INE_101_2_simeioseis

ΙΝΕ 101: Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Το Κρητικό ζήτημα Εξέγερση του 1866, με αφορμή την προσάρτηση των Επτανήσων. Σχηματίστηκε επαναστατική επιτροπή, συνεννοήσεις με Κρήτες πρόσφυγες στην Αθήνα και την ελληνική κυβέρνηση, δημιουργία πατριωτικών επιτροπών σε Κρήτη και Αθήνα. Η Ελλάδα έστελνε εθελοντές και υλικό. Ρήξη στις σχέσεις με την Ο.Α. Αίτημα της εξέγερσης: η ένωση με την Ελλάδα. Οι Μ.Δ. ήταν αρνητικές στον ακρωτηριασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γαλλία και Αγγλία υπέδειξαν στην ελληνική κυβέρνηση να απόσχει από κάθε εχθρική προς την Ο.Α. ενέργεια ή κάθε υποστήριξη προς την Κρήτη. Η Ελλάδα έστελνε πλοία με εφόδια και εθελοντές. Τέλη 1868, βίαιη καταστολή από τις οθωμανικές δυνάμεις, με σκληρά αντίποινα και σφαγές στο Ηράκλειο, και λήξη της επανάστασης. Αρχές 1869, απόφαση των Μ.Δ. για την αποκατάσταση των ελληνοτουρκικών σχέσεων: η Ελλάδα να απαγορεύσει τη συγκρότηση ένοπλων ομάδων και τον εξοπλισμό πλοίων με σκοπό τη διενέργεια επιθέσεων ενάντια επικράτεια του σουλτάνου∙ διευκόλυνση της επιστροφής των μουσουλμάνων Κρητών προσφύγων∙ αποζημίωση των υπηκόων του σουλτάνου για τις ζημιές που υπέστησαν. Εξέγερση του 1896. Αίτημα: η ένωση με την Ελλάδα. Ακολουθεί βίαιη καταστολή από τους Οθωμανούς, οι Μ.Δ. απέτυχαν να επέμβουν έγκαιρα για να αποτρέψουν τη σφαγή. Φεβρουάριος 1897: η Ελλάδα αποφασίζει την αποστολή δυνάμεων στην Κρήτη με σκοπό την προστασία των αμάχων και την παρεμπόδιση αποστολής ενισχύσεων από την Ο.Α. Σε απάντηση, η Πύλη συγκέντρωσε στρατό στα ελληνο‐τουρκικά σύνορα στη Θεσσαλία. Οι Μ.Δ. ήταν απρόθυμες να επέμβουν, έστειλαν όμως πολεμικά πλοία για την αποτροπή μεγαλύτερης καταστροφής και έθεσαν το νησί υπό δική τους προσωρινή κατοχή, προειδοποιώντας την Αθήνα να αποσύρει τις δυνάμεις της. Η Αθήνα, υπό την επήρεια της ‘πολεμοχαρούς’ Εθνικής Εταιρείας και της κοινής γνώμης αδυνατεί να συναινέσει σε συμβιβασμό που προτείνεται από τις Μ.Δ. Έκρηξη του ελληνο‐τουρκικού πολέμου 1897. Μετά το τέλος του πολέμου και την ανακωχή, η Ελλάδα απέσυρε τις δυνάμεις της από το νησί και η Κρήτη απέκτησε καθεστώς αυτονομίας: «Κρητική Πολιτεία». Ύπατος Αρμοστής των Μ.Δ. ορίστηκε ο πρίγκιπας Γεώργιος, γιος του βασιλιά Γεωργίου Α΄, με έδρα τα Χανιά και τριετή θητεία. Το Δεκέμβριο 1898 ο Γεώργιος έγινε δεκτός με ενθουσιασμό, ως γιος του βασιλιά της Ελλάδας. Δύο μήνες νωρίτερα είχαν αποσυρθεί οι τουρκικές φρουρές. 1899: διενεργήθηκαν εκλογές για τη Συντακτική Συνέλευση και ψηφίστηκε το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας. Όλοι θεωρούσαν το καθεστώς αυτονομίας ως μεταβατικό στάδιο, ως ένδειξη της απόφασης των Μ.Δ. να παραχωρήσουν την Κρήτη στην Ελλάδα. Το πρώτο διάστημα το κλίμα ήταν εποικοδομητικό, η Κρήτη γνώρισε περίοδο ηρεμίας και ειρήνης και ο Γεώργιος διατηρούσε την εκτίμηση του λαού.

[30]


Αργότερα φάνηκαν οι διαφωνίες ανάμεσα στο Γεώργιο και το σύμβουλό του Ελ. Βενιζέλο σχετικά με την προοπτική της ένωσης με την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι: α) Το καθεστώς ‘διεθνούς προτεκτοράτου’ ήταν τροχοπέδη για την ένωση. Έπρεπε να προχωρήσει η αποχώρηση των διεθνών στρατευμάτων από το νησί. β) Η εκλογή του ύπατου αρμοστή από τις δυνάμεις έκρυβε τον κίνδυνο επιλογής προσώπου που δεν θα ανταποκρινόταν στις εθνικές απαιτήσεις. Ο αρμοστής θα έπρεπε να εκλέγεται από το λαό. γ) Η ανακίνηση του ζητήματος της ένωσης, το 1901, ήταν ακόμη πρόωρη και θα έπρεπε να γίνει σταδιακά, με την ολοκλήρωση των προηγούμενων προϋποθέσεων. Ο πρίγκιπας Γεώργιος διαφωνούσε με τις προτάσεις Βενιζέλου. Πίστευε ότι οι συγγενικοί δεσμοί του με τη δύση ήταν αρκετοί για να επιτευχθεί το αίτημα της ένωσης. Ρήξη Βενιζέλου–Γεωργίου. Ο Γεώργιος διατηρούσε τη στήριξη του λαού της υπαίθρου, που επιθυμούσε την ησυχία και την ασφάλεια των τελευταίων χρόνων. Ο Βενιζέλος συγκέντρωνε την υποστήριξη της αστικής τάξης και των δυσαρεστημένων από την αυταρχική διακυβέρνηση του πρίγκιπα. Συγκροτήθηκε η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση», που κατήγγειλε το Γεώργιο και ζητούσε αναθεώρηση του συντάγματος. Η εξέγερση στο Θέρισο 10‐3‐1905: ξεκίνησε η εξέγερση με πρωτεργάτη το Βενιζέλο και με αίτημα την ένωση με την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος απέφυγε μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές συγκρούσεις με τη διεθνή δύναμη, αναζητώντας δυνατότητες πολιτικής λύσης. 15‐11‐1905: επιτεύχθηκε συμφωνία με τους προξένους των Μ.Δ. για τη λήξη του ένοπλου αγώνα, με όρους: α) Διεθνή επίβλεψη για αναθεώρηση του κρητικού συντάγματος και διεξαγωγή εκλογών. β) Άφιξη διεθνούς εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση των αιτίων της κρίσης. γ) Κατάθεση των όπλων και γενική αμνηστεία. Ως συνέπεια της εξέγερσης ο πρίγκιπας Γεώργιος παραιτήθηκε, παραχωρήθηκε στον Έλληνα βασιλιά το διακίωμα να ορίζει τον αρμοστή (18‐9‐1906 επιλέχθηκε ο Αλ. Ζαΐμης) και ως το καλοκαίρι 1909 ολοκληρώθηκε η αποχώρηση της διεθνούς δύναμης από το νησί. Η διευθέτηση θεωρήθηκε ως προσωπική νίκη του Βενιζέλου. Μακεδονικό ζήτημα 27‐2‐1870: ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας, χωρίς ουσιαστική εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το 1872 ανακηρύσσεται σχισματική. Το πρόβλημα έγκειτο στη δυνατότητα υπαγωγής και άλλων επαρχιών της Μακεδονίας σ’ αυτήν. Ενισχύθηκαν οι βουλγαρικές διεκδικήσεις εναντίον των ελληνικών στη Μακεδονία και Θράκη. Η Πύλη εμφανιζόταν ότι ικανοποιούσε ένα δίκαιο αίτημα των Βουλγάρων και τους απομάκρυνε από την ελληνική επιρροή. Η ίδρυση της Εξαρχίας άνοιξε το δρόμο για την ίδρυση βουλγαρικού κράτους. Πρώτο μέλημα: αύξηση των μητροπόλεων της Εξαρχίας, με στόχο όλη την ευρωπαϊκή Τουρκία, όπου κατοικούσαν ‘Βούλγαροι’.

[31]


Η στάση των Δυνάμεων: η Ελλάδα και η Βουλγαρία είχαν ίσα δικαιώματα επί της Μακεδονίας, με βάση τη γλώσσα ως κριτήριο προσδιορισμού της εθνικής ταυτότητας. Η Γερμανία ήταν πλέον υποστηρικτής της εδαφικής ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Αυστρία ενδιαφερόταν για τους νοτιοσλάβους. Η Ρωσία στήριζε τη Βουλγαρία. Η Ιταλία ενδιαφερόταν για τους Αλβανούς. Η κατάσταση στην Ελλάδα: η ταπείνωση του 1897 ήταν πλήγμα για την αξιοπιστία της. Η Βουλγαρία την είχε εκμεταλλευτεί για να ενισχύσει τη θέση της. Οι σχέσεις της Ελλάδας με τις άλλες χώρες της Βαλκανικής ήταν ανταγωνιστικές, οι σερβικές προτάσεις συνεργασίας υπέκρυπταν επιθυμία αντικατάστασης της Βουλγαρίας στη Μακεδονία. Οι σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο: προσπαθούσε να διατηρήσει ανεξαρτησία κινήσεων σε σχέση με το ελληνικό εθνικό κράτος. Η διείσδυση των Βουλγάρων ανέκοψε την προσπάθεια αυτή∙ αλλά και το ελληνικό κράτος είχε ανάγκη από το μηχανισμό του Πατριαρχείου και το Πατριαρχείο από τους πόρους και τις υπηρεσίες του ελληνικού κράτους για να αποτρέψει επέκταση της Εξαρχίας. Η εξέγερση του Ίλιντεν Ήταν η αφορμή για την έκρηξη του Μακεδονικού Αγώνα. VMRO (ΕΜΕΟ): βουλγαρική επαναστατική οργάνωση, ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη (Οκτώβριος 1893) με στόχο την αυτονόμηση της Μακεδονίας. Η εξέγερση του Ιουλίου 1903 ήταν ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία και κατεστάλη από τους Οθωμανούς με αγριότητα. Έκτοτε η ΕΜΕΟ έχασε την αυτονομία της, διασπάστηκε και πέρασε σε βουλγαρικό έλεγχο. Η βίαιη καταστολή προκάλεσε το ενδιαφέρον των δυνάμεων πρόγραμμα του Mürsteg (Οκτώβριος 1903), με τις ακόλουθες μεταρρυθμίσεις: α) αναδιοργάνωση χωροφυλακής από Ευρωπαίο διοικητή, β) αλλαγή ορίων των τριών βιλαετίων της Μακεδονίας με εθνοτικά κριτήρια, γ) αναδιοργάνωση διοίκησης και δικαιοσύνης, δ) Ρώσος και Αυστριακός επόπτες των μεταρρυθμίσεων, ε) επαναπατρισμός των προσφύγων και ανοικοδόηση των κατεστραμμένων σχολείων και εκκλησιών. Μακεδονικός Αγώνας Ξεκίνησε υπό την πίεση της κοινής γνώμης για την κατοχύρωση των ερεισμάτων των εθνικών διεκδικήσεων. Μάιος 1904: ιδρύθηκε το Μακεδονικό Κομιτάτο από τον Δ. Καλαποθάκη. Ποια μέσα χρησιμοποίησε ο Μ.Α.: α) κατοχύρωση του ελέγχου των ορθόδοξων κοινοτήτων, β) ενίσχυση της ελληνομάθειας, γ) επηρεασμός της διεθνούς κοινής γνώμης με εθνολογικά στοιχεία, δ) πειθαναγκασμός σε ανάνηψη, ε) εκτέλεση των αντιπάλων.

[32]


Οι ανταρτικές ομάδες στήριζαν το έργο ιερέων, σχολείων, κοινοτήτων και συγκρούονταν με τους Οθωμανούς. Επίσημα, η Ελλάδα υπονόμευε τη βουλγαρική προσπάθεια για παραχώρηση αυτονομίας. Το τέλος του Μ.Α. συνέπεσε με το κίνημα των Νεότουρκων (καλοκαίρι 1908). Το κίνημα ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη, ευαγγελιζόταν επαναφορά του συντάγματος, ισονομία και ισοπολιτεία, εκπροσώπηση των εθνοτήτων στην εθνοσυνέλευση, αμνηστία για τους ένοπλους. Τα κηρύγματα οδήγησαν στη ‘συναδέλφωση’ των ανταρτικών ομάδων. Ο αντίκτυπος στην Ελλάδα: χαιρετίστηκε η συνταγματική πολιτεία. Αντίθετα πολλοί πίστευαν ότι η συνταγματική τάξη θα ανέβαλλε την απελευθέρωση και ότι στόχος των μουσουλμάνων ήταν η δημιουργία εθνικού κράτους. Σύντομα αποδείχθηκε ότι οι Νεότουρκοι δεν θα απεμπολούσαν τα κυριαρχικά δικαιώματά τους. Το κίνημα στου Γουδή Το κλίμα της εποχής: εσωτερική και οικονομική κατάσταση, Κρητικό, Μακεδονικό, ανακήρυξη ανεξαρτησίας της Βουλγαρίας, συντέλεσαν στη δημιουργία του Στρατιωτικού Συνδέσμου (Οκτώβριος 1908) από απόφοιτους της Σχολής Ευελπίδων. Πριν από το κίνημα ο Σύνδεσμος αριθμούσε 1.400 αξιωματικούς και οπλίτες. Στόχος: ομαλή πολιτική μεταβολή χωρίς αμφισβήτηση της δυναστείας, απομάκρυνση του διαδόχου από τη στρατιωτική διοίκηση. Κυβέρνηση και βασιλιάς ήταν ενήμεροι για το Σύνδεσμο από το καλοκαίρι 1909. Εκδηλώθηκε στις 14‐9‐1909, με αιτήματα: α) πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων από την κυβέρνηση, β) μη διάλυση της Βουλής, μη κατάργηση της δυναστείας, γ) αμνηστία για τους συμμετέχοντες, δ) απόταξη των αξιωματικών που είχαν αντιταχθεί. Το κίνημα προκάλεσε λαϊκό ενθουσιασμό, αλλά δεν το συμμερίστηκαν οι μεγάλοι και μεσαίοι αστοί, ούτε οι Μεγάλες Δυνάμεις, που εκδήλωσαν τη συμπαράστασή τους στον Γεώργιο Α΄. Η νέα κυβέρνηση Μαυρομιχάλη δέχθηκε τα αιτήματα. Την κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων θα υποδείκνυε ο Σ.Σ. Όμως το σύστημα ‘κατευθυνόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας’ δεν μπορούσε να λειτουργήσει για πολύ, λόγω διάστασης απόψεων στρατιωτικών/κοινοβουλίου μετάκληση Βενιζέλου (Δεκέμβριος 1909). Οι λόγοι της επιλογής Βενιζέλου, σύμπτωση ιδεών και μεθόδων: α) είχε εκφράσει τη διττή προσήλωσή του στην εθνική ιδέα και τους δημοκρατικούς θεσμούς, β) ήταν φορέας δυναμικών αντιλήψεων και επιλογών, γ) απέβλεπε στη δημιουργία σύγχρονου κράτους, ικανού να αντιμετωπίσει τις διεθνείς προκλήσεις, δ) ήταν άριστος γνώστης όλων των πτυχών του Ανατολικού Ζητήματος.

[33]


Οι θέσεις του Βενιζέλου: α) Η επανάσταση όφειλε να είχε στραφεί κατά του βασιλιά και όχι των κομμάτων. β) Αντί κομματικής κυβέρνησης, θα έπρεπε να είχε επιβληθεί δικτατορία για ένα έτος και μετά να συγκληθεί εθνική συνέλευση. γ) Να περισταλούν οι επεμβάσεις του βασιλιά στην εξωτερική πολιτική. δ) Να συγκληθεί αναθεωρητική και όχι συντακτική Βουλή. Η αναθεωρητική Βουλή θα ήταν η αποτελεσματικότερη μέθοδος για την επιστροφή στη νομιμότητα. Μετά από αλλεπάλληλλες εκλογικές αναμετρήσεις, ο Βενιζέλος κατήγαγε θριαμβευτική νίκη (Νοέμβριος 1910) και σχημάτισε κυβέρνηση. Λειτούργησε ως συνεχιστής της πολιτικής του Τρικούπη, ώστε να καταστεί η χώρα αξιόπιστη δύναμη στην περιοχή. α) Αναδιοργάνωση του στρατού: υπήρχε ανάγκη για την ενίσχυση της αριθμητικής δύναμης, της εκπαίδευσής του και για τη βελτίωση του εξοπλισμού. Μετάκληση αγγλικής στρατιωτικής δύναμης για την οργάνωση του ναυτικού και γαλλικής για το στρατό. Επίσης, επάνοδος των αξιωματικών στα αυστηρά στρατιωτικά τους καθήκοντα και αποκατάσταση αντικειμενικών κριτηρίων αξιολόγησης για την προαγωγή τους. β) Ενίσχυση του κοινοβουλευτισμού, επιτάχυνση του νομοθετικού έργου. Τέθηκαν οι βάσεις για την κατοχύρωση της δικαιοσύνης, της εξυγίανση της διοίκησης, την καλύτερη απόδοση των δημόσιων οικονομικών, την εμπέδωση της τάξης και του νόμου, την περιστολή της αυθαιρεσίας. Αναθεώρηση του συντάγματος (1911): δεν μεταβλήθηκε η μορφή του πολιτεύματος. Καθοριστικός γνώμονας, η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, προστασία της ιδιοκτησίας και του τύπου, καθιέρωση της δωρεάν στοιχειώδους εκπαίδευσης, απομάκρυνση των στρατιωτικών από την πολιτική. γ) Εξωτερική πολιτική: Επέλεξε αρχικά την αποφυγή κάθε έντασης προς τους γείτονες και την Τουρκία, λόγω ανεπάρκειας επαρκών προϋποθέσεων για δυναμική πολιτική. Η Πύλη, υπό την επίδραση της έξαρσης του τουρκικού εθνικιστικού πνεύματος, αντέδρασε έντονα στην παρουσία του στην ελληνική πολιτική ζωή λόγω του παρελθόντος του στην Κρήτη. Από το 1910 ξεκίνησε εκστρατεία ενάντια στα ελληνικά εμπορικά συμφέροντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με αποκλεισμό των ελληνικών προϊόντων και εμπόρων. Το 1911 ο Βενιζέλος έκανε έκκληση στις δυνάμεις να μεσολαβήσουν. Θετική ήταν η ανταπόκριση Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας, αρνητική Γερμανίας, Αυστρίας πρώτες εκδηλώσεις διαχωρισμού των δυνάμεων σε δύο στρατόπεδα. Ο αποκλεισμός άρθηκε μετά την έκρηξη του ιταλοτουρκικού πολέμου (Οκτώβριος 1911). Η ολοκλήρωση της συνταγματικής αναθεώρησης επικυρώθηκε με νέες εκλογές και νέα νίκη Βενιζέλου (Μάρτιος 1912).

6. ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Αρχές 1912, προσέγγιση Σέρβων–Βουλγάρων υπό την αιγίδα της Ρωσίας. 13 Μαρτίου, υπογράφηκε μυστική αμυντική συμμαχία: σε περίπτωση αλλαγής του βαλκανικού εδαφικού καθεστώτος, η Βουλγαρία θα προσαρτούσε εδάφη ανατολικά της Ροδόπης

[34]


και του Στρυμόνα, η Σερβία εδάφη βόρεια και δυτικά του Σκάρδου. Στόχος της συμφωνίας, ο αποκλεισμός της Ελλάδας, θεωρήθηκε ως απειλή γιατί είχε τη στήριξη της Ρωσίας, που ήταν σύμμαχος της Γαλλίας. Η Ελλάδα αντέδρασε προσεγγίζοντας τη Βουλγαρία ελληνοβουλγαρική συνθήκη Μαΐου 1912, προέβλεπε αμοιβαία υποστήριξη σε περίπτωση τουρκικής επίθεσης και κοινές ενέργειες για τη στήριξη των ομοεθνών. Ακολούθησε συνθήκη Βουλγαρίας–Μαυροβουνίου. Η στάση των δυνάμεων στο πλέγμα των διμερών συμμαχιών ήταν αρνητική, πλην της Ρωσίας. Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος Προϋποθέσεις νικητήριας έκβασής του για την Ελλάδα: α) Άνοδος του κύρους και του ηθικού των στρατιωτικών (μετά το Μακεδονικό Αγώνα και το κίνημα στου Γουδή). Προσέλκυε ακόμη και γόνους εύπορων οικογενειών. β) Άνοδος του επιπέδου στρατιωτικής εκπαίδευσης, αποστολή αξιωματικών στο εξωτερικό, μετάκληση στρατιωτικών αποστολών. γ) Απαλλαγή των στρατιωτικών από άλλα καθήκοντα: συλλογή φόρων, καταδίωξη ληστών τόνισε τον εθνικό χαρακτήρα του στρατεύματος. δ) Αύξηση των επενδύσεων στη στρατιωτική προπαρασκευή, με σχεδιασμό: σύγχρονο πυροβολικό, μέσα επικοινωνιών, σύγχρονα τουφέκια και πυροβόλα, οργάνωση των υπηρεσιών (193 εκατ. δρχ. 1905‐11). ε) Εντυπωσιακές επενδύσεις στο ναυτικό με αντιτορπιλικά, θωρηκτά (Αβέρωφ=ό,τι καλύτερο για την Ελλάδα). Παράλληλη εκπαίδευση του προσωπικού. Στο τέλος της α΄ δεκαετίας του 20ού αι. οι ένοπλες δυνάμεις ήταν ο πιο αξιόπιστος μηχανισμός. στ) Ο ιταλοτουρκικός πόλεμος είχε καταπονήσει τις οθωμανικές δυνάμεις και εξαντλήσει τα οικονομικά τους η κρίση ήταν για τα βαλκανικά κράτη ευκαιρία, η καλύτερη συγκυρία. Μέσα Σεπτεμβρίου 1912: επιστράτευση μέσα σε γενικό ενθουσιασμό, εθελοντές από το εσωτερικό και το εξωτερικό και από τους μετανάστες. Έναρξη αρχές Οκτωβρίου, από το Μαυροβούνιο. Στις 13 επιδόθηκε διακοίνωση που διεκδικούσε μεταρρυθμίσεις από τους Οθωμανούς∙ η Πύλη την απέρριψε. Η Βουλγαρία κήρυξε τον πόλεμο και κάλεσε την Ελλάδα να συνδράμει. Ο Βενιζέλος αποδέχθηκε, ώστε να μην μείνει η Ελλάδα εκτός διανομής των εδαφών. Η Ελλάδα συγκριτικά διέθετε μικρό στρατό, ευνοήθηκε από την ανάπτυξη των μετώπων: το ελληνικό ήταν απόμακρο, λιγότερο απειλητικό − το βουλγαρικό στη Θράκη στόχευε προς Αδριανούπολη και Κωνσταντινούπολη, αντιμετώπισε τον κύριο όγκο του οθωμανικού στρατού − το σερβικό επεκτάθηκε στη βόρεια Μακεδονία, οι Οθωμανοί κάλυψαν τους μουσουλμάνους της Μακεδονίας, Κοσόβου και Αλβανίας. Ο στρατός προέλασε στη Θεσσαλία (μάχη στο Σαραντάπορο 9/10), μόνο εμπόδιο οι αποστάσεις, οι δύσβατοι δρόμοι, οι δυσκολίες στον ανεφοδιασμό. Ως τα μέσα του μήνα οι Οθωμανοί υποχώρησαν στην κεντρική Μακεδονία και οργάνωσαν αμυντική γραμμή στα Γιαννιτσά. Η ελληνική νίκη άνοιξε το δρόμο προς Θεσσαλονίκη.

[35]


Η πόλη ήταν χρήσιμη για πολιτικούς και πρακτικούς λόγους: ως λιμάνι και κέντρο ανεφοδιασμού. Διαφωνία Βενιζέλου/Κωνσταντίνου. Μετά από προτροπή του Βενιζέλου, στις 26 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός μπήκε στη Θεσσαλονίκη, παράδοση από τον Χασάν Τακσίν πασά. Η Ελλάδα κέρδισε το πλεονέκτημα. Μετά τη Θεσσαλονίκη, στράφηκε προς δυτική Μακεδονία (Φλώρινα, Κορυτσά). Η γρήγορη κατάκτηση των διαφιλονικούμενων εδαφών ανησύχησε τη Βουλγαρία, που είχε καθηλωθεί στη Θράκη. Τέλη Νοεμβρίου: Σέρβοι–Βούλγαροι–Μαυροβούνιοι συμφώνησαν για ανακωχή, η Ελλάδα δεν συμμετείχε για να μη διακοπούν οι επιχειρήσεις σε Ήπειρο και βόρειο Αιγαίο. Γρήγορα η ανακωχή ανεστάλη. Επιχειρήσεις στην Ήπειρο: κατάληψη Πρέβεζας, που θα χρησιμοποιηθεί ως λιμάνι ανεφοδιασμού και μεταφοράς ελληνικών δυνάμεων, πολιορκία Ιωαννίνων. 21‐2‐1913 η πόλη παραδόθηκε στον ελληνικό στρατό από τον Εσάτ πασά. Οι επιτυχίες στην Ήπειρο έφεραν την Ελλάδα αντιμέτωπη με τον αλβανικό εθνικισμό. Επιχειρήσεις στη θάλασσα: ουσιαστική η ελληνική συμβολή, εμπόδισε τη μεταφορά εφοδίων στον οθωμανικό στρατό. Το οθωμανικό ναυτικό ήταν καταπονημένο από τον ιταλοτουρκικό πόλεμο και προσανατολισμένο στη στήριξη του μετώπου της Κωνσταντινούπολης. Ο ναύαρχος Κουντουριώτης εκμεταλλεύτηκε τις ευκαιρίες, κατέλαβε τη Λήμνο και τη μετέτρεψε σε βάση ελέγχου του βόρειου Αιγαίου και των Δαρδανελλίων. Ακολούθησαν Θάσος, Σαμοθράκη, Ψαρά, Ικαρία, Ίμβρος, Τένεδος, Σάμος, Χίος. Διπλωματικές εξελίξεις Οι Μεγάλες Δυνάμεις εξεπλάγησαν από τη βαλκανική σύμπραξη και τις στρατιωτικές επιτυχίες. Το μεγαλύτερο τμήμα της ευρωπαϊκής Τουρκίας είχε απελευθρωθεί επιστροφή στο προηγούμενο status quo ήταν αδύνατη. Δύο ήταν τα μείζονα ζητήματα: ο έλεγχος της Κωνσταντινούπολης και η τύχη των Αλβανών. α) Η Ρωσία ήθελε την Κων/πολη είτε υπό διεθνές καθεστώς είτε υπό τον σουλτάνο. β) Η Αυστρία στόχευε στον περιορισμό της σερβικής χώρας, η Ιταλία ήθελε ερείσματα στην ανατολική Αδριατική, ενώ και οι Αλβανοί πρόσβλεπαν σ’ αυτήν. Οι δύο δυνάμεις στήριξαν τη δημιουργία αλβανικού κράτους. Η πτώση της Αδριανούπολης ανατολικά και της Σκόδρας δυτικά (άνοιξη 1913) άνοιξε το δρόμο για την πλήρη υποχώρηση των Οθωμανών και την έναρξη διαπραγματεύσεων. Οι Μ.Δ. αποφάσισαν διανομή των εδαφών στους νικητές, παραχώρηση της Κρήτης στην Ελλάδα. Τα Στενά παρέμεναν στην αυτοκρατορία. Για το μέλλον παραπέμφθηκαν το καθεστώς των νησιών του Αιγαίου και των αλβανικών συνόρων. 30‐5‐1913: Συνθήκη του Λονδίνου, επιβεβαίωσε τα παραπάνω, δεν γινόταν λόγος για την κατανομή των εδαφών μεταξύ των συμμάχων, ούτε για το μέλλον των Δωδεκανήσων. Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος Οι όροι της Συνθήκης του Λονδίνου προκάλεσαν σοβαρές διαφωνίες. Αντίδραση της Βουλγαρίας για τα πενιχρά εδαφικά κέρδη σε σχέση με το βάρος του πολέμου που σήκωσε. Η Θεσσαλονίκη ή η Κωνσταντινούπολη θα ήταν μόνη άξια ανταμοιβή. Η

[36]


απώλεια της Μακεδονίας=πλήγμα, εθνική ταπείνωση, οδήγησε στην απόφαση για στροφή ενάντια στους πρώην συμμάχους. Οι βουλγαρικές προκλήσεις (σε Θεσσαλονίκη, Νιγρίτα, βόρεια Μακεδονία) προκάλεσαν τις ελληνοσερβικές επαφές. Η Σερβία αποζητούσε αναθεώρηση της συμμαχίας 1912 και η Ελλάδα εδραίωση στα κεκτημένα εδάφη. 1‐6‐1913: ελληνοσερβική συμμαχία, αμοιβαία εγγύηση για διατήρηση των κεκτημένων και κοινά σύνορα. Η Βουλγαρία προετοιμάστηκε για επιθετική ενέργεια: το στρατιωτικό σχέδιό της προέβλεπε αιφνιδιασμό αρχικά των Σέρβων και στη συνέχεια στροφή εναντίον των Ελλήνων στη Θεσσαλονίκη. 30‐6‐1913: έκρηξη του πολέμου. Γρήγορες ήττες των Βουλγάρων πρώτα από τους Σέρβους. Οι Έλληνες αντεπιτέθηκαν στο Κιλκίς (προπύργιο του φιλοβουλγαρισμού) με τρόπο αιματηρό και εκτεταμένες εκκαθαρίσεις. Ο χαρακτήρας του πολέμου ήταν πιο σκληρός, οι σλαβόφωνοι καταδιώχθηκαν, χωριά πυρπολήθηκαν, καραβάνια προσφύγων εγκατέλειψαν την περιοχή. Η προέλαση συνεχίστηκε βορειότερα (Στρώμνιτσα, Ρούπελ, Νευροκόπι), αλλά η κατάσταση του ελληνικού στρατού επιδεινώθηκε: μεγάλες απώλειες, ελλιπής και δύσκολος ανεφοδιασμός, επιδημία χολέρας, κόπωση, εφησυχασμός από τις ήττες των Βουλγάρων, που θεωρήθηκε ότι είχαν οριστικά ηττηθεί. Στρατιωτικές επιτυχίες είχαν η Τουρκία από ανατολικά, η Ρουμανία και η Σερβία. Μέσα Ιουλίου: βουλγαρική αντεπίθεση με μικρές επιτυχίες. Οι διαπραγματεύσεις για την ειρήνη είχαν ήδη ξεκινήσει. 10‐8‐1913: Συνθήκη του Βουκουρεστίου Η Ελλάδα αποκτούσε την Καβάλα και την περιοχή της, επιβεβαίωνε την κυριαρχία επί της Κρήτης, βόρεια σύνορα στη γραμμή Κορυτσάς–Φλώρινας–Δοϊράνης–Νευροκοπίου ως το Νέστο. Η Σερβία προσαρτούσε περιοχές που είχε κατακτήσει (περιοχή του Αξιού βόρεια της Γευγελής). Το καθεστώς των νησιών ΒΑ Αιγαίου αφηνόταν για το μέλλον. Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων η Ελλάδα αύξησε το έδαφός της 68% και τον πληθυσμό της από 2,7 σε 4,8 εκατ. Γεννήθηκαν όμως προβλήματα: α) Τα βόρεια σύνορα ήταν δύσκολο να προστατευθούν. β) Ενσωματώθηκαν πολλοί μη ελληνικοί, μουσουλμανικοί ή σλαβόφωνοι, πληθυσμοί. Ο εξελληνισμός ή προσεταιρισμός των σλαβόφωνων της Μακεδονίας κρίθηκε αναγκαίος. γ) Ο τρόπος διανομής των μεγάλων ιδιοκτησιών των οθωμανών τσιφλικούχων. δ Οι Οθωμανοί, που δεν θεώρησαν τα αποτελέσματα οριστικά, επιδόθηκαν σε μεγάλο πρόγραμμα ναυτικών εξοπλισμών και ανταγωνισμού. Τα περισσότερα από τα προβλήματα παρέμειναν ως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

7. Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Η έκρηξη και η γενίκευση του πολέμου έθεσαν την Ελλάδα σε επιφυλακή: τη διατήρηση της ουδετερότητάς της επιθυμούσαν αρχικά οι εμπόλεμες πλευρές:

[37]


α) οι δυνάμεις της Entente για να μην ωθήσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Βουλγαρία στην Τριπλή Συμμαχία, β) η Γερμανία, επειδή γνώριζε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να συμμετάσχει στον πόλεμο μόνο με την Entente. Στην Ελλάδα διαμορφώθηκαν δύο κυρίαρχες απόψεις: α) Του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, στηριζόμενου από το Γενικό Επιτελείο, που επιθυμούσε διαρκή ουδετερότητα. Τα επιχειρήματά τους:

i) Η Ελλάδα είχε μόλις βγει από δύο πολέμους και χρειαζόταν εσωτερική ανασυγκρότηση και διασφάλιση των νέων εδαφών. ii) Με την έξοδό της στον πόλεμο η Ελλάδα διακινδύνευε να δεχθεί επίθεση από Ο.Α. και Βουλγαρία. iii) Η Entente δεν διέθετε δυνάμεις στην περιοχή ικανές να προστατέψουν την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. iv) Η Γερμανία τελικά θα νικούσε επειδή ήταν πιο ισχυρή στρατιωτικά.

[Προσωπικά ο Κωνσταντίνος Α΄ ήταν ο πρώτος βασιλιάς που είχε κερδίσει μεγάλη δημοτικότητα, είχε γίνει θρύλος και αντικείμενο λατρείας από μεγάλη μερίδα του κόσμου, ως θριαμβευτής των βαλκανικών πολέμων, ο ελευθερωτής της Θεσσαλονίκης, ο άνθρωπος που προοριζόταν σύμφωνα με το θρύλο να μπει στην Πόλη επάνω σε άσπρο άλογο. Υπέγραφε ως Κωνσταντίνος ΙΒ΄, ως συνεχιστής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου]. β) Του Βενιζέλου, που επιθυμούσε έξοδο στον πόλεμο στο πλευρό της Entente, επειδή:

i) Η Ελλάδα δεν μπορούσε να συμμαχήσει με την Τριπλή Συμμαχία γιατί οι δυνάμεις της στήριζαν την Ο.Α. και τη Βουλγαρία. ii) Λόγω της γεωγραφικής θέσης της έπρεπε να διατηρεί σχέσεις και να συμμαχεί με τις ναυτικές δυνάμεις. iii) Η συμμετοχή στον πόλεμο θα διασφάλιζε τα εδάφη που είχαν κατακτηθεί, θα έδινε στην Ελλάδα τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου και θα εξασφάλιζε τη συμμετοχή της στις διαπραγματεύσεις της ειρήνης. iv) Η Entente θα νικούσε τελικά στον πόλεμο.

Η προσχώρηση πρώτα της Ο.Α. (Οκτώβριος 1914) και έπειτα της Βουλγαρίας στην Τριπλή Συμμαχία (με στόχο να αποκαταστήσουν προηγούμενες εδαφικές απώλειες) ήταν καθοριστική για τη θέση της Ελλάδας. Φεβρουάριος 1915: η Αγγλία πρότεινε συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία των Δαρδανελλίων με αντάλλαγμα εδάφη στη Μικρά Ασία. Ο Βενιζέλος αποδέχθηκε, αλλά ο Κωνσταντίνος εμπόδισε τη συμμετοχή παραίτηση Βενιζέλου, οδήγησε σε μακρά περίοδο εσωτερικής πολιτικής κρίσης που έμεινε γνωστή ως «Εθνικός Διχασμός». Μάιος 1915, νέες εκλογές με νίκη Βενιζέλου. Ο βασιλιάς διατηρεί την ίδια γραμμή στην εξωτερική πολιτική. Σεπτέμβριος 1915: Η Βουλγαρία προσχώρησε στην Τριπλή Συμμαχία και κήρυξε επιστράτευση, θέτοντας σε κίνδυνο την Ελλάδα. Απόβαση συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη για το άνοιγμα Μακεδονικού Μετώπου. Ο Κωνσταντίνος απέμπεμψε το Βενιζέλο και αρνήθηκε να συμπράξει με την Entente Αγγλία και Γαλλία επιθυμούν πλέον ανατροπή της φιλοβασιλικής κυβέρνησης και απομάκρυνση του Κωνσταντίνου, τον οποίο έβλεπαν με καχυποψία και εχθρότητα.

[38]


Ο βασιλιάς επιχείρησε προσέγγιση προς τη Γερμανία προτείνοντας εκδίωξη του στρατού της Entente από τη Θεσσαλονίκη και παρέχοντας στρατιωτικές διευκολύνσεις. Μάιος 1916: καταλαμβάνεται χωρίς αντίσταση το οχυρό Ρούπελ από βουλγαρική δύναμη ο Βενιζέλος κατήγγειλε τον Κωνσταντίνο και οι στόλοι Αγγλίας και Γαλλίας επέβαλαν μερικό αποκλεισμό των ελληνικών λιμανιών. Αύγουστος 1916: βουλγαρικές δυνάμεις εισήρθαν στην Ανατολική Μακεδονία και εξαπέλυσαν διωγμό εναντίον των Ελλήνων. Ο εθνικός διχασμός και η εσωτερική κρίση βαθαίνουν, κάθε παράταξη επιχειρεί να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη και η πολιτική κρίση χωρίζει τον πληθυσμό σε δύο στρατόπεδα, παίρνοντας διαστάσεις κοινωνικής σύγκρουσης. α) Η βασιλική παράταξη καλλιεργούσε τα αντιβενιζελικά αισθήματα χρησιμοποιώντας το φόβο του λαού μπροστά σε ένα νέο πόλεμο και τον αποκλεισμό των λιμανιών που σε πολλές περιοχές προκάλεσε λιμό, επιδημίες και κακουχίες. Χρησιμοποιώντας εκτεταμένο προπαγανδιστικό μηχανισμό διαβεβαίωνε ότι οι δυνάμεις της Τριπλής Συμμαχίας ετοιμάζονταν να κατέβουν στη Θεσσαλονίκη για να διώξουν τον αγγλογαλλικό στρατό. Συντάχθηκε με τις τάξεις των γαιοκτημόνων και των εργοδοτών που επιθυμούσαν καταστολή των αγροτικών και εργατικών αιτημάτων. Οι οπαδοί της εντοπίζονταν κυρίως στην Πελοπόννησο, Στερεά, Ιόνια νησιά, Κυκλάδες. β) Οι βενιζελικοί κατηγορούσαν τη βασιλική πολιτική επειδή έθετε σε κίνδυνο τους Έλληνες της Μακεδονίας και της Θράκης, κατέκριναν την παράδοση του Ρούπελ. Υπόσχονταν διανομή των τσιφλικιών στους ακτήμονες και παραχωρήσεις στους εργάτες. Η απήχηση του Βενιζέλου ήταν εντονότερη στην Κρήτη, νησιά του ανατ. Αιγαίου, Μακεδονία και Θράκη, καθώς τον θεωρούσαν εγγύηση για την παραμονή τους στο ελληνικό κράτος. Τα επεισόδια και οι ταραχές μεταξύ οπαδών των δύο πλευρών γίνονταν καθημερινό φαινόμενο. 30 Αυγούστου 1916: εκδηλώθηκε το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» στη Θεσσαλονίκη και τον Οκτώβριο δημιουργήθηκε η Προσωρινή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης υπό τον Βενιζέλο: η Ελλάδα χωρίζεται στα δύο. Το κίνημα προσπάθησε να συγκεντρώσει στρατό από τις Νέες Χώρες για να ενισχύσει τους συμμάχους. Ο κύριος όγκος του ελληνικού στρατού παρέμεινε στο αθηναϊκό κράτος και συνέχισε τις διώξεις σε βάρος των βενιζελικών. Οι πιέσεις των συμμάχων προς την Αθήνα εντάθηκαν, αγγλογαλλικός στόλος εισήρθε στο Φάληρο. Τα «Νοεμβριανά», 1916: αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των γαλλικών στρατευμάτων που είχαν αποβιβαστεί στον Πειραιά για να παραλάβουν στρατιωτικό υλικό και ομάδων φιλοβασιλικών εθελοντών και ‘επίστρατων’, παραστρατιωτικών βασιλικών οργανώσεων. Ακολούθησε μαζικός διωγμός των βενιζελικών, φυλακίσεις, λεηλασίες, καταστροφές περιουσιών. 11‐6‐1917: μετά τα Νοεμβριανά, η Γαλλία απαίτησε και πέτυχε απομάκρυνση του Κωνσταντίνου και αντικατάστασή του στο θρόνο από το δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο. Ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Αθήνα, αποκατέστησε τη «Βουλή των

[39]


Λαζάρων» και κήρυξε τον πόλεμο στην Τριπλή Συμμαχία. Οι ελληνικές μονάδες συμμετείχαν στις επιχειρήσεις του Μακεδονικού Μετώπου (μάχη του Σκρα). Σεπτέμβριος‐Νοέμβριος 1918: συνθηκολόγηση των δυνάμεων της Τριπλής Συμμαχίας και έναρξη των διαπραγματεύσεων της ειρήνης. Το Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι Η Ελλάδα διεκδικούσε Θράκη, νησιά ΒΑ Αιγαίου, παράλια Μικράς Ασίας, Βόρεια Ήπειρο. Κεντρικό επιχείρημα, η εθνολογική σύνθεση των περιοχών στηριγμένη στη βάση της εθνικής συνείδησης. Είχε την υποστήριξη Αγγλίας και Γαλλίας και αντιπάλους Ιταλία και ΗΠΑ. Η επέκταση στη Θράκη και τη Μ. Ασία είχε την ενθουσιώδη υποστήριξη της κοινής γνώμης και, εκτός από την προσάρτηση των εδαφών, αποσκοπούσε στην προστασία των ελληνικών πληθυσμών. Για την ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέσης της η Ελλάδα συμμετείχε στην αμφιλεγόμενη και αποτυχημένη εκστρατεία της Ουκρανίας, εναντίον του καθεστώτος των μπολσεβίκων, 1919. Αποτέλεσμα ήταν η εκδίωξη μεγάλου αριθμού Ελλήνων Ποντίων από τη νότια Ρωσία. Μάιος 1919: η Ελλάδα εξασφάλισε τη συμμαχική εντολή για προσωρινή κατάληψη της Σμύρνης και του βιλαετίου Αϊδινίου, για την αποφυγή ταραχών μέχρι την υπογραφή οριστικής συνθήκης ειρήνης, την προστασία του ελληνικού πληθυσμού, αλλά και για να προληφθούν επεκτατικές κινήσεις της Ιταλίας. Η οριστική τύχη της περιοχής θα κρινόταν με δημοψήφισμα μετά πέντε χρόνια. 27‐11‐1919: Συνθήκη του Νεϊγί, η Βουλγαρία παραιτήθηκε από τη Δυτική Θράκη, η οποία πέρασε σε προσωρινό συμμαχικό έλεγχο. Προβλεπόταν αμοιβαία και εθελούσια μετανάστευση των Βουλγάρων της Ελλάδας και των Ελλήνων της Βουλγαρίας. Με απόφαση της Διάσκεψης του Σαν Ρέμο (Απρίλιος 1920) τερματίστηκε η διασυμμαχική κατοχή της Θράκης. Ο ελληνικός στρατός εισήλθε το Μάιο και ως τον Ιούλιο είχε προχωρήσει στην Ανατολική Θράκη, ως την Κωνσταντινούπολη. Η Συνθήκη των Σεβρών 10‐8‐1920: επιβεβαίωσε την προσάρτηση της Θράκης, των νησιών του ΒΑ Αιγαίου και των δυτικών παραλίων της Μ. Ασίας στην Ελλάδα. Πιστοποίησε την έξοδο της Ελλάδας στη Μαύρη Θάλασσα και κατέστησε το Αιγαίο ‘ελληνική λίμνη’. Θεωρήθηκε μεγαλειώδης στιγμή του ελληνισμού, δικαίωση του οράματος της Μεγάλης Ιδέας και εκπλήρωση της εθνικής ολοκλήρωσης, με την έννοια της διεύρυνσης των συνόρων εκεί όπου υπήρχαν αλύτρωτοι Έλληνες. Ήταν προϊόν των επιδέξιων βενιζελικών χειρισμών, αλλά και των συγκυριών της εποχής. Οι Φιλελεύθεροι εκμεταλλευόμενοι το κλίμα των εξωτερικών επιτυχιών προκήρυξαν εκλογές ελπίζοντας σε ενίσχυση της δύναμής τους. Δύο φιλομοναρχικοί αξιωματικοί επιχειρούν να δολοφονήσουν το Βενιζέλο στο Παρίσι, ακολουθούν ταραχές και διωγμός των αντιβενιζελικών σε όλη την Ελλάδα, με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη στην Αθήνα (31‐7‐1920). Η μοναρχική παράταξη, με προεκλογικό σύνθημα το τέλος του πολέμου στη Μ. Ασία («εληά, εληά, και Κώτσο βασιλιά»), κέρδισε τις εκλογές (14‐11‐1920), ο Βενιζέλος

[40]


έφυγε για το Παρίσι. Η νέα κυβέρνηση Δ. Ράλλη προχώρησε σε αντίποινα κατά των βενιζελικών και εκκαθαρίσεις στον κρατικό μηχανισμό και το στράτευμα. Με νόθο δημοψήφισμα (22‐11‐1920) επανήλθε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος (ο Αλέξανδρος είχε πεθάνει λίγο πριν τις εκλογές από σηψαιμία), μέσα σε ατμόσφαιρα άκρατου αντιβενιζελικού φανατισμού. Δύο ημέρες νωρίτερα είχε προηγηθεί διάβημα των συμμάχων προς την κυβέρνηση, που προειδοποιούσε ότι τυχόν επαναφορά τού βασιλιά που είχε ταχθεί υπέρ των Γερμανών κατά τον πόλεμο θα σήμαινε άρση της διπλωματικής στήριξής τους προς την Ελλάδα, όπως και έγινε. Η Μικρασιατική εκστρατεία και η καταστροφή Ελληνική απόβαση στη Σμύρνη, 2‐5‐1919. Περίπου 100.000 άνδρες, όσοι και την εποχή του Α΄ Βαλκανικού πολέμου. Ο στρατός έγινε δεκτός από τους Έλληνες με ενθουσιασμό, ως ‘λυτρωτής’. Οι μουσουλμάνοι της πόλης −πολλοί πρόσφυγες από Κρήτη, Θεσσαλία και Μακεδονία− ένιωσαν απειλή και φόβο. Μέχρι το καλοκαίρι 1920 ο στρατός είχε επεκτείνει τις περιοχές που έλεγχε προς το εσωτερικό και είχε σταθεροποιήσει σημαντικά την παρουσία του, αλλά αντιμετώπιζε διαρκώς επιθέσεις από ομάδες ατάκτων και το μίσος των μουσουλμάνων κατοίκων. Ο στρατός της Σμύρνης αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα, κυρίως την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού, που οφειλόταν: α) Στην απόβαση ξένων εκστρατευτικών σωμάτων (Έλληνες, Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί) στα εδάφη της Οθ. Αυτοκρατορίας και ιδίως στον πυρήνα της τουρκικής επικράτειας, η οποία θεωρήθηκε ως ‘εθνική ντροπή’. β) Στις διαδοχικές προγενέστερες εδαφικές συρρικνώσεις της αυτοκρατορίας και την άφιξη πολυάριθμων προσφύγων. γ) Στην παρακμή της σουλτανικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη, που ήταν υποχείριο των δυτικών δυνάμεων. Ο κεμαλισμός αντιπροσώπευε μια σύγχρονη δύναμη ικανή να συνενώσει τους τουρκικούς πληθυσμούς της Μ. Ασίας. Ενόψει της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών, οι σύμμαχοι επιθυμούσαν αφενός να αυξήσουν τις πιέσεις προς την οθωμανική κυβέρνηση για να γίνουν ευκολότερα αποδεκτοί οι όροι, αφετέρου να προασπίσουν τα συμφέροντά τους στην αυτοκρατορία: α) Η Αγγλία ενδιαφερόταν για τον έλεγχο των Στενών, έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Κεμάλ που αγωνιζόταν για «την πολιτική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα» ενός νέου τουρκικού κράτους. β) Η Γαλλία επιθυμούσε να αντιμετωπίσει τις κεμαλικές δυνάμεις που δημιουργούσαν προβλήματα στο στρατό της στην Κιλικία, χωρίς κόστος. Ο πρόθυμος ελληνικός στρατός ήταν το κατάλληλο όπλο και δόθηκε τότε η άδεια να διευρυνθεί η ελληνική ζώνη κατοχής. Τον Ιούνιο ξεκίνησε η ελληνική προέλαση προς το εσωτερικό. Η ελληνική προέλαση και η τελική υπογραφή της Συνθήκης θεωρήθηκαν ως νέα ταπείνωση της σουλτανικής κυβέρνησης, που έφερε όλο το βάρος της ντροπιαστικής

[41]


συνθηκολόγησης, και αύξησαν περαιτέρω τη δύναμη του κεμαλισμού, που κυριάρχησε στην τουρκική πολιτική σκηνή. Για τους Τούρκους, ο πόλεμος γινόταν πλέον αγώνας για τη σωτηρία της χώρας τους και την απελευθέρωση από τους εισβολείς. Ακόμη και μετά την κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα (Νοέμβριος 1920) ο πόλεμος συνεχίστηκε, παρά τα προεκλογικά συνθήματα, και ενισχύθηκε το μέτωπο με νέα επιστράτευση, αλλά διέθετε λιγότερο έμπειρους ηγέτες λόγω των συνεχών εκκαθαρίσεων. Την άνοιξη 1921, η ελληνική επιθετική στρατηγική προβλήθηκε ως το τελικό χτύπημα, το ‘καίριο πλήγμα’ στην τουρκική πλευρά πριν από την οριστική συνθηκολόγηση. Οι προσδοκίες διαψεύστηκαν λόγω της υπέρμετρης διεύρυνσης του μετώπου και της ικανής αντίστασης των τουρκικών μονάδων. Η προέλαση στην εχθρική ενδοχώρα δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα αναμένονταν. Μάιος 1921: ο βασιλιάς Κωνσταντίνος φτάνει στη Σμύρνη για να διευθύνει τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ιούλιος 1921: με την παρουσία του Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Δ. Γούναρη και με βάση την εκτίμηση ότι χρειαζόταν λίγο για την ήττα του τουρκικού στρατού, αποφασίστηκε η προέλαση μέχρι την Άγκυρα, κέντρο ισχύος του Κεμάλ. Το πλήγμα θα ήταν στρατιωτικό και πολιτικό. Οι ελληνική προέλαση ως το Σαγγάριο και οι ήττες στα τέλη Αυγούστου σήμαναν την εγκατάλειψη του αρχικού σχεδίου και την υποχώρηση του στρατού στην προηγούμενη αμυντική γραμμή. Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν μεγάλες, τα πυρομαχικά είχαν εξαντληθεί, ο ανεφοδιασμός ήταν ελλιπής, τα κρούσματα απειθαρχίας και λιποταξιών αυξάνονταν. Το χειμώνα 1921 η ελληνική κυβέρνηση αναζήτησε πολιτική λύση για μία ‘έντιμη απεμπλοκή’ και διπλωματική στήριξη στο εξωτερικό, χωρίς όμως επιτυχία, καθώς τα δεδομένα είχαν μεταβληθεί: α) Η Αγγλία προσανατολιζόταν στη λύση μιας νέας συνθήκης ειρήνης με τον Κεμάλ, που δεν θα έθιγε τον τουρκικό εθνικισμό και γι’ αυτό θα ήταν οριστική. β) Η Γαλλία, μετά την επιστροφή του Κωνσταντίνου και δύσπιστη απέναντι στην ικανότητα του ελληνικού στρατού να κερδίσει τον πόλεμο, είχε στραφεί προς την υποστήριξη των Τούρκων εθνικιστών και είχε υπογράψει τη «Συμφωνία της Άγκυρας» (Οκτώβριος 1921) για την αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από την Κιλικία. γ) Η Ιταλία είχε στραφεί από πολύ νωρίς σε μια φιλοκεμαλική τακτική που διασφάλιζε τα οικονομικά συμφέροντά της στη Μ. Ασία. δ) Το σοβιετικό καθεστώς είχε πρώτο συνάψει με τον Κεμάλ «Σύμφωνο Φιλίας και Συνεργασίας» (Μάρτιος 1921) για την προστασία των νότιων συνόρων της χώρας, συμβάλλοντας στην ανατροπή της στάσης και των άλλων δυνάμεων. Μετά από τις συνεχείς εκκλήσεις της Αθήνας και το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει, η Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη πρότεινε τελικά (Μάρτιος 1922) μια συνθήκη ειρήνης που προέβλεπε αποχώρηση της Ελλάδας από τη Σμύρνη και μέρος της ανατ. Θράκης. Την πρόταση απέρριψε ο Κεμάλ, που απαιτούσε αποχώρηση του ελληνικού στρατού πριν από οποιαδήποτε συζήτηση. 13‐8‐1922: ξεκίνησε η γενική τουρκική αντεπίθεση, το ελληνικό μέτωπο κατέρρευσε, η ελληνική υποχώρηση μετατράπηκε σε άτακτη φυγή συμπαρασύροντας και τον

[42]


πληθυσμό και σε 15 ημέρες ο τουρκικός στρατός μπήκε στη Σμύρνη. Η Μ. Ασία είχε ολοκληρωτικά και οριστικά χαθεί. 11‐10‐1922: ανακωχή των Μουδανιών, η Ελλάδα αποχωρεί από την ανατολική Θράκη. 200.000 πρόσφυγες πέρασαν υπό άθλιες συνθήκες στη δυτ. Θράκη. Την καταστροφή ακολούθησε η «Επανάστασις του Στρατού και του Στόλου» υπό το Ν. Πλαστήρα που ανέτρεψε την κυβέρνηση και εκδίωξε τον Κωνσταντίνο. Βασιλιάς αναγορεύθηκε ο πρωτότοκος γιος του Κωνσταντίνου, Γεώργιος Β΄. Μέσα σε κλίμα οργής για την καταστροφή και την ανάγκη αναζήτησης των υπαιτίων, έγινε η δίκη και καταδίκη «των έξι» (28‐11‐1922) ηγετικών στελεχών της αντιβενιζελικής παράταξης, για εσχάτη προδοσία. Οι διαπραγματεύσεις στη Λωζάννη Η Συνδιάσκεψη ξεκίνησε στις 20‐11‐1922, με επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας το Βενιζέλο. 30‐1‐1923: Σύμβαση περί υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών. Το μέτρο ήταν πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής, αντανακλούσε την επιθυμία όλων των πλευρών −και των ευρωπαϊκών δυνάμεων και των ΗΠΑ− για αντιμετώπιση του ζητήματος των μειονοτήτων. Από ελληνικής πλευράς η αποχώρηση είχε ήδη συντελεστεί, έμενε η αναχώρηση από την Ελλάδα 400.000 περίπου μουσουλμάνων. 24‐7‐1923: Συνθήκη της Λωζάννης. Η Τουρκία ανέκτησε οριστικά από την Ελλάδα την ανατ. Θράκη, την Ίμβρο και Τένεδο και την περιοχή της Σμύρνης. Η Ελλάδα οριστικοποίησε χωρίς προβλήματα την ενσωμάτωση των νησιών του ΒΑ Αιγαίου. Η Συνθήκη της Λωζάννης σηματοδότησε μια καθοριστική μεταβολή στους στόχους της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Από παράγοντας αστάθειας και πηγή αλυτρωτικών κινήσεων στα Βαλκάνια του 19ου και των αρχών του 20ού αι. μετατράπηκε σε παράγοντα σταθερότητας. Βασικός στόχος έγινε πλέον η εξασφάλιση του αμετάβλητου των συνόρων και η διατήρηση της ακεραιότητας της χώρας. Αιτία της ριζικής μεταβολής ήταν η διάψευση της πολιτικής της Μεγάλης Ιδέας και η ρεαλιστική αντιμετώπιση των συνεπειών που προκάλεσε η ήττα. Ο θεσμός, που κατά την εκτίμηση των Ελλήνων πολιτικών, ανταποκρινόταν καλύτερα στις νέες ανάγκες της εξωτερικής πολιτικής ήταν η Κοινωνία των Εθνών, που εγγυόταν το απαραβίαστο των συνόρων. Με τον τρόπο αυτό η Ελλάδα θέλησε να τονίσει την προσήλωσή της στη διεθνή νομιμότητα και την απομάκρυνσή της από παλαιότερες πρακτικές.

8. Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Η αποκατάσταση των προσφύγων Περίθαλψη και αποκατάσταση Οκτώβριος 1922: Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων. Κύριο έργο, η οργάνωση μονάδων ιατρικής περίθαλψης, η συγκέντρωση χρημάτων και εφοδίων. Ρούχα, οικιακός εξοπλισμός, είδη διατροφής μεταφέρονταν από τις ΗΠΑ και διανέμονταν μέσω φιλανθρωπικών δικτύων. Διαλύθηκε στις 31‐10‐1923, όταν ιδρύθηκε η Επιτροπή

[43]


Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ). Ως τον Δεκέμβριο 1924 έφθασαν στην Ελλάδα 1.220.000 πρόσφυγες, 518.000 μουσουλμάνοι είχαν αναχωρήσει για την Τουρκία και 92.000 Βούλγαροι για τη Βουλγαρία. Η Ελλάδα σύναψε δάνειο 12 εκατ. λιρών για τη χρηματοδότηση του έργου της αποκατάστασης. Η διαχείρισή του ανατέθηκε στην ΕΑΠ υπό την προεδρία του Αμερικανού Χ. Μόργκενταου. Το ελληνικό δημόσιο παραχώρησε 5 εκατ. στρέμματα. Προϋποθέσεις για τη μόνιμη εγκατάστασή τους: α) Η διαθεσιμότητα γης και στέγης. Οι μεγάλες ιδιοκτησίες ανήκαν σε τσιφλίκια ή θρησκευτικά ιδρύματα, μουσουλμανικά και χριστιανικά (π.χ. Χαλκιδική, Αττική, Εύβοια). Μετά το 1923 ολοκληρώθηκε το μεγαλύτερο πρόγραμμα αναδιανομής της γης. Χωράφια δημιουργήθηκαν επίσης από βοσκοτόπια και από αποξηραντικά και εγγειοβελτιωτικά έργα (Μακεδονία, Θράκη, Βοιωτία). β) Η δυνατότητα απορρόφησης σε δημόσια έργα και βιομηχανικές εργασίες. Διευρύνθηκε η αγορά φθηνής εργασίας στα αστικά και βιομηχανικά κέντρα (βυρσοδεψεία, σαπωνοποιεία, κεραμεία) και στα κέντρα επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων (π.χ. καπνός): Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Ξάνθη, Βόλος, Πάτρα, νησιά Αιγαίου κ.α. Συνέβαλαν στην πληθυσμιακή αύξηση και –σε συνδυασμό με την ανταλλαγή των πληθυσμών– στη μεταβολή των εθνολογικών δεδομένων υπέρ του ελληνικού στοιχείου (Μακεδονία από 42,6% το 1913, σε 88% το 1928. Θράκη 17% και 62% αντίστοιχα). Η μαζική εγκατάστασή τους έδωσε ώθηση στην αγροτική ανάπτυξη, με αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και της γεωργικής παραγωγής. Λόγω της καινοτόμου νοοτροπίας τους, ήταν πιο δεκτικοί στην εισαγωγή νέων μεθόδων οργάνωσης και καλλιέργειας. Αξιοποιήθηκαν περιοχές που είχαν ερημωθεί από τους πολέμους. Συνέβαλαν και στη βιομηχανική ανάπτυξη λόγω της αύξησης φθηνού εργατικού δυναμικού και της ζήτησης αγαθών, κυρίως τροφίμων. Την εποχή της οικονομικής κρίσης επλήγησαν από την ανεργία. Αρκετοί διατήρησαν την προηγούμενη επαγγελματική τους ιδιότητα (έμποροι που έσωσαν τις περιουσίες τους, γιατροί, τραπεζικοί). Η εισροή προσφύγων έφερε αύξηση των μικροεπιχειρηματιών και των εμπόρων. Οι περισσότεροι στράφηκαν σε εργασίες μειωμένου γοήτρου και εισοδήματος. Η κοινωνική ενσωμάτωση αποτέλεσε το ζητούμενο για πολλά χρόνια, οι εντάσεις με τους γηγενείς δυσχέραιναν το έργο. Πολιτική ένταξη των προσφύγων Από τα χρόνια του Εθνικού Διχασμού συνδέθηκαν με τη βενιζελική παράταξη, η καταστροφή ολοκλήρωσε τη ρήξη με τη βασιλική πλευρά. Πολλοί εκλέχθηκαν βουλευτές με τους Φιλελεύθερους, προσφυγικό κόμμα δεν ιδρύθηκε. Μετά το ελληνοτουρκικό σύμφωνο 1930 ο Βενιζέλος έχασε σημαντικό μέρος των προσφύγων προς την αριστερά.

[44]


Εσωτερικές εξελίξεις Το διάστημα 1923‐28 χαρακτηρίστηκε από πολιτική αστάθεια, συνεχείς κυβερνητικές μεταβολές, αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, κινήματα του στρατού και ιδεολογικές ακρότητες. Τα οικονομικά προβλήματα συσσωρεύονταν. Οκτώβριος 1923: αντιβενιζελικό κίνημα Λεοναρδόπουλου–Γαργαλίδη, κατεστάλη άμεσα από την επαναστατική κυβέρνηση. Ισχυροποίησε όμως τους δημοκρατικούς–αντιβασιλικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς, που κατηγόρησαν το βασιλιά Γεώργιο για συνενοχή. 16‐12‐1923: εκλογές με νίκη των Φιλελευθέρων, ο Γεώργιος Β΄ εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα (18‐12‐1923), πρόσκαιρη επιτροφή του Βενιζέλου. Ο Στ. Γονατάς του παρέδωσε την κυβέρνηση. 25‐3‐1924: ανακήρυξη της αβασίλευτης δημοκρατίας. Το δημοψήφισμα στις 13‐4‐1924 ενέκρινε με ποσοστό 69,95% τη μεταβολή, η αντιβενιζελική παράταξη δεν αναγνώρισε την πολιτειακή αλλαγή (πλην του Ιω. Μεταξά). Η συζήτηση για την πολιτειακή μεταβολή και η αμφισβήτηση της κληρονομικής δυναστείας είχαν ξεκινήσει νωρίτερα: στα μέσα της δεκαετίας 1910‐20, με αφορμή την αντισυνταγματική αποπομπή Βενιζέλου και τα Νοεμβριανά 1916. Πρώτη δημόσια έκφραση, 12‐2‐1922: δημοσίευση του Δημοκρατικού Μανιφέστου (Αλ. Παπαναστασίου), το πρώτο κείμενο που κατήγγειλε ανοιχτά το θεσμό της βασιλείας, όχι τα πρόσωπα. Οι συγγραφείς του διώχθηκαν, αλλά ο δρόμος είχε ανοίξει. Η Μικρασιατική καταστροφή ενίσχυσε την οργή κατά της δυναστείας. Το 1924 το λαϊκό αίσθημα υπέρ της αβασίλευτης ήταν πλέον έντονο. 25‐6‐1925: πραξικόπημα Θ. Πάγκαλου. Η προηγούμενη περίοδος αστάθειας συνέβαλε στην εύκολη επικράτησή του. Παρά τις υποσχέσεις για χρηστή λειτουργία του κράτους, ακολούθησε αυταρχική πολιτική στο εσωτερικό: λογοκρισία του τύπου, εκτοπίσεις πολιτικών αντιπάλων, κακή διαχείριση των οικονομικών. Στις αρχές 1926 αποκήρυξε τον κοινοβουλευτισμό, κατάργησε το σύνταγμα και ανέλαβε το αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας. Ανατράπηκε από το κίνημα του Γεώρ. Κονδύλη (21‐8‐1926), ο οποίος ανέλαβε πρωθυπουργός. 7‐11‐1926: εκλογές, για πρώτη φορά, με απλή αναλογική. Οδήγησαν στο σχηματισμό κυβερνήσεων συνεργασίας, αλλά και σε διαδοχικές κρίσεις. 2‐6‐1927: ψήφιση του νέου Συντάγματος της αβασίλευτης δημοκρατίας. 19‐8‐1928: εκλογές με νέα νίκη των Φιλελευθέρων (61%). Κυβέρνηση Βενιζέλου (1928‐1932) Κινήθηκε σε πιο συντηρητικές κατευθύνσεις σε σχέση με το παρελθόν. Οι προσπάθειες οικονομικής ανασυγκρότησης βρέθηκαν αντιμέτωπες με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929. Καίριο πλήγμα δέχθηκαν οι εξαγωγές παραδοσιακών προϊόντων και παρατηρήθηκε στροφή προς την εσωτερική αγορά ανάπτυξη ενός ελληνικού καπιταλιστικού συστήματος και αντίστοιχα ενίσχυση των

[45]


εργατικών διεκδικήσεων, των απεργιακών κινητοποιήσεων και του συνδικαλιστικού κινήματος. Σημαντικά επιτεύγματα καταγράφηκαν στο πρόγραμμα ανασυγκρότησης της παιδείας: διοχέτευση μεγάλου αριθμού μαθητών και σπουδαστών στις τεχνικές και επαγγελματικές σχολές και αποσυμφόρηση των κλασικών γυμνασίων, μετατροπή της τετραετούς υποχρεωτικής εκπαίδευσης σε εξαετή, εισαγωγή της δημοτικής και στα γυμνάσια. Επιτυχημένη θεωρήθηκε και η εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου, που στόχευε στην αποκατάσταση ομαλών σχέσεων με τους γείτονες και τις μεγάλες δυνάμεις–υπογραφή συμφωνιών με Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Τουρκία. Την πτώση της κυβέρνησης ακολούθησε νέα περίοδος αστάθειας και πολιτικής παρακμής. Οι βενιζελικοί εξακολούθησαν να διατηρούν τα ερείσματα στο στρατό και τον κρατικό μηχανισμό. 1932: νέες εκλογές, κυβέρνηση Π. Τσαλδάρη (Λαϊκού Κόμματος). 5‐3‐1933: νίκη των αντιβενιζελικών του Π. Τσαλδάρη στις εκλογές αποτυχημένο βενιζελικό στρατιωτικό κίνημα (6‐3‐1933) υπό τον Πλαστήρα, με στόχο να μην αναλάβει ο συνασπισμός υπό το Λαϊκό Κόμμα την εξουσία. 6‐6‐1933, απόπειρα κατά της ζωής του Βενιζέλου. Οι κωλυσιεργίες στην τιμωρία των ενόχων κλόνισαν τις σχέσεις κυβέρνησης–βενιζελικών, παρεμποδίζοντας την ομαλή λειτουργία του κοινοβουλευτισμού. 1‐3‐1935: νέο κίνημα των βενιζελικών αξιωματικών με στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης. Κατεστάλη από τις κυβερνητικές δυνάμεις, υπό την αρχηγία του Γ. Κονδύλη, και ακολουθήθηκε από μαζικές εκκαθαρίσεις του στρατεύματος και του κρατικού μηχανισμού από τους βενιζελικούς. Ο Βενιζέλος κατέφυγε στην Ιταλία και από εκεί στο Παρίσι. Οι κινηματίες αξιωματικοί καταδικάστηκαν και καθαιρέθηκαν, τρεις εκτελέστηκαν. Ανακίνηση του πολιτειακού Το θέμα είχε θέσει στη Βουλή ο Ιω. Μεταξάς από τις 29‐3‐1935, ζητώντας προκήρυξη εκλογών για συντακτική συνέλευση. Ο παρασκηνιακός μηχανισμός για την παλινόρθωση είχε τεθεί σε κίνηση. Ο πρωθυπουργός Τσαλδάρης συμφώνησε για διενέργεια δημοψηφίσματος, αλλά απαιτούσε να είναι αδιάβλητο. Οι βασιλόφρονες υπό τον Κονδύλη διαφωνούσαν με τον πρωθυπουργό και επιδίωκαν προκαθορισμένο αποτέλεσμα. Λόγω της ανυποχώρητης στάσης του Τσαλδάρη, ο Κονδύλης τον ανέτρεψε (10‐10‐1935) και εγκαθίδρυσε δικτατορία σχηματίζοντας κυβέρνηση φιλομοναρχικών. Πίστευε ότι στο Γεώργιο θα έβρισκε το πολιτικό στήριγμα που ζητούσε για την παραμονή του στην εξουσία. Το καθεστώς του λειτούργησε αυταρχικά, με συλλήψεις, εκτοπίσεις, τρομοκρατία, καταστολή. Το κράτος και ο στρατός έλαβαν μονοκομματικό χαρακτήρα. 3‐11‐1935: με νόθο δημοψήφισμα επέστρεψε ο Γεώργιος Β΄, απέλυσε τον Κονδύλη και προκήρυξε εκλογές. 26‐1‐1936: οι τελευταίες εκλογές του μεσοπολέμου. Καμία από τις μεγάλες παρατάξεις δεν διέθετε την πλειοψηφία στη Βουλή, οι ηγέτες τους δεν κατόρθωσαν να

[46]


συμφωνήσουν για κυβέρνηση συνεργασίας. Ο Γεώργιος ανέθεσε τον Απρίλιο την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ιω. Μεταξά (Κόμμα των Ελευθεροφρόνων). 4‐8‐1936: Η δικτατορία του Μεταξά Επιβλήθηκε με πρόσχημα τις απεργιακές κινητοποιήσεις που είχαν προγραμματιστεί και την ύπαρξη ‘κομμουνιστικού κινδύνου’. Το καθεστώς παγιώθηκε στην εξουσία με την υποστήριξη του βασιλιά. Το Κοινοβούλιο διαλύθηκε, η δράση των πολιτικών κομμάτων απαγορεύτηκε, κάθε κοινωνική διαμαρτυρία κατεστάλη. Στην πρώτη σειρά των διώξεων βρέθηκαν οι κομμουνιστές. Στόχος ήταν η απόσπαση των λαϊκών στρωμάτων από τα κόμματα και τους πολιτευτές και η πρόσδεσή τους στο νέο καθεστώς. Η ίδρυση του ΙΚΑ και της Εργατικής Εστίας, η ρύθμιση αγροτικών χρεών, αποτέλεσαν τους πιο σημαντικούς σταθμούς σ’ αυτή την κατεύθυνση. Το «Νέον Κράτος» του Μεταξά θα ήταν το κράτος του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού» και φορέας για την προώθηση των στόχων του η οργάνωση της νεολαίας (ΕΟΝ), η συμμετοχή στην οποία ήταν υποχρεωτική. Προοριζόταν να αποτελέσει το μελλοντικό ιδεολογικό έρεισμα του καθεστώτος του, χωρίς όμως επιτυχία.

[47]


ΟΙ ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

1832: Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Εύβοια, Κυκλάδες, Σποράδες 1864: Επτάνησα 1881: Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου 1913: Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη. Τα νησιά του Α και ΒΑ Αιγαίου ελευθερώθηκαν από τον ελληνικό

στρατό, αλλά η προσάρτησή τους στο ελληνικό κράτος νομιμοποιήθηκε το 1920 1920: Θράκη 1947: Δωδεκάνησα

[48]


[49]

Ενδεικτική βιβλιογραφία: Βακαλόπουλος Απ. Ε., Νέα ελληνική ιστορία 1204‐1985, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1987. Βακαλόπουλος Κ. Α., Νεοελληνική ιστορία (1204‐1940), Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1993. Βερέμης Θ.−Κολιόπουλος Γ., Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα, Καστανιώτης, Αθήνα 2006. Γιανουλόπουλος Γ. Ν., “Η ευγενής μας τύφλωσις...”. Εξωτερική πολιτική και ‘εθνικά θέματα’ από την ήττα του 1897 έως τη μικρασιατική καταστροφή, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2003. Dakin D., Ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία 1821‐1833, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1983. − Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770‐1923, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1984. Διβάνη Λ., Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας (1830‐1947). Απόπειρα πατριδογνωσίας, Καστανιώτης, Αθήνα 2000. Κιτρομηλίδης Π. Μ., Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996. Πετρόπουλος Γ. Α., Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο ελληνικό βασίλειο (1833‐1843), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985, τ. 2. Σβορώνος Ν. Γ., Ανάλεκτα νεοελληνικής ιστορίας και ιστοριογραφίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1987. Woodhouse C. M., Η ιστορία ενός λαού. Οι Έλληνες από το 324 έως σήμερα, Τουρίκης, Αθήνα 2008.

INE_101_2_simeioseis

Documents

Transcript of INE_101_2_simeioseis