[1]

Η ουτοπία τησ επιςτροφήσ: Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου

του Δημήτρη Χατζή Διδακτικό ςενάριο

Αντώνθσ Στεργίου

[2]

Διδακτικό ςενάριο

Τίτλοσ: Η ουτοπία τθσ επιςτροφισ: «Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου» του Δθμιτρθ Χατηι

Τάξθ: Γϋ τάξθ Γυμναςίου Δθμιουργόσ: Αντϊνθσ τεργίου, εκπαιδευτικόσ-φιλόλογοσ.

Γνωςτικό αντικείμενο: Νεοελλθνικι Λογοτεχνία

Συμβατότθτα με το Πρόγραμμα Σπουδών: φμφωνα με το ιςχφον Αναλυτικό Πρόγραμμα πουδϊν για τθ διδαςκαλία του μακιματοσ τθσ Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ ςτο Γυμνάςιο, ςτθν 9θ ενότθτα του ςχολικοφ εγχειριδίου, με τίτλο «Η Νεότερθ Λογοτεχνία: μεταπολεμικι και ςφγχρονθ λογοτεχνία», προβλζπεται θ διδαςκαλία του αποςπάςματοσ «Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου» από το Διπλό βιβλίο (1976) του Δθμιτρθ Χατηι. τθν 8θ ενότθτα του ίδιου μακιματοσ ςτθν Α’ και Β’ Γυμναςίου, προβλζπεται θ διδαςκαλία τθσ κεματικισ ενότθτασ «Η αποδθμία, ο καθμόσ τθσ ξενιτιάσ, ο Ελλθνιςμόσ ζξω από τα ςφνορα, τα μικραςιατικά, οι πρόςφυγεσ» και ςτθν 13θ ενότθτα, θ διδαςκαλία τθσ κεματικισ ενότθτασ «Οι φίλοι μασ τα ηϊα». Σο παρόν ςενάριο κα μποροφςε να ςυςχετιςτεί και με τισ προτεινόμενεσ διδακτικζσ ενότθτεσ του Νζου Προγράμματοσ πουδϊν για τθ διδαςκαλία του μακιματοσ τθσ Λογοτεχνίασ ςτο Γυμνάςιο. Πιο ςυγκεκριμζνα με τισ ενότθτεσ «Φυςικό και κοινωνικό περιβάλλον» (Α’ Γυμναςίου), «Ετερότθτα ςτθ λογοτεχνία» (Β’ Γυμναςίου) και «Άτομο και κοινωνία» (Γ’ Γυμναςίου).

Είδοσ διδακτικισ πρακτικισ: Επιλζγεται θ ομαδοςυνεργατικι διδαςκαλία και ακολουκείται θ μετωπικι διδαςκαλία, όπου κρίνεται απαραίτθτο. Οι πολυμεςικζσ εφαρμογζσ χρθςιμοποιοφνται παιδοκεντρικά.

Προτεινόμενθ διάρκεια: 12 διδακτικζσ ϊρεσ (για τθν υλοποίθςθ του ςεναρίου απαραίτθτθ κεωρείται θ ανάγνωςθ των εκτενϊν λογοτεχνικϊν κειμζνων κατά μόνασ, εκτόσ διδακτικοφ χρόνου). Περιγραφι τάξθσ εφαρμογισ

Σο ςυγκεκριμζνο υλοποιθμζνο διδακτικό ςενάριο εφαρμόςτθκε ςτο τμιμα Γ2 τθσ Γϋ τάξθσ του Γυμναςίου μίνκθσ ςτα πλαίςια του μακιματοσ των Κειμζνων Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ, κατά το ςχολικό ζτοσ 2012-2013.Σο ςυγκεκριμζνο τμιμα αποτελοφνταν αποκλειςτικά από μουςουλμάνουσ μακθτζσ και φοιτοφςαν ς’ αυτό 16 μακθτζσ, εκ των οποίων δζκα ιταν κορίτςια και ζξι ιταν αγόρια. Σο επίπεδό τουσ ςτθν ελλθνικι γλϊςςα κρίκθκε ςε γενικζσ γραμμζσ ικανοποιθτικό. Αξίηει να ςθμειωκεί ότι όςοι μακθτζσ του ςυγκεκριμζνου τμιματοσ κατάγονταν από τθ μίνκθ και από τα γειτονικά χωριά (μαχαλάδεσ) είχαν υψθλότερο γλωςςικό επίπεδο ςε ςχζςθ με κάποιουσ άλλουσ ςυμμακθτζσ τουσ που κατοικοφςαν ςε πιο απομακρυςμζνα χωριά, όπωσ για παράδειγμα είναι τα χωριά του Ωραίου και του Ρεφματοσ.

Ειςαγωγι Οι βαςικοί ςκοποί των Αναλυτικϊν Προγραμμάτων για τθ διδαςκαλία τθσ Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ ςτο Γυμνάςιο ςυγκλίνουν ςτθν ανάδειξθ τθσ λογοτεχνίασ ωσ μορφωτικοφ αγακοφ και ςτθ διεφρυνςθ των ορίων τθσ προςωπικισ εμπειρίασ

[3]

των μακθτϊν. Για τθν επίτευξθ των παραπάνω ςκοπϊν, προεκτείνοντασ τισ διδακτικζσ προτάςεισ του Προγράμματοσ Εκπαίδευςθσ Μουςουλμανοπαίδων (ΠΕΜ), εφαρμόηουμε κατ’ αρχιν το κειμενοκεντρικό μοντζλο διδαςκαλίασ και προςπακοφμε να φωτίςουμε τθν ιςτορικότθτα του ςφγχρονου διεκνοφσ κοινωνικοφ προβλιματοσ τθσ μετανάςτευςθσ, αναπτφςςοντασ τθ διδαςκαλία μασ ςε τρεισ διακριτισ ςτοχοκεςίασ φάςεισ. Ειδικότερα, εςτιάηουμε ςτο κζμα τθσ διάψευςθσ των προςδοκιϊν των μεταναςτϊν κατά τθν επιςτροφι τουσ, λόγω τθσ ψυχικισ φκοράσ τθσ ίδιασ τθσ ξενιτιάσ και των αλλαγϊν που ζχουν ςυντελεςτεί ςτθν πατρίδα εν απουςία τουσ. Ιζτουμε διδακτικοφσ ςτόχουσ οι οποίοι επιτυγχάνονται με τθν ερμθνευτικι και τθ διακειμενικι προςζγγιςθ λογοτεχνικϊν κειμζνων και με τθ ςυμβολι τθσ κινθματογραφικισ τουσ απόδοςθσ. Προετοιμάηουμε το διδακτικό πλαίςιο δθμιουργϊντασ ζνα πλαίςιο προβλθματιςμοφ και χρθςιμοποιοφμε τθν εμπειρία των μακθτϊν αξιοποιϊντασ τθν εποικοδομιςτικι προςζγγιςθ τθσ γνϊςθσ. Κατά τθν αναλυτικι επεξεργαςία, εφαρμόηοντασ τθν αρχι τθσ φκίνουςασ κακοδιγθςθσ και προωκϊντασ διαλογικά και ςυνερευνθτικά τουσ μακθτζσ ςτθ νοθματικι εμβάκυνςθ, αξιοποιοφμε δθμιουργικά τα λάκθ τουσ μακαίνοντάσ τουσ πϊσ να μακαίνουν. Σζλοσ, ςτθν προςπάκεια διαμόρφωςθσ επαρκϊν αναγνωςτϊν καταλιγουμε ςτθν αναγνωςτικι προςζγγιςθ ενόσ ολόκλθρου λογοτεχνικοφ βιβλίου.

Στοχοκεςία Με τθ διδαςκαλία του ςεναρίου επιδιϊκουμε οι μακθτζσ: Να ευαιςκθτοποιθκοφν ςτο ηιτθμα τθσ μετανάςτευςθσ, μζςω τθσ –αντίςτοιχθσ

τθσ ςθμερινισ– μεταπολεμικισ περιπζτειασ τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ, ϊςτε να αναπτφξουν κετικι ςτάςθ απζναντι ςτον Άλλο.

Να ανιχνεφςουν το ηιτθμα τθσ επιςτροφισ του μετανάςτθ, μζςω των πολλαπλϊν εςτιάςεων που μασ παρζχει θ λογοτεχνία, ϊςτε να είναι ςε κζςθ να εκφράηουν γραπτά και προφορικά τθν προςωπικι τουσ οπτικι.

Να απολαφςουν ζνα ολόκλθρο λογοτεχνικό βιβλίο με ανάλογθ κεματικι, ϊςτε να κατανοιςουν τθ ςφνδεςθ των βιωμάτων τθσ μετανάςτευςθσ με ςυγκεκριμζνεσ ιςτορικζσ και κοινωνικζσ ςυνκικεσ.

Δεξιότθτεσ Με τθν ολοκλιρωςθ τθσ διδαςκαλίασ του ςεναρίου επιδιϊκουμε οι μακθτζσ να είναι ςε κζςθ: Να διακρίνουν ςτο λογοτεχνικό κείμενο τα αίτια των εκάςτοτε επιλογϊν του

ιρωα. Να εκτιμοφν τισ αντιδράςεισ του ιρωα τθν ϊρα τθσ επιςτροφισ του, ςυνδζοντάσ

τεσ με τθ ηωι του ιρωα ςτθν ξενιτιά. Να αςκοφν κριτικι ςυγκρίνοντασ ζνα λογοτεχνικό κείμενο με τθν

κινθματογραφικι του απόδοςθ.

Αξιοποίθςθ Τ.Π.Ε. Η χριςθ των ΣΠΕακολουκεί το ολιςτικό πρότυποκαι δεν αποτελεί αυτοςκοπό αλλά μζςο ςτιριξθσ τθσ διδαςκαλίασ των λογοτεχνικϊν κειμζνων.

Κείμενα που χρθςιμοποιικθκαν από τα ςχολικά εγχειρίδια

[4]

«Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου», απόςπαςμα από το Διπλό βιβλίοτου Δθμιτρθ Χατηι, ςτο εγχειρίδιο τθσ Γϋ τάξθσ του Γυμναςίου Κείμενα Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ, ςς. 229-234.

«Ο Κάςπαρ Χάουηερ ςτθν ζρθμθ χϊρα», απόςπαςμα από το Διπλό βιβλίο του Δθμιτρθ Χατηι, ςτο εγχειρίδιο τθσ Βϋ τάξθσ του Γυμναςίου Κείμενα Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ, ςς. 129-131.

«Ο μικρόσ πρίγκιπασ και θ αλεποφ» απόςπαςμα από το βιβλίο Ο μικρόσ πρίγκιπασ του Αντουάν Ντε αιντ-Εξυπερφ, ςτο εγχειρίδιο τθσ Βϋ τάξθσ του Γυμναςίου Κείμενα Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ, ςς. 184-188.

Εκπαιδευτικό υλικό Αποςτολίδου, Βενετία 2007. ‘Δθμιτρθσ Χατηισ, Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου: θ

ουτοπία τθσ επιςτροφισ’ ςτο διαδίκτυο Προτείνεται θ ανάγνωςθ ολόκλθρου του 6ου κεφαλαίου του «Διπλοφ βιβλίου» του Δθμιτρθ Χατηι από τουσ μακθτζσ, γιατί,κακϊσ ςτο απόςπαςμα του ςχολικοφ εγχειριδίου απουςιάηει θ εμφάνιςθ τθσ αρκοφδασ, κακίςταται δυςνόθτοσ ακόμθ και ο τίτλοσ του αποςπάςματοσ.

Βαλτινόσ, Ιανάςθσ 1989. Στοιχεία για τθ δεκαετία του ’60, ςς. 23, 26, 128 και ςτο διαδίκτυο

Κοντολζων, Μάνοσ 2004. Μια ιςτορία του Φιοντόρ, Ακινα: Πατάκθσ. Μουςείο φγχρονθσ Σζχνθσ «Ιεόδωροσ Παπαγιάννθσ», ςτο διαδίκτυο αιντ-Εξυπερφ, Αντουάν 1943.Ο μικρόσ πρίγκιπασ, ςτο διαδίκτυο ταινία κινουμζνων

ςχεδίων. εφζρθσ, Γιϊργοσ 1974. ‘O γυριςμόσ του ξενιτεμζνου’ ςτο Ποιιματα, Ακινα: Λκαροσ, ςτο διαδίκτυο και μελοποιθμζνο. πυράτου, Μζμθ 1990. Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου, Ακινα: ΕΚΚ, ςτο

διαδίκτυο, ταινία μικροφ μικουσ

Μεκόδευςθ τθσ διδαςκαλίασ Α’ φάςθ: πριν από τθν ανάγνωςθ (3 διδακτικζσ ώρεσ)

Ιεωρϊντασ τθ φάςθ αυτι ωσ μζςο εμβάπτιςθσ των μακθτϊν ςτθ κεματικι τθσ ενότθτασ, προςπακοφμε να κινθτοποιιςουμε το ενδιαφζρον τουσ, το οποίο, βζβαια, δεν κεωροφμε ωσ κάτι δεδομζνο και προχπάρχον. Επιςτρατεφουμε, αρχικά, προςωπικά μασ βιϊματα ςχετικά με το κζμα τθσ μετανάςτευςθσ και ςτθ ςυνζχεια ηθτοφμε από τουσ μακθτζσ να μασ αναφζρουν περιπτϊςεισ μεταναςτϊν τισ οποίεσ οι ίδιοι γνωρίηουν. Οι μακθτζσ αναμζνουμε να ανταποκρικοφν άμεςα, κακϊσ οι περιπτϊςεισ οικονομικϊν, κυρίωσ, μεταναςτϊν είναι πολφ ςυνθκιςμζνο φαινόμενο ςτθν εποχι μασ, και να εκφράςουν πικανοφσ προςωπικοφσ τουσ φόβουσ για τθ δικι τουσ μελλοντικι μετανάςτευςθ λόγω τθσ παροφςασ οικονομικισ κρίςθσ. τθ ςυνζχεια, περνάμε από τθ βιωματικι προςζγγιςθ του κζματοσ ςτθ λογοτεχνικι: μζςω του προβολικοφ μθχανιματοσ (projector) προβάλλουμε από το «Ψθφιακό χολείο» το ςφντομο απόςπαςμα από το Διπλό βιβλίο του Δθμιτρθ Χατηι, το οποίο ανκολογείται ςτο ςχολικό εγχειρίδιο των Κειμζνων τθσ Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ τθσ Βϋ Γυμναςίου: «Ο Κάςπαρ Χάουηερ ςτθν ζρθμθ χϊρα». Οι μακθτζσ καλοφνται, πριν από τθν ανάγνωςθ του αποςπάςματοσ από τον διδάςκοντα, να εςτιάςουν τθν προςοχι τουσ ςτον τρόπο με τον οποίο ο ιρωασ περνάει τα βράδια του, μετά τθ δουλειά του. Εφκολα οι μακθτζσ, ακόμθ κι αν δεν ζχουν διδαχκεί το ςυγκεκριμζνο απόςπαςμα ςτθ Β’ Γυμναςίου, διαπιςτϊνουν τθν ψυχικι και κοινωνικι αποξζνωςθ

[5]

του μετανάςτθ, αναφζροντασ ταυτόχρονα και παρόμοιεσ εμπειρίεσ ςυγγενικϊν τουσ προςϊπων.

τθ ςυνζχεια, αφοφ οι μακθτζσ ζρκουν ςε μια πρϊτθ επαφι με το γενικό κζμα τθσ ενότθτασ, προςπακοφμε με τθ βοικεια τθσ τζχνθσ να τουσ ειςαγάγουμε ςτο κζμα τθσ ουτοπίασ τθσ επιςτροφισ. Προβάλλουμε με τθ βοικεια του διαδικτφου το γλυπτό «Σαξιδιϊτθσ» από το Μουςείο φγχρονθσ Σζχνθσ «Ιεόδωροσ Παπαγιάννθσ» ςτο Ελλθνικό Κωαννίνων (παράρτθμα Γ, εικόνεσ: 1)και με τθ μζκοδο του καταιγιςμοφ ιδεϊν οι μακθτζσ προςπακοφν να προςδιορίςουν τον «Σαξιδιϊτθ». τθριγμζνοι ςτθν θλικία του ταξιδιϊτθ, αποφαίνονται ότι επιςτρζφει ςτθν πατρίδα του μετά από πολλά χρόνια μετανάςτευςθσ και διαπιςτϊνουν ότι υπάρχει μια κλίψθ ςτο βλζμμα του. Αυτι θ κλίψθ ςτο βλζμμα του «Σαξιδιϊτθ» τίκεται ωσ ερϊτθμα προσ διερεφνθςθ ςτισ επόμενεσ φάςεισ τθσ διδαςκαλίασ του παρόντοσ ςεναρίου.

Εν ςυνεχεία, επιχειροφμε οι μακθτζσ, μζςω τθσ διερευνθτικισ μάκθςθσ, να εντάξουν το κζμα τθσ μετανάςτευςθσ ςτθ μεταπολεμικι περιπζτεια τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ, προετοιμάηοντασ με αυτόν τον τρόπο το ζδαφοσ για τθν διδακτικι προςζγγιςθ του αποςπάςματοσ «Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου» από το Διπλό βιβλίο του Δθμιτρθ Χατηι. Οι μακθτζσ ανά δυο, δθλαδι ανά κρανίο,προςπακοφν μζςα από ςυγκεκριμζνεσ επιςτολζσ που τουσ δίνονται φωτοτυπθμζνεσ από το βιβλίο του Ιανάςθ Βαλτινοφ Στοιχεία για τθ δεκαετία του ΄60, ςς. 23, 26, 128 (παράρτθμα Β, παράλλθλα κείμενα: 2) να παρατθριςουν, να ςχολιάςουν και να ςυγκρίνουν εξωκειμενικά ςτοιχεία των επιςτολϊν (χρονολογία και τόποσ ςφνταξθσ των επιςτολϊν), να ανιχνεφςουν το μορφωτικό επίπεδο και τουσ λόγουσ μετανάςτευςθσ των επιςτολογράφων και, τζλοσ, να προβοφν ςε παραλλθλιςμό με τουσ ςθμερινοφσ μετανάςτεσ (παράρτθμα Α, 1ο φφλλο εργαςίασ , ομάδα αϋ-κϋ: ερϊτθςθ 1).

Οι μακθτζσ διαβάηουν κατόπιν το ποίθμα του Γιϊργου εφζρθ «Ο γυριςμόσ του ξενιτεμζνου» (παράρτθμα Β, παράλλθλα κείμενα: 1) και ςτθ ςυνζχεια το απολαμβάνουν μελοποιθμζνο, με τθ βοικεια του διαδικτφου, προςπακϊντασ να φανταςτοφν τα ομιλοφντα πρόςωπα και τισ νζεσ ςυνκικεσ που ζχει να αντιμετωπίςει ο ξενιτεμζνοσ επιςτρζφοντασ ςτθν πατρίδα του(παράρτθμα Α, 1ο φφλλο εργαςίασ, ομάδα α’-κ’: ερϊτθςθ 2). το τζλοσ, τζςςερισ δυάδεσ μακθτϊν (α’, γ’, ε’, θ’)παρουςιάηουν ςφντομα ςτθν ολομζλεια τισ απαντιςεισ τουσ ςτο 1ο φφλλο εργαςίασ και οι υπόλοιπεσ τζςςερισ (που είχαν να επεξεργαςτοφν τισ ίδιεσ ερωτιςεισ με τισ προθγοφμενεσ ομάδεσ) ςυμπλθρϊνουν ι διορκϊνουν. Ο διδάςκωνδιαπιςτϊνει ότι θ ολομζλεια ζχει ζρκει πλζον ςε επαφι με το διαχρονικό κζμα τθσ μετανάςτευςθσ και ζχει προβλθματιςτεί πάνω ςτο κζμα των αλλαγϊν με τισ οποίεσ ζρχεται κάποιοσ αντιμζτωποσ επιςτρζφοντασ ςτθν πατρίδα του μετά από μακρόχρονθ μετανάςτευςθ. Εντοπίηονται αδυναμίεσ μακθτϊν και, ακολουκϊντασ τθν μετωπικι διδαςκαλία, εξθγείται ςτουσ μακθτζσ θ διαφορά που υπάρχει ανάμεςα ςτουσ μεταπολεμικοφσ μετανάςτεσ και ςτουσ ςφγχρονουσ (μετανάςτευςθ εξειδικευμζνων μεταναςτϊν, braindrain), εξθγείται, επίςθσ, θ ςυχνι λειτουργία του δεφτερου ενικοφ προςϊπου ςτθ λογοτεχνία ωσ μζςου ςυνομιλίασ του αφθγθτι με τον εαυτό του και, με τθ βοικεια ενόσ πολιτικοφ χάρτθ τθσ Ελλάδασ,οι μακθτζσ επαναπροςδιορίηουν, ςωςτά αυτι τθ φορά, τον τόποκαταγωγισ των επιςτολογράφων.

το τζλοσ τθσ α’ φάςθσ μοιράηεται ςτουσ μακθτζσ το βιβλίο του Μάνου Κοντολζοντα: Μια ιςτορία του Φιοντόρ (ςτθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ το βιβλίο

[6]

αγοράςτθκε για τισ ανάγκεσ τθσ εφαρμογισ του πιλοτικοφ προγράμματοσ τθσ Λογοτεχνίασ με ζξοδα του Προγράμματοσ Εκπαίδευςθσ Μουςουλμανοπαίδων, αλλά ςε άλλο ςχολείο κα μποροφςε να αγοραςτεί με ζξοδα του υλλόγου Γονζων ι του ταμείου τθσ τάξθσ) και τουσ ανατίκεται θ ανάγνωςθ ολόκλθρου του βιβλίου. Οι μακθτζσ ςχθματίηουν ζξι ανομοιογενείσ ομάδεσ με βάςθ τον τόπο διαμονισ τουσ, ζτςι ϊςτε να είναι ςε κζςθ, μζχρι τθν γ’ φάςθ τθσ διδαςκαλίασ, να ζχουν ανταλλάξει απόψεισ πάνω ςε ερωτιςεισ που προωκοφν το κακοδθγοφμενο διάβαςμα (παράρτθμα Α, 4ο φφλλο εργαςίασ).

Επίςθσ, επειδι ςτθ β’ φάςθ, ςτθν κυρίωσ, δθλαδι, ανάγνωςθ, πρόκειται να διδαχκεί το εκτενζσ απόςπαςμα «Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου» ανατίκεται ςτουσ μακθτζσ να διαβάςουν ςτο ςπίτι τουσ ολόκλθρο το 6ο κεφάλαιο από το Διπλό βιβλίοτου Δθμιτρθ Χατηι, το οποίο τουσ μοιράηεται φωτοτυπθμζνο (μπορεί να αντλθκεί και από το διαδίκτυο.) Οι μακθτζσ καλοφνται, παράλλθλα, να ςυμπλθρϊςουν ςτο ςπίτι τουσ ατομικά ζνα φφλλο εργαςίασ, οι ερωτιςεισ του οποίου ςτθν ουςία εξυπθρετοφν το κακοδθγοφμενο διάβαςμα ςτα πλαίςια τθσ πρϊτθσ ανάγνωςθσ του λογοτεχνικοφ κειμζνου (παράρτθμα Α, 2ο φφλλο εργαςίασ).

Β’ φάςθ: κυρίωσ ανάγνωςθ (6 διδακτικζσ ώρεσ) Οι μακθτζσ κατά τθν αϋ φάςθ διδαςκαλίασ ζχουν ειςαχκεί ενεργθτικά ςτθ

κεματικι τθσ ενότθτασ και ζχουν ςυνεργαςτεί ανά δυάδεσ. τθν αρχι τθσ βϋ φάςθσ, χάριν οικονομίασ χρόνου, ζχουν ιδθ ζρκει ςε επαφι με το 6ο κεφάλαιο από το Διπλό βιβλίοτου Δθμιτρθ Χατηι και ζχουν ςυμπλθρϊςει ατομικά, κατ’ οίκον, το φφλλο εργαςίασ που τουσ είχε ανατεκεί, οι ερωτιςεισ του οποίου, ουςιαςτικά, φιλοδοξοφν να αποτελζςουν δρομοδείκτεσ ανάγνωςθσ(Παράρτθμα Α, 2ο φφλλο εργαςίασ). το ςθμείο αυτό τθσ διδαςκαλίασ, οι μακθτζσ χωρίηονται από τον διδάςκοντα ςε ανομοιογενείσ ομάδεσ των τεςςάρων ατόμων και αρχικά παρακολουκοφν ςτθν ολομζλεια τθν ταινία μικροφ μικουσ τθσ Μζμθσ πυράτου Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου, ςυνολικισ διάρκειασ 50’27’’, προςπακϊντασ μζςω τθσ ταινίασ να φωτίςουν το λογοτεχνικό απόςπαςμα που ζχουν διαβάςει κατά μόνασ και να αναπλάςουν τον χωροχρόνο του. τθ ςυνζχεια, κάκε ομάδα ςυηθτά αρχικά τισ ατομικζσ απαντιςεισ του κάκε μζλουσ τθσ ςτο φφλλο εργαςίασ το οποίοζχουν επεξεργαςτεί ςτο ςπίτι (παράρτθμα, Α, 2ο φφλλο εργαςίασ), προβαίνει ςε ςυγκρίςεισ με τθν ταινία και, κάνοντασ τισ απαραίτθτεσ διορκϊςεισ και προςκικεσ,ςυναποφαςίηει τισ τελικζσ τθσ απαντιςεισ. Ακολουκεί θ παρουςίαςθ του ςυγκεκριμζνου φφλλου εργαςίασ ςτθν ολομζλεια από τον εκπρόςωπο κάκε ομάδασ και οι απαντιςεισ τθσ μιασ ομάδασ, ςτθν πραγματικότθτα, επιβεβαιϊνουν ι ςυμπλθρϊνουν τισ απαντιςεισ των υπόλοιπων ομάδων.

Ο διδάςκων διαπιςτϊνει, μζςα από τισ απαντιςεισ των μακθτϊν, το κατά πόςο ζχουν κατανοιςει τον τρόπο ηωισ του ιρωα ςτθ Γερμανία και ςτθν Ελλάδα, τον μοναχικό του χαρακτιρα, τισ αλλαγζσ που ςυνάντθςε κατά τθν επιςτροφι του ςτο χωριό του, τισ ατελζςφορεσ προςπάκειεσ προςαρμογισ του ςτα νζα δεδομζνα και τθν τελικι αναπάντεχθ επιλογι του. Επίςθσ, κατά τθν παρουςίαςθ των εργαςιϊν των ομάδων, διαπιςτϊνεται ο βακμόσ βιωματικισ προςζγγιςθσ του αφθγθματικοφ χϊρου του ορεινοφ όγκου τθσ Πίνδου και θ ςυνδρομι τθσ κινθματογραφικισ απόδοςθσ του λογοτεχνικοφ κειμζνου ςτθν κατανόθςθ δυςνόθτων ςθμείων τθσ αφιγθςθσ, όπωσ για παράδειγμα ο αφθγθμζνοσ διάλογοσ του κουρογιάννθ με τον γερο-Σράκα (ς. 106:), ςθμείο, βζβαια, που διαςαφθνίηεται ςτθν αφιγθςθ με τθ

[7]

βοικεια του επόμενου διαλόγου τουσ, δοςμζνου ςε ευκφ λόγο (ς. 108, ό.π.), ι για παράδειγμα ο υπαινικτικόσ αφθγθματικόσ λόγοσ ςτθ ςφγκριςθ του μετανάςτθ κουρογιάννθ με τουσ άλλουσ ςυντοπίτεσ του μετανάςτεσ (ςς. 103-104, ό.π.). Σζλοσ, κεωρικθκε από τουσ μακθτζσ ότι το ςενάριο τθσ ταινίασ ακολουκοφςε πιςτά το λογοτεχνικό κείμενο. Η τελικι ςκθνοκετικι επιλογι, να μθν παρουςιαςτεί –υπό τθν πίεςθ αναγκαίων «κινθματογραφικϊν ςυμβάςεων»– οφτε ςτθν ταινία ο βαςικόσ ιρωασ, θ αρκοφδα, που προαναγγζλλεται ιδθ ςτον τίτλο, μπορεί να προκαλζςει αμθχανία ι και απογοιτευςθ ςτουσ μακθτζσ.

Μζχρι το ςθμείο αυτό οι μακθτζσ ζχουν κατανοιςει πλιρωσ τουσ βαςικοφσ νοθματικοφσ άξονεσ του λογοτεχνικοφ αποςπάςματοσ και ζχουν βιϊςει τθν εμπειρία τθσ κινθματογραφικισ απόδοςθσ ενόσ λογοτεχνικοφ κειμζνου. τθ ςυνζχεια καλοφνται, με τθν ομαδοςυνεργατικι μζκοδο, να προχωριςουν ςε μια βακφτερθ ανάγνωςθ του κειμζνου. Διατθρϊντασ τισ προθγοφμενεσ ομάδεσ τουσ, επεξεργάηονται ζνα κοινό φφλλο εργαςίασ (παράρτθμα Α, 3ο φφλλο εργαςίασ) με αρχικό ςτόχο, μζςα από ενδοκειμενικζσ ςυγκρίςεισ, να ανιχνεφςουν ςθμεία τθσ αφιγθςθσ που αποτελοφν ορόςθμα ςτθν ψυχολογία του ιρωα. Πιο ςυγκεκριμζνα, θ επιςτροφι του κουρογιάννθ αποτελεί terminuspostquem για τισ ψυχολογικζσ μεταπτϊςεισ του ιρωα, κακϊσ και θ ανακάλυψθ τθσ αρκοφδασ, αποτελεί επίςθσ ορόςθμο που ςθματοδοτεί αλλαγζσ ςτθ ςυμπεριφορά του ιρωα.

Οι μακθτζσ κατόπιν αναηθτοφν διακειμενικζσ αναλογίεσ μοτίβων που αφοροφν τισ ςχζςεισ ανκρϊπων-ηϊων διαβάηοντασ, κατά ομάδεσ, φωτοτυπθμζνο το απόςπαςμα από το βιβλίο του Μικροφ πρίγκιπα του Αντουάν Ντε αιντ-Εξυπερφ, το οποίο ανκολογείται ςτο εγχειρίδιο των Κειμζνων τθσ Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ τθσ Β’ Γυμναςίου (ςς. 184-188). Ακολουκεί θ προβολι τμιματοσ τθσ ταινίασ κινουμζνων ςχεδίων «Ο μικρόσ πρίγκιπασ» (διαδίκτυο), ζτςι ϊςτε να καταςτεί το λογοτεχνικό κείμενο πιο εφλθπτο από τουσ γλωςςικά αδφναμουσ μακθτζσ.

Σζλοσ, δίνεται θ δυνατότθτα ςτουσ μακθτζσ να εκφράςουν τθ δθμιουργικι τουσ φανταςία, κακιςτϊντασ τουσ εαυτοφσ τουσ ςυγγραφείσ με τθ ςυν-γραφι ενόσ δικοφ τουσ τζλουσ ςτθν ιςτορία του ιρωα, και να καλλιεργιςουν τθν κριτικι τουσ ςκζψθ, αναηθτϊντασ τθν ερμθνεία του τίτλου του Διπλοφ βιβλίου του Δθμιτρθ Χατηι. Παρουςιάηεται από τουσ μακθτζσ το κοινό ομαδικό φφλλο εργαςίασ (παράρτθμα Α, 3ο φφλλο εργαςίασ) και ανταλλάςςονται απόψεισ. Γίνονται διευκρινιςτικζσ ερωτιςεισ από τον διδάςκοντα και οι μακθτζσ απαντοφν υπεραςπιηόμενοι τισ απαντιςεισ τουσ. Εντοπίηονται οι ψυχολογικζσ μεταπτϊςεισ του ιρωα και ςυηθτείται διακειμενικά θ ςχζςθ του ανκρϊπου με τα ηϊα. Η ροπι των μακθτϊν ςε περιςςότερο ρεαλιςτικζσ λφςεισ κα μποροφςε, βζβαια, να φανεί αν οι μακθτζσ ζδιναν ςτο απόςπαςμα ζνα φανταςτικό τζλοσ ςτο οποίο δεν περιλαμβάνεται θ αρκοφδα. Είναι πικανόν, επίςθσ, οι μακθτζσ να ςυνδυάςουν τον τίτλο του λογοτεχνικοφ βιβλίου κυρίωσ με τα δυαδικά ςχιματα: κουρογιάννθσ-αρκοφδα, κουρογιάννθσ-άλλοι. το ςθμείο αυτό διαπιςτϊνεται κατά πόςο οι μακθτζσ είναι πλζον ςε κζςθ να αντιμετωπίηουν το διδαςκόμενο λογοτεχνικό κείμενο ωσ όλον, να προβαίνουν ςε ςφγκριςθ με άλλα λογοτεχνικά κείμενα και να διατυπϊνουν υποκζςεισ.

Γ΄ φάςθ: μετά τθν ανάγνωςθ (3 διδακτικζσ ώρεσ) Θδθ, μετά το τζλοσ τθσ α’ φάςθσ, ζχει μοιραςτεί ςτουσ μακθτζσ το βιβλίο του

Μάνου Κοντολζοντα: Μια ιςτορία του Φιοντόρ και τουσ ζχει ανατεκεί θ ανάγνωςθ

[8]

ολόκλθρου του βιβλίου. Οι μακθτζσ, ςε ζξι ανομοιογενείσ ομάδεσ ανάγνωςθσ, με βάςθ τον τόπο διαμονισ τουσ, ζχουν ςυν-επεξεργαςτεί το βιβλίο με βάςθ τισ ερωτιςεισ που τουσ ζχουν δοκεί (παράρτθμα Α, 4ο φφλλο εργαςίασ). Η ανάγνωςθ του ςυγκεκριμζνου ςφγχρονου λογοτεχνικοφ βιβλίου με ιρωεσ εφιβουσ,πουςυνομιλεί με το λογοτεχνικό απόςπαςμα «Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου», το οποίο αναλφκθκε ςτθ βϋ φάςθ του παρόντοσ διδακτικοφ ςεναρίου, επιτρζπει ςτουσ μακθτζσ, απολαμβάνοντασ τθ λογοτεχνία, να διευρφνουν τθ λογοτεχνικι τουσ εμπειρία, μετουςιϊνοντάσ τθν ςε προβλθματιςμό για φαινόμενα ςφγχρονθσ κοινωνικισ πακογζνειασ επιτρζπει ςτουσ μακθτζσ να προβλθματιςτοφν για το ρόλο τθσ λογοτεχνίασ ςτο ιςτορικό παρόν και τουσ παρακινεί να αντιμετωπίςουν με κριτικό τρόπο ςφγχρονα κοινωνικά προβλιματα. Αρχικά, ςτο πλαίςιο μιασ ςυηιτθςθσ ςτρογγυλισ τραπζηθσ, ηθτείται από ζναν μακθτι τθσ πρϊτθσ ομάδασ να παρουςιάςει προφορικά ςτθν ολομζλεια τθν υπόκεςθ του βιβλίου. τθ ςυνζχεια, από κάκε μία από τισ υπόλοιπεσ ομάδεσ, ηθτείται αντίςτοιχα θ παρουςίαςθ των ςτοιχείων τα οποία δείχνουν τθν αδυναμία προςαρμογισ τθσ θρωίδασ ςτθ νζα τθσ πατρίδα, θ παρουςίαςθ των λόγων αποτυχίασ τθσ θρωίδασ να επιςτρζψει ςτθν πατρίδα τθσ, θ διαγραφι του ψυχογραφιματοσ τθσ θρωίδασ μετά τθν προθγοφμενθ αποτυχία τθσ, θ παρουςίαςθ τθσ τελικισ λφςθσ ςτο πρόβλθμά τθσ και, τζλοσ, θ ςφγκριςθ τθσ θρωίδασ Λιοφμπα με τον κουρογιάννθ του αποςπάςματοσ του Διπλοφ βιβλίουτου Δθμιτρθ Χατηι. Οι μακθτζσ ςυηθτοφν ανταλλάςςοντασ απόψεισ και προςκζτοντασ ςτοιχεία.

τθ ςυνζχεια, γίνεται ζνα παιχνίδι ρόλων: χωρίηουμε τουσ μακθτζσ ςε δυο ομάδεσ, μία των αγοριϊν και μία των κοριτςιϊν. Ζθτάμε από κάκε ομάδα να ςυν-γράψει μια ςελίδα θμερολογίου: θ ομάδα των αγοριϊν προςπακεί να μπει ςτθ κζςθ τθσ Λιοφμπα και θ ομάδα των κοριτςιϊν ςτθ κζςθ του κουρογιάννθ και να καταγράψουν ςυναιςκιματα, ςκζψεισ και πικανοφσ τρόπουσ διεξόδου από τα προςωπικά τουσ αδιζξοδα. Ο εκπρόςωποσ κάκε ομάδασ παρουςιάηει ςτθν ολομζλεια τθ ςελίδα του θμερολογίου τθσ ομάδασ του. Οι ομάδεσ καταλιγουν ςτθ διαπίςτωςθ ότι θ δφναμθ τθσ ομάδασ (οικογζνεια και φίλοι)και θ αγάπθ είναι αυτά που μποροφν να προςφζρουν ιςορροπίεσ ςτον κάκε δοκιμαηόμενο άνκρωπο.

Αξιολόγθςθ των μακθτών Οι μακθτζσ αξιολογοφνται ςε όλεσ τισ φάςεισ τθσ διδαςκαλίασ με βάςθ τον

βακμό τθσ ςυνεργαςίασ τουσ ςτθν ομάδα και τθ ςυμμετοχι τουσ ςτθν παραγωγι προφορικοφ και γραπτοφ λόγου. υνεκτιμάται θ αυτενζργεια του μακθτι, θ προςπάκεια νοθματικισ αποκωδικοποίθςθσ κειμζνων και ςυγκειμζνων, θ παρατθρθτικότθτά του και θ φανταςία του. Η επαγωγικι ςκζψθ, θ εκτίμθςθ και θ ςφγκριςθ καταςτάςεων, δράςεων και απόψεων παίηουν κακοριςτικό ρόλο ςτθν αξιολόγθςθ των μακθτϊν. Ωσ κριτιρια αξιολόγθςθσ χρθςιμοποιοφνται τα φφλλα εργαςίασ, ατομικά και ομαδικά, τα οποία κάκε μακθτισ ςυλλζγει ςτον προςωπικό φάκελο (portfolio), τον οποίο διατθρεί με δικι του ευκφνθ και τον παραδίδει ςτον διδάςκοντα ςτο τζλοσ τθσ διδακτικισ ενότθτασ.

Τελικά ςχόλια το ςενάριο αυτό, ζτςι όπωσ διδάχκθκε ςτθν τάξθ εφαρμογισ, χρθςιμοποιικθκε

θ ομαδοςυνεργατικι μζκοδοσ. τθν αϋ φάςθ, πριν από τθν ανάγνωςθ, οι μακθτζσ ςυνεργάςτθκαν ανά δφο με βάςθ τα κρανία τουσ, ςτθ ςυνζχεια, ςτθ β’ φάςθ, δθμιουργικθκαν ςτακερζσ ομάδεσ κακ’ όλθ τθ διάρκεια τθσ φάςθσ αυτισ, τα μζλθ

[9]

των οποίων είχαν ετερόκλθτα ςτοιχεία, όπωσ διαφορά γλωςςικοφ και κοινωνικοφ επιπζδου, φφλου, ενδιαφερόντων και ςυμπεριφοράσ, ςτοιχεία που εν τζλει προςδιόριςαν τθν αποτελεςματικότθτα τθσ διδαςκαλίασ. Σζλοσ, για τισ ανάγκεσ τθσ γ’ φάςθσ οι μακθτζσ χωρίςτθκαν ςε ομάδεσ ανάγνωςθσ με βάςθ τον τόπο κατοικίασ τουσ, ζτςι ϊςτε να καταςτεί ευκολότερθ θ μεταξφ τουσ ςυνεργαςία για τθν ομαδικι εργαςία, θ οποία ςτθριηόταν ςτθν ανάγνωςθ ολόκλθρου λογοτεχνικοφ κειμζνου και, μζςα ςτθν τάξθ, ςε ομάδεσ ςυν-γραφισ ανάλογα με το φφλο τουσ, για τισ ανάγκεσ ενόσ παιχνιδιοφ αντίκετων ρόλων. Η ομαδοςυνεργατικι μζκοδοσ, εξάλλου, ζδωςε ςτουσ μακθτζσ τθν αίςκθςθ τθσ ςυμμετοχικότθτασ ςτθ διδακτικι διαδικαςία και θ ομαδικι διαπραγμάτευςθ του νοιματοσ του κειμζνου βελτίωςε τθ μεταξφ τουσ επικοινωνία ςτθν τάξθ. Οι μακθτζσ ιρκαν ςε επαφι με αρκετά λογοτεχνικά κείμενα και οι γλωςςικά πιο αδφναμοι μακθτζσ, μζςω τθσ ςυνεργαςίασ, απζκτθςαν αναγνωςτικι αυτοπεποίκθςθ και κάρροσ ςτθν παρουςίαςθ των ομαδικϊν εργαςιϊν ςτθν ολομζλεια. Οι ςτόχοι που αρχικά τζκθκαν, οι δεξιότθτεσ που επιδιϊχκθκαν να καλλιεργθκοφν και οι δραςτθριότθτεσ που ανατζκθκαν ςτουσ μακθτζσεπιτεφχκθκαν και εξυπθρετικθκαν ςε πολφ ικανοποιθτικό βακμό από τισ επιλογζσ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ και από τθν εφαρμογι των ςφγχρονων διδακτικϊν μεκοδολογικϊν αρχϊν προςζγγιςθσ τθσ λογοτεχνίασ.

[10]

Παράρτθμα Α

Φφλλα εργαςίασ

1ο φφλλο εργαςίασ (κατά δυάδεσ, πριν από τθν ανάγνωςθ) α’& β’ ομάδα 1. Να διαβάςετε τισ επιςτολζσ από ταΣτοιχεία για τθ δεκαετία του ΄60 του Ιανάςθ

Βαλτινοφ (ςς 23, 26, 128) και να καταγράψετε τθ χρονολογία τθσ ςυγγραφισ τουσ, τον τόπο καταγωγισ και το επάγγελμα του κάκε επιςτολογράφου.

2. Να διαβάςετε το ποίθμα του Γιϊργου εφζρθ «Ο γυριςμόσ του ξενιτεμζνου» και, ςτθ ςυνζχεια, αφοφ το ακοφςετε μελοποιθμζνο, να προςπακιςετε να ςυν-γράψετε ζνα μικρό κείμενο, όπου κα καταγράφετε ποιεσ αλλαγζσ αντικρίηει ο ξενιτεμζνοσ, όταν μετά από πολλά χρόνια επιςτρζφει ςτο ςπίτι του.

γ’& δ’ ομάδα 1. Να διαβάςετε τισ επιςτολζσ από ταΣτοιχεία για τθ δεκαετία του ΄60 του Ιανάςθ

Βαλτινοφ, ςς. 23, 26, 128 και να καταγράψετε τουσ λόγουσ για τουσ οποίουσ ο κάκε επιςτολογράφοσ κζλει να μεταναςτεφςει.

2. Να διαβάςετε το ποίθμα του Γιϊργου εφζρθ «Ο γυριςμόσ του ξενιτεμζνου» και ςτθ ςυνζχεια, αφοφ το ακοφςετε μελοποιθμζνο, να προςπακιςετε να φανταςτείτε ποια κα μποροφςαν να είναι τα πρόςωπα που διαλζγονται. Σισ υποκζςεισ ςασ να τισ παρουςιάςετε ςτθν ολομζλεια με τθ μορφι προςχεδιαςμζνου προφορικοφ λόγου.

ε΄& η΄ ομάδα 1. Να διαβάςετε τισ επιςτολζσ από τα Στοιχεία για τθ δεκαετία του ΄60 του Ιανάςθ

Βαλτινοφ (ςς. 23, 26, 128)και να ανιχνεφςετε το μορφωτικό επίπεδο του κάκε επιςτολογράφου. Σα ςυμπεράςματά ςασ να τα παρουςιάςετε ςτθν ολομζλεια με τθ μορφι προςχεδιαςμζνου προφορικοφ λόγου.

2. Να διαβάςετε το ποίθμα του Γιϊργου εφζρθ «Ο γυριςμόσ του ξενιτεμζνου» και ςτθ ςυνζχεια, αφοφ το ακοφςετε μελοποιθμζνο, να εξακριβϊςετε αν θ επαφι των δυο ομιλοφντων προςϊπων ςυνεχίηεται ωσ το τζλοσ του ποιιματοσ. Να ςυηθτιςετε το κζμα και να το παρουςιάςετε ςτθν ολομζλεια με τθ μορφι προςχεδιαςμζνου προφορικοφ λόγου.

θ΄& κ΄ ομάδα 1. Να διαβάςετε τισ επιςτολζσ από ταΣτοιχεία για τθ δεκαετία του ΄60 του Ιανάςθ

Βαλτινοφ (ςς. 23, 26, 128)και να ςυγκρίνετε τον τόπο καταγωγισ, το επάγγελμα και το μορφωτικό επίπεδο των τότε και των ςθμερινϊνμεταναςτϊν, καταγράφοντασ τισ παρατθριςεισ ςασ ςε ζναν πίνακα.

2. Κάτω από κάκε εικόνα που ακολουκεί να γράψετε ζναν ςτίχο από το ποίθμα του Γιϊργου εφζρθ «Ο γυριςμόσ του ξενιτεμζνου», ο οποίοσ κα μποροφςε να αποδϊςει γλωςςικά το μινυμα τθσ εικόνασ.

[11]

2ο φφλλο εργαςίασ (ατομικό ςτο ςπίτι-ομαδικό ςτθν τάξθ, κυρίωσ ανάγνωςθ) 1. Να περιγράψετε τθ ηωι του κουρογιάννθ ςτθ Γερμανία προςδιορίηοντασ τον

τόπο κατοικίασ του, τθ ςχζςθ του με τθν ξζνθ χϊρα, τον τρόπο με τον οποίο δοφλευε και τον τρόπο τθσ διαςκζδαςισ του.

2. Σι ιταν αυτό που ςτιριηε τον κουρογιάννθ ςτθ Γερμανία ςτα χρόνια τθσ ξενιτιάσ;

3. Γιατί ο κουρογιάννθσ δεν κζλθςε να ζρκει οφτε μια φορά ςτθν Ελλάδα ςτο διάςτθμα τθσ εικοςαετοφσ μετανάςτευςισ του ςτθ Γερμανία;

4. ε τι διαφζρει ο κουρογιάννθσ από τουσ άλλουσ μετανάςτεσ Ντομπρινοβίτεσ ςυντοπίτεσ του ωσ προσ τθ χϊρα μετανάςτευςθσ και ωσ προσ τθν εργαςία του εκεί;

5. Πϊσ φαίνονται ςτον κουρογιάννθ οι ςυγχωριανοί του, από τισ πρϊτεσ μζρεσ τθσ επιςτροφισ του ςτο χωριό του;

6. Γιατί ο κουρογιάννθσ νιϊκει ευτυχιςμζνοσ, όταν πθγαίνει τθν πρϊτθ φορά ςτο δάςοσ;

7. Με ποιον τρόπο απογοιτευςαν τον κουρογιάννθ ο ξάδερφόσ του από τθν Κόνιτςα και ο γερο-Σράκασ;

8. Βοικθςε ι όχι και γιατί θ επίςκεψθ του κουρογιάννθ ςτον Βόλο, ςτον τελευταίο δικό του άνκρωπο, τον ταφρο;

9. Πϊσ νιϊκει ο κουρογιάννθσ, όταν βλζπει τα χνάρια τθσ αρκοφδασ ςτο δάςοσ; 10. Ποιεσ ομοιότθτεσ ζχει ο κουρογιάννθσ με τθν αρκοφδα αυτι; 11. Ποια δυςκολία αντιμετωπίηει ο ςυγγραφζασ ςτθν τελευταία παράγραφο του

αποςπάςματοσ;

[12]

3ο φφλλο εργαςίασ (ομαδικό κοινό, κυρίωσ ανάγνωςθ)

1. Να μελετιςετε τθν πρϊτθ επίςκεψθ του κουρογιάννθ ςτο δάςοσ (ς.105), και να τθ ςυγκρίνετε με τθν επίςκεψι του ςτο δάςοσ, μετά τθν επιςτροφι του από τον Βόλο (ς. 107, ό.π.) Ποια διακφμανςθ ςτθν ψυχολογικι του διάκεςθ παρατθρείτε;

2. τον διάλογο του κουρογιάννθ με τον γερο-Σράκα, μετά τθν ανακάλυψθ τθσ αρκοφδασ,διαπιςτϊνετε κάτι παράξενο ςτθν μεταξφ τουσ επικοινωνία (ςς. 108-109, ό.π.);

3. Να διαβάςετε το απόςπαςμα από τον Μικρό πρίγκιπα του Αντουάν Ντε αιντ-Εξυπερφ ςτο εγχειρίδιο των Κειμζνων τθσ Νεοελλθνικισ Λογοτεχνίασ τθσ Β’ Γυμναςίου (ςς. 184-188), και να ςυγκρίνετε τον τρόπο εξοικείωςθσ αρκοφδασ-κουρογιάννθ με τον τρόπο εξοικείωςθσ που περιγράφει θ αλεποφ ςτον Μικρό πρίγκιπα.

4. Ο ςυγγραφζασ δυςκολεφεται να δϊςει ζνα τζλοσ ςτθν ιςτορία. Ποιο τζλοσ κα δίνατε εςείσ ωσ ςυγγραφείσ;

5. «Η τελευταία αρκοφδα του Πίνδου» είναι το 6οκεφάλαιο του βιβλίου του Δθμιτρθ Χατηι Το διπλό βιβλίο. Να βρείτε δυαδικά ςχιματα που κα μποροφςαν να δικαιολογιςουν τον τίτλο του βιβλίου;

4ο φφλλο εργαςίασ (ομαδικό κοινό, μετά τθν ανάγνωςθ) 1. Πϊσ φαίνεται ότι θ Λιοφμπα δεν προςαρμόςτθκε ςτθ νζα τθσ πατρίδα; 2. Γιατί δεν πζτυχε θ προςπάκεια επιςτροφισ τθσ Λιοφμπασ ςτθ Ρωςία; Να

περιγράψετε τθν κατάςταςθ τθσ θρωίδασ μετά τθν αποτυχθμζνθ τθσ αυτι προςπάκεια.

3. Ποια λφςθ δόκθκε ςτο πρόβλθμα τθσ Λιοφμπα, λφςθ που δικαιολογεί, άλλωςτε, και τον τίτλο του βιβλίου;

[13]

Παράρτθμα Β. Παράλλθλα κείμενα

1. Ο γυριςμόσ του ξενιτεμζνου, Γιϊργου εφζρθ, ςτο διαδίκτυο

― Παλιζ μου φίλε τι γυρεφεισ; χρόνια ξενιτεμζνοσ ιρκεσ με εικόνεσ που ζχεισ ανακρζψει κάτω από ξζνουσ ουρανοφσ μακριά απ' τον τόπο το δικό ςου. ― Γυρεφω τον παλιό μου κιπο· τα δζντρα μοφ ζρχουνται ωσ τθ μζςθ κι οι λόφοι μοιάηουν με πεηοφλια κι όμωσ ςαν ιμουνα παιδί ζπαιηα πάνω ςτο χορτάρι κάτω από τουσ μεγάλουσ ίςκιουσ κι ζτρεχα πάνω ςε πλαγιζσ ϊρα πολλι λαχανιαςμζνοσ. ― Παλιζ μου φίλε ξεκουράςου ςιγά-ςιγά κα ςυνθκίςεισ· κ' ανθφορίςουμε μαηί ςτα γνϊριμά ςου μονοπάτια κα ξαποςτάςουμε μαηί κάτω απ' το κόλο των πλατάνων ςιγά-ςιγά κα 'ρκουν κοντά ςου το περιβόλι κι οι πλαγιζσ ςου. ― Γυρεφω το παλιό μου ςπίτι με τ' αψθλά τα παρακφρια ςκοτεινιαςμζνα απ' τον κιςςό γυρεφω τθν αρχαία κολόνα που κοίταηε ο καλαςςινόσ. Πϊσ κεσ να μπω ς' αυτι τθ ςτάνθ; οι ςτζγεσ μοφ ζρχουνται ωσ τουσ ϊμουσ κι όςο μακριά και να κοιτάξω βλζπω γονατιςτοφσ ανκρϊπουσ λεσ κάνουνε τθν προςευχι τουσ. ― Παλιζ μου φίλε δε μ' ακοφσ; ςιγά-ςιγά κα ςυνθκίςεισ το ςπίτι ςου είναι αυτό που βλζπεισ κι αυτι τθν πόρτα κα χτυπιςουν ςε λίγο οι φίλοι κι οι δικοί ςου γλυκά να ςε καλωςορίςουν.

[14]

― Γιατί είναι απόμακρθ θ φωνι ςου;

ςικωςε λίγο το κεφάλι να καταλάβω τι μου λεσ όςο μιλάσ τ' ανάςτθμά ςου ολοζνα πάει και λιγοςτεφει λεσ και βυκίηεςαι ςτο χϊμα. ― Παλιζ μου φίλε ςυλλογίςου ςιγά-ςιγά κα ςυνθκίςεισ θ νοςταλγία ςοφ ζχει πλάςει μια χϊρα ανφπαρχτθ με νόμουσ ζξω απ' τθ γθσ κι απ' τουσ ανκρϊπουσ. ― Πια δεν ακοφω τςιμουδιά βοφλιαξε κι ο ςτερνόσ μου φίλοσ παράξενο πϊσ χαμθλϊνουν όλα τριγφρω κάκε τόςο εδϊ διαβαίνουν και κερίηουν χιλιάδεσ άρματα δρεπανθφόρα.

2. Στοιχεία για τθ δεκαετία του ΄60, Ιανάςθ Βαλτινοφ, ςς. 23, 26, 128,

ςτο διαδίκτυο.

[15]

[16]

[17]

Παράρτθμα Γ. Εικόνεσ

1. Ταξιδιώτθσ, Μουςείο φγχρονθσ Σζχνθσ «Ιεόδωροσ Παπαγιάννθσ», ςτο διαδίκτυο.

[18]

Βιβλιογραφία ΤΠ.Ε.Π.Ι. 2002. Διακεματικό ενιαίο πλαίςιο προγραμμάτων ςπουδών και αναλυτικά

προγράμματα ςπουδών υποχρεωτικισ εκπαίδευςθσ, ςτο διαδίκτυο. ΤΠ.Ε.Π.Ι. 2003. Οδθγίεσ για τθ διδαςκαλία των φιλολογικών μακθμάτων ςτο

γυμνάςιο, Ακινα: Ο.Ε.Δ.Β. Αποςτολίδου, Βενετία. 2003. Λογοτεχνία και ιςτορία ςτθ μεταπολεμικι Αριςτερά: Η

παρζμβαςθ του Δθμιτρθ Χατηι (1947-1981), Ακινα: Πόλισ. Αποςτολίδου, Βενετία, Βικτϊρια Καπλάνθ & Ελζνθ Χοντολίδου (επιμ.), 2000.

Διαβάηοντασ λογοτεχνία ςτο ςχολείο: Μια νζα πρόταςθ διδαςκαλίασ, Ακινα, τυπωκιτω

Κουτςογιάννθσ, Δθμιτρθσ& Μαρία Παυλίδου 2012. Μελζτθ για τον ςχεδιαςμό, τθν ανάπτυξθ και τθν εφαρμογι ςεναρίων ςτθ δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ: για διακεματικζσ δραςτθριότθτεσ ςτο πλαίςιο τθσ ηώνθσ φιλολογικών μακθμάτων και με άλλα γνωςτικά αντικείμενα, για θμιτυπικζσ και άτυπεσ ςχολικζσ πρακτικζσ, με διαδραςτικοφσ πίνακεσ και φορθτοφσ υπολογιςτζσ, Ιεςςαλονίκθ: Κζντρο Ελλθνικισ Γλϊςςασ.

ελιϊτθ, Βαςιλικι & Αγάκθ Ερωτοκρίτου, 2008. Το διπλό βιβλίο: Υποςτθρικτικό υλικό για τον κακθγθτι, ςτο διαδίκτυο.