα οδηγήσει σε µείωση του κόστουςδανεισµού του Ελληνικού ∆ηµοσίου και ―κατ’επέκταση― των ελληνικών τραπεζών, επιχει-ρήσεων και νοικοκυριών, καθώς και η έναρξηαποτελεσµατικής αντιµετώπισης των διαρθρω-τικών αδυναµιών της οικονοµίας.

Εµπορικό ισοζύγιο

Η σηµαντική µείωση του ελλείµµατος τουεµπορικού ισοζυγίου κατά 13,3 δισεκ. ευρώ το2009 προήλθε από τη µείωση του εµπορικούελλείµµατος πλην καυσίµων και πλοίων κατά7,4 δισεκ. ευρώ, των καθαρών πληρωµών γιαεισαγωγές καυσίµων κατά 4,6 δισεκ. ευρώ καιτων καθαρών πληρωµών για αγορές πλοίωνκατά 1,3 δισεκ. ευρώ.

Όσον αφορά το εµπορικό ισοζύγιο εκτόςπλοίων και καυσίµων, οι πληρωµές για εισα-γωγές µειώθηκαν κατά 9,9 δισεκ. ευρώ ή24,0%,46 δηλαδή πολύ περισσότερο από ό,τι οιεισπράξεις από εξαγωγές, οι οποίες µειώθη-καν κατά 2,5 δισεκ. ευρώ ή 17,8%.47 Σύµφωνα


4466 Η µείωση αυτή, σύµφωνα µε τα αναλυτικά στοιχεία της Τράπεζαςτης Ελλάδος, αφορά όλες τις κατηγορίες προϊόντων, ενώ οι εισα-γωγές αγροτικών και χηµικών προϊόντων µειώθηκαν βραδύτερααπό τις συνολικές εισαγωγές.

4477 Σύµφωνα µε τα διαθέσιµα προσωρινά στοιχεία της ΕΣΥΕ για τηνπερίοδο Ιανουαρίου-∆εκεµβρίου 2009, η αξία των εξαγωγών χωρίςπετρελαιοειδή µειώθηκε κατά 15,8%, ενώ το αντίστοιχο µέγεθοςγια τις εισαγωγές µειώθηκε κατά 20,2%. Επίσης, η συνολική αξίατων εξαγωγών µειώθηκε κατά 17,5%, ενώ η συνολική αξία τωνεισαγωγών (εξαιρουµένων των πλοίων) µειώθηκε κατά 24,4%.Υπενθυµίζεται ότι οι διαφορές µεταξύ των στοιχείων της Τράπε-ζας της Ελλάδος και εκείνων της ΕΣΥΕ όσον αφορά τις εµπο-ρευµατικές συναλλαγές οφείλονται σε σηµαντικό βαθµό στο γεγο-νός ότι τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος αφορούν εισπρά-ξεις και πληρωµές κυρίως µέσω του εγχώριου τραπεζικού συστή-µατος, ενώ της ΕΣΥΕ βασίζονται αφενός σε τελωνειακά στοιχείαγια συναλλαγές µε χώρες εκτός της ΕΕ και αφετέρου σε φορολο-γικά στοιχεία (INTRASTAT) για συναλλαγές εντός της ΕΕ.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 65

µε τα προσωρινά διαθέσιµα στοιχεία (ΕΣΥΕ)για τις εµπορευµατικές συναλλαγές, η αξίατων ελληνικών εξαγωγών χωρίς πετρελαιο-ειδή προς τις αγορές της ΕΕ µειώθηκε κατά18,5%, ενώ προς τις τρίτες χώρες µειώθηκεκατά 10,5%.

Ισοζύγιο υπηρεσιών

Το πλεόνασµα του ισοζυγίου υπηρεσιών συρ-ρικνώθηκε κατά 4,6 δισεκ. ευρώ το 2009, λόγωτης µείωσης των καθαρών εισπράξεωνκυρίως από υπηρεσίες µεταφορών και δευτε-ρευόντως από ταξιδιωτικές υπηρεσίες.

Οι ακαθάριστες εισπράξεις από υπηρεσίεςµεταφορών (κυρίως από την εµπορική ναυτιλία)µειώθηκαν κατά 29,4% µε συνέπεια οι καθαρέςεισπράξεις να περιοριστούν κατά 3,4 δισεκ.ευρώ. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότιτο µέσο ετήσιο επίπεδο των ναύλων τόσο τωνπλοίων µεταφοράς ξηρού (χύδην) φορτίου όσοκαι των πετρελαιοφόρων κατέγραψε το 2009πτώση κατά 60% περίπου σε σύγκριση µε το2008 (βλ. επίσης Ειδικό Θέµα 2.Ε).

Οι ακαθάριστες εισπράξεις από ταξιδιωτικέςυπηρεσίες, δηλαδή οι ταξιδιωτικές δαπάνεςστην Ελλάδα από µη κατοίκους, µειώθηκανκατά 10,9%, ενώ οι ταξιδιωτικές δαπάνες στοεξωτερικό από κατοίκους Ελλάδος µειώθηκανκατά 7,9%, µε αποτέλεσµα οι καθαρέςεισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες ναµειωθούν κατά 1,1 δισεκ. ευρώ. Η µείωση τωνακαθάριστων εισπράξεων από τον τουρισµόοφείλεται στην πτώση των αφίξεων κατά6,6%, η οποία συνοδευόταν από µείωση τόσοτης µέσης δαπάνης όσο και της µέσης διάρ-κειας παραµονής.

Ισοζύγιο εισοδηµάτων

Το έλλειµµα του ισοζυγίου εισοδηµάτων γιατην επισκοπούµενη περίοδο περιορίστηκεκατά 840 εκατ. ευρώ, αντανακλώντας τη µεί-ωση των καθαρών πληρωµών για τόκους, µερί-σµατα και κέρδη. Ωστόσο, οι καθαρές πλη-ρωµές για τόκους επί των οµολόγων και τωνεντόκων γραµµατίων του Ελληνικού ∆ηµοσίου

σηµείωσαν αύξηση που οφείλεται στην άνοδοκατά 16,9% (µεταξύ τέλους ∆εκεµβρίου του2008 και τέλους Σεπτεµβρίου του 200948) τουακαθάριστου χρέους της γενικής κυβέρνησης(µε τη µορφή οµολόγων και εντόκων γραµ-µατίων) που διακρατείται από κατοίκους τουεξωτερικού. ΤΤοο σσυυννοολλιικκόό αακκααθθάάρριισσττοο εεξξωωττεε--ρριικκόό χχρρέέοοςς ((ττοουυ ιιδδιιωωττιικκοούύ κκααιι ττοουυ δδηηµµόόσσιιοουυττοοµµέέαα)) ―το οποίο τροφοδοτείται από ταελλείµµατα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών― ανήλθε στο τέλος Σεπτεµβρίου του2009 στο 171,0% του ετήσιου ΑΕΠ, από151,6% στο τέλος του 2008.49

Ισοζύγιο τρεχουσών µεταβιβάσεων

Το πλεόνασµα του ισοζυγίου τρεχουσών µετα-βιβάσεων περιορίστηκε κατά 1,5 δισεκ. ευρώ,κυρίως λόγω της µείωσης των µεταβιβάσεωναπό την ΕΕ προς τον τοµέα της γενικής κυβέρ-νησης και δευτερευόντως λόγω της µείωσηςτων εισπράξεων των λοιπών τοµέων, ενώ οιπληρωµές του τοµέα της γενικής κυβέρνησηςπρος την ΕΕ, όπως επίσης και των λοιπώντοµέων, παρέµειναν στα ίδια περίπου επί-πεδα.50

3.4.2 Ισοζύγιο κεφαλαιακών µεταβιβάσεων

Το πλεόνασµα του ισοζυγίου κεφαλαιακώνµεταβιβάσεων µειώθηκε σε 2,0 δισεκ. ευρώ,από 4,1 δισεκ. ευρώ το 2008.51 Έτσι, το συνο-λικό ισοζύγιο µεταβιβάσεων (τρεχουσών καικεφαλαιακών) παρουσίασε πλεόνασµα 3,3δισεκ. ευρώ, έναντι 6,8 δισεκ. ευρώ το 2008. Ηµείωση του πλεονάσµατος του ισοζυγίου κεφα-λαιακών µεταβιβάσεων οφείλεται κυρίως στο


4488 Από 176,3 δισεκ.ευρώ σε 206,3 δισεκ.ευρώ (δηµοσιευµένα στοι-χεία της Τράπεζας της Ελλάδος).

4499 Στο τέλος Σεπτεµβρίου του 2009, το 55,1% του ακαθάριστου εξω-τερικού χρέους βάρυνε τον τοµέα της γενικής κυβέρνησης, ενώ τουπόλοιπο βάρυνε κυρίως τον επιχειρηµατικό τοµέα (χρηµατοπι-στωτικές και µη χρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις).

5500 Οι τρέχουσες µεταβιβάσεις από την ΕΕ περιλαµβάνουν κυρίως τιςάµεσες ενισχύσεις και επιδοτήσεις στο πλαίσιο της Κοινής Αγρο-τικής Πολιτικής (ΚΑΠ), οι οποίες δεν έχουν σταθερή κατανοµήκατά τη διάρκεια του έτους, καθώς και τις καταβολές από τοΕυρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο, ενώ οι τρέχουσες µεταβιβάσειςπρος την ΕΕ περιλαµβάνουν κυρίως τις αποδόσεις προς τον Κοι-νοτικό Προϋπολογισµό.

5511 Οι κεφαλαιακές µεταβιβάσεις από την ΕΕ περιλαµβάνουν κυρίωςτις απολήψεις από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία ―πλην του Ευρω-παϊκού Κοινωνικού Ταµείου― και από το Ταµείο Συνοχής βάσειτων ΚΠΣ.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 66

ότι ―ενώ από την έναρξη υλοποίησης του Γ’ΚΠΣ έχει απορροφηθεί το 98% περίπου τηςπροβλεπόµενης κοινοτικής χρηµατοδότησηςτων ∆ιαρθρωτικών Ταµείων52― όσον αφοράτο ΕΣΠΑ (∆’ ΚΠΣ) 2007-2013 οι εκταµιεύσειςαπό τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία (στα οποία πλέονπεριλαµβάνεται και το Ταµείο Συνοχής) υπήρ-ξαν περιορισµένες,53 λόγω καθυστερήσεωνστην υλοποίηση των έργων και προγραµµάτων,όπως άλλωστε συνέβη και στα άλλα κράτη-µέλη, εν µέρει λόγω του νέου, αυστηρότερουθεσµικού πλαισίου διαχείρισης και ελέγχων.54

Το 2009 οι συνολικές καθαρές µεταβιβάσειςπόρων από την ΕΕ (τρέχουσες και κεφαλαια-κές µεταβιβάσεις µείον αποδόσεις προς τονΚοινοτικό Προϋπολογισµό) ανήλθαν σε 3,0δισεκ. ευρώ, έναντι 6,0 δισεκ. ευρώ το 2008(1,2% και 2,5% του ΑΕΠ, αντίστοιχα).

Όσον αφορά την προοπτική των µεταβιβά-σεων από την ΕΕ το 2010, αναµένεται, παράλ-ληλα µε τις υπολειπόµενες εκταµιεύσεις του Γ’ΚΠΣ, να υπάρξει επιτάχυνση των πληρωµώνγια έργα και προγράµµατα του ΕΣΠΑ55 καιαποτελεσµατικότερη αξιοποίηση των διαθέ-σιµων κοινοτικών πόρων, λόγω της προβλε-πόµενης απλοποίησης των διοικητικών διαδι-κασιών διαχείρισης και αναθεώρησης των επι-χειρησιακών προγραµµάτων του ΕΣΠΑ56 (βλ.Ειδικό Θέµα 2.∆). Εξάλλου, οι άµεσες ενι-σχύσεις και επιδοτήσεις στο πλαίσιο της ΚΑΠθα παραµείνουν σηµαντικές57 και εκτιµάταιότι θα προσεγγίσουν τα 2,4 δισεκ. ευρώ.58 Σύµ-φωνα µε τα ανωτέρω, το 2010 οι συνολικέςκαθαρές µεταβιβάσεις πόρων από την ΕΕ(τρέχουσες και κεφαλαιακές µεταβιβάσειςµείον αποδόσεις προς τον Κοινοτικό Προϋ-πολογισµό) εκτιµάται ότι θα φθάσουν τα 4,0δισεκ. ευρώ περίπου.

3.4.3 Ισοζύγιο χρηµατοοικονοµικών συναλλαγών

Το σύνολο των χρηµατοοικονοµικών επενδύ-σεων παρουσίασε καθαρή εισροή 24,2 δισεκ.ευρώ το 2009, έναντι 29,9 δισεκ. ευρώ το 2008.Ειδικότερα, καθαρή εισροή εµφάνισαν οικατηγορίες των άµεσων επενδύσεων (ύψους1,1 δισεκ. ευρώ) και των επενδύσεων χαρτο-φυλακίου (ύψους 27,1 δισεκ. ευρώ), ενώ

καθαρή εκροή (ύψους 3,6 δισεκ. ευρώ) εµφά-νισε η κατηγορία των “λοιπών” επενδύσεων.

Οι σηµαντικότερες εισροές κεφαλαίων µηκατοίκων για άµεσες επενδύσεις στην Ελλάδααφορούν την αύξηση της συµµετοχής τηςCrédit Agricole SA (Γαλλία) στο µετοχικόκεφάλαιο της Emporiki Bank και τηςDeutsche Telekom AG στο µετοχικό κεφάλαιοτου ΟΤΕ. Συνολικά για το έτος, η καθαρή εισ-ροή κεφαλαίων µη κατοίκων για άµεσες επεν-δύσεις στην Ελλάδα ανήλθε σε 2,4 δισεκ. ευρώ(έναντι 3,1 δισεκ. ευρώ το 2008), ενώ ηκαθαρή εκροή κεφαλαίων κατοίκων Ελλάδοςγια άµεσες επενδύσεις στο εξωτερικό έφθασετο 1,3 δισεκ. ευρώ (έναντι 1,6 δισεκ. ευρώ το2008). Το µεγαλύτερο µέρος των εκροών αφο-ρούσε επενδυτική δραστηριότητα στις βαλ-κανικές χώρες και στη Μάλτα. Το σχετικάχαµηλό επίπεδο των ξένων άµεσων επενδύ-σεων στην Ελλάδα αντανακλά και αυτό ταδιαρθρωτικά προβλήµατα της οικονοµίας καιιδίως τα στοιχεία δυσκαµψίας στις αγορέςπροϊόντων και εργασίας, τις αδυναµίες τωνυποδοµών και τις περίπλοκες και χρονοβόρεςγραφειοκρατικές διαδικασίες.


5522 Η απορρόφηση των πόρων του Ταµείου Συνοχής δεν υπήρξε τοίδιο ικανοποιητική.

5533 Συγκεκριµένα, από την έναρξη υλοποίησης του ΕΣΠΑ µέχριτέλους Οκτωβρίου 2009, η Ελλάδα είχε εισπράξει κυρίως προ-καταβολές της τάξεως του 1,5 δισεκ. ευρώ (2007: 614 εκατ. ευρώ,2008: 401 εκατ. ευρώ, 2009: 485 εκατ. ευρώ), συµπεριλαµβανο-µένης της πρόσθετης προκαταβολής που είχε εγκρίνει η Ευρω-παϊκή Επιτροπή για την αντιµετώπιση της χρηµατοπιστωτικής κρί-σης. Με βάση όµως την πορεία υλοποίησης των προγραµµάτων τουΕΣΠΑ µέχρι τα µέσα Φεβρουαρίου 2010, είχε απορροφηθεί το 5%περίπου της προβλεπόµενης κοινοτικής χρηµατοδότησης (βλ. Ανα-κοίνωση ΥΠΟΙΑΝ 17.2.2010).

5544 European Commission, Analysis of the budgetary implementationof the Structural and Cohesion Fund in 2008, Μάιος 2009.

5555 Αποτελεί στόχο, µέχρι το τέλος του 2010, η απορροφητικότητα τουΕΣΠΑ να υπερβεί το 15%. Στο πλαίσιο αυτό, οι πόροι του Προ-γράµµατος ∆ηµοσίων Επενδύσεων θα διατίθενται κατά προτε-ραιότητα στα συγχρηµατοδοτούµενα έργα (βλ. ΑνακοίνωσηΥΠΟΙΑΝ 17.2.2010).

5566 Βλ. ΥΠΟΙΟ, Επικαιροποιηµένο Πρόγραµµα Σταθερότητας καιΑνάπτυξης, Ιανουάριος 2010, σελ. 47.

5577 Όσον αφορά το σύνολο της περιόδου µέχρι το 2013, διαφαίνεταιότι οι άµεσες ενισχύσεις και επιδοτήσεις στο πλαίσιο της ΚΑΠ θαδιατηρηθούν σε γενικές γραµµές ως έχουν. Το µέλλον της ΚΑΠµετά το 2013 θα επανεξεταστεί στο πλαίσιο των δηµοσιονοµικώνπροοπτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την περίοδο 2014-2020.

5588 Επισηµαίνεται ότι διασφαλίστηκε η χωρίς περικοπές καταβολήτων άµεσων ενισχύσεων προς τους Έλληνες αγρότες για το 2009και το 2010, υπό την προϋπόθεση ότι θα ολοκληρωθεί η διαδι-κασία ψηφιακής καταγραφής των αγροτεµαχίων πριν ξεκινήσειη υποβολή αιτήσεων για το 2010 (βλ. Ανακοίνωση της Επιτρόπουκ. Mariann Fischer Boel IP/09/1970, 18.12.2009). Το 2010 ενδέ-χεται να εισρεύσουν και επιπλέον ποσά τα οποία αφορούν προη-γούµενα έτη (βλ. δελτίο τύπου Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυ-ξης 26.1.10).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 67

Στην κατηγορία των επενδύσεων χαρτοφυλα-κίου σηµειώθηκε εισροή κεφαλαίων για αγο-ρές οµολόγων και εντόκων γραµµατίων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου από µη κατοίκους, ύψους31,1 δισεκ. ευρώ, έναντι 19,9 δισεκ. ευρώ το2008, ενώ η εκροή κεφαλαίων για αγορά οµο-λόγων και εντόκων γραµµατίων του εξωτερι-κού από κατοίκους Ελλάδος ανήλθε σε 3,0δισεκ. ευρώ, έναντι 2,2 δισεκ. ευρώ το 2008.

Οι “λοιπές” επενδύσεις κατέγραψαν καθαρήεκροή ύψους 3,6 δισεκ. ευρώ, η οποία οφεί-λεται κυρίως στην αύξηση των τοποθετήσεωνεγχώριων πιστωτικών ιδρυµάτων και θεσµι-κών επενδυτών σε καταθέσεις και repos στοεξωτερικό κατά 23,4 δισεκ. ευρώ. Η εκροήαυτή αντισταθµίστηκε σε µεγάλο βαθµό απότην αύξηση (κατά 15,6 δισεκ. ευρώ) των αντί-στοιχων τοποθετήσεων στην Ελλάδα απόπιστωτικά ιδρύµατα και θεσµικούς επενδυτέςτου εξωτερικού, καθώς και από την εισροήύψους 4,6 δισεκ. ευρώ για τη χορήγησηδανείων στο δηµόσιο και τον ιδιωτικό τοµέααπό µη κατοίκους.

Τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα της χώρας δια-µορφώθηκαν σε 3,9 δισεκ. ευρώ στο τέλος του2009.

4 ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

4.1 ΟΙ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΥ 2009ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η διεθνής χρηµατοπιστωτική και οικονοµικήκρίση ανέδειξε µε τον πλέον έντονο τρόπο τιςχρόνιες διαρθρωτικές αδυναµίες και µακρο-οικονοµικές ανισορροπίες της ελληνικήςοικονοµίας. Μεταξύ άλλων, η διεθνής κρίσηεπιτάχυνε και επέτεινε την επιδείνωση τωνδηµόσιων οικονοµικών στην Ελλάδα, η οποίαουσιαστικά είχε αρχίσει από το δεύτερο εξά-µηνο του 2007, δηλαδή πριν πλήξει την Ελλάδαη διεθνής κρίση. Το 2007 το έλλειµµα υπερέβητην τιµή αναφοράς της Συνθήκης του Μάα-στριχτ (3,0% του ΑΕΠ). Το 2008 το έλλειµµασυνέχισε την ανοδική του πορεία και διαµορ-

φώθηκε σε υψηλά επίπεδα (στο 5,6% και µετάαπό αναθεώρηση στο 7,7% του ΑΕΠ), ενώ καιο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ αυξήθηκε59

για πρώτη φορά µετά από οκτώ χρόνια πτωτι-κής πορείας. Λόγω των υψηλών ελλειµµάτωντου 2007 και του 2008, τα οποία υπερέβησαντην τιµή αναφοράς της Συνθήκης, τον Απρίλιοτου 2009 η Ελλάδα υπήχθη στη ∆ιαδικασίαΥπερβολικού Ελλείµµατος. Έτσι, όταν στοτέλος του 2008 η διεθνής κρίση έπληξε και τηνελληνική οικονοµία, οι δηµοσιονοµικές εξελί-ξεις και προοπτικές ήταν ήδη αρνητικές. Παράτη ραγδαία επιδείνωση των δηµοσιονοµικώνµεγεθών, τα µέτρα που ελήφθησαν κατά τηδιάρκεια του 2009 ήταν ανεπαρκή σε σχέση µετο µέγεθος του προβλήµατος και δεν αποτε-λούσαν µέρος ολοκληρωµένου προγράµµατοςγια την αντιµετώπιση της κρίσης, µε αποτέλε-σµα η τελευταία να εκδηλωθεί στην Ελλάδακυρίως ως δηµοσιονοµική κρίση.

Η µεγάλη διεύρυνση της διαφοράς των απο-δόσεων µεταξύ των ελληνικών και γερµανικώνοµολόγων, που παρατηρήθηκε στο τέλος του2008 και το πρώτο τρίµηνο του 2009, οφειλό-ταν βεβαίως στο γεγονός ότι την περίοδοεκείνη η διεθνής κρίση βρισκόταν στην κορύ-φωσή της, αλλά αντανακλούσε και την ανη-συχία των αγορών για την επιδείνωση τωνδηµοσιονοµικών εξελίξεων, το πολύ υψηλόδηµόσιο χρέος (99,2% στο τέλος του 2008), τηναδυναµία περιορισµού των δηµοσιονοµικώνελλειµµάτων και το εξαιρετικά µεγάλοέλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλα-γών (14,6 % του ΑΕΠ στο τέλος του 2008).

Κατά τη διάρκεια του 2009 η περαιτέρω επι-δείνωση των δηµοσιονοµικών µεγεθών υπήρξεραγδαία (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.19).60 Όµως, παράτην επιδείνωση των δηµοσιονοµικών µεγεθών,


5599 Η δυναµική του χρέους είχε ήδη ενισχυθεί από το 2007. Βλ. Τρά-πεζα της Ελλάδος, Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 2007, Απρί-λιος 2008, σελ. 129.

6600 Στην έκθεση Νοµισµατική Πολιτική 2008-2009 της Τράπεζας τηςΕλλάδος (Φεβρουάριος 2009) έγινε εκτενέστατη αναφορά στοδηµοσιονοµικό πρόβληµα και τους τεράστιους κινδύνους πουεγκυµονούσε η δηµοσιονοµική κατάσταση και προτάθηκε η άµεσηδηµοσιονοµική προσαρµογή, ενώ διατυπώθηκαν συγκεκριµένεςπροτάσεις για τον έλεγχο των δηµόσιων δαπανών, τον περιορισµότης φοροδιαφυγής και την άµεση σταθεροποίηση του λόγου τουχρέους προς το ΑΕΠ (βλ. σελ. 15-16, Πλαίσιο Ι.1 σελ. 35-41, σελ.99-105 και πολλά άλλα σηµεία του κειµένου).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 68

την πρωτοφανή διεύρυνση της διαφοράς απο-δόσεων των ελληνικών έναντι των γερµανικώνοµολόγων τους πρώτους µήνες του 2009 καιτην υπαγωγή της ελληνικής οικονοµίας στη∆ιαδικασία Υπερβολικού Ελλείµµατος, δενέγιναν οι απαραίτητες ενέργειες για τηνέγκαιρη αντιµετώπιση του προβλήµατος ούτεπροετοιµάστηκε το πρόγραµµα µέτρων πουέπρεπε ―σύµφωνα µε τη σχετική απόφασητου ECOFIN― να υποβληθεί στην Ευρω-παϊκή Επιτροπή έως τις 27 Οκτωβρίου 2009.Ήδη από το 2008 είχε παρατηρηθεί µια χαλά-ρωση του φοροεισπρακτικού µηχανισµού, ηοποία επιτάθηκε το 2009, ενώ ορισµένα απότα µέτρα που ελήφθησαν το 2009 οδήγησαν σεαύξηση των δαπανών, µε αποτέλεσµα νααυξηθεί περαιτέρω το έλλειµµα της γενικήςκυβέρνησης, το οποίο τελικά διαµορφώθηκεσε διψήφιο ποσοστό του ΑΕΠ.

Σύµφωνα µε στοιχεία του Γενικού Λογιστη-ρίου του Κράτους (ΓΛΚ), το έλλειµµα τουΚρατικού Προϋπολογισµού (ΚΠ) το 2009ανήλθε σε 13,0% του ΑΕΠ έναντι αντίστοιχουελλείµµατος 6,1% το 2008 και αναθεωρηµέ-νου61 ετήσιου στόχου 5,0% του ΑΕΠ. Επίσης,το πρωτογενές έλλειµµα του ΚΠ διευρύνθηκε

σε 7,8% του ΑΕΠ, από 1,4% το 2008 (βλ.Πίνακα ΙΙ.14).

Η διεύρυνση του ελλείµµατος του ΚΠ εντοπί-ζεται κυρίως στον Τακτικό Προϋπολογισµό(ΤΠ) και οφείλεται πρωτίστως στη µεγάληυστέρηση των εσόδων αλλά και στη σηµαντικήυπέρβαση των δαπανών σε σχέση µε τουςεξαιρετικά φιλόδοξους62 στόχους του προϋ-πολογισµού του 2009, όπως αυτοί τροποποιή-θηκαν τον Ιανουάριο του 2009 µε το ΕΠΣΑ2008-2011. Σηµειώνεται ότι το διευρυµένοέλλειµµα του 2009 περιλαµβάνει δαπάνεςύψους 1.200 εκατ. ευρώ για την αποπληρωµήµέρους των παλαιών οφειλών των δηµόσιωννοσοκοµείων, καθώς και πληρωµές ύψους 500εκατ. ευρώ για την καταβολή της πρώτηςδόσης του επιδόµατος κοινωνικής αλληλεγ-γύης. Οι δαπάνες αυτές, οι οποίες αυξάνουντο έλλειµµα κατά 0,7% του ΑΕΠ περίπου, δενπροβλέπονταν στον προϋπολογισµό του 2009και αποφασίστηκαν στο τέλος του έτους. Επί-σης, η διεύρυνση του ελλείµµατος οφείλεταικαι στον Προϋπολογισµό ∆ηµόσιων Επενδύ-σεων (Π∆Ε), καθώς οι εισπράξεις από τα∆ιαρθρωτικά Ταµεία της Ευρωπαϊκής Ένω-σης υπολείφθηκαν σηµαντικά τόσο έναντι τηςπρόβλεψης του προϋπολογισµού όσο και ένα-ντι των εισπράξεων του 2008, ενώ και οι δαπά-νες υπερέβησαν την πρόβλεψη του προϋπο-λογισµού.

Τα έσοδα του ΤΠ το 2009 µειώθηκαν κατά3,5% έναντι του 2008, ενώ ο ετήσιος (διορ-θωµένος63) στόχος προέβλεπε αύξηση 13,8%(βλ. Πίνακα ΙΙ.14). Εάν συνεκτιµηθεί ότι κατάτη διάρκεια του έτους (Φεβρουάριο, Μάρτιοκαι Ιούνιο) λήφθηκαν και ορισµένα πρόσθεταφορολογικά µέτρα συνολικής αναµενόµενηςαπόδοσης 3.177 εκατ. ευρώ, τότε το ύψος της


6611 Ο αρχικός στόχος (Προϋπολογισµός 2009) ήταν η µείωση τουελλείµµατος στο 3,4% του ΑΕΠ. Τον Ιανουάριο του 2009 όµωςαναθεωρήθηκε σε 5,0% του ΑΕΠ.

6622 Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε επισηµάνει ότι “…η επίτευξη του στό-χου για τα έσοδα θεωρείται δύσκολη…”. Βλ. Έκθεση του ∆ιοικητήγια το έτος 2008, Απρίλιος 2009, σελ. 137.

6633 Για τη “διόρθωση” λήφθηκαν υπόψη τα στοιχεία και οι πληρο-φορίες που περιλαµβάνονται στο ΕΠΣΑ 2008-2011, σύµφωνα µετις οποίες τα έσοδα του 2009 θα ήταν µειωµένα κατά 2.420 εκατ.ευρώ σε σχέση µε τις προβλέψεις του Προϋπολογισµού του 2009.Το µέγεθος αυτό τροποποιήθηκε ελαφρώς στον προϋπολογισµότου 2010.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 69


Πίν

ακας

II.1

4Απ

οτελ

έσµατα

κρατι

κού

προϋ

πολ

ογισ

µού

(εκα

τ. ε

υρώ

)

Ετή

σια

στοι

χεία

Εκα

τοστ

ιαίε

ς µε

ταβο

λές

2006

2007

2008

2009

2010

2007

/06

2008

/07

2009

/200

820

10/0

9

Προ

ϋπ/

σµός

ΠΣ

Α20

08-1

1Ε

κτέ-

λεση

*Π

ροϋπ

/σµ

όςΠ

ΣΑ

2009

-13

ΠΣ

ΑΕ

κτέλ

εση

Προ

ϋπ./

Εκτ

έλ.

Πηγ

ή: Γ

ενικ

ό Λ

ογισ

τήρι

ο το

υ Κ

ράτο

υς.

*Π

ροσω

ρινά

στο

ιχεί

α.1

Για

λόγο

υς σ

υγκρ

ισιµ

ότητ

ας ο

ι επι

στρο

φές

φόρ

ων

περι

λαµβ

άνον

ται σ

τις

δαπά

νες

και δ

εν έ

χουν

εκπ

έσει

από

τα

έσοδ

α, π

ρακτ

ική

που

ακολ

ουθε

ίται

από

το

Υπο

υργε

ίο Ο

ικον

οµικ

ών

τα τ

ελευ

ταία

έτη

.2

Περ

ιλαµ

βάνο

νται

για

το

2 20 00 06 6

: ποσ

ά 14

9,7

εκατ

. ευρ

ώ α

πό ε

κκαθ

άρισ

η εσ

όδω

ν τη

ς Ε

θνικ

ής Ε

πιτρ

οπής

Τηλ

επικ

οινω

νιώ

ν κα

ι Ταχ

υδρο

µείω

ν, 2

99,3

εκα

τ. ε

υρώ

(πο

υ δε

ν εί

χαν

προβ

λεφ

θεί σ

τον

προϋ

πολο

γισµ

ό το

υ 20

06)

από

τη µ

είω

ση τ

ου µ

ετοχ

ικού

κεφ

αλαί

ου τ

ου Τ

αχυδ

ροµι

κού

Ταµ

ιευτ

ηρίο

υ, 3

4 εκ

ατ. ε

υρώ

από

τη

µείω

ση τ

ου µ

ετοχ

ικού

κεφ

αλαί

ου τ

ης Α

ΤΕ

και

290

εκα

τ. ε

υρώ

από

πρό

σθετ

α µε

ρίσµ

ατα

του

Ταµ

είου

Παρ

ακατ

αθηκ

ών

και ∆

ανεί

ων,

2 20 00 0

7 7 : "λ

ογισ

τικά

" έσο

δα ύ

ψου

ς 43

7 εκ

ατ. ε

υρώ

από

τη

ρύθµ

ιση

των

εκκρ

εµοτ

ήτω

ν µε

την

Ολυ

µπια

κή Α

εροπ

ορία

, 2 20 00 0

9 9 : έ

σοδα

κατ

αργη

θέντ

ων

ειδι

κών

λογα

ριασ

µών

ύψου

ς 1.

081

εκατ

. ευρ

ώ, κ

αθώ

ς κα

ι έσο

δαπρ

ογρά

µµατ

ος ε

νίσχ

υσης

της

ρευ

στότ

ητας

λόγ

ω χ

ρηµα

τοπι

στω

τική

ς κρ

ίσης

ύψ

ους

47 ε

κατ.

ευρ

ώ, 2 2

0 01 10 0 :

έσο

δα π

ρογρ

άµµα

τος

ενίσ

χυση

ς τη

ς ρε

υστό

τητα

ς λό

γω χ

ρηµα

τοπι

στω

τική

ς κρ

ίσης

ύψ

ους

280

εκατ

. ευρ

ώ.

3Π

εριλ

αµβά

νοντ

αι γ

ια τ

ο 2 20 0

0 08 8: α

ντιπ

αροχ

ή έν

αντι

περ

ιουσ

ίας

στου

ς Τ

οµεί

ς Α

σφάλ

ισης

Προ

σωπι

κού

της

∆Ε

Η ύ

ψου

ς 71

0 εκ

ατ. ε

υρώ

, 2 20 00 0

9 9 : δ

απάν

ες κ

αταρ

γηθέ

ντω

ν ει

δικώ

ν λο

γαρι

ασµώ

ν ύψ

ους

827

εκατ

. ευρ

ώ, δ

απά-

νες

για

το Α

σφαλ

ιστι

κό Κ

εφάλ

αιο

Αλλ

ηλεγ

γύης

Γεν

εών

ύψου

ς 58

0 εκ

ατ. ε

υρώ

.4

Περ

ιλαµ

βάνο

νται

για

το:

2 20 00 0

7 7 : "λ

ογισ

τικέ

ς" δ

απάν

ες ύ

ψου

ς 84

0 εκ

ατ. ε

υρώ

από

τη

ρύθµ

ιση

των

εκκρ

εµοτ

ήτω

ν µε

την

Ολυ

µπια

κή Α

εροπ

ορία

καθ

ώς

και ο

ι ανα

δροµ

ικές

εισ

φορ

ές σ

τον

κοιν

οτικ

ό πρ

οϋπο

λογι

σµό

(1.1

08εκ

ατ. ε

υρώ

) λό

γω α

ναθε

ώρη

σης

του

ΑΕ

Π, 2 2

0 00 09 9 :

ενί

σχυσ

η το

υ Ε

θνικ

ού Τ

αµεί

ου Κ

οινω

νική

ς Σ

υνοχ

ής µ

ε 35

0 εκ

ατ. ε

υρώ

(απ

ό αυ

τό δ

όθηκ

ε το

επί

δοµα

θέρ

µανσ

ης σ

τους

δικ

αιού

χους

του

ΕΚ

ΑΣ

, ανέ

ργου

ς, Α

ΜΕ

Α),

έκτ

α-κτ

η εν

ίσχυ

ση κ

οινω

νική

ς αλ

ληλε

γγύη

ς ύψ

ους

500

εκατ

. ευρ

ώ, π

οσό

ύψου

ς 29

4 εκ

ατ. ε

υρώ

στη

ν Ο

λυµπ

ιακή

Αερ

οπορ

ία σ

ύµφ

ωνα

µε

απόφ

αση

διαι

τητι

κού

δικα

στηρ

ίου,

ποσ

ό ύψ

ους

1.50

2 εκ

ατ. ε

υρώ

για

τα

νοσο

κοµε

ία,

καθώ

ς κα

ι δαπ

άνες

εκλ

ογώ

ν ύψ

ους

244

εκατ

. ευρ

ώ, 2 2

0 01 10 0 :

Έκτ

ακτη

ενί

σχυσ

η κο

ινω

νική

ς αλ

ληλε

γγύη

ς ύψ

ους

500

εκατ

. ευρ

ώ.

Ι. Έ

σοδα

152

.460

56

.652

60

.352

69

.272

66

.687

55

.461

62

.210

8,

06,

510

,5-8

,112

,21.

Τα

κτικ

ός π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς48

.685

51

.777

55.3

34

65.5

72

62.9

87

53.4

20

58.3

50

6,4

6,9

13,8

-3,5

9,2

(εκ

των

οποί

ων

έκτα

κτα

έσο

δα)2

773

43

71.

372

1.

372

1.

128

28

0

2.Π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς δη

µόσι

ων

επεν

δύσε

ων

3.77

5

4.87

55.

018

3.

700

3.

700

2.

041

3.

860

3.

710

29

,12,

9-2

6,3

-59,

389

,1–Ί

δια

έσο

δα21

2

6435

0

200

20

0

183

15

0

150

-6

9,8

446,

9-4

2,9

-47,

7-1

8,0

–Έσο

δα α

πό Ε

.Ε.

3.56

3

4.81

14.

668

3.

500

3.

500

1.

858

3.

710

3.

560

35

,0-3

,0-2

5,0

-60,

299

,7ΙΙ

. ∆απ

άνες

160

.692

67

.166

74

.920

78

.078

79

.378

86

.342

84

.746

10

,711

,56,

015

,2-1

,81.

Τα

κτικ

ός π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς52

.508

58

.357

65

.296

69

.278

70

.578

76

.754

74

.446

11

,111

,98,

117

,5-3

,0–Τ

όκοι

9.58

9

9.79

611

.207

12

.000

12

.100

12

.325

12

.950

12

.950

2,

214

,48,

010

,05,

1–Π

ρωτο

γενε

ίς δ

απά

νες

τακτ

ικού

προ

ϋπολ

ογισ

µού

42.9

19

48.5

6154

.089

57

.278

58

.478

64

.429

61

.496

13

,111

,48,

119

,1-4

,6εκ

τω

ν οπ

οίω

ν:επ

ιστρ

οφές

φόρ

ων

2.39

2

2.62

33.

654

3.

300

3.

700

4.

952

4.

650

9,

739

,31,

335

,5-6

,1νέ

ες δ

απάν

ες3

710

1.

672

1.

672

1.

407

έκ

τακτ

ες δ

απάν

ες4

1.94

82.

890

50

0

2.Π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς δη

µόσι

ων

επεν

δύσε

ων

8.18

4

8.80

99.

624

8.80

0

8.80

0

9.58

8

10.3

00

10.3

00

7,6

9,3

-8,6

-0,4

7,4

ΙII.

Απ

οτέλ

εσµ

α Κ

ρατι

κού

Προ

ϋπολ

ογισ

µού

(Κ

Π)

-8.2

32

-10.

514

-1

4.56

8

-8.8

06

-12.

691

-3

0.88

1

-22.

536

%%

ττοουυ

ΑΑΕΕ

ΠΠ-3

,9-4

,6-6

,1-3

,4-5

,0-1

3,0

-9,2

1.Τ

ακτ

ικός

προ

ϋπολ

ογισ

µός

-3.8

23

-6.5

80

-9.9

62

-3.7

06

-7.5

91

-23.

334

-1

6.09

6

2.Π

ροϋπ

ολογ

ισµό

ς δη

µόσι

ων

επεν

δύσε

ων

-4.4

09

-3.9

34

-4.6

06

-5.1

00

-5.1

00

-7.5

47

-6.4

40

IV. Π

ρωτο

γενέ

ς π

λεόν

ασµ

α Κ

Π1.

357

-7

18

-3.3

61

3.19

4

-591

-1

8.55

6

-9.5

86

%% ττ

οουυ ΑΑ

ΕΕΠΠ

0,6

-0,3

-1,4

1,2

-0,2

-7,8

-3,9

V. Έ

λλει

µµ

α γε

νική

ς κυ

βέρν

ηση

ς%%

ττοουυ

ΑΑΕΕ

ΠΠ(ε

θνικ

ολογ

ιστι

κή β

άση

)-2

,9-3

,5-7

,7-2

,0-3

,7-1

2,9

-9,1

-8,7

Χρε

ολύσ

ια16

.954

22

.544

2624

629

.129

29

.129

29

.135

19

.510

19

.510

33

,016

,411

,011

,0-3

3,0

Εξο

πλισ

τικά

προ

γ/µα

τα Υ

π. Ε

θνικ

ής Ά

µυνα

ς2.

075

2.

129

2597

2.20

0

2.20

0

2.12

9

2.00

0

2.00

0

2,6

22,0

-15,

3-1

8,0

-6,1

ΑΕ

Π (

τρέχ

ουσε

ς τι

µές)

210.

459

22

6.43

723

9.14

1

260.

248

25

4.51

9

237.

508

24

4.23

3

244.

233

7,

65,

66,

4-0

,72,

8

KEF II: 1 16-03-10 11:26 70

υστέρησης των εσόδων του ΤΠ το 2009 δια-µορφώνεται64 σε 12.744 εκατ. ευρώ (ή 5,4%του ΑΕΠ). Όπως ήταν αναµενόµενο, η σηµα-ντική επιβράδυνση της οικονοµικής δραστη-ριότητας επηρέασε αρνητικά τα έσοδα του2009, και ιδίως τα έσοδα από την έµµεσηφορολογία. Όµως, οι εισπράξεις του προϋ-πολογισµού επηρεάστηκαν αρνητικά καιαπό µείωση των φορολογικών ελέγχων, ηοποία συνετέλεσε στην έξαρση της φοροδια-φυγής, ιδίως στον ΦΠΑ, καθώς και από τη µηυλοποίηση ορισµένων φορολογικών µέτρωνπου λήφθηκαν κατά τη διάρκεια του έτους(π.χ. ρύθµιση για τους ηµιυπαίθριους χώρους,φορολογία τυχερών παιχνιδιών κ.λπ.).

Τα έσοδα από την άµεση φορολογία αυξήθη-καν το 2009 κατά 2,7%, ενώ ο (διορθωµένος)στόχος προέβλεπε αύξηση 24,1%. Η υστέρησηέναντι του στόχου εντοπίζεται κυρίως σταέσοδα από τη φορολογία εισοδήµατος νοµι-κών προσώπων και στα έσοδα από το φόροακίνητης περιουσίας, δεδοµένου ότι δεν έχειεισπραχθεί ακόµη το µεγαλύτερο µέρος τουΕΤΑΚ του 2009.65 Αντίθετα, ευνοϊκά επηρέα-σαν τα έσοδα από την άµεση φορολογία οιεισπράξεις από την έκτακτη εισφορά που επι-βλήθηκε στο εισόδηµα και την παράταση τηςπροθεσµίας για την περαίωση των εκκρεµώνφορολογικών υποθέσεων που αποφασίστηκαντο Μάρτιο του 2009 (Ν. 3758/2009), καθώς καιαπό τη φορολόγηση των διανεµόµενων µερι-σµάτων66 µε συντελεστή 35% (αντί του 25%που ίσχυε έως το 2008). Θετική επίσης επί-δραση είχαν και οι εισπράξεις από την παρα-κράτηση στην πηγή του φόρου εισοδήµατοςµισθωτών και συνταξιούχων, οι οποίες αυξή-θηκαν κατά 5,5%, παρά τη µείωση της απα-σχόλησης και του χρόνου εργασίας. Αντίθετα,όλες οι άλλες υποκατηγορίες του φόρου εισο-δήµατος φυσικών προσώπων παρουσίασανµείωση έναντι του 2008.

Οι εισπράξεις από τους έµµεσους φόρους,παρουσίασαν µείωση 6,4%, έναντι ετήσιουστόχου για αύξηση 7,3%, παρά το γεγονός ότιτα έσοδα αυτά επηρεάστηκαν θετικά από ταµέτρα του Φεβρουαρίου και του Ιουνίου του2009.67 Η µείωση αυτή είναι µεγαλύτερη από

ό,τι θα δικαιολογούσε η συρρίκνωση του ονο-µαστικού ΑΕΠ (-0,7%) και υποδηλώνει εισο-δηµατική ελαστικότητα έµµεσων φόρων 9,1,που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ στο παρελθόν.Η υστέρηση στους έµµεσους φόρους εντοπί-ζεται κυρίως στα έσοδα: (α) από τον ΦΠΑ68

(µείωση 9,1%, έναντι στόχου για αύξηση6,7%), λόγω κάµψης της οικονοµικής δρα-στηριότητας και έξαρσης της φοροδιαφυγής,(β) από το φόρο µεταβίβασης ακινήτων (-25,0%), λόγω της µεγάλης κάµψης στηζήτηση ακινήτων, (γ) από τη φορολογία επίτων χρηµατιστηριακών συναλλαγών (-38,7%),λόγω κάµψης των τιµών των µετοχών και τωνσυναλλαγών, (δ) από το τέλος ταξινόµησηςαυτοκινήτων (-43,6%), λόγω της µεγάλης ετή-σιας πτώσης στη ζήτηση αυτοκινήτων παρά τηµείωση του τέλους κατά 50% για ένα τετρά-µηνο, και (ε) από δασµούς επί των εισαγόµε-νων αγαθών (-20,4%), λόγω µείωσης των εισα-γωγών από τρίτες χώρες.

Τέλος, το 2009 τα µη φορολογικά έσοδα µει-ώθηκαν κατά 12,8%, κυρίως λόγω υποχώρησηςκατά 21,4% των εισπράξεων από την επιχει-ρηµατική δράση του ∆ηµοσίου (µειωµένα µερί-σµατα ή κέρδη από το Ταµείο Παρακαταθη-κών και ∆ανείων, την Τράπεζα της Ελλάδος,τα καζίνο και λοιπές δηµόσιες επιχειρήσεις).

Οι δαπάνες του ΤΠ (συµπεριλαµβανοµένωντων επιστροφών φόρων) αυξήθηκαν το 2009


6644 Σύµφωνα µε τις τελικές εκτιµήσεις για το 2009 που περιλαµβά-νονται στο ∆ελτίο Εκτέλεσης του Προϋπολογισµού του ∆εκεµ-βρίου 2009.

6655 Τα σχετικά σηµειώµατα ήταν έτοιµα να αποσταλούν στους φορο-λογουµένους το Σεπτέµβριο του 2009, αλλά αιφνιδίως η αποστολήτους αναβλήθηκε.

6666 Στο ενδεκάµηνο Ιανουαρίου-Νοεµβρίου τα έσοδα από τη φορο-λόγηση των µερισµάτων ανήλθαν σε 365 εκατ. ευρώ και από τηνέκτακτη εισφορά σε 265 εκατ. ευρώ. Η απόδοση από την παρά-ταση της προθεσµίας περαίωσης των εκκρεµών φορολογικών υπο-θέσεων εκτιµάται, για όλο το έτος, σε 350 εκατ. ευρώ. Χωρίς ταέσοδα αυτά ο ρυθµός µεταβολής των εσόδων από άµεσους φόρουςθα ήταν αρνητικός (περίπου -1,4%, εάν γίνει η υπόθεση ότι απότα 350 εκατ. ευρώ στο ενδεκάµηνο εισπράχθηκαν 320 εκατ. ευρώ).

6677 Με τα µέτρα του Φεβρουαρίου του 2009 αυξήθηκε η φορολογίακαπνού και οινοπνευµατωδών, ενώ µε τα µέτρα του Ιουνίου αυξή-θηκαν η φορολογία υγρών καυσίµων, τα τέλη κυκλοφορίας “πρά-σινα τέλη” και τα τέλη κινητής τηλεφωνίας (πρόκειται για τα µέτρατα οποία τελικά υλοποιήθηκαν). Η απόδοση των µέτρων αυτών,χωρίς τα τέλη κυκλοφορίας η είσπραξη των οποίων άρχισε το∆εκέµβριο, εκτιµάται σε 479 εκατ. ευρώ και το µεγαλύτερο µέροςτους εισπράχθηκε στην υπό εξέταση περίοδο.

6688 Σηµειώνεται ότι τα έσοδα από τον ΦΠΑ που επιβάλλεται στα εισα-γόµενα αγαθά από τρίτες χώρες µειώθηκαν κατά 27,7%, ενώ ταέσοδα από τον ΦΠΑ εγχωρίων αγαθών µειώθηκαν κατά 7,0%.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 71

κατά 17,5% έναντι ετήσιου (διορθωµένου69)στόχου για αύξηση 8,1%, µε αποτέλεσµα ηυπέρβαση να διαµορφωθεί σε 6,176 εκατ.ευρώ. Στην υπέρβαση αυτή περιλαµβάνεται καιποσό ύψους 1.200 εκατ. ευρώ για την αποπλη-ρωµή µέρους των παλαιών οφειλών των νοσο-κοµείων. Χωρίς το ποσό αυτό, η αύξηση τωνδαπανών το 2009 περιορίζεται σε 15,7% ένα-ντι του 2008. Σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοι-χεία, οι σηµαντικότερες κατηγορίες δαπανώνπου υπερέβησαν τις προβλέψεις του προϋπο-λογισµού είναι οι επιχορηγήσεις προς τα ασφα-λιστικά ταµεία (αύξηση 29,4%, έναντι στόχου4,2%), οι πληρωµές για επιστροφές φόρων(αύξηση 35,6%, έναντι στόχου 1,3%) και οι λει-τουργικές δαπάνες, λόγω δικαστικής απόφασηςµε την οποία το ∆ηµόσιο υποχρεώθηκε νακαταβάλει στην Ολυµπιακή το ποσό των 294εκατ. ευρώ. Σηµαντική αύξηση σηµείωσαν καιοι δαπάνες για τόκους (10,0% περίπου), αλλάαυτό είχε προβλεφθεί στον προϋπολογισµό.

Αντίθετα, λόγω της περιοριστικής εισοδηµα-τικής πολιτικής του 2009 (του “παγώµατος”των µισθών και των συντάξεων στην κεντρικήκυβέρνηση), οι δαπάνες για το επιµέρους κον-δύλιο “µισθοί κεντρικής διοίκησης” περιορί-στηκαν σε ετήσια βάση70 κατά 240 εκατ. ευρώπερίπου, ενώ οι δαπάνες για συντάξεις δια-µορφώθηκαν σύµφωνα µε τις προβλέψεις.Από την εξοικονόµηση αυτή όµως θα πρέπεινα αφαιρεθεί ποσό ύψους 140 εκατ. ευρώπερίπου το οποίο δόθηκε µε µορφή εφάπαξαφορολόγητου επιδόµατος (300 και 500 ευρώ)σε χαµηλόµισθους και χαµηλοσυνταξιούχουςτου ∆ηµοσίου. Εάν µάλιστα ληφθεί υπόψη ότιτα 240 εκατ. ευρώ θα εφορολογούντο, έστω µεένα µέσο φορολογικό συντελεστή 25%, τότε ηκαθαρή εξοικονόµηση71 από την ασκηθείσαεισοδηµατική πολιτική στο ∆ηµόσιο το 2009είναι πολύ µικρή. Επιπλέον, σύµφωνα µε τιςεκτιµήσεις για το 2009 που περιέχονται στηνΕισηγητική Έκθεση του Προϋπολογισµού του2010, οι συνολικές δαπάνες του ΤΠ για απο-δοχές (περιλαµβανοµένων διαφόρων πρό-σθετων παροχών, καθώς και των µισθών τουπροσωπικού των νοσηλευτικών ιδρυµάτωνκ.ά.) και συντάξεις εµφάνισαν υπέρβαση 299εκατ. ευρώ.

Σηµειώνεται, τέλος, ότι οι δαπάνες του 2009επιβαρύνθηκαν από αποφάσεις που λήφθηκανκατά τη διάρκεια του 2009, όπως η επιχορή-γηση για αντικατάσταση κλιµατιστικών, ηδωρεάν χορήγηση ηλεκτρονικών υπολογιστώνσε µαθητές, ορισµένα επιδόµατα σε εγγε-γραµµένους ανέργους και χαµηλοσυνταξιού-χους κ.λπ.

Όσον αφορά τον Π∆Ε, το έλλειµµά του το2009 αυξήθηκε σε 7.547 εκατ. ευρώ (ή 3,2%του ΑΕΠ), έναντι ελλείµµατος 4.606 εκατ.ευρώ (ή 1,9% του ΑΕΠ) το 2008 (βλ. ΠίνακαΙΙ.14). Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως σταέσοδα του Π∆Ε, που ήταν µειωµένα τόσο ένα-ντι των αντίστοιχων εισπράξεων του 2008(κατά 59,3%) όσο και έναντι των προβλέψεωντου προϋπολογισµού (προβλεπόµενη µείωση26,3% µόνο), αλλά και στην υπέρβαση τωνδαπανών κατά 788 εκατ. ευρώ. Οι πληρωµέςτου Π∆Ε είχαν εµφανίσει µεγάλη αύξηση(45,1%) το πρώτο εξάµηνο του έτους, επειδήστις 30 Ιουνίου έληγε το Γ’ ΚΠΣ. Στη συνέχειαόµως, ο ρυθµός αύξησής τους περιορίστηκε καισε ετήσια βάση οι πληρωµές διαµορφώθηκανπερίπου στα επίπεδα του 2008 (µείωση 0,4%),υπερβαίνοντας, όπως προαναφέρθηκε, τηνπρόβλεψη του προϋπολογισµού.

4.2 ΟΙ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΥ 2009ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕ ΤΑΜΕΙΑΚΗ ΒΑΣΗ

Σε όλη τη διάρκεια του έτους τα ταµειακάστοιχεία κατέγραφαν όχι µόνο συνεχή αλλάκαι εντεινόµενη επιδείνωση του δηµοσιονο-µικού ελλείµµατος σε σχέση µε το αντίστοιχοµέγεθος του 2008 (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.19). Έτσι,στο σύνολο του έτους το ταµειακό έλλειµµα


6699 Για τη “διόρθωση” των δαπανών λήφθηκαν υπόψη τα στοιχεία καιοι πληροφορίες που περιλαµβάνονται στο ΕΠΣΑ 2008-2011, σύµ-φωνα µε τις οποίες οι δαπάνες του 2009 θα είναι αυξηµένες κατά1.300 εκατ. ευρώ σε σχέση µε τις προβλέψεις του Προϋπολογισµούτου 2009. Από το ποσό αυτό τα 400 εκατ. ευρώ αφορούν αύξησηστις επιστροφές φόρων.

7700 Σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις για το 2009 που περιέχονται στην Ειση-γητική Έκθεση του Προϋπολογισµού του 2010, η εξοικονόµησηείναι 288 εκατ. ευρώ, αλλά νεότερες εκτιµήσεις του ΓΛΚ ανεβά-ζουν την εξοικονόµηση σε 400 εκατ. ευρώ περίπου.

7711 Σηµειώνεται ότι πιθανότατα στα υπόλοιπα ασφαλιστικά ταµείαδεν υπήρξε εξοικονόµηση, δεδοµένου ότι οι περισσότερες συντά-ξεις είναι χαµηλότερες από αυτές του ∆ηµοσίου και έτσι υπήρχανπολύ περισσότεροι δικαιούχοι για το εφάπαξ αφορολόγητο επί-δοµα των 300 ή 500 ευρώ.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 72

της κεντρικής κυβέρνησης ανήλθε σε 13,0%του ΑΕΠ, έναντι ελλείµµατος 7,2% το 2008και 6,0% του ΑΕΠ το 2007. Σηµειώνεται ότι τοέλλειµµα του 2009 έχει συγκρατηθεί χάρη στοµεγάλο πλεόνασµα (1.778 εκατ. ευρώ ή 0,7%του ΑΕΠ, έναντι 0,1% το 2008) του λογαρια-σµού εισοδηµατικής ενίσχυσης των αγροτών(ΕΛΕΓΕΠ), επειδή το ∆εκέµβριο του 2009καταβλήθηκε το 40% των ενισχύσεων προςτους αγρότες, λόγω καθυστερήσεων στην“ψηφιακή καταγραφή” των αγροτικών εκµε-ταλλεύσεων. Εάν δεν ληφθεί υπόψη το απο-τέλεσµα του ΕΛΕΓΕΠ,72 τότε το ταµειακόέλλειµµα του 2009 αυξάνεται περαιτέρω στο13,7% του ΑΕΠ, έναντι ελλείµµατος 7,3% το2008 (βλ. Πίνακα ΙΙ.15). Ελλείµµατα αυτούτου µεγέθους, που είχαν να εµφανιστούν απότις αρχές της δεκαετίας του ’90, υποδηλώνουνκαι το µέγεθος της προσπάθειας που πρέπεινα αναληφθεί για την εξυγίανση των δηµόσιωνοικονοµικών.

Η διεύρυνση του ταµειακού ελλείµµατος εντο-πίζεται κυρίως στον ΤΠ, το έλλειµµα τουοποίου ως ποσοστό του ΑΕΠ διπλασιάστηκε(2008: 5,3%, 2009: 10,7%), αλλά και στονΠ∆Ε, το έλλειµµα του οποίου αυξήθηκε σηµα-ντικά (2008: 2,0%, 2009: 3,1%). Οι δαπάνεςτου ΤΠ σε ταµειακή βάση περιλαµβάνουν,πέραν του ποσού των 1.200 εκατ. ευρώ πουδόθηκε για την πληρωµή µέρους των οφειλώντων δηµόσιων νοσοκοµείων, και ποσό ύψους2.200 εκατ. ευρώ για αµυντικές δαπάνες, τοοποίο δεν περιλαµβάνεται στις δαπάνες τουΤΠ σε δηµοσιονοµική βάση.73 Όσον αφοράτον Π∆Ε, η διεύρυνση του ταµειακού τουελλείµµατος οφείλεται, όπως προαναφέρ-θηκε, κυρίως στη µεγάλη υστέρηση των απο-λήψεων από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία της ΕΕ


7722 Οπότε το ταµειακό έλλειµµα προσεγγίζει περισσότερο το έλλειµµατου Κρατικού Προϋπολογισµού σε δηµοσιονοµική βάση.

7733 Περιλαµβάνονται όµως στο έλλειµµα σε εθνικολογιστική βάση.

Πίνακας II.15 Καθαρές δανειακές ανάγκες της κεντρικής κυβέρνησης σε ταµειακή βάση1

(εκατ. ευρώ)

11.. ΚΚρρααττιικκόόςς ππρροοϋϋπποολλοογγιισσµµόόςς 1122..443322 1177..336611 3322..662222

% του ΑΕΠ 5,5 7,3 13,7

―Τακτικός προϋπολογισµός2 8.5124 12.5855,6 25.3187

―Προϋπολογισµός δηµόσιων επενδύσεων 3.920 4.776 7.304

22.. ΕΕΛΛΕΕΓΓΕΕΠΠ -- ΟΟΠΠΕΕΚΚΕΕΠΠΕΕ33 11..116600 --225544 --11..777788

33.. ΚΚεεννττρριικκήή κκυυββέέρρννηησσηη ((11++22)) 1133..559922 1177..110077 3300..884444

% του ΑΕΠ 6,0 7,2 13,0

Ιανουάριος-∆εκέµβριος

2007 2008 2009*

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.* Προσωρινά στοιχεία.1 Όπως προκύπτει από την κίνηση των σχετικών λογαριασµών στην Τράπεζα της Ελλάδος και τα πιστωτικά ιδρύµατα.2 Περιλαµβάνεται η κίνηση των λογαριασµών διαχείρισης του δηµόσιου χρέους.3 Οργανισµός Πληρωµών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισµού και Εγγυήσεων. Αντικατέστησε τη ∆Ι∆ΑΓΕΠ από 3.9.2001.4 Περιλαµβάνονται εισπράξεις από αποκρατικοποιήσεις ύψους 1.107,5 εκατ. ευρώ από πώληση µετοχών του ΟΤΕ και 502,8 εκατ. ευρώ απόπώληση µετοχών του Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου. Επίσης περιλαµβάνεται δαπάνη για επιχορήγηση προς τον ΟΓΑ ύψους 465,7 εκατ. ευρώ.5 Περιλαµβάνεται είσπραξη ποσού 430,8 εκατ. ευρώ από πώληση µετοχών του ΟΤΕ. Επίσης περιλαµβάνεται δαπάνη για επιχορήγηση ύψους570,8 εκατ. ευρώ προς τον ΟΓΑ, ενώ δεν περιλαµβάνεται οµολογιακό δάνειο ύψους 1.172 εκατ. ευρώ, το προϊόν του οποίου δόθηκε στο ΙΚΑγια κάλυψη υποχρεώσεων του Ελληνικού ∆ηµοσίου.6 Σηµειώνεται ότι κατά το µήνα Μάρτιο 2008 κατά τη διάρκεια της απεργίας της Τράπεζας της Ελλάδος πραγµατοποιήθηκαν πληρωµές εξυ-πηρέτησης του δηµόσιου χρέους µέσω εµπορικών τραπεζών ύψους 1.537 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 359 εκατ. ευρώ αφορούν τόκους πουδεν καταγράφηκαν στα ταµειακά στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος. Αν αυτοί οι τόκοι προστεθούν στους υφιστάµενους τόκους, τότε οι καθα-ρές δανειακές ανάγκες του Κρατικού Προϋπολογισµού διαµορφώνονται από 7,3% σε 7,4% του ΑΕΠ και αντίστοιχα της κεντρικής κυβέρνη-σης από 7,2% στο 7,3% του ΑΕΠ. 7 ∆εν περιλαµβάνεται δαπάνη ύψους 3.769 εκατ. ευρώ για αγορά προνοµιούχων µετοχών από ελληνικές τράπεζες, στο πλαίσιο της κεφαλαιακήςτους ενίσχυσης (Ν. 3723/2008), καθώς και δαπάνη ύψους 1.500 εκατ. ευρώ για την κάλυψη της αύξησης του µετοχικού κεφαλαίου του ΤαµείουΕγγυοδοσίας Μικρών και πολύ Μικρών Επιχειρήσεων ΑΕ µε έκδοση οµολόγων. Αντίθετα, περιλαµβάνονται ποσό 673,6 εκατ. ευρώ από πώλησηµετοχών του ΟΤΕ, ποσό 72,3 εκατ. ευρώ από την αποκρατικοποίηση της Ολυµπιακής και οµολογιακό δάνειο ύψους 531 εκατ. ευρώ, το προϊόντου οποίου δόθηκε στον ΟΓΑ για κάλυψη υποχρεώσεων του Ελληνικού ∆ηµοσίου.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 73

και σε µικρότερο βαθµό σε υπέρβαση τωνδαπανών.

4.3 Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΤΟΥ 2009

Στις 2 Οκτωβρίου 2009, στο πλαίσιο της ∆ια-δικασίας Υπερβολικού Ελλείµµατος, γνω-στοποιήθηκε στη Στατιστική Υπηρεσία τηςΕυρωπαϊκής Επιτροπής ότι το έλλειµµα τηςγενικής κυβέρνησης για το 2008 αναθεωρείτοσε 5,6% του ΑΕΠ (έναντι προηγούµενης γνω-στοποίησης τον Απρίλιο για έλλειµµα 5,0%).Επίσης, το έλλειµµα για το 2009 εκτιµάτο σε6,0% του ΑΕΠ, έναντι προηγούµενης εκτίµη-σης 3,7% που είχε γνωστοποιηθεί τον Απρίλιο2009. Όµως, στις 21 Οκτωβρίου, µε νεότερηγνωστοποίηση µετά τη διεξοδική επανεκτί-µηση της πορείας των δηµόσιων οικονοµικών,το έλλειµµα του 2008 αναθεωρήθηκε σε 7,7%και του 2009 σε 12,5% του ΑΕΠ (και αργό-τερα σε 12,7%). Εξάλλου, µετά την πρόσφατη(12.2.2010) προς τα κάτω αναθεώρηση τωνπροηγούµενων εκτιµήσεων για την εξέλιξη τουΑΕΠ το 2009, το έλλειµµα της γενικής κυβέρ-νησης το έτος αυτό διαµορφώνεται πλέον σε12,9% του ΑΕΠ.

Η αναθεώρηση του ελλείµµατος του 2008 στις21 Οκτωβρίου 2009 κατά 2 περίπου εκατο-στιαίες µονάδες οφείλεται κυρίως στηνκαταγραφή µέρους των ανεξόφλητων υπο-χρεώσεων των δηµόσιων νοσοκοµείων (2,5δισεκ. ευρώ) και της επιχορήγησης του ΤΠπρος το ασφαλιστικό ταµείο της ∆ΕΗ (710εκατ. ευρώ). Όσον αφορά το 2009, η µεγάληδιαφορά (από 6,0% σε 12,7% του ΑΕΠ) οφεί-λεται κυρίως στην αναθεώρηση του ελλείµ-µατος74 του ΚΠ κατά 11,9 δισεκ. ευρώ ή 5,0%του ΑΕΠ, προκειµένου να ληφθεί υπόψη ηεπιδείνωση των µακροοικονοµικών εξελίξεων,η διαφαινόµενη µεγάλη υστέρηση των εσόδωνκαι οι υπερβάσεις των δαπανών. Επίσης κατα-γράφηκε έλλειµµα των νοσοκοµείων ύψους 2,2δισεκ. ευρώ, το µεγαλύτερο µέρος του οποίουαφορά το 2009, καθώς και η επιχορήγησηπρος το ασφαλιστικό ταµείο της ∆ΕΗ ύψους770 εκατ. ευρώ.

4.4 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ∆ΙΑΦΟΡΑΣ ΑΠΟ∆ΟΣΕΩΝΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ

Μετά τη µεγάλη αύξηση που σηµείωσε η δια-φορά της απόδοσης µεταξύ ελληνικών καιγερµανικών οµολόγων την περίοδο ∆εκεµ-βρίου 2008-Μαρτίου 2009, επηρεαζόµενη καιαπό την απόφαση του οίκου Standard & Poor’s(στις 14 Ιανουαρίου 2009) να υποβαθµίσει τηνπιστοληπτική ικανότητα του Ελληνικού ∆ηµο-σίου, η διαφορά αυτή άρχισε να περιορίζεται.Η πτωτική τάση συνεχίστηκε όλο το καλοκαίρικαι σε αυτό συνέβαλαν ο περιορισµός της διε-θνούς κρίσης και η αποκατάσταση, εν µέρει,της λειτουργίας της διεθνούς διατραπεζικήςαγοράς. Έτσι, την 1η Σεπτεµβρίου 2009 η δια-φορά απόδοσης στο δεκαετές οµόλογο είχεπεριοριστεί στις 126 µονάδες βάσης, έναντι314 µονάδων βάσης στις 6 Μαρτίου 2009.Παράλληλα, τα βραχυπρόθεσµα επιτόκια δια-µορφώθηκαν σε πολύ χαµηλά επίπεδα. Στηνέκδοση εντόκων γραµµατίων του Ελληνικού∆ηµοσίου στις 13 Οκτωβρίου το επιτόκιο τωνεξαµηνιαίων τίτλων διαµορφώθηκε σε 0,59%και των ετήσιων σε 0,91%. Μία εβδοµάδααργότερα (20 Οκτωβρίου), το επιτόκιο τωνεντόκων γραµµατίων τρίµηνης διάρκειας δια-µορφώθηκε σε 0,35%.

Όµως, όταν στις 22 Οκτωβρίου 2009 ανακοι-νώθηκε επίσηµα από την Eurostat ότι τοέλλειµµα του 2009 εκτιµάτο σε 12,5% τουΑΕΠ και το χρέος σε 113,4% του ΑΕΠ και τηνίδια ηµέρα ο οίκος αξιολόγησης Fitch υπο-βάθµισε την πιστοληπτική ικανότητα τηςχώρας, ξεκίνησε ένας νέος κύκλος επαναξιο-λόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας τηςελληνικής οικονοµίας και αύξησης της δια-φοράς αποδόσεων, κυρίως των µεσοπρόθε-σµων οµολόγων. Αν και µε την κατάθεση τουΠροϋπολογισµού (20 Νοεµβρίου) επιβεβαιω-νόταν η πρόθεση της κυβέρνησης για µείωσητου ελλείµµατος κατά 3,6 εκατοστιαίες µονά-δες του ΑΕΠ, οι αγορές δεν θεώρησαν τηνµείωση αυτή επαρκή και οι πιέσεις συνεχί-


7744 Συγκεκριµένα, το έλλειµµα του ΚΠ σε δηµοσιονοµική βάση ανα-θεωρήθηκε από 17.057 εκατ. ευρώ (2 Οκτωβρίου) σε 28.947 εκατ.ευρώ (21 Οκτωβρίου).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 74

στηκαν, καθώς οι αγορές ανέµεναν περισσό-τερες λεπτοµέρειες σχετικά µε τα µέτρα πουπεριλαµβάνονταν στον Προϋπολογισµό. Επί-σης, ο Προϋπολογισµός περιλάµβανε δαπάνεςσυνολικού ύψους 0,9% του ΑΕΠ για την υλο-ποίηση προεκλογικών εξαγγελιών, γεγονόςπου δεν ικανοποίησε τις αγορές.

Υπό τις συνθήκες αυτές, στις 8 ∆εκεµβρίου οοίκος Fitch, για δεύτερη φορά µέσα σε ενά-µιση µήνα, και στις 16 ∆εκεµβρίου ο οίκοςStandard & Poor’s υποβάθµισαν την πιστολη-πτική ικανότητα της Ελλάδος, µε αποτέλεσµαη διαφορά απόδοσης µεταξύ ελληνικών καιγερµανικών τίτλων δεκαετούς και πενταετούςδιάρκειας να αυξηθεί µέσα σε ένα δεκαήµεροκατά 58 και 93 µονάδες βάσης αντίστοιχα.75

Στις 22 ∆εκεµβρίου ακολούθησε νέος υποβι-βασµός της πιστοληπτικής ικανότητας τηςΕλλάδος από τον οίκο Moody’s. Έτσι, στις 6Ιανουαρίου 2010 ανακοινώθηκε ότι η µείωσητου ελλείµµατος το 2010 θα είναι 4,0 εκατο-στιαίες µονάδες, ενώ ο χρόνος µείωσής τουκάτω από την τιµή αναφοράς της Συνθήκηςτου Μάαστριχτ (3,0% του ΑΕΠ) περιορίστηκεσε 3 αντί για 4 χρόνια. Το ΕΠΣΑ 2009-2013,που ανακοινώθηκε στις 15 Ιανουαρίου, είχεενσωµατώσει αυτές τις εξαγγελίες για εµπρο-σθοβαρή δηµοσιονοµική προσαρµογή καιπεριέγραφε µε αναλυτικό τρόπο πολλά από ταµέτρα για την επίτευξη αυτών των στόχων.Παρ’ όλα αυτά, οι αγορές και ο διεθνής τύποςσυνέχισαν την αρνητική τους στάση, µε απο-τέλεσµα στις 19 Ιανουαρίου 2010 οι διαφορέςαποδόσεων να φθάσουν τις 288 µονάδεςβάσης για τα πενταετή και τις 266 µονάδεςβάσης για τα δεκαετή οµόλογα.

Στις 26 Ιανουαρίου εκδόθηκε κοινοπρακτικόπενταετές οµολογιακό δάνειο ύψους 8,0 δισεκ.ευρώ µε απόδοση 6,1%. Η έκδοση υπερκαλύ-φθηκε (προσφορά 20 δισεκ. ευρώ), αλλά ηδιαφορά µε το αντίστοιχο γερµανικό οµόλογοήταν υψηλή, 381 µονάδες βάσης. Την ίδιαηµέρα η διαφορά απόδοσης για το δεκαετέςοµόλογο ήταν 299 µονάδες βάσης. Τις αµέσωςεπόµενες ηµέρες (27 και 28 Ιανουαρίου) οιδιαφορές απόδοσης µε τους αντίστοιχους γερ-

µανικούς τίτλους δεκαετούς διάρκειας σηµεί-ωσαν και νέα αύξηση (320 µονάδες βάσης στις27 και 369 µονάδες βάσης στις 28 Ιανουα-ρίου), καθώς οι αγορές αντιδρούσαν µε νευ-ρικότητα σε διάφορα δηµοσιεύµατα. Οι εξε-λίξεις αυτές υποδηλώνουν την ανησυχία πουσυνεχίζει να επικρατεί στις αγορές, βοηθού-ντων και ορισµένων φηµών και αρνητικώνδηµοσιευµάτων.

Στο επόµενο διάστηµα οι διαφορές αποδό-σεων συνέχισαν να διευρύνονται και έφθασανέως και τις 400 µονάδες βάσης. Για το λόγοαυτό στις 9 Φεβρουαρίου 2010 ανακοινώθη-καν πρόσθετα µέτρα, τα οποία περιλάµβαναναύξηση της φορολογίας υγρών καυσίµων και“πάγωµα” όλων των αποδοχών στο δηµόσιοτοµέα, µε στόχο να εξοικονοµηθεί επιπλέονποσό ύψους 1 έως 1,1 δισεκ. ευρώ.

Στις 3 Μαρτίου αποφασίστηκαν και ανακοι-νώθηκαν επιπρόσθετα σηµαντικά δηµοσιονο-µικά µέτρα. Με τις ρυθµίσεις αυτές εκτιµάταιότι θα επιτευχθεί µείωση του ελλείµµατος του-λάχιστον κατά 4,8 δισεκ. ευρώ. Επιπλέον,υπάρχουν και άλλα µέτρα (η ποσοτική εκτί-µηση των οποίων είναι δυσχερής), ο συνυπο-λογισµός των οποίων συνεπάγεται µείωση τουελλείµµατος πάνω από 5 δισεκ. ευρώ. Ταµέτρα περιλαµβάνουν: αύξηση συντελεστώνΦΠΑ, περαιτέρω αύξηση ειδικών φόρωνκατανάλωσης (ΕΦΚ) και εισαγωγή νέων ΕΦΚσε είδη πολυτελείας, µεγαλύτερη περικοπήεπιδοµάτων των δηµοσίων υπαλλήλων πουπεριλαµβάνει και τα επιδόµατα Χριστουγέν-νων, Πάσχα και αδείας,76 µείωση αποδοχώνσε µεγάλο µέρος του υπόλοιπου δηµόσιουτοµέα,77 διάφορες παρεµβάσεις εξορθολογι-σµού των δαπανών για αµοιβές, πάγωµα τωνσυντάξεων, περικοπή των δαπανών του Π∆Ε,επιβολή εφάπαξ έκτακτης οικονοµικής εισφο-ράς στα υψηλά εισοδήµατα των φυσικών προ-σώπων. Συνολικά, τα µέτρα αναµένεται να


7755 Ειδικότερα, η διαφορά απόδοσης για τα πενταετή οµόλογα ήταν184 µονάδες βάσης στις 7 ∆εκεµβρίου, ενώ στις 17 ∆εκεµβρίουφθασε τις 277 µονάδες βάσης. Αντίστοιχα, για τα δεκαετή οµόλογαστις 7 ∆εκεµβρίου η διαφορά απόδοσης ήταν 195 µονάδες βάσηςκαι στις 17 ∆εκεµβρίου 253 µονάδες βάσης.

7766 Βλ. και Ειδικό Θέµα 1.Γ.7777 Βλ. και Τµήµα 3.3 του παρόντος κεφαλαίου.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 75

µειώσουν σηµαντικά το έλλειµµα, συντελώ-ντας στον περιορισµό της διαφοράς αποδό-σεων µεταξύ των ελληνικών και των γερµανι-κών κρατικών τίτλων και στην επάνοδό τουςσε εύλογα επίπεδα.

Τέλος, στις 4 Μαρτίου εκδόθηκε κοινοπρα-κτικό δεκαετές οµολογιακό δάνειο, ύψους 5δισεκ. ευρώ, µε απόδοση 6,3%. Και αυτή ηέκδοση υπερκαλύφθηκε (προσφορά 15 δισεκ.ευρώ).

4.5 ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ (ΟΚΑ) ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

Σύµφωνα µε εκτιµήσεις για το αποτέλεσµα τωνέξι78 κυριότερων ΟΚΑ που περιέχονται στηνΕισηγητική Έκθεση για τον Προϋπολογισµότου 2010, το έλλειµµα των οργανισµών αυτώνσυνέχισε να αυξάνεται κατά τη διάρκεια του2009 και έφθασε το 5,2% του ΑΕΠ, έναντιελλείµµατος 4,1% το 2008 και 3,5% το 2007.

Παρά τις µεγάλες επιχορηγήσεις του ΚΠ, πουκάλυψαν το 74,2% του ελλείµµατος αυτού, το2009 απαιτήθηκε και ιδιαίτερα αυξηµένοςτραπεζικός δανεισµός. Έτσι, ενώ το 2007 οιέξι αυτοί οργανισµοί δανείστηκαν µόνο 248εκατ. ευρώ (ή 0,1% του ΑΕΠ), το 2008 ο καθα-ρός δανεισµός αυξήθηκε σε 1.007 εκατ. ευρώ(ή 0,4% του ΑΕΠ) και το 2009 διαµορφώθηκεσε 3.220 εκατ. ευρώ (ή 1,3%του ΑΕΠ). Για το2010 προβλέπεται ακόµη µεγαλύτερη προ-σφυγή σε δανεισµό, ύψους 4.984 εκατ. ευρώ ή2,1% του ΑΕΠ.

Η ραγδαία αύξηση της δανειακής επιβάρυν-σης των ΟΚΑ οφείλεται εν µέρει στην ταχείααύξηση των δαπανών για συντάξεις, αλλάκατά κύριο λόγο στην περιορισµένη αύξησητων εσόδων, εξαιτίας κυρίως της εισφορο-διαφυγής, της µείωσης της απασχόλησης(ιδίως στον κατασκευαστικό τοµέα) και τηςµείωσης των εσόδων από µερίσµατα. Γι’ αυτό,αναµένονται µε ενδιαφέρον οι νέες ρυθµίσειςπου θα περιληφθούν στο νοµοσχέδιο για τοασφαλιστικό και θα στοχεύουν στον περιορι-σµό της εισφοροδιαφυγής. Επίσης, εάν υιο-θετηθούν οι διάφορες προτάσεις που έχουν

γίνει από την αρµόδια επιτροπή προκειµένουτο ασφαλιστικό σύστηµα να γίνει περισσότεροανταποδοτικό, δηλαδή το ύψος των συνολικώνεισφορών να συνδεθεί στενότερα µε το ύψοςτων παροχών και παράλληλα να περιοριστούνοι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, αυτό θα οδη-γήσει και σε “αυτόµατο” περιορισµό τηςεισφοροδιαφυγής αλλά και σε ένα δικαιότεροασφαλιστικό σύστηµα.

4.6 Ο ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 2010 ΚΑΙ Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΕΠΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ

Σύµφωνα µε τον Προϋπολογισµό του 2010, τοέλλειµµα του ΚΠ αναµενόταν να µειωθεί από12,2% του ΑΕΠ το 2009 (12,4% βάσει τουέκτοτε αναθεωρηµένου ΑΕΠ) σε 9,2% τουΑΕΠ το 2010, ενώ και το πρωτογενέςέλλειµµα θα µειωνόταν από 7,8% σε 3,9% το2010. Αντίστοιχα, το έλλειµµα της γενικήςκυβέρνησης (σε εθνικολογιστική βάση) θαµειώνοταν από 12,7% το 2009 (12,9% βάσειτου έκτοτε αναθεωρηµένου ΑΕΠ) σε 9,1% τουΑΕΠ το 2010 (βλ. Πίνακα ΙΙ.14).

Στις αρχές Ιανουαρίου όµως, ανακοινώθηκεεπισήµως ότι η επιδιωκόµενη µείωση τουελλείµµατος της γενικής κυβέρνησης το 2010θα είναι µεγαλύτερη, δηλαδή 4,0 εκατοστιαίεςµονάδες του ΑΕΠ αντί των 3,6 εκατοστιαίωνµονάδων που προβλέπονταν στον προϋπολο-γισµό, προκειµένου η δηµοσιονοµική προ-σαρµογή να γίνει περισσότερο εµπροσθοβα-ρής. Έτσι, τέθηκε στόχος το έλλειµµα του 2010για τη γενική κυβέρνηση να περιοριστείπεραιτέρω στο 8,7% του ΑΕΠ, έναντι 9,1%που προβλεπόταν στον Προϋπολογισµό, καινα διαµορφωθεί κάτω του 3,0% του ΑΕΠ σετρία χρόνια, δηλαδή το 2012 αντί του 2013.

Οι νέοι αυτοί στόχοι έχουν ενσωµατωθεί στοΕπικαιροποιηµένο Πρόγραµµα Σταθερότηταςκαι Ανάπτυξης (ΕΠΣΑ) 2009-2013, που υπο-βλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 15Ιανουαρίου 2010. Στο Πρόγραµµα όµως δεν


7788 Πρόκειται για το ΙΚΑ, το ΝΑΤ-ΚΑΑΝ, τον ΟΓΑ, τον ΟΑΕ∆, τονΟΕΚ και την Εργατική Εστία.

KEF II: 1 16-03-10 11:26 76

διευκρινίζεται ποιος θα είναι ο νέος στόχοςγια το έλλειµµα του ΚΠ το 2010, ο οποίος θααντιστοιχεί σε έλλειµµα γενικής κυβέρνησης8,7% του ΑΕΠ. Πάντως, αν ληφθούν υπόψη ταπρόσθετα µέτρα που ανακοινώθηκαν στιςαρχές Φεβρουαρίου και στις αρχές Μαρτίου,εκτιµάται ότι το µεγαλύτερο µέρος της πρό-σθετης προσαρµογής θα προέλθει από τον ΚΠ.

Σύµφωνα µε στοιχεία και πληροφορίες πουπεριέχονται στον Προϋπολογισµό του 2010και στο ΕΠΣΑ 2009-2013, η βελτίωση τουδηµοσιονοµικού αποτελέσµατος θα προέλθεικυρίως από την αύξηση των φορολογικών εσό-δων κατά 6.540 εκατ. ευρώ (ή 2,7% του ΑΕΠ),τόσο από συγκεκριµένα φορολογικά µέτραόσο και από την µείωση της φοροδιαφυγής(κατά 1.200 εκατ. ευρώ ή 0,5% του ΑΕΠ). Επί-σης, προβλέπεται σηµαντική άνοδος τωνεισπράξεων από τα ∆ιαρθρωτικά Ταµεία τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης κατά 1.400 εκατ. ευρώή 0,6% του ΑΕΠ. Στη µείωση του ελλείµµατοςθα συµβάλει επίσης και η σηµαντική συγκρά-τηση των πρωτογενών δαπανών του ΤΠ, οιοποίες προβλέπεται να µειωθούν έναντι του2009 κατά 4,1%. Αντίθετα, οι δαπάνες γιατόκους και για δηµόσιες επενδύσεις θα είναιαυξηµένες κατά 4,9% και 8,4% αντίστοιχα. Οισυνολικές δαπάνες του ΤΠ (συµπεριλαµβα-νοµένων των επιστροφών φόρων) εκτιµάταιότι θα µειωθούν κατά 2,8% (βλ. Πίνακα ΙΙ.14).

Συγκεκριµένα, τα έσοδα του 2010 αναµένεταινα ενισχυθούν σηµαντικά από:

• τον έκτακτο φόρο στις κερδοφόρες επιχει-ρήσεις (870 εκατ. ευρώ),

• την έκτακτη φορολογία της µεγάλης ακίνη-της περιουσίας (180 εκατ. ευρώ),

• µερίσµατα και προµήθειες που συνδέονταιµε τα µέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας τωντραπεζών (280 εκατ. ευρώ),

• τη µεταβολή της φορολογικής κλίµακας καιτην περικοπή ορισµένων απαλλαγών τηςφορολογίας εισοδήµατος φυσικών προσώπων(1.100 εκατ. ευρώ),

• την επιβολή φόρου επί της µεγάλης ακίνη-της περιουσίας και τις µεταβολές στη φορο-λογία κληρονοµιών, δωρεών και γονικώνπαροχών (400 εκατ. ευρώ),

• την αύξηση της φορολογίας καπνού (650εκατ. ευρώ),

• την αύξηση της φορολογίας υγρών καυσί-µων (930 εκατ. ευρώ),

• τον περιορισµό της φοροδιαφυγής (1.200εκατ. ευρώ) και

• την αύξηση των εισπράξεων από τα ∆ιαρ-θρωτικά Ταµεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης(1.400 εκατ. ευρώ).

Τα έσοδα θα ενισχυθούν επίσης από τηνείσπραξη του υπολοίπου του ΕΤΑΚ του 2009,καθώς και από τα µέτρα που τέθηκαν σεεφαρµογή το δεύτερο εξάµηνο του 2009 (π.χ.αύξηση φορολογίας βενζίνης, αύξηση τελώνκινητής τηλεφωνίας κλπ.) και θα αποδώσουνγια πρώτη φορά σε ετήσια βάση το 2010.

Όσον αφορά τις δαπάνες, η συγκράτησή τουςοφείλεται εν µέρει στο γεγονός ότι σηµαντικέςδαπάνες του 2009 (εκτιµώµενου συνολικούύψους 2,7 δισεκ. ευρώ) δεν θα επαναληφθούντο 2010. Οφείλεται όµως και στη συγκράτησηορισµένων άλλων κατηγοριών δαπανών,όπως:

• πάγωµα όλων των µισθών στο ∆ηµόσιο(πρόσθετη εξοικονόµηση 150 εκατ. ευρώ),

• µείωση των επιδοµάτων κατά 10% (κατάµέσο όρο), µείωση υπερωριών και αναστολήπροσλήψεων (συνολική εξοικονόµηση και απότα δύο µέτρα 775 εκατ. ευρώ),

• µείωση των λειτουργικών δαπανών (εξοι-κονόµηση 360 εκατ. ευρώ) και

• µείωση των επιχορηγήσεων προς τα ασφα-λιστικά ταµεία (εξοικονόµηση 540 εκατ.ευρώ).


KEF II: 1 16-03-10 11:26 77

Προβλέπονταν, ωστόσο, στον προϋπολογισµόκαι σηµαντικές αυξήσεις ορισµένων δαπανών:για την παιδεία (500 εκατ. ευρώ), για τόκους(600 εκατ. ευρώ), για επενδύσεις (800 εκατ.ευρώ), για την αύξηση των συντάξεων τουΟΓΑ (περίπου 460 εκατ. ευρώ), την αύξησητης επιστροφής ΦΠΑ στους αγρότες (170εκατ. ευρώ) και τη β’δόση του έκτακτου επι-δόµατος αλληλεγγύης (500 εκατ. ευρώ).

Πρέπει όµως να ληφθούν υπόψη και τα µετα-γενέστερα µέτρα της 3ης Μαρτίου, βάσει τωνοποίων αναµένεται επιπρόσθετη µείωση τωνδαπανών κατά 2.400 εκατ. ευρώ (1.700 εκατ.ευρώ από τα µέτρα για τους µισθούς και τιςσυντάξεις και 700 εκατ. ευρώ από την περι-κοπή του Π∆Ε) και αύξηση των εσόδων επί-σης κατά 2.400 εκατ. ευρώ (1.300 εκατ. ευρώαπό την αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ και1.100 εκατ. ευρώ από την αύξηση των ΕΦΚ).

Φορείς εκτός κεντρικής κυβέρνησης

Ορισµένα από τα µέτρα που περιλαµβάνονταιστο ΕΠΣΑ 2009-2013 αφορούν φορείς εκτόςκεντρικής κυβέρνησης. Συγκεκριµένα προ-βλέπεται ότι, πέρα από τον περιορισµό τηςφοροδιαφυγής, θα υπάρξει και µείωση τηςεισφοροδιαφυγής κατά 1.200 εκατ. ευρώ. Επί-σης, το έλλειµµα των δηµόσιων νοσοκοµείωνθα µειωθεί το 2010 κατά 1.400 εκατ. ευρώ.

5 ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ, ΠΙΣΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

5.1 ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ

O ετήσιος ρυθµός ανόδου του νοµισµατικούµεγέθους Μ379 διατήρησε τους τελευταίουςµήνες του 2009 την πτωτική πορεία που είχεαρχίσει από το δ’ τρίµηνο του 2008 και περιο-ρίστηκε σταδιακά σε 4,8% το δ’ τρίµηνο (δ’τρίµηνο 2008: 14,4%, βλ. Πίνακα ΙΙ.16), ενώτον Ιανουάριο του 2010 διαµορφώθηκε σε1,0%. Σε όλη τη διάρκεια του 2009 ο ρυθµόςαυτός ήταν υψηλότερος από τον αντίστοιχορυθµό στη ζώνη του ευρώ, ο οποίος τον Οκτώ-βριο µετατράπηκε σε αρνητικό. Η υποχώρηση

του ρυθµού ανόδου του Μ3 στην Ελλάδα συν-δέεται κυρίως µε την εξασθένηση της οικο-νοµικής δραστηριότητας και την έντονη επι-βράδυνση της συνολικής πιστωτικής επέκτα-σης.80 Σε µικρότερο βαθµό σχετίζεται µε τηµείωση των επιτοκίων των βραχυπρόθεσµωνκαταθέσεων,81 η οποία κατέστησε τις τοποθε-τήσεις σε στοιχεία εντός του Μ3 λιγότεροελκυστικές και συνέβαλε στη µετατόπιση απο-ταµιευτικών διαθεσίµων από στοιχεία του Μ3(ιδίως από τις καταθέσεις προθεσµίας µεδιάρκεια έως δύο έτη) προς στοιχεία εκτός τουΜ3. Η υποχώρηση του ρυθµού κατά τουςτελευταίους µήνες του έτους ενδεχοµένωςσυνδέεται επίσης µε τη µετατόπιση αποταµι-ευτικών κεφαλαίων προς το εξωτερικό.

Η εξέλιξη των επιµέρους µεγεθών που απαρ-τίζουν το Μ3 παρουσίασε αντίρροπες τάσεις,καθώς ο περιορισµός της διαφοράς των επι-τοκίων µεταξύ των καταθέσεων διάρκειαςµίας ηµέρας και των καταθέσεων προθεσµίαςσε συνδυασµό µε την υψηλή αβεβαιότητα τωναποταµιευτών οδήγησαν σε ανακατανοµή τωναποταµιευτικών πόρων και εντός του Μ3,προς τα στοιχεία µε υψηλότερο βαθµό ρευ-στότητας. Έτσι, οι καταθέσεις διάρκειας µίαςηµέρας ενισχύθηκαν σταδιακά και µάλιστα ορυθµός ανόδου τους διαµορφώθηκε το δ’ τρί-µηνο του 2009 σε διψήφιο ποσοστό (11,4%).82

Αντίθετα, ο ρυθµός ανόδου των καταθέσεωνπροθεσµίας σηµείωσε ραγδαία υποχώρησηκαι το Νοέµβριο, για πρώτη φορά από τοΜάρτιο του 2002, διαµορφώθηκε σε αρνητικόεπίπεδο (δ’ τρίµηνο 2009: 2,7%, ∆εκέµβριος2009: -2,4%).83 Συνολικά, οι καταθέσεις πουπεριλαµβάνονται στο Μ3 αυξήθηκαν µε επι-βραδυνόµενο ρυθµό κατά την εξεταζόµενη


7799 Το µέγεθος αυτό αποτελεί την ελληνική συµβολή στο αντίστοιχοµέγεθος της ζώνης του ευρώ και δεν περιλαµβάνει το νόµισµα σεκυκλοφορία.

8800 Βλ. Τµήµα 5.3 του παρόντος κεφαλαίου.8811 Βλ. Τµήµα 5.2 του παρόντος κεφαλαίου.8822 Σηµειώνεται ότι το 2009 καταγράφηκε καθαρή ροή κεφαλαίων

12.305 εκατ. ευρώ προς αυτή την κατηγορία καταθέσεων (2008: -8.238 εκατ. ευρώ). Έτσι, η συµµετοχή των καταθέσεων µίας ηµέ-ρας στο Μ3 αυξήθηκε σε 42,6% το ∆εκέµβριο του 2009 και τονΙανουάριο διαµορφώθηκε σε 42,5% (∆εκέµβριος 2008: 38,6%).

8833 Το 2009 παρατηρήθηκε καθαρή ροή κεφαλαίων -3.825 εκατ. ευρώ(β’ εξάµηνο 2009: -6.652 εκατ. ευρώ, Ιανουάριος-∆εκέµβριος 2008:40.280 εκατ. ευρώ). Έτσι, η συµµετοχή των καταθέσεων προθε-σµίας στο Μ3 περιορίστηκε το τέλος του 2009 σε 55,4%, όπουπαρέµεινε και τον Ιανουάριο του 2010 (∆εκέµβριος 2008: 58,5%).

KEF II: 1 16-03-10 11:26 78


Πίν

ακας

II.1

6Ελ

ληνι

κή σ

υµβο

λή σ

τα β

ασικ

ά ν

οµισ

µατι

κά µ

εγέθ

η τ

ης

ζώνη

ς το

υ ευ

ρώ

(µη

εποχ

ικώ

ς δι

ορθω

µένα

στο

ιχεί

α)

Πηγ

ές: Τ

ράπε

ζα τ

ης Ε

λλάδ

ος κ

αι Ε

ΚΤ

.1

Ετή

σιοι

ρυθ

µοί µ

εταβ

ολής

του

αντ

ίστο

ιχου

δεί

κτη.

Κάθ

ε δε

ίκτη

ς κα

ταρτ

ίζετ

αι µ

ε βά

ση τ

ο υπ

όλοι

πο τ

ου σ

χετι

κού

νοµι

σµατ

ικού

µεγ

έθου

ς το

∆εκ

έµβρ

ιο τ

ου 2

001

και τ

ις σ

ωρε

υµέν

ες µ

ηνια

ίες

ροές

, διο

ρθω

µένε

ς γι

αδι

ακυµ

άνσε

ις σ

υναλ

λαγµ

ατικ

ών

ισοτ

ιµιώ

ν, σ

φάλ

µατα

ταξ

ινόµ

ησης

κ.ά

. 2

Μέσ

οι ό

ροι τ

ριµή

νου,

οι ο

ποίο

ι προ

κύπτ

ουν

από

τους

αρι

θµητ

ικού

ς µέ

σους

ετή

σιου

ς ρυ

θµού

ς γι

α κά

θε µ

ήνα

και ό

χι α

πό τ

ους

ρυθµ

ούς

στο

τέλο

ς το

υ µή

νος.

Ο µ

έσος

ετή

σιος

ρυθ

µός

για

κάθε

µήν

α υπ

ολογ

ίζετ

αι ω

ςο

µέσο

ς όρ

ος τ

ου ρ

υθµο

ύ στ

ο τέ

λος

του

µηνό

ς αν

αφορ

άς κ

αι σ

το τ

έλος

του

µην

ός π

ου π

ροηγ

είτα

ι του

µην

ός α

ναφ

οράς

(βλ

. τις

"Τ

εχνι

κές

σηµε

ιώσε

ις"

στο

τµήµ

α "Σ

τατι

στικ

ά στ

οιχε

ία γ

ια τ

η ζώ

νη τ

ου ε

υρώ

" το

υ Μ

ηνι-

αίου

∆ελ

τίου

της

ΕΚ

Τ).

3

Ετή

σιοι

ρυθ

µοί µ

εταβ

ολής

µε

βάση

το

σχετ

ικό

δείκ

τη σ

το τ

έλος

του

µην

ός.

4Π

εριλ

αµβά

νοντ

αι κ

αι κ

αταθ

έσει

ς τα

µιευ

τηρί

ου σ

ε λο

ιπά

νοµί

σµατ

α (ε

κτός

ευρ

ώ).

5Τ

ο µέ

γεθο

ς αυ

τό υ

πολο

γίζε

ται σ

ε εν

οποι

ηµέν

η βά

ση µ

ε τι

ς άλ

λες

χώρε

ς τη

ς ζώ

νης

του

ευρώ

. Επο

µένω

ς απ

ό τα

χρε

όγρα

φα

διάρ

κεια

ς έω

ς δύ

ο ετ

ών

που

έχου

ν εκ

δοθε

ί από

τα

εγχώ

ρια

ΝΧ

Ι στ

ην Ε

λλάδ

α, α

φαι

ρού-

νται

οι τ

οποθ

ετήσ

εις

τους

σε

χρεό

γραφ

α έω

ς δύ

ο ετ

ών

που

έχου

ν εκ

δοθε

ί από

τα

ΝΧ

Ι τη

ς υπ

όλοι

πης

ζώνη

ς το

υ ευ

ρώ.

1. Κ

ατα

θέσε

ις µ

ίας

ηµέρ

ας

100.

503

16,8

9,3

0,7

-0,9

-7,0

-8,6

-5,9

0,5

7,0

11,4

13,9

14,6

1.1

Όψ

εως

και τ

ρεχο

ύµεν

οι λ

ογα

ρια

σµοί

28.6

5319

,120

,21,

810

,3-3

,6-8

,5-3

,93,

212

,515

,719

,815

,1

1.2

Απλ

ού τ

αµι

ευτη

ρίου

71.8

5016

,16,

30,

2-4

,6-7

,9-8

,6-6

,3-0

,35,

19,

511

,514

,2

2. Κ

ατα

θέσε

ις π

ροθε

σµία

ς έω

ς 2

ετώ

ν13

0.88

85,

345

,237

,542

,239

,137

,331

,521

,511

,52,

7-2

,4-6

,5

3. Κ

ατα

θέσε

ις υ

πό π

ροει

δοπο

ίηση

έω

ς 3

µηνώ

ν4

3.21

42,

810

5,2

-24,

4-2

0,3

-24,

1-2

3,1

-15,

37,

639

,464

,269

,963

,7

44.. ΣΣ

ύύννοολλ

οο κκαα

ττααθθέέ

σσεεωω

νν ((11

++22++

33))23

4.60

513

,120

,712

,115

,915

,313

,813

,412

,09,

86,

64,

62,

2

5. Σ

υµφ

ωνί

ες ε

πανα

γορά

ς (r

epos

)17

4-1

2,6

-72,

8-3

5,7

-54,

3-1

1,4

-46,

2-5

5,3

-53,

2-5

5,1

-67,

1-5

0,0

-35,

1

6. Μ

ερίδ

ια α

µοιβ

αίω

ν κε

φα

λαίω

ν δι

αθε

σίµω

ν1.

500

-1,9

-51,

8-2

,540

,5-5

8,8

-71,

4-7

5,3

-79,

7-7

5,2

-44,

8-3

2,1

-26,

9

7. Χ

ρεόγ

ραφ

α δ

ιάρκ

εια

ς έω

ς 2

ετώ

ν 5

-75

-0,3

-42,

224

,2-

--

--

--

--

88..

ΜΜ33

χχωωρρίί

ςς ττοο

ννόό

µµιισσµµ

αα

σσεε

κκυυκκλλ

οοφφοορρ

ίίαα

((44++

55++66++

77))23

6.20

49,

26,

910

,614

,714

,412

,311

,29,

26,

74,

83,

21,

0

Υπ

όλοι

πα

31.0

1.20

10(ε

κατ.

ευρώ

)

Ετή

σιες

εκα

τοστ

ιαίε

ς µε

ταβο

λές1

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

δ’τρ

ίµ.2

δ’τρ

ίµ.2

δ’τρ

ίµ.2

δ’τρ

ίµ.2

δ’τρ

ίµ.2

∆εκ

.3α’

τρίµ

.2β’

τρίµ

.2γ’

τρίµ

.2δ’

τρίµ

.2∆

εκ.3

Ιαν.

3

KEF II: 1 16-03-10 11:27 79

περίοδο (δ’ τρίµηνο 2009: 6,6%, δ’τρίµηνο2008: 15,3%, βλ. Πίνακα ΙΙ.16). Από τις υπό-λοιπες συνιστώσες του Μ3, τόσο οι τοποθε-τήσεις σε repos όσο και οι τοποθετήσεις σεµερίδια αµοιβαίων κεφαλαίων διαθεσίµωνσυνέχισαν να µειώνονται (βλ. Πίνακα ΙΙ.16και ∆ιάγραµµα ΙΙ.20).

5.2 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ

Τα επιτόκια των βραχυπρόθεσµων84 νέωντραπεζικών καταθέσεων στην Ελλάδα, µετάτη ραγδαία µείωση που σηµείωσαν τους πρώ-τους οκτώ µήνες του 2009, παρουσίασανπεραιτέρω µικρή υποχώρηση στη συνέχειατου έτους, σχεδόν σε όλες τις επιµέρους κατη-γορίες (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.21). Η πτωτική τάσηπου παρατηρήθηκε από την αρχή του 2009ήταν συνεπής µε την αντίστοιχη τάση των επι-

τοκίων στην αγορά χρήµατος της ζώνης τουευρώ, καθώς και µε τη µείωση των βασικώνεπιτοκίων της ΕΚΤ (κατά 150 µονάδες βάσης)η οποία πραγµατοποιήθηκε στη διάρκεια τουα’ εξαµήνου του 2009, ενώ αντιστάθµισε τηνάνοδο που είχε καταγραφεί τα προηγούµεναδύο έτη.85 Η πτωτική τάση των επιτοκίωνκαταθέσεων ανακόπηκε στο τέλος του 2009.Αναλυτικότερα, το επιτόκιο των νέων κατα-θέσεων µίας ηµέρας των νοικοκυριών, δια-µορφώθηκε σε 0,43% το ∆εκέµβριο, δηλαδήόσο και το Νοέµβριο (∆εκέµβριος 2008:


8844 Το µεγαλύτερο µέρος των καταθέσεων στην Ελλάδα έχει διάρκειαέως ένα έτος.

8855 Υπενθυµίζεται ότι στο τέλος του 2008 τα επιτόκια καταθέσεων(ιδιαίτερα των προθεσµιακών καταθέσεων) είχαν ανέλθει σευψηλό επίπεδο λόγω του κλίµατος αβεβαιότητας που είχε δια-µορφωθεί ιδίως µετά την κατάρρευση µεγάλων χρηµατοπιστωτι-κών οργανισµών διεθνώς και λόγω της επιδίωξης των ελληνικώντραπεζών να ενισχύσουν την καταθετική τους βάση προσφέρονταςελκυστικούς όρους στους καταθέτες.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 80

1,24%), ενώ εκείνο των νέων καταθέσεων µεσυµφωνηµένη διάρκεια µέχρι ένα έτος από τανοικοκυριά αυξήθηκε σε 2,10%, από 2,01% τοΝοέµβριο (∆εκέµβριος 2008: 5,36%, βλ.Πίνακα ΙΙ.17). Και στις δύο κατηγορίες κατα-θέσεων το Νοέµβριο είχαν καταγραφεί ταχαµηλότερα επίπεδα επιτοκίων της τελευ-ταίας δεκαετίας. Τους επόµενους µήνες, ενδέ-χεται να συνεχιστεί και να επεκταθεί η άνο-δος των επιτοκίων καταθέσεων, καθώς οιδυσµενείς επιπτώσεις στο κόστος και τη δυνα-τότητα δανεισµού των ελληνικών τραπεζώναπό τις αγορές χρήµατος και κεφαλαίων,λόγω των τρεχουσών εξελίξεων στα δηµόσιαοικονοµικά, τείνουν να κατευθύνουν τις τρά-πεζες στην αναζήτηση ρευστότητας από τηνεσωτερική αγορά, προσφέροντας υψηλότεραεπιτόκια στους καταθέτες. Ήδη, τον Ιανουά-ριο του τρέχοντος έτους το επιτόκιο των νέωνκαταθέσεων των νοικοκυριών µε συµφωνη-µένη διάρκεια µέχρι ένα έτος αυξήθηκεπεραιτέρω σε 2,18%, ενώ το επιτόκιο τωννέων καταθέσεων µίας ηµέρας των νοικοκυ-ριών παρέµεινε σταθερό.

Σε αντίθεση µε την εξέλιξη των ονοµαστικώνεπιτοκίων, τα µέσα πραγµατικά επιτόκια86

καταθέσεων αυξήθηκαν το 2009,87 αν και απότα µέσα περίπου του έτους κινούνται καθο-δικά. Σε µέσα επίπεδα, το πραγµατικό επιτό-κιο των καταθέσεων διάρκειας µίας ηµέραςαυξήθηκε σε -0,59%, από -2,90% το 2008, ενώτο επιτόκιο των προθεσµιακών καταθέσεων µεδιάρκεια έως ένα έτος αυξήθηκε σε 1,52%(Ιανουάριος-∆εκέµβριος 2008: 0,71%).88 Οιµεγάλες αυτές µεταβολές αντανακλούν κυρίωςτην υποχώρηση του πληθωρισµού.

Καθοδικά κινήθηκαν τα επιτόκια των κατα-θέσεων και στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο, ανκαι η µείωσή τους ήταν µικρότερη από τωναντίστοιχων επιτοκίων καταθέσεων στην


8866 Το µέσο πραγµατικό επιτόκιο µιας περιόδου προκύπτει αν από τοµέσο ονοµαστικό επιτόκιο της περιόδου αφαιρεθεί ο µέσος ρυθ-µός πληθωρισµού της ίδιας περιόδου.

8877 Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη µικρότερης έκτασης αποκλιµάκωσητων ονοµαστικών επιτοκίων κατά µέσο όρο σε σύγκριση µε τηναποκλιµάκωση του πληθωρισµού.

8888 Τον Ιανουάριο του 2010 το πραγµατικό επιτόκιο των καταθέσεωνδιάρκειας µίας ηµέρας διαµορφώθηκε σε -1,97%, ενώ εκείνο τωνπροθεσµιακών καταθέσεων µε διάρκεια έως ένα έτος σε -0,22%.

Πίνακας II.17 Επιτόκια νέων τραπεζικών καταθέσεων από νοικοκυριά στην Ελλάδα και στηζώνη του ευρώ


∆εκέµβριος2008


Μεταβολήµεταξύ

∆εκ. 2008 και ∆εκ. 2009(σε εκατ. µονάδες)

Ιανουάριος2010


∆εκ. 2008 και Ιαν. 2010(σε εκατ. µονάδες)

∆∆ιιάάρρκκεειιααςς µµίίααςς ηηµµέέρρααςς11

Μέσο σταθµικό επιτόκιο στη ζώνη του ευρώ 1,16 0,45 -0,71 0,43 -0,73

Μέγιστο επιτόκιο 2,21 1,21 -1,00 1,19 -1,02

Ελάχιστο επιτόκιο 0,17 0,05 -0,12 0,06 -0,11

Επιτόκιο στην Ελλάδα 1,24 0,43 -0,81 0,43 -0,81

∆ιαφορά επιτοκίου µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ 0,08 -0,02 -0,10 0,00 -0,08

ΜΜεε σσυυµµφφωωννηηµµέέννηη δδιιάάρρκκεειιαα έέωωςς 11 έέττοοςς22





∆ιαφορά επιτοκίου µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ 1,61 0,43 -1,18 0,44 -1,17

Πηγές: ΕΚΤ και εθνικές κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ.1 Επιτόκιο στο τέλος του µηνός.2 Μέσο επιτόκιο µηνός.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 81

Ελλάδα.89 Ειδικότερα, στη σηµαντικότερηκατηγορία καταθέσεων, τις προθεσµιακέςκαταθέσεις από τα νοικοκυριά µε συµφωνη-µένη διάρκεια έως ένα έτος, η θετική διαφοράµεταξύ του ελληνικού επιτοκίου και του αντί-στοιχου της ζώνης του ευρώ περιορίστηκεσηµαντικά (Ιανουάριος 2010: 44 µονάδεςβάσης, ∆εκέµβριος 2008: 161 µονάδες βάσης,βλ. Πίνακες ΙΙ.17 και ΙΙ.18).

5.3 ΧΡΗΜΑΤΟ∆ΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Ο ετήσιος ρυθµός ανόδου του υπολοίπου τηςσυνολικής χρηµατοδότησης της οικονοµίαςαπό τα εγχώρια Νοµισµατικά Χρηµατοπι-στωτικά Ιδρύµατα (ΝΧΙ),90 µετά την αξιοση-µείωτη σταθερότητα που εµφάνισε στο τρί-µηνο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2009, επιβραδύν-


8899 Σηµειώνεται ότι το 2009 η µείωση (κατά 141 µονάδες βάσης) τουµέσου επιτοκίου του συνόλου των νέων καταθέσεων στη ζώνη τουευρώ (Ιανουάριος 2010: 1,14%) ήταν περίπου κατά 1/4 µικρότερηαπό τη µείωση (κατά 195 µονάδες βάσης) του αντίστοιχου επιτο-κίου στην Ελλάδα (Ιανουάριος 2010: 1,35%).

9900 Το υπόλοιπο της τραπεζικής χρηµατοδότησης προς τη γενικήκυβέρνηση, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά υπολογίζεται ως τοάθροισµα των υπολοίπων των σχετικών δανείων, των χρεογράφωντου Ελληνικού ∆ηµοσίου και των εταιρικών οµολόγων που δια-κρατούν οι τράπεζες συν το υπόλοιπο των τιτλοποιηµένων δανείωνκαι των εταιρικών οµολόγων. Η µεταβολή της χρηµατοδότησηςυπολογίζεται µε βάση τη διαφορά µεταξύ των υπολοίπων της τρα-πεζικής χρηµατοδότησης σε δύο χρονικά σηµεία τα οποία ορίζουντην περίοδο αναφοράς. Στη συνέχεια, η διαφορά αυτή προσαυ-ξάνεται µε τις διαγραφές δανείων κατά την περίοδο αναφοράς καιπροσαρµόζεται για τις µεταβολές της αξίας των οµολόγων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου (που ενσωµατώνονται στο υπόλοιπο της χρη-µατοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση), καθώς και για τις συναλ-λαγµατικές διαφορές που ενσωµατώνονται στα δάνεια σε ξένονόµισµα εκφραζόµενα σε ευρώ, ώστε να προκύπτει η καθαρή ροήτης συνολικής χρηµατοδότησης. Συγκεκριµένα, προστίθενται οισυναλλαγµατικές διαφορές από την ανατίµηση του ευρώ ως προςτα ξένα νοµίσµατα και αφαιρούνται οι συναλλαγµατικές διαφορέςαπό την υποτίµηση του ευρώ ως προς τα ξένα νοµίσµατα. Τέλος,σηµειώνεται ότι για τον υπολογισµό της καθαρής ροής και των ρυθ-µών µεταβολής της χρηµατοδότησης το 2009 έχουν συνυπολογιστείδάνεια και εταιρικά οµόλογα που µεταβίβασαν εγχώρια πιστωτικάιδρύµατα σε θυγατρικές τους τράπεζες στο εξωτερικό.

Πίνακας II.18 Επιτόκια νέων τραπεζικών καταθέσεων από νοικοκυριά στις χώρες της ζώνηςτου ευρώ1

Πηγές: ΕΚΤ και εθνικές κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ.1 Παρά την προσπάθεια εναρµόνισης της µεθοδολογίας συλλογής των στατιστικών στοιχείων στη ζώνη του ευρώ, η οµαδοποίηση των επιτο-κίων δεν έχει απαλείψει την ανοµοιογένεια της σύνθεσης κατά προϊόν σε κάθε κατηγορία επιτοκίων, η οποία εν µέρει αντανακλά διαφορέςως προς τις ακολουθούµενες εθνικές πρακτικές, καθώς και ως προς τις κανονιστικές και δηµοσιονοµικές ρυθµίσεις.2 Επιτόκιο στο τέλος του µηνός.3 Μέσο επιτόκιο µηνός.4 Το επιτόκιο αφορά όλες τις καταθέσεις προθεσµίας ανεξαρτήτως διάρκειας.5 Το επιτόκιο αφορά όλες τις καταθέσεις προθεσµίας ανεξαρτήτως διάρκειας. Το τελευταίο διαθέσιµο στοιχείο αναφέρεται στο ∆εκέµβριο 2009.

∆ιάρκειας µίας ηµέρας2 Με συµφωνηµένη διάρκεια έως 1 έτος3

∆εκέµβριος 2008 Ιανουάριος 2010 ∆εκέµβριος 2008 Ιανουάριος 2010

Αυστρία 2,03 0,62 3,55 1,19

Βέλγιο 0,79 0,33 2,88 0,69

Γαλλία 0,18 0,09 3,27 1,45

Γερµανία 1,85 0,73 3,21 1,12

ΕΕλλλλάάδδαα 11,,2244 00,,4433 55,,3366 22,,1188

Ιρλανδία 1,04 0,66 3,174 1,625

Ισπανία 0,69 0,31 4,17 2,08

Ιταλία 1,23 0,24 3,01 0,95

Κύπρος 1,58 1,19 6,03 4,15

Λουξεµβούργο 2,21 0,77 2,59 0,48

Μάλτα 0,57 0,30 3,05 1,95

Ολλανδία 0,72 0,43 4,30 2,15

Πορτογαλία 0,17 0,06 3,68 1,41

Σλοβακία 0,57 0,38 2,93 1,97

Σλοβενία 0,43 0,22 4,45 1,91

Φινλανδία 0,87 0,38 3,26 1,42

KEF II: 1 16-03-10 11:27 82

θηκε σηµαντικά στη συνέχεια του έτους καιδιαµορφώθηκε σε 6,7% το ∆εκέµβριο (δ’ τρί-µηνο 2009: 6,6%, δ’ τρίµηνο 2008: 16,6%, βλ.∆ιάγραµµα II.22 και Πίνακα II.19). Η επι-βράδυνση που σηµειώθηκε το 2009 αντανα-κλά τη συνεχή υποχώρηση του ετήσιου ρυθ-µού της πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιω-τικό τοµέα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά) σε4,2% το ∆εκέµβριο (δ’ τρίµηνο 2009: 4,5%, δ’τρίµηνο 2008: 18,3%), ενώ αντίθετα ο ρυθµόςτης πιστωτικής επέκτασης προς τη γενικήκυβέρνηση γενικά επιταχύνθηκε (δ’ τρίµηνο2009: 18,9%, δ’ τρίµηνο 2008: 8,1%). O ρυθ-µός αυτός, µετά την αξιοσηµείωτη άνοδο πουκατέγραψε τους πρώτους πέντε µήνες του2009, ακολούθησε στη συνέχεια πτωτική

πορεία και διαµορφώθηκε σε 21,1% το∆εκέµβριο.91

Η παρατηρηθείσα το 2009 εξασθένηση τουρυθµού πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιω-τικό τοµέα οφείλεται, όπως έχει επισηµανθείκαι σε προηγούµενες εκθέσεις, στον περιο-ρισµό τόσο της ζήτησης όσο και της προ-σφοράς τραπεζικών πιστώσεων. Από τηνπλευρά της ζήτησης, η αναβολή των επενδυ-τικών σχεδίων των επιχειρήσεων και η µεί-ωση των πωλήσεων και της παραγωγής κατάτη διάρκεια του 2009, η επιδείνωση τωνπροσδοκιών των νοικοκυριών, η αβεβαιότηταγια την εξέλιξη του εισοδήµατός τους και ηεπιφυλακτικότητά τους για τις προοπτικέςστην αγορά ακινήτων περιόρισαν τη διάθεσητων επιχειρήσεων και των νοικοκυριών νααναλάβουν περαιτέρω δανειακές υποχρεώ-σεις. Από την πλευρά της προσφοράς, ηπαρατηρούµενη αύξηση των επισφαλώνδανείων των τραπεζών, οι προβλέψεις γιαεπιδείνωση της οικονοµικής δραστηριότηταςκαι η συνακόλουθη αύξηση του πιστωτικούκινδύνου οδήγησαν σε υιοθέτηση αυστηρό-τερων κριτηρίων και όρων χρηµατοδότησης.Έτσι, ο ρυθµός πιστωτικής επέκτασης τόσοπρος τις επιχειρήσεις όσο και προς τα νοι-κοκυριά επιβραδύνθηκε µέχρι το ∆εκέµβριοτου 2009 σε 5,1% και 3,1% αντίστοιχα (δ’ τρί-µηνο 2009: επιχειρήσεις: 5,5%, νοικοκυριά:3,3%, δ’ τρίµηνο 2008: επιχειρήσεις: 21,6%,νοικοκυριά: 14,8%), αντανακλώντας τησηµαντική πτώση των µηνιαίων καθαρώνροών92 χρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις


9911 Οι υψηλοί ρυθµοί πιστωτικής επέκτασης από τα εγχώρια ΝΧΙπρος τη γενική κυβέρνηση κατά το 2009 οφείλονται στις αυξη-µένες τοποθετήσεις κεφαλαίων των πιστωτικών ιδρυµάτων σε τίτ-λους του Ελληνικού ∆ηµοσίου. Από την πλευρά της προσφοράς,οι τοποθετήσεις αυτές ενισχύθηκαν από τις αυξηµένες εκδόσειςτίτλων Ελληνικού ∆ηµοσίου το 2009, εξέλιξη η οποία παρατη-ρήθηκε συνολικά και στα υπόλοιπα κράτη-µέλη της ζώνης τουευρώ λόγω των δηµοσιονοµικών εξελίξεων. Από την πλευρά τηςζήτησης, στην Ελλάδα, όπως και στο σύνολο της ζώνης του ευρώ,οι τοποθετήσεις των τραπεζών στους εν λόγω τίτλους ενισχύθη-καν από τον περιορισµό των δυνατοτήτων τους για νέες χορη-γήσεις προς τον ιδιωτικό τοµέα εξαιτίας της αύξησης των επι-σφαλών δανείων και του πιστωτικού κινδύνου του τοµέα αυτούτο 2009.

9922 Η καθαρή ροή της χρηµατοδότησης υπολογίζεται ως η µεταβολήτου υπολοίπου της χρηµατοδότησης της δεδοµένης περιόδου (ενόςή περισσότερων µηνών), στην οποία προστίθενται οι διαγραφέςδανείων και οι συναλλαγµατικές διαφορές από την ανατίµηση τουευρώ και αφαιρούνται οι συναλλαγµατικές διαφορές από την υπο-τίµηση του ευρώ κατά την ίδια περίοδο.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 83


Πίν

ακας

II.1

9Χ

ρηµατο

δότη

ση

1τη

ς οι

κον

οµία

ς απ

ό τα

ΝΧ

Ι στη

ν Ελ

λάδα

(ετή

σιες

εκα

τοστ

ιαίε

ς µε

ταβο

λές,

µη

εποχ

ικώ

ς δι

ορθω

µένα

στο

ιχεί

α)

Πηγ

ή: Τ

ράπε

ζα τ

ης Ε

λλάδ

ος.

1Π

εριλ

αµβά

νοντ

αι τ

α υπ

όλοι

πα τ

ων

τραπ

εζικ

ών

δανε

ίων,

τω

ν ετ

αιρι

κών

οµολ

όγω

ν κα

ι τω

ν χρ

εογρ

άφω

ν το

υ ∆

ηµοσ

ίου

που

διακ

ρατο

ύν σ

τα χ

αρτο

φυλ

άκιά

του

ς τα

ΝΧ

Ι. Ε

πίση

ς πε

ριλα

µβάν

οντα

ι τα

υπόλ

οιπα

τω

ν δα

νείω

νκα

ι τω

ν ετ

αιρι

κών

οµολ

όγω

ν πο

υ έχ

ουν

τιτλ

οποι

ηθεί

. Για

τον

υπο

λογι

σµό

των

ρυθµ

ών

µετα

βολή

ς λα

µβάν

οντα

ι υπό

ψη

οι δ

ιαγρ

αφές

δαν

είω

ν κα

ι οι σ

υναλ

λαγµ

ατικ

ές δ

ιαφ

ορές

που

προ

κύπτ

ουν

από

την

αποτ

ίµησ

η σε

ευρώ

τω

ν δα

νείω

ν σε

ξέν

ο νό

µισµ

α. Σ

ηµει

ώνε

ται ό

τι γ

ια τ

ον υ

πολο

γισµ

ό το

υ ρυ

θµού

µετ

αβολ

ής τ

ης χ

ρηµα

τοδό

τηση

ς τω

ν επ

ιχει

ρήσε

ων

έχου

ν λη

φθε

ί υπό

ψη

δάνε

ια κ

αι ε

ταιρ

ικά

οµόλ

ογα

που

µετα

βίβα

σαν

το 2

009

εγχώ

-ρι

α πι

στω

τικά

ιδρύ

µατα

σε

θυγα

τρικ

ές τ

ους

τράπ

εζες

στο

εξω

τερι

κό.

2Μ

έσοι

όρο

ι τρι

µήνο

υ, ο

ι οπο

ίοι π

ροκύ

πτου

ν απ

ό το

υς α

ριθµ

ητικ

ούς

µέσο

υς ε

τήσι

ους

ρυθµ

ούς

για

κάθε

µήν

α κα

ι όχι

από

του

ς ρυ

θµού

ς στ

ο τέ

λος

του

µηνό

ς. Ο

µέσ

ος ε

τήσι

ος ρ

υθµό

ς γι

α κά

θε µ

ήνα

υπολ

ογίζ

εται

ως

ο µέ

σος

όρος

του

ρυθ

µού

στο

τέλο

ς το

υ µη

νός

αναφ

οράς

και

στο

τέλ

ος τ

ου µ

ηνός

που

προ

ηγεί

ται τ

ου µ

ηνός

ανα

φορ

άς (

βλ. τ

ις "

Τεχ

νικέ

ς Σ

ηµει

ώσε

ις"

στο

Τµή

µα "

Στα

τιστ

ικά

στοι

χεία

για

τη

ζώνη

του

ευρ

ώ"

του

Μην

ι-αί

ου ∆

ελτί

ου τ

ης Ε

ΚΤ

).

3Ε

τήσι

ος ρ

υθµό

ς µε

ταβο

λής

στο

τέλο

ς το

υ µη

νός.

1. Σ

υνολ

ική

χρηµ

ατο

δότη

ση τ

ης ο

ικον

οµία

ς α

πό τ

α Ν

ΧΙ

13,8

15,6

13,5

16,6

13,4

14,4

13,5

9,4

6,6

6,7

6,8

2. Χ

ρηµα

τοδό

τηση

της

γεν

ικής

κυβ

έρνη

σης

-0,6

-1,8

-16,

18,

11,

416

,733

,326

,718

,921

,123

,9

3. Χ

ρηµα

τοδό

τηση

τω

ν επ

ιχει

ρήσε

ων

και τ

ων

νοικ

οκυρ

ιών

19,8

21,7

21,7

18,3

15,9

14,1

9,9

6,4

4,5

4,2

3,8

3.1

Χρη

µατο

δότη

ση τ

ων

επιχ

ειρή

σεω

ν12

,317

,320

,121

,618

,717

,011

,87,

65,

55,

14,

5

3.2

Χρη

µατο

δότη

ση τ

ων

νοικ

οκυρ

ιών

30,3

26,9

23,6

14,8

12,8

11,1

7,8

5,0

3,3

3,1

2,9

εκ τ

ης ο

ποία

ς:

3.2.

1 Σ

τεγα

στικ

ά δ

άνε

ια31

,128

,423

,313

,411

,510

,17,

35,

13,

93,

73,

6

3.2.

2 Κ

ατα

ναλω

τικά

δά

νεια

30,3

23,7

22,6

18,4

16,0

13,5

9,1

5,3

2,4

2,0

1,6

2005

2006

2007

2008

2009

2010

δ’τρ

ίµην

ο2δ’

τρίµ

ηνο2

δ’τρ

ίµην

ο2δ’

τρίµ

ηνο2

∆εκ

έµβρ

ιος3

α’τρ

ίµην

ο2β’

τρίµ

ηνο2

γ’τρ

ίµην

ο2δ’

τρίµ

ηνο2

∆εκ

έµβρ

ιος3

Ιανο

υάρι

ος3

KEF II: 1 16-03-10 11:27 84

και προς τα νοικοκυριά το 2009 σε σύγκρισηµε το 2008 (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.23).

Παράλληλα µε την ετήσια αύξηση που κατέ-γραψε το υπόλοιπο της χρηµατοδότησης προςτις επιχειρήσεις στο τέλος του 2009, το ονοµα-στικό ΑΕΠ µειώθηκε (κατά 0,7%, σύµφωνα µεπροσωρινές εκτιµήσεις της ΕΣΥΕ). Έτσι, τουπόλοιπο της χρηµατοδότησης των επιχειρή-σεων ως ποσοστό του ΑΕΠ σηµείωσε µικρήαύξηση και διαµορφώθηκε σε 56,3% το ∆εκέµ-βριο του 2009 (∆εκέµβριος 2008: 55,4%). Εάνληφθούν υπόψη µόνο τα τραπεζικά δάνεια (γιαλόγους σύγκρισης), το ποσοστό αυτό ανέρχε-ται σε 40,1%, υπολειπόµενο κατά 12,1 εκατο-

στιαίες µονάδες εκείνου για το σύνολο τηςζώνης του ευρώ (52,2%). Τα αντίστοιχα ποσο-στά το ∆εκέµβριο του 2008 ήταν 43,3% για τηνΕλλάδα και 52,1% για τη ζώνη του ευρώ.Παροµοίως, ο λόγος του υπολοίπου της χρη-µατοδότησης προς τα νοικοκυριά προς το ΑΕΠαυξήθηκε και διαµορφώθηκε σε 50,4% το∆εκέµβριο του 2009 (∆εκέµβριος 2008: 49,0%,βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.24). Εάν δεν ληφθούν υπόψητα τιτλοποιηµένα δάνεια, το ποσοστό αυτό δια-µορφώνεται σε 41,2%, έναντι 55,1% για τοσύνολο της ζώνης του ευρώ (∆εκέµβριος 2008:Ελλάδα: 40,5%, ζώνη του ευρώ: 52,7%).

Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, o ετήσιος ρυθ-µός πιστωτικής επέκτασης προς τους περισ-σότερους κλάδους σηµείωσε σηµαντική υπο-χώρηση κατά τη διάρκεια του 2009 (από διψή-φιους ρυθµούς το ∆εκέµβριο του 2008 σεχαµηλούς µονοψήφιους µέχρι το τέλος του2009, βλ. Πίνακα ΙΙ.20), ενώ ορισµένοι κλάδοιεµφάνισαν για µερικούς µήνες έντονα αρνη-τικές καθαρές ροές. Από τους πιο σηµαντι-


KEF II: 1 16-03-10 11:27 85


Πίν

ακας

II.2

0Χ

ρηµατο

δότη

ση

1 π

ρος

τις

εγχ

ώριε

ς επ

ιχει

ρήσει

ς και

τα ν

οικοκ

υριά

απ

ό τα

NX

I στη

ν Ελ

λάδα

(µη

εποχ

ικώ

ς δι

ορθω

µένα

στο

ιχεί

α)

Πηγ

ή: Τ

ράπε

ζα τ

ης Ε

λλάδ

ος.

1Π

εριλ

αµβά

νοντ

αι τ

α υπ

όλοι

πα τ

ων

δανε

ίων

και τ

ων

εται

ρικώ

ν οµ

ολόγ

ων

που

διακ

ρατο

ύν σ

τα χ

αρτο

φυλ

άκιά

του

ς τα

ΝΧ

Ι. Ε

πίση

ς πε

ριλα

µβάν

οντα

ι τα

υπόλ

οιπα

τω

ν δα

νείω

ν κα

ι τω

ν ετ

αιρι

κών

οµολ

όγω

ν πο

υ έχ

ουν

τιτλ

οποι

ηθεί

. Για

τον

υπο

λογι

σµό

των

ρυθµ

ών

µετα

βολή

ς λα

µβάν

οντα

ι υπό

ψη

οι δ

ιαγρ

αφές

δαν

είω

ν κα

ι οι σ

υναλ

λαγµ

ατικ

ές δ

ιαφ

ορές

που

προ

κύπτ

ουν

από

την

αποτ

ίµησ

η σε

ευρ

ώ τ

ων

δανε

ίων

σε ξ

ένο

νόµι

σµα.

Σηµ

ει-

ώνε

ται ό

τι γ

ια τ

ον υ

πολο

γισµ

ό το

υ ρυ

θµού

µετ

αβολ

ής τ

ης χ

ρηµα

τοδό

τηση

ς τω

ν επ

ιχει

ρήσε

ων

έχου

ν λη

φθε

ί υπό

ψη

δάνε

ια κ

αι ε

ταιρ

ικά

οµόλ

ογα

που

µετα

βίβα

σαν

το 2

009

εγχώ

ρια

πιστ

ωτι

κά ιδ

ρύµα

τα σ

ε θυ

γατρ

ικές

τους

τρά

πεζε

ς στ

ο εξ

ωτε

ρικό

.2

Μέσ

οι ό

ροι τ

ριµή

νου,

οι ο

ποίο

ι προ

κύπτ

ουν

από

τους

αρι

θµητ

ικού

ς µέ

σους

ετή

σιου

ς ρυ

θµού

ς γι

α κά

θε µ

ήνα

και ό

χι α

πό τ

ους

ρυθµ

ούς

στο

τέλο

ς το

υ µη

νός.

Ο µ

έσος

ετή

σιος

ρυθ

µός

για

κάθε

µήν

α υπ

ολογ

ίζετ

αι ω

ςο

µέσο

ς όρ

ος τ

ου ρ

υθµο

ύ στ

ο τέ

λος

του

µηνό

ς αν

αφορ

άς κ

αι σ

το τ

έλος

του

µην

ός π

ου π

ροηγ

είτα

ι του

µην

ός α

ναφ

οράς

(βλ

. τις

"Τ

εχνι

κές

Σηµ

ειώ

σεις

" στ

ο τµ

ήµα

"Στα

τιστ

ικά

στοι

χεία

για

τη

ζώνη

του

ευρ

ώ"

του

Μην

ι-αί

ου ∆

ελτί

ου τ

ης Ε

ΚΤ

).3

Ετή

σιος

ρυθ

µός

µετα

βολή

ς στ

ο τέ

λος

του

µηνό

ς.4

Η κ

ατάτ

αξη

των

κλάδ

ων

γίνε

ται σ

ύµφ

ωνα

µε

το π

οσοσ

τό σ

υµµε

τοχή

ς κά

θε κ

λάδο

υ στ

η συ

νολι

κή χ

ρηµα

τοδό

τηση

, µε

εξαί

ρεση

την

κατ

ηγορ

ία "λ

οιπο

ί κλά

δοι"

. Οι ρ

υθµο

ί µετ

αβολ

ής κ

ατά

κλάδ

ο πε

ριλα

µβάν

ουν

τις

δια-

γραφ

ές α

παιτ

ήσεω

ν.5

Περ

ιλαµ

βάνε

ι του

ς κλ

άδου

ς τη

ς µε

ταπο

ίηση

ς (β

ιοµη

χανί

α, β

ιοτε

χνία

) κα

ι τω

ν ορ

υχεί

ων-

µετα

λλεί

ων-

λατο

µείω

ν.6

Περ

ιλαµ

βάνο

νται

τα

προσ

ωπι

κά δ

άνει

α κα

ι τα

δάνε

ια έ

ναντ

ι δικ

αιολ

ογητ

ικώ

ν.

Υπ

όλοι

πα

31.0

1.10

(εκα

τ. ε

υρώ

)

Ετή

σιες

εκα

τοστ

ιαίε

ς µε

ταβο

λές

2006

2007

2008

2009

2010

δ’τρ

ίµην

ο2δ’

τρίµ

ηνο2

δ’τρ

ίµην

ο2∆

εκέµ

βριο

ς3α’

τρίµ

ηνο2

β’τρ

ίµην

ο2γ’

τρίµ

ηνο2

δ’τρ

ίµην

ο2∆

εκέµ

βριο

ς3Ια

νουά

ριος

3

ΑΑ..ΕΕ

ππιιχχεε

ιιρρήήσσ

εειιςς44

113344..

337766

1177,,33

2200,,11

2211,,66

1188,,77

1177,,00

1111,,88

77,,66

55,,55

55,,11

44,,55

1. Ε

µπόρ

ιο33

.408

9,9

17,9

22,2

19,5

19,0

14,7

9,0

5,0

4,2

3,2

2. Β

ιοµη

χανί

α5

23.8

599,

511

,017

,315

,813

,56,

90,

6-2

,8-3

,5-2

,9

3. Κ

ατα

σκευ

ές11

.532

28,9

28,5

37,3

35,2

27,9

15,2

7,0

2,2

2,7

3,5

4. Ν

αυτ

ιλία

10.3

5017

,825

,322

,717

,219

,014

,08,

23,

84,

01,

9

5. Τ

ουρι

σµός

7.42

811

,021

,024

,319

,716

,911

,07,

36,

47,

88,

2

6. Λ

οιπά

Χρη

µατο

πιστ

ωτι

κά Ι

δρύµ

ατα

(πλ

ην Ν

ΧΙ)

6.03

535

,114

,7-2

,1-8

,7-8

,3-7

,2-1

,27,

45,

85,

7

7. Ε

πικο

ινω

νίες

- Μ

ετα

φορ

ές π

λην

Να

υτιλ

ίας

5.82

351

,939

,635

,626

,818

,110

,218

,719

,525

,525

,8

8. Γ

εωργ

ία4.

076

11,0

10,7

20,4

20,3

15,6

8,8

5,4

3,7

3,7

6,2

9. Η

λεκτ

ρισµ

ός -

Φω

ταέρ

ιο -

Ύδρ

ευση

4.10

33,

040

,236

,429

,825

,230

,814

,014

,814

,714

,5

10. Λ

οιπo

ί κλά

δοι

27.7

6328

,827

,423

,623

,422

,116

,714

,012

,510

,48,

0

ΒΒ..

ΝΝοοιι

κκοοκκυυ

ρριιάά

111199..

555566

2266,,99

2233,,66

1144,,88

1122,,88

1111,,11

77,,88

55,,00

33,,33

33,,11

22,,99

1. Σ

τεγα

στικ

ά δ

άνε

ια80

.559

28,4

23,3

13,4

11,5

10,1

7,3

5,1

3,9

3,7

3,6

2. Κ

ατα

ναλω

τικά

δά

νεια

36.0

4423

,722

,618

,416

,013

,59,

15,

32,

42,

01,

6

- Π

ιστω

τικέ

ς κά

ρτες

9.53

85,

76,

312

,410

,07,

84,

61,

6-0

,4-0

,6-1

,3

- Λ

οιπά

κα

τανα

λωτι

κά δ

άνε

ια6

26.5

0735

,430

,920

,918

,415

,810

,96,

73,

53,

12,

7

3. Λ

οιπά

δά

νεια

3.03

230

,642

,27,

59,

56,

84,

0-1

,0-2

,3-1

,1-1

,0

ΣΣΥΥ

ΝΝΟΟ

ΛΛΟΟ

225533..

993322

2211,,77

2211,,77

1188,,33

1155,,99

1144,,11

99,,99

66,,44

44,,55

44,,22

33,,88

KEF II: 1 16-03-10 11:27 86

κούς κλάδους (µε βάση το µερίδιό τους στοσύνολο της χρηµατοδότησης), χαµηλό ή αρνη-τικό ετήσιο ρυθµό παρουσίασε το ∆εκέµβριοτου 2009 η πιστωτική επέκταση προς τις επι-χειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους κλά-δους του εµπορίου (4,2%), των κατασκευών(2,7%), της ναυτιλίας (4,0%) και της βιοµη-χανίας (-3,5%). Η επιβράδυνση αυτή σχετί-ζεται (µε κάποια χρονική υστέρηση) µε τις µει-ώσεις στους αντίστοιχους δείκτες παραγωγήςή πωλήσεων των κλάδων αυτών (π.χ. της βιο-µηχανίας, των κατασκευών, του εµπορίου). Τογεγονός αυτό αντανακλά την επίδραση τηςεπιβράδυνσης της οικονοµικής δραστηριότη-τας στη ζήτηση δανείων και τη χρηµατοδό-τηση. Έχει παρατηρηθεί ότι στο σύνολο τηςζώνης του ευρώ οι µεταβολές της χρηµατοδό-τησης των ΝΧΙ προς τις επιχειρήσεις ακο-λουθούν µε χρονική υστέρηση τριών τριµήνωντον οικονοµικό κύκλο.93 Τα αποτελέσµατα τηςΈρευνας Τραπεζικών Χορηγήσεων94 (Ιανου-άριος 2010) επιβεβαιώνουν, εν µέρει, αυτές τιςεξελίξεις. Όσον αφορά την προσφορά, το δ’τρίµηνο του 2009 οι τράπεζες υιοθέτησαναυστηρότερα κριτήρια και όρους χορήγησηςδανείων προς τις επιχειρήσεις (σε σύγκρισηµε το προηγούµενο τρίµηνο), αυξάνοντας,µεταξύ άλλων, το περιθώριο επιτοκίου.Παράλληλα, η ζήτηση δανείων παρέµεινε αµε-τάβλητη, καθώς η ενίσχυση της ζήτησης γιααναχρηµατοδότηση των υφιστάµενων δανείωνσυνεχίζει, προς το παρόν, να εξουδετερώνειτην επίπτωση από την εξασθένηση της οικο-νοµικής δραστηριότητας.

Εκτιµάται ότι ο περιορισµός του ρυθµούπιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσειςκατά τη διάρκεια του 2009 ήταν µεγαλύτεροςγια τις µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις(ΜΜΕ) από ό,τι για τις µεγαλύτερες.95 Στηνεξοµάλυνση των δυσκολιών χρηµατοδότησηςπρος τις ΜΜΕ στοχεύουν τα κυβερνητικάµέτρα του 2010 για τη συνέχιση της λειτουρ-γίας του ΤΕΜΠΜΕ µε νέους όρους και τουπρογράµµατος που έχει προκηρυχθεί (από το2009) βάσει του ΕΣΠΑ για τη χρηµατοδότησητων ΜΜΕ σε ορισµένους κλάδους.96,97 Επίσης,ο νέος νόµος για τη ρύθµιση οφειλών επαγ-γελµατιών και επιχειρήσεων (Ν. 3816/2010)

περιλαµβάνει µέτρα που εστιάζονται στιςοικονοµικά βιώσιµες ΜΜΕ. Μεταξύ άλλων, οεν λόγω νόµος παρέχει τη δυνατότητα σε επι-


9933 Βλ. Box 1: “Loans to the non-financial private sector over thebusiness cycle in the euro area”, ΕΚΤ, Monthly Bulletin, Οκτώ-βριος 2009, σελ. 18. Αντίθετα, όσον αφορά τη χρηµατοδότηση τωννοικοκυριών, η εν λόγω µελέτη καταδεικνύει ότι ο ετήσιος ρυθ-µός ανόδου των πραγµατικών δανείων προς τα νοικοκυριά για τοσύνολο της ζώνης του ευρώ προηγείται χρονικά εκείνου του πραγ-µατικού ΑΕΠ, κατά ένα τρίµηνο. Η εµπειρική αυτή παρατήρησηστην περίπτωση της χρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις µπο-ρεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι, από την πλευρά της ζήτησηςδανείων, οι επιχειρήσεις πρώτα στρέφονται σε εσωτερική χρη-µατοδότηση π.χ. για την κάλυψη των αναγκών τους σε κεφάλαιακίνησης κατά τη διάρκεια µιας οικονοµικής ανάκαµψης καθώς οιεισροές που προστίθενται στα δικά τους κεφάλαια βελτιώνονται,και µόνο αργότερα προσφεύγουν σε εξωτερική χρηµατοδότηση(από τις τράπεζες). Παράλληλα, από την πλευρά της προσφοράς,κατά τη διάρκεια µιας ανάκαµψης, οι τράπεζες ενδεχοµένως προ-τιµούν να δανείσουν στα νοικοκυριά παρά στις επιχειρήσεις, είτελόγω της συγκριτικά καλύτερης εξασφάλισης του δανεισµού µεακίνητα περιουσιακά στοιχεία (ιδιαίτερα στην περίπτωση των στε-γαστικών δανείων) είτε λόγω του ότι σε σύγκριση µε τα νοικοκυ-ριά οι τράπεζες µπορούν πιο δύσκολα να εκτιµήσουν τη χρηµα-τοοικονοµική κατάσταση των επιχειρήσεων και πιθανώς προτι-µούν να τους χορηγήσουν δάνεια όταν η οικονοµική ανάκαµψηαντανακλάται πλέον στους ισολογισµούς τους.

9944 Η Έρευνα Τραπεζικών Χορηγήσεων διεξάγεται από την Τράπεζατης Ελλάδος σε τριµηνιαία βάση, στο πλαίσιο ευρύτερης έρευναςτου Ευρωσυστήµατος.

9955 Είναι αναµενόµενο ότι όσο µεγαλύτερη είναι µια επιχείρηση τόσοπιθανότερο είναι να εξασφαλίσει νέο δανεισµό, καθώς οι τρά-πεζες µπορούν πιο εύκολα και µε χαµηλότερο κόστος να εκτιµή-σουν τη χρηµατοοικονοµική κατάσταση των µεγαλύτερων επιχει-ρήσεων (π.χ. βλ. και την οµιλία του Lorenzo Bini Smaghi “The euroarea macroeconomic situation: where do we stand, where are wegoing?”, 18.1.2010). Πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής για τις χώρες της ζώνης του ευρώ επιβεβαιώνει τη χαµηλήανταπόκριση των τραπεζών στις αιτήσεις των µικρών και µεσαίωνεπιχειρήσεων και στην Ελλάδα κατά το α’ εξάµηνο του 2009. Βλ.“Access to finance”, Flash Eurobarometer 271, Σεπτέµβριος 2009,στο δικτυακό τόπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αναλυτικότερα,το 38% των ελληνικών ΜΜΕ του δείγµατος δήλωσε ότι έκανεαίτηση για νέο τραπεζικό δάνειο κατά το α’εξάµηνο του 2009,ποσοστό που είναι το υψηλότερο µεταξύ των χωρών της Ευρω-παϊκής Ένωσης και έναντι µέσου όρου 22% για το σύνολο τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27). Ωστόσο, σύµφωνα µε την έρευνα,µόνο 27% των ελληνικών ΜΜΕ του δείγµατος από εκείνες πουέκαναν αίτηση δήλωσαν ότι έλαβαν τελικά το συνολικό ποσό τουδανεισµού που ζήτησαν, ποσοστό το οποίο ήταν το χαµηλότεροµεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (µέσος όρος 55%).Όσον αφορά το β’εξάµηνο του 2009, πρόσφατα στοιχεία της ίδιαςέρευνας έχουν ανακοινωθεί προς το παρόν µόνο για το σύνολο τηςζώνης του ευρώ και δείχνουν επιδείνωση της πρόσβασης τωνΜΜΕ σε τραπεζική χρηµατοδότηση έναντι του α’εξαµήνου του2009 και προσδοκίες των ΜΜΕ για περαιτέρω δυσκολίες το α’ε-ξάµηνο του 2010 (Βλ. “Survey on the access to finance of small andmedium-sized enterprises in the euro area: second half of 2009”,σελ. 13-15, στο δικτυακό τόπο της ΕΚΤ).

9966 Βάσει του ΕΣΠΑ (2007-2013) ολοκληρώθηκε πρόσφατα η υποβολήαιτήσεων για το “πρόγραµµα ενίσχυσης µικρών και πολύ µικρώνεπιχειρήσεων στους τοµείς του εµπορίου των υπηρεσιών του του-ρισµού και της µεταποίησης”. Η καταβολή της κρατικής επιδότη-σης αναµένεται αργότερα µέσα στο 2010, µετά την αξιολόγηση καιτον έλεγχο των επιχειρήσεων.

9977 Σύµφωνα µε το Επικαιροποιηµένο Πρόγραµµα Σταθερότητας καιΑνάπτυξης του Ιανουαρίου του 2010, (α) θα αυξηθεί ο προϋπο-λογισµός του ΤΕΜΠΜΕ το 2010 και θα αλλάξουν τα κριτήριαένταξης των επιχειρήσεων, µε στόχο την παροχή κρατικών εγγυή-σεων σε “επιχειρήσεις που έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από τηνπιστωτική στενότητα”. Κατά την α’ και β’ φάση λειτουργίας τουΤΕΜΠΜΕ στο διάστηµα 30.12.2008-9.3.2010 δανειοδοτήθηκαν56.005 επιχειρήσεις και το συνολικό ύψος του δανεισµού τουςανήλθε σε 5,2 δισεκ. ευρώ.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 87

χειρήσεις µε ληξιπρόθεσµες οφειλές αλλά,βάσει οικονοµικών κριτηρίων, και σε επιχει-ρήσεις µε ενήµερες οφειλές (οι οποίες δρα-στηριοποιούνται στον εµπορικό και αγροτικόκλάδο) να τις ρυθµίσουν ευνοϊκά π.χ. µε τηναναβολή των πληρωµών αρχικού κεφαλαίουγια δύο έτη. Επιπλέον, ο νόµος τροποποιεί τουφιστάµενο νοµικό πλαίσιο όσον αφορά τηνκαταχώρηση και επεξεργασία δεδοµένωνοικονοµικής συµπεριφοράς από την ΤειρεσίαςΑΕ, µε πρόβλεψη κατά περίπτωση για µείωσηκατά ένα έτος του χρόνου αποθήκευσης τωνδεδοµένων αυτών.98 Ωστόσο, εκτιµάται ότι ονόµος αυτός µπορεί να έχει συνολικά αρνη-τική επίδραση στην παροχή δανείων εκµέρους των τραπεζών προς τις επιχειρήσεις.Συγκεκριµένα, εκτός από την αρνητική επί-πτωση στη ρευστότητα των τραπεζών, το ενδε-χόµενο “ηθικού κινδύνου” (δηλαδή δηµιουρ-γίας κινήτρων για τη µη εξυπηρέτηση χρεών)και η διαγραφή δεδοµένων της βάσης της Τει-ρεσίας ΑΕ συνεπάγονται αύξηση του πιστω-τικού κινδύνου των επιχειρήσεων αυτών, αλλάκαι της αβεβαιότητας και δυσκολίας όσοναφορά την εκτίµησή του από τις τράπεζες. Ηαβεβαιότητα αυτή εκτιµάται ότι µπορεί νασυµβάλει στην άνοδο του εκτιµώµενου πιστω-τικού κινδύνου για το σύνολο των επιχειρή-σεων, µε αποτέλεσµα την ενσωµάτωση ασφα-λίστρου κινδύνου στα επιτόκια δανειοδότησήςτους και τη δηµιουργία ανάγκης για µεγαλύ-τερη κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών. Ωςεκ τούτου, θα περιοριστεί η δυνατότητα περαι-τέρω χορήγησης δανείων. Επιπλέον, εκτιµά-ται ότι, λόγω κινδύνου νοµικής αβεβαιότητας,µπορεί να δηµιουργηθούν δυσκολίες στην τιτ-λοποίηση των δανείων που θα έχουν υπαχθείσε αυτές τις διατάξεις, µε επιπτώσεις στη ρευ-στότητα των τραπεζών.

Όσον αφορά τον ετήσιο ρυθµό της ππιισσττωωττιικκήήςςεεππέέκκτταασσηηςς ππρροοςς τταα ννοοιικκοοκκυυρριιάά (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.22), στην παρατηρηθείσα επιβράδυνση κατάτη διάρκεια του 2009 (∆εκέµβριος 2009: 3,1%,δ’ τρίµηνο 2008: 14,8%) συνέβαλε η υποχώ-ρηση του ρυθµού ανόδου των στεγαστικώναλλά και των καταναλωτικών δανείων. Ιδιαί-τερα χαµηλός ετήσιος ρυθµός µεταβολήςπαρατηρήθηκε το ∆εκέµβριο του 2009 στα

καταναλωτικά δάνεια (2,0%), ενώ στα στε-γαστικά δάνεια ο ρυθµός αυτός διαµορφώ-θηκε σε 3,7% (δ’ τρίµηνο 2008: καταναλωτικάδάνεια: 18,4%, στεγαστικά δάνεια: 13,4%). Ησυνεχιζόµενη επιβράδυνση οφείλεται στουςπαράγοντες προσφοράς και ζήτησης που προ-αναφέρθηκαν. Όσον αφορά τη ζήτησηδανείων εκ µέρους των νοικοκυριών, µετά τονΟκτώβριο του 2009 αυξανόµενη επίπτωση είχεη επιδείνωση των προσδοκιών τους σχετικά µετην απασχόληση και τα µελλοντικά τους εισο-δήµατα (εν όψει των αναµενόµενων µέτρωνεισοδηµατικής πολιτικής και φορολογικήςπολιτικής για τα εισοδήµατα και τα ακίνητα).99

Βάσει των αποτελεσµάτων της τελευταίαςΈρευνας Τραπεζικών Χορηγήσεων (Ιανουά-ριος 2010), το δ’ τρίµηνο του 2009 οι τράπεζεςυιοθέτησαν ελαφρώς αυστηρότερα κριτήριακαι όρους χορήγησης καταναλωτικών δανείων(έναντι του γ’ τριµήνου), ενώ στα στεγαστικάδάνεια τα διατήρησαν αµετάβλητα.100

Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, η επιδείνωσητων προσδοκιών τους µετά την περαιτέρω µεί-ωση της παραγωγής τους το 2009, η υποχώ-ρηση της δραστηριότητας που παρατηρείταισε ορισµένους τοµείς (π.χ. κατασκευές, αγοράακινήτων, δηµόσια έργα), αλλά και το αρνη-τικό κλίµα που ακολούθησε τις πρόσφατεςυποβαθµίσεις του χρέους του Ελληνικού∆ηµοσίου από τους διεθνείς οίκους αξιολό-γησης, συντηρούν την επιφυλακτική στάσητους, η οποία εκδηλώνεται µε αναβολή τωνεπενδυτικών τους σχεδίων. Επίσης, έχουνεξαγγελθεί κυβερνητικά µέτρα για την ενί-σχυση της ρευστότητας των ΜΜΕ και τις επεν-


9988 Ειδικότερα, σύµφωνα µε το άρθρο 4 του εν λόγω νόµου, ο χρόνοςδιατήρησης των δεδοµένων οικονοµικής συµπεριφοράς µειώνεταικατά ένα έτος σε: (α) δύο έτη για απλήρωτες επιταγές (επί τωνοποίων έχει βεβαιωθεί εµπρόθεσµα από την πληρώτρια τράπεζαη αδυναµία πληρωµής), ανεξόφλητες κατά τη λήξη τους συναλ-λαγµατικές και γραµµάτια εις διαταγήν και καταγγελίες συµβά-σεων δανείων και πιστώσεων, (β) τρία έτη για τις διαταγές πλη-ρωµής και (γ) τέσσερα έτη για τις κατασχέσεις και επιταγές προςπληρωµή του Ν.∆. της 17.7/13.8.1923. Επίσης, επιταγές που εξο-φλούνται µέσα σε τριάντα ηµέρες από τη σφράγισή τους δεν εµφα-νίζονται στα αρχεία και οι καταχωρισµένες διαγράφονται.

9999 Ο δείκτης καταναλωτικής εµπιστοσύνης του ΙΟΒΕ παρουσίασεσυνεχή επιδείνωση το τετράµηνο Νοεµβρίου 2009-Φεβρουαρίου2010.

110000 Σύµφωνα µε την Έρευνα, το δ’ τρίµηνο του 2009 διαπιστώνεταιπτώση της ζήτησης καταναλωτικών δανείων, εν µέρει λόγω τωνµειωµένων δαπανών των νοικοκυριών για διαρκή καταναλωτικάαγαθά.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 88

δύσεις, τα οποία αναµένεται να ισχύσουν κατάτη διάρκεια του τρέχοντος έτους.101 Τέλος, οιτράπεζες αναµένεται να υιοθετήσουν αυστη-ρότερα κριτήρια και όρους το 2010 λόγω τηςαναµενόµενης περαιτέρω αύξησης των επι-σφαλειών,102 οι οποίες τείνουν να παρουσιά-ζουν χρονική υστέρηση σε σχέση µε τον οικο-νοµικό κύκλο.103

Ο ετήσιος ρυθµός πιστωτικής επέκτασης προςτον ιδιωτικό τοµέα ήδη επιβραδύνθηκεπεραιτέρω στο 3,8% τον Ιανουάριο του τρέ-χοντος έτους (επιχειρήσεις: 4,5%, νοικοκυριά:2,9%). Η καθαρή µηνιαία ροή χρηµατοδότη-σης προς τις επιχειρήσεις παρέµεινε θετική,αλλά ήταν σηµαντικά µειωµένη σε σύγκρισηµε το ∆εκέµβριο (348 εκατ. ευρώ, έναντι 1.182εκατ. ευρώ), ενώ προς τα νοικοκυριά ήταναρνητική (-120 εκατ. ευρώ, έναντι +705 εκατ.ευρώ το ∆εκέµβριο). ΕΕκκττιιµµάάττααιι όόττιι οο ρρυυθθµµόόςςππιισσττωωττιικκήήςς εεππέέκκτταασσηηςς θθαα σσυυννεεχχίίσσεειι νναα εεππιιββρραα--δδύύννεεττααιι σσττηη δδιιάάρρκκεειιαα ττοουυ 22001100 κκααιι θθαα κκυυµµααννθθεείίσσεε ιιδδιιααίίττεερραα χχααµµηηλλάά εεππίίππεεδδαα µµέέχχρριι ττοο ττέέλλοοςς ττοουυέέττοουυςς,, κκυυρρίίωωςς λλόόγγωω ττηηςς εεξξαασσθθέέννηησσηηςς ττηηςς οοιικκοο--ννοοµµιικκήήςς δδρραασσττηηρριιόόττηηττααςς.. Σηµαντική αβεβαιό-τητα περιβάλλει αυτή την πρόβλεψη, καθώς τορυθµό πιστωτικής επέκτασης θα επηρεάσουνοι ακόλουθοι παράγοντες:

(α) Το µέγεθος της µείωσης του ΑΕΠ εφέ-τος.104 Ο ρυθµός µεταβολής του ΑΕΠ επηρε-άζει τη ζήτηση δανείων από τις επιχειρήσειςκαι τα νοικοκυριά αλλά και ―µέσω της επί-δρασής του στο ρυθµό ανόδου των καταθέ-σεων― την προσφορά δανείων.

(β) Ο βαθµός ρευστότητας των ελληνικών τρα-πεζών αναµένεται να περιοριστεί στη διάρ-κεια του 2010.105 Κύριοι περιοριστικοί παρά-γοντες είναι: η εξέλιξη των καταθέσεων, ησταδιακή απόσυρση των µέτρων “ενισχυµένηςπιστωτικής στήριξης” από το Ευρωσύστηµα106

και οι δυσκολίες χρηµατοδότησης από τις διε-θνείς χρηµαταγορές107 µετά τις υποβαθµίσειςτου χρέους του Ελληνικού ∆ηµοσίου από τουςδιεθνείς οίκους αξιολόγησης.

(γ) Η άνοδος του κόστους δανεισµού τουΕλληνικού ∆ηµοσίου επιδρά αυξητικά και στο

κόστος χρηµατοδότησης των ελληνικών τρα-πεζών και ―τελικά― στα επιτόκια δανεισµούτου ιδιωτικού τοµέα. Η άνοδος των επιτοκίωντων τραπεζικών δανείων είναι εύλογο να επι-δράσει περιοριστικά στη ζήτηση δανείων.

(δ) Τέλος, οι τράπεζες αναµένεται να συνε-χίσουν να δίνουν προτεραιότητα στη διαφύ-λαξη της ποιότητας του δανειακού χαρτοφυ-λακίου τους και να ασκούν προσεκτική πιστο-δοτική πολιτική.

5.4 ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ∆ΑΝΕΙΩΝ, ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΚΑΙ ∆ΙΑΦΟΡΑ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ ΜΕΤΑΞΥΕΛΛΑ∆ΟΣ ΚΑΙ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ

Μικτές ήταν οι εξελίξεις στα επιτόκια τωννέων τραπεζικών δανείων στην Ελλάδα τουςτελευταίους µήνες του 2009, καθώς η έντονηµείωση που είχε καταγραφεί στη διάρκεια τουοκταµήνου Ιανουαρίου-Αυγούστου περιορί-στηκε σηµαντικά, ενώ σε ορισµένες κατηγο-ρίες δανείων ανακόπηκε (βλ. Πίνακα ΙI.21 και∆ιάγραµµα ΙI.25). Ανάλογη ήταν η πορεία τωνεπιτοκίων των τραπεζικών δανείων στη ζώνητου ευρώ, τα οποία ωστόσο το 2009 µειώθηκανπερισσότερο από ό,τι τα αντίστοιχα ελληνικά,µε αποτέλεσµα να αποκλίνουν περισσότερο


110011 Η βελτίωση της απορρόφησης κονδυλίων για τα συγχρηµατοδο-τούµενα προγράµµατα (στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ) και η υλοποίησητων συµπράξεων δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα προαπαιτούναλλαγές, τα αποτελέσµατα των οποίων δεν αναµένεται να φανούνπριν από το 2011. Η µέχρι σήµερα απορρόφηση των κονδυλίωντου προγράµµατος ΕΣΠΑ 2007-2013 παραµένει στο 3,6% (σύµ-φωνα µε το ΕΠΣΑ). Επίσης, ενδεικτικά αναφέρεται ότι όσοναφορά τις κατασκευές και τα δηµόσια έργα, σύµφωνα και µε τιςπροβλέψεις των επιχειρήσεων, όπως αυτές καταγράφονται στοσχετικό δείκτη του ΙΟΒΕ, το Φεβρουάριο του 2010 οι προσδο-κίες για το επίπεδο της δραστηριότητας και την απασχόληση τουκλάδου των κατασκευών δηµοσίων έργων επιδεινώθηκαν περαι-τέρω στο χαµηλότερο επίπεδο της πενταετίας.

110022 Σε νέο ερώτηµα της Έρευνας Τραπεζικών Χορηγήσεων τουΙανουαρίου του 2009 για την εξέλιξη των κριτηρίων χρηµατοδό-τησης στους επόµενους δώδεκα µήνες, οι τράπεζες δηλώνουν ότιαναµένουν τη θέσπιση αυστηρότερων κριτηρίων χορήγησηςδανείων προς τις επιχειρήσεις, λόγω της αύξησης του κόστουςχρηµατοδότησής τους, µέχρι το τέλος του 2010.

110033 Βλ. την οµιλία του Lorenzo Bini Smaghi “The euro areamacroeconomic situation: where do we stand, where are wegoing?”, 18.1.2010, στο δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

110044 Βλ. Τµήµα 3.1 του παρόντος κεφαλαίου.110055 Βλ. Τµήµα 5.7 του παρόντος κεφαλαίου.110066 Βλ. Τµήµα 2 του παρόντος κεφαλαίου.110077 Σηµειώνεται ότι, στην τελευταία Έρευνα Τραπεζικών Χορηγή-

σεων (Ιανουάριος 2010), οι ελληνικές τράπεζες δήλωσαν ότι ανα-µένουν να συνεχίσουν να αντιµετωπίζουν και το α’τρίµηνο του2010 δυσκολίες στη χρηµατοδότησή τους από τις εν λόγω αγορές,τις οποίες αναφέρουν ότι ήδη αντιµετώπισαν το δ’ τρίµηνο του2009 (ιδίως όσον αφορά τις τιτλοποιήσεις δανείων).

KEF II: 1 16-03-10 11:27 89


Πίνακας II.21 Επιτόκια νέων τραπεζικών δανείων στην Ελλάδα και στη ζώνη του ευρώ


Πηγές: ΕΚΤ και εθνικές κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ.1 Μέσο επιτόκιο µηνός.




∆εκ. 2008 και∆εκ. 2009(σε εκατ. µονάδες)

Ιανουάριος2010


∆εκ. 2008 καιΙαν. 2010(σε εκατ. µονάδες)

ΑΑ.. ∆∆άάννεειιαα µµεε εεππιιττόόκκιιοο κκυυµµααιιννόόµµεεννοο ήή εεππιιττόόκκιιοο σσττααθθεερρόό έέωωςς 11 έέττοοςς

ΑΑ..11.. ∆∆άάννεειιαα µµέέχχρριι 11 εεκκααττ.. εευυρρώώ ππρροοςς εεππιιχχεειιρρήήσσεειιςς πποουυ δδεενν ααννήήκκοουυνν σσττοο χχρρηηµµααττοοππιισσττωωττιικκόό ττοοµµέέαα





∆ιαφορά επιτοκίου µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ 0,80 1,42 0,62 1,29 0,49

ΑΑ..22.. ∆∆άάννεειιαα άάννωω ττοουυ 11 εεκκααττ.. εευυρρώώ ππρροοςς εεππιιχχεειιρρήήσσεειιςς πποουυ δδεενν ααννήήκκοουυνν σσττοο χχρρηηµµααττοοππιισσττωωττιικκόό ττοοµµέέαα






ΑΑ..33.. ΣΣττεεγγαασσττιικκάά δδάάννεειιαα





∆ιαφορά επιτοκίου µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ -0,17 0,37 0,54 0,35 0,52

ΑΑ..44.. ΚΚααττααννααλλωωττιικκάά δδάάννεειιαα






ΒΒ.. ∆∆άάννεειιαα µµεε εεππιιττόόκκιιοο σσττααθθεερρόό άάννωω ττοουυ εεννόόςς κκααιι έέωωςς 55 έέττηη11

ΒΒ..11.. ΣΣττεεγγαασσττιικκάά δδάάννεειιαα






ΒΒ..11.. ΚΚααττααννααλλωωττιικκάά δδάάννεειιαα


Μέγιστο επιτόκιο 12,62 15,47 2,85 14,53 1,91



∆ιαφορά επιτοκίου µεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ 2,46 2,69 0,23 2,10 -0,36

KEF II: 1 16-03-10 11:27 90

από τα γενικώς υψηλότερα επιτόκια στηνΕλλάδα στις περισσότερες κατηγορίεςδανείων (βλ. Πίνακα ΙI.22 και ∆ιάγραµµαΙI.26).

Υπενθυµίζεται ότι το ύψος των τραπεζικώνεπιτοκίων στην Ελλάδα και τις λοιπές χώρεςτης ζώνης του ευρώ διαµορφώνεται σύµφωναµε τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ, αλλά και τιςσυνθήκες ανταγωνισµού που επικρατούνµεταξύ των πιστωτικών ιδρυµάτων στις τοπι-κές αγορές. Στην τρέχουσα συγκυρία, σηµα-ντικούς παράγοντες στην τιµολόγηση τωνδανείων από τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίοιταυτόχρονα ερµηνεύουν την απόκλιση τωνεπιτοκίων χορηγήσεων στην Ελλάδα από τααντίστοιχα της ζώνης του ευρώ, συνιστούν οιπρόσφατες υποβαθµίσεις του χρέους τουΕλληνικού ∆ηµοσίου από τους διεθνείς οίκουςαξιολόγησης και η διεύρυνση της διαφοράςαποδόσεων των οµολόγων του Ελληνικού

∆ηµοσίου από τα αντίστοιχα γερµανικά. Οιπαράγοντες αυτοί έχουν επηρεάσει δυσµενώς,για τα ελληνικά χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα,τη δυνατότητα αλλά και τους όρους άντλησηςρευστότητας από τη διατραπεζική αγορά τουεξωτερικού. Επίδραση στη διαµόρφωση τωνεπιτοκίων χορηγήσεων επίσης έχει η άνοδος,που καταγράφηκε το 2009, στις επισφαλείςαπαιτήσεις των πιστωτικών ιδρυµάτων στηνΕλλάδα,108 η οποία εκτιµάται ότι θα συνεχιστείτο 2010 και κατά κανόνα συνεπάγεται αύξησητου ασφαλίστρου κινδύνου που ενσωµατώνε-ται στα επιτόκια χορηγήσεων. Έτσι, εφόσοντο κόστος δανεισµού και οι επισφαλείς απαι-τήσεις των ελληνικών πιστωτικών ιδρυµάτωνσυνεχίσουν να αυξάνονται, η άνοδος των τρα-πεζικών επιτοκίων χορηγήσεων στην Ελλάδαδιαφαίνεται πιθανή και ενδέχεται να ενισχυ-θεί περαιτέρω µε τη σταδιακή απόσυρση των


110088 Για την εξέλιξη των δανείων σε καθυστέρηση βλ. Τµήµα 5.7παρόντος κεφαλαίου.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 91


Πίν

ακας

II.2

2Επ

ιτόκ

ια ν

έων

τραπ

εζικ

ών

δανε

ίων

στι

ς επ

ιµέρ

ους

χώρες

της

ζώνη

ς το

υ ευ

ρώ

1

(ποσ

οστά

% ε

τησί

ως)

Νέα

δάν

εια

µε ε

πιτ

όκιο

κυµ

αινό

µενο

ή σ

ταθε

ρό έ

ως

1 έτ

ος2

Νέα

δάν

εια

µε ε

πιτ

όκιο

στα

θερό

άνω

του

ενό

ς κα

ι έω

ς 5

έτη2

Προ

ς µη

χρη

µατο

πισ

τωτι

κές

επιχ

ειρή

σεις

Στε

γαστ

ικά

Κατ

αναλ

ωτι

κάΚ

αταν

αλω

τικά

Για

δάν

εια

µέχρ

ι 1

εκατ

. ευρ

ώΓ

ια δ

άνει

α άν

ω

του

1 εκ

ατ. ε

υρώ

∆εκ

. 200

8Ια

ν. 2

010

∆εκ

. 200

8Ια

ν. 2

010

∆εκ

. 200

8Ια

ν. 2

010

∆εκ

. 200

8Ια

ν. 2

010

∆εκ

. 200

8Ια

ν. 2

010

Πηγ

ές: Ε

ΚΤ

και

εθν

ικές

κεν

τρικ

ές τ

ράπε

ζες

της

ζώνη

ς το

υ ευ

ρώ.

1Π

αρά

την

προσ

πάθε

ια ε

ναρµ

όνισ

ης τ

ης µ

εθοδ

ολογ

ίας

συλλ

ογής

τω

ν στ

ατισ

τικώ

ν στ

οιχε

ίων

στη

ζώνη

του

ευρ

ώ, υ

πάρχ

ει σ

ηµαν

τική

ανο

µοιο

γένε

ια ω

ς πρ

ος τ

α χα

ρακτ

ηρισ

τικά

και

τη

σχετ

ική

βαρύ

τητα

τω

ν πρ

οϊόν

των

σε κ

άθε

κατη

γορί

α επ

ιτοκ

ίων,

η ο

ποία

εν

µέρε

ι αντ

ανακ

λά δ

ιαφ

ορές

ως

προς

τις

ακο

λουθ

ούµε

νες

εθνι

κές

πρακ

τικέ

ς κα

θώς

και ω

ς πρ

ος τ

ις κ

ανον

ιστι

κές

και δ

ηµοσ

ιονο

µικέ

ς ρυ

θµίσ

εις.

2

Μέσ

ο επ

ιτόκ

ιο µ

ηνός

.3

Στι

ς χώ

ρες

αυτέ

ς δε

ν δη

µοσι

εύον

ται σ

τοιχ

εία

για

τα ε

ν λό

γω ε

πιτό

κια.

Αυσ

τρία

4,89

2,38

4,49

1,90

5,61

2,86

6,44

4,65

6,07

4,50

Βέλ

γιο

4,77

2,45

3,97

1,56

4,87

2,90

6,60

6,40

8,03

6,47

Γα

λλία

5,08

2,62

4,30

1,75

5,52

3,36

8,43

7,21

7,23

6,25

Γερ

µανί

α5,

253,

194,

352,

455,

383,

204,

764,

365,

475,

30

ΕΕλλλλ

άάδδαα

66,,1188

44,,5522

55,,0077

33,,2233

44,,9922

33,,0055

88,,7766

88,,6699

99,,4499

88,,5533

Ιρλα

νδία

5,95

3,81

4,99

2,68

4,33

2,57

5,66

5,44

-3-3

Ισπα

νία

5,51

3,69

4,30

1,92

5,63

2,42

10,9

411

,05

9,51

8,23

Ιτα

λία

5,31

2,96

4,17

1,55

4,91

2,31

11,7

210

,01

8,70

8,39

Κύπ

ρος

-35,

39-3

4,62

-34,

73-3

5,56

-3-3

Λου

ξεµβ

ούργ

ο4,

542,

443,

972,

484,

221,

91-3

-36,

205,

20

Μά

λτα

5,82

5,75

4,68

3,92

-33,

37-3

6,11

-3-3

Ολλ

ανδ

ία4,

823,

324,

011,

705,

323,

859,

3310

,44

-3-3

Πορ

τογα

λία

7,26

5,09

5,77

3,75

4,96

2,13

8,10

5,54

12,6

210

,61

Σλο

βακί

α-3

3,60

-32,

43-3

5,09

-37,

10-3

14,5

3

Σλο

βενί

α6,

395,

775,

934,

986,

283,

396,

894,

927,

967,

37

Φιν

λανδ

ία4,

612,

233,

971,

904,

071,

904,

913,

045,

934,

70

KEF II: 1 16-03-10 11:27 92

µέτρων ενισχυµένης πιστωτικής στήριξης απότην ΕΚΤ.

Αναλυτικότερα, όσον αφορά τα νέα δάνειαπρος τα νοικοκυριά, το µέσο επιτόκιο των στε-γαστικών δανείων στην Ελλάδα διαµορφώ-θηκε το ∆εκέµβριο σε 3,41%, κατά 180 µονά-δες βάσης χαµηλότερα από ό,τι στο τέλος του2008.109 Το επιτόκιο των πιστωτικών καρτώνδιαµορφώθηκε σε 15,17% (∆εκέµβριος 2008:15,72%), δηλαδή 623 εκατοστιαίες µονάδεςπάνω από το µέσο επιτόκιο των καταναλωτι-κών δανείων συγκεκριµένου ποσού και διάρ-κειας (8,94%), ενώ στο µέσο περίπου µεταξύτων δύο αυτών επιτοκίων ήταν το ∆εκέµβριοτο επιτόκιο των ανοικτών καταναλωτικώνδανείων (12,06%). Τον Ιανουάριο του τρέχο-ντος έτους, τόσο το επιτόκιο των νέων στεγα-στικών δανείων όσο και των νέων καταναλω-τικών δανείων µε συγκεκριµένη διάρκειααυξήθηκαν ελαφρά, σε 3,44% και 8,96% αντί-στοιχα. Όσον αφορά τα δάνεια προς τις µηχρηµατοπιστωτικές επιχειρήσεις, το επιτόκιοτων αλληλόχρεων λογαριασµών διαµορφώ-θηκε σε 5,60% (∆εκέµβριος 2008: 6,94%), ενώτο επιτόκιο των νέων δανείων συγκεκριµένουποσού και διάρκειας µε επιτόκιο κυµαινόµενοή σταθερό µέχρι ένα έτος σε 4,70% για ταδάνεια µέχρι 1 εκατ. ευρώ και σε 3,24% για ταδάνεια µεγαλύτερα του 1 εκατ. ευρώ. Στις δύοαυτές κατηγορίες επιχειρηµατικών δανείων,που αποτελούν τις σηµαντικότερες κατηγορίεςδανείων, η µείωση του επιτοκίου το 2009 ξεπέ-ρασε τις 145 µονάδες βάσης (βλ. ΠίνακαΙI.21). Τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους ταεπιτόκια των νέων δανείων προς επιχειρήσειςγενικά µειώθηκαν ελαφρά.

Όπως προαναφέρθηκε, καθώς τα επιτόκιατων δανείων στη ζώνη του ευρώ ως σύνολοµειώθηκαν το 2009 περισσότερο από ό,τι ταεπιτόκια στην Ελλάδα, η θετική διαφοράµεταξύ ελληνικών και αντίστοιχων ευρωπαϊ-κών επιτοκίων διευρύνθηκε περαιτέρω. Ηµεγαλύτερη άνοδος στη διαφορά επιτοκίουµεταξύ Ελλάδος και ζώνης του ευρώ (βλ.Πίνακα ΙΙ.21) σηµειώθηκε στην κατηγορίατων καταναλωτικών δανείων µε επιτόκιοκυµαινόµενο ή σταθερό έως ένα έτος.

Πάντως, η µεγαλύτερη απόκλιση (Ιανουάριος2010: 510 µονάδες βάσης) εξακολουθεί ναπαρατηρείται στα δάνεια προς τα νοικοκυριάχωρίς καθορισµένη διάρκεια, γεγονός πουαντανακλά τη σχετικά µεγάλη σπουδαιότηταπου έχει στην Ελλάδα ο δανεισµός µέσωπιστωτικών καρτών, ο οποίος περιλαµβάνεταισε αυτή την κατηγορία και εµφανίζει υψηλό-τερο πιστωτικό κίνδυνο και διαχειριστικόκόστος.

Η διαφορά µεταξύ του µέσου σταθµικού επι-τοκίου των νέων τραπεζικών δανείων και τουαντίστοιχου επιτοκίου των νέων καταθέσεων(το περιθώριο επιτοκίου), αυξήθηκε κατά 32µονάδες βάσης στην Ελλάδα κατά το 2009,ενώ µειώθηκε κατά 35 µονάδες βάσης στηζώνη του ευρώ (βλ. Πίνακα ΙΙ.23 και ∆ιά-γραµµα ΙI.27). Έτσι, το περιθώριο επιτοκίουστην Ελλάδα το ∆εκέµβριο διαµορφώθηκε σε3,77% και στη ζώνη του ευρώ σε 2,29%, ενώη µεταξύ τους διαφορά (148 µονάδες βάσης)σχεδόν διπλασιάστηκε σε σύγκριση µε τοτέλος του 2008 (82 µονάδες βάσης). Εξάλλου,τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους το περι-θώριο επιτοκίου στην Ελλάδα µειώθηκε ελα-φρά στο 3,71%, ενώ η διαφορά του από τοπεριθώριο στη ζώνη του ευρώ περιορίστηκεστις 145 µονάδες βάσης. Πρέπει να σηµειωθείότι το ∆εκέµβριο του 2008 η διαφορά τουελληνικού περιθωρίου επιτοκίου από το αντί-στοιχο της ζώνης του ευρώ ήταν η χαµηλότερητων τελευταίων 6 ετών. Οι αιτίες των παρα-τηρούµενων αποκλίσεων του περιθωρίου επι-τοκίου µεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώέχουν παρουσιαστεί αναλυτικά σε προηγού-µενες εκθέσεις. Στους παράγοντες αυτούςπεριλαµβάνεται και η διαφορετική σύνθεσητόσο των καταθέσεων όσο και των δανείων.Αν η σύνθεση των δανείων και των καταθέ-σεων ήταν η ίδια µε εκείνη της ζώνης τουευρώ, το περιθώριο του επιτοκίου στηνΕλλάδα θα περιοριζόταν το ∆εκέµβριο σε3,40% (δηλ. θα ήταν µικρότερο κατά 37 µονά-δες βάσης) και η διαφορά του από το αντί-στοιχο µέγεθος στη ζώνη του ευρώ θα µειω-


110099 Την περίοδο Ιανουαρίου-∆εκεµβρίου του 2008 το εν λόγω επι-τόκιο είχε σηµείωση αύξηση κατά 82 µονάδες βάσης.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 93

νόταν στις 111 µονάδες βάσης (Ιανουάριος2010: 109 µονάδες βάσης).

5.5 Η ΑΓΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ

Το 2009, το κύριο χαρακτηριστικό των εξελί-ξεων στη δευτερογενή αγορά οµολόγων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου ήταν η έντονη µεταβλη-τότητα των αποδόσεων και η σηµαντική άνο-δός τους από την αρχή του τελευταίου τριµή-νου του έτους, καθώς και η µικρή αύξηση τηςσυναλλακτικής δραστηριότητας. Βασικόχαρακτηριστικό της πρωτογενούς αγοράςήταν η σηµαντική αύξηση των αντληθέντωνκεφαλαίων.

Αναλυτικότερα, µεταξύ τέλους ∆εκεµβρίουτου 2008 και τέλους ∆εκεµβρίου του 2009, οιαποδόσεις των οµολόγων του Ελληνικού∆ηµοσίου βραχείας και µέσης διάρκειας(µέχρι 5 ετών) κινήθηκαν πτωτικά, ενώ εκεί-νες των τίτλων µακράς διάρκειας (από 7 έτηκαι άνω) κινήθηκαν ανοδικά. Οι εξελίξεις


Πίνακας II.23 Περιθώριο επιτοκίου (spread) στην Ελλάδα και στη ζώνη του ευρώ

(εκατοστιαίες µονάδες)

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΚΤ.1 Το µέσο επιτόκιο εξαρτάται τόσο από το ύψος των επιτοκίων των επιµέρους κατηγοριών καταθέσεων-δανείων όσο και από τα µερίδια συµ-µετοχής κάθε µορφής κατάθεσης-δανείου στο αντίστοιχο σύνολο. Εποµένως, το µέσο επιτόκιο µπορεί να µεταβληθεί, είτε λόγω µεταβολήςτων επιτοκίων είτε λόγω µεταβολής των µεριδίων των διαφόρων κατηγοριών καταθέσεων-δανείων. Για να µετριαστεί η επίδραση των από-τοµων µεταβολών των µεριδίων συµµετοχής, ο υπολογισµός του µέσου επιτοκίου γίνεται µε βάση το µέσο όρο των µεριδίων συµµετοχής κατάτους τελευταίους 12 µήνες.

∆εκ. 1998 16,21 8,12 8,09 … …

∆εκ. 1999 14,02 6,98 7,04 … …

∆εκ. 2000 9,68 4,00 5,68 … …

∆εκ. 2001 7,26 1,96 5,30 … …

∆εκ. 2002 6,29 1,67 4,62 … …

∆εκ. 2003 5,92 1,2 4,72 4,45 2,77

∆εκ. 2004 5,94 1,22 4,72 4,18 2,53

∆εκ. 2005 5,79 1,27 4,52 3,59 2,56

∆εκ. 2006 6,38 1,87 4,51 3,63 2,89

∆εκ. 2007 6,67 2,53 4,14 3,48 3,09

∆εκ. 2008 6,72 3,27 3,45 3,27 2,63

∆εκ. 2009 5,09 1,32 3,77 3,40 2,29

Ιαν. 2010 5,06 1,35 3,71 3,35 2,26

Μέσο επιτόκιονέων δανείων στην Ελλάδα1

(ποσοτά % ετησίως)

Μέσο επιτόκιο νέων καταθέσεων

στην Ελλάδα1

(ποσοτά % ετησίως)

Περιθώριο επιτοκίου

στην Ελλάδα

Περιθώριο επιτοκίουστην Ελλάδα µε στάθµιση

ζώνης του ευρώ

Περιθώριο επιτοκίου στη ζώνη του ευρώ

KEF II: 1 16-03-10 11:27 94

στις αποδόσεις των οµολόγων βραχείας καιµέσης διάρκειας αντανακλούν τη σχετικήοµαλοποίηση που παρατηρήθηκε στις αγορέςχρήµατος, καθώς τα οµόλογα αυτά επηρεά-ζονται κυρίως από τις συνθήκες ρευστότηταςστις αγορές αυτές. Η πτωτική τάση των απο-δόσεων των τίτλων µακράς διάρκειας, ηοποία επικράτησε την περίοδο Μαρτίου-Σεπτεµβρίου του 2009, αντιστράφηκε έντονατο τελευταίο τρίµηνο του 2009, εξέλιξη πουσυνεχίστηκε και κατά τους πρώτους δύοµήνες του 2010 (βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.28).110 Οιαποδόσεις των τίτλων αυτών επηρεάστηκαναπό την ανησυχία των επενδυτών σχετικά µετις αρνητικές εξελίξεις στα δηµοσιονοµικάµεγέθη αλλά και τις διαρθρωτικές αδυναµίεςκαι µακροοικονοµικές ανισορροπίες τηςελληνικής οικονοµίας.111 Τη δυσµενή αυτήεξέλιξη για τις αποδόσεις των οµολόγων του∆ηµοσίου µακράς διάρκειας επέτειναν επί-σης οι δηµοσιοποιήσεις από ορισµένουςοίκους αξιολόγησης αρνητικών εκθέσεων γιατην ελληνική οικονοµία καθώς και η συνα-κόλουθη υποβάθµιση της πιστοληπτικήςικανότητας της Ελλάδος.112

Λόγω των ανωτέρω εξελίξεων, η καµπύληαποδόσεων των τίτλων του Ελληνικού ∆ηµο-σίου στο τέλος ∆εκεµβρίου του 2009 µετατο-πίστηκε προς τα άνω, σε σύγκριση µε το τέλος∆εκεµβρίου του 2008, ενώ παράλληλα αυξή-θηκε έντονα και η κλίση της (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.29), καθώς η διαφορά απόδοσης µεταξύ του10ετούς και του 3ετούς οµολόγου διευρύνθηκεκαι διαµορφώθηκε στις 81 µονάδες βάσης. Στατέλη Φεβρουαρίου του 2010 παρατηρήθηκεπεραιτέρω µετατόπιση της καµπύλης αυτήςπρος τα άνω και µικρή µείωση της κλίσης της.

Η διαφορά απόδοσης µεταξύ του δεκαετούςελληνικού και του αντίστοιχου γερµανικού


111100 Για τις εξελίξεις τις περιόδου Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 2009 βλ.Τράπεζα της Ελλάδος, Νοµισµατική Πολιτική – ΕνδιάµεσηΈκθεση, Οκτώβριος 2009.

111111 Οι αποδόσεις των αντίστοιχων τίτλων της ζώνης του ευρώ δια-τηρήθηκαν σχετικά σταθερές, ενώ ακόµη και στις περιπτώσειςτων οµολόγων των λεγόµενων “περιφερειακών” οικονοµιών (π.χ.της Πορτογαλίας ή της Ιταλίας), η άνοδος που παρατηρήθηκεήταν λιγότερο έντονη από εκείνη των ελληνικών τίτλων. Οι εξε-λίξεις στις αγορές οµολόγων αντανακλώνται και στην πορεία τωνπεριθωρίων των συµβολαίων ανταλλαγής πιστωτικής αθέτησης(credit default swaps – CDS), όπου το αντίστοιχο περιθώριο γιατην Ελλάδα ήταν στο τέλος του 2009 το υψηλότερο µεταξύ τωνχωρών της ζώνης το ευρώ.

111122 Ο οίκος Fitch υποβάθµισε πρώτος την πιστοληπτική ικανότητατης Ελλάδος στις 22 Οκτωβρίου και ακολούθησαν οι Standardand Poor’s και Moody’s στις 16 και 22 ∆εκεµβρίου αντίστοιχα.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 95

οµολόγου, µετά την αποκλιµάκωση που σηµεί-ωσε την περίοδο Απριλίου-Σεπτεµβρίου2009, διευρύνθηκε σηµαντικά τους τελευταί-ους τρεις µήνες του 2009, κυρίως λόγω τηςανόδου της απόδοσης του 10ετούς οµολόγουτου Ελληνικού ∆ηµοσίου, τάση που συνεχί-στηκε και τους δύο πρώτους µήνες του 2010(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.30). Συγκεκριµένα, η από-δοση του 10ετούς οµολόγου του Ελληνικού∆ηµοσίου ανήλθε στο τέλος Φεβρουαρίου του2010 σε 6,64%, έναντι 5,69% τον ∆εκέµβριοτου 2009 και 5,23% το ∆εκέµβριο του 2008.Σύµφωνα µε τη διεθνή βιβλιογραφία, οι δηµο-σιονοµικές ανισορροπίες, η εξέλιξη της πιστο-ληπτικής αξιολόγησης µιας χώρας και οι συν-θήκες ρευστότητας στη δευτερογενή αγοράαναφέρονται ως σηµαντικοί παράγοντες γιατον προσδιορισµό των διαφορών απόδοσηςτων κρατικών οµολόγων.113

Η µέση ηµερήσια αξία συναλλαγών στην Ηλε-κτρονική ∆ευτερογενή Αγορά Τίτλων(Η∆ΑΤ) διαµορφώθηκε το 2009 σε 1.294 εκατ.ευρώ, δηλαδή αυξήθηκε κατά 10% περίπου(βλ. ∆ιάγραµµα ΙΙ.31). Παρ’ όλα αυτά, διατη-ρήθηκε σε σηµαντικά χαµηλότερο επίπεδοαπό εκείνο της περιόδου προ της κρίσης(1999-2006: 2.954 εκατ. ευρώ). Τους πρώτους

δύο µήνες του 2010 η µέση ηµερήσια αξίασυναλλαγών διαµορφώθηκε σε υψηλότεροεπίπεδο έναντι της αντίστοιχης περιόδου του2009. Τέλος, η µέση διαφορά µεταξύ προ-σφερόµενων και ζητούµενων τιµών των οµο-λογιακών τίτλων αυξήθηκε σε 61 µονάδεςβάσης το ∆εκέµβριο του 2009, από 56 µονάδεςβάσης το ∆εκέµβριο του 2008.

Κύριο χαρακτηριστικό της δραστηριότητας στηνπρωτογενή αγορά τίτλων του ∆ηµοσίου το 2009ήταν η σηµαντική αύξηση των αντληθέντωνκεφαλαίων. Η αξία των τίτλων που εκδόθηκανανήλθε σε 78 δισεκ. ευρώ, έναντι 43 δισεκ. ευρώ


111133 Σύµφωνα µε πρόσφατη µελέτη της ΕΕ (βλ. European Economy,“Determinants of intra-euro area government bond spreadsduring the financial crisis”, Economic Papers, 388, Νοέµβριος2009), η διαφορά απόδοσης µεταξύ των οµολόγων των κρατών-µελών της ζώνης του ευρώ, σχετίζεται µε το γενικότερο επίπεδοκινδύνου στην παγκόσµια οικονοµία και τη δηµοσιονοµική κατά-σταση των οικονοµιών των κρατών-µελών. Ανάλογες είναι οιεκτιµήσεις µελέτης του ∆ΝΤ (IMF, Working Paper 09/222 “Euroarea sovereign risk during the crisis“, Οκτώβριος 2009). Εξάλλου,τα αποτελέσµατα των Manganelli and Wolswijk (“What drivesspreads in the euro area government bond market?”, EconomicPolicy, 24 (58), Απρίλιος 2009, σελ. 191-240) τεκµηριώνουν τηνύπαρξη σηµαντικής σχέσης των διαφορών των οµολογιακών απο-δόσεων των χωρών-µελών µε τα επιτόκια της ΕΚΤ και την πιστο-ληπτική αξιολόγηση του δηµόσιου χρέους. Για πιο αναλυτικήπαρουσίαση της πορείας των ελληνικών κρατικών οµολόγων καιτων παραγόντων που επηρεάζουν την απόδοσή τους, βλ. Τράπεζατης Ελλάδος, Νοµισµατική Πολιτική 2009 ― Ενδιάµεση Έκθεση,Οκτώβριος 2009, και ΟΟΣΑ, “What drives sovereign riskpremiums? An analysis of recent evidence from the euro area”,OECD Economics Department Working Paper no. 718, 2009.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 96

το 2008 (βλ. Πίνακα ΙΙ.24). Η εξέλιξη αυτή συν-δέεται µε τη διεύρυνση του δηµοσιονοµικούελλείµµατος και τις αυξηµένες πληρωµές γιαχρεολύσια.114 Τους δύο πρώτους µήνες του 2010εκδόθηκαν από το Ελληνικό ∆ηµόσιο έντοκαγραµµάτια και οµολογιακοί τίτλοι 5ετούς διάρ-κειας ύψους 13,7 δισεκ. ευρώ.115

Τα επιτόκια των οµολογιακών εκδόσεων δια-µορφώθηκαν το 2009 σε υψηλά επίπεδα σεσύγκριση µε εκείνα προ της κρίσης, αλλάχαµηλότερα από ό,τι το 2008. Συνολικά, τοµέσο κόστος δανεισµού του ∆ηµοσίου υπο-χώρησε ελαφρά σε 4,4% το 2009 (2008: 4,6%),αν και τα επιτόκια των εκδόσεων του τελευ-ταίου τριµήνου κινήθηκαν ανοδικά, εξέλιξηπου συνεχίστηκε και την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου του 2010.

Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των νέωνεκδόσεων το 2009, η µέση διάρκεια των τίτλων(6,9 έτη) ήταν σηµαντικά µειωµένη σεσύγκριση µε το 2008 (περίπου 11 έτη), ενώ τοµεγαλύτερο µέρος των νέων εκδόσεων πραγ-µατοποιήθηκε τους πρώτους µήνες του 2009,έναντι πιο οµοιόµορφης κατανοµής το 2008.

Τέλος, έντονο ήταν το επενδυτικό ενδιαφέρον,κυρίως λόγω των αυξηµένων αποδόσεων,καθώς τα προσφερόµενα από τους επενδυτέςποσά ήταν σηµαντικά µεγαλύτερα από τα αντί-στοιχα ζητούµενα στις δηµοπρασίες για όλεςτις διάρκειες, µε αποτέλεσµα ο σχετικός δεί-κτης κάλυψης να ανέλθει σε 5,2 (2008: 3,1).

5.6 Η ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ

Οι κυριότερες εξελίξεις στο ΧρηµατιστήριοΑθηνών (ΧΑ) κατά το 2009 ήταν η άνοδος τωντιµών των µετοχών, που παρατηρήθηκε καιδιεθνώς, και η µεγάλη άντληση κεφαλαίων ηοποία πραγµατοποιήθηκε σχεδόν εξ ολοκλή-ρου από τράπεζες. Η πτώση των τιµών, πουάρχισε τον Οκτώβριο του 2009 και εντάθηκεστο τέλος του 2009, συνεχίστηκε και τηνπερίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου του 2010.

Μεταξύ τέλους ∆εκεµβρίου του 2008 καιτέλους ∆εκεµβρίου του 2009 ο γενικός δείκτης


111144 Το ύψος των πληρωµών για χρεολύσια ανήλθε σε περίπου 35δισεκ. ευρώ.

111155 Στο ποσό αυτό περιλαµβάνεται η έκδοση 5ετούς οµολόγου µετα-βαλλόµενου επιτοκίου µε ιδιωτική τοποθέτηση.

Πίνακας II.24 Εκδόσεις τίτλων Ελληνικού ∆ηµοσίου

Τίτλοι

2008 2009

Εκατ. ευρώ Ποσοστό (%) του συνόλου Εκατ. ευρώ Ποσοστό (%) του συνόλου

Έντοκα γραµµάτια 1.874 4,3 16.877 21,5

Οµόλογα1 41.515 95,7 100,0 61.483 78,5 100,0

3ετή 9.890 23,8 14.612 23,8

4ετή - - 5.808 9,4

5ετή 5.822 14,0 17.889 29,1

8ετή* 5.600 13,5 - -

10ετή 8.439 20,3 16.235 26,4

15ετή 3.457 8,3 6.939 -

23ετή 3.966 9,6 - -

30ετή 3.741 9,0 - -

50ετή* 600 1,4 - -

ΣΣύύννοολλοο 4433..338899 110000,,0000 -- 7788..336600 110000,,0000 --

Πηγή: Υπουργείο Οικονοµικών.1 Στην περίπτωση των επανεκδόσεων, η κατανοµή των αντληθέντων κεφαλαίων έγινε µε βάση την αρχική και όχι την εναποµένουσα διάρ-κεια των τίτλων.* Οι εκδόσεις αυτές πραγµατοποιήθηκαν µέσω ιδιωτικής τοποθέτησης.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 97

τιµών των µετοχών του ΧΑ (Γ∆ΧΑ) εµφάνισεαύξηση κατά 22,3% (βλ. ∆ιάγραµµα IΙ.32).116

Η εξέλιξη αυτή οφείλεται ουσιαστικά στηνεντυπωσιακή άνοδο των τιµών των µετοχώνπου παρατηρήθηκε µεταξύ του πρώτουδεκαηµέρου του Μαρτίου και του τέλουςΟκτωβρίου του 2009, ενώ αντίθετα κατά τηδιάρκεια του πρώτου διµήνου και του τελευ-ταίου τριµήνου του 2009 παρατηρήθηκαν έντο-νες πτωτικές τάσεις στις τιµές των µετοχών, οιοποίες συνεχίστηκαν και το πρώτο δίµηνο του2010.

Αναλυτικότερα, την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2009, η πορεία των τιµών τωνµετοχών στο ΧΑ αντανακλούσε τις εξελίξειςπου παρατηρούνταν διεθνώς. Οι πτωτικέςτάσεις στις αρχές του έτους οφείλονταν στησυνεχιζόµενη από το 2008 απροθυµία τωνεπενδυτών διεθνώς να αναλάβουν κινδύνους,δεδοµένου ότι παρέµενε η υψηλή αβεβαιότηταγια τις επιπτώσεις της κρίσης στην παγκόσµιαοικονοµία. Η άνοδος που ακολούθησε απο-δίδεται στη βελτίωση του επενδυτικού κλίµα-τος, καθώς εµφανίστηκαν σταδιακά ενδείξεις

ότι η υποχώρηση της οικονοµικής δραστηριό-τητας στις ΗΠΑ και την Ευρώπη ήταν ηπιό-τερη από ό,τι αναµενόταν, ενώ και η εταιρικήκερδοφορία εµφάνισε σχετική βελτίωση.117 Τοτελευταίο τρίµηνο του 2009 όµως, οι µεταβο-λές των τιµών των µετοχών στο ΧΑ εµφάνισαναπόκλιση σε σύγκριση µε άλλες ανεπτυγµένεςαγορές, καθώς εκ µέρους των επενδυτώνεκφράστηκαν έντονες ανησυχίες για τη χει-ροτέρευση των δηµοσιονοµικών µεγεθών τηςελληνικής οικονοµίας. Η εξέλιξη αυτή αντα-νακλάται και στις καθαρές ρευστοποιήσειςύψους περίπου 370 εκατ. ευρώ στις οποίεςπροέβησαν οι ξένοι επενδυτές (κυρίωςθεσµικοί) την περίοδο αυτή.118

Λόγω των εξελίξεων αυτών το τελευταίο τρί-µηνο του έτους, η επίδοση του Γ∆ΧΑ υστέ-ρησε το 2009 έναντι εκείνης του ευρωπαϊκούδείκτη τιµών µετοχών Dow Jones Euro Stoxx(23,4%) και των δεικτών τιµών των περισσό-τερων χρηµατιστηριακών αγορών της ζώνηςτου ευρώ119 και των ΗΠΑ (S&P 500: 23,5%).Οι τάσεις αυτές συνεχίστηκαν και κατά τηδιάρκεια των δύο πρώτων µηνών του 2010(Γ∆ΧΑ: -10,8%, Dow Jones Euro Stoxx: -4,8%, S&P 500: -0.6%).

Η αποτίµηση των µετοχών του ΧΑ, βάσει τουλόγου της τιµής προς κέρδη (µετά απόφόρους) ανά µετοχή (P/E), αν και στο τέλοςτου 2009 διαµορφώθηκε σε επίπεδο (12,2)σηµαντικά υψηλότερο από ό,τι στο τέλος του2008 (7,4), παραµένει σε σχετικώς χαµηλάιστορικά επίπεδα, και υστερεί σηµαντικά ένα-ντι του αντίστοιχου λόγου (16,2) για τον ευρύδείκτη Dow Jones Euro Stoxx της ζώνης τουευρώ.


111166 Σηµειώνεται ωστόσο ότι η µέση τιµή του Γ∆ΧΑ το 2009 ήταν κατά35,6% χαµηλότερη εκείνης του 2008.

111177 Τα καθαρά κέρδη των εταιριών του Χρηµατιστηρίου Αθηνών(µετά από φόρους) υποχώρησαν την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµ-βρίου του 2009 κατά περίπου 26% σε σύγκριση µε την αντίστοιχηπερίοδο του 2008, ποσοστό χαµηλότερο εκείνου (39%) του πρώ-του εξαµήνου του 2009.

111188 Συνολικά πάντως, παρά τις εκροές αυτές, οι εισροές κεφαλαίωναπό ξένους επενδυτές ανήλθαν το 2009 σε περίπου 1 δισεκ. ευρώ,µε αποτέλεσµα η συµµετοχή τους στη συνολική χρηµατιστηριακήαξία του ΧΑ να αυξηθεί και να διαµορφωθεί στο τέλος ∆εκεµ-βρίου του 2009 σε 48,5% (∆εκέµβριος 2008: 47,8%).

111199 Η άνοδος του Γ∆ΧΑ ήταν η δέκατη µεγαλύτερη µεταξύ των αντί-στοιχων αντιπροσωπευτικών δεικτών των µετοχών στη ζώνη τουευρώ.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 98

Η µέση ηµερήσια αξία των συναλλαγών στοΧΑ το 2009 (205 εκατ. ευρώ) µειώθηκε κατά35,3% σε σύγκριση µε το 2008 (βλ. ∆ιάγραµµαΙΙ.32), δηλαδή κατά το ίδιο περίπου ποσοστόµε τη µέση τιµή του Γ∆ΧΑ, τάση που συνεχί-στηκε και το 2010. Εντυπωσιακή αύξησηεµφάνισαν τα συνολικά κεφάλαια που αντλή-θηκαν µέσω της χρηµατιστηριακής αγοράς(2009: 4,255 εκατ. ευρώ, 2008: 631 εκατ. ευρώ– βλ. Πίνακα ΙΙ.25), εξέλιξη οφειλόµενη απο-κλειστικά στα κεφάλαια που άντλησαν οιελληνικές τράπεζες.

Ανοδικά κινήθηκαν το 2009 οι τιµές τωνµετοχών των ελληνικών τραπεζών, παρά τηνυποχώρηση της κερδοφορίας τους120 και τιςρευστοποιήσεις στις οποίες προέβησαν οιεπενδυτές το τελευταίο δίµηνο του 2009 λόγωτων ανησυχιών τους για τις επιπτώσεις πουενδέχεται να έχει στον τραπεζικό κλάδο ητυχόν καθυστέρηση της διόρθωσης των δηµο-σιονοµικών ανισορροπιών της χώρας. Στοτέλος ∆εκεµβρίου του 2009 οι τιµές των τρα-πεζικών µετοχών ήταν αυξηµένες κατά40,1% σε σχέση µε το τέλος ∆εκεµβρίου του2008,121 επίδοση αυτή, ωστόσο, ήταν χαµη-λότερη από εκείνη των τιµών των τραπεζικώνµετοχών της ζώνης του ευρώ (48,9%), παράτο γεγονός ότι τα θεµελιώδη µεγέθη τωνελληνικών τραπεζών παρέµειναν ικανοποι-ητικά. Πιέσεις δέχθηκαν οι τιµές των µετο-χών των τραπεζών τους πρώτους δύο µήνεςτου 2010.

5.7 ΣΥΝΟΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΣΤΟΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΚΛΑ∆ΟΤΟ ΕΝΝΕΑΜΗΝΟ ΤΟΥ 2009122

Οι κυριότερες εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδοτην περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του2009 ήταν η χειροτέρευση της ποιότητας τουχαρτοφυλακίου δανείων, η υποχώρηση τηςκερδοφορίας, η διατήρηση των δεικτών ρευ-στότητας σε ικανοποιητικό επίπεδο, κυρίωςόµως λόγω της παροχής ρευστότητας από τηνΕΚΤ, και η βελτίωση της κεφαλαιακής επάρ-κειας των τραπεζών. Αρνητικές είναι οι πρώ-τες ενδείξεις για το τέλος του 2009 για όλα ταβασικά µεγέθη των τραπεζών, όπως προκύπτειαπό τα αποτελέσµατα µικρού αριθµού τραπε-ζών που έχουν µέχρι στιγµής δηµοσιεύσει τααποτελέσµατά τους και για το τέταρτο τρίµηνοτου 2009.

Αναλυτικότερα, την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2009 τα προ φόρων κέρδητων τραπεζών µε µετοχές εισηγµένες στο


112200 Σύµφωνα µε τα στοιχεία της περιόδου Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου2009, τα καθαρά κέρδη των τραπεζικών οµίλων µε µετοχές εισηγ-µένες στο ΧΑ υποχώρησαν κατά 42,3% σε σύγκριση µε την αντί-στοιχη περίοδο του 2008. Αναλυτικότερα για τις εξελίξεις στοντραπεζικό κλάδο, βλ. Τµήµα 5.7 του παρόντος κεφαλαίου.

112211 Η µέση ηµερήσια αξία των συναλλαγών σε µετοχές του κλάδουτων τραπεζών, που αποτελεί το ήµισυ σχεδόν της συνολικής αξίαςτων συναλλαγών του ΧΑ, εµφάνισε το 2009 µείωση κατά 27%περίπου σε σχέση µε το 2008, ποσοστό σηµαντικά χαµηλότεροεκείνου της υποχώρησης του µέσου επιπέδου τιµών των µετοχώντων τραπεζών (44,6%).

112222 Μέχρι την ηµεροµηνία ολοκλήρωσης της συγγραφής της Έκθε-σης, µόνο µικρός αριθµός τραπεζών είχε δηµοσιοποιήσει τα απο-τελέσµατα για το τέταρτο τρίµηνο του 2009. Ως εκ τούτου η ανά-λυση αναφέρεται στα στοιχεία του τρίτου τριµήνου του 2009.

Πίνακας II.25 Αντληθέντα κεφάλαια µέσω του Χρηµατιστηρίου Αθηνών

Κατηγορίες εταιριών και κλάδοι

Αριθµός επιχειρήσεων Αντληθέντα κεφάλαια (εκατ. ευρώ)1

2008 2009* 2008 2009*

Εταιρίες µε ήδη εισηγµένες µετοχές 13 18 622,7 4253,1

Νέες εταιρίες 9 3 8,6 2,1

ΣΣύύννοολλοο 2222 2211 663311,,33 44225555,,22

Χρηµατοπιστωτικός τοµέας−Τράπεζες - 6 0,0 3.823,6

Μη χρηµατοπιστωτικός τοµέας 22 15 631,3 431,6

Πηγές: Χρηµατιστήριο Αθηνών και Τράπεζα της Ελλάδος.* Προσωρινά στοιχεία.1 Αύξηση µετοχικού κεφαλαίου µε δηµόσια εγγραφή και ιδιωτική τοποθέτηση. Κριτήριο για τη χρονική καταχώρηση των αντληθέντων κεφα-λαίων αποτελεί η τελευταία ηµέρα της προθεσµίας εγγραφής για συµµετοχή στην αύξηση του µετοχικού κεφαλαίου.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 99

Χρηµατιστήριο Αθηνών υποχώρησαν σηµα-ντικά σε σχέση µε την αντίστοιχη περίοδο του2008, τόσο σε επίπεδο τραπεζών (-38,6%) όσοκαι σε επίπεδο οµίλων (-42,3%), και ανήλθανσε 1,1 δισεκ. ευρώ και 2,1 δισεκ. ευρώ αντί-στοιχα (βλ. Πίνακα ΙΙ.26). H παγκόσµια χρη-µατοπιστωτική κρίση επηρέασε µε χρονικήυστέρηση την ελληνική οικονοµία και ανέ-δειξε τις διαρθρωτικές αδυναµίες και τιςµακροοικονοµικές ανισορροπίες που προϋ-πήρχαν. Αυτό είχε αποτέλεσµα να καταγρα-φεί κατά τη διάρκεια του 2009 σηµαντική επι-βράδυνση της πιστωτικής επέκτασης προς τονιδιωτικό τοµέα (νοικοκυριά και επιχειρή-σεις), µε άµεση επίπτωση στα έσοδα των τρα-πεζών από τόκους και προµήθειες (βλ.Πίνακα ΙΙ.26).123 Επιπρόσθετα, η επιδείνωσητης χρηµατοοικονοµικής κατάστασης των επι-χειρήσεων και των νοικοκυριών και η συνα-

κόλουθη αύξηση των δανείων σε καθυστέ-ρηση κατέστησαν αναγκαίο το σχηµατισµόαυξηµένων προβλέψεων για τον πιστωτικόκίνδυνο. Ανασχετικό παράγοντα της υποχώ-ρησης των κερδών κατά το εννεάµηνο Ιανου-αρίου-Σεπτεµβρίου 2009 αποτέλεσαν τακέρδη από χρηµατοοικονοµικές πράξεις καιαπό την αποτίµηση επενδυτικών τίτλων, πρό-κειται όµως για πηγές εσόδων που χαρακτη-ρίζονται από υψηλή µεταβλητότητα και ενδε-χοµένως δεν θα επαναληφθούν.

Οι ανωτέρω εξελίξεις αναπόφευκτα επηρέασαναρνητικά τους βασικούς δείκτες αποδοτικότη-τας, όπως το καθαρό επιτοκιακό περιθώριο, τηναποδοτικότητα ενεργητικού και την αποδοτι-


112233 Σηµειώνεται ότι τα έσοδα από τις εν λόγω δραστηριότητες απο-τελούν τα 4/5 περίπου του συνόλου των πηγών εσόδων των τρα-πεζών και των οµίλων τους.

Πίνακας II.26 Αποτελέσµατα χρήσεως ελληνικών εµπορικών τραπεζών και οµίλων

(ποσά σε εκατ. ευρώ)

Πηγή: Οικονοµικές καταστάσεις ελληνικών εµπορικών τραπεζών µε µετοχές εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών.

Τράπεζες Τραπεζικοί όµιλοι

Ιαν.-Σεπτ.2008


Μεταβολή(%)



Μεταβολή(%)

ΛΛεειιττοουυρργγιικκάά έέσσοοδδαα 77..002211 77..888844 1122,,33 1111..007788 1111..667777 55,,44

Καθαρά έσοδα από τόκους 5.878 5.730 -2,5 8.302 8.321 0,2

–Έσοδα από τόκους 17.197 14.511 -15,6 20.901 18.177 -13

–Έξοδα τόκων 11.319 8.780 -22,4 12.599 9.855 -21,8

Καθαρά έσοδα από µη τοκοφόρες εργασίες 1.143 2.153 88,4 2.776 3.356 20,9

– Καθαρά έσοδα από προµήθειες 976 908 -7 1.931 1.561 -19,1

– Έσοδα από χρηµατοοικονοµικές πράξεις -285 956 - 169 1.326 682,9

– Λοιπά έσοδα 452 289 -36 676 468 -30,8

ΛΛεειιττοουυρργγιικκάά έέξξοοδδαα 33..996666 44..115566 44,,88 55..889999 66..006655 22,,88

∆απάνες προσωπικού 2.358 2.477 5,1 3.358 3.444 2,6

∆ιοικητικά έξοδα 1.344 1.387 3,2 2.075 2.095 1

Αποσβέσεις 249 274 9,8 433 487 12,3

Λοιπά έξοδα 15 18 18,1 32 39 22,9

ΚΚααθθααρράά έέσσοοδδαα ((λλεειιττοουυρργγιικκάά έέσσοοδδαα –– έέξξοοδδαα)) 33..005555 33..772277 2222 55..118800 55..661111 88,,33

Προβλέψεις για τον πιστωτικό κίνδυνο 1.252 2.620 109,3 1.525 3.512 130,3

ΚΚέέρρδδηη ππρροο φφόόρρωωνν 11..880033 11..110088 --3388,,66 33..667711 22..111188 --4422,,33

Φόροι 424 343 -19,1 754 564 -25,2

ΚΚέέρρδδηη µµεεττάά ααππόό φφόόρροουυςς 11..337799 776655 --4444,,55 22..991166 11..555544 --4466,,77

KEF II: 1 16-03-10 11:27 100

κότητα ιδίων κεφαλαίων.124 Ενδεικτικά ανα-φέρεται ότι σε επίπεδο τραπεζών το καθαρόεπιτοκιακό περιθώριο υποχώρησε κάτω του2%, ενώ η αποδοτικότητα ενεργητικού υποδι-πλασιάστηκε (βλ. Πίνακα ΙΙ.27). Σηµαντική επι-δείνωση εµφάνισαν και οι αντίστοιχοι δείκτεςτων τραπεζικών οµίλων, καθώς επικράτησανδυσµενείς οικονοµικές συνθήκες και στις χώρεςτου εξωτερικού όπου δραστηριοποιούνται οιελληνικές τράπεζες. Μικρή βελτίωση όµωςεµφάνισε ο δείκτης αποτελεσµατικότητας (λει-τουργικά έξοδα προς λειτουργικά έσοδα).

Όπως προαναφέρθηκε, η ποιότητα του χαρ-τοφυλακίου δανείων των ελληνικών τραπεζών

χειροτέρευσε την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2009. Ο λόγος των δανείωνσε καθυστέρηση προς το σύνολο τωνδανείων125 ανήλθε σε 7,2% το Σεπτέµβριο του2009 από 5% το ∆εκέµβριο του 2008, ενώαύξηση του ποσοστού καθυστερήσεων εµφά-νισαν όλες κατηγορίες δανείων (βλ. ΠίνακαΙΙ.27). ∆υσµενή επίσης εξέλιξη αποτελεί και


112244 Ο δείκτης του καθαρού επιτοκιακού περιθωρίου υπολογίζεται ωςο λόγος των καθαρών εσόδων από τόκους προς το ενεργητικό,ενώ οι δείκτες αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων και σταθµι-σµένου µε βάση τον κίνδυνο ενεργητικού υπολογίζονται ως ολόγος των κερδών προ φόρων προς τα ίδια κεφάλαια και το σταθ-µισµένο µε βάση τον κίνδυνο ενεργητικό αντίστοιχα.

112255 Πάντως, οι διαγραφές δανείων την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεµ-βρίου 2009 διαµορφώθηκαν σε 1 δισεκ. ευρώ, από 1,7 δισεκ. ευρώσε ολόκληρο το 2008.

Πίνακας II.27 Βασικοί δείκτες κινδύνου και ανθεκτικότητας ελληνικών εµπορικών τραπεζώνκαι των οµίλων τους

(ποσοστά %)

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος και οικονοµικές καταστάσεις τραπεζών και τραπεζικών οµίλων.1 Τα στοιχεία για την ποιότητα χαρτοφυλακίου των διεθνών δραστηριοτήτων δεν είναι συγκρίσιµα και γι’ αυτό δεν δηµοσιεύονται στοιχείασε επίπεδο οµίλων. 2 Τα στοιχεία για την αποδοτικότητα αφορούν µόνο τις ελληνικές εµπορικές τράπεζες µε µετοχές εισηγµένες στο Χρηµατιστήριο Αθηνών καιτους οµίλους τους.

Τράπεζες Τραπεζικοί όµιλοι

∆εκέµβριος 2008 Σεπτέµβριος 2009 ∆εκέµβριος 2008 Σεπτέµβριος 2009

Ποιότητα χαρτοφυλακίου

∆άνεια σε καθυστέρηση − σύνολο 5,0 7,2

– Στεγαστικά δάνεια 5,3 6,9

– Καταναλωτικά δάνεια 8,2 11,7

– Επιχειρηµατικά δάνεια 4,3 6,4

Κάλυψη δανείων σε καθυστέρηση από συσσωρευµένεςπροβλέψεις 48,9 41,9

“Καθαρές” καθυστερήσεις προς εποπτικά ίδια κεφάλαια 26,1 34,5

Ρευστότητα

Λόγος δανείων προς καταθέσεις 108,4 104,7 115,1 113,4

∆είκτης ρευστών διαθεσίµων 19,0 24,7

∆είκτης ασυµφωνίας ληκτότητας απαιτήσεων - υποχρεώσεων -7,1 0,2

Κεφαλαιακή επάρκεια

∆είκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας 10,7 13,2 9,4 11,7

∆είκτης Βασικών Κεφαλαίων 8,7 11,7 7,9 10,6

Ιαν.-Σεπτ. 2008 Ιαν.-Σεπτ. 2009 Ιαν.-Σεπτ. 2008 Ιαν.-Σεπτ. 2009

Αποδοτικότητα2

Καθαρό επιτοκιακό περιθώριο 2,2 1,9 2,9 2,6

Λειτουργικά έσοδα/λειτουργικά έξοδα 56,5 52,7 55,8 51,9

Αποδοτικότητα ενεργητικού (µετά από φόρους) 0,5 0,2 1,0 0,5

Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων (µετά από φόρους) 8,9 4,7 14,6 7,5

KEF II: 1 16-03-10 11:27 101

η υποχώρηση του ποσοστού κάλυψης τωνδανείων σε καθυστέρηση από προβλέψεις(Σεπτέµβριος 2009: 41,9%, ∆εκέµβριος 2008:48,9%), η οποία καθιστά αναγκαία τη σηµα-ντική ενίσχυση του αποθέµατος των προβλέ-ψεων έναντι του πιστωτικού κινδύνου, ιδίωςµάλιστα αν ληφθεί υπόψη και η επίδραση πουθα ασκήσει στην ποιότητα του χαρτοφυλακίουδανείων των τραπεζών η εκτιµώµενη διαµόρ-φωση του ρυθµού οικονοµικής ανάπτυξης στηνΕλλάδα σε αρνητικό επίπεδο. Η διαπίστωσηαυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι την ίδιαπερίοδο αυξήθηκε ο λόγος των ‘‘καθαρών’’καθυστερήσεων (δηλαδή της διαφοράς µεταξύτων δανείων σε καθυστέρηση και των συσσω-ρευµένων προβλέψεων για τον πιστωτικό κίν-δυνο) προς το σύνολο των εποπτικών ιδίωνκεφαλαίων (βλ. Πίνακα ΙΙ.27). Σύµφωνα µε τιςπρώτες ενδείξεις για το τέλος του 2009, η ποι-ότητα του δανειακού χαρτοφυλακίου των τρα-πεζών εµφανίζει περαιτέρω χειροτέρευση.

Κατά την υπό εξέταση περίοδο, βελτίωσηπαρατηρήθηκε στους κινδύνους ρευστότηταςκαι αγοράς, εξέλιξη ωστόσο που συνδέεταικυρίως µε τεχνικούς παράγοντες. Συγκεκρι-µένα, αν και οι ελληνικές τράπεζες εξακο-λούθησαν να επωφελούνται από την ισχυρήκαταθετική τους βάση και να διατηρούν ικα-νοποιητικό λόγο χορηγήσεων προς καταθέ-σεις (τράπεζες: 104,7%, τραπεζικοί όµιλοι:113,4% – βλ. Πίνακα ΙΙ.27),126 δεν πρέπει ναπαραγνωρίζεται το γεγονός ότι οι πηγέςάντλησης ρευστότητας παρέµειναν ιδιαίτεραπεριορισµένες. Πέραν των καταθέσεων καιτης ενίσχυσης της ρευστότητάς τους από τηναξιοποίηση των µέτρων του Ν. 3723/2008, οιελληνικές τράπεζες στηρίχθηκαν και στηνάντληση ρευστότητας από την ΕΚΤ. ∆εδοµέ-νου ότι σταδιακά θα περιορίζεται η άπλετηκαι χαµηλού κόστους παροχή ρευστότηταςαπό την ΕΚΤ, οι ελληνικές τράπεζες οφείλουννα διαφοροποιήσουν τις πηγές άντλησης τηςρευστότητάς τους.

Όσον αφορά τον κίνδυνο αγοράς, η ρευστο-ποίηση µέρους του χαρτοφυλακίου οµολόγωνστην οποία προέβησαν ορισµένες τράπεζεςκατά τη διάρκεια του τρίτου τριµήνου του 2009

και η παράλληλη υποχώρηση της µεταβλητό-τητας στις αγορές κεφαλαίων συνέβαλαν στηνυποχώρηση της έκθεσής τους στον εν λόγωκίνδυνο. Συνέπεια αυτού ήταν οι µειωµένεςκεφαλαιακές απαιτήσεις για την κάλυψη τουκινδύνου αγοράς.

Σηµαντική βελτίωση, τόσο ποσοτική όσο καιποιοτική, κατέγραψαν την περίοδο Ιανουα-ρίου-Σεπτεµβρίου 2009 τα εποπτικά ίδιακεφάλαια των τραπεζών. Στο τέλος Σεπτεµ-βρίου του 2009 ο ∆είκτης Κεφαλαιακής Επάρ-κειας (∆ΚΕ) και ο ∆είκτης Βασικών Κεφα-λαίων (∆ΒΚ) διαµορφώθηκαν για τις µεν τρά-πεζες σε 13,2% και 11,7% αντίστοιχα, για τουςδε τραπεζικούς οµίλους σε 11,7% και 10,6%αντίστοιχα (βλ. Πίνακα ΙΙ.27). Θετική συµ-βολή στις ανωτέρω εξελίξεις είχαν η κεφα-λαιακή ενίσχυση µε την έκδοση προνοµιούχωνµετοχών στο πλαίσιο του Ν. 3723/2008, η επι-πρόσθετη κεφαλαιακή ενίσχυση ορισµένωντραπεζών µέσω της αύξησης του µετοχικούτους κεφαλαίου και η χρήση των παρακρατη-θέντων κερδών από τη µη διανοµή µερίσµα-τος. Επιπρόσθετα, χαµηλός διατηρήθηκε οβαθµός µόχλευσης127 των ελληνικών τραπεζι-κών οµίλων, ο οποίος ανήλθε σε 15,1 στο τέλοςΣεπτεµβρίου του 2009.

Όσον αφορά τη συµβολή του Ν. 3723/2008 στηρευστότητα και την κεφαλαιακή επάρκεια τωνελληνικών τραπεζών, µέχρι το τέλος του 2009η κεφαλαιακή ενίσχυση των τραπεζών ανήλθεσε 3,8 δισεκ. ευρώ, η παροχή ρευστότηταςµέσω της έκδοσης Ειδικών Οµολόγων τουΕλληνικού ∆ηµοσίου ανήλθε σε 4,6 δισεκ.ευρώ, ενώ η παροχή δανείων µέσω της αξιο-ποίησης του µέτρου των εγγυήσεων ανήλθε σε1 δισεκ. ευρώ.128

Τέλος, για το 2010, οι ελληνικές τράπεζες, στοσχεδιασµό της επιχειρησιακής τους στρατη-


112266 Βελτίωση εµφάνισαν και οι εποπτικοί δείκτες ρευστότητας (βλ.Πίνακα ΙΙ.27).

112277 Ο βαθµός µόχλευσης υπολογίζεται ως ο λόγος του συνολικούενεργητικού προς τα ίδια κεφάλαια.

112288 Αξιοποιώντας το εν λόγω µέτρο, οι τράπεζες εξέδωσαν αρχικάδάνεια µε την εγγύηση του Ελληνικού ∆ηµοσίου αξίας 3 δισεκ.ευρώ. Το τελευταίο τρίµηνο του 2009 όµως, έληξαν χωρίς να ανα-νεωθούν δάνεια αξίας 2 δισεκ. ευρώ.

KEF II: 1 16-03-10 11:27 102

γικής, θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τιςεπερχόµενες αλλαγές στο ρυθµιστικό πλαίσιοδιεθνώς. Όλες οι ενδείξεις είναι ότι, µε το νέοπλαίσιο κανόνων και εποπτείας, οι τράπεζεςθα έχουν υψηλότερες ανάγκες για κεφάλαιακαι για ρευστότητα, διότι το νέο πλαίσιο θααποβλέπει, µεταξύ άλλων, στους εξής στόχους:

• Καθιέρωση του δείκτη µόχλευσης ωςσυµπληρωµατικού µέτρου για τον καθορισµότων κεφαλαιακών απαιτήσεων.

• Βελτίωση της ποιότητας και της διαφάνειαςτων βασικών ιδίων κεφαλαίων, τα οποία θαπρέπει να αποτελούνται κυρίως από κοινέςµετοχές και παρακρατηθέντα κέρδη.

• Σχηµατισµό αντικυκλικών κεφαλαιακώναποθεµάτων (counter-cyclical capital buffers)µε τη µορφή πρόσθετων κεφαλαίων ή προ-βλέψεων για τον πιστωτικό κίνδυνο που θααυξάνονται σε περιόδους ταχύτερης οικονο-µικής ανάπτυξης και θα µειώνονται σε περιό-

δους υποχώρησης της οικονοµικής δραστη-ριότητας.

• Καθιέρωση ελάχιστων απαιτούµενων επι-πέδων βραχυπρόθεσµης και µακροπρόθεσµηςρευστότητας. Αυτό σηµαίνει ότι τα πιστωτικάιδρύµατα θα οφείλουν όχι µόνο να διατηρούνένα ελάχιστο επίπεδο άµεσα ρευστοποιήσι-µων στοιχείων, αλλά και να διαφοροποιούν τιςπηγές άντλησης ρευστότητας και να διατηρούνµια ισοµερή διάρθρωση των δυνητικώνπηγών χρηµατοδότησης.

Επιβάλλεται λοιπόν για τις τράπεζες, στηνπαρούσα φάση ―και καθώς διαπιστώνεται επι-δείνωση των βασικών µεγεθών που προσδιορί-ζουν την ανθεκτικότητά τους― να διατηρούνσηµαντικά περιθώρια κεφαλαίου, πάνω από ταελάχιστα που καθορίζουν οι εποπτικοί κανόνες,να προβούν στο σχηµατισµό των απαιτούµενωνπροβλέψεων, να κάνουν συνετή χρήση των κερ-δών τους και να διαχειρίζονται µε ευελιξία τιςεναλλακτικές πηγές χρηµατοδότησής τους.


KEF II: 1 16-03-10 11:27 103


KEF II: 1 16-03-10 11:27 104

1 ΤΙΜΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ

Η επιβράδυνση των θετικών ρυθµών µεταβο-λής των τιµών των διαµερισµάτων στηνΕλλάδα που παρατηρήθηκε από τις αρχές του2007 συνεχίστηκε έως το τέλος του 2008, ενώκαθ’ όλη τη διάρκεια του 2009 ο ρυθµός αυτόςδιαµορφώθηκε σε αρνητικά επίπεδα τόσο γιατα “νέα” όσο και τα “παλαιά” διαµερίσµατα.1

Ειδικότερα, µε βάση τα στοιχεία που έχουνσυγκεντρωθεί από τις τράπεζες, οι τιµές για τοσύνολο των διαµερισµάτων (σε ονοµαστικούςόρους) εκτιµάται ότι µειώθηκαν µε µέσο ετή-σιο ρυθµό 3,9% το 2009 (-3,4%, -2,6%, -5,0%και -4,6% το α’, β’, γ’ και δ’ τρίµηνο αντί-στοιχα). Η µείωση αυτή ήταν στο ίδιο διά-στηµα ελαφρώς µεγαλύτερη για τα παλαιάδιαµερίσµατα (4,9%) έναντι των νέων (2,4%),γεγονός που φαίνεται να αντανακλά τη σχε-τικά µεγαλύτερη “ανθεκτικότητα” των τιµών

των νεόδµητων διαµερισµάτων τα οποία δια-τίθενται προς πώληση από τους κατασκευα-στές (βλ. Πίνακα Α).


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΕΦΑΛΑ ΙΟΥ I IΕ ΞΕΛ Ι Ξ Ε Ι Σ ΚΑ Ι ΠΡΟΟΠΤ ΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑΟ ΙΚ Ι Σ Τ Ι ΚΩΝ ΑΚ ΙΝΗΤΩΝ

11 Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας της Τράπεζας της Ελλάδος για τησυστηµατική παρακολούθηση και ανάλυση των εξελίξεων στην αγοράακινήτων, δόθηκαν πρόσφατα στη δηµοσιότητα ορισµένοι νέοι δεί-κτες σχετικά µε τις τιµές, καθώς και τον αριθµό και τον όγκο τωνσυναλλαγών στην αγορά οικιστικών ακινήτων (βλ. ∆ελτίο Τύπου στις16.12.2009). Για την κατασκευή των δεικτών αυτών χρησιµοποιούνταιτα αναλυτικά στοιχεία που συγκεντρώνονται από όλα τα πιστωτικάιδρύµατα που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. Πρόκειται για τααναλυτικά στοιχεία των εκτιµήσεων οικιστικών ακινήτων που από τιςαρχές του 2009 συγκεντρώνονται στο Τµήµα Ανάλυσης Αγοράς Ακι-νήτων της Τράπεζας της Ελλάδος µε βάση την Π∆/ΤΕ 2610/31.10.2008µε θέµα: “Υποβολή από τα πιστωτικά ιδρύµατα στοιχείων σχετικά µετα οικιστικά ακίνητα τα οποία αποτελούν αντικείµενο χρηµατοδό-τησης ή εξασφάλιση χορηγούµενων από τα πιστωτικά ιδρύµαταδανείων”. Εκτός των άλλων, τα στοιχεία αυτά περιλαµβάνουν τις εκτι-µήσεις των τραπεζών για την τρέχουσα εµπορική αξία όλων των οικι-στικών ακινήτων, καθώς και πληροφορίες για τα ποιοτικά χαρακτη-ριστικά τους. Ο αριθµός των εκτιµήσεων που έχουν ήδη αναγγελθεί(έως το τέλος του Ιανουαρίου 2010) έφθασε συνολικά τις 440 χιλιά-δες περίπου (70,3% διαµερίσµατα, 18,7% µονοκατοικίες, 5,0% µεζο-νέτες, 4,8% οικόπεδα). Για αναλυτική παρουσίαση των στοιχείωναυτών καθώς και του µηχανισµού συγκέντρωσής τους βλ. “Στατιστικάστοιχεία και ∆είκτες Τιµών Ακινήτων: Η νέα πρωτοβουλία της Τρά-πεζας της Ελλάδος” στο: Αγορές Ακινήτων: Εξελίξεις και προοπτι-κές, Οµιλίες Ηµερίδας 29 Απριλίου 2009, Τράπεζα της Ελλάδος.

Πίνακας A ∆είκτης τιµών διαµερισµάτων κατά παλαιότητα

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, στοιχεία που συλλέγονται από τα πιστωτικά ιδρύµατα.* Προσωρινά στοιχεία.

Περίοδος

Σύνολο Νέα (έως 5 ετών) Παλαιά (άνω των 5 ετών)

∆είκτης(2007=100)

Εκατοστιαία µεταβολήέναντι:

∆είκτης(2007=100)


∆είκτης(2007=100)


Προηγ.περιόδου

Προηγ.έτους





2006 94,4 … … 93,3 … … 95,1 … …

2007 100,0 5,9 5,9 100,0 7,2 7,2 100,0 5,2 5,2

2008 101,7 1,7 1,7 102,3 2,3 2,3 101,3 1,3 1,3

2009* 97,7 -3,9 -3,9 99,8 -2,4 -2,4 96,4 -4,9 -4,9

2006 I 90,7 … … 92,1 … … 89,8 … …

II 93,3 2,9 … 92,3 0,2 … 93,9 4,6 …

III 94,8 1,6 … 91,7 -0,6 … 96,7 2,9 …

IV 98,8 4,2 … 97,0 5,7 … 99,9 3,3 …

2007 I 98,6 -0,2 8,7 98,0 1,1 6,4 98,9 -1,0 10,1

II 99,6 1,1 6,8 100,1 2,2 8,5 99,3 0,4 5,7

III 100,7 1,0 6,2 100,2 0,1 9,2 100,9 1,6 4,4

IV 101,2 0,5 2,4 101,6 1,4 4,8 100,9 -0,1 1,0

2008 I 101,4 0,2 2,9 101,3 -0,3 3,4 101,5 0,6 2,6

II 101,4 0,0 1,7 101,9 0,6 1,7 101,0 -0,4 1,7

III 102,2 0,8 1,6 103,0 1,1 2,8 101,7 0,7 0,8

IV 101,8 -0,4 0,6 103,0 0,0 1,3 101,0 -0,7 0,1

2009 I* 98,0 -3,7 -3,4 97,6 -5,2 -3,6 98,2 -2,8 -3,3

II* 98,7 0,8 -2,6 101,5 4,0 -0,3 97,0 -1,2 -4,0

III* 97,1 -1,6 -5,0 100,4 -1,1 -2,5 95,1 -2,0 -6,5

IV* 97,1 -0,1 -4,6 99,8 -0,6 -3,1 95,3 0,3 -5,6

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 105


Πίν

ακας

B∆ε

ίκτη

ς τι

µώ

ν δι

αµερ

ισµάτω

ν κατά

γεω

γραφ

ική π

εριο

χή

Πηγ

ή: Τ

ράπε

ζα τ

ης Ε

λλάδ

ος, σ

τοιχ

εία

που

συλλ

έγον

ται α

πό τ

α πι

στω

τικά

ιδρύ

µατα

.*

Προ

σωρι

νά σ

τοιχ

εία.

Περ

ίοδο

ς

Αθή

ναΘ

εσσα

λονί

κηΆ

λλες

µεγ

άλες

πόλ

εις

Λοι

πές

περ

ιοχέ

ς

∆εί

κτης

(200

7=10

0)

Εκα

τοστ

ιαία

µετ

αβολ

ήέν

αντι

:

∆εί

κτης

(200

7=10

0)

Εκα

τοστ

ιαία

µετ

αβολ

ήέν

αντι

:

∆εί

κτης

(200

7=10

0)

Εκα

τοστ

ιαία

µετ

αβολ

ήέν

αντι

:

∆εί

κτης

(200

7=10

0)

Εκα

τοστ

ιαία

µετ

αβολ

ήέν

αντι

:

Προ

ηγ.

περ

ιόδο

υΠ

ροηγ

.έτ

ους

Προ

ηγ.

περ

ιόδο

υΠ

ροηγ

.έτ

ους

Προ

ηγ.

περ

ιόδο

υΠ

ροηγ

.έτ

ους

Προ

ηγ.

περ

ιόδο

υΠ

ροηγ

.έτ

ους

2006

94,2

……

93,4

……

94,0

……

95,6

……

2007

100,

06,

26,

210

0,0

7,0

7,0

100,

06,

36,

310

0,0

4,6

4,6

2008

100,

90,

90,

910

1,5

1,5

1,5

101,

81,

81,

810

3,3

3,3

3,3

2009

*95

,9-5

,0-5

,095

,1-6

,2-6

,298

,9-2

,9-2

,910

1,5

-1,7

-1,7

2006

I91

,2…

…86

,7…

…89

,5…

…92

,4…

…

II93

,72,

7…

91,0

5,0

…91

,82,

6…

94,9

2,7

…

III

94,1

0,5

…95

,44,

8…

95,3

3,8

…95

,40,

5…

IV97

,63,

7…

100,

75,

5…

99,5

4,4

…99

,74,

5…

2007

I

99,0

1,4

8,5

99,1

-1,6

14,3

97,9

-1,6

9,4

98,1

-1,6

6,1

II98

,9-0

,15,

699

,70,

69,

510

0,2

2,4

9,2

100,

42,

45,

8

III

100,

71,

77,

099

,90,

24,

710

0,8

0,6

5,8

100,

80,

45,

7

IV10

1,4

0,7

3,9

101,

41,

60,

710

1,0

0,3

1,5

100,

7-0

,11,

0

2008

I

101,

3-0

,12,

310

1,6

0,2

2,5

102,

21,

14,

410

0,8

0,1

2,8

II10

1,4

0,1

2,5

100,

9-0

,71,

210

0,9

-1,3

0,7

101,

91,

11,

5

III

100,

3-1

,1-0

,310

0,7

-0,2

0,8

102,

61,

71,

810

6,4

4,4

5,6

IV10

0,6

0,3

-0,8

102,

72,

11,

310

1,5

-1,1

0,5

104,

0-2

,33,

3

2009

I*96

,7-3

,9-4

,595

,2-7

,3-6

,399

,0-2

,5-3

,210

0,7

-3,1

0,0

II*

96,4

-0,3

-4,9

94,3

-0,9

-6,5

99,2

0,2

-1,7

104,

94,

22,

9

III*

94,9

-1,6

-5,4

95,7

1,5

-5,0

98,5

-0,7

-4,0

101,

0-3

,7-5

,1

IV*

95,5

0,6

-5,1

95,3

-0,3

-7,2

98,8

0,2

-2,7

99,4

-1,6

-4,4

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 106

Η εξέλιξη των τιµών των κατοικιών είναιπαρόµοια σε όλες σχεδόν τις επιµέρους γεω-γραφικές περιοχές (Αθήνα, Θεσσαλονίκη,λοιπές πόλεις κ.ά.), καταγράφοντας σηµα-ντική αποκλιµάκωση των θετικών ετήσιωνρυθµών έως το τέλος του 2008 και αρνητικούςρυθµούς στη συνέχεια. Για το σύνολο του2009, οι τιµές των διαµερισµάτων εκτιµάταιότι µειώθηκαν µε µέσο ετήσιο ρυθµό 5,0%στην Αθήνα, 6,2% στη Θεσσαλονίκη, 2,9%στις άλλες µεγάλες πόλεις και 1,7% στις λοι-πές περιοχές της χώρας (βλ. Πίνακα Β).2

Με βάση τα διαθέσιµα στοιχεία, η ελληνικήαγορά κατοικιών χαρακτηρίζεται από σχετικήανθεκτικότητα των τιµών.3 Επιπλέον, εκτιµά-ται ότι δεν παρουσιάζει χαρακτηριστικά σηµα-ντικής υπερτίµησης, δεδοµένου ότι και ο λόγοςτου δείκτη τιµών των κατοικιών προς το δεί-κτη των ενοικίων υποχώρησε σταδιακά τα τρίατελευταία έτη (βλ. διάγραµµα).4 Η υποχώρησηαυτή ήταν κυρίως αποτέλεσµα της συνεχούςαποκλιµάκωσης των ρυθµών µεταβολής τωντιµών των κατοικιών µετά το 2006, αλλά καιτης σχετικής σταθερότητας του ρυθµού µετα-βολής των ενοικίων (µέση ετήσια εκατοστιαίαµεταβολή: 4,5% το 2007, 3,9% το 2008 και3,6% το 2009 – βλ. Πίνακα Γ). Η µείωση τουλόγου των τιµών των κατοικιών προς τα ενοί-κια εκτιµάται ότι θα συνεχιστεί µε συγκρατη-µένους ρυθµούς και τα αµέσως επόµενα τρί-µηνα ως αποτέλεσµα, και πάλι, της µικρήςπεραιτέρω αποκλιµάκωσης των τιµών τωνκατοικιών.

2 ΖΗΤΗΣΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ

Σχετική επιφυλακτικότητα από την πλευρά τηςζήτησης και υπερβάλλουσα προσφορά χαρα-κτηρίζουν την ελληνική αγορά ακινήτων ταδύο τελευταία έτη. Η επιφυλακτική στάση τωννοικοκυριών όσον αφορά την αγορά κατοι-κίας είναι κυρίως αποτέλεσµα της αυξηµένηςαβεβαιότητας για την απασχόληση και τα µελ-λοντικά τους εισοδήµατα, η οποία επιτείνεταιτους τελευταίους µήνες από την αβεβαιότηταόσον αφορά τις γενικότερες προοπτικές της

οικονοµίας και την αντιµετώπιση των δηµο-σιονοµικών προβληµάτων της χώρας. Επι-πλέον, οι αυξηµένες προσδοκίες των νοικο-κυριών για χαµηλότερα επίπεδα τιµών τωνκατοικιών στο µέλλον είναι πιθανό να ταέχουν οδηγήσει σε αναβολή της απόφασης γιααγορά κατοικίας. Από την άλλη πλευρά, η πιο


22 Υπενθυµίζεται ότι κατά την τελευταία δεκαετία η Τράπεζα τηςΕλλάδος δηµοσιεύει δείκτη τιµών κατοικιών στις “λοιπές αστι-κές περιοχές”, ο οποίος αφορά περιορισµένο αριθµό πόλεων,είναι διαθέσιµος για την περίοδο από το τελευταίο τρίµηνο του1993 και καταρτίζεται µε βάση στοιχεία που συλλέγουν τα υπο-καταστήµατά της, κυρίως από µεσιτικά γραφεία. Με βάση τονδείκτη αυτό οι τιµές των κατοικιών µειώθηκαν το πρώτο εννεά-µηνο το 2009 (για το οποίο υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία) µεµέσο ετήσιο ρυθµό 1,7%, έναντι 2,6% και 3,8% το 2008 και το2007 αντίστοιχα.

33 Η σχετική ανθεκτικότητα των τιµών στην ελληνική αγορά κατοι-κίας είναι πιθανόν να συνδέεται και µε τα ιδιαίτερα χαρακτηρι-στικά της εν λόγω αγοράς ακινήτων, όπως είναι: το υψηλό ποσο-στό ιδιοκατοίκησης που πλέον ξεπερνά το 80%, η χαµηλή κινη-τικότητα ή συχνότητα µεταπώλησης των ακινήτων, ο πολύ µικρόςαριθµός των συναλλαγών σε σχέση µε το διαθέσιµο απόθεµα, τουψηλό κόστος συναλλαγών, η σηµαντική επίδραση των φορολο-γικών µέτρων, καθώς και ο σχετικά µεγάλος αριθµός επιχειρή-σεων που δραστηριοποιούνται στον κατασκευαστικό κλάδο(κυρίως στην κατασκευή κατοικιών). Επιπλέον, η αγορά ακινή-των χαρακτηρίζεται από ένα έντονα ετερογενές προϊόν (π.χ.κατοικία, επαγγελµατικό ακίνητο) και το γεγονός αυτό δηµι-ουργεί πρόσθετα προβλήµατα ιδίως στην εκτίµηση του ρυθµούµεταβολής των τιµών τους.

44 Ο λόγος αυτός συνήθως συνεκτιµάται µε άλλους παράγοντες (π.χ.επιτόκια, αποδόσεις εναλλακτικών επενδύσεων, φάση οικονοµι-κού κύκλου) για τη διερεύνηση του ενδεχοµένου υπερεκτίµησηςτης τρέχουσας αξίας των ακινήτων.

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 107


Πίνακας Γ Σύνοψη κυριότερων διαθέσιµων βραχυχρόνιων δεικτών για την αγορά ακινήτων

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥE), Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών(ΙΟΒΕ), Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας (TΕΕ).1 Στοιχεία που συλλέγουν τα υποκαταστήµατα της ΤτΕ, κυρίως από µεσιτικά γραφεία.2 Απόλυτες τιµές.

11.. ∆∆εείίκκττεεςς ττιιµµώώνν κκααττοοιικκιιώώνν ((ΤΤττΕΕ)) κκααιι εεννοοιικκίίωωνν ((ΕΕΣΣΥΥΕΕ))

1.1 ∆είκτες τιµών κατοικιών (νέες σειρές)

α. Σύνολο διαµερισµάτων (επικράτεια) - - - 5,9 1,7 -3,9 …

α1. Νέα (έως 5 ετών) - - - 7,2 2,3 -2,4 …

α2. Παλαιά (πάνω από 5 έτη) - - - 5,2 1,3 -4,9 …

β1. Αθήνα - - - 6,2 0,9 -5,0 …

β2. Θεσσαλονίκη - - - 7,0 1,5 -6,2 …

β3. Άλλες µεγάλες πόλεις - - - 6,3 1,8 -2,9 …

β4. Λοιπές περιοχές - - - 4,6 3,3 -1,7 …

1.2 ∆είκτες τιµών κατοικιών (προηγούµενες σειρές)

α. Αστικές περιοχές 2,3 10,9 12,4 5,1 1,7 -3,1 (γ' τρ.) …

α1. Αθήνα 0,3 8,6 11,7 6,2 0,9 -5,0 …

β1. Λοιπές αστικές περιοχές1 4,7 13,4 13,0 3,8 2,6 -0,7 (γ' τρ.) …

1.3 ∆είκτης τιµών ενοικίων 5,3 4,2 4,4 4,5 3,9 3,6 3,0 (Φεβ./Φεβ.)

1.4 Λόγος δείκτη τιµών κατοικιών προς δείκτη ενοικίων(2007=100)2 85,5 90,9 98,7 100,0 97,9 90,8 …

22.. ∆∆εείίκκττεεςς σσυυννααλλλλααγγώώνν οοιικκιισσττιικκώώνν αακκιιννήήττωωνν µµεε ττηη δδιιααµµεεσσοολλάάββηησσηη ττωωνν ΝΝΧΧΙΙ ((ΤΤττΕΕ))

2.1 Αριθµός συναλλαγών - - - 36,8 -21,7 -39,6 …

2.2 Όγκος συναλλαγών (τετρ. µέτρα) - - - 36,6 -23,5 -41,2 …

2.3 Αξία συναλλαγών - - - 41,1 -20,0 -42,1 …

33.. ∆∆εείίκκττεεςς κκόόσσττοουυςς κκαατταασσκκεευυήήςς ((ννέέωωνν κκττιιρρίίωωνν)) κκααττοοιικκιιώώνν ((ΕΕΣΣΥΥΕΕ))

3.1 Συνολικό κόστος 3,2 3,4 4,3 4,6 5,1 -0,3

3.2 ∆είκτης κατηγοριών έργων ή παραγωγού 2,4 2,6 2,9 2,8 4,2 -0,2 …

3.3 ∆είκτης τιµών αµοιβής ή κόστους εργασίας 2,3 3,1 2,6 2,4 3,3 0,3 …

3.4 ∆είκτης υλικών κατασκευής 3,9 3,6 5,6 6,3 6,4 -0,7 1,5 (Ιαν./Ιαν.)

44.. ΙΙδδιιωωττιικκήή οοιικκοοδδοοµµιικκήή δδρραασσττηηρριιόόττηητταα ((ΕΕΣΣΥΥΕΕ))

4.1 Σύνολο χώρας

α. Αριθµός αδειών -1,4 17,6 -14,4 -5,3 -15,6 -14,3 …

β. Επιφάνεια οικοδοµών (σε τετραγωνικά µέτρα) -2,3 41,8 -24,4 -7,5 -18,1 -25,4 …

γ. Όγκος οικοδοµών (σε κυβικά µέτρα) -3,4 35,2 -19,5 -5,0 -17,1 -27,6 …

4.2 Αθήνα

α. Αριθµός αδειών -6,2 29,4 -14,9 -4,7 -23,2 -17,2 …

β. Επιφάνεια οικοδοµών (σε τετραγωνικά µέτρα) -8,5 54,2 -24,6 -14,3 -24,5 -22,3 …

γ. Όγκος οικοδοµών (σε κυβικά µέτρα) -10,6 49,8 -20,2 -13,3 -24,1 -21,3 …

∆είκτες

Μέση ετήσια εκατοστιαία µεταβολή

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 108


Πίνακας Γ Σύνοψη κυριότερων διαθέσιµων βραχυχρόνιων δεικτών για την αγορά ακινήτων(συνέχεια)

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥE), Ίδρυµα Οικονοµικών & Βιοµηχανικών Ερευνών(ΙΟΒΕ), Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας (TΕΕ).2 Απόλυτες τιµές.3 ∆ιαφορά σταθµισµένων ποσοστών θετικών και αρνητικών απαντήσεων.4 Σταθερές τιµές.5 Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή - τέλος περιόδου. Περιλαµβάνονται τα δάνεια και τα τιτλοποιηµένα δάνεια.6 Περιλαµβάνονται και τα άλλα έξοδα που βαρύνουν τους δανειολήπτες (έξοδα φακέλλου, εγγραφής προσηµείωσης κ.λπ.)

55.. ΚΚαατταασσκκεευυαασσττιικκήή δδρραασσττηηρριιόόττηητταα

5.1 Παραγωγή τσιµέντου (όγκος, ΕΣΥΕ) -2,3 2,4 3,1 -9,2 -3,1 -21,4

5.2 Εκταµιεύσεις Π∆Ε (σε ευρώ, ΤτΕ) 11,7 -21,0 8,9 7,6 9,3 -2,8 -99,8 (Ιαν./Ιαν.)

5.3 ∆είκτες παραγωγής στις κατασκευές (ΕΣΥΕ)

α. Γενικός δείκτης -15,8 -38,8 3,9 15,1 2,8 -11,5 (9µηνο) …

β. Οικοδοµικά έργα -16,5 -15,3 -9,2 6,9 0,0 -21,2 (9µηνο) …

γ. Έργα πολιτικού µηχανικού -15,5 -49,9 18,1 21,8 4,8 -5,0 (9µηνο) …

5.4 Αµοιβές πολιτικών µηχανικών (ΤΕΕ)

α. Σύνολο - - -5,3 23,5 6,2 -16,2 1,9 (2µηνο)

β. Αµοιβές για την έκδοση οικοδοµικών αδειών - - -8,4 19,0 11,0 -14,5 -1,1 (2µηνο)

γ. Αµοιβές για την επίβλεψη εργασιών νέων οικοδοµών - - 1,5 32,5 -2,4 -19,6 8,3 (2µηνο)

66.. ΠΠρροοσσδδοοκκίίεεςς ((ΙΙΟΟΒΒΕΕ))

6.1 ∆είκτης επιχειρηµατικών προσδοκιών στις κατασκευές -29,1 -22,7 44,6 1,5 3,0 -31,4 -29,0 (Φεβ./Φεβ.)

α. Σύνολο ιδιωτικών κατασκευών -16,4 -11,7 12,8 1,9 -8,4 -43,2 44,4 (Φεβ./Φεβ.)

β. Κατασκευές κατοικιών -3,2 -9,0 27,6 -14,0 -28,4 -32,4 -67,7 (Φεβ./Φεβ.)

γ. Κατασκευές λοιπών ιδιωτικών κτιρίων -20,2 -12,5 2,9 13,4 0,9 -46,8 105,5 (Φεβ./Φεβ.)

6.2 Μήνες εξασφαλισµένης παραγωγής στις κατασκευές2

α. Σύνολο κατασκευών 12,6 13,9 15,7 16,8 17,3 15,9 12,0 (Φεβ.)

β. Κατοικίες 12,0 11,3 14,7 15,4 11,7 11,0 7,8 (Φεβ.)

γ. Άλλα κτίρια 10,0 8,7 9,3 10,1 9,8 8,4 6,6 (Φεβ.)

δ. ∆ηµόσια έργα 13,4 15,9 18,4 19,5 21,1 19,8 14,9 (Φεβ.)

6.3 Εργασίες σε σχέση µε το προηγούµενο τρίµηνο3

α. Σύνολο κατασκευών 8,0 -27,3 11,8 10,2 10,0 -16,0 -42,0 (Φεβ.)

β. Κατοικίες 6,0 -2,0 24,0 -11,0 -22,0 -31,0 -74,0 (Φεβ.)

6.4 Πρόγραµµα εργασιών προς εκτέλεση3

α. Σύνολο κατασκευών -25,0 -58,0 -45,0 -33,0 -29,0 -43,0 -63,0 (Φεβ.)

β. Κατοικίες -17,0 -41,0 -22,0 -22,0 -39,0 -52,0 -93,0 (Φεβ.)

77.. ΕΕππεεννδδύύσσεειιςς σσττιιςς κκαατταασσκκεευυέέςς ((ΕΕΣΣΥΥΕΕ)) κκααιι εειισσρροοήή κκεεφφααλλααίίωωνν ((TTττEE))

7.1 Επενδύσεις στις κατασκευές4

α. Σύνολο κατασκευών -2,9 -6,2 14,3 -5,3 -19,1 -11,3 …

β. Κατοικίες -0,9 -0,7 29,6 -8,6 -29,1 -21,7 …

7.2 Καθαρή εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό για την αγορά ακινήτων στην Ελλάδα

73,0 48,0 55,4 66,5 -58,2 -24,4 -47,5 (Ιαν./Ιαν.)

88.. ΧΧρρηηµµααττοοδδόόττηησσηη ααγγοορράάςς αακκιιννήήττωωνν ααππόό τταα εεγγχχώώρριιαα ΝΝΧΧΙΙ ((ΤΤττΕΕ))55

α. Υπόλοιπο δανείων προς τα νοικοκυριά 30,4 31,0 25,7 22,4 12,8 3,1 2,9 (Ιαν.)

β. Υπόλοιπο στεγαστικών δανείων προς τα νοικοκυριά 27,6 33,0 26,3 21,9 11,5 3,7 3,6 (Ιαν.)

99.. ΕΕππιιττόόκκιιαα σσττεεγγαασσττιικκώώνν δδααννεείίωωνν ((ΤΤττΕΕ))66

α. Επιτόκια νέων στεγαστικών δανείων5 4,8 4,3 4,7 4,9 5,3 4,1 4,9 (Ιαν.)

β. Επιτόκια στα υφιστάµενα υπόλοιπα των στεγαστικώνδανείων µε αρχική διάρκεια άνω των 5 ετών

5,1 4,8 4,9 5,1 5,1 4,3 3,9 (Ιαν.)

∆είκτες

Μέση ετήσια εκατοστιαία µεταβολή

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

PARARTHMA KEF II: 1 18-03-10 08:37 109

προσεκτική και επιλεκτική στάση των τραπε-ζών όσον αφορά τη χορήγηση νέων στεγαστι-κών δανείων, ως αποτέλεσµα της τρέχουσαςχρηµατοοικονοµικής κρίσης, εκτιµάται ότιέχει και αυτή συµβάλει στη µείωση της ζήτη-σης κατοικιών εκ µέρους των νοικοκυριών.5

Από την πλευρά της προσφοράς στην αγοράκατοικιών, το πλεονάζον απόθεµα που εκτι-µάται ότι είχε δηµιουργηθεί τα τελευταία έτη,φαίνεται ότι απορροφάται σταδιακά, παρά τησχετική επιφυλακτικότητα από την πλευρά τηςζήτησης. Η µείωση της ιδιωτικής κατασκευα-στικής δραστηριότητας το 2007 και το 2008ήταν πολύ ταχύτερη από την αντίστοιχη µεί-ωση του αριθµού των αγοραπωλησιών ακινή-των. Πράγµατι, ο αριθµός των νέων αδειώνµειώθηκε κατά 5,3% το 2007 και κατά 15,6%το 2008, έναντι µείωσης κατά 3,0% και 5,8%του αριθµού των ακινήτων που έγιναν αντι-κείµενο συµβολαιογραφικών πράξεων τα ίδιαέτη.6 Σηµειώνεται ακόµη ότι ο όγκος της ιδιω-τικής οικοδοµικής δραστηριότητας βάσειαδειών µειώθηκε κατά 5,0% το 2007, 17,1% το2008 και 27,6% το 2009 (βλ. Πίνακα Γ). Επι-σηµαίνεται πάντως ότι ένα από τα ιδιαίτεραχαρακτηριστικά της αγοράς ακινήτων είναι ησηµαντική χρονική υστέρηση µε την οποίααντιδρά η προσφορά στην εξέλιξη της ζήτησης(κυρίως για αντικειµενικούς λόγους: έλλειψηοικοπέδων, χρόνος έκδοσης της οικοδοµικήςάδειας, υλοποίησης του έργου κατασκευής,χρηµατοδότησης κ.ά.).

Η σταδιακή απορρόφηση του πλεονάζοντοςαποθέµατος στην αγορά ακινήτων εκτιµάταιότι συνεχίστηκε και το 2009. Για τις περιοχέςτης χώρας οι οποίες έχουν ήδη ενταχθεί στοΕθνικό Κτηµατολόγιο, ο αριθµός των συναλ-λαγών που καταγράφηκαν από την “Κτηµα-τολόγιο ΑΕ” λόγω αγοραπωλησίας ακινήτωνµειώθηκε το 2009 κατά 16,0% (20,6%, 27,4%,9,5% και 6,9% για το α’, β’, γ’ και δ’ τρίµηνοαντίστοιχα). Επιπλέον, από τα στοιχεία πουσυγκεντρώθηκαν από το ΣυµβολαιογραφικόΣύλλογο Εφετείων Αθηνών–Πειραιώς–Αιγαίου και ∆ωδεκανήσου για το 2009 προ-κύπτει σαφής µείωση (περίπου 40%) όλων τωνσυµβάσεων αγοραπωλησίας ακινήτων. Η µεί-

ωση αυτή ήταν σχετικά µεγαλύτερη για τανεόδµητα ακίνητα µεγάλης επιφάνειας (άνωτων 100 τετραγωνικών µέτρων) που συνήθωςβρίσκονται στις ακριβές περιοχές, έναντι τωνµεταχειρισµένων και µικρότερης επιφάνειαςδιαµερισµάτων, τα οποία σε σηµαντικόπλέον βαθµό αγοράζονται από οικονοµικούςµετανάστες.7

Ο αριθµός των συναλλαγών οικιστικών ακι-νήτων που πραγµατοποιήθηκαν µε τη διαµε-σολάβηση του τραπεζικού συστήµατος µειώ-θηκε κατά 39,6% το 2009, έναντι µείωσης21,7% το 2008 (στοιχεία που συγκεντρώνονταιαπό τα πιστωτικά ιδρύµατα – βλ. Πίνακα ∆).Ελαφρά µεγαλύτερη ήταν η αντίστοιχη µείωσητόσο για το δείκτη όγκου (µε βάση το σύνολοτων τετραγωνικών µέτρων, µείωση κατά41,2% το 2009) όσο και, κυρίως, το δείκτη τηςσυνολικής αξίας (µείωση 42,1%) των εν λόγωσυναλλαγών. Το γεγονός ότι οι δείκτες όγκουκαι αξίας των συναλλαγών την περίοδο τηςκρίσης µειώθηκαν µε ελαφρά ταχύτερορυθµό από ό,τι ο αριθµός των συναλλαγώναντανακλά τη στροφή του αγοραστικού ενδια-φέροντος των νοικοκυριών προς διαµερί-σµατα µικρότερου εµβαδού και µικρότερηςαξίας. Επιπλέον, η σηµαντικά µεγαλύτερη µεί-ωση του αριθµού των συναλλαγών οικιστικώνακινήτων που, κατά την περίοδο της τρέχου-σας χρηµατοπιστωτικής κρίσης, πραγµατο-ποιήθηκαν µε τη διαµεσολάβηση του τραπε-ζικού συστήµατος σε σχέση µε τον αριθµό τουσυνόλου των αγοραπωλησιών ακινήτων (στοι-


55 Η υποχώρηση της ζήτησης διαφαίνεται και από τη συνεχή επι-βράδυνση του ρυθµού ανόδου των στεγαστικών δανείων, κυρίωςµετά την πρόσφατη χρηµατοπιστωτική κρίση. Συγκεκριµένα, παράτη µείωση των στεγαστικών επιτοκίων από το Νοέµβριο του 2008,ο ετήσιος ρυθµός ανόδου του υπολοίπου των τραπεζικών δανείωνπρος τα νοικοκυριά για αγορά κατοικίας υποχώρησε στο 3,7% στοτέλος του 2009, από 11,5% στο τέλος του 2008 και 21,9% στο τέλοςτου 2007.

66 Συγκεκριµένα, µε βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, που συγκεντρώ-νονται από τα συµβολαιογραφικά γραφεία όλης της χώρας, ο αριθ-µός των συµβολαιογραφικών πράξεων για αγοραπωλησίες ακι-νήτων από 172,9 χιλιάδες το 2006, µειώθηκε σε 167,7 χιλιάδες το2007 και σε 158,0 χιλιάδες το 2008.

77 Η αγορά εξοχικής κατοικίας, όπως προκύπτει από τα ίδια στοι-χεία, έχει σηµειώσει το 2009 µεγάλη κάµψη, µε τον αριθµό τωνσυναλλαγών να καταγράφει µείωση κατά περίπου 50% έναντι τουπροηγούµενου έτους. Το ίδιο ισχύει και για τις αγοραπωλησίεςαγροτεµαχίων επιφάνειας µικρότερης των 20 στρεµµάτων. Αντί-θετα, οι αγοραπωλησίες εκτάσεων άνω των 20 στρεµµάτων είναισχετικά µειωµένες στη νησιωτική χώρα και στις παραθαλάσσιεςπεριοχές αλλά αυξηµένες στις ορεινές περιοχές.

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 110

χεία Κτηµατολογίου) συνάδει µε τη διαπί-στωση που προέκυψε από την έρευνα κτηµα-τοµεσιτικών γραφείων για αύξηση του ποσο-στού των συναλλαγών σε µετρητά και τουµεριδίου των µετρητών στη συνολική χρηµα-τοδότηση των αγορών ακινήτων.

3 ΠΡΟΣ∆ΟΚΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Σύµφωνα µε την έρευνα που διενεργεί τοΤµήµα Ανάλυσης Αγοράς Ακινήτων της Τρά-πεζας της Ελλάδος στα µεγάλα κτηµατοµεσι-τικά γραφεία της χώρας, οι συνθήκες στηναγορά κατοικιών παρουσίασαν ελαφρά βελ-τίωση τα πρώτα τρία τρίµηνα του 2009.8

Ωστόσο, από τα αποτελέσµατα της έρευναςαυτής για το δ’ τρίµηνο του 2009, καταγρά-φεται ελαφρά επιδείνωση των προσδοκιώντων ερωτηθέντων, που ήταν στελέχη των κτη-µατοµεσιτικών γραφείων. Για το επόµενο τρί-µηνο (δηλαδή το α’ τρίµηνο του 2010), πάνωαπό το 25% των ερωτηθέντων εκτιµά ότι οισυνθήκες στην αγορά οικιστικών ακινήτων θασηµειώσουν µικρή επιδείνωση, µε ελαφράµείωση του αριθµού των συναλλαγών και τωντιµών. Στην ελαφρά επιδείνωση των προσδο-


88 Ως προς τις τιµές πώλησης των κατοικιών, το ποσοστό των ερω-τηθέντων που τις θεωρούν “λογικές” µειώθηκε σε 22% το δ’ τρί-µηνο του 2009 (έναντι 46% στο γ’ τρίµηνο, 37% στο β’ τρίµηνο και23% στο α’ τρίµηνο), ενώ παρέµεινε σχεδόν σταθερό το ποσοστόαυτών που τις θεωρούν λίγο ή πολύ υψηλές (α’ τρίµηνο: 77%, β’τρίµηνο: 63%, γ’ τρίµηνο: 54% και δ’ τρίµηνο: 56%).

Πίνακας ∆ ∆είκτες συναλλαγών οικιστικών ακινήτων

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, στοιχεία που συλλέγονται από τα πιστωτικά ιδρύµατα.* Προσωρινά στοιχεία.

Περίοδος

Συναλλαγές Τετραγωνικά µέτρα συναλλαγών Αξία συναλλαγών

Αριθµός


∆είκτης(2007=100)


∆είκτης(2007=100)








2006 108.253 … … 73,2 … … 70,9 … …

2007 148.125 36,8 36,8 100,0 36,6 36,6 100,0 41,1 41,1

2008 116.034 -21,7 -21,7 76,5 -23,5 -23,5 80,0 -20,0 -20,0

2009* 70.133 -39,6 -39,6 45,0 -41,2 -41,2 46,3 -42,1 -42,1

2006 I 22.500 … … 62,5 … … 55,8 … …

II 25.034 11,3 … 69,1 10,5 … 64,0 14,7 …

III 27.251 8,9 … 72,7 5,2 … 71,4 11,6 …

IV 33.467 22,8 … 88,5 21,8 … 92,3 29,2 …

2007 I 39.745 18,8 76,6 108,1 22,1 72,9 108,0 17,0 93,5

II 38.824 -2,3 55,1 105,6 -2,3 52,8 105,8 -2,0 65,3

III 32.660 -15,9 19,8 87,9 -16,7 20,9 86,2 -18,5 20,7

IV 36.896 13,0 10,2 98,5 12,0 11,2 100,0 15,9 8,3

2008 I 32.008 -13,2 -19,5 85,9 -12,8 -20,5 87,8 -12,2 -18,6

II 34.918 9,1 -10,1 91,2 6,2 -13,6 95,5 8,7 -9,8

III 28.095 -19,5 -14,0 73,8 -19,1 -16,1 77,7 -18,6 -9,9

IV 21.013 -25,2 -43,0 55,2 -25,1 -43,9 59,1 -23,9 -40,9

2009 I* 16.261 -22,6 -49,2 42,5 -23,0 -50,5 43,8 -25,9 -50,2

II* 17.759 9,2 -49,1 46,2 8,5 -49,4 49,1 12,2 -48,6

III* 15.618 -12,1 -44,4 39,8 -13,7 -46,0 40,8 -17,0 -47,5

IV* 20.495 31,2 -2,5 51,5 29,2 -6,8 51,6 26,6 -12,7

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 111

κιών φαίνεται ότι συνέβαλαν τόσο η αβεβαι-ότητα σε σχέση µε τις αλλαγές στην φορολο-γία των ακινήτων (αντικειµενικές αξίες,φορολογική κλίµακα και αφορολόγητα όριακ.λπ.) όσο και η αβεβαιότητα σε σχέση µε ταγενικότερα οικονοµικά προβλήµατα τηςχώρας (δηµοσιονοµικό, διαρθρωτικές αλλα-γές κ.ά.).9

Με τη σταδιακή αποκατάσταση της οµαλότη-τας στις χρηµατοπιστωτικές αγορές αποµα-κρύνεται όλο και περισσότερο ο κίνδυνοςαπότοµης διόρθωσης των τιµών στην ελληνικήαγορά ακινήτων, αν και οι πτωτικές πιέσειςστις τιµές είναι πιθανόν να συνεχιστούν καιτους επόµενους µήνες. Η ένταση των πιέσεωναυτών θα εξαρτηθεί κυρίως από τις γενικότε-ρες οικονοµικές και χρηµατοπιστωτικές συν-θήκες στην Ελλάδα. Η ανάκαµψη της αγοράςακινήτων τα επόµενα τρίµηνα είναι άµεσασυνδεδεµένη µε τις προσδοκίες των νοικοκυ-ριών για την απασχόληση και τα µελλοντικάτους εισοδήµατα, τη χρηµατοδότηση της αγο-ράς από το τραπεζικό σύστηµα, αλλά και τηγενικότερη ανάκαµψη της οικονοµίας. Ηύπαρξη σαφών µηνυµάτων προς την κατεύ-θυνση της αποτελεσµατικής αντιµετώπισηςτων δηµοσιονοµικών και διαρθρωτικών προ-

βληµάτων που αντιµετωπίζει η ελληνική οικο-νοµία εκτιµάται ότι, εκτός των άλλων, θα συµ-βάλει και στην αναθέρµανση της αγοράς ακι-νήτων. Ανάλογα αποτελέσµατα θα προκύψουνκαι από την οριστικοποίηση των επικείµενωνµέτρων σε σχέση µε τη φορολογία των ακινή-των (αντικειµενικές αξίες, διευθέτηση ζητή-µατος ηµιυπαίθριων χώρων, κλιµάκια καιαφορολόγητα όρια φόρου Μεγάλης ΑκίνητηςΠεριουσίας κ.ά.) καθώς τόσο η προσφορά όσοκαι η ζήτηση κατοικίας επηρεάζονται σηµα-ντικά από αυτά.10


99 Τη σηµαντική µείωση των προσδοκιών στην αγορά ακινήτων κατα-γράφει και ο δείκτης επιχειρηµατικών προσδοκιών στις κατασκευές(που αφορά τόσο κατοικίες όσο και άλλες ιδιωτικές και δηµόσιεςκατασκευές), ο οποίος παρουσίασε µέση ετήσια µείωση 31,4% το2009, έναντι αύξησης 3% το 2008 και 1,5% το 2007. Ειδικότερα όσοναφορά τις επιχειρήσεις κατασκευής κατοικιών, σύµφωνα µε τηνέρευνα του ΙΟΒΕ η αντίστοιχη µείωση των επιχειρηµατικών προσ-δοκιών το 2009 ήταν 32,4% (έναντι 28,4 το 2008 και 14,0% το 2007),ενώ οι εξασφαλισµένοι µήνες παραγωγής µειώθηκαν σε 11,0 κατάµέσο όρο το 2009, από 11,7 το 2008 και 15,4 το 2007.

1100 Η υποχώρηση του συνολικού κόστους κατασκευής κατοικιών το2009 (για πρώτη φορά µετά από πολλά χρόνια) εκτιµάται ότι είναιπιθανό να συµβάλει στην ενίσχυση της ανάληψης επενδυτικώνπρωτοβουλιών από την πλευρά των κατασκευαστών κατοικιώντους επόµενους µήνες, καθώς περιορίζει το κόστος αντικατά-στασης των πωληθέντων ακινήτων. Πράγµατι, το συνολικό κόστοςκατασκευής νέων κτηρίων κατοικιών που δηµοσιεύεται από τηνΕΣΥΕ µειώθηκε σε ετήσια βάση κατά 0,3% το 2009, έναντι αύξη-σης 5,1% το 2008. Ακόµη πιο σηµαντική ήταν το 2009 η αντίστοιχηµείωση του δείκτη τιµών υλικών κατασκευής (συµµετέχει µε συντε-λεστή στάθµισης 56,7% στο συνολικό δείκτη) κατά 0,7%, έναντιµικρής αύξησης του δείκτη αµοιβής εργασίας (συντελεστής στάθ-µισης: 43,3%) κατά 0,3%.

PARARTHMA KEF II: 1 16-03-10 11:53 112

1.A ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ

Η οικονοµική κρίση έφερε στην επιφάνεια τιςµόνιµες και διαρθρωτικού χαρακτήρα αδυ-ναµίες της ελληνικής οικονοµίας σε συνδυα-σµό µε τον εκτροχιασµό των δηµόσιων οικο-νοµικών. Η διάρθρωση των δηµόσιων δαπα-νών και των εσόδων (βλ. παρακάτω, 1.Β) επη-ρεάζει ιδιαίτερα τη διαµόρφωση αλλά και τηδιατηρησιµότητα των δηµοσιονοµικών ελλειµ-µάτων και του δηµόσιου χρέους.

Η αναγκαία και καθοριστικής σηµασίας δηµο-σιονοµική προσαρµογή είναι συνδεδεµένη µετο µέγεθος του δηµόσιου τοµέα, δηλαδή µε τηδιαχρονική εξέλιξη των δαπανών και των εσό-δων1 του τοµέα της γενικής κυβέρνησης. Ηδηµοσιονοµική προσαρµογή δεν αποβλέπειµόνο στην περιστολή των δαπανών και τηναύξηση των εσόδων, αλλά και στην αντιµετώ-πιση των διαρθρωτικού τύπου παθογενειώνκαι αναποτελεσµατικών λειτουργιών τουδηµόσιου τοµέα ώστε να καταστεί δυνατή ηορθολογική αξιοποίηση των δηµόσιων πόρων.Στην προσπάθεια αυτή, καίρια σηµασία έχειη αποτελεσµατική είσπραξη και διαχείρισητων εσόδων και εισφορών, καθώς και η απο-τελεσµατική και διαφανής λειτουργία τωνδηµόσιων υπηρεσιών, προκειµένου να επι-τευχθεί η πάταξη ή τουλάχιστον ο δραστικόςπεριορισµός της φοροδιαφυγής και τηςεισφοροδιαφυγής, να αντιµετωπιστούν ηδιαφθορά και η γραφειοκρατία, να αναβαθ-µιστεί η ποιότητα των δηµόσιων αγαθών καιυπηρεσιών και να διευκολυνθεί η επιχειρη-µατικότητα, δηλαδή παράγοντες που συνει-σφέρουν θετικά στην οικονοµική ανάπτυξη.

Αν προσεγγιστεί το µέγεθος του δηµόσιουτοµέα µέσα από τη διαχρονική εξέλιξη τωνφορολογικών εσόδων και δαπανών της γενι-κής κυβέρνησης ως ποσοστού του ΑΕΠ, δια-πιστώνεται η ανοδική τους πορεία, που δείχνειτη µεγέθυνση του δηµόσιου τοµέα. ΣτηνΕλλάδα, οι δηµόσιες δαπάνες αποτελούσαν το20% του ΑΕΠ2 τη δεκαετία του 1960. Το 1995ήταν περίπου 46% του ΑΕΠ και, σύµφωνα µεπροσωρινά στοιχεία, εκτιµάται ότι έφθασανπερίπου στο 50% του ΑΕΠ το 2009 (βλ. ∆ιά-

γραµµα 1.1), ποσοστό το οποίο είναι αντί-στοιχο µε το µέσο όρο της ζώνης του ευρώ(50,6% του ΑΕΠ). Η άνοδος αυτή των δαπα-νών οφείλεται ως επί το πλείστον (βλ. ∆ιά-γραµµα 1.2) στη διαχρονική αύξηση των µετα-βιβαστικών πληρωµών (κυρίως συντάξεων)και των αµοιβών των δηµοσίων υπαλλήλων καιστις δαπάνες για τόκους.3 Ενώ οι δαπάνες γιατόκους µειώθηκαν διαχρονικά από 11,2% τουΑΕΠ το 1995 (5,4% στη ζώνη του ευρώ) σε4,4% του ΑΕΠ το 2007 (3,0% στη ζώνη τουευρώ), η πρόσφατη οικονοµική κρίση έχεισυντελέσει στην αύξησή τους σε 4,6% τουΑΕΠ το 2008 και 5,0% του ΑΕΠ το 2009, ενώστη ζώνη του ευρώ οι δαπάνες για τόκους ωςποσοστό του ΑΕΠ παρέµειναν σταθερές(3,0% του ΑΕΠ για την περίοδο 2007-2009).

Όπως προκύπτει από πρόσφατη µελέτη τουΙΟΒΕ (βλ. υποσηµείωση 2), σηµαντική είναιη διαχρονική αύξηση των φορολογικών εσό-


Ε Ι ∆ Ι ΚΟ ΘΕΜΑ IΖΗΤΗΜΑΤΑ ∆ΗΜΟΣ ΙΟΝΟΜ ΙΚΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ

11 Οι δηµόσιες δαπάνες και τα φορολογικά έσοδα ως ποσοστό τουΑΕΠ χρησιµοποιούνται ως δείκτες για τον προσδιορισµό του µεγέ-θους του δηµόσιου τοµέα.

22 Ράπανος, Β.Θ. (2009), “Μέγεθος και εύρος δραστηριοτήτων τουδηµόσιου τοµέα”, ΙΟΒΕ, Νοέµβριος.

33 Με την ένταξη στη ζώνη του ευρώ, οι δαπάνες για τόκους αρχί-ζουν να µειώνονται.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 113

δων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις υπόλοι-πες χώρες της ΕΕ-15 (ζώνη του ευρώ χωρίς τηΣλοβακία) και του ΟΟΣΑ. Θα πρέπει να επι-σηµανθεί ότι η αύξηση της συνολικής φορο-λογικής επιβάρυνσης από τη δεκαετία του1960 και εξής κατά κύριο λόγο προέρχεταιαπό αύξηση των άµεσων φόρων και τωνεισφορών κοινωνικής ασφάλισης (βλ. και∆ιάγραµµα 1.3). Παρά ταύτα, τα συνολικάέσοδα της γενικής κυβέρνησης το 2009 ανέρ-χονταν στο 39,3% του ΑΕΠ. Το αντίστοιχοποσοστό στη ζώνη του ευρώ ήταν 44,3% τουΑΕΠ.

Οι ανωτέρω εξελίξεις δείχνουν αύξηση τουµεγέθους του δηµόσιου τοµέα στην Ελλάδα,που προέρχεται από τη διαχρονική αύξησητων δαπανών ως ποσοστού του ΑΕΠ, η οποίαδηµιουργεί την ανάγκη συνεχούς αύξησης καιτων φορολογικών εσόδων. Υπάρχουν µελέτεςπου επιβεβαιώνουν εµπειρικά (µακροχρόνιακαι βραχυχρόνια) ττηη µµοοννόόδδρροοµµηη ααιιττιιώώδδηη σσχχέέσσηηααππόό ττιιςς δδηηµµόόσσιιεεςς δδααππάάννεεςς ππρροοςς τταα δδηηµµόόσσιιααέέσσοοδδαα γγιιαα ττηηνν ΕΕλλλλάάδδαα.4

Η συσχέτιση των δηµόσιων δαπανών και τωνφορολογικών εσόδων και ιδίως η µονόδροµη

σχέση από τις δηµόσιες δαπάνες προς ταφορολογικά έσοδα µπορούν να συνδεθούν µεφαινόµενα στρεβλώσεων, αναποτελεσµατικήςλειτουργίας του φοροεισπρακτικού µηχανι-σµού, καθώς και αναποτελεσµατικής αξιο-ποίησης των φορολογικών εσόδων. Γιαπαράδειγµα, µια αύξηση φορολογικών εσό-δων προκειµένου να καλυφθούν οι δηµόσιεςδαπάνες είναι πιθανόν να συνδέεται µε υπερ-βολική φορολογική επιβάρυνση, η οποία, µετη σειρά της, µπορεί να επιδράσει αρνητικάστην οικονοµική δραστηριότητα. Ένα µέτροαύξησης της φορολογικής επιβάρυνσης τηςεργασίας µπορεί να λειτουργήσει ως αντικί-νητρο για απασχόληση, στο βαθµό που θαοδηγήσει σε υποκατάσταση της εργασίας µεανάπαυση εάν οι φορολογούµενοι κρίνουν ότιµειώνοντας τη φορολογική τους επιβάρυνσηβελτιώνουν την ευηµερία τους.5 Επιπλέον,


44 Provopoulos, G. and Zambaras, A, (1991), “Testing for causalitybetween government spending and taxation”, Public Choice. Επί-σης, Hondroyiannis, G. and Papapetrou, E. (1996), “Anexamination of the causal relationship between governmentspending and revenue: A co-integration analysis”, Public Choice,και Χονδρογιάννης, Γ. (1999) “Η αιτιώδης σχέση δηµοσίων δαπα-νών και δηµοσίων εσόδων στην Ελλάδα” Οικονοµικό ∆ελτίο, Τρά-πεζα της Ελλάδος.

55 Βεβαίως το τελικό αποτέλεσµα εξαρτάται και από την ελαστικό-τητα της ζήτησης για καταναλωτικά αγαθά ως προς την τιµή.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 114

αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης σεάλλους τοµείς της οικονοµίας, όπως στις επι-χειρήσεις, µπορεί να λειτουργήσει ως αντικί-νητρο για τις επενδύσεις και να συντελέσειστη µετακίνηση του κεφαλαίου προς χώρες µεχαµηλότερη φορολογία. Η αυξηµένη φορο-λογική επιβάρυνση συνδέεται και µε φαινό-µενα φοροδιαφυγής και παραοικονοµίας,6 µετελικό αποτέλεσµα να επιδεινώνεται η δηµο-σιονοµική θέση της χώρας. Γι’ αυτό έχειµεγάλη σηµασία η αποτελεσµατική λειτουργίατων φοροεισπρακτικών και ελεγκτικών µηχα-νισµών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το µέγε-θος της παραοικονοµίας στην Ελλάδα εκτι-µάται σε επίπεδα υψηλότερα του 28% τουΑΕΠ το 2003.7

Την περίοδο 1971-2006, η Ελλάδα παρου-σιάζει την τρίτη µεγαλύτερη αύξηση σταέσοδα της γενικής κυβέρνησης (18,6% τουΑΕΠ) µετά την Πορτογαλία (21,6% τουΑΕΠ) και την Ισπανία (19,1% του ΑΕΠ) καιτη µεγαλύτερη αύξηση στις δαπάνες (21,5%του ΑΕΠ) µετά την Πορτογαλία (27,5% τουΑΕΠ). Η διαχρονική αύξηση των δαπανών,ιδίως µετά το 2006, προέρχεται κυρίως απότην άνοδο των µεταβιβαστικών πληρωµών, ηοποία συνοδεύεται από την αύξηση (µεχαµηλότερο ρυθµό) των δαπανών γιαµισθούς του δηµόσιου τοµέα. Οι δαπάνες γιαδηµόσιες επενδύσεις είναι λίγο µεγαλύτερεςαπό τον ευρωπαϊκό µέσο όρο, γεγονός πουδικαιολογείται και από τη διαδικασίασύγκλισης της ελληνικής οικονοµίας. Ωςποσοστό στο ΑΕΠ οι δηµόσιες επενδύσειςπροσέγγισαν το 3,5% την περίοδο πριν απότους Ολυµπιακούς Αγώνες και κατά τη διε-ξαγωγή τους. Ωστόσο, από το 2005 καιέπειτα ο λόγος των δηµόσιων επενδύσεωνπρος το ΑΕΠ έχει παραµείνει σταθερόςγύρω στο 2,8-2,9% του ΑΕΠ, τόσο διότι δενυπήρχαν οι επενδυτικές ανάγκες τις περιό-δου προετοιµασίας των Ολυµπιακών Αγώ-νων όσο και γιατί έπρεπε να αντιµετωπιστείτο υπερβολικό έλλειµµα. Αντίθετα, οι δαπά-νες για τόκους παρουσιάζουν φθίνουσαπορεία, µε εξαίρεση τα τελευταία δύο έτη2008 και 2009, κατά τα οποία παρουσιάζουνµικρή άνοδο (βλ. παρακάτω 1.Β).

Το µεγάλο µέγεθος του δηµόσιου τοµέα δεναντιβαίνει κατ’ ανάγκην στην αποτελεσµατικήχρησιµοποίηση των δαπανών και εσόδων. Αυτόυποδηλώνει η οικονοµική πραγµατικότητα στιςχώρες της Βόρειας Ευρώπης και το επιβεβαι-ώνει ο δείκτης αποτελεσµατικότητας πουκαταρτίζει η Παγκόσµια Τράπεζα. Σύµφωνα µετο δείκτη αυτό, χώρες µε µεγάλο δηµόσιο τοµέα(π.χ. οι σκανδιναβικές) έχουν και αποτελε-σµατικό κράτος. Βέβαια, οι χώρες αυτές έχουνκατάλληλα οργανωµένο θεσµικό και διοικητικόπλαίσιο, προκειµένου να διασφαλίζεται η απο-τελεσµατική αξιοποίηση των εσόδων και τωνδαπανών, να παρέχεται καλύτερη ποιότηταυπηρεσιών παιδείας και κοινωνικής προστα-σίας και να ενισχύονται η επιχειρηµατικότητακαι η καινοτοµία. Επιπλέον, φαίνεται ότι στιςχώρες αυτές ο δηµόσιος τοµέας δεν παρεµ-βαίνει στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς.

Μεταξύ των χωρών της ΕΕ-15 η Ελλάδα είναιαπό τις πλέον παρεµβατικές οικονοµίες στιςαγορές προϊόντων, ενώ εµφανίζεται ως ηχώρα µε την πιο εκτεταµένη χρήση διοικητι-κών µέτρων στην οικονοµία. Μεταξύ τωνχωρών του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα κατέχει τηντελευταία θέση αναφορικά µε την άσκηση τηςεπιχειρηµατικής δραστηριότητας (βάσει τουδείκτη της Παγκόσµιας Τράπεζας), ενώ βάσειτου δείκτη για τους φραγµούς στην επιχειρη-µατικότητα κατατάσσεται στις τελευταίεςθέσεις µεταξύ των χωρών της ΕΕ-15 (στιςπρώτες θέσεις βρίσκονται οι χώρες µε λιγό-τερους φραγµούς).

Εποµένως, καθοριστικής σηµασίας για τηνκατεύθυνση της δηµοσιονοµικής προσαρµογής


66 Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το ύψος της φοροδιαφυγής στηνΕλλάδα έφθασε το 1997 στο 60% των εσόδων του τακτικού προ-ϋπολογισµού ή 14,6% του ΑΕΠ (Τάτσος, Ν., Παραοικονοµία καιφοροδιαφυγή στην Ελλάδα, Αθήνα 2001). Ακόµη, η απώλεια τωνεσόδων από ΦΠΑ, εξαιτίας των στρεβλώσεων του φορολογικούσυστήµατος και της φοροδιαφυγής, έχει αυξηθεί στην Ελλάδα από20% το 2001 σε 30% το 2006, European Commission (2009), “Fightagainst tax fraud: Commission publishes a study on the VAT gapin the EU”.

77 Schneider, F. (2007), “Shadow economies and corruption all overthe world: new estimates for 145 countries”, The Open AccessJournal, Dell’Anno, R. et al. (2007), “The shadow economy inthree Mediterranean countries: France, Spain and Greece – AMIMIC approach”, Empirical Economics, τόµ. 33, σελ. 51-84, καιSchneider, F. (2006), “Shadow economies and corruption all overthe world: what do we really know?”, CES-IFO Working PaperNo 1806.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 115

είναι η αποτελεσµατική διαχείριση τωνδηµόσιων πόρων. Υπάρχουν µελέτες8 που δεί-χνουν ότι στην Ελλάδα η ίδια ποσότητα καιποιότητα δηµόσιων αγαθών και υπηρεσιών θαµπορούσε να εξασφαλιστεί µε περίπου 30%λιγότερες δαπάνες.

Ο περιορισµός και η αναδιάρθρωση των δηµό-σιων δαπανών προς αυτή την κατεύθυνση θασυµβάλουν καθοριστικά στη δηµοσιονοµικήπροσαρµογή, ενώ παράλληλα θα συνεισφέ-ρουν στην οικονοµική µεγέθυνση. Σύµφωνα µεµια µελέτη,9 στις χώρες της ΕΕ-15 οι δηµόσιεςεπενδύσεις και ειδικότερα οι επενδύσεις πουσυνδέονται µε την παιδεία, την έρευνα και τηνανάπτυξη συµβάλλουν θετικά στην οικονοµικήµεγέθυνση, σε αντίθεση µε τις καταναλωτικέςδαπάνες, τις µεταβιβαστικές πληρωµές και τιςκοινωνικές µεταβιβάσεις. Για την Ελλάδαυπάρχουν ενδείξεις ότι δεν υφίσταται µακρο-χρόνια σχέση µεταξύ δηµόσιων δαπανών καιρυθµού µεγέθυνσης.10 Αξίζει να σηµειωθεί ότιη Ελλάδα δαπανά το µεγαλύτερο ποσοστό(19,7% του ΑΕΠ) για τη δηµόσια διοίκησηµεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, ενώ εκτιµάταιότι το συνολικό διοικητικό βάρος για τις επι-χειρήσεις από τη νοµοθεσία και τις διοικητι-κές ρυθµίσεις ήταν της τάξεως των 13,8 δισεκ.ευρώ το 2007.11 Επιπλέον, µόνο οι µισές απότις 47 ∆ΕΚΟ που λειτουργούν σήµερα είναικερδοφόρες, αλλά τα κέρδη τους αντισταθµί-ζονται πλήρως από τις ζηµίες των άλλωνµισών, κατά κύριο λόγο συγκοινωνιακώνφορέων.

Το συµπέρασµα της ανωτέρω επισκόπησηςείναι ότι η δηµοσιονοµική προσαρµογή, προ-κειµένου να είναι επιτυχής, θα πρέπει να συν-δέεται µε µεταρρυθµίσεις στο δηµόσιο τοµέαπου όχι µόνο θα στοχεύουν στη συγκράτησητων δηµόσιων δαπανών, αλλά ταυτόχρονα θαεξασφαλίζουν την ποιότητα των δηµόσιωνοικονοµικών, τη µείωση της γραφειοκρατίας,την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και τηβελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών. ΗΤράπεζα της Ελλάδος έχει αναφερθεί επα-νειληµµένα στην αναγκαιότητα ύπαρξης ενόςκατάλληλου θεσµικού πλαισίου, συνδεδεµένουµε δηµοσιονοµικούς κανόνες, µηχανισµούς

ελέγχου των δηµόσιων δαπανών και της απο-τελεσµατικότητάς τους, καθώς επίσης καιµηχανισµούς κατάρτισης και αξιολόγησης τουκρατικού προϋπολογισµού µέσα από τηνκαθιέρωση στόχων και προτεραιοτήτων (βλ.παρακάτω 1.∆).

1.Β Η ∆ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΩΝ ∆ΑΠΑΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝΕΣΟ∆ΩΝ ΤΟΥ ∆ΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΗΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΑΕΠ – ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ

Η εξέταση της διάρθρωσης των δαπανών καιτων εσόδων της γενικής κυβέρνησης και ησύγκρισή τους µε τις αντίστοιχες εξελίξειςστην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27) και τη ζώνητου ευρώ (των 16 µελών) έχουν εξαιρετικήσηµασία για την κατανόηση του δηµοσιονο-µικού προβλήµατος της χώρας και για τη δια-τύπωση προτάσεων µε στόχο την αποτελε-σµατική αντιµετώπισή του.

Για παράδειγµα, η υπερβολική αύξηση ορι-σµένων κατηγοριών δαπανών και η συστηµα-τικά χαµηλή απόδοση ορισµένων κατηγοριώνφόρων, τόσο διαχρονικά όσο και σε σχέση µετα µέσα επίπεδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης,µπορεί να αποκαλύψει τις διαρθρωτικές αδυ-ναµίες που θα πρέπει να αντιµετωπιστούνπροκειµένου να αποκατασταθεί η δηµοσιο-νοµική τάξη.

Μια τέτοια ανάλυση θα συµβάλει στο να επι-λεγεί το κατάλληλο µίγµα πολιτικής, µεταξύαύξησης εσόδων και µείωσης δαπανών, για τηδηµοσιονοµική εξυγίανση. Ακαδηµαϊκές µελέ-τες έχουν δείξει ότι η σύνθεση της δηµοσιο-νοµικής προσαρµογής έχει αποφασιστικήσηµασία τόσο για την επιτυχή έκβασή της όσο


88 Afonso, A., Schuknecht, L. and Tanzi, V. (2005), “Public sectorefficiency – an international comparison”, Public Choice, τόµ. 123,σελ. 321-347.

99 Afonso and Alegre (2008), “Economic growth and budgetarycomponents: a panel assessment for the EU”, ECB Working PaperNo 848.

1100 Hondroyiannis, G. and Papapetrou, E. (1995) “An examination ofWagner’s law for Greece: a cointegration analysis”, Public Finance,τόµ. 50, σελ. 67-79.

1111 Kox, H. (2005), “Intra-EU differences in regulation-causedadministrative burden for companies”, Memorandum No 136, CPBNetherlands Bureau for Economic Policy Analysis.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 116

και για την επίδρασή της στην οικονοµικήανάπτυξη. Ορισµένες µελέτες (π.χ. Alesinaand Perotti, 1995, 1997, Alesina and Ardagna,1998)12 έχουν δείξει ότι οι επιτυχηµένες προ-σπάθειες δηµοσιονοµικής προσαρµογής βασί-ζονται σε σηµαντικό περιορισµό των πρωτο-γενών δαπανών του τακτικού προϋπολογισµού(κυρίως των δαπανών προσωπικού και τωνµεταβιβαστικών πληρωµών). Σε αυτές τιςπεριπτώσεις είναι δυνατόν ακόµη και νααυξηθεί ο ρυθµός οικονοµικής ανάπτυξης (βλ.Ardagna, 2004, Alesina and Perotti, 1995,Alesina and Ardagna, 2009).13,14

Επιπλέον, η δηµοσιονοµική εξυγίανση σεχώρες όπως η Ελλάδα πρέπει να προωθείταιµε διττό σκοπό, δηλ. προκειµένου να περιο-ριστούν τόσο το µέγεθος του εξωτερικούελλείµµατος (που αντανακλά την υστέρηση τηςαποταµίευσης έναντι των επενδύσεων) όσοκαι τα αυξηµένα ελλείµµατα του δηµόσιουτοµέα, τα οποία έχουν τροφοδοτήσει τις εξω-τερικές ανισορροπίες.15 Συνεπώς, η διάρ-θρωση της δηµοσιονοµικής προσαρµογής θαπρέπει να λαµβάνει υπόψη και να επιδιώκεινα αντιµετωπίσει ιδιαιτέρως το πρόβληµαανταγωνιστικότητας της χώρας, το οποίο τρο-φοδοτεί τα υψηλά εξωτερικά ελλείµµατα. Ταµέτρα λοιπόν θα πρέπει, ενδεικτικά, να προ-βλέπουν τον περιορισµό των πρωτογενώνδαπανών και την αύξηση της αποδοτικότηταςκαι αποτελεσµατικότητας των δαπανών (γιαυγεία, παιδεία, τεχνολογία κ.λπ.), καθώς καιτη µείωση του µοναδιαίου κόστους εργασίας(π.χ. η µείωση της φορολογίας στην εργασίακαι το κεφάλαιο που αντισταθµίζεται απόαύξηση του ΦΠΑ µειώνει το κόστος εργασίαςανά µονάδα προϊόντος).16 Οι δράσεις αυτέςµακροχρόνια θα ενισχύσουν την ανταγωνι-στικότητα και την παραγωγικότητα, θα στα-µατήσουν την τροφοδότηση των εξωτερικώνελλειµµάτων και θα ενισχύσουν την οικονο-µική ανάπτυξη.

Έσοδα

Τα σσυυννοολλιικκάά έέσσοοδδαα της γενικής κυβέρνησης σεεθνικολογιστική βάση διαµορφώθηκαν στο40,6% του ΑΕΠ το 2008, δηλαδή πολύ χαµη-

λότερα από το 44,6% (44,8%) του ΑΕΠ πουαποτελεί το µέσο όρο στη ζώνη του ευρώ (στηνΕΕ-27). Όπως προκύπτει από το ∆ιάγραµµα1.4, αντίστοιχη είναι η απόκλιση για όλη τηνπερίοδο 1998-2008, ενώ η µέγιστη απόκλιση


1122 Alesina and Perotti (1995), “Fiscal expansions and adjustments inOECD Countries”, Economic Policy, τόµ. 21, σελ. 207-247. Alesinaand Perotti (1997), “The Welfare State and Competitiveness”,American Economic Review, τόµ. 87 (5), σελ. 921-939. Alesina andArdagna (1998). “Tales of fiscal adjustments”, Economic Policy,τόµ. 13, σελ. 489-545.

1133 Ardagna (2004), “Fiscal stabilizations: When do they work andwhy?”, European Economic Review, τόµ. 48(5), σελ. 1047-74.Alesina and Ardagna (2009), “Large changes in fiscal policy: Taxesversus spending”, NBER Working paper No.15438.

1144 Επίσης θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι αναλύσεις της Ευρω-παϊκής Επιτροπής καθώς και οι υποδείξεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης,όπως αυτές έχουν εκφραστεί σε προηγούµενες Γνώµες του Συµβου-λίου Υπουργών Οικονοµικών και Οικονοµίας (ECOFIN), όσοναφορά την ανάγκη µείωσης των πρωτογενών δαπανών. Βλ.: EuropeanCommission (2009), “Greece: Macro-fiscal assessment ―An analysisof the January 2009 stability and growth programme― Council opinionof 10 March 2009 on the updated stability programme of Greece 2008-2011”, Official Journal C 64, 19.3.2009, σελ. 7–12.

1155 Brissimis et al. (2009), “Current account determinants andsustainability in periods of structural change”, αδηµοσίευτο, Τρά-πεζα της Ελλάδος. Brissimis et al. (2009), “The Determinants ofCurrent Account Imbalances in the Euro Area: A Panel EstimationApproach”, αδηµοσίευτο, Τράπεζα της Ελλάδος. Moschovis andCapo Servera (2009), “External imbalance of the Greek economy:the role of fiscal and structural policies”, European Commission,DG Economic and Fiscal Affairs, Country Focus, τόµ. 6 (6).

1166 Calmfors (2003), “Fiscal policy to stabilize the domestic economyin the EMU: What can we learn from monetary policy?”, CES-IFOEconomic Studies 49(3), σελ. 3-19. Lane and Perotti (2003), “Theimportance of composition of fiscal policy: evidence from differentexchange rate regimes”, Journal of Public Economics, τόµ. 97, σελ.2253-79.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 117

από τους ευρωπαϊκούς µέσους όρους διαµορ-φώνεται στις 6 εκατοστιαίες µονάδες (εκ.µ.)την περίοδο 2004-2005. Η απόκλιση αυτή απο-δίδεται κατά κύριο λόγο στην εξέλιξη τωνφφοορροολλοογγιικκώώνν εεσσόόδδωωνν (άµεσων και έµµεσωνφόρων), τα οποία ως ποσοστό του ΑΕΠ µειώ-νονται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Συγκε-κριµένα, από 22,3% του ΑΕΠ το 1999 περιο-ρίστηκαν στο 19,8% του ΑΕΠ το 2008, ενώ ηαπόκλισή τους από τους ευρωπαϊκούς µέσουςόρους έχει αυξηθεί σηµαντικά µετά το 2003 καικυµαίνεται περίπου στις 5 εκ. µονάδες.

Οι έέµµµµεεσσοοιι φφόόρροοιι διαµορφώθηκαν στο 12,1%του ΑΕΠ το 2008, όταν ο αντίστοιχος µέσοςόρος στη ζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27) ήταν12,9% (13,0%). Η απόκλιση των εσόδων απόέµµεσους φόρους από τα µέσα ευρωπαϊκά επί-πεδα ήταν µικρή µέχρι το 2002 και έλαβε τιςµέγιστες τιµές της (1,5 εκ.µ.) την περίοδο 2004-2006 (βλ. ∆ιάγραµµα 1.5). Η ελαφρά ανά-καµψη των εσόδων από την έµµεση φορολογίατο 2006 συνδέεται µε την αύξηση του ΦΠΑ τονΑπρίλιο του 2005, όταν ο υψηλός συντελεστήςαυξήθηκε από 18% σε 19% και ο χαµηλός από8% σε 9%. Ωστόσο, παρά την αύξηση τουΦΠΑ καθώς και άλλων έµµεσων φόρων (π.χ.

των ειδικών φόρων κατανάλωσης στα καύσιµα,τα ποτά, τον καπνό κ.λπ.), οι έµµεσοι φόροιεξακολουθούν να αποδίδουν πολύ χαµηλότεραέσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σχέση µε ταµέσα ευρωπαϊκά επίπεδα, γεγονός που σχετί-ζεται και µε την εκτεταµένη φοροδιαφυγή.

Οι άάµµεεσσοοιι φφόόρροοιι ως ποσοστό του ΑΕΠ απέ-χουν πάρα πολύ από τα αντίστοιχα δεδοµέναστην ΕΕ. Η απόκλιση των δύο λόγων διευρύ-νεται από το 2005 και έπειτα. Συγκεκριµένα,το 2008 στην Ελλάδα τα έσοδα από άµεσουςφόρους διαµορφώθηκαν στο 7,7% του ΑΕΠ,ενώ στη ζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27) ήταν στο12,2% (13,1%) του ΑΕΠ. Από τα παραπάνωπροκύπτει ότι στην Ελλάδα η απόδοση τωνέµµεσων φόρων είναι µεγαλύτερη από εκείνητων άµεσων φόρων. Η σχέση τους διαµορφώ-νεται στο 1,56 το 2008, αυξανόµενη από το2005 (1,37) και έπειτα εξαιτίας της πτωτικήςπορείας των άµεσων φόρων. Αντιθέτως, στηζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27) η σχέση αυτήείναι σταθερή και βρίσκεται κατά µέσο όροστο 1,1 (1,0) την περίοδο 1995-2008. Το γεγο-νός αυτό καταδεικνύει τη µικρή απόδοση τηςάµεσης φορολογίας στην Ελλάδα.

Η χαµηλή απόδοση των άµεσων φόρων οφεί-λεται στο ότι η φφοορροολλοογγίίαα φφυυσσιικκώώνν ππρροοσσώώππωωνναποδίδει πολύ λιγότερα έσοδα από ό,τι στηνΕΕ (βλ. ∆ιάγραµµα 1.6). Το 2007 η συγκε-κριµένη κατηγορία απέδωσε έσοδα ύψους4,7% του ΑΕΠ, ενώ ο µέσος όρος για τη ζώνητου ευρώ (στην ΕΕ-27) ήταν 8,9% (9,4%) τουΑΕΠ. Η αµετάβλητη εικόνα των εσόδων απότη φορολογία φυσικών προσώπων (ως ποσο-στού του ΑΕΠ) από το 2005 και έπειτα (παράτους εξαιρετικά υψηλούς ρυθµούς οικονοµι-κής ανάπτυξης) αποδίδεται κυρίως στην εκτε-ταµένη φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή παράστην ελαφρά µείωση των φορολογικώνσυντελεστών.17 Αυτό προκύπτει από το γεγο-νός ότι στη ζώνη του ευρώ τα φορολογικάέσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ παρουσιάζουναυξητική τάση από το 2004 και έπειτα, παράτην αντίστοιχη µείωση των ανώτατων φορο-


1177 Στην Ελλάδα ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής για τα φυσικάπρόσωπα περιορίστηκε από 45% το 2000 σε 40% το 2008.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 118

λογικών συντελεστών και παρά τους χαµηλό-τερους ρυθµούς ανάπτυξης (σε σχέση µε τηνΕλλάδα). Συνεπώς, η χαµηλή απόδοση (ωςποσοστό του ΑΕΠ) του φόρου εισοδήµατοςφυσικών προσώπων στην Ελλάδα πρέπει νααποδοθεί και στην εκτεταµένη φοροδιαφυγήκαι φοροαποφυγή, ειδικά όσον αφορά τουςαυτοαπασχολουµένους.18

Αρνητικά συνέβαλαν και τα έσοδα από τοφφόόρροο εειισσοοδδήήµµααττοοςς ννοοµµιικκώώνν ππρροοσσώώππωωνν, ταοποία ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν παρου-σιάσει κάµψη τα τελευταία χρόνια. Το 2007 ταφορολογικά έσοδα από αυτή την κατηγορίαδιαµορφώθηκαν σε 2,6% του ΑΕΠ στηνΕλλάδα, ενώ στη ζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27)ήταν στο 2,9% (3,0%) του ΑΕΠ (βλ. ∆ιά-γραµµα 1.7). Σ’ αυτό συνέβαλε η δραστικήαποκλιµάκωση των φορολογικών συντελεστώναπό τα πολύ υψηλά επίπεδα της περιόδου1999-2005. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο ανώτα-τος φορολογικός συντελεστής όσον αφορά τηφορολογία νοµικών προσώπων µειώθηκε από40% το 2000 σε 25% το 2008.19

Οι πραγµατικές (πράγµατι καταβαλλόµενες)αασσφφααλλιισσττιικκέέςς εειισσφφοορρέέςς ως ποσοστό του ΑΕΠ

στην Ελλάδα υπολείπονται σηµαντικά τωνµέσων ευρωπαϊκών επιπέδων, αν και η από-κλιση βαίνει µειούµενη τα τελευταία δεκαπέντεχρόνια (λόγω των υψηλών ρυθµών ανάπτυξηςκαι της αύξησης της απασχόλησης), µε εξαίρεσητην περίοδο 2004-2006 (βλ. ∆ιάγραµµα 1.8). Το2008 διαµορφώθηκαν στο 12,3% του ΑΕΠ, ότανστη ζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27) ήταν στο14,2% (12,8%) του ΑΕΠ,20 απόκλιση που αντα-νακλά την εκτεταµένη εισφοροδιαφυγή, ειδικάόσον αφορά τους αυτοαπασχολουµένους.

Στην Ελλάδα το 41,8% των φορολογικών εσό-δων το 2007 προέρχεται από φφόόρροουυςς σσττηηννεερργγαασσίίαα, ποσοστό σηµαντικά χαµηλότερο από


1188 Στη ζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27) ο ανώτατος φορολογικός συντε-λεστής για τα φυσικά πρόσωπα µειώθηκε από 48,4% (44,7%) το2000 σε 42,1% (37,8%) το 2008. Βλ. European Commission (2009).“Taxation trends in the European Union”.

1199 Αντίστοιχες τάσεις επικράτησαν τόσο στη ζώνη του ευρώ όσο καιστην ΕΕ-27 ως σύνολο. Για παράδειγµα, στη ζώνη του ευρώ (στηνΕΕ-27) ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής όσον αφορά τηνφορολογία νοµικών προσώπων µειώθηκε από 34,9% (31,9%) το2000 σε 26,0% (23,6%) το 2008. Αξίζει να σηµειωθεί ότι, αν καιη Ελλάδα ακολούθησε τις ευρωπαϊκές τάσεις µείωσης των συντε-λεστών, σε αρκετές περιπτώσεις εξακολουθεί να έχει υψηλότερουςφορολογικούς συντελεστές σε σχέση µε τις χώρες της ΑνατολικήςΕυρώπης, την Κύπρο και την Ιρλανδία. Η τελευταία µείωσε τονανώτατο φορολογικό συντελεστή για τα νοµικά πρόσωπα από 24%το 2000 σε 12,5% το 2008.

2200 Αντίστοιχη περίπου είναι η εικόνα για το σύνολο των ασφαλι-στικών εισφορών.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 119

το 50,6% (48,7%) στη ζώνη του ευρώ (στηνΕΕ-27). Οι φόροι αυτής της κατηγορίας αντι-στοιχούν στο 13,4% του ΑΕΠ, έναντι 20,5%(19,4%) του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ (στηνΕΕ-27). Ωστόσο, η συµµετοχή της φορολόγη-σης της εργασίας στο σύνολο των φορολογικώνεσόδων στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 5,9 εκα-τοστιαίες µονάδες από το 2000, ενώ στη ζώνητου ευρώ (στην ΕΕ-27) µειώθηκε κατά 1,5 (1,4)εκατοστιαία µονάδα. Η υψηλότερη φορολο-γική επιβάρυνση της εργασίας αντανακλάταικαι στην αύξηση του µέσου πραγµατικούφορολογικού συντελεστή (average implicit taxrate) κατά 1 εκατοστιαία µονάδα από το 2000,µε αποτέλεσµα να διαµορφωθεί στο 35,5% το2007, παρά τη µείωση των ανώτατων φορολο-γικών συντελεστών στη φορολογία εισοδήµα-τος από 45% το 2000 σε 40% το 2007.21

Tο γεγονός ότι τα φορολογικά έσοδα στηνΕλλάδα είναι πολύ χαµηλότερα από τουςευρωπαϊκούς µέσους όρους υποδηλώνει τηνανάγκη διεύρυνσης της φορολογικής βάσης,ιδίως όσον αφορά τους άµεσους αλλά και τουςέµµεσους φόρους. Η πάταξη της φοροδιαφυ-γής και της εισφοροδιαφυγής απαιτούνάµεσα µέτρα αναβάθµισης του φοροεισπρα-

κτικού µηχανισµού, αυξηµένους ελέγχους καιενίσχυση της φορολογικής συνείδησης τωνπολιτών µε κατάλληλα συστήµατα κινήτρων.22

Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι αρκετές µελέτες(Gupta et al., 2003, Ardagna, 2004, Tsibouriset al., 2006)23 έχουν δείξει ότι η αύξηση τωνεσόδων από αρχικώς χαµηλά επίπεδα (όπωςστην Ελλάδα σε σχέση µε τη ζώνη του ευρώ)µπορεί να οδηγήσει σε επιτυχή δηµοσιονοµικήεξυγίανση. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να επι-τευχθεί ένας ισόποσος επιµερισµός µεταξύτων κοινωνικοοικονοµικών οµάδων τουκόστους που απαιτείται για τη σταθεροποίηση(Alesina and Drazen, 199124).

∆απάνες

Οι σσυυννοολλιικκέέςς δδααππάάννεεςς το 2008 διαµορφώθη-καν αρκετά υψηλότερα (για πρώτη φοράύστερα από το 2000) από το µέσο όρο στηνΕυρωπαϊκή Ένωση, φθάνοντας στο 48,3% τουΑΕΠ, όταν ο αντίστοιχος µέσος όρος στη ζώνητου ευρώ (στην ΕΕ-27) ήταν 46,8% του ΑΕΠ(βλ. ∆ιάγραµµα 1.9). Η πτωτική πορεία πουακολούθησαν από το 2004 ως το 2006 στοπλαίσιο της δηµοσιονοµικής προσαρµογής γιατη διόρθωση του υπερβολικού ελλείµµατος,αντιστράφηκε το 2007, οδηγώντας στο δηµο-σιονοµικό εκτροχιασµό του 2008 (δεδοµένουότι τα έσοδα αυξήθηκαν µόνο κατά 0,2% τουΑΕΠ την ίδια περίοδο), δηλαδή την εκτόξευσητου ελλείµµατος της γενικής κυβέρνησης στο7,7% του ΑΕΠ. Η άνοδος των δαπανών οφεί-λεται κατά κύριο λόγο στις αυξηµένες κεφα-λαιακές µεταβιβάσεις (π.χ. ανάληψη χρεών


2211 Αντίθετα, στη ζώνη του ευρώ (στην ΕΕ-27) η φορολογική επιβά-ρυνση της εργασίας µειώθηκε κατά 0,3 (1,5) εκ.µ., φθάνοντας στο34,3 (34,4) το 2007. Βλ. European Commission (2009), Taxationtrends in the European Union.

2222 Αντίστοιχες προτάσεις διατυπώνουν και πρόσφατες µελέτες του∆ΝΤ, όπου επίσης προτείνεται ανάλογα µε τη δηµοσιονοµική καιοικονοµική κατάσταση και αύξηση των φορολογικών συντελεστώνΒλ. IMF (2010), “Εxiting from Crisis Intervention Policies” και“Strategies for fiscal consolidation in the post-crisis world” (δηµο-σιεύθηκαν στις 23.2.2010).

2233 Gupta, Baldacci, Clements, Tiongson (2003), “What sustains fiscalconsolidations in emerging market countries?”, IMF, WorkingPaper 03/224. Ardagna (2004), “Fiscal stabilizations: When do theywork and why?”, European Economic Review, τόµ. 48(5), σελ. 1047-74. Tsibouris, Horton, Flanagan, Maliszewski (2006), “Experiencewith large fiscal adjustments”, IMF Occasional Paper, No 246.

2244 Alesina and Drazen (1991), “Why are stabilizations delayed?”,American Economic Review, 81(5), σελ. 1170-88.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 120

νοσοκοµείων ύψους 2,5 δισεκ. ευρώ) και στηναύξηση των δαπανών προσωπικού, τωνδαπανών κοινωνικής προστασίας και ασφά-λισης και της δαπάνης για τόκους.

Στη συνέχεια αναλύεται πώς εξελίχθηκαν οιβασικότερες κατηγορίες δαπανών ως ποσοστάτου ΑΕΠ και αναδεικνύεται η συµβολή πουµπορούν να έχουν στη διαδικασία δηµοσιο-νοµικής εξυγίανσης. Ωστόσο, προηγουµένωςαξίζει να αναφερθεί ότι στη διεθνή βιβλιο-γραφία έχουν προταθεί ενδιαφέρουσες ερµη-νείες για την αυξητική τάση των δηµόσιωνδαπανών στην Ελλάδα. Όπως παρατηρούν οιHondroyiannis and Papapetrou (2001), στηνΕλλάδα η δηµιουργία µεγάλων ελλειµµάτωνµειώνει βραχυπρόθεσµα το κόστος που πλη-ρώνουν οι φορολογούµενοι για τις υπηρεσίεςπου παρέχει το κράτος, µε αποτέλεσµα νααυξάνεται η ζήτηση για δηµόσιες υπηρεσίες,γεγονός που οδηγεί στην αύξηση των δηµό-σιων δαπανών και στη διαιώνιση των ελλειµ-µάτων (υπόθεση Buchanan-Wagner). Επι-πλέον οι Lockwood et al. (2001) έχουν δείξειότι ο εκλογικός κύκλος έχει καθοριστικήσηµασία στην αύξηση των δηµόσιων δαπανώνστην Ελλάδα.25

Οι δδααππάάννεεςς ππρροοσσωωππιικκοούύ ως ποσοστό του ΑΕΠείναι υψηλότερες στην Ελλάδα σε σχέση µε τηζώνη του ευρώ (την ΕΕ-27) από το 2000 (2002)και έπειτα και η απόκλιση ανάµεσα στα δύοµεγέθη αυξάνεται τα τελευταία χρόνια. Το2008 ήταν στο 11,5% του ΑΕΠ, ενώ στη ζώνητου ευρώ (στην ΕΕ-27) διαµορφώθηκαν στο10,1% (10,5%) του ΑΕΠ (βλ. ∆ιάγραµµα1.10). Οι δδααππάάννεεςς κκοοιιννωωννιικκήήςς αασσφφάάλλιισσηηςς κκααιιππρροοσστταασσίίααςς ακολουθούν σταθερά αυξητικήπορεία τα τελευταία 15 χρόνια, µε αποτέλε-σµα να υπερβαίνουν τους ευρωπαϊκούςµέσους όρους από το 2006 και έπειτα και ναδιαµορφωθούν στο 19,1% του ΑΕΠ το 2008(βλ. ∆ιάγραµµα 1.11). Αξίζει να σηµειωθείότι, µε εξαίρεση τη µείωση των δαπανών προ-σωπικού κατά 0,3% του ΑΕΠ το 2006, οιπαραπάνω δύο κατηγορίες δαπανών δεν συνέ-βαλαν στην προσπάθεια δηµοσιονοµικής εξυ-γίανσης την περίοδο 2004-2006.


2255 Βλ. Hondroyiannis and Papapetrou (2001), “An investigation of thepublic deficits and government spending relationship: Evidence forGreece”, Public Choice, τόµ. 107, σελ. 169-182, και Lockwood,Philippopoulos, Tzavalis (2001), “Fiscal policy and politics: theoryand evidence from Greece 1960-1997”, Economic Modelling, τόµ.18, σελ. 253-268. Προδροµίδης, Κ. (1996), “Βασικά χαρακτηρι-στικά των πολιτικών κύκλων στην Ελλάδα”, Μελέτες ΟικονοµικήςΠολιτικής, ΑΣΟΕΕ, ΕΜΟΠ, Νο 2, σελ, 23-40.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 121

Οι δαπάνες για δδηηµµόόσσιιεεςς εεππεεννδδύύσσεειιςς (ακα-θάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου)είναι ελαφρά υψηλότερες των ευρωπαϊκώνµέσων όρων, γεγονός που δικαιολογείται καιαπό τη διαδικασία σύγκλισης. Ο λόγος δηµό-σιων επενδύσεων/ΑΕΠ προσέγγισε το 3,5%την περίοδο πριν από τους Ολυµπιακούς Αγώ-νες και κατά την διεξαγωγή τους, µε αποτέ-λεσµα να υπερβαίνει τους ευρωπαϊκούςµέσους όρους έως και κατά 1 εκ. µονάδα.Ωστόσο από το 2005 και έπειτα ο λόγος δηµό-σιων επενδύσεων προς ΑΕΠ παρέµεινε στα-θερός σε επίπεδα 2,8-2,9% του ΑΕΠ, τόσοδιότι δεν υπήρχαν οι επενδυτικές ανάγκες τιςπεριόδου προετοιµασίας των ΟλυµπιακώνΑγώνων όσο και επειδή έπρεπε να αντιµετω-πιστεί το υπερβολικό έλλειµµα (βλ. ∆ιά-γραµµα 1.12).

Οι δδααππάάννεεςς γγιιαα ττόόκκοουυςς έχουν παρουσιάσεισηµαντική αποκλιµάκωση τα τελευταία 15χρόνια (βλ. ∆ιάγραµµα 1.13), αν και ως ποσο-στό του ΑΕΠ είναι οι υψηλότερες µεταξύ τωνχωρών της ζώνης του ευρώ. Παρ’ όλα αυτά, ηπτωτική τάση του λόγου τόκων προς ΑΕΠπεριορίστηκε πρόσφατα και αντιστράφηκε το

2008, µε αποτέλεσµα να διαµορφωθεί στο4,6% του ΑΕΠ, ενώ στη ζώνη του ευρώ (στηνΕΕ-27) ήταν στο 3% (2,7%) του ΑΕΠ.


EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 122

Οι ανωτέρω διαπιστώσεις υποδηλώνουν ότι:

(1) Ο πρόσφατος δηµοσιονοµικός εκτροχια-σµός και η δραµατική αύξηση του χρέους καιτων περιθωρίων επιτοκίων των ελληνικών10ετών οµολόγων (έναντι των αντίστοιχωνγερµανικών κρατικών οµολόγων), στο βαθµόπου θα αυξήσουν το συνολικό κόστος δανει-σµού και το κόστος εξυπηρέτησης του χρέ-ους, θα επιβαρύνουν περαιτέρω τη δηµο-σιονοµική κατάσταση και θα στερήσουνδηµόσιους πόρους από άλλες δράσεις(δηµόσιες επενδύσεις, παιδεία, υγεία κ.λπ.).

(2) Η δραστική και διατηρήσιµη µείωση τουελλείµµατος και του δηµόσιου χρέους πρέπεινα προέλθει, πέρα από τη διεύρυνση τηςφορολογικής βάσης και την καταπολέµηση τηςφοροδιαφυγής και εισφοροδιαφυγής, από τακονδύλια των πρωτογενών δαπανών και ειδι-κότερα από τις δαπάνες προσωπικού, τις λει-τουργικές δαπάνες και τις δαπάνες κοινωνι-κής ασφάλισης και προστασίας.26,27 Αδυναµίααποτελεσµατικού ελέγχου της εξέλιξης αυτώντων κονδυλίων θα καταστήσει ατελέσφορη καιµη διατηρήσιµη οποιαδήποτε προσπάθειαδηµοσιονοµικής εξυγίανσης.

Η ποιότητα των δηµόσιων οικονοµικών

Η δηµοσιονοµική εκτροπή, το έλλειµµαανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονο-µίας καθώς και η αναµενόµενη δηµοσιονο-µική επιβάρυνση από τη γήρανση του πλη-θυσµού επιβάλλουν την εφαρµογή ενόςµεσοπρόθεσµου προγράµµατος σταθερο-ποίησης, το οποίο θα προωθήσει αποτελε-σµατικά τη δηµοσιονοµική εξυγίανση αλλάκαι την εφαρµογή µεταρρυθµίσεων που θαενισχύσουν την οικονοµική ανάπτυξη. Στοπλαίσιο ενός τέτοιου σχεδίου αποκτά θεµε-λιώδη σηµασία η ββεελλττίίωωσσηη ττηηςς πποοιιόόττηηττααςς ττωωννδδηηµµόόσσιιωωνν οοιικκοοννοοµµιικκώώνν. Η αποτελεσµατικήκαι αποδοτική χρήση των σπανιζόντων δηµό-σιων πόρων και η βελτίωση της διάρθρωσηςκαι αποδοτικότητας του φορολογικού συστή-µατος θα ενισχύσουν το µακροχρόνιο δυνη-τικό ρυθµό ανάπτυξης, διασφαλίζοντας ότι ηδηµοσιονοµική προσαρµογή θα συντείνει στη

µακροχρόνια βιωσιµότητα των δηµόσιωνοικονοµικών.

Σύµφωνα µε µελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής, αυξηµένες δαπάνες για εκπαίδευση,έρευνα και ανάπτυξη, δηµόσιες υποδοµές,υγεία, δηµόσια τάξη και ασφάλεια, καθώς καιπεριβαλλοντική προστασία, ενισχύουν τηνανάπτυξη.28 Όπως όµως επισηµαίνει η Ευρω-παϊκή Επιτροπή, η σχέση µεταξύ δηµόσιωνδαπανών (για παιδεία, έρευνα, υποδοµέςκ.λπ.) και ανάπτυξης δεν είναι αυτόµατη, αλλάσυνδέεται µε την ικανότητα επίτευξης των επι-θυµητών αποτελεσµάτων (π.χ. βελτίωση τουµορφωτικού επιπέδου, αύξηση της ιδιωτικήςδαπάνης για έρευνα), ενώ επίσης εξαρτάταικαι από το γενικότερο ρυθµιστικό πλαίσιο(π.χ. µια δύσκαµπτη αγορά εργασίας ενδέχε-ται να περιορίζει τη συνεισφορά της εξειδι-κευµένης εργασίας στην ανάπτυξη).29

Σύµφωνα µε µελέτη του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα δια-θέτει το µεγαλύτερο µέρος των δαπανών τηςσε κοινωνική προστασία, γενικές δηµόσιεςυπηρεσίες και άµυνα (βλ. ∆ιάγραµµα 1.14).30

Αντίθετα, οι δαπάνες για την παιδεία και τηνυγεία αποτελούσαν αντίστοιχα µόλις το 2,3%και το 4,7% του ΑΕΠ το 2006 (οι πρώτεςέχουν µειωθεί κατά 0,3% του ΑΕΠ και οι δεύ-


2266 Βλ. Alesina and Perotti (1995), “Fiscal expansions and adjustmentsin OECD Countries” Economic Policy, τόµ. 21, σελ. 207-247. Alesinaand Perotti (1997), “The Welfare State and Competitiveness”,American Economic Review, τόµ. 87 (5), σελ. 921-939. Alesina andArdagna (1998), “Tales of fiscal adjustments”, Economic Policy, τόµ.13, σελ. 489-545.

2277 Το κονδύλιο της ενδιάµεσης κατανάλωσης βρισκόταν στο 5% τουΑΕΠ το 2008, δηλαδή στα ίδια περίπου επίπεδα µε τη ζώνη τουευρώ (5,1% του ΑΕΠ), ενώ ο µέσος όρος του κατά τη διάρκεια τηςπεριόδου 1995-2008 ήταν 5,4% του ΑΕΠ στην Ελλάδα έναντι 4,9%του ΑΕΠ στη ζώνη του ευρώ.

2288 Βλ. European Commission (2008), “Public Finances in EMU 2008”,European Economy No. 3/2008.

2299 Σύµφωνα µε µελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η µείωση τηςφορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας (των άµεσων φόρων καιτων ασφαλιστικών εισφορών) µε παράλληλη αύξηση των φόρωνκατανάλωσης (ώστε να υπάρχει ουδέτερο αποτέλεσµα σταέσοδα) µπορεί να ενισχύσει την ανάπτυξη. Ωστόσο το τελικόαποτέλεσµα εξαρτάται από τη διαφάνεια, τη σταθερότητα καιτην απλή διάρθρωση του φορολογικού συστήµατος, ώστε ναπεριοριστεί η φοροδιαφυγή. Βεβαίως, η πολιτική για τη διάρ-θρωση του φορολογικού συστήµατος αφορά όχι µόνο το στόχοτης οικονοµικής ανάπτυξης, αλλά και την επίτευξη στόχων πουσυνδέονται µε την αναδιανοµή του πλούτου, την κοινωνικήδικαιοσύνη και τη διόρθωση στρεβλώσεων και αρνητικών εξω-τερικών οικονοµιών (π.χ. µόλυνση περιβάλλοντος). EuropeanCommission (2008, 2007, 2004, 2003), “Public Finances in EMU2008, 2007, 2004, 2003”, European Economy No. 3/2008, 3/2007,3/2004, 3/2003.

3300 Βλ. OECD (2009), Government at a Glance 2009.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 123

τερες έχουν αυξηθεί κατά 0,9% του ΑΕΠ απότο 1995), όταν κατά µέσο όρο στις χώρες τουΟΟΣΑ διατίθεται, αντίστοιχα, το 5,6% και το6,5% του ΑΕΠ.31

Προκαταρκτικά στοιχεία έρευνας της Ευρω-παϊκής Επιτροπής δείχνουν ότι η αποδοτικό-τητα και η αποτελεσµατικότητα των δηµόσιωνδαπανών στην Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τοµέσο όρο της ΕΕ-27.32 Συγκεκριµένα, ηΕλλάδα κατατάσσεται 21η στην κατηγορία“παιδεία” (µε 1η τη Φινλανδία), 24η στηνέρευνα και ανάπτυξη (µε 1η τη Φινλανδία),19η στις δηµόσιες υποδοµές (µε 1ο το Λου-ξεµβούργο), 18η στη δηµόσια διοίκηση (µε 1ητη ∆ανία), 27η στην κατηγορία “σύνθεσηδηµόσιων δαπανών (επενδύσεις έναντι δηµό-σιας κατανάλωσης) ενισχυτικών προς τηνοικονοµική ανάπτυξη” (µε 1η την Πορτογα-λία). Θέσεις επάνω από το µέσο όρο τωνχωρών της ΕΕ-27 καταλαµβάνει στις κατηγο-ρίες “υγεία”, όπου είναι 12η (µε 1η τη Σουη-δία) και “δηµόσια τάξη”, όπου είναι 12η (µε1η τη Μάλτα).

Προκύπτει λοιπόν το συµπέρασµα ότι είναι επι-τακτική η ανάγκη για περιστολή της σπατάλης

και για αναδιάρθρωση των δηµόσιων δαπανώνυπέρ περισσότερο αποδοτικών δράσεων πουστηρίζουν την οικονοµική µεγέθυνση µέσω τηςανάπτυξης και της βελτίωσης του ανθρώπινουδυναµικού, της χρήσης νέων τεχνολογιών καιτης ενίσχυσης των υποδοµών.33,34

1.Γ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΕΦΑΛHΝ ΜΙΣΘΟΛΟΓΙΚΩΝ ∆ΑΠΑΝΩΝ ΤΟΥ∆ΗΜΟΣΙΟΥ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ∆Ο 2001-2009 ΣΕΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΛΛΩΝ ΣΥΝΑΦΩΝΜΕΓΕΘΩΝ ΚΑΙ Η ΠΙΘΑΝΗ ∆ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥΣΤΟ 2010

Τα εξεταζόµενα µεγέθη και οι πηγές των στοιχείων

Η εξέλιξη των µισθολογικών δαπανών του∆ηµοσίου τα τελευταία χρόνια αποτελεί αντι-κείµενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Στη συνέ-χεια, η εξέλιξη των σχετικών µεγεθών από το2001, δηλαδή από την ένταξη της Ελλάδος στηζώνη του ευρώ, εξετάζεται µε βάση τα απο-λογιστικά στοιχεία εκτέλεσης του προϋπολο-γισµού που δηµοσιεύονται κάθε χρόνο στιςΕισηγητικές Εκθέσεις του Κρατικού Προϋ-πολογισµού (ΕΕΚΠ). Κατ’ αρχάς είναι χρή-σιµο να διευκρινιστούν τα εξής:


3311 Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού ΣχεδίουΟικονοµικής Ανασυγκρότησης για την αντιµετώπιση της τρέχου-σας οικονοµικής κρίσης τα 2/3 των χωρών-µελών της ΕΕ αύξησαντις δηµόσιες δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη ή χορήγησαν φορο-λογικές απαλλαγές προκειµένου να ενισχύσουν την παραγωγι-κότητα και την ανάπτυξη. Αντίθετα, η Ελλάδα λόγω της δηµο-σιονοµικής στενότητας δεν προχώρησε σε κάτι ανάλογο. Βλ.,Conte, Schweiser, Dierx, Ilzkovitz (2009), “An analysis of theefficiency of public spending and national policies in the area ofR&D”, European Economy, Occasional Papers No. 54.

3322 Βλ. European Commission (2009), “Public Finances in EMU 2009”,(Part II, Chapter 3).

3333 Σύµφωνα µε την έρευνα των Angelopoulos and Phillipopoulos(2007), η αύξηση των δαπανών προσωπικού επιβαρύνει την ανά-πτυξη στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε τη µελέτη, µια αύξηση κατά 9,7%των δαπανών προσωπικού µειώνει το ρυθµό µεγέθυνσης κατά1,72% στη διάρκεια της περιόδου 1972-1998. Οι δηµόσιες επεν-δύσεις υποβοηθούν την ανάπτυξη, ενώ αντίθετο είναι το αποτέ-λεσµα των µεταβιβαστικών πληρωµών. Επίσης, η βελτίωση της ποι-ότητας των υπηρεσιών που παρέχει το κράτος ακυρώνει το αρνη-τικό αποτέλεσµα του υπερµεγέθους ελληνικού δηµόσιου τοµέαστην ανάπτυξη. Βλ. Angelopoulos and Phillipopoulos (2007), “Thegrowth effects of fiscal policy in Greece 1960-2000”, Public Choice,τόµ. 131, σελ. 157-175.

3344 Σύµφωνα µε µελέτη, η Ελλάδα θα µπορούσε να παρέχει την ίδιαποιότητα και ποσότητα δηµόσιων αγαθών µε περίπου το 70%της κρατικής δαπάνης. Βλ. Afonso, Schuknecht, Tanzi (2005),ό.π.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 124

•• Τα στοιχεία των ΕΕΚΠ για τις µισθολογι-κές δαπάνες του ∆ηµοσίου καλύπτουν σχεδόντο 85%35 του τοµέα της “γενικής κυβέρνησης”και συγκεκριµένα περιλαµβάνουν τις δαπά-νες για τους υπαλλήλους της κεντρικής διοί-κησης, τους εκπαιδευτικούς, τους δικαστι-κούς, τα όργανα των Σωµάτων Ασφαλείας, τοπροσωπικό των δηµόσιων νοσοκοµείων, τοδιοικητικό προσωπικό των περιφερειών καιτων νοµαρχιακών αυτοδιοικήσεων. Το προ-σωπικό των Ενόπλων ∆υνάµεων δεν περι-λαµβάνεται στον αριθµό των υπαλλήλων, ανκαι οι αποδοχές του περιλαµβάνονται στιςδαπάνες. Το προσωπικό των ΟΤΑ επίσης δενπεριλαµβάνεται, αν και περιλαµβάνονταιορισµένες επιχορηγήσεις αποδοχών προςτους ΟΤΑ. Τα στοιχεία αναφέρονται τόσοστους τακτικούς όσο και στους έκτακτουςδηµοσίους υπαλλήλους (µε συµβάσεις εργα-σίας αορίστου ή ορισµένου χρόνου). Τακύρια µεθοδολογικά προβλήµατα αφορούν:(α) τη µη κάλυψη ορισµένων τµηµάτων τουτοµέα της γενικής κυβέρνησης, (β) το γεγο-νός ότι οι δαπάνες για τις αποδοχές καλύ-πτουν ορισµένες κατηγορίες (π.χ. τους στρα-τιωτικούς) που δεν περιλαµβάνονται σταδηµοσιευόµενα στοιχεία της απασχόλησης.Γι’ αυτό δεν είναι δυνατόν να µετρηθεί ορθάτο επίπεδο της δαπάνης ανά υπάλληλο. Μπο-ρεί πάντως να θεωρηθεί ότι οι υπολογισµοίγια τους ρυθµούς µεταβολής είναι κατά προ-σέγγιση ορθοί, αν υποτεθεί ότι ο αληθήςαριθµός των υπαλλήλων (περιλαµβανοµένωντων στρατιωτικών) αυξάνεται µε τον ίδιορυθµό όπως ο δηµοσιευόµενος αριθµός.

•• Σε ορισµένες περιπτώσεις, χρειάζεται ναγίνουν προσαρµογές/διορθώσεις στα δηµο-σιευόµενα στοιχεία των δαπανών και τηςαπασχόλησης προκειµένου να εξασφαλιστείη συγκρισιµότητα διαχρονικά. Για παρά-δειγµα, τα στοιχεία για την απασχόληση το2007 περιέλαβαν για πρώτη φορά µια κατη-γορία βοηθητικού προσωπικού, οι αποδοχέςτης οποίας είχαν όµως ήδη περιληφθεί στιςδαπάνες του 2006. Εξάλλου, το 2009 τα στοι-χεία για τις δαπάνες αποδοχών περιέλαβανολόκληρο το ποσό που καταβλήθηκε από τουςκαταργηθέντες Ειδικούς Λογαριασµούς, οι

οποίοι πλέον ενσωµατώθηκαν πλήρως στονΠροϋπολογισµό (βλ. και Κεφάλαιο ΙΙ.3.3).Εποµένως, το σχετικό ποσό δεν πρέπει ναληφθεί υπόψη στις διαχρονικές συγκρίσεις,δεδοµένου ότι και τα προηγούµενα έτη υπήρ-χαν σηµαντικές καταβολές ποσών για δαπά-νες αποδοχών από τους Ειδικούς Λογαρια-σµούς, αλλά δεν εµφανίζονταν στον Προϋ-πολογισµό.

•• Υπάρχει διαφορά ανάµεσα στις µέσες ακα-θάριστες αποδοχές των δηµοσίων υπαλλήλωνκαι στη “δαπάνη ανά υπάλληλο στο ∆ηµόσιο”(“compensation per employee”). Στη δεύτερηπερίπτωση, στον αριθµητή περιλαµβάνονταικαι οι δαπάνες για συντάξεις του ∆ηµοσίου,σύµφωνα µε µια λογιστική “σύµβαση” πουαντανακλά το γεγονός ότι στον Προϋπολογι-σµό οι δαπάνες για αποδοχές και συντάξειςεµφανίζονται µαζί. Για παράδειγµα, σύµφωναµε την ΕΕΚΠ-2010, οι συνολικές δαπάνες γιααποδοχές και συντάξεις το 2009 ανήλθαν σε25,5 δισεκ. ευρώ (εκ των οποίων 19,0 δισεκ.ευρώ ήταν για αποδοχές ή 18,3 δισεκ. ευρώ ανδεν ληφθούν υπόψη οι καταβολές µέσω τωνκαταργηθέντων και ενσωµατωθέντων ΕιδικώνΛογαριασµών και 6,5 δισεκ. ευρώ για συντά-ξεις – εποµένως το ποσοστό συµµετοχής τηςκάθε κατηγορίας ήταν 75% και 25% αντί-στοιχα). Σηµειώνεται ότι µερικές φορές οιρυθµοί µεταβολής των δύο κατηγοριών δαπα-νών διαφέρουν αισθητά (α) λόγω διαφορώνµεταξύ της πολιτικής µισθών και της πολιτικήςσυντάξεων και (β) επειδή η αύξηση του αριθ-µού των συνταξιούχων συνεπάγεται ταχύτερηαύξηση της “δαπάνης ανά υπάλληλο στο∆ηµόσιο”, καθώς ο παρονοµαστής του µεγέ-θους αυτού περιλαµβάνει µόνο τον αριθµό τωνεν ενεργεία υπαλλήλων.

Οι εξελίξεις την περίοδο 2001-2009

Σύµφωνα µε τα ανωτέρω, καταγράφονται οιεξής εξελίξεις για διάφορα χαρακτηριστικάµεγέθη:


3355 ∆απάνες για αποδοχές και συντάξεις σύµφωνα µε τις ΕΕΚΠ:2000=12,4 δισεκ. ευρώ, 2009=24,8-25,5 δισεκ. ευρώ. Εθνικολο-γιστικά στοιχεία/εκτιµήσεις για τις “αµοιβές των εργαζοµένων” στηγενική κυβέρνηση: 2000=14,3 δισεκ. ευρώ, 2009=30,4 δισεκ. ευρώ.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 125

ΣΣωωρρεευυττιικκήή µµεεττααββοολλήή ππεερριιόόδδοουυ 22000011--22000099 ((22000099//22000000))::

ΟΟιι µµέέσσοοιι εεττήήσσιιοοιι ρρυυθθµµοοίί µµεεττααββοολλήήςς γγιιαα ττηηνν εεννννεεααεεττίίαα 22000011--22000099 διαµορφώνονται ως εξής:

Τα ανωτέρω στοιχεία δείχνουν ότι τηνπερίοδο 2001-2009 οι µέσες αποδοχές και ηαπασχόληση δεν αυξήθηκαν ταχύτερα στο∆ηµόσιο από ό,τι στο σύνολο της οικονοµίας.

Επισηµαίνεται όµως ότι: (α) η οµοιοµορφίααυτή των µέσων ετήσιων ρυθµών ανόδου κατα-γράφεται εκ των υστέρων και υποδηλώνει ότιοι αυξήσεις αποδοχών στο ∆ηµόσιο επηρέασανσηµαντικά τις αυξήσεις αποδοχών στον επι-χειρηµατικό τοµέα και―εµµέσως― τον πλη-


∆απάνες για αποδοχές και συντάξεις ∆ηµοσίου = +100% (από 12,4 δισεκ. ευρώ σε 24,8 δισεκ. ευρώ)36

Αριθµός υπαλλήλων ∆ηµοσίου = +17%

∆απάνη ανά δηµόσιο υπάλληλο = +71%

∆απάνες µόνο για αποδοχές ∆ηµοσίου (από 9,5 δισεκ. ευρώ σε 18,3 δισεκ. ευρώ―χωρίς συντάξεις) = +93%

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές δηµοσίων υπαλλήλων = +65%

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Αµοιβές εργαζοµένων (συνολική δαπάνη για αποδοχές και εργοδοτικές εισφορές) στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοο--ννοοµµίίααςς (εκτίµηση Τράπεζας της Ελλάδος) = 93,3%37

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Απασχολούµενοι µισθωτοί στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς (εκτίµηση της Τράπεζας της Ελλάδος βάσει στοιχείωντης Έρευνας Εργατικού ∆υναµικού της ΕΣΥΕ) = +17,5%38

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Αµοιβές ανά µισθωτό (µέση µισθολογική δαπάνη συµπεριλαµβανοµένων των εργοδοτικών εισφορών καθώςκαι των συντάξεων των δηµοσίων υπαλλήλων) στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς (εκτίµηση της Τράπεζας της Ελλάδος) =+64,5%39

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Μέσες ακαθάριστες αποδοχές στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς (εκτίµηση της Τράπεζας της Ελλάδος) = +63,6%

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Ονοµαστικό ΑΕΠ = +74,3%40

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Ονοµαστικό ΑΕΠ κατά κεφαλήν (ΑΕΠ/πληθυσµός) = +69%41

ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Ονοµαστικό ΑΕΠ ανά απασχολούµενο άτοµο = +59,4%42

∆απάνη ανά δηµόσιο υπάλληλο (περιλαµβανοµένων των συντάξεων) = 6,1%

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές δηµοσίων υπαλλήλων = 5,7%

Μέσες ακαθάριστες αποδοχές στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς (εκτίµηση της Τράπεζας της Ελλάδος) = 5,6%

Αµοιβές ανά µισθωτό (µέση µισθολογική δαπάνη συµπεριλαµβανοµένων των εργοδοτικών εισφορών καθώςκαι των συντάξεων των δηµοσίων υπαλλήλων) στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς (εκτίµηση της Τράπεζας της Ελλά-δος) = 5,7% (ΕΣΥΕ: 5,6%)

Ονοµαστικό ΑΕΠ κατά κεφαλήν = 6,4%

Ονοµαστικό ΑΕΠ ανά απασχολούµενο άτοµο = 5,3%

Πληθωρισµός βάσει του ∆ΤΚ = 3,2%

Πραγµατικές µέσες ακαθάριστες αποδοχές δηµοσίων υπαλλήλων = 2,4%

Πραγµατικές µέσες ακαθάριστες αποδοχές στο σσύύννοολλοο ττηηςς οοιικκοοννοοµµίίααςς = 2,3%.

3366 Βλ. ΕΕΚΠ-2002, σελ. 31 (τελικά στοιχεία για το 2000), ΕΕΚΠ-2010, σελ. 60 (στοιχεία για το 2009). Σύµφωνα µε εθνικολογιστικάστοιχεία της ΕΣΥΕ για το 2000 και προσωρινές εκτιµήσεις τουΥπουργείου Οικονοµικών για το 2009 που περιλαµβάνονται στοΕπικαιροποιηµένο Πρόγραµµα Σταθερότητας και Ανάπτυξης(ΕΠΣΑ), οι “αµοιβές των εργαζοµένων στη γενική κυβέρνηση”αυξήθηκαν σωρευτικά κατά 113% την ίδια περίοδο.

3377 Αντίστοιχη εθνικολογιστική εκτίµηση της ΕΣΥΕ (Μάρτιος 2010):+89,8%.



4400 Στοιχεία ΕΣΥΕ για το 2000, προσωρινή εκτίµηση ΕΣΥΕ για το2009 (Μάρτιος 2010).

4411 Βλ. σηµείωση 40.4422 Βλ. σηµείωση 40.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:29 126

θωρισµό, (β) στο ∆ηµόσιο οι συνθήκες εργα-σίας είναι γενικά καλύτερες (µονιµότητα,κ.λπ.), ενώ η παραγωγικότητα είναι χαµηλό-τερη (σύµφωνα µε ορισµένες εκτιµήσεις), (γ) καταγράφηκαν σηµαντικές διαφορές τουρυθµού ανόδου µόνο σε ορισµένα έτη, οι οποίεςόµως εξαλείφονται όταν εξετάζεται το σύνολοτης περιόδου, (δ) οι συνολικές δαπάνες γιααποδοχές και συντάξεις του ∆ηµοσίου βάσειτων στοιχείων των ΕΕΚΠ όντως αυξήθηκανταχύτερα, εξαιτίας της ταχύτερης ανόδου τωνδαπανών για συντάξεις και (ε) οι εθνικολογι-στικές εκτιµήσεις για τις “αµοιβές των εργα-ζοµένων στη γενική κυβέρνηση” εµφανίζουνυψηλότερη άνοδο από ό,τι τα στοιχεία τωνΕΕΚΠ. Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι τόσο οιδαπάνες του ∆ηµοσίου για αποδοχές όσο και ηή δαπάνη για αποδοχές και εργοδοτικές εισφο-ρές στο σύνολο της οικονοµίας αυξήθηκανσωρευτικά κατά 93% την περίοδο 2001-2009,ενώ το ονοµαστικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 74%.Η εξέλιξη αυτή αντανακλά σε σηµαντικό βαθµό(α) την αυξανόµενη συµµετοχή των µισθωτώνστη συνολική απασχόληση (δεδοµένου ότι οιαπασχολούµενοι µισθωτοί αυξήθηκαν κατά17,5%, ενώ η συνολική απασχόληση αυξήθηκεκατά 9,3%) και (β) το αυξανόµενο µέγεθος τουδηµόσιου τοµέα (βλ. και πιο πάνω 1.Α).

Η τριετία 2007-2009

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λεπτο-µερέστερη εξέταση των µισθολογικών εξελί-ξεων στο ∆∆ηηµµόόσσιιοο τα τελευταία τρία έτη 2007,2008 και 2009:

Επισηµαίνονται τα εξής:

•• Το 22000077, πέρα από τις γενικές αυξήσεις τωντακτικών αποδοχών των δηµοσίων υπαλλή-λων, υπήρξαν πρόσθετες ρυθµίσεις/παροχέςγια τους στρατιωτικούς και τα Σώµατα Ασφα-λείας, τους εκπαιδευτικούς και το νοσηλευτικόπροσωπικό.

•• Το 22000088, πάλι πέρα από τις γενικές αυξή-σεις, υπήρξαν: (α) καταβολή αναδροµικώνστους δικαστικούς και (β) νέα µισθολόγια ήεπιδόµατα για τους στρατιωτικούς και ταΣώµατα Ασφαλείας, τους εκπαιδευτικούς καιτο νοσηλευτικό προσωπικό.

•• Το 22000099 υπήρξαν ειδικές µισθολογικές ρυθ-µίσεις για τους δικαστικούς και τους γιατρούςτου ΕΣΥ που εφαρµόστηκαν πριν από τοπάγωµα των αυξήσεων και τη χορήγηση µόνοεφάπαξ παροχής στους δηµοσίους υπαλλή-λους.

Τα ανωτέρω στηρίζουν τα εξής συµπερά-σµατα:

•• Κατά την τριετία 2007-2009, η µέση ετήσιααύξηση των τακτικών αποδοχών (χωρίς την“ωρίµανση”) ήταν ίση προς το µέσο ετήσιοπληθωρισµό (2,8%). Όµως, το αποτέλεσµααυτό καταγράφεται εκ των υστέρων και µπο-ρεί να υποστηριχθεί ότι η µέση ετήσια αύξησητων τακτικών αποδοχών κατά περισσότεροαπό 2% συνετέλεσε στη διαµόρφωση του πλη-θωρισµού σε επίπεδα επίσης υψηλότερα του2%, επειδή επηρέασε τόσο τις συλλογικές δια-πραγµατεύσεις και το κόστος εργασίας στονεπιχειρηµατικό τοµέα όσο και τη ζήτηση.

•• Αν υποτεθεί ότι η µέση επίδραση των “αυτό-µατων” αυξήσεων λόγω µεταβολών στηναρχαιότητα/προϋπηρεσία και στην οικογε-νειακή κατάσταση ήταν 1,7% (όπως προκύπτειέµµεσα από τα παραδείγµατα στους πίνακεςγια την εισοδηµατική πολιτική του 2010 πουέδωσε στη δηµοσιότητα το Υπουργείο Οικο-νοµικών στις 9.2.2010), προκύπτει ότι το ετή-σιο εισόδηµα ενός τυπικού δηµοσίου υπαλλή-λου αυξήθηκε µε µέσο ετήσιο ρυθµό 4,5% την


ΈτοςΤακτικές

αποδοχές*Μέσες ακαθ.αποδοχές**

∆απάνη ανάυπάλληλο***

2007 3,5% 3,8% 5,0%

2008 3,1% 7,15% 9,3%

2009 1,9%**** 6,9% 7,4%

(*) Μέση ετήσια αύξηση τακτικών αποδοχών ενός τυπικού δηµοσίουυπαλλήλου, βάσει του νόµου που ψηφίζεται κάθε χρόνο. (**) Περιλαµβάνει (α) τις “αυτόµατες” αυξήσεις λόγω µεταβολώνστην αρχαιότητα/προϋπηρεσία και στην οικογενειακή κατάσταση και(β) αυξήσεις λόγω ειδικών µισθολογικών ρυθµίσεων για επιµέρουςκατηγορίες δηµοσίων υπαλλήλων.(***) Επιπλέον περιλαµβάνει την επίδραση της αύξησης των δαπα-νών για συντάξεις του ∆ηµοσίου.(****) Περιλαµβάνει “µεταφερόµενη επιβάρυνση” 1,4% από το 2008και την επίδραση της εφάπαξ παροχής (αντί µισθολογικών αυξή-σεων) που ισοδυναµούσε µε αύξηση 0,5%.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 127

τριετία 2007-2009. Την ίδια περίοδο, η µέσηετήσια αύξηση του ονοµαστικού ΑΕΠ κατάκεφαλήν ήταν 3,8%. Ωστόσο, οι µέσες ακα-θάριστες αποδοχές αυξήθηκαν σηµαντικάπερισσότερο, δηλαδή µε µέσο ετήσιο ρυθµό5,9%, επειδή περιλαµβάνουν την επίδρασητων ειδικών ρυθµίσεων/παροχών για επιµέ-ρους κατηγορίες δηµοσίων υπαλλήλων (δικα-στικούς, στρατιωτικούς και Σώµατα Ασφα-λείας, εκπαιδευτικούς, γιατρούς και νοση-λευτικό προσωπικό κ.ά.). Η αντίστοιχη µέσηετήσια αύξηση των µέσων ακαθάριστων απο-δοχών στο σύνολο της οικονοµίας ήταν 5,5%.Τέλος, η “δαπάνη ανά δηµόσιο υπάλληλο”αυξήθηκε µε µέσο ετήσιο ρυθµό 7,2%, επειδήεπιπλέον περιλαµβάνει την επίδραση τηςαύξησης των δαπανών για συντάξεις του∆ηµοσίου (στο σύνολο της οικονοµίας, ο αντί-στοιχος ρυθµός για τις “αµοιβές ανά µισθωτό”ήταν 5,9%).

•• Αυτοί οι απλοί αριθµητικοί υπολογισµοίδείχνουν ότι όντως υπάρχει ευρύ περιθώριογια τον περιορισµό των µισθολογικών δαπα-νών του ∆ηµοσίου, αρχής γενοµένης από (α) τον εξορθολογισµό των µισθολογίων καιτης πληθώρας των επιδοµάτων, (β) τη στα-διακή µείωση του αριθµού των υπαλλήλων, (γ) τη χορήγηση συγκρατηµένων µισθολογι-κών αυξήσεων στο µέλλον και (δ) το πάγωµατων βασικών µισθών για το τρέχον έτος και τιςπερικοπές επιδοµάτων που έχουν αποφασι-στεί από την Κυβέρνηση.

Η εισοδηµατική πολιτική του ∆ηµοσίου για το2010

Σύµφωνα µε ορισµένες συντηρητικές υποθέ-σεις και προσεγγίσεις, η εισοδηµατική πολι-τική για το ∆ηµόσιο που ανακοινώθηκε στις 9Φεβρουαρίου και στις 3 Μαρτίου συνεπάγε-ται ότι οι ονοµαστικές µέσες ακαθάριστεςαποδοχές των δηµοσίων υπαλλήλων θα µειω-θούν εφέτος κατά 6,9%, οι πραγµατικές µέσεςακαθάριστες αποδοχές θα µειωθούν κατά9,5% περίπου (αν ο πληθωρισµός διαµορφω-θεί γύρω στο 3%) και το ονοµαστικό ετήσιοακαθάριστο εισόδηµα των συνταξιούχων του∆ηµοσίου θα µειωθεί κατά 1,4%. Επίσης, αν

ληφθούν υπόψη πληροφορίες που περιέχονταιστην ΕΕΚΠ-2010 και στο ΕΠΣΑ, προκύπτειέµµεσα ότι ο αριθµός των δηµοσίων υπαλλή-λων ενδέχεται να µειωθεί κατά 2,8% και οαριθµός των συνταξιούχων του ∆ηµοσίου νααυξηθεί κατά 3,5%. Με βάση τα ανωτέρω,προκύπτει ότι η “δαπάνη ανά δηµόσιο υπάλ-ληλο” (περιλαµβανοµένης της δαπάνης γιασυντάξεις) θα µειωθεί κατά 3,9% σε ονοµα-στικούς όρους το 2010, δηλαδή θα µειωθείκατά 6,5% περίπου σε πραγµατικούς όρους.

Συγκεκριµένα:

Σύµφωνα µε το Υπουργείο Οικονοµικών (Hel-lenic Stability and Growth ProgrammeNewsletter, 17.2.2010, σελ. 3), η αρχικά απο-φασισθείσα περικοπή των επιδοµάτων κατά10% ισοδυναµούσε µε µέση µείωση τωνµισθών κατά 4% σε ονοµαστικούς όρους.Εξάλλου, ο Υπουργός Οικονοµικών είχεδηλώσει (συνέντευξη τύπου 9.2.2010) ότι οιµηνιαίες ακαθάριστες αποδοχές των δηµοσίωνυπαλλήλων θα µειωθούν κατά 1% έως 5,5% σεονοµαστικούς όρους.

Με βάση τα ανωτέρω, µπορεί να υποτεθεί ότιη µέση ονοµαστική µείωση των µηνιαίωντακτικών αποδοχών θα ήταν 3,25% (ο απλόςαριθµητικός µέσος όρος του 1% και του 5,5%).Επειδή όµως στις 3 Μαρτίου αποφασίστηκεότι τα επιδόµατα θα περικοπούν κατά 12%, ηµέση ονοµαστική µείωση των µηνιαίων τακτι-κών αποδοχών υπολογίζεται πλέον σε 3,9%. Ηµείωση αυτή εν µέρει θα αντισταθµιστεί απότις “αυτόµατες” αυξήσεις λόγω µεταβολώνστην αρχαιότητα/προϋπηρεσία και στην οικο-γενειακή κατάσταση, οι οποίες, όπως προα-ναφέρθηκε, είναι της τάξεως του 1,7% (όπωςπροκύπτει από τα παραδείγµατα του Υπουρ-γείου Οικονοµικών). Εκ πρώτης όψεως λοιπόνη καθαρή µείωση είναι 2,2% και αφορά τους12 από τους 14 µισθούς που καταβάλλονταιετησίως. Όπως ανακοινώθηκε στις 3 Μαρτίου,οι άλλοι 2 µισθοί (δώρα Χριστουγέννων καιΠάσχα και επίδοµα αδείας θα περικοπούνκατά 30% (πέραν της γενικής µείωσης κατά2,2%), µε αποτέλεσµα η τελική µείωσή τους ναφθάσει το 31,5%. Εποµένως, το άθροισµα των


EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 128

14 µισθών υπολογίζεται ότι θα µειωθεί κατά6,4%. Όµως, η εφάπαξ παροχή που χορηγή-θηκε το 2009 αντί µισθολογικών αυξήσεωνισοδυναµούσε µε αύξηση του ετήσιου εισο-δήµατος κατά 0,5%. Επειδή δεν θα περιλαµ-βάνεται τέτοια εφάπαξ παροχή στο ετήσιοεισόδηµα του 2010, η ονοµαστική µείωση τουακαθάριστου (προ φορολογίας) ετήσιουεισοδήµατος ενός δηµοσίου υπαλλήλου θαφθάσει το 6,9% (93,6/100,5=93,1), ενώ σεπραγµατικούς όρους η µείωση θα είναι τηςτάξεως του 9,5%.

Τα ανωτέρω αφορούν τις µέσες ακαθάριστεςαποδοχές των δηµοσίων υπαλλήλων. Για ναυπολογιστεί η “δαπάνη ανά δηµόσιο υπάλ-ληλο”, απαιτείται να υπολογιστεί τόσο ηδαπάνη για αποδοχές όσο και η δαπάνη γιασυντάξεις. Ειδικότερα:

∆απάνη για αποδοχές:

•• Μέσες ακαθάριστες αποδοχές: -6,9%.

•• Εκτιµώµενη µεταβολή του αριθµού τωνυπαλλήλων: -2,8%. Λαµβάνονται υπόψη ταεξής: (α) ο αριθµός των υπαλλήλων ήταν511.900 τον Ιούνιο του 2009 σύµφωνα µε τηνΕΕΚΠ-2010, (β) ο πιθανός αριθµός αποχω-ρήσεων είναι 14.000 βάσει των δεδοµένων του2008 και του 2009, (γ) σύµφωνα µε το ΕΠΣΑ(σελ. 75) θα προσληφθούν µόνο 1.000 εργα-ζόµενοι στην ασφάλεια, 3.000 στην υγεία και3.000 εκπαιδευτικοί, ενώ θα προσληφθούν 7-8.000 λιγότεροι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί.Συνεπώς, ο αριθµός των υπαλλήλων θα δια-µορφωθεί σε 497.400 το 2010.

•• Εποµένως, οι δαπάνες για αποδοχές (75%της συνολικής δαπάνης) θα µειωθούν κατά9,5% [(-6,9%)+(-2,8%)].

∆απάνη για συντάξεις

•• Στις συντάξεις δεν θα χορηγηθούν αυξή-σεις. Όπως όµως και στην περίπτωση τωνυπαλλήλων, πρέπει να ληφθεί υπόψη η εφά-παξ παροχή που χορηγήθηκε πέρυσι αντίαυξήσεων και εκτιµάται ότι συνέβαλε σε

αύξηση του ετήσιου εισοδήµατος των συντα-ξιούχων το 2009 κατά 1,4%, ενώ βεβαίως δενπεριλαµβάνεται τέτοια εφάπαξ παροχή στοετήσιο εισόδηµα του 2010. Εποµένως, το εισό-δηµα αυτό θα µειωθεί εφέτος κατά 1,4%(100,0/101,4). Επιπλέον γίνεται η υπόθεση ότιο αριθµός των συνταξιούχων θα αυξηθεί το2010 κατά 14.000 (όσο το 2008 και το 2009),δηλαδή κατά 3,5% σε σύγκριση µε το 2009(Ιούνιος 2009: 403.000 συνταξιούχοι του∆ηµοσίου σύµφωνα µε την ΕΕΚΠ-2010).

•• Εποµένως, η δαπάνη για συντάξεις (25%της συνολικής δαπάνης) θα αυξηθεί κατά2,05% [(-1,4%)+3,5%].

•• Σύµφωνα µε τα ανωτέρω, η δδααππάάννηη ττοουυ∆∆ηηµµοοσσίίοουυ γγιιαα ααπποοδδοοχχέέςς κκααιι σσυυννττάάξξεειιςς θθαα µµεειι--ωωθθεείί κκααττάά 66,,66%% ττοο 22001100,, εφόσον:

(0,75 x -9,5%)+(0,25 x 2,05%)= -6,6%

Στον Προϋπολογισµό προβλεπόταν αύξηση2,8%. Η διαφορά ισοδυναµεί µε εξοικονό-µηση 2,4 ευρώ, δηλ. 1% του ΑΕΠ.

Εφόσον ο αριθµός των υπαλλήλων θα µειωθείκατά 2,8%, η “δαπάνη ανά δηµόσιο υπάλ-ληλο” θα µειωθεί κατά 3,9% σε ονοµαστικούςόρους, ενώ σε πραγµατικούς όρους θα µειω-θεί κατά 6,5% περίπου.

1.∆ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ, ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟΙ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ∆ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Στην εισηγητική έκθεση για την αναθεώρησητου Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης(ΣΣΑ), που υιοθετήθηκε από το ΕυρωπαϊκόΣυµβούλιο το Μάρτιο του 2005, αναφερότανότι “…. εθνικοί δηµοσιονοµικοί κανόνες θαπρέπει να συµπληρώνουν τις δεσµεύσεις πουέχουν αναλάβει τα κράτη-µέλη στο πλαίσιοτου ΣΣΑ….”. Επίσης, στο ίδιο κείµενοεκφραζόταν η άποψη ότι οι εθνικοί φορείς θα


EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 129

πρέπει να έχουν µεγαλύτερο ρόλο στηνπαρακολούθηση και αξιολόγηση του προϋ-πολογισµού και της ασκούµενης δηµοσιονο-µικής πολιτικής.43 Οι παροτρύνσεις αυτέςπρος τα κράτη-µέλη δεν ήταν τυχαίες, αλλάβασίζονταν στα συµπεράσµατα µιας µακρο-χρόνιας διεθνούς προσπάθειας, τόσο σεερευνητικό επίπεδο όσο και σε επίπεδοάσκησης πολιτικής, για τον έλεγχο των δηµο-σιονοµικών ελλειµµάτων.44

Στο πλαίσιο αυτό, στο τέλος του 2005 στηνΕυρωπαϊκή Επιτροπή (αλλά και από ανεξάρ-τητους ερευνητές) ξεκίνησε µια νέα ερευνη-τική προσπάθεια για τον προσδιορισµό τωνπαραγόντων εκείνων οι οποίοι επηρεάζουνκαθοριστικά το αποτέλεσµα του προϋπολογι-σµού και επιτρέπουν την επίτευξη διατηρήσι-µης ισχυρής δηµοσιονοµικής θέσης. Από τιςεργασίες αυτές προέκυψε µια νέα ολοκληρω-µένη θεώρηση του θέµατος, σύµφωνα µε τηνοποία η δηµοσιονοµική επίδοση καθορίζεταιαποφασιστικά από το υφιστάµενο σε κάθεχώρα “δηµοσιονοµικό πλαίσιο” (“domestic fis-cal framework”).45 Ως δηµοσιονοµικό πλαίσιονοείται το πλέγµα των θεσµών, κανόνων, πρα-κτικών και ανεξάρτητων φορέων που διέπουνκαι επηρεάζουν την προετοιµασία, κατάρτισηκαι εκτέλεση του προϋπολογισµού, καθώς καιτον έλεγχο και την αξιολόγηση του δηµοσιο-νοµικού αποτελέσµατος.

Συγκεκριµένα, το “δηµοσιονοµικό πλαίσιο”αποτελείται από τρεις κατηγορίες παραγό-ντων, οι οποίοι είναι συµπληρωµατικοίµεταξύ τους και επηρεάζουν καθοριστικά τοαποτέλεσµα του προϋπολογισµού. Οι κατη-γορίες αυτές είναι:

(α) Οι θεσµοί, οι διαδικαστικοί κανόνες καιοι πρακτικές που διέπουν την προετοιµασία,κατάρτιση και εκτέλεση του προϋπολογισµού.

(β) Οι αριθµητικοί δηµοσιονοµικοί κανόνεςµόνιµου χαρακτήρα, οι οποίοι συνήθως θέτουνόρια στο ύψος46 ή στο ρυθµό αύξησης µιαςσηµαντικής δηµοσιονοµικής µεταβλητής, όπωςείναι το έλλειµµα, οι δηµόσιες δαπάνες, τοχρέος και άλλα δηµοσιονοµικά µεγέθη.

(γ) Τέλος, η ύπαρξη ανεξάρτητων φορέων,47

όπως είναι διάφορες “ανεξάρτητες δηµοσιο-νοµικές αρχές”, “δηµοσιονοµικά συµβούλια”,ερευνητικά κέντρα κ.λπ., οι οποίοι αναλύουνκαι αξιολογούν την ασκούµενη δηµοσιονοµικήπολιτική και τις δηµοσιονοµικές επιδόσεις,διενεργούν µακροοικονοµικές προβλέψεις,επηρεάζουν ενδεχοµένως την κατάρτιση τουπροϋπολογισµού και διατυπώνουν δηµοσίωςαπόψεις και συστάσεις για την ακολουθητέαδηµοσιονοµική πολιτική.

Η ππρρώώττηη κκααττηηγγοορρίίαα περιλαµβάνει όλους τουςκανόνες και τις διαδικασίες κατάρτισης καιεκτέλεσης του προϋπολογισµού που διασφα-λίζουν την αρχή της ενότητας του προϋπολο-γισµού, τη διαφάνεια και την αξιοπιστία του.Στον προϋπολογισµό, πέραν των στοιχείωνπου αφορούν την κεντρική κυβέρνηση (κρα-τικός προϋπολογισµός – ΚΠ), πρέπει να περι-λαµβάνονται επαρκή στοιχεία και πληροφο-ρίες και για τις υπόλοιπες συνιστώσες τηςγενικής κυβέρνησης (δηλαδή τους ασφαλι-


4433 Το ακριβές κείµενο ήταν: “….national budgetary rules should becomplementary to the Member States’ commitments under theStability and Growth Pact“. Επίσης, “…national institutions couldplay a more prominent role in budgetary surveillance to strengthennational ownership, enhance enforcement through national publicopinion and complement the economic and policy analysis at EUlevel”. Βλ. European Commission, “Public Finances in EMU 2009”,European Economy 5, 2009, σελ. 87.

4444 Από τη δεκαετία του ’70 υπήρξαν διεθνώς προσπάθειες ελέγχουτων δηµόσιων δαπανών µέσα από τη διαδικασία κατάρτισης τουπροϋπολογισµού. Αρχικά στις ΗΠΑ επιχειρήθηκε η µεταφορά τηςµεθόδου “Προϋπολογισµού Μηδενικής Βάσης” από το χώρο τωνεπιχειρήσεων στον κρατικό προϋπολογισµό. Στην Ελλάδα η πιλο-τική εφαρµογή της µεθόδου αυτής στα κρατικά νοσοκοµεία καιστα Ελληνικά Ταχυδροµεία την περίοδο 1977-1979 έδωσε θεα-µατικά αποτελέσµατα, αλλά το πρόγραµµα εγκαταλείφθηκε ανε-ξήγητα το 1980. Τη δεκαετία του ’80 έγιναν πολλές προσπάθειεςσε επιµέρους χώρες (π.χ. Ηνωµένο Βασίλειο), µε αποτέλεσµα καιο ΟΟΣΑ να ασχοληθεί συστηµατικά µε το θέµα (βλ. µεταξύ άλλωνOECD, The Control and Management of GovernmentExpenditure, 1987). Στη συνέχεια, τη δεκαετία του ’90 ακολού-θησαν πολλές άλλες µελέτες κυρίως από το IMF, όπως: (α) A.Premchand, Public Expenditure Management, IMF, 1993, (β) IUnproductive Public Expenditures, IMF Fiscal AffairsDepartment, 1995, (γ) C.J. McDermott and R.F. Wescott, “AnEmpirical Analysis of Fiscal Adjustments”, IMF Staff Papers, No.4, τόµ. 43, ∆εκέµβριος 1996, (δ) G. Kopits and S. Symansky, “FiscalPolicy Rules”, IMF, Occasional Paper 162, 1998.

4455 European Commission, “Public Finances in EMU 2009,” ό.π. σελ.87. Βλ. επίσης European Commission, “Public Finances in EMU2006”, σελ. 122-168. Εκτός από τη δηµοσίευση αυτή, η ΕυρωπαϊκήΕπιτροπή διοργάνωσε δύο ηµερίδες στις Βρυξέλλες (22.9 και24.11.2006) καθώς και παρουσιάσεις σε διάφορες χώρες (στηνΑθήνα η παρουσίαση έγινε στις 13.11.2006).

4466 Σε απόλυτες τιµές ή ως ποσοστό του ΑΕΠ.4477 Η κυβέρνηση, η κεντρική τράπεζα, το κοινοβούλιο ή νοµικά πρό-

σωπα που ελέγχονται από την κυβέρνηση δεν θεωρούνται ανε-ξάρτητοι φορείς. Βλ. European Commission, “Public Finances inEMU 2009”, ό.π., σελ. 93.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 130

στικούς οργανισµούς, τους ΟΤΑ και τα λοιπάΝΠ∆∆), ώστε να δίδεται η συνολική εικόνατης δηµοσιονοµικής διαχείρισης. Επίσης, ταδιάφορα µεγέθη του προϋπολογισµού πρέπεινα είναι σαφώς προσδιορισµένα και να εξα-σφαλίζεται η συγκρισιµότητά τους από χρόνοσε χρόνο, ενώ θα πρέπει να είναι σαφές ποιοςφορέας, υπηρεσία ή άτοµο έχει την ευθύνη γιατυχόν αποκλίσεις κατά την εκτέλεση του προ-ϋπολογισµού (λογοδοσία).

Ιδιαίτερη σηµασία εν προκειµένω έχει η κατάρ-τιση πολυετών προϋπολογισµών, ή τουλάχιστονη κατάρτιση ενός µεσοπρόθεσµου δηµοσιονο-µικού προγράµµατος (συνήθως τριετούς ήτετραετούς διάρκειας) στο οποίο να εντάσσο-νται οι ετήσιοι προϋπολογισµοί. Γενικά θα πρέ-πει να υπάρχουν θεσµοί και πρακτικές που ναεπεκτείνουν τον ορίζοντα του προϋπολογισµούπέραν του έτους, καθώς ο ετήσιος προϋπολο-γισµός δεν θεωρείται ικανοποιητική βάση γιαµια υγιή δηµοσιονοµική διαχείριση.48

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρησιµοποιεί πέντεκριτήρια για να υπολογίσει ένα ποιοτικό δεί-κτη που θα µετρά το βαθµό στον οποίο τακράτη-µέλη καταρτίζουν και εφαρµόζουνµεσοπρόθεσµους προϋπολογισµούς.49 Μεβάση τον εν λόγω δείκτη η Ελλάδα βρίσκεταισε µια από τις τρεις τελευταίες θέσεις,50 δεδο-µένου ότι είναι µία από τις πέντε χώρες πουδεν καταρτίζουν πολυετείς προϋπολογισµούςή πολυετές δηµοσιονοµικό πρόγραµµα.51

Στην πρώτη µεγάλη κατηγορία παραγόντων,ιδιαίτερη σηµασία έχουν η καθιέρωση καιχρήση ενός συστήµατος αξιολόγησης τωνδηµοσίων δαπανών στο στάδιο κατάρτισης τουπροϋπολογισµού (π.χ. προϋπολογισµός µηδε-νικής βάσης ή προϋπολογισµός προγραµµά-των), η έγκαιρη κατάρτιση και κατάθεση τουπροϋπολογισµού στη Βουλή, καθώς και ηκατάρτιση και δηµοσιοποίηση εκθέσεωνκατά την εκτέλεση του προϋπολογισµού.Παράλληλα, θα πρέπει να συντάσσονταιλεπτοµερείς ετήσιοι ισολογισµοί, από τουςοποίους να είναι δυνατή η παρακολούθησητων µεταβολών της περιουσιακής κατάστασηςτης γενικής κυβέρνησης.52

Γενικά, ως προς το σύνθετο δείκτη διαδικα-σιών κατάρτισης του προϋπολογισµού,53 οοποίος περιλαµβάνει τον πολυετή προγραµ-µατισµό, όπως προαναφέρθηκε, καθώς και τοβαθµό συγκεντρωτισµού, τη διαφάνεια, τηλογοδοσία, την αποτελεσµατικότητα κ.λπ., ηΕλλάδα καταλαµβάνει την τελευταία θέσηανάµεσα στα 27 κράτη-µέλη.54

Όσον αφορά τη δδεεύύττεερρηη κκααττηηγγοορρίίαα παραγό-ντων, δηλαδή τους αριθµητικούς δηµοσιονο-µικούς κανόνες, αυτοί εξακολουθούν να απο-τελούν τον πυρήνα του απαραίτητου θεσµικούπλαισίου κάθε χώρας για τον έλεγχο τωνδηµόσιων οικονοµικών. Ως δηµοσιονοµικοίκανόνες νοούνται οι µόνιµοι περιορισµοί στηδηµοσιονοµική πολιτική, που εκφράζονται ωςποσοτικά όρια σε συνοπτικούς δείκτες δηµο-σιονοµικής επίδοσης (όπως π.χ. το έλλειµµατου προϋπολογισµού, το δηµόσιο χρέος, τούψος των δαπανών και άλλα δηµοσιονοµικάµεγέθη) ή σε σηµαντικό τµήµα αυτών των δει-κτών (π.χ. πρωτογενείς δαπάνες). Οι κανόνεςαυτοί συνήθως θέτουν αριθµητικά όρια όσοναφορά το ύψος των κυριότερων δηµοσιονο-µιών µεταβλητών, το ύψος τους σε σχέση µε τοΑΕΠ ή τον ετήσιο ρυθµό αύξησής τους.

Σύµφωνα µε έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής, οι αριθµητικοί κανόνες σε ισχύ στα κράτη-µέλη (EE-27) αυξήθηκαν από 16 το 1990 σε 61το 2005 και 67 το 2008.55 Επίσης, µία πολύ


4488 Βλ. European Commission, “Public Finances in EMU 2009”, ό.π.,σελ. 95.

4499 Ο δείκτης αυτός περιλαµβάνει τα εξής κριτήρια: (α) την ύπαρξηενός µεσοπρόθεσµου δηµοσιονοµικού πλαισίου (ή προϋπολογι-σµού), (β) το βαθµό σύνδεσης και συνέπειας µεταξύ των ετήσιωνπροϋπολογισµών και του µεσοπρόθεσµου δηµοσιονοµικού πλαι-σίου, (γ) τη συµµετοχή του Κοινοβουλίου στην κατάρτιση τουµεσοπρόθεσµου δηµοσιονοµικού πλαισίου, (δ) το συντονισµό καιτη συνεργασία των διαφόρων συνιστωσών της γενικής κυβέρνη-σης κατά την κατάρτιση του µεσοπρόθεσµου πλαισίου, και (ε) τουςµηχανισµούς πιστής εφαρµογής και παρακολούθησης των στόχωντων πολυετών προϋπολογισµών.

5500 Ό.π., σελ. 98, Γράφηµα II.4.7.5511 Ό.π., σελ. 95.5522 Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι σχεδόν όλες οι χώρες της ζώνης του

ευρώ έχουν κατά καιρούς επηρεάσει το ετήσιο έλλειµµά τους µετα-τρέποντας στοιχεία του ενεργητικού σε έσοδα του τρέχοντος προ-ϋπολογισµού.

5533 Και αυτός ο δείκτης καταρτίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.5544 Βλ. Βασίλης Θ. Ράπανος, Σύνταξη και Εκτέλεση του Κρατικού

Προϋπολογισµού: Ευρωπαϊκή Εµπειρία και Ελληνική Πραγµα-τικότητα, ΙΟΒΕ, Νοέµβριος 2007, Αθήνα, σελ. 19-40.

5555 Βλ. European Commission, “Public Finances in EMU 2009”, ό.π.,σελ. 87.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 131

σηµαντική εξέλιξη είναι ότι οι κανόνες σήµερααφορούν την κεντρική ή τη γενική κυβέρνηση,ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’90 αφορού-σαν κυρίως την τοπική αυτοδιοίκηση.56

Η πλέον πρόσφατη εξέλιξη είναι η επιβολήαριθµητικών κανόνων και στην κοινωνικήασφάλιση. Οι κανόνες που χρησιµοποιούνταισήµερα αφορούν συνήθως το έλλειµµα, τιςδαπάνες (κυρίως της κεντρικής κυβέρνησης)ή το δηµόσιο χρέος, ενώ οι κανόνες για ταέσοδα είναι σπάνιοι.57 Σηµειώνεται ότι οιεθνικοί κανόνες λειτουργούν συµπληρωµα-τικά και ενισχύουν τους αντίστοιχους κανόνεςτης Συνθήκης του Μάαστριχτ και του Συµφώ-νου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Από την ανάλυση των στοιχείων προέκυψε ότιτόσο η εισαγωγή αριθµητικών δηµοσιονοµι-κών κανόνων σε µια χώρα όσο και η διεύ-ρυνση του πεδίου εφαρµογής τους σε ολοέναµεγαλύτερο τµήµα της γενικής κυβέρνησηςοδήγησαν σε µείωση του κυκλικά προσαρµο-σµένου ελλείµµατος (ή σε αύξηση του πλεο-νάσµατος) της χώρας. Επίσης, η επιβολή αριθ-µητικών δηµοσιονοµικών κανόνων στις πρω-τογενείς δαπάνες είχε αποτέλεσµα τη µείωσητου λόγου τους προς το ΑΕΠ. Σηµειώνεται ότιη αποτελεσµατικότητα των κανόνων ενισχύε-ται όταν αυτοί είναι νοµοθετικά κατοχυρω-µένοι,58 όταν προβάλλονται από τον τύπο καιόταν προβλέπονται ισχυροί µηχανισµοί επι-βολής τους.

Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατα-σκεύασε ένα δείκτη ο οποίος, µε βάση πέντεκριτήρια,59 µετρά την ισχύ αυτών των κανόνωνστην κάθε χώρα-µέλος. Από την ανάλυση τηςΕπιτροπής προέκυψε ότι όσο µεγαλύτερηείναι η τιµή αυτού του δείκτη (δηλαδή όσο πιοισχυροί είναι οι δηµοσιονοµικοί κανόνες σεµια χώρα), τόσο καλύτερες είναι οι δηµοσιο-νοµικές επιδόσεις.60 Σηµειώνεται ότι ηΕλλάδα είναι µία από τις τρεις µόνο χώρες τηςΕυρωπαϊκής Ένωσης που δεν χρησιµοποιούνεθνικούς δηµοσιονοµικούς κανόνες.61

Όσον αφορά την ττρρίίττηη κκααττηηγγοορρίίαα, παρατη-ρείται ότι η σηµαντικότερη ίσως συµβολή της

έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ότιαναγνωρίζεται πόσο σηµαντικό είναι να υπάρ-χουν σε κάθε χώρα ανεξάρτητοι φορείς ανά-λυσης, αξιολόγησης και διατύπωσης συστά-σεων σχετικά µε την ασκούµενη δηµοσιονο-µική πολιτική. Οι φορείς αυτοί ονοµάζονταισυνήθως “ανεξάρτητες δηµοσιονοµικέςαρχές” ή “δηµοσιονοµικά συµβούλια”. Όσοπιο αξιόπιστοι είναι αυτοί οι φορείς, τόσοαυξάνεται και η συµβολή τους στον καθορισµότου δηµοσιονοµικού αποτελέσµατος. Οι ανε-ξάρτητοι αυτοί φορείς συνήθως παρακολου-θούν, αναλύουν και αξιολογούν τις τρέχουσεςοικονοµικές εξελίξεις σε µια χώρα, διενερ-γούν µακροοικονοµικές προβλέψεις και δια-τυπώνουν δηµοσίως συστάσεις για τη δηµο-σιονοµική (ή την εν γένει οικονοµική) πολι-τική. Από τα στοιχεία της έρευνας προκύπτειότι 27 τέτοιοι ανεξάρτητοι φορείς υπάρχουνστις 17 από τις 27 χώρες-µέλη της ΕΕ. Οι δύοτελευταίοι φορείς ιδρύθηκαν µετά το 2005 στηΣουηδία και την Πορτογαλία, µε σαφή σκοπότην “ανεξάρτητη αξιολόγηση της δηµοσιονο-µικής πολιτικής”.62

Από την έρευνα προκύπτει ότι η ύπαρξη τωνανεξάρτητων αυτών φορέων ασκεί γενικά


5566 Ό.π., σελ. 88 και σελ. 98. Η τάση οι κανόνες να καλύπτουν συνε-χώς µεγαλύτερο τµήµα της γενικής κυβέρνησης θεωρείται από τηνΕυρωπαϊκή Επιτροπή ως “αξιοσηµείωτη” (σελ. 98).

5577 Οι αριθµητικοί κανόνες για τα έσοδα είναι µόνον 6 και 4 απόαυτούς αναφέρονται στην κατανοµή των εσόδων που τυχόνεισπράχθηκαν πέραν των προβλέψεων του προϋπολογισµού. Ό.π.,σελ. 88-89 και Πίνακας ΙΙ.4.1.

5588 Π.χ. οι κανόνες που περιέχονται στο Σύνταγµα ή σε διατάξειςνόµων είναι περισσότερο αποτελεσµατικοί από αυτούς που βασί-ζονται σε πολιτικές συµφωνίες.

5599 Τα κριτήρια αυτά είναι: (α) η νοµική βάση του κανόνα, (β) η υπη-ρεσία η οποία είναι επιφορτισµένη µε την επιβολή του κανόνα, (γ)ο φορέας ο οποίος παρακολουθεί τη σωστή εφαρµογή του κανόνα,(δ) η ύπαρξη αυτόµατων µηχανισµών διόρθωσης σε περίπτωσηαποκλίσεων από τον κανόνα, και (ε) η παρακολούθηση (τουκανόνα) από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Βλ. EuropeanCommission, “Public Finances in EMU 2009”, ό.π., σελ. 91, BoxΙΙ.4.3.

6600 Ό.π., σελ. 89 και 93.6611 Η Τράπεζα της Ελλάδος έχει επισηµάνει επανειληµµένως την

τελευταία δεκαετία την ανάγκη υιοθέτησης τέτοιων κανόνων καιστην Ελλάδα. Βλ. (α) Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 1999, σελ.34, (β) Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 2001, σελ. 64, (γ) Έκθεσητου ∆ιοικητή για το έτος 2003, σελ. 82-84, όπου γίνεται αναλυτικήκαι ολοκληρωµένη παρουσίαση των αριθµητικών δηµοσιονοµικώνκανόνων και ορισµένων απαραίτητων προϋποθέσεων για τονέλεγχο των δαπανών και των δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, (δ)Έκθεση του ∆ιοικητή για το έτος 2004, σελ. 78, (ε) Έκθεση του∆ιοικητή για το έτος 2006, σελ. 249-252, (στ) Νοµισµατική Πολι-τική – Ενδιάµεση Έκθεση 2008, σελ. 29, και (ζ) ΝοµισµατικήΠολιτική 2008-2009, Φεβρουάριος 2009, σελ. 35-37.

6622 European Commission, “Public Finances in EMU 2009”, ό.π., σελ.93.

EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 132

θετική επίδραση στη δηµοσιονοµική διαχεί-ριση και συµβάλλει στην επίτευξη διαφάνειας,δηµοσιονοµικής πειθαρχίας και αξιοπιστίαςτης δηµοσιονοµικής πολιτικής. Το µέγεθος τηςεπίδρασης εξαρτάται από την αξιοπιστία καιτο κύρος του φορέα, ιδιότητες που του δίνουντη δυνατότητα να επηρεάζει το δηµόσιο διά-λογο για δηµοσιονοµικά θέµατα και να συµ-µετέχει άµεσα στην κατάρτιση του προϋπο-λογισµού. Είναι φανερό όµως ότι η δηµιουρ-γία νέων “ανεξάρτητων φορέων” σε µία χώρααπαιτεί περισσότερο χρόνο από ό,τι π.χ. η επι-βολή δηµοσιονοµικών κανόνων. Επίσης,

απαιτείται χρόνος για να αποκτήσει έναςτέτοιος φορέας κύρος και αξιοπιστία.

Επισηµαίνεται τέλος ότι, αν και καθεµία απότις τρεις οµάδες παραγόντων που προσδιορί-ζουν το δηµοσιονοµικό αποτέλεσµα είναι αφ’εαυτής σηµαντική και επηρεάζει το δηµοσιο-νοµικό αποτέλεσµα, η αποτελεσµατικότητααυξάνεται πολλαπλασιαστικά όταν υπάρχουνκαι επενεργούν ταυτόχρονα και οι τρεις µαζί.Αυτό συµβαίνει επειδή οι τρεις αυτές κατηγο-ρίες παραγόντων επιδρούν µεταξύ τους, αλλη-λενισχύονται και αλληλοσυµπληρώνονται.


EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 133


EIDIKO THEMA I: 1 16-03-10 11:30 134

2.Α Ο ∆ΥΝΗΤΙΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ: ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ –ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ∆ΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ1

Το δυνητικό προϊόν ή το προϊόν πλήρους απα-σχόλησης αποτελεί κεντρικό µακροοικονο-µικό µέγεθος στο σχεδιασµό και την άσκησητης νοµισµατικής, της δηµοσιονοµικής και τηςδιαρθρωτικής πολιτικής. Αν και η έννοια τουδυνητικού προϊόντος δεν είναι αρκετά σαφής,γεγονός που προκαλεί δυσκολίες στην εκτί-µησή του, παραµένει ωστόσο ένα χρήσιµοεργαλείο για την ερµηνεία του πληθωρισµού(µέσω του παραγωγικού κενού), για την εφαρ-µογή πολιτικών πλήρους απασχόλησης και γιατην ανάλυση της διατηρησιµότητας των δηµο-σιονοµικών ελλειµµάτων.

Μία συνήθης µέθοδος εκτίµησης του δυνητι-κού προϊόντος βασίζεται στη νεοκλασικήσυνάρτηση παραγωγής. Το δυνητικό προϊόνπροσδιορίζεται από τους διαθέσιµους παρα-γωγικούς συντελεστές (κεφαλαιακό απόθεµα,εργασία) και τη συνολική παραγωγικότητα,δηλαδή τη διαθέσιµη τεχνολογία και την απο-τελεσµατικότητα µε την οποία συνδυάζονταιοι συντελεστές αυτοί στην παραγωγική δια-δικασία. Η ποσοτικοποίηση της συµβολής τωνεπιµέρους συντελεστών στη διαµόρφωση τουεπιπέδου και του ρυθµού ανόδου του δυνητι-κού προϊόντος είναι καθοριστική, αφού επι-τρέπει να διατυπωθούν ευκολότερα προτάσειςοικονοµικής πολιτικής, αλλά και να δοθεί µιαπιο ακριβής ερµηνεία των κυκλικών διακυ-µάνσεων. Επιπλέον, η διάκριση σε χρονικούςορίζοντες αναφοράς (βραχυχρόνιο, µεσο-πρόθεσµο και µακροχρόνιο) συµβάλλει στηνπεραιτέρω κατανόηση και µελέτη του δυνητι-κού προϊόντος, εξαιτίας των διαφορετικώνυποθέσεων που γίνονται και των περιορισµώνπου επιβάλλονται σε κάθε έναν από αυτούς.Μακροχρόνια, το δυνητικό προϊόν προσδιο-ρίζεται από την τάση της συνολικής παραγω-γικότητας και το ρυθµό αύξησης του πληθυ-σµού. Βραχυχρόνια και µεσοπρόθεσµα,παράγοντες2 όπως ο βαθµός χρησιµοποίησηςτου παραγωγικού δυναµικού στη βιοµηχανίακαι η ηλικία του κεφαλαιακού αποθέµατοςεπηρεάζουν τη συνολική παραγωγικότητα, µε

ενδεχόµενο αποτέλεσµα το δυνητικό προϊόννα αποκλίνει από τη µακροχρόνια τάση του.

Ο µέσος ρυθµός ανόδου του δυνητικού ΑΕΠτης ελληνικής οικονοµίας στη βραχυχρόνια,µεσοπρόθεσµη και µακροχρόνια περίοδο έχειεκτιµηθεί στο 3,7%, 3,6% και 2,2% αντίστοιχαγια το διάστηµα 1995-2008 σύµφωνα µε τηµελέτη “Εκτιµήσεις του δυνητικού προϊόντοςτης ελληνικής οικονοµίας µε τη µέθοδο τηςσυνάρτησης παραγωγής” (βλ. υποσηµείωση1). Επισηµαίνεται ότι η εκτίµηση του µέσουδυνητικού ρυθµού ανόδου του ΑΕΠ τόσο στηβραχυχρόνια όσο και στη µεσοπρόθεσµηπερίοδο προσεγγίζει το ρυθµό ανόδου τουπραγµατικού ΑΕΠ, ενώ οο δδυυννηηττιικκόόςς ρρυυθθµµόόςςεείίννααιι σσααφφώώςς χχααµµηηλλόόττεερροοςς σσττηηνν εεκκττίίµµηησσηη ττηηςςµµαακκρροοχχρρόόννιιααςς ππεερριιόόδδοουυ.

ΗΗ σσυυννοολλιικκήή ππααρρααγγωωγγιικκόόττηητταα ήήτταανν οο ππααρράάγγοο--ννττααςς πποουυ σσυυννέέββααλλεε σσττοο µµεεγγααλλύύττεερροο ββααθθµµόό ααππόότταα µµέέσσαα ττηηςς δδεεκκααεεττίίααςς ττοουυ ‘‘9900 σσττηη µµεεγγέέθθυυννσσηηττοουυ δδυυννηηττιικκοούύ ππρροοϊϊόόννττοοςς, ενώ η συµβολή τηςεργασίας (µετρούµενης µε τις µέσες ετήσιεςεργατοώρες) και του κεφαλαίου ήταν µικρό-τερη (βλ. ∆ιάγραµµα 2.1), σύµφωνα µε τιςπροαναφερθείσες µελέτες (βλ. υποσηµείωση1). Η διαπίστωση αυτή συµφωνεί µε τη θεω-ρητική αντίληψη ότι µακροχρόνια η συνολικήπαραγωγικότητα αποτελεί την κινητήριαδύναµη στην εξέλιξη του δυνητικού προϊόντος.

Οι παράγοντες οι οποίοι συνέβαλαν από ταµέσα της δεκαετίας του ‘90 στην αύξηση τηςσυνολικής παραγωγικότητας συνδέονται κατάκύριο λόγο µε τα µέτρα και τις πολιτικές πουυιοθετήθηκαν κατά την περίοδο προετοιµα-σίας της ένταξης της Ελλάδος στη ζώνη τουευρώ (όπως η απελευθέρωση της χρηµατοπι-στωτικής αγοράς), µε την προετοιµασία των


11 Το κείµενο βασίστηκε στις ακόλουθες µελέτες: Αλµπάνη Μ., Ν.Ζόνζηλος και Ζ. Μπραγουδάκης (2009), “Εκτιµήσεις του δυνητι-κού προϊόντος της ελληνικής οικονοµίας µε τη µέθοδο της συνάρ-τησης παραγωγής”, και Ζόνζηλος, Ν. και Γ. Παύλου, “Ο δυνητι-κός ρυθµός ανόδου της ελληνικής οικονοµίας ―Μεσοπρόθεσµεςκαι µακροπρόθεσµες εκτιµήσεις― και ο ρόλος των διαρθρωτικώνµεταρρυθµίσεων”, οι οποίες εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του προ-γράµµατος µελέτης της Τράπεζας της Ελλάδος για το ισοζύγιο πλη-ρωµών.

22 Cahn C. and A. Saint-Guilhem (2007), “Potential output growthin several industrialised countries: A comparison”, ECB WorkingPaper Series No 828, Αύγουστος.

Ε Ι ∆ Ι ΚΟ ΘΕΜΑ 2∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ΚΑ Ι ΠΟΛ Ι Τ Ι Κ ΕΣ Γ Ι Α ΤΗΝ ΑΝΤΑ ΓΩΝ Ι Σ Τ ΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝ ΙΚΗΣ Ο ΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣ ΚΑ Ι Τ Ι Σ ΠΗΓΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 135

Ολυµπιακών Αγώνων (αυξηµένες δηµόσιεςεπενδύσεις σε υποδοµές) και µε τους πόρουςπου εισέρρευσαν στη χώρα από τα ∆ιαρθρω-τικά Ταµεία της ΕΕ (βλ. και παρακάτω 2.∆).Άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν στηναύξηση της συνολικής παραγωγικότητας συν-δέονται µε τις δεξιότητες των απασχολουµέ-νων: διαχρονικά το ποσοστό των απασχολου-µένων που έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθ-µια εκπαίδευση έχει αυξηθεί.3

Οι παράγοντες αυτοί, µολονότι επέδρασανθετικά από τα µέσα της δεκαετίας του ‘90 καιεξής στην αύξηση της συνολικής παραγωγι-κότητας, και κατ’ επέκταση του δυνητικούπροϊόντος, δεν αναµένεται να συνεχίσουν νασυµβάλλουν στον ίδιο βαθµό προς αυτήν τηνκατεύθυνση. Για το λόγο αυτό καθίσταταιαναγκαία η λήψη µέτρων που θα δώσουν εκνέου µια προοπτική δυναµικής και θα αυξή-σουν τις παραγωγικές δυνατότητες της ελλη-νικής οικονοµίας.

Μεταρρυθµίσεις που θα στοχεύσουν στην εξά-λειψη ή τον περιορισµό των δυσκαµψιών στιςαγορές προϊόντων και εργασίας (άνοιγµα

αγορών, άνοιγµα κλειστών επαγγελµάτωνκ.λπ.) θα τονώσουν την παραγωγικότητα.Αυτό θα οδηγήσει σε αύξηση της τρέχουσαςπαραγωγής αλλά και της ανταγωνιστικότητας,µε αποτέλεσµα να υποκατασταθούν οι εισα-γωγές και α αυξηθούν οι εξαγωγές, καθώς καιτου δυνητικού προϊόντος. Επιπλέον, τα µέτραπου αφορούν την αγορά εργασίας θα επηρε-άσουν θετικά και την απασχόληση (το συντε-λεστή “εργασία”). Θα πρέπει επίσης ναληφθούν µέτρα για την έρευνα και τεχνολογία,για τη διείσδυση συστηµάτων πληροφορικήςστην οικονοµία και κυρίως στο δηµόσιο τοµέα,καθώς και για την παιδεία, προκειµένου ναυπάρξει βελτίωση όχι µόνο στην ποσότητααλλά και στην ποιότητα της εκπαίδευσης.4 ΗΕλλάδα έχει την ευκαιρία να βελτιώσει τηνσυνολική παραγωγικότητα µε την επένδυσητων πόρων των ευρωπαϊκών ∆ιαρθρωτικώνΤαµείων στις κατάλληλες δραστηριότητες(ΕΣΠΑ).

Η µείωση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος θασυµβάλει στην αύξηση της εθνικής αποταµί-ευσης και συνεπώς στη συσσώρευση κεφα-λαίου µε στόχο τη δηµιουργία πλούτου (συντε-λεστής “κεφάλαιο”). Μέτρα αυτού του τύπουθα έχουν αποτέλεσµα την αύξηση του δυνητι-κού προϊόντος.

Προσοµοιώσεις που έχουν γίνει στη µελέτη “Οδυνητικός ρυθµός ανόδου της ελληνικής οικο-νοµίας ―Μεσοπρόθεσµες και µακροπρόθε-σµες εκτιµήσεις― και ο ρόλος των διαρθρω-τικών µεταρρυθµίσεων” (βλ. υποσηµείωση 1)δείχνουν ότι οι µεταρρυθµίσεις που στοχεύουνστην αύξηση της συνολικής παραγωγικότηταςέχουν µόνιµες επιδράσεις στο δυνητικό ΑΕΠ.Τα συµπεράσµατα αυτά συνάδουν µε τη θεω-ρία της ενδογενούς ανάπτυξης, σύµφωνα µετην οποία παράγοντες όπως η έρευνα και ανά-πτυξη, η καινοτοµία και οι θεσµοί συµβάλλουνστο µακροχρόνιο ρυθµό µεγέθυνσης της οικο-νοµίας.


33 Το ποσοστό αυτό έχει υπολογιστεί σε 27,2% για το 2008 από18,6% που ήταν το 1995 (µε βάση τα στοιχεία της Eurostat) για τιςηλικίες 25-64 ετών.

44 Βλ. Στουρνάρας Γ. και Μ. Αλµπάνη (2008), Η ελληνική οικονο-µία µετά την κρίση: Αναζητώντας ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 136

2.Β ∆ΕΙΚΤΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ––ΤΙΜΩΝ ΚΑΙ ΕΝ∆ΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ5

Η διεθνής ανταγωνιστικότητα της ελληνικήςοικονοµίας ως προς τις τιµές και το κόστοςεργασίας παραµένει σε πτωτική πορεία επίµία εικοσαετία και πλέον, όπως αντανακλάταιστη συνεχή ανατίµηση κατά την περίοδο αυτήόλων των διαθέσιµων δεικτών πραγµατικήςσταθµισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας(ΠΣΣΙ) που καταρτίζονται από την Τράπεζατης Ελλάδος, την ΕΚΤ,6 την Ευρωπαϊκή Επι-τροπή, τον ΟΟΣΑ, το ∆ΝΤ, και την Τράπεζα∆ιεθνών ∆ιακανονισµών (BIS). Παρά τις δια-φοροποιήσεις τους ως προς τη σύνθεση τουδείγµατος των εµπορικών εταίρων ή τους χρη-σιµοποιούµενους αποπληθωριστές, όλοι οιδείκτες ΠΣΣΙ καταγράφουν συνεχή απώλειαανταγωνιστικότητας µετά το 1987-88. Εξαί-ρεση αποτέλεσε µόνο η περίοδος 1998-2000,όταν σηµειώθηκε πρόσκαιρη βελτίωση τηςανταγωνιστικότητας, λόγω των προσπαθειώνικανοποίησης του κριτηρίου του Μάαστριχτγια το χαµηλό πληθωρισµό, που αποτελούσεπροϋπόθεση για την ένταξη της Ελλάδος στηζώνη του ευρώ, καθώς και λόγω της υποτίµη-σης της δραχµής το Μάρτιο του 1998 ώστε ναενταχθεί στο Μηχανισµό ΣυναλλαγµατικώνΙσοτιµιών ΙΙ.

Για την περίοδο µετά την είσοδο της Ελλάδοςστη ζώνη του ευρώ (2001-2009), το µέγεθος τηςσωρευτικής επιδείνωσης της ανταγωνιστικό-τητας, βάσει της ανατίµησης των ευρύτερωνδεικτών ΠΣΣΙ που καταρτίζει η Τράπεζα τηςΕλλάδος υπολογίζεται σε 19,7% µε βάση τους∆ΤΚ και σε 27,7% µε βάση τους δείκτεςκόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στοσύνολο της οικονοµίας (ULCT) (για το 2009είναι εκτιµήσεις).7 Η δυσµενής επίδραση τωνεξελίξεων των συναλλαγµατικών ισοτιµιώνείναι αισθητή, δεδοµένου ότι η ονοµαστικήσταθµισµένη συναλλαγµατική ισοτιµία ανατι-µήθηκε την εν λόγω περίοδο κατά 13,7%.8

Έναντι των λοιπών χωρών της ζώνης τουευρώ, µε τις οποίες διεξάγεται το 57% τουσυνολικού εξωτερικού εµπορίου της Ελλάδος,

η σωρευτική ανατίµηση της ΠΣΣΙ είναι µικρό-τερη, αφού επηρεάζεται µόνο από τις εξελί-ξεις των σχετικών τιµών. Συγκεκριµένα τηνπερίοδο 2001-2009, ο δείκτης ΠΣΣΙ ως προςτις λοιπές χώρες της ζώνης του ευρώ ανατι-µήθηκε σωρευτικά κατά 9,4% µε βάση τουςΕν∆ΤΚ και κατά 17,1% µε βάση τους δείκτεςκόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στοσύνολο της οικονοµίας.

Εάν εξεταστεί η εξέλιξη των δεικτών ΠΣΣΙτης Ελλάδος συγκριτικά µε τους αντίστοιχουςδείκτες για τις άλλες χώρες της ζώνης τουευρώ, παρατηρείται ότι η ανταγωνιστικότηταως προς τις τιµές και το µοναδιαίο κόστοςεργασίας επιδεινώθηκε σε όλες τις χώρες-µέλη της την περίοδο 2001-2008. Κατ’ αρχάς,η σχεδόν συνεχής ανατίµηση του ευρώ τηνπερίοδο 2002-2008 (σωρευτικά κατά 36%)είχε σοβαρή επίπτωση σε όλες τις χώρες-µέλη.Όµως σηµειώθηκαν και σηµαντικές αποκλί-σεις µεταξύ των οικονοµιών ως προς το ύψοςτης απώλειας διεθνούς ανταγωνιστικότητας, ηοποία κυµαίνεται από 5% (Αυστρία) έως 35%(Ιρλανδία). Η Ελλάδα µαζί µε τη Σλοβακία,την Ιρλανδία και την Ισπανία περιλαµβάνο-


55 Στηρίζεται σε έρευνα που έγινε από την Α. Μανασσάκη, τον Χρ.Κατηφόρη και την Ι. Μ. Βασαρδάνη στο πλαίσιο της µελέτης τηςΤράπεζας της Ελλάδος για το ισοζύγιο πληρωµών.

66 Η ΕΚΤ δηµοσιεύει από το Φεβρουάριο του 2007 στο δικτυακό τηςτόπο τους Εναρµονισµένους ∆είκτες Ανταγωνιστικότητας (Εν∆Α),δηλ. µεθοδολογικά εναρµονισµένους δείκτες πραγµατικής σταθ-µισµένης συναλλαγµατικής ισοτιµίας για κάθε κράτος-µέλος τηςζώνης του ευρώ. ∆ηµοσιεύονται τρεις Εν∆Α για κάθε χώρα πουδιακρίνονται ανάλογα µε τον αποπληθωριστή που χρησιµοποιεί-ται: τον Εν∆ΤΚ, το κόστος εργασίας ανά µονάδα προϊόντος στοσύνολο της οικονοµίας και τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ.

77 Εκατοστιαία µεταβολή των δεικτών του 2009 (µέσα επίπεδα έτους)ως προς τους αντίστοιχους δείκτες του 2000. Οι ευρύτεροι δείκτεςΠΣΣΙ της Τράπεζας της Ελλάδος, όπως αυτοί αναθεωρήθηκαν το2006, υπολογίζονται µε συντελεστές στάθµισης µε βάση τις εισα-γωγές και τις εξαγωγές των προϊόντων της µεταποίησης (κατη-γορίες 5-8 της Τυποποιηµένης Ταξινόµησης ∆ιεθνούς Εµπορίου– SITC) και λαµβάνουν υπόψη τον ανταγωνισµό και από τρίτεςαγορές (διπλή στάθµιση των εξαγωγών). Περιλαµβάνουν 28 εµπο-ρικούς εταίρους, το εµπόριο µε τους οποίους καλύπτει το 94% τουσυνόλου του εξωτερικού εµπορίου της Ελλάδος στη µεταποίηση.Συγκεκριµένα περιλαµβάνονται οι χώρες-µέλη της παλαιάς Ευρω-παϊκής Ένωσης των 15 καθώς και οι ακόλουθες χώρες: ΗΠΑ,Ιαπωνία, Βουλγαρία, Ινδία, Κίνα, Κορέα, Κύπρος, Ουγγαρία,Πολωνία, Ρουµανία, Ρωσία, Τουρκία και Τσεχία.

88 Συναφή συµπεράσµατα για τη συσσωρευµένη απώλεια ανταγω-νιστικότητας της Ελλάδος συνάγονται και από διαθέσιµες εκτι-µήσεις για τη συναλλαγµατική ισοτιµία ισορροπίας. Σύµφωνα µεπρόσφατες εκτιµήσεις διεθνών οργανισµών, η πραγµατική συναλ-λαγµατική ισοτιµία είναι υπερτιµηµένη σε σχέση µε το “επίπεδοισορροπίας” της, κατά ποσοστό που κυµαίνεται από 13% έως 34%.Βλ. European Commission, Quarterly Report on the Euro Area,Μάρτιος 2009, IMF, Greece – Staff Report for the 2009 Article IVConsultation, Αύγουστος 2009, και IMF, Greece: Selected Issues,Αύγουστος 2009.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 137

νται στις οικονοµίες µε τις υψηλότερες απώ-λειες (βλ. Πίνακα 2.1).

Τέσσερις είναι οι βασικοί παράγοντες πουείναι δυνατόν να έχουν συµβάλει στη διαφο-ρετική αυτή εξέλιξη της ανταγωνιστικότηταςστις επιµέρους χώρες της ζώνης του ευρώ: (α)ο διαφορικός πληθωρισµός, (β) ο βαθµόςεµπορικού ανοίγµατος προς τις εκτός τηςζώνης του ευρώ χώρες, (γ) η γεωγραφικήδιάρθρωση του συνολικού διεθνούς εµπορίουκάθε χώρας-µέλους και (δ) η αντίστοιχη διάρ-θρωση κατά προϊόν και κλάδο.

Για την Ελλάδα, ο σηµαντικότερος παράγο-ντας που συνέβαλε στην απώλεια ανταγωνι-στικότητας είναι ο υψηλότερος, σε σύγκρισηµε τους κυριότερους εµπορικούς εταίρους,

ρυθµός ανόδου του πληθωρισµού και τουκόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος(∆ΤΚ και ULCT). Συγκεκριµένα, την περίοδο2001-2008 ο µέσος ετήσιος πληθωρισµός µεβάση τον Εν∆ΤΚ ήταν 3,5% στην Ελλάδα ένα-ντι 2,3% στη ζώνη του ευρώ και 2,9% κατάµέσο όρο στους 28 κυριότερους εµπορικούςτης εταίρους, µε βάση τους οποίους υπολογί-ζονται οι ευρύτεροι δείκτες ΠΣΣΙ της Τράπε-ζας της Ελλάδος.

Μέρος µόνο της διαφοράς του ελληνικού πλη-θωρισµού σε σχέση µε τις ανωτέρω χώρεςοφείλεται στις αρχικές συνθήκες (χαµηλό επί-πεδο τιµών και εισοδήµατος) και στη δυνα-µική άνοδο και σύγκλιση του γενικού επιπέ-δου τιµών και του κατά κεφαλήν εισοδήµατοςτης ελληνικής οικονοµίας την τελευταία δεκα-


Πίνακας 2.1 Εναρµονισµένοι ∆είκτες Ανταγωνιστικότητας1 (Εν∆Α), πληθωρισµός, ποσοστόανοίγµατος του εµπορίου εκτός ευρωζώνης και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (2000-2008)

Πηγή: Υπολογισµοί της Τράπεζας της Ελλάδος βάσει των Εν∆Α της ΕΚΤ και στοιχείων της Eurostat.1 Οι Εν∆Α καταρτίζονται και δηµοσιεύονται από την ΕΚΤ και είναι εναρµονισµένοι δείκτες υπολογισµού της πραγµατικής σταθµισµένης συναλ-λαγµατικής ισοτιµίας των χωρών-µελών της ζώνης του ευρώ. Η θετική (ή αρνητική) µεταβολή των Εν∆Α αντανακλά βελτίωση (ή επιδείνωση)της διεθνούς ανταγωνιστικότητας. Τα ποσοστά εµπορίου είναι σταθµισµένα µερίδια εισαγωγών και εξαγωγών. Για τις εξαγωγές υπολογίζε-ται και ο ανταγωνισµός από τρίτες χώρες (double-weighting).

Σλοβακία 68,6 4,9 40,2 -3,5 -6,6

Ιρλανδία 34,7 3,2 67,5 0,0 -4,5

Ισπανία 20,6 3,3 37,3 -4,0 -9,5

Ελλάδα 19,6 3,5 42,8 -7,7 -14,4

Ολλανδια 17,9 2,4 51,8 1,9 7,5

Κύπρος 16,9 2,7 48,5 -5,3 -18,3

Λουξεµβούργο 16,7 3,0 32,6 13,2 5,5

Μάλτα 16,3 2,5 55,3 -12,6 -6,3

Ιταλία 14,7 2,5 47,7 -0,5 -3,4

Βέλγιο 14,0 2,3 45,7 4,0 -2,5

Πορτογαλία 13,9 3,0 30,8 -10,2 -12,1

Γαλλία 12,0 2,1 46,5 1,2 -1,9

Σλοβενία 10,7 5,0 35,4 -2,7 -5,5

Γερµανία 9,7 1,9 56,8 -1,7 6,6

Φινλανδία 7,8 1,7 59,7 8,1 2,0

Αυστρία 5,0 2,1 37,9 -0,7 3,5

ΖΖώώννηη ττοουυ εευυρρώώ -- 1166 2299,,44 22,,33 --00,,55 --11,,00

Εν∆Α µε βάση τον∆ΤΚ, σωρευτική

µεταβολή 2001-2008

Πληθωρισµός, µέσος ετήσιος

ρυθµός ανόδου του Εν∆ΤΚ 2001-2008

Ποσοστό του εµπορίου εκτός

της ζώνης του ευρώστο σύνολο του

εξωτερικού εµπορίου

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών6

(ως % του ΑΕΠ)

2000 2008

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 138

ετία (το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ σεµονάδες ισοδύναµης αγοραστικής δύναµηςαυξήθηκε από το 71,7% του µέσου όρου τηςΕΕ-15 το 1999 στο 88,3% το 2009).9 Οι σηµα-ντικότερες αιτίες για τον υψηλότερο πληθω-ρισµό της Ελλάδος είναι: (α) η ταχύτερη άνο-δος του κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊ-όντος, (β) η διατήρηση ή και αύξηση των περι-θωρίων κέρδους σε πολλούς κλάδους και (γ) η µόνιµη υστέρηση της εγχώριας συνολικήςπαραγωγής έναντι της ζήτησης.

Το γεγονός όµως ότι στο διεθνές εµπόριο τοεξαγώγιµο προϊόν δεν είναι ένα και οµοιογε-νές αλλά συνήθως εξαιρετικά διαφοροποιη-µένο ως προς τα τεχνολογικά, ποιοτικά καιάλλα χαρακτηριστικά του εξηγεί γιατί έχουνσηµασία οι σύνθετοι δείκτες παγκόσµιαςανταγωνιστικότητας οι οποίοι καταρτίζονταιαπό διεθνείς οργανισµούς και παρέχουνενδείξεις για την εξέλιξη πολλών άλλων οικο-νοµικών, διαρθρωτικών και ποιοτικών παρα-γόντων, πέραν των σχετικών τιµών και τουσχετικού κόστους (non-price competitiveness).Οι δείκτες αυτοί αποτελούν µια προσπάθειακαταγραφής της εξέλιξης της “συνολικής” διε-θνούς ανταγωνιστικότητας των οικονοµιών.Παρ’ όλες τις επιφυλάξεις για τη µεθοδολογίακατάρτισης και το ευµετάβλητο των κατατά-ξεων των επιµέρους χωρών τις οποίες περι-λαµβάνουν οι εν λόγω δείκτες, αυτοί παρέ-χουν χρήσιµες ενδείξεις των τάσεων που δια-µορφώνονται όσον αφορά την εξέλιξη τηςανταγωνιστικότητας. Από τη διαχρονική εξέ-λιξη τριών από τους γνωστότερους δείκτεςπαγκόσµιας ανταγωνιστικότητας την περίοδο1995-200910 συνάγεται ότι: (α) η “συνολική”διεθνής ανταγωνιστικότητα της Ελλάδοςείναι γενικά πολύ χαµηλή και (β) υπήρξαν δύοφάσεις εξέλιξής της. Στην πρώτη φάση, ηοποία διήρκεσε από το 1995 µέχρι και το 2006-2007, υπήρξε συνεχής αλλά µικρή βελτίωση,ενώ στα επόµενα έτη µέχρι και σήµερα ησυνολική ανταγωνιστικότητα της Ελλάδαςακολουθεί φθίνουσα πορεία.

ΗΗ ααννάάγγκκηη οουυσσιιαασσττιικκήήςς κκααιι µµόόννιιµµηηςς ββεελλττίίωωσσηηςςττοουυ ιισσοοζζυυγγίίοουυ ααγγααθθώώνν κκααιι υυππηηρρεεσσιιώώνν,, µµέέσσωω ττηηςςαανναασσττρροοφφήήςς ττηηςς ππττωωττιικκήήςς ττάάσσηηςς ττηηςς δδιιεεθθννοούύςς

ααννττααγγωωννιισσττιικκόόττηηττααςς κκααθθίίσσττααττααιι εεππιιτταακκττιικκόό--ττεερρηη σσεε σσχχέέσσηη µµεε ττοο ππααρρεελλθθόόνν,, µµεε δδεεδδοοµµέένναα::((αα)) ττηη σσυυννεεχχήή εεππιιδδεείίννωωσσηη ττοουυ εελλλλεειιµµµµααττιικκοούύιισσοοζζυυγγίίοουυ εειισσοοδδηηµµάάττωωνν ((λλόόγγωω ααύύξξηησσηηςς ττωωννδδααππααννώώνν γγιιαα ττόόκκοουυςς εεξξααιιττίίααςς ττηηςς δδιιόόγγκκωωσσηηςςττοουυ εεξξωωττεερριικκοούύ χχρρέέοουυςς κκααιι ττηηςς ααννόόδδοουυ ττωωνν εεππιι--ττοοκκίίωωνν δδααννεειισσµµοούύ)) κκααιι ((ββ)) ττηηνν οολλοοέένναα κκααιιµµιικκρρόόττεερρηη ππλλέέοονν σσυυννεειισσφφοορράά ττοουυ ιισσοοζζυυγγίίοουυττρρεεχχοουυσσώώνν µµεεττααββιιββάάσσεεωωνν ((λλόόγγωω ααύύξξηησσηηςς ττωωννκκααθθααρρώώνν µµεεττααββιιββάάσσεεωωνν εειισσοοδδήήµµααττοοςς ππρροοςς ττοοεεξξωωττεερριικκόό κκααιι ττηηςς ββααθθµµιιααίίααςς µµεείίωωσσηηςς ττωωννµµεεττααββιιββάάσσεεωωνν ααππόό ττηηνν ΕΕΕΕ)) σσττοο ιισσοοζζύύγγιιοο ττρρεε--χχοουυσσώώνν σσυυννααλλλλααγγώώνν..

Πέραν της ανταγωνιστικότητας ως προς τιςτιµές και το κόστος, η ελληνική οικονοµία πρέ-πει να βελτιώσει τη διαρθρωτική (non-price)ανταγωνιστικότητά της. Η χαµηλή διαρθρω-τική ανταγωνιστικότητα συνδέεται µε την αδυ-ναµία της εγχώριας προσφοράς να ανταπο-κριθεί επαρκώς στη σύνθεση αλλά και τορυθµό ανόδου της εγχώριας και της εξωτερι-κής ζήτησης. Η αδυναµία αυτή συνεπάγεταιεπιµονή των υψηλών ρυθµών ανόδου τωνεισαγωγών καταναλωτικών, ενδιάµεσων καικεφαλαιακών αγαθών και άρα υπερβολικάελλειµµατικό εµπορικό ισοζύγιο αγαθών καιυπηρεσιών.

Οι κυριότεροι προσδιοριστικοί παράγοντεςτης διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας τηςελληνικής οικονοµίας στους οποίους πρέπεινα δοθεί πολύ µεγαλύτερη έµφαση είναι,µεταξύ άλλων: η εξυγίανση των δηµόσιωνοικονοµικών, ο εξορθολογισµός και αντικει-µενικοποίηση του φορολογικού συστήµατος, ηαποτελεσµατικότερη δηµόσια διοίκηση(περιορισµός γραφειοκρατίας και διαφθο-ράς), η ενθάρρυνση της έρευνας και ανάπτυ-ξης και της επιχειρηµατικότητας, η προώθησητης καινοτοµίας και της εξωστρέφειας στιςεπιχειρήσεις και η αύξηση της “κάθετης” καιτης “οριζόντιας” διαφοροποίησης του παρα-γόµενου προϊόντος (δηλαδή της ποιότητας και


99 European Commission, Statistical Annex of European Economy- Autumn 2009.

1100 Πρόκειται για τους δείκτες που δηµοσιεύονται από το Institute forManagement Development, το World Economic Forum και τηνΠαγκόσµια Τράπεζα.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 139

της ποικιλίας του, αντίστοιχα). Επιπλέον, στηβελτίωση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικό-τητας θα συµβάλουν επίσης η µεγαλύτερη ευε-λιξία όσον αφορά την κατανοµή των παρα-γωγικών συντελεστών µεταξύ των κλάδων καιτων επιχειρήσεων, καθώς και το ύψος και ηποιότητα των ξένων άµεσων επενδύσεων –ιδίως εκείνων οι οποίες µπορούν να αποτε-λέσουν όχηµα εισαγωγής τεχνογνωσίας, και-νοτοµίας και ποιότητας.

2.Γ ΟΙ ∆ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣΑΓΟΡΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣΘΕΣΜΟΥΣ ΩΣ ΠΗΓΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΣΤΟΧΟΙ, ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑ

Χαρακτηριστικά της περιόδου σύγκλισης 1996-2008

Στο διάστηµα 1996-2008 ο µέσος ετήσιος ρυθ-µός ανάπτυξης της ελληνικής οικονοµίας ήταν3,7%, ενώ στη ζώνη του ευρώ ήταν µόλις 2,3%.Λόγω της απόκλισης αυτής, και δεδοµένου ότιο ρυθµός µεταβολής του πληθυσµού δεν διέ-φερε σηµαντικά µεταξύ Ελλάδος και ζώνηςτου ευρώ, το κατά κεφαλήν εισόδηµα (σεµονάδες ισοδύναµης αγοραστικής δύναµης)στην Ελλάδα έφθασε το 2008 στο 86% εκείνουτης ζώνης του ευρώ (από 72,9% το 1996).

Η ανάπτυξη της περιόδου 1996-2008 συνδυά-στηκε µε βελτίωση της συνολικής παραγωγι-κότητας (η οποία αντανακλά παράγοντες πουδεν αποτυπώνονται στην ποσότητα τωνπαραγωγικών συντελεστών, όπως π.χ. η απο-τελεσµατικότητα της παραγωγικής διαδικα-σίας, η τεχνολογία, η βελτίωση των δεξιοτήτωντου εργατικού δυναµικού κ.λπ.). Ταυτόχρονα,αυξήθηκε ο λόγος κεφαλαίου προς απασχο-λουµένους, ενώ άνοδο σηµείωσε και το ποσο-στό απασχόλησης.11

Ωστόσο, η ανάπτυξη την περίοδο αυτήπροήλθε κυρίως από λίγους κλάδους και έγινεεφικτή χάρη στην πιστωτική επέκταση και τηνυποστήριξη της δηµοσιονοµικής πολιτικής.

Ταυτόχρονα, επί µεγάλο συνεχές διάστηµαµετά τις αρχές της δεκαετίας του 2000 τοπαραγωγικό κενό, δηλ. η διαφορά µεταξύ τουπαραχθέντος και του δυνητικού προϊόντος ωςποσοστό του τελευταίου, ήταν θετικό, υποδη-λώνοντας ότι η ζήτηση συνεχώς υπερέβαινετην προσφορά, κατάσταση η οποία δεν είναιδιατηρήσιµη.12 Το δηµοσιονοµικό έλλειµµακαι το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσώνσυναλλαγών µαρτυρούν τις ανισορροπίες πουέχουν δηµιουργηθεί.

Από τους τέσσερις τοµείς που συνέβαλαν ιδι-αίτερα στην ανάπτυξη αυτής της περιόδου(ναυτιλία, εµπόριο, κατασκευές και χρηµα-τοπιστωτικός τοµέας)13 οι δύο (το εµπόριο καιοι κατασκευές) είναι προστατευµένοι από τοδιεθνή ανταγωνισµό και σχετικά χαµηλήςέντασης τεχνολογίας. Η σχετικά υψηλήζήτηση για το προϊόν του εµπορίου και τωνκατασκευών τροφοδότησε και το πολύ υψηλόποσοστό της ιδιωτικής δαπάνης για κατανά-λωση και επενδύσεις σε κατοικίες στο συνο-λικό προϊόν (βλ. ∆ιάγραµµα 2.2)14 – εξέλιξη ηοποία υποστηρίχθηκε και από την πιστωτικήεπέκταση.15 Κλάδοι εκτεθειµένοι στο διεθνήανταγωνισµό, όπως η µεταποίηση και ο του-ρισµός, δεν αναπτύχθηκαν µε τον ίδιο ταχύρυθµό, ίσως επειδή δεν µπόρεσαν να αντεπε-ξέλθουν στον ανταγωνισµό (λόγω της χαµη-


1111 Βλ. Savva-Balfoussias, S. (2004), “Productivity growth in the Greekbusiness sector” στο Λιανός, Θ. (επιµ.), ∆οκίµια Οικονοµικής Ανά-λυσης, ΚΕΠΕ-Παπαζήσης, Αθήνα. Επίσης: Ζόνζηλος, Ν. και Γ.Παύλου (2009), “Ο δυνητικός ρυθµός ανόδου της ελληνικής οικο-νοµίας – µεσοπρόθεσµες και µακροπρόθεσµες εκτιµήσεις και ορόλος των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων” (µελέτη που εκπονή-θηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος, υπό δηµοσίευση), Αλµπάνη, Μ.Ζόνζηλος, Ν. και Μπραγουδάκης, Ζ. (2009), “Εκτιµήσεις τουδυνητικού προϊόντος της ελληνικής οικονοµίας µε τη µέθοδο τηςσυνάρτησης παραγωγής, (βραχυχρόνιες, µεσοπρόθεσµες καιµακροπρόθεσµες εκτιµήσεις)” (µελέτη που εκπονήθηκε στην Τρά-πεζα της Ελλάδος, υπό δηµοσίευση).

1122 Βλ. Ταβλάς, Γ. και Π. Πέτρουλας (2009), “Growth regressions, therole of institutions and Greece” (µελέτη που εκπονήθηκε στην Τρά-πεζα της Ελλάδος, υπό δηµοσίευση).

1133 Βλ. µεταξύ άλλων Νικολίτσα, ∆. (2005) “Κατά κεφαλήν εισόδηµα,παραγωγικότητα και συµµετοχή στην αγορά εργασίας: οι εξελί-ξεις στην ελληνική οικονοµία”, Οικονοµικό ∆ελτίο, Τράπεζα τηςΕλλάδος τεύχος 24, και Gibson, H. (2009), “Sectoral growth in theGreek economy, 1995-2003” (µελέτη που εκπονήθηκε στην Τρά-πεζα της Ελλάδος, υπό δηµοσίευση).

1144 Στο διάστηµα 1996-2008 η ιδιωτική κατανάλωση αντιστοιχούσε στο72% του ΑΕΠ και το άθροισµα της ιδιωτικής και της δηµόσιαςκατανάλωσης στο 89%, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στη ζώνη τουευρώ ήταν 57% και 77%.

1155 Ο λόγος του υπολοίπου των καταναλωτικών δανείων προς το ΑΕΠαυξήθηκε από περίπου 4% το 2000 σε 15% το 2008.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 140

λότερης παραγωγικότητάς τους που δεν αντι-σταθµιζόταν από χαµηλότερες τιµές).16

Η διάρθρωση της προσφοράς στην ελληνικήοικονοµία

Παρά τη σηµαντική αύξησή της στο διάστηµα1996-2008, η παραγωγικότητα της εργασίας στηνελληνική οικονοµία βρίσκεται ακόµη σε σηµα-ντικά χαµηλότερο επίπεδο από ό,τι κατά µέσοόρο η παραγωγικότητα στη ζώνη του ευρώ. Ηυστέρηση αποδίδεται τόσο στη σύνθεση της δρα-στηριότητας (συγκέντρωση σε κλάδους χαµηλήςέντασης κεφαλαίου και τεχνολογίας, όπως είναιο αγροτικός τοµέας, οι κατασκευές ή το εµπό-ριο) όσο και στη χαµηλότερη παραγωγικότητατης εργασίας σε όλους τους κλάδους.17 Ο αγρο-τικός τοµέας, οι κατασκευές, το εµπόριο και ηδηµόσια διοίκηση απασχολούν σηµαντικόποσοστό (περίπου το µισό) του συνόλου τωναπασχολουµένων (11,5%, 8,2%, 18,2% και 8,3%αντίστοιχα). Πρόκειται για κλάδους που είναι ήπροστατευµένοι από το διεθνή ανταγωνισµό ήχαµηλής κεφαλαιακής/τεχνολογικής έντασης ήκαι τα δύο. Ταυτόχρονα, η χαµηλότερη διείσ-δυση των νέων τεχνολογιών στο σύνολο της

οικονοµίας σε συνδυασµό µε άλλες διαρθρωτι-κές αδυναµίες (π.χ. ανεπάρκειες του εκπαιδευ-τικού συστήµατος, περιορισµένη ενδοεπιχειρη-σιακή κατάρτιση, αγκυλώσεις στις αγορές αγα-θών, υπηρεσιών και εργασίας, ενεργειακήένταση της οικονοµίας κ.λπ.) και το σχετικάµικρό µέγεθος της µέσης ελληνικής επιχείρησηςµπορούν να εξηγήσουν την υστέρηση του επι-πέδου της παραγωγικότητας της ελληνικής οικο-νοµίας συνολικά έναντι του µέσου όρου τηςζώνης του ευρώ.18

Πέρα από τη χαµηλή παραγωγικότητα, η ελλη-νική οικονοµία υστερεί έναντι των χωρών τηςζώνης του ευρώ και ως προς το βαθµό στονοποίο ο πληθυσµός (15-64 ετών) συµµετέχεικαι απασχολείται στην αγορά εργασίας. Παράτη σηµαντική βελτίωση των ποσοστών συµµε-τοχής και απασχόλησης από τα τέλη της δεκα-ετίας του 1990 και µετά, το 2009 το ποσοστόσυµµετοχής στο εργατικό δυναµικό είναι περί-που 68% (ζώνη του ευρώ: 71,5%), ενώ τοποσοστό απασχόλησης είναι περίπου 62%(ζώνη του ευρώ: 65%).

Στρατηγική ανάπτυξης: στόχοι, προϋποθέσεις και µέσα

Για την επίτευξη υψηλών και διατηρήσιµωνρυθµών ανάπτυξης είναι αναγκαία η µεταφοράπόρων προς κλάδους εξωστρεφείς και δρα-στηριότητες υψηλής προστιθέµενης αξίας και


1166 Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, µε βάση την κατάταξη των κλάδωνανάλογα µε τον αν παράγουν ή αν χρησιµοποιούν ΤεχνολογίεςΠληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) την οποία έχουν προ-τείνει οι Inklaar, R., M. Timmer and B. van Ark (2003), οι κλάδοιτης µεταποίησης που σηµείωσαν τη µεγαλύτερη ανάπτυξη στηνΕλλάδα στο διάστηµα 1996-2008 (π.χ. κλάδοι τροφίµων και ποτών)είναι κλάδοι που ούτε παράγουν ούτε χρησιµοποιούν ΤΠΕ.

1177 Οι Γ. Φωτόπουλος και Β. ∆ρουκόπουλος (2008) “∆ιάρθρωση,µετασχηµατισµοί και παραγωγικότητα της ελληνικής οικονοµίας:µια κλαδική προσέγγιση”, στο: Γιαννίτσης, Τ. (2008), ΕλληνικήΟικονοµία: κρίσιµα ζητήµατα οικονοµικής πολιτικής, υποστηρί-ζουν ότι η κλαδική διάρθρωση της ελληνικής οικονοµίας δεν είναιη “..κυρίως υπεύθυνη για την υστέρηση της παραγωγικότητας τηςεργασίας που παρουσιάζει η ελληνική οικονοµία” και καταλήγουνότι µια σειρά από άλλα γνωρίσµατα της οικονοµίας (π.χ. βαθµόςτεχνολογικής διείσδυσης, ένταση του ανταγωνισµού, επίπεδο και-νοτοµίας) είναι πιο σηµαντικά για να εξηγήσουν την υστέρηση τηςπαραγωγικότητας στην ελληνική οικονοµία.

1188 Βλ. Σιδέρης, ∆. (2009), “Ο ρόλος των θεσµών των αγορών προϊ-όντων και εργασίας και της εκπαίδευσης στην εξέλιξη της παρα-γωγικότητας – συνέπειες για την ελληνική οικονοµία” (µελέτη πουεκπονήθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος, υπό δηµοσίευση), για τιςπροϋποθέσεις υπό τις οποίες εκδηλώνονται οι ευεργετικές επι-δράσεις της εκπαίδευσης.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 141

τεχνολογικής έντασης, καθώς και η άνοδος τηςπαραγωγικότητας της οικονοµίας συνολικά.19 Οπροφανής γενικός στόχος είναι η διατηρήσιµησύγκλιση προς το επίπεδο ευηµερίας (µετρού-µενο µε το µέσο κατά κεφαλήν εισόδηµα και µεµια σειρά άλλων δεικτών ευηµερίας, που αφο-ρούν π.χ., το καθαρό περιβάλλον) µιας οµάδαςανεπτυγµένων χωρών (των 15 παλαιότερωνµελών της ΕΕ ή της ζώνης του ευρώ), δεδοµέ-νων των περιορισµών που είναι σήµερα γνω-στοί. Οι περιορισµοί αυτοί είναι: η επιτακτικήκαι άµεση ανάγκη να διορθωθούν οι δηµοσιο-νοµικές ανισορροπίες, οι προδιαγραφόµενεςδηµογραφικές εξελίξεις (γήρανση του πληθυ-σµού) και η κλιµατική αλλαγή. Βραχυχρόνια τοπρόβληµα προς επίλυση είναι η δηµιουργία τωνσυνθηκών που θα οδηγήσουν στη βέλτιστηκατανοµή και αποτελεσµατικότερη χρήση τωνήδη διαθέσιµων πόρων υπό τους τρέχοντεςδηµοσιονοµικούς περιορισµούς, καθώς και ηενίσχυση της εξωστρέφειας της οικονοµίας. Σεβάθος χρόνου, το πρόβληµα προς επίλυση είναιη αύξηση των διαθέσιµων πόρων (εργασίας καικεφαλαίου) και η βελτίωση της ποιότητάς τουςµε στόχο τη διατηρήσιµη ανάπτυξη. Ενδεικτικόπαράδειγµα επιτυχούς προσαρµογής της οικο-νοµίας µετά από βαθιά κρίση αποτελεί η Φιν-λανδία, µε τη “µετάλλαξή” της σε οικονοµίαστηριζόµενη σε κλάδους υψηλής τεχνολογικήςέντασης.20

Τα περιθώρια για αλλαγή του παραγωγικούπροτύπου είναι σηµαντικά, αλλά προϋποθέ-τουν ότι οι µεταρρυθµίσεις στην οικονοµία θασχεδιάζονται συνολικά (ώστε να αποφεύγο-νται αντιφατικές πολιτικές και να αξιοποιού-νται οι συνέργειες που αναπτύσσονται), θασυνοδεύονται από πολιτική βούληση για τησυνέχισή τους, θα υλοποιούνται µε ταχύ ρυθµόκαι θα αξιολογούνται συνεχώς ως προς τηναποτελεσµατικότητά τους.21

Οι συνθήκες που θα επιτρέψουν την αποτε-λεσµατικότερη αξιοποίηση των διαθέσιµωνπόρων περιλαµβάνουν τη δηµιουργία ενόςσταθερού και διαφανούς θεσµικού πλαισίουκαι την εξάλειψη δυσκαµψιών στη λειτουργίατων αγορών αγαθών, υπηρεσιών και εργα-σίας, καθώς και την καλύτερη αντιστοίχιση

µεταξύ των πηγών χρηµατοδότησης και τωνχρήσεών της. Προς την ίδια κατεύθυνση θασυµβάλουν η βελτίωση της ποιότητας τουανθρώπινου κεφαλαίου και των υποδοµών.

Ειδικότερα, η οικονοµική πολιτική καλείταινα δηµιουργήσει τις συνθήκες για την ανά-πτυξη της επιχειρηµατικής δραστηριότηταςκαι µάλιστα σε κλάδους υψηλής προστιθέ-µενης αξίας και εξωστρεφείς. Η αποτελε-σµατική αξιοποίηση των συντελεστών τηςπαραγωγής (διεύρυνση του ποσοστού απα-σχόλησης, εκµετάλλευση των ανεκµετάλ-λευτων πηγών ενέργειας), η αύξηση τουλόγου κεφαλαίου/εργασίας (διείσδυση νέωντεχνολογιών, βελτίωση υποδοµών) και ηαποτελεσµατικότερη οργάνωση της παρα-γωγικής διαδικασίας συνιστούν τις προϋπο-θέσεις για την ανάπτυξη της επιχειρηµατικήςδραστηριότητας.

Οι θεσµοί σε µια κοινωνία συνήθως δεν προσ-διορίζονται εξωγενώς, αλλά ως αντίδραση σεεξελίξεις (π.χ. το επίδοµα ανεργίας έγινε ανα-γκαίο µε την αύξηση της ανεργίας κ.λπ.).Υπάρχει εποµένως ανάγκη οι θεσµοί να αλλά-ζουν όταν τα δεδοµένα έχουν µεταβληθεί (π.χ.χαρακτηρισµός ή αποχαρακτηρισµός ορισµέ-νων επαγγελµάτων ως βαρέων και ανθυγιει-νών όταν οι συνθήκες εργασίας έχουν αλλά-ξει, επέκταση του εργασιακού βίου όταν έχειαυξηθεί το προσδόκιµο ζωής κ.λπ.).

Βεβαίως, οι αντιδράσεις σε σχεδιαζόµενεςαλλαγές είναι φυσικό να είναι µεγάλες, διότιορισµένοι θεσµοί έχουν ενσωµατωθεί στοντρόπο ζωής έτσι ώστε να µην εξετάζεται ηαναγκαιότητά τους.22 Στις θεσµικές αλλαγέςπου απαιτούνται για µια σύγχρονη κοινωνία


1199 Η ανάγκη των φορέων διαµόρφωσης µακροοικονοµικής πολιτικήςνα παρακολουθούν και τη σύνθεση του προϊόντος τονίζεται σεπρόσφατες αναλύσεις (βλ. π.χ. Blanchard, O, G. Dell’Ariccia καιP. Mauro, “Rethinking Macroeconomic Policy”, IMF Staff PositionNote SPN/10/03, Φεβρουάριος 2010).

2200 Βλ. Honkaphja, S., E.A. Koskela, W. Leibfritz and R. Uusitalo(2009), Economic prosperity recaptured: the Finnish path fromcrisis to rapid growth, Cambridge, Mass: MIT Press.

2211 Βλ. Παγουλάτος, Γ. (2008), “∆ηµόσια διοίκηση, πολιτικό σύστηµα,οικονοµία: οι δοµικοί περιορισµοί” και Παπούλιας, ∆.Β. (2008),“∆ηµόσιες πολιτικές: τι εµποδίζει την εφαρµογή τους” στο: Γιαν-νίτσης, Τ. (2008, ό.π.).

2222 Βλ. προηγούµενη υποσηµείωση.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 142

περιλαµβάνεται η αναµόρφωση του πολιτικούσυστήµατος. Η κατάργηση των πελατειακώνσχέσεων µεταξύ εκπροσώπων της πολιτείαςκαι πολιτών και η εφαρµογή αξιοκρατίας θαενισχύσουν τη διαφάνεια και την εµπιστοσύνηότι το επιχειρηµατικό περιβάλλον θα χαρα-κτηρίζεται από συνέπεια και συνέχεια.

Θεσµικές αλλαγές απαιτούνται και στις αγο-ρές αγαθών και υπηρεσιών µε επιδίωξη τηνεύρυθµη και ευέλικτη λειτουργία τους. Σεεπέκταση της οικονοµικής δραστηριότηταςθα οδηγήσει και η εδραίωση σαφώς διατυ-πωµένων κανόνων γενικής εφαρµογής για τηλειτουργία των αγορών που θα αποβλέπουνστην προστασία των καταναλωτών και όχιστην προστασία από τον υγιή ανταγωνισµότων επιχειρήσεων και των επαγγελµατιώνπου ήδη δραστηριοποιούνται σ’ ένα κλάδο.Προϋπόθεση για την ευελιξία των αγορώνείναι η λειτουργία του υγιούς ανταγωνι-σµού.23 Ενώ σε απόλυτο βαθµό το ρυθµιστικόπεριβάλλον το οποίο διέπει τη λειτουργία τωναγορών αγαθών και υπηρεσιών στην Ελλάδααξιολογείται από τον ΟΟΣΑ ως βελτιωµένοτο 2008 έναντι του 1998, η συγκριτική µεάλλες χώρες αξιολόγηση είναι δυσµενέστερη(βλ. Product Market Regulation Database τουΟΟΣΑ).

Η σηµασία του θεσµικού περιβάλλοντος στηναναπτυξιακή διαδικασία έχει ερευνηθείεκτενώς στην οικονοµική βιβλιογραφία (θεω-ρητική και εµπειρική). Πρόσφατη µελέτη δεί-χνει ότι η γραφειοκρατία,24 η ποιότητα τουνοµοθετικού πλαισίου και η διαφθορά επι-δρούν στην οικονοµική µεγέθυνση και εκτιµάότι, αν στο διάστηµα 1997-2006 υπήρχε στηνΕλλάδα το µέσο ποιοτικό επίπεδο των θεσµώντων χωρών της ΕΕ-15, το κατά κεφαλήν εισό-δηµα της Ελλάδος θα ήταν υψηλότερο κατά15,3%.25

Το ζήτηµα αν είναι αναγκαία η “ελαστικο-ποίηση” των εργασιακών σχέσεων αντιµετω-πίζεται, όπως είναι φυσικό, µε επιφύλαξη στιςπερισσότερες κοινωνίες. Στην ελληνική κοι-νωνία, το επιχείρηµα που συνήθως προβάλ-λεται απέναντι στις προτάσεις των διεθνών

οργανισµών, οι οποίοι συµπεραίνουν από τηµελέτη των ισχυουσών διατάξεων ότι υπάρ-χουν περιορισµοί στην εύρυθµη και ευέλικτηλειτουργία της αγοράς, είναι ότι οι περιορι-σµοί αυτοί στην πράξη δεν εφαρµόζονται,τόσο λόγω του υψηλού ποσοστού των αυτοα-πασχολουµένων όσο και επειδή οι διατάξειςπου αφορούν τους µισθωτούς πολλές φορέςκαταστρατηγούνται. Τα ερωτήµατα όµως πουπρέπει να απαντηθούν είναι:

(α) Κατά πόσον ο τρόπος λειτουργίας της αγο-ράς εργασίας ―µε το υψηλό ποσοστό αυτοα-πασχολουµένων― είναι τελικά απόρροια τωνθεσµών που ισχύουν στις αγορές εργασίας,αγαθών και υπηρεσιών και συνδέεται λ.χ. µετις υψηλές εισφορές για κοινωνική ασφάλισηκαι µε τις µεγαλύτερες δυνατότητες φορο-διαφυγής που επιτρέπει η αυτοαπασχόληση;

(β) Κατά πόσον αποτρέπουν οι θεσµοί αυτοίτη δηµιουργία µεγάλων επιχειρήσεων και οδη-γούν στην ύπαρξη πολλών µικρών επιχειρή-σεων;

(γ) Σε ποιο βαθµό, αν υπήρχε µεγαλύτερη ευε-λιξία στον προσδιορισµό των µισθών, θαχάνονταν λιγότερες θέσεις εργασίας σε συν-θήκες οικονοµικής κρίσης;

(δ) Πώς µπορεί να διευκολύνεται η µεταφοράεπιχειρηµατικής δραστηριότητας (και κατάσυνέπεια θέσεων εργασίας) από κλάδους φθί-νουσας δραστηριότητας σε κλάδους νέους καιδυναµικούς (π.χ. διευκολύνοντας την ίδρυσηνέων επιχειρήσεων, αναβαθµίζοντας τα προ-γράµµατα κατάρτισης κ.λπ.);

Στις προϋποθέσεις για διατηρήσιµη ανάπτυξηπεριλαµβάνονται και η βελτίωση των υποδο-


2233 Η έλλειψη ανταγωνισµού καταδεικνύεται από το υψηλό επίπεδοπληθωρισµού ακόµη και εν µέσω της κρίσης.

2244 Οι περιορισµοί τους οποίους δηµιουργούν στην επιχειρηµατικήδραστηριότητα η γραφειοκρατία που συνδέεται µε την έναρξη καιτη λειτουργία των επιχειρήσεων καθώς και η πολυπλοκότητα στηνπαύση λειτουργίας επιχειρήσεων έχουν τονιστεί σε πληθώρα µελε-τών. Βλ. ενδεικτικά ΣΕΒ-ΙΟΒΕ, Κόστος προσαρµογής των ελλη-νικών επιχειρήσεων στις διοικητικές απαιτήσεις (διοικητικές επι-βαρύνσεις), 16.6.2005.

2255 Βλ. Ταβλάς, Γ. και Π. Πέτρουλας (2009), “Growth regressions, therole of institutions and Greece” (µελέτη που εκπονήθηκε στην Τρά-πεζα της Ελλάδος, υπό δηµοσίευση).

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 143

µών, η αύξηση του µεγέθους της µέσης ελλη-νικής επιχείρησης και η βελτίωση των αποτε-λεσµάτων της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Τα µέσα για την επίτευξη αυτών των σκοπώνθα πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στην ανά-πτυξη νέων χρηµατοδοτικών εργαλείων,26 στηθέσπιση κινήτρων µέσω του επενδυτικούνόµου, στην εφαρµογή ανάλυσης κόστους-οφέλους στα επενδυτικά σχέδια, στη στοχο-θέτηση και στην αξιολόγηση. Όµως τα ενλόγω µέσα δεν θα αποδώσουν αν δεν εδραι-ωθούν οι προϋποθέσεις για υγιές επιχειρη-µατικό περιβάλλον.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και χρήσιµες προ-τάσεις διαρθρωτικής πολιτικής περιλαµβάνο-νται στην εεττήήσσιιαα έέκκθθεεσσηη ττοουυ ΟΟΟΟΣΣΑΑ EEccoonnoommiiccPPoolliiccyy RReeffoorrmmss – GGooiinngg ffoorr GGrroowwtthh 22001100, πουδόθηκε στη δηµοσιότητα στις 10 Μαρτίου,καθώς και στην εειιδδιικκήή έέκκδδοοσσηη ΗΗ ΕΕλλλλάάδδαα µµεε µµιιααµµααττιιάά –– ΠΠοολλιιττιικκέέςς γγιιαα ββιιώώσσιιµµηη ααννάάκκααµµψψηη, πουπαρουσιάστηκε στην Αθήνα στις 15 Μαρτίουκαι στην οποία συνοψίζονται τα πορίσµαταπολλών µελετών του ΟΟΣΑ και οι προτάσειςπου ο οργανισµός αυτός έχει κατά καιρούςδιατυπώσει.

2.∆ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΙΒΑ-ΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΕ27

Από την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΕ το 1981µέχρι και το 2009 εισέρρευσαν στη χώρασηµαντικοί κοινοτικοί πόροι. Οι συνολικέςκαθαρές µεταβιβάσεις από την ΕΕ (απολή-ψεις µείον αποδόσεις προς τον ΚοινοτικόΠροϋπολογισµό – ΚΠ) τη δεκαετία του ‘90προσέγγιζαν κατά µέσο όρο τα 3,7 δισεκ.ευρώ ετησίως και αντιστοιχούσαν στο 4,2%του ΑΕΠ, ενώ την περίοδο 2000-2009 αυξή-θηκαν σε 4,3 δισεκ. ευρώ κατά µέσο όρο ετη-σίως και αντιστοιχούν στο 2,3% του ΑΕΠ. Τοµεγαλύτερο µέρος των συνολικών κοινοτικώνπόρων που εισέρρευσαν στην Ελλάδα στηνπερίοδο 1981-2009 αφορά επιδοτήσεις καιάµεσες ενισχύσεις στο πλαίσιο της λειτουρ-γίας της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ),αλλά το ποσοστό τους στο σύνολο των κοινο-

τικών πόρων έβαινε σταδιακά µειούµενο προςόφελος των απολήψεων που αφορούν διαρ-θρωτικές δράσεις. Ειδικότερα, την περίοδο2001-2009, δηλ. από την ένταξη της Ελλάδοςστη ζώνη του ευρώ, το 45% περίπου των συνο-λικών απολήψεων από την ΕΕ προήλθε απόεπιδοτήσεις και άµεσες ενισχύσεις (2,4δισεκ. ευρώ ετησίως) σύµφωνα µε τις ρυθµί-σεις της ΚΑΠ. Οι υπόλοιπες απολήψεις αφο-ρούν διαρθρωτικές δράσεις βάσει των Κοι-νοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ).

Το ισοζύγιο τρεχουσών µεταβιβάσεων, τοοποίο εκτός από τις τρέχουσες µεταβιβάσειςαπό την ΕΕ περιλαµβάνει και τα µετανα-στευτικά εµβάσµατα, αποτελούν µαζί µε τοισοζύγιο υπηρεσιών (ταξιδιωτικές υπηρεσίεςκαι ναυτιλία) τα µόνα πλεονασµατικά ισοζύ-για, τα οποία αντισταθµίζουν εν µέρει ταελλείµµατα του εµπορικού ισοζυγίου και τουισοζυγίου εισοδηµάτων. Η µεγάλη διεύρυνσητου ελλείµµατος του ισοζυγίου πληρωµών δια-χρονικά καταδεικνύει τη σηµασία της εισροήςκοινοτικών πόρων, δεδοµένου του διαρθρω-τικού προβλήµατος του εµπορικού ισοζυγίου.Οι συνολικές καθαρές µεταβιβάσεις (τρέ-χουσες και κεφαλαιακές) από την ΕΕ περιο-ρίζουν το έλλειµµα του συνολικού ισοζυγίουτρεχουσών συναλλαγών (ΙΤΣ) και ισοζυγίουκεφαλαιακών µεταβιβάσεων (ΙΚΜ) και επο-µένως µειώνουν τις κεφαλαιακές ανάγκες τηςοικονοµίας που καλύπτονται από το εξωτε-ρικό (µε επενδύσεις ή δανεισµό).

Οι κοινοτικές µεταβιβάσεις, πέραν της θετι-κής “ταµειακής” επίδρασης στο ισοζύγιο πλη-ρωµών, έχουν και γενικότερες επιδράσεις.Επηρεάζουν άλλα κονδύλια µέσω της αύξη-σης των εισαγωγών κεφαλαιακών αγαθών,ενώ ενισχύουν το εισόδηµα ορισµένων οµά-δων του πληθυσµού, µε επακόλουθο τηναύξηση των εισαγωγών καταναλωτικών αγα-θών. Τέλος, επιδρούν στο ισοζύγιο έµµεσα,


2266 Το Πρόγραµµα Σταθερότητας και Ανάπτυξης και το ΥπουργείοΟικονοµίας, Ανταγωνιστικότητας και Ανάπτυξης κάνουν αναφοράσε νέα χρηµατοδοτικά εργαλεία (π.χ. µέσω της Ευρωπαϊκής Τρά-πεζας Επενδύσεων κ.λπ.).

2277 Στηρίζεται σε έρευνα που έγινε από την Α. Μανασσάκη και τηνΕ. Κολτσίδα στο πλαίσιο της µελέτης της Τράπεζας της Ελλάδοςγια το ισοζύγιο πληρωµών.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 144

επειδή επηρεάζουν την παραγωγικότητα, τηνανταγωνιστικότητα και την αναπτυξιακή δια-δικασία γενικότερα. Οι επιδράσεις αυτές συν-δέονται µε το βαθµό απορρόφησης και µε τηναποτελεσµατική διαχείριση των κοινοτικώνπόρων. Οι δίαυλοι επηρεασµού του ισοζυγίουπληρωµών και γενικότερα της οικονοµίαςείναι διαφορετικοί για τις δύο µορφές µετα-βιβάσεων.

Οι µεγάλης κλίµακας επιδοτήσεις και άµεσεςενισχύσεις της ΚΑΠ συµβάλλουν στην αύξησητου ΑΕΠ. Ενώ όµως περιορίζουν “ταµειακά”το έλλειµµα του ΙΤΣ, το επιβαρύνουν µέσω τηςαύξησης των εισοδηµάτων και της συνακό-λουθης αύξησης των εισαγωγών και ενδεχο-µένως των πληθωριστικών πιέσεων. Οι γενι-κότερες επιδράσεις όµως των µεταβιβάσεωναυτών στον αγροτικό τοµέα και στο σύνολοτης οικονοµίας ποικίλλουν, λόγω των διαδο-χικών µεταρρυθµίσεων της ΚΑΠ. ∆εδοµένουότι η ενδιάµεση αναθεώρηση της ΚΑΠ (2003),η οποία εφαρµόζεται σταδιακά στην Ελλάδααπό το 2006, περιλαµβάνει πολλές και εκτε-νείς αλλαγές, η ΚΑΠ επιδρά πλέον µε δια-φορετικό τρόπο σε σχέση µε τις προηγούµενεςπεριόδους.28 Στην παρούσα φάση εποµένωςδεν είναι εφικτή η εξαγωγή ενός συνολικούσυµπεράσµατος, αν δεν ληφθούν υπόψη η σύν-θεση του ελληνικού αγροτικού τοµέα και ταιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε αγοράςπροϊόντων.

Από τη γενικότερη αξιολόγηση των Κοινοτι-κών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ), σε συνδυασµόµε τα αποτελέσµατα εµπειρικών µελετών σεελληνικό και κοινοτικό επίπεδο, προκύπτει ότιοι διαρθρωτικοί κοινοτικοί πόροι συνέβαλανστο ρυθµό αύξησης του ΑΕΠ και ενίσχυσαντην απασχόληση. Μέσω της προώθησης τηςδηµόσιας και ιδιωτικής επενδυτικής δραστη-ριότητας, έθεσαν τις βάσεις ενός ολοκληρω-µένου αναπτυξιακού πλαισίου. Τα επενδυτικάπρογράµµατα που υλοποιούνται µέσω τωνΚΠΣ συµβάλλουν στην ανάπτυξη των υποδο-µών, τη βελτίωση της τεχνολογίας και την ανα-βάθµιση του ανθρώπινου δυναµικού. Κατά τηδιάρκεια της εφαρµογής των ΚΠΣ, οι εισα-γωγές αυξάνονταν περισσότερο από τις εξα-

γωγές, λόγω της αυξηµένης επενδυτικής ζήτη-σης και της αύξησης της κατανάλωσης πουοφειλόταν στην άνοδο των εισοδηµάτων.Μακροχρόνια όµως η τάση αυτή αντιστρέφε-ται. Η αύξηση των επενδύσεων και η ενίσχυσητου δυνητικού ρυθµού οικονοµικής ανάπτυξηςσυµβάλλουν ευνοϊκά στη διαµόρφωση του ισο-ζυγίου πληρωµών. Επίσης, οι όποιες πληθω-ριστικές πιέσεις, που εκδηλώνονται κατά τηδιάρκεια εφαρµογής των προγραµµάτων,περιορίζονται σταδιακά.

Το Α’ ΚΠΣ (1989-1993) ενίσχυσε κυρίως τηνοικονοµική δραστηριότητα στην περιφέρεια,ενώ στο Β’ ΚΠΣ (1994-1999) δόθηκε έµφασηκυρίως στην κατασκευή µεγάλων έργων υπο-δοµής. Όσον αφορά το Γ’ ΚΠΣ, στη διάρκειατης εφαρµογής του (2000-2009) οι επιδράσειςστο ΑΕΠ και την απασχόληση οφείλονταικυρίως σε βραχυπρόθεσµες επιδράσεις απότην πλευρά της ζήτησης. Οι επιδράσεις απότην πλευρά της προσφοράς, οι οποίες θα εκδη-λωθούν µεταγενέστερα, θα συµβάλουν µακρο-πρόθεσµα στη διατήρηση υψηλότερων ρυθµώνανάπτυξης. Αντίστοιχα στην τρέχουσαπερίοδο, υπάρχουν και επιδράσεις από τηνπλευρά της προσφοράς, οι οποίες οφείλονταισε προηγούµενα ΚΠΣ. Κατά την περίοδοεφαρµογής του ΕΣΠΑ θα εκδηλωθούν και οιµακροχρόνιες επιδράσεις του Γ’ ΚΠΣ.29


2288 Βασικό στοιχείο της “ενδιάµεσης αναθεώρησης” της ΚΑΠ απο-τελεί η σταδιακή αντικατάσταση του συστήµατος επιδότησης τωντιµών των γεωργικών προϊόντων µε απευθείας ενισχύσεις τουεισοδήµατος των παραγωγών και η αποδέσµευση των άµεσωνενισχύσεων από την παραγωγή. Παράλληλα, µέρος των κοινο-τικών κονδυλίων µεταφέρθηκε στην ενδυνάµωση της “Αγροτι-κής Ανάπτυξης”, η οποία αποτελεί πλέον το δεύτερο πυλώνα τηςΚΑΠ. Το 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τον λεγόµενο“διαγνωστικό έλεγχο - health check” της ΚΑΠ µε στόχο τονπεραιτέρω εκσυγχρονισµό της, χωρίς όµως πρόσθετη επιβά-ρυνση του ΚΠ κατά την περίοδο 2007-2013. Ωστόσο, ο διαγνω-στικός έλεγχος θα αποτελέσει τη βάση για τη µελλοντική χρη-µατοδότηση του ΚΠ και γενικά τον προσανατολισµό της ΚΑΠµετά το 2013.

2299 Βλ. π.χ. Beutel, J. (2002), “The economic impact of objective 1interventions for the period 2000-2006”, European Commission.Bradley et al. (2004), A study of the Macroeconomic Impact of theReform of the EU Cohesion Policy, The Economic and SocialResearch Institute. Varga, J. and Veld, J. (2009), “A Model-basedAnalysis of the Impact of Cohesion Policy Expenditure 2000-2006”,European Commission, Economic and Financial Affairs,European Economy, Economic Paper, No 387. EuropeanCommission, Fourth Report on Economic and Social Cohesion,May 2007. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1995), Πέµπτη Ετήσια Έκθεσηγια την Εφαρµογή της Μεταρρύθµισης των ∆ιαρθρωτικώνΤαµείων, COM (30) τελικό, 20.3.95. ΥΠΟΙΟ, Σχέδιο Περιφερει-ακής Ανάπτυξης 1994-1999, ∆εκ. 1993 (2000), Γ’ ΚΠΣ 2000-2006,(2006), ΕΣΠΑ 2007-2013.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 145

Κατά τη δηµοσιονοµική περίοδο 2007-2013, ηΕλλάδα έχει εξασφαλίσει κοινοτική χρηµα-τοδότηση 24,3 δισεκ. ευρώ για την εφαρµογήτου Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφο-ράς (ΕΣΠΑ – ∆’ ΚΠΣ), συµπεριλαµβανοµέ-νων των πόρων για την αγροτική ανάπτυξη.Επίσης, σηµαντικές παραµένουν την περίοδοαυτή οι άµεσες ενισχύσεις και επιδοτήσεις στοπλαίσιο της ΚΑΠ. Αν ληφθούν υπόψη και οιαποδόσεις προς τον Κοινοτικό Προϋπολογι-σµό, οι καθαρές µεταβιβάσεις εκτιµώνται σε3,5 δισεκ. ευρώ κατά µέσο όρο ετησίως.

Την περίοδο 2007-2013 ορισµένοι παράγοντεςδιευκολύνουν την απορρόφηση κοινοτικώνπόρων. Πρόκειται: (α) για τους υψηλότερουςσυντελεστές κοινοτικής συγχρηµατοδότησηςστο σύνολο του κόστους των έργων και τωνπρογραµµάτων σε σχέση µε το Γ’ ΚΠΣ, µεαντίστοιχη εξοικονόµηση εθνικών πόρων, και(β) την επέκταση για ένα ακόµη έτος της δυνα-τότητας άντλησης κοινοτικών πόρων,30 ενώπαράλληλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχεεγκρίνει ευνοϊκές ρυθµίσεις για την αντιµε-τώπιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης (π.χ.πρόσθετες προκαταβολές).

Συγχρόνως, στην απορρόφηση και την αποτε-λεσµατικότερη αξιοποίηση των διαθεσίµωνκοινοτικών πόρων συµβάλλουν η αναθεώρησητων επιχειρησιακών προγραµµάτων του ΕΣΠΑκαι η απλοποίηση των διαδικασιών διαχείρι-σης, όπως προβλέπεται στο Πρόγραµµα Στα-θερότητας και Ανάπτυξης. Συγκεκριµένα, µέσαστο πρώτο τρίµηνο του 2010 θα υιοθετηθούνδύο βασικές µεταρρυθµίσεις. Η πρώτη αφοράτη σηµαντική απλοποίηση των διοικητικών δια-δικασιών για τη δηµιουργία, οργάνωση,παρακολούθηση και αξιολόγηση των έργων καιθα επιτευχθεί µε την αναθεώρηση του Νόµου3614/2007 που διέπει το διαχειριστικό πλαίσιοτου ΕΣΠΑ. Πολλές διαδικασίες θα µεταφερ-θούν στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις. Ηδεύτερη αφορά µεταξύ άλλων τον επαναπρο-σανατολισµό των Επιχειρησιακών Προγραµ-µάτων του ΕΣΠΑ προς την κατεύθυνση των“πράσινων” δραστηριοτήτων, της παραγωγικήςαναδιάρθρωσης, της καινοτοµίας και των επεν-δύσεων σε ανθρώπινο δυναµικό. Επίσης θα

υπάρξει ειδικό πρόγραµµα για τον πολιτισµό,τον τουρισµό και την υγεία.

Η χρηµατοδότηση του ΕΣΠΑ θα διευκολυνθείαπό τη συµβολή της Ευρωπαϊκής ΤράπεζαςΕπενδύσεων, όπως επίσης και από την προ-βλεπόµενη βελτίωση της εφαρµογής του νόµουπερί συµπράξεων ιδιωτικού και δηµόσιουτοµέα (Σ∆ΙΤ - Ν. 3389/2005) ο οποίος αφοράτην ανάπτυξη, την κατασκευή, τη λειτουργίακαι τη χρηµατοδότηση έργων σε διάφορουςτοµείς. Οι πόροι του Προγράµµατος ∆ηµοσίωνΕπενδύσεων θα διατίθενται κατά προτεραιό-τητα στα συγχρηµατοδοτούµενα έργα. Από τηνάλλη πλευρά, η υλοποίηση του ΕΣΠΑ αναµέ-νεται να συνδράµει γενικότερα την εφαρµογήτου επενδυτικού νόµου που πρόκειται να ανα-θεωρηθεί και να εγκριθεί το 2010.31

Η αποτελεσµατική αξιοποίηση των πόρων τουΕΣΠΑ µπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση τηςπαραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότηταςτης ελληνικής οικονοµίας, συµβάλλοντας έτσιουσιαστικά στην αντιµετώπιση των µονιµότε-ρων διαρθρωτικών αιτιών του ελλείµµατος τουισοζυγίου πληρωµών και διευκολύνονταςπαράλληλα τη διαδικασία πραγµατικής οικο-νοµικής σύγκλισης.

ΟΟιι κκοοιιννοοττιικκοοίί ππόόρροοιι ααπποοκκττοούύνν ββααρρύύννοουυσσαα σσηηµµαα--σσίίαα σσττηηνν ππααρροούύσσαα ππεερρίίοοδδοο κκααθθόόττιι,, λλόόγγωω ττωωννσσοοββααρρώώνν δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκώώνν δδυυσσχχεερρεειιώώνν,, έέχχοουυννππεερριιοορριισσττεείί οοιι δδιιααθθέέσσιιµµοοιι εεθθννιικκοοίί ππόόρροοιι γγιιαα ττηηννααννααππττυυξξιιαακκήή πποολλιιττιικκήή ττηηςς χχώώρρααςς.. ΕΕππιισσηηµµααίίννεεττααιισσχχεεττιικκάά όόττιι σσχχεεδδόόνν ττοο 6655%% ττοουυ ΠΠρροογγρράάµµµµααττοοςς∆∆ηηµµοοσσίίωωνν ΕΕππεεννδδύύσσεεωωνν σσυυγγχχρρηηµµααττοοδδοοττεείίττααιιααππόό κκοοιιννοοττιικκοούύςς ππόόρροουυςς κκααιι όόττιι ττοο πποοσσοοσσττόό ττηηςςκκοοιιννοοττιικκήήςς σσυυµµµµεεττοοχχήήςς ααννέέρρχχεεττααιι σσττοο 6600%% ππεερρίί--πποουυ ((κκααττάά µµέέσσοο όόρροο ττηηνν ππεερρίίοοδδοο 22000000--22001100)),, µµεεσσυυννέέππεειιαα ττηηνν εεξξοοιικκοοννόόµµηησσηη εεθθννιικκώώνν ππόόρρωωνν..

Σηµειώνεται ότι το ΕΣΠΑ αποτελεί την τελευ-ταία µεταβίβαση διαρθρωτικών κοινοτικώνπόρων τόσο σηµαντικού ύψους στην Ελλάδα


3300 Ο γνωστός κανόνας ( ν+2) γίνεται (ν+3), µόνον όµως για τα έτη2007-2010.

3311 Βλ. Επικαιροποιηµένο Ελληνικό Πρόγραµµα Σταθερότητας καιΑνάπτυξης, Ιαν. 2010, σελ. 47, και Ανακοίνωση ΥΠΟΙΑΝ17.2.2010.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 146

και ότι παράλληλα µετά το 2013 θα ισχύσουννέα µέτρα εφαρµογής της ΚΑΠ. Εποµένως, ηπερίοδος 2007-2013 αποτελεί µεταβατικό στά-διο, καθώς µετά το 2013 οι σχετικοί πόροι―αν και θα συνεχίσουν να είναι αξιόλογοι―είναι πιθανό ότι θα µειωθούν αισθητά. Απαι-τείται, εποµένως, η καλύτερη δυνατή αξιο-ποίηση των πόρων αυτών και η κατάλληληπροετοιµασία για την περίοδο µετά το 2013.

2.Ε Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ32

Το πλεόνασµα του ισοζυγίου υπηρεσιών χρη-µατοδότησε κατά την πενταετία 2005-2009περίπου το 43% του ελλείµµατος του εµπορι-κού ισοζυγίου και αντιπροσώπευε το 6,9% τουΑΕΠ. Στο πλεόνασµα αυτό συµµετέχουν σχε-δόν ισόποσα οι καθαρές εισπράξεις τόσο απόταξιδιωτικές υπηρεσίες όσο και από θαλάσ-σιες µεταφορές, αν και οι τελευταίες παρου-σίασαν σηµαντική άνοδο του µεριδίου τους τηδιετία 2007-2008, λόγω των υψηλών επιπέδωνπου είχαν καταγράψει οι ναύλοι και των χαµη-λών ρυθµών ανόδου των ταξιδιωτικών υπη-ρεσιών. Η χρηµατοπιστωτική και οικονοµικήκρίση όµως συνέβαλε στη συρρίκνωση τουπλεονάσµατος του ισοζυγίου υπηρεσιών κατά27% το 2009 σε σύγκριση µε το 2008, ενώ ανα-µένεται µικρή βελτίωσή του το 2010.

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο τουρισµός αποτελεί σηµαντικό κλάδο οικο-νοµικής δραστηριότητας στην Ελλάδα καισυµβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη τηςχώρας. Κατά την πενταετία 2005-2009, οιεισπράξεις από την παροχή ταξιδιωτικών υπη-ρεσιών ―παρά τις κατά καιρούς έντονες δια-κυµάνσεις τους― παραµένουν γενικά σταθε-ρές και αντιπροσωπεύουν κατά µέσο όρο το3,9% του ΑΕΠ (βλ. Πίνακα 2.2). Παράλληλα,πολλές άλλες δραστηριότητες, κυρίως σετοπικό επίπεδο, ενισχύονται από τη βιοµηχα-νία του τουρισµού, µε αποτέλεσµα ο τουρι-στικός κλάδος να συµβάλλει τόσο άµεσα όσοκαι έµµεσα στη δηµιουργία θέσεων εργασίαςκαι εισοδήµατος.33

Το 2009 οι καθαρές εισπράξεις από τηνπαροχή ταξιδιωτικών υπηρεσιών αποτέλεσαντο 62,9% του συνόλου των καθαρών εισπρά-ξεων από υπηρεσίες, ανήλθαν σε 3,3% τουΑΕΠ και κάλυψαν το 25,7% περίπου τουελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου. (βλ.Πίνακα 2.2). Οι εισροές από ταξιδιωτικές υπη-ρεσίες µειώθηκαν κατά 10,9%, που ήταν ηµεγαλύτερη πτώση της τελευταίας πενταετίας,ενώ και οι αφίξεις µειώθηκαν κατά 6,4%. Οισηµαντικές επιπτώσεις της πρόσφατης χρηµα-τοοικονοµικής κρίσης στον τουριστικό τοµέααντανακλώνται στη µέση διάρκεια παραµονής,στη µέση δαπάνη ανά ταξίδι και στη µέσηδαπάνη ανά διανυκτέρευση, µεγέθη τα οποίαπαρουσίασαν πτώση κατά την περίοδο Ιανου-αρίου-Σεπτεµβρίου 2009. (βλ. Πίνακα 2.3).

Ο κύριος όγκος των εισπράξεων από τηνπαροχή ταξιδιωτικών υπηρεσιών προέρχεταικυρίως από κατοίκους χωρών-µελών της ΕΕτων 27. Ωστόσο το µερίδιό τους εµφανίζειπτωτικές τάσεις από το 2007. Τα 2/3 περίπουτων εισπράξεων από την ΕΕ-27 αφορούνκατοίκους της ζώνης του ευρώ, µε τη συµµε-τοχή τους στις ταξιδιωτικές εισπράξεις από τοσύνολο των χωρών του κόσµου να διαµορφώ-νεται στο 48,3% το 2009. Οι δύο πιο σηµαντι-κές αγορές είναι της Γερµανίας και του Ηνω-µένου Βασιλείου µε συµµετοχή στο σύνολοτων ταξιδιωτικών εισπράξεων της τάξεως του17,5% και 15,8% αντίστοιχα. Το 2009 τα µερί-δια των χωρών αυτών σταθεροποιήθηκαν σταήδη µειωµένα επίπεδα του 2008, καθώς οι δύοαυτές χώρες επηρεάστηκαν έντονα από τηχρηµατοοικονοµική κρίση.

Είναι γεγονός ότι η διεθνής οικονοµική κρίσηεπηρέασε δυσµενώς την ταξιδιωτική κίνησηπαγκοσµίως. Η διεθνής τουριστική ζήτηση µει-ώθηκε αισθητά, ιδίως τους πρώτους εννέαµήνες του 2009, ενώ, σύµφωνα µε τον Παγκό-


3322 Στηρίζεται σε έρευνα που έγινε από την Αικ. Κλούρη και τον Στ.Παναγιώτου στο πλαίσιο της µελέτης της Τράπεζας της Ελλάδοςγια το ισοζύγιο πληρωµών.

3333 Έρευνα των ∆ορυφόρων Λογαριασµών Τουρισµού του WorldTravel and Tourism Council για το 2008. Σύµφωνα µε την έρευνααυτή, στην Ελλάδα η συνολική άµεση και έµµεση συµβολή του του-ριστικού κλάδου στο ΑΕΠ ανέρχεται σε 17,2%. Επίσης, η άµεσησυµµετοχή της στην δηµιουργία θέσεων εργασίας εκτιµάται σε10,8%, ενώ η συνολική συµβολή της σε αυτήν σε 20,9%.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 147


Πίνακας 2.2 Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη τουρισµού και ναυτιλίας

(σε εκατ. ευρώ)

Πηγές: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΣΥΕ.

ΕΕµµπποορριικκόό ιισσοοζζύύγγιιοο --2277..555588,,99 --3355..228866,,33 --4411..449999,,22 --4444..004488,,88 --3300..776600,,33 --3355..883300,,77

ΙΙσσοοζζύύγγιιοο υυππηηρρεεσσιιώώνν 1155..339911,,11 1155..333377,,11 1166..559911,,77 1177..113355,,66 1122..556677,,22 1155..440044,,66

Εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες 10.729,5 11.356,7 11.319,2 11.635,9 10.369,1 11.082,1

Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή 3,7 5,8 -0,3 2,8 -10,9 0,0

Πληρωµές για ταξιδιωτικές υπηρεσίες 2.445,7 2.382,8 2.485,7 2.679,1 2.466,4 2.491,9

Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή 5,9 -2,6 4,3 7,8 -7,9 1,3

Καθαρές εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες 8.283,8 8.973,9 8.833,5 8.956,8 7.902,7 8.590,1

Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή 3,1 8,3 -1,6 1,4 -11,8 -0,3

ΚΚααθθααρρέέςς εειισσππρράάξξεειιςς ααππόό ττααξξιιδδιιωωττιικκέέςς υυππηηρρεεσσίίεεςς ωωςς::

– ποσοστό % του ΑΕΠ 4,2 4,3 3,9 3,7 3,3 3,9

– ποσοστό % του εµπορικού ισοζυγίου 30,1 25,4 21,3 20,3 25,7 24,0

– ποσοστό % του ισοζυγίου υπηρεσιών 53,8 58,5 53,2 52,3 62,9 55,8

Εισπράξεις από θαλάσσιες µεταφορές 12.953,0 13.280,2 15.678,5 17.623,6 12.261,7 14.359,4

Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή 4,4 2,5 18,1 12,4 -30,4 -0,2

Πληρωµές για θαλάσσιες µεταφορές 4.646,9 5.024,5 5.426,8 6.484,6 4.789,7 5.274,5

Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή 3,6 8,1 8,0 19,5 -26,1 1,3

Καθαρές εισπράξεις από θαλάσσιες µεταφορές 8.306,1 8.255,7 10.251,7 11.139,0 7.472,0 9.084,9

Ετήσια εκατοστιαία µεταβολή 4,9 -0,6 24,2 8,7 -32,9 -1,2

ΚΚααθθααρρέέςς εειισσππρράάξξεειιςς ααππόό θθααλλάάσσσσιιεεςς µµεεττααφφοορρέέςς ωωςς::

– ποσοστό % του ΑΕΠ 4,3 3,9 4,5 4,7 3,1 4,1

– ποσοστό % του εµπορικού ισοζυγίου 30,1 23,4 24,7 25,3 24,3 25,4

– ποσοστό % του ισοζυγίου υπηρεσιών 54,0 53,8 61,8 65,0 59,5 59,0

Ιανουάριος-∆εκέµβριοςΜέσος όρος

5ετίας

2005 2006 2007 2008 2009 2005-2009

Πίνακας 2.3 ∆ιαχρονική εξέλιξη δαπάνης κατά ταξίδι, δαπάνης κατά διανυκτέρευση καιµέσης διάρκειας παραµονής ταξιδιωτών στην Ελλάδα

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Ταξιδιωτική Έρευνα Συνόρων.

Ιανουάριος- Σεπτέµβριος

2005 2006 2007 2008 2009

∆απάνη κατά ταξίδι (σε ευρώ) 769,6 768,6 726,5 756,4 724,8

∆απάνη κατά διανυκτέρευση (σε ευρώ) 69,7 69,7 69,8 76,2 73,7

Μέση διάρκεια παραµονής (διανυκτερεύσεις) 11,1 11,0 10,4 9,9 8,8

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 148

σµιο Οργανισµό Τουρισµού, για το σύνολο του2009 αναµενόταν ότι θα παρουσίαζε µείωσητης τάξεως του 4%. Οι χώρες-προορισµοί τηςΕυρώπης επηρεάστηκαν περισσότερο, ενώεκτιµάται ότι η τουριστική κίνηση σε αυτέςσηµείωσε κάµψη της τάξεως του 6%, όσο περί-που και η κίνηση στην Ελλάδα. Καθώς τοελληνικό τουριστικό προϊόν παρουσιάζειυψηλή εισοδηµατική ελαστικότητα ζήτησης, ηδυσµενής οικονοµική συγκυρία στις χώρεςπροέλευσης των τουριστών επηρεάζει αρνη-τικά τις συνολικές εισπράξεις. Η πτώση αυτήτων αφίξεων σε συνδυασµό µε τη µείωση τηςµέσης διάρκειας παραµονής και της δαπάνηςανά διανυκτέρευση επηρέασαν σηµαντικά ταέσοδα από τον τουρισµό και συνεπώς και τοισοζύγιο υπηρεσιών.

Την πορεία του τουρισµού επηρέασαν επίσηςη κοινωνικοοικονοµική σύνθεση της πλειο-ψηφίας των τουριστών (κυρίως από άτοµαµεσαίας ή χαµηλής εισοδηµατικής τάξεως) καιη έντονη εποχικότητα την οποία παρουσιάζειτο ελληνικό τουριστικό προϊόν (που δίνειέµφαση στην προσφορά του συνδυασµού“ήλιος και θάλασσα”). Η Ελλάδα τα τελευταίαχρόνια έχει να αντιµετωπίσει αυξανόµενοανταγωνισµό από νέους αναδυόµενους προο-ρισµούς, οι οποίοι είναι σηµαντικά φθηνότε-ροι από τη χώρα µας. Παράλληλα, η έλλειψητουριστικής υποδοµής και εξειδικευµένουανθρώπινου δυναµικού αποτελεί ένα βασικόπρόβληµα της τουριστικής βιοµηχανίας τηςχώρας. Το νοµικό πλαίσιο που διέπει τον του-ρισµό και οι ελλείψεις στην υποδοµή των χερ-σαίων µεταφορών θεωρούνται θέµατα πουπρέπει να αντιµετωπιστούν προκειµένου νασυνεχιστεί η ανάπτυξη του κλάδου.34

Προοπτικές για το 2010

Το 2010 προβλέπεται ότι θα είναι έτος στα-θεροποίησης για τον τουρισµό. Οι εκτιµήσειςτου Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού είναιότι η παγκόσµια τουριστική κίνηση θα ανα-κάµψει και θα παρουσιάσει αύξηση κατά 3%έως 4%, ενώ η εισερχόµενη κίνηση στηνΕυρώπη θα ανακάµψει µε ηπιότερους ρυθ-µούς και αναµένεται να εµφανίσει αύξηση 1%

µε 3%. Η Ελλάδα αναµένεται ότι θα ακολου-θήσει σε µεγάλο βαθµό τις τάσεις της Ευρώ-πης, µε τις διεθνείς αφίξεις να σταθεροποι-ούνται περίπου στα επίπεδα του 2009, καθώςαρκετές από τις βασικές χώρες προέλευσηςτων επισκεπτών της ξεπέρασαν την οικονο-µική ύφεση. Όµως, η σταθεροποίηση ή ηµικρή αυτή άνοδος των αφίξεων, σε συνδυα-σµό µε τη µειούµενη µέση διάρκειας παρα-µονής και µέση δαπάνη, δεν προβλέπεται ναβελτιώσει σηµαντικά τα έσοδα από τον του-ρισµό και συνεπώς και το ισοζύγιο υπηρεσιών.

Προτάσεις πολιτικής

Η οικονοµική πολιτική για την ανάπτυξη τουτουρισµού πρέπει να αποσκοπεί στην παροχήανώτερης ποιότητας υπηρεσιών και στη δια-φοροποίησή τους (µε την ενίσχυση της προ-σφοράς υπηρεσιών για ειδικά ενδιαφέροντα),καθώς επίσης και στη βελτίωση της εικόναςτου τουριστικού προϊόντος. Προσοχή πρέπεινα δοθεί και στη βελτίωση της ανταγωνιστι-κότητας ως προς τις τιµές και στη βελτίωση τηςποιότητας. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότιυπάρχουν σηµαντικά περιθώρια για επέκτασητης διείσδυσης σε νέες αγορές όπως αυτές τωννέων µελών της ΕΕ και πολλών αναδυόµενωνχωρών.

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ

Την πενταετία 2005-2009 το πλεόνασµα τουισοζυγίου υπηρεσιών για θαλάσσιες µεταφο-ρές συνέβαλε καθοριστικά στον περιορισµότου ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσώνσυναλλαγών, αφού κάλυπτε πάνω από το 25%του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου καιαντιπροσώπευε το 4,1% του ΑΕΠ της χώρας(βλ. Πίνακα 2.2). Οι ακαθάριστες εισπράξειςαπό την παροχή υπηρεσιών θαλάσσιων µετα-φορών ανέρχονταν σε υψηλά επίπεδα σεσύγκριση µε τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ-27.Συγκεκριµένα, στο σύνολο της ΕΕ-27, οι σχε-τικές εισπράξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ δενξεπερνούν το 1%, ενώ στην Ελλάδα υπερβαί-


3344 World Economic Forum (2009), The Travel & TourismCompetitiveness Report.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 149

νουν το 6%.35 Παράλληλα, ο κλάδος της εµπο-ρικής ναυτιλίας προσφέρει απασχόληση―άµεσα και έµµεσα― σε περίπου 200.000εργαζοµένους.36 Αν και την περίοδο 2005-2008οι καθαρές εισπράξεις από υπηρεσίες θαλάσ-σιων µεταφορών αυξάνονταν µε µέσο ετήσιορυθµό της τάξεως του 10%, η παγκόσµια χρη-µατοοικονοµική κρίση ―που έπληξε τονκλάδο της ποντοπόρου ναυτιλίας από τοτέταρτο τρίµηνο του 2008― συνέβαλε στηνπτώση των καθαρών εισπράξεων κατά 33% το2009.

Η δοµή του ελληνόκτητου στόλου

Η υψηλή κερδοφορία των ναυτιλιακών εται-ριών τα τελευταία έτη παγκοσµίως και ηυψηλή ρευστότητα των διεθνών χρηµαταγο-ρών και κεφαλαιαγορών πριν από τη χρηµα-τοοικονοµική κρίση συνέβαλαν στην αύξησητων παραγγελιών νέων πλοίων, στρατηγικήπου εφαρµόστηκε και από τις ελληνικές ναυ-τιλιακές εταιρίες. Η διαδικασία ανανέωσηςτου ελληνόκτητου στόλου συνέβαλε στην ποι-οτική αναβάθµισή του, όπως αυτή αποτυπώ-νεται από τη µείωση της µέσης ηλικίας του.Συγκεκριµένα, η διαφορά της µέσης σταθµι-σµένης37 ηλικίας του ελληνόκτητου στόλου απόεκείνη του παγκόσµιου ανερχόταν το 2005 σεπερίπου 2 έτη, ενώ το 2009 έχει περιοριστεί σεµόλις 3 µήνες. Η ηλικία του υπό ελληνικήσηµαία στόλου είναι σηµαντικά µικρότερηαπό εκείνη τόσο του παγκόσµιου όσο και τουελληνόκτητου στόλου και ανέρχεται στα 5,2έτη.

Το 2009, το µερίδιο του ελληνόκτητου στόλουσυνέχισε την πτωτική του πορεία ―που έχειξεκινήσει από το 2005― και ανήλθε στο15,3% του παγκόσµιου (σε όρους µεταφορικήςδυνατότητας – dwt).38 Το γεγονός αυτό οφεί-λεται αφενός στο µικρό αριθµό παραγγελιώνγια ναυπήγηση νέων πλοίων συγκριτικά µε τοµέγεθος του ελληνόκτητου στόλου την περίοδο2003-2006 και αφετέρου στην πώληση παλαι-ότερων πλοίων. Ωστόσο, οι υψηλότερεςπαραγγελίες πλοίων έκτοτε εκτιµάται ότι θασυµβάλουν στην άνοδο του µεριδίου του ελλη-νόκτητου στόλου από το 2011.

Ναυλαγορά

Οι ναύλοι των πλοίων για µεταφορά ξηρού(χύδην) φορτίου σηµείωσαν το 2009 µέση ετή-σια µείωση της τάξεως του 60% σε σύγκρισηµε το 2008. Η υψηλή όµως ζήτηση για πρώτεςύλες (κυρίως σιδηροµετάλλευµα και άνθρακα)από την Κίνα και την Ινδία ―παρόλο που ηχωρητικότητα του παγκόσµιου στόλου ξηρούφορτίου αυξήθηκε κατά περίπου 10%― συνέ-βαλε στην ανάκαµψη των ναύλων. Συγκεκρι-µένα, το τέταρτο τρίµηνο του 2009 οι ναύλοικατέγραψαν άνοδο κατά 118% σε σύγκρισηµε το πρώτο τρίµηνο του ίδιου έτους.

Η µείωση των ναύλων για πλοία µεταφοράςαργού πετρελαίου κατά τα πρώτα τρία τρί-µηνα του 2009 οφείλεται αφενός στη µείωσητης παγκόσµιας κατανάλωσης πετρελαίου(κατά 1,5%) και αφετέρου στην αύξηση τηςχωρητικότητας του παγκόσµιου στόλου πετρε-λαιοφόρων κατά περίπου 10%. Από το τέλοςτου τρίτου τριµήνου του 2009 και µετά οι ναύ-λοι σηµείωσαν ανάκαµψη, που οφείλεται τόσοστη χρήση µέρους του στόλου για αποθήκευσηαργού πετρελαίου όσο και στο δριµύ χειµώναπου αντιµετώπισε το δυτικό ηµισφαίριο (βλ.∆ιάγραµµα 2.3).

Προοπτικές για το 2010

Οι ναύλοι για τα πλοία µεταφοράς ξηρούφορτίου εκτιµάται ότι θα σηµειώσουν άνοδοτο 2010, παρόλο που η αύξηση της χωρητι-κότητας του παγκόσµιου στόλου ξηρού φορ-τίου αναµένεται να ξεπεράσει το 10% το2010 σε σύγκριση µε το 2009. Η εκτίµησηαυτή θεµελιώνεται αφενός στην αύξηση τηςζήτησης υπηρεσιών θαλάσσιων µεταφορών


3355 Το 2008, η ∆ανία κατέγραψε τις υψηλότερες εισπράξεις στην ΕΕ-27 (25,6 δισεκ. ευρώ), ακολουθούµενη από τη Γερµανία (23,3δισεκ. ευρώ) και την Ελλάδα (17,6 δισεκ. ευρώ). Ως ποσοστό όµωςτου ΑΕΠ, οι εισπράξεις για τη ∆ανία διαµορφώθηκαν στο 11,0%,για τη Γερµανία στο 0,9% (λόγω του µεγέθους της γερµανικήςοικονοµίας) και για την Ελλάδα στο 6,9%.

3366 European Commission - DG Fisheries and Maritime Affairs (2006),An exhaustive analysis of employment trends in all sectors relatedto sea or using sea resources: Country Report – Greece.

3377 Η στάθµιση γίνεται µε βάση τη µεταφορική δυνατότητα dwt.3388 Greek Controlled Shipping (February 2009) – Greek Shipping Co-

operation Committee µε βάση τα στοιχεία του Lloyd’s Register –Fairplay.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 150

ξηρού φορτίου κατά περίπου 5% ―η µεγα-λύτερη αύξηση αναµένεται να σηµειωθεί στηζήτηση για µεταφορά σιδηροµεταλλεύµα-τος― και αφετέρου στην ήδη παρατηρούµενηκαθυστέρηση (λόγω συµφόρησης) στη φόρ-τωση και εκφόρτωση των πλοίων στους λιµέ-νες της Αυστραλίας και της Κίνας αντίστοιχα,η οποία περιορίζει την προσφορά διαθέσι-µων πλοίων.

Η προβλεπόµενη αύξηση της χωρητικότηταςτου παγκόσµιου στόλου πετρελαιοφόρωνπλοίων κατά περίπου 10% σε συνδυασµό µετην µικρή άνοδο της παγκόσµιας κατανάλω-σης πετρελαίου (κατά 1,9%39) εκτιµάται ότι θαασκήσουν πιέσεις στους ναύλους των πετρε-λαιοφόρων πλοίων. Ωστόσο, αν επιταχυνθεί―εκ µέρους των ναυτιλιακών εταιριών― ηαπόσυρση των πετρελαιοφόρων πλοίων µονούκύτους, η αύξηση της χωρητικότητας του στό-λου µπορεί να περιοριστεί στο 2-3% και συνε-πώς να αποφευχθεί η µείωση των ναύλων.

Προτάσεις πολιτικής

Το ύψος των εισπράξεων από υπηρεσίεςθαλάσσιων µεταφορών εξαρτάται αφενός απότο µέγεθος των δραστηριοτήτων του ναυτιλια-κού πλέγµατος (maritime cluster) της χώραςκαι αφετέρου από το επίπεδο των ναύλων. Οελληνικός εφοπλισµός δραστηριοποιείταικυρίως στους κλάδους των πλοίων µεταφοράςξηρού (χύδην) φορτίου και των πετρελαιοφό-ρων,40 οι οποίοι εµφανίζουν χαρακτηριστικάανταγωνιστικής αγοράς,41 και εποµένως οι ναύ-λοι καθορίζονται στην παγκόσµια ναυλαγορά(price takers). Συνεπώς, η αύξηση των εισπρά-ξεων από την παροχή υπηρεσιών θαλάσσιωνµεταφορών µόνιµου χαρακτήρα µπορεί να επι-τευχθεί µέσω της ενίσχυσης και επέκτασης τουναυτιλιακού πλέγµατος και της προσέλκυσηνέων εταιριών. Παραδοσιακά, η κύρια πολιτικήπροσέλκυσης ναυτιλιακών εταιριών συνδέεταιµε την ένταξη πλοίων στην ελληνική σηµαία.Θα πρέπει όµως να εξεταστούν πολιτικές πουενισχύουν το ναυτιλιακό πλέγµα, µέσω της ανά-πτυξης συµπληρωµατικών προς τη ναυτιλίαυπηρεσιών, όπως είναι οι τραπεζικές υπηρε-σίες, οι υπηρεσίες ασφάλισης (π.χ. P & I clubs)και διαµεσολάβησης (π.χ. cargo and vessel bro-kerage). Παράλληλα, βασική προϋπόθεση γιατην ανάπτυξη και διατήρηση του ναυτιλιακούπλέγµατος αποτελεί η προσέλκυση νέων στοναυτικό επάγγελµα και η ενίσχυση του ανθρώ-πινου κεφαλαίου στον κλάδο της εµπορικήςναυτιλίας. Τέλος, η ανάπτυξη των λιµενικώνυποδοµών της χώρας, η διεύρυνση των συνερ-γασιών µε εταιρίες διαχείρισης λιµενικώνεγκαταστάσεων και η προσέλκυση ναυτιλιακώνεταιριών τακτικών γραµµών (container ship-ping companies) µπορούν να συµβάλουν στηναύξηση των εισπράξεων από βοηθητικές προςτη ναυτιλία υπηρεσίες.42


3399 International Energy Agency, Oil Market Report, 11.2.2010.4400 Τα πλοία µεταφοράς χύδην φορτίου αποτελούν το 47% του ελλη-

νόκτητου στόλου, τα πετρελαιοφόρα το 35%, τα πλοία µεταφοράςπετρελαιοειδών το 9% και τα πλοία µεταφοράς εµπορευµατοκι-βωτίων το 5%.

4411 Βλ. επίσης: Clarkson Research Services (2004), “The TrampShipping Market”.

4422 Policy Research Corporation (2008), The role of Maritime Clustersto enhance the strength and development in European maritimesectors – Study Commissioned by the European Commission (DGMARE).

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 151

2.ΣΤ ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ “ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ” ΚΑΙΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ

∆υνατότητες “πράσινης ανάπτυξης”

Στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονοµίας µπο-ρεί να συµβάλει η λεγόµενη “πράσινη ανά-πτυξη”, ένα νέο πρότυπο παραγωγικής ανα-διάρθρωσης που συνεπάγεται σηµαντικέςαλλαγές στην τεχνολογία, στην παραγωγή καιστην κατανάλωση. Οι αλλαγές αυτές είναιάρρηκτα συνδεδεµένες µε την ποιότητα τωνπροϊόντων και την προστασία του περιβάλ-λοντος. Η προώθηση της πράσινης ανάπτυξηςθα αξιοποιήσει τα ανταγωνιστικά πλεονεκτή-µατα της χώρας όσον αφορά τις ανανεώσιµεςπηγές ενέργειας και θα επεκτείνει τις οικο-νοµικές προοπτικές της, ενώ παράλληλα θακινητοποιήσει σηµαντικά κεφάλαια καιανθρώπινους πόρους. Επιπλέον, το παγκόσµιοπρόβληµα της κλιµατικής αλλαγής αλλά και οπροσανατολισµός της διεθνούς οικονοµίαςπρος την αντιµετώπισή του επιτάσσουνακόµη περισσότερο την υιοθέτηση του συγκε-κριµένου µοντέλου ανάπτυξης.43

Η παραγωγική αναδιάρθρωση µέσω της “πρά-σινης οικονοµίας” είναι µια από τις βασικέςκατευθύνσεις του Προγράµµατος Σταθερότη-τας και Ανάπτυξης.44 Η στροφή προς τη συγκε-κριµένη µορφή οικονοµικής ανάπτυξης συν-δέεται άµεσα, πέρα από την ανάγκη αντιµε-τώπισης της κλιµατικής αλλαγής, και µε τοπλούσιο δυναµικό της χώρας σε ανανεώσιµεςπηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Η πράσινη ανάπτυξηαφορά µεγάλες επενδύσεις σε τεχνολογίεςεξοικονόµησης ενέργειας και τεχνολογίεςΑΠΕ, µε σκοπό τη σηµαντική αλλαγή τουενεργειακού µίγµατος έως το 2020, καθώς καιτην αναβάθµιση της ποιότητας των προϊόντωνκαι των υπηρεσιών σε τοµείς όπως οι µετα-φορές, ο τουρισµός, η γεωργική βιοµηχανίατροφίµων κ.ά.

Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου, τοΥπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλι-µατικής Αλλαγής κατέθεσε σχέδιο νόµου γιατην επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ.45 Οι

βασικοί άξονες του νέου σχεδίου νόµου για τιςΑΠΕ είναι η αναδιάρθρωση του ρυθµιστικούπλαισίου αδειοδότησης των έργων ΑΠΕ, η υλο-ποίηση αναγκαίων έργων υποδοµής στις περιο-χές υψηλού δυναµικού ΑΠΕ, οι αλλαγές στουφιστάµενο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο γιατις ΑΠΕ, η εφαρµογή αναπτυξιακών κινήτρωνκαι ολοκληρωµένης πολιτικής τιµολόγησης τηςενέργειας, η ενίσχυση της έρευνας και η βελ-τίωση του δικτύου µεταφοράς ηλεκτρικής ενέρ-γειας της χώρας για την καλύτερη αξιοποίησητης παραχθείσας ενέργειας. Το προτεινόµενοσχέδιο νόµου46 στοχεύει στην αναδιάρθρωσηκαι στην απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδι-κασίας των έργων ΑΠΕ, έτσι ώστε να µειωθείο συνολικός χρόνος αδειοδότησής τους από 3-5 χρόνια που είναι σήµερα σε λιγότερο από8-10 µήνες συνολικά. Πέραν του εν λόγω νοµο-σχεδίου, προωθήθηκαν παρεµβάσεις για τηνεξοικονόµηση ενέργειας στα κτίρια,47 οι οποίεςθα οδηγήσουν σε σηµαντική µείωση της ενερ-γειακής κατανάλωσης και θα υποστηρίξουνκλάδους που πλήττονται σήµερα από την κρίση.Επιπλέον, ο µακροχρόνιος ενεργειακός σχε-διασµός θα εστιαστεί στην αποκέντρωση τηςπαραγωγής ενέργειας και στην αξιοποίηση του


4433 Οµιλίες του Πρωθυπουργού 30.11.2009 και 14.1.2010 και οµιλίατου Υπουργού Οικονοµικών, 14.1.2010.

4444 Υπουργείο Οικονοµικών, Επικαιροποιηµένο Ελληνικό Πρό-γραµµα Σταθερότητας και Ανάπτυξης, Ιανουάριος 2010.

4455 Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής,Σχέδιο Νόµου “Επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑνανεώσιµωνΠηγών Ενέργειας για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής”,9.12.2009.

4466 Στο σχέδιο νόµου για τις ΑΠΕ, µεταξύ άλλων, καθορίζονται ταακόλουθα: (α) στόχος 20% για τη συµµετοχή των ΑΠΕ στηνκάλυψη της τελικής κατανάλωσης ενέργειας και 40% στην κάλυψητης ηλεκτρικής ενέργειας µέχρι το 2020, (β) απλοποίηση της δια-δικασίας έκδοσης άδειας παραγωγής και αποσύνδεσή της από τηνδιαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, (γ) έκδοση της άδειαςπαραγωγής από την ΡΑΕ, και εξαίρεση από την υποχρέωση λήψηςάδειας παραγωγής εγκαταστάσεων ΑΠΕ που χαρακτηρίζονται ωςµη οχλούσες ή χαµηλής όχλησης δραστηριότητες, (δ) απόδοσησηµαντικού µέρους του ειδικού τέλους παραγωγού ΑΠΕ υπέρ τωνΟΤΑ απευθείας στους οικιακούς καταναλωτές, µέσω των λογα-ριασµών ηλεκτρικού ρεύµατος, και απόδοση του υπόλοιπου ποσούστον αντίστοιχο ΟΤΑ και στο Πράσινο Ταµείο, (ε) συγχώνευσητων διαδικασιών Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης καιΑξιολόγησης και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων και (στ)σύσταση Ειδικής Υπηρεσίας Εξυπηρέτησης Επενδύσεων ΑΠΕ,στο πρότυπο “φορέα µιας στάσης (one-stop shop)”.

4477 Τα βασικά χαρακτηριστικά των παρεµβάσεων είναι: (α) εκπόνησηµελέτης ενεργειακής απόδοσης κτιρίων πριν από την έκδοση οικο-δοµικών αδειών νέων κτιρίων, (β) ενεργειακή επιθεώρηση καιενεργειακή κατάταξη κτιρίων, (γ) ενεργειακές επιθεωρήσειςλεβήτων, εγκαταστάσεων θέρµανσης και κλιµατισµού, (δ) έλεγ-χος της αξιοπιστίας των επιθεωρήσεων και επιβολή κυρώσεων. Βλ.δελτίο τύπου Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµα-τικής Αλλαγής, “Ενεργειακή απόδοση κτιρίων: Κανονιστικές δια-τάξεις για την εφαρµογή του Ν.3661/2008”, 11.1.2010.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 152

υπάρχοντος αποθέµατος λιγνίτη µε τη χρήσηβέλτιστων πρακτικών για την ελαχιστοποίησητων εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα.48

Άλλες προτεραιότητες πράσινης ανάπτυξηςπου περιγράφονται στο Πρόγραµµα Σταθε-ρότητας και Ανάπτυξης είναι η αναβάθµισητων αστικών κέντρων, η αποτελεσµατική εκµε-τάλλευση των υδάτινων πόρων, η χρήση σύγ-χρονων τεχνικών διαχείρισης απορριµµάτων,καθώς και η ενίσχυση της προστασίας τωνδασών και των προστατευόµενων περιοχών.Οι παραπάνω δράσεις θα συµβάλουν σηµα-ντικά στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίαςκαι εισοδήµατος, στη διαφύλαξη του περι-βάλλοντος, καθώς και στη δηµιουργία νέωναναπτυξιακών ευκαιριών σε υποβαθµισµένεςπεριοχές.

Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς(ΕΣΠΑ) της περιόδου 2007-2013 θα αποτε-λέσει τη βασική πηγή χρηµατοδότησης, µέσωτου στρατηγικού αναπροσανατολισµού τωνΕπιχειρησιακών Προγραµµάτων προς τηνκατεύθυνση της πράσινης ανάπτυξης, οοποίος θα υιοθετηθεί εντός του πρώτου τρι-µήνου του 2010. Παράλληλα, στην υλοποίησηαυτής της πολιτικής θα συµβάλουν ο προϋπο-λογισµός δηµόσιων επενδύσεων (µε την ανα-διάρθρωση και την αύξηση των δαπανών), ηαναθεώρηση του επενδυτικού νόµου,49 οισυµπράξεις δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα καιη σύσταση του Ελληνικού ΑναπτυξιακούΤαµείου εντός του 2010 για την στήριξη τηςπράσινης ανάπτυξης και της ανταγωνιστικό-τητας. Η εφαρµογή της νέας πολιτικής θασυντονίζεται από διυπουργική ΕπιτροπήΕπενδύσεων και Ανταγωνιστικότητας σε ανοι-κτή διαβούλευση µε φορείς του ιδιωτικούτοµέα, ενώ η διαφάνεια και ο έλεγχος της προ-όδου των έργων θα διασφαλίζεται µέσω ετή-σιων εκθέσεων προς τη Βουλή και προς τηνΕυρωπαϊκή Επιτροπή.

Πρόσφατες εξελίξεις στον τοµέα της αντιµετώπι-σης της κλιµατικής αλλαγής

Στις 7-18 ∆εκεµβρίου 2009 πραγµατοποιήθηκεστην Κοπεγχάγη η ∆ιάσκεψη του ΟΗΕ για το

κλίµα, στην οποία συµµετείχαν 193 ηγέτεςανεπτυγµένων και αναπτυσσόµενων χωρών. Η∆ιάσκεψη της Κοπεγχάγης, σε αντίθεση µεεκείνην του Κιότο, δεν κατέληξε σε νοµικάδεσµευτική συµφωνία για τον περιορισµό τωνεκποµπών αερίων του θερµοκηπίου απόανθρωπογενείς δραστηριότητες. Επιπλέον,δεν κατέληξε σε δραστικά µέτρα για τη µεί-ωση των εκποµπών στις βιοµηχανικές χώρες.Από πολλές πλευρές τονίστηκε ότι τα αποτε-λέσµατα της συνόδου υπήρξαν κατώτερα τωνπροσδοκιών που είχαν δηµιουργηθεί. Σε κάθεπερίπτωση φαίνεται ότι η διάθεση πολλώνµεγάλων χωρών-ρυπαντών για αµοιβαίες υπο-χωρήσεις είναι δυσανάλογη προς την έντασηκαι την έκταση των προβληµάτων που προκύ-πτουν ή αναµένεται να προκύψουν από τηνκλιµατική αλλαγή. Ωστόσο, υπάρχουν ορι-σµένα θετικά σηµεία, αφού προβλέφθηκε ησύσταση ενός Μηχανισµού Χρηµατοδότησηςπρος τις αναπτυσσόµενες χώρες, καθώς και ησύσταση ενός Μηχανισµού Τεχνολογίας γιατην υποστήριξη των δράσεων προσαρµογήςκαι µετριασµού των εκποµπών.

Τα κύρια σηµεία του ΣΣυυµµφφώώννοουυ ττηηςς ΚΚοοππεεγγχχάά--γγηηςς50 είναι τα ακόλουθα:

•• Τονίζεται η πολιτική βούληση για αντιµε-τώπιση της κλιµατικής αλλαγής, επισηµαίνεταιη αναγκαιότητα διεθνούς συνεργασίας για τηναποκλιµάκωση των παγκόσµιων και εθνικώνεκποµπών αερίων του θερµοκηπίου το συντο-µότερο και αναγνωρίζεται ότι ο αντίστοιχοςχρονικός ορίζοντας για τις αναπτυσσόµενεςχώρες θα είναι µεγαλύτερος.

•• Οι ανεπτυγµένες χώρες καλούνται να προ-βούν σε σηµαντικές και µετρήσιµες περικοπέςεκποµπών, ενώ οι ποσοτικοποιηµένοι στόχοιµείωσης των εκποµπών για το 2020 έπρεπε ναυποβληθούν από τα κράτη έως τις 31 Ιανουα-ρίου του 2010.


4488 Οµιλίες της Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και ΚλιµατικήςΑλλαγής, 16.10.2009, 2.12.2009 και 14.1.2010.

4499 Ο υπάρχων νόµος παύει να ισχύει στο τέλος Ιανουαρίου 2010, ενώο νέος Αναπτυξιακός Νόµος µε προσανατολισµό στην ενίσχυσηδράσεων προς την κατεύθυνση της πράσινης ανάπτυξης θα τεθείσε εφαρµογή το α’ εξάµηνο του 2010.

5500 UNFCCC/CP/2009/L.7 “Copenhagen Accord”, 18.12.2009.

EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 153

•• Οι αναπτυσσόµενες χώρες θα πρέπει νααρχίσουν να µειώνουν τις εκποµπές τους καινα ανακοινώνουν τις επιδόσεις τους κάθε δύοχρόνια, µε προβλέψεις για διεθνείς διαβου-λεύσεις και αναλύσεις. Οι εθνικές δράσειςµετριασµού των εκποµπών που επιζητούν διε-θνή στήριξη θα καταγράφονται σε ένα αρχείοµαζί µε τη σχετική τεχνολογία και χρηµατο-δότηση, ενώ θα υπόκεινται στο διεθνή έλεγχο.

•• Οι ανεπτυγµένες χώρες δεσµεύονται ναπροσφέρουν πόρους στις αναπτυσσόµενεςχώρες για την υποστήριξη των δράσεων προ-σαρµογής στην κλιµατική αλλαγή και µετρια-σµού των συνεπειών της, των δράσεων για µεί-ωση των εκποµπών που συνδέονται µε τηναποψίλωση των δασών, καθώς και των δρά-σεων για τη µεταφορά και ανάπτυξη τεχνο-

λογίας και υποδοµών. Ειδικότερα, οι ανε-πτυγµένες χώρες δεσµεύονται να διαθέσουν30 δισεκ. δολάρια περίπου στην περίοδο 2010-2012, µε ισορροπηµένη κατανοµή ανάµεσαστις πολιτικές προσαρµογής στην κλιµατικήαλλαγή και στις πολιτικές µετριασµού της. Στοπλαίσιο των δράσεων µετριασµού των εκπο-µπών, οι ανεπτυγµένες χώρες δεσµεύονται νασυγκεντρώσουν από κοινού 100 δισεκ. δολά-ρια ετησίως ως το 2020.

•• Αποφασίζονται η ίδρυση του Πράσινου Κλι-µατικού Ταµείου της Κοπεγχάγης, και ησύσταση ενός Μηχανισµού Τεχνολογίας γιατην επιτάχυνση της ανάπτυξης και της µετα-φοράς τεχνολογίας ώστε να υποστηριχθούν οιδράσεις προσαρµογής και µετριασµού τωνεκποµπών.


EIDIKO THEMA II: 1 16-03-10 11:30 154

3.Α “ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΞΟ∆ΟΥ” ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ∆ΙΕΘΝΩΣ ΚΑΙ Η ΜΕΣΟΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΟ 2020

Η χειρότερη χρηµατοπιστωτική και οικονο-µική κρίση κατά την µεταπολεµική περίοδοέπληξε την παγκόσµια και την ευρωπαϊκήοικονοµία µε βαθιά ύφεση. Τα έγκαιρα καιµεγάλης κλίµακας µέτρα που ελήφθησαν απόκυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, καθώςκαι ο συντονισµός τους σε ευρωπαϊκό και διε-θνές επίπεδο, απέτρεψαν την κατάρρευση τουπαγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού συστήµατοςκαι συνέβαλαν στη σταθεροποίηση των οικο-νοµιών. Προτεραιότητα πρέπει τώρα να δοθείστην επεξεργασία και υλοποίηση στρατηγικώνεξόδου από τα έκτακτα δηµοσιονοµικά καινοµισµατικά µέτρα καθώς θα ενισχύεται ηαυτοδύναµη ανάκαµψη.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παράλληλα µε τη δια-µόρφωση στρατηγικής εξόδου από τα έκτακταµέτρα, έχει αρχίσει η επεξεργασία πολιτικώνγια την ενίσχυση του δυναµικού της ευρω-παϊκής οικονοµίας σε µεσοµακροπρόθεσµοορίζοντα. Η “Στρατηγική της ΕΕ για το 2020”,όπως ονοµάζεται, προορίζεται να διαδεχθείτην τρέχουσα Στρατηγική της Λισσαβώνας, ηοποία αποτέλεσε τη στρατηγική µεταρρυθµί-σεων της ΕΕ την τελευταία δεκαετία και τηβοήθησε να αντιµετωπίσει τη λαίλαπα τηςπρόσφατης κρίσης.

Α.1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΞΟ∆ΟΥ

Με τη σταδιακή σταθεροποίηση του χρηµα-τοπιστωτικού συστήµατος και την ανάκαµψητης παγκόσµιας οικονοµίας έχει αρχίσει ναδιαµορφώνεται τόσο σε παγκόσµιο όσο και σεευρωπαϊκό επίπεδο ένα πλαίσιο αρχών για τιςκατάλληλες στρατηγικές εξόδου από τα έκτα-κτα µέτρα ενίσχυσης της σταθερότητας τουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος και της πραγ-µατικής οικονοµίας. Σε ορισµένες περιπτώ-σεις, οι στρατηγικές εξόδου και ο χρονικόςορίζοντας για την υλοποίησή τους έχουν λάβειπερισσότερο συγκεκριµένη µορφή (βλ. πιοκάτω).

Στην προσπάθεια εφαρµογής κατάλληλωνπολιτικών εξόδου, η οικονοµική πολιτική σεπολλές προηγµένες και αναδυόµενες οικο-νοµίες βρίσκεται µπροστά στην ιδιαίτεραδύσκολη πρόκληση της εξισορρόπησης τηςζήτησης µεταξύ του δηµόσιου και του ιδιωτι-κού τοµέα, καθώς και µεταξύ οικονοµιών µευπερβολικά εξωτερικά ελλείµµατα και οικο-νοµιών µε υπερβολικά πλεονάσµατα. Ταυ-τόχρονα, θα πρέπει να επιτευχθεί η εξυ-γίανση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και ναστηριχθεί η αναδιάρθρωση της πραγµατικήςοικονοµίας. Σύµφωνα µε το ∆ΝΤ, επειδήείναι εύθραυστη η ανάκαµψη, η δηµοσιονο-µική πολιτική θα πρέπει να εξακολουθήσειβραχυπρόθεσµα να ενισχύει την οικονοµικήδραστηριότητα. Ωστόσο, οι χώρες οι οποίεςαντιµετωπίζουν αυξανόµενες ανησυχίες όσοναφορά τη βιωσιµότητα των δηµόσιων οικο-νοµικών τους θα πρέπει να επεξεργαστούνκαι να ανακοινώσουν αξιόπιστες στρατηγικέςεξόδου.1

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στις 10/11 ∆εκεµ-βρίου 2009 τόνισε ότι η δδηηµµοοσσιιοοννοοµµιικκήή στρα-τηγική εξόδου θα εφαρµοστεί στο πλαίσιοτου Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης,το οποίο παραµένει ο ακρογωνιαίος λίθοςτου δηµοσιονοµικού πλαισίου της ΕΕ, και ότιοι συστάσεις που έγιναν προς τις χώρες πουέχουν υπαχθεί στη ∆ιαδικασία ΥπερβολικούΕλλείµµατος συνιστούν σηµαντικό µέσο γιατην αποκατάσταση υγιών δηµόσιων οικονο-µικών. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο υπενθύµισεεν προκειµένω τα συµπεράσµατά του της20ής Οκτωβρίου 2009, σύµφωνα µε τα οποίαη δηµοσιονοµική στρατηγική εξόδου θαπεριλαµβάνει ―για τις χώρες µε υψηλόέλλειµµα και χρέος― προσαρµογή που θαυπερβαίνει κατά πολύ το “κατώφλι” αναφο-ράς (µείωση του διαρθρωτικού ελλείµµατοςκατά 0,5% του ΑΕΠ ετησίως), σε συνδυασµόµε διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις που θαυποστηρίξουν τη µακροπρόθεσµη δηµοσιο-νοµική σταθερότητα.


11 Βλ. World Economic Outlook Update, Ιανουάριος 2010, σελ. 5.

Ε Ι ∆ Ι ΚΟ ΘΕΜΑ 3ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑ ΪΚΗΣ ΚΑ Ι ΤΗΣ ΠΑ ΓΚΟΣΜ ΙΑΣ Ο ΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣ

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 155

Όσον αφορά την απόσυρση των µέτρων στή-ριξης προς το χχρρηηµµααττοοππιισσττωωττιικκόό ττοοµµέέαα, τοΕυρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε ότι οιαρχές που διατυπώθηκαν από το ΣυµβούλιοECOFIN στις 2.12.2009 θα πρέπει να καθο-δηγούν τις περαιτέρω ενέργειες στον τοµέααυτό. Οι αρχές αυτές αφορούν:

• Την υποχρέωση των τραπεζών να συνεχί-σουν την εξυγίανση των ισολογισµών τους καιτην ενίσχυση της κεφαλαιακής τους βάσης (τακράτη-µέλη θα πρέπει να φροντίσουν ώστε ναυπάρχουν ισχυρά κίνητρα για το σκοπό αυτό),ενώ τα κέρδη των τραπεζών θα πρέπει να χρη-σιµοποιηθούν για την ενίσχυση των κεφα-λαίων τους και όχι για την αύξηση των µερι-σµάτων και των αµοιβών.

• Την ενσωµάτωση στα εθνικά θεσµικά πλαίσιατων υποδείξεων του Συµβουλίου Χρηµατοπι-στωτικής Σταθερότητας (Financial StabilityBoard) και την εφαρµογή υγιών πρακτικών όσοναφορά τις αµοιβές των στελεχών των χρηµατο-πιστωτικών ιδρυµάτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπήκαλείται να ενηµερώνει τακτικά το Συµβούλιογια την εφαρµογή των υγιών αυτών πρακτικών.

• Τον έγκαιρο σχεδιασµό διαφανούς καισυντονισµένης εξόδου από τα διάφορα προ-γράµµατα ενίσχυσης, ώστε να αποφευχθούναρνητικές επιπτώσεις, λαµβάνοντας υπόψη τιςσυγκεκριµένες συνθήκες σε κάθε χώρα.

• Τους παράγοντες οι οποίοι θα πρέπει ναληφθούν υπόψη για τον προσδιορισµό τουχρόνου εξόδου από τα έκτακτα µέτρα, όπως ηµακροοικονοµική και χρηµατοπιστωτική στα-θερότητα, η λειτουργία των πιστωτικών διαύ-λων και η αξιολόγηση του συστηµικού κινδύ-νου. Λαµβάνοντας υπόψη τις συγκεκριµένεςσυνθήκες σε κάθε κράτος-µέλος, η απόσυρσητων µέτρων ενίσχυσης θα πρέπει να αρχίσειαπό τις κρατικές εγγυήσεις, µε τη διευκόλυνσητης εξόδου των υγιών τραπεζών, δηµιουργώ-ντας έτσι κίνητρα για τις υπόλοιπες τράπεζεςώστε να ξεπεράσουν τις αδυναµίες τους.

Το ∆εκέµβριο υπήρξαν επίσης ααπποοφφάάσσεειιςς ττηηςςΕΕΚΚΤΤ, για τη σταδιακή απόσυρση ορισµένων

έκτακτων µέτρων που είχαν ληφθεί προς αντι-µετώπιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης.Στις 3.12.2009 το ∆ιοικητικό Συµβούλιο τηςΕΚΤ αποφάσισε να τεθεί σε εφαρµογή η στα-διακή απόσυρση όσων µη συµβατικών µέτρωνδεν είναι πλέον απαραίτητα, δεδοµένης τηςβελτίωσης των συνθηκών στις χρηµατοπιστω-τικές αγορές, και να παραµείνουν σε ισχύ ταλοιπά στοιχεία του προγράµµατος στήριξης τηςπροσφοράς πιστώσεων (enhanced creditsupport programme). Συγκεκριµένα, η 12µηνηπιστωτική διευκόλυνση του ∆εκεµβρίου 2009υπήρξε η τελευταία ―στο πλαίσιο των περισ-σότερο µακροπρόθεσµων χρηµατοδοτήσεων―αυτής της διάρκειας, ενώ µία ακόµη 6µηνηπιστωτική διευκόλυνση θα λάβει χώρα στα 31Μαρτίου 2010 (βλ. και Κεφάλαιο ΙΙ.2). Σύµ-φωνα µε την ανακοίνωση της ΕΚΤ, η απόφασηγια τη σταδιακή απόσυρση ορισµένων µη συµ-βατικών µέτρων του Ευρωσυστήµατος συµ-βάλλει στην αποφυγή στρεβλώσεων που µπο-ρεί να προκύψουν εάν τα µέτρα διατηρηθούνεπί µακρόν. Στην ανακοίνωση σηµειώνεταιπεραιτέρω ότι η οικονοµία της ζώνης του ευρώθα εξακολουθήσει να επωφελείται από τη βαθ-µιαία επίδραση των µειώσεων των βασικώνεπιτοκίων της ΕΚΤ στο παρελθόν και από τησταθεροποίηση των συνθηκών ρευστότηταςτων τραπεζών η οποία έχει επιτευχθεί, ενµέρει χάρη στα µέτρα “ενισχυµένης πιστωτικήςστήριξης”.

Σε παγκόσµιο επίπεδο

Η προετοιµασία για την έξοδο από τα έκτακταµέτρα υπήρξε αντικείµενο διαβούλευσης στοπλαίσιο της Οµάδας των 20 (G-20), καθώς καιπερισσότερο εξειδικευµένων αναλύσεων καιπροτάσεων από το ∆ΝΤ και το ΣυµβούλιοΧρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας.

Οι Υπουργοί Oικονοµικών και οι ∆ιοικητέςτων κεντρικών τραπεζών της ΟΟµµάάδδααςς ττωωνν 2200, σεανακοίνωσή τους στις 7.11.2009, τόνισαν ότι,ενώ πρόκειται να συνεχίσουν να ενισχύουν τηνοικονοµία µέχρις ότου διασφαλιστεί η ανά-καµψη, είναι ταυτόχρονα αποφασισµένοι νααναπτύξουν περαιτέρω τις στρατηγικές για τηδιαχείριση της εξόδου από τα έκτακτα µέτρα


EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 156

στήριξης της οικονοµίας και του χρηµατοπι-στωτικού τοµέα. Το ∆ΝΤ και το ΣυµβούλιοΧρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας (ΣΧΣ) θασυνεχίσουν να εξετάζουν τις στρατηγικές εξό-δου και την εφαρµογή τους, εντοπίζονταςτοµείς όπου ο συντονισµός είναι ιδιαίτερα χρή-σιµος και αξιολογώντας τη συνολική τους επί-δραση στην παγκόσµια οικονοµία και το χρη-µατοπιστωτικό σύστηµα. Στην ανακοίνωσηγίνεται επίσης αναφορά στο έργο του ∆ΝΤ καιτου ΣΧΣ για την επεξεργασία αρχών οι οποίεςθα πρέπει να διέπουν τις στρατηγικές εξόδου.2

Στις ΗΠΑ, ο Πρόεδρος της ΟµοσπονδιακήςΤράπεζας Μπεν Μπερνάνκε ανακοίνωσε―στην έγγραφη κατάθεσή του στη Βουλή τωνΑντιπροσώπων στις 10.2.2010 µε θέµα τηστρατηγική εξόδου της Τράπεζας― ότι οιέκτακτες πιστωτικές διευκολύνσεις προς τοχρηµατοπιστωτικό σύστηµα έχουν σε µεγάλοβαθµό τερµατιστεί και προανήγγειλε περαι-τέρω εξοµάλυνση των συνθηκών για τηνπαροχή ρευστότητας προς το πιστωτικόσύστηµα. Πράγµατι, στις 18.2.2010 η Οµο-σπονδιακή Τράπεζα ανακοίνωσε την αύξησητου προεξοφλητικού επιτοκίου κατά 25µονάδες βάσης στο 0,75%, διευκρινίζοντας ότιη απόφαση αυτή δεν σηµατοδοτεί αλλαγή τηςκατεύθυνσης της νοµισµατικής πολιτικής αλλάπροσπάθεια οµαλοποίησης των συνθηκώνπαροχής πιστωτικών διευκολύνσεων της Τρά-πεζας προς το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, µετην ενθάρρυνση των πιστωτικών ιδρυµάτων νααπευθύνονται στις αγορές χρήµατος, και επι-κουρικά στην Οµοσπονδιακή Τράπεζα, γιαβραχυπρόθεσµη χρηµατοδότηση.

Α.2 Η ΜΕΣΟΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ “ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΟ 2020”

Η “Στρατηγική ΕΕ 2020” προορίζεται να δια-δεχθεί την τρέχουσα Στρατηγική της Λισσα-βώνας, η οποία αποτέλεσε τη στρατηγικήµεταρρυθµίσεων της ΕΕ την τελευταία δεκα-ετία και τη βοήθησε να αντιµετωπίσει την πρό-σφατη κρίση. Η Στρατηγική της Λισσαβώναςυπήρξε χρήσιµη, παρά τις υστερήσεις πουσηµειώθηκαν, για τον καθορισµό ενός πλαι-

σίου πολιτικής µε στόχο την αύξηση της αντα-γωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονοµίαςκαι την ενθάρρυνση των διαρθρωτικώνµεταρρυθµίσεων.3 Παρότι οι βασικοί της στό-χοι (επίτευξη ποσοστού απασχόλησης 70% καιδαπάνες έρευνας και ανάπτυξης 3% τουΑΕΠ) δεν επιτεύχθηκαν,4 η Στρατηγική τηςΛισσαβώνας είχε συµβάλει στη δηµιουργία 18εκατοµµυρίων νέων θέσεων εργασίας στην ΕΕπριν ξεσπάσει η παγκόσµια οικονοµική κρίση,καθώς η ανεργία µειώθηκε από 12% σε 7%στη δεκαετία που έληξε το 2008.5

Στις 24 Νοεµβρίου 2009 η Ευρωπαϊκή Επι-τροπή εξέδωσε έγγραφο δηµόσιας διαβού-λευσης µε θέµα τη δηµιουργία των προϋπο-θέσεων για ένα καλύτερο µέλλον για την οικο-νοµία της ΕΕ µέσω της Στρατηγικής 2020. Στοέγγραφο τονίζεται ότι:

“…H έξοδος από την κρίση πρέπει να αποτε-λέσει και το σηµείο εισόδου σε µια διατηρή-σιµη κοινωνική οικονοµία της αγοράς, σε µιαπιο έξυπνη, πιο πράσινη οικονοµία στην οποίαοι γνώσεις θα αποτελούν τη βασική εισροή. Οινέες αυτές κινητήριες δυνάµεις θα µας βοη-θήσουν να βρούµε νέες πηγές διατηρήσιµηςανάπτυξης και να δηµιουργήσουµε νέεςθέσεις απασχόλησης, για να αντισταθµίσουµετα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας που µάλλονθα παρουσιαστούν στις κοινωνίες µας τα επό-µενα χρόνια...”

Η Επιτροπή πιστεύει ότι η στρατηγική ΕΕ2020 πρέπει να εστιαστεί στους παρακάτωτοµείς:

•• ∆∆ηηµµιιοουυρργγίίαα ππρροοσσττιιθθέέµµεεννηηςς ααξξίίααςς µµεε ααννάά--ππττυυξξηη ββαασσιιζζόόµµεεννηη σσττηη γγννώώσσηη

Η γνώση αποτελεί την κινητήρια δύναµη τηςδιατηρήσιµης ανάπτυξης. Σε ένα κόσµο που


22 Βλ. “IMF Note on Global Economic Prospects and Principles forPolicy Exit”, 6-7.11.2009, και “Exit from extraordinary sectorsupport measures”, Financial Stability Board, 6-7.11.2009.

33 Συµπεράσµατα του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου, 10-11.12.2009.44 Βλ. (α) Financial Times, “EU to plan 10 years of growth”, 5.1.2010,

και (β) “The post-2010 Lisbon Process”, D. Gros and F. Roth,CEPS, December 2008.

55 Βλ. ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 24.11.2009.

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 157

µεταβάλλεται µε γοργούς ρυθµούς, αυτό πουδίνει το προβάδισµα είναι η εκπαίδευση καιη έρευνα, η καινοτοµία και η δηµιουργικό-τητα. Υπάρχει ακόµη µεγάλο περιθώριο βελ-τίωσης του θεσµικού πλαισίου για την καινο-τοµία και τη δηµιουργικότητα στην Ευρώπη,π.χ. µέσω του εκσυγχρονισµού του συστήµα-τος δικαιωµάτων πνευµατικής ιδιοκτησίας τηςΕΕ. Η πρόσβαση σε πιστώσεις πρέπει να βελ-τιωθεί, µεταξύ άλλων, µέσω συνδυασµούδηµόσιων και ιδιωτικών πηγών αναπτυξιακώνκεφαλαίων.

Η ΕΕ χρειάζεται µία “Ευρωπαϊκή ΨηφιακήΑτζέντα” για να δηµιουργήσει µια πραγµατικήηλεκτρονική (online) ενιαία αγορά, στηνοποία οι καταναλωτές θα µπορούν να επω-φεληθούν από ανταγωνιστικές τιµές προσφε-ρόµενες σε άλλα κράτη-µέλη και οι µικρές καιµεσαίες επιχειρήσεις θα µπορούν να εισέλ-θουν σε µεγαλύτερες αγορές. Η επίτευξη της“ψηφιακής ένταξης” αποτελεί το κλειδί γιατην ευρύτερη κοινωνική ένταξη.

•• ΠΠααρροοχχήή δδυυννααττοοττήήττωωνν σσττοουυςς πποολλίίττεεςς µµέέσσαα σσεεκκοοιιννωωννίίεεςς χχωωρρίίςς ααπποοκκλλεειισσµµοούύςς

Η κρίση έχει αλλάξει τα δεδοµένα. Πολλέςαπό τις θέσεις απασχόλησης που υπήρχανπριν από τη κρίση έχουν καταστραφεί και δενπρόκειται να επανέλθουν. Η Ευρώπη δεν µπο-ρεί να ευηµερήσει παρά µόνον αν οι εργαζό-µενοί της διαθέτουν δεξιότητες που θα τουςβοηθήσουν να συµβάλουν στη βασιζόµενη στηγνώση οικονοµία και να δρέψουν τα οφέληπου αυτή προσφέρει. Απαιτείται καλύτερηαντιστοίχιση προσφοράς και ζήτησης µέσω τηςκινητικότητας του εργατικού δυναµικού,τόσο διασυνοριακά όσο και εντός κάθε κρά-τους-µέλους, καθώς και µέσω της καλύτερηςπρόβλεψης των µελλοντικών αναγκών σεδεξιότητες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να προω-θήσει την “ευελιξία µε ασφάλεια στην απα-σχόληση” και να βοηθήσει τους µεν εργαζο-µένους να κατανοήσουν την έννοια της ευελι-ξίας, τους δε εργοδότες και τις κυβερνήσεις νασυνειδητοποιήσουν τις αυξηµένες ευθύνες που

επωµίζονται όσον αφορά την πραγµατοποίησηεπενδύσεων στο ανθρώπινο δυναµικό και τηνπροστασία των εργαζοµένων. Όσοι δεν µπο-ρούν να βρουν εργασία πρέπει να έχουν οικο-νοµική στήριξη και εξατοµικευµένη βοήθεια,ώστε να αποκτήσουν εκ νέου πρόσβαση στηναγορά εργασίας.

•• ∆∆ηηµµιιοουυρργγίίαα µµιιααςς ααννττααγγωωννιισσττιικκήήςς,, ηηλλεεκκττρροο--ννιικκάά δδιιαασσυυννδδεεδδεεµµέέννηηςς κκααιι ππιιοο ππρράάσσιιννηηςς οοιικκοο--ννοοµµίίααςς

Το µέλλον µάς επιφυλάσσει υψηλές τιµέςενέργειας, περιορισµούς στις εκποµπές διο-ξειδίου του άνθρακα και µεγαλύτερο αντα-γωνισµό ως προς τους πόρους και τις αγορές.Όλα αυτά αποτελούν µεν κινδύνους, αλλά καιευκαιρίες για τη δηµιουργία µιας νέας οικο-νοµίας βάσει της στρατηγικής της ΕΕ-2020, µεισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα σε παγκό-σµιο επίπεδο. Νέες, πιο “πράσινες” τεχνολο-γίες µπορούν να τονώσουν την ανάπτυξη, ναδηµιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και υπη-ρεσίες και να βοηθήσουν την ΕΕ να πραγµα-τοποιήσει τους στόχους της σχετικά µε την κλι-µατική αλλαγή. Αν η Ευρώπη αποτύχει ναπροσαρµοστεί στον 21ο αιώνα, θα οδηγηθείσε παρακµή.

Οι πολιτικές για την προώθηση της οικοκαι-νοτοµίας (eco-innovation) και των ενεργειακάαποδοτικών προϊόντων και συστηµάτων σεευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο θα πρέπει ναπροβλέπουν την εµπορία δικαιωµάτων εκπο-µπής διοξειδίου του άνθρακα, φορολογικέςµεταρρυθµίσεις, επιδοτήσεις και δάνεια,δηµόσιες επενδύσεις και ανάθεση δηµόσιωνσυµβάσεων, καθώς και στόχευση των κονδυ-λίων για την έρευνα και την καινοτοµία.

Η Ευρώπη χρειάζεται πιο έξυπνες υποδοµέςµεταφορών και ένα πανευρωπαϊκό “έξυπνοδίκτυο” για την ενέργεια, καθώς και 100%ευρυζωνική κάλυψη το ταχύτερο δυνατόν. ΗΕΕ και τα κράτη-µέλη θα πρέπει να εργα-στούν από κοινού για να πραγµατοποιήσουντις σωστές στρατηγικές επενδύσεις, ώστε τα2/3 της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας νασυνεπάγονται λιγότερες εκποµπές διοξειδίου


EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 158

του άνθρακα και περισσότερη ασφάλεια εφο-διασµού µέχρι τις αρχές της δεκαετίας του2020.

Η µεταποίηση θα εξακολουθήσει να αποτελείκαθοριστικό στοιχείο για τη µελλοντική οικο-νοµική επιτυχία της ΕΕ. Η Ευρώπη χρειάζε-ται µια νέα βιοµηχανική πολιτική µε έµφασηστο δυναµικό καινοτοµίας, τις νέες τεχνολο-γίες, τις δεξιότητες, την προώθηση της επι-χειρηµατικότητας και τη διεθνοποίηση τωνΜΜΕ. Πρέπει να αντιµετωπιστεί η πλεονά-ζουσα παραγωγική ικανότητα σε ορισµένουςκλάδους και να στηριχθούν και να βοηθηθούνόσοι επηρεάζονται δυσµενώς.

Εκπλήρωση των στόχων, προσαρµόζοντας ταυπάρχοντα µέσα πολιτικής και συνθέτοντας µιανέα προσέγγιση

Για την επιτυχή έξοδο από τη κρίση και γιατην επίτευξη των στόχων της “ΕΕ 2020”, ηΕπιτροπή θεωρεί ότι χρειάζεται µια στρατη-γική σύγκλισης και ολοκλήρωσης, η οποία θααναγνωρίζει σαφέστερα την ισχυρή αλληλε-ξάρτηση µεταξύ των κρατών-µελών, µεταξύτων διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης (ΕΕ,κράτη-µέλη, περιφέρειες), µεταξύ των δια-φόρων πολιτικών και µεταξύ πολιτικών καιµέσων, καθώς και την αλληλεξάρτηση σεπαγκόσµιο επίπεδο. Η πρόκληση της µετάβα-σης σε µια οικονοµία χωρίς αποκλεισµούς, πιοέξυπνη και πιο πράσινη, θα απαιτήσει µεγα-λύτερο πολιτικό συντονισµό και πιο σηµαντι-κές συνέργειες. Είναι αναγκαίο να ενοποιη-θούν τα διάφορα µέσα άσκησης πολιτικής,έτσι ώστε να συνδυάζονται οι θεσµικές µεταρ-ρυθµίσεις µε τη βελτίωση της νοµοθεσίας, µενέες πρωτοβουλίες και µε δηµόσιες επενδύ-σεις. Συγκεκριµένα χρειάζονται:

Πλήρης αξιοποίηση της ενιαίας αγοράς – Τοπλαίσιο της ενιαίας αγοράς µάς δίνει το µέγε-θος και την κλίµακα που είναι αναγκαία γιατην επίτευξη αυτών των στόχων.

Τοποθέτηση της Στρατηγικής ΕΕ 2020 σεπαγκόσµιο επίπεδο – Το χρονοδιάγραµµατης νέας στρατηγικής τίθεται στο πλαίσιο

της παγκοσµιοποίησης, η οποία θα παρα-µείνει ένας από τους βασικούς µοχλούς γιατον ευρωπαϊκό δυναµισµό την προσεχήδεκαετία.

Στήριξη της ανάπτυξης µε πλήρη αξιοποίησητου Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης– Το ΣΣΑ, σε συνδυασµό µε άλλα µέσα πολυ-µερούς εποπτείας, θα διαδραµατίζει σηµα-ντικό ρόλο στον προσανατολισµό των δηµο-σιονοµικών πολιτικών προς τη δηµοσιονοµικήεξυγίανση και την επίτευξη βιώσιµης ανά-πτυξης.

∆ηµόσιοι προϋπολογισµοί που αντανακλούντις πολιτικές προτεραιότητες – Οι νέες προ-τεραιότητες, εφόσον συµφωνηθούν, πρέπεινα αντανακλώνται στις δηµοσιονοµικέςπολιτικές.

Καθιέρωση σαφούς πλαισίου διακυβέρνησηςγια την αποτελεσµατικότητα της νέας στρα-τηγικής – Μόνο µέσω µιας στενής σχέσηςόλων των εµπλεκόµενων µερών µπορούν ναυλοποιηθούν οι στόχοι, δεδοµένου ότι απαι-τείται ενεργοποίηση σε κοινοτικό, περιφε-ρειακό και εθνικό επίπεδο, καθώς και αλλη-λεπίδραση µεταξύ αυτών.

Η συµβολή του Ευρωσυστήµατος στη διαδικασίαδιαβούλευσης για τη νέα στρατηγική

Το Ευρωσύστηµα, στη συµβολή6 του στη δια-βούλευση για τη στρατηγική της ΕΕ για το2020, σηµειώνει µεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

Η “Στρατηγική ΕΕ 2020”, για να αντιµετωπί-σει επιτυχώς τις διαρθρωτικές προκλήσεις τηςευρωπαϊκής οικονοµίας, θα πρέπει να παρα-µείνει προσηλωµένη στο στόχο της αύξησηςτου δυνητικού προϊόντος και της δηµιουργίαςυψηλού επιπέδου απασχόλησης µέσω τηςεύρυθµης λειτουργίας των αγορών εργασίαςκαι προϊόντων, ενός υγιούς χρηµατοπιστωτι-κού συστήµατος και βιώσιµων δηµοσιονοµι-


66 Βλ. “Contribution of the Eurosystem of 14 January 2010 to thepublic consultation of the European Commission on the future EU2020 strategy”.

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 159

κών πολιτικών. Ταυτόχρονα, πολιτικές οιοποίες ενισχύουν τον ανταγωνισµό και τηνκαινοτοµία είναι επειγόντως αναγκαίες για ναεπιταχύνουν την αναδιάρθρωση των οικονο-µιών και τις επενδύσεις και να επιτύχουν τηναύξηση της παραγωγικότητας που είναι απα-ραίτητη για να ξεπεραστούν οι αδυναµίες τουπαρελθόντος. Επίσης, εν όψει των δηµογρα-φικών αλλαγών, η Στρατηγική ΕΕ 2020 θαπρέπει να συνεχίσει να εστιάζεται στην εξα-σφάλιση της βιωσιµότητας των συνταξιοδοτι-κών συστηµάτων. Όλα τα µέτρα για τις διαρ-θρωτικές αλλαγές θα πρέπει να είναι αµοι-βαίως ενισχυόµενα και να επιδιώκονται µεσυνέπεια, ώστε να διασφαλίζονται υγιή δηµό-σια οικονοµικά σε διαρκή βάση.

Ο καθορισµός επακριβών και στοχευµένωνσυστάσεων, στο πλαίσιο της στρατηγικής ΕΕ2020, οι οποίες θα απευθύνονται σε όλες τιςχώρες-µέλη, συµπεριλαµβανόµενων και αυτώνπου έχουν σχετικά καλές επιδόσεις, είναιουσιώδες στοιχείο για να δοθεί ώθηση στιςµεταρρυθµίσεις. Ειδικότερα, κρίνεται επιθυ-µητό να τεθούν φιλόδοξοι στόχοι για τη λει-τουργία της εσωτερικής αγοράς. Επιπλέον,υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω ενίσχυση τηςεποπτείας των οικονοµιών των κρατών-µελώνστην Οµάδα Ευρώ, η οποία θα περιλαµβάνειπεριοδική επισκόπηση των εξελίξεων στηνανταγωνιστικότητα σε εθνικό επίπεδο και τωνανισορροπιών και αδυναµιών στη ζώνη τουευρώ.

Στις 3.3.2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αφούέλαβε υπόψη τα συµπεράσµατα της δηµόσιαςδιαβούλευσης, ανακοίνωσε τις προτάσεις τηςγια τη νέα οικονοµική στρατηγική “Ευρώπη2020”.7 Οι προτάσεις της Επιτροπής βασίζο-νται σε τρεις συναρθρωµένους και αλληλοε-νισχυόµενους τοµείς προτεραιότητας: έξυπνηανάπτυξη (µε τη θεµελίωση της οικονοµίαςστη γνώση και την καινοτοµία), βιώσιµη ανά-πτυξη (µε την προώθηση µιας ανταγωνιστικήςοικονοµίας χαµηλών εκποµπών άνθρακα πουθα αξιοποιεί αποτελεσµατικά τους πόρουςπου διαθέτει) και ανάπτυξη χωρίς αποκλει-σµούς (η οποία θα προάγει µια οικονοµία µευψηλό επίπεδο απασχόλησης και θα οδηγεί σε

κοινωνική και γεωγραφική συνοχή). Η συντε-λούµενη πρόοδος προς αυτές τις κατευθύνσειςθα µετρείται µε πέντε αντιπροσωπευτικούςπρωταρχικούς στόχους, οι οποίοι τίθενται σεεπίπεδο ΕΕ και τους οποίους τα κράτη-µέληθα κληθούν να µετασχηµατίσουν σε εθνικούςστόχους, µε γνώµονα συγκεκριµένα σηµείαεκκίνησης:

• Το 75% του πληθυσµού ηλικίας 20-64 ετώνθα πρέπει να εργάζεται.

• Το 3% του ΑΕΠ της ΕΕ θα πρέπει να επεν-δύεται σε έρευνα και ανάπτυξη.

• Οι στόχοι “20/20/20” που έχουν τεθεί για τοκλίµα και την ενέργεια θα πρέπει να επιτευ-χθούν (αφορούν τη µείωση των εκποµπών διο-ξειδίου του άνθρακα κατά 20% συγκριτικά µετα επίπεδα του 1990, τη µείωση της κατανά-λωσης ενέργειας κατά 20% και την αύξηση τηςχρήσης ενέργειας από ανανεώσιµες πηγέςκατά 20%).

• Το ποσοστό των ατόµων που εγκαταλείπουνπρόωρα τη σχολική εκπαίδευση θα πρέπει ναείναι κάτω του 10%, ενώ ποσοστό τουλάχιστον40% της νέας γενιάς θα πρέπει να διαθέτειπτυχίο ανώτερης ή ανώτατης εκπαίδευσης.

• Θα πρέπει να µειωθούν κατά 20 εκατοµµύ-ρια τα άτοµα που διατρέχουν κίνδυνο φτώ-χειας.

Προκειµένου να επιτευχθούν οι παραπάνωστόχοι, η Επιτροπή προτείνει σειρά εµβλη-µατικών πρωτοβουλιών, η υλοποίηση τωνοποίων αποτελεί κοινή προτεραιότητα καιαπαιτεί ανάληψη δράσης σε όλα τα επίπεδα:οργανισµών της ΕΕ, κρατών-µελών και τοπι-κών και περιφερειακών αρχών.

Οι προτάσεις της Επιτροπής για τη νέα οικο-νοµική στρατηγική “Ευρώπη 2020” θα συζη-τηθούν στο εαρινό Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στις25-26 Μαρτίου 2010.


77 “Ευρώπη 2020: Η Επιτροπή προτείνει νέα οικονοµική στρατηγικήγια την Ευρώπη”, Βρυξέλλες, 3.3.2010.

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 160

3.Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Η παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίσηκατέδειξε την ιδιαίτερη σηµασία της επάρ-κειας ρευστότητας για την οµαλή λειτουργίατου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Για νακατανοηθούν τα αίτια και οι µηχανισµοί µετά-δοσης µιας κρίσης ρευστότητας, στη συνέχειααναφέρονται πρώτα οι επιµέρους µορφές κιν-δύνου ρευστότητας, καθώς και οι δίαυλοιµέσω των οποίων αυτές διασυνδέονταιµεταξύ τους. Κατόπιν αναλύονται οι δοµικέςµεταβολές στο παγκόσµιο χρηµατοπιστωτικόσύστηµα κατά την τελευταία δεκαετία και οιεπιπτώσεις τους για την σταθερότητά του, µειδιαίτερη έµφαση στην κατανόηση της πρό-σφατης χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Τέλος,σκιαγραφείται ο ρόλος της κεντρικής τράπε-ζας κατά τη διάρκεια µιας χρηµατοπιστωτικήςκρίσης και παρουσιάζονται τόσο οι βασικοίµηχανισµοί παρέµβασης που βρίσκονται στηδιάθεσή της όσο και ορισµένα λιγότερο ορθό-δοξα µέτρα που υιοθετήθηκαν πρόσφατα απόκεντρικές τράπεζες ανά τον κόσµο. Επίσης,παρουσιάζονται οι περιορισµοί που αντιµε-τωπίζει η κεντρική τράπεζα στην προσπάθειάτης για σταθεροποίηση του χρηµατοπιστωτι-κού συστήµατος.

Ρευστότητα

ΟΟιι δδιιααφφοορρεεττιικκέέςς µµοορρφφέέςς ρρεευυσσττόόττηηττααςς

Ο όρος “ρευστότητα” αναφέρεται εδώ στηνύπαρξη ανεµπόδιστων ροών µεταξύ τωνσυντελεστών του χρηµατοπιστωτικού συστή-µατος. Ειδικότερα, διακρίνονται τρεις µορφέςρευστότητας: η ρευστότητα της κεντρικής τρά-πεζας, η ρευστότητα αγοράς και η ρευστότητααναχρηµατοδότησης. Η πρώτη αναφέρεταιστη ρευστότητα που παρέχει η κεντρική τρά-πεζα προς το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, ηδεύτερη στη δυνατότητα πραγµατοποίησηςχρηµατοοικονοµικών συναλλαγών µε χαµηλόσυναλλακτικό κόστος και σε ανταγωνιστικέςαγοραίες τιµές και η τρίτη στη δυνατότητα τωνφερέγγυων χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων να

ανταποκριθούν εγκαίρως στις υποχρεώσειςτους όταν αυτές καθίστανται απαιτητές. Ηρευστότητα αναχρηµατοδότησης των πιστω-τικών ιδρυµάτων είναι ιδιαίτερα κρίσιµη γιατη λειτουργία µιας οικονοµίας, δεδοµένης τηςσηµασίας τους για τη διοχέτευση της ρευστό-τητας της κεντρικής τράπεζας προς το χρηµα-τοπιστωτικό σύστηµα.8

Κατ’ αντιστοιχία, ο κίνδυνος ρευστότηταςαντανακλά την πιθανότητα έλλειψης κάποιαςαπό τις προαναφερθείσες µορφές ρευστότη-τας.9 Ο κίνδυνος ρευστότητας αγοράς, δηλαδήο κίνδυνος αδυναµίας να πραγµατοποιηθούνσυναλλαγές στις επιµέρους αγορές, συναρτά-ται µε την αποτελεσµατικότητα των αγορώναλλά και την εµπιστοσύνη των επενδυτών στηνοµαλή λειτουργία του χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος. Ο κίνδυνος ρευστότητας ανα-χρηµατοδότησης αντανακλά την πιθανότητα,εντός ορισµένου χρονικού ορίζοντα, ένα χρη-µατοπιστωτικό ίδρυµα να κηρύξει παύση πλη-ρωµών των ανειληµµένων υποχρεώσεών του.

ΟΟιι δδίίααυυλλοοιι δδιιάάχχυυσσηηςς ττηηςς ρρεευυσσττόόττηηττααςς

Οι τρεις αυτές διακριτές µορφές ρευστότηταςείναι άρρηκτα και δυναµικά συνυφασµένεςµεταξύ τους. Σε περιόδους οµαλότητας καιχαµηλού κινδύνου ρευστότητας, οι µεταξύ τουςδιασυνδέσεις συµβάλλουν καταλυτικά στηνοµαλή και αποδοτική λειτουργία του χρηµα-τοπιστωτικού συστήµατος, προάγοντας τη στα-θερότητά του και ευνοώντας τη βέλτιστη κατα-νοµή των κεφαλαίων και των λοιπών οικονο-µικών πόρων στην οικονοµία. Σε περιόδουςδιαταράξεων στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα


88 Οι πηγές ρευστότητας αναχρηµατοδότησης των πιστωτικών ιδρυ-µάτων είναι: (α) η διατραπεζική αγορά, που αποτελεί τη σηµα-ντικότερη πηγή ρευστότητας, (β) οι καταθέτες, (γ) οι κεφαλαια-γορές και χρηµαταγορές, µέσω των οποίων τα πιστωτικά ιδρύµαταµπορούν να αντλήσουν ρευστότητα αναχρηµατοδότησης µέσω τιτ-λοποιήσεων, συµµετοχής τους στη σύναψη κοινοπρακτικώνδανείων, ρευστοποίησης των χαρτοφυλακίων τους και έκδοσηςοµολογιακών δανείων και (δ) η κεντρική τράπεζα.

99 ∆εδοµένου ότι η ρευστότητα της κεντρικής τράπεζας εκπηγάζειαπό την ίδια την κεντρική τράπεζα, η τελευταία µπορεί να διοχε-τεύει ρευστότητα όπως και όποτε κρίνει σκόπιµο. Συνεπώς, είναικατ’ουσίαν αδύνατη η έκλειψη αυτής της µορφής ρευστότητας.Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις ελλιπούς ζήτησης για τοεγχώριο νόµισµα, όπως για παράδειγµα κατά τη διάρκεια κρίσεωνστη συναλλαγµατική ισοτιµία του εγχώριου νοµίσµατος ή περιό-δων ακραίου υπερπληθωρισµού, ενδεχόµενα ιδιαίτερα απίθανασε ανεπτυγµένες βιοµηχανικές οικονοµίες.

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 161

όµως, οι διασυνδέσεις αυτές καθίστανται δίαυ-λοι µέσω των οποίων ο κίνδυνος ρευστότηταςαναπαράγεται και µεταδίδεται σε όλο το χρη-µατοπιστωτικό σύστηµα. Χαρακτηριστικόπαράδειγµα είναι η περίοδος του Οκτωβρίου2008, όταν η διατραπεζική αγορά ουσιαστικάέπαψε να λειτουργεί, µε αλυσιδωτές επιπτώ-σεις σε όλο το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα.

Παρότι οι περιπτώσεις ιδιαίτερα υψηλούσυστηµικού κινδύνου ρευστότητας είναι σχε-τικά σπάνιες, ο κίνδυνος ρευστότητας είναιστην πραγµατικότητα εγγενής στη λειτουργίατου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, αφούαπορρέει από τον ίδιο το ρόλο των πιστωτικώνιδρυµάτων ως διαµεσολαβητών µεταξύ κατα-θετών και επενδυτών. Οι τράπεζες παρέχουνρευστότητα υπό µορφή µακροπρόθεσµων (µηάµεσα απαιτητών) δανείων, την οποίααντλούν από τις βραχυπρόθεσµες (δηλαδήάµεσα ρευστοποιήσιµες) καταθέσεις τωνπελατών τους. Εκτίθενται έτσι, εκ των πραγ-µάτων, σε κίνδυνο ρευστότητας αναχρηµατο-δότησης, λόγω της αναπόφευκτης (εγγενούς)αναντιστοιχίας µεταξύ των υποχρεώσεων καιτων απαιτήσεών τους, σε ό,τι αφορά τη διάρ-κειά τους. Σε περίπτωση που βρεθούν αντι-µέτωπες µε υπερβάλλουσα ζήτηση για άµεσηρευστότητα (η ξαφνική απαίτηση εκ µέρουςτων καταθετών για άµεση ρευστοποίηση τωνκαταθέσεών τους αποτελεί το πιο ακραίοτέτοιο παράδειγµα), ακόµη και οι πλέονφερέγγυες και αξιόχρεες τράπεζες κινδυνεύ-ουν να χρεοκοπήσουν.

Ο κίνδυνος ρευστότητας αναχρηµατοδότησηςενός µεµονωµένου πιστωτικού ιδρύµατος µπο-ρεί ταχύτατα να διαχυθεί και σε άλλα πιστω-τικά ιδρύµατα, τόσο µέσω της διατραπεζικήςαγοράς όσο και µέσω της κεφαλαιαγοράς,µετασχηµατιζόµενος έτσι σε συστηµικό κίν-δυνο ρευστότητας.

Στην καθηµερινή τους πρακτική, οι τράπεζεςπαρέχουν ρευστότητα η µία στην άλλη εν είδειπολύ βραχυπρόθεσµων δανείων, µέσω τηςλεγόµενης διατραπεζικής αγοράς. Μια ασυ-νήθης αύξηση των αναγκών ρευστότητας µιαςτράπεζας περιορίζει το κοινό αυτό απόθεµα

ρευστότητας, µε συνέπεια την αύξηση των επι-τοκίων στη διατραπεζική αγορά και τη µείωσητης µέσης διάρκειας των δανείων. Για το λόγοαυτό, οι υπόλοιπες τράπεζες ενδέχεται ναεντείνουν προληπτικά και τις δικές τους προ-σπάθειες για εξασφάλιση ρευστότητας, µεαποτέλεσµα την ταχεία µετεξέλιξη της έλλει-ψης ρευστότητας ενός µεµονωµένου ιδρύµα-τος σε συστηµική έλλειψη ρευστότητας, ηοποία µπορεί να πυροδοτήσει πολλαπλές πτω-χεύσεις τραπεζών.

Επιπλέον, σε τέτοιες περιπτώσεις τα πιστω-τικά ιδρύµατα συχνά επιδιώκουν να ενισχύ-σουν περαιτέρω τη ρευστότητά τους προβαί-νοντας στην άµεση ρευστοποίηση τµήµατοςτου χαρτοφυλακίου τους, µε αποτέλεσµα τηναπότοµη µείωση των τιµών και την παράλληληαύξηση της µεταβλητότητας στις κεφαλαια-γορές. Η αύξηση της αβεβαιότητας και ησυνακόλουθη κάµψη του επενδυτικού ενδια-φέροντος σε αυτές τις αγορές ισοδυναµούν µεαπότοµη άνοδο του συστηµικού κινδύνου ρευ-στότητας αγοράς.

Οι ισχυροί µηχανισµοί διασύνδεσης µεταξύτης ρευστότητας αγοράς και της ρευστότηταςαναχρηµατοδότησης µπορούν εν συνεχεία ναπυροδοτήσουν και δευτερογενείς επιδράσεις,οδηγώντας σε περαιτέρω επιδείνωση της κρί-σης ρευστότητας.

Είναι σήµερα ο κίνδυνος εµφάνισης κρίσεων ρευστότητας µεγαλύτερος από ό,τι στο παρελθόν;

Οι κρίσεις ρευστότητας τέτοιας µορφής δενσπανίζουν. Η πιο πρόσφατη χρηµατοπιστω-τική κρίση όµως ήταν χωρίς προηγούµενο, υπότην έννοια ότι αφενός επηρέασε σχεδόν τοσύνολο του διεθνούς χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος και αφετέρου ήταν ιδιαίτερα σφο-δρή και παρατεταµένη. Τα καινοφανή αυτάχαρακτηριστικά της σε σηµαντικό βαθµό αντα-νακλούν µια σειρά πρόσφατων διαρθρωτικώνµεταβολών στην ίδια τη λειτουργία του διε-θνούς τραπεζικού συστήµατος.

Την τελευταία δεκαετία έχει µεταβληθείδοµικά ο τρόπος µε τον οποίο οι τράπεζες δια-


EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 162

χειρίζονται τα δάνεια που χορηγούν. Με βάσητο παραδοσιακό (και πλέον σύνηθες) µοντέλοτραπεζικής, οι τράπεζες εγκρίνουν δάνεια σειδιώτες και επιχειρήσεις, τα οποία κρατούνστη συνέχεια ως µέρος του χαρτοφυλακίουτους µέχρι τη λήξη τους. Ένας σηµαντικόςαριθµός διεθνών πιστωτικών ιδρυµάτων όµωςυιοθέτησε τα τελευταία χρόνια µια εναλλα-κτική πρακτική: συνδυάζουν τα χαρτοφυλάκιαχορηγήσεών τους δηµιουργώντας νέους, σύν-θετους οµολογιακούς τίτλους, γνωστούς ωςεγγυηµένες δανειακές υποχρεώσεις (collat-eralised debt obligations – CDO), τους οποί-ους και µεταπωλούν, επιτυγχάνοντας έτσιαύξηση της ρευστότητάς τους. Παράλληλα,καινοτόµες µορφές χρηµατοπιστωτικών ιδρυ-µάτων έχουν διεισδύσει, σε κάποιο βαθµό, σεκλάδους της παραδοσιακής τραπεζικής.Χαρακτηριστικά παραδείγµατα αποτελούν,µεταξύ άλλων, τα “αµοιβαία κεφάλαια αντι-στάθµισης κινδύνου” (“hedge funds”) και τα“επενδυτικά οχήµατα δοµηµένης χρηµατοδό-τησης” (“structured investment vehicles”), ταοποία κατά κανόνα επενδύουν συστηµατικάστα προαναφερθέντα σύνθετα παράγωγα χρη-µατοπιστωτικά προϊόντα.

Κατ’ αρχήν, η µετακύλιση µέρους του πιστω-τικού κινδύνου του τραπεζικού συστήµατοςεκτός αυτού αποτελεί θετική εξέλιξη, υπό τηνπροϋπόθεση ότι είναι εφικτό να κατανεµηθείαποδοτικότερα µεταξύ ενός ευρύτερουκύκλου χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων. Αντί-στοιχα, θετικός κρίνεται και ο σχεδιασµόςκαινοτόµων χρηµατοπιστωτικών προϊόντων,δεδοµένου ότι, εφόσον αυτά καλύπτουν υφι-στάµενες ανάγκες της αγοράς, συµβάλλουνστην αποδοτικότερη διαχείριση χαρτοφυλα-κίου. Μολαταύτα, οι δύο προαναφερθείσεςεξελίξεις εγκυµονούν και σηµαντικούς κιν-δύνους για τη σταθερότητα του διεθνούς χρη-µατοπιστωτικού συστήµατος.

• Πρώτον, ενώ οι συµβατικές τράπεζες υπό-κεινται σε αυστηρή θεσµική εποπτεία, στοπλαίσιο της οποίας υποχρεούνται να διατη-ρούν ένα ελάχιστο επίπεδο κεφαλαιακήςεπάρκειας για την κάλυψη των υποχρεώσεώντους, µε αποτέλεσµα να περιορίζεται η

µόχλευσή τους, οι υφιστάµενες θεσµικές ρυθ-µίσεις δεν επαρκούν για τη στοχευµένη επο-πτεία των νέων µορφών χρηµατοπιστωτικώνιδρυµάτων. Για το λόγο αυτό, η κεφαλαιακήεπάρκεια των τελευταίων είναι συχνά χαµη-λότερη από εκείνη του αµιγώς τραπεζικούτοµέα, µε αποτέλεσµα να καθίστανται πιοευάλωτα σε ενδεχόµενους κραδασµούς.

• ∆εύτερον, τα πιστωτικά ιδρύµατα, µέσω τηςτιτλοποίησης των δανείων τους, επιτυγχάνουντη µη αποτύπωση αυτών στις λογιστικές τουςκαταστάσεις, µε αποτέλεσµα να αυξάνεται οδείκτης της κεφαλαιακής επάρκειάς τους καινα µπορούν έτσι στην πράξη να προβούν στηχορήγηση και νέων δανείων χωρίς να παρα-βιάζουν τους εποπτικούς κανόνες. Η ανάληψηεπιπρόσθετων κινδύνων από µέρους τωνπιστωτικών ιδρυµάτων ισοδυναµεί µε αύξησητου συνολικού πιστωτικού κινδύνου της αγο-ράς, συνεπώς και της ευπάθειας του ίδιου τουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος.

• Τρίτον, τα νέα παράγωγα χρηµατοπιστω-τικά προϊόντα είναι συχνά τόσο σύνθετα ώστεκαθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής η ορθή απο-τίµησή τους. Το γεγονός αυτό και η πολλαπλήπολλές φορές µετακύλιση πιστωτικού κινδύ-νου από τον αρχικό πιστωτή σε διαφορετικούςτελικούς αποδέκτες συνέβαλαν καθοριστικάστη µείωση της διαφάνειας του χρηµατοπι-στωτικού συστήµατος τόσο για τους επενδυτέςόσο και για τις ρυθµιστικές και εποπτικέςαρχές, καθώς δυσχεράνθηκε η πρόσβαση σεαξιόπιστη και κατανοητή πληροφόρηση σχε-τικά µε τους κινδύνους στους οποίους υπό-κεινται τα διάφορα χρηµατοπιστωτικά προϊ-όντα και ιδρύµατα.10

• Τέταρτον, στο βαθµό που τα πιστωτικάιδρύµατα έχουν την επιλογή να µεταπωλήσουνουσιαστικά το χαρτοφυλάκιο των δανείωντους αντί να το εµφανίζουν στους ισολογι-σµούς τους, αµβλύνεται το κίνητρό τους να


1100 Συνακόλουθος είναι ο κίνδυνος, µε τον εντοπισµό χαµηλής ποιό-τητας δανείων κάπου µέσα στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, όλατα σχετικά προϊόντα να κρίνονται ως ανάλογης ποιότητας, λόγωτης απουσίας ακριβέστερης πληροφόρησης, µε αποτέλεσµα να επι-ταχύνονται οι µηχανισµοί διάχυσης της κρίσης.

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 163

διενεργήσουν ενδελεχείς και αυστηρούςελέγχους του αξιόχρεου των υποψήφιωνδανειοληπτών τους. Η επιθυµία να µην πληγείη αξιοπιστία τους µε τη µεταπώληση τιτλο-ποιηµένων µη εξυπηρετούµενων δανείων καιη κατά περίπτωση υποχρέωσή τους να αντα-ποκριθούν σε σχετικές εγγυήσεις αντισταθ-µίζουν µόνο εν µέρει τον πιο πάνω κίνδυνο.

• Πέµπτον, µέσω της ιδιαίτερα ενεργού παρου-σίας τους στις διεθνείς αγορές, τα νέου τύπουχρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα διαδραµατίζουνπλέον κοµβικής σηµασίας ρόλο στην παροχήρευστότητας αγοράς προς το χρηµατοπιστωτικόσύστηµα, δηλαδή σε µια από τις παραδοσιακέςλειτουργίες του αµιγώς τραπεζικού κλάδου.Χαρακτηριστική είναι η επενδυτική συµπερι-φορά των “αµοιβαίων κεφαλαίων αντιστάθµι-σης κινδύνου” (“hedge funds”), επιδίωξη τωνοποίων είναι να επωφεληθούν από τυχόνεσφαλµένες αποτιµήσεις της αγοράς. Σε αυτήτους την προσπάθεια συµβάλλουν σηµαντικάτόσο στην αποδοτικότητα όσο και στη ρευστό-τητα των αγορών. Η ικανότητά τους όµως ναπαρέχουν ρευστότητα εξαρτάται καθοριστικάαπό την πρόσβασή τους σε επαρκή µόχλευση.

Λόγω της µακράς περιόδου χαµηλών επιτο-κίων, αυξηµένης ρευστότητας και σχετικά στα-θερής µακροοικονοµικής ανάπτυξης που είχεπροηγηθεί της χρηµατοοικονοµικής κρίσης,στις χρηµατοπιστωτικές αγορές είχε επικρα-τήσει αυξηµένη ροπή προς ανάληψη κινδύνου,συνοδευόµενη από αντιστοίχως αυξηµένα επί-πεδα µόχλευσης για πολλά χρηµατοπιστωτικάιδρύµατα, ιδίως στις ΗΠΑ. Όταν όµως άρχισενα επιτείνεται η αβεβαιότητα και η δυσπιστίαµεταξύ των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων ωςπρος την πιστοληπτική τους ικανότητα και να“στερεύει” η ρευστότητα στις διεθνείς αγορές,τόσο τα νέου τύπου χρηµατοπιστωτικά ιδρύ-µατα όσο και οι παραδοσιακές τράπεζες ―µεπρώτες εκείνες που είχαν προβεί σε τιτλο-ποιήσεις δανείων― βρέθηκαν ταχύτατα προσοβαρών δυσχερειών ως προς τη χρηµατοδό-τηση των θέσεών τους.

• Τέλος, κίνδυνος απορρέει και από το γεγο-νός ότι, σε αντίθεση µε τις τράπεζες, τα νέου

τύπου χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα δεν έχουντη δυνατότητα να προσφύγουν στις κεντρικέςτράπεζες για την παροχή επείγουσας ρευστό-τητας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Οι παρεµβάσεις των κεντρικών τραπεζών,συνήθεις και έκτακτες

Κατά τη διάρκεια µιας κρίσης ρευστότητας, ηκεντρική τράπεζα βρίσκεται σε ιδιάζουσαθέση, δεδοµένου ότι η ρευστότητά της (σεόρους εγχώριου νοµίσµατος) παραµένει ανε-πηρέαστη, χαρακτηριστικό από το οποίοαπορρέουν οι διάφοροι µηχανισµοί σταθερο-ποίησης του χρηµατοπιστωτικού συστήµατοςπου βρίσκονται στη διάθεσή της.

Η κοµβικότητα του ρόλου της έγκειται στηνιδιότητά της ως δανειστή ύστατης προσφυγήςτων εγχώριων πιστωτικών ιδρυµάτων. Στηνπράξη, η κεντρική τράπεζα παρεµβαίνει παρέ-χοντας ρευστότητα σε εγχώριο νόµισµα προςόσα πιστωτικά ιδρύµατα το ζητούν, ανάλογαµε τις ανάγκες του καθενός και την έντασητων αποσταθεροποιητικών τάσεων που εκδη-λώνονται στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα,αποδεχόµενη ως εξασφάλιση τίτλους υψηλήςρευστότητας. Πρόκειται για έναν άµεσο καιαποδοτικό µηχανισµό παροχής επείγουσαςρευστότητας, ο οποίος τίθεται σε εφαρµογήκατά την κρίση της κεντρικής τράπεζας, στοπλαίσιο της προσπάθειας σταθεροποίησης τουχρηµατοπιστωτικού συστήµατος.

Πρόσφατα, οι ανά τον κόσµο κεντρικές τρά-πεζες αναγκάστηκαν να προσφύγουν και σεορισµένα µη συµβατικά µέτρα για να αντιµε-τωπίσουν τη σφοδρότητα και τις πολλαπλέςεκφάνσεις της κρίσης. Στην πλειονότητά τους,αυτά ισοδυναµούσαν µε την παροχή περισ-σότερης – σε κάποιες περιπτώσεις και απε-ριόριστης – ρευστότητας, µε διάρκειες µεγα-λύτερες από τις συνηθισµένες και µε αποδέ-κτες ένα µεγαλύτερο εύρος χρηµατοπιστωτι-κών ιδρυµάτων, καθώς και την αποδοχή ωςεξασφαλίσεων τίτλων σχετικά υψηλότερουκινδύνου. Κατ’ εξαίρεση, κάποιες κεντρικέςτράπεζες προέβησαν σε άµεσες παρεµβάσειςγια την εξοµάλυνση της λειτουργίας συγκε-


EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 164

κριµένων επιµέρους αγορών (για παράδειγµατης αγοράς εταιρικών χρεογράφων), είτε αγο-ράζοντας απευθείας αντίστοιχους τίτλους είτεχρηµατοδοτώντας άλλα χρηµατοπιστωτικάιδρύµατα ώστε να αγοράσουν τέτοιους τίτ-λους. Επιπλέον, µεµονωµένες κεντρικές τρά-πεζες προέβησαν στην παροχή έκτακτης βοή-θειας σε συγκεκριµένες τράπεζες ή χρηµατο-πιστωτικά ιδρύµατα, η αποφυγή µιας ενδεχό-µενης χρεοκοπίας των οποίων είχε κριθείκαθοριστική για τη σταθερότητα του χρηµα-τοπιστωτικού συστήµατος.

Κάθε κεντρική τράπεζα επιδιώκει την εφαρ-µογή ενός µίγµατος µέτρων και παρεµβάσεωνπου ανταποκρίνεται µε τον καλύτερο δυνατότρόπο στις ιδιαιτερότητες της διάρθρωσης τουεγχώριου χρηµατοπιστωτικού συστήµατοςκαι στο βαθµό έκθεσής του στους κινδύνουςτης εκάστοτε κρίσης.11 Σε κάθε περίπτωσηπάντως, στόχος της κεντρικής τράπεζας δενείναι η προστασία µεµονωµένων χρηµατοπι-στωτικών ιδρυµάτων αλλά της σταθερότηταςτου συνόλου του χρηµατοπιστωτικού συστή-µατος ώστε να αποτραπεί το ενδεχόµενοκατάρρευσής του και οι συνακόλουθες δρα-µατικές επιπτώσεις για το σύνολο της οικο-νοµικής δραστηριότητας.

Περιορισµοί στην αποδοτικότητα των παρεµβά-σεων της κεντρικής τράπεζας

Παρότι η στοχευµένη παροχή έκτακτης ρευ-στότητας είναι αναµφισβήτητα καίριας σηµα-σίας κατά τη διάρκεια χρηµατοπιστωτικώνκρίσεων, υπάρχουν σαφείς περιορισµοί στο τίµπορεί να επιτύχει µια κεντρική τράπεζα:

• Κατ’ αρχάς, οι παρεµβάσεις της κεντρικήςτράπεζας δεν µπορούν παρά να παράσχουνβραχυπρόθεσµες ενέσεις ρευστότητας. Κατ’αντιστοιχία, ο προσανατολισµός της κεντρικήςτράπεζας είναι κι αυτός βραχυπρόθεσµος,συγκεκριµένα να διακόψει την ανάπτυξη ενόςφαύλου κύκλου αλληλοτροφοδοτούµενωναρνητικών εξελίξεων µεταξύ κινδύνου ρευ-στότητας αναχρηµατοδότησης και κινδύνουρευστότητας αγοράς, ο οποίος θα ασκούσεακόµη µεγαλύτερες πιέσεις στις αγορές, και

να αποκαταστήσει την εµπιστοσύνη στιςτελευταίες. Η αξιολόγηση και, κατά το δυνα-τόν, αντιµετώπιση των δοµικών αιτίων µιαςαύξησης του συστηµικού κινδύνου ρευστότη-τας αποτελεί αρµοδιότητα των εποπτικών καιρυθµιστικών αρχών και δεν είναι δυνατόν ναγίνει παρά µετά την αποκατάσταση της οµα-λότητας.

• Η εκτεταµένη παροχή ρευστότητας απόπλευράς της κεντρικής τράπεζας δηµιουργείµέχρις ενός σηµείου εξάρτηση στο χρηµατο-πιστωτικό σύστηµα, καθώς συνεπάγεται ανά-λογη αύξηση του κινδύνου αναχρηµατοδότη-σης των πιστωτικών ιδρυµάτων όταν θα αρχί-σει η διαδικασία απόσυρσής της.

• Επιπλέον, οι έκτακτες παροχές ρευστότηταςπροσφέρονται µε ιδιαίτερη περίσκεψη καιφειδώ, καθώς υπάρχει πιθανότητα να εκλη-φθούν εκ µέρους των χρηµατοπιστωτικώνιδρυµάτων ως ένα είδος άτυπης εξασφάλισης,προάγοντας έτσι στην πράξη την αλόγιστηανάληψη κινδύνων από µέρους τους και συνε-πώς αυξάνοντας αυτή καθαυτή την πιθανότηταεµφάνισης χρηµατοπιστωτικών κρίσεων.

• Ακόµη, παρότι οι κεντρικές τράπεζες θαήθελαν, ιδεωδώς, να παράσχουν έκτακτη ρευ-στότητα µόνο σε αξιόχρεα πιστωτικά ιδρύ-µατα αντιµέτωπα µε έκτακτης φύσεως έλλειψηρευστότητας και έναντι αξιόλογων εξασφα-λίσεων, υπάρχει εντούτοις δυσκολία στη διά-κριση αυτών από µη αξιόχρεα πιστωτικά ιδρύ-µατα, ιδίως σε περιόδους κρίσης. Συνεπώς,ελλοχεύει ο κίνδυνος να εκµεταλλευθούν τηνδυνατότητα άντλησης έκτακτης ρευστότηταςπου παρέχει η κεντρική τράπεζα και µη αξιό-χρεες τράπεζες, τα προβλήµατα των οποίωνδεν σχετίζονται µε την εκδήλωση κρίσης ρευ-στότητας, µε απώτερο σκοπό την αποφυγήµιας επικείµενης χρεοκοπίας. Κάτι τέτοιο κατ’ουσίαν αποβαίνει εις βάρος των υπόλοιπων


1111 Για παράδειγµα, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης, η Οµο-σπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ υιοθέτησε διάφορα µέτρα µε στόχοτην άµεση στήριξη επιλεγµένων κεφαλαιαγορών, ενώ αντίθετα στηζώνη του ευρώ οι προσπάθειες εστιάστηκαν κυρίως στην παροχήεπαρκούς ρευστότητας προς τον τραπεζικό κλάδο. Βεβαίως, αυτόαντανακλά τον τραπεζοκεντρικό χαρακτήρα της χρηµατοδότησηςστην οικονοµία της ζώνης του ευρώ.

EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 165

πιστωτικών ιδρυµάτων, καθώς η ρευστότηταπου παρέχεται από την κεντρική τράπεζα δενκατανέµεται µε το βέλτιστο τρόπο και, κατάµία έννοια, σε κάποιο βαθµό σπαταλάται – ή,ισοδύναµα, παρέχεται σε όλους υπό δυσµε-νέστερους όρους.

• Από την άλλη πλευρά, η έκτακτη παροχήρευστότητας συχνά συνοδεύεται και από ένα“στίγµα”: η προσφυγή ενός χρηµατοπιστωτι-κού ιδρύµατος στην έκτακτη ρευστότητα τηςκεντρικής τράπεζας εκ των πραγµάτων σηµα-τοδοτεί ότι αυτό απέτυχε να εξασφαλίσει ρευ-στότητα από άλλη πηγή, παραδοχή η οποίαενδέχεται να επιδράσει αρνητικά στην ψυχο-λογία των επενδυτών του ή και να ενσπείρειµεταξύ τους τον πανικό, επιτείνοντας έτσιπεραιτέρω τα προβλήµατά του.

• Αποδεχόµενες ένα ευρύτερο φάσµα τίτλωνως εξασφάλιση για την παροχή ρευστότητας,οι κεντρικές τράπεζες ουσιαστικά αναλαµ-βάνουν οι ίδιες τον αντίστοιχο πιστωτικό κίν-δυνο, µε αποτέλεσµα την από µέρους τους υιο-θέτηση τέτοιων µέτρων µόνο κατ’ εξαίρεσηκαι µε ιδιαίτερη σύνεση.

• Τέλος, µια γενικότερη δυσκολία πηγάζειαπό την ολοένα και πιο διεθνή – αν όχι παγκο-σµιοποιηµένη πλέον – φύση των σύγχρονωντραπεζικών και χρηµατοπιστωτικών δραστη-ριοτήτων. Παρότι ο διεθνής ανταγωνισµόςµεταξύ χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων απο-φέρει οφέλη σε όρους αποδοτικότητας καισυνεπώς και οικονοµικής ανάπτυξης, ο κίν-δυνος να διαχυθεί µια ελάσσων κρίση πέρααπό τα αντίστοιχα εθνικά σύνορα και να προ-κληθούν προβλήµατα ρευστότητας στα χρη-µατοπιστωτικά συστήµατα πολλών χωρών ταυ-τόχρονα είναι πλέον µεγαλύτερος. Καθίσταταιέτσι δυσχερέστερη η έγκαιρη και αποτελε-

σµατική διαχείριση κρίσεων από πλευράς τωνεθνικών κεντρικών τραπεζών.

Συµπεράσµατα

Ανακεφαλαιώνοντας, ο κίνδυνος ρευστότηταςαπορρέει από το θεµελιώδη διαµεσολαβητικόρόλο των τραπεζών σε µια οικονοµία και συνε-πώς είναι εγγενής στη λειτουργία του χρηµα-τοπιστωτικού συστήµατος. Παρ’ όλα αυτά, τατελευταία χρόνια το χρηµατοπιστωτικόσύστηµα εξαρτάται ολοένα περισσότερο απόχρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα νέων µορφών, ηοµαλή λειτουργία των οποίων έχει καταστείσηµαντική πλέον για την σταθερότητα, την απο-δοτικότητα και την ρευστότητά του, χωρίς όµωςτα ίδια να υπόκεινται σε επαρκή θεσµική ρύθ-µιση και εποπτεία ή να είναι σε ικανοποιητικόβαθµό διαφανή στις διαδικασίες και τις πρα-κτικές τους και χωρίς να έχουν την πρόσβασηστους µηχανισµούς παροχής έκτακτης ρευστό-τητας από την κεντρική τράπεζα που έχουν οισυµβατικές τράπεζες. Συνεπώς, το χρηµατοπι-στωτικό σύστηµα έχει καταστεί πιο ευάλωτο σεχρηµατοπιστωτικές κρίσεις ρευστότητας απόό,τι ήταν στο παρελθόν.

Ο ρόλος της κεντρικής τράπεζας ως δανειστήύστατης προσφυγής είναι υψίστης σηµασίαςγια την αποκατάσταση της χρηµατοπιστωτικήςσταθερότητας σε καιρούς κρίσης, ακόµη καιστο πλαίσιο του σύγχρονου σύνθετου καιπαγκοσµιοποιηµένου χρηµατοπιστωτικούσυστήµατος, αλλά δεν αποτελεί πανάκεια. Μετη λήξη µιας χρηµατοπιστωτικής κρίσηςξεκινά η επίπονη και χρονοβόρα προσπάθειαγια την κατανόηση και αντιµετώπιση τωνβαθύτερων αιτίων της. Η προσπάθεια αυτήσυνδέεται µε τις αρµοδιότητες των εποπτικώνκαι ρυθµιστικών αρχών του χρηµατοπιστωτι-κού συστήµατος.


EIDIKO THEMA III: 1 16-03-10 15:02 166

5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε ναδιατηρήσει αµετάβλητα το επιτόκιο των πράξεωνκύριας αναχρηµατοδότησης, το επιτόκιο της διευ-κόλυνσης οριακής χρηµατοδότησης και το επι-τόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων,στο 1,00%, 1,75% και 0,25% αντιστοίχως.

20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2009Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα τροποποιήσει τις προϋποθέσεις που πρέπεινα πληρούν τα χρεόγραφα που εκδίδονται ένα-ντι κατεχόµενων περιουσιακών στοιχείων(ABS – asset-backed securities), όσον αφοράτην πιστοληπτική τους διαβάθµιση, προκειµένουνα γίνονται αποδεκτά ως εξασφαλίσεις στιςπράξεις νοµισµατικής πολιτικής. Συγκεκριµένα,από την 1η Μαρτίου 2010, οι εν λόγω τίτλοι θαπρέπει να έχουν αξιολογηθεί από δύο τουλά-χιστον αναγνωρισµένους από το Ευρωσύστηµαεξωτερικούς οργανισµούς πιστοληπτικής αξιο-λόγησης, ενώ θα εφαρµόζεται και ο κανόναςτης “δεύτερης καλύτερης” διαβάθµισης, υπό τηνέννοια ότι όχι µόνο η καλύτερη αλλά και η δεύ-τερη καλύτερη διαβάθµιση δεν θα πρέπει ναυπολείπεται του ελάχιστου ορίου που ισχύει γιατη συγκεκριµένη κατηγορία ενεχύρου.

3 ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2009Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα διατηρήσει αµετάβλητα το επιτόκιο τωνπράξεων κύριας αναχρηµατοδότησης, το επι-τόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηµατοδό-τησης και το επιτόκιο της διευκόλυνσης απο-δοχής καταθέσεων, στο 1,00%, 1,75% και0,25% αντιστοίχως.

Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισεεπίσης να παρατείνει τουλάχιστον έως τονΑπρίλιο του 2010 τo µέτρo της ικανοποίησηςόλων των προσφορών χωρίς ποσοτικό περιο-ρισµό και µε σταθερό επιτόκιο στις πράξειςκύριας και πιο µακροπρόθεσµης αναχρηµατο-δότησης Αποφασίστηκε όµως ότι το 2010 θαδιεξαχθεί µόνο µία τελευταία πράξη αναχρη-µατοδότησης εξάµηνης διάρκειας, στις 31 Μαρ-τίου. Επίσης, το επιτόκιο για την τελευταία

πράξη παροχής ρευστότητας ετήσιας διάρκειας,η οποία θα κατανεµηθεί στις 16 ∆εκεµβρίου2009, ορίστηκε ίσο προς το µέσο όρο (κατά τοδωδεκάµηνο για το οποίο θα διαρκέσει ηπράξη) του σταθερού επιτοκίου/ ελάχιστου επι-τοκίου προσφορών στις πράξεις κύριας ανα-χρηµατοδότησης της ΕΚΤ.

14 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2010Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα διατηρήσει αµετάβλητα το επιτόκιο τωνπράξεων κύριας αναχρηµατοδότησης, το επι-τόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηµατοδό-τησης και το επιτόκιο της διευκόλυνσης απο-δοχής καταθέσεων, στο 1,00%, 1,75% και0,25% αντιστοίχως.

18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2010Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ, σε συµ-φωνία µε την Εθνική Τράπεζα της Ελβετίας,αποφάσισε τη διακοπή των πράξεων παροχήςρευστότητας σε ελβετικά φράγκα από τις 31Ιανουαρίου 2010.

27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2010Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ, σε συµ-φωνία µε την Οµοσπονδιακή Τράπεζα τωνΗΠΑ, την Τράπεζα της Αγγλίας, την Τράπεζατης Ιαπωνίας και την Εθνική Τράπεζα τηςΕλβετίας, αποφάσισε τη διακοπή των πρά-ξεων παροχής ρευστότητας σε δολάρια ΗΠΑαπό τις 31 Ιανουαρίου 2010.

4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε ναδιατηρήσει αµετάβλητα το επιτόκιο των πράξεωνκύριας αναχρηµατοδότησης, το επιτόκιο της διευ-κόλυνσης οριακής χρηµατοδότησης και το επι-τόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων,στο 1,00%, 1,75% και 0,25% αντιστοίχως.

4 ΜΑΡΤΙΟΥ 2010Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισενα διατηρήσει αµετάβλητα το επιτόκιο των


ΜΕΤΡΑ ΝΟΜ ΙΣΜΑΤ ΙΚΗΣ ΠΟΛ Ι Τ Ι ΚΗΣ ΤΟΥΕΥΡΩΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

METRA: 1 16-03-10 11:31 167

πράξεων κύριας αναχρηµατοδότησης, το επι-τόκιο της διευκόλυνσης οριακής χρηµατοδό-τησης και το επιτόκιο της διευκόλυνσης απο-δοχής καταθέσεων, στο 1,00%, 1,75% και0,25% αντιστοίχως.

Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισεεπιπλέον ότι οι πράξεις κύριας αναχρηµατο-δότησης, όπως επίσης και οι πράξεις µε διάρ-κεια µία περίοδο τήρησης, θα εξακολουθή-σουν να διενεργούνται µέσω δηµοπρασιών µεσταθερό επιτόκιο και χωρίς ποσοτικό περιο-ρισµό όσο κρίνεται αναγκαίο, τουλάχιστονµέχρι τις 12 Οκτωβρίου 2010.

Προσδιορίστηκε επίσης η µέθοδος υπολογι-σµού του επιτοκίου στην τελευταία πράξη ανα-χρηµατοδότησης εξάµηνης διάρκειας, στις 31Μαρτίου, µε τρόπο ανάλογο µε τον τρόποπροσδιορισµού του επιτοκίου στην τελευταίαπράξη διάρκειας ενός έτους.

Επίσης αποφασίστηκε ότι από τις 28 Απριλίουξαναρχίζουν οι κανονικές πράξεις τρίµηνηςδιάρκειας µέσω δηµοπρασιών ανταγωνιστικούεπιτοκίου. Το συνολικό ποσό της χορηγούµε-νης ρευστότητας θα καθορίζεται µε τρόποώστε να εξασφαλίζονται οµαλές συνθήκες στιςαγορές χρήµατος.


METRA: 1 16-03-10 11:31 168


ΣΤΑΤ Ι Σ Τ Ι ΚΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 169


STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 170


Π ΙΝΑΚΕΣ

1 ∆είκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες 173

2 Εναρµονισµένος δείκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες 174-75

3 ∆είκτης τιµών παραγωγού (∆ΤΠ) στη βιοµηχανία για την εγχώρια αγορά: γενικός και βασικέςκατηγορίες 176

4 ∆είκτης τιµών παραγωγού (∆ΤΠ) στη βιοµηχανία για την εξωτερική αγορά και δείκτης τιµώνεισαγοµένων στη βιοµηχανία 177

5 Απασχολούµενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας 178

6 Iσοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών 179

7 Nοµισµατικά µεγέθη της ζώνης του ευρώ 180

8 Η ελληνική συµβολή στα βασικά νοµισµατικά µεγέθη της ζώνης του ευρώ 181

9 Ελλάδα: ανάλυση καταθέσεων των εγχώριων επιχειρήσεων και νοικοκυριών στα λοιπά ΝΧΙ,κατά νόµισµα και κατά κατηγορία 182

10 Επιτόκια της αγοράς χρήµατος 183

11 Αποδόσεις τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου 184

12 Χρηµατοδότηση προς τις εγχώριες επιχειρήσεις (κατά κλάδο δραστηριότητας) και νοικοκυριάαπό τα εγχώρια ΝΧΙ 185

13 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων καταθέσεων σε ευρώ κατοίκων της ζώνης του ευρώ 186

14 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων δανείων σε ευρώ προς κατοίκους της ζώνης του ευρώ 187

STAT.NOM.POL.: 1 18-03-10 08:00 171


STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 172


Πίνακας 1 ∆είκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΥΕ.

Περίοδος

∆ΤΚ (Γενικός) Αγαθά Υπηρεσίες∆ΤΚ χωρίς νωπά οπωρο-κηπευτικά και καύσιµα

∆ΤΚ χωρίς είδη διατρο-φής και καύσιµα

∆είκτης(2005=100)

Εκατο-στιαία

µεταβολήέναντι

προηγούµε-νου έτους

∆είκτης(2005=100)




∆είκτης(2005=100)




∆είκτης(2005=100)




∆είκτης(2005=100)




22000066 103,2 3,2 103,4 3,4 103,0 3,0 102,7 2,7 102,5 2,522000077 106,2 2,9 105,9 2,5 106,5 3,5 105,7 2,9 105,5 3,022000088 110,6 4,2 110,5 4,3 110,7 3,9 109,3 3,4 108,6 3,022000099 111,9 1,2 109,9 -0,5 114,7 3,6 111,9 2,4 111,5 2,622000088 I 108,8 4,3 108,9 5,0 108,8 3,3 107,3 2,9 106,5 2,3

II 111,4 4,8 112,3 5,6 110,1 3,6 109,5 3,6 108,9 3,0III 110,7 4,7 110,3 5,1 111,3 4,2 109,2 3,7 108,5 3,2IV 111,4 2,9 110,6 1,7 112,6 4,5 111,2 3,5 110,7 3,4

22000099 I 110,5 1,5 108,4 -0,5 113,5 4,3 110,7 3,2 110,0 3,3II 112,1 0,7 110,7 -1,5 114,1 3,7 112,0 2,3 111,6 2,5III 111,5 0,7 109,0 -1,2 114,9 3,3 111,4 2,1 110,9 2,3IV 113,6 2,0 111,7 1,0 116,3 3,2 113,4 2,0 113,3 2,4

22000077 Ιαν. 104,5 2,7 103,9 2,3 105,2 3,3 104,5 3,1 104,4 3,1Φεβρ. 103,2 2,7 101,7 2,0 105,2 3,4 103,1 3,3 102,6 3,5Μάρτ. 105,5 2,6 105,5 2,1 105,5 3,4 105,3 3,1 105,2 3,2Απρ. 106,2 2,5 106,2 1,8 106,1 3,5 105,6 3,0 105,6 3,2Μάιος 106,5 2,6 106,7 1,9 106,1 3,6 105,7 2,9 105,7 3,1Ιούν. 106,3 2,6 106,3 1,9 106,4 3,6 105,9 2,8 105,9 3,0Ιούλ. 105,5 2,5 104,8 1,6 106,6 3,7 105,1 2,9 105,0 3,2Αύγ. 104,8 2,5 103,3 1,7 106,8 3,6 104,3 2,9 103,9 3,1Σεπτ. 106,9 2,9 106,7 2,6 107,0 3,4 106,4 2,7 106,3 2,8Οκτ. 107,6 3,1 107,8 3,0 107,3 3,3 107,0 2,7 106,7 2,5Νοέµ. 108,4 3,9 109,0 4,5 107,6 3,2 107,4 2,9 106,9 2,5∆εκ. 108,8 3,9 109,2 4,3 108,4 3,3 107,9 3,0 107,4 2,5

22000088 Ιαν. 108,6 3,9 108,4 4,3 108,8 3,4 107,2 2,6 106,5 2,0Φεβρ. 107,7 4,4 107,1 5,3 108,6 3,3 106,1 3,0 105,1 2,4Μάρτ. 110,2 4,4 111,2 5,3 108,9 3,2 108,6 3,1 107,9 2,5Απρ. 110,9 4,4 111,9 5,4 109,5 3,2 109,0 3,2 108,3 2,6Μάιος 111,7 4,9 112,7 5,6 110,3 3,9 109,7 3,8 109,1 3,1Ιούν. 111,6 4,9 112,3 5,7 110,5 3,9 109,8 3,6 109,2 3,1Ιούλ. 110,7 4,9 110,5 5,4 111,0 4,1 109,0 3,7 108,3 3,2Αύγ. 109,7 4,7 108,6 5,2 111,1 4,0 108,1 3,6 107,2 3,2Σεπτ. 111,8 4,6 111,9 4,8 111,7 4,4 110,4 3,7 109,9 3,4Οκτ. 111,8 3,9 111,6 3,5 112,0 4,4 110,8 3,5 110,3 3,4Νοέµ. 111,5 2,9 110,8 1,7 112,4 4,5 111,1 3,5 110,6 3,5∆εκ. 111,0 2,0 109,2 0,0 113,4 4,6 111,6 3,4 111,2 3,5

22000099 Ιαν. 110,5 1,8 108,1 -0,3 113,7 4,5 110,8 3,3 110,1 3,4Φεβρ. 109,4 1,6 106,6 -0,4 113,3 4,3 109,5 3,2 108,5 3,3Μάρτ. 111,6 1,3 110,3 -0,8 113,5 4,2 111,9 3,1 111,4 3,2Απρ. 112,0 1,0 110,5 -1,3 114,0 4,2 111,9 2,7 111,5 2,9Μάιος 112,2 0,5 110,8 -1,6 114,1 3,5 112,0 2,1 111,7 2,4Ιούν. 112,2 0,5 110,7 -1,5 114,2 3,3 112,0 2,1 111,7 2,3Ιούλ. 111,3 0,6 109,0 -1,3 114,5 3,1 111,2 2,0 110,7 2,2Αύγ. 110,5 0,8 107,4 -1,1 114,8 3,3 110,4 2,1 109,7 2,3Σεπτ. 112,6 0,7 110,5 -1,2 115,4 3,3 112,7 2,1 112,4 2,3Οκτ. 113,2 1,2 111,2 -0,4 115,8 3,4 113,0 2,0 112,8 2,3Νοέµ. 113,7 2,0 112,0 1,1 116,1 3,2 113,4 2,0 113,3 2,4∆εκ. 113,9 2,6 111,7 2,3 117,0 3,1 113,9 2,0 113,8 2,4

22001100 Ιαν. 113,1 2,4 110,2 2,0 117,0 2,9 112,6 1,6 112,2 1,9

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 173


Πίνακας 2 Εναρµονισµένος δείκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες


Περίοδος

Εν∆ΤΚ(Γενικός)

Μη επεξεργασµένα είδηδιατροφής

Επεξεργασµένα είδηδιατροφής

Βιοµηχανικά αγαθά πλην ενέργειας

∆είκτης(2005=100)

Εκατοστιαίαµεταβολή

έναντι προη-γούµενου έτους

∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



22000066 103,3 3,3 101,9 1,9 105,2 5,2 101,6 1,622000077 106,4 3,0 104,2 2,2 109,1 3,7 103,8 2,2

22000088 110,9 4,2 108,3 4,0 114,6 5,0 105,9 2,022000099 112,4 1,3 112,5 3,9 116,5 1,6 106,7 0,822000088 I 109,0 4,3 108,3 4,1 113,6 5,4 103,2 1,3

II 111,7 4,8 108,9 4,5 115,2 6,3 107,4 2,2

III 111,0 4,8 104,7 1,6 114,8 5,7 104,4 2,3

IV 111,9 3,1 111,4 5,7 115,0 2,9 108,6 2,222000099 I 110,9 1,8 114,6 5,8 115,8 2,0 105,4 2,1

II 112,6 0,8 115,3 5,9 117,0 1,6 107,8 0,3

III 111,9 0,8 109,8 4,9 116,5 1,5 104,7 0,3

IV 114,1 2,0 110,5 -0,8 116,8 1,5 109,1 0,422000077 Ιαν. 104,8 3,0 104,8 3,5 107,8 5,6 103,0 2,5

Φεβρ. 103,1 3,0 103,2 -1,2 107,5 5,0 98,0 3,5

Μάρτ. 105,7 2,8 104,2 0,0 107,9 4,5 104,8 2,7

Απρ. 106,5 2,6 105,6 0,2 108,3 4,7 104,8 2,1

Μάιος 106,7 2,6 104,9 1,6 108,3 3,6 105,3 1,9

Ιούν. 106,6 2,6 102,0 2,6 108,5 2,8 105,4 1,9

Ιούλ. 105,8 2,7 101,3 3,4 108,4 2,5 102,4 2,6

Αύγ. 104,8 2,7 102,9 4,6 108,5 2,7 98,3 2,2

Σεπτ. 107,1 2,9 104,8 4,9 109,2 2,4 105,4 2,0

Οκτ. 107,9 3,0 105,7 2,6 110,8 2,7 106,1 1,8

Νοέµ. 108,7 3,9 105,0 2,8 112,2 4,0 106,2 1,8

∆εκ. 109,2 3,9 105,8 2,2 112,4 4,3 106,4 1,8

22000088 Ιαν. 108,9 3,9 108,8 3,8 112,7 4,5 103,3 0,3

Φεβρ. 107,8 4,5 108,2 4,8 113,6 5,7 99,6 1,6

Μάρτ. 110,3 4,4 108,0 3,7 114,3 6,0 106,8 1,9

Απρ. 111,2 4,4 111,0 5,2 114,9 6,1 107,0 2,2

Μάιος 112,0 4,9 109,7 4,5 115,6 6,7 107,6 2,3

Ιούν. 111,9 4,9 105,8 3,7 115,0 6,1 107,7 2,2

Ιούλ. 111,1 4,9 103,8 2,4 115,0 6,1 104,6 2,2

Αύγ. 109,8 4,8 104,3 1,3 114,8 5,8 100,8 2,5

Σεπτ. 112,2 4,7 106,0 1,2 114,8 5,1 107,7 2,2

Οκτ. 112,2 4,0 109,8 3,9 114,9 3,7 108,5 2,2

Νοέµ. 112,0 3,0 112,8 7,5 115,1 2,6 108,6 2,3

∆εκ. 111,6 2,2 111,7 5,6 114,9 2,3 108,7 2,222000099 Ιαν. 111,0 2,0 114,6 5,4 115,2 2,2 105,5 2,1

Φεβρ. 109,8 1,8 114,1 5,5 115,7 1,8 101,9 2,3

Μάρτ. 112,0 1,5 114,9 6,4 116,5 1,9 108,9 2,0

Απρ. 112,5 1,1 116,1 4,6 117,1 1,9 107,7 0,7

Μάιος 112,8 0,7 116,7 6,4 117,2 1,4 107,8 0,2

Ιούν. 112,7 0,7 113,0 6,8 116,8 1,5 107,8 0,2

Ιούλ. 111,8 0,7 110,9 6,9 116,7 1,5 104,9 0,2

Αύγ. 110,9 1,0 108,3 3,9 116,5 1,5 101,3 0,5

Σεπτ. 113,0 0,7 110,2 3,9 116,4 1,4 107,9 0,2

Οκτ. 113,6 1,2 110,4 0,5 116,6 1,4 108,4 0,0

Νοέµ. 114,3 2,1 111,3 -1,3 116,9 1,5 109,4 0,7

∆εκ. 114,5 2,6 110,0 -1,5 116,8 1,6 109,4 0,722001100 Ιαν. 113,6 2,3 110,9 -3,2 117,0 1,6 105,2 -0,3

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 174


Πίνακας 2 Εναρµονισµένος δείκτης τιµών καταναλωτή: γενικός και βασικές κατηγορίες (συνέχεια)


Περίοδος

Ενέργεια ΥπηρεσίεςΕν∆ΤΚ χωρίς µη επεξεργασµένα είδη

διατροφής και ενέργεια

∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



22000066 109,4 9,4 103,1 3,1 102,9 2,922000077 111,8 2,1 106,9 3,7 106,2 3,222000088 127,2 13,8 111,0 3,8 109,8 3,422000099 111,8 -12,1 114,6 3,2 112,2 2,222000088 I 125,4 21,2 108,9 3,1 107,7 2,9

II 133,8 19,2 110,5 3,6 110,2 3,6

III 135,8 21,1 111,6 4,1 109,7 3,8

IV 113,9 -4,6 112,9 4,4 111,8 3,522000099 I 103,1 -17,8 113,4 4,1 111,1 3,1

II 109,4 -18,2 114,1 3,3 112,5 2,0

III 115,3 -15,1 114,7 2,8 111,6 1,7

IV 119,2 4,7 116,0 2,8 113,8 1,822000077 Ιαν. 101,4 -3,8 105,7 3,7 105,1 3,6

Φεβρ. 102,6 -2,3 105,4 3,8 103,2 4,0

Μάρτ. 106,2 -1,2 105,8 3,7 105,8 3,5

Απρ. 110,3 -1,5 106,7 3,5 106,3 3,2

Μάιος 113,2 -0,2 106,5 3,8 106,4 3,1

Ιούν. 113,3 0,1 106,8 3,8 106,6 2,9

Ιούλ. 112,9 -3,2 107,2 4,0 105,7 3,3

Αύγ. 111,6 -3,7 107,2 3,9 104,4 3,3

Σέπτ. 112,0 1,7 107,3 3,7 107,0 2,9

Οκτ. 114,4 7,7 107,6 3,3 107,6 2,6

Νοέµ. 121,9 17,6 107,8 3,4 108,0 2,9

∆εκ. 121,7 16,8 108,8 3,2 108,5 2,922000088 Ιαν. 123,1 21,4 109,1 3,3 107,7 2,5

Φεβρ. 124,8 21,6 108,7 3,2 106,4 3,1

Μάρτ. 128,2 20,7 109,0 3,0 109,1 3,1

Απρ. 130,1 17,9 109,9 3,0 109,7 3,2

Μάιος 134,3 18,7 110,7 3,9 110,4 3,8

Ιούν. 137,0 20,9 111,0 4,0 110,5 3,7

Ιούλ. 138,0 22,2 111,3 3,9 109,6 3,7

Αύγ. 135,2 21,1 111,4 3,9 108,4 3,8

Σέπτ. 134,3 19,9 112,0 4,4 111,0 3,8

Οκτ. 124,9 9,2 112,3 4,4 111,4 3,6

Νοέµ. 114,0 -6,5 112,6 4,4 111,6 3,4

∆εκ. 102,7 -15,6 113,8 4,5 112,2 3,422000099 Ιαν. 102,6 -16,7 113,9 4,4 111,2 3,3

Φεβρ. 103,5 -17,0 113,1 4,1 109,7 3,1

Μάρτ. 103,2 -19,5 113,3 3,9 112,3 3,0

Απρ. 106,9 -17,8 114,1 3,8 112,4 2,5

Μάιος 109,0 -18,8 114,2 3,2 112,5 1,9

Ιούν. 112,3 -18,0 114,2 2,8 112,5 1,8

Ιούλ. 114,3 -17,2 114,4 2,7 111,5 1,7

Αύγ. 116,8 -13,6 114,6 2,9 110,4 1,9

Σέπτ. 114,9 -14,4 115,1 2,7 112,9 1,7

Οκτ. 118,5 -5,1 115,4 2,8 113,2 1,7

Νοέµ. 120,3 5,5 115,8 2,9 113,8 2,0

∆εκ. 118,9 15,7 116,8 2,6 114,3 1,822001100 Ιαν. 123,0 20,0 116,7 2,5 112,8 1,4

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 175


Πίνακας 3 ∆είκτης τιµών παραγωγού (∆ΤΠ) στη βιοµηχανία για την εγχώρια αγορά: γενικός και βασικές κατηγορίες


Περίοδος

∆ΤΠ - εγχώρια αγορά (Γενικός) Ενέργεια (σύνολο) Καύσιµα Γενικός χωρίς τιµές ενέργειας

∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



22000066 107,3 7,3 108,6 8,6 113,9 13,9 106,5 6,5

22000077 111,7 4,1 115,4 6,3 117,0 2,7 109,4 2,7

22000088 123,0 10,0 135,2 17,1 145,8 24,7 116,4 6,4

22000099 115,8 -5,8 115,0 -15,0 104,2 -28,6 116,3 -0,1

22000088 I 119,6 11,5 129,2 21,4 140,8 43,5 114,4 6,9

II 125,8 13,5 143,0 25,4 168,5 45,6 116,5 7,2

III 128,6 14,2 148,4 27,1 169,0 41,5 117,9 7,2

IV 117,9 1,3 120,1 -3,5 105,0 -22,0 116,8 4,2

22000099 I 113,4 -5,2 109,1 -15,6 87,3 -38,0 115,7 1,1

II 114,7 -8,8 112,9 -21,0 102,3 -39,3 115,7 -0,7

III 116,9 -9,1 117,3 -21,0 111,1 -34,3 116,7 -1,0

IV 118,4 0,4 120,6 0,4 116,1 10,5 117,2 0,4

22000077 Ιαν. 106,4 1,2 104,1 -1,9 92,1 -17,2 106,8 2,1

Φεβρ. 107,0 1,3 106,2 -0,6 97,8 -12,0 106,8 1,7

Μάρτ. 108,3 1,9 108,8 0,7 104,4 -8,2 107,4 2,0

Απρ. 110,4 2,5 112,8 2,0 112,4 -9,2 108,7 2,2

Μάιος 110,9 2,7 114,3 3,5 116,7 -5,1 108,7 1,9

Ιούν. 111,1 2,8 115,1 4,3 118,3 -3,5 108,7 1,7

Ιούλ. 111,8 2,5 116,2 3,1 120,2 -6,1 109,1 1,8

Αύγ. 112,2 2,6 116,1 2,7 116,7 -5,8 109,7 2,0

Σεπτ. 113,6 5,2 117,9 9,2 121,4 13,6 110,8 3,1

Οκτ. 114,9 7,2 120,4 13,5 126,4 24,3 111,7 4,1

Νοέµ. 117,0 9,6 126,0 19,4 140,8 40,6 112,2 5,0

∆εκ. 117,4 9,8 127,0 20,3 136,7 36,2 112,3 5,0

22000088 Ιαν. 118,0 11,0 127,2 22,2 136,0 47,7 113,1 5,9

Φεβρ. 119,6 11,7 128,8 21,3 140,1 43,3 114,6 7,3

Μάρτ. 121,1 11,9 131,6 20,9 146,2 40,1 115,5 7,5

Απρ. 122,8 11,3 135,9 20,4 153,4 36,5 115,8 6,6

Μάιος 126,2 13,8 144,3 26,3 171,3 46,8 116,4 7,0

Ιούν. 128,3 15,5 148,9 29,4 180,9 52,9 117,3 7,9

Ιούλ. 130,5 16,7 154,1 32,6 182,1 51,4 117,8 7,9

Αύγ. 128,3 14,3 147,4 26,9 166,8 42,9 118,0 7,5

Σεπτ. 126,9 11,8 143,8 22,0 158,1 30,2 117,8 6,3

Οκτ. 122,7 6,7 132,2 9,8 129,8 2,7 117,5 5,2

Νοέµ. 117,5 0,5 119,5 -5,2 103,3 -26,6 116,5 3,8

∆εκ. 113,6 -3,2 108,7 -14,4 82,0 -40,0 116,2 3,5

22000099 Ιαν. 114,0 -3,4 110,1 -13,4 88,4 -35,0 116,1 2,6

Φεβρ. 113,3 -5,3 108,9 -15,4 87,1 -37,9 115,6 0,8

Μάρτ. 112,9 -6,8 108,2 -17,8 86,5 -40,9 115,3 -0,1

Απρ. 113,2 -7,9 108,8 -19,9 93,3 -39,2 115,5 -0,3

Μάιος 114,3 -9,4 111,9 -22,5 100,4 -41,4 115,7 -0,6

Ιούν. 116,7 -9,1 118,1 -20,6 113,3 -37,4 115,9 -1,2

Ιούλ. 116,0 -11,1 115,6 -25,0 107,4 -41,0 116,2 -1,3

Αύγ. 117,8 -8,1 120,2 -18,5 117,2 -29,7 116,6 -1,2

Σεπτ. 116,9 -7,9 116,2 -19,2 108,6 -31,4 117,3 -0,5

Οκτ. 118,0 -3,8 119,6 -9,6 114,0 -12,2 117,1 -0,4

Νοέµ. 118,4 0,8 121,0 1,3 117,2 13,5 117,1 0,5

∆εκ. 118,7 4,5 121,2 11,4 116,9 42,6 117,4 1,0

22001100 Ιαν. 120,0 5,2 125,8 14,2 124,5 40,9 116,8 0,6

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 176


Πίνακας 4 ∆είκτης τιµών παραγωγού (∆ΤΠ) στη βιοµηχανία για την εξωτερική αγορά και δείκτης τιµών εισαγοµένων στη βιοµηχανία


Περίοδος

∆ΤΠ - εξωτερική αγορά

∆είκτης τιµών εισαγοµένων∆είκτης τιµών εισαγοµένων

χωρίς τιµές ενέργειας Γενικός Γενικός χωρίς τιµές ενέργειας

∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



∆είκτης(2005=100)



22000066 104,8 4,8 103,0 3,0 104,2 4,2 102,7 2,7

22000077 108,0 3,0 105,6 2,5 106,9 2,6 105,8 3,022000088 114,9 6,4 108,9 3,2 114,5 7,1 108,4 2,522000099 108,0 -6,0 109,4 0,5 112,5 -1,8 108,9 0,522000088 I 113,2 8,5 108,0 3,6 111,5 8,1 107,3 2,5

II 118,2 10,0 108,9 3,3 116,8 10,1 108,2 2,3

III 119,2 9,8 109,7 3,6 118,6 10,1 109,1 2,8

IV 108,9 -2,4 109,1 2,3 111,3 0,4 109,0 2,322000099 I 104,4 -7,8 108,4 0,4 108,8 -2,4 108,7 1,4

II 107,0 -9,5 108,7 -0,1 111,7 -4,4 108,7 0,5

III 109,5 -8,2 109,9 0,2 114,2 -3,7 108,9 -0,2

IV 111,0 2,0 110,7 1,5 115,4 3,7 109,1 0,122000077 Ιαν. 103,3 -0,1 103,9 2,2 101,9 -1,3 104,4 3,4

Φεβρ. 104,4 0,6 104,3 2,0 103,1 -0,8 104,6 3,2

Μάρτ. 105,4 0,7 104,8 2,3 104,3 -0,1 105,0 3,4

Απρ. 107,3 1,9 105,5 2,7 105,5 0,5 105,4 3,3

Μάιος 107,3 2,0 105,2 2,4 106,1 0,9 105,7 3,2

Ιούν. 107,8 2,3 105,5 2,5 106,6 1,2 106,1 3,1

Ιούλ. 108,5 2,4 105,6 2,7 107,7 2,3 106,1 3,1

Αύγ. 108,0 1,0 105,7 2,0 107,2 2,3 106,1 2,8

Σεπτ. 109,2 4,1 106,2 2,3 108,2 4,3 106,4 3,0

Οκτ. 110,4 5,8 106,7 2,9 109,8 6,1 106,4 2,7

Νοέµ. 112,3 7,7 106,6 2,7 111,7 8,2 106,5 2,5

∆εκ. 112,0 7,8 106,8 3,3 110,9 8,0 106,6 2,622000088 Ιαν. 112,1 8,6 107,3 3,3 110,6 8,6 106,9 2,4

Φεβρ. 113,2 8,4 108,2 3,8 111,6 8,3 107,4 2,7

Μάρτ. 114,4 8,5 108,6 3,6 112,2 7,6 107,6 2,4

Απρ. 115,4 7,6 108,5 2,9 114,0 8,0 107,8 2,3

Μάιος 118,4 10,3 108,7 3,3 116,9 10,1 108,1 2,3

Ιούν. 120,9 12,2 109,3 3,7 119,6 12,2 108,6 2,4

Ιούλ. 121,1 11,6 109,5 3,6 121,0 12,4 108,8 2,5

Αύγ. 118,7 10,0 109,5 3,6 118,6 10,6 109,1 2,8

Σεπτ. 117,8 7,9 110,1 3,6 116,0 7,2 109,5 3,0

Οκτ. 113,3 2,6 109,7 2,8 114,0 3,8 109,5 2,8

Νοέµ. 108,9 -3,0 109,2 2,5 111,2 -0,5 108,8 2,2

∆εκ. 104,3 -6,9 108,4 1,5 108,7 -2,0 108,6 1,922000099 Ιαν. 105,0 -6,3 108,6 1,2 108,8 -1,7 108,7 1,7

Φεβρ. 104,5 -7,7 108,6 0,4 108,8 -2,5 108,8 1,3

Μάρτ. 103,8 -9,2 108,0 -0,5 108,7 -3,1 108,7 1,1

Απρ. 105,0 -9,0 108,1 -0,4 109,7 -3,7 108,5 0,7

Μάιος 106,6 -10,0 108,7 0,0 111,6 -4,5 108,7 0,6

Ιούν. 109,4 -9,5 109,3 0,0 113,9 -4,8 108,9 0,3

Ιούλ. 108,2 -10,7 109,2 -0,2 113,3 -6,4 108,9 0,1

Αύγ. 110,7 -6,8 110,0 0,4 115,2 -2,9 109,0 -0,1

Σεπτ. 109,6 -7,0 110,5 0,4 114,0 -1,7 109,0 -0,5

Οκτ. 110,6 -2,4 110,7 0,9 115,0 0,9 109,1 -0,3

Νοέµ. 111,1 2,0 110,5 1,2 115,7 4,0 109,1 0,2

∆εκ. 111,3 6,6 111,0 2,4 115,5 6,3 109,1 0,522001100 Ιαν. 113,1 7,8 111,8 2,9 - - - -

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 177

(χιλιάδες άτοµα)


Πίνακας 5 Απασχολούµενοι ηλικίας 15 ετών και άνω, κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας

γ’ τρίµηνο 2009

Σύνολο απασχολουµένων

Μισθωτοί µε µισθό ή ηµεροµίσθιο

Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού ∆υναµικού.

ΣΣύύννοολλοο 44..554400,,11 22..992299,,33

Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία 545,4 52,8

Ορυχεία και λατοµεία 15,9 14,8

Μεταποίηση 514,2 378,7

Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού και κλιµατισµού 25,8 25,2

Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης 31,4 30,3

Κατασκευές 376,9 257,9

Χονδρικό και λιανικό εµπόριο, επισκευή µηχανοκίνητων οχηµάτων και µοτοσυκλετών 806,6 431,8

Μεταφορά και αποθήκευση 220,2 151,6

∆ραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και εστίασης 345,7 218,0

Ενηµέρωση και επικοινωνία 84,1 74,2

Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες 110,6 98,5

∆ιαχείριση ακίνητης περιουσίας 8,8 1,4

Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες 223,4 101,4

∆ιοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες 74,9 60,2

∆ηµόσια διοίκηση και άµυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 376,2 376,2

Εκπαίδευση 317,8 292,3

∆ραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής µέριµνας 230,5 196,3

Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία 52,2 36,6

Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 86,7 43,5

∆ραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών 91,0 85,9

∆ραστηριότητες ετερόδικων οργανισµών και φορέων 1,8 1,8

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 178


Πίνακας 6 Iσοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών

(εκατ. ευρώ)

Ιανουάριος-∆εκέµβριος ∆εκέµβριος

2007 2008 2009 2007 2008 2009

ΙΙ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ ΤΤΡΡΕΕΧΧΟΟΥΥΣΣΩΩΝΝ ΣΣΥΥΝΝ//ΓΓΩΩΝΝ (Ι.Α+Ι.Β+Ι.Γ+Ι.∆)ΙΙ..ΑΑ ΕΕΜΜΠΠΟΟΡΡΙΙΚΚΟΟ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ (Ι.Α.1– Ι.Α.2)

Ισοζύγιο καυσίµωνΕµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµαΙσοζύγιο πλοίωνΕµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµα και πλοίαΙ.Α.1 Εξαγωγές αγαθών

ΚαύσιµαΠλοία (εισπράξεις)Λοιπά αγαθά

Ι.Α.2 Εισαγωγές αγαθώνΚαύσιµαΠλοία (πληρωµές)Λοιπά αγαθά

ΙΙ..ΒΒ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ ΥΥΠΠΗΗΡΡΕΕΣΣΙΙΩΩΝΝ (Ι.Β.1– Ι.Β.2)Ι.Β.1 Εισπράξεις

ΤαξιδιωτικόΜεταφορέςΛοιπές υπηρεσίες

Ι.Β.2 ΠληρωµέςΤαξιδιωτικόΜεταφορέςΛοιπές υπηρεσίες

ΙΙ..ΓΓ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ ΕΕΙΙΣΣΟΟ∆∆ΗΗΜΜΑΑΤΤΩΩΝΝ (Ι.Γ.1– Ι.Γ.2)Ι.Γ.1 Εισπράξεις

Αµοιβές, µισθοίΤόκοι, µερίσµατα, κέρδη

Ι.Γ.2 ΠληρωµέςΑµοιβές, µισθοίΤόκοι, µερίσµατα, κέρδη

ΙΙ..∆∆ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ ΤΤΡΡΕΕΧΧΟΟΥΥΣΣΩΩΝΝ ΜΜΕΕΤΤΑΑΒΒΙΙΒΒΑΑΣΣΕΕΩΩΝΝ (Ι.∆.1– Ι.∆.2)Ι.∆.1 Εισπράξεις

Γενική κυβέρνηση (κυρίως εισπράξεις από ΕΕ)Λοιποί τοµείς (µεταναστευτικά εµβάσµατα κ.λπ.)

Ι.∆.2 ΠληρωµέςΓενική κυβέρνηση (κυρίως πληρωµές προς ΕΕ)Λοιποί τοµείς

ΙΙΙΙ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΑΑΚΚΩΩΝΝ ΜΜΕΕΤΤΑΑΒΒΙΙΒΒΑΑΣΣΕΕΩΩΝΝ (ΙΙ.1– ΙΙ.2)ΙΙ.1 Εισπράξεις

Γενική κυβέρνηση (κυρίως εισπράξεις από ΕΕ)Λοιποί τοµείς

ΙΙ.2 ΠληρωµέςΓενική κυβέρνηση (κυρίως πληρωµές προς ΕΕ)Λοιποί τοµείς

ΙΙΙΙΙΙ ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ ΤΤΡΡΕΕΧΧΟΟΥΥΣΣΩΩΝΝ ΣΣΥΥΝΝ//ΓΓΩΩΝΝ ΚΚΑΑΙΙ ΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΑΑΚΚΩΩΝΝ ΜΜΕΕΤΤΑΑΒΒΙΙΒΒΑΑΣΣΕΕΩΩΝΝ (I+II)

ΙΙVV ΙΙΣΣΟΟΖΖΥΥΓΓΙΙΟΟ XXΡΡΗΗΜΜ//ΚΚΩΩΝΝ ΣΣΥΥΝΝ//ΓΓΩΩΝΝ (IV.A+IV.B+IV.Γ+IV.∆)ΙΙVV..ΑΑ ΑΑΜΜΕΕΣΣΕΕΣΣ ΕΕΠΠΕΕΝΝ∆∆ΥΥΣΣΕΕΙΙΣΣ 11

Κατοίκων στο εξωτερικόΜη κατοίκων στην Ελλάδα

ΙΙVV..ΒΒ ΕΕΠΠΕΕΝΝ∆∆ΥΥΣΣΕΕΙΙΣΣ ΧΧΑΑΡΡΤΤΟΟΦΦΥΥΛΛΑΑΚΚΙΙΟΟΥΥ 11

ΑπαιτήσειςΥποχρεώσεις

ΙΙVV..ΓΓ ΛΛΟΟΙΙΠΠΕΕΣΣ ΕΕΠΠΕΕΝΝ∆∆ΥΥΣΣΕΕΙΙΣΣ 11

ΑπαιτήσειςΥποχρεώσεις(∆άνεια γενικής κυβέρνησης)

ΙΙVV..∆∆ ΜΜΕΕΤΤΑΑΒΒΟΟΛΛΗΗ ΣΣΥΥΝΝΑΑΛΛΛΛΑΑΓΓΜΜΑΑΤΤΙΙΚΚΩΩΝΝ ∆∆ΙΙΑΑΘΘΕΕΣΣΙΙΜΜΩΩΝΝ22

VV ΤΤΑΑΚΚΤΤΟΟΠΠΟΟΙΙΗΗΤΤΕΕΑΑ ΣΣΤΤΟΟΙΙΧΧΕΕΙΙΑΑΥΥΨΨΟΟΣΣ ΣΣΥΥΝΝΑΑΛΛΛΛΑΑΓΓΜΜΑΑΤΤΙΙΚΚΩΩΝΝ ∆∆ΙΙΑΑΘΘΕΕΣΣΙΙΜΜΩΩΝΝ 33

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 (+) καθαρή εισροή, (-) καθαρή εκροή.2 (+) µείωση, (-) αύξηση.3 Aπό την ένταξη της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ τον Ιανουάριο του 2001, τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα, σύµφωνα µε τον ορισµό της Ευρωπαϊκής Κεντρι-κής Τράπεζας, περιλαµβάνουν µόνο το νοµισµατικό χρυσό, τη “συναλλαγµατική θέση” στο ∆ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, τα “ειδικά τραβηκτικά δικαιώµατα”και τις απαιτήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος σε ξένο νόµισµα έναντι κατοίκων χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ. Αντίθετα, δεν περιλαµβάνουν τις απαιτή-σεις σε ευρώ έναντι κατοίκων χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, τις απαιτήσεις σε συνάλλαγµα και σε ευρώ έναντι κατοίκων χωρών της ζώνης του ευρώ καιτη συµµετοχή της Τράπεζας της Ελλάδος στο κεφάλαιο και στα συναλλαγµατικά διαθέσιµα της ΕΚΤ.

--3322..660022,,22 --3344..779977,,66 --2266..770033,,99 --44..995577,,33 --33..113322,,88 --33..116644,,00--4411..449999,,22 --4444..004488,,88 --3300..776600,,33 --44..117722,,22 --33..005577,,55 --22..777722,,66

-9.219,6 -12.154,6 -7.596,5 -1.132,6 -570,2 -621,0-32.279,6 -31.894,3 -23.163,8 -3.039,6 -2.487,3 -2.151,6

-5.520,3 -4.705,0 -3.356,9 -655,2 -266,6 -333,9-26.759,3 -27.189,3 -19.806,9 -2.384,4 -2.220,7 -1.817,717.445,5 19.812,9 15.318,0 1.458,5 1.456,7 1.469,2

3.037,3 4.254,5 3.063,2 298,7 267,3 370,02.275,4 1.582,0 771,7 118,5 85,7 11,0

12.132,8 13.976,5 11.483,1 1.041,3 1.103,7 1.088,258.944,8 63.861,7 46.078,3 5.630,7 4.514,2 4.241,812.256,9 16.409,0 10.659,8 1.431,3 837,5 991,0

7.795,7 6.286,9 4.128,6 773,7 352,3 344,938.892,2 41.165,8 31.289,9 3.425,7 3.324,4 2.905,91166..559911,,77 1177..113355,,66 1122..556677,,22 557733,,88 550055,,11 442211,,8831.337,3 34.066,2 26.952,2 2.051,4 1.899,3 1.791,311.319,2 11.635,9 10.369,1 210,8 207,0 180,116.939,3 19.188,3 13.552,2 1.551,4 1.365,4 1.258,0

3.078,9 3.242,0 3.030,9 289,2 326,9 353,214.745,6 16.930,6 14.384,9 1.477,6 1.394,2 1.369,5

2.485,7 2.679,1 2.466,4 296,9 284,5 231,97.771,3 9.316,0 7.073,4 749,6 653,9 657,94.488,6 4.935,5 4.845,1 431,1 455,8 479,7

--99..228855,,88 --1100..664433,,00 --99..880033,,55 --994444,,11 --889900,,66 --990022,,664.558,5 5.573,2 4.124,9 395,3 486,0 317,9

366,9 344,7 294,6 31,7 28,2 24,04.191,7 5.228,5 3.830,3 363,6 457,8 293,9

13.844,3 16.216,2 13.928,4 1.339,3 1.376,6 1.220,5332,6 410,1 411,9 33,4 45,1 41,1

13.511,7 15.806,1 13.516,4 1.305,9 1.331,5 1.179,411..559911,,11 22..775588,,66 11..229922,,66 --441144,,99 331100,,22 8899,,446.608,1 6.882,7 5.380,7 966,8 763,4 329,64.361,2 4.678,8 3.527,9 780,7 608,0 190,72.246,9 2.203,9 1.852,8 186,0 155,5 138,95.017,0 4.124,1 4.088,1 1.381,6 453,3 240,23.825,4 2.717,6 2.679,6 1.294,8 350,9 122,31.191,6 1.406,4 1.408,5 86,9 102,4 117,944..333322,,33 44..009900,,88 22..001177,,44 11..334499,,22 114433,,11 5533,,664.673,9 4.637,8 2.328,1 1.378,9 185,5 84,44.401,4 4.241,9 2.133,2 1.339,8 174,2 65,6

272,4 395,9 194,9 39,2 11,3 18,8341,6 547,0 310,7 29,8 42,4 30,8

27,1 192,0 14,4 1,0 1,5 1,5314,5 354,9 296,3 28,7 40,9 29,2

--2288..226699,,99 --3300..770066,,88 --2244..668866,,44 --33..660088,,22 --22..998899,,77 --33..111100,,44

2277..557700,,22 2299..991144,,22 2244..222255,,66 33..441177,,99 22..775544,,99 22..445533,,55--22..229900,,22 11..442200,,77 11..009911,,77 --9922,,22 335544,,77 --224433,,77-3.832,9 -1.650,4 -1.323,3 -513,3 235,5 -318,01.542,7 3.071,1 2.415,0 421,0 119,2 74,3

1177..444411,,77 1166..442288,,00 2277..110033,,88 44..004466,,55 665599,,22 --55..007700,,22-16.351,1 -268,9 -4.533,0 2.250,9 4.593,0 -753,733.792,8 16.696,9 31.636,8 1.795,6 -3.933,8 -4.316,51122..774400,,66 1122..009944,,66 --33..663366,,99 --339955,,33 11..776666,,99 77..881199,,44

-16.266,1 -27.823,3 -23.875,7 -3.213,6 -5.491,9 270,229.006,8 39.917,8 20.238,8 2.818,4 7.258,8 7.549,2-2.341,7 -572,7 -2.335,0 -80,0 -78,0 -133,2

--332222,,00 --2299,,00 --333333,,00 --114411,,00 --2266,,00 --5522,,00669999,,77 779922,,66 446600,,88 119900,,22 223344,,88 665566,,99

22..449911,,00 22..552211,,00 33..885577,,00

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 179


Πίνακας 7 Nοµισµατικά µεγέθη της ζώνης του ευρώ1

(υπόλοιπα σε δισεκ. ευρώ, µη εποχικώς διορθωµένα)

Τέλος περιόδουΝόµισµα σεκυκλοφορία

(1)

Καταθέσειςµίας ηµέ-

ρας

(2)

M1

(3)=(1)+(2)

Kαταθέσειςµε συµφω-

νηµένηδιάρκεια

έως 2 ετών

(4)

Kαταθέσειςυπό προει-δοποίηση

έως 3µηνών

(5)

M2(6)=(3)+(4)

+(5)

Συµφωνίεςεπαναγοράς

(7)

Μερίδιααµοιβαίωνκεφαλαίωντης αγοράς

χρήµατος

(8)

Χρεόγραφαδιάρκειας

έως 2 ετών

(9)

M32

(10)=(6)+(7)+(8)+(9)

Πηγή: EKT.* Προσωρινά στοιχεία.1 Tα νοµισµατικά µεγέθη αποτελούνται από τις νοµισµατικές υποχρεώσεις των ΝΧΙ και της κεντρικής κυβέρνησης (Ταχυδροµεία, Υπουργείο Οικονοµικών)έναντι κατοίκων της ζώνης του ευρώ εκτός ΝΧΙ και κεντρικής κυβέρνησης. 2 Στο Μ3 και τις συνιστώσες του δεν περιλαµβάνονται τα µερίδια αµοιβαίων κεφαλαίων της αγοράς χρήµατος και τα χρεόγραφα διάρκειας έως 2 ετών πουκατέχουν µη κάτοικοι της ζώνης του ευρώ.

22000055 532,9 2.948,6 3.481,5 1.132,4 1.548,0 6.162,0 221,9 615,8 124,4 7.124,1

22000066 592,3 3.166,0 3.758,3 1.422,0 1.556,0 6.736,4 248,0 614,6 196,0 7.794,9

22000077 638,6 3.262,5 3.901,1 1.987,9 1.540,8 7.429,8 282,9 660,4 312,2 8.685,4

22000088 722,9 3.312,4 4.035,3 2.494,7 1.565,4 8.095,4 330,1 726,1 266,8 9.418,4

22000099 770,0 3.787,2 4.557,2 1.904,3 1.805,3 8.266,8 330,3 650,6 140,0 9.387,8

22000077 Ιαν. 575,6 3.110,0 3.685,6 1.454,2 1.557,5 6.697,3 262,3 641,6 217,6 7.819,0

Φεβρ. 578,7 3.099,2 3.677,9 1.476,6 1.546,2 6.700,7 268,8 651,9 228,6 7.850,2

Μάρτ. 588,5 3.150,3 3.738,8 1.540,6 1.544,0 6.823,4 282,0 666,2 236,6 8.008,2

Απρ. 594,7 3.163,6 3.758,3 1.573,7 1.536,3 6.868,2 281,6 681,7 238,4 8.070,1

Μάιος 597,6 3.182,6 3.780,2 1.608,2 1.533,5 6.921,9 285,2 702,3 250,8 8.160,3

Ιούν. 604,9 3.244,4 3.849,3 1.640,6 1.526,7 7.016,6 282,2 698,9 238,3 8.236,1

Ιούλ. 612,9 3.223,2 3.836,1 1.704,2 1.517,0 7.057,2 287,1 712,4 235,4 8.292,1

Αύγ. 610,6 3.143,6 3.754,2 1.775,0 1.509,1 7.038,3 297,6 705,9 256,3 8.298,2

Σεπτ. 610,4 3.217,0 3.827,4 1.803,3 1.502,6 7.133,2 295,4 682,2 278,3 8.389,2

Οκτ. 613,5 3.182,3 3.795,8 1.900,6 1.526,6 7.223,0 293,5 684,0 293,7 8.494,4

Νοέµ. 618,6 3.217,2 3.835,8 1.925,8 1.520,0 7.281,6 301,8 696,7 307,2 8.587,4

∆εκ. 638,6 3.262,5 3.901,1 1.987,9 1.540,8 7.429,8 282,9 660,4 312,2 8.685,4

22000088 Ιαν. 623,1 3.235,3 3.858,5 2.052,0 1.548,0 7.458,5 307,3 737,2 295,3 8.798,3

Φεβρ. 628,7 3.179,1 3.807,9 2.127,3 1.545,3 7.480,5 314,3 749,6 273,8 8.818,2

Μάρτ. 632,9 3.226,4 3.859,3 2.144,1 1.551,0 7.554,3 314,0 742,5 279,0 8.889,9

Απρ. 641,4 3.195,4 3.836,8 2.231,5 1.549,7 7.618,1 328,9 751,3 267,6 8.965,9

Μάιος 645,8 3.221,6 3.867,3 2.267,8 1.546,1 7.681,2 333,3 755,8 283,9 9.054,3

Ιούν. 652,1 3.262,1 3.914,3 2.270,1 1.542,8 7.727,1 330,3 733,0 280,8 9.071,2

Ιούλ. 658,8 3.179,5 3.838,4 2.371,3 1.533,5 7.743,1 333,1 743,2 285,4 9.104,9

Αύγ. 656,1 3.133,6 3.789,7 2.431,5 1.531,1 7.752,3 343,1 757,9 276,6 9.129,9

Σεπτ. 657,2 3.219,2 3.876,4 2.435,1 1.521,2 7.832,7 345,6 731,1 286,0 9.195,3

Οκτ. 698,9 3.245,0 3.944,0 2.503,6 1.517,0 7.964,6 351,0 729,8 275,9 9.321,2

Νοέµ. 703,7 3.265,3 3.969,0 2.520,7 1.521,4 8.011,1 336,6 739,7 274,2 9.361,5

∆εκ. 722,9 3.312,4 4.035,3 2.494,7 1.565,4 8.095,4 330,1 726,1 266,8 9.418,4

22000099 Ιαν. 712,3 3.383,4 4.095,7 2.387,3 1.610,9 8.093,9 324,0 759,9 216,8 9.394,7

Φεβρ. 716,0 3.386,2 4.102,2 2.350,4 1.633,9 8.086,5 327,4 779,9 215,0 9.408,8

Μάρτ. 720,0 3.411,0 4.131,0 2.301,8 1.654,2 8.087,0 338,5 780,8 194,4 9.400,6

Απρ. 729,2 3.468,5 4.197,7 2.281,7 1.676,4 8.155,7 338,2 781,8 205,4 9.481,1

Μάιος 732,0 3.488,9 4.220,9 2.236,4 1.692,4 8.149,6 336,2 771,6 198,5 9.455,9

Ιούν. 735,0 3.576,7 4.311,7 2.162,8 1.704,1 8.178,6 347,2 741,7 182,0 9.449,5

Ιούλ. 745,5 3.565,7 4.311,2 2.128,6 1.722,9 8.162,7 320,0 758,0 173,8 9.414,4

Αύγ. 741,2 3.576,5 4.317,7 2.087,9 1.739,8 8.145,4 310,8 759,3 157,5 9.373,0

Σεπτ. 740,6 3.638,6 4.379,2 2.020,2 1.747,1 8.146,5 335,2 740,5 148,5 9.370,8

Οκτ. 745,5 3.689,1 4.434,5 1.975,5 1.763,6 8.173,6 309,4 734,9 139,0 9.356,9

Νοέµ. 750,1 3.722,1 4.472,2 1.925,3 1.768,1 8.165,6 314,9 721,8 128,6 9.330,8

∆εκ.* 770,0 3.787,2 4.557,2 1.904,3 1.805,3 8.266,8 330,3 650,6 140,0 9.387,8

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 180


Πίνακας 8 Η ελληνική συµβολή στα βασικά νοµισµατικά µεγέθη της ζώνης του ευρώ

(υπόλοιπα σε δισεκ. ευρώ, µη εποχικώς διορθωµένα)

Τέλος περιόδου

Καταθέσεις µίας ηµέρας Kαταθέσειςµε συµφωνη-

µένη διάρ-κεια έως 2

ετών

(2)

Kαταθέσειςυπό προειδο-ποίηση έως 3

µηνών1

(3)


(repos)

(4)

Μερίδιααµοιβαίωνκεφαλαίων

διαθεσίµων

(5)

Χρεόγραφαδιάρκειας

έως 2 ετών2

(6)

Σύνολο3 (Μ3χωρίς το

νόµισµα σεκυκλοφορία)(7)=(1)+(2)+

+(3)+(4)++(5)+(6)(1)

Όψεως καιτρεχούµενοιλογαριασµοί

(1.1)

Απλούταµιευτηρίου

(1.2)

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Περιλαµβάνονται και καταθέσεις ταµιευτηρίου σε λοιπά νοµίσµατα (εκτός ευρώ).2 Το µέγεθος αυτό υπολογίζεται σε ενοποιηµένη βάση µε τις άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ. Εποµένως, από τα χρεόγραφα διάρκειας έως δύο ετών που έχουνεκδοθεί από τα εγχώρια ΝΧΙ στην Ελλάδα αφαιρούνται οι τοποθετήσεις τους σε χρεόγραφα έως δύο ετών που εκδίδονται από τα ΝΧΙ της ζώνης του ευρώ.3 Το νοµισµατικό µέγεθος Μ3 της Ελλάδος, αλλά και κάθε άλλης χώρας της ζώνης του ευρώ, δεν µπορεί πλέον να υπολογιστεί µε ακρίβεια, καθώς η ποσό-τητα των τραπεζογραµµατίων και κερµάτων ευρώ που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία σε κάθε χώρα διακρατείται και από κατοίκους άλλων χωρών της ζώνης τουευρώ (όπως και από κατοίκους τρίτων χωρών). Εξαιτίας αυτών των τεχνικών προβληµάτων, η κατάρτιση των ελληνικών µεγεθών Μ0, Μ1, Μ2 και Μ3 δια-κόπηκε τον Ιανουάριο του 2003.

22000055 99,2 24,8 74,4 51,8 4,4 2,7 4,9 0,4 163,4

22000066 100,1 26,0 74,1 69,3 2,9 1,6 5,8 0,5 180,2

22000077 98,8 28,2 70,6 97,6 2,3 0,7 7,9 -1,6 205,7

22000088 90,6 25,9 64,7 137,8 1,9 0,4 2,3 2,1 235,1

22000099 102,9 30,8 72,1 134,0 3,1 0,2 1,5 -0,1 241,7

22000077 Ιαν. 95,5 23,9 71,7 72,9 2,9 1,5 5,9 0,4 179,1

Φεβρ. 95,0 24,0 71,0 73,7 2,8 1,4 6,2 0,3 179,5

Μάρτ. 96,7 25,3 71,4 76,0 2,7 1,2 6,5 0,3 183,4

Απρ. 96,2 24,4 71,8 77,3 2,7 1,1 6,7 0,2 184,2

Μάιος 94,3 24,4 69,8 79,4 2,7 1,3 7,0 -0,5 184,2

Ιούν. 99,8 27,5 72,2 80,8 2,7 1,4 7,5 -1,1 191,0

Ιούλ. 96,7 25,3 71,4 87,8 2,6 1,0 7,6 -1,8 194,0

Αύγ. 96,5 25,4 71,1 88,4 2,6 0,9 7,8 -1,9 194,3

Σεπτ. 96,1 25,3 70,8 89,1 2,5 0,8 7,8 -1,7 194,6

Οκτ. 94,3 25,3 69,0 92,0 2,4 0,9 8,0 -1,8 195,8

Νοέµ. 94,6 26,5 68,1 94,9 2,3 0,8 8,1 -1,6 199,0

∆εκ. 98,8 28,2 70,6 97,6 2,3 0,7 7,9 -1,6 205,7

22000088 Ιαν. 93,7 25,7 68,0 102,9 2,1 0,7 7,7 -1,1 206,1

Φεβρ. 91,1 24,7 66,4 106,3 2,2 0,6 7,8 -0,5 207,6

Μάρτ. 93,3 27,2 66,2 107,1 2,1 0,6 7,8 0,2 211,2

Απρ. 92,2 25,4 66,8 110,6 2,1 0,5 7,6 0,4 213,4

Μάιος 90,2 24,4 65,8 114,9 2,0 0,6 7,4 0,6 215,8

Ιούν. 94,0 27,4 66,5 115,6 2,0 0,6 7,3 1,4 220,9

Ιούλ. 90,6 24,8 65,8 119,2 1,9 0,5 6,9 1,9 221,0

Αύγ. 89,5 24,4 65,1 124,2 1,9 0,5 6,8 2,2 225,1

Σεπτ. 91,5 26,5 65,0 126,4 2,0 0,9 6,3 2,5 229,5

Οκτ. 89,0 24,8 64,2 133,7 2,0 1,1 3,0 2,2 231,1

Νοέµ. 86,9 24,5 62,4 138,2 2,0 0,5 2,5 2,2 232,3

∆εκ. 90,6 25,9 64,7 137,8 1,9 0,4 2,3 2,1 235,1

22000099 Ιαν. 87,8 24,9 62,9 142,0 2,1 0,3 2,0 1,8 236,0

Φεβρ. 87,7 24,8 62,9 142,3 2,1 0,3 1,9 1,6 235,9

Μάρτ. 88,5 24,6 63,9 142,0 2,1 0,2 1,5 1,5 235,9

Απρ. 93,2 26,9 66,2 140,8 2,4 0,3 1,5 2,0 240,2

Μάιος 92,0 25,7 66,3 140,3 2,5 0,3 1,5 1,9 238,5

Ιούν. 97,0 29,2 67,8 140,7 2,7 0,3 1,6 1,5 243,7

Ιούλ. 96,4 27,8 68,6 137,9 2,9 0,3 1,7 1,3 240,4

Αύγ. 97,9 28,6 69,4 138,1 3,0 0,2 1,7 1,2 242,1

Σεπτ. 98,9 29,1 69,8 138,8 2,9 0,2 1,7 1,0 243,6

Οκτ. 97,5 28,0 69,5 137,8 3,1 0,2 1,7 0,9 241,1

Νοέµ. 98,6 29,5 69,1 135,2 3,1 0,2 1,6 0,3 239,0

∆εκ. 102,9 30,8 72,1 134,0 3,1 0,2 1,5 -0,1 241,7

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 181


Πίνακας 9 Ελλάδα: ανάλυση καταθέσεων των εγχώριων επιχειρήσεων και νοικοκυριών στα λοιπά ΝΧΙ,1κατά νόµισµα και κατά κατηγορία

(υπόλοιπα σε εκατ. ευρώ, µη εποχικώς διορθωµένα)

Τέλοςπεριόδου

Σύνολοκαταθέσεων

Ανάλυση κατά νόµισµα Ανάλυση κατά κατηγορία

Καταθέσειςσε ευρώ

Καταθέσειςσε λοιπά

νοµίσµατα Όψεως Ταµιευτηρίου Προθεσµίας2

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Τα λοιπά Νοµισµατικά Χρηµατοπιστωτικά Ιδρύµατα (λοιπά ΝΧΙ) περιλαµβάνουν τα πιστωτικά ιδρύµατα (εκτός από την Τράπεζα της Ελλάδος) και τα αµοι-βαία κεφάλαια διαθεσίµων.2 Περιλαµβάνονται και οι δεσµευµένες καταθέσεις.

22000055 156.857,7 135.797,3 21.060,4 22.180,2 79.800,8 54.876,7

22000066 173.370,4 151.321,5 22.048,9 23.525,0 77.858,2 71.987,2

22000077 197.233,6 173.493,8 23.739,8 25.014,1 73.562,0 98.657,6

22000088 227.246,6 200.631,7 26.614,8 21.819,5 67.328,3 138.098,8

22000099 237.788,7 217.649,0 20.139,7 26.320,0 75.811,2 135.657,6

22000077 Ιαν. 171.937,9 149.321,7 22.616,2 20.943,4 75.322,8 75.671,7

Φεβρ. 172.166,2 150.424,2 21.742,0 21.109,9 74.619,3 76.437,1

Μάρτ. 176.068,3 154.217,8 21.850,5 22.393,4 74.931,5 78.743,4

Απρ. 177.261,9 155.599,4 21.662,5 21.878,6 75.236,8 80.146,5

Μάιος 177.486,2 154.859,0 22.627,2 21.160,9 73.954,4 82.370,9

Ιούν. 184.148,2 161.027,9 23.120,2 24.695,0 75.647,6 83.805,6

Ιούλ. 188.181,4 164.079,4 24.102,0 22.986,4 74.519,2 90.675,9

Αύγ. 188.054,4 163.993,2 24.061,2 22.398,6 74.358,8 91.297,0

Σεπτ. 188.469,8 164.667,0 23.802,8 22.697,5 73.977,4 91.794,9

Οκτ. 187.503,6 163.407,0 24.096,6 22.480,6 72.098,4 92.924,6

Νοέµ. 190.515,3 166.375,1 24.140,1 23.484,5 71.094,6 95.936,3

∆εκ. 197.233,6 173.493,8 23.739,8 25.014,1 73.562,0 98.657,6

22000088 Ιαν. 196.029,3 171.471,0 24.558,4 21.730,7 70.740,5 103.558,2

Φεβρ. 197.402,8 172.633,7 24.769,0 21.120,5 69.152,9 107.129,4

Μάρτ. 200.449,4 176.402,8 24.046,5 23.638,8 68.859,6 107.950,9

Απρ. 202.569,8 177.766,0 24.803,9 22.180,8 69.469,5 110.919,5

Μάιος 204.884,2 179.218,0 25.666,2 21.494,7 68.386,4 115.003,1

Ιούν. 209.079,3 183.406,2 25.673,0 23.992,6 69.113,2 115.973,4

Ιούλ. 209.789,6 182.926,7 26.862,8 21.779,6 68.266,6 119.743,4

Αύγ. 213.380,5 183.997,1 29.383,4 21.087,0 67.628,4 124.665,1

Σεπτ. 217.309,1 187.754,2 29.555,0 22.865,0 67.505,7 126.938,4

Οκτ. 222.016,1 191.243,7 30.772,4 21.220,1 66.784,6 134.011,4

Νοέµ. 223.573,2 192.418,3 31.154,8 20.110,1 64.962,1 138.501,0

∆εκ. 227.246,6 200.631,7 26.614,8 21.819,5 67.328,3 138.098,8

22000099 Ιαν. 228.575,7 200.330,3 28.245,4 20.677,5 65.526,4 142.371,8

Φεβρ. 229.135,0 201.123,7 28.011,4 20.830,7 65.570,3 142.734,0

Μάρτ. 230.077,2 205.500,1 24.577,2 20.745,6 66.556,9 142.774,7

Απρ. 233.781,5 209.547,7 24.233,7 22.923,0 69.222,0 141.636,5

Μάιος 232.033,2 208.321,3 23.711,9 21.702,7 69.329,2 141.001,3

Ιούν. 237.260,8 214.261,2 22.999,6 24.853,6 71.093,8 141.313,4

Ιούλ. 234.280,2 211.612,8 22.667,4 23.691,2 72.079,7 138.509,3

Αύγ. 236.154,8 212.681,8 23.473,0 24.540,1 72.881,4 138.733,3

Σεπτ. 237.583,2 214.967,3 22.615,9 24.676,0 73.232,1 139.675,2

Οκτ. 235.263,9 213.527,0 21.736,8 24.091,1 73.104,2 138.068,6

Νοέµ. 234.252,3 213.048,3 21.204,0 25.339,8 72.720,1 136.192,5

∆εκ. 237.788,7 217.649,0 20.139,7 26.320,0 75.811,2 135.657,6

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 182


Πίνακας 10 Επιτόκια της αγοράς χρήµατος

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου)

ΠερίοδοςΚαταθέσεις

µίας ηµέρας1Καταθέσειςενός µηνός2

Καταθέσεις3 µηνών2


Καταθέσεις 9 µηνών2


Πηγή: Βloomberg.1 Μέσος όρος του δείκτη επιτοκίων µίας ηµέρας στη ζώνη του ευρώ (ΕΟΝΙΑ).2 ∆ιατραπεζικά επιτόκια προσφοράς στη ζώνη του ευρώ (ΕURIBOR).

22000055 2,09 2,14 2,18 2,23 2,28 2,33

22000066 2,83 2,94 3,08 3,23 3,35 3,44

22000077 3,87 4,08 4,28 4,35 4,41 4,45

22000088 3,87 4,28 4,64 4,73 4,76 4,83

22000099 0,71 0,89 1,22 1,43 1,54 1,61

22000077 Ιαν. 3,56 3,62 3,75 3,89 3,99 4,06

Φεβρ. 3,57 3,65 3,82 3,94 4,03 4,09

Μάρτ. 3,69 3,84 3,89 4,00 4,06 4,11

Απρ. 3,82 3,86 3,98 4,10 4,19 4,25

Μάιος 3,79 3,92 4,07 4,20 4,30 4,37

Ιούν. 3,96 4,10 4,15 4,28 4,40 4,51

Ιούλ. 4,06 4,11 4,22 4,36 4,47 4,56

Αύγ. 4,05 4,31 4,54 4,59 4,63 4,67

Σεπτ. 4,03 4,43 4,74 4,75 4,73 4,72

Οκτ. 3,94 4,24 4,69 4,66 4,65 4,65

Νοέµ. 4,02 4,22 4,64 4,63 4,62 4,61

∆εκ. 3,88 4,71 4,85 4,82 4,80 4,79

22000088 Ιαν. 4,02 4,20 4,48 4,50 4,50 4,50

Φεβρ. 4,03 4,18 4,36 4,36 4,35 4,35

Μάρτ. 4,09 4,30 4,60 4,59 4,59 4,59

Απρ. 3,99 4,37 4,78 4,80 4,81 4,82

Μάιος 4,01 4,39 4,86 4,90 4,94 4,99

Ιούν. 4,01 4,47 4,94 5,09 5,23 5,36

Ιούλ. 4,19 4,47 4,96 5,15 5,25 5,39

Αύγ. 4,30 4,49 4,97 5,16 5,23 5,32

Σεπτ. 4,27 4,66 5,02 5,22 5,29 5,38

Οκτ. 3,82 4,83 5,11 5,18 5,21 5,25

Νοέµ. 3,15 3,84 4,24 4,29 4,33 4,35

∆εκ. 2,49 2,99 3,29 3,37 3,42 3,45

22000099 Ιαν. 1,81 2,14 2,46 2,54 2,59 2,62

Φεβρ. 1,26 1,63 1,94 2,03 2,09 2,14

Μάρτ. 1,06 1,27 1,64 1,77 1,84 1,91

Απρ. 0,84 1,01 1,42 1,61 1,69 1,77

Μάιος 0,78 0,88 1,28 1,48 1,57 1,64

Ιούν. 0,70 0,91 1,23 1,44 1,54 1,61

Ιούλ. 0,36 0,61 0,97 1,21 1,33 1,41

Αύγ. 0,35 0,51 0,86 1,12 1,24 1,33

Σεπτ. 0,36 0,46 0,77 1,04 1,16 1,26

Οκτ. 0,36 0,43 0,74 1,02 1,14 1,24

Νοέµ. 0,36 0,44 0,72 0,99 1,12 1,23

∆εκ. 0,35 0,48 0,71 1,00 1,12 1,24

22001100 Ιαν. 0,34 0,44 0,68 0,98 1,11 1,23

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 183


Πίνακας 11 Αποδόσεις τίτλων του Ελληνικού ∆ηµοσίου

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου)

Περίοδος

Απόδοση ετή-σιων εντόκων

γραµµατίων

Απόδοση οµολόγων

3 ετών 5 ετών 7 ετών 10 ετών 15 ετών 20 ετών1 30 ετών

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Από το Μάιο του 2007 δεν υπάρχει στην αγορά οµόλογο µε εναποµένουσα διάρκεια κοντά στα 20 έτη.

22000055 2,33 2,65 2,92 3,22 3,59 3,80 3,92 4,14

22000066 3,44 3,58 3,72 3,87 4,07 4,16 4,23 4,42

22000077 4,45 4,21 4,30 4,34 4,50 4,67 – 4,81

22000088 4,83 4,27 4,51 4,54 4,80 5,18 – 5,30

22000099 1,61 3,12 4,22 4,49 5,17 5,61 5,83

22000077 Ιαν. 4,06 4,01 4,08 4,13 4,28 4,33 4,38 4,51

Φεβρ. 4,09 4,03 4,09 4,14 4,30 4,35 4,40 4,54

Μάρτ. 4,11 4,00 4,04 4,08 4,20 4,27 4,33 4,49

Απρ. 4,25 4,17 4,24 4,28 4,40 4,46 4,52 4,70

Μάιος 4,37 4,31 4,37 4,40 4,51 4,59 – 4,77

Ιούν. 4,51 4,52 4,65 4,68 4,80 4,97 – 5,05

Ιούλ. 4,56 4,54 4,64 4,67 4,79 4,96 – 5,02

Αύγ. 4,67 4,28 4,41 4,47 4,62 4,85 – 4,91

Σεπτ. 4,72 4,20 4,34 4,39 4,56 4,82 – 4,92

Οκτ. 4,65 4,19 4,34 4,39 4,58 4,82 – 4,92

Νοέµ. 4,61 4,08 4,16 4,20 4,43 4,73 – 4,88

∆εκ. 4,80 4,16 4,28 4,29 4,53 4,83 – 4,97

22000088 Ιαν. 4,50 3,88 4,02 4,17 4,40 4,76 – 4,95

Φεβρ. 4,35 3,68 3,83 4,09 4,36 4,79 – 4,99

Μάρτ. 4,67 3,92 4,10 4,24 4,42 4,95 – 5,16

Απρ. 4,81 4,15 4,31 4,32 4,54 5,05 – 5,20

Μάιος 4,99 4,35 4,46 4,46 4,74 5,08 – 5,21

Ιούν. 5,36 4,97 5,08 4,96 5,17 5,37 – 5,40

Ιούλ. 5,39 4,94 5,04 4,98 5,15 5,38 – 5,44

Αύγ. 5,32 4,53 4,64 4,63 4,87 5,15 – 5,25

Σεπτ. 5,38 4,42 4,65 4,65 4,88 5,26 – 5,36

Οκτ. 5,26 3,97 4,48 4,53 4,93 5,22 – 5,26

Νοέµ. 4,35 4,12 4,65 4,70 5,09 5,49 – 5,52

∆εκ. 3,45 4,28 4,89 4,76 5,08 5,67 – 5,82

22000099 Ιαν. 2,62 3,93 5,22 5,26 5,59 6,21 – 6,46

Φεβρ. 2,14 3,91 5,19 5,25 5,70 6,13 – 6,26

Μάρτ. 1,91 4,05 5,08 5,16 5,87 6,11 – 6,28

Απρ. 1,77 3,63 4,72 4,71 5,50 5,78 – 5,86

Μάιος 1,64 3,10 4,14 4,53 5,22 5,54 – 5,71

Ιούν. 1,61 3,05 4,20 4,55 5,33 5,73 – 5,93

Ιούλ. 1,41 2,57 3,62 3,99 4,89 5,40 – 5,70

Αύγ. 1,33 2,52 3,41 3,77 4,52 4,93 – 5,26

Σεπτ. 1,26 2,26 3,36 3,77 4,56 4,91 – 5,31

Οκτ. 1,24 2,26 3,37 3,78 4,57 4,97 – 5,39

Νοέµ. 1,23 2,45 3,63 4,06 4,84 5,51 – 5,65

∆εκ. 1,24 3,72 4,67 5,01 5,49 6,10 – 6,11

22001100 Ιαν. 1,23 4,72 5,40 5,61 6,02 6,50 – 6,36

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 184


Πίνακας 12 Χρηµατοδότηση1 προς τις εγχώριες επιχειρήσεις (κατά κλάδο δραστηριότητας) και νοικοκυριά από τα εγχώρια ΝΧΙ

(υπόλοιπα σε εκατ. ευρώ)

22000044 123.993,8 71.433,0 3.248,0 15.675,6 18.821,6 4.040,0 29.647,8 52.560,8 34.052,2 17.053,8 1.454,8

22000055 149.903,2 81.009,5 2.975,9 17.933,0 21.321,0 4.348,7 34.430,9 68.893,7 45.419,8 21.825,1 1.648,8

22000066 179.452,3 93.575,8 3.185,2 19.514,6 23.711,9 4.799,7 42.364,4 85.876,5 57.145,0 26.596,6 2.134,9

22000077 215.405,2 111.288,8 3.304,1 21.487,7 27.671,7 5.883,4 52.941,9 104.116,4 69.363,3 31.942,4 2.810,7

22000088 249.661,1 132.458,0 3.855,7 24.872,7 32.985,0 7.031,6 63.713,0 117.203,1 77.699,9 36.435,0 3.068,2

22000099 253.429,1 133.794,5 3.962,1 23.685,2 33.519,2 7.358,0 65.270,0 119.634,6 80.558,6 36.044,3 3.031,7

22000077 Ιαν. 179.422,1 92.476,7 3.068,1 19.276,7 23.260,6 4.877,8 41.993,5 86.945,4 57.943,7 26.871,9 2.129,8

Φεβρ. 181.890,6 93.752,2 3.085,0 19.327,6 23.688,6 5.019,6 42.631,4 88.138,4 58.862,9 27.102,3 2.173,2

Μάρτ. 186.317,2 96.295,3 3.103,4 19.636,8 24.466,8 5.107,7 43.980,6 90.021,9 60.254,6 27.544,9 2.222,4

Απρ. 187.655,4 96.341,2 3.059,6 19.630,1 24.394,5 5.210,1 44.046,9 91.314,2 61.092,5 28.041,1 2.180,6

Μάιος 190.564,2 97.674,8 3.087,7 20.090,5 24.671,2 5.287,7 44.537,7 92.889,4 62.004,3 28.688,9 2.196,2

Ιούν. 197.784,1 102.988,6 3.272,4 20.567,5 25.615,5 5.404,2 48.129,0 94.795,5 63.273,7 29.077,6 2.444,2

Ιούλ. 199.855,6 103.304,8 3.286,4 20.540,3 25.665,1 5.428,6 48.384,4 96.550,8 64.380,3 29.568,6 2.601,9

Αύγ. 202.346,7 104.528,9 3.349,0 20.726,7 25.789,2 5.423,6 49.240,4 97.817,8 65.153,9 30.031,5 2.632,4

Σεπτ. 205.778,7 106.262,2 3.359,5 21.077,1 26.488,2 5.493,2 49.844,2 99.516,5 66.115,5 30.440,6 2.960,4

Οκτ. 207.246,5 106.274,5 3.382,6 21.084,3 26.495,4 5.607,0 49.705,2 100.972,0 67.002,5 31.072,7 2.896,8

Νοέµ. 210.926,0 108.543,8 3.395,7 21.418,7 26.856,6 5.670,4 51.202,4 102.382,2 68.022,9 31.603,6 2.755,7

∆εκ. 215.405,2 111.288,8 3.304,1 21.487,7 27.671,7 5.883,4 52.941,9 104.116,4 69.363,3 31.942,4 2.810,7

22000088 Ιαν. 217.681,5 112.572,1 3.395,9 21.628,1 27.826,1 5.949,5 53.772,5 105.109,4 70.031,5 32.311,0 2.766,9

Φεβρ. 221.160,9 114.445,3 3.551,6 22.122,4 28.100,8 6.208,4 54.462,1 106.715,6 70.833,7 33.069,7 2.812,2

Μάρτ. 225.312,1 117.396,4 3.585,0 22.454,7 28.954,8 6.308,3 56.093,6 107.915,7 71.660,6 33.367,2 2.887,9

Απρ. 226.983,0 118.260,9 3.708,2 22.484,7 29.279,8 6.498,5 56.289,7 108.722,1 72.270,5 33.677,9 2.773,7

Μάιος 230.680,4 120.638,9 3.775,9 23.263,1 30.045,2 6.595,4 56.959,3 110.041,5 73.006,6 34.195,7 2.839,2

Ιούν. 235.808,2 124.189,4 3.842,1 23.777,8 30.938,0 6.770,9 58.860,6 111.618,8 74.064,3 34.606,4 2.948,1

Ιούλ. 238.348,9 125.439,9 3.858,3 24.133,5 31.227,2 6.817,4 59.403,5 112.909,0 74.829,6 35.132,8 2.946,6

Αύγ. 240.859,5 127.250,3 3.901,1 24.320,3 31.558,0 6.888,1 60.582,8 113.609,2 75.203,6 35.483,3 2.922,3

Σεπτ. 244.061,5 128.963,4 3.915,0 24.490,4 32.045,4 7.036,7 61.475,9 115.098,1 76.055,4 36.037,0 3.005,7

Οκτ. 247.989,9 131.808,1 3.967,3 24.774,4 32.314,2 7.023,5 63.728,7 116.181,8 76.853,9 36.281,9 3.046,0

Νοέµ. 248.676,0 132.136,3 4.019,4 25.167,9 32.952,8 6.948,0 63.048,2 116.539,7 77.003,3 36.492,2 3.044,2

∆εκ. 249.661,1 132.458,0 3.855,7 24.872,7 32.985,0 7.031,6 63.713,0 117.203,1 77.699,9 36.435,0 3.068,2

22000099 Ιαν. 250.265,9 132.994,0 3.879,2 24.943,5 33.244,5 7.081,3 63.845,5 117.271,9 77.812,6 36.449,3 3.010,0

Φεβρ. 250.437,8 132.950,9 3.932,8 25.001,1 33.454,1 7.147,8 63.415,1 117.486,9 78.002,9 36.512,8 2.971,2

Μάρτ. 249.959,8 132.575,4 3.826,7 24.491,4 33.708,3 7.154,2 63.394,8 117.384,4 78.066,3 36.369,2 2.948,9

Απρ. 250.464,0 133.055,7 3.939,7 24.529,9 34.056,7 7.197,4 63.332,0 117.408,3 78.235,2 36.244,7 2.928,4

Μάιος 250.865,1 133.181,8 3.973,5 24.639,9 34.176,4 7.312,3 63.079,7 117.683,3 78.395,5 36.317,7 2.970,1

Ιούν. 249.675,6 131.689,8 3.988,6 24.379,8 33.745,1 7.405,9 62.170,4 117.985,8 78.734,2 36.280,8 2.970,8

Ιούλ. 250.473,4 132.139,5 4.011,1 24.363,4 33.772,5 7.380,1 62.612,4 118.333,9 79.041,9 36.383,9 2.908,1

Αύγ. 250.706,5 132.234,2 3.913,2 24.231,8 33.321,5 7.195,7 63.572,0 118.472,3 79.144,6 36.445,0 2.882,7

Σεπτ. 251.819,5 132.923,8 3.969,7 24.042,4 33.775,1 7.192,4 63.944,2 118.895,7 79.560,2 36.391,6 2.943,9

Οκτ. 251.578,0 132.632,9 3.986,7 23.886,2 33.454,3 7.172,1 64.133,6 118.945,1 79.670,0 36.328,7 2.946,4

Νοέµ. 251.898,4 132.795,9 4.028,0 23.892,2 33.207,0 7.248,6 64.420,1 119.102,5 79.958,2 36.165,9 2.978,4

∆εκ. 253.429,1 133.794,5 3.962,1 23.685,2 33.519,2 7.358,0 65.270,0 119.634,6 80.558,6 36.044,3 3.031,7

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Στα υπόλοιπα περιλαµβάνονται τα δάνεια, οι τοποθετήσεις των ΝΧΙ σε εταιρικά οµόλογα, τα τιτλοποιηµένα δάνεια καθώς και τα τιτλοποιηµένα εταιρικάοµόλογα.2 Περιλαµβάνει τους κλάδους της µεταποίησης (βιοµηχανία, βιοτεχνία) και των µεταλλείων.

Τέλος περιόδουΓενικόσύνολο

Επιχειρήσεις Νοικοκυριά

Σύνολο ΓεωργίαΒιοµη-χανία2 Εµπόριο Τουρισµός

Λοιποίκλάδοι Σύνολο

Στεγα-στικά

Κατανα-λωτικά Λοιπά

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:32 185


Πίνακας 13 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων καταθέσεων σε ευρώ κατοίκων της ζώνης του ευρώ

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου, εκτός εάν σηµειώνεται διαφορετικά)

22000055 0,91 0,88 2,23 0,60 2,09 2,00

22000066 1,02 0,98 2,86 0,79 2,81 2,67

22000077 1,22 1,14 3,95 1,03 3,94 3,70

22000088 1,25 1,17 4,87 1,09 4,48 3,93

22000099 0,63 0,56 2,74 0,50 1,65 0,68

22000077 Ιαν. 1,16 1,10 3,50 0,91 3,49 3,32

Φεβρ. 1,16 1,10 3,51 0,87 3,54 3,35

Μάρτ. 1,18 1,11 3,64 0,99 3,73 3,53

Απρ. 1,20 1,13 3,74 0,98 3,81 3,60

Μάιος 1,20 1,13 3,74 1,05 3,81 3,63

Ιούν. 1,24 1,15 3,95 1,05 4,01 3,80

Ιούλ. 1,24 1,16 4,00 1,15 4,03 3,86

Αύγ. 1,24 1,16 4,09 1,12 4,10 3,87

Σεπτ. 1,25 1,17 4,24 1,08 4,20 3,93

Οκτ. 1,25 1,17 4,26 1,01 4,04 3,88

Νοέµ. 1,25 1,17 4,25 1,07 4,20 3,91

∆εκ. 1,23 1,16 4,52 1,05 4,33 3,76

22000088 Ιαν. 1,24 1,16 4,35 1,09 4,13 3,87

Φεβρ. 1,25 1,16 4,30 1,12 4,19 3,88

Μάρτ. 1,25 1,17 4,42 1,06 4,44 4,01

Απρ. 1,25 1,17 4,68 1,06 4,41 3,98

Μάιος 1,24 1,16 4,73 1,07 4,39 3,99

Ιούν. 1,25 1,17 4,85 1,06 4,51 4,44

Ιούλ. 1,26 1,17 5,09 1,15 4,59 4,20

Αύγ. 1,26 1,18 4,99 1,13 4,69 4,22

Σεπτ. 1,28 1,19 5,11 1,09 4,80 4,76

Οκτ. 1,27 1,20 5,37 1,18 4,71 4,26

Νοέµ. 1,27 1,19 5,22 1,05 4,51 3,08

∆εκ. 1,24 1,16 5,36 0,96 4,36 2,52

22000099 Ιαν. 1,15 1,05 4,89 0,92 3,53 1,65

Φεβρ. 0,98 0,88 3,87 0,73 2,36 1,33

Μάρτ. 0,79 0,74 3,25 0,58 2,03 1,11

Απρ. 0,69 0,62 2,84 0,51 1,85 0,79

Μάιος 0,58 0,50 2,58 0,48 1,67 0,71

Ιούν. 0,53 0,45 2,55 0,44 1,45 0,58

Ιούλ. 0,52 0,46 2,34 0,46 1,25 0,43

Αύγ. 0,50 0,45 2,24 0,40 1,12 0,34

Σεπτ. 0,48 0,43 2,08 0,38 1,14 0,30

Οκτ. 0,43 0,37 2,08 0,37 1,16 0,27

Νοέµ. 0,43 0,37 2,01 0,41 1,08 0,32

∆εκ. 0,43 0,37 2,10 0,35 1,18 0,34

Περίοδος

Καταθέσεις από νοικοκυριάΚαταθέσεις από επιχειρήσεις που δενανήκουν στο χρηµατοπιστωτικό τοµέα


(repos)Μίας ηµέρας1,2 Ταµιευτηρίου2

Με συµφωνηµένηδιάρκεια έως

ένα έτος Μίας ηµέρας2

Με συµφωνηµένηδιάρκεια έως

ένα έτος

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 Το επιτόκιο των καταθέσεων µίας ηµέρας από νοικοκυριά είναι ο σταθµικός µέσος όρος του επιτοκίου των τρεχούµενων λογαριασµών και του επιτοκίουτων καταθέσεων ταµιευτηρίου.2 Τα µηνιαία στοιχεία αφορούν το επιτόκιο στο τέλος του µηνός.

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 186


Πίνακας 14 Ελλάδα: τραπεζικά επιτόκια νέων δανείων σε ευρώ προς κατοίκους της ζώνης του ευρώ

(ποσοστά % ετησίως, µέσοι όροι περιόδου, εκτός εάν σηµειώνεται διαφορετικά)

22000055 13,36 8,47 9,06 4,06 4,15 6,90 5,08 3,62

22000066 13,45 7,89 8,58 4,24 4,30 7,18 5,76 4,37

22000077 14,09 7,70 8,47 4,57 4,46 7,54 6,57 5,32

22000088 14,80 8,65 8,96 5,10 4,81 7,61 6,82 5,71

22000099 14,39 8,59 9,33 3,52 3,94 6,07 4,62 3,52

22000077 Ιαν. 13,87 7,35 8,30 3,92 4,29 7,32 6,27 5,22

Φεβρ. 13,86 7,53 8,40 3,80 4,24 7,34 6,36 5,01

Μάρτ. 13,88 7,60 8,23 4,00 4,28 7,45 6,38 5,08

Απρ. 13,97 7,72 8,36 4,45 4,37 7,50 6,45 5,12

Μάιος 13,92 8,18 8,74 4,46 4,41 7,47 6,51 5,06

Ιούν. 14,09 7,82 8,61 4,90 4,52 7,56 6,48 5,32

Ιούλ. 14,12 8,00 8,70 5,01 4,53 7,56 6,44 5,12

Αύγ. 14,15 8,38 8,78 5,00 4,58 7,74 6,76 5,48

Σεπτ. 14,14 7,50 8,54 4,93 4,64 7,68 6,78 5,68

Οκτ. 14,13 7,22 8,08 4,96 4,63 7,62 6,75 5,50

Νοέµ. 14,50 7,54 8,47 4,68 4,53 7,65 6,81 5,50

∆εκ. 14,47 7,61 8,37 4,76 4,45 7,56 6,83 5,79

22000088 Ιαν. 14,48 8,09 8,49 4,61 4,39 7,50 6,66 5,48

Φεβρ. 14,48 8,28 8,60 4,67 4,40 7,50 6,62 5,32

Μάρτ. 14,46 8,57 8,59 4,77 4,47 7,55 6,65 5,68

Απρ. 14,52 8,79 8,72 4,83 4,50 7,62 6,79 5,66

Μάιος 14,48 8,73 8,88 4,94 4,57 7,62 6,83 5,64

Ιούν. 14,49 8,41 8,78 5,05 4,68 7,59 6,91 5,82

Ιούλ. 14,98 9,10 9,01 5,30 4,83 7,79 7,03 6,05

Αύγ. 15,16 8,73 8,99 5,34 4,98 7,78 7,11 5,82

Σεπτ. 15,15 8,77 9,08 5,45 5,03 7,94 7,24 6,04

Οκτ. 15,28 8,64 9,38 5,92 5,35 7,81 7,40 6,31

Νοέµ. 15,24 8,88 9,50 5,35 5,30 7,49 6,41 5,59

∆εκ. 14,83 8,76 9,46 4,92 5,21 7,13 6,18 5,07

22000099 Ιαν. 14,81 9,15 9,82 4,55 4,97 6,66 5,45 4,24

Φεβρ. 14,72 8,84 9,81 4,16 4,65 6,63 4,99 4,12

Μάρτ. 14,46 8,62 9,71 3,83 4,32 6,38 4,71 4,10

Απρ. 14,44 9,17 9,72 3,64 4,11 6,11 4,36 3,79

Μάιος 14,31 8,54 9,14 3,52 3,97 6,10 4,56 3,59

Ιούν. 14,32 7,59 8,93 3,46 3,86 6,06 4,59 3,33

Ιούλ. 14,44 8,36 9,09 3,27 3,68 5,87 4,33 3,44

Αύγ. 14,33 8,54 8,99 3,27 3,72 5,83 4,41 3,22

Σεπτ. 14,31 8,43 9,25 3,19 3,57 5,82 4,44 3,23

Οκτ. 14,20 9,06 9,46 3,15 3,56 5,79 4,43 2,96

Νοέµ. 14,22 8,59 9,13 3,14 3,49 5,80 4,49 2,99

∆εκ. 14,08 8,18 8,94 3,08 3,41 5,81 4,70 3,24

Περίοδος

∆άνεια προς νοικοκυριά1∆άνεια προς επιχειρήσεις που δεν ανήκουν στο

χρηµατοπιστωτικό τοµέα1

∆άνεια χωρίςκαθορισµένη

διάρκεια2,3

Καταναλωτικά δάνεια Στεγαστικά δάνεια

∆άνεια χωρίςκαθορισµένη

διάρκεια3,4

Κυµαινόµενο επιτόκιο ή σταθερόεπιτόκιο έως ένα έτος

Με κυµαινό-µενο επιτόκιο ήσταθερό επιτό-

κιο έως έναέτος

Μέσο επιτόκιοσυνόλου κατα-

ναλωτικώνδανείων

Με κυµαινό-µενο επιτόκιο ήσταθερό επιτό-

κιο έως έναέτος

Μέσο επιτόκιοσυνόλου στεγα-στικών δανείων

Μέχρι έναεκατ. ευρώ

Άνω του ενόςεκατ. ευρώ

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος.1 ∆εν περιλαµβάνονται οι επιβαρύνσεις.2 Το επιτόκιο είναι ο σταθµικός µέσος όρος των επιτοκίων των δανείων προς νοικοκυριά µέσω πιστωτικών καρτών, των ανοικτών δανείων και των υπερα-ναλήψεων από τρεχούµενους λογαριασµούς.3 Τα µηνιαία στοιχεία αφορούν το επιτόκιο στο τέλος του µηνός.4 Το επιτόκιο είναι ο σταθµικός µέσος όρος των επιτοκίων των δανείων προς επιχειρήσεις µέσω αλληλόχρεων λογαριασµών και των υπεραναλήψεων απόλογαριασµούς όψεως.

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 187


STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 188


STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 189


STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 190

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 191

STAT.NOM.POL.: 1 16-03-10 11:33 192

ISSN: 1108-2305

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ · 2019-09-12 · κης. Το 2009 το έλλειµµα...

Documents

Transcript of ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ · 2019-09-12 · κης. Το 2009 το έλλειµµα...