ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Θ.Ε.: ΕΛΠ 11 Ελληνική Ιστορία (2009-2010)

ΘΕΜΑ 2 ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Να αναλυθεί και να αποτιμηθεί η συμβολή της χριστιανικής σκέψης στη

διαμόρφωση του πολιτειακού συστήματος της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Περιεχόμενα

Περιεχόμενα………………………………………………………………………1

1. Εισαγωγή……………………………………………………….………...........2

2. Κωνσταντινούπολη……………………………………………………………2

3. Η χριστιανική φυσιογνωμία του Βυζαντίου…………………………………..3

4. Ο Αυτοκράτορας………………………………………………………………5

5. Εκκλησία………………………………………………………………………7

6. Νομοθεσία……………………………………………………………………..7

7. Επίλογος………………………………………………………………………..8

Βιβλιογραφία……………………………………………………………………....9

1

1. Εισαγωγή

Η βυζαντινή αυτοκρατορία ξεκίνησε ως προϊόν διασταύρωσης της Ρώμης και του

Ελληνισμού, με συνεκτικό κρίκο τη χριστιανική θρησκεία, και κατάληξε σε αυτόνομη

πολιτισμική οντότητα του Μεσαίωνα, ορίζοντας δικούς της πολιτικούς και

πολιτειακούς θεσμούς.

Στην εργασία που ακολουθεί θα εξεταστεί ο ρόλος που άσκησε η χριστιανική

σκέψη στη διαμόρφωση του πολιτειακού συστήματος της βυζαντινής αυτοκρατορίας,

και συγκεκριμένα στη μεταφορά της πρωτεύουσας, στη φυσιογνωμία του Βυζαντίου,

στο πολίτευμα, στο αυτοκρατορικό αξίωμα και την εκκλησία, και εν κατακλείδι στη

Βυζαντινή νομοθεσία

2. Κωνσταντινούπολη

Η "Βυζαντινή Αυτοκρατορία" γεννήθηκε με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης το

324 μ.Χ., από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον 1ο, στη θέση του Βυζαντίου της

αρχαίας Ελληνικής αποικίας. Κτίστηκε σε σημείο στρατηγικό, το οποίο αποτελούσε

σταυροδρόμι ηπείρων, θαλάσσιων και χερσαίων δρόμων. Πολιτικά και διοικητικά

θεωρείται συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία κατόπιν μεταμορφώθηκε

σε ένα ελληνόφωνο χριστιανικό κράτος που κυριάρχησε στα Βαλκάνια και στην

ανατολική Μεσόγειο.

Η ίδρυση της εξυπηρετούσε ορισμένες σκοπιμότητες που πήγαζαν από πολιτικές

και θρησκευτικές προσδοκίες για την δημιουργία μιας πολιτικής εξουσίας, κάτω από

τον έλεγχο του μονοκράτορα, και με ενιαία θρησκευτική πίστη τον Χριστιανισμό.

Αφενός ανταποκρινόταν στις πολιτικές και θρησκευτικές προσδοκίες της

ελληνόφωνης ρωμαϊκής ανατολής, και αφετέρου, ήταν αποτέλεσμα πολιτικής

οξυδέρκειας και έμπνευσης, ή όπως δήλωσε ο Κωνσταντίνος, ιδέα που του

υποβλήθηκε από τον Θεό, και όχι προϊόν στρατιωτικού κατορθώματος. Η νέα

πρωτεύουσα σηματοδοτούσε την έναρξη ενός οικουμενικού κράτους σε πολιτικό και

θρησκευτικό επίπεδο. 1

3. Η χριστιανική φυσιογνωμία του Βυζαντίου

1 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.27

2

Ο Κωνσταντίνος προσπάθησε να συνδυάσει το ρωμαιοελληνιστικό παρελθόν με το

παρών, δηλαδή το Χριστιανισμό. Παρότι δεν έκτισε μεγάλο αριθμό εκκλησιών2,

η χριστιανική εκκλησιά κατέλαβε εξέχουσα θέση στη δομή της νέας πρωτεύουσας.

Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Ειρήνης και η κατοικία του επισκόπου υψώθηκαν στο

πιο νευραλγικό σημείο της πόλης κοντά στο αυτοκρατορικό παλάτι, πράξη που

συμβόλιζε το νέο θεσμικό πλαίσιο της αυτοκρατορίας. Εκκλησία και εξουσία

αποτελούσαν ισότιμους παράγοντες στην διασφάλιση του χριστιανικού πνεύματος και

την διευθέτηση των ανθρωπίνων σχέσεων.

Η μεταφορά του κέντρου βάρους της αυτοκρατορίας στην Ανατολή αναπόφευκτα,

έφερε στο προσκήνιο των εξελίξεων το χριστιανισμό. Η χριστιανική θρησκεία με τα

εσχατολογικά της μηνύματα, τον πλούσιο συμβολισμό της, τα κηρύγματα της για

αλληλεγγύη, αδελφική αγάπη, ανθρώπινη ισότητα και φιλανθρωπία ασκούσε ιδιαίτερη

έλξη στην περιοχή 3. Η γρήγορη και ευρεία εξάπλωση του χριστιανισμού προφανώς

υποσχόταν πνευματική συνοχή.

Αναλυτικά, η χριστιανική σκέψη συνέβαλλε στην διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του

Βυζαντίου ως εξής:

α) Συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας

Η Νέα Ρώμη συγκροτήθηκε σύμφωνα με τη θρησκευτική πεποίθηση ότι ήταν το

επίγειο αντίγραφο της βασιλείας του Θεού, μια οικουμενική αυτοκρατορία που θα

έπρεπε να αγκαλιάζει όλους τους λαούς της γης, μέλη μιας αγίας και χριστιανικής

ορθόδοξης εκκλησίας. Όσον αφορά στους βυζαντινούς θεσμούς, ο χριστιανισμός

υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες διαμόρφωσής τους, μαζί με την

ρωμαϊκή κληρονομιά και την ελληνική παράδοση. Η συνεκτική δύναμη της κοινής

ορθόδοξης πίστης, το ομόδοξο, μαζί με την ελληνική γλώσσα, το ομόγλωσσο,

δημιούργησαν τις βάσεις για τη γέννηση του ομότροπου, του κοινού δηλαδή τρόπου

2 Ίδρυσε την εκκλησία Αγίων Μοκίου και Ακακίου (πιθανόν Αγίων Αποστόλων), τον καθεδρικό ναό Αγίας Ειρήνης και την κατοικία Επισκόπου.3 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ 28

3

πολιτείας και ζωής για το βυζαντινό άνθρωπο.4 Ο χριστιανισμός συνέβαλε στη

διάδοση ενός πανανθρώπινου μηνύματος που προέβαλε την ιδέα της οικουμενικότητας

των λαών. 5

β) Πίστη στα ρωμαϊκά πάτρια και στο κράτος

Ο ρόλος του βυζαντινού αυτοκράτορα στη διατήρηση τη ρωμαϊκής κυριαρχίας

αναβαθμίστηκε ιδιαίτερα από τη νέα τάξη πραγμάτων. Ο αυτοκράτορας ως

τοποτηρητής του Θεού επί της γης, ως πιστός έν Χριστώ βασιλεύς, αναβαθμίστηκε σε

αιώνιο προστάτη της ρωμαϊκής κυριαρχίας.6

Κάθε ξένη απειλή, (εδαφική η οικονομική), πρόσβαλε την Ουράνια Βασιλεία επί της

γης, την οποία αντιπροσώπευε ο αυτοκράτορας, και υπονόμευε την ασφάλεια και την

σωτηρία των πολιτών. Βάση αυτού του συλλογισμού αναπτύχθηκε η πεποίθηση ότι

κάθε πόλεμος είχε « αμυντικό χαρακτήρα» και καθιερώθηκε η έννοια του «δίκαιου

πολέμου». Έτσι η Βυζαντινή αυτοκρατορία μετατράπηκε σε φύλακα του ιερού, τιμωρό

της αυθαιρεσίας και προστάτη της τάξης και της ειρήνης.7

γ) Πολίτευμα

Το πολίτευμα της βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν η απόλυτη μοναρχία. Το

μοναρχικό και συγκεντρωτικό πολίτευμα της, θωρακίστηκε με την πίστη στην

θεοπρόβλητη και θεοστήρικτη εξουσία. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας, αρχηγός και

προστάτης, έγινε το επίκεντρο της πολιτικής εξουσίας και μετατράπηκε μέσα από

δοξασίες, εθιμοτυπίες και συμβολισμούς σε τοποτηρητή του Θεού.8

Η επίγεια αυτή εικόνα του Θεού, θα έπρεπε να ενεργεί κατά μίμηση του, και

συνεπώς να διέπεται από φιλανθρωπία και να αντιδρά στα όρια του καλύτερου

δυνατού, κατ’ οικονομίαν.9 Έτσι η χριστιανική σκέψη ενήργησε ως ηθικός φραγμός

στο συγκεντρωτικό και απολυταρχικό χαρακτήρα της αυτοκρατορικής εξουσίας, η

4 Ahrweiler- Γλύκατζη Ε., «Γενική Εισαγωγή- Ελληνισμός και Βυζάντιο», στο Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους Ζ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, σελ 10

5 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ζ΄, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1971, σελ. 9.

6 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ 317 Ahrweiler- Γλύκατζη Ε., «Γενική Εισαγωγή- Ελληνισμός και Βυζάντιο», στο Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους Ζ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, σελ 168 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ9 Ahrweiler- Γλύκατζη Ε., «Γενική Εισαγωγή- Ελληνισμός και Βυζάντιο», στο Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους Ζ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, σελ19

4

οποία ασπάστηκε σημαντικά διδάγματά του αρχαίου ελληνικού κόσμου με επίκεντρο

την προστασία του ελεύθερου πολίτη.

4. Ο Αυτοκράτορας

Ο θεσμός του αυτοκράτορα προέρχεται από τη Ρώμη, αλλά στο Βυζάντιο

απέκτησε καινούργια χαρακτηριστικά Ο αυτοκράτορας ήταν η ζωντανή επίγεια εικόνα

του Χριστού και ως μοναδικός εκπρόσωπος του Παντοκράτορα, κατείχε τη βασιλική

εξουσία στο σύνολο του πολιτισμένου κόσμου. Στο πολιτικό, στο στρατιωτικό, το

νομοθετικό και το εκκλησιαστικό προσκήνιο ήταν ο απόλυτος ρυθμιστής των

πάντων.10 Η εξουσία του έπρεπε να διακρίνεται από χριστιανικές αρετές και να παρέχει

προστασία στον ελεύθερο πολίτη. Οι αποφάσεις του περιβάλλονταν με θρησκευτικό

κύρος και η συνειδητή ή και ακούσια παράβαση των εντολών και νόμων του,

ισοδυναμούσε με ιεροσυλία.11 Χαρακτηριστικό είναι ότι ο κακός αυτοκράτορας

θεωρούνταν ότι ήταν θεία τιμωρία για τις ανθρώπινες αμαρτίες.

α) Το αυτοκρατορικό αξίωμα

Η ανάδειξη του αυτοκράτορα γινόταν με συγκεκριμένο τυπικό, το οποίο

περιελάμβανε τις διαδικασίες της αναγόρευσης και της στέψης. Η αναγόρευση

αποτελούσε πολιτική πράξη και γινόταν οπουδήποτε (παλάτι, ιππόδρομο), ενώ η

στέψη συνιστούσε θρησκευτική πράξη και γινόταν στην Αγία Σοφία από τον

πατριάρχη, ο οποίος καθιστούσε τον αυτοκράτορα τοποτηρητή του Θεού.12

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάδειξη στην ύπατη πολιτική και θρησκευτική αρχή

ήταν η ιδιότητα του χριστιανού πολίτη της αυτοκρατορίας.13

Σύμφωνα με ρωμαϊκές αντιλήψεις, ο αυτοκράτορας ήταν επίσης ο εκλεκτός του λαού

και του στρατού, καθώς τυπικά εκλεγόταν από τη σύγκλητο, τον στρατό και τους

δήμους. Ωστόσο, στη θεωρία η εκλογή αυτή προσλαμβανόταν ως παρεμβολή του

Αγίου Πνεύματος και ως αποκάλυψη της θείας θέλησης.

10 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.40.11 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ζ΄, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1971, σελ. 32112 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ. 30-31.Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄13 Ahrweiler- Γλύκατζη Ε., «Γενική Εισαγωγή- Ελληνισμός και Βυζάντιο», στο Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους Ζ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978, σελ 13

5

β) Η εικόνα του αυτοκράτορα

Ο αυτοκράτορας ήταν άγιος και στα πορτρέτα του συνήθως απεικονιζόταν με

φωτοστέφανο. Το παλάτι του ήταν επίσης ιερό. Οι δημόσιες εμφανίσεις του

αυτοκράτορα γίνονταν με μια τελετουργία που αποτελούσε αντανάκλαση της

αρμονικής λειτουργίας του σύμπαντος – είχε μάλιστα και το ίδιο όνομα (τάξις). Οι

υπήκοοί του επικοινωνούσαν μαζί του με ρυθμικές και επαναλαμβανόμενες

επευφημίες, και όταν γίνονταν δεκτοί σε ακρόαση, έπεφταν γονυπετείς στο έδαφος.

Ακόμη και οι ξένοι πρέσβεις ήταν υποχρεωμένοι να προσκυνήσουν.14

Η επίδραση του χριστιανικού παράγοντα ήταν χαρακτηριστική και αποφασιστική

στις αντιλήψεις για τον αυτοκράτορα. Ενώ παλαιότερα κατέληγαν στη θεοποίησή

τους, ο χριστιανισμός άλλαξε το ρεύμα τους, εισάγοντας τη νέα αντίληψη του

αυτοκράτορα που τον επέλεξε ο Θεός, και που μόνο με τη θεία χάρη είναι σε θέση να

ασκεί το λειτούργημά του, ως «ύπαρχος του Μεγάλου Βασιλέως». Αυτό στην

χριστιανική αντίληψη σήμαινε ότι ο αυτοκράτορας είναι ο προσωρινός εκπρόσωπος

του Θεού επί της γης, ως την ημέρα της επανόδου του «επουράνιου βασιλέως».

Η μεταβολή στις αντιλήψεις για τον ηγεμόνα από «αυτοκράτορα Θεό» σε «δούλο

Θεού», αποτελεί το σημαντικότερο σημείο στην αλλαγή αυτή.

γ) Προβολή του αυτοκρατορικού ιδεώδους

Επίσημη έκφραση προβολής του αυτοκρατορικού ιδεώδους, καθώς και ιδανικό

μέσο αποτύπωσης και μετάδοσης έντονου συμβολισμού και προπαγάνδας με

επίκεντρο την προσωπικότητα του αυτοκράτορα, αποτελούσε το βυζαντινό νόμισμα.

Πάνω σ’ αυτό ο κόσμος έβλεπε τον αυτοκράτορα με στρατιωτική στολή, στεφανωμένο

από τον Χριστό ή την Παρθένο - απεικόνιση της θείας καταγωγής της εξουσίας του- ,

συνοδευμένο από τον άγγελο - σύμβολο νίκης και θείας προστασίας- , να κρατάει στο

ένα χέρι τη σφαίρα με το σταυρό - σημάδι της βυζαντινής οικουμενικότητας- και στο

άλλο το λάβαρο ή το σκήπτρο σε σχήμα σταυρού, - σύμβολο της ρωμαϊκής και

χριστιανικής εξουσίας15. Επίσης και στις εικαστικές απεικονίσεις οι αυτοκράτορες

αποτυπώνονταν με έντονο θρησκευτικό συμβολισμό.

14 Mango C. The Art of the Byzantine Empire312- 1454. Sources and Documents,University of Toronto Press- Medievil Academy of America, Toronto 1986, σελ. 7-11.15 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.48-49

6

5. Εκκλησια

Με δεδομένο ότι η θρησκευτική πίστη εξελίσσεται παράλληλα προς την κρατική

δομή σε ένα από τα βασικά στοιχεία συνοχής των λαών της αυτοκρατορίας, η

εκκλησία αποτέλεσε από πολύ νωρίς μέρος της έννοιας του κράτους και επομένως,

θεσμό κρατικό.

Ο αυτοκράτορας ως απόλυτος μονάρχης κάτεχε εξουσία ελέω θεού, έχοντας κάθε

δικαίωμα παρέμβασης και πρώτιστο καθήκον την περιφρούρηση της ορθοδοξίας.

Συγκαλούσε τις οικουμενικές συνόδους, ήλεγχε την πλήρωση των πατριαρχικών

θρόνων και αποτελούσε τον υπερασπιστή της πίστεως και το φρουρό της τάξης,

επεμβαίνοντας απροκάλυπτα στα εκκλησιαστικά πράγματα.16

Άμεσο αποτέλεσμα, ήταν η συνεχής αύξηση του ενδιαφέροντος για τα οργανωτικά

θέματα της εκκλησίας και τη δογματική της ενότητα, καθώς επίσης και η ολοένα

μεγαλύτερη σε έκταση παρατηρούμενη επέμβαση, με τη νομοθεσία στα θέματα αυτά.17

Με τη σταδιακή ενσωμάτωσή της στον κρατικό μηχανισμό, η εκκλησία κατέστη

φορέας εξουσίας, η οποία όμως δεν ήταν διακριτή από εκείνη της πολιτείας.

Πολιτεία και εκκλησία, στο πλαίσιο της ιδιαίτερης για κάθε μία έννομης τάξης,

ρύθμιζαν τον τρόπο άσκησης της ενιαίας εξουσίας. Αποβλέποντας η κάθε μία στα

μέσα που η άλλη πλευρά είχε στη διάθεσή της, προσπάθησαν, η μεν πολιτεία να

εξασφαλίσει την ενότητα της πίστεως έστω και με δογματικές παραχωρήσεις, η δε

εκκλησία την ορθή χριστιανική διδασκαλία.

6. Νομοθεσία

 Ο αυτοκράτορας αν και πηγή όλων των νόμων ωστόσο, συμμορφωνόταν με

αυτούς, με την σκέψη ότι η αυτοκρατορική εξουσία είναι μίμηση της Θεϊκής και ότι

έπρεπε να βασίζεται στο σεβασμό της δικαιοσύνης ώστε να αποτελεί παράδειγμα για

την εφαρμογή τους.18 Η νομοθετική δραστηριότητα στη βυζαντινή αυτοκρατορία,

απέβλεπε κυρίως στην κωδικοποίηση και στην προσαρμογή των παλαιών ρωμαϊκών

νόμων στις εκάστοτε νέες συνθήκες, και κυρίως στην νομιμοποίηση της

απολυταρχικής εξουσίας του αυτοκρατορικού θεσμού.

Η ιουστινιάνεια νομοθεσία ενίσχυσε την παντοδυναμία του αυτοκράτορα

16 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ζ΄, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα 1971σελ 26017 ΙΕΕ, τόμος ζ΄, ό.π., σελ 27418 Πέννα Β., «Βυζαντινοί Θεσμοί», στο Γάσπαρης Χ. – Νικολούδης Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία Β΄Βυζάντιο και Ελληνισμός, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ 53.

7

παραχωρώντας του το αποκλειστικό δικαίωμα να θεσπίζει, να ερμηνεύει και να

ακυρώνει νόμους. Χαρακτηρίζεται επίσης από πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης και

μέριμνας για τους αδυνάτους. Η νομοθετική δραστηριότητα του, περιλαμβάνει

τέσσερα μεγάλα έργα: τον “Κώδικα” (529), τους “Πανδέκτες” (533), τις “Εισηγήσεις”

(533) και τις “Νεαρές” (534 - 565).

Ο χριστιανισμός επηρέασε και το νομοθετικό έργο του Λέοντα Γ΄- έκδοση Εκλογής

των Νόμων (717- 741) - ,το οποίο αποτελούσε αναθεώρηση παλαιότερων νόμων προς

το φιλανθρωπότερον, με έκδηλη την τάση για εκχριστιανισμό και εξανθρωπισμό τους.

Η Εκλογή μάλιστα χαρακτηρίστηκε ως ο πρώτος χριστιανικός κώδικας νόμων.

Κατά την περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας θεσπίστηκαν σημαντικοί κώδικες

νόμων όπως ο "Πρόχειρος Νόμος", η "Επαναγωγή/Εισαγωγή" και τα "Βασιλικά”, ενώ

κατά την τελευταία περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας, το σημαντικότερο νομικό

έργο ήταν η Εξάβιβλος του Αρμενόπουλου, η οποία αποτελείται από έξι βιβλία, και

αποτέλεσε το αστικό δίκαιο στην Ελλάδα, μέχρι την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα

το 1946.

Η χριστιανική σκέψη αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα περιορισμού της

νομοθετικής εξουσίας του αυτοκράτορα. Επειδή ο αυτοκρατορικός θεσμός επιτάσσει

τη Θεϊκή μίμηση θα πρέπει να συμβαδίζει με το πνεύμα δικαίου και ισονομίας στην

θέσπιση νόμων, που απορρέουν από αυτή.

7. Επίλογος

Μέσα από τη σύντομη μελέτη ορισμένων πτυχών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,

διαπιστώνουμε ότι η Χριστιανική σκέψη έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση

των στοιχείων εκείνων του πολιτειακού συστήματος, στα οποία βασίστηκε για την

ιστορική του πορεία.

Το γεγονός ότι επέζησε επί έντεκα και πλέον αιώνες, περισσότερο από κάθε άλλον

πολιτικό οργανισμό στην ευρωπαϊκή ιστορία, είναι απόρροια της συνοχής που ο

χριστιανισμός εξασφάλισε, μετατρέποντας το Βυζάντιο σε ένα χριστιανικό,

θεοκρατικό και οικουμενικό κράτος, με πίστη στη μοναδικότητα και την αιωνιότητα

της ύπαρξής του.

Το γεγονός αυτό είναι αρκετό, ώστε να αναδείξει το Βυζάντιο σε μοναδικό ιστορικό

φαινόμενο.

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γάσπαρη Χ.- Νικολούδη Ν. – Πέννα Β., Ελληνική Ιστορία, Τόμ. Β΄ ,Βυζάντιο

και Ελληνισμός, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 1999.

2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ζ΄, εκδ. Εκδοτικής Αθηνών ΑΕ, Αθήνα

1971.

3. Mango C. The Art of the Byzantine Empire 312- 1454. Sources and

Documents,University of Toronto Press- Medievil Academy of America,

Toronto 1986.

4. Ahrweiler- Γλύκατζη Ε., «Γενική Εισαγωγή- Ελληνισμός και Βυζάντιο», στο

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Ζ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1

9