Περιλήψεις από Ελένη και Μαρία !!!! και τα ΣΟΣ των εξετάσεων

324 (Ίδρυση Κων/πολης – 726 (Κήρυξη εικονομαχίας

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ ΥΣΤΕΡΗΣ ΡΩΜΑΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ

1. Θρησκευτικός χαρακτήρας μεγάλου αριθμού καλλιτεχνημάτων:

Τα περισσότερα καλλιτεχνήματα χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της χριστιανικής λατρείας και

εικονίζουν θρησκ. θέματα. Ο χαρακτήρας τους αποδίδεται στη βαθειά θρησκευτικότητα του

μεσαιωνικού ανθρώπου και στο σημαντικό ρόλο της Εκκλησίας στη βυζ. Κοινωνία (σελ. 19)

2. Ταύτιση εικαστικού έργου και του πρωτοτύπου του

Ο Βυζαντινός πίστευε ότι με κάποιο υπερφυσικό τρόπο το εικαστικό έργο ταυτιζόταν με το

πρωτότυπό του, τον άγιο που απεικόνιζε και γι' αυτό γινόταν αντικείμενο λατρείας.

4. Συνθετικές αρχές

1) Τα στοιχεία της σύνθεσης συμμετρικά ως προς ένα άξονα στον οποίο τοποθετείται η κύρια

μορφή του έργου.

2) Διαφοροποίηση κλίμακας που υποτάσσεται σε ιεραρχία αξιών (Ιερατική Προοπτική) Ο Χριστός

+ άλλοι άγιοι εικονίζονται μεγαλύτεροι.

3) Δόμηση παραστάσεων με απλή παράταξη ή ρυθμική επανάληψη στοιχείων ταινιωτά.

4) Αντιφατική απόδοση τρίτης διάστασης, δημιουργεί αίσθηση υπερβατικού, η δράση

εκτυλίσσεται σε πρώτο επίπεδο.

5) Συμβολή κοσμήματος, των διακοσμητικών θεμάτων που είναι δάνειο από Ανατολή.

5. Αφαίρεση: Η απομάκρυνση από την πιστή αναπαράσταση (ρεαλιστική) των μορφών και

αντικειμένων και η σχηματοποιημένη απόδοσή τους. Έλλειψη βάθος, τρίτης διάστασης κλπ. Η

απομάκρυνση από την πιστή αναπαράσταση των μορφών και αντικειμένων και η

σχηματοποιημένη απόδοσή τους. Η εικαστική γλώσσα των βυζαντινών καλλιτεχνών

περιλαμβάνει: Περιορισμό αφηγηματικών στοιχείων: Το τοπίο και η αρχιτεκτονική αποδίδονται

σχηματικά, αγνοείται η τρίτη διάσταση. Η ανθρώπινη μορφή απεικονίζεται επίπεδη, στατική,

άκαμπτη. Οι πτυχές ελάχιστα αποκαλύπτουν ανθρώπινη ανατομία. Στο πρόσωπο κυριαρχούν

μεγάλα μάτια έκφραση σοβαρή, αυστηρή χωρίς εξωτερίκευση συναισθημάτων.

6. Νατουραλισμός: Η φυσιοκρατική απεικόνιση των μορφών και αντικειμένων, η απόδοση

βάθους και τρίτης διάστασης.

7. Υπερβατικότητα: Η χριστιανική τέχνη έπλασε μια εικαστική γλώσσα βασισμένη σε

αφηρημένες έννοιες των δογμάτων της Εκκλησίας. Τα θέματα δεν εμφανίζονται με νατουραλισμό

αλλά ως φανταστικές αναπαραστάσεις άλλου κόσμου, όπου τα όντα υπάρχουν σε υπερβατική

κατάσταση, δεν υπακούουν στους φυσικούς νόμους.

8. Αντικλασική τάση: Η τάση που αναπτύχθηκε στην πρωτοβυζ. Τέχνη (3ος αιώνας) και

εχθρευόταν τις φυσιοκρατικές παραδόσεις της κλασικής εποχής.

1

9. ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ

Η βυζαντινή τέχνη ήταν μια τέχνη συντηρητική. Η σχέση της με την κλασική παράδοση ήταν

συνεχής. Σε ορισμένες περιόδους παρατηρήθηκαν έντονες τάσεις επιστροφής στην κλασική

παράδοση. Οι τάσεις αυτές –συμβατικά ονομαζόμενες Αναγεννήσεις, εντάσσονται σε γενικότερα

πνευματικά κινήματα τα οποία διαπνέονται από θαυμασμό για την γλώσσα, τη λογοτεχνία, την

επιστήμη και την τέχνη της Αρχαιότητας. Αυτές οι αναγεννήσεις κατευθύνονταν από την πολιτική

και πνευματική πρωτοπορία της Κων/λης και πήγαζαν απ’ την επιθυμία των Βυζαντινών να

ζωντανέψουν το ένδοξο παρελθόν της ρωμαϊκής αρχαιότητας. Οι σπουδαιότερες βυζ.

Αναγεννήσεις είναι επί δυναστείας Μακεδονικής (μέσα 9ου- αρχές 11ου) και η Παλαιολόγεια

(τέλος 13ου- αρχή 14ου). Οι βυζαντινές αναγεννήσεις έσβηναν βαθμιαία κάτω από την αντίδραση

των συντηρητικών εκκλησιαστικών κύκλων.

10. Χορηγός

Ηγετικός ρόλος Κων/πολης σε θέματα τέχνης

Σταυροδρόμι εμπορικό πολιτικό κα πολιτιστικό κέντρο. Κυρίως 6ος-1204. Συνέρρεαν

πλήθη καλλιτεχνών και δεχόταν ποικίλες επιδράσεις των λαών Μ. Ασίας, Συρίας κ.ά.

Συνεχή παράδοση, πολιτιστική ακτινοβολία. Με μια διακοπή από τη φραγκοκρατία

συνεχίστηκε η καλλιτεχνική της πρωτοπορία επί Παλαιολόγων. (σελ.39)

Εικονογραφικοί κύκλοι: Εικαστικές ενότητες ναού, από επεισόδια βίβλου και βίους

αγίων.

Τι είναι Χριστολογικός κύκλος Σκηνές από τη ζωή του Χριστού απεικονίζονται στο ναό.

(Καμάρες, θόλοι τύμπανα)

Δωδεκάορτο: Οι απ’ τη ζωή του Χριστού που αντιστοιχούν στις δώδεκα μεγάλες

εκκλησιαστικές εορτές του έτους

Τι είναι κοιμητηριακός ναός, = δίνει έμφαση στο σωτηριολογικό/ εσχατολογικό

περιεχόμενο

Μοναστηριακός=πλειοψηφούν οι μοναχοί άγιοι

Συμπαγής χαρακτήρας μεταβυζαντινής τέχνης:

Οφείλεται στην ενότητα της εθνικής συνείδησης, των παραδόσεων και αισθητικών

αντιλήψεων και θρησκευτικών εκδηλώσεων απόρροια της βυζαντινής πολιτιστικής

κληρονομιάς, και επίσης

στην αδιάρρηκτη επικοινωνία τουρκοκρατούμενης και βενετοκρατούμενων περιοχών,

των μετακινήσεων των ζωγράφων

και στην παρουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κων/νλης και το Άγιο Όρος.

2

Ηγετικός ρόλος μεταβυζαντινής τέχνης: Εξάπλωση από Βαλκάνια και Ρωσία μέχρι

Εγγύς Ανατολή, διαμορφώθηκαν τοπικές σχολές με ιδιαίτερο χαρακτήρα. Η μεταβυζ.

Τέχνη διατήρησε τον ηγετικό ρόλο που της κληροδότησε η βυζαντινή αυτοκρατορία.

Εικονομαχία: 726-843. Σ’ αυτή την περίοδο η παραγωγή εικόνων απαγορευόταν.

Σύμφωνα με μαρτυρίες αντικαταστάθηκαν από απεικονίσεις δένδρων φυτών, ζώων,

αλλά κυρίαρχη θέση κατείχε ο σταυρός. Στην αψίδα και στον τρούλο. Στα κοσμικά κτίρια

παριστάνονταν σκηνές καθημερινής ζωής, ενώ συνεχίστηκε η παραγωγή

εικονογραφημένων χειρογράφων.

Η Εικονομαχία πρόσφερε στην χριστιανική τέχνη την αποσαφήνηση των δογμάτων και

τη διαμόρφωση των εικονογραφικών κανόνων.

Κρητική Σχολή: Ζωγραφικό σύστημα διαμορφώθηκε στην Κρήτη 15ο αιώνα αρχικά ως

σχολή ζωγράφων εικόνων. Κατά το 16ο αιώνα μετακινήθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα

και ανάπτυξαν τη ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ στα μοναστήρια Άθω και Μετεώρων. Κύριο

χαρακτηριστικό της Κρητικής Σχολής ήταν Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΚΑ πρότυπα του 14ου ΑΙΩΝΑ, τα οποία απέδιδε

με χαρακτήρα συγκροτημένο αλλά άκαμπτο, και στατικό. Κύριος εκπρόσωπος

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑΣ (ΜΠΑΘΑΣ)

Σχολή Βορειοδ. Ελλάδας: Την ίδια περίοδο 16ος αιώνας αναπτύχθηκε στον

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΧΩΡΟ η Σχολή Βορειοδ. Ελλάδας, στα Γιάννενα.

Σε αντίθεση με το ήρεμο κλασικό ύφος της Κρητικής Σχολής η ζωγραφική της Βορειοδ.

Ελλάδας διαπνέεται από: ΔΥΝΑΜΙΣΜΟ, ΚΙΝΗΣΗ, ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ, ΤΟΛΜΗ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ

ΧΡΩΜΑΤΩΝ, τείνει ΣΤΟ ΜΠΑΡΟΚ. Κυριότερος ο ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ

3

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 324-726

ΕΩΣ ΜΕΣΑ 4ου Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΣΥΜΦΙΛΙΩΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΕΧΝΗ

4ος -5ος

ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΑΦΑΙΡΕΣΗ = ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

● Ακινησία, μετωπικότητα, λιτότητα επανάληψη

● Αδιαφορία για φυσιοκρ. απόδοση ανθρώπινης μορφής

● Απομάκρυνση από κλασικό κάλλος

● Εμφαση στην απόδοση προσώπου και στα μάτια

● Το βάθος διαμορφώνεται σε χώρο μεταφυσικό άπειρο με σχηματοποιημένα λιγοστά

στοιχεία ΔΕΝ ΥΠΑΚΟΥΟΥΝ ΣΕ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ

4ος αιώνας κυριαρχεί επίσης:

«ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΣΜΟΣ» ΥΣΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΙΚΗΣ

Μετωπικότητα, σταδιακή απώλεια τρίτης διάστασης, αδιαφορία για κλίμακα,

ακαμψία, ακινησία

● Επιτύμβια ανάγλυφα (Εικ. 6) σ.25) Παλμύρα

Η Περίοπτη γλυπτική: Αντίδραση εκκλησίας. Χάνει τη σπουδαιότητά της βαθμιαία. Προτομές Μ. Κων/νου

Θρησκ. Θέματα. Καλός ποιμήν, Ορφέας

Αντικατάσταση με ΑΝΑΓΛΥΦΟ=Ευρεία χρήση από 5ο αιώνα. (τριπάνι)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Επιδαπέδιο ψηφιδωτό: Πολυτέλεια, ίδια τεχνική με εντοίχια, κοσμούσαν τόσο

θρησκευτικά όσο και κοσμικά κτίρια.

Θέματα αλληγορικά: αμνός, ιχθύς ελάφια, Ορφέας, σκηνές κυνηγιού, αγαπημένες σκηνές

ειδωλολατρικής τέχνης(προσωποποιήσεις εποχών, μηνών, γης, θάλασσας) (Εικ. 8- 9 σελ. 77-78)

Τεχνική εντοίχιου ψηφιδωτού: 3 Στάδια:

1) στεγανοποίηση τοίχου με πίσσα ή ρητίνη.

2) Τρία στρώματα σοβά.

Το πρώτο χονδρό(+άμμο+ασβέστη+τριμένο κεραμίδι)=ΚΟΥΡΑΣΑΝΙ (ανθεκτικό στην υγρασία, σκληρό).

Το επόμενο σχεδίαζαν το θέμα.

3) Το τρίτο ήταν ακόμη λεπτότερο, στερέωναν τις ψηφίδες. Δαπανηρή τεχνική, εντυπωσιακό αποτέλεσμα

ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ= ψηφίδες από πέτρα- κεραμιδι, υαλόμαζα σε διάφορα χρώματα . Χρυσές και αργυρές

ψηφίδες ανάμεσα στην υαλόμαζα. Ανώμαλη επιφάνεια για να δημιουργηθεί παιχνίδισμα χρωμάτων.

ΔΙΔΙΚΑΣΙΑ= στεγανοποίηση τοίχου με ρητίνη ή πίσσα. Κατόπιν τρία διαδοχικά στρώματα σοβά.

Το πρώτο ήταν μείγμα από ασβέστη- άμμο και τριμμένο κεραμίδι = ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΚΟΝΙΑΜΑ ή ΚΟΥΡΑΣΑΝΙ , το

επόμενο στρώμα ήταν λεπτότερο και το τρίτο ακόμα λεπτότερο. Πάνω στο τρίτο στερέωναν τις ψηφίδες .

ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΚΑΙ ΑΚΡΙΒΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ επειδή τα υλικά χρειάζονταν ειδική επεξεργασία .

ΧΡΟΝΟΒΟΡΑ- ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ.

ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Για αυτό και διακοσμούσαν πολυτελή κτίρια-κοσμικού και θρησκευτικού

χαρακτήρα. Ρώμη, Ραβέννα, Θεσσαλονίκη,

4

ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ

Στις αψίδες αποκλειστικά θέματα του Θριαμβευτή Χριστού, του σταυρού και της Βρεφοκρατούσας.

ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ

Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης 500-634 Εικ. 11/κεφ.3 ΕΠΕΣΕ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΥ 2008

Πεντάκλιτη Βασιλική. Τα ψηφιδωτά μεμονωμένα. Εικονίζουν κατά κανόνα τον Άγιο.

500 μ.Χ. ΟΣΙΟΣ ΔΑΒΙΔ: Χριστός εν παραδείσιο τοπίο (ΑΨΙΔΑ) Εικ. 12/κεφ.3 σελ. 83-84

ΑΝΑΛΥΣΗ

Νέος αγένειος Χριστός καθισμένος σε ουράνιο τόξο, περιβάλλεται από στρογγυλή δόξα

που την πλαισιώνουν τέσσερα φτερωτά σύμβολα ευαγγελιστών. Κάτω από τα πόδια

Χριστού υψώνεται όρος παραδείσου, απ’ όπου πηγάζουν τέσσερις ποταμοί (στο κέντρο

φαίνονται) οι οποίοι χύνονται σ’ ένα ποτάμι με ψάρια εκτείνεται σ’ όλο το μήκος της

ψηφιδ. Παράστασης. Βλέπουμε επίσης μέσα στο θαλάσσιο τοπίο προσωποποίηση

θαλάσσιας θεότητας (αριστερά), ενώ δύο ηλικιωμένες ανδρικές μορφές (δεξιά) στο

βραχώδες τοπίο παριστάνουν τους προφήτες. Το συνολικό θέμα της αψίδας Οσίου Δαβίδ

είναι μια Θεοφάνεια δηλ. μια αποκάλυψη του μεγαλείου του Θεού.

Φορητές Εικόνες = σε σανίδι. τεχνική εγκαυστικής

Οι ζωγράφοι αναμειγνύουν τις εικόνες με κερί και σχηματίζουν πλακίδια. Όταν έπρεπε να

χρησιμοποιήσουν τα χρώματα, τα έλιωναν σε ζεστές παλέτες και ζωγράφιζαν στο σανίδι. Επειδή

το κερί κρύωνε γρήγορα ,το σιδέρωναν με ένα πυρωμένο μιστράκι και έτσι δημιουργούσαν

διάφορες χροιές χρωμάτων.

6 ος αιώνας - ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ-ΣΙΝΑ= Θέματα από Φαγιούμ, (πορτρέτα νεκρών σε ξύλο) μεγάλα

εκφραστικά μάτια, επιμήκης μύτη, μικρό στόμα, εντυπωσιακά χρώματα= πρόδρομοι βυζαντινών

εικόνων.

-Εικονογραφημένο χειρόγραφο. Τα βιβλία γράφονταν με το χέρι η μέθοδος εικονογράφησης

βασίστηκε στα προχριστιανικά χειρόγραφα.

5

ΣΟΣ: ΚΩΔΙΚΑΣ σελ. 89-90. ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ

ΜΕΤΑ από τα μέσα του 2ου αιώνα διαδόθηκε ένα νέο είδος χειρογράφου ο κώδικας, δηλ. ένας τόμος

από χωριστά φύλλα που είχε την μορφή του σημερινού βιβλίου και αντικατέστησε τα ελατήρια

από πάπυρους. Τα ειλατήρια ήταν δύσχρηστα λόγω του μήκους , σχίζονταν και καταστρέφονταν

από υγρασία.

Τα φύλλα του κώδικα κατασκευάζονταν από δέρμα ζώου ΤΗΝ ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ , ήταν ανθεκτικότερα

και επιδεκτικά γραφής και από τις δύο όψεις.

ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ= Το δέρμα πλενόταν με ασβεστόνερο, πασπαλιζόταν με γύψο για να

απορροφηθεί το λίπος και τεντωνόταν και τριβόταν με ελαφρόπετρα για να ασπρίσει και να

φύγουν οι κηλίδες, εξογκώματα. Κατόπιν η περγαμηνή κοβόταν σε μεγάλα κομμάτια , που

διπλωνόταν δύο φορές στα δύο (τέσσερα φύλλα) και σχηματίζονταν τα τετράδια. ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ

δένονταν μεταξύ τους σε τόμο τον ΚΩΔΙΚΑ. Τα εξώφυλλά του κώδικα – Η ΣΤΑΧΩΣΗ-

κατασκευάζονταν από ξύλο και επενδύονταν με δέρμα. Η στάχωση ήταν βαρύτιμη- διακοσμημένη

με χρυσό και πολύτιμες πέτρες – μαργαριτάρια κ.λ.π.

Όταν ήταν έτοιμο το σώμα ο ΓΡΑΦΕΑΣ χάραζε με στύλο τις σελίδες και όριζε γραμμές και

περιθώρια. Κατόπιν αριθμούσε ανά τετράδιο ή ανά φύλλο. Ο μικρογράφος αναλάμβανε την

εικονογραφία.

ΕΠΙΠΟΝΗ-ΧΡΟΝΟΒΟΡΑ διαδικασία και ΑΚΡΙΒΗ, μόνο για εύπορους, Λίγα διατηρούνται σήμερα

στο εξωτερικό.

ΟΙ ΕΥΛΟΓΙΕΣ = Πρωτοβυζαντινά (6ος) μετάλλινα φτηνά έργα από χαλκό ή μόλυβδο, με θρησκευτικό

χαρακτήρα (36 φιαλίδια). 6ος αιώνας, που αγόραζαν οι προσκυνητές για να μεταφέρουν απ’ τους

αγίους τόπους θαυματουργό λάδι.

Έφεραν ανάγλυφες παραστάσεις Παναγίας βρεφοκρατούσας, Σταύρωσης.

6

SOS ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΙ-ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΣΤΗΛΕΣ: Η ταφή νεκρών από εύπορες οικογένειες σε

σαρκοφάγους ήταν ειδωλολατρικό έθιμο. 3ος-6ος αιώνα.

ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΙ=Μαρμάρινοι.

Αυτοκρατορικοί από πορφυρίτη

Σε κατακόμβες, μαυσωλεία, νεκροταφεία, ανάλογα με τη θέση τους (σε κόγχη ή επαφή με τοίχο

δέχονταν ανάγλυφη διακόσμηση)

ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ παλαιοχριστιανικών σαρκοφάγων

Από Παλαιά και Καινή Διαθήκη, (Ανάσταση Λαζάρου, τρεις παίδες εν Καμίνω θαύματα Χριστού)

ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ (Παράδοση του Νόμου από Χριστό σε Αποστόλους (Traditio

Legis) δηλ. Η ΙΔΡΥΣΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΟΣΣ σελ. 94.

SOS

Εικ. 19/κεφ.3 σελ. 94

Η Παράδοση του Νόμου Ασημένια Λειψανοθήκη 4ος αιώνας.

Στην πάνω πλευρά Φέρει χριστόγραμμα πλαισιωμένο με τα αποκαλυπτικά γράμματα "Α" ΚΑΙ "Ω".

Πλάγια έχει βλαστό με φύλλα αμπέλου+σταφύλια. Στις 4 πλευρές θέματα από Παλαιά και Καινή

Διαθήκη: Η παράδοση του Νόμου από Χριστό στους Πέτρο και Παύλο (Τraditio legis) Τρεις παίδες

εν Καμίνω, παράδοση Νόμου στον Μωϋσή

(βοήθειά μας)

Θέματα ειδωλολατρικής προέλευσης: Καλός Ποιμήν, φιλόσοφος με μαθητές

SOS εικ. 7 Σαρκοφάγος με απεικόνιση σταυρού+ελάφια+Παγώνια σελ. 76/κεφ. 3 σελ. 142

Στο κέντρο διάλιθος σταυρός. Δεξιά και αριστερά ελάφι+παγώνι.

Στα δύο άκρα από ένα φοινικόδεντρο.

Ο σταυρός είναι το κυριότερο χριστολογικό σύμβολο παραπέμπει στο έργο Χριστού.

Ελάφια συμβολίζουν τους πιστούς που αναζητούν σωτηρία

Παγώνια + φοίνικες συμβολίζουν ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ.

Τι θέλει να πει ο ποιητής: Μέσα από την πίστη ο άνθρωπος θα κερδίσει την αιώνια ζωή.

7

ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 843 – 1204

Τέλος Εικονομαχίας αλλαγή στη τέχνη: Αρχή

ΑΦΑΙΡΕΣΗ= 3Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΑΓΝΟΕΙΤΑΙ ΕΝΤΕΛΩΣ ΨΗΦΙΔΩΤΑ:

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΠΙΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΩΝ/ΛΗΣ Εικ. 28. 9ος-10ος

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Παναγία βρεφοκρατούσα

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΜΟΡΦΗ: ΣΤΑΤΙΚΗ ΕΠΙΠΕΔΗ, ΑΚΑΜΠΤΗ Χριστός Εικ. 29. 1042-1055

ΟΙ ΠΤΥΧΕΣ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΟ ΕΠΙΣΗΣ Η

ΑΝΑΛΗΨΗ: Λεπτομέρεια ψηφιδωτό τρούλου: ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, σελ-22-23 9ος αιώνας

Παναγία: Μετωπική εικονίζεται ανάμεσα σε δέντρα και δύο αγγέλους. Αυστηρή συμμετρία

σύνθεσης στερεί την παράσταση από αφηγηματική ροή. Η σχέση των μορφών με στα στοιχεία του

χώρου (δέντρα, βράχοι) παρουσιάζονται με ιδιαίτερη σχηματοποίηση, έντονα αφύσικα χρώματα

των βράχων και κυρίως το χρυσό βάθος είναι στοιχεία που απομακρύνουν από το νατουραλισμό

και δίνουν την εντύπωση ενός εξωπραγματικού κόσμου.

ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΣΥΝΟΛΑ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ

11ος αιώνας ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ: Έχει απομακρυνθεί από φυσιοκρατική αισθητική ελληνορ.

Παράδοσης. Μορφές επίπεδες, εξαϋλωμένες, άκομψη εμφάνιση Μεγάλα μάτια σοβαρή έκφραση

αντανακλούν υψηλό θρησκευτικό ήθος. Συνθέσεις λιτές, με ελάχιστα αφηγηματικά στοιχεία, χρώματα

απαλά και φωτεινά.

1042 – 1055 ΝΕΑ ΜΟΝΗ ΧΙΟΥ τεχνοτρ. ΙΔΙΑ ΜΕ ΟΣΙΟ ΛΟΥΚΑ με πιο λαμπερά χρώματα

Χορηγός αυτ. Κων/νος Θ΄ Μονομάχος

Παντοκράτορας, Παναγία Χριστολογικές σκηνές

Β΄ μισό 11ου ΜΟΝΗ ΔΑΦΝΙΟΥ επιστροφή στην αρχαιότητα.

Αυτοκρ. Αλεξίου Κομνηνού

Τρούλος: Παντοκράτορας, Αψίδα: Παναγία. Πλάγιοι τοίχοι Αρχάγγελοι Γαβριήλ Μιχαήλ

Ευαγγελισμός, Γέννηση, Ανάσταση, Εις Άδου κάθοδος κλπ.

Νέα επιστροφή στη κλασική αρχαιότητα, μια νέα τάση για αναζήτηση της κλασικής διάστασης της

τέχνης στην αρχή της ΚΟΜΝΗΝΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

8

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΕΛ. 114-115 ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑΣ ΝΩΠΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΤΕΧΝΙΚΗ = Η πιο διαδεδομένη τεχνική για τοιχογραφία ήταν η νωπογραφία δουλευόταν

όσο τα χρώματα και η επιφάνεια ήταν ακόμα υγρά. Σε φρεσκοσοβατισμένο τοίχο

απλωνόταν ασβεστόχρωμα ανακατεμένο με νερό.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ= Καθάριζαν καλά κα έξυναν τον τοίχο (εξογκώματα) και τον περνούσαν με

ένα στρώμα ασβεστοκονιάματος, που περιείχε ψιλό άχυρο και τέλος ένα λεπτότερο

επίχρισμα. Πάνω στο τελευταίο στρώμα σχεδιάζονταν ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΑ και απλωνόταν

το χρώμα (αρχικά το σκοτεινότερο και πάνω το πιο φωτεινό). Έτσι εξασφαλιζόταν

στερεότητα και αντοχή. ΑΠΑΙΤΟΥΣΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ και για

αυτό συμπλήρωναν κάποια χρώματα σε στεγνές επιφάνειες. (λευκα και επιγραφές).

ΕΙΚ. 38. ΣΕΛ 114, Επιτάφιος θρήνος- ΝΕΡΕΖΙ, 1164, ΝΑΟΣ ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΣΤΑΘΜΟΣ, εκδηλώνεται για πρώτη φορά έντονο συναίσθημα

στην βυζαντ. Τέχνη.

ΣΕΛ. 116 ΑΥΓΟΤΕΜΠΕΡΑ

ΦΟΡΗΤΕΣ: Ανάμειξη χρωμάτων με αυγό. Προετοιμασία ξύλου. Λειασμένη επιφάνεια που

αλειφόταν με ψαρόκολλα και στην συνέχεια με λεπτά στρώματα κόλλας και γύψου. Συχνά

ανάμεσα κολλούσαν κομμάτι λινού υφάσματος (γυψωμένο).τέλος λείαιναν την επιφάνεια.

ΣΧΕΔΙΑΣΗ = πάνω στο λειασμένο ξύλο απλωνόταν το ΑΝΘΙΒΟΛΟ δηλ. ένα χάρινο

προσχέδιο με τρυπημένα περιγράμματα. Από πάνω ριχνόταν κάρβουνο (φούμο) που

περνούσε μέσα από τις τρύπες .έτσι απλωνόταν το σχέδιο στο γύψο και ο καλλιτέχνης

χάραζε με αιχμηρό εργαλείο το σχέδιο για να είναι ορατό.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ= Στο τέλος ο ζωγράφο κάλυπτε το βάθος της εικόνας (φόντο) με φύλλο

χρυσού . Κατόπιν προστίθενται στο σχέδιο τα χρώματα . Στην αρχή τα πιο σκοτεινά

χρώματα (προπλασμούς) και τελευταία τα ανοιχτόχρωμα (φώτα).Τέλος άλειφε με βερνίκι

για να προστατευτεί η εικόνα και να παραμείνει λαμπερή .

ΣΕΛ. 119-120 ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ ΣΟΣ ότι θυμηθούμε απ’ αυτό.

ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ ΜΕ ΣΜΑΛΤΟ = ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ (χρυσό ασήμι –μπρούτζο

χαλκό τα οποία είναι διακοσμημένα με γυάλινο επίχρισμα το ΣΜΑΛΤΟ Μεσοβυζαντινή

περίοδος κα ειδικά των Μακεδόνων. Παρασκευή στο Παλάτι –πρωτεύουσα. Αυλικά

εργαστήρια.

Τεχνική = επιπεδόγλυφη = πάνω σε μεταλλικό πλακίδιο αποτυπωνόταν το σχέδιο και

μετα στις χαραγμένες κοιλότητες γεμιζαν με σμάλτο

Περίκλειστη = σε μεταλλικό πλακίδιο αποτυπωνόταν το σχέδιο και πάνω στο περίγραμμά

του στερεωνόταν ένας λεπτός συρμάτινος σκελετός (χρυσός και αργυρός). Μέσα στα

μικρά διάχωρα απλωνόταν το σμάλτο.

Ανάγλυφου σμάλτου= σπάνια τεχνική, μια πλάκα ανάγλυφη από ασήμι, αλειφώταν με ένα

πολύ λεπτό στρώμα σμάλτου. Μόνο ένα έχει σωθεί, στην Βενετία σήμερα.

9

ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΕΙΝΑ????

ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ

Η βυζαντινή τέχνη ήταν μια τέχνη συντηρητική. Η σχέση της με την κλασική παράδοση ήταν συνεχής. Σε

ορισμένες περιόδους παρατηρήθηκαν έντονες τάσεις επιστροφής στην κλασική παράδοση. Οι τάσεις αυτές

–συμβατικά ονομαζόμενες Αναγεννήσεις, εντάσσονται σε γενικότερα πνευματικά κινήματα τα οποία

διαπνέονται από θαυμασμό για την γλώσσα, τη λογοτεχνία, την επιστήμη και την τέχνη της Αρχαιότητας.

Αυτές οι αναγεννήσεις κατευθύνονταν από την πολιτική και πνευματική πρωτοπορία της Κων/λης και

πήγαζαν απ’ την επιθυμία των Βυζαντινών να ζωντανέψουν το ένδοξο παρελθόν της ρωμαϊκής

αρχαιότητας. Οι βυζαντινές αναγεννήσεις έσβηναν βαθμιαία κάτω από την αντίδραση των συντηρητικών

εκκλησιαστικών κύκλων.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΙΣ

Η Αναγέννηση Μακεδόνων ευνοήθηκε από τον λόγιο αυτοκρ. Κων/νο Ζ΄ Πορφυρογέννητο. Με τη βοήθεια

χορηγών οι καλλιτέχνες έρχονταν σε επαφή με έργα κλασικής αρχαιότητας τα οποία προσπαθούσαν να

ερμηνεύσουν, να συλλάβουν την κλασική απόδοση αρχαίας μορφής και να τα εντάξουν σε μια καινούρια

σύνθεση, βυζαντινή.

Αναγέννηση Μακεδόνων Τέλη 9ου αρχές 11ου Περίοδος Ακμής

Αυτοκρ. Κων/νος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος.(913-959) Προστάτης των τεχνών.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ (ελεφαντοστά)

Ψαλτήρι, Δαβίδ παίζων λύρα = Ακραίο παράδειγμα επιστροφής Αρχαιότητα

Ρεαλισμός, φυσιοκρατία, όγκος, καμπύλες, πλαστικότητα, βουκολικό τοπίο

Παραπέμπει σε μυθολ. Προσωποποιήσεις, ελληνορ/κές αντιλήψεις για ανθρώπινο σώμα)

10

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ : 1261-1453

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (Β΄ μισό 13ου – πρώτες δεκαετίες 14ου)

Αποδυνάμωση αυτοκρατορίας, περικύκλωση από εχθρούς

αναζητά πρότυπα στο ένδοξο παρελθόν

Ανθηση Μνημειακής Ζωγραφικής (Κων/λη, Θες/νίκη, Μυστράς)

Εικονογραφημένα χειρόγραφα και εικόνες

Εμπλουτισμός με εικον. στοιχεία, ρεαλισμός και γραφικές λεπτομέρειες, αρχαίες

προσωποποιήσεις, συμβολικά στοιχεία και μορφές πολυπρόσωπες σκηνές κίνηση

έκφραση συναισθημάτων μεγαλύτερη συμμετοχή στα δρώμενα. Οι μορφές δεν είναι

εξαϋλωμένες, άσαρκες αλλά έχουν στέρεη δομή και σωματική παρουσία (εικ. 56).

Τα στοιχεία του τοπίου πληθαίνουν δημιουργούν πλούσιο σκηνικό βάθος. Εικ. 46, 49.

14ος αιώνας

Εικ. Σελ. 129-130

ΘΕΜΑΤΑ: Κύκλοι Πάθους, Ανάστασης, Παναγίας (βίος), Προεικονίσεων, Ακάθιστος

ΜΟΝΗ ΧΩΡΑΣ: Θ. Μετοχίτης

Ιδρυση ίσως 7ος. Κατά τη Φραγκοκρατία υπέστη σημαντικές φθορές

Ανακαίνιση 1315-1320: Χορηγός: Λόγιος Μετοχίτης. Διακόσμηση ο ναός με ΨΗΦΙΔΩΤΑ

το παρεκκλήσιο με ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ: Εκλέπτυνση, χάρη, ρυθμικές χορευτικές κινήσεις απαλά

χρώματα, θυμίζουν έργα ελληνορ. Αρχαιότητας ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΜΕ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΠΡΩΤΑΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ

Μνημείο-κλειδί υστεροβυζαντινής ζωγραφικής

Τοιχογράφηση 1290 = εποχή που το Άγιο όρος ήταν ισχυρό μοναστικό κέντρο

Αγιος Θεόδωρος. 1290. Ρεαλισμός, δραματικότητα, φωτεινά χρώματα, σαρκώδη πρόσωπο,

έκφραση, διαπεραστικό βλέμμα, πλούσια κόμη. Αποδίδεται στον Πανσέληνο.

Aγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης. Σελ. 135.

Τοιχογραφία από το Πρωτάτο του Αγίου Όρους , 1290.

Στρατιωτικός άγιος. Ο άγιος Θεόδωρος είναι αγιογραφικό πορτρέτο –τοιχογραφία στο

Πρωτάτο του Αγίου Όρους και αποδίδεται στον Πανσέληνο όπως και ολόκληρη η

τοιχογράφηση του ναού.

Ο Άγιος εικονίζεται μετωπικός – όρθιος-με μικρή στροφή της κεφαλής. Έχει στραρτιωτική

ενδυμασία και γαλάζιο μανδύα. Στο δεξί χέρι του κρατά δόρυ.

Αρρενωπός με στέρεη δομή και ευγενικά χαρακτηριστικά. Η κόμη του είναι καστανή

και ???? γενειάδα. Ηρωική μορφή.

Ο Άγιος έχει έντονη σωματική παρουσία ,πρόσωπο σαρκώδες , έντονο βλέμμα και

διαπεραστικό με ζωηρή έκφραση.

Η τοιχογραφία έχει γίνει με έντονες πλατιές πινελιές και φωτεινά χρώματα με

φωτοσκιάσεις. Ρεαλισμός και δραματικότητα στην κίνηση . Τεχνική νωπογραφίας.

11

1ο μισό 14ου Τοιχογραφία. Η θάλασσα αποδίδει τους νεκρούς. ΚΡΗΤΗ ΜΟΥΡΝΙΕΣ- ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

(σελ.30) Μεγάλες διαστάσεις, μνημειακός χαρακτήρας, Προσωποποιήσεις φυσικών στοιχείων,

(προσωποποίηση θάλασσας), πορτραίτα φιλοσόφων, στοιχεία από τη φύση. Οι μορφές αποκτούν

κλασικές αναλογίες, στέρεη δομή και επιβλητικότητα. Αρχαιοπρεπή αρχιτεκτονήματα συνθέτουν

πλούσιο βάθος χωρίς ωστόσο να δημιουργούν τρίτη διάσταση, ξεφεύγουν από τη μετωπικότητα

και την εξαϋλωση που για χρόνια κυριαρχούσε στη βυζαντινή τέχνη.

ΦΟΡΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ

ΕΙΚ. 59 Η Επίσκεψις. 1ο μισό 14ου.: Ψηφιδωτή εικόνα (Μεγάλη ανάπτυξη Υστεροβ.).

Απόδοση συναισθημάτων, τρυφερότητα, μεταξύ των άλλων χαρακτηρ. της Παλαιολόγειας.

Αρχάγγελος Μιχαήλ: 2ο μισό 14ουΕικ. 60, σελ. 136. ΑΥΓΟΤΕΜΠΕΡΑ

Φορητή εικόνα – κωνσταντινοπολίτικο έργο (λόγω της τεχνοτροπίας). Από τα ωραιότερα

δείγματα τέχνης φορητών εικόνων. Ο αρχάγγελος αποδίδεται μετωπικός σε προτομή.

Υψώνει με το δεξί του χέρι σκήπτρο και με το αριστερό κρατάει σφαίρα που επιστέφεται

με χρυσό σταυρό. Φοράει κόκκινο χιτώνα και ιμάτιο. Σωματική μνημειακή μορφή.

Το πρόσωπο είναι ωοειδές με λεπτή μύτη και τα χαρακτηριστικά του τονίζονται με λεπτές

γραμμές. Κόκκινες απαλές κηλίδες τονίζουν τα μάγουλα και γύρω από τα μάτια λεπτές

ακτινωτές γραμμές τονίζουν τα φώτα. (χαρακτηρ. της ζωγραφικής του 14ου αι.). Δυνατά

δάκτυλα και αρθρώσεις.

Εικόνα Ναό Ελκομένου Μονεμβασίας 14ος: Αυγοτέμπερα. ΣΕΛ. 138

Ελκόμενος Μονεμβασίας. Περιγράψτε το θέμα και αναγνωρίστε την τεχνική.

Η εικόνα προέρχεται από τη Μονή του Ελκόμενου στην Μονεμβασιά χρονολογείται τον

14ο αιώνα και παριστάνει την σταύρωση.

Στον κεντρικό άξονα εικονίζεται ο Χριστός στο σταυρό πάνω σε βραχώδες ύψωμα Πάνω

από τις κεραίες του σταυρού εικονίζονται ημίσωμοι άγγελοι. Δεξιά του χριστού εικονίζεται

ο Ιωάννης, αγαπημένος μαθητής του Χριστού, και δίπλα του εκατόνταρχος (Λογγίνος) ο

οποίος αναγνώρισε την θεϊκή φύση Του. Αριστερά εικονίζεται η Παναγία στην οποία

παραστέκεται ομάδα γυναικών. Πίσω συνωστίζεται πλήθος παρισταμένων. Στο βάθος

εικονίζονται τα τείχη της Ιερουσαλήμ.

Η εικόνα είναι από τις γνωστότερες της περιόδου με τα χαρακτηριστικά της

Παλαιολόγειας αναγέννησης. Οι μορφές είναι γεωμετρικά παραταγμένες (αρχή της

γεωμετρίας) σε ομίλους αριστερά και δεξιά από το κεντρικό πρόσωπο του

Χριστού(ιερατική προοπτική).Το συναίσθημα του δράματος , οι μακρόστενες μορφές, η

φυσιοκρατία και η μυολογία του Χριστού,(γλυπτικό σπάσιμο του κορμού) παραπέμπουν

σε αρχαιοελληνική Τέχνη. Τα τείχη της Ιερουσαλήμ θυμίζουν αρχαίο ελληνικό

οικοδόμημα. Χρωματικά επικρατούν σκοτεινοί τόνοι .

12

Η τεχνική της εικόνα είναι η αυγοτέμπερα, διαδεδομένη στην μεσοβυζαντινή και

μεταβυζαντινή περίοδο.

Δραστηριότητα 14/κεφ.1: 14ος αιώνας συνδέεται με το πνευματικό και καλλιτεχνικό

φαινόμενο που ονομάζουμε Παλαιολόγεια Αναγέννηση. Αναζητώντας πρότυπα στο

ελληνορωμαϊκό παρελθόν αλλά και στην Μακεδονική Αναγέννηση, η εποχή αυτή άφησε εξαιρετικά

έργα μνημειακής ζωγραφικής κυρίως σε Κων/πολη, Θεσ/νίκη και Μυστρά.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ. ΕΝΤΟΠΙΖΕΤΑΙ ΜΟΝΟ ΜΙΑ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ Η ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΣ

Δραστηριότητα 12/κεφ. 1 σελ. 35

3ο Τέταρτο 14ου αιώνα: Μυστράς Ψηλάφιση- Περίβλεπτος: Αφαιρετική

Η παράσταση ακολουθεί βασικές αρχές βυζαντινής τέχνης:

Αρχή συμμετρίας. Ο χριστός καταλαμβάνει τον άξονα της παράστασης, οι δύο ομάδες

διατάσσονται συμμετρικά. Αρχή διαφοροποίησης κλίμακας με βάση την ιερατική αξία τους. Η

μορφή του Χριστού αποδίδεται μεγαλύτερη. Αντιφατική απόδοση χώρου. Η δράση εξελίσσεται στο

πρώτο επίπεδο, αν και η δράση εκτυλίσσεται σε εσωτερικό χώρο, τα κτίρια δείχνονται από την

εξωτερική τους όψη. Δεν γίνεται προσπάθεια απόδοσης γεωμετρικής προοπτικής.

Η Προσφορά της βυζαντινής τέχνης

Στη βυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση ενσωματώθηκε η εικονιστική τέχνη της ελληνορωμαϊκής

αρχαιότητας. Μετασχηματίζοντας τα αρχαιοελλ. Πρότυπα η βυζαντινή τέχνη δημιούργησε νέες

αισθητικές αξίες. Η βυζαντινή τέχνη είναι η πολιτιστική μας κληρονομιά.

13

ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ 15ος – 16ος

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Μετά την άλωση 1453:

Στις τουρκοκρατούμενες περιοχές ΑΡΧΙΚΑ ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ (Αντίξοες συνθήκες) = Τέχνη

βασίζεται σε βυζαντινά πρότυπα με λαϊκό χαρακτήρα.

Ενώ η Ευρώπη κατά τον 15ο αιώνα πολιτικά, και πολιτιστικά οδεύει στην ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Η Μεταβυζαντινή θρησκ. Τέχνη στις τουρκοκρατ. Περιοχές αντιστάθηκε συνειδητά στη διείσδυση

στοιχείων από τη σύγχρονη δυτική τέχνη. Εσωστρέφεια και συντηρητισμός της μεταβυζαντινής

τέχνης πήγαζαν από το φανατισμό της Εκκλησίας.

Αντίθετα:

Μετά την άλωση οι καλλιτέχνες της Κων/λης πηγαίνουν (κυρίως) βενετοκρατούμενη Κρήτη

=Χάνδακας (τέλη 14ου-16ο) οικονομική ευημερία μοναστικών κέντρων (Αθω+Μετέωρα)

1) ΑΝΘΗΣΗ μεταβυζαντινής τέχνης ως συνέχεια βυζ. Καλλ. παράδοσης

2) Κατά τον 15ο-17ο Ανάπτυξη βενετικής αστικής τάξης αλλά και ελληνικής (λόγω ανάπτ. εμπορίου).

Η εύπορη ελληνική αστ. τάξη έγινε ο σταθερός πελάτης ζωγράφων και συνετέλεσε στην ανάδειξη

Κρήτης ως σπουδαιότερο καλλιτεχνικό κέντρο μεταβυζ. Περιόδου.

Οπότε: Επικοινωνία με ανανεωτικά πνεύματα Δύσης οδήγησε τη Μεταβυζ. Τέχνη σε ΑΝΑΝΕΩΣΗ

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ

Ο Ρόλος της Χορηγίας Στο τουρκοκρ. Χώρο: Σημαντικός. Μικροί τοπικοί άρχοντες, έμποροι, μέλη

μικρών κοινοτήτων

Αλλά κυρίως: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (ρόλος χορηγού).

14

ΣΤΗΝ ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΚΡΗΤΗ: ΕΠΕΣΕ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008

15ος αιώνας ΠΡΟΣΟΧΗ: μόνο εικόνες-αυγοτέμπερα όλες του 15 ου αιώνα

ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ (Γεννήθηκε αρχικά ως σχολή ζωγράφων εικόνων)

ΟΙ ζωγράφοι της Κρητικής σχολής ζωγράφιζαν ανάλογα με τις προτιμήσεις της πελατείας ακολουθούσαν ή

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΠΡΟΤΥΠΑ (in forma greca)

Ή

ΥΣΤΕΡΟΓΟΤΘΙΚΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (in forma a la Latina)

ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ (μέσα 15ου αιώνα) Υπογράφει (ΧΕΙΡ ΑΓΓΕΛΟΥ)

Ακολουθεί Παλαιολόγεια παράδοση και έχει δευτερεύουσες επιρροές από ιταλική ζωγραφική

ΕΙΚΟΝΑ: Ο Χριστός η Άμπελος. 15 ος Κρήτη, Μονή Οδηγήτριας

ΕΠΕΣΕ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΖΑΦΟΥΡΗΣ: εικ. Σελ. 154 (κατά τα γοτθικά πρότυπα).

_________________________________

Κατά τον 16ο αιώνα

Κοινωνικοπολιτική αναστάτωση με την τουρκική κατάκτηση – οικονομική ευρωστία ελλαδικών μοναστηριακών

συγκροτημάτων – πρόσκληση σημαντικών κρητικών ζωγράφων για ανάληψη μεγάλων καλλιτεχνικών

προγραμμάτων στα μοναστήρια. Έτσι οι Κρητικοί ζωγράφοι γνωστοί ως τότε ως ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΕΙΚΟΝΩΝ

ανέπτυξαν ικανότητες στην ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ

Με τις μετακινήσεις στα μοναστήρια ηπειρωτικής Ελλάδας

Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Η ΟΠΟΙΑ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΤΟ 15Ο ΩΣ ΣΧΟΛΗ ΖΩΓΡΑΦΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

ΣΥΝΔΕΘΗΚΕ ΤΟΝ 16ο ΑΙΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ

Μνημειακή ζωγραφική (ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ)

ΚΥΡΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ:

ΕΞΆΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 14ου αιώνα (εικονογραφικά και τεχνοτροπικά)

τα οποία απέδιδε με συγκροτημένη ευρυθμία και οργάνωση και με

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΣΤΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΑΚΑΜΠΤΟ

ΑΠΑΛΑ, ΧΛΩΜΑ ΧΡΩΜΑΤΑ

καλοσχεδιασμένες μορφές με αρμονικές αναλογίες και ήρεμες, συγκρατημένες κινήσεις. Τα στοιχεία του χώρου

αποδίδονται με έντονη σχηματοποίηση (σελ. 61)

ΗΡΕΜΟ, ΚΛΑΣΙΚΟ ΥΦΟΣ

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑΣ (Μπαθάς)

Μοναστήρια Αθω + Μετεώρων (Κύριοι παραγγελιοδότες Κρητικής Σχολής)

1527? Αγ. Νικόλαος Αναπαυσάς (σελ. 156) ΩΡΙΜΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ: Σταθερό, σίγουρο σχέδιο, καλοζυγισμένες

συνθέσεις, γλυκά χρώματα αρμονικοί συνδυασμοί. Ηρεμα στοχαστικά πρόσωπα αποδίδονται με ιδιαίτερη

λεπτομέρεια αποκτούν χαρακτήρα πορτραίτου.

ΔΙΑΦΕΡΕΙ Ο

ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ: β΄ μισό 16ου:

εργαζόταν σε διάφορες τεχνοτροπίες με άψογο τρόπο. Βυζαντινή τεχνοτροπία και ιταλική τέχνη

Κεφ. 2 εικ. 3 Αγ. Γεώργιος: Το θέμα πιστό στη βυζαντινή εικονογραφία, αλλά απόδοση ρεαλιστική, με την

ανανέωση εκφραστικών μέσων βυζαντινής τέχνης + επιρροές αναγέννησης στο βενετοκρατούμενο περιβάλλον

της Κρήτης στο οποίο έδρασε ο Δαμασκηνός. Ρεαλισμός, ζωηρά χρώματα. (σελ. 65).

15

ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ, ΕΙΚ 1, Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΜΠΕΛΟΣ- 15ΟΣ –ΚΡΗΤΗ-ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ

Κρητική σχολή- Αυγοτέμπερα.

Στο κέντρο της σύνθεσης εικονίζεται ο Χριστός σε προτομή με ιερατικά άμφια, μάτια μικρά-

μακρόστενη μύτη-λεπτά χείλη, μπροστά του βρίσκεται ανοιχτό ευαγγέλιο με σχετικό θέμα από

απόσπασμα του Ιωάννη. Στην μέση του διασταυρώνονται δύο κλαδιά που φυτρώνουν από χαμηλό

κορμό αμπέλου. Γύρω του, ανάμεσα στους βλαστούς προβάλλουν οι προτομές των 12

Αποστόλων., πλαισιωμένες από πλατιά φύλλα. Τα ο θέμα σχετίζεται με την Θεία Ευχαριστία

(μετατρέπεται ο οίνος σε Αίμα του Χριστού) διαδεδομένο στην κρητική ζωγραφική.

Ο Ακοτάντος από τους σπουδαιότερους Κρητικούς μεταβυζαντινούς αγιογράφους-ζωγράφους από

τον Χάνδακα, εναρμονίζει την ώριμη Παλαιολόγεια παράδοση με αφομοίωση δευτερευόντων

στοιχείων της ιταλικής ζωγραφικής.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΙΔΙΟ ΘΕΜΑ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΟΥΛΑΚΗ 1666.

ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Τέλος 15ου – Αρχές 16ου

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΚΑΜΨΗ (τουρκοκρατ. Περιοχές)

Μετακινούμενο εργαστήριο. Υποθέτουμε έδρα την Καστοριά (διατηρούνται σημαντικές τοιχογρ.)

Σ’ αυτό αποδίδονται τοιχογραφίες σε Θεσσαλία, Μακεδονία, Σερβία, Βουλγαρία, Μολδαβία

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

ΤΑΣΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Οι μορφές αποδίδονται συχνά με υπερβολικό ρεαλισμό στις στάσεις και κινήσεις τους

(Εικ. 8 Σταύρωση σελ. 160)

Πολυπρόσωπες συνθέσεις (Εικ. 9 σ. 163 Μυστ. Δείπνος)

Δευτερεύοντα εικον. Στοιχεία από καθημερινή ζωή (έπιπλα, σκεύη, ενδύματα, κοσμήματα)

Ζωηρά και λαμπερά χρώματα

16

Την ίδια περίοδο ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ ΧΩΡΟ

16ος

ΣΧΟΛΗ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Γιάννενα εξάπλωση σε Ήπειρο, Μακεδονία, Θεσσαλία, Βοιωτία, Εύβοια.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

ΔΥΝΑΜΙΣΜΟΣ, ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗ ΣΤΟ ΧΕΙΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ, πλαστικότητα, όγκος,

εκφραστικότητα τεχνοτροπία που τείνει στο ΜΠΑΡΟΚ

ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ (εικ. 6-7 σελ. 61-62 ανάλυση σελ. 162 & Εικ. 10 σελ. 164

1548. Μονή Βαρλαάμ Μετέωρα: ηθελημένη στροφή από τον κλασικισμό της κρητικής σχολής προς ΜΠΑΡΟΚ

Συνθέσεις: Πληθωρικές, γεμάτες ρεαλισμό, κίνηση και ζωντάνια, αφηγηματική ροή

Στοιχεία τοπίου: ουσιώδη στοιχεία συνθέσεων.

Οι μορφές αντίθετα με Κρητική Σχολή δεν διακατέχονται από: Ηρεμία, Εγκράτεια αλλά:

ΕΙΝΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ, ΣΕ ΕΝΤΟΝΗ ΚΙΝΗΣΗ, ΚΟΜΨΕΣ, ΕΥΛΥΓΙΣΤΕΣ ΦΙΓΟΥΡΕΣ, ΤΑ ΕΝΔΥΜΑΤΑ ΤΟΝΙΖΟΥΝ

ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

ΤΟ ΧΡΩΜΑ: ΕΝΤΟΝΑ, ΚΑΘΑΡΑ ΧΡΩΜΑΤΑ με τολμηρές χρωματικές αντιπαραθέσεις.

ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΧΛΩΜΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

ΚΟΚΚΙΝΟ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ, ΜΠΛΕ, ΚΙΤΡΙΝΟ, ΒΙΟΛΕΤΙ

Η ζωγραφική του Κατελάνου έχει τις ρίζες της στην ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΤΕΧΝΗ.

ενώ ο αφηγηματικός χαρακτήρας, ο ρεαλισμός και τα λαμπερά χρώματα

ΠΡΟΔΙΔΟΥΝ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΑΠΟ ΙΤΑΛΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΕΠΙΣΗΣ:

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΟΝΤΑΡΗΣ: Φανερές οι επιρροές από Κατελάνο

17

METABYZANTINH ΠΕΡΙΟΔΟΣ

ΦΡΑΓΓΟΣ ΚΑΤΕΛΑΝΟΣ

16ος αι. ΕΙΚΟΝΑ 7, ΚΕΦ. 2 ΣΤΑΥΡΩΣΗ ΣΕΛ. 62

Η Σταύρωση αποδίδεται στον Φ.Κ., εκπρόσωπο της σχολής της ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ Ελλάδας στην

μεταβυζαντινή περίοδο.

Ο σταυρωθείς Χριστός βρίσκεται, σε ημίγυμνη μορφή, ανάμεσα σε πλήθος παριστάμενων.

Πολυπρόσωπο έργο χαρακτηριστικό του καλλιτέχνη με μορφή νευρώδη, υπερβολικά ρευστή με

δυναμικό αποτέλεσμα. Δεξιά του Χριστού στέκεται η Παναγία μέσα σε πλήθος και αριστερά του

στρατιώτες παρακολουθούν την σταύρωση. Στα πλάγια δεξιά και αριστερά βρίσκονται επίσης δύο

σταυρωθέντες. Πίσω σε μαύρο φόντο η Ιερουσαλήμ κτιριακά παραπέμπει σε κτιριακή εμφάνηση

των έργων της Παλαιολόγειας αναγέννησης καθώς και η μυολογία του Χριστού. .

Οι μορφές και τα στοιχεία του χώρου συμπλέκουν ένα δυναμικό αποτέλεσμα με πλαστικότητα και

όγκο, έκφραση, κινητικότητα που αγγίζουν την εκζήτηση. (στρατιώτης με λόγχη).

Το κύριο θέμα και τα δευτερεύοντα επεισόδια που εξελίσσονται , δημιουργούν μία αφηγηματική

ροή, με δυναμικές μορφές και κομψές ευλύγιστες φιγούρες με ενδύματα που τονίζουν τη δομή του

σώματος. (Παλαιολόγεια). Το χρώμα είναι καθαρό και έντονο με χρωματικές αντιπαραθέσεις.

Χρησιμοποιεί χρωματισμούς του μπλε-κόκκινου- κίτρινου-βιολετί με ιδιαίτερη τόλμη και

εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Ο ρεαλισμός, η αφηγηματικότητα, η ρευστότητα , η λαμπρότητα των

χρωμάτων, προδίδουν επιρροές από την ιταλική τέχνη. (μπαρόκ). Χρησιμοποιεί την τεχνική της

νωπογραφίας, τεχνική που χρησιμοποιήθηκε στο βυζάντιο στην τέχνη της τοιχογραφίας.

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Μέσα 17ου οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τον Χάνδακα 1669 και σταδιακά τις μεγάλες πόλεις της

Κρήτης.

Διάλυση καλλιτεχνικών κέντρων. Οι καλλιτέχνες έφυγαν για Βενετία νησιά Αιγαίου και Ιονίου.

Κρητικοί ζωγράφοι διασποράς: Εμμανουήλ Τζάνες, Θεόδωρος Πουλάκης, Ηλίας Μόσκος κ.ά.

ΤΕΛΟΣ 17ου αιώνα έσβησαν οι κύριοι εκπρόσωποι της Κρητικής Σχολής

17ος

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΟΥΛΑΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 7 1666. Αυγοτέμπερα. (ίδιο θρησκευτικό θέμα με τον Ακοτάντο

«Χριστός η Άμπελος 15ου αιώνα ) αλλά με βασική διαφορά στην τεχνοτροπία, με εμφανείς δυτικές

αναγεννησιακές επιδράσεις. Πλούτος και πολυπρόσωπη σύνθεση, τα χρώματα είναι έντονα και

λαμπερά, οι μορφές έχουν κίνηση και είναι ζωντανές και ολόσωμες. Το βάθος της εικόνας φαίνεται

καθαρά. Ο ζωγράφος φαίνεται να έχει Φλαμανδικές επιρροές.

Δανείστηκε στοιχεία από φλαμανδικές χαλκογραφίες

Πλούτος σύνθεσης πολυπρόσωπη σύνθεση, έντονη κινητικότητα, λαμπερά χρώματα

EIKONA 7 σελ. 159 ΝΑ ΖΗΤΗΘΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΠ ΣΑΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ

18

ΑΚΟΤΑΝΤΟΣ, ΕΙΚ 1, Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΜΠΕΛΟΣ- 15ΟΣ –ΚΡΗΤΗ-ΜΟΝΗ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ

Κρητική σχολή- Αυγοτέμπερα.

Στο κέντρο της σύνθεσης εικονίζεται ο Χριστός σε προτομή με ιερατικά άμφια (μάτια μικρά-

μακρόστενη μύτη-λεπτά χείλη) . μπροστά του βρίσκεται ανοιχτό ευαγγέλιο με σχετικό θέμα από

απόσπασμα του Ιωάννη. Στην μέση του διασταυρώνονται δύο κλαδιά που φυτρώνουν από χαμηλό

κορμό αμπέλου. Γύρω του, ανάμεσα στους βλαστούς προβάλλουν οι προτομές των 12

Αποστόλων., πλαισιωμένες από πλατιά φύλλα. Τα ο θέμα σχετίζεται με την Θεία Ευχαριστία

(μετατρέπεται ο οίνος σε Αίμα του Χριστού) διαδεδομένο στην κρητική ζωγραφική.

Ο Ακοτάντος από τους σπουδαιότερους Κρητικούς μεταβυζαντινούς αγιογράφους-ζωγράφους από

τον Χάνδακα, εναρμονίζει την ώριμη Παλαιολόγεια παράδοση με αφομοίωση δευτερευόντων

στοιχείων της ιταλικής ζωγραφικής.

Εικόνα 7, σελ. 159, Θεόδωρος Πουλάκης – 1666.

Εκπρόσωπος της κρητικής σχολής του 17ου αιώνα, όταν οι καλλιτέχνες εγκατέλειψαν το νησί λόγω

της τουρκοκρατίας.

ΕΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 2

Τουρκοκρατούμενες Περιοχές: Ο ελλαδικός χώρος υπόδουλος των Τούρκων. Παρατηρείται αρχικά μια

οπισθοδρόμηση στην τέχνη, γιατί οι μωαμεθανοί ήταν αντίθετοι στην επιβίωση του βυζαντινού πολιτισμού,

ενώ ο ελληνικός λαός αντιμετώπιζε προβλήματα διατήρησης εθνικής του ταυτότητας και παραδόσεων. Η

βυζαντινή τέχνη σ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες παρουσιάζει ένα λαϊκό χαρακτήρα.

ΒΕΝΕΤΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: Αντίθετα με την καθυστέρηση του ελλαδικού χώρου, στις

βενετοκρατούμενες περιοχές και ιδιαίτερα στην Κρήτη από τα τέλη 14ου αιώνα είχαν διαφύγει πολλοί

Κων/λίτες καλλιτέχνες και η βυζαντινή τέχνη συνεχίστηκε και ανανεώθηκε από νέα ζωογόνα στοιχεία.

Εκκλησία: Οικουμ. Πατριαρχείο:

19