Μεσαίωνας

Θρησκευτική μουσική:

Γρηγοριανό μέλος / μονοφωνική μουσική

Λειτουργία: φωνητική χορωδιακή μουσική

Γέννηση πολυφωνίας, μέσα 9 ου αι.

Σχολή Παναγίας Παρισίων (12-13ος)

- Λεονίν: ανάπτυξη πρώτης πολυφωνίας (Παλαιά Τέχνη)

- Οργαναλικό ύφος

- Ύφος ντισκάντους

Περοτέν (13ος)

- Πρώιμο μοτέτο: συνδυασμός εκκλης. + κοσμικής μ.

- Κάντους φίρμους

Κοσμική μουσική:

Αοιδοί, τροβαδούροι, τρουβέροι : ποιητές μουσικοί

Αντάμ ντε λα Άλ (13ος): σημαντικός τροβαδούρος, αλλάζει μορφή μοτέτου: κάτω από τη φωνή

του τενόρ προσθέτει την ελεύθερη φωνή του κοντρατενόρ.

Νέα Τέχνη : (αρχές 14ου) ανταποκρίνεται σε αισθητικές αντιλήψεις εποχής, αντλεί έμπνευση

από περισσότερο κοσμικά θέματα. Αλλαγές:

- Αλλοίωση των εκκλησιαστικών τρόπων με την εισαγωγή προσαγωγέα

- Τελειοποίηση θεωρίας αντίστιξης και ανάμειξη κοσμικών μελωδιών στη λειτουργία

- Ανάπτυξη νέων μορφών τέχνης, όπως το ισορρυθμικό μοτέτο

- Υιοθέτηση ομαλών μέτρων και αναζήτηση απλών ρυθμών

Γκυγιώμ ντε Μασώ : πρώτη πολυφωνική Λειτουργία

1

Αναγέννηση 1450-1600

Ύφος α καπέλλα – διμερές μέτρο – Φλαμανδική σχολή

Θρησκευτική μουσική:

Αναγεννησιακό μοτέτο

Γκυγιώμ Ντυφαί : εκπρόσωπος Γαλλοφλαμανδικής σχολής

- Μελοποιούν τα κείμενα της Λειτουργίας

- Εδραίωσαν την τετράφωνη πολυφωνία

- Εισήγαγαν το στιλ της μίμησης

- Έγραψαν λατινικά μοτέτα και κοσμικά γαλλικά σανσόν

Λειτουργία πρώιμης Αναγέννησης : μελοποίηση των κειμένων της

Ζοσκέν ντε Πρε (τέλος 15ου): συνδυασμός θρησκευτικής μελωδίας με κοσμικό ρεφραίν

Λειτουργία ώριμης Αναγέννησης (16ος): Αντιμεταρρύθμιση – Σύνοδος Τρέντο - η μουσική της

Εκκλησίας επανέρχεται ως καθαρά φωνητικό ύφος με σεβασμό στα ιερά κείμενα.

Παλεστρίνα: συνθέτης Αντιμεταρρύθμισης – ύφος α καπέλλα

- Στρατευμένη τέχνη : η Λειτουργία του για τον Πάπα Μάρκελλο (16ος)

Κοσμική μουσική:

Ποίηση + μουσική = 2 νέα είδη: καντσόνα – μαδριγάλι (15-16ος)

Όκεγκεμ: καντσόνες σε ποίηση ροντώ

Μεταγενέστερη καντσόνα

Ιταλικό μαδριγάλι (Μοντεβέρντι, τέλος 16 ου )

Αγγλικό μαδριγάλι

Από το αναγεννησιακό μαδριγάλι αναπτύσσονται τεχνικές για συνδυασμό μουσικής +

ποίησης που θα οδηγήσουν στη δημιουργία της ΟΠΕΡΑΣ (σ. 118 Μ)

Βενετία: Ενετική σχολή: ανάπτυξη πολυχορωδιακής απόδοσης (Γκαμπριέλι)

2

ΜΠΑΡΟΚ 1600-1750

ΦΩΝΗΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΠΑΡΟΚ SOS

Μονωδιακό ύφος : από πολυφωνία στην ομοφωνία, δηλ. στη μονωδία

Καμεράτα / Φλωρεντινός όμιλος: επινόηση όπερας – σχέση με αρχαίο δράμα

- Αντιδρούν στο πολυφωνικό φλαμανδικό ύφος

- Επιδιώκουν αναβίωση του ύφους της αρχαίας τραγωδίας μέσα από την ανάπτυξη της

μονωδίας, με λιγότερο πολύπλοκες συνθέσεις & περισσότερες συγκινησιακές αντιθέσεις,

δηλ. ένα πιο κατανοητό κείμενο σε συνδυασμό με διαφορετικές φωνές και όργανα.

- Το ζητούμενο ήταν η σύνδεση δραματικής ποίησης και μουσικής με δεδομένο ότι οι αρχαίοι

Έλληνες τραγουδούσαν ολόκληρη την τραγωδία.

- Η μουσική της όπερας γράφεται σε συνάρτηση με τη μουσική παράδοση της κάθε χώρας.

Μπαρόκ όπερα

Η πρώιμη ιταλική όπερα – Μοντεβέρντι (16-17 ος ): «προφήτης της μουσικής»

Αγγλική όπερα – Χένρυ Πέρσελ

Ώριμη μπαρόκ όπερα – Χαίντελ ( αρχές 17ου) – όπερα σέρια (σοβαρή ιταλική όπερα)

Μπαχ και μπαρόκ καντάτα – Λουθηρανικό χορικό

Χαίντελ και μπαρόκ ορατόριο

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΠΑΡΟΚ

Το μπαρόκ κοντσέρτο – Βιβάλντι

Σκαρλάτι

3

Ροκοκό - 1725-1775 Τρία βασικά χαρακτηριστικά 18 ου αι.:

Έντονες επιδράσεις ναπολιτάνικης όπερας του μπελ κάντο .

Νέες μουσικές φόρμες : σονάτα, όπερα seria , κοντσέρτο καθιερώνονται οριστικά

διευρύνονται και προκύπτουν νέες φόρμες: συμφωνία, όπερα μπούφα στην Ιταλία

& όπερα κομίκ στη Γαλλία.

Μεταρρύθμιση της όπερας από τον Γκλουκ. Soss

Ραμώ: συστηματοποίηση της μουσικής γνώσης

Ύφος gallant : γοητεία της μελωδίας, πολυμορφία ποικιλμάτων & δεξιοτεχνία. Νέα ποιητική

που αποσκοπεί στην ανάδειξη της γοητείας και της λεπτότητας και εκδηλώνεται με μικρές

ενόργανες φόρμες (για κλειδοκύμβαλο και βιολί). Εκπροσωπείται από Κουπρέν. Οι αισθητικές

αρχές του τροφοδοτούνται από φιλοσοφικές σκέψεις της εποχής. Διαμορφώνεται σύμφωνα με

το νέο τρόπο αντίληψης που είναι η φαντασία, ο πλούτος και η επινόηση τεχνικών που

αποσκοπούν στην ακουστική απόλαυση. Χαρακτηρίζεται από εορταστική διάθεση που διεγείρει

τις αισθήσεις.

Όπερα seria : οι χαρακτήρες και τα θέματά της προέρχονται από την παλαιότερη ιστορική

περίοδο (Λουδοβίκου 16ου). Προβάλει μια ηθική στάση μέσω ηρωικών πράξεων με

υποδειγματικούς πρίγκιπες ή μοναχικούς ήρωες. Απευθύνεται σε αριστοκράτες και αστούς.

Αποτελείται συνήθως από 3 πράξεις. Η δράση περιορίζεται ώστε να αναδειχτεί η δεξιοτεχνία

του μπελ κάντο που στοχεύει στον εντυπωσιασμό του κοινού.

Όπερα μπούφα : ξεκινά από τα μουσικά ιντερμέτζι (σύντομες κωμικές σκηνές με θέματα

καθημερινότητας, με συνοδεία τσέμπαλου) που παρεμβάλλονται ανάμεσα στις πράξεις της

σοβαρής όπερας. Οι ήρωες βασίζονται στην παράδοση της Κομέντια ντελ Άρτε. Γνωρίζουν

μεγάλη επιτυχία, τα πρόσωπα αυξάνονται, οι σκηνές γίνονται πιο επεξεργασμένες και

μετατρέπονται σε αυτοτελή μουσικοδραματικά έργα, την όπερα μπούφα.

Ο πόλεμος των Μπουφώνων: αφορμή η κωμική όπερα Υπηρέτρια Κυρά του Περγκολέζι.

Βασίλισσα και διανοούμενοι: επικροτούν την ποιότητα της μουσικής, τη σύνθεση και όχι την

«ανάμειξη», την αρτιότερη απόδοση του διαλόγου, τη μεγαλύτερη φυσικότητα στον τρόπο

ερμηνείας. Ρουσώ εναντίον Ραμώ: η μουσική εκφράζει τις λεπτές αποχρώσεις της ανθρώπινης

ψυχής. Η γαλική όπερα δεν έχει φυσικότητα, είναι συμβατική, γεμάτη λάθη, πομπώδεις

ανοησίες και κατάχρηση μύθων, αδυναμία επινόησης Γάλλων τους στρέφει στην αρμονία.

4

Αισθαντικό ύφος Γερμανίας : στόχος η απόδοση της προσωπικής έκφρασης με άμεσο τρόπο.

Όπως η ορχήστρα του Μάνχαϊμ που αύξανε βαθμιαία την ένταση του ήχου με το

κρεσέντο. Το βαθμιαίο δυνάμωμα ή σβήσιμο του ορχηστρικού ήχου ήταν επινόηση των

μουσικών της Σχολής του Μανχάιμ, της «προκλασικής σχολής».

Καινοτομία στον τρόπο εκτέλεσης της μουσικής με έντονες εκφραστικές διακυμάνσεις.

Βασικό χαρακτηριστικό η χρήση δεύτερου θέματος στο πρώτο μέρος της συμφωνίας έτσι

ώστε η έκθεση των δύο θεμάτων, η ανάπτυξή τους και τέλος η επανέκθεσή τους να

προαναγγέλλει την κλασική φόρμα σονάτας .

Αλλαγές στην όπερα seria – Γκλουκ (όλος ο 18 ος αι.) :ΣΟΣ Ακολουθεί ένα δραματικό

ιδεώδες που βασίζεται στην αυστηρή ενότητα μιας κλασικής αισθητικής.

Κυριαρχεί η δραματική εντύπωση ενώ η μουσική λειτουργεί ως μέσο και όχι ως

αυτοσκοπός.

Επιδιώκει την απλή δραματική δομή όπως της αρχαίας τραγωδίας.

Η έκφραση του συναισθήματος και των παθών είναι ιδιαίτερα σημαντική, όμως οι ήρωες

δεν βρίσκονται υπο την επήρεια του πάθους.

Ενάντια σε Ραμώ και Λιλί για την πνευματική μουσική τους.

Ουσιαστικά μετατρέπει την όπερα seria σε λυρική τραγωδία.

- επιζήτηση απλότητας

- στροφή στη φυσικότητα

- πιστή αναπαράσταση αισθημάτων

- φροντίδα για την ορχήστρα, κατάργηση της ντα κάπο άριας (σ. 102 εαπ)

Ο κύκλος σονάτα

Η μετάβαση από το μπαρόκ στην κλασική εποχή ξεκινά με τις νέες τάσεις από το 1730 με το ύφος

gallant , το γερμανικό αισθαντικό ύφος και το κλασικό βιεννέζικο.

5

Κλασικισμός 1750-1825 SOS

Κίνημα «Θύελλα και Ορμή» (1770): αντιπροσωπευτική έκφρασή του το δράμα. Τα

πρότυπα του ροκοκό δίνουν τη θέση τους σε μια ρομαντική θέαση του κόσμου. Στόχος της

μουσικής είναι να προκαλέσει έντονη συγκίνηση, έκπληξη, τρόμο (π.χ. φινάλε μπαλέτου Δον

Ζουάν του Γκλούκ). Το ρεύμα υπήρξε η πρώτη απόπειρα διαμόρφωσης του κλασικού ύφους.

Ο καλλιτέχνης του 18 ου αι. υπό πατρωνεία. Μεταφορά μουσικής από παλάτια σε αίθουσες

συναυλιών Ο κλασικισμός στη μουσική : στροφή στα ιδεώδη της αρχαιότητας, κυρίως κλασικής Ελλάδας.

Σχολή της Βιέννης (σ. 135-6 εαπ): Το νέο κλασικό ύφος θεμελιώνεται στους κανόνες της

ενότητας, της ελευθερίας και της τάξης, έχει πλαστική καθαρότητα & λιτότητα φόρμας.

Κύριοι εκπρόσωποι: Χάιντ, Μότσαρτ, Μπετόβεν και Σούμπερτ. Επιβάλλεται η φόρμα

σονάτας: τελειότερη μορφή μουσικής κατασκευής όπου δεν παρατίθενται απλώς μουσικά

θέματα, αλλά αποτελεί σύνθετο τρόπο μετρήσεων, συμμετριών και αναλογιών.

Κλασικό ύφος : Η μουσική οργάνωση γίνεται πλέον βάσει συγκεκριμένου

σχεδίου που χαρακτηρίζεται από τη διαλεκτική αντίθεση των θεμάτων.

Το β΄μισό του 18ου αι. αυτή η οργάνωση καταλήγει στην κλασική φόρμα σονάτας με

τρία μέρη (έκθεση – ανάπτυξη – επανέκθεση).

Στοιχεία του κλασικού ύφους

Μότσαρτ – όπερα μπούφα & ζίνγκσπιλ

Μέλος μασονικής στοάς η οποία ασπάζεται τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και

αντιτίθεται στον συντηρητισμό του κλήρου. Διαφωτισμός: επίδραση και διαμόρφωση της

κοινωνικοπολιτικής ματιάς του συνθέτη.

Η κλασική συμφωνία

Χάυντν – κλασική συμφωνία: ο συγκινητικός και δυναμικός χαρακτήρας των συμφωνιών

του συνδέθηκε με το κίνημα Θύελλα & Ορμή.

Μπετόβεν : εισαγωγή εξω-μουσικών ιδεών στα έργα του όπως ο ηρωισμός, η νίκη του

πεπρωμένου, η εξύμνηση της φύσης. Στις συμφωνίες του αφηγούνταν την ιστορία του: τον

ενθουσιασμό του για τον Ναπολέοντα και τη Γαλλ. Επανάσταση, την ευτυχία, τον έρωτα,

τη νίκη του πεπρωμένου.

Το κλασικό κοντσέρτο

Η κλασική σονάτα

Χορωδιακή μουσική: Λειτουργία - Ρέκβιεμ - Ορατόριο

Κλασική Όπερα

6

Ρομαντισμός 1820-1900 SOS Πολιτιστικός πατριωτισμός – δημόσιες αίθουσες συναυλιών & ωδεία

Εναρμόνιση μουσικής – ποίησης – ζωγραφικής

► Ο ρομαντισμός στη μουσική:

- ο εξωτισμός

- γνωρίσματα ρομαντικού ύφους

- ο μουσικός στην κοινωνία του 19ου αι.

- γυναίκες στη μουσική

► Σούμπερτ & λήντ

► Σοπέν & μουσική για πιάνο του 19 ου αι.

► Λιστ – εμφάνιση του εκτελεστή συνθέτη ( δημιουργός του συμφωνικού ποιήματος)

► Μπερλιόζ & προγραμματική συμφωνία

► Εθνικές μουσικές σχολές - Σμέτανα

► Μέντελσον – η πρώιμη ρομαντική συμφωνία

► Μπράμς

► Ρομαντικό κοντσέρτο

► Σούμαν ► Η ρομαντική όπερα – εξέλιξη του εθνικού ύφους

► Βέρντι – ιταλική όπερα

► Βάγκνερ – μουσικό δράμα

► Μπιζέ

► Πουτσίνι – βερισμός

► Τσαϊκόφσκυ – μπαλέτο

7

Εικοστός αιώνας Εφεύρεση φωνόγραφου (1870) – ηχογράφηση έργων –

διάδοση δίσκων 78 στροφών μετά το 1930 – μεταστροφή κοινού σε κλασικά έργα –

το φολκλόρ χάνει την εθνική του σφραγίδα γίνεται μέρος του διεθνούς ρεπερτορίου.

Μεταρομαντική εποχή 1890 έως περίπου 1910-1915

► Μάλερ

► Στράους

Μεταίχμιο του αιώνα - Ιμπρεσιονισμός

► Ντεμπυσύ

Μεταϊμπρεσιονισμός

► Ραβέλ

► Ρεύματα στη μουσική του πρώιμου 20 ου αι. - αντίδραση κατά του ρομαντισμού – εξωδυτικές επιρροές

- εξπρεσιονισμός

- νεοκλασικισμός

► νέα στοιχεία του μουσικού ύφους - νέα ρυθμική πολυπλοκότητα

- νέα μελωδία

- νέα αρμονία

- αποδέσμευση διαφωνίας

► Στραβίνσκυ – αναζωογόνηση του ρυθμού

► Σαίνμπεργκ – Δεύτερη Σχολή Βιέννης (Μπεργκ, Βέμπερν)

► Μπεργκ – πρώιμη όπερα 20 ου αι.

► Εθνικές σχολές του 20 ου αι. - Γαλλική – Ρωσική – Αγγλική – Γερμανική

- Ανατολικοευρωπαϊκή Σχολή: Μπέλα Μπάρτοκ

8

ΟΠΕΡΑ SOS

Μπαρόκ: 17 ος αι. – 18 ος αι. σ. 84, Φλωρεντικός όμιλος – Καμεράτα: εκκίνηση όπερας – σχέση με αρχαίο δράμα

σ.145-6 Κ: Μοντεβέρντι – πρώιμη ιταλική όπερα

ΜΠΑΡΟΚ ΟΠΕΡΑ

Ιταλία: το ιταλικό πρότυπο όπερας δημιουργεί σχολή λόγω των καθαρά τυπικών

χαρακτηριστικών του, της αρχιτεκτονικής του, των σκηνικών, των εντυπωσιακών μηχανών και της

σκηνοθεσίας. Βασικά γνωρίσματα: μεγαλοποίηση συναισθημάτων – φωνητική δεξιοτεχνία –

ευρηματική μουσική.

Η Αντιμεταρρύθμιση επιβάλλει λιμπρέτα με θέματα θρησκευτικά και ηθικοπλαστικά, μυθολογικά

αλλά με ηθικές αλληγορίες – προσπάθεια να διανθιστεί το θρησκευτικό περιεχόμενο με κωμικές

σκηνές.

Ίδρυση πρώτων δημόσιων θεάτρων στη Βενετία – κοινωνικός χαρακτήρας όπερας (σ. 85-6 εαπ).

Γαλλία: η ανάπτυξη της όπερας στηρίζεται στο αυλικό μπαλέτο. Εστιάζει κυρίως στην

εξωτερική δράση και αποφεύγει ανάδειξη συναισθημάτων.

Λουδοβίκος 14ος συγκεντρωτικό πνεύμα εξουσίας - η όπερα ως μοχλός πολιτικής και

ιδεολογικής χειραγώγησης.

Χαρακτηριστικά της: διάκοσμος, απόλυτη τάξη, μεγαλοπρέπεια, αναπαράσταση αρχαιότητας.

Κοινό: αστοί, έμποροι, δικηγόροι, απλός λαός

Ίδρυση Βασιλικής Ακαδημίας της Μουσικής: Ζαν Μπατίστ Λιλί γράφει λυρικές τραγωδίες.

Γερμανία: η μόνη χώρα που δεν είχε δικό της τύπο λυρικού έργου. Αναζητεί τα έργα της σε

ιταλικό και γαλλικό ρεπερτόριο. Αυτά έχουν πιο μεταφυσική διάσταση με μεγαλύτερη έμφαση σε

ονειροπολήσεις και συμβολισμούς.

Αγγλία: ανάπτυξη λαϊκού θεάτρου πρόζας επιβράδυνε διάδοση όπερας.

(αρχές 18 ου ) Ώριμη μπαρόκ όπερα – Χαίντελ – όπερα σέρια

Πρώτο μισό 18 ου :

Όπερα seria – όπερα μπούφα – διαμάχη μπουφώνων (1752)

9

Κλασικισμός (δεύτερο μισό 18 ου αι.)

Κλασική όπερα, σ. 250 Κ

Αλλαγές στην όπερα seria από Γκλουκ στα μέσα του 18 ου αι.) Αισθαντικό ύφος, σχολή Μανχάιμ, Θύελλα & Ορμή, σχολή Βιέννης (προκλασική μουσική)

Ρομαντική όπερα (19 ος αι.) (σ. 193-4 εαπ) Όλοι ενστερνίζονται τις ιδέες του Διαφωτισμού.

Αδιαφορία για ενόργανη ρομαντική μουσική καθώς δεν έχει εθνικές ρίζες.

Αντίθετα: ενδιαφέρον για όπερα πολύ μεγαλύτερο από τον προηγούμενο αιώνα. Εκτίθενται ιδέες

και συναισθήματα. Περιγράφει περιστατικά με χαρακτήρα πιο αντικειμενικό και αληθινό.

Θέματά της: κοινωνικά και ηθικά προβλήματα που συνδέονται με επικαιρότητα εποχής.

Ιταλία: Γενικότερη μετάπλαση της δομής της όπερας: προσθήκη χορωδιών ως αυθύπαρκτα κομμάτια.

Καινοτόμος φόρμα που εισήχθη: η σκηνή και άρια για σολίστ.

Γαλλία:

Όπερα της Επανάστασης: μεγαλεπήβολα συναισθήματα, βαρύγδουπο ύφος ως προσπάθεια

εξύμνησης της Επανάστασης, του έθνους, της Αυτοκρατορίας. Χρήση της παραδοσιακής φόρμας

της όπερας με εντυπωσιακές χορωδιακές σκηνές.

Γερμανία:

Ανάπτυξη της όπερας. Σημαντικά στοιχεία η φύση, το υπερφυσικό στοιχείο με πνεύματα και

δαιμονικές δυνάμεις. Χρήση κατευθυντήριων θεμάτων, δηλ. επαναλαμβανόμενων μοτίβων, για τη

δημιουργία ενός συνεχούς μουσικού γίγνεσθαι. Όλα αυτά αποτελούν τις βάσεις του μουσικού

δράματος του Βάγκνερ.

10