Διαβάστε σε αυτό το Τεύχοςsachinides.com/Xorostasi_40.pdf · 2017-03-12 ·...

Διαβάστε σε αυτό το Τεύχοςbull Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα πολιτισμού

bull Η υπό εξέλιξη κρίση και η ασκούμενη πολιτική

bull Η νoτιο-ευβοϊκή ταυτότητα στον χρόνο

bull Στον ελεύθερα επιλεγμένο ρυθμό ή η αισθητική απόλαυση τής ανάγνωσης

bull Ιστορικά Διηγήματα laquoΒασίλης Σαβόγιαςraquo

bull Αραδοσίβια 2012 18ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΑριθμός Τεύχους 40 - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 - Τιμή Τεύχους 050 c

Έδρα Ελ Βενιζέλου 134 17676 Καλλιθέα - Τηλ 6973 591587 ΚΩΔ 6725

2 XΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2012

ΧοροστάσιEκδότης - ΔιευθυντήςΔρ Κώστας Σαχινίδης

Ιδιοκτησία-Έκδοση Κέντρο Ελληνικού Χορούκαι Λαϊκού Πολιτισμού

ΈδραΕλ Βενιζέλου 13417676 Καλλιθέα

Τηλ 210 92194956973 591587

e-mail ksachinidesyahoogr

Επιστημονικοί Σύμβουλοι Καθηγ Βασίλης Φίλιας

Καθηγ Μιχαήλ Μερακλής Καθηγ Γιάννης ΜότσιοςΔρ Γεώργιος ΑικατερινίδηςΚαθηγ Μηνάς Αλ ΑλεξιάδηςΚαθηγ Μανόλης Βαρβούνης

Διεύθυνση ΣύνταξηςΜαρία Άνθη

Φιλολογική ΕπιμέλειαΑλίκη Αθ Μανδηλαρά

φιλόλογος master Λαογραφίας του Παν Αθηνών

Επεξεργασία κειμένωνΙωάννα Μιστιλοπούλου Θεοδώρα Καρανδρέα

Επεξεργασία φωτογραφιώνStudio Στάθη Σαχινίδη

Κυψέλης 35 Αθήνα τηλ 2108842679

Λογαριασμός Εμπορικής Τραπέζης 02530198174

Διαδικτυακός ΤόποςΧΟΡΟΣΤΑΣΙΚΕΧΟΛΠ

wwwsachinidescomΣελιδοποίησηΕύη Γκαντήραγα

ΕκτύπωσηΓραφικές Τέχνες

Ι Γκαντήραγας amp ΣΙΑ ΟΕΓερανίου 7 Αθήνα Τηλ 210 5244309

Ετήσιες ΣυνδρομέςΕσωτερικού

Φυσικά Πρόσωπα 20euroΔημόσιοι Οργανισμοί 25euro

Εξωτερικού 25euroΕπιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων

αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέαςΟι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύ-

νη για τις απόψεις τουςΣημείωση της Σύνταξης Οι πόροι του Κέ-

ντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση με την οικονομική ενίσχυση και τις συνδρομές των μελών και των φίλων του καθώς και με λίγες μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς)

ISSN 1791-6712

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑbull Σημείωμα του εκδότη 2bull Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα πολιτισμού των Ντάνιελ Γιάκοτς και Λάσλο Ντίμεσι 3bull Η υπό εξέλιξη κρίση και η ασκούμενη πολιτική του Γιάννη Γκαγκάτσιου 9bull Η νoτιο-ευβοϊκή ταυτότητα στον χρόνο της Αριστέας Σιδέρη- Τόλια 15bull Στον ελεύθερα επιλεγμένο ρυθμό ή η αισθητική απόλαυση τής ανάγνωσης του Γιάννη Μότσιου 21bull Ιστορικά Διηγήματα laquoΒασίλης Σαβόγιαςraquo του Κώστα Κινή 24bull ΛΥΚΑΙΑ Ένα ιδανικό που υπερακοντίζει το ιστορικό παρελθόν και εκτοξεύεται στο μέλλον του Βασίλη Θ Δερεχάνη 29bull Αραδοσίβια 2012 18ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι 30bull Εκδόσεις που λάβαμε 32

Σημείωμα του εκδότη

Η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα που βιώνει ο κάθε Έλληνας πολίτης -και όχι μόνο- καθορίζεται από τις λέξεις-έννοιες Απο-

λύσεις Αποκρατικοποιήσεις Αναδιάρθρωση Χρέος Δανεισμός Χαρά-τσια-Φόροι Δισεκατομμύρια ευρώ Αναχρηματοδότηση των τραπεζών Μνημόνια Τρόικα κλπ Λέξεις που ονομαστικά αντικατέστησαν τη λέξη Λιτότητα που πρωτοακούσαμε και μάθαμε δια στόματος Κ Καραμανλή και εφαρμόστηκε από το 1974 μέχρι πρόσφατα με αποτέλεσμα τη συνεχή επιδείνωση της Οικονομίας και τη συνεχή συρρίκνωση των κοινωνικών-ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Όλες οι πιο πάνω λέξεις καθορίζουν μία και την αυτή Πολιτική η οποία εφαρμόστηκε σε όλη τη διάρκεια της λεγόμενης Μεταπολίτευσης από όλες τις κυβερνήσεις και οδήγησε σε μια πλήρη αποτυχία της κάθε κυβερνητικής Πολιτικής επειδή αντικατέστησαν ή κατάργησαν τις λέξεις Κράτος Δικαίου Σύνταγμα Ανθρώπινα Δικαιώματα Εργατικά δικαιώματα Κοινωνικό κράτος-Κοινωνική Πρόνοια Δημόσια Παιδεία Δημόσια Υγεία (η λέξη Πολιτισμός δεν αναφέρεται γιατί ως έννοια κρατικής Πολιτικής δεν εφαρμόστηκε ποτέ ή εφαρμόστηκε πολύ υποτονικά) Η πολιτική αυτή οδήγησε σε μια παρατετα-μένη κοινωνική αναστάτωση και αστάθεια-αβεβαιότητα χωρίς προηγούμενο δεδομένου ότι για πρώτη φορά η χώρα μας παραδόθηκε άνευ όρων και χωρίς ντροπή στα κοράκια της Παγκοσμιοποίησης και στα χέρια των Ευρωπαίων και Αμερικάνων κερδοσκόπων (βλέπε Ευρωπαϊκή Ένωση Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) Και είναι η πρώτη φορά που δημοκρατικά εκλεγμένες Κυβερνήσεις καταργούν το Σύνταγμα της Ελλάδας κατrsquo εντολή των ξένων επικυριάρχων καταλύουν και αποδομούν στην κυριολεξία τη χώρα και οδηγούν το λαό σε μια συνεχή κοινωνική και οικονομική εξαθλίωση όπως πολύ διεξοδικά αναλύει στο εκτενές άρθρο του ο οικονομολόγος κ Γιάννης Γκαγκάτσιος Αυτό που απομένει όμως είναι να πάρει ο λαός την τύχη του στα χέρια του πριν να γίνουν όλα ερείπια Η απροσδιόριστη ελπίδα σωτηρίας που ενυπάρ-χει σε όλους πρέπει κάποτε ή μάλλον αμέσως να λάβει σάρκα και οστά και να θέσει ένα τέρμα στην εθνική laquoκατρακύλαraquo που μας οδηγούν συνεχώς οι εντολοδόχοι και ψευδεπίγραφα κυβερνώντες οι οποίοι επί χρόνια εξαπατούν και κοροϊδεύουν το λαό μας με φρούδες υποσχέσεις ανάπτυξης και βελτίωσης του βιοτικού του επιπέδου

3XΟΡΟΣΤΑΣΙΙούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2012

Οι απαρχές της ανεξάρτητης από την εξουσία του κεφαλαίου αυτόνομης τέχνης

Επειδή δεν είμαστε σίγουροι ότι οι αναγνώστες αυ-τού του μέρους έχουν διαβάσει τα προηγούμενα μέρη αυτής της σειράς θεωρούμε αναγκαίο να υπογραμμί-σουμε ότι κατά τη μαρξιστική άποψη εργατική τάξη ή προλεταριάτο είναι μόνο εκείνοι οι εργαζόμενοι της χειρωνακτικής και της πνευματικής εργασίας οι οποίοι δεν διαθέτουν μέσα παραγωγής και ζουν αποκλειστικά από την εργασία τους δηλαδή κερδίζουν τον lsquoεπιούσι-ονrsquo πουλώντας την εργατική τους δύναμη laquoΠρολετάριο με την οικονομική έννοια της λέξης πρέπει να θεωρούμε αποκλειστικά και μόνο τον μισθωτό εργαζόμενο ο οποίος παράγει κεφάλαιο αυξάνει την αξία του και τον πετάνε στο δρόμο από τη στιγμή που περισσεύει για τις ανάγκες του Κυρίου κεφαλαίου όπως ονομάζει αυτό το υποκείμενο ο Πέκερraquo (Καρλ Μαρξ Κεφάλαιο τ 1ος Κρατικές Εκδόσεις Μόσχα 1955 σελ 620) Στο laquoΚεφάλαιοraquo και σε άλλες εργασίες τού Μαρξ συναντούμε και άλλους αναλογικούς ορισμούς του προλεταριάτου επιλέξαμε όμως ακριβώς αυτόν επειδή σε αυτόν τον ορισμό με μεγαλύτερη ευκρίνεια διατυπώνεται το γεγονός ότι μια από τις ιδιάζουσες και σημαντικότερες ιδιομορφίες της εργατικής τάξης συνίσταται στη μόνιμη ύπαρξη της βι-ομηχανικής εφεδρικής στρατιάς Το γεγονός αυτό ασκεί καταπιεστική επίδραση στον κοινωνικό ψυχισμό και μέσrsquo αυτόν στην κατάσταση της τέχνης

Η μισθωτή εργασία υπήρχε και πριν τον καπιταλισμό και δεν θα εξαφανιστεί αμέσως με την κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής αλλά δεν θα εκτρα-πούμε εξετάζοντας προβλήματα και καταστάσεις της μεταβατικής περιόδου Στην Ευρώπη της εποχής μας κυριαρχεί ο καπιταλισμός οι υλικές προϋποθέσεις της καλλιτεχνικής εργασίας και μαζί μrsquo αυτό τα έσοδα εκεί-νων των ζωγράφων και των συγγραφέων οι οποίοι ζουν από την πώληση των καλλιτεχνικών έργων τους είναι εξαρτημένοι από τους καπιταλιστές (από εκδοτικούς οίκους και εμπορικές οργανώσεις) ή βρίσκονται πλήρως υπό τον έλεγχό τους Γιrsquo αυτό και μόνο οι ανεξάρτη-τες από την εξουσία του κεφαλαίου οργανώσεις που λειτουργούν στη βάση των αρχών της αυτοδιοίκησης

είναι σε θέση να δημιουργούν ελεύθερη κι αυτόνομη τέχνη Αυτές οι οργανώσεις δεν υπο-λογίζουν κι ούτε μπορούν να υπολογίζουν στη βοήθεια των χρηματιστικών κύκλων Προς το συμφέρον της πλήρους ελευ-θερίας τους οι αυτόνομοι καλ-λιτέχνες και συγγραφείς δεν επιθυμούν να εκπληρώσουν κανέναν από τους όρους των καλλιτεχνικών διαγωνισμών που στηρίζουν οι χρηματιστικοί κύκλοι και οι διάφορες κρατικές οργανώσειςΟι κρατικές οργανώσεις κανονικά πρέπει να είναι ου-

δέτερες σε ζητήματα πολιτικής φιλοσοφίας ή θρησκείας Όμως στην καλύτερη των περιπτώσεων αυτό περιο-ρίζεται μόνο στα λόγια Στην πραγματικότητα αυτά τα κρατικά μορφώματα είναι καλυμμένοι εκπρόσωποι και υπερασπιστές των συμφερόντων της μπουρζουαζίας

Απrsquo όλrsquo αυτά δεν προκύπτει η ιδέα ότι οι αυτόνομες καλλιτεχνικές ενώσεις δε μπορούν και δεν πρέπει να δέχονται συμπαράσταση ή καμιά υλική βοήθεια από δι-άφορες κοινωνικές οργανώσεις ή ενώσεις της εργατικής τάξης πχ από τα συνδικάτα Οι οργανώσεις οι ενώσεις κτλ της εργατικής τάξης οι ίδιες είναι αυτόνομες στις σχέσεις τους με το αστικό κράτος και τα πολιτικά του κόμματα Γιrsquo αυτό και η βοήθεια τους δεν περιορίζει την ελευθερία των αυτόνομων καλλιτεχνικών οργανώσεων Δυστυχώς αυτές οι αυτόνομες οργανώσεις της εργατι-κής τάξης είναι τόσο φτωχές ώστε να μην μπορούν να παράσχουν την απαραίτητη βοήθεια στους αυτόνομους συγγραφείς Οι συντακτικές επιτροπές μερικών εφημε-ρίδων των συνδικάτων ακόμα κι από τα τέλη του 19ου αιώνα πήραν υπό την προστασία τους αυτόνομους συγ-γραφείς στους εκδοτικούς οίκους τους και μrsquo αυτό τον τρόπο τους εξασφάλισαν έστω και με μια μέτρια αλλά αρκετή για την ύπαρξη και την δημιουργική ελευθερία τους αμοιβή Βέβαια αυτοί οι συγγραφείς ήταν υποχρε-ωμένοι να συνδυάζουν την καλλιτεχνική δημιουργία με την καθημερινή δουλειά τού δημοσιογράφου

Σκοπός αυτών των αυτόνομων καλλιτεχνικών ομάδων

Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα πολιτισμού των Ντάνιελ Γιάκοτς (Daniel Jakocs) καθ Κοινωνιολογίας και Φιλοσοφίας της Τέχνης του Παν της Βουδαπέστης

και Λάσλο Ντίμεσι ποιητήΜετάφραση Γιάννης Μότσιος

(Μέρος πέμπτο - συνέχεια από το τεύχος 35)

Ντάνιελ Γιάκοτς

Σημ Γ Μότσιου Από την 1η ώς τo τέλος της 2ης σελίδας καθώς και από το τέλος της 5ης σελίδας (Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα πολιτισμού (Θέσεις) το κείμενο ανήκει στον Γιάκοτς Το υπόλοιπο είναι του γνωστότατου Ούγγρου ποιητή Λάσλο Ντίμεσι


και ενώσεων ήταν να εκφράζουν την πνευματική ζωή τις σκέψεις και τα αισθήματα της πλειοψηφίας της κοι-νωνίας να εκφράζουν τις τύχες του λαού τις σκληρές δοκιμασίες του Η πλειοψηφία του λαού ουσιαστικά εξομοιώνεται με το προλεταριάτο ενώ ένα μικρό μέρος του που ζει με την ατομική εργασία του ονομάστηκε μι-κροεπιχειρηματίας Η μοίρα αυτών των επιχειρηματιών συχνά είναι δυσκολότερη από εκείνη των προλετάριων Κατά τις δικές μας εμπειρίες οι εργαζόμενοι της Ουγ-γαρίας αλλά και όλης της Ευρώπης χτυπιούνται στη μέγγενη τραγικών αντιθέσεων Η μοίρα εκατοντάδων και εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων είναι αδιέξοδη για τις γενιές της εποχής μας κι αυτό το αδιέξοδο φαίνεται χωρίς λύση Πολλοί όχι χωρίς αιτία έτσι ακριβώς και αισθά-νονται και ως μοναδική έξοδο να επιλέγουν το θάνατο Έτσι εξηγούνται οι επαναλαμβανόμενες αυτοκτονίες και το γεγονός ότι σημαντικό μέρος της νεολαίας lsquoαρνείταιrsquo να δημιουργήσει οικογένεια να κάνει παιδιά ζει μόνο με το σήμερα και ικανοποιείται από τη ζωή μrsquo εκείνο το λιγοστό που τους προσφέρει η σημερινή μέρα έως ότου οι εχθρικές και μοιραίες δυνάμεις της κοινωνίας δεν τους οδηγήσουν στον τελικό θάνατο

Ο κοινωνικός παράγων πεζογράφος και ποιητής Γιόζεφ Έτβες με τα ακόλουθα λόγια όρισε το ποιητικό του πρόγραμμα laquoΤο τραγούδι μου ας είναι η φλόγα της αστραπής το δάκρυ που βγήκε από τα βάσανα χιλιάδων και χιλιάδων ανθρώπωνraquo Στις μέρες μας πρέπει να εκφράζουν τα βάσανα όχι χιλιάδων αλλά εκατομμυ-ρίων ανθρώπων Εξυπακούεται ότι η laquoπολιτική και οικονομική ελίτraquo δεν αγαπάει παρόμοια τέχνη δεν πα-ρασημοφορεί και δεν βραβεύει τους δημιουργούς της δεν τους παράσχει οικονομική βοήθεια Τουναντίον τους θάβει με τη σιωπή της δεν εκδίδει παρόμοια έργα Σκοπός όμως αυτής της τέχνης παραμένει μόνο ένας η έκφραση της τραγωδίας της εποχής μας Με άλλα λό-για ο σκοπός της συνίσταται στην ίδια της ύπαρξή της στην αυτοέκφραση της εποχής Από τη στιγμή όμως που εμφανίζεται παρόμοιο έργο τέχνης αυτόματα επιδρά στη συνείδηση της κοινωνίας αφυπνίζει τη σκέψη και καλεί τους ανθρώπους σε δράσηΠραγματικά αυτόνομη τέχνη υπάρχει στην Ουγγαρία

από τα τέλη του 19ου αιώνα και σrsquo αυτήν εμείς συμπε-ριλαμβάνουμε την ποίηση του Ντιούλι Γιούχας Έργα της αυτόνομης τέχνης έχουν εκδοθεί στη δίγλωσση ανθολογία της ελληνο-ουγγρικής ποίησης με τον τίτλο laquoΧειραψίαraquo Βουδαπέστη 2008 Από την ανθολογία αυτή παραθέτω ένα τρίστιχο ποίημα (σελ 179) του Χρήστου Μπράβου το οποίο εκφράζει θαυμάσια τη εποχή μαςΘάνατος μισθωτούΣτη νεκροψία θα βρουνσφηνωμένη στο λαρύγγι του

τη λέξη που κατάπιεΤο επίγραμμα αποτελείται όλο κι όλο από μερικές

λέξεις αλλά ακριβώς αυτή η συμπύκνωση η λακωνι-κότητα η παραστατικότητα του λόγου προσδίδουν σrsquo αυτό το κείμενο κατά σπάνιο τρόπο εκφραστικότητα και χάρη στο γεγονός ότι η εκφραστικότητα έχει ανεβεί στον υψηλότερο βαθμό μπορούμε να θεωρήσουμε αυτό το επίγραμμα κλασικό έργο τέχνης της εποχής μας Αυτοί οι τρεις στίχοι εκφράζουν τη θλιβερή και τραγική μοίρα της πλειοψηφίας των ανθρώπων του σύγχρονου καπιταλιστικού κόσμου

Για να μην διευρύνουμε περισσότερο το πλαίσιο της μελέτης μας περιοριζόμαστε σε ένα μίνιμουμ και δεν παραθέτουμε αποσπάσματα από τα υπόλοιπα ποιήματα του τόμου αλλά θα ονομάσουμε μερικά από τα διαμάντια των ανθολογούμενων ελληνικών ποιημάτων Θεωρούμε χωρίς αμφιβολία παρόμοια τα ποιήματα του Γιάννη Μότσιου το ποίημα laquoΠο-λιτικόςraquo του Διονύση Σαββόπουλου σε μετάφραση στα Ουγγρικά του Μπέλι Ρίγγο το ποίημα laquoΜωυ-σήςraquo του Νίκου Γρηγοριάδη και μερικών άλλων Αυτό βέβαια αποτελεί μια σύντομη απαρίθμηση παραδειγμάτων από το πλούσιο σε περιεχόμενο ελληνικό μέρος της Ανθολογίας (Σε παρένθεση θεωρούμε απαραίτητο να υπογραμμίσουμε ότι οι μεταφράσεις των ουγγρικών ποιημάτων στην ελληνική γλώσσα ανήκουν στο Γιάννη Μότσιο και το Νίκο Γρηγοριάδη Αυτοί όπως και όλοι οι συμ-μετέχοντες στη δημιουργία αυτής της Ανθολογίας εργάστηκαν ανιδιοτελώς)

Καθώς το συνεχιζόμενο μέρος της μελέτης μας για την αυτόνομη ουγγρική ποίηση έχει γραφεί αποκλειστικά από τον Λάσλο Ντίμεσι και φυσι-κά δεν αναφέρει τον εαυτό του ανάμεσα στους αυτόνομους ποιητές θεωρώ υποχρέωσή μου να υπογραμμίσω ότι το σατιρικό του ποίημα laquoΌλοι εδώ είναι ελεύθεροιraquo είναι από τους καλύτερους ποιητικούς χαρακτηρισμούς της ονομαζόμενης laquoαλλαγής συστήματοςraquo δηλαδή της παλινόρθωσης του καπιταλισμού Σrsquo αυτό το έργο ο ποιητής πέτυχε να αποδώσει με τα μέσα που έχει στη διάθεσή του την ουσία της πνευματικής κατάστασης της εποχής Αλλά γιrsquo αυτό έχω ήδη γράψει στην ιστοσελίδα του περιοδικού VilaacutegszabadsaacutegΤο γεγονός ότι στην Ουγγαρία οι αυτόνομοι συγγρα-

φείς και καλλιτέχνες δηλαδή οι πραγματικά δημοκρα-τικοί λαϊκοί κι όχι μόνο οι λαϊκιστές συγγραφείς και καλλιτέχνες αρχίζουν να οργανώνονται με τη μορφή κινήματος Στο κίνημα αυτό η προσφορά του Λάσλο Ντίμεσι είναι μεγάλη Στο επόμενο μέρος του άρθρου ο ίδιος μας πληροφορεί για την κατάσταση και τις επιτυχίες της ουγγρικής αυτόνομης τέχνης


Η κατάσταση και oι επιτυχίες της ουγγρικής αυτόνομης τέχνης

Η αυτόνομη τέχνη δημιουργείται με την

πένα των συγγραφέων μοναχικών ή συσπει-ρωμένων σε μικρές ομάδες ανεξάρτητων από καλλιτεχνικές σχολές από πανεπιστημι-ακές έδρες από τη μόδα και ndash αυτό σήμερα είναι ιδιαίτερα βασικό ndash από τα πολιτικά κόμματα Εν μέρει αυτές οι ομάδες θυμίζουν παλιά καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά σαλόνια με τη σημαντική διαφορά ότι εμφανίζονται όχι στη βάση της ελιτίστικης διανόησης που δρούσε στις περιφέρειες της κυρίαρχης τάξης αλλά σκοπίμως στηρίζονται στην πλειοψηφία του λαού που είναι απωθημένοι και απομονωμένοι από όλες τις σφαίρες επίδρασης και δραστηριότητας

Αυτόνομες καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές συλλο-γικότητες δρουν σε όλη τη χώρα πολύ συχνά δημι-ουργούν οργανωτικές μορφές εταιρείες ιδρύματα λέσχες πού και πού κανέναν αυτόνομο εκδοτικό οίκο λέσχη πολιτισμού βιβλιοθήκη η οποία τους εξασφα-λίζει αναγκαίο χώρο αλλά συχνότερα λέσχες ndash καφέ μπυραρίες ρεστοράν που τους εξασφαλίζει χώρο ή και ξεχωριστή αίθουσα

Το σύντομο του άρθρου δεν επιτρέπει την απα-ρίθμηση όλων των μορφωμάτων για να κάνουμε τις αντίστοιχες εκτιμήσεις Θέλω μόνο να αναφερθώ σrsquo αυτά και να ονομάσω τις προσωπικότητες που είναι και οι βασικοί οργανωτές του

Ο λογοτεχνικός ndash καλλιτεχνικός Σύλλογος lsquoΛάγιος Νάντιrsquo στον οποίο ξεχωρίζουν οι σημαντικοί κριτικοί και θεωρητικοί της λογοτεχνίας οι οργανωτές του Συλ-λόγου Έρικα Σέπες και Ίστβαν Σέρνταχέιν Στην αρχή της διαμόρφωσης αυτού του συνδέσμου ο Ίστβαν Σέρνταχέιν έπαιζε καθοριστικό ρόλο στον καθορισμό των βασικών καλλιτεχνικών αρχών του Συλλόγου ενώ τα τελευταία χρόνια η διοίκηση πέρασε στα χέρια της Έρικα Σέπες που είναι πάνω από δέκα χρόνια νεώτε-ρη εκείνου Ο Σύλλογος lsquoΛάγιος Νάντιrsquo έχει σημεία επαφής με το περιοδικό laquoΈζρεντβεγκraquoΑπrsquo όλες τις γωνιές της χώρας συγκεντρώνει τα

μέλη της ο Λογοτεχνικός Κύκλος lsquoΝτιούλη Κρούντηrsquo Πραγματοποιούν τις συναντήσεις τους στην Κεντρική Αίθουσα του θρυλικού lsquoΡεστοράν ΚέχληrsquoΠολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη συλλογικότητα

είναι ο Λογοτεχνικός Κύκλος lsquoΜιχάι Βάτσηrsquo που δια-μορφώθηκε γύρω από τον εκδοτικό οίκο Rim (Ρυθμός) και τον ποιητή Γιάνος Μάνταρ όπως και ο Κύκλος lsquoΜάντατςrsquo στην πόλη Μπάλλασαντιαρμάτ ο οποίος συσπειρώνει τους αυτόνομους καλλιτέχνες της περι-οχής Νόγκραντ

Μια αξιόλογη ομάδα δημιουργών έκανε την εμ-φάνισή της στη σφαίρα επιρροής του περιοδικού laquoΚίντσκερεσιόraquo στο οποίο ο Μπέλα Ρίγγο ένας από

τους σημαντικότερους αυτόνομους ποιητές παίζει καθοριστικό ρόλο Με το ρόλο τού μεταφραστή συμμετέχει στην ανθολογία laquoΧειραψίαraquo αλλά δυστυχώς και δεν ξέρω γιατί με πρωτότυπους στίχους του δεν πέρασε στην ανθολογία Το πιο πιθανό είναι να χάθη-καν στα πολλά χειρόγραφα της έκδοσηςΕιδικό λειτουργικό ρόλο έπαιζε η Λέσχη

Αναγνωστών ndash Εργατών του ΤσέπελΑυτή η Λέσχη έχει το όνομα του θεμελιωτή της Λά-

γιος Τάμας Στην εποχή που καθοδηγητής της Λέσχης ήταν μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Λάσλο Μπένκε ο ιδρυτής του Κύκλου Ζίγκμοντ Μόριτς και του εκδοτικού οίκου Χετ Κράιτσερ Οι σημαντικότεροι αυτόνομοι λογοτεχνικοί κύκλοι δημι-ουργούνταν στη σφαίρα έλξης των εκδοτικών οίκων Λίτερα Νόβα Ακκόρντια Χούνγκαροβοχ Παρνάσ-σους Κιόνιβεκ Νάπουτ Νάρκουτ Πάννον Τιούκερ Βάρουκτσα Μιόχελι Άκτερρα Κιάντο Σπαλνιονάντα Κράτερ Κιάντο και θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τις απαριθμήσεις με ονόματα κύκλων από το Σόμοντ Μίσκολ κι από το ΠετςΟι συλλογικότητες των αυτόνομων λογοτεχνικών

κύκλων δεν έχουν συνήθως ομοιογένεια στο εσωτε-ρικό των κύκλων αυτών οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη τους δεν είναι πάντοτε μόνιμες και στενές δεν τους συνδέει πάντα η γενική φιλοσοφία και ο αισθητικός στόχος Τους συνενώνει όμως η επιθυμία να γίνουν εκφραστές των προσδοκιών του λαού ή μέρους του και να το υπηρετήσουνΤέλος πρέπει εν συντομία να πούμε και για τους κιν-

δύνους που εγκυμονούν την υπόσταση της αυτονομίας Μια σειρά από ατάλαντους ερασιτέχνες στιχοπλόκους δικαιολογεί την αποτυχία τους με το να μην ανήκει σε καμιά ομαδοποίηση που διαθέτει laquoκαταυλισμό με αμά-ξιαraquo Παρόμοιοι τύποι προσπαθούν να προσαρμοστούν

Ο Λάσλο Ντίμεσι (Laślό Gyimesi) ένας από τους μεγαλύτε-ρους σύγχρονους ποιητές της Ουγγαρίας γεννήθηκε στην πόλη Κέστχεγιε στις όχθες της γνωστής για τα θέρετρά της λίμνης Μπάλατον το 1948 Στίχους άρχισε να γράφει στο Γυμνάσιο Εργάστηκε σε εργοστάσιο φυσικού αερίου για 14 χρόνια τελείωσε Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ολοκληρώνοντας τις σπουδές του σε Τμήματα Φιλοσοφίας και Οικονομίας του Πανεπιστήμιο Έκτοτε εργάστηκε ως Διευθυντής σε Ιδρύματα Πολιτισμού Δημοσίευσε 18 βιβλία με δικά του έργα και μεταφράσεις Συμμετέχει στην δίγλωσση έκδοση της laquoΧΕΙΡΑΨΙΑΣraquo (Έλληνες και Ούγγροι ποιητές των ημερών μας) Βουδαπέστη 2008 Στις 510 σελίδες ανθολογούνται 30 Έλληνες και 17 Ούγγροι ποιητές Επιλογή ποι-ημάτων Εισαγωγή και βιογραφικά σημειώματα με φωτογραφίες των ποιητών Γιάννη Μότσιου και Έρικας Σέπες

Λάσλο ΝτίμεσηΛάσλο Ντίμεση


στις αυτόνομες ομάδες κι αν είναι πολύ ενεργητικοί και καπάτσοι μπορούν ακόμα και να πάρουν στα χέρια τους την καθοδήγηση του κύκλου Έχουμε αρκετά παρόμοια θλιβερά παραδείγματα Η αυτόνομη τέχνη μπορεί να εκπληρώσει τους λειτουργικούς σκοπούς της τότε μόνο μπορεί να υπηρετήσει με επιτυχία την εξουδετέρωση της αρνητικής επίδρασης πάνω στην πλειοψηφία του λαού τότε μόνο όταν αυτή η τέχνη είναι επαγγελματικά αξιόπιστη αισθητικά άμεμπτη αν σε επίπεδο και περιεχομένου και μορφής βρίσκεται ψηλότερα από τα έργα της κανονιστικής τέχνηςΣτη θέση παραδείγματος για τα όσα ειπώθηκαν ως

τώρα παραθέτουμε το πιο κάτω διήγημα της ανεξάρ-τητης ουγγαρέζας συγγραφέα Μάρτας Στράμσκι

laquoΓιατί προσβάλλετε τους πληγωμένουςraquoΕίμαι πληγωμένη Αν με προσέξεις από μια πρώτη

ματιά είμαι μια συνηθισμένη γυ-ναίκα γύρω στα πενήντα ndash χωρίς πληγές που αιμορραγούν Αν όμως κοιτάξεις μέσα μου τότε θα δεις ότι είμαι ένας φαντάρος που πάει να σωθεί με τη φυγή

Οι πληγές μου εμφανίστηκαν εδώ και μερικά χρόνια Στη θέση εκεί-νων που πήγαιναν να επουλωθούν

άνοιγαν οι επόμενες που γινόντουσαν έλκη γέμιζαν όλο το σώμα μου και με υποχρέωναν να προσπαθώ να σωθώ με τη φυγή μπρος στην εμφάνιση νέων και νέων πληγών

Το να πάρω την απόφαση να το βάλω στα πόδια δεν ήταν εύκολο Το πιο πιθανό όχι μόνο για τη διάρκεια αλλά και το ανέλπιστο το πλήρες ακαθόριστο του δρό-μου είναι εκεί όπου δεν περιμένει κανείς μια τελική στάση Παίρνοντας όμως αυτή την απόφαση στην πραγματικότητα ήμουνα υποχρεωμένη να παρατήσω όλους τους πρώην καλούς μου φίλουςhellip Όταν όμως ο άνθρωπος περάσει το κατώφλι του πόνου δεν ζυγίζει πια το πώς και το γιατί Του είναι απαραίτητο να πάει παραπέρα Χωρίς παπούτσια με πληγωμένα πόδια να βαδίζει όλο και πιο πέραΟ δρόμος αυτός από την πρώτη του αρχή ήταν απο-

καρδιωτικός Την ώρα που σερνόμουνα ξυπόλυτη χωρίς τροφή και νερό με θλίψη έβλεπα εδώ κι εκεί αμήχανα πρόσωπα γεμάτα απορία Υγιέστατοι ελεύθεροι χα-ρούμενοι άνθρωποι με κοίταγαν προσπαθώντας να αποκαλύψουν την αιτία τής απόφασής μουΠού να πηγαίνει άραγε ψιθύριζαν πίσω από την

πλάτη μουhellipΣε τι να πάρει ο διάολος ελπίζει Αναστέναζαν κά-

ποιοι ομοιοπαθείς φίλοι που προσπαθούσαν όσο γίνεται καλύτερα να κρύψουν τις πληγές τους αντί να πάρουν

την απόφαση και να μπουν στο δρόμοΌμως εγώ βάδιζα απεγνωσμένα όλο και πιο πέρα με

την επίγνωση του στόχου μου αλλά μόνηhellipΕ παραπέρα μια θαυμάσια μέρα χαμογέλασε και

μένα η τύχη Κάποιος ndash χωρίς καν να ξέρω πότε και γιατί ndash προσχώρησε σε μένα Στην αρχή μοίραζε μαζί μου μόνο τροφή και νερό μετά μου έδειξε πώς να γιατρεύω τις πληγές με έλκη που μου χάριζε ο καιρός Μου διηγήθηκε ότι κι αυτός κάποτε ήταν πληγωμένος και πως τα κατάφερε να σωθεί Μού rsquoδινε κουράγιο μου χάριζε ελπίδα Μου μίλαγε για το πανέμορφο μέλ-λον όταν προσπαθούσε να με πείσει ότι θα μπορούσα κάλλιστα κι εγώ να τον ακολουθήσω και να πορευτούμε μαζί στο δικό του δρόμο Έτσι κι εγώ κάτω από την επίδρασή του άρχισα να πιστεύω στην ελπίδα που δέ-χτηκα από την ίδια τη ζωήΝαι τον πίστευα κι άρχισα να συνέρχομαι από τις

αρρώστιες μου Ήδη δεν μου πονούσαν χέρια και πόδια (τουλάχιστο όλο και πιο λιγότερο τα σκεφτόμουνα) και αν και τα μέρη με τα τσιμπήματα και τα δαγκώ-ματα ακόμα φαινότανε και τα επουλωμένα σημεία των πληγών μου με έτρωγαν αλλά οι συνθήκες κάτω απrsquo τις οποίες τις είχα αποκτήσει ndash κολυμπώντας στα λόγια του νέου δορυφόρου μου ndash άρχισαν να ξεχνιούνται Δε φοβόμουνα πια να γελώ να βαδίζω με το κεφάλι ψηλά και να βλέπω τους ανθρώπους που ερχόντουσαν προς το μέρος μου φίλους Η κοινή μας πορεία ήταν ένα πραγματικό θαύμαΚαι να λοιπόν ακριβώς τότε έλαβε χώρα μια

απρόσμενη στροφή Όταν είχα πιστέψει πια ότι είχα γιατρευτεί πλήρως κι ότι θα έβρισκα την ησυχία μου ο δορυφόρος που συμπορευόταν με μένα την ώρα της πορείας μου με παράτησε Δεν ξέρω για ποια αιτία ndash αλλά μάλλον θα είχε συναντήσει πιο υγιή και πιο καλό συνοδοιπόρο Δεν υπήρξε καμιά προειδοποίηση κανένα σινιάλο κινδύνουhellip αλλά μόνο απλώς την ώρα του κοινού μας δρόμου με παράτησε στη δυστυχία μου Και μάλιστα όχι μόνο με παράτησε αλλά και ενεργούσε εναντίον μουΗ επίθεση ήταν τόσο αναπάντεχη ώστε κάποιες

ακριβείς λεπτομέρειες δε μπορώ να τις θυμηθώ επειδή ο πόνος έσβησε στο μυαλό μου κι ήταν σα να μην είχε συμβεί Παρόλrsquo αυτά κάτι αρχίζω να θυμούμαι πιθανόν στην αρχή να μου έδωσε μια δυνατή κλωτσιά αλλά

laquoΜάρτα Στράμσκι Γεννήθηκε στη Βουδαπέστη όπου και ζει Είναι ανάμεσα σε κείνους της γενιάς της που συμπλήρωσαν τα 50 Είναι λογίστρια Ταυτόχρονα εργάζεται και στη σύνταξη εκδόσεων Εδώ και 4 χρόνια γράφει διηγήματα ποιήματα και έργα ζωγραφικής Έχει δημοσιεύσει δύο βιβλία Έκανε τρεις εκθέσεις ζωγραφικής τον Οκτώβριο άνοιξε η τέταρτη Οι εικα-στικές τέχνες και η λογοτεχνία γεμίζουν τη ζωή της και είναι οι αγαπημένες της ασχολίεςraquo

Μάρτα ΣτράμσκιΜάρτα Στράμσκι


μπορεί και να με χτύπησε Ή ακόμα τα λόγια του να έπεσαν στο πρόσωπό μου σα δυνατές σφαλιάρεςΠοιος να ξέρει τώραhellip μπορεί το πρώτο χτύπημα να

μου το έφερε στην περιοχή της κοιλιάςhellip μπορεί και λίγο πιο πάνω Η αλήθεια είναι μία από το χτύπημα τα γόνατά μου λύθηκαν και τα πόδια μου δεν τα όριζα Λίγο μετά όταν βρισκόμουν πολύ κοντά στο χώμα ένιωσα καινούρια χτυπήματα στον αυχένα και στο πρόσωπο με συνόδευε με συνεχείς προσβλητικούς ήχους βρισιώνΆρχισε να τρέχει το αίμα Κι όχι μόνο από τις πληγές

που τώρα απόκτησα αλλά άνοιξαν κι άλλες πιο παλιές κι εκείνες που είχαν επουλώσει Ήμουν ξαπλωμένη στη γη κι ένιωθα το αίμα να τρέχει από τrsquo αυτιά τη μύτη και το στόμα και ανακατεμένα με το σάλιο χύνονται στο λαρύγγιhellip Καλά θα ήταν να έτσι και να πνιγώhellip σκέφτηκα Δεν υπήρχα πια Το σώμα μου δεν ήταν σε θέση να

σαλέψει δεν μπορούσα ούτε καν να σηκώσω το χέρι για να αμυνθώ από τα επόμενα χτυπήματα Αλλά και για ποιο λόγοhellip Μήπως ήμουν ήδη νεκρήΣτο μυαλό μου που κουδούνιζε συνεχώς εμφανίστηκαν

μνήμες φόβου είναι αδύνατο καλοί άνθρωποι δεν κάνουν έτσι Στο μυαλό μου ήρθαν μόνιμα λόγια τού παππού και της γιαγιάς αφομοιωμένα από τα παιδικά μου χρό-

νια τους μικρούς δεν επιτρέπεται να τους δυσαρεστείς Τα αγόρια απαγορεύεται να χτυπούν τα κορίτσια Αγαπάτε ο ένας τον άλλοΠόσο παλιό είναι αυτό όταν τα παιδιά τα διαπαιδα-

γωγούσαν κατrsquo αυτό τον τρόπο Ο κόσμος άλλαξεhellip Το πιο πιθανό είναι ότι στην τριαντάχρονη πορεία μου σε τέτοιον βαθμό με απασχολούσαν οι πληγές μου ώστε να μη δω πώς άλλαξαν οι άνθρωποιhellip Τι έγινε με σας στρατιώτες Όχι μόνο δεν αγαπάει ο ένας τον άλλο αλλά κι ούτε σεβόσαστε τον πόνο του άλλου Γιατί απωθείτε αυτόν που ελπίζει ότι θα του προτείνετε το χέρι για να μπορέσει να ξανασηκωθείΝαι κατά πάσα πιθανότητα καθότι βάδιζα στο δρόμο

μου ο κόσμος έγινε κακόςΤώρα είμαι και πάλι πληγωμένη Μάλιστα πιθανόν

πιο βαριά Τι να κάνω Να επιλέξω το θάνατοΌχι Θα προσπαθήσω να γίνω καλά να σταθώ και

πάλι στα πόδια μου σε τούτο τον αλλαγμένο κόσμοΚαι το πιο βασικό θα προσπαθήσω να το πράξω κατά

τέτοιο τρόπο ώστε να μη μεταμορφωθώ σε λύκο-που-τρώει-τους πληγωμένους-στρατιώτες

Η γλυπτική των αυτόνομων καλλιτεχνών της Ουγ-γαρίας εκφράστηκε με έργα όπως τα παρακάτω

Στην πόλη Μερτσάλι του Αγαμέμνονα Μακρή

Μνημείο Λένιν του Ίμπρε Βάργκα

Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα πολιτισμού (Θέσεις)

Οι παραδόσεις όλων των νεκρών γενιών όπως ο εφιάλτης καταδιώκει το πνεύμα των ζωντανών (Μαρξ Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρ-τη κεφ 1ο παρ 2η)

Όπως και σήμερα στην Ευρώπη ο καπιταλισμός στη σειρά των άρθρων μου αναφέρομαι σε ζητήματα του καπιταλισμούΤο προλεταριάτο δηλαδή η εργατική τάξη είναι η μία

από τις κύριες τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας

Εάν η εργατική τάξη κοινωνικοποιήσει τα μέσα παραγωγής και όλες οι συνθήκες παραγωγής και τα μέσα παραγωγής μετατραπούν σε ιδιοκτησία του προλεταριάτου τότε το προλεταριάτο παύει να είναι προλεταριάτο και η αστική τάξη παύει κι αυτή να είναι αστική τάξη Για προλεταριακή τέχνη για προλετα-ριακή κουλτούρα με την αυστηρή έννοια της λέξης μπορούμε να μιλούμε μόνο στον καπιταλισμόΌμως ακριβώς μετά τη νίκη της Μεγάλης Οκτωβρι-

ανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης άρχισε να γίνεται

Μνημείο Απελευθέρωσης στην πόλη Πετς του Αγαμέμνονα Μακρή


λόγος για τη δημιουργία προλεταριακής τέχνης και οργάνωσαν σχεδόν μαζική ένωση προλεταριακών συγγραφέωνΣτη συγκεκριμένη περίπτωση ενεργεί η θεωρη-

τική θέση που διαμορφώθηκε στο μότο Αυτή την κατάσταση θα την ονόμαζα νόμο αδράνειας της κοινωνικής συνείδησηςΤα μέλη αυτών των ενώσεων ουσιαστικά ούτως

ή άλλως δεν ήταν προλετάριοι με την οικονομική έννοια αλλά οι ίδιοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους προλετάριους κι όχι μόνο αυτοί αλλά και η κοινωνίαΤο γεγονός αυτό εξηγείται από τις ίδιες τις παρα-

δόσεις οι οποίες σαν εφιάλτης καταδιώκουν το πνεύμα των ζωντανών Οι εργάτες στο εργο-στάσιο και οι άνθρωποι οι οποίοι ασχολούνταν με υποθέσεις που δεν απαιτούσαν χειρονακτική εργασία όπως πχ το διοικητικό προσωπικό ή οι γιατροί κατά τον ίδιο τρόπο σκέπτονταν ότι εργά-ζεται μόνον εκείνος που εκτελεί χειρωνακτική εργασία σηκώνει βάρη ή τα μετατοπίζει κοκ Ξεκινούσαν από την σωματική έννοια της εργασίας πχ ο επι-πλοποιός είναι εργάτης επειδή φτιάχνει έπιπλα κτλ Το γεγονός ότι το να ανήκει κανείς σε μια τάξη καθορίζεται από τις σχέσεις ιδιοκτησίας ουσιαστικά δεν έφτανε ώς τη συνείδησή τους είτε έφτανε αλλά πολύ θολά Οι επιπλοποιοί στο εργοστάσιο επιπλοποιίας όπως και πριν έφτιαχναν έπιπλα γιrsquo αυτό και ήταν και συνέχιζαν να είναι μέλη της εργατικής τάξηςΤο ίδιο θολά κατανοούσε όλη η κοινωνία το γεγο-

νός ότι με την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής όχι μόνο εκείνο το μέρος των προϊόντων έγιναν ιδι-οκτησία όλων των εργαζομένων που έπαιρναν με τη μορφή του μισθού για την προσωπική του διαχείριση αλλά και όλου του εθνικού προϊόντοςΕπομένως ως προς την εκμετάλλευση του λαού

από το κράτος ή όπως το θέλουν μερικοί εχθροί του laquoυπαρκτού σοσιαλισμούraquo θεωρητικά δε στέκει Επειδή το θέμα είναι καθαρά πολιτικό θα επιστρέψω σε άλλο μου άρθροΣε σχέση με την κουλτούρα το γεγονός ότι όλο

το εθνικό προϊόν το χειριζόταν το λαϊκό κράτος οδηγούσε στα παρακάτω αποτελέσματαα Η κουλτούρα σταδιακά έπαψε να είναι προϊόν

τα βιβλία τα εισιτήρια θεάτρου και κινηματογρά-

φου στις συναυλίες και τα μουσεία πουλιόνταν σε συμβολική αξίαβ Η στοιχειώδης και η μέση εκπαίδευση έγινε

απολύτως δωρεάν το ίδιο και η ανώτατη ως το πρώ-το πτυχίο Οι φοιτητές έπαιρναν επαρκές βοήθημα Σε περιπτώσεις όταν τα οικογενειακά έσοδα ήταν απαγορευτικά για τις σπουδές κάποιου το κράτος (στην Ουγγαρία) έπαιρνε πάνω του το μέρος που χρει-αζόταν ο φοιτητής σε μορφή ειδικού επιδόματος γ Η ιατρική περίθαλψη ήταν δωρεάνδ Σταδιακά διευρύνονταν το δίκτυο των οίκων

πολιτισμού όπου ουσιαστικά μπορούσαν σχεδόν όλοι να συμμετέχουν σε ερασιτεχνικά συγκροτήματα

καλλιτεχνικού χαρακτήρα Στη δοσμένη περίπτωση θεωρώ αρνη-τική την τάση όπου στον τομέα της μουσικής και του θεάτρου η πλειονότητα των συμμετεχόντων έβλεπαν τον ερασιτεχνισμό σαν μεταβατικό στάδιο και ήθελαν να γίνουν laquoεπαγγελματίες καλλι-τέχνεςraquo να κάνουν καριέραε Είχαν οργανωθεί μεγάλες

ενώσεις καλλιτεχνιών συγγρα-φέων μουσικοσυνθετών κτλ Αυτές οι ενώσεις έπαιρναν μεγά-λες επιχορηγήσεις από το κρά-τος Το κράτος μετατρεπόταν σε μέγιστο Μαικήνα η υλική ενθάρρυνση στα χέρια πολιτικών καθοδηγητών αποτελούσε ισχυρό

μέσο επίδρασης στους ανθρώπους της τέχνης και στην ίδια την πορεία της τέχνης Όχι λίγοι από τους καλλιτέχνες για λόγους καριερισμού εξ αιτίας της καλής αμοιβής μετεξελίσσονταν σε διπρόσωπους κι έκαναν εκείνο που δεν πίστευαν Από την άλλη όμως μεριά η απλόχερη ενθάρρυνση των ανθρώπων της τέχνης εξασφάλισε τις δυνατότητες για την άνθιση της τέχνης του κινηματογράφου τη δεκαετία του rsquo60 ή για τέτοιους γλύπτες όπως ο Αγαμέμνων Μακρής ο Παλ Πάττσαν ή ο Ίμρε Βάργκαστ Καθότι ηγετική δύναμη της κοινωνίας θεωρού-

νταν η εργατική τάξη αλλά όχι με την οικονομική έννοια του Μαρξ αλλά την παραδοσιακή της έννοια δηλαδή ως επαγγελματικού εργάτη στη φάμπρικα σημαντικό ήταν το θέμα της απεικόνισης του εργο-στασιακής χειρωνακτικής εργασίας Αυτό οδήγησε αναμφιβόλως στη διεύρυνση της θεματικής αλλά πολύ συχνά απεικόνιζαν τους εργάτες επιφανειακά υποχρεωτικά σε εργατική φόρμα ξεχνώντας εν τω μεταξύ ότι στόχος της τέχνης είναι η έκφραση της πνευματικής ζωής των ανθρώπων

Εργάτης σε υψικάμινο Μαρτέν του Γιόζεφ Σόμοντι


H υπό εξέλιξη κρίση και η ασκούμενη πολιτικήH υπό εξέλιξη κρίση και η ασκούμενη πολιτική του Γιάννη Γκαγκάτσιου Οικονομολόγου (Ms) Πολιτικού Επιστήμονα

Η Ελλάδα για μια δεκαετία γνώρισε ρυθμούς ανά-πτυξης υψηλότερους του μέσου όρου της ΕΕ που

δημιούργησαν την ψευδαίσθηση ότι έγινε πραγματικό-τητα η laquoισχυρή Ελλάδαraquo και επίσης έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επικράτηση ενός κλίματος εφησυχασμού τόσο στην κοινωνία όσο και στην πολιτική ελίτ Αυτό το μο-ντέλο ανάπτυξης στηρίζονταν

-στη φούσκα της εσωτερικής κατανάλωσης (που έφθα-σε στο 70 του ΑΕΠ)

-στο ρόλο κλάδων που επωφελήθηκαν από την είσοδο στην ΟΝΕ (τράπεζες) ή που εν μέρει προστατεύθηκαν από τις διεθνείς ανταγωνιστικές πιέσεις (κατασκευές δημόσια έργα) στη συνεχή ροή φτηνού δανεισμού λόγω ΟΝΕ και είχε υψηλό περιβαλλοντικό κόστος ενώ ταυτόχρονα αποδυνάμωνε την παραγωγική βάση της οικονομίας Ο φθηνός δανεισμός επέτρεψε στις τράπεζες να διευρύνουν τις δραστηριότητες τόνωσης της εγχώριας ζήτησης μέσω πιστώσεων Η ένταξη στην ΟΝΕ όμως επιδείνωσε το πρόβλη-

μα της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας φέρνοντας τεράστια ελλείμματα συναλλαγών και άρα γιγάντωση του εξωτερικού δανεισμού Η χώρα βρέθηκε να έχει υψηλό δανεισμό δημόσιο και ιδιωτικό σε νόμισμα που δεν έλεγχεΑφού πρώτα η Ελλάδα απειλήθηκε με οικονομική

ασφυξία και με διαρκείς επιθέσεις και απομονώθηκε από τις αγορές αναγκάσθηκε το 2010 να προσφύγει και να ενταχθεί σε ένα μηχανισμό δανεισμού που επέβαλλε απίστευτα σκληρούς όρους οι οποίοι θυμίζουν όρους πο-λεμικής ήττας και κατοχής Όλα αυτά συνδυάστηκαν με μια εκστρατεία διασυρμού του ελληνικού λαού στην οποία συμμετείχαν και συμμετέχουν και Έλληνες μεταξύ των οποίων και οι τελευταίες κυβερνήσεις με σκοπό τη δημιουργία ενός αισθήματος ενοχής και την παράλυση κάθε διάθεσης για αντίσταση

Η μνημονιακή πολιτική αποτελεί παράγοντα επιδείνωσης της ύφεσης

Το μνημόνιο φαίνονταν το 2010 στην κοινή γνώμη μικρότερο κακό σε σχέση με τη στάση πληρωμών αλλά για όσους είχαν επίγνωση των επιπτώσεων αυτής της θεραπείας-σοκ σε άλλες χώρες ήταν σαφές ότι η τρόικα θα οδηγούσε τη χώρα σε σπιράλ θανάτου Η τρίχρονη θεραπεία όχι μόνο δεν απέτρεψε την αναπόφευκτη χρεο-κοπία (δεδομένου ότι οι δόσεις απλά μεταθέτουν χρονικά τη χρεοκοπία) αλλά επιδείνωσε την κρίσηΗ λογική της εσωτερικής υποτίμησης(1) που επιβάλλει

το ΔΝΤ παραβλέπει εντελώς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

της ελληνικής οικονομίας Το 85-90 του παραγόμε-νου προϊόντος απορροφάται στο εσωτερικό Οι εξαγωγές περιορίζονται στο 10 Οι μικρές και μεσαίες επιχειρή-σεις απασχολούν ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυνα-μικού Το ποσοστό των αυτοαπασχολουμένων έφθασε στο 36 το 2010 Η εφαρμογή προγράμματος τεράστιας και παρατεταμένης περικοπής της εγχώριας δαπάνης σε τέτοιες συνθήκες έχει ως φυσιολογικό αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης της χώρας κατα-στροφικές συνέπειες στην απασχόληση και δραματική μείωση του βιοτικού επιπέδου Επίσης το έλλειμμα βαθαί-νει και το χρέος γίνεται μη εξυπηρετήσιμο εφόσον απορ-ροφά αυξανόμενο μερίδιο του εισοδήματος Το μνημόνιο έθεσε την ελληνική οικονομία σε μια σπειροειδή κίνηση προς τα κάτω Όταν δεν θα πετυχαίνονται οι δημοσιο-νομικοί στόχοι θα ασκούνται πιέσεις για μεγαλύτερη δημοσιονομική προσαρμογή δηλαδή περικοπές δαπανών ήκαι αύξηση εσόδων Ενώ όταν δεν πιάνεται ο στόχος της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας θα ασκούνται πιέσεις για περικοπές μισθών και συντάξεωνΜε τη μνημονιακή πολιτική η οικονομία εγκλωβίστηκε

στο φαύλο κύκλο της ύφεσης με τεράστιο κοινωνικό κόστος Το ΑΕΠ της Ελλάδας συρρικνώνεται διαρκώς και επίσης εντατικοποιείται η άνιση κατανομή εισοδημά-των και πλούτου στη χώρα Στα τέλη του 2012 η μείωση του ΑΕΠ στην Ελλάδα θα έχει υπερβεί σωρευτικά το 20 σε σχέση με το 2007 Η οικονομία βρίσκεται στο επίπεδο που ήταν το 2001 Πρόκειται για καταβαράθρωση που συνήθως επέρχεται μόνο σε συνθήκες πολέμου Στο τέλος αυτής της χρονιάς το κατά κεφαλή ΑΕΠ θα πέσει στο 685 του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ Με άλλα λόγια το επίπεδο σύγκλισης της Ελλάδας προς την ΕΕ γύρισε είκοσι χρόνια πίσω στο 1993 Ο κατώτατος μισθός μετά τα μέτρα του Φεβρουαρίου του 2012 βρίσκεται στο 49 του μέσου όρου των κατώτατων μισθών των αναπτυγμένων κρατών της ΕΕ ενώ πριν την περικοπή βρίσκονταν στο 60 αυτού του μέσου όρου Ως αποτέ-λεσμα της ασκούμενης πολιτικής από το 2013 η Ελλάδα θα είναι η φτωχότερη δυτικοευρωπαϊκή χώρα Ακόμα και οι τελευταίες στην κατάταξη (Πορτογαλία και Μάλτα) θα είναι ως προς το κατά κεφαλή ΑΕΠ πλουσιότερες από τη χώρα μας η οποία θα υποβιβαστεί στην κατηγορία των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών και μόνο με αυτές θα συγκρίνεται από εδώ και πέραΟ ρυθμός μεταβολής της απασχόλησης μετά το

2008 είναι αρνητικός Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ η ανεργία από 74 το 2008 έφθασε στο


244 τον Ιούνιο του 2012 Το 2013 αναμένεται να ξεπερασει το 28 Οι άνεργοι από 400000 προ τεσσά-ρων ετών έφθασαν τα 1216000 άτομα Στο διάστημα αυτό χάθηκαν 800000 θέσεις εργασίας Ενώ το 2008 45 εκατομμύρια απασχολούμενοι συντηρούσαν 38 εκατομμμυρια άτομα επιπλέον (των άνεργων και των μη οικονομικά ενεργών) τον Ιούνιο του 2012 οι 377 εκατομμύρια απασχολούμενοι πρέπει να εξασφαλίζουν την επιβίωση 459 εκατομμυρίων ατόμων ακόμα (122 εκατομμύρια ανέργων και των 337 εκατ μη οικονομικά ενεργών ) Το ποσοστό των μακροχρόνιων άνεργων στο σύνολο των ανέργων αυξάνεται από 41 το 2009 σε 45 το 2010 Η επίσημη ανεργία των νέων 15-24 ετών έφθασε στο 542 το οποίο σημαίνει ότι οι πραγματικοί άνεργοι αυτών των ηλικιών είναι περισσότεροι από ένας στους δύο Το αντίστοιχο ποσοστό τον Ιούλιο του 2011 ήταν 426 ενώ προ κρίσης δεν ξεπερνούσε το 217 Στις ηλικίες από 25 έως 34 ετών η ανεργία τον Ιούλιο του 2012 ήταν 314 από 104 το 2008 Θα πρέπει για τα επόμενα χρόνια οι ρυθμοί ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας να είναι πάνω από 4-5 για να αρχίσει να μειώνεται η ανεργία και πέσει κάτω από 10 που ήταν το 2010

Η μνημονιακή πολιτική αποδυναμώνει την κύρια πα-ραγωγική δύναμη της χώρας που είναι οι εργαζόμενοι άνθρωποι με τα ταλέντα το δυναμισμό και τις προσδοκίες τους διαλύει νομοθετικά τη βάση ύπαρξης πολλών κοι-νωνικών δικαιωμάτων μειώνει δραματικά τους μισθούς και τις συντάξεις και παράγει το αίσθημα της αδικίας της απελπισίας και του laquoμονοδρομικού αδιεξόδουraquoΗ αντιμετώπιση της κρίσης από την Τρόικα (ΕΕ

ΕΚΤ και ΔΝΤ) και τις εγχώριες επιχειρηματικές ελίτ με κυρίαρχα χαρακτηριστικά τη λιτότητα τη συμπίεση του εργατικού κόστους τις ιδιωτικοποιήσεις και το νέο δημόσιο δανεισμό αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα καθοριστικής σημασίας για την έκβαση της κρίσης Η ασκούμενη πολιτική οδηγεί σε αυτό που προπαγανδιστι-κά εξορκίζει προκαλώντας εκείνες ακριβώς τις συνέπειες που θα έπρεπε να αποτρέπει Η πρωτοφανής συρρίκνωση του ΑΕΠ συσσωρεύει ολοένα και περισσότερα οικονο-μικά και κοινωνικά ερείπια Η εξαθλίωση χτυπά δυνατά την πόρτα όχι μόνο στα φτωχότερα αλλά και στα μεσαία στρώματαΗ ταχύρυθμη αύξηση των κόκκινων δανείων υπο-

νομεύει το τραπεζικο σύστημα και βεβαίως αυξανει τα αναγκαία για την ανακεφαλαιοποίησή του ποσά

Η κρίση αξιοποιείται για μια άγρια αναδιανομή του πλούτου και των εισοδημάτων Η δραματική περικοπή μισθών και στον ιδιωτικό τομέα σημαίνει ουσιαστικά μια τεράστιας έκτασης αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου υπέρ των εργοδοτών καθώς αφαιρεί ποσά δισεκατομμυρίων ευρώ από τους εργαζόμενους και τα

δίνει στους επιχειρηματίες που τους απασχολούν Με άλλα λόγια η οικονομική προσαρμογή επιδεινώνει το πρόβλημα της άνισης κατανομής που αποτελούσε δομικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονομίας και πριν την κρίση Οι κοινωνικές ανισότητες στην κατανομή του εισοδήματος το 2009 ήταν πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ με το 20 των φτωχότερων στρωμάτων να παίρνουν λιγότερο από το 7 του εισοδήματος ενώ το 20 των πλουσιότερων να καρπώνονται περίπου το 42(2)

Συνοψίζοντας το πρόγραμμα της τρόικας οδηγεί αναπόδραστα σε αυτό που πέτυχε η εφαρμογή του προ-γράμματος του ΔΝΤ σε όσες χώρες εφαρμόστηκε κάνει τη χώρα πιο φτωχή με περισσότερα χρέη και με πιο πλούσια ελίτ να την κυβερνά

Δημόσιο έλλειμμα και δημόσιο χρέος Το χρέος είναι δημιούργημα της δεκαετίας του 1980

Το 1980 το συνολικό δημόσιο χρέος ήταν 20 του ΑΕΠ Το 1981 έτος εθνικών εκλογών έφθασε το 283 το 1990 ήταν 80 και το 1993 ήταν 111 Έκτοτε περι-στρέφεται γύρω στο 100-120 του ΑΕΠ Το δημόσιο χρέος από 115 το 2009 έγινε 1653 το 2011 (3556 δισ ευρώ) Το 2012 αναμένεται να κλείσει στο 1755 (340 δισ ευρώ) και το 2013 αναμένεται στο 1793 (3462 δισ ευρώ)Το χρέος προέκυψε από την επέκταση του κράτους

στην οικονομία Οι δημόσιες δαπάνες επεκτάθηκαν από 273 το 1980 σε 41 του ΑΕΠ το 1998 και λίγο αργότερα έφθασαν στο 45 στο οποίο και μονι-μοποιήθηκαν μέχρι την έναρξη της κρίσης Η επέκταση του κράτους αφορούσε πρωτίστως την επέκταση των κοινωνικών δαπανών της υγείας της παιδείας και των συντάξεων Η κοινωνική πολιτική ανταποκρίνονταν σε ώριμες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας χωρίς ωστόσο να στηρίζεται στην αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος των εργαζομένων (την οποία σαν σοσιαλιστικό κόμμα το ΠΑΣΟΚ υποστήριζε) αλλά στην αύξηση του δανεισμού Επίσης στη δεκαετία του 1980 το κράτος ανέλαβε τη διαχείριση του προβλήματος της laquoαποβιομη-χάνισηςraquo και των laquoπροβληματικώνraquo κοινωνικοποιώντας με αυτό τον τρόπο τις ζημιές του ιδιωτικού τομέα Στην αύξηση του ελλείμματος και του χρέους σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι υψηλές αμυντικές δαπάνες οι φοροαπαλλαγές η πολιτική των επιδοτήσεων και κίνητρων στις επιχειρή-σεις η κακοδιαχείρηση των αποθεματικών των ασφαλι-στικών ταμείων η οικονομικά αδιαφανής διοργάνωση των ολυμπιακών αγώνων οι σκανδαλώδεις συμβάσεις (βλ Ζίμενς κά) η κακοδιαχείριση κονδυλίων οι ανάγκες εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους που με βάση τον προϋπολογισμό του 2010 ανέρχονταν σε 414 δισ ευρώ (123 δις για τόκους και 291 δισ χρεολύσια) η στήρι-ξη των τραπεζών μετά το ξέσπασμα της κρίσης για την αποτροπή της κατάρρευσής τους κά Το ξέσπασμα της


κρίσης άλλωστε οδήγησε και στις άλλες χώρες της ΕΕ στην εκτόξευση του ελλείμματος (από 14 το 2006 σε 68 το 2009) και του χρέους (από 614 σε 736)Σχετικές με το θέμα μελέτες έχουν αναδείξει ως βασική

αιτία της δημοσιονομικής ανισορροπίας στην περίπτω-ση του ελληνικού δημόσιου τομέα την υστέρηση των δημοσίων εσόδων εναντι των δημοσίων δαπανών (3) Πράγματι η αύξηση των δημόσιων εσόδων υστερούσε πάντα των δαπανών καθως αυτά δεν σταθεροποιήθη-καν ποτέ στο 45 του ΑΕΠ αλλά κινούνταν γύρω στο 35-40 του ΑΕΠ Για την ακρίβεια ο ελληνικός προϋπολογισμός είναι ελλειμματικός για τριάντα συνεχή χρόνια με διακυμάνσεις από -5 (1999) έως -16 (1990) και κατά μέσο όρο γύρω στο -7 του ΑΕΠ Το γεγονός ότι το χρέος δεν είναι ακόμα μεγαλύτερο οφείλεται στις περιόδους χαμηλών επιτοκίων Η συγκριτική αξιολόγηση των δημοσίων εσόδων της Ελλάδας ως προς το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ δείχνει ότι υπάρχει σημαντική απόκλιση σε βάρος της χώρας μαςΑυτή η θεώρηση επιτρέπει μια διαφορετική αξιο-

λόγηση των παραλείψεων της έως τωρα ασκούμενης οικονομικής πολιτικής και υποδεικνύει ότι το δημοσιο-νομικό πρόβλημα συνίσταται όχι στο ύψος των κρατικών δαπανών αλλά στην υστέρηση των εσόδων έναντι των δαπανών Μια σειρά μέτρων τα οποία άλλοτε φέρονται ως αναπτυξιακά κίνητρα άλλοτε ως laquoπεραιώσειςraquo καθώς και ειδικές φορολογικές ρυθμίσεις δημιουργούν ένα ιδιότυπο καθεστώς ασυλίας και νόμιμης φοροδια-φυγής κυρίως για τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα τα οποία κατέκτησαν ειδικά φορολογικά καθεστώτα που διασφαλίζουν τη φοροασυλία τους ή την παράκαμψη του laquoπόθεν έσχεςraquo Ούτε η αύξηση του ΑΕΠ ούτε τα σταθεροποιητικά προγράμματα έλυσαν το πρόβλημα καθώς δεν έθιξαν τη βασική αιτία Για την ακρίβεια όλα τα σταθεροποιητικά προγράμματα (1985-87 1990-93 1996-2000 2004-07) πέτυχαν μεν την προσωρινή μεί-ωση του ελλείμματος αλλά τελικά εκτίναξαν το συνολικό δημόσιο χρέος και αυτό αναμένεται να συμβεί και με το τρέχον πρόγραμμα

Η ύφεση εντείνει τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό φέρνοντας πιο κοντά την επόμενη αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους (τη νέα δηλ χρεοκοπία) Στο πρώτο Μνημόνιο προβλέπονταν ότι οι συνολικές περικοπές θα ανέρχονταν σε 23 δισ ευρώ αλλά μαζί με τα τελευταία μέτρα ξεπέρασαν τα 63 δισ ευρώ ενώ στο προσχεδιο της εκθεσης της τρόικα γινεται λογος και για επιπλέον μετρα 4 δισ ευρώ Η συνεχής αύξηση των φόρων σε συνθήκες μεγάλης ύφεσης επιδεινώνει το πρόβλημα των δημόσιων εσόδων Πρώτον επειδή η μείωση του όγκου των συναλ-λαγών συρρικνώνει και τα έσοδα από τη φορολογία και δεύτερον επειδή ένα ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό φορολογουμενων αδυνατεί να πληρώσει λόγω του γε-

γονότος ότι το διαθέσιμο εισόδημά του είναι αμφίπλευρα και δραστικά μειωμενο

Η τρόικα αντί να παρέχει κεφάλαια ώστε να κατα-στήσει τη χώρα ικανή να μπει σε τροχιά οικονομικής μεγέθυνσης και ενίσχυσης της απασχόλησης παρέχει κεφάλαια με όρους που οδηγούν σε συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας Η μέση ποσοστιαία αύ-ξηση του δημοσίου χρέους την περίοδο 2004-2009 ήταν 103 ελάχιστα μεγαλύτερη εκείνης της περιόδου 1995-2004 (97) ενώ η αντίστοιχη αύξηση του ΑΕΠ ήταν 94 την περίοδο 1995-2004 και 56 την περίοδο 1995-2004(4) Η ανάπτυξη της οικονομίας έχει εκτός από τις γενικότερες ευεργετικές επιπτώσεις (αύξηση του εισοδήματος μείωση της ανεργίας αύξηση των εσό-δων του κράτους κτλ) και σημαντικές επιπτώσεις στο δημόσιο χρέος και στο δημόσιο έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ Επομένως η οικονομική πολιτική πρέπει να σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να βγει η οικονομία γρήγορα από την ύφεση και να αναπτύσσεται με γρήγο-ρους ρυθμούς (και επίσης να συνδυαστεί με μια γενναία αναδιάρθρωση του χρέους)

Η αξιοπιστία ως μηχανισμός πειθάρχησηςΗ βαθιά ύφεση διαλύει την παραγωγική βάση της

χώρας προκαλεί κατάρρευση ολόκληρων δομών και λειτουργιών του κρατικού μηχανισμού και των κοινωνι-κών θεσμών και αποδιοργανώνει τις ζωές των πολιτών Οδεύοντας η χώρα στον 6ο χρόνο ύφεσης η κυρίαρχη άποψη θεωρεί πως η κρίση δεν είναι οικονομική και κοινωνική αλλά κρίση εμπιστοσύνης των δανειστών απέναντι στην Ελλάδα Υποστηρίζεται δηλαδή ότι κύρι-ος στόχος της οικονομικής πολιτικής στη χώρα μας δεν πρέπει να είναι η ανακοπή αυτής της καταστροφικής για τη χώρα και τους ανθρώπους της πορείας αλλά η ανάκτηση της εμπιστοσύνης των δανειστών δείχνοντας τους ότι είναι διατεθειμένη να λάβει οποιοδήποτε μέτρο θα συνέβαλε σε κάτι τέτοιο

Άμεση προτεραιότητα η αντιμετώπιση της ύφεσης

Το ΔΝΤ θεωρεί την ύφεση ως αναγκαίο μηχανισμό για τον αποπληθωρισμό δηλαδή την τελική πτώση των τιμών για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας Οι επιπτώσεις μιας βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης όμως είναι σοβαρές και δεν περιορίζονται μόνο στην τρέχουσα συγκυρία Όπως χαρακτηριστικά γράφει ένας γνωστός οικονομολόγος κάτοχος του βραβείου Νόμπελ laquoσύμφωνα με τη θεωρία του ΔΝΤ μια χώρα που εν-διαφέρεται για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της ndashας πούμε σε είκοσι χρόνια από σήμεραndash θα έπρεπε να σφίξει τα δόντια και να αποδεχθεί μια βαθιά κάμψηraquo Όμως συνεχίζει laquoμια οικονομία που διέρχεται βαθιά ύφεση μπορεί να αναπτύσσεται ταχύτερα αλλά ποτέ δεν μπορεί αναπληρώνει τον χαμένο χρόνο Όσο πιο βαθιά είναι η


σημερινή ύφεση τόσο χαμηλότερο θα είναι και το πιθανό εισόδημα ακόμα και σε είκοσι χρόνια από τώρα Δεν ισχύει όπως ισχυρίζεται το ΔΝΤ ότι σε είκοσι χρόνια οι άνθρωποι πιθανότατα θα είναι σε καλύτερη οικονομική κατάσταση Οι επιπτώσεις μιας ύφεσης είναι μακροχρό-νιες Υπάρχει μια σοβαρή συνέπεια Όσο πιο βαθιά είναι η ύφεση σήμερα όχι μόνο τόσο πιο χαμηλή θα είναι η συνολική παραγωγή σήμερα αλλά τόσο χαμηλότερη ενδέχεται να είναι για πολλά χρόνια ακόμαraquo Επομένως laquoη οικονομική πολιτική θα έπρεπε να κατευθύνεται προς την ελαχιστοποίηση του βάθους και της διάρκειας οποιασδήποτε οικονομικής κάμψηςraquo (5)

Νεοφιλελεύθερου τύπου ανάπτυξη Ο φαύλος κύκλος της ύφεσης μπορεί να σπάσει μόνο

εάν η ελληνική οικονομία εισέλθει σε τροχιά ανάπτυξης Πως μπορεί να γίνει αυτό Σύμφωνα με την κυρίαρχη αντίληψη πραγματική λύση των προβλημάτων της οικονομίας θα προέλθει από την ίδια την οικονομία υπό την αυστηρή όμως προϋπόθεση ότι εξασφαλίζονται οι συνθήκες για την πλήρη και ανόθευτη μέχρι ασυδοσίας λειτουργία της αγοράς Το κράτος οφείλει να συρρικνω-θεί μέχρι πλήρους αφανισμού του όχι τόσο γιατί είναι παρασιτικό αυτό καθαυτό όσο κυρίως γιατί αποτελεί μηχανισμό αναδιανομής υπέρ των φτωχών και αδυνάτων και με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην αναπαραγωγή του παρασιτισμού επηρεάζει αρνητικά τη στάση των πολιτών και συμβάλλει στο δημοσιονομικό πρόβλημαΗ τρόικα οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών αλλά

και εγχώριες επιχειρηματικές δυνάμεις θεωρούν ότι όταν θα έχει επέλθει πλήρης απελευθέρωση των πάντων με ταυτόχρονη υποβάθμιση των αξιών η χώρα θα γίνει ελκυστική για τους ξένους και εγχώριους επιχειρηματίες που θα αρχίσουν να επενδύουν μαζικά και η ελληνική οικονομία θα απογειωθεί Η εσωτερική υποτίμηση σε συνδυασμό με την πλήρη διάλυση του εργασιακού κα-θεστώτος και την άνευ όρων ιδιωτικοποίηση των πάντων θα δημιουργήσει προϋποθέσεις νεοφιλελεύθερου τύπου ανάπτυξης

Πρόκειται για ένα απόλυτα νεοφιλελεύθερο σχέδιο σύμφωνα με το οποίο η ανάπτυξη θα έλθει εάν κατα-φέρει η Ελλάδα να γίνει χώρα φθηνών ευκαιριών Το νέο μοντέλο συσσώρευσης που προωθεί η Τρόικα θα λειτουργεί όχι μέσω της καινοτομίας της δημιουργίας νέων παραγωγικών κλάδων και προϊόντων αλλά μέσω εκχώρησης με χαριστικούς όρους στο ιδιωτικό κεφάλαιο δημόσιου χαρακτήρα πόρων και αγαθών καθώς και της καταλήστευσης των φυσικών πόρων και της εμπορευ-ματοποιημένης καταστροφής του περιβάλλοντος Είναι όμως βέβαιο ότι καμιά σοβαρή παραγωγική επένδυση δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί σε μια κατεστραμ-μένη οικονομία που βρίσκεται σε διαρκή ύφεση χωρίς

κατανάλωση και με αβεβαιότητα ως προς το νόμισμα Οι ξένες επενδύσεις σε παρόμοιες συνθήκες έρχονται μόνο με αντάλλαγμα την υποβάθμιση των δημοκρατικών διαδικασιών των εργασιακών δικαιωμάτων και των όρων περιβαλλοντικής προστασίας Στόχος της θεσμοθέτησης των αντεργατικών μέτρων είναι η εξυπηρέτηση εγχώρι-ων και ξένων επιχειρηματικών συμφερόντων τα οποία θέλουν να επενδύσουν σε ειδικές οικονομικές ζώνεςΗ κρίση της ελληνικής οικονομίας εκφράστηκε και

με μεγάλες απώλειες διεθνούς ανταγωνιστικότητας οι οποίες αντανακλώνται και στην υποχώρηση των μεριδίων αγοράς των ελληνικών εξαγωγών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια πριν την κρίση Η ένταξη στην ΟΝΕ οδήγησε σε ένα φαύλο κύκλο μειούμενης ανταγωνιστι-κότητας Το ελληνικό μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές ήταν 025 το 1979 024 το 1990 και στη συνέχεια πέφτει στο 021 το 1995 για να φθάσει το 2010 στο 016 (6) Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλ-λαγών της ελληνικής οικονομίας το οποίο αντιστοιχεί στις ανάγκες της οικονομίας για χρηματοδότηση από το εξωτερικό το 2008 έφθασε στο 146 του ΑΕΠ από 6 το 2004

Το επιχείρημα ότι για την ανταγωνιστικότητα ευθύνε-ται το υψηλό εργατικό κόστος παραβλέπει το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι χώρα χαμηλών αμοιβών και εργασιακών δικαιωμάτων Πριν το μνημόνιο κυρίαρχη τάση ήταν η μείωση της συμμετοχής των μισθών στο ΑΕΠ (από 56 το 1995 σε 54 το 2008) Το 2009 οι ετήσιες αμοιβές των μισθωτών αντιστοιχούσαν στο 68 των πραγματικών αμοιβών της ΕΕ των 27 ενώ η παραγωγι-κότητα της εργασίας βρίσκονταν στο αντίστοιχο 92 Η κερδοφορία στην Ελλάδα αυξήθηκε με ρυθμό διπλάσιο του αντίστοιχου μέσου της ΕΕ (23 στη χώρα μας ένα-ντι 12 στην ΕΕ των 15) Επίσης η ελληνική αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό ευελιξίας της αγοράς εργασίας και αναμφίβολα έχει τον υψηλότερο δείκτη παράνομης ευελιξίας στην Ευρώπη (το 2009 το 22 των απασχολουμένων ήταν ανασφάλιστο) (7) Η ανταγωνιστικότητα δεν προωθείται με την καθίζηση της οικονομίας αλλά μόνο με τη δυναμική της ανάπτυξης Δεν προηγείται η εξυγίανση της ανάπτυξης αλλά το αντίθετο συμβαίνει όταν η οικονομία αναθερμαίνεται ακολουθεί η εξυγίανση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας (8) Τέλος η παραπάνω αντίληψη για την ανταγωνιστικότη-τα αγνοεί ποιοτικούς παράγοντες για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας όπως είναι η έρευνα η κατάρτιση η οργάνωση η νέα τεχνολογία η παρακίνηση κά Η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο μερίδιο προϊόντων χαμηλής τεχνολογίας στη συνολική αξία των εξαγωγών της χώρας Η επίδοση της Ελλάδας στην καινοτομία είναι μικρή και οι δαπάνες για έρευνα κα τεχνολογία είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη(9)


Πολιτικές όψεις της κρίσηςΗ μετατροπή του προβλήματος του δημοσιονομικού

ελλείμματος σε κρίση χρέους αποτέλεσε το όχημα για τη διόγκωση ενός υπαρκτού προβλήματος σε τέτοιο βαθμό ώστε να οδηγήσει τη χώρα στον έλεγχο τρίτων και στην προώθηση εκείνων των αλλαγών που επιθυμούσαν και εγχώριες επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ Οι πολιτι-κοοικονομικές ελίτ έχουν εγκληματικές ευθύνες όχι μόνο για την ουσιαστική χρεοκοπία αλλά και για το τρόπο που χειρίστηκαν την κρίση αποδεχόμενες με μεγάλη ευκο-λία τη μετατροπή της Ελλάδας σε ένα laquoμεταμοντέρνο προτεκτοράτοraquo Η Ελλάδα σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές συνθήκες είναι τυπικά ισότιμο μέλος της ΕΕ και της ευρωζώνης Στην πράξη όμως και με βάση τις δανειακές συμβάσεις και τα Μνημόνια δεν είναι Βρίσκεται υπό τον οικονομικό και πολιτικό έλεγχο της γραφειοκρατίας των Βρυξελών του Βερολίνου και του υπερεθνικών του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίουΣύμφωνα με το σχέδιο που εκπονήθηκε και εφαρμόζε-

ται από το Βερολίνο η Ελλάδα δεν θα μπορέσει ποτέ να βγει από την κρίση αν δεν διοικηθεί από τους Ευρωπαί-ους Πρόκειται για μια μορφή οικονομικής και διοικη-τικής κατοχής που μας προϊδεάζει για τα χειρότερα όσο επεκτείνεται η πολιτική υποταγή Ο στόχος είναι απλός Η Ελλάδα πρέπει να αποτελέσει το νέο ζωτικό χώρο για το γερμανικό κεφάλαιο καθώς όλα εκεί αποσκοπούν Και μέσω της τιμωρητικής πολιτικής να καταστεί σαφές ότι οι Γερμανία θα ασκεί τον έλεγχο

Η απειλή εκδίωξης χρησιμοποιήθηκε σαν μοχλός για να σπάσει τις ελληνικές αντιστάσεις Οι κυρίαρχες ελίτ αναγόρευσαν την παραμονή της χώρας στην ευρωζώ-νη σε απόλυτο φετίχ σε αυταξία αποκρύπτοντας ότι το ευρώ έχει νόημα μόνον ως παράγοντας ευημερίαςΣτα τρία αυτά χρόνια αναδείχτηκε το σύνδρομο

εξάρτησης των κυρίαρχων οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων Ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τη συμμε-τοχή της χώρας στις διαδικασίες της ΕΕ προϋποθέτει την απαλλοτρίωση της εθνικής ιδιαιτερότητας και των πολιτιστικών αποσκευών της

Το πρόγραμμα που εφαρμόζεται από το 2010 δημι-ούργησε τις προϋποθέσεις περαιτέρω επιδείνωσης και διάχυσής της σε όλους του τομείς λειτουργίας του κρά-τους και της κοινωνίαςΤο ελληνικό κράτος χάνει τη μια μετά την άλλη τις

ζωτικές λειτουργίες του και τη δυνατότητά του να υπε-ρασπιστεί την ίδια την υπόσταση του Η διάλυση των υπηρεσιών η αδυναμία εξυπηρέτησης των βασικών ανα-γκών των πολιτών η μείωση μισθού και προσωπικού δεν συνιστούν μεταρρυθμίσεις ούτε καθιστούν το ελληνικό κράτος πιο παραγωγικό και αποτελεσματικό Η κατάρ-ρευση των δομών της ελληνικής πολιτείας και η πλήρης διάρρηξη του κοινωνικού ιστού εξυπηρετεί αυτούς που

θέλουν να σφετεριστούν τον πλούτο της χώρας και να ακυρώσουν τις δυνατότητες που έχει η χώρα και λόγω της γεωγραφικής της θέσης

Ελληνική κρίση και ευρωζώνη Η σημασία της ελληνικής κρίσης ήταν ευθύς εξαρ-

χής ευρύτερη αποκαλυπτική της υφής του ίδιου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος Η ΟΝΕ λειτουργεί ως μηχανισμός δημιουργίας αποκλίσεων που οδηγούν στη φτωχοποίηση των χωρών της περιφέρειας αλλά και της μισθωτής εργασίας των χωρών του κέντρου Η νέα αντίθεση κέντρου ndash περιφέρειας στην ΟΝΕ παίρνει τη μορφή απώλειας της ανταγωνιστικότητας από τη μεριά της περιφέρειας οδηγώντας στη διόγκωση του χρέους της (δημόσιου και ιδιωτικού) Το χρέος είναι αποτέλε-σμα της προβληματικής ένταξης της περιφέρειας στην ευρωζώνη Αδυνατώντας να ανταγωνισθεί το κέντρο η περιφέρεια οδηγήθηκε σε πολιτικές τόνωσης της ζήτησης κυρίως μέσω της ιδιωτικής κατανάλωσης (πχ Ελλάδα) και της κερδοσκοπίας στα ακίνητα (πχ Ισπανία) Η χρηματοδότηση της ζήτησης προήλθε από δάνεια των τραπεζών του κέντρου αλλά και από τον εγχώριο τρα-πεζικό τομέα Τα δάνεια αυτά βοηθούσαν παραπέρα τις εξαγωγές των χωρών του κέντρου προς την περιφέρεια και επίσης επέτρεπαν στις πρώτες να εκμεταλλεύονται τη διαφορά των επιτοκίων(10)Η ευρωζώνη είναι ένωση ανομοιογενών οικονομιών

χωρίς μηχανισμούς σύγκλισης (11) Η απουσία αναδιανε-μητικών πολιτικών που θα αντιστάθμιζαν την ανισόμετρη ανάπτυξη φανερώνει το χαρακτήρα της ΕΕ ως μιας θεσμικής συνάρθρωσης κρατών τα οποία ανταγωνίζονται για τη μεγαλύτερη δυνατή απόσπαση του παραγόμενου πλούτουΗ στρατηγική επιλογή της ΕΕ για την αντιμετώπιση

της κρίσης ήταν και είναι η επιβολή λιτότητας που με-ταφέρει το κόστος της κρίσης στη μισθωτή εργασία και στους μικρομεσαίους αλλά και στα κράτη της περιφέ-ρειας Τα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης απορρέουν από τη φύση της ΟΝΕ εκφράζουν το συσχετισμό των κοινωνικών πολιτικών και εθνικών δυνάμεων στην ΕΕ και στοχεύουν στην προστασία του μεγάλου τραπεζικού και βιομηχανικού κεφαλαίου Επομένως η αντιμετώπιση της κρίσης από την ΟΝΕ ήταν απολύτως συνεπήςα) προς τα τραπεζικά και βιομηχανικά συμφέροντα που

κυριαρχούν στον πυρήνα της ΟΝΕ Τον πρώτο λόγο για τη λήψη των μέτρων αυτών έχει το γερμανικό εξαγωγικό και τραπεζικό κεφάλαιο δηλ ο κυριότερος παράγοντας πρωτοκαθεδρίας της Γερμανίας στην ΟΝΕβ) τη θεσμική δομή της ΟΝΕ Το Σύμφωνο Σταθερό-

τητας με τις ρυθμίσεις του (ελλείμματα ώς 3 του ΑΕΠ και δημόσιο χρέος ώς 60 του ΑΕΠ) κάνει αδύνατη την άσκηση αντικυκλικής πολιτικής σε συνθήκες ύφεσης και στήριξης του ενιαίου νομίσματος (12) Με δεδομένο


ότι η νομισματική πολιτική καθορίζεται από την ΕΚΤ η άσκηση εμπορικής πολιτικής είναι αδύνατη και η δημοσιονομική πολιτική περιορίζεται από τις ρυθμίσεις του Συμφώνου Σταθερότητας οι πιέσεις της οικονομικής προσαρμογής μεταβιβάζονται στην αγορά εργασίας και η εισοδηματική πολιτική αξιοποιείται για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας (13)γ) τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογίαΗ αποτυχία των μέτρων αποδεικνύει ότι το πρόβλημα

είναι συστημικό ότι δεν μπορεί να υπάρξει λύση σε όφελος των εργαζομένων και της χώρας μέσα στο πλαί-σιο της laquoνεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησηςraquo η οποία χαρακτηρίζεταια) από τη συγκέντρωση τεράστιας οικονομικής και

πολιτικής ισχύος στα χέρια των ελίτ του χρηματοπιστω-τικού τομέα και β) από την πλήρη απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών και των υπόλοιπων αγορών

Η στρατηγική του Βερολίνου είναι να laquoκαταφέρει μέσω της τρόικας να μετατρέψει την Ελλάδα στην πρώτη lsquoκινεζοποιημένηrsquo ndash στο επίπεδο μισθών και εργασιακών σχέσεων ndash χώρα της ευρωζώνηςraquo όπως είναι το όρα-μα της αυτοκρατορίας του χρήματος για την Ευρώπη του 21ού αιώνα Η λιτότητα αναδεικνύεται η αιχμή του δόρατος της Γερμανίας για πολιτικές παρεμβάσεις και για την αμφισβήτηση της εθνικής κυριαρχίας Το σχέδιο για την πολιτική δημοσιονομική και τραπεζική ένωση προωθεί τη γερμανική κυριαρχία στην ΕΕ με τη δημιουργία ενός νέου ηγετικού πυρήνα που όλα δείχνουν ότι δεν θα περιλαμβάνει την ΕλλάδαΣε όλα τα σχέδια και προτάσεις των ομάδων εργα-

σίας- προβλέπεται ο ασφυκτικός έλεγχος των ευρωπαϊκών

οικονομιών με βάση το Δημοσιονομικό Σύμφωνο τον έλεγχο των χρηματοδοτήσεων από τον ESM από το γερμανικό κοινοβούλιο το οποίο θα έχει τον τελικό λόγο

- δεν υπάρχει καμία δημόσια συζήτηση για την ύπαρξη κοινωνικών δικαιωμάτων καθώς και του τρόπου με τον οποίο τα κράτη-μέλη θα μπορούν να διαχειρίζονται τα του οίκου τους σε ότι αφορά στην παιδεία υγεία στο περιβάλλον κτλ

- δημιουργείται η εντύπωση ότι δημιουργείται στις Βρυξέλες μια υπερκυβέρνηση που θα αποφασίζει και οι άλλοι θα εκτελούν Στις 762012 η Ά Μερκελ δήλωσε ότι έχει την πρόθεση να εργαστεί για μια laquoπολιτική ένωσηraquo στην Ευρώπη υπό τον όρο της αποδοχής της ιδέας μιας Ευρώπης δυο ταχυτήτων εάν ορισμένες χώρες σταθούν εμπόδιοΕάν λοιπόν η συμμόρφωση και η υποταγή στη μνη-

μονιακή πολιτική οδηγεί τους ανθρώπους της εργασίας πίσω ολοταχώς στην εποχή του Ντίκενς παραμένει το ερώτημα πώς με ποιες πολιτικές οικονομικές και

κοινωνικές μπορεί να ματαιωθεί μια τέτοια πορεία Θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε τις γενικές γραμμές μιας τέτοιας πολιτικής παρά τους εγγενείς περιορισμούς που έχει ένα άρθρο με σκοπό την περιγραφή κάποιων από τα αίτια και τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης καθώς και τα χαρακτηριστικά της ασκούμενης πολιτικής για την αντιμετώπιση τηςΑ Απεμπλοκή από τη φιλοσοφία και τις πολιτικές

του μνημονίου με στόχο την οικονομική ανάπτυξη την προστασία του εισοδήματος των μισθωτών και των συνταξιούχων και την αύξηση της απσχόλησης Η αντι-μετώπιση της φτώχειας σήμερα έχει (και) αναπτυξιακή διάστασηΒ) Χρέος βιώσιμο με γενναία αναδιάρθρωση ώστε να

μη δημιουργεί εμπλοκή στην αναπτυξιακή προσπάθεια Οι δανειακές υποχρεώσεις θα πρέπει να μειωθούν στο όριο της ρευστότητας που μπορεί να δημιουργήσει η αύξηση του ΑΕΠ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ1 Για την εσωτερική υποτίμηση βλ μεταξύ άλλων Βαρουφάκης Γ

Κρίσης Λεξιλόγιο εκδ Ποταμός 2011 σελ147 1482 Φωτόπουλος Τ Η Ελλάδα ως προτεκτοράτο της υπερεθνικής ελίτ

εκδ Γόρδιος Αθήνα 2010 σελ1213 Αργείτης Γ Η δημοσιονομική κρίση της ελληνικής οικονομίας στη

συλλογή Οικονομική κρίση και Ελλάδα εκδ Gutenberg Αθήνα 2011 Δρεττάκης Μ Οι δημοσιονομικές διαστάσεις της κρίσης στην Ελλάδα στο παραπάνω Μ Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Όλη η αλήθεια για το χρέος και τα ελλείμματα εκδ Ιανός Θεσσαλονίκη 2012

4 Δρεττάκης Μ Οι δημοσιονομικές διαστάσεις της κρίσης στην Ελλάδα στη συλλογή Οικονομική κρίση και Ελλάδα εκδ Gutenberg Αθήνα 2011

5 J E Stiglitz Η μεγάλη αυταπάτη εκδ Λιβάνης Αθήνα 2003 σελ 249 250

6 Φωτόπουλος Τ Η Ελλάδα ως προτεκτοράτο της υπερεθνικής ελίτ εκδ Γόρδιος σελ121

7 Για το βαθμό ευελιξίας της ελληνικής αγοράς εργασίας και τη σχέση μεταξύ της παραγωγικότητας της εργασίας και το εργατικού κόστους βλ μεταξύ άλλων Μ Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Η φονική κρίση εκδ Λιβάνης Αθήνα 2010σελ196 και Κουζής Γ Η πορεία της νεοφιλελεύθερης απορύθμισης της εργασίας και το άλλοθι της κρίσης στη συλλογή Ο χάρτης της κρίσης εκδ Τόπος Αθήνα 2010

8 Για το θέμα βλ Ραφαηλίδης Α Τσελεκίδης Τεχνολογία καινο-τομίας και κοινωνίας γνώσης στην Ελλάδα στη συλλογή Σύγχρονες προσεγγίσεις της ελληνικής οικονομίας εκδ Πατάκης Αθήνα 2005 και Γκαγκάτσιος Γ Επιχείρηση Επιχειρηματικότητα Καινοτομία κεφ 3 ΙΔΕΚΕ 2007

9 Βλάχου Α Λαμπρινίδης Γ Κρίση και άνιση ανάπτυξη στο πλαίσιο της ΟΝΕ στη συλλογή Οικονομική κρίση και Ελλάδα εκδ Gutenberg Αθήνα 2011

10 Λαπαβίτσας Κ Η δομική κρίση της ευρωζώνης στη συλλογή Ο χάρτης της κρίσης εκδ Τόπος Αθήνα 2010

11 Μεταξύ άλλων Μαριόλης Θ Η ζώνη του ευρώ και η διεθνής κρίση περ MONTHLY REVIEW τ 53 2009 Βαρουφάκης Γ Παγκόσμιος Μινώταυρος εκδ Λιβάνης Αθήνα 2011

12 Για τους περιορισμούς που θέτει το θεσμικό πλαίσιο της ΟΝΕ στην άσκηση οικονομικής πολιτικής Αργείτης Γ Παγκοσμιοποίηση ΟΝΕ και οικονομική πολιτική εκδ Τυποθήτω Αθήνα 2002 και Μαριόλης Θ Ελλάδα ΕΕ και οικονομική κρίση εκδ Matura Αθήνα 2012

13 Για το χαρακτήρα και τις επιπτώσεις των αλλαγών στις εργασι-ακές σχέσεις που προωθούνται στην ΕΕ και τα σχετικά επιχειρήματα βλ Νεγρεπόντη- Δελιβάνη Μ Μεταρρυθμίσεις το ολοκαύτωμα των εργαζομένων στην Ευρώπη εκδ Λιβάνη Αθήνα 2007


Η νoτιο-ευβοϊκή ταυτότητα στον χρόνο Η νoτιο-ευβοϊκή ταυτότητα στον χρόνο της Αριστέας Σιδέρη- Τόλια καθηγ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Η ανθρώπινη ταυτότητα ως συστατικό στοιχείο της κοινωνικής οργάνωσης

συμβάλλει στη συνοχή των ανθρώπινων ομά-δων αλλά και στην προβολή της ιδιαιτερότη-τάς τους Η προσέγγιση της νοτιοευβοϊκής ταυτότητας αποσκοπεί αφrsquo ενός στην ανά-δειξη κοινών πολιτισμικών χαρακτηριστικών στον ιστορικό χρόνο αφrsquo ετέρου στην επι-σήμανση της διαχρονικότητάς της η οποία αποτελεί τον φορέα τόσο της επιβίωσης όσο και της αναβίωσής της Η χωροθέτηση της νότιας Εύβοιας από το ανατολικό μέρος της κεντρικής Εύβοιας μέχρι το νοτιότερο άκρο της και τα νησιά Σκύρο και Πεταλιούς οι ιστορικές πηγές και η αρ-χαιότητα που σχεδόν ζωντανή αναδεύεται με τα μνημεία της δικαιολογούν τον ρόλο που αυτή διαδραμάτισε στον χώρο και τον χρόνο Οι θεσμοί η λατρεία η τέχνη η αρ-χιτεκτονική το τελετουργικό του δημόσιου και ιδιωτικού βίου η γλώσσα τα έθιμα τα τοπωνύμια τα νομίσματα ο αποικισμός οι καταλήψεις οι επαναστάσεις οι νίκες ο κοινός τρόπος ζωής η κοινή καταγωγή η νοοτροπία οι καθημερινές ασχολίες το εμπόριο οι κοινοί στόχοι και το τοπίο συνιστούν την ταυτότητα των νοτιοευβοέων Τα ερειπωμένα από το πέρασμα του χρόνου μνημεία

Ταμυνέων Αυλώνος Κονιστρών Κύμης Σκύρου Δυστί-ων Στυρέων Μαρμαρίου Καρύστου και Καφηρέα που συγκροτούν την επαρχία Καρυστίας μαρτυρούν βιώματα περασμένων γενιών και μας καλούν να τους δώσουμε υπόσταση και ζωή επιστρατεύοντας την ιστορία και όσα πετρωμένα στη μνήμη του λαού έγιναν θρύλοι και λαϊκή σοφία Η αρχαία πόλη Ταμύναι το σημερινό Αλιβέρι μαρτυρείται από τον Ηρόδοτο[1] και τον Στράβωνα[2] και λόγω των λιγνιτωρυχείων είχε εμπορική δραστηριό-τητα με την Αττική μέσω του επινείου Σκάλα Αλιβερίου Κάραβος Η δραστηριότητα αυτή υπάρχει μέχρι σήμερα με το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της ΔΕΗ

Στην περιοχή του Αλιβερίου στο χωριό Θαρούνια πιστοποιείται ζωή από τη νεολιθική εποχή όπως

μαρτυρεί η ύπαρξη σπηλαίου[3] με ίχνη πανίδας της Πλει-στόκαινnς περιόδου οστά ζώων και ένα απολιθωμένο οστό που ανήκει στον Ημιόρθιο Ελλαδοπίθηκο Θραύ-σματα λατρευτικών αγγείων τάφοι όστρακα μυκηναϊκά γεωμετρικά κλασικά ρωμαϊκά κά[4] επιβεβαιώνουν τη συνεχή ύπαρξη ζωής στον χώρο Νοτιότερα η μυθική Οιχαλία η σημερινή περιοχή του

Αυλωναρίου με βυζαντινά μνημεία κάστρα και ευρήμα-τα ενετικών οχυρώσεων δείχνει την αδιάσπαστη πορεία της νοτιοευβοικής ταυτότητας στον χρόνο Αυτή η πορεία

ενισχύεται αναμφισβήτητα και ανατολικό-τερα με την Κύμη που στα λιγνιτωρυχεία της εκτός των άλλων απολιθωμάτων σπονδυλωτών βρέθηκε το laquoανθρακοθήριοraquo που ανήκει στην εποχή του Μειόκαινου[5] Επίσης οι λιγνίτες της Κύμης και των νοτιό-τερων περιοχών πρόσφεραν στην επιστήμη και την έρευνα την πανάρχαια χλωρίδα του ελληνικού χώρου τα δε ίχνη απολιθωμάτων καρπών κωνοφόρων δένδρων και ιδιαίτερα πεύκων απετέλεσαν κύρια πηγή πληροφό-ρησης της παλαιοχλωρίδας

Επίσης επιστημονικά αποδεδειγμένη είναι και η ιστο-ρική σχέση της ευβοϊκής Κύμης και της Κύμης της Ιτα-λίας όταν έγινε ο αποικισμός το 750 πΧ και η αποικία παρέλαβε από τη μητρόπολή της εκτός των άλλων και το τοπικό αλφάβητο του οποίου γραπτοί χαρακτήρες χωρίς αλλαγές συνέβαλαν στη δημιουργία του μετέπειτα λατι-νικού αλφαβήτου Αυτός ο αποικισμός αυτή η παρουσία της νοτιοευβοικής ταυτότητας αποδείχθηκε καθοριστική για την πολιτισμική ανέλιξη του δυτικού κόσμου αφού έτσι μεταφέρθηκε στη Δύση η ελληνική παιδεία το θε-μέλιο της ηθικοποίησης του ανθρώπου

Με τη σκέψη ότι ο συνδυασμός μυθολογίας και ιστορίας ορίζει τις μεταφυσικές διαστάσεις ενός

τόπου μεταφερόμεθα στο νησί του μυθικού βασιλιά Λυκομήδη στην Πελασγία στη Δολοπία στη σημερινή Σκύρο Εκεί έκρυβε η Θέτιδα τον άτρωτο Αχιλλέα τον γιο της και ο Σοφοκλής[6] εκεί ορίζει την καταγωγή του Νεοπτόλεμου Αυτή ήταν η πατρίδα του πατέρα του Αιγέα από τα κοφτερά βράχια της Σκύρου ο Λυκομήδης γκρέμισε τον Θησέα και τα οστά του όπως μας πληρο-φορεί ο Παυσανίας[7] μεταφέρθηκαν στην Αθήνα από τον Κίμωνα το 469 πΧ Η ταυτότητα αυτού του τόπου πιστοποιείται όχι μόνο

από την ιστορία και την επιστήμη αλλά και από την πολυπλοκότητα και τη δυναμική της αρχέγονης μυθικής παρουσίας θεών και ημίθεων ηρώων που καταξιώθηκαν στον χώρο αυτό Στην Όχη Δρυοπικό κτίσμα ναού μαρτυρεί το πέρασμα

των Δρυόπων αλλά και τη λατρεία του Διός και της Οχεί-ας Ήρας[8] αφού εκεί κατά τον μύθο ενώθηκε ο Ζεύς με την Ήρα Μετά τη μάχη των Κενταύρων και Λαπιθών ο Κένταυρος Χείρωνας φθάνει στην Κάρυστο Αιγαία τότε την ξανακτίζει και την ονομάζει Χειρώνεια προς τιμήν δε του Κάρυστου γιού του Χείρωνα ονομάστηκε Κάρυστος Από τον μύθο με τη βοήθεια των άμεσων και έμμεσων


μαρτυριών περνάμε στο απώτερο παρελθόν στοχεύοντας στην προσέγγιση της ταυτότητας της νότιας Εύβοιας την παρουσία της οποίας ανιχνεύουμε στις γεωλογικές μεταβολές που κράτησαν εκατοντάδες χιλιετίες στα γιγα-ντιαία ζώα που έζησαν πριν την εμφάνιση του ανθρώπου Την εικόνα του ζωικού βασιλείου της πανίδας του Πικερ-μίου ενισχύουν και ανασυνθέτουν και τα παλαιοντολο-γικά λείψανα ζώων του Αλμυροποτάμου Μπορούμε να μιλάμε για τη Νότια Εύβοια της προϊστορίας με τα ίχνη κτηρίων λεπίδες και απολεπίσματα οψιανού στα Κριεζά με τα θραύσματα πρωτοελλαδικών αγγείων στο Δήλισσο στα Στύρα με τα οικοδομικά λείψανα των τελευταίων νεολιθικών χρόνων και το τείχος της ύστερης κλασικής εποχής στο Κάστρο στους Τσακαίους με προϊστορικές θέσεις στην περιοχή του Μαρμαρίου κοντά στο χωριό Κατσαρώνη με τα λείψανα προϊστορικής κατοίκησης στην Κάρυστο τα ορθογώνια μικρά άνδηρα από σχιστό-λιθο ανθρώπινα οστά και όστρακα σε σπήλαιο κοντά στο χωριό Κοίλωσι στην Κάρυστο

Λείψανα αρχαίας ακρόπολης στον κωνικό λόφο του Δύστου μαρτυρούν ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί

από τη νεολιθική έως την κλασική εποχή παρόμοια δε ευρήματα νεολιθικής κεραμικής υπάρχουν στο σπήλαιο της Αγίας Τριάδος στην Κάρυστο όπως και θεμέλια κτηρίων από πλακοειδείς λίθους στην Παξιμάδα και στην Πλακαρή Καρύστου[9] Για τον προσδιορισμό της ταυτότητας των νοτιοευβο-

έων θα συνέβαλε μια σύντομη αναδρομή σε γεγονότα και μαρτυρίες που αφορούν στην πολιτική τους τη θέση τους στο ιστορικό γίγνεσθαι αλλά και στον ρόλο που διαδραμάτισαν στον ευρύτερο ελληνικό χώρο Μπορούμε να μιλάμε για τη Ν Εύβοια ως κοινωνό και

συμμέτοχο της ολυμπιακής ιδέας για την απόκτηση της αρετής και των μερών αυτής όπως τα όρισε ο Αριστο-τέλης (Ρητορική 19) δηλαδή δικαιοσύνη ανδρεία σω-φροσύνη μεγαλοπρέπεια ελευθεριότητα μεγαλοψυχία πραότητα φρόνηση σοφία Αυτό το πιστοποιεί η μαρτυ-ρία του Παυσανία[10] σύμφωνα με τη οποία ο Καρύστιος Γλαύκος νίκησε στην πυγμαχία μία φορά στην Ολυμπία δύο στα Πύθια οκτώ στα Νέμεα και οκτώ στα Ίσθμια Ο Τίτος Λίβιος[11] παραδίδει ότι νοτιοευβοείς συμμετείχαν και σε αγώνες προς τιμήν διαφόρων θεοτήτων σε άλλες πόλεις Μπορούμε να υποστηρίζουμε την άποψη ότι και στη Ν Εύβοια ετελούντο αγώνες αν συνδυάσουμε τη μαρτυρία αυτή του Λιβίου με τη λατρεία του Ασκληπιού και της Αφροδίτης στα Στύρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης στο Μαρμάρι του Δία της Ήρας του Απόλ-λωνα του Ποσειδώνα του Διονύσου της Περσεφόνης και του Ηρακλή στην Κάρυστο του Ποσειδώνα και του Διονύσου στον Καφηρέα και του Γεραίστιου Ποσειδώνα στο ακρωτήριο Γεραιστός[12] Η Κάρυστος τα Στύρα και ο Δύστος κατοικήθηκαν από

τους Δρύοπες αρχαίο ελληνικό φύλο που προερχόταν από τους Αχαιούς της Θεσσαλίας όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος[13] και μνημονεύει ο Θουκυδίδης[14] Οι Δρύοπες των Στύρων laquoεἰσὶraquo κατά τον Παυσανία laquoὅσοι τῆς πρὸς τὸν Ἡρακλέα οὐ μετέσχον μάχης ἀπωτέρω τῆς πόλεως ἔχοντες τὰς οἰκήσειςraquo[15] Οι Άβαντες της Καρύστου και των Στύρων επισημαί-

νονται από τον Όμηρο[16] στην Ιλιάδα για τη συμμετοχή τους στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας και κατονο-μάζονται στον κατάλογο των νεών Πρόκειται για τους Άβαντες της Εύβοιας που παραδίδουν ο Ησίοδος[17] ο Καλλίμαχος[18] ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος[19] o Στά-τιος[20] κά Άβαντες από την Εύβοια πήγαν στη Χίο και σχεδόν την ίδια εποχή οι Ίωνες εισέρρευσαν στην Εύβοια

Από το 1100-800 π Χ ο χάρτης της Εύβοιας παρά τα ελλιπή γραμματειακά και αρχαιολογικά στοι-

χεία περιλαμβάνει Ίωνες[21] εκτός των Στύρων και της Καρύστου όπου παραμένουν οι Δρύοπες Στην ιστορία η Ν Εύβοια εμφανίζεται με τους περ-

σικούς πολέμους όταν το 490 πΧ ο περσικός στόλος προσορμίσθηκε στην Κάρυστο και την υπέταξε Μετά την ήττα των Ελλήνων στις Θερμοπύλες το 480 πΧ μια ήττα που έμεινε στην ιστορία ως ηθική νίκη το φυσικό περιβάλλον οι βραχώδεις ακτές της Ν Εύβοιας αλλά και οι ισχυροί άνεμοι που πνέουν στην περιοχή τον Αύγουστο συνέβαλαν στη συνέχιση του αγώνα στο Αρτεμίσιο και στη θεμελίωση της ελευθερίας των Ελλήνων όπως χαρακτηριστικά λέγει ο Πίνδαρος laquoὅθι παῖδες Ἀθαναίων ἐβάλοντο φαεννάν κρηπῖδ᾽ ἐλευθερίαςraquo[22] Πράγματι στην περιοχή Κοίλα κοντά στον Καφηρέα η θύελλα κατέστρεψε διακόσια πλοία του περσικού στόλου που επιχείρησαν τον περίπλου της Εύβοιας με σκοπό να φθάσουν στον Εύριπο και να κυκλώσουν τον ελληνικό στόλο Παρότι η γεωγραφική θέση των Κοίλων απετέλεσε αντικείμενο της επιστημονικής έρευνας αφού άλλωστε δεν συνέπιπταν και οι γνώμες των αρχαίων είναι ελκυστικό να αναφερθούμε στον μύθο κατά τον οποίο ο Ποσειδώνας με προτροπή της Αθηνάς γέμισε τα στενά αυτά περάσματα κοντά στα Στύρα με τα κουφάρια των Αχαιών που ναυάγησαν στον Καφηρέα επιστρέφοντας από την Τροία αλλά και στην πληροφορία του Δίωνος Χρυσοστόμου ότι πρόκειται για τα Κοίλα κοντά στον Καφηρέα όπου υπήρχε ιερά δρυς το ιερό δένδρο του Διός με την οποία δίνονταν χρησμοί[23] Ο Ηρόδοτος[24] αποδίδει αυτή την καταστροφή των Περσικών πλοίων σε θεϊκή βοήθεια προκειμένου να εξισορροπήσουν οι δυνάμεις των αντιπάλων Προσθέτει όμως ότι ένα μέρος των περσικών απωλειών αναπληρώθηκε από ελληνικές συμμαχικές δυνάμεις μεταξύ των οποίων και της Καρύ-στου Η προσχώρηση αυτή τιμωρήθηκε με πυρπόληση της πόλης από τους Αθηναίους με επικεφαλής τον Θεμι-


στοκλή και επιβολή προστίμου[25] Στην εν συνεχεία αναμέτρηση Ελλήνων και Περσών

στη Σαλαμίνα στα 20 πλοία που έστειλε η Χαλκίδα και στα 7 της Ερέτριας προστέθηκαν 2 πλοία των Στυρέων με τα πληρώματά τους και συνέβαλαν αποφασιστικά στη νίκη των Ελλήνων Τα Στύρα με τη Χαλκίδα και την Ερέτρια εκπροσώ-

πησαν επίσης την Εύβοια στη νίκη των Πλαταιών το 479 πΧ όπως παραδίδει ο Ηρόδοτος[26] και όπως ο Παυσανίας (5231-2) επιβεβαιώνει ότι διάβασε στη βάση του αγάλματος του Διός στην Ολυμπία και όπως επίσης μαρτυρεί και ο κατάλογος των πόλεων που είχε χαραχθεί στη χάλκινη στήλη στην οποία στηριζόταν χρυ-σός τρίπους το αφιέρωμα στον Απόλλωνα των Δελφών μετά τη νίκη

Οι νοτιοευβοείς συμμετείχαν στην Πρώτη Αθηναϊκή συμμαχία του 478 πΧ εκτός των Καρυστίων δι-

ότι τα αριστοκρατικά κόμματά τους κατά τους Μηδικούς πολέμους εξ αιτίας της αντίθεσής τους προς τους Αθη-ναίους φαίνονταν φιλοπερσικά Το γεγονός αυτό σε συν-δυασμό με την καίρια γεωγραφική θέση της Καρύστου ανησυχούσε τους Αθηναίους οι οποίοι υπό τον Κίμωνα πολιόρκησαν την πόλη και παρά τη σθεναρά αντίσταση των Δρυόπων κατοίκων της την υποχρέωσαν σε συνθη-κολόγηση και ένταξη στη Συμμαχία Άξια μνείας είναι η επισήμανση του Θουκυδίδη ότι σε αυτή την πολεμική επιχείρηση δεν έλαβαν μέρος οι άλλοι Ευβοείς laquoπρὸς δὲ Καρυστίους αὐτοῖς ἄνευ τῶν ἄλλ ων Εὐβοέων πόλεμος ἐγένετο καὶ χρόνῳ ξυνέβησαν καθ᾽ ὁμολογίανraquo (1983) Αργότερα οι Καρύστιοι πολέμησαν στο πλευρό των Αθηναίων με τον Νικία και μοιράστηκαν τη νίκη του 425 πΧ στην Κορινθία αλλά και την ήττα τους στη Σικελία το 415 πΧ Μετά τη συντριβή στη Σικελία οι ολιγαρχικοί της Εύβοιας ζήτησαν τη βοήθεια της Σπάρτης Η αποστασία της Εύβοιας από την Αθήνα[27] είχε ωριμάσει και με τις ενέργειες της Σπάρτης η εξέγερση γενικεύτηκε Η λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου σφραγίστηκε με την ήττα των Αθηναίων το 405 πΧ στους Αιγός ποταμούς όπου συμμετείχε και διακρίθηκε ο Αριστοκλής από την Κάρυστο[28] Η Σπάρτη στο πλαίσιο της ηγεμονίας της και με σκοπό την προστασία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας με αρχηγό τον Αγησίλαο ξεκινά την εκστρατεία από το ακρωτήριο Γεραιστός της Ν Εύβοιας Μετά τη συντριβή των Περσών στις Σάρδεις (Πλουτ Αγησ 9) αποφασίζεται η προέλαση στην ασιατική ενδοχώρα ενώ την ίδια εποχή οι Ευβοείς αποσκίρτησαν από την Σπαρ-τιατική Συμμαχία και στη συνέχεια προσχώρησαν στη Β΄ Αθηναϊκή συμμαχία Στη συμμαχία αυτή η Κάρυστος παρέμεινε πιστή μέχρι την ήττα των Αθηναίων στη Χαι-ρώνεια (338 πΧ) οπότε στερεώθηκε και η μακεδονική κυριαρχία στη νήσο Ο Μ Αλέξανδρος στο γενικότερο πλαίσιο της θεμε-

λίωσης της οικουμενικότητας επεδίωξε να γεφυρώσει τις αντιθέσεις λαών και ηπείρων αφού θεωρούσε ότι όλοι είναι ισότιμα μέλη του ανθρωπίνου γένους[29] Ο Στράβων[30] κάνει λόγο για τις καλές σχέσεις του Μ Αλεξάνδρου με τη Χαλκίδα η μακεδονική δε αυτή συνερ-γασία φαίνεται ότι συνεχίστηκε και μετά τον θάνατό του Αυτό επιβεβαιώνεται από τη στάση των Ευβοέων όταν η είδηση του θανάτου του Μ Αλεξάνδρου προκάλεσε την κινητοποίηση της δημοκρατικής Αθήνας που αναζητούσε συμμάχους για κοινό αγώνα εναντίον των Μακεδόνων και η Εύβοια με εξαίρεση την Κάρυστο αρνήθηκε Οι Καρύ-στιοι ανταποκρίθηκαν στο αντιμακεδονικό κάλεσμα των Αθηναίων[31] και την εποχή των Διαδόχων συμμάχησαν με τον Αντίγονο (313 πΧ) Αργότερα (307 πΧ) επικρά-τησε ο Δημήτριος ο Πολιορκητής γιός του Αντίγονου ο οποίος αποκατέστησε τη δημοκρατία στην Εύβοια οι καλές δε σχέσεις με την Κάρυστο πιστοποιούνται και από Ερετρική επιγραφή του 3ου πΧ αι στην οποία αναφέ-ρονται τα Δημήτριεια αγώνες προς τιμή του Δημητρίου του Πολιορκητή που ετελούντο κατrsquo έτος διαδοχικά με τοπογραφική σειρά δηλαδή Ωρεός Χαλκίδα Ερέτρια Κάρυστος[32]

Μια ξεχωριστή μορφή αυτής της εποχής είναι ο Καρύστιος γιατρός Διοκλής[33] ΄Ιωνας την

καταγωγή που έζησε στην Αθήνα και έγραψε στην αττική διάλεκτο[34] Παρότι μαθητής του Αριστοτέλη συνέβαλε ελάχιστα στην ισχυροποίηση του φιλοσοφικού συστήματος του Σταγειρίτη εργάστηκε όμως έχοντας ως φιλοσοφική βάση την περιπατητική φιλοσοφία Έγραψε Ανατομία Φυσιολογία και οι βοτανικές μελέτες του απο-τελούν ορόσημο για τη φαρμακολογία[35] Η Ν Εύβοια δεν είναι στο προσκήνιο για ένα διάστη-

μα δηλαδή μέχρι τον Α΄ Μακεδονικό πόλεμο (215-205 πΧ) όταν ο Φίλιππος Ε΄ ενδυνάμωσε τη μακεδονική φρουρά στην Κάρυστο από τον φόβο του Άτταλου της Περγάμου Την ίδια εποχή έζησε και ο νοτιοευβοέας Αντίγονος

ο βιογράφος επίσης από την Κάρυστο που τον κάλεσε στην αυλή του ο Άτταλος Α΄ (241-197 πΧ) Έγραψε laquoΣυναγωγή ιστοριών παραδόξωνraquo σημειώνουμε δε ότι ο Αντίγονος ήταν γλύπτης και τεχνοκριτικός με περγαμηνό στυλ[36] Οι νοτιοευβοείς αναφέρονται και στο δεύτερο έτος του

Β΄ Μακεδονικού πολέμου όταν το 199 πΧ ο ρωμαϊ-κός στόλος αγκυροβόλησε στον Γεραιστό και κατόπιν εντολής λεηλατήθηκαν οι αγροί της Καρύστου και ένα χρόνο αργότερα κατελήφθη η πόλη Λόγω της μεγάλης στρατιωτικής και πολιτικής της σημασίας η νότια Εύβοια έγινε τόπος διεκδίκησης τόσο των Ρωμαίων όσο και των Περγαμηνών διαδόχων του Αττάλου Ο Ρωμαίος Φλαμι-νίνος μετά την πρωτοφανή καταστροφή της Κορίνθου το 146 πΧ και ουσιαστικά την υποταγή της Ελλάδας


για ενίσχυση της θέσης του οργάνωσε τις νοτιοευβοϊκές πόλεις ως ανεξάρτητο Κοινό Ενώ τα Κοινά των ηττη-μένων Ελλήνων διαλύθηκαν το Κοινό των Ευβοέων διατήρησε τυπικά τουλάχιστον την ανεξαρτησία του εξαιρουμένης της Χαλκίδας[37] η οποία στο πλαίσιο των ρωμαϊκών αντιποίνων υπέστη μερική καταστροφή Κατά τη ρωμαιοκρατία η νότιος Εύβοια γνώρισε μεγάλη ακμή με τα μάρμαρα που εντυπωσίαζαν με τη διάταξη των φλεβών τους και παρέπεμπαν στον κυματισμό της θάλασσας όπως εύστοχα περιέγραψε ο Στάτιος[38] και μεταφέρονταν[39] στη Ρώμη για να διακοσμήσουν δημό-σια και ιδιωτικά κτίρια Οι Ρωμαίοι για τη μεταφορά των μαρμάρων είχαν ναυπηγήσει ειδικά εμπορικά ιστιοφόρα τρίστηλα πλοία με μεγάλο εκτόπισμα τα από τον Πλίνι-ο[40] τον Πρεσβύτερο αποκαλούμενα naves lapidariae Τα Καρυστινά μάρμαρα χρησιμοποιήθηκαν για κίονες για επενδύσεις και επιστρώσεις σημειώνουμε δε ότι μιλώ-ντας για τα καρυστινά μάρμαρα δεν εννοούμε μόνο αυτά που εξορύσσονταν στον χώρο της Καρύστου αλλά και της ευρύτερης περιοχής της νοτιοευβοϊκής περιφέρειας (Μαρμάρι Βατήσι Στύρα Κάψαλα Νιμποριό)[41]

Κατά τη ρωμαιοκρατία παρότι δεν είναι βέβαιη η νομισματική πολιτική το γεγονός ότι στην

Εύβοια όπως και σε άλλες πόλεις συνέχιζαν να κόβουν νομίσματα πείθει ότι στον τομέα αυτό δεν υπήρξε αυταρ-χική πολιτική όπως άλλωστε δεν έγινε και προσπάθεια για τον εκρωμαϊσμό των Ελλήνων με τη θρησκευτική πολιτική ή το εμπόριο Από το άλλο μέρος η προσαρμογή στη ρωμαϊκή κυριαρχία καθορίστηκε από την αποδοχή του ελληνικού πολιτισμού αλλά και τη διάδοσή του από τους Ρωμαίους Αποκαλυπτικός είναι ο λόγος του μεγάλου ρωμαίου λυρικού Ορατίου[42] στα τέλη του 1ου π Χ αι ότι Graecia capta ferum victorem cepit et artes intulit agresti Latio Την ίδια εποχή εικάζεται από ένα επίγραμμα στην Παλατινή Ανθολογία[43] ότι έζησε και ο επιγραμματοποιός Καρύστιος Διοκλής ο οποίος ίσως ταυτίζεται με τον Καρύστιο ρήτορα Διοκλή[44] Ως γνωστόν η ταυτότητα ενός λαού δεν προσδιορίζεται

μόνον από τον πολιτισμό την αρμονία περιβάλλοντος συνθηκών κοινωνίας και πολιτικής αλλά και από τη θρησκεία του εν προκειμένω τον Χριστιανισμό που επρόκειτο να μεταστοιχειώσει τον κόσμο πνευματικά Στη νότια Εύβοια επικρατούσε ο πολυθεϊσμός όπως άλλωστε και σε όλη τη νήσο με εξαίρεση την προχριστιανική Χαλ-κίδα όπου υπήρχε και Ιουδαϊκή κοινότητα Αναμφίβολα η επικράτηση του Χριστιανισμού και στη νότια Εύβοια από τον 2ο μΧ αι δεν έγινε χωρίς αγώνα και αιματηρές θυσίες κάτι που επιβεβαιώνεται από τους παλαιοχριστια-νικούς τάφους στον Δύστο στα Ζάρκα στο Αλιβέρι κα από κατακόμβες και παλαιοχριστιανικές επιγραφές και ενισχύεται από την πληροφορία σύμφωνα με την οποία ο επίσκοπος Κυριακός της Καρύστου μετείχε το 458 μΧ

στην επαρχιακή Σύνοδο της Κορίνθου[45] Η μεταφορά της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινού-

πολη που σήμανε υποβιβασμό των αρχαίων πόλεων της Ελλάδος σε επαρχιακά κέντρα με εξαίρεση τη Θεσσαλονίκη θεμελίωσε μια αυτοκρατορία βασισμένη στα ρωμαϊκά πάτρια και στον χριστιανικό ελληνισμό και έτσι απετέλεσε την προϋπόθεση ύπαρξης του νεώτερου ελληνισμού Είναι γεγονός ότι η πολιτική συνείδηση σε συνδυασμό με τη θρησκεία τη γλώσσα το δίκαιο και το κοινό ελληνορωμαϊκό παρελθόν ήταν το συνεκτικό στοι-χείο της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η καχυποψία όμως Βυζαντίου και Δύσης οδήγησε στις σταυροφορίες και η Εύβοια βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο μετά από σιωπή αιώνων όταν κατά τη Β΄ Σταυροφορία λεηλατήθηκε από Νορμανδούς σταυροφόρους Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως κατά τη Δ΄ σταυροφορία το 1204 μΧ από τους Λατίνους η Εύβοια επιδικάστηκε στους Ενετούς εκεί μάλιστα μετέφεραν από την Κωνσταντινού-πολη και τους άστεγους Λατίνους μετά την πυρπόληση των σπιτιών τους Η νότιος Εύβοια αποτέλεσε τον ένα από τους τρείς

φεουδαρχικούς κλήρους του νησιούmiddot έτσι με τη μορφή της τριαρχίας εδραιωνόταν η φραγκοκρατία Το 1261 η Κωνσταντινούπολη επανήλθε στους Έλληνες και μετά την ήττα του λατινικού στόλου στη Δημητριάδα του Βό-λου το 1275 ξεκίνησε το πρόγραμμα ανακατάληψης της Εύβοιας και των νησιών του Αιγαίου Η επιχείρηση αυτή ανατέθηκε στον λατίνο ιππότη από την Κάρυστο Λικάριο ο οποίος κατέλαβε την Κάρυστο και ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος του παρεχώρησε με χρυσόβουλο όλη την Εύβοια Ο Λικάριος[46] ο Καρύστιος ιππότης γνωστός για τη ρομαντική ερωτική ιστορία του με την ωραία Φελίζα χήρα του άρχοντα Ναρτζόττο αλλά και για το απαράμιλλο θάρρος του έμεινε ως ο μυστηριώδης ήρωας ο ιππότης ο εκδικητής που από το ορμητήριό του το φρούριο των Ανεμοπυλών κατέλαβε τη Σκόπελο τη Σίφνο τη Σέριφο και το μεγαλύτερο μέρος της Εύβοιας εκτός της Χαλκίδας Απότομα ο ιππότης εξαφανίστηκε από το ιστορικό προσκήνιο

Αργότερα το Βυζαντινό φρούριο της Καρύστου περιήλθε στους Βενετούς οι οποίοι το 1402 εγκα-

τέστησαν Αρβανίτες[47] στην περιοχή της Καρυστίας Το 1425 ζήτησαν και εγκαταστάθηκαν στην ίδια περιοχή και άλλες τριακόσιες οικογένειες Αρβανιτών[48] Σε αυτούς προστέθηκαν και άλλοι από την τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία Το 1470 όταν ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής κατέλαβε τη Χαλκίδα και ολόκληρη την Εύβοια οι Αρβανίτες ταυτίσανε τη μοίρα τους με τους Ευβοείς Οι Αρβανίτες με την ιδιότυπη κοινωνική σύνθεση και τα πολιτιστικά τους στοιχεία προσέδωσαν ιδιαίτερο χρώμα στη νοτιοευβοϊκή καθημερινότητα Οι Αρβανίτες της νότιας Εύβοιας με τη λύρα το νταούλι την τσαμπούνα το


βιολί το λαούτο τη φλογέρα διαμόρφωσαν τα τραγούδια τους αποδίδοντας και με αυτόν τον τρόπο την ιδιωτική οικογενειακή και κοινωνική καθημερινότητά τους Τα αρβανίτικα μιλιούνται στην Καρυστία από νότια του Αλιβερίου και Αυλωναρίου μέχρι την Κάρυστο και το Μαρμάρι[49]

Τετρακόσια χρόνια αργότερα η εικόνα της Ελλά-δος αλλάζει οικονομική ανάπτυξη επιτυχίες στη

ναυτιλία και το εμπόριο πολιτιστική πρόοδος πολιτική συνείδηση με τους θεσμούς αυτοδιοίκησης των Ελλήνων πνευματική ανάπλαση εικόνα που ο Αδαμάντιος Κοραής συνόψισε σε μία φράση laquoή είναι βέβαιον ότι ενεργείται της Ελλάδος η αναγέννησις ή δεν είναι τίποτε βέβαιον εις τον κόσμονraquo Οι προϋποθέσεις για την ανάκτηση της ελευθερίας του Γένους είχαν δημιουργηθεί η Εύβοια παρούσα στην εθνεγερσία με τον κλήρο και πρωτεύοντα τον επίσκοπο Καρύστου Νεόφυτο με τους οπλαρχηγούς Ευβοείς και μη φιλέλληνες πολιτικούς ηγέτες Ευβοείς τον Νικόλαο Κριεζώτη τον Ηλία Μαυρομιχάλη Οδ Ανδρούτσο Μαυροβουνιώτη Στέφο Νιβίτσα Φαβιέρο Αδάμ Δούκα Γεώργιο Κανιστριώτη Θεόκλητο Φαρ-μακίδη Ιωάννη Κωλέττη[50] Στο εθνικό πανελλήνιο προσκλητήριο για απελευθέρωση προστέθηκαν ο ευβο-ϊκός λαός και οι Αρβανίτες της νότιας Εύβοιας οι οποίοι είχαν ελληνική συνείδηση και ήσαν άρρηκτα δεμένοι με τους λοιπούς Έλληνες με τη χριστιανική ορθόδοξη πίστη και την κοινή καθημερινή ζωή Η Εύβοια το 1830 αναγνωρίστηκε τυπικά ως μέρος της ελεύθερης Ελλάδος αποδόθηκε όμως τελικά το 1833

Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η εικόνα της νότιας Εύβοιας αλλάζει σημαντικά με την

εκμετάλλευση των κοιτασμάτων λιγνίτη στο Αλιβέρι Εξελίχθηκε σημαντικά και από την έναρξη κιόλας του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ως εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο με το πυρηνελαιουργικό εργοστάσιο του Καπνί-ση τα λιγνιτοφόρα κοιτάσματα και με το φυσικό λιμάνι του απετέλεσε το κέντρο ενδιαφέροντος των δυνάμεων του άξονα Στο βόρειο μέρος του Αλιβερίου περιοχή Τσαρούχα οι Γερμανοί είχαν οχυρωματικά φυλάκια για τον έλεγχο του λιμανιού Μετά την απελευθέρωση υπήρξε ραγδαία ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή με την κατασκευή του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου της ΔΕΗ και της ΑΓΕΤ λίγο αργότερα Η Ν Εύβοια συ-γκαταλέγονται στα προνομιούχα ελληνικά θέρετρα με τις πανέμορφες ακτές και τα μυστηριακά φαράγγια της Οι παραδόσεις τα έθιμα τα λαογραφικά στοιχεία ο πολι-τισμός γενικότερα της Ν Εύβοιας επηρεασμένος από το Αρβανίτικο στοιχείο είναι μια ελκυστική ιδιοτυπία που καλεί τον καθένα χωριστά να την προσεγγίσει Το τοπικό νοτιοευβοϊκό τραγούδι που ξεπήδησε από τα χωριά της ΄Οχης για να απαλύνει τις σκληρές συνθήκες της ζωής και την απομόνωση του τόπου αυθόρμητο παρμένο

από την καθημερινή ζωή και φτιαγμένο για να χορεύεται συνεχίζει να μεταδίδεται από γενιά σε γενιά με την προ-φορική παράδοση Ο μυλωνιάτικος χορός ο καρυστινός μπάλλος και ο σταυρωτός καβοντορίτικος ξέφυγαν ήδη από τα στενά όρια της Νότιας Εύβοιας Ο καθημερινός βίος των νοτιοευβοέων δεν προσομοιά-

ζει με εκείνον της Βορείου ή της Κεντρικής Εύβοιας λόγω της γεωγραφικής θέσης αλλά και της μορφολογίας του εδάφους καθώς η έλλειψη πολλών πεδιάδων δεν ευνοού-σε τη γεωργία εξαιρουμένης της Καρύστου[51] Επίσης αναφέρεται και η ανεπτυγμένη αλιεία στην περιοχή επι-σημαίνεται δε ότι στα Στύρα αλιεύοντο κυρίως όστρακα πορφύρας γεγονός που αποδεικνύεται και από αναπαρι-στώμενο σε νομίσματα όστρακο[52] Κύρια ασχολία των κατοίκων διαχρονικά είναι η κτηνοτροφία βοσκή κυρίως προβάτων κατσικιών[53] και βοδιών[54] Στα γνωστά από την αρχαιότητα μάρμαρα της Καρύ-

στου για τα οποία κάνουν λόγο μεταξύ άλλων ο Στρά-βωνας[55] και ο Λουκανός στη Φαρσαλίδα του[56] και των οποίων αψευδείς μάρτυρες είναι τα ίχνη των αρχαίων λατομείων που σώζονται στην Κάρυστο στη θέση Κύλιν-δροι στα Στύρα στα Κάψαλα πρέπει να προστεθούν οι σχιστόλιθοι των Τσακαίων και της Όχης τα μάρμαρα και οι σιπολίνες των Στύρων και τέλος τα χονδροκρυσταλλικά μάρμαρα του Αλμυροποτάμου Αψευδείς μάρτυρες της ιστορικής πορείας των αγώ-

νων των επιτευγμάτων της ζωής των νότιοευβοέων είναι όσα ο χρόνος άφησε με μνημεία μνήμες παραδόσεις στίχους θρύλους είναι η δίψα για ανασύνθεση του μικρό-κοσμου της νότιας Εύβοιας από τον ρόλο της στον τρωϊκό πόλεμο μέχρι τις πληγωμένες φτερωτές των ανεμόμυλων και νερόμυλων της περιοχής που αντικαταστάθηκαν από τις ανεμογεννήτριες την ήπια μορφή της σύγχρονης ενέργειας από τις επιγραφές μέχρι τους στίχους των τραγουδιών που ως αποτέλεσμα δημιουργικής έκστασης εκφράζουν τη συνείδηση την ηθική και την αισθητική του νοτιοευβοϊκού λαού

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ[1] 61016 οἱ δὲ Πέρσαι πλέοντες κατέσχον τὰς νέας τῆς Ἐρετρικῆς χώρης

κατὰ Ταμύνας καὶ Χοιρέας καὶ Αἰγίλια κατασχόντες δὲ ἐς ταῦτα τὰ χωρία αὐτίκα ἵππους τε ἐξεβάλλ οντο καὶ παρεσκευάζοντο ὡς προσοισόμενοι τοῖσι ἐχθροῖσι

[2] Γεωγρ 10110 ἐν δὲ τῇ Ἐρετρικῇ πόλις ἦν Τάμυναι πλησίον τοῦ πορθμοῦ

[3] Πρόκειται για το σπήλαιο Σκοτεινή και ευρήματα της Mέσnς παλαιο-λιθικής περιόδου

[4] Πολλ ά από αυτά τα ευρήματα υπάρχουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χαλκίδας

[5] Το εύρημα εκτίθεται στο Παλαιοντολογικό Μουσείο Αθηνών[6] Φιλοκτ 239-244 ἐγὼ γένος μέν εἰμι τῆς περιρρύτου Σκύρουmiddot πλέω

δ᾽ ἐς οἶκονmiddot αὐδῶμαι δὲ παῖς Ἀχιλλ έως Νεοπτόλεμοςmiddot οἶσθ᾽ ἤδη τὸ πᾶν Ὦ φιλτάτου παῖ πατρός ὦ φίλης χθονός ὦ τοῦ γέροντος θρέμμα Λυκομήδους τίνι στόλῳ προσέσχες τήνδε γῆν πόθεν πλέων

[7] 1176 και 226middot βλ και A J Podlecki laquoCimon Skyros and Th eseus bonesraquo JHS 91(1971) 141-143

[8] Βλ Α Φουριώτη laquoΗ Εύβοια ως τον Ζ΄ πΧ αιώναraquo Αρχείον Ευβοϊκών


Μελετών 16 (1970) 292-293middot Γ Φουσάρα laquoΗ ιστορία της αρχαίας Εύβοιας του Jules Girard Νεοελλ ηνική απόδοση με πρόλογο και συμπληρωματικά σχόλιαraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 11 (1964) 108-116

[9] Α Σάμψων laquoΠροϊστορικές θέσεις και οικισμοί στην Εύβοιαraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 23 (1980) 91-249 passim

[10] Πρβ 6101 ἐπὶ δὲ τοῖς κατειλεγμένοις ἕστηκεν ὁ Καρύστιος Γλαῦκοςmiddot εἶναι δέ φασιν ἐξ Ἀνθηδόνος τῆς Βοιωτῶν τὸ ἄνωθεν αὐτὸν γένος ἀπὸ Γλαύκου τοῦ ἐν θαλάσσῃ δαίμονος πατρὸς δὲ οὗτος ὁ Καρύστιος ἦν Δημύλου καὶ γῆν φασιν αὐτὸν κατ᾽ ἀρχὰς ἐργάζεσθαι

[11] Liv 3538 [12] Πρβ Ομ γ 177-179 ἰχθυόεντα κέλευθα διέδραμον ἐς δὲ Γεραιστὸν

ἐννύχιαι κατάγοντοmiddot Ποσειδάωνι δὲ ταύρων πόλλ ᾽ ἐπὶ μῆρ᾽ ἔθεμεν πέλαγος μέγα μετρήσαντες και Στράβ Γεωγρ 1017 Γεραιστὸς δ᾽ ἐν μὲν τῷ καταλόγῳ τῶν νεῶν οὐκ εἴρηται μέμνηται δ᾽ ὁ ποιητὴς ὅμως αὐτοῦ laquoἐς δὲ Γεραιστὸν ἐννύχι-οι κατάγοντοraquo καὶ δηλοῖ διότι τοῖς διαίρουσιν ἐκ τῆς Ἀσίας εἰς τὴν Ἀττικὴν ἐπικαιρίως κεῖται τῷ Σουνίῳ πλησιάζον τὸ χωρίονmiddot ἔχει δ᾽ ἱερὸν Ποσειδῶνος ἐπισημότατον τῶν ταύτῃ καὶ κατοικίαν ἀξιόλογον Ο προσανατολισμός των δύο ακρωτηρίων του Γεραιστού και Καφηρέα δίνεται εύστοχα από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο Geraesto ad Atticam vergente et ad Hellespontum Caphereo (Νat Ηist 463)

[13] 156[14] 757[15] 43411 [16] Β 536-541 [17] Αποσπ 9612-13 και 1863 [18] Υμν 420 [19] Plin Nat Hist 464 antea vocitata est Chalcodontis aut Macris

ut Dionysius et Ephorus tradunt ut Aristides Macra ut Callidemus Chalcis aere ibi primum reperto ut Menaechmus Abantias ut poetae vulgo Asopis

[20] Stat Silv 4845-46 di patrii quos auguriis super aequora magnis litus ad Ausonium devexit Abantia classismiddot επίσης Th eb 7369-371 Clonin atque in terga comantes non ego Abantiadas non te saxosa Caryste non humiles Aegas altumque Capherea dixi και 9758-759 addit Abantiadas insignem crinibus Argum et male dilectum miserae Cydona sorori

[21] Οι Ίωνες της Εύβοιας είχαν αυξημένη αποικιακή δραστηριότητα από τον 8ο αι στη Χαλκιδική στον ιταλικό χώρο κατά τον 7ο και 6ο αι και εντυπωσιάζει η στενή συνεργασία δύο ή περισσότερων πόλεων σε πολλ ές αποικίες όπως για παράδειγμα Κυμαίοι με αρχηγό τον Ιπποκλή και Χαλκιδείς με αρχηγό τον Με-γασθένη ίδρυσαν την Κύμη στην Ιταλία επίσης Κυμαίοι Χαλκιδείς και Ερετριείς αποίκησαν στη Ζάγκλη τη σημερινή Μεσσήνη της Σικελίας Γενικότερα περί της Εύβοιας αυτής της εποχής βλ ενδεικτικά Fritz Geyer laquoΤοπογραφία και Ιστορία της νήσου Εύβοιας μέχρι του Πελοποννησιακού πολέμουraquo μτφ Ανδρ Α Ζάμπαλου Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 9 (1962) 18-129

[22] Απόσπ 77 1-1 Maehler [23] Δίωνος Χρυσοστόμου Ευβοϊκός ή Κυνηγός 522 καὶ τοὺς λάρους οὓς

ἅπαξ εὗρόν ποτε ἐκβεβρασμένους καὶ τούτους ἀνέπηξα εἰς τὴν δρῦν τὴν ἱερὰν τὴν πλησίον τῆς θαλάττηςmiddot βλ και Αρχιμ Χρυσοστόμου Θέμελη laquoΗ Προ-χριστιανική Εύβοια εξ επόψεως θρησκείας και πολιτισμούraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 4 (1956) 26

[24] 813[25] Ηροδ 8112 και 121 [26] 928 Ἑρμιονέων δὲ ἐχόμενοι ἵσταντο Ἐρετριέων τε καὶ Στυρέων ἑξακόσι-

οι τούτων δὲ Χαλκιδέες τετρακόσιοι και 931 οὗτοι δὲ ἐπέσχον Ἑρμιονέας τε καὶ Ἐρετριέας καὶ Στυρέας τε καὶ Χαλκιδέας

[27] Ο Θουκυδίδης παραστατικά περιγράφει τη μεγάλη σημασία της απώ-λειας της Εύβοιας για τους Αθηναίους με αυτά τα λόγια laquoτοσαύτη ἡ ξυμφορὰ ἐπεγεγένητο ἐν ᾗ ναῦς τε καὶ τὸ μέγιστον Εὔβοιαν ἀπωλωλέκεσαν ἐξ ἧς πλείω ἢ τῆς Ἀττικῆς ὠφελοῦντοraquo (8957)

[28] Παυσ 10910 [29] Έτσι ο Μ Αλέξανδρος επεξέτεινε τη διακήρυξη του Ισοκράτη στον

Πανηγυρικό ότι Έλλ ηνες πρέπει να αποκαλούνται όσοι laquoτῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέραςraquo μετέχουν

[30] Στράβ Γεωγρ 9218 [31] Παυσ 1254 [32] Inscriptiones Graecae XII 9207middot στην ίδια επιγραφή αναφέρονται

και τα Διονύσια με αντίθετη τοπογραφική σειρά δηλαδή Κάρυστος Ερέτρια Χαλκίδα Ωρεός

[33] Ο ακριβής χρόνος της ζωής του είναι αμφισβητούμενος δηλαδή τοποθε-τείται στα μέσα του 4ου αι πΧ και είναι νεότερος του Ιπποκράτηmiddot βλ και Plin Νat Hist 266

[34] Για τα αποσπάσματα του έργου του βλ Ph J Van der Eijk Diocles of Carystus A Collection of the Fragments with Translation and Commentary τ 1-2 Studies in Ancient Medicine 22 και 23 Leiden- Boston-Koumlln Brill 2000-2001

[35] Το παλαιότερο ελλ ηνικό βοτανολόγιο είναι το έργο του Ριζοτομικόν στο οποίο βασίστηκε ο Θεόφραστος (374-288 πΧ) για το laquo Περί φυτών ιστορίαςraquo έργο του

[36] Η τεχνοτροπία αυτή θεμελιώθηκε από τον Επίγονο και έφθασε στο απόγειο με τον περγαμηνό βωμό προς τιμή του Διός και της Αθηνάς στο Πέργαμο που είναι το σπουδαιότερο σωζόμενο αρχιτεκτονικό δείγμα της ελλ ηνιστικής εποχής

[37] Liv 33325 [38] Stat Silv 2293middot βλ επίσης Γ Φουσάρα laquoΗ ιστορία της αρχαίας

Εύβοιας του Jules Girard Νεοελλ ηνική απόδοση με πρόλογο και συμπλη-ρωματικά σχόλιαraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 11 (1964) 103

[39] Στράβ Γεωγρ 1016 πλησίον δὲ τὰ Στύρα καὶ τὸ Μαρμάριον ἐν ᾧ τὸ λατόμιον τῶν δὲ τὰ Στύρα καὶ τὸ Μαρμάριον ἐν ᾧ τὸ λατόμιον τῶν Καρυστίων κιόνων ἱερὸν ἔχον Ἀπόλλ ωνος Μαρμαρίνου ὅθεν διάπλους εἰς Ἁλὰς τὰς Ἀραφηνίδας

[40] Νat Hist 362 [41] Βλ Τάσου Ζάππα laquoΗ Καρυστία και Στυρία Λίθοςraquo Αρχείον

Ευβοϊκών Μελετών 24 (1981) 243-275 passim [42] Hor Epist 21156 [43] 7 393[44] Πρβ Αρχιμ Χρυσοστόμου Θέμελη laquoΗ Προχριστιανική Εύβοιαraquo

Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 29 (1986) 40 [45] Πρβ Αρχιμ Χρυσοστόμου Θέμελη laquoΑρχαί και Διάδοσις του Χρι-

στιανισμού εν Ευβοίαraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 4 (1955) 3-30 [46] Πρβ Επαμ Βρανόπουλου laquoΟ ιππότης Λικάριοςraquo Αρχείον Ευ-

βοϊκών Μελετών 7 (1959) 127- 133 [47] Με βάση τις πληροφορίες από βενετσιάνικα έγγ ραφα των ετών

1402 1425 1426 γραμμένα στη λατινική δικαιολογείται η απόφαση των Βενετσιάνων κατακτητών να εγκαταστήσουν τους σκληροτράχηλους Αρβανίτες στη νότια Καρυστία όσο το δυνατόν μακρύτερα από τη Χαλκίδα δυσπιστώντας για αυτούς σε ενδεχόμενη επίθεση των Τούρκων

[48] Βλ ειδικότερα Κ Μάρκου laquoΟι ΄Ελλ ηνες Αρβανίτεςraquo Περιοδικό Χοροστάσι τεύχη 11 (Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 2005) 12 (Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2005) 13 (Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005)

[49] Βλ σχετικά Γιάννη Π Γκίκα laquoΟι Αρβανίτες και το Αρβανίτικο τραγούδι στη Νότια Εύβοιαraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 21 (1977)middot του ιδίου laquoΑρβανίτικα τραγούδια του Κάβο ντrsquo Οροraquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 9 (1962) 177-195middot Κώστα Η Μπίρη Αρβανίτες και Δωριείς του νεώτερου Ελλ ηνισμού Αθήναι 1960

[50] Βλ Σπύρου Δ Λουκάτου laquoΗ Εύβοια και οι Ευβοείς στα χρόνια του 21raquo Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 23 (1980) 65-90

[51] Για τα σιτηρά της Καρύστου πληροφορούμεθα ήδη από τον Θεόφρα-στο (Αθήν 7302α) και επίσης διαβάζουμε στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (Plin Νat Hist 3218)

[52] Eckhel doctr num II 325 [53] Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Αριστοτέλη στο Περί ζώων

μορίων (677α) περί των προβάτων και των κατσικιών στο νησί [54] Χαρακτηριστική είναι η απεικόνιση του βοδιού στα νομίσματα

της Καρύστου[55] Αναφέρει χαρακτηριστικά και την παρουσία ασβέστου στην πρώιμη

εποχήmiddot πρβ Στράβ 446 [56] Luc 5230-236 secreta tenebis litoris Euboici memorando condite

busto qua maris angustat fauces saxosa Carystos et tumidis infesta colit quae numina Rhamnus artatus rapido feruet qua gurgite pontus Euripusque trahit cursum mutantibus undis Chalcidicas puppes ad iniquam classibus Aulin


Του Γιάννη Μότσιου Καθηγ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Στον ελεύθερα επιλεγμένο ρυθμό ή η αισθητική απόλαυση τής ανάγνωσης

Για τον Κώστα Κινή τον συγγραφέα των τριών ιστορικών αφηγήσεων (Το laquoΧΑΣΑΝΙraquo των 7 το laquoΔεκαέξηraquo των 9 και το laquoΒασίλης Σαβόγιαςraquo των 18 χειρόγραφων σελίδων το τελευταίο έχει κάποιο προβάδι-σμα στις προσωπικές μου προτιμήσεις) έχω πολλά να πω και θα γράψω λίγα για λόγους οικονομίας Γιrsquo αυτό και περιορίζομαι σε μερικές παρατηρήσειςΟ λόγος του Κώστα Κινή είναι απλός ο

φροντισμένος λόγος της καθημερινής επικοινωνίας σε ύφος παιδικής αμεσότητας που μπορεί να εκληφθεί και ως αφέλεια Καθόλου απλοϊκός Θα τολμούσα να τον ονομάσω γλώσσα της ωριμότητας και της σοφίας Ο Αϊνστάιν έλεγε αν το γραπτό σου δεν μπορείς να το δια-βάσεις στη γιαγιά σου και να το καταλάβει φταις εσύ η γλώσσα σου κι ότι θέλεις να εκφράσεις μrsquo αυτήν Βρίσκω τη γλώσσα του Κινή ισορροπημένη Κυλάει (σπάνιο προτέρημα) όπως το νερό της βρύσης ή όπως το νερό της Τρακοσάρας στους πρόποδες της Πάνω Αρένας στο Γράμο άνετα θέλω να πω λεύτερο δροσερό ολίγον τι τραγουδιστό σίγουρο στην αναγκαιότητα της ύπαρξης και της κοινής ωφέλειας για τους ανθρώπουςΈχω την εντύπωση ότι τα τρία κείμενα έχουν γραφεί

στο ίδιο lsquoκλειδίrsquo σε κυματιζόμενη ένταση χωρίς το στοιχείο του χαλαρού ndash φωνή που καταγράφει με πλη-ρότητα μια πλευρά ολόκληρης εποχής ολόκληρη την ψυχική κατάσταση στην οποία βρέθηκε ο ήρωας (ένας και μοναδικός) των τριών διηγημάτων Ο συγγραφέας σε πρωτοπρόσωπο λόγο ως υποβολέας των σκέψεων και των πανεθνικών συναισθημάτων των ΕΑΜιτών των ΕΛΑΣιτών των ΕΠΟΝιτών και όλου του λαού μας εκείνης της αθάνατης κι ανεπανάληπτης ιστορικής μας εποχής Συνεπαίρνουν τα νοήματα του γραπτού με τον προωθητικό βηματισμό του ύφους ο αναγνώστης χορεύ-ει στο μουσικό σκοπό που του παίζει έντεχνα μελωδικά στον ελεύθερα επιλεγμένο ρυθμό από την πρώτη φράση έως τη στερνή της καθεμιάς από τις αφηγήσεις του Εδώ παίρνεις μια ανάσα και η ευχάριστη αγωνία ndash προσμονή της αναγνωστικής καλλιτεχνικής απόλαυσης σου επι-τρέπει να πάρεις μια βαθιά ανάσα στο τέλος της δεύτε-ρης ιστορίας ενώ στο τέλος της τρίτης έχεις χορτάσει την απόλαυση των κειμένων αλλά θα προτιμούσες τη συνέχεια Λόγος γίνεται για ιστορικές αφηγήσεις κυρί-ως λογοτεχνικού χαρακτήρα και ύφουςΟι lsquoτριδευτερόλεπτεςrsquo ανάσες κατά την ανάγνωση

των περιόδων δεν είναι αναγκαιότητα της όποιας ξεκούρασης Ποιος μπορεί να πάρει την απόφαση να ξεκουράζεται από την ευχαρίστηση τη σχεδόν ηδονή Που είναι σωματική πνευματική και ψυχική ταυτό-χρονα Το να θέλει κανείς να βρίσκεται σε κατάσταση ευδαιμονίας ή έστω να δώσει χρονική διάρκεια στην ανάγνωση νέων κει-μένων αυτό ονομάζεται τέχνη του λόγουΈχω διαβάσει αρκετούς στίχους του ίδιου

συγγραφέα Και είναι καλοί Αρκετά καλοί και περιεκτι-κοί Θέλω να πιστεύω ότι ο λυρισμός της ποιητικής του φλέβας επιδρά ευεργετικά στο βηματισμό της καλλιτεχνι-κής πεζογραφίας του χωρίς να μπερδεύει την πρόζα με ποίηση Κι ούτε την ποίηση με πεζογραφία Ο τεχνίτης ξέρει να μην παραβιάζει τα αόρατα αλλά υπαρκτά σύ-νορα ανάμεσα στα δυο είδη του έντεχνου λόγουΕδώ τελειώνει η φιλολογική παρουσίαση των τριών

διηγημάτων Μια όμως εθνική ndash πατριωτική κοινωνι-κή και πολιτική προσπέλαση στο περιεχόμενο και τα νοήματά του θα συμπλήρωνε το γραπτό μου με κάτι το πολύ ουσιαστικό Γιατί ο Κώστας Κινής αναφέρεται σε καταστάσεις των παιδικών του χρόνων αυτή η περίοδος στη ζωή τού κάθε ανθρώπου είναι από τις πιο συμπαθη-τικές και τις πιο γόνιμες στην τέχνη ιδιαίτερα σε κείμενα απομνημονευματικού ταυτόχρονα και λογοτεχνικού χαρακτήρα Αναφέρομαι μόνο σε πέντε ποιητικά κείμενα που αν δεν θα υπήρχε η Αντίσταση δεν θα γράφονταν Οι laquoΕΠΙΝΙΚΟΙ Β΄ (1940 ndash 1946) του Άγγελου Σικελια-νού Το ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ Β΄ του Γιώργου Σεφέρη Η ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ του Γιάννη Ρίτσου Το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ του Οδυσσέα Ελύτη και Η ΚΑΝΤΑ-ΤΑ του Τάσου ΛειβαδίτηΗ αναπόληση με την αναμενόμενη καλλιτεχνική

επαναδημιουργία της εποχής αναστηλώνει καταστάσεις ευφορίας και έμπνευσης Όταν όμως αυτό συμπίπτει με μια μεγαλειώδη εποχή στη ζωή του έθνους η ευφορία και η έμπνευση είναι όχι διπλή αλλά πολλαπλή Και σε όλα τα επίπεδα της καλλιτεχνικής σύνθεσης Δεν μπο-ρούσε να γίνει κι αλλιώς και στην περίπτωση του Κ Κ Η αναφορά του στα χρόνια κι ακόμα περισσότερο σε δημιουργούς (όσο lsquoμικρούςrsquo κι αν μπορούσε να τους θεωρήσει κανείς) της αντιστασιακής εποποιίας είναι άκρως πετυχημένη κι άκρως χρήσιμη για τη δική μας εποχή Δεν εντάσσεται απλώς στην τέχνη του λόγου του δοσμένου συγγραφέα αλλά αποτελεί το καμίνι απrsquo όπου


άστραψαν και ευδοκίμησαν οι σελίδες των διηγημάτων του Το εθνικό - πατριωτικό και κοινωνικό περιεχόμενο τού αγώνα καθόρισε τη μορφή τους κι όχι το αντίθετο η μορφή τα νοήματά τουςΚορυφαίοι Έλληνες ποιητές (περιορίζομαι σrsquo αυ-

τούς) ο Σικελιανός ο Σεφέρης οι δημιουργοί στίχων για τραγούδια της 10ετίας του rsquo40 και πολλοί άλλοι μιλούν μέσα από το έργο τους πως φαντάζονταν και επιθυμούσαν Ελλάδα μέσα από τους αγώνες της γενιάς κατά των εισβολέων του άξοναΣικελιανός 1 Απριλίου 1941 laquoΓράμμα από το μέ-

τωποraquoα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip Τι αλίμονό μαςαν καρτερείτε μια άνοιξη σαν πρώτακι όχι την άνοιξη που λέω πως θά rsquoρτεισπαθί κρατώντας δίστομο φερμένημε τα φτερά της Νίκης να θερίσειότι δεν είνrsquo ανάμεσό σας άξιονα τη δεχτείhellip Κι αυτό rsquoναι που με κάνειτην ώρα τούτη να Σου γράψω φίλενα Σε ρωτήσω laquoΕίστrsquo έτοιμοι ή δεν είστενα τη δεχτείτε τέτοιαν άνοιξηraquoβ laquoΟμπρός να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω απrsquo την

ΕλλάδαΟμπρός να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τον κό-

σμοΣτίχοι αντάρτικων τραγουδιώνγ Μιας ανάστασης νέας χτυπάει η καμπάναμηνούν τα όπλα μας το λυτρωμόraquoδ στrsquo άρματα στrsquo άρματα κι εμπρός στον αγώναγια τη χιλιάκριβη τη Λευτεριάraquoε Θέλουμε λεύτερη εμείς πατρίδακαι πανανθρώπινη τη ΛευτεριάraquoΣεφέρηςστ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliplaquoΨηλά βουνά δε μας ακούτεΒοήθεια ΒοήθειαΨηλά βουνά θα λιώσουμε νεκροί μετους νεκρούς Κάιρο Αύγουστος rsquo43Σε υποσημείωση (Πολιτικό Ημερολόγιο Α΄ σ 316) ο

ποιητής καθορίζει την έννοια laquoβουνάraquo laquoΒουνά - βου-νό Εννοείται εδώ ειδικότερα το ΕΑΜ - ΕΛΑΣraquo Η δε φράση laquoεπανάσταση του στρατούraquo αποτελεί την πιο προωθημένη πολιτικά εκτίμηση του γεγονότος και μάλιστα από υπάλληλο της ελληνικής κυβέρνησης του Καΐρου αφού κι αυτός ακόμα ο Τσίρκας την ονομάζει laquoδημοκρατική - αντιφασιστική εξέγερσηraquo (Επιθεώρηση Τέχνης αρ τεύχους 87 - 88 σ 498) Στα Πολιτικά Ημε-ρολόγια και στις Μέρες των αρκετών τόμων ο Σεφέρης

είναι αποκαλυπτικότατος ως προς τη σκιαγράφηση της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στο Κάιρο αλλά και εκείνων της περιόδου 1944 - 1947 laquoΜελαγχολία ιδέα τρίτου καλοκαιριού ανάμεσα σε τούτη την καβαλίνα αλό-γων και πολιτικατζήδωνraquo- laquoΑποκαρδιωμένος όπως πάντα ύστερα από κάτι τέτοια μολονότι τα είδα τόσες και τόσες φορές όπου η βλακεία η εγωπάθεια η μωρία και η ανα-πηρία της ηγετικής τάξης στη σημερινή Ελλάδα σε φέρνει στην ανάγκη να ξεράσεις[hellip] είμαι βέβαιος πως τούτοι οι ελεεινοί δεν αντιπροσωπεύουν την ζωντανή Ελλάδα δεν αντιπροσωπεύουν τίποτεhellipraquo (49 1945) - laquoΤο ελληνικό δράμα σήμερα είναι ότι ο πόλεμος έβγαλε τον τόπο πιο αντιδραστικό από ποτέraquo (55 1945)Ο Αντιβασιλέας στο κρεβάτι laquoΑν δώσω δημοκρατική

λύση δεν θα είμαι ανώτατος άρχων αλλά μασκαράςraquo(59 1945)

laquoΣήμερα όλο το πρωί στη δοξολογία και στην παρέλαση [hellip] όμιλοι που φωνάζουν lsquoέρχεται έρχεταιrsquo ή lsquoθέλουμε τον βασιλέαrsquo Κοιτάζω αυτούς που φωνάζουν είτε μικρά παιδά-ρια και κοριτσόπουλα είτε μουστακαλήδες χαρακτηριστικά εγκαθέτωνraquo laquoΣυλλογίζομαι όλη τη δουλειά πέντε χρόνια τώρα για να φτάσω σε τούτη την 28η Οκτωβρίου σrsquo αυτόν τον ξεπεσμό [hellip] Έτσι που πάω θα γίνω ολότελα άχρηστος και για τους άλλους και για τον εαυτό μου Στις εποχές του ξεπεσμού δεν υπάρχει σωτηρία ούτε για τον Πετρώνιο ούτε για τον Νέρωνα το αίμα πρέπει νrsquo αλλάξειraquo (60 1945)

laquoΣήμερα η σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών της χώρας το πρωί και το απόγευμα Θλιβερό θέαμα έχεις όρεξη να κλαις βλέποντάς τουςraquo (67 1945)

laquoΛέμε να μην επεμβαίνουν οι Άγγλοι και δεν παύουμε να γυρεύουμε τη συμβουλή τουςraquo (81 1946) laquoΜη-επέμβαση όπως την εννοούν οι Έλληνες σημαίνει να επέμβει η δύναμη που με υποστηρίζει ή να επέμβει με τον τρόπο που συμφέρει στο κόμμα μου ή εμένα του ίδιου Η απουσία επέμβασης είναι η χειρότερη επέμβαση κοκraquo (83 1946)Ο Παππούς (Δαμασκηνός) μαίνεται εναντίον της

κυβέρνησης και συνεχίζει laquoΟίστρος ακολασίαςraquo (84 1946)

laquoΥπουργικό Συμβούλιο Παπανδρέου κάνει νερά νιώθει να φυσά άλλος αγέρας και αλλάζει τα πανιά του Οι άλλοι δυο θερμοί κι αδέξιοιraquo (88 1946)

Dan Άγγλος αξιωματούχος laquoΜα τέλος πάντων πάτε να ξαναρχίσετε ένα καινούριο 1920raquo Έλληνες του αποκρί-θηκαν laquoΜεταξύ του rsquo20 και σήμερα υπάρχει κολοσσιαία διαφορά Τότε χρειαζόμασταν την Αγγλία σήμερα η Αγγλία μάς χρειάζεταιraquo Το άκουσε και ψιθύρισε laquoPour Eng-landraquo laquoΕίναι αλήθειαraquo πρόσθεσε laquoπως οι άκροι από τους Λαϊκούς είναι ανόητοι (silly)raquo (90 1946)

laquoΜαυρομιχάλης το πρωί έλεγε στον Αντιβασιλέα τα βά-σανά του μες τις αγγλικές αποστολές Ο Tuttle τον έβρισε λέει σα χαμίνιraquo (92 1946)

Dan για την ελληνική κυβέρνηση laquoΕίναι πραγματικά


απελπιστική η κατάσταση Δεν υπάρχουν άνθρωποι στην Ελλάδα Δοκιμάσαμε τα πάνταraquo (93 1946)

laquoΟι δικοί μας μοιάζουν αφηρημένοι ξεκρέμαστοι [hellip] Οι Έλληνες που έχουν ξεχωρίσει από τη μάζα σπουδαίοι ή όχι και ανεξάρτητα από τις ιδέες τους ή τις δοξασίες τους είναι τις περισσότερες φορές κατά (κανόνα) τέρατα (από έλλειψη ισορροπίας συμμετρίας)raquo (94 1946)

laquoΔυο τάξεις στη Ελλάδα εκείνοι που θέλουν να φύγουν κι εκείνοι που θέλουν να ζήσουν στον τόπο τους Δυο νο-οτροπίεςraquo (107 1946)

laquoΈτσι τελειώνει κι αυτή η υπηρεσία όπως και άλλοτε με κάποιο ρομαντισμό όπως άλλοι θα έλεγαν αλλά εγώ θα έλεγα με το δικό μου ρεαλισμό Γιατί το να μη μπω στο παιχνίδι των κοινών φιλοδοξιών των άλλων ndash όλοι τους κάνουν σαν τα λυσσασμένα σκυλιά ndash ήταν ένας τρόπος να βγω από τη αηδία που μου προξενούν να μη γίνω ίδιος Ίσως αυτό να είναι η δική μου φιλοδοξία Καθώς γράφω τα κανόνια και οι καμπάνες χαλνούν τον κόσμοraquo (109-110 1946 28 Οκτωβρίου)

laquoΕίναι μια ζούγκλα αλληλοεξόντωσης με την απάτη και τη συκοφαντία η δημόσια ζωή μαςraquo (1946 116-17)

laquoΥπουργοί και Πρέσβεις ψεύτες ψιλικατζήδες και μασκαράδες χαρακτήρες σαλταδόρων Ονόματα που ξεπερνούν σε βάρος όποιο επίθετο κι αν φανταστείς στη γλώσσα μας τί βάρος θες να έχουν οι λέξεις μοχθηρία εμπάθεια υπουλότητα μπροστά στο όνομα Κύρουraquo[hellip] (119-20 1947)

laquoΕίδα Πιπινέληhellip Κατεργάρης κομματάρχης και γαϊ-δούρι ndash όπως αρμόζει άλλωστεraquo

laquoΕπίσης πίσω από την κυβέρνηση υπάρχει μια μικρή εμπορική και τραπεζική κλίκα της οποίας ηγείται ο Πε-σμαζόγλου διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος που είναι πανούργος και αποτελεσματικός παίκτης Αυτή η κλίκα είναι αποφασισμένη πάνω απrsquo όλα να προστατεύσει τα οικονομικά προνόμια όποιο κι αν είναι το κόστος σε ότι αφορά την οικονομική υγεία της χώρας Τα μέλη της θέλουν να διατηρηθεί ένα φορολογικό σύστημα που είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους Αντιτίθενται στους συναλλαγματικούς ελέγχους διότι αυτοί ενδέχεται να τους εμποδίσουν να μεταφέρουν τα κέρδη τους σε τράπεζες στο Κάιρο ή στην Αργεντινή Δεν διανοούνται καν να επενδύσουν αυτά τα κέρδη με στόχο την ανάκαμψη της χώρας τουςΤα ναυτιλιακά συμφέροντα βρίσκονται σε ιδιαίτερα

σκανδαλώδη θέση Σήμερα η ελληνική εμπορική ναυτιλία βρίσκεται σε άνθηση και οι εφοπλιστές καρπώνονται τα κέρδη Όμως η χρεοκοπημένη ελληνική κυβέρνηση δεν απολαμβάνει κανέναν όφελος από όλον αυτό τον πλούτο οι αποδοχές των ναυτικών εξακολουθούν να εισρέουν στη χώρα αλλά τα κέρδη των πλοιοκτητών παραμένουν στην πλειονότητά τους στο εξωτερικόraquo (σελ 267 ndash 268)Το απόσπασμα είναι παρμένο όχι από έκθεση υπηρε-

σίας των ημερών μας αλλά από το βιβλίο του Πωλ Α Πόρτερ laquoΖητείται ένα θαύμα για την Ελλάδαraquo laquoΗμερο-λόγιο ενός προεδρικού απεσταλμένου 20 Ιανουαρίου ndash 27 Φεβρουαρίου 1947raquo που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις του ΒΗΜΑΤΟΣ (2010)

Η διαφορά του 1947 με το 2012 συνίσταται κυρίως στο γεγονός ότι σήμερα υψηλόβαθμα στελέχη των ελ-ληνικών κυβερνήσεων συμμετέχουν άμεσα στα κέρδη από τη λεηλασία του δημοσίου πλούτου Τα στοιχεία που παραθέτει και οι σχολιασμοί του Πόρτερ είναι τόσοι ώστε θα έπρεπε να μεταφέρουμε εδώ το σύνολο του ημερολογίου του Γιrsquo αυτό και τελειώνω με το επόμενο απόσπασμα laquoΌσο μπορούσα να διακρίνω η ελληνική κυβέρνηση δεν είχε κατrsquo ουσίαν άλλη πολιτική εκτός από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια ώστε να διατηρήσει την εξουσία απαριθμώντας θορυβωδώς τις θυσίες της Ελλάδας κατά τον πόλεμο και επικαλούμενη τον ίδιο της το τεράστιων διαστάσεων αντικομμουνισμό ως επιχει-ρήματα για την παροχή ξένης βοήθειας σε απεριόριστες ποσότητες Στόχος της κατά την προσωπική μου κρίση είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για την διαιώνιση των προνομίων μιας μικρής κλίκας από τραπεζί-τες και εμπόρους που αποτελούν την αόρατη εξουσία στην Ελλάδαraquo (σ 264 ndash 65) Και συνεχίζει ο Πόρτερ laquoΑίσθησή μου είναι ότι το ελληνικό κράτος έχοντας υποβάλει αίτηση βοήθειας και εποπτείας έχει θέσει στο μέτρο αυτό όρια στην ίδια του την εθνική κυριαρχίαraquo (271) Ο lsquoκομψόςrsquo χαρακτηρισμός με τον οποίο διακοσμεί την πολιτική lsquoνομενκλατούραrsquo ο Πόρτερ είναι laquoπαρακεντέδες της κυβερνητικής εξουσίαςraquo (274)Δηλαδή από το 1944 και δώθε δεν άλλαξε τίποτα σrsquo

αυτό τον τόπο Μα αυτήν την εξουσία και τα ίδια σχε-δόν τζάκια δεν τοποθέτησαν στο σβέρκο της Ελλάδας οι 50000 ξιφολόγχες των Άγγλων το Δεκέμβρη του rsquo44 και η απεριόριστη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ από το 1947 και μετά Τι σχέση μπορεί να έχει κανείς μrsquo αυτή την lsquoκαβαλίναrsquo του χτες και του σήμερα με το κέντρο εξουσίας που μετά τον πόλεμο laquoέβγαλε τον τόπο πιο αντιδραστικό από ποτέraquo Άντε ντεΗ Ελλάδα της Εθνικής Αντίστασης και της αξιοπρέπει-

ας έχει σχέση μόνο με τον εαυτό της και με τους άξιους κληρονόμους της με κείνους που αντιστέκονται στην αδικία στην ανηθικότητα στο ξεπούλημα της χώραςΟι ήρωες των διηγημάτων του Κώστα Κινή ανήκουν

εξολοκλήρου στη συνέχεια και την κοινωνική ολοκλή-ρωση αυτής της πολύτιμης κι ανεκτίμητης κοινωνικής πολιτικής πνευματικής και πολιτιστικής κληρονομιάς Τα πρόσωπα των αφηγημάτων όπως κι ο ίδιος ο συγ-γραφέας είναι με την Ελλάδα της αντίστασης ενάντια στο κακό είναι με τους Έλληνες των όμορφων αγώνων για το καλό της πατρίδας ndash χτες σήμερα στον αιώνα τον άπαντα


Ιστορικές Αφηγήσεις

laquoΒασίλης Σαβόγιας raquoΤου Κώστα Κινή

Μέναμε τότε στην ξακουστή τη Συνοι-κία της Αθήνας τα Σεπόλιαmiddot γνώρι-

σα εκεί τον περιβόητο σε όλη την περιοχήΒασίλη το Σαβόγια ένα κοντό ανθρωπάκι

πού rsquoχε laquoμάγγικο και τσαχπινιάρικο στυλά-κιraquo ύφος μισοκακόμοιρο φωνή laquoσπινήraquo και μαύρο μουστακάκιmiddot το σπίτι του βρισκότανε λίγο πιο κάτω απrsquo το δικό μαςmiddot εμείς μέναμε Ξανθίππης 24 δίπλrsquo από τις γραμμές του τραίνουmiddot κιrsquo είχε μια καφετιά παληόπορτα τούhellip Βασιλάκη τού Σαβόγια η παράγκα που οδηγούσε στη γνωστή για όλους μας στη γειτονιά αυλή του laquoΜάγκαraquoΜάλιστα έλεγε καμαρωτά πως είχε και τον τυχερό

του αριθμό - laquoτριάνταraquoΌταν στο δρόμο με συνάνταγε και τύχαινε να

παίζουμε ποδόσφαιρο με τα παιδιά της γειτονιάς -μικρό παιδάκι τότrsquo εγώ- μου έλεγε κιrsquo επέμενε πως ήταν laquoμερακλήςraquo μα τώρα που μεγάλωσα και που το καλοσκέφτομαι είμrsquo απολύτως βέβαιος πως ήταν χασικλήςΘυμάμαι όταν σαν παιδιά φτιάχναμε μιά μπάλα

πάνινη από κουρέλια πού rsquoχα laquoκλέψει από τη Μάναraquo -στον αργαλειό πανέμορφες ύφαινε κουρελούδες από υφάσματα παληά δεν ήταν χρήσιμα σε τίποτα σκέτα κουρέλια άχρηστα ndash τά rsquoκοβε λουριδίτσες μακρου-λές σε χρώματα διαφορετικά όμως παράξενα και τα συνταίριαζε τόσrsquo όμορφα ώστε γινόντουσαν στο τέλος οι ξακουστές πολύχρωμες με τrsquo όνομα laquoτης κυρrsquoΑγγελικής με τα πολλά παιδιά οι κουρελούδεςraquo Άλλες τις χάριζε στη γειτονιά και με τις ομορφότερες στόλιζε πάντοτε σαν έφτανrsquo ο χειμώνας το πάτωμα στο σπίτι μας με τα πλακάκια laquoεποχής τα μπακλα-βαδωτάraquo μισά rsquoπrsquo αυτά κοκκινωπά μισά άσπρα και δεν παγώναμε στο απροστάτευτο φτωχόσπιτο με τρία συνεχόμενα δωμάτια όλα κι όλα που στεγαζόταν η πολυάριθμη φαμίλια τις κρύες και φαρμακερές τις νύχτες του χειμώναΜε φώναζε που λέτε ο Σαβόγιας με ύφος ήρεμο

γλυκό μα κιrsquo αρρωστιάρικο συνάμαhellip Είχε τα μάτια laquoύαιναςraquo και εμένανε με πλήγωνε κιrsquo έκλεβε τη χαρά μου που άφηνα τους φίλους μου και σταματούσαμε για χάρη του να παίζουμε ποδόσφαιρο ζητώντας μου - μόνο από μένα- κάθε φορά το ίδιο πράγμα - laquo Στο φαρμακείο να πας της γειτονιάς πού rsquoτανε ακριβώς

πιο πάνω από τις γραμμές του τραίνου γωνία οδός Χαρώνδου-Σεπολίων εκεί που ενώνεται με την οδό που κατεβαίνει κάτω στα ΣεπόλιαraquohellipΜούrsquo κανε την καρδιά κομμάτια που μrsquo

έπαιρνε στην άκρη και με ύφος συνομωτικό ζητούσε νrsquo αγοράσω κάποια φάρμακα ndash που δε θυμάμαι τώρα τrsquo όνομά τους - laquoΓια

τη γιαγιά σουraquo μού rsquoλεγε laquoνα πης πως είναι Κοίτα καλά Μην αναφέρεις το όνομά μου Για τη για-γιά Γιατrsquo είναι άρρωστη πολύ και τη συμβούλεψε η κυρία Βικτωρίαraquo - της γειτονιάς η νοσοκόμα- μια ψηλή μαυροντυμένη ευγενική κυρία με γυαλιά και με κάπως μεγάλα δόντια μπροστινά - πού να βρεθή τότε γιατρός- laquoκαι κοίτα τίποτrsquo άλλο ότι και να ρωτήση ότι και να σου πή rsquoνrsquoτάξει Κωστάκη φίλε τάrsquo παμεraquo

- laquoΤά rsquoπαμεraquo τού rsquoλεγα καιrsquo γώ και το κρυφοκα-μάρωνα που μούrsquo λεγε πως είναι τάχα φίλος μου ένας τόσο μεγάλος άνθρωπος - όσο κιrsquo αν μου φαινότανε στα μάτια μουhellip laquoχτικιάρηςraquoΆβουλο τότrsquo εγώ παράταγα με θλίψη το ποδόσφαι-

ρο - μπορούσα τάχα και να κάνω αλλοιώς - Με βλα-στημούσαν βέβαια όλα τrsquo άλλα παιδιά της γειτονιάς -ήτανε όλοι πιο μεγάλοι - laquoΤο κέρατό σου το τράγιοraquo βρίζανε laquoκιrsquo άϊ στο λύκο ρε βλάκα που αφήνεις το παιχνίδι μας στη μέση Βιάσου γιαrsquo θα νυχτώσηraquo - έτσι μονάχα βρίζανε τότε όλα τα παιδιά της γειτονιάςmiddot δεν ξαίρανrsquo τις σημερινές βρισιές ή δεν τολμούσαν να τις πουν Αυτές μονάχα οι μεγαλύτεροι και μόνο άμα τύχαινε κάτι βαρύ ή πολύ σοβαρό να γίνη στην παρέα και να ξεσπάση laquoνταβαντούριraquo

-Πολλές φορές είδα τους μεγαλύτερους να βγάζουν και μαχαίρια Τότε κρυβόμουνα κάτω απrsquo τα τελευ-ταία σκαλοπάτια απrsquo το laquoσκαλώνιraquo που οδηγούσε στο πανέμορφο το laquoλιακωτόraquo απrsquo όπου βλέπαμε και την Ακρόπολη -τις μέρες μόνο δεν είχε ακόμα φωταγωγη-θή- στο φημισμένο laquoλιακωτόraquo το φορτωμένο με όλα τα λουλούδια και τα μυρωδικά -έτσι το λέγαμrsquo όλοι τότε όσοι ανεβαίναμε τις νύχτες πού rsquoχε αστροφεγγιά με παραμάσχαλα τις κουρελούδες πού rsquoχε υφάνει η Μάνα και κανα-σεντονάκιmiddot για ώρες ολόκληρες γλεντούσαμε χορεύαμε λέγαμrsquo αστεία και παίζαμε και τον laquoκλεί-δωναraquo κάτω από τη φεγγαράδα και τραγουδούσαμε

Ο Κώστας Κινής είναι σκηνοθέτης του θεάτρου της τηλεόρασης του ραδιοφώνου


του Τόνυ Μαρούδα και Φώτη Πολυμέρη τα τραγούδια μέχρι να laquoαποκάμουμεraquo και κοιμηθούμε αργά τη νύ-χτα λιγάκι πριν χαράξει η αυγούλα Αυτά τα όμορφα κιrsquo άλλα πολλά συμβαίνανε στην οδόν Ξανθίππης 24 με γωνία Κωνσταντινουπόλεως κάτω από τις γραμ-μές των τραίνων των τραίνων ΣΠΑΠ και ΣΕΚ στα laquoσίδεραraquo μια στάση πριν από το τέρμα Σεπολίων και με το ΤΡΑΜ με αριθμό laquo8raquo

Διέσχιζα λοιπόν σαν αστραπή τα δυο-τρία τετράγω-να ndashκαμμιά διακοσαριά μέτρα που απείχε το laquoγήπεδό μαςraquo επί της οδού Κωνσταντινουπόλεως -περνάω τώρα και χωράνε laquoμόνο και μετά βίαςraquo κανά-δυό αυτοκίνητα χάθηκε πια και το χώμα Τώρα είναι όλη άσφαλτοςmiddot πρώτα στην κοσμοχαλασιά τής τότε αντιπαράθεσης των laquoκόκκινωνraquo ενάντια στους laquoπράσι-νουςraquo η σκόνη έφτανε μέχρι τον έβδομο ουρανό έτσι λέγαμε όλοι τότε κι αναρωτιόμαστε πόσο ψηλά να ήταν ο έβδομος αφού εμείς ούτε μέχρι τον πρώτο δεν μπορούσαμε να φτάσουμε μόνο τον βλέπαμε Σκέψου τον έβδομο Αλήθεια Εμείς τότε είχαμε μάτια να βλέπουμε τη σκόνη μόνο νrsquo ανεβαίνηmiddot ποτέ χρόνο δεν είχαμε να τηνε δούμε και να πέφτη ακόμα και να κατακάθεταιhellip και μούrsquo πε κάποτε γιrsquo αυτό ο πατέρας μου όταν τον ρώτησα - laquoΠοτέ να μην αφήσεις σκόνη να laquoκατακάτσηraquo πάνω στη ζωή σου Αυτή rsquoναι κιrsquo έτσι λέγετrsquo η laquoΣυνήθειαraquo Ποτέ μην κάνεις γυιέ μου κάτι από συνήθειαhellipraquo Και τον θυμάμαι και μέχρι σήμερα τrsquo ακολουθώ Τίποτrsquo από laquoσυνήθειαraquo Τίπο-τα και Ποτέ Μήτε και τα κορδόνια των παπουτσιών μου laquoαπό συνήθειαraquo δεν δένω Όλα και πάντα σε εγρήγορση Κιrsquo όλα συνειδητά Και κυνηγούσαμε που λες με χιλιοτρυπημένα παληοπάπουτσα ή και ξυπόλητοι ακόμα την πολυπόθητη πάνινη μπάλα που όλο διαλυότανε και υπήρχε πάντα ο πιο ικανός απrsquo όλα τα παιδιά που την ξαναμανά-την laquoσυναρμολογούσεraquo Τού rsquoχανε βγάλει laquoπαρατσούκλιraquo κιόλας Όλοι τονε φωνάζαμε ο laquoμαϊτζέβελος -εγώ νόμιζα πως ήταν αυτό το επίθετο του Καιrsquo γώ κάποια φορά φώναξα τη μητέ-ρα του που πήγαινε να φτωχοψωνίση στου κυρ-Κώστα του Φλωράτου Κωνσταντινουπόλεως 315 - είχε laquoαπrsquo όλαraquo μαναβική μπακαλική καθώς και κοκκινέλι κιrsquo άσπρο βαρελίσιο κρασί απrsquo τα Μεσόγεια κι ένα μαύρο τηλέφωνο που laquoεξυπηρετούσεraquo όλη τη γειτονιά με τα ονόματα κιrsquo αν τύχαινε νά rsquoχουνε δυό το ίδιο όνομα φώναζε δίπλα και το επώνυμοΉθελα που λες να της κάνω εντύπωση και να τη

χαιρετήσω όπως όταν συναντιούνται οι μεγάλοιhellip Της είπα λοιπόν

-Καλημέρα σας κυρία Μαϊντζέβελου -πάντα με συμπαθούσε του Μαϊτζέβελου η Μητέρα ακόμα κιrsquo ο πατέρας του κιrsquo ας ήταν laquoκαραδεξιόςraquo -έτσι τον έλεγε η Μάνα μου - και μου τραβάει που λέτε ένα

χαστούκι γύρισα δυο στροφές γύρω απrsquo τον εαυτό μου ndash όλοι έτσι το λέγανε όταν τους δέρνανε με χα-στούκια - κιrsquo είδα τον ουρανό laquoσφοντήλιraquo - δεν ήξερα τι σημαίνει το laquoσφοντήλιraquomiddot αλλά εκείνη τη στιγμή το είπα νομίζοντας πώς έτσι θα laquoξεζαλιζόμουναraquo και θά rsquoνοιωθα σε λίγο πιο καλάmiddot έτσι κιrsquo έγινε μόνο που φεύγοντας μου είπε θυμωμένη - laquoΚαι νόμιζα πως είσαι και καλό παιδί Ού να μου χαθής αλήτη Αυτά σού rsquoμαθrsquo η Μάνα σουraquo

-laquoΌχιraquo τόλμησα να ψελίσω- laquoΆμrsquo θα ντο rsquoπώ στον Παπαστάθηhellip να μη σε ξα-

ναφήση να ξανανεβής να ψάλλης στο laquoστασίδιraquo στον Άγιο Αιμιλιανό στο Λόφο του Σκουζέ την Κυριακή Κιrsquo αυτός έχει τοhellip laquoόπλοraquo στο ζωνάρι του και θα σε laquoκανονίσηraquohellipraquo

-Τρομοκρατήθηκαhellip(αλλά γιrsquo αυτόν τον διαβόητο τον Παπαστάθη τον προδότη ndash Χίτη και συνεργάτη των γερμανών θα σας μιλήσω σε μιαν άλλη ευκαιρία γιατί τώρα έπρεπε να τελειώσω τη laquoδουλειάraquo στο φαρμακείο) ndash Με περιμένουνε και τα παιδιά να συνεχίσουμε το laquoματςraquo να δούμε ποια απrsquo τις δύο ομάδες θα νικήση οι Ολυμπιακάκηδες ή οι Παναθη-ναϊκάκηδεςhellip Έτσι κι αλλοιώς θα με ξυλοφορτώναν άμrsquo αργούσα Έτρωγα πάντοτε σφαλιάρες από τους μεγάλους που με είχαν ονομάσει και laquoκαρπαζοεισπρά-χτοραraquo κι έπεφτε καταιγίδα από καρπαζιές και με τα δυο τους χέρια μέχρι να κουραστούν και κάποτε να σταματήσουν χαχανίζοντας με τις χοντροφωνάρες τους πού rsquoτανε και πολύ παράξενα laquoχοντρέςraquo -κάνανrsquo και laquoκοκκοράκιαraquo και τότε τους κορόιδευα Έτσι έβγαζα το άχτι μου για όλες τις καρπαζιές γιατί laquoμοι-ρασμένη χαρά διπλή χαρά και μοιρασμένη λύπη μισή λύπηraquo Έτσι πονούσα και λιγότερο και είχrsquo ακούσει κιόλας πως οι laquoμεγάλοιraquo λέγανε για τα παιδιά στην εφηβεία πώς - laquoΒρίσκονται στην laquoανάπτυξηraquo γιrsquo αυτό laquoχοντραίνουνraquo οι φωνές τουςhellipraquoΈφτανα λοιπόν στο Φαρμακείο πού rsquoτανε γω-

νία Σεπολίων με Χαρώνδου κι έβλεπα τον κυρ-φαρμακοποιό ndash τον λέγαμε laquoφαρμακοτρίφτηraquo πού rsquoταν Θεόχοντρος μrsquo ένα σκούρο-γκρι κουστούμι - δεν ξέρω ακόμα γιατί άντρες και γυναίκες rsquoκείνη την εποχή φορούσαν μοναχά σκουρόχρωμα σακάκια και κουστούμια όσοι είχανε κουστούμια - γκρι χρώματα σκούρα-καφέ και μαύρα ή κάποια ακαθόριστα πά-ντοτε σκούρα χρώματαmiddot οι γυναίκες κάποτε κλαρωτά ndash έτσι τα λέγανε ndash πού rsquoτανε πάντοτε ξεθωριασμένα και φαινόντουσαν σα νά rsquoχαν κυλιστεί στο χώμα και δεν τα είχαν ξεσκονίσει και δεν ξέρω ακόμα ndash τώρα το υποψιάζομαι ndash το γιατίhellip ίσως γιατί πονούσαν για την ντροπή της γερμανικής κατοχής Τότε όμως δεν τό rsquoξερα Επίσης γιατί όταν συναντιότουσαν οι άνθρω-ποι μιλούσαν πάντοτε ψυθιριστά κοιτάζαν ύποπτα


τριγύρω τους κι όταν αποχωρίζονταν σήκωναν το δεξί τους χέρι και κοιτάζονταν κάτω από τη μασχάλη τους ndash φτιάχνοντας τάχα τα μαλιά τους ndash έριχναν κλεφτές ματιές δεξιά-ζερβά κι έλεγαν με laquoσπινήraquo φωνή στο διπλανό τους αντί χαιρετισμού laquoΆντε και με το καλό να ξημερώσηraquoΜιrsquo άλλη φορά άκουσα κάποιους γείτονες που το

ξανάπανε αυτό κιrsquo ευγενικά γεμάτος απορία τους είπα - laquoΕίναι κοντά μεσημεράκιmiddot έχει εδώ και πολύ ώρα laquoξημερώσειraquo ΤίιιΠικρογελάσανε λιγάκι μου χαϊδέψανε το κεφαλάκι

- laquoΆντε να συνεχίσης το παιχνίδι σου Κωστάκηhellipraquo μού rsquoπανε και φύγαν προς την αντίθετη μεριά κιrsquo οι δυο σιγοκουνώντας το κεφάλι με καϋμόhellip Κι ας ήτανε κιrsquo οι δυο τους laquoδεξιοίraquo - μου τό rsquoχε πει η Μάνα μου- το σκέφτηκα πολύ Δε βρήκα τότε απάντηση Άκου laquoνα ξημερώσηraquo Καμμιά φορά ούτrsquo οι μεγάλοι δεν ξέρουν laquoτί τούς γίνε-ταιraquoΘεόχοντρος με γκρι κουστούμι ο

Φαρμακοποιός και κάτι laquoμαυροκαφέraquo γυαλάρες πού rsquoπιαναν όλο το πάνω μέρος ολόκληρου του κεφαλιού του και απrsquo τους πολύ χοντρούς φακούς του έβλεπες τα παραμορφωμένα μάτια του νά rsquoναι σαν τα μάτια του ροφού ή της κουκουβάγιας ndash υπήρχαν τότε πολλές κουκουβάγιες στα δέντρα του σταθμού της ΣΕΚ και μας ξετρέλαιναν τις νύχτες με το laquoκου-κου-βάου κου-κου-βάουraquo τους Είχα δη κιrsquo έναν ροφό μεγάλο που τον είχε φέρει ο πατέρας μας πού rsquoτανε ψαράς κιrsquo είχαμε κάνει όλοι πανηγύρι τρώγοντας λαχταριστό ψάριmiddot είχε μοσχοβολήσει όλrsquo η γειτονιά κιrsquo ήρθαν πολλές γειτόνισσες να πάρουν μεζεδάκιmiddot έδωσε σrsquo όλες η Μανούλα μας κιrsquo ας ήταν όλες laquoδεξιέςraquo που είχαν έρθει όλες από την Πελοπόν-νησο από την laquoΠηγάδα τού Μελιγαλάraquo έτσι έλεγαν και καταριώντουσαν συνέχεια τους Αντάρτες μας Τότε δεν ήξερα το γιατί τώρα το ξέρω Μα πιο πολύ laquoμεζέ τί λέω laquoμεζέraquohellip ολόκληρη μερίδα έδωσrsquo η κυρ-Αγγελική η Μάνα μου στην κυρα-Άννα δίπλα μια νέα βυζαρού πανέμορφη όλοι τηνέ γλυκοκοιτά-ζαμε όταν ήταν κοριτσάκι μα τώρα τη σεβόμαστε γιατί παντρεύτηκε και είναι laquoέγκυοςraquo και της ευχόμαστε όταν τη βλέπουμε laquoμε το καλό να γεννήσει το παι-δίraquo προσθέτοντας πάντα ndash έτσι μας διάταζε η Μάνα μας ndashlaquoότι και νά rsquoναι αγόρι ή κορίτσι Μοναχά να γεννηθή laquoγερόraquohellip Κιrsquo όλο γλυκοχαμογέλαγε η Αννάρα γιατrsquo είχε ασχημήνει και είχαν φουσκώσει οι χειλάρες της και laquoοπωσδήποτε θα κάνη αγόριraquo έτσι έλεγε η Μάνα μου laquoήξερε αυτήraquoέτσι έλεγεhellip

έμhellip είχε γεννήσει καιhellip μιάμισυ ντουζίνα παιδιά laquoΟλόκληρος Λόχοςraquo έλεγε πάντα με περηφάνεια ο χαμογελαστός Πατέρας μας Όλο γελούσε κιrsquo όλο έλεγε - laquoΈλα κοντά μου γαμώ το μπελά σουraquo και με μοσχοπέταγε στα ουράνια και μού rsquoδινε κιrsquo ένα γλυκό φιλί μετά την καθιερωμένη φούρλα γύρω-γύρω -laquoΆντε παιδάκι μου να παίξηςhellip Με πολλή αγάπη και με πολλά παιχνίδια καλομεγαλώνουν τα παιδιάhellip Γιrsquo αυτό τα λέμε και παιδιά από το ρήμα παίζω παιδιά και παιδείαhellipraquo μας έλεγε και καμάρωνεhellipΕίχε βλέπεις τελειώσει και το laquoΣχολαρχείοraquo στην

ΠάτραΜόλις λοιπόν με έβλεπε ο κυρ-φαρμακοποιός

έκανε πάντοτε τις ίδιες laquoγκριμάτσεςraquohellip Τότε απλώς τις έβλεπα δεν τις αποκωδικοποιούσα τώρα μάλλον μπορώΚαι με rsquoρώταγε πάντα την ίδια ερώ-

τηση με την ίδια φράση -laquohellipΓια τη γιαγιά σου την κυρα- Μαριγώ είναι Είσαι βέβαιος έτσιhellipraquo Μόλις πριν λίγο είχε περάσει από το φαρμακείο η Νόνα μου σκεφτόμουνα κιrsquo είχε ψωνίσει τα λιγοστά της φάρμακα κάτι ασπιρίνες Μπάγιερ ένα Αλγκόν -παυσίπονο- και λίγο μουρουνέλαιο -αυτό το τελευταίο για εμάς τα εγγόνια της - laquoΚατά της φυματίωσηςraquo έτσι έλεγε η Νόνα μας Τα έξη παιδιά laquoτη γλύτωσανraquo Ο Αρι-στείδης laquoτην άρπαξε βαρειάraquo κιrsquo εγώ τη

laquoσκαπουλάρισαraquo laquoελαφριάraquo Με στείλαν οι δικοί σε κάτι γνωστούς στα Μελίσσια που υπήρχε μεγάλος πευκώνας και πολλά σανατόρια για τους φυματικούς Πολλοί πεθαίναν τότε Δεν είχαν βρη ακόμα το απλού-στατο φάρμακο laquoκατά της φυματιώσεωςraquo έλεγαν όλοι κιrsquo έτρεμαν laquoμην τύχει και σrsquo αυτούςraquo Εγώ laquoτη γλύτωσαraquo κιrsquo επέστρεψα στο σπίτι laquoσrsquo ένα χρόνοraquo raquoΝόναraquo λέγαμε τότε -όλοι εμείς πού rsquoχαμε έρθει από την Πάτρα -τη γιαγιά μας- laquoΓιαγιάraquo είναι σαν το laquoγιο-γιόraquo που παίζαμε τότε με το λαστιχάκι και το μπαλάκι πάνω- κάτωraquo- έτσι μάς έλεγε η Νόνα και γελούσε και σκούπιζε τη μύτη της -που πάντα έτρεχε- με τη δεξιά παλάμη τηςhellip ανάσκελαη κλασσική κίνηση της Νόνας και πρόσθετε και

την επωδό-πάντα την ίδια -laquoΕ ε ε ε δεν ντα ξαίρω και καλά

η κακαμοίραraquo Δεν θυμάμαι νrsquo αρρώστησε ποτέ της Πάντα όρθια Παραστάτης στο σπιτικό μας έκανε όλες τις δουλειές είχε πάντα τον τελευταίο λόγο -μετά τον Πατέρα και τη Μητέρα- και πέθανε χωρίς καμμία αρ-ρώστια στα εκατόν-τρία της χρόνια αφού μαράθηκε σαν φυλλαράκι το φθινόπωρο Αιωνία η Μνήμη τής καλής μου Νόνας Ο Πονηρός ο Χοντροφαρμα-

O Kώστας Κινής στην παιδική του ηλικία


κοποιός Δεν θάrsquo θελε να laquoχάση την πώλησηraquo και στην αρχή λίγο διστακτικά μα όσο πέρναγε η ώρα και μεγάλωνε η laquoπαραγγελιάraquo δούλευε όλο και με πιο μεγάλη ταχύτητα κοίταζε γύρω του κλεφτά μην τύχει και rsquoμπη και κάναrsquoς άλλος πελάτης μεσrsquo στο Φαρμα-κείο και αφού έβγαινε σχεδόν σκυφτός κιrsquo έριχνε μια κλεφτή ματιά στην οδό Σεπολίων -ίσα πού έσκαγε μουσούδα προς το δρόμο δεξιά-ζερβά και μού rsquoδινε τα φάρμακα σε μια σκούρα σακούλα- τσέπωνε στα γρήγορα όλα τα λεφτά που ndash όπως μού rsquoχε επισημάνει ο Σαβόγιας ndash laquoέπρεπε να τα πέταγα πάνω στον πάγκο και να μην περιμένω ρέστα γιατί εγώ του δίνω πάντα πιο πολλά απrsquo όσα κάνουνε τα φάρμακά μου γιατί ξέρω την αξία τουςrsquorsquo Μου επέστρεφε πάντα μερικές δραχμές για ρέστα - laquoΔώσε τα ρέστα στην Κυρα- Μαριγώ τη Νόνα σουraquo Φοβόταν φαίνεται Δεν θά rsquoθελε νά rsquoχη τίποτα νταραβέρια με το μούτρο τον Σαβόγια ndash τό rsquoξερε βέβαια πως δεν ήταν για τη Νόνα μου μα ήτανε γιrsquo αυτόν Γιατί τον είχε δει με την παληοπαρέα του όταν περνούσανε μπροστά από το φαρμακείο του -γιαrsquo δεν υπήρχε άλλος δρόμος- ούτε τον ένοιαζε άλλωστε- όταν πηγαίνανε στη Βάθη που συχνάζανrsquo όλα τα παληόμουτρα κιrsquo απrsquo τις κωλότσε-πές τους φαινόντουσαν να laquoεξέχουνε εντέχνως οι φαλτσέτες τουςraquo -τους είχα rsquoδει κάποια φορά μέσrsquo στην παράξενη αυλή του που μύριζε τσουκνίδα και σμιρίγδι - κάποτε μάλιστα είχα επισημάνει κιrsquo έναν πα-ληό τροχό βρωμόπραμμα πού rsquoχrsquo ένα μαραφέτι και τον γύριζε μrsquo ένα στριγγό θόρυβο με το δεξί του πόδι και πέρνανrsquo κάτι παληοσίδερα λεπτά -νομίζω ήταν μπετόβεργες λεπτές μα ανθεκτικές- και τα τροχίζανε χώνανε ένα ξύλο στο πίσω μέρος και το διπλώνανrsquo με πανιά ή λάστιχο από παληές σαμπρέλες που πέταγαν οι λιγοστοί φορτηγατζήδες της εποχής εκείνης -γιrsquo αυτό και laquoπολύτιμο υλικόraquo- και στο τέλος το περι-τυλίγανε με ταινία που τυλίγουν τα καλώδια laquoγια νά rsquoχουνε laquoκαλή λαβήraquo που νά rsquoναι laquoβολικιά στο χέριraquo και που το μπροστινό το μέρος το τροχίζανε για ώρες με περίσσια υπομονή και χύνανε πολύ ιδρώτα ώστε να γίνει η laquoφαλτσέταraquo πια αρκετά μακριά λεπτή στην άκρη σχεδόν σαν σουραύλι και πολύ κοφτερή κι rsquoαπrsquo τις δύο πλευρές -laquoδιμούτσουνηraquo τη λέγανε- πιό κοφτερή και από του κυρ-Τάσου του Τσαγκάρη πού rsquoχε Τσαγκάρικο στην οδό Ελλησπόντου και Αγίας Σοφίας κάτω από το φουρνάρικο του κυρ-Τασούλα του Ηπειρώτη- και στο οποίο τσαγκάρικο μάθαμε όλα τα παιδιά τής γειτονιάς να τραγουδάμε άριες από τις γνωστές τότε οπερέττες του Χατζηαποστόλου και του Σακελλαρίδη -του άρεσε πολύ του γελαστού κυρ-Στάθη που χτύπαγε το σφυρί στα καρφιά τού παπουτσιού στο ρυθμό τού laquoΦίλα με κιrsquo ενωμένα τα χείλη ας μέ έ ε ενούνraquo Κιrsquo αγαπήσαμε έτσι πολλά

παιδιά το καλό κλασσικό τραγούδιlaquoΔιμούτσουνηraquo λοιπόν και τόσο κοφτερή ώστε laquoνα

κόβει τρίχαraquo καθώς λέγανε για να μπορούνε να φο-βίζουνε τους laquoαντιπάλουςraquo ή άμα ήτανε ανάγκη και να τους laquoξεκοιλιάζουνεraquo ακόμα laquoνα ντους δίνουνε τrsquo άντερα στο χέρι για να ντα κάνουν κοκορέτσιraquo όπως χαρακτηριστικά έλεγανΚαθώς laquoσαν το πουλάκιraquo επέστρεφα δεν ήθελα

να χάσω το παιχνίδι εξ άλλου κιrsquo όλrsquo οι μεγάλοι με περιμένανε και ανυπομονούσαν Ποτέ δεν άρχιζαν χωρίς εμένα γιrsquo αυτό καιrsquo γώ δεν ήθελα ποτέ να τους laquoπροδώσωraquoΚαραδοκούσε ο Σαβόγιας πίσω από το αιωνόβιο

δέντρο της γειτονιάς -μέσα στο χώρο που παρέμεναν οι αμαξοστοιχίες της ΣΕΚ στο σταθμό της Λαρίσης στην Αττική -τον γίγαντα ευκάλυπτο στη ρίζα του είχα θάψει το αγαπημένο μου καναρίνι τον Κίτσο που του είχα μάθει να στέκεται στο κάτω χείλος μου και να μου καθαρίζει τα δόντια Τον ευκάλυπτο πού rsquoχα σύνδεση μαζί του γιrsquo αυτό του μίλαγα τον χάιδευα και κάθε τόσο ευλαβικά έκοβα μερικά φύλλα και κάτι τριγω-νικά σβολαράκια που κρεμόντουσαν απrsquo τους μίσχους που τά rsquoβαζε η Μανούλα μου στην κατσαρόλα και τά rsquoβραζε για να μπορεί να αναπνέη καλλίτερα επειδή είχε δύσπνοιες απrsquo τά πολλά τα βάσανα της κατοχής και τα πολλά παιδιά laquoΤις ευτυχίες τηςraquo όπως μας ονόμαζε κάθε παιδί κορίτσι ή αγόρι γιατί είμαστεhellip δεκάξη Οχτώ κορίτσια οχτώ αγόρια (εγώ ο υπrsquo αριθμόν laquoδέκα τρίαraquo Γνώρισα μόνο τα επτά και τον εαυτό μου οχτώ) κάθε παιδί κιrsquo ένας διαφορετικός χαρακτήρας κάθε παιδί και laquoΜια ευτυχίαraquoΛοιπόν laquoκαραδοκούσεraquo το ρήμα είναι σωστό

ο Σαβόγιας σαν έχιδνα νrsquo αρπάξη από τα χέρια μου τη μαύρη -πραγματικά laquoμαύρηraquo- τη σακκούλα με τα laquoφάρμακα τηςhellip Νόνας μουraquo -αν τό rsquoξερε η Νόνα θα τον σκότωνε με τα ίδια της τα χέρια μπορούσε να γενή laquoίδια λιονταρίναraquo για τα εγγόνια της αν κάποιο από τα laquoδυο φορές παιδιά τηςraquo -έτσι μας έλεγε-βρισκότανε σε κίνδυνο και rsquoγώ στrsquo αληθινά βρισκόμουνα σε τρομερό κίνδυνο τώρα που το σκέφτομαι απrsquo άλλη τη σωστή σκοπιά Πώς τα κατάφερα και γλίτωσα -ακόμα δεν καταλαβαίνω- από τα νύχια αυτής της σπείρας των laquoναρκομανώνraquo στα πρώτα παιδικάτα μου κιrsquo αγνά μου χρόνια Μάτι θολό χέρι τρεμάμενο ιδρώτας σrsquo όλο του το

πρόσωπο μα πολύς ιδρώτας το κούτελο ποτάμι άρπαζε τα φάρμακα λέγοντας μα ψευδίζοντας λιγάκι - laquoΜπράβο Κωστάκη μου hellipάμαhellip καλά δε γίνω και μrsquo αυτή τη laquoδόσηraquohellipθα σεhellipθα σεhellip ξαναφωνάξωraquo Αυτό με ξένισε αυτή η laquoδόσηraquo κιrsquo αρχίσαν laquoνα με ζώνουνε τα φίδιαraquo πού rsquoλεγε κιrsquo η Νόνα μουhellip

Άγια Γριούλα Πιο χρήσιμη και από την εκπαί-


δευση που πήρα από το δημοτικό κιrsquo από το γυμνάσιο μαζί Καιhellip πιο απλή Χωρίς καν τιμωρίες Άσε πια την αγάπη πού rsquoτρεφε για μένα και την εμπιστο-σύνη Ναι Την εμπιστοσύνη που μου έδειχνε και τη διαλαλούσε σε όλες τις εξηντάρες εβδομηντάρες ογδοντάρες κιrsquo ενενηντάρες της γειτονιάς Τις έλεγε laquoγρηούλεςraquo Κιrsquo αυτή ήταν πάνω από εκατό όπως είπαΌλες οι Νεώτερες laquoγιαγιούλεςraquo ήρθαν στην κηδεία

της κιrsquo έλεγαν- απλά laquoσυρρικνώθηκεraquo κιrsquo έφυγε σαν laquoγερασμένη λαφίνα όρθια έξυπνη γελαστή προσηνής και κοροϊδεύτρα των ανθρώπινων αδυναμιώνraquo

-Δυσανασχετούσα με τον Βασίλη τον Σαβόγια για τέσσερις λόγουςΤό rsquoξερα πως μού rsquoλεγε ψέματαΤό rsquoξερε πως τό rsquoξερα Τό rsquoξερε ο φαρμακοποιός Τό rsquoξεραν κιrsquo όλα τα παιδιά της Γειτονιάς Απόδειξη

η laquoπαληοπαρέαraquo μου laquoσφύριζανraquo -laquoΜην ξαναπάς γιrsquo αυτόν ρε βλάκαhellip Άει στο Λύκοhellip Θα σε συλλάβου-νε οι αστυνομικοίraquo Κιrsquo εγώ μπροστά τους τάχατες απορούσαhellipΤους έλεγα - laquoΆρρωστος άνθρωπος είναι ρε παιδιάhellip

Του παίρνω τα φάρμακα τουraquoΚιrsquo αυτοί χαχάνιζαν και κοροϊδεύοντάς με όλοι μαζί

με καρπαζώνανε και γελούσαν τρανταχτάΜού rsquoλεγαν μάλιστα πως είμαι και ο laquoκαρπαζοεισπρά-

κτοραςraquo της γειτονιάς Αθώα εγώ τότε γελούσα μα μrsquo έτρωγε μέσα μου το laquoσαράκιraquo όμως ήξεραhellip τα παιδιά με συμπαθούσαν και δεν ήθελαν να πάθω τίποτα κακόhellip Μα όταν γύριζα την πλάτη μου κάτι σιγομουρμούριζαν κάτι σαν laquoτο πιτσιρίκι είνrsquo αθώο και χαζόraquo και κάτιhellip λέξεις που δεν καταλάβαινα κάτι σαν μπαχτσίσι μασί-σιhellip φασίσιhellip πάντως τελείωνε σε -ίσιΧαζογέλαγα και rsquoγώ καιhellip συνεχίζαμε ανέμελοι μέχρι

τα μεσάνυχτα όταν ερχόταν η Μάνα μου με τη βρεμένη σανίδα καιhellip laquoπού σε πονεί και πού σε καίειraquohellip Μας άλλαζε τον αδόξαστοhellip Όποιος δεν έχει φάει ξύλο με σανιδιές απόhellip laquoβρεμμένηraquohellip δεν ξαίρει τι σημαίνειΧειρότερη κιrsquo από βίτσα λιγαριάς γιατί σrsquo άφηνε φου-

σκάλες πλάτους μιας ανοιχτής παλάμης σταhellip κωλομέ-ριαhellip και πηγαίναμrsquo όλοι στα σπίτια μας κλαίγοντας ενώ οι Μανάδες βγαίνανε στη ρούγα και λέγανε στη Μάνα μου - laquoΓειά στα χέρια σουraquo και laquoΟ Θεός να φυλάη τrsquo αποθαμένα σουraquo η μια laquoΝrsquo αγιάσουν τα χεράκια σουraquo η άλλη laquoΒάρα τους στο ψαχνό να μην το ξανακάνουνraquo καιhellip laquoπάει λέγονταςraquo η κάθε μια έλεγε τα δικά της μέχρι να μπη κλαμμένος ο γυιόκας τους στο σπίτιhellipΠέφταμε ψόφιοι στο κρεβάτι άνιφτοι και άλουστοι

και το πρωΐ laquoξύλο πάλι να δουν τα μάτια σουraquohelliplaquoΦάε τώρα και το πρωινό σου μπερντάκιraquo ώσπου να

σηκωθούμε laquoμε την τσίμπλα στο μάτιraquohellip Να ντυθούμε

καιhellip νηστικοί laquoγια τιμωρίαraquo Να πάμε τρέχοντας στο δημοτικόhellip αδιάβαστοιΈτσι λοιπόν πήγαινε laquoτρέχοντας raquo κιrsquo αυτή ηhellip

laquoπαληοκατάστασηraquo μέχρι πουhellip ένα απόγιομα έκανε πολλή ζέστηhellip laquoέσκαγε ο τζίτζικαςraquo που λέγαμε τότε Ήρθε η Χωροφυλακή μrsquo ένα πράσινο laquoΝτόϊτςraquo απrsquo αυτά πού rsquoχε στείλει το laquoΣχέδιο Μάρσαλλraquo τις laquoκωτσομούρες raquo Κατέβηκαν οι Χωροφυλάκοι μπήκανε τρέχοντας στην αυλή των Θαυμάτων και μετά από λίγο θλιβερή κουστωδία βγάλανε ένα τσούρμο laquoρημαγμένα κορ-μιάraquohellip κάργα στο χασίσιΚαμπουριαστά κορμιά κάτω τα μάτια τρεμάμενα

και κυριολεκτικά σερνάμενα σκέτα ερείπιαmiddot μαζεύτηκε όλη η γειτονιά χορός αρχαίας τραγωδίας γύρω απrsquo το φορτηγόhellip απόλυτη σιωπήhellip κατάθλιψηhellip και κάποιες γριούλες σκούπισαν τα μάτια με τα μαυρομάντιλαΚαι μέσrsquo στην απόλυτη ησυχία μόνο τα τζιτζίκια

θρηνούσαν τη θλίψη τους απrsquo τον αρχαίο ελληνικό μύθοΞαφνικά μια Μάνα τσίριξε - laquoΡεμάλια Εσείς

κυλιέστε στη λάσπη και τα παιδιά μας τα σκότωσαν οι γερμανοίhellip Κιrsquo όσες ψυχούλες γλιτώσανrsquo απrsquo τον Άξονα λειώνουν στις εξορίες και στα ΜακρονήσιαraquoΓουργούρισε κραυγάζοντας κιrsquo αφήνοντας μαύρο κα-

πνό η εξάτμιση του laquoΝτόιτςraquo νεκρική σιγή ο θρήνος σιγοπερπάτησε στη Γειτονειά που πρίν λίγο παίζανrsquo ποδόσφαιρο τrsquo αθώα Ελληνόπουλα με την χιλιοταλαι-πωρημένη πάνινη μπάλαΔιαλυθήκαμε όλοι ήσυχα και σκυφτοί Η θλίψη

φώλιασε στα σπίτια κιrsquo η Γειτονειά laquoξανάσανεraquo από το ΔηλητήριοΔεν ξανάκουσα ποτέ για τον Βασίλη το Σαβόγια

πού rsquoλεγε πως ήταν laquoμερακλήςraquo αλλά ήταν laquoΧα-σικλήςraquo

ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ

Για την έκδοση του τεύχους αυτού συνέδραμαν οικονομικά οι πιο κάτω φίλοι και συνεργάτες του περιοδικού καθηγητής Γεράσιμος Ρηγάτος καθηγητής Βασίλης Φίλιαςκαθηγητής Μηνάς ΑλεξιάδηςNίκος Ι Κωστόπουλος Ρένα ΣαχινίδουΤάκης ΒλαχοδήμοςΓιάννης ΓκαγκάτσιοςΚώστας Καρκανιάς πρόεδρος του Ελληνοβρετανικού Κολλεγίου Το Διοικητικό Συμβούλιο του ΚΕΧΟΛΠ τους

ευχαριστεί όλους για την ουσιαστική συμβολή τους στη συνέχιση του περιοδικού μας


ΛΥΚΑΙΑΈνα ιδανικό που υπερακοντίζει το ιστορικό παρελθόν και εκτοξεύεται στο μέλλον

Του Βασίλη Θ Δερεχάνη

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι στις κοινωνικές εκδηλώσεις το δύσκολο δεν είναι

να δημιουργήσεις απαρχής κάποιο θεσμό Υπάρχει η ελευθερία κινήσεως το αδέσμευτο από προηγούμενες μορφές και θέσεις που επιτρέπει να τον καθιερώσεις μη υπερβαίνοντας βέβαια τα ακρότατα όρια του κοι-νωνικού περιγράμματος όπως τον οραματίστηκες και προβαλλόμενος προς τα έξω να πάρει το χαρακτήρα του και να γίνει αποδεκτός Παράδειγμα τα διάφορα φεστιβάλ γιορτές καλλιτεχνικές αθλητικές και άλλες εκδηλώσεις στις ημέρες μας που εγκαθιδρύθηκαν σε κάθε τόπο ακόμη και χωριόΤο δύσκολο είναι νrsquo αναστήσει κανείς κάποιο θε-

σμό πολύ περισσότερο μάλιστα όταν αυτός εξακοντί-ζεται στο πολύ μακρινό παρελθόν και χρειάζεται ο φορέας που αναλαμβάνει την προσπάθεια αυτή να αναδράμει σχεδόν ψηλα-φητά στον απώτατο χρό-νο και τόπο αν θέλετε (αφού οπωσδήποτε έχει αλλάξει μορφολογία) για να συναγάγει τις μορφές και θέσεις που είχε να συλλάβει το πνεύμα του θεσμού Τότε είναι υποχρεωμένος να κινηθεί όχι ελεύθερα πα-ρεμβάλλονται εκατέρωθεν οι τύπου και προπάντων η ουσία που εμψύχωνε το θεσμό ο οποίος επιτακτικά απαιτεί να ξανάρθει στον κόσμο ίδιος και απαράλ-λακτος Γιατί τι πάει να ειπεί ανασυνιστώ μια παλιά κοινωνική εκδήλωση και δεν τη φέρνω ατόφια να την παρουσιάζω όπως ήταν στους σύγχρονους ανθρώπους για να ενωτισθούν τον παλμό της ζωής εκείνων που την πρωτόφτιασαν να βγάλουν τα συμπεράσματά τους και ακόμη να διδαχθούνΜrsquo αυτά τα δεδομένα ο Σύλλογος Άνω Καρυωτών

laquoΟ Λύκαιος Δίαςraquo ανέλαβε ένα τραχύ και υψιπέτη άθλο να ανασυστήσει τα αρχαία Λύκαια Το πρώτο γιατί πρέπει νrsquo ασχολούνται με τις λεπτομέρειες της οργάνωσης σε μια κορυφή της υπαίθρου με τις τεχνι-κές πράξεις (από δρόμους προσπέλασης μέχρι έντυπο υλικό για παράδειγμα) με το να πείσουν το κοινό κλπ το δεύτερο γιατί φέρνουν ένα ιδεώδες όχι τόσο οικείο στην πεζή εποχή μας που περικλείει το πρωτόφαντο της ανθρώπινης επικοινωνίας να το παρουσιάσουν και το επιβάλλουν όταν μάλιστα κάθε τέτοια παρεμ-

φερής προσπάθεια σήμερα πυγολαμπίζει εμπρός στη λαμπρότητα των Ολυμπιακών Αγώνων Αυτοί εδώ οι Ολυμπιακοί που τους συνεπήρε η διεθνής συγκυρία άλλοτε αφαιμαγμένοι από το ιδεώδες τους άλλοτε ως κερδοσκοπική ευκαιρία άλλοτε ακόμη και ως στίβος πράξεων βίας ή ότι άλλο τους μέλλει αναστήθηκαν έπιασαν βαδίζουν Τα Λύκαια ούτε από παγκόσμιο φορέα αναγεννήθηκαν ούτε μονοσήμαδη χροιά όπως η χρονολόγηση του παλαιού κόσμου από τις Ολυμπιάδες φέρνουν μαζί τους Κι όμως περικλείουν ένα δυναμι-σμό και μυστηριακή σύμπηξη που κάνουν τα Λύκαια να πρωτεύουν πάντων των αρχαίων αγώνων γιατί είναι η πρώτη κοινή γιορτή μαζική ανθρώπινη εκ-δήλωση Γεννήθηκαν στο μεταίχμιο της απογείωσης

του ανθρώπου από τα ζωώδη προς τα πνευμα-τικά ενδιαφέροντα γιrsquo αυτό εμπλέκονται μυ-θολογικά σrsquo αμφότερες αυτές τις περιόδουςΑυτή την πρωτιά τους

μεταξύ των άλλων προ-σπαθεί νrsquo αποδείξει στο βιβλίο της η θυγατέρα

μου Ευγενία (από ρίζα πατέρα η γιαγιά της είχε προγο-νική καταγωγή τις Άνω Καρυές και ο παππούς της την Αμπελώνα) laquoΤΟ ΟΡΟΣ ΛΥΚΑΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΑΡΚΑΔΕΣraquo φέροντας σε φως όλα τα χαρακτηριστικά της εκλεκτής αρχαίας αυτής ελληνικής φυλής αυτόπτης παρατηρητής της πρώτης τους τέλεσης στην κορυφή του βουνού Και οφείλω να εξομολογηθώ ότι η πιο πάνω συγγραφή της κτήμα ήδη των Άνω Καρυωτών πολύ μας απάλυνε τον πόνο της πρόωρης αναχώρησής τηςΟι Άνω Καρυώτες είναι φορείς ενός ιδανικού που

κατευθύνεται σε δύο στοιχεία το ένα νrsquo απλωθεί παντού η ιδιαιτερότητα των Λυκαίων ότι είναι η πρώτη κοινή ει-ρηνική εκδήλωση όταν οι άνθρωποι άρχισαν να κτίζουν οικισμούς το άλλο να αναστηθούν όπως ακριβώς είχαν με τη μορφή της παρωχημένης δόξας τους Και βαδίζουν μικρό κατά μικρό την ορθή πορεία Ωστόσο όταν λείψει αυτή η γενιά που διαφεντεύει ήδη το Σύλλογο άνθρωποι δηλαδή που γεννήθηκαν στις Άνω Καρυές και οι κατόπιν νεότεροί τους που γεννήθηκαν αλλού αλλά που οι γονείς τους τούς γαλούχησαν με το πνεύμα και τις παραδόσεις του χωριού τους ποιος θα πάρει στα χέρια του τη σκυτάλη και τι θrsquo απογίνει το μεγαλόπνευστο ιδανικό


Με ιδιαίτερα μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκαν οι κορυφαίες ετήσιες φεστιβαλικές εκδηλώσεις laquoΑΡΑΔΟ-ΣΙΒΙΑ 2012raquo 18ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟ- ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ στις 26 Αυγούστου 2012Διοργανωτής των εκδηλώσεων ήταν το ΑΓΡΟΤΙΚΟ-

ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΑΔΟΣΙ-ΒΙΩΝ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ που έχει την έδρα του στην Γαλανόβρυση και στο Στεφανό-βουνο Ελασσόνας

Οι εκδηλώσεις έγιναν υπό την αιγίδα της ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ με τη συνδιοργάνωση της ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΛΑΡΙΣΑΣ και του ΔΗΜΟΥ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣΣυμμετείχαν τα παρακάτω μουσικοχο-

ρευτικά συγκροτήματα -Φολκλορικό Χορευτικό συγκρότη-

μα laquoLUKOIL NEFTOHIMIKraquo από το Μπουργκάς (Πύργος) ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ

- Δημοτικό συγκρότημα Φολκλορικών Χορών και Τραγουδιών από το Ποζάρεβατς της ΣΕΡ-ΒΙΑΣ

- Xoρευτικό συγκρότημα του Μορφωτικού Συλλό-γου Αραδοσιβίων

- Χορευτικό συγκρότημα του Επιμορφωτικού Εκπολι-τιστικού Συλλόγου Σαρανταπόρου

Tο πρόγραμμα παρουσίασε η πολύ γνωστή Ηθοποιός-Αρχιτέκτων ΓΕΩΡΓΙΑ ΖΩΗ η οποία κατασυγκίνησε το κοινό με την έξοχη ερμηνεία του δημοτικού τραγουδιού laquoΤου νεκρού αδελφού raquo Όλα τα συγκροτήματα καταχειροκροτήθηκαν με θέρμη

και αποθεώθηκαν από τους φίλους της παράδοσης και όλους του επισκέπτεςΌπως σημειώνει ο γνωστός δημοσιογράφος κ Γιάννης

Μουκίδης στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Λάρισας laquoτα ξεχωριστά ζωντανά lsquoχρώματαrsquo και οι ήχοι του lsquoφολκλόρrsquo και της παράδοσης του Βαλκανικού χώρου lsquoζωντάνε-ψανrsquo εφέτος στη Γαλανόβρυση Ελασσόνας Πιστό στο lsquoραντεβούrsquo του (hellipκάθε χρόνο τέτοια εποχή) με τους φίλους της παράδοσης και του πολιτισμού το Αγροτικό ndash Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων διοργάνωσε με

επιτυχία το 18ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι laquoΑραδοσίβια 2012raquo ζωντανές εκδηλώσεις που απλώθη-καν στον υπαίθριο χώρο του επιβλητικού καλαίσθητου Αγροτικού Μουσείου και που τις παρακολούθησαν εκατοντάδες άτομαraquo

Την επιμέλεια και τον γενικό συ-ντονισμό όλων των εκδηλώσεων είχε οΠρόεδρος του Μουσείου ΚΩΣΤΑΣ ΣΑΧΙΝΙΔΗΣ Δρ Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου και Πολιτικός Επιστήμων

XOΡΗΓΟΙ της εκδήλωσης ήταν οι ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΑΛΑΞΙΑΣ και τα TYΡΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ laquoΙΓ-ΓΛΕΖΟΣraquo ΒΕΡΔΙΚΟΥΣΙΑ Επίσης ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙ-

ΑΣ ήταν και πάλι η ΕΤ 3 καθώς και οι εφημερίδες ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ και οι Ραδιοφωνικοί σταθμοί Ελασσόνας και Λάρισας

Κατά την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκε και η 7η ΕΚΘΕΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟ-ΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Οι επισκέπτες της Έκθεσης που γέμισαν τον εξω-τερικό χώρο του Αγροτικού-Εθνογραφικού Μουσείου μπορούσαν να επισκεφθούν δωρεάν το εσωτερικό του καλαίσθητου κτιρίου αλλά και να γευτούν τοπικά προϊό-ντα όπως μέλι κρασιά τυροκομικά ποντιακά εδέσματα γλυκά του κουταλιού κά Ακόμη ιδιαίτερη εντύπωση έκανε και το περίπτερο που υπήρχε σχετικά με την ενη-μέρωση και ανταλλαγή ντόπιων σπόρων και ποικιλιών ενώ κόσμησαν στην κυριολεξία την Έκθεση τα έργα του γνωστού γλύπτη Βασίλη Οικονόμου αλλά και του Ειδικού Σχολείου Γαλανόβρυσης με τις δημιουργίες των μαθητών και των εκπαιδευτικών του Τις εκδηλώ-σεις άνοιξε ο Πρόεδρος του Αγροτικού-Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων κ Κώστας Σαχινίδης ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στις σημαντικές δράσεις του Μουσείου και τόνισε ότι laquoΟ σύγχρονος λαϊκός πολι-τισμός αν και υφίσταται την πολιτιστική ισοπέδωση της παγκοσμιοποίησης στην εποχή μας ωστόσο είναι τόσο ισχυρός ώστε μπορεί να ξεπεράσει τη γενικότερη κρίση ενώ η μουσικοχορευτική παράδοση παραμένει μια συνεκτική δύναμη που ενώνει τους ανθρώπους κάθε λαού τους εξυψώνει και ταυτόχρονα ισχυροποιεί την εθνική συλλογική συνείδηση και ταυτότητα Ακόμη επεσήμανε ότι παρά τα όποια εμπόδια και τη δύσκολη οικονομική συγκυρία στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας είναι επιτακτική η ανάγκη όλοι να εντείνουμε τις

laquoΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2012raquo18ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι

από το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας Αφιέρωμα στα 100 Χρόνια Απελευθέρωσης της Ελασσόνας και της Μάχης Σαρανταπόρου

Επιμορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος ΣαρανταπόρουΕπιμορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Σαρανταπόρου


η διατροφή μας και κάλεσε όλους να εντείνουν τις προσπάθειές τους για τη διάσωση των σπόρων των ντόπιων ποικιλιών Το ΔΙΕΘΝΕΣ ΜΟΥΣΙΚΟ-ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΠΑΝΗΓΥ-

ΡΙ αποτελεί κυρίως ένα ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ

ΠΑΝΗΓΥΡΙ που έχει καθιερωθεί ως ένας από τους πλέον καταξιωμένους και σημαντικούς πολιτιστικούς θεσμούς της ευρύτερης περιοχής μας και της χώρας μας Ιδιαίτερα διακρίνεται για την ποιότητα και το υψηλό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό του επίπεδο και για το λόγο αυτό έχει αποκτήσει διατοπικό χαρακτήρα όπως είναι και ο χαρακτήρας του ΜουσείουΓιrsquo αυτό άλλωστε και όλες οι εκδηλώσεις όπου γί-

νονται προσελκύουν το ενδιαφέρον του κόσμου και έχουν μαζική προσέλευση κοινού με χιλιάδες θεατές που ξεπερνούν τα τοπικά όρια δεδομένου ότι προσέρ-χονται σε αυτές από διάφορες περιοχέςΜέχρι σήμερα έχουν εμφανισθεί συγκροτήματα από

την ΑΙΓΥΠΤΟ την ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ την AΙΘΙΟΠΙΑ την ΑΡΜΕΝΙΑ τη ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ τη ΓΕΩΡΓΙΑ τη ΓΙΟΥ-ΓΚΟΣΛΑΒΙΑ τις ΗΠΑ την ΙΣΠΑΝΙΑ την ΚΙΝΑ την ΚΟΥΒΑ τη ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ τη ΝΟΤΙΟ ΑΦΡΙΚΗ την ΟΥΓΓΑΡΙΑ την ΟΥΚΡΑΝΙΑ τη ΡΟΥΜΑΝΙΑ τη ΡΩΣΙΑ (από το Dagistan το Baskorstan το Volgo-grand και την Αγ Πετρούπολη) τη ΣΙΕΡΑ ΛΕΟΝΕ τη ΣΡΙ ΛΑΝΚΑ τη ΣΟΥΗΔΙΑ κά

Γενικότερα το ΑΓΡΟΤΙΚΟ-ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΩΝ που είναι το πραγματικό ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΑΣ με το δημιουργικό του έργο και με όλες τις δραστηριότητές του και την έντονη πολιτιστική του παρέμβαση έχει ως βασικό του στόχο την προαγωγή του Λαϊκού Πολιτισμού και συγχρόνως επιδιώκει να ανακουφίζει και να ψυχαγωγεί τους αγρότες της ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΓΗΣ

προσπάθειές μας για την επιβίωση και συνέχιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάςΕπίσης αναφέρθηκε στα 100 Χρόνια της Απελευθέ-

ρωσης ολόκληρης της περιοχής Ελασσόνας και στη Μάχη του Σαρανταπόρου γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία της περιοχής της Ελλάδας και των Βαλ-κανίων δεδομένου ότι οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έγιναν με τη συμμαχία της Ελλάδας της Βουλγαρίας και της Σερβίας Όλες μαζί οι δυνάμεις των κρατών αυτών με τον ταυτόχρονο αγώνα τους κατόρθωσαν να απομα-κρύνουν τους Τούρκους κατακτητές και να οδηγήσουν στην απελευθέρωση των λαών τους (μετά από 500 χρόνια) και τη διαμόρφωση των συνόρων που ισχύουν μέχρι σήμερα Για το λόγο αυτό και στα ΑΡΑΔΟΣΙ-ΒΙΑ 2012 προσκλήθηκαν για συμμετοχή συμβολικά συγκροτήματα από την Ελλάδα τη Βουλγαρία και τη Σερβία Στην εκδήλωση έκανε σύντομο χαιρετισμό και ο δήμαρχος Ελασσόνας κ Γιώργος Πασχόπουλος ο οποίος τόνισε ότι στις οικονομικές δυσκολίες της εποχής μας ο Δήμος καταβάλλει πολλές προσπάθειες

για να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις του και ότι θα συμβάλλει με τις όποιες δυνάμεις διαθέτει στη συνέχιση των εργασιών του Μουσείου και στην πραγ-ματοποίηση της μελέτης που υπάρχει για την επέκταση των κτηριακών του εγκαταστάσεων Ακόμη τόνισε ότι το ετήσιο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2012 αποτελεί έναν ξεχωριστό θεσμό για τον πολιτισμό και την παράδοση και γιrsquo αυτό θα συνεχίσει να τον στηρίζειΣύντομο χαιρετισμό απηύθυνε και ο εκπαιδευτικός

και Πρόεδρος της Ομάδας Πρωτοβουλίας για τη δι-άδοση Ντόπιων Σπόρων και Ποικιλιών κ Θανάσης Βαθράκης ο οποίος τόνισε ότι πολιτισμός δεν είναι μόνο η παράδοση ο χορός και η μουσική αλλά και

7η ΕΚΘΕΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 1 ΕΙΔΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΑΛΑΝΟΒΡΥ-bull ΣΗΣ Διάφορα έργα χειροτεχνίας μαθητών Υπεύθυνη Όλγα Προβίδα Διευθύντρια ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 2 ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΑΡΑΝΤΑ-bull ΠΟΡΟΥ Παραδοσιακά βιολογικά τοπικά προϊόντα και εδέσματα Υπεύθυνος Αθανάσιος Μηνάς βιοκαλλιερ-γητής-Οινοποιός ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 3 ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣ-bull ΜΟΣ ΤΥΡΝΑΒΟΥ Ούζο Τυρνάβου κρασιά κά ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 4 ΦΕΤΑ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ bull Τυροκομικά

Προϊόντα Γιάννη Γιώτσα και Νίκου Μπίζιου Υπεύθυνος Σταύρος Σαχινίδης ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 5 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΔΙΑ-bull ΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΝΤΟΠΙΩΝ ΣΠΟΡΩΝ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ Ποικιλίες ντόπιων σπόρων Υπεύθυνοι Θανάσης Βαθράκης Απόστολος ΒάλλαςΠΕΡΙΠΤΕΡΟ 6 ΕΚΘΕΣΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ bull Πέτρινες δημιουργίες του δασκάλου και των μαθητών του εργα-στηρίου Γλυπτικής του Μουσείου Υπεύθυνος - διδάσκων Βασίλης Οικονόμου

Δημοτικό συγκρότημα Φολκλορικών Χορών καιΔημοτικό συγκρότημα Φολκλορικών Χορών και Τραγουδιών από το Ποζάρεβατς της ΣΕΡΒΙΑΣ Τραγουδιών από το Ποζάρεβατς της ΣΕΡΒΙΑΣ

Φολκλορικό Χορευτικό συγκρότημα laquoLUKOIL NEFTOHIMIKraquoΦολκλορικό Χορευτικό συγκρότημα laquoLUKOIL NEFTOHIMIKraquo από το Μπουργκάς ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ από το Μπουργκάς ΒΟΥΛΓΑΡΙΑΣ


Εκδόσεις που λάβαμε

Βραδιά ταβέρνας στην ΠΑΛΙΑ ΜΑΡΚΙΖΑ Π Ρ Ο Σ Κ Λ Η Σ Η

Το Περιοδικό ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ διοργανώνει βραδιά ταβέρνας στο γνωστό Αθηναϊκό μουσικό στέκι laquoΠΑΛΙΑ ΜΑΡΚΙΖΑraquo Εμπεδοκλέους και Πρόκλου 41 Πλατεία Βαρνάβα Παγκράτι

την ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 Δεκεμβρίου 2012 ώρα 1000 μμ (wwwpaliamarkizagr τηλ 210-7511888) Το πρόγραμμα της βραδιάς πλαισιώνεται με 8μελή ζωντανή ορχήστρα και με πλούσιο ρεμπέτικο και δημοτικό

γλέντι με πολύ χορό Καλούνται οι φίλοι του λαϊκού γλεντιού να προσέλθουν με τις παρέες τους για να συνεορτάσουμε

τα 10 ΧΡΟΝΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ του περιοδικού μας (wwwsachinidescomXorostasi)Δηλώσεις συμμετοχής απαραίτητα στο τηλ 6973591587

10 Χρόνια Έκδοσης


ΧοροστάσιEκδότης - ΔιευθυντήςΔρ Κώστας Σαχινίδης

Ιδιοκτησία-Έκδοση Κέντρο Ελληνικού Χορούκαι Λαϊκού Πολιτισμού

ΈδραΕλ Βενιζέλου 13417676 Καλλιθέα

Τηλ 210 92194956973 591587

e-mail ksachinidesyahoogr

Επιστημονικοί Σύμβουλοι Καθηγ Βασίλης Φίλιας

Καθηγ Μιχαήλ Μερακλής Καθηγ Γιάννης ΜότσιοςΔρ Γεώργιος ΑικατερινίδηςΚαθηγ Μηνάς Αλ ΑλεξιάδηςΚαθηγ Μανόλης Βαρβούνης

Διεύθυνση ΣύνταξηςΜαρία Άνθη

Φιλολογική ΕπιμέλειαΑλίκη Αθ Μανδηλαρά

φιλόλογος master Λαογραφίας του Παν Αθηνών

Επεξεργασία κειμένωνΙωάννα Μιστιλοπούλου Θεοδώρα Καρανδρέα

Επεξεργασία φωτογραφιώνStudio Στάθη Σαχινίδη

Κυψέλης 35 Αθήνα τηλ 2108842679

Λογαριασμός Εμπορικής Τραπέζης 02530198174

Διαδικτυακός ΤόποςΧΟΡΟΣΤΑΣΙΚΕΧΟΛΠ

wwwsachinidescomΣελιδοποίησηΕύη Γκαντήραγα

ΕκτύπωσηΓραφικές Τέχνες

Ι Γκαντήραγας amp ΣΙΑ ΟΕΓερανίου 7 Αθήνα Τηλ 210 5244309

Ετήσιες ΣυνδρομέςΕσωτερικού

Φυσικά Πρόσωπα 20euroΔημόσιοι Οργανισμοί 25euro

Εξωτερικού 25euroΕπιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων

αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέαςΟι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύ-

νη για τις απόψεις τουςΣημείωση της Σύνταξης Οι πόροι του Κέ-

ντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση με την οικονομική ενίσχυση και τις συνδρομές των μελών και των φίλων του καθώς και με λίγες μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς)

ISSN 1791-6712

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑbull Σημείωμα του εκδότη 2bull Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα πολιτισμού των Ντάνιελ Γιάκοτς και Λάσλο Ντίμεσι 3bull Η υπό εξέλιξη κρίση και η ασκούμενη πολιτική του Γιάννη Γκαγκάτσιου 9bull Η νoτιο-ευβοϊκή ταυτότητα στον χρόνο της Αριστέας Σιδέρη- Τόλια 15bull Στον ελεύθερα επιλεγμένο ρυθμό ή η αισθητική απόλαυση τής ανάγνωσης του Γιάννη Μότσιου 21bull Ιστορικά Διηγήματα laquoΒασίλης Σαβόγιαςraquo του Κώστα Κινή 24bull ΛΥΚΑΙΑ Ένα ιδανικό που υπερακοντίζει το ιστορικό παρελθόν και εκτοξεύεται στο μέλλον του Βασίλη Θ Δερεχάνη 29bull Αραδοσίβια 2012 18ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι 30bull Εκδόσεις που λάβαμε 32

Σημείωμα του εκδότη

Η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα που βιώνει ο κάθε Έλληνας πολίτης -και όχι μόνο- καθορίζεται από τις λέξεις-έννοιες Απο-

λύσεις Αποκρατικοποιήσεις Αναδιάρθρωση Χρέος Δανεισμός Χαρά-τσια-Φόροι Δισεκατομμύρια ευρώ Αναχρηματοδότηση των τραπεζών Μνημόνια Τρόικα κλπ Λέξεις που ονομαστικά αντικατέστησαν τη λέξη Λιτότητα που πρωτοακούσαμε και μάθαμε δια στόματος Κ Καραμανλή και εφαρμόστηκε από το 1974 μέχρι πρόσφατα με αποτέλεσμα τη συνεχή επιδείνωση της Οικονομίας και τη συνεχή συρρίκνωση των κοινωνικών-ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Όλες οι πιο πάνω λέξεις καθορίζουν μία και την αυτή Πολιτική η οποία εφαρμόστηκε σε όλη τη διάρκεια της λεγόμενης Μεταπολίτευσης από όλες τις κυβερνήσεις και οδήγησε σε μια πλήρη αποτυχία της κάθε κυβερνητικής Πολιτικής επειδή αντικατέστησαν ή κατάργησαν τις λέξεις Κράτος Δικαίου Σύνταγμα Ανθρώπινα Δικαιώματα Εργατικά δικαιώματα Κοινωνικό κράτος-Κοινωνική Πρόνοια Δημόσια Παιδεία Δημόσια Υγεία (η λέξη Πολιτισμός δεν αναφέρεται γιατί ως έννοια κρατικής Πολιτικής δεν εφαρμόστηκε ποτέ ή εφαρμόστηκε πολύ υποτονικά) Η πολιτική αυτή οδήγησε σε μια παρατετα-μένη κοινωνική αναστάτωση και αστάθεια-αβεβαιότητα χωρίς προηγούμενο δεδομένου ότι για πρώτη φορά η χώρα μας παραδόθηκε άνευ όρων και χωρίς ντροπή στα κοράκια της Παγκοσμιοποίησης και στα χέρια των Ευρωπαίων και Αμερικάνων κερδοσκόπων (βλέπε Ευρωπαϊκή Ένωση Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) Και είναι η πρώτη φορά που δημοκρατικά εκλεγμένες Κυβερνήσεις καταργούν το Σύνταγμα της Ελλάδας κατrsquo εντολή των ξένων επικυριάρχων καταλύουν και αποδομούν στην κυριολεξία τη χώρα και οδηγούν το λαό σε μια συνεχή κοινωνική και οικονομική εξαθλίωση όπως πολύ διεξοδικά αναλύει στο εκτενές άρθρο του ο οικονομολόγος κ Γιάννης Γκαγκάτσιος Αυτό που απομένει όμως είναι να πάρει ο λαός την τύχη του στα χέρια του πριν να γίνουν όλα ερείπια Η απροσδιόριστη ελπίδα σωτηρίας που ενυπάρ-χει σε όλους πρέπει κάποτε ή μάλλον αμέσως να λάβει σάρκα και οστά και να θέσει ένα τέρμα στην εθνική laquoκατρακύλαraquo που μας οδηγούν συνεχώς οι εντολοδόχοι και ψευδεπίγραφα κυβερνώντες οι οποίοι επί χρόνια εξαπατούν και κοροϊδεύουν το λαό μας με φρούδες υποσχέσεις ανάπτυξης και βελτίωσης του βιοτικού του επιπέδου















































































































































































































































































































































































































































































Διαβάστε σε αυτό το Τεύχοςsachinides.com/Xorostasi_40.pdf · 2017-03-12 ·...

Documents

Transcript of Διαβάστε σε αυτό το Τεύχοςsachinides.com/Xorostasi_40.pdf · 2017-03-12 ·...