H H πρόκληση της διδασκαλίας πρόκληση της διδασκαλίας σε ενήλικες:σε ενήλικες:

Βασικές Αρχές και Μεθοδολογικές Βασικές Αρχές και Μεθοδολογικές ΣυνεπαγωγέςΣυνεπαγωγές

Δρ Γιασεμίνα Καραγιώργη17 Μαρτίου 2007

Η πρόκλησηΗ πρόκληση

!!!

ΣκοπόςΣκοπός

Βασικές ΑρχέςΒασικές ΑρχέςΜεθοδολογικές Συνεπαγωγές Μεθοδολογικές Συνεπαγωγές

Αρχές μάθησης ενηλίκωνΑρχές μάθησης ενηλίκωνΤι είναι ενήλικας;Τι είναι ενήλικας; Τι είναι εκπαίδευση ενηλίκων;Τι είναι εκπαίδευση ενηλίκων;H H θεωρητική βάσηθεωρητική βάσηΧαρακτηριστικά ενηλίκωνΧαρακτηριστικά ενηλίκωνΚριτικήΚριτική

Τι είναι ενήλικας;Τι είναι ενήλικας;

ΣτάδιοΣτάδιοΚατάσταση Κατάσταση Κοινωνική υποομάδα Κοινωνική υποομάδα Σύνολο αξιών Σύνολο αξιών

Τι είναι ενήλικας;Τι είναι ενήλικας;

Πιθανοί ορισμοίΠιθανοί ορισμοίΕνήλικας είναι οποιοσδήποτε 21 ετών και άνω, Ενήλικας είναι οποιοσδήποτε 21 ετών και άνω, παντρεμένος ή υπεύθυνος για νοικοκυριό παντρεμένος ή υπεύθυνος για νοικοκυριό ((Johnstone and Rivera, 1965: 26)Johnstone and Rivera, 1965: 26)Ενήλικες είναι εκείνα τα άτομα που θεωρεί ενήλικες Ενήλικες είναι εκείνα τα άτομα που θεωρεί ενήλικες η δική τους κοινωνία (η δική τους κοινωνία (Unesco, 1976)Unesco, 1976)H αH ανάληψη κοινωνικών ρόλων χαρακτηριστικών νάληψη κοινωνικών ρόλων χαρακτηριστικών της ενηλικίωσης -εργαζόμενος, σύζυγος, της ενηλικίωσης -εργαζόμενος, σύζυγος, ψηφοφόρος, γονιός- διαφοροποιεί τους ενήλικες ψηφοφόρος, γονιός- διαφοροποιεί τους ενήλικες από τα παιδιά καλύτερα από τη χρονολογική ηλικία από τα παιδιά καλύτερα από τη χρονολογική ηλικία ((Merriam and Caferella, 1999: 393)Merriam and Caferella, 1999: 393)

Τι είναι ενήλικας;Τι είναι ενήλικας;

ΠΑΙΔΙΠΑΙΔΙΤο παιδί μεγαλώνειΤο παιδί μεγαλώνει

(υπό ανάπτυξη)(υπό ανάπτυξη)GROWING UPGROWING UP

ΕΝΗΛΙΚΑΣΕΝΗΛΙΚΑΣΈχει μεγαλώσει Έχει μεγαλώσει

(ολοκλήρωση)(ολοκλήρωση)GROWN UPGROWN UP

Tι είναι Εκπαίδευση Ενηλίκων;Tι είναι Εκπαίδευση Ενηλίκων;

Συνεχής εκπαίδευση (Continuing education)

Επαναλαμβανόμενη εκπαίδευση (Recurrent education)

Δια βίου μάθηση (Lifelong learning)

Ανεπίσημη εκπαίδευση (Non-formal education)

Εκπαίδευση ενηλίκων (Εκπαίδευση ενηλίκων (adult education)adult education)

Tι είναι Εκπαίδευση Ενηλίκων;Tι είναι Εκπαίδευση Ενηλίκων;

αρχική εκπαίδευσηαρχική εκπαίδευση (initial education)(initial education)

εκπαίδευση ενηλίκων εκπαίδευση ενηλίκων ((post-initial education???)post-initial education???)

Η θεωρητική βάσηΗ θεωρητική βάση

Παιδαγωγική/Παιδαγωγική Παιδαγωγική/Παιδαγωγική ενηλίκων ενηλίκων (adult pedagogy)(adult pedagogy)

Ανδραγωγικό μοντέλο (Ανδραγωγικό μοντέλο (andragogy)andragogy)

Η θεωρητική βάσηΗ θεωρητική βάση

Η θεωρητική βάσηΗ θεωρητική βάση

ΚΚnowles, 1970: nowles, 1970: Andragogy vs PedagogyAndragogy vs Pedagogy

Knowles, 1980: Knowles, 1980: From Pedagogy to AndragogyFrom Pedagogy to Andragogy

Χαρακτηριστικά ενηλίκωνΧαρακτηριστικά ενηλίκων

Η ωριμότητα Η ωριμότητα ((maturitymaturity))

Η προοπτική Η προοπτική ((perspectiveperspective))

Η αυτονομίαΗ αυτονομία (autonomy)(autonomy)

Χαρακτηριστικά ΕνηλίκωνΧαρακτηριστικά Ενηλίκων

Αυτο-συνειδησία (Αυτο-συνειδησία (Self-Concept)Self-Concept)Συσσωρευμένη εμπειρία (Συσσωρευμένη εμπειρία (Accumulated Accumulated Experience)Experience)Ετοιμότητα για μάθησηΕτοιμότητα για μάθηση (Readiness to learn) (Readiness to learn)Προσανατολισμός στη μάθησηΠροσανατολισμός στη μάθηση (Orientation (Orientation to learn)to learn)

RudmanRudman (1999) (1999)

Χαρακτηριστικά ενηλίκωνΧαρακτηριστικά ενηλίκων

Οι ενήλικες ως μαθητέςΟι ενήλικες ως μαθητές ((Rogers, 2002)Rogers, 2002)

1.1. Έχουν τη δική τους αυτο-εικόνα Έχουν τη δική τους αυτο-εικόνα 2.2. Εμπλέκονται σε συνεχιζόμενη Εμπλέκονται σε συνεχιζόμενη

διαδικασία ανάπτυξηςδιαδικασία ανάπτυξης3.3. Φέρνουν μαζί τους τις εμπειρίες και Φέρνουν μαζί τους τις εμπειρίες και

αξίες τουςαξίες τους

Χαρακτηριστικά ενηλίκωνΧαρακτηριστικά ενηλίκων

Οι ενήλικες ως μαθητέςΟι ενήλικες ως μαθητές ((Rogers, 2002)Rogers, 2002)

4.4. Προσέρχονται με τις δικές τους Προσέρχονται με τις δικές τους προθέσειςπροθέσεις

5.5. Φέρνουν μαζί τους τις δικές τους Φέρνουν μαζί τους τις δικές τους προσδοκίες σε σχέση με την προσδοκίες σε σχέση με την εκπαίδευσηεκπαίδευση

Χαρακτηριστικά ενηλίκωνΧαρακτηριστικά ενηλίκων

Οι ενήλικες ως μαθητέςΟι ενήλικες ως μαθητές ((Rogers, 2002)Rogers, 2002)

6.6. Έχουν συγκρουόμενα συμφέρονταΈχουν συγκρουόμενα συμφέροντα7.7. Κατέχουν τα δικά τους μαθησιακά Κατέχουν τα δικά τους μαθησιακά

μοτίβαμοτίβα

ΚριτικήΚριτική

Το πώς μαθαίνουν οι ενήλικες είναι προβληματικό εξαιτίας •της μακράς διαμάχης για την εγκυρότητα των ανδραγωγικών ιδεών του Knowles (1990)

• των προβλημάτων προσδιορισμού του ‘ενήλικα’ (Squires, 1987)

•της ιδέας ότι ο ‘ενήλικας’ συνεπάγεται ομοιογένεια (Hanson, 1996; Richardson, 1987)

•των προβλημάτων που δημιουργεί η εξουσία στα ιδρύματα (Brookfield, 1993; Collins, 1996) ή

• των αμφιβολιών που υπάρχουν σε σχέση με τις βάσεις στις οποίες χτίζονται οι υποθέσεις για τον ‘ενήλικα μαθητή’ (Davenport, 1987)

Haggis, T. (2002) Exploring the ‘Black Box’ of Process: a comparison of theoretical notions of the ‘adult learner’ with accounts of postgraduate learning experience, Studies in Higher Education, 27 (2), p. 207-

220.

ΚριτικήΚριτική

«Ποιοτικές» διαφορές Εμπειρία

Χρήση της εμπειρίας (Merriam & Caffarella, 1999; Smith & Pourchot, 1998)

ΣυνεπαγωγέςΣυνεπαγωγές

Περιεχόμενο (Περιεχόμενο (CCοοntent)ntent)Μεθοδολογία (ΜΜεθοδολογία (Μethodologyethodology))Επίλυση προβλημάτωνΕπίλυση προβλημάτωνΜερικές ιδέεςΜερικές ιδέεςΠερισσότερα...Περισσότερα...

ΠεριεχόμενοΠεριεχόμενο

ΣχεδιαστήςΣχεδιαστήςΜαθησιακές ανάγκες ΕνηλίκωνΜαθησιακές ανάγκες ΕνηλίκωνΜαθησιακές στρατηγικέςΜαθησιακές στρατηγικές

– Μεγάλη ποσότητα ύλης οδηγεί σε πιο δασκαλοκεντρικές Μεγάλη ποσότητα ύλης οδηγεί σε πιο δασκαλοκεντρικές προσεγγίσειςπροσεγγίσεις

Εκπαιδευτής Εκπαιδευτής Προσέγγιση και στόχουςΠροσέγγιση και στόχουςΛεπτομερές περιεχόμενο Λεπτομερές περιεχόμενο Κατανομή ύλης/χρόνοςΚατανομή ύλης/χρόνοςΕμπλοκή με υλικόΕμπλοκή με υλικό

ΠεριεχόμενοΠεριεχόμενο

ΣτόχοςΣτόχοςΓνωρίζω, Κατανοώ, Μπορώ, Πιστεύω, Γνωρίζω, Κατανοώ, Μπορώ, Πιστεύω, Κάνω (Κάνω (KUSABKUSAB))Δια βίου μάθηση Δια βίου μάθηση

ΜεθοδολογίαΜεθοδολογία

Θεωρίες μάθησης που επικεντρώνονται Θεωρίες μάθησης που επικεντρώνονται – στον μανθάνοντα (στον μανθάνοντα (learner basedlearner based))– στο περιεχόμενο (στο περιεχόμενο (contextcontext))– στο είδος της μάθησης (στο είδος της μάθησης (knowledge based theoriesknowledge based theories))– στις διαδικασίες (στις διαδικασίες (processprocess))

ΜεθοδολογίαΜεθοδολογία

Δύο είδη μάθησης (Δύο είδη μάθησης (Rogers, 1983)Rogers, 1983)ΣημαντικήΣημαντική εμπειρικήεμπειρική μάθησημάθηση

((Significant experiential Significant experiential learninglearning))

Παραδοσιακή συμβατική Παραδοσιακή συμβατική μάθηση (μάθηση (Traditional Traditional

conventional learningconventional learning))Προσωπική εμπλοκήΠροσωπική εμπλοκή Καθορισμένο πρόγραμμαΚαθορισμένο πρόγραμμα

Όλη την προσωπικότηταΌλη την προσωπικότητα Ίδιο για όλουςΊδιο για όλους

Αυτο-κατευθυνόμενη μάθησηΑυτο-κατευθυνόμενη μάθηση ΔιάλεξηΔιάλεξη

Αξιολόγηση από τον Αξιολόγηση από τον μανθάνονταμανθάνοντα

Αξιολόγηση από τον Αξιολόγηση από τον διδάσκονταδιδάσκοντα

Έμφαση στη δόμηση Έμφαση στη δόμηση «νοήματος»«νοήματος»

Έμφαση στην γνώση και Έμφαση στην γνώση και αναπαραγωγή τηςαναπαραγωγή της

ΜεθοδολογίαΜεθοδολογία

Στρατηγικές Μάθησης Ενηλίκων (Στρατηγικές Μάθησης Ενηλίκων (Rogers, Rogers, 20022002))

Αναλογική σκέψηΑναλογική σκέψηΔημιουργία δομών πάνω στα Δημιουργία δομών πάνω στα

υφιστάμενα μοτίβαυφιστάμενα μοτίβαΛιγότερο τη μνήμη και την Λιγότερο τη μνήμη και την

απομνημόνευσηαπομνημόνευσηΜίμηση και παρουσίασηΜίμηση και παρουσίαση

ΜεθοδολογίαΜεθοδολογία

Κτίζοντας το μαθησιακό επεισόδιο (Κτίζοντας το μαθησιακό επεισόδιο (learning episodes)learning episodes)

Επεισοδιακό, όχι συνεχέςΕπεισοδιακό, όχι συνεχέςΠροσανατολισμένο σε πρόβλημα Προσανατολισμένο σε πρόβλημα

((problem orientedproblem oriented))Μάθηση (Μάθηση (Acquisition learningAcquisition learning))Ελάχιστο ενδιαφέρον σε γενικές αρχέςΕλάχιστο ενδιαφέρον σε γενικές αρχές

ΜεθοδολογίαΜεθοδολογία

Παρουσίαση (Παρουσίαση (Presentation methodsPresentation methods))Συμμετοχή (Συμμετοχή (Participatory methodsParticipatory methods))Ανακάλυψη (Ανακάλυψη (Discovery methodsDiscovery methods))Αξιολόγηση (Αξιολόγηση (Evaluatory methodsEvaluatory methods))

Επίλυση προβλημάτωνΕπίλυση προβλημάτων

Πιθανά προβλήματαΠιθανά προβλήματαΑντιμετώπιση προβλημάτωνΑντιμετώπιση προβλημάτων

Πιθανά προβλήματαΠιθανά προβλήματα

ΔΕΝ ΘΕΛΩ ΝΑ ΜΑΘΩ ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑ... (ΑΠΟΣΥΡΟΜΑΙ ΓΙΑΤΙ

ΒΡΙΣΚΩ ΚΑΤΙ ΔΥΣΚΟΛΟ)

ΘΕΛΩ ΠΟΛΥ ΝΑ ΜΑΘΩ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ

(ΝΑ ΘΥΜΗΘΩ, ΝΑ ΚΑΝΩ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ, ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΩ ΤΙΣ

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ)

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΕΙΚΟΝΑΣ (SELF-PERCEPTION)

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ME TO ΘΕΜΑ

Κατάσταση Κατάσταση Προγράμματα μάθησηςΠρογράμματα μάθησηςΕνήλικεςΕνήλικες

((Cross Patricia, Adults as Cross Patricia, Adults as Learners, 1981)Learners, 1981)

Πιθανά προβλήματαΠιθανά προβλήματα

Προβλήματα με το θέμα / ΑποτελέσματαΠροβλήματα με το θέμα / ΑποτελέσματαΑπόσυρση Απόσυρση (Withdrawal)(Withdrawal)– Φυσική απόσυρσηΦυσική απόσυρση– Παραρτηματοποίηση Παραρτηματοποίηση

της γνώσηςτης γνώσης– Εξουσία Εξουσία – Φυγή από την Φυγή από την

πραγματικότηταπραγματικότητα

Ξε-μάθημα (Ξε-μάθημα (Unlearning)Unlearning)– Διερεύνηση της Διερεύνηση της

προϋπάρχουσας προϋπάρχουσας γνώσηςγνώσης

– Διερεύνηση του Διερεύνηση του τρόπου απόκτησηςτρόπου απόκτησης

– Εξέταση από τον Εξέταση από τον ενήλικα του τρόπου ενήλικα του τρόπου απόκτησης της απόκτησης της λανθασμένης γνώσης.λανθασμένης γνώσης.

Πιθανά προβλήματαΠιθανά προβλήματα

Προβλήματα με την αυτο-εικόνα (Προβλήματα με την αυτο-εικόνα (Self-Perception)Self-Perception)/ / ΑποτελέσματαΑποτελέσματα– Ανικανότητα ή άρνηση για μάθησηΑνικανότητα ή άρνηση για μάθηση– Εκφράσεις:Εκφράσεις:

Ανησυχία (Ανησυχία (Anxiety)Anxiety) ►►εξετάσεις;;;εξετάσεις;;;Συναισθηματική δυσκολία π.χ. αυτοϋποτίμηση, φόβος Συναισθηματική δυσκολία π.χ. αυτοϋποτίμηση, φόβος αποτυχίαςαποτυχίαςΜηχανισμοίΜηχανισμοί αυτοάμυναςαυτοάμυνας (self-defense mechanisms) (self-defense mechanisms)Στάσεις έναντι στη μάθηση (Στάσεις έναντι στη μάθηση (learning attitudeslearning attitudes))

ΑντιμετώπισηΑντιμετώπιση

ΕυαισθητοποίησηΕυαισθητοποίησηΚανάλια ανατροφοδότησης Κανάλια ανατροφοδότησης Κάθε κατάσταση - μοναδικήΚάθε κατάσταση - μοναδική

ΑντιμετώπισηΑντιμετώπιση

άτομαάτομα

Ο πολυλογάςΟ πολυλογάς

Ο ήσυχος Ο ήσυχος

Ο «ειδικός»Ο «ειδικός»

ΑντιμετώπισηΑντιμετώπιση

Ομάδα εργασίαςΟμάδα εργασίας

Ομάδα μικτής ικανότητας Ομάδα μικτής ικανότητας (Τ(Τhe mixed grouphe mixed group))Διάλογος (Διάλογος (The dialogueThe dialogue) ) Ανάμιξη θεμάτων (Ανάμιξη θεμάτων (The The meleemelee) ) Το άσχετο θέμα (Το άσχετο θέμα (The The irrelevant topicirrelevant topic) ) Η ομάδα που απουσιάζει Η ομάδα που απουσιάζει ((The missing groupThe missing group))

ΚαλωσόρισμαΚαλωσόρισμαΓενικές πληροφορίες για το περιεχόμενο Γενικές πληροφορίες για το περιεχόμενο

ICEBREAKER γνωριμίας (Σπάστε τον πάγο)Πείτε ένα ανέκδοτο Πείτε ένα ανέκδοτο Πείτε ένα απόφθεγμαΠείτε ένα απόφθεγμαΕμπλέξετε τα άτομα σε μια άσκηση Εμπλέξετε τα άτομα σε μια άσκηση Κάντε μια ερώτησηΚάντε μια ερώτησηΑναφέρετε μια πρόβλεψη ή προσδοκίαΑναφέρετε μια πρόβλεψη ή προσδοκία

Διαδικαστικά Θέματα π.χ.Διαδικαστικά Θέματα π.χ.Διαλείμματα, Κινητά, Κάπνισμα, Υλικό συμμετεχόντωνΔιαλείμματα, Κινητά, Κάπνισμα, Υλικό συμμετεχόντων

Διερεύνηση προσδοκιών (Τι περιμένετε από αυτό το σεμινάριο;)Διερεύνηση προσδοκιών (Τι περιμένετε από αυτό το σεμινάριο;)Σύνδεση στόχων συμμετεχόντων με στόχους προγράμματοςΣύνδεση στόχων συμμετεχόντων με στόχους προγράμματος

Εισαγωγή 5-10%Εισαγωγή 5-10%

Συσχετίστε όλες τις δραστηριότητες με συγκεκριμένους στόχους μάθησηςΧρησιμοποιήστε ρεαλιστικά παραδείγματα

Διεξάγετε την εκπαίδευση σε ένα φιλικό περιβάλλον

Καθοδηγήστε τους, μη διατάζετε Λειτουργήστε συντονιστικά

Χρησιμοποιήστε επανάληψηΗ πρακτική τελειοποιεί

Δώστε ανατροφοδότησηΑπομακρύνετε τον παράγοντα φόβο

Κύριο Μέρος 70-75%Κύριο Μέρος 70-75%

Ενημερώστε ότι έρχεται το τέλος / Μη φανεί ότι βιάζεστε να κλείσετεΕνημερώστε ότι έρχεται το τέλος / Μη φανεί ότι βιάζεστε να κλείσετε

Κλείστε συνοψίζοντας Κλείστε συνοψίζοντας Τα κύρια σημεία (περίληψη)Τα κύρια σημεία (περίληψη)Τα κύρια συμπεράσματαΤα κύρια συμπεράσματαΌσες συμφωνίες έγινανΌσες συμφωνίες έγιναν

Ανακοινώστε Ανακοινώστε πού και πότε θα είναι η επόμενη συνεδρίασηπού και πότε θα είναι η επόμενη συνεδρίασητι πρέπει να γίνει στο μεταξύ, από ποιοντι πρέπει να γίνει στο μεταξύ, από ποιονποιο θα είναι το επόμενο βήμαποιο θα είναι το επόμενο βήμα

Ευχαριστήστε τους συμμετέχοντες για το χρόνο και την προσοχή τους και Ευχαριστήστε τους συμμετέχοντες για το χρόνο και την προσοχή τους και

για κάθε συγκεκριμένη συμβολή που ίσως να είχανγια κάθε συγκεκριμένη συμβολή που ίσως να είχαν

Αν είχε επιτυχία, πείτε το!!!!Αν είχε επιτυχία, πείτε το!!!!

Κλείσιμο/Ανακεφαλαίωση 20%Κλείσιμο/Ανακεφαλαίωση 20%

ΒΒIBIBΛΙΑΛΙΑ

•Rogers, A. (2002). Teaching Adults. Berkshire: Open University PressRogers, A. (2002). Teaching Adults. Berkshire: Open University Press

•Brookfield, S.D (1986) Understanding and Facilitating Adult Learning. San Francisco: Brookfield, S.D (1986) Understanding and Facilitating Adult Learning. San Francisco:

Jossey-BassJossey-Bass

•Brockett, R.G. & Hiemstra, R. (1991). Self-Direction in Adult Learning: Perspectives on Brockett, R.G. & Hiemstra, R. (1991). Self-Direction in Adult Learning: Perspectives on

Theory, Research and Practice. New York: RoutledgeTheory, Research and Practice. New York: Routledge

•Knowles, M.S. & Associates (1984). Andragogy in Action: Applying Modern Principles of Knowles, M.S. & Associates (1984). Andragogy in Action: Applying Modern Principles of

Adult Learning. San Francisco: Jossey-BassAdult Learning. San Francisco: Jossey-Bass

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

•Adult Education QuarterlyAdult Education Quarterly

•Adult EducationAdult Education

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ