ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΥ

Έχουν ήδη γραφτεί πολλά για την εκπομπή Τράγκα μετους Χρυσαυγίτες βουλευτές. Κι αν γράφω, δεν είναι τό-

σο από τσαντίλα ή επειδή όσα κι αν γραφτούν, πάλι λίγα είναιγια αυτό που συνέβη το βράδυ της Κυριακής. Ο λόγος πουγράφω είναι διπλός: ενώ από τη μια είναι εντελώς αφελές ναεκπλησσόμαστε, από την άλλη δεν μπορούσε να μην εκπλησ-σόμαστε. Δεν δικαιούμαστε να εκπλησσόμαστε, αφού η εκ-πομπή δεν πέφτει σαν κεραυνός εν αιθρία· και δεν μπορούμενα μην εκπλησσόμαστε, επειδή από αρκετές απόψεις αποτε-λεί τομή. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω τη σκέψη μου.

Πρώτον, για να ξεκινήσω από τα σίγουρα, δεν μπορεί κανείςνα πέφτει από τα σύννεφα, καθώς τα κανάλια έχουν, δυστυχώς,αρκετή προϋπηρεσία στον τομέα αυτό. Η γκάμα βέβαια και οιαποχρώσεις, ως προς την ευθύνη τους για τη διάδοση τωννεοναζιστικών ιδεών και πρακτικών, ποικίλλουν: αδιαφορία,ανοχή, εθελοτυφλία, χάιδεμα, προβολή και προμοτάρισμα τηςΧρυσής Αυγής.

Δεύτερον, για να συνεχίσω στα λιγότερα σίγουρα, μου φαί-νεται παράδοξο αλλά και προβληματικό να εκπλησσόμαστεπου ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος δεξιώθηκε τους Χρυ-σαυγίτες. Ακόμα χειρότερα, αν η έκπληξή μας πηγάζει από τοότι αυτό το έκανε ο «αντιμνημονιακός» Τράγκας. Γιατί είναιστοιχειώδες, πολιτικά, να διακρίνουμε πώς, για τον συγκε-κριμένο δημοσιογράφο, η αντιπολίτευση, η «υπεράσπιση τωνλαϊκών συμφερόντων», η «πάλη ενάντια στο Μνημόνιο» είναιμόνο το επίχρισμα. Άμα το ξύσουμε λιγάκι, θα βρούμε μπόλι-κο αντικοινοβουλευτισμό, συνωμοσιολογία, αγοραίο εθνικι-σμό, δημαγωγία χυδαίο λαϊκισμό και σκέτη χυδαιότητα – μελίγα λόγια, πολλά βασικά συστατικά του φασισμού και τουφασιστικού ήθους. (Και είναι μια μεγάλη κουβέντα, από εκείκαι πέρα, που χρειάζεται να την κάνουμε επειγόντως, πώςακροδεξιές νοοτροπίες μπορούν να φωλιάζουν και στο πλαί-σιο του αντιμνημονιακού λόγου. Και μπορούσαμε να την ξε-κινήσουμε και από την προχθεσινή ρεβεράντζα του Τράγκαπρος τους Χρυσαυγίτες: Η κυβέρνηση Μέρκελ σας λέει νεο-ναζιστές, αλλά η πραγματική ναζί είναι εκείνη!).

Γιατί λοιπόν, παρά ταύτα, μπορούμε και οφείλουμε και ναενοχλούμαστε και να εκπλησσόμαστε; Επειδή η εκπομπή τηςΚυριακής αποτελεί σκάνδαλο. Δεν τηρήθηκαν καν τα προ-σχήματα: 4 στους 4 καλεσμένοι Χρυσαυγίτες, ο οικοδεσπό-της τους καλοδέχτηκε, μίλησε για τον «φίλο του Νίκο Μιχα-λολιάκο» (διευκρινίζοντας, βεβαίως βεβαίως, ότι έχει σοβα-ρές πολιτικές διαφορές μαζί του), μας είπε πώς ο «φίλος του»αυτός του ζήτησε να μη χαριστεί στους προσκεκλημένους,μας είπε πώς νεοναζιστές δεν είναι οι Χρυσαυγίτες, αλλά ηγερμανική κυβέρνηση· και στη συνέχεια αυτοί οι υπέροχοι«μη νεοναζιστές» άρχισαν να λεν πώς δεν πρέπει να αναπα-ράγονται οι ψυχικά ασθενείς, για τον παρεξηγημένο Μένγ-κελε και άλλα αηδέστατα, που δεν θέλω, και δεν πρέπει, να ταεπαναλάβω… Το μόνο που θέλω να επισημάνω είναι πως όλααυτά μεταδόθηκαν πανελλαδικώς, και μάλιστα όχι από κανέ-να λαθρόβιο σταθμό, αλλά ένα κανάλι που όταν ξεκίνησε ήθε-

λε –τρομάρα του– να είναι το ελληνικό BBC…Τελειώνω με δυο σημεία που τα θεωρώ κρίσιμα.Η πρώτη είναι ότι πολλές φορές έχω ακούσει, και από κα-

λοπροαίρετους ανθρώπους, ότι «πρέπει να ακούγεται και ηαντίθετη άποψη, όσο κι αν διαφωνούμε». Η συζήτηση αυτή έχειμεγάλη σημασία, πιστεύω όμως ότι διαπράττουμε τεράστιο λά-θος (λάθος πραγματολογικό, συλλογιστικό, μεθοδολογικό καιπολιτικό) αν θεωρούμε ότι σε αυτή τη βάση πρέπει να τοπο-θετήσουμε και να κρίνουμε την εκπομπή Τράγκα. Η συγκε-κριμένη εκπομπή δεν είναι απόρροια κάποιας εσφαλμένης ήδιεσταλμένης αντίληψης για την ελευθερία του λόγου, ούτεμιας σούπερ ελευθεριακής προσέγγισης στη δημοκρατία. Εί-ναι, απλούστατα, μια καλοσχεδιασμένη επιχείρηση ξεπλύμα-τος του νεοναζισμού – μια ματιά στην πλούσια ξενόγλωσση βι-βλιογραφία και στα όσα έχει γράψει στα ελληνικά ο ΔημήτρηςΨαρράς, για ανάλογες περιπτώσεις, μας το αποδεικνύουν κα-θαρά. Από εκεί και πέρα, αν θέλουμε να συζητήσουμε γενι-κότερα, στο πνεύμα της γνωστής ρήσης «διαφωνώ με αυτόπου λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμάσου να το λες», καλό είναι να θυμόμαστε ότι η ρήση είναι γέν-νημα του Διαφωτισμού, προϋποθέτει λοιπόν ότι ο αντίπαλος

αρθρώνει μια άποψη, κάτι με το οποίο μπορούμε έλλογα να δια-φωνήσουμε. Μπορεί όμως να θεωρηθεί «άποψη», για να δια-φωνήσουμε μ’ αυτήν, το ότι το Ολοκαύτωμα δεν υπήρξε ποτέ,τα αστεία για τα «γυμνά φούρνου» στο Άουσβιτς ή το ότι οι με-τανάστες είναι «υπάνθρωποι» (και δεν μιλάω φυσικά για τηνκαθαυτό δολοφονική δράση της Χρυσής Αυγής); Σ’ αυτές τιςπεριπτώσεις, ακόμα και με την πιο διευρυμένη, ελευθέρια καιελευθεριακή ερμηνεία, πρέπει μάλλον να τροποποιήσουμε τηρήση ως εξής: «Διαφωνώ πλήρως με αυτό που λες, θα υπερα-σπιστώ το δικαίωμά σου να το λες (για λόγους που σχετίζον-ται όχι με σένα, αλλά με τη δική μου αντίληψή μου περί ελευ-θερίας), και θα αγωνιστώ μέχρι θανάτου ώστε η άποψή σου ναγίνει καταγέλαστη και να μην την ασπάζεται κανένας».

Το δεύτερο σημείο είναι η αντίδραση των εργαζόμενωνστην Καθημερινή και το ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ, που καταδίκα-σαν απερίφραστα την εκπομπή, δηλώνοντας ότι «απόανάλογες πρακτικές μας χωρίζει άβυσσος». Εδώ, πρώτα απ’ όλα,πρέπει να πούμε ένα μεγάλο «Μπράβο». Ένα μεγάλο μπράβο,γιατί αυτή η αντίδραση συνιστά διάβημα με μεγάλη ηθικήκαι πολιτική αξία, ειδικά επειδή αφορά έναν «συνάδελφο»που τον καταγγέλλουν εργαζόμενοι στον ίδιο όμιλο. Και, μετάτο μπράβο, ας σκεφτούμε τι κάνουμε εμείς. Το θέμα δεν είναιτι κάνουν οι Χρυσαυγίτες· οι Χρυσαυγίτες κάνουν και θα κά-νουν αυτό που ξέρουν καλά: να σπέρνουν το μίσος, να τρο-μοκρατούν, να οργανώνουν δολοφονικές επιθέσεις. Το θέμα εί-ναι τι κάνουν όλοι οι άλλοι, όσοι νιώθουν ότι απειλείται η δη-μοκρατία, ο πολιτισμός, η ανθρωπιά, είτε είναι δημοσιογρά-φοι είτε παπάδες είτε ζευγάδες είτε δικαστές είτε μαθητές εί-τε κάτοικοι μιας γειτονιάς. Αν όλοι αυτοί αρχίσουν να κάνουνό,τι και οι εργαζόμενοι στην Καθημερινή και το ραδιόφωνοτου ΣΚΑΪ, ο καθένας στον τομέα του και τον χώρο του, ταπράγματα θα γίνουν πολύ καλύτερα: για τη δημοκρατία μας,για την κοινωνία μας, για την ανθρωπιά μας.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

ΓΝΩΜΕΣ & ΙΔΕΕΣ - ΛΟΓΟΣ & ΤΕΧΝΕΣΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: ΜΑΝΟΣ ΑΥΓΕΡΙΔΗΣ, ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, ΙΩΑΝΝΑ ΜΕΪΤΑΝΗ, ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

ΑΡ. ΦΥΛΛΟΥ 731 KYΡΙΑΚΗ 14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013

Κείμενα των: Στρατή Μπουρνάζου, Ρίτσαρντ Σέιμουρ, Λιν Σίγκαλ, Γκλέντα Τζάκσον, Κάρλο Γκίνσμπουργκ,Νίκου Σαραντάκου, Νίκου Κοταρίδη, Αδάμου Ζαχαριάδη, Άρι Καζάκου, Λόταρ Μπίσκι

Νεοναζισμός 4 x 4

Ο «άλλος» δρόμος της ΙσλανδίαςΤο Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς διοργανώνει διάλε-

ξη με θέμα: «Ο “άλλος” δρόμος της Ισλανδίας. Εξε-τάζοντας μια περίπτωση “μη διάσωσης”». Ομιλή-τρια είναι η Λίλια Μοζεσντοτίρ (καθηγήτρια Οικονο-μικών στη Σχολή Διοίκησης Μπιφρόστ, πρώην βουλευ-τής του Αριστερού-Πράσινου Κινήματος της Ισλανδίας).Θα προλογίσει η Μαρία Καραμεσίνη (Πάντειο Πανε-πιστήμιο). Θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση. Η εκ-δήλωση γίνεται την Τετάρτη 17 Απριλίου, ώρα 18.30,στον Πολυχώρο της Πολιτισμού Ανοιχτή Πόλη (Μέγα-ρο Ερμής- Πανεπιστημίου 56, 1ος όροφος).

Τζωρτζ Γκρος, «Ο προπαγανδιστής» (αλληγορία για τον Χίτλερ),1928

Η αυστηρή«μητέρα» του βρετανικούέθνουςΤΟΥ ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΣΕΪΜΟΥΡ

Οι νεκρολογίες ασχολούνται με τα επι-τεύγματα και τις αρετές του τεθνεώτος.

Τα επιτεύγματα της Θάτσερ είναι αδιαμφι-σβήτητα. Υπήρξε ένας «Σύγχρονος Ηγεμό-νας» της Δεξιάς: σε μια στιγμή μεγάλης κρί-σης για τους Συντηρητικούς κατάφερε νααποκτήσει τον έλεγχο, ανασυνθέτοντας τηρευστότητα που επικρατούσε. Μετασχημά-τισε ριζικά το κράτος, τα κόμματα και την πο-λιτική, καθώς και την οικονομία, θεσμοποι-ώντας μια μορφή νεοφιλελεύθερης διακυ-βέρνησης σχεδόν άτρωτη εκ των έσω.

Μια τέτοια περιγραφή των επιτευγμάτωντης Θάτσερ, ωστόσο, καθιστά ολοφάνερα ταπροβλήματα των καθιερωμένων νεκρολο-γιών: τα σημαντικότερα επιτεύγματα τηςεκλιπούσας είναι, ταυτόχρονα, και εκείναπου την έκαναν τόσο διαβόητη και απο-κρουστική. Η ενεργητικότητα, η ασπλαχνίακαι ο πολιτικός της δόλος ενσαρκώθηκαν σετόσο φανατικές και ακραία ταξικές πολιτικέςπου δύσκολα μπορεί να τις θαυμάσει κανείς.Ανακαλώντας τα συντρίμμια εκείνης τηςεποχής, σε κυριεύει το αίσθημα του τρόμου.

Εκτός των άλλων, εστιαζόμενοι στις ικα-νότητες και τις επιτυχίες της Θάτσερ, υπάρ-χει ο κίνδυνος να υπερτιμήσουμε τον ρόλοτου ηγέτη. Η Θάτσερ πέτυχε όχι μόνο επειδήμπόρεσε να δημιουργήσει μια ευρεία συμ-μαχία, που εξέφραζε επιχειρηματικά συμφέ-ροντα και λαϊκές προσδοκίες, με τα μικροα-στικά στρώματα και τη «νέα μεσαία τάξη»στον ρόλο του στυλοβάτη, αλλά και χάρη σεμια σειρά θεσμικές δυνάμεις: από τον Τύπομέχρι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η δύ-ναμή της, επίσης, πήγαζε από τις αδυναμίες,τον κατακερματισμό και τη λιποψυχία τωναντιπάλων της.

Αν και δεν θα την έλεγες ακριβώς χαρι-σματική —με την επιτηδευμένη προφορά,τα αργόσυρτα, βαριά της φωνήεντα και τοβλέμμα ζόμπι που κάπου κάπου το μαλάκω-νε μια γκριμάτσα— η Θάτσερ θεωρούντανιδιοφυής και παθιασμένη πολιτικός. Πάνωαπ’ όλα, είχε την ικανότητα να μεταφράζειτα αφηρημένα και ενίοτε φαιδρά δόγματατης αγοράς του Φρίντριχ Χάγιεκ και του Μίλ-τον Φρίντμαν, στη γλώσσα της κοινής λογικής.Ακόμα και με αυτή την ψεύτικη αριστοκρα-τική προφορά, είχε την ικανότητα να μιλάειστην καρδιά των απλών ανθρώπων.

Εξηγώντας την ανάγκη να γίνουν περικο-πές, επέμενε πως το κράτος —μακριά απόπολυσύνθετους ορισμούς του— δεν ήταν πα-ρά ένα νοικοκυριό ή ένα μικρομάγαζο: δενμπορούμε να ξοδεύουμε περισσότερα απόόσα εισπράττουμε, και όταν τα πράγματα εί-ναι δύσκολα πρέπει να σφίγγουμε το ζωνάρι.Η υπόσχεσή της, ότι θα περάσουμε σκληρέςμέρες μέχρι να επιστρέψουν ξανά τα παλιά

καλά χρόνια, ερχόταν να δέσει με κάποια απότα πιο παραδοσιακά στοιχεία της λαϊκήςκουλτούρας. Συνέδεσε, πολύ επιδέξια, τονεαυτό της με την αντίληψη πως οι Βρετανοίέχουν «κότσια», επανακτώντας σε συμβολικόεπίπεδο τη χαμένη δόξα της αυτοκρατορίαςμέσω της περιπέτειας στα Φόκλαντς. Φιλο-τέχνησε, επίσης, με εξαιρετική ευφυΐα τηνπολιτική της εικόνα. Παρουσιάζοντας τονεαυτό της ως την προστάτιδα αλλά και σκλη-ρή «μητέρα» του έθνους, άγγιζε ένα μαζοχι-στικό στοιχείο της αγγλικής μεσοαστικήςκουλτούρας: Έλεγε, κατά βάθος, ότι η κρίσηεπήλθε επειδή είμαστε πολύ μαλακοί, πάραπολύ επιεικείς με τους εαυτούς μας. Γη καισποδός, σαπρία και σκώληξ: πρέπει να εξιλε-ωθούμε απ’ τις αμαρτίες μας προκειμένουνα ξανάρθουν οι παλιές καλές μέρες.

Και βέβαια, υπήρχε μια λύση για όλα ταδεινά: Αφήστε την πειθαρχία της αγοράς νακάνει τη δουλειά της· αφήστε τις κακές εται-ρείες να καταστραφούν και τις καλές ναθριαμβεύσουν· αφήστε τον εργατικό και τονκαινοτόμο άνθρωπο να προκόψει. Σύντομα ηανάπτυξη θα επέστρεφε, όπως και η απα-σχόληση, και το βιοτικό επίπεδο θα αυξανό-ταν. Με τον τρόπο αυτό, η Θάτσερ προσέφε-ρε μια διάγνωση ξεκάθαρη, που άγγιζε τονκόσμο, και η οποία κατέληγε σε «αυτονόη-τες» λύσεις, με ένα σύνολο αξιών που τις στή-ριζαν. Και, ακόμα, αξιοποίησε τις διαιρέσειςκαι αδυναμίες του «αντιπάλου». Ήξερε πως οιηγέτες των συνδικάτων δεν ήταν έτοιμοι γιαμια μετωπική σύγκρουση και ήξερε πως οιπερίσσοτερες απεργίες διεξάγονταν σε μιαστενή, «οικονομικο-συντεχνιακή» βάση.Γνώριζε πως οι πράξεις αλληλεγγύης έφθι-ναν, όπως έφθινε και η επιρροή της Αριστε-ράς μέσα στα συνδικάτα. Σε αυτό το πλαίσιο,ακριβώς, μπορούσε να λέει ότι οι απεργοίβλάπτουν τους συναδέλφους, αντί να προ-ωθούν τα συμφέροντά τους.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ε. ΛΟΥΠΗΣ

Ο θρίαμβος της ΘάτσερΤΗΣ ΛΙΝ ΣΙΓΚΑΛ

«Η Μάργκαρετ Θάτσερ πέθανε: Αυτή ηκυρία δεν πρόκειται να επιστρέψει!».

Αυτή ήταν μια από τις ηπιότερες τοποθετή-σεις για τον θάνατο της Θάτσερ που εμφανί-στηκαν στη σελίδα μου στο Facebook. Δενμπορώ να τραγουδήσω και εγώ «Ding-dongthe witch is dead» (Ζήτω, ζήτω η μάγισσαπέθανε!), καθώς οι λέξεις αυτές κουβαλάν,ιστορικά, ένα βαρύ φορτίο σεξισμού. Εκτόςαυτού, δυστυχώς, δεν βλέπω κάτι για τοοποίο πρέπει να γιορτάσω. Αν και η πάλαιποτέ πρωτοπόρος των Τόρις είναι νεκρή, οιιδέες της είναι πιο επίκαιρες από ποτέ. Ούτεο Κάμερον ούτε ο Όσμπορν θα χαρακτηρι-στούν ποτέ μάγοι ή νεκρομάντες —καθώςαυτό σπάνια συμβαίνει σε άντρες—, κι όμωςχάρη σε αυτούς η Θάτσερ πέθανε θριαμβεύ-τρια. Η επιτυχία της Θάτσερ, όπως και τουφίλου της Ρ. Ρήγκαν, έγκειται στο ότι, χάρηστην τύχη και την οξυδέρκειά της, αξιοποίησετην αποφασιστικότητα του επιχειρηματικούκεφαλαίου να αυξήσει τα κέρδη του εις βάροςτων κοινωνικών κεκτημένων στο μεταπολε-μικό οικοδόμημα. Ήταν πολύ περισσότεροεκφραστής της βούλησης του νεοφιλελευθε-ρισμού, παρά κάτι μοναδικό, σατανικό ή οτι-δήποτε άλλο.

Είναι αλήθεια καταπληκτικό ότι ενώ η οι-κονομική κληρονομιά της Θάτσερ κατέρρευ-σε, οι ιδεολογικές της θέσεις —οι οποίες,σύμφωνα με τα λεγόμενά της, αποτελούσαντην κεντρική της πολιτική επιδίωξη— έχουνεπιβληθεί πιο βίαια από ποτέ. «Οι αγορές ξέ-ρουν καλύτερα από τις κυβερνήσεις»: αυτήήταν η αγαπημένη της φράση και όλα τα άλ-λα απέρρεαν από αυτήν. Μα, ασφαλώς καιδεν ισχύει αυτό! Θα σκεφτεί κανείς ότι όλοι

πρέπει να έχουμε πάρει το μάθημά μας απότην καταστροφή και την κατάρρευση της οι-κονομίας το 2008. Τόσες τράπεζες σώθηκαναπό τις κυβερνήσεις μόνο και μόνο για ναεπιστρέψουν στο παλιό καθεστώς τους: ταμπόνους των τραπεζιτών παρέμειναν άθι-κτα, οι νέοι κανόνες δεν ίσχυσαν ποτέ.

Αυτό που ξεχάστηκε πολύ γρήγορα ήταν ηαποκάλυψη του απόλυτου παραλογισμού τηςοικονομικής κατάρρευσης, που πυροδοτή-θηκε από τους πειρατές του οικονομικού το-μέα, τους οποίους «απελευθέρωσε» η Θάτσερτον Οκτώβριο του 1986. Η «απελευθέρωσή»τους σήμαινε ανεξέλεγκτο τζόγο και την πίστηότι ακόμα και τα «τοξικά χρέη» είναι χρημα-τιστηριακά προϊόντα. Ή, τουλάχιστον, αυτή ηγνώση θάβεται αφενός κάτω από τη ρητορι-κή του κυβερνητικού συνασπισμού στηνοποία «τσιμπάει» ο Γκόρντον Μπράουν και τοΕργατικό Κόμμα, και αφετέρου από τα ΜΜΕκαι τις αμείλικτες επιθέσεις τους στους «ανά-ξιους» φτωχούς ή σε όποιον άλλο αποδιο-πομπαίο τράγο εμφανίσουν, ως διά μαγείας,για να αποπροσανατολίσουν και να στρέ-ψουν εκεί το διάχυτο αίσθημα απογοήτευ-σης, φόβου και ανασφάλειας. Όταν οι ιρλαν-δικές τράπεζες έφτασαν στο χείλος της κα-τάρρευσης στις αρχές του 2010, οι Times κυ-κλοφόρησαν με το εντελώς παράλογο πρω-τοσέλιδο «Κρίση: κατηγορήστε τη γενιά τουbaby boom», το οποίο συμπυκνώνει το επι-χείρημα του βασικού οικονομικού αναλυτήτης εφημερίδας, του Άνατολ Καλέτσκι.

Φυσικά, υπάρχουν κάποια εντυπωσιακάδείγματα αντίστασης και, για ένα διάστημα,στο ξεκίνημα του κινήματος Occupy, η δια-φωνία «από τα κάτω» επανήλθε στην πολιτι-κή ατζέντα. Ενεργοποιήθηκαν δίκτυα αντί-στασης σε όλη τη χώρα, ιδιαίτερα για τηνυπεράσπιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.Κι όμως όλοι αυτοί που είναι πρόθυμοι ναχορέψουν πάνω στον τάφο της Θάτσερ, θαπρέπει να σκεφτούν σοβαρά γιατί υπάρχειτέτοια απόσταση ανάμεσα στους διαμαρτυ-ρόμενους και την κεντρική πολιτική σκηνή[…].

Χρειάστηκε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος,προκειμένου το Εργατικό Κόμμα να ασπα-στεί πλήρως την ιδέα του κοινωνικού κρά-τους, αν και το έκανε με έναν συντηρητικόκαι αυταρχικό τρόπο. Οι μεταρρυθμίσεις καιοι εθνικοποιήσεις που εγκαινίασαν το βρε-τανικό κράτος πρόνοιας, μετά το 1945, στη-ρίχθηκαν στη συστηματική καλλιέργεια τηςσυναίνεσης πάνω στην ιδέα ότι η οικονομι-κή ανασφάλεια και η οικογενειακή δυστυχίαδημιουργούν δυστυχισμένες κοινωνίες. «Οινευρώσεις της σύγχρονης κοινωνίας και ηανικανότητα πολλών ανθρώπων να προ-σαρμοστούν πηγάζουν, ευθέως, από τη φτώ-χεια και την ανασφάλεια», εξηγούσε ο Α.Μπήβαν, υπουργός Υγείας τότε. Πότε άραγεοι πολιτικοί μας θα προφέρουν ξανά αυτέςτις λέξεις;

Καθώς ξεκίνησα με ένα φεμινιστικό σχόλιο,ας τελειώσω με ένα ακόμα. Κάποιες γυναί-κες υποστηρίζουν ότι η Θάτσερ ήταν έναπρότυπο γυναίκας, γιατί τις βοήθησε να ανα-δείξουν τις πραγματικές τους ικανότητες. Αυ-τό δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικό-τητα. Η Θάτσερ βάθυνε το χάσμα μεταξύ τωνγυναικών: ενώ η προνομιούχα μειοψηφίακατάφερε να σκαρφαλώσει στην ιεραρχία τηςπολιτικής και επιχειρηματικής σκηνής, η

ΕΝΘΕΜΑΤΑ30

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 14 AΠΡΙΛΙΟΥ 2013

ΜΑΡΚΑΡΕΤ ΘΑΤΣΕΡ(1925-2013) Η Θάτσερ πέθανε, αλλά ο

«Η Θάτσερ πέθανε, ζήτω ο θατσερισμός!» θαμπορούσε να αναφωνήσει κάποιος θιασώτης

των ιδεών της, παραφράζοντας τη γνωστή ρήση. Τισυνέπειες είχε η διακυβέρνηση της σιδηράς κυρίαςστη Βρετανία και όλο τον κόσμο, ποια ίχνη άφησεστην κοινωνία, ποια είναι η ιδεολογική της κληρο-νομιά; Προσπαθώντας να απαντήσουμε τέτοια ερω-τήματα, δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα απότρία πολεμικά αλλά και πλούσια σε ιδέες κείμενα

To πρώτο, με τίτλο «An obituary from below»,δημοσιεύθηκε ηλεκτρονικά στο περιοδικό «Jaco-bin» (jacobinmag.com) και είναι γραμμένο από τονβρετανό μαρξιστή Richard Seymour γνωστό από τομπλογκ Lenin’s Tomb (εδώ δημοσιεύουμε, λόγω χώ-ρου, μικρά μόνο αποσπάσματα). Το δεύτερο με τίτ-λο «Thatcher ― neoliberalism’s willing tool», τηςLynne Segal, δημοσιεύθηκε στο μπλογκ των εκδό-σεων Verso (9.4.2013). Η Lynne Segal είναι φενι-νίστρια και διδάσκει ψυχολογία και σπουδές φύλου στο Birkbeck College στο Λονδίνο.Το τρίτο είναι η ομιλία στο Βρετανικό Κοινοβούλιο της Glenda Jackson (1936), ηθοποιούκαι βουλευτίνας του Εργατικού Κόμματος, από το 1992 και εξής στην ευρύτερη περιο-χή του Λονδίνου ― μια ομιλία που προκάλεσε αίσθηση· μπορείτε να την παρακολουθή-σετε στο youtube.

31ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 14 AΠΡΙΛΙΟΥ 2013

πλειοψηφία των γυναικών που επλήγη απότην περιστολή του κράτους πρόνοιας και τηνπολιτική της προσωπικής επιτυχίας πουπροωθούσε η Θάτσερ, τελικά παρέμεινε κολ-λημένη στον πάτο του βαρελιού.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΙΩΑΝΝΑ ΒΟΓΛΗ

Έμαθε τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν την τιμή κάθε πράγματος, αλλά την αξίακανενόςΤΗΣ ΓΚΛΕΝΤΑ ΤΖΑΚΣΟΝ

Όταν μίλησα για πρώτη φορά στο Κοι-νοβούλιο —πάνε σχεδόν δύο δεκαετίες

από τότε— η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε πιααποχωρήσει από αυτή την αίθουσα. Ωστό-σο, ο θατσερισμός συνέχιζε το διαλυτικό τουέργο, έχοντας επιφέρει την πιο αποτρόπαιηκοινωνική, οικονομική και πνευματική κα-ταστροφή που γνώρισε ποτέ αυτή η χώρα, ηεκλογική μου περιφέρεια και όλοι όσοι μεψήφισαν.

Τα νοσοκομεία της περιοχής ήταν εγκατα-λελειμμένα. Οι ασθενείς σε φορεία και στουςδιαδρόμους. Τρέμω ακόμα και με τη σκέψηπόσοι συνταξιούχοι θα είχαν πεθάνει εκεί-νο τον χειμώνα, εάν αυτή η εκδοχή του θα-τσερισμού βρισκόταν ακόμα στην εξουσία.Τα σχολεία μας, οι γονείς, οι δάσκαλοι, η το-πική αυτοδιοίκηση, ακόμα και οι ίδιοι οι μα-θητές ξόδευαν πάρα πολύ χρόνο προσπα-θώντας να βρουν χρήματα για να αγοράσουνακόμα και τα στοιχειώδη, όπως χαρτί και μο-λύβια. Οι σοβάδες δεν έπεφταν από τους τοί-χους των σχολικών αιθουσών, μόνο και μόνογιατί τους συγκρατούσαν οι ζωγραφιές τωνπαιδιών και κάμποσα χιλιόμετρα κολλητικήςταινίας. Οι σχολικές βιβλιοθήκες δεν ήτανπαρά σειρές άδεια ράφια, ενώ τα ελάχισταβιβλία που υπήρχαν άντεχαν ακόμα γιατί οικαθηγητές τα έδεναν με κόλλα και κομμάτιααπό ταπετσαρία, ώστε να μη γίνουν φύλλοκαι φτερό.

Αλλά την πιο δραματική και στυγερή απει-κόνιση του θατσερισμού δεν την συναντού-σες στο Λονδίνο, αλλά σε ολόκληρη την χώρα,σε όλες τις συνοικίες των πόλεων, εκεί όπουκάθε βράδυ η είσοδος των μαγαζιών μετα-τρεπόταν σε υπνοδωμάτιο, καθιστικό καιτουαλέτα για τους άστεγους που αυξάνοντανσυνεχώς κατά χιλιάδες. Πολλοί από αυτούς εί-χαν πεταχτεί στον δρόμο όταν έκλεισαν βίαιαοι ψυχιατρικές κλινικές μακροχρόνιας περί-θαλψης. Μας είπαν, μάλιστα, ότι αυτή η πο-λιτική θα ονομαζόταν «Μέριμνα για την Κοι-νότητα», όπως και έγινε. Αλλά η ουσία τηςήταν ακριβώς το αντίθετο: η έλλειψη οποι-ασδήποτε φροντίδας για κάθε κοινότητα.

Όπως είπε ένας φίλος, την περίοδο της Θά-τσερ το Λονδίνο μετατράπηκε σε μια πόληπου θα μπορούσε εύκολα να αναγνωρίσει καινα νιώσει οικεία ο Χόγκαρθ [1697 – 1764]!Και, πραγματικά, αυτό ίσχυε…

Η πνευματική βάση πάνω στην οποία χτί-στηκε ο θατσερισμός και η οποία οδήγησετη χώρα σε αυτή την εξαιρετικά επικίνδυνηκαι λάθος πορεία, ήταν πως όλα όσα είχα δι-δαχθεί να αντιμετωπίζω ως ανήθικα —και εξα-κολουθώ να τα αντιμετωπίζω ως τέτοια— μετα-τράπηκαν σε αρετές, την περίοδο του θατσερι-σμού. Η απληστία, ο εγωκεντρισμός, η έλλει-ψη φροντίδας για τον αδύναμο, ο ύπουλοςανταγωνισμός, με αυτά μας είπαν ότι θα πά-με μπροστά στη ζωή μας.

Ακούσαμε τόσα αυτές τις μέρες, και θα συ-νεχίσουμε να ακούμε και άλλα, για τα εμπό-δια που κατάφερε να ξεπεράσει ο θατσερι-σμός, για το κατεστημένο που κατάφερε νασπάσει. Μας λένε ξανά και ξανά, ζαλιστήκα-με να το ακούμε, πως ο θατσερισμός δημι-ούργησε μια κοινωνία με φιλοδοξίες, μια κοι-νωνία που έμαθε να διεκδικεί και να κοιτάειμπροστά. Ένας πρώην συντηρητικός πρω-θυπουργός, όμως, ο Χάρολντ Μακμίλαν, έκα-νε λόγο για το ξεπούλημα εθνικής περιου-σίας σε μια περίοδο κατά την οποία οι άνθρω-ποι έμαθαν να αναγνωρίζουν την τιμή κάθεπράγματος, αλλά να μην αντιλαμβάνονται τηναξία κανενός.

Αν κάτι με ανησυχεί είναι ότι αντιλαμβά-νομαι πως αρχίζουμε ξανά να απογυμνωνό-μαστε από όλα όσα θεωρώ ότι στηρίζουνπνευματικά αυτήν εδώ τη χώρα· μια χώραόπου νοιαζόμαστε για την κοινωνία, πι-στεύουμε στις κοινότητες των ανθρώπων,δεν εγκαταλείπουμε τους συνανθρώπουςμας στην τύχη τους. Μπορεί αυτός ο δια-συρμός να μη λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή·όμως, αν φέρουμε για λίγο στο νου μας τοαπόγειο του θατσερισμού θα δούμε να επα-ναλαμβάνεται ξανά η τραγική αυτή ανθρώ-πινη καταστροφή από την οποία υποφέραμε

τόσο φριχτά ως έθνος, και εξαιτίας της οποί-ας τόσες αξίες και αρετές πήγαν στράφι, μό-νο και μόνο γιατί τότε δεν ήμασταν ικανοίνα αντιληφθούμε ότι κάθε άνθρωπος έχει τηνδική του μοναδική αξία.

Η αξιότιμη φίλη μου, η βουλευτής ΝταϊάνΆμποτ,* δήλωσε πως, αν και οι πολιτικές τηςαπόψεις διαφέρουν από εκείνες που υιοθέ-τησε η κ. Θάτσερ, παρ’ όλα αυτά αισθάνεται κα-θήκον της να αποτίσει φόρο τιμής στην πρώ-τη γυναίκα που εκλέχτηκε πρωθυπουργός αυ-τής της χώρας. Όσο για μένα, ανήκω σε μια γε-νιά που ανατράφηκε αποκλειστικά από γυ-ναίκες, καθώς οι άντρες έλειπαν στον πόλεμουπερασπιζόμενοι τις ελευθερίες όλων μας. Οιγυναίκες εκείνες δεν κουμάνταραν απλώς μιακυβέρνηση, ήταν υπεύθυνες για ολόκληρη τηχώρα. Οι γυναίκες που γνώρισα, οι οποίες

ανέθρεψαν εμένα και εκατομμύρια πολίτεςσαν και μένα, που ανέλαβαν την λειτουργίατων εργοστασίων και των μαγαζιών μας, πουέσβηναν τις φωτιές από τους βομβαρδισμούς,αυτές οι γυναίκες δεν θα αναγνώριζαν στην ει-κόνα της Μάργκαρετ Θάτσερ τη δικιά τουςαντίληψη για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα.Θα συμφωνούσα να τιμήσω την πρώτη πρω-θυπουργό που έτυχε να ανήκει στο γυναικείοφύλο, αλλά να την τιμήσω ως γυναίκα; Αυτό εί-ναι κάτι που πραγματικά δεν ταιριάζει στηδική μου αντίληψη των πραγμάτων.

ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΧΑΡΑ ΚΟΥΚΗ

* βουλευτής των Εργατικών, η πρώτη μαύρηβουλευτίνα στη Βρετανία.

θατσερισμός ζει

ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Στην Άνοιξη: Τέχνη και κρίση

Η Λαϊκή Επιτροπή Πολιτών Δήμου Διο-νύσου διοργανώνει ανοιχτή συζήτησημε θέμα «Τέχνη και κρίση», αύριο Δευ-τέρα 15 Απριλίου και ώρα 19.00, στοΘέατρο του Λυκείου Άνοιξης (Προφή-τη Ηλία 4, Άνοιξη Αττικής). Θα συζητή-σουν με το κοινό ο Γιώργος Κιμούληςκαι ο Θάνος Μικρούτσικος.

Μνήμη Μάνου ΧαριτάτουΤο Μουσείο Μπενάκη και το Μορφωτικό

Ίδρυμα εθνικής Τραπέζης μας καλούν σε μιαβραδιά για τον Μάνο Χαριτάτο. Θα μιλήσουνο Δημήτρης Πόρτολος, ο Δημήτρης Δα-σκαλόπουλος, η Χριστίνα Βάρδα, η ΠόπηΠολέμη και η Αλεξάνδρα Χαριτάτου. Θαπροβληθεί, επίσης, το «Μονόργαμμα» της ΕΤΙ για τον Μάνο Χαριτάτο (1991). Την Παρα-σκευή 19 Απριλίου, ώρα 18.30 στο ΝέοΜουσείο Μπενάκη (οδός Πειραιώς)

ΕΝΘΕΜΑΤΑ32

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 14 AΠΡΙΛΙΟΥ 2013

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΚΑΡΛΟ ΓΚΙΝΣΜΠΟΥΡΓΚ

w Ας ξεκινήσουμε πηγαίνοντας πίσω, στηνεποχή της ακμής της κοινωνικής ιστορίας.Η αναγκαιότητα μιας «ιστορίας από τα κά-τω» προωθήθηκε συστηματικά από ιστο-ρικούς όπως ο Ε. Π. Τόμσον, αλλά κι εσείςκαι άλλα μέλη της ιταλικής σχολής της«μικροϊστορίας». Έχετε επίσης επισημάνειπως η ετερογένεια της ιστορικής πραγμα-τικότητας εμποδίζει τον ιστορικό να κάνειγενικεύσεις.Δεν θα πω ποτέ, ελπίζω, πως είναι αδύνα-

το να κάνουμε γενικεύσεις! Το αντίθετο: πι-στεύω πως η μικροϊστορία –την οποία βέ-βαια πρέπει να ορίσουμε– είναι μια μέθοδοςπου ανοίγει τον δρόμο για βαθύτερες και κα-λύτερες γενικεύσεις. Για τον λόγο αυτό, είμαιπεπεισμένος πως οι «μικρο-» και οι «μακρο»προσεγγίσεις πρέπει να βρίσκονται σε στε-νή σχέση.

Ως προς τη μικροϊστορία, ωστόσο, υπάρχειμια παρεξήγηση: δεν ταυτίζεται απαραιτή-τως με την «ιστορία από τα κάτω». Αν καιθαυμάζω τον Ε. Π. Τόμσον, δεν άσκησε κά-ποια επίδραση στην προσέγγισή μου· τονδιάβασα αργότερα. Αν το συνθετικό «μικρο-»δεν διαβαστεί ως προσδιορισμός του αντι-κειμένου, κυριολεκτικός ή συμβολικός, αλλάως προσέγγιση, τότε η «ιστορία από τα κά-τω» αποτελεί μία μόνο δυνατότητα αυτής τηςπροσέγγισης. Για παράδειγμα, στο πλαίσιοτης σειράς «Μικροϊστορίες» του εκδοτικούοίκου Einaudi, εκδώσαμε ένα βιβλίο για τονΓαλιλαίο, κι ένα για τον Πιέρο Ντέλλα Φραν-τζέσκα, τα οποία σε καμία περίπτωση δενμπορούν να χαρακτηριστούν ως «ιστορίααπό τα κάτω». Η οπτική της «ιστορίας απότα κάτω» μας έχει οδηγήσει σε σπουδαίασυμπεράσματα, αλλά η μικροϊστορία είναιένα ευρύτερο πεδίο. Σε σχέση με τη δουλειάμου, τώρα, νομίζω πως ο χαρακτηρισμός«ιστορία από τα κάτω» είναι επιφανειακός,ίσως και παραπλανητικός. Ακόμα και στο Τυ-ρί και τα σκουλήκια, η έμφαση δίνεται στουςανθρώπους που παράγουν τα αποδεικτικάστοιχεία, δηλαδή τους ιεροεξεταστές, στηναλληλεπίδραση μεταξύ των ιεροεξεταστώνκαι του Μενόκκιο, καθώς και στη σχέση με-ταξύ της κουλτούρας των ελίτ και της λαϊκήςκουλτούρας.

w Πιστεύετε πως η μικρϊστορία μπορεί ναπροτείνει ριζοσπαστικούς τρόπους για νασυνδυαστούν διαφορετικά επίπεδα έρευ-νας όπως το κοινοτικό και το διεθνικό, τοτοπικό και το παγκόσμιο; Ιδίως σήμεραόπου, στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικο-νομικής κρίσης, τίθενται πιο έντονα ζητή-ματα διεύρυνσης αλλά και σύγκρισης στιςιστορικές σπουδές;Ριζοσπαστικούς τρόπους… εξαρτάται. Ας

δούμε τη γεωγραφία της μικροϊστορίας. Ξε-κίνησε ως ιταλικό ιστοριογραφικό κίνημα,στη συνέχεια αναπτύχθηκε —από διαφορε-τικές οπτικές γωνίες— στη Γερμανία, τη Γαλ-

λία, τις ΗΠΑ, την Αγγλία, και υπήρξαν δια-φορετικές προσεγγίσεις σε χώρες όπως η Νό-τια Κορέα και η Ισλανδία. Η μικροϊστορίαέχει χρησιμοποιηθεί στις λεγόμενες «περι-φέρειες» ως μέσο διασάλευσης μιας πολιτικήςιεραρχίας, κι αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέ-ρον. Προσωπικά, αυτό που με απασχολεί εί-ναι κυρίως το αποτέλεσμα. Το σημαντικό εί-ναι η ποιότητα των ερωτημάτων που τίθεν-ται· και εδώ ανακαλώ συχνά εκείνα του Μα-λινόφσκι ή του Μαρκ Μπλοχ, αλλά και τηνεπίδραση της ανθρωπολογίας στην Ιστορία,κυρίως τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Ταερωτήματα που τίθενται σε τοπικό πλαίσιο,λ.χ., υπογραμμίζουν, κατά τη γνώμη μου, τηνανάγκη συγκρίσεων, ρητών ή σιωπηλών. Ταερωτήματα που προκύπτουν από διαφορε-τικές εμπειρίες πιθανώς προέρχονται απόευρύτερες εμπειρίες, και μέσω αυτών ανα-δύονται ευρύτερα ζητήματα. Για να επιστρέ-ψω στον όρο «ριζοσπαστικός»: είναι εύκολο νατον χρησιμοποιήσει κανείς εκ των προτέρων,αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο να σημαίνεικάτι και ως προς το αποτέλεσμα.

w Σε πολλά έργα σας αναφέρεστε συχνάστον Αντόρνο και στον Μπένγιαμιν. Πόσοσας ενέπνευσαν ή σας επηρέασαν; Διάβασα το Minima Moralia στα ιταλικά,

μια εξαιρετική μετάφραση που εκδόθηκε, ανδεν κάνω λάθος, το 1957. Με συνεπήρεπραγματικά, υπήρξε σπουδαία πηγή έμ-πνευσης για μένα. Και διάβασα Μπένγιαμιν,ένα μέρος του έργου του, μερικά χρόνια αρ-γότερα, από τον ίδιο μεταφραστή, τον Ρενά-το Σόλμι, ο οποίος ήταν και ο επιμελητής τουτόμου, είχε γράψει την εισαγωγή κλπ. Τοναναφέρω, γιατί εκείνη την εποχή ήταν έναςπολλά υποσχόμενος νέος φιλόσοφος —ανκαι δεν έγραψε πολλά αργότερα—, ο οποίοςενδιαφερόταν ιδιαίτερα και για το έργο τουιταλού ανθρωπολόγου Ερνέστο ντε Μαρτί-νο — και ιδίως για το βιβλίο του Il MondoMagico, το οποίο μελετούσα κι εγώ τότε. Δη-μιουργείται, πράγματι, ένας αστερισμός εδώ,ένας ιταλικός αστερισμός: Ο Σόλμι διαβάζειΝτε Μαρτίνο, διαβάζει Μπένγιαμιν και Αν-τόρνο, και μετά συστήνει τον Αντόρνο καιτον Μπένγιαμιν στο ιταλικό κοινό, στο οποίο

ανήκα κι εγώ. Αυτό ήταν το πλαίσιο, οι επι-δράσεις για τις οποίες θα είχα να πω πολλά.

Πρέπει πάντως να πω πως δεν διάβασαπολύ Αντόρνο αργότερα, και το Minima Mo-ralia δεν είναι ένα βιβλίο στο οποίο επέ-στρεψα. Και θέλω εδώ να επισημάνω έναπρόβλημα με τη χρήση του Μπένγιαμιν. ΟΜπένγιαμιν είναι πολύ συχνά κρυπτικόςστις διατυπώσεις, και διαπιστώνω πωςυπάρχει η τάση να χρησιμοποιούμε φράσειςτου ως υποκατάστατα επιχειρήματος. Αυτόπρέπει να το αποφεύγουμε. Προσπαθώ ναείμαι όσο το δυνατόν πιο φειδωλός στη χρή-ση του Μπένγιαμιν· τον χρησιμοποιώ κυ-ρίως σε στρατηγικά σημεία του έργου μου.Προτιμώ να ακολουθώ τα μονοπάτια τουΜπένγιαμιν, να διαβάζω τα βιβλία που διά-βαζε – με διαφορετικό σκοπό προφανώς. Έχωκάνει το ίδιο και με τον Έριχ Άουερμπαχ: έχωπροσπαθήσει να καταλάβω την οπτική τουμέσα από τα βιβλία που διάβαζε. Ένας αντα-γωνισμός από απόσταση μπορεί να είναι αν-ταγωνισμός μεταξύ ενός νάνου και ενός γί-γαντα, αλλά παραμένει ανταγωνισμός…

w Το σημαντικότερο μεθοδολογικό σας δο-κίμιο, «Σημάδια. Ρίζες ενός ενδεικτικούπαραδείγματος», θα μπορούσε να διαβα-στεί —και συχνά έχει διαβαστεί— ως προ-σπάθεια θεμελίωσης μιας διάκρισης μετα-ξύ των φυσικών «επιστημών», οι οποίεςανάγονται ιστορικά στο γαλιλαιικό διάβη-μα, και «πειθαρχιών» (όπως η φιλολογίαή η ιστορία), οι οποίες δεν ήταν δυνατόν ήλειτουργικό να «μιμηθούν» τις πρώτες ήνα υπαχθούν σε αυτές. Ποια είναι η άπο-ψή σας γι’ αυτή την ανάγνωση;Δεν συμφωνώ με αυτή την ερμηνεία, ότι

από τη μια μεριά υπάρχει μια μακρά παρά-δοση που βασίζεται στις ενδείξεις, κι από τηνάλλη έχουμε τη «στιγμή» του Γαλιλαίου. Τοεπιχείρημά μου δεν είναι ότι εμείς οι ιστορι-κοί είμαστε ανίκανοι να κάνουμε μια «γαλι-λαιική» επιστήμη. Θα υποστήριζα το αντίθε-το: ότι οι φυσικοί επιστήμονες δεν μπορούν,με την μέθοδο της γενίκευσης που χρησιμο-ποιούν, να συλλάβουν την πολυμορφία τηςκίνησης των κυνηγών ή των «πρακτικών»γιατρών. Η διχοτομία βρίσκεται όχι στο κα-

θεστώς επιστημονικότητας, αλλά στο ότι ερ-γαζόμαστε θέτοντας διαφορετικούς στόχους.Κάποιοι, βέβαια, εξέφρασαν την αντίρρησηότι καλό θα ήταν να μην επιμένουμε τόσο σεαυτή τη διάκριση, όσο στην προσπάθεια άρ-σης της. Σε ένα άρθρο μου, που δημοσιεύθη-κε πρόσφατα στη Γερμανία, θέλησα να προ-σεγγίσω αυτά τα ζητήματα με έναν διαφορε-τικό τρόπο. Σκέφτηκα ότι οφείλουμε να ξα-ναμελετήσουμε τον Γαλιλαίο από μια διαφο-ρετική οπτική γωνία. Έθεσα λοιπόν το ερώ-τημα: Τι θα μπορούσε να μας διδάξει, εμάςτους ιστορικούς, ο Γαλιλαίος;

w Μου έρχεται στο μυαλό ένα άρθρο τουΜπράιαν Βίκερς, «Epideictic Rhetoric inGalileo’s Dialogo». Ναι, έξοχο! Βέβαια, τίθεται συχνά το ζή-

τημα του ποσοτικού, της ποσοτικοποίησης.Δεν θεωρώ ότι η ποσοτικοποίηση είναι πάν-τα παραγωγική. Προτιμώ, τουλάχιστον γιααυτά που κάνω, ένα ερωτηματολόγιο πουεπιτρέπει την ποιοτική ανάλυση, που μπο-ρεί να συλλάβει τις ενδείξεις.

w Λήθη, ενοχή, τραύμα, πάθος για μνήμη:Πώς, κατά τη γνώμη σας, διαμορφώθηκεκαι μεταβλήθηκε στη διάρκεια του 20ούαιώνα η σχέση μας με το παρελθόν;Όλοι μιλάνε σήμερα για το ζήτημα της

μνήμης. Η θέση μου θα έλεγα πως δεν είναιιδιαίτερα πρωτότυπη επ’ αυτού. Προέρχεται,ή τουλάχιστον εμπνέεται, από το σπουδαίο έρ-γο του Μωρίς Αλμπάκς [Μaurice Ηalbwa-chs]. Προσπαθώντας να μεταφράσω την προ-σέγγιση του Αλμπάκς στη δική μου δουλειά,θα έλεγα: Κάποιου είδους κοινωνική μνήμηυπάρχει σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. ΗΙστορία είναι ένα ιδιαίτερο είδος σχέσης ενόςανθρώπου ή μιας ομάδας ανθρώπων με τοκοινωνικό παρελθόν, με το ανθρώπινο πα-ρελθόν. Υπάρχει κάτι πολύ συγκεκριμένοστην Ιστορία, ακόμα κι αν υπάρχουν πολλέςδιαφορετικές ιστοριογραφικές παραδόσεις.Δεν πρέπει να ταυτίζουμε την Ιστορία με τημνήμη. Αναμφίβολα, η Ιστορία μπορεί νατροφοδοτείται από τη μνήμη, και η μνήμηνα τροφοδοτείται από την Ιστορία. Αλλά πρό-κειται για δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Ημνήμη σχετίζεται με το συναίσθημα, το συ-ναίσθημα όμως δεν μπορεί να συγκροτήσειεπιχείρημα. Σχετίζεται επίσης με την εμπει-ρία, αλλά κυρίως την εμπειρία του παρόντος,όχι του παρελθόντος.

Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Θα μπο-ρούσε ο συνδυασμός τους να οδηγήσει σεπιο ολοκληρωμένα ιστορικά συμπεράσματα;Είμαι πολύ επιφυλακτικός ως προς αυτό. Τοζήτημα δεν είναι να μεταφέρουμε την εμπει-ρία ως τέτοια, αλλά να την αναλύσουμε.

Τη συνέντευξη πήραν ο Μάνος Αυγερίδηςκαι ο Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης. Ευχαρι-στούμε θερμά τον Κώστα Γαγανάκη και τηΔήμητρα Λαμπροπούλου, για τη βοήθειάτους στην προετοιμασία της.

Ο Κάρλο Γκίνσμπουργκ με τον Μάνο Αυγερίδη και τον Πέτρο-Ιωσήφ Στανγκανέλλη, Αθήνα 5.4.2013

Να δοκιμάζεις, να αποδεικνύεις, αλλά και Μιλάει για τη μικροϊστορία,την «ιστορία από τα κάτω»,

τη μνήμη, την επίδραση τουΑντόρνο και του Μπένγιαμινστη σκέψη του

41ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 14 AΠΡΙΛΙΟΥ 2013

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΥ

Κάποιες ειδήσεις ξεσπούν με κρότο,κυριαρχούν στην επικαιρότητα και

τραβάνε αμέσως την προσοχή, κάποιες άλ-λες πλησιάζουν αθόρυβα, και καμιά φοράείναι οι πιο επικίνδυνες. Σύμφωνα με την έκ-θεση του ΙΟΒΕ που δημοσιεύτηκε τις προ-άλλες στην Αυγή, η ανεργία στο τέλος του2013, κατά το αισιόδοξο σενάριο θα φτάσει το27,6%. Η αύξηση της ανεργίας, στην Ελλά-δα και στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης,ειδικά των νέων, με ποσοστά πλειοψηφικάπλέον, που ξεπερνούν αρκετά το 50% στηχώρα μας και σε άλλες χώρες του Νότου, εί-ναι κάτι που δεν αποτελεί συνταρακτική εί-δηση αλλά θλιβερή πραγματικότητα.

Η λέξη άνεργος εμφανίζεται μια φορά όληκι όλη σε κείμενα της κλασικής αρχαιότηταςκαι φυσικά όχι με τη σημερινή σημασία·στην Ελένη του Ευριπίδη, διεκτραγωδείταιη τύχη της Τροίας, που οδηγείται στον όλε-θρο «δι έργ’ άνεργα», για πράξη που δεν έγι-νε. Η λέξη ανεργία, εμφανίζεται και αυτήστην ελληνιστική εποχή με τη σημασία τηςαπραξίας, αλλά με τη σημερινή της σημα-σία είναι ουσιαστικά παιδί της βιομηχανικήςεπανάστασης, αφού και στις ευρωπαϊκέςγλώσσες τότε εμφανίστηκαν οι αντίστοιχεςλέξεις με αυτή τη σημασία. Μπορεί στις μέ-ρες μας, με την βαθύτατη κρίση που περνά-με, να θεσπίζεται η έννοια του επιδόματοςανεργίας και για αυτοαπασχολούμενους ήελεύθερους επαγγελματίες, αλλά η λέξη είναικατεξοχήν συνδεδεμένη με τον μισθωτό ερ-γαζόμενο. Για τους μαγαζάτορες και τουςελεύθερους επαγγελματίες υπάρχουν άλλεςλέξεις, που μας τις θυμίζει ένα ανέκδοτο πουδεν ξέρω αν είναι αληθινό αλλά έχει γούστοκαι γλωσσικό ενδιαφέρον - ο βασιλιάς Όθω-νας, στα πρώτα χρόνια του, λέει, είχε βγειστην αγορά για να δει τους υπηκόους του,και ρώτησε κάποιους μαγαζάτορες πώς πά-νε οι δουλειές. «Κεσάτια, μεγαλειότατε»απάντησε ένας. «Δηλαδή;» «Να, δεν γίνεταιαλισβερίσι», προσφέρθηκε να βοηθήσει άλ-λος, αλλά και πάλι χωρίς αποτέλεσμα. «Δενυπάρχει νταραβέρι, δηλαδή», εξήγησε έναςτρίτος, προς μεγάλη απελπισία του ανεπί-δεκτου μονάρχη. Το αλισβερίσι και το ντα-ραβέρι είναι, αντίστοιχα, η τουρκογενής καιη ιταλότροπη παραλλαγή του «δούναι καιλαβείν», ενώ και τα κεσάτια τούρκικο δά-νειο είναι· αν ήθελαν μιαν εντελώς ελληνι-κή λέξη, έπρεπε να πουν «αναδουλειά», πουείναι η εμπορική απραξία και γενικότερα ηέλλειψη οικονομικής δραστηριότητας, η άλ-λη μεγάλη πληγή της οικονομίας μας τα τε-λευταία μαύρα χρόνια.

Η ανεργία, βέβαια, ανάγεται στην πανάρ-χαιη λέξη έργον, που τη βρίσκουμε στονΌμηρο αλλά θα είναι ακόμα παλαιότερη, μιακαι παράγωγα και σύνθετά της έχουν βρεθεί

σε μυκηναϊκά κείμενα. Η ρίζα είναι ινδοευ-ρωπαϊκή (ξαδερφάκια της το αγγλικό workκαι το γερμανικό Werk), με μερικά απρό-σμενα ομόρριζα (όργανο, όργια, ρέκτης). Ηλέξη έργον, που διατηρείται ίσαμε τις μέρεςμας με πάμπολλες σημασίες, έδωσε επίσηςπάμπολλα παράγωγα, ανάμεσα στα οποίατο ρήμα εργάζομαι, αρχικά για τις αγροτικέςεργασίες, και το ουσιαστικό εργασία, που εί-χε στην αρχαιότητα διάφορες επιπλέον ση-μασίες όπως την καλλιέργεια της γης, την κα-τασκευή, το εμπόριο.

Στην αρχαία δουλοκτητική κοινωνία, κε-φαλαιώδη ρόλο έπαιζε η εργασία των δού-λων, κι η λέξη δούλος βρίσκεται κι αυτή σταμυκηναϊκά κιόλας κείμενα. Δουλεία ήταν ηκατάσταση του δούλου, η υποδούλωση, καικατ’ επέκταση η καταναγκαστική εργασία,οπότε σταδιακά θα ονομάστηκε έτσι οποι-αδήποτε κοπιαστική και επαχθής εργασία(σαν του δούλου), και τελικά η αμειβόμενηεργασία (ήδη η φράση «τον μισθόν δουλεί-ας σου» απαντά στην Παλαιά Διαθήκη), ενώστη μεσαιωνική πια εποχή η λέξη «δουλεία»έχει πια πάρει τη σημασία γενικά της εργα-σίας και της ασχολίας, και τότε συμβαίνειτο κατέβασμα του τόνου και η προφορά μεσυνίζηση κι έτσι έχουμε τη σημερινή λέξη«δουλειά», ενώ παράλληλη εξέλιξη γνώρισεκαι το αντίστοιχο ρήμα, δουλεύω, το οποίοστην κλασική αρχαιότητα είχε τη σημασία«είμαι δούλος, εργάζομαι καταναγκαστικά»,μετά «εργάζομαι με μισθό» και τελικά έφτα-σε να σημαίνει «εργάζομαι» γενικά. Επομέ-νως, όσοι έγραψαν για μισθωτή σκλαβιά δι-καιώνονται ετυμολογικά, αφού η δουλειάείναι ετυμολογικώς παιδί της δουλείας. Αλ-λά τι τα θέλετε, και το γαλλικό travailler(δουλεύω) έχει την ετυμολογική του αρχήσε ένα όργανο βασανιστηρίων και αρχικάσήμαινε «ταλαιπωρώ κάποιον», και μετά,αμετάβατο, «ταλαιπωρούμαι, μοχθώ», δενείναι ελληνική ιδιαιτερότητα η ταύτιση τηςεργασίας με τον καταναγκασμό.

Κι έτσι έχουμε δυο ζευγάρια λέξεων, τηνπιο επίσημη εργασία και την λαϊκότερηδουλειά, και τα αντίστοιχα ρήματα, εργάζο-μαι και δουλεύω, να προσέξουμε όμως ότι ηλέξη δουλειά έχει πάρει σημασίες που η ερ-γασία δεν τις έχει, π.χ. την εμπορική συ-ναλλαγή («έκλεισε μια μεγάλη δουλειά»), τονεπιδιωκόμενο σκοπό («αυτό δεν κάνει για τηδουλειά μου»), την απλή σχέση («τι δουλειάέχω εγώ με αυτούς;») ή ακόμα και κάτι δυ-σάρεστο που μας απασχολεί συνεχώς («πούθα πάει αυτή η δουλειά;»). Από την άλλη, ηεργασία έχει κρατήσει όλες τις επίσημεςχρήσεις (εργασιακές σχέσεις, Υπουργείο Ερ-γασίας κτλ.). Παλιότερα, πολλοί αριστεροίέγραφαν «δουλιά», για να διαφοροποιείταικαι οπτικά η εργασία από τη δουλεία. Φαν-τάζει ουτοπικό να το λες όταν χιλιάδες νέοισυνωστίζονται για κακοπληρωμένες καιεπισφαλείς θέσεις «εργασίας», αλλά θα έρθειμια εποχή που η διαφορά θα είναι τόσο με-γάλη που η ορθογραφία δεν θα μας ενδια-φέρει.

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ανεργία, εργασία και δουλειά

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, με-ταφραστής και κατοικοεδρεύει στο saranta-kos.wordpress.com

w Ας κλείσουμε επιστρέφοντας στον Γαλι-λαίο. Στον πρόλογο της ιταλικής έκδοσηςτου βιβλίου σας για την σχέση ιστορίας καιρητορικής, αναφέρεστε στην αγαπημένηφράση του, η οποία ήταν και το μότο τηςAccademia del Cimento: Provare e ripro-vare (να δοκιμάζεις και ξαναδοκιμάζεις).Αποτελεί και για εσάς μια μεθοδολογικήαρχή;Provare e riprovare σημαίνει να δοκιμάζεις,

να αποδεικνύεις και να διαψεύδεις, γιατί τοriprovare σημαίνει να δοκιμάζεις ξανά, αλλάκαι να διαψεύδεις. Πώς δουλεύω; Ας ξεκινή-σουμε από τη στιγμή που αποφάσισα να δου-λέψω πάνω στο ζήτημα της μαγείας. Σ’ αυτήτην περίπτωση υπήρξε το στοιχείο του τυ-χαίου, η ευκαιρία εμφανίστηκε από μόνητης. Αργότερα επιχείρησα να παίξω με αυτότο στοιχείο του τυχαίου, επιχείρησα να το εκ-μαιεύσω. Αλλά αυτό δεν συνέβη εξαρχής, πα-ρά μόνο όταν συνειδητοποίησα πόσο ση-μαντικό ήταν. Από την άλλη, ήταν ανασταλ-τική για μένα η αίσθηση ότι κινδυνεύω ναγίνω «ειδικός». Προσπάθησα να μη γίνω «ει-δικός», και πιστεύω πως το κατόρθωσα. Σί-γουρα υπάρχουν σπουδαίοι «ειδικοί» σε διά-φορα θέματα, ωστόσο εγώ συνειδητοποίησαότι έτσι μειωνόταν η ικανότητά μου να αντι-λαμβάνομαι καινούργια πράγματα. Αποφά-σισα λοιπόν να αλλάζω τα αντικείμενα της

έρευνάς μου, ώστε να μπορώ να απολαμβά-νω και τη στιγμή που αλλάζω σελίδα, που αρ-χίζει κάτι καινούργιο.

Πώς γράφω; Συνήθως ξεκινάω να γράφωκάτι αρχικά και μετά το ξαναγράφω· λατρεύωτους υπολογιστές γιατί μου επιτρέπουν ναδουλεύω για μια ολόκληρη μέρα χωρίς νααφήνω ίχνη: η διαγραφή, το σβήσιμο κάθείχνους είναι κάτι που απολαμβάνω ιδιαίτερα.

να διαψεύδεις

Πιέρο Ντέλλα Φραντζέσκα, «Η γέννηση» (λεπτομέρεια), 1470-1475

Αριστερά και Αστικός Πολιτικός Κόσμος, 1940-196017-20 Απριλίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίαςτου Παντείου Πανεπιστημίου οργανώνει συνέδριο με θέμα: «Αριστερά και Αστικός Πο-λιτικός Κόσμος, 1940-1960» από την Τετάρτη 17 Απριλίου μέχρι το Σάββατο 20Απριλίου, στο Αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα ΙΙ, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στις θε-ματικές ενότητες του Συνεδρίου περιλαμβάνονται: ο πλουτισμός και ο λοιμός στην Κα-τοχή, οι λαϊκές εξουσίες και οι θεσμοί, η Αντίσταση στιςπΠόλεις και η Απελευθέρωση, ο ξέ-νος Παράγοντας, τα Δεκεμβριανά, το εθνικό ζήτημα στην Κατοχή και στη δεκαετία του1950, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος στην ύπαιθρο, εθνικισμός και βία στην Κατοχή και έπει-τα από αυτή, το φοιτητικό κίνημα, τα πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του ΔΣΕ, κρά-τος και οικονομία στη δεκαετία του 1950, το Κυπριακό μετά τον Εμφύλιο, πολιτικές διαδι-κασίες στη δεκαετία του 1950, η Αριστερά μετά τον Εμφύλιο.Αναλυτικά το πρόγραμμα, ένα εισαγωγικό κείμενο του Μιχάλη Λυμπεράτου και του Προ-

κόπη Παπαστράτη, η αφίσα και άλλο ενημερωτικό υλικό στην ηλεκτρονική έκδοση της «Αυ-γής» (www.avgi.gr) και στο μπλογκ των Ενθεμάτων (wp.me/pT5Wh-2Y6)

Κρίση-μα σεμινάρια: για την υγεία

Το Κρίση-μο Σεμινάριο, που οργανώνειη Πρωτοβουλία για την υπεράσπιση τηςκοινωνίας και της δημοκρατίας, αυτήτην Τρίτη 16 Απριλίου (ώρα 19.15, στοΠνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναί-ων) έχει θέμα «Υγεία: κατάρρευση καιανασυγκρότηση του συστήματος». Ει-σηγήσεις: Θοδωρής Σδούκος (ΕΣΥ &Κοινωνικό ιατρείο Αλληλεγγύης Θεσσα-λονίκης), Γιώργος Νικολαΐδης (Ινστι-τούτο Υγείας Παιδιού). Συντονισμός:Γιάννης Καλομενίδης (ΠανεπιστήμιοΑθηνών).

ΤΟΥ ΑΡΙ ΚΑΖΑΚΟΥ

Το Εργατικό Δίκαιο, και ιδίως το Συλ-λογικό Εργατικό Δίκαιο, όπως άλλωστε

και άλλοι κλάδοι δικαίου, έχουν σήμερα τοstatus «δικαίου κατεχόμενης χώρας». ΣτοΣυλλογικό Εργατικό Δίκαιο το Μνημόνιο ΙΙ(ΠΥΣ 6/28.2.2012) έπληξε με χειρουργικάχτυπήματα το δίκαιο των συλλογικών συμ-βάσεων εργασίας και της διαιτησίας, αφή-νοντας άθικτο, μέχρι στιγμής, τον βασικόσυνδικαλιστικό νόμο (1264/1982). Διανύ-σαμε διακόσια χρόνια Διαφωτισμού και Ερ-γατικού Δικαίου μέχρις την επιστροφή μας σεένα καθεστώς εργασιακών σχέσεων που μοι-άζουν με αυτές των απαρχών της ιστορίαςτου Εργατικού Δικαίου: κυρίαρχος διαπλα-στικός παράγοντας των όρων εργασίας γίνε-ται και πάλι η ατομική σύμβαση εργασίας,έστω και υπό τον μανδύα της επιχειρησια-κής συλλογικής σύμβασης εργασίας που συ-νάπτει ο εργοδότης με ένωση προσώπων, αυ-τή την καρικατούρα συνδικαλιστικής οργά-νωσης.

Η ισορροπία του συστήματος συλλογικώνδιαπραγματεύσεων και ρυθμίσεων (συλλο-

γικές συμβάσεις εργασίας και διαιτησία) κα-ταστρέφεται, ο νομοθέτης επιβάλλει τη λήξητων συλλογικών συμβάσεων και των διαιτη-τικών αποφάσεων, με τον ίδιο τρόπο καταρ-γείται η μετενέργεια των συλλογικών συμ-βάσεων, το κενό ρύθμισης που δημιουργείταιπληρούται με ατομικές συμβάσεις εργασίας.Με την κατάργηση του δικαιώματος μονο-μερούς προσφυγής στη διαιτησία εξουδετε-ρώνεται ο επικουρικός μηχανισμός της συλ-λογικής αυτονομίας που διασφάλιζε τη θέ-σπιση συλλογικών ρυθμίσεων και την απώ-θηση της βίας της ατομικής διαπραγμάτευ-σης. […]

Η απονομή δικαιοσύνης από τα δικαστή-ρια, η αποτελεσματική λειτουργία του κοι-νωνικού κράτους δικαίου και του πολιτικούσυστήματος αποτελούν, εκτός των άλλων, καιμηχανισμούς απορρόφησης της εγγενούςστην κοινωνία βίας. Όταν αυτό δεν συμβαίνεικαι ο νόμος έχει πλέον μοναδικό συστατικότου τον καταναγκασμό (βία), η εξέλιξη τωνπραγμάτων είναι προβλέψιμα ζοφερή. Η πα-ράλληλη επιλογή των πολιτών να υπερασπι-στούν τα ατομικά και κοινωνικά τους δι-καιώματα αυτοδυνάμως παραμένει ανοιχτήκαι αναπόφευκτη, αν η κοινωνία αρνηθεί τηνισοπέδωση που επιβάλλει η πολιτική των δα-νειστών της χώρας μας.

Κατά τον χρόνο που γράφονται αυτές οιγραμμές αναμένεται η απόφαση της Ολομέ-

λειας του Συμβουλίου της Επικρατείας επίτων αιτήσεων ακύρωσης της ΓΣΕΕ και άλ-λων συνδικαλιστικών οργανώσεων κατά τηςΠΥΣ 6/28.2.2012. Αν επιβεβαιωθεί η πληρο-φορία ότι το δικαστήριο, με μεγάλη μάλισταπλειοψηφία των μελών του, έκρινε αντισυν-ταγματική την κατάργηση του δικαιώματοςμονομερούς προσφυγής στη διαιτησία, θακαταγραφεί μια μεγάλη νίκη της κοινωνίας.Η έκβαση αυτής της δίκης θα έχει τεράστιασημασία για την υπόσταση των ατομικώνκαι κοινωνικών δικαιωμάτων αλλά και γιατην ύπαρξη των πολιτών της χώρας, που εί-ναι στενά συνυφασμένη με την τύχη τωνπληττόμενων συνταγματικών δικαιωμάτωντους. Οι θεμελιώδεις διατάξεις του Συντάγ-ματος δεν έχουν αλλάξει (ούτε μπορούν άλ-λωστε να αλλάξουν), οι λοιπές υπερνομοθε-τικής ισχύος πηγές, π.χ. του Χάρτη Θεμελιω-δών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης,ομοίως. Στην ιεραρχία των πηγών δικαίουτο Σύνταγμα εξακολουθεί να αποτελεί κριτή-ριο και μέτρο των υποκείμενων κανόνων. Καιοι μνημονιακοί νόμοι υπόκεινται στις θεμε-λιώδεις επιταγές του Συντάγματος.

Το ερώτημα βρίσκεται στα χείλη πολλών:Ποιο είναι το μέλλον του Εργατικού Δικαίου;Σε ποιο βαθμό εξακολουθεί να υπάρχει σή-μερα Εργατικό Δίκαιο; Η απάντηση είναιαπλή: Όσο η εργασία δεν μπορεί να αντιμε-τωπίζεται με τους κανόνες που ισχύουν για τη

μίσθωση π.χ. ενός αλόγου, το Εργατικό Δί-καιο, παρά τα πλήγματα που υφίσταται, θαεξακολουθήσει να υπάρχει. Ο γενικός νόμοςτης αντιθετικότητας, η «έρις», και η ανάγκητων ανθρώπων θα το κρατήσουν και θα τοενισχύσουν. Οι αξίες που στηρίζουν το Ερ-γατικό Δίκαιο αποτελούν όρους ύπαρξης τωνανθρώπων, έχουν δοκιμαστεί στον χρόνο καιεγγραφεί στέρεα στις συνειδήσεις τους καιστη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας, γι’αυτό άλλωστε και έχουν προικιστεί με συν-ταγματική και υπερνομοθετική ισχύ.

Με ποιες ιστορικές σταθερές διεκδικείται,δημιουργείται και αναδημιουργείται το Ερ-γατικό Δίκαιο; Για να θυμηθούμε τον «σκο-τεινό» φιλόσοφο της αρχαίας Ελλάδας, τονΗράκλειτο: «Ειδέναι δε χρη τον πόλεμον εόνταξυνόν, και δίκην έριν, και γινόμενα πάντα κατ΄έριν και χρεών». Στην απόδοση της Έλλης Πα-πά (Ο Πλάτωνας στην εποχή μας, 1980, ανατ.:2012, σ. 150): Ο «πόλεμος» (η αντιθετικότητα)είναι γενικός νόμος, η «έρις» είναι συνώνυμημε τη δικαιοσύνη, όλα γίνονται από την αν-τίθεση και την ανάγκη. Η έρις και η ανάγκη εί-ναι πάντοτε παρούσες.

Τις μέρες αυτές κυκλοφορεί, σε τρίτη έκδοσητο βιβλίο του Άρι Καζάκου Συλλογικό Εργατι-κό Δίκαιο, 2013 (εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη. Δημοσιεύουμε ένα εκτενέςαπόσπασμα από τον Πρόλογο.

43ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 14 AΠΡΙΛΙΟΥ 2013

Παρόν και μέλλον του Εργατικού Δικαίου

Ο Άρις Καζάκος διδάσκει εργατικό δίκαιο στηΝομική του ΑΠΘ

42

ΕΝΘΕΜΑΤΑ42

Η ΑΥΓΗ • KYΡΙΑΚΗ 14 AΠΡΙΛΙΟΥ 2013

ΤΟΥ ΝIΚΟΥ ΚΟΤΑΡIΔΗ

Στους νεότερους χρόνους, η Ευρώπηκαι η «ευρωπαϊκότητα» συνοδεύονται

από μια ορισμένη αίσθηση υπεροχής, πολι-τικοστρατιωτικής αλλά κυρίως ιδεολογικής,έναντι του άλλου κόσμου. Στο πνεύμα αυτόαναπτύχθηκε η ισχύς της και η ακτινοβολίατων επιτευγμάτων της. Για την κυβερνώσα Δε-ξιά, το «Ανήκομεν εις την Δύσιν» συνιστούσεπάντα μια καθεστωτική ιδεολογία. Αντίθετα,για την Αριστερά, η διερώτηση επί της «ευ-ρωπαϊκότητας» είναι άνευ νοήματος, καθώςσυνιστά καταγωγικό τόπο, θεμέλιο της ιδεο-λογίας και, ιδίως, ουσιώδη παράμετρο της πο-λιτικής δράσης της. Αν λοιπόν η Δεξιά αντι-προσωπεύει ιστορικά την πολιτική Ευρώπητων ξετσίπωτων καθεστωτικών συμμαχιώναλλά και των μέχρις εξοντώσεως ιδεολογικο-πολιτικών πολέμων, η ευρωπαϊκότητα, δηλα-δή η υπό διαρκή διαπραγμάτευση ιδεολογίατης υπεροχής, είναι ο τόπος και της Αριστεράς.

Η ιδεολογία και η διάχυση της ιστορικήςυπεροχής καλλιεργήθηκαν στο πλαίσιο μιαςκυρίαρχης τελεολογικής αντίληψης για τηνεξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, που ήθε-λε την Ευρώπη ως πρότυπο. Η εξέλιξη και ηπρόοδος αποτελούν κεντρικές αναφορές ιδε-ολογιών που καλλιέργησαν την πεποίθησηότι σχεδόν αποκαλύψαμε τους ιστορικούς νό-μους, οπότε ιδού η εποχή που θα αλλάξουμε ταφώτα στην καθυστερημένη Ιστορία. Η Ευρώ-πη βάλθηκε να φτιάξει έναν κόσμο στα μέτρατης, με ιδεολογήματα περί προόδου, εκσυγ-

χρονισμού, «σταδίων», που φαντασιώθηκεκαι επέβαλε ως ιστορική μήτρα οικουμενικώνπροτύπων. Είναι κι αυτό καταγωγικό στοιχείοτης Αριστεράς.

Η «αναγκαία» ιστορική πρόοδος, όπως καιη αλαζονεία της αλλαγής, συνδέθηκαν κατε-ξοχήν με την αναγωγή σε μέγιστη αξία της με-γέθυνσης του πλούτου, καθώς και με τις επάλ-ληλες κοινωνικές και γεωγραφικές κινητικό-τητες, που ξερίζωσαν την παλιά Ευρώπη καιτον «παλιό κόσμο». Η Ευρώπη «εξελίσσεται»και αλλάζει με φρενήρη ρυθμό, καθώς λεηλα-τεί τον πλούτο του άλλου κόσμου και, μέχριτον Πρώτο Πόλεμο τουλάχιστον, εκμεταλ-λεύεται κτηνωδώς την εργασία. Έχουμε πλέονσυνείδηση αυτής της συνθήκης – άλλωστε,αόκνως εργάστηκε επ’ αυτού και το αναρχο-κομμουνιστικό μας κίνημα.

Η σημερινή Ευρώπη δυσφορεί που δυσκο-λεύεται ν’ αρπάζει τόσο τεμπέλικα όσο στο πα-ρελθόν τον περιφερειακό πλούτο· εκτός αυ-τού, οι «αναδυόμενοι» έμαθαν και ξέρουν κα-λύτερα τον καπιταλισμό, επιστρέφοντάς μαςτώρα τεχνολογίες συσσώρευσης κεφαλαίου,όπως η κινεζοποίηση. Υπάρχει λοιπόν αυτήη σκοτεινή πλευρά, που αφορά τον ξένο πλού-το, ο οποίος αποτελεί στοιχείο της ευρωπαϊκήςισχύος και καλοπέρασης. Μίλησε γι’ αυτό ηΑριστερά και μάτωσε εν ονόματι των οικου-μενικών δικαιωμάτων, αλλά κατά καιρούςσιώπησε ένοχα ή μας έγινε «πολιτική Ευρώ-πη», κατά τις γνήσιες ευρωπαϊκές παραδό-σεις. Η Ευρώπη συνεχίζει να εγκληματεί κα-ταφανώς έναντι του «άλλου κόσμου». Και ησυνείδηση αυτής της συνθήκης είναι ζωντα-

νό στοιχείο της «ευρωπαϊκότητας», φορέαςτης οποίας είναι βεβαίως η ιστορική Αριστεράκαι οι σύγχρονες παραφυάδες της, που δενβλέπουν τα «πράγματα ξεκομμένα» και καλ-λιεργούν την εναλλακτικότητα, μια κατεξοχήνευρωπαϊκής κοπής προμηθεϊκή σχέση με τηνΙστορία.

Η σημερινή πολιτική Ευρώπη είναι ευρω-παϊκή, καθότι διεκδικεί να κάνει κουμάντοστον κόσμο, αλλά και εξόχως αντιευρωπαϊκή,καθότι υιοθετεί λογικές και πρακτικές «μονό-δρομων» και εξορίζει την αριστερή πλευράτης, την εναλλακτικότητα. Εξαντλεί την ευ-ρωπαϊκότητα στην ισχύ και την οικονομία,καταβυθίζει το θεμελιώδες χαρακτηριστικότης, δηλαδή την καλλιέργεια και οικουμενι-κοποίηση της εναλλακτικότητας, ευνουχίζειτον αντινομικό και άκρως ενδιαφέροντα χα-ρακτήρα της. Η Αριστερά λοιπόν είναι «αυ-θεντική ευρωπαϊκή» δύναμη: συγκροτείται ωςπολιτικό πεδίο όχι μόνο ως προς τη θεραπείατων δεινών ή την εξυπηρέτηση των αναγκών,αλλά κυρίως ως προς την αξίωση οικουμενι-κοποίησης των (υπό διαρκή αίρεση και δια-πραγμάτευση) αξιών της, ως πεδίο επεξεργα-σίας και παραγωγής «σταδίων» και «πενταετώνπλάνων», ουτοπιών και «βλέποντας και κάνο-ντας»

Η σημερινή Ευρώπη θα είναι ένα πεδίοαπώλειας ή, όπως θα λέγαμε με τα μυαλά πουκουβαλάμε, φτώχειας μαζικής. Δεν θα μπο-ρούμε, τουλάχιστον από την άποψη του συ-σχετισμού ισχύος, να παίρνουμε «την μπουκιάαπό το στόμα» των άλλων. Για την Αριστερά, τομέλλον της Ευρώπης δεν χωράει στα προ-

γράμματα νεκρανάστασης της αποικιοκρα-τίας και των αρχαίων «ιμπεριαλισμών». Κάθεευρωπαϊκός δρόμος περνά από την ασυμφι-λίωτη ιδεολογική και πολιτική σύγκρουση μετην κινεζοποίηση, δηλαδή την εντατικοποί-ηση της εκμετάλλευσης της εργασίας, τηναποικιοποίηση εργαζόμενων, περιφερειών ήκακομούτσουνων εθνών στους κόλπους τηςΕυρώπης. Κάθε ευρωπαϊκός δρόμος, λοιπόν,περνά από τη ρήξη με τη νεοφιλελεύθερη«υπαρκτή Ευρώπη» και δεν μπορεί παρά ναπροκύψει παρά μονάχα με τη βάσανο επί τουεναλλακτικού.

Και επειδή η Αριστερά ήταν πάντα, συμβα-τικά ή από συνήθειο, τμήμα μιας κάποιας Διε-θνούς, θα ήθελα να πω, ως ακροτελεύτιο, ότι η«συμμαχία των κρατών του Νότου», η δια-πραγμάτευση ή η σύγκρουση στο εσωτερικότης πολιτικής Ευρώπης, είναι μια παλιά και κα-κή ευρωπαϊκή συνήθεια που πρέπει να απορ-ρίψουμε. Για την Αριστερά, οι μόνες άξιες λό-γου συμμαχίες είναι αυτές της «Ευρώπης τωνλαών», των χειμαζόμενων κοινωνικών στρω-μάτων, αλλά κυρίως όσων θεραπεύουν την ου-τοπία, ενάντια στην πολιτική Ευρώπη των«προτύπων» και των κατά καιρούς «μονόδρο-μων», αυτή τη «διεθνή» των ευρωπαϊκώνεθνών και του αποικιοκρατικού, προς τα έξωκαι προς τα μέσα, καπιταλισμού τους. Αν ηΑριστερά χάσει την «ευρωπαϊκότητά» της καιτην προσήλωσή της στο εναλλακτικό, θα επι-στρέψει στη θαλπωρή των ευρωπαϊκού τύπουεθνικών κρατών, όπου όλα τα κακά θα πηγά-ζουν από την «κακότητα» των έξω. Και ο κα-πιταλισμός καλά κρατεί…

Ρήξη με την «κινεζοποίηση» της Ευρώπης

ΤΟΥ ΑΔΑΜΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ

Είναι μια από τις ελάχιστες φορές που ηΚύπρος απασχολεί, σχεδόν καθημερινά,

τους αναλυτές, αλλά όχι για ζητήματα που σχε-τίζονται με το Κυπριακό: η κυπριακή κρίση, ηδιαχείρισή της και οι πιθανές επιπτώσεις σεΕλλάδα και Ευρώπη κυριαρχούν στον δημόσιοδιάλογο. Αντίθετα, το Κυπριακό δείχνει να έχειυποβαθμιστεί τόσο, που κινδυνεύει να παγιω-θεί η αντίληψη ότι η λύση του αποτελεί πλέονδευτερεύον ζήτημα. Εκτός αυτού, πολλές ανα-λύσεις αναφέρονται στους κινδύνους που αν-τιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς ηοικονομική της κατάσταση την καθιστά ευά-λωτη σε πιθανά σχέδια επίλυσης που να μηνεξυπηρετούν τα συμφέροντά της.

Πιστεύω, ωστόσο, ότι αυτή είναι η κατάλ-ληλη στιγμή να γίνουν γενναία βήματα προςτην επίλυση του Κυπριακού. Η οικονομική κρί-ση δίνει τη δυνατότητα ανάλυσης ορισμένωνζητημάτων από διαφορετικό πρίσμα. Στην ελ-ληνοκυπριακή κοινότητα, λ.χ., κυριαρχούσεανέκαθεν η άποψη ότι πιθανή επίλυση του Κυ-πριακού θα έριχνε το οικονομικό βάρος στιςδικές της πλάτες, καθώς θα έπρεπε να δαπα-νηθούν σημαντικά ποσά για να συρρικνωθεί τοοικονομικό χάσμα των δύο κοινοτήτων. Αυτό,μάλιστα, αποτέλεσε ένα από τα βασικά επιχει-ρήματα όσων υποστήριξαν το «Όχι» στο ΣχέδιοΑνάν, το 2004. Τα νέα δεδομένα, όπως δια-μορφώνονται, είναι πιθανό να αλλάξουν αυτήτην πεποίθηση.

Μια πιθανή επίλυση του Κυπριακού ανοίγεινέες, αποκλεισμένες μέχρι σήμερα δυνατότη-τες, οι οποίες πιθανόν να δώσουν λύσεις στηνοικονομική δυσπραγία που παρουσιάζεται.Πρώτον, σε περίπτωση επίλυσης δεν θα υπήρ-χε καμία ανάγκη διατήρησης της ΕθνικήςΦρουράς· πρόκειται για έναν θεσμό που κα-νείς δεν πιστεύει ότι προσφέρει οποιαδήποτεαμυντική θωράκιση. Επιπλέον, δεν θα υπήρχεανάγκη να συνεχιστούν οι υπέρογκοι στρα-τιωτικοί εξοπλισμοί. Αξίζει να σημειώσουμεότι ο μέσος όρος των στρατιωτικών δαπανώντης Κύπρου, την τετραετία 2008-2012, αντι-στοιχούσε στο 2,2% του συνολικού της ΑΕΠ.

Επιπλέον, μια διευθέτηση του Κυπριακούθα μείωνε αισθητά τον πολιτικό, κοινωνικόκαι οικονομικό ρόλο της Εκκλησίας της Κύ-πρου. Όσοι παρακολουθούν τις εξελίξεις, αν-τιλαμβάνονται τη σημασία που θα είχε σε πολ-λά επίπεδα μια τέτοια εξέλιξη. Από οικονομικήςάποψης, θα είναι πιο εύκολο να φορολογηθεί ηεκκλησιαστική περιουσία. Στο πολιτικοκοι-νωνικό επίπεδο, ο περιορισμός ενός ακραίουσυντηρητικού και εθνικιστικού λόγου, όπωςαυτός εκφράζεται από την Εκκλησία της Κύ-πρου, μόνο θετική επίδραση μπορεί να έχειστην κυπριακή κοινωνία.

Τέλος, οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξειςενισχύουν την ανάγκη άμεσης επίλυσης τουΚυπριακού. Η συνεννόηση Τουρκίας-Ισραήλ,η διαφαινόμενη επίλυση του Κουρδικού καιοι εξελίξεις στον αραβικό κόσμο δείχνουν ότιεπικρατεί κινητικότητα στην περιοχή, φανε-

ρώνοντας ότι η πολιτική συνεργασίας της χώ-ρας με το Ισραήλ ήταν τουλάχιστον κοντό-φθαλμη. Επιπλέον, η στάση της Ρωσίας, κατάτη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, δείχνειότι η Μόσχα αξιολογεί ως σημαντικότερες τιςσχέσεις της με την ΕΕ από ό,τι με την Κύπρο. Ωςεκ τούτου, η ανάγκη συνεννόησης, εξομάλυν-σης των σχέσεων και επίλυσης των προβλη-μάτων στο τρίγωνο Λευκωσία-Άγκυρα-Αθήνααποκτά κεντρική σημασία, καθώς Ελλάδα καιΚύπρος κινδυνεύουν να μείνουν εντελώς απο-μονωμένες στην περιοχή. Άλλωστε, η προ-οπτική της εκμετάλλευσης του φυσικού αερί-ου καθιστά μια τέτοια συνεννόηση απαραίτη-τη. Ο φυσικός πλούτος της Κύπρου ανήκει σεολόκληρο τον κυπριακό λαό και η εκμετάλλευ-σή του –προς όφελος του λαού του νησιού–μπορεί να γίνει μόνο με λυμένο το Κυπριακόπρόβλημα.

Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί να συ-νειδητοποιήσουν οι Ελληνοκύπριοι ότι η τουρ-κοκυπριακή κοινότητα αποτελεί εν δυνάμεισύμμαχο, και όχι εχθρό. Σε αντίθεση με όσα πι-στεύουν οι περισσότεροι, μια τέτοια εξέλιξη θααποδυνάμωνε τον ρόλο της Τουρκίας στην Κύ-προ.1 Προκειμένου να γίνει αυτό, η Αριστεράπρέπει να εντάξει στον πολιτικό της λόγο, και κυ-ρίως στην πολιτική της πρακτική, την ανα-γκαιότητα ισότιμης συμβίωσης των δύο κοι-νοτήτων στο νησί – όχι μόνο ως αξιακά σωστή,αλλά και επειδή αποτελεί απαραίτητη προ-ϋπόθεση εξόδου από την οικονομική κρίση,προς όφελος όλου του κυπριακού λαού.

Σήμερα υπάρχει σοβαρός κίνδυνος το Κυ-πριακό να θεωρηθεί ως επιπλέον εμπόδιο μέ-σα στην οικονομική κρίση, και να γίνει η από-πειρα να περιθωριοποιηθεί η σημασία τηςτουρκοκυπριακής κοινότητας. Ήδη, η κυπρια-κή κυβέρνηση προανήγγειλε την κατάργησητης ελεύθερης πρόσβασης των Τουρκοκυ-πρίων στα δημόσια νοσοκομεία, ως μέτροεξοικονόμησης χρημάτων. Σε τέτοιου είδουςπολιτικές, η Αριστερά οφείλει να αντιπαρατί-θεται. Ο μέχρι τώρα εκφραζόμενος αντιμνη-μονιακός λόγος στην Κύπρο δεν έχει αυτά τααναγκαία χαρακτηριστικά. Αντίθετα, δίνεταιιδιαίτερη έμφαση σε μια «κυπροκεντρική»ανάλυση της οικονομικής κρίσης και στηνπροσπάθεια των ξένων, και ειδικά της Τουρκίας,να αποκομίσουν οφέλη από τον φυσικό πλού-το του νησιού. Το γεγονός αυτό οξύνει το ήδηυπάρχον «πατριωτικό» αίσθημα στην ελληνο-κυπριακή κοινότητα και καθιστά τη δικοινοτικήσυνεννόηση ακόμα δυσχερέστερη. Μπορεί νααποδειχθεί καταστροφικό για το μέλλον τουτόπου, εάν η Αριστερά, στην προσπάθεια συγ-κρότησης ενός αντιμνημονιακού μετώπου,συνεργαστεί και ενισχύσει δυνάμεις και αντι-λήψεις που αντιτίθενται στην προοπτικήπραγματικής συνεννόησης με την τουρκοκυ-πριακή κοινότητα.

1 Βλ. τις συνεντεύξεις του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ στα«Ενθέματα», Αυγή, 31.3.2013 και στο ηλεκτρονικόπεριοδικό Χρόνος (www.chronosmag.eu).

Kρίση, Κυπριακό και κυπριακή Αριστερά

43

ΕΝΘΕΜΑΤΑΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013

ΤΟ BLOG ΤΩΝ «ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ»: enthemata.wordpress.come-mail: enthemata@gmail.com

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΛΟΤΑΡ ΜΠΙΣΚΙ

w Η απόφαση της τελευταίας συνόδου τουEurogroup για την Κύπρο αποτελεί στρο-φή ή σκλήρυνση της προηγούμενης πο-λιτικής της λιτότητας, που πλήττει συνο-λικά την Ευρώπη; Και ποια θα ήταν μιαρεαλιστική εναλλακτική πρόταση της Αρι-στεράς;Θεωρώ ότι δεν πρόκειται για σημείο καμ-

πής, αλλά για τη λογική συνέχεια της πολιτι-κής που έχει ακολουθήσει η ΕυρωπαϊκήΈνωση μέχρι τώρα. Πρέπει να αναζητήσου-με την αριστερή εναλλακτική λύση σε μια κα-λύτερη σχέση μεταξύ της οικονομικής καιδημοσιονομικής πολιτικής. Οι καθαρά δη-μοσιονομικές λύσεις είναι άνευ αξίας, επειδήδεν είναι μόνιμες και, ως εκ τούτου, δεν μπο-ρεί να υπάρξει αειφόρος ανάπτυξη. Η δημο-σιονομική πολιτική πρέπει να είναι υγιής

από οικονομική άποψη. Πολλά δημοσιονο-μικά προβλήματα της παρούσας συγκυρίαςπροκύπτουν από το γεγονός ότι η οικονομι-κή πολιτική έχει απομακρυνθεί σημαντικάαπό την πραγματική οικονομία και δεν βα-σίζεται σε αυτήν.

w Είναι δυνατή μια επαναδιαπραγμάτευ-ση των όρων των λεγόμενων «πακέτωνδιάσωσης», στο πλαίσιο της χαραγμένηςπορείας της πολιτικής και της οικονομίαςστην Ευρώπη; Και ποια πρέπει να είναι ηστάση της Αριστεράς έναντι του αναδυό-μενου ευρωσκεπτικισμού; Είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι μια βελ-

τίωση της τρέχουσας πολιτικής είναι εφικτή.Και, πάνω απ’ όλα, απαραίτητη. Η Αριστεράέχει διατυπώσει μια σειρά από προτάσειςπου δείχνουν ότι δεν επιδιδόμαστε σε ονει-ροπολήσεις. Ωστόσο, θεωρούμε ρεαλιστικήτην πιθανότητα μιας θεμελιώδους αλλαγήςστην οικονομική και δημοσιονομική πολιτι-κή που εφαρμόζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση.Δεν είμαι ευρωσκεπτικιστής, και ο ευρω-σκεπτικισμός είναι κάτι που δεν θα συνι-στούσα στο Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστε-ράς. Επιπλέον, προσπαθώ να αποτρέψω τοκόμμα μου, τo Die Linke να στραφεί σε ένανστείρο ευρωσκεπτικισμό. Στην προοπτικήαυτή, ακριβώς, έχουμε αναπτύξει, όλα αυτάτα χρόνια, εναλλακτικές προτάσεις πολιτι-κής.

w Οι προσπάθειες για να τεθεί εκτός νόμουτο νεοναζιστικό NPD φαίνεται να έχουνπρος το παρόν σταματήσει. Ποια είναι ηάποψή σας επ’ αυτού;Τα διδάγματα της γερμανικής Ιστορίας

αξιώνουν μια ξεκάθαρη άμυνα απέναντι σεκάθε νεοφασιστική αντίληψη ή νεοφασιστι-κή πολιτική. Η Γερμανία, επιπροσθέτως, έχειένα ιδιαίτερο ιστορικό καθήκον, ως προς τοζήτημα αυτό. Παρά το γεγονός ότι τα ερεί-σματα του νεοφασισμού είναι προς το παρόνσχετικά αδύναμα, η Ιστορία μας δίνει ένα ξε-κάθαρο μάθημα: Αντισταθείτε από την αρχή,από την πρώτη μέρα — μετά θα είναι αργά!

w Πώς ερμηνεύετε τις προσπάθειες των αρ-μόδιων αρχών να αρνηθούν την σύνδεσητων μυστικών υπηρεσιών με την ακροδε-ξιά τρομοκρατική οργάνωση NSU; Οι μυστικές υπηρεσίες έχουν αποστολή να

συσκοτίζουν, αλλιώς δεν θα ήταν μυστικές…Θα έπρεπε να καταργηθούν όλες οι μυστικέςυπηρεσίες. Και, σίγουρα, οι νεοναζιστικέςιδέες στη Γερμανία δεν μπορούν να εξαλει-φθούν μέσω της δράσης των μυστικών υπη-ρεσιών, αλλά μέσα από ανοιχτό δημοκρατικόδιάλογο.

w Την Τετάρτη μιλήσατε στην Αθήνα, εγ-καινιάζοντας τον κύκλο προβολών «Βλέμ-μα στο φασισμό». Πείτε μας δυο λόγια γιατον κύκλο αυτό και την ταινία «Αληθινόςφασισμός» που προβλήθηκε.Θεωρούμε ότι η αντιφασιστική κινημα-

τογραφική κληρονομιά δεν πρέπει να μένειστα μουσεία κινηματογράφου. Αντίθετα, πι-στεύουμε ότι με προβολές και συζητήσειςστους κινηματογράφους μπορεί να συμβάλειστην ενίσχυση του αντιφασισμού, στο σή-μερα. Επέλεξα, για την έναρξη του κύκλουαυτού, την ταινία «Αληθινός φασισμός» τουΜιχαήλ Ρομ, ένα σοβιετικό ντοκιμαντέρ.Στην πρεμιέρα της, το 1965, οι κινηματο-γράφοι γέμισαν και προκάλεσε ζωηρές συ-ζητήσεις. Είναι ένα από τα πιο ολοκληρωμέ-να ντοκουμέντα για τη δραστηριότητα τωννεοφασιστών στην Ομοσπονδιακή Δημο-κρατία της Γερμανίας. Τα όσα περιγράφειισχύουν απολύτως για την κατάσταση πουεπικρατούσε μέχρι τη δεκαετία του 1970.Παρ’ όλα αυτά, είναι και σήμερα επίκαιρη,ειδικά αν συνυπολογίσουμε ότι αναζητά ταίχνη της φασιστικής ιδεολογίας στην καθη-μερινή ζωή των γερμανικών οικογενειών.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ: ΚΡΙΝΙΩ ΠΑΠΠΑ

Ευχαριστούμε θερμά τον Δημήτρη Καρύδαγια τη βοήθειά του.

Αντισταθείτε στον φασισμό από την πρώτη μέρα!

Πολιτική και νομικήφιλοσοφία της αντίστασης

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΔΥΟ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ Κ. ΔΟΥΖΙΝΑ

Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπου-δών Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολο-γία σε συνεργασία με τις εκδόσεις Νήσοςκαι Αλεξάνδρεια διοργανώνουν εκδή-λωση με θέμα  «Η πολιτική και νομι-κή φιλοσοφία της αντίστασης», μεαφορμή τα βιβλία του καθηγητή Φιλοσο-φίας του Δικαίου στο Birkbeck CollegeΚώστα Δουζίνα Αντίσταση και φιλοσοφίαστην κρίση (2011, εκδ. Αλεξάνδρεια) Ρι-ζοσπαστική πολιτική και νομική φιλοσοφία,(2012, εκδ. Νήσος). Θα μιλήσουν οι:Αθηνά Αθανασίου, Κώστας Δουζίνας,Νίκος Κωνσταντόπουλος, ΔημήτρηςΤζανακόπουλος, Κωνσταντίνος Τσου-καλάς, Αναστασία Χριστοδουλοπού-λου, Κώστας Χρυσόγονος. Τη συζήτησησυντονίζει ο Γεράσιμος Κουζέλης. ΣτηΝομική, Σίνα 3 (αμφιθέατρο 1, 1ος όρο-φος), αύριο Δευτέρα 15 Απριλίου, ώρα19.00.

Ένα βλέμμα στο φασισμόΤο Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ(σε συνεργασία με την Ταινιο-

θήκη της Ελλάδος, το Εργαστήριο Με-λέτης των Ελληνογερμανικών Σχέσε-ων και το Πρόγραμμα ΜεταπτυχιακώνΣπουδών «Πολιτική Επιστήμη και Κοι-νωνιολογία» του Τμήματος ΠολιτικήςΕπιστήμης και Δημόσιας Διοίκησηςτου Πανεπιστημίου Αθηνών) οργα-νώνει μια σειρά κινηματογραφικώνπροβολών και εισηγήσεων με θέμα«Βλέμμα στο φασισμό». Σκοπός, η κα-τανόηση του φασιστικού φαινομένου,και ιδιαίτερα της πιο ακραίας και φρι-κτής εκδοχής του, του ναζισμού.Εκτός από την παρουσίαση διαφορε-τικών πτυχών του φασισμού, όπως

αποτυπώνονται σε ταινίες πολλών ειδών και εποχών, σημαίνουσα θέση έχει η ανάδει-ξη της προνομιακής δυνατότητας του κινηματογράφου να θεματοποιήσει τον φασισμόκαι τον ναζισμό. Ο κύκλος προβολών και συζητήσεων άνοιξε την προηγούμενη Τετάρτη με την προβολή

της ταινίας του Μιχαήλ Ρομ «Ο αληθινός φασισμός» και εισηγητή τον Λόταρ Μπίσκι,ευρωβουλευτή του Die Linke και ιστορικό στέλεχος της γερμανικής Αριστεράς. Με τηνευκαιρία αυτή συζητήσαμε μαζί του για τον φασισμό και την Ευρώπη σήμερα.Οι προβολές συνεχίζονται την Τετάρτη 17 Απριλίου, με την ταινία του Λαρς φον

Τρίερ «Europa» (Δανία 1991) και εισηγήτρια την Κατερίνα Καρακάση, καθηγήτρια λο-γοτεχνίας και συγκριτικής γραμματολογίας στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολο-γίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όλες οι προβολές γίνονται Τετάρτη, στις 18:00, στηνΤαινιοθήκη (Ιερά Οδός 48, Αθήνα). Μετά την προβολή ακολουθεί εισήγηση και συζή-τηση με το κοινό. Είσοδος ελεύθερη.