ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

www.avgi-anagnoseis.blogspot.com

Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Λήδα Καζαντζάκη, Γιώργος Μερτίκας, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013ΤΕΥΧΟΣ 538

Η μικροϊστορία, τα Annales, η κλίμακα

Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την «μικροϊστορία»ως το γνωστικό διάβημα μιας ομάδας ιστορικών που εμ-

φανίστηκε στην Ιταλία στις αρχές της δεκαετίας του 1970, κιέφτασε στην μεγαλύτερη ανάπτυξή του στα μέσα της δεκαε-τίας του 1980, για να γίνει ευρύτερα γνωστό στη χώρα μας, μέ-σω της ερευνητικής παραγωγής ενός εκ των πρωταγωνιστώντης, του Κάρλο Γκίντζμπουργκ, περί τις αρχές της δεκαετίαςτου 1990. Πρόκειται περισσότερο για την κωδική ονομασία τηςθεωρητικής, μεθοδολογικής και πρακτικής προσπάθειας μιαςομάδας ιστορικών, παρά για μια συγκροτημένη σχολή ή ρεύ-

μα.Σύμφωνα με τον Γκίντζμπουργκ «η πειραματική στάση που

συνένωσε προς το τέλος της δεκαετίας του 1970 την ομάδα τωνιταλών ερευνητών της μικροϊστορίας... βασίστηκε στη συνει-δητοποίηση ότι όλα τα στάδια που καθοδηγούν την έρευνα εί-ναι κατασκευασμένα κι όχι δεδομένα. Όλα: η ταυτοποίηση τουαντικειμένου και της σημαντικότητάς του, η επεξεργασία των κα-τηγοριών με βάση τις οποίες αναλύεται, τα κριτήρια επαλή-θευσης, οι υφολογικοί και αφηγηματικοί τρόποι μέσω των ο-ποίων τα αποτελέσματα μεταδίδονται στον αναγνώστη. Αυτόςόμως ο τονισμός της κατασκευαστικής φάσης που συνδέεταιμε την έρευνα συνδεόταν με μια κατηγορηματική άρνηση τωνσκεπτικιστικών συνεπαγωγών, οι οποίες είναι εντονότατα πα-ρούσες στην ευρωπαϊκή και αμερικάνικη ιστοριογραφία των δε-καετιών του 1980 και 1990. Κατά την γνώμη μου, η ιδιαιτερό-τητα της ιταλικής μικροϊστορίας θα πρέπει να αναζητηθεί σεαυτό το γνωσιακό στοίχημα».

Τα Annales της δεκαετίας του 1960: ένας προπάτορας- «αντίπαλος»

Σε αυτό το σημείο οφείλω να περιγράψω, σχηματικά, ορι-σμένες πτυχές του είδους της κοινωνικής ιστορίας που επι-κρατούσε κατά τη δεκαετία του 1960, μέσω του κύκλου τωνAnnales, διότι η μικροϊστορία συγκροτείται αρχικά ως κριτι-κή της.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της κυρίαρχης κοινωνικής ι-στορίας εκείνης της περιόδου ήταν η συστηματική χρήση πο-σοτικών μεθόδων. Πλείστοι ιστορικοί των Annales θεώρησανότι η ένταξη των υπάλληλων τάξεων στην γενική ιστορία μπο-ρούσε να επιτευχθεί μόνο κάτω από το έμβλημα του «αριθ-μού και της ανωνυμίας», μέσα από τη δημογραφία και τηνκοινωνιολογία, μέσα από την ποσοτική μελέτη των κοινω-νιών του παρελθόντος. Αυτό οφειλόταν σε τρεις λόγους: στηνκριτική στάση έναντι της κυρίαρχης «γεγονοτολογικής», πο-λιτικής ιστορίας «των μεγάλων ανδρών» και, ταυτόχρονα,στην έλλειψη ικανών, αξιόπιστων και «επιστημονικά αποδε-κτών» μαρτυριών, που θα μπορούσαν να μας διαφωτίσουν

με πιο συγκεκριμένο τρόπο για τις διάφορες πτυχές των υ-παλλήλων τάξεων του παρελθόντος. Ο τρίτος (υπόρρητος) λό-γος απορρέει από την προσπάθεια δημιουργίας μιας ιστορι-κής επιστήμης συμμορφωμένης με το (κυρίαρχο, κοινωνικά)μοντέλο των φυσικών επιστημών. Αυτό που έπρεπε να γίνειήταν η εγκατάλειψη του μοναδικού, του τυχαίου (το υποκεί-μενο, το γεγονός, η «εξαιρετική» περίπτωση) ώστε οι κοινω-νικοί επιστήμονες να αφιερώσουν όλες τους τις δυνάμεις στομοναδικό δυνατό αντικείμενο επιστημονικής έρευνας: το ε-παναλαμβανόμενο γεγονός και τις παραλλαγές του, τις πα-ρατηρήσιμες κανονικότητες, με απώτερο σκοπό τη διατύπω-ση μιας νόρμας. Κύρια χαρακτηριστικά της ήταν και είναι ηπρωτοκαθεδρία της έρευνας όσο το δυνατόν μεγαλύτερωνσυσσωματώσεων, η επιμονή στην ποσοτικοποίηση κατά τηνανάλυση των κοινωνικών φαινομένων, η επιλογή της διε-ρεύνησης μιας επαρκώς μακράς χρονικής περιόδου, ώστε ναείναι δυνατή η παρατήρηση συνολικών μεταβολών - και, ωςσυνέπεια του τελευταίου, η ανάλυση διαφοροποιημένων χρο-νικοτήτων.

Από αυτές τις εναρκτήριες αξιώσεις προέκυψαν κάποιεςσυνέπειες που σημάδεψαν βαθιά τις διαδικασίες που χρησι-μοποιήθηκαν. Η επιλογή των σειρών και του αριθμού επέβα-λε όχι μόνο την ανακάλυψη των κατάλληλων μαρτυριών (ήτην επεξεργασία με διαφορετικές μεθόδους των ήδη υπαρ-χουσών), αλλά και τον καθορισμό δεικτών που να χρησιμεύ-ουν στην αφαίρεση από την αρχειακή μαρτυρία ενός περιο-ρισμένου αριθμού ιδιοτήτων, κάποιων συγκεκριμένων τμη-μάτων/πτυχών, με σκοπό τη μελέτη των μεταβολών τους ε-ντός μιας χρονικής περιόδου: αρχικά, τιμές και εισοδήματα,στη συνέχεια επίπεδα πλούτου, ταξινομήσεις με βάση το ε-πάγγελμα, γεννήσεις, γάμοι, θάνατοι, τίτλοι βιβλίων ή είδη

εκδόσεων, λατρευτικές χειρονομίες κλπ. Είχε γίνει πλέον δυ-νατή η μελέτη της συγκεκριμένης εξέλιξης των παραπάνωδεικτών. Κυρίως, όμως, η χρησιμοποίησή τους για την κατα-σκευή λιγότερο ή περισσότερο περίπλοκων μοντέλων.

Αυτές οι διαδικασίες εντάσσονταν συνολικά σε μια μα-κροϊστορική προοπτική. Πιο συγκεκριμένα, θεωρούσαν ότι ηκλίμακα παρατήρησης δεν αποτελεί μια μεταβλητή της έρευ-νας, διότι υπέθεταν, τουλάχιστον άρρητα, μια εκ των πραγ-μάτων συνέχεια του κοινωνικού, που εξουσιοδοτούσε μιαπροσέγγιση των αποτελεσμάτων, η αλληλουχία των οποίων δενφαινόταν να δημιουργεί κάποιο πρόβλημα: η ενορία, ο Νομόςή το Διαμέρισμα, η πόλη ή το επάγγελμα, φαινόταν με αυτό τοντρόπο ότι μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως ουδέτερα πλαί-σια, να γίνουν αποδεκτά όπως ακριβώς εξήχθησαν από τιςπηγές, να χρησιμοποιηθούν στο πλαίσιο της απλής συσσώ-ρευσης δεδομένων.

Οι αρχειακές μαρτυρίες θεωρούνται ως πηγές άντλησης δε-δομένων, τα οποία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν, να με-τρηθούν και να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή μοντέ-λων. Κατασκευάζεται, έτσι, ένα ταξινομικό πλαίσιο, σύμφωναμε το οποίο κάποια φαινόμενα (θεωρούμενα ως δεδομένα)κρίνονται ως «φυσιολογικά», αφού παρουσιάζονται ως επα-ναλαμβανόμενα, ενώ κάποια άλλα απορρίπτονται ως «εξαι-ρέσεις.

Το ότι η ιστορική γνώση συνεπάγεται την κατασκευή σει-ρών μαρτυριών, αυτό είναι κάτι το προφανές. Λιγότερο προ-φανής είναι η στάση που ο ιστορικός μπορεί να υιοθετήσει α-πέναντι στις «ανωμαλίες» που αναδύονται από τις μαρτυρίες,ή τις «ανώμαλες» μαρτυρίες. Ο Φυρέ, για παράδειγμα, πρό-τεινε να τις παραμερίσουμε, θεωρώντας ότι το «άπαξ» (αυτόπου είναι μαρτυρημένο μόνο μια φορά / αυτό που προέρχεταιαπό μια και μοναδική μαρτυρία), δεν είναι χρησιμοποιήσιμοεντός της προοπτικής της σειραϊκής ιστορίας. Όμως το «ά-παξ», σύμφωνα με τον Γκίντζμπουργκ, δεν υπάρχει. Κάθε μαρ-τυρία, ακόμα κι αν ξεφεύγει τελείως από μια «κανονικότητα»,είναι εντάξιμη σε μια σειρά (ή και σε περισσότερες από μία),κι όχι μόνο αυτό: μπορεί να χρησιμεύσει, αν αναλυθεί με σω-στό τρόπο, στο να ριχθεί φως σε μια πιο ευρεία σειρά μαρτυ-ριών.

Ο δεύτερος, χρονολογικά, «αντίπαλος» των μικροϊστορικώνείναι η λεγόμενη ιστορία των νοοτροπιών. Σύμφωνα με την κρι-τική του Γκίντζμπουργκ, «χάρη στην διαταξική έννοια της «συλ-λογικής νοοτροπίας», τα αποτελέσματα μιας έρευνας που διε-ξήχθη στο λεπτότατο στρώμα της κοινωνίας, το οποίο απαρτι-ζόταν από καλλιεργημένα άτομα, επεκτείνονται σιωπηρά ώ-σπου αγκαλιάζουν [μια ολόκληρη ιστορική περίοδο] χωρίς νααφήσουν τίποτε απ’ έξω. Πίσω από τις θεωρητικές κατασκευ-ές γύρω από τη συλλογική νοοτροπία επανεμφανίζεται η πα-ραδοσιακή ιστορία των ιδεών».

Η ποσοτική ιστορία και η ιστορία των νοοτροπιών, αν καισύμφωνα με τις θεωρητικές διακηρύξεις των μελών της «σχο-λής» των Annales αποσκοπούν και εκκινούν από μια προ-σπάθεια «εκδημοκρατισμού» ή μάλλον «εξίσωσης»(egalisation) της ιστορίας, μέσω της ένταξης μεγαλύτερων

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ-ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΝΓΚΑΝΕΛΛΗ

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Απόκριση στον Κάρλο Γκίντζμπουργκ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑΟ ζωγράφος του μήνα: Αλέξανδρος Βέργης

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ26

Η ΑΥΓΗ • 7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013

2

τμημάτων του πληθυσμού των κοινωνιών του παρελθόντος,ή και του συνόλου τους, στο στόχαστρο της ιστορικής έρευνας,στην πραγματικότητα δεν επιτελούν κάτι τέτοιο. Η σημαντι-κότερη έλλειψη της σειραϊκής ιστορίας εμφανίζεται ακριβώςεκεί όπου θα έπρεπε να βρίσκεται ο θεμελιακός σκοπός της:στην «εξίσωση των υποκειμένων ως προς τον ρόλο τους ωςοικονομικών και κοινωνικο- πολιτισμικών παραγόντων». Αυ-τή η εξίσωση (egalisation) είναι διπλά παραπειστική. Από τημια μεριά θέτει σε παρένθεση ένα στοιχείο: σε κάθε κοινωνίαοι μαρτυρίες είναι εκ των πραγμάτων άνισες, αφού οι συν-θήκες ένταξης στην παραγωγή τους συνδέονται με την εξου-σία και άρα με την ανισότητα. Από την άλλη μεριά, εκμηδενίζειτις διαφορετικότητες των υπαρχουσών μαρτυριών, εμμένονταςμόνο σε αυτό που είναι ομοιογενές και συγκρίσιμο.

Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι αυτή η αντιθετικιστική στάση τουΓκίνζμπουργκ συμβαδίζει και με ένα αξιακά προσανατολι-σμένο γνωστικό ενδιαφέρον. Ένας αμερικάνος ιστορικός που,παρά τις διαφορές του ως προς τη μέθοδο, άσκησε κριτικήστην κυρίαρχη τάση της κοινωνικής ιστορίας των Annales, έ-θεσε το ζήτημα ως εξής: «είχαμε σε κάποιο βαθμό συνειδητο-ποιήσει ότι υιοθετώντας τις ποσοτικές μεθόδους συμμετείχαμεστη γραφειοκρατική και αναγωγιστική λογική της μεγάλης ε-πιστήμης, που αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος του συστήμα-τος στο οποίο ασκούσαμε κριτική». Μια «προοδευτική» (πολι-τικά) ιστορική επιστήμη, λοιπόν, η οποία αποσκοπεί στη συσ-σώρευση δεδομένων και «προοδεύει» όσο αυξάνεται ο όγκοςτους, αλλά, παράλληλα, και μια ιστορική επιστήμη που δενπροβληματίζεται για την ταξινόμηση που εφαρμόζει, αναπα-ράγοντας, έτσι, την κυρίαρχη ταξινόμηση της εποχής της.

Το μικροϊστορικό παράδειγμα είναι θεμελιωδώς διαφορε-τικό. Βασίζεται στην αρχή σύμφωνα με την οποία η επιλογήμιας κλίμακας παρατήρησης παράγει κάποια αποτελέσματαγνώσης και μπορεί να γίνει το εργαλείο μιας συγκεκριμένηςγνωστικής στρατηγικής. Η μεταβολή της εστιακής απόστα-σης του αντικειμένου δεν σημαίνει μεγέθυνση ή σμίκρυνσητων διαστάσεων του αντικειμένου στο στόχαστρο: σημαίνειμεταβολή της μορφής και της πλοκής. Σημαίνει μεταβολή τουπεριεχομένου της παρουσίασης, δηλαδή της επιλογής αυτούπου είναι δυνατόν (και ενδιαφερόμαστε) να παρασταθεί.

Η κλίμακαΘα επιμείνω λίγο ακόμα στην επιλογή της κλίμακας, διότι

συχνά η μικροϊστορία θεωρείται ως ένα αντιθετικό, ασύμμε-τρο παράδειγμα ως προς κάτι άλλο, την παραδοσιακή μορφήιστορικής παρατήρησης. Θα πρέπει να καταστεί έκδηλο ότι κά-τι τέτοιο δεν είναι ακριβές. Μια εικόνα για να γίνει πιο σα-φής η φράση «μεταβολή της κλίμακας»: Το 1966 οMichelangelo Antonioni σκηνοθέτησε μια ταινία με τον χα-ρακτηριστικό τίτλο Blow up. Σε αυτή την ταινία, αφηγείται τηνιστορία ενός λονδρέζου φωτογράφου ο οποίος φωτογραφίζειμια σκηνή της οποίας είναι μάρτυρας. Όταν εμφανίζει τις φω-τογραφίες, η σκηνή τού φαίνεται ακατανόητη, υπάρχουν κά-ποιες λεπτομέρειες τις οποίες δεν μπορεί να εντάξει σε ένα ε-ξηγητικό σχήμα. Από περιέργεια τις μεγεθύνει - αυτό σημαί-νει ο τίτλος), μέχρι του σημείου μια λεπτομέρεια, που προη-γουμένως δεν φαινόταν εξαιτίας του απειροελάχιστου μεγέ-θους της, να τον οδηγήσει σε ένα πεδίο ανάγνωσης διαφορε-τικό από τα προηγούμενα, τα οποία είχαν να κάνουν με τηνανάγνωση των φωτογραφιών ως συνόλου. Η αλλαγή της κλί-μακας του επέτρεψε να περάσει από μια ιστορία σε μια άλλη(ή και σε πολλές άλλες). Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τη μι-κροϊστορία. Κάποια πράγματα μπορούν να παρατηρηθούνκαι να εξηγηθούν μόνο στο μικροεπίπεδο. Η επιλογή της κλί-μακας είναι συνάρτηση του ενδιαφέροντος, του αντικειμέ-νου παρατήρησης και του τρόπου κατασκευής του. Αλλάζω κλί-μακα σημαίνει κατασκευάζω ένα αντικείμενο εντός της, καισυγκροτώ ένα κατάλληλο εννοιολογικό πλαίσιο για να το πα-ρατηρήσω.

Όσα «διαφεύγουν» της προσοχήςΣύμφωνα με τον Εντοάρντο Γκρέντι, η κυρίαρχη κοινωνι-

κή ιστορία, έχοντας επιλέξει να οργανώσει τα δεδομένα της στοεσωτερικό κατηγοριών οι οποίες επιτρέπουν τη μέγιστη δυ-

νατή συσσωμάτωσή τους αφήνει να της διαφύγουν όλα όσαεντάσσονται στο πεδίο των συμπεριφορών και της κοινωνι-κής εμπειρίας ή της κατασκευής της ταυτότητας μιας ομά-δας, κάνοντας αδύνατη, εξαιτίας του ίδιου του τρόπου έρευ-νας, την ενσωμάτωση όσο το δυνατόν περισσότερο διαφο-ροποιημένων δεδομένων. Αυτό που απασχολεί τους μικροϊ-στορικούς είναι η ανάπτυξη μιας ερευνητικής στρατηγικήςπου να μη βασίζεται πια, κατά κύριο λόγο, στην μέτρηση ι-διοτήτων αφηρημένων από την ιστορική πραγματικότητα αλ-λά, αντίθετα, να προχωρά έχοντας ως κανόνα την ενσωμά-τωση και τη μεταξύ τους διάρθρωση, του μεγαλύτερου δυνα-τού αριθμού αυτών των ιδιοτήτων.

Το μικροϊστορικό διάβημα αποσκοπεί στον εμπλουτισμότης κοινωνικής ανάλυσης με περισσότερες, πιο σύνθετες καιπιο ευέλικτες μεταβλητές. Πρόκειται για την προσπάθεια κα-τασκευής «ενός παραδείγματος που να αποβλέπει στη γνώσητου ατομικού, αλλά και που, παράλληλα, δεν θα εγκαταλείπει τηνπροσπάθεια φορμαλιστικής περιγραφής και επιστημονικήςγνώσης ακόμα και του ατομικού». Το ατομικό, αυτό που εθε-ωρείτο ως «ανωμαλία» εντός ενός (προκατασκευασμένου, συ-χνά άρρητου) κανόνα, ένα συμβάν, αλλά και ένα δίκτυο σχέ-σεων, μια λογική συμβιβασμού, ένα σύστημα δοξασιών, η ταυ-τότητα μιας ομάδας, είτε μικρής είτε μεγάλης, μια συγκυρία,θα πρέπει να διερευνάται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί ναενταχθεί σε μια συγκριτική οπτική.

Οι μικροϊστορικοί χρησιμοποιούν τις «ανωμαλίες» (σημά-δια, ενδείξεις, ίχνη) για να φωτίσουν αρχειακές σειρές, οι ο-ποίες αν μελετηθούν με βάση την ομοιότητά τους και μόνο θαμείνουν αδιαφανείς και σκοτεινές. Με την έννοια του «εξαι-ρετικού φυσιολογικού», αυτού του οξύμωρου που λάνσαρε οΓκρέντι, διαφαίνεται η έλλειψη συνοχής της πραγματικότηταςκαι των συστημάτων κανόνων, στο εσωτερικό των οποίωνκατασκευάζονται οι στρατηγικές των ιστορικών υποκειμέ-νων, υπογραμμίζεται η δημιουργικότητα, η ικανότητα προ-σαρμογής και ελιγμών τους, και όχι η απλή αποκρισιμότητάτους στις συνθήκες του πλαισίου εντός του οποίου κινούνται.Το «εξαιρετικό φυσιολογικό» σημαίνει επίσης ότι μια μοναδικήμαρτυρία, ένα μοναδικό ντοκουμέντο, ένα μοναδικό γεγονός,περιέχουν εντός τους στοιχεία τόσο «φυσιολογικά», ώστε ναμην έχουν συλληφθεί προηγουμένως (όπως το Χαμένο γράμ-μα του Πόε), τα οποία όμως προσφέρουν το κλειδί για την α-ποκωδικοποίηση αυτού το οποίο θα παρέμενε βουβό από κά-ποιον που θα το ερευνούσε μόνο από την οπτική γωνία της ε-παναληπτικότητας των παραγόντων: το μεγάλο, από το οποίο,αφαιρώντας, θα φτάναμε στο μικρό, ή σε σύγκριση με το οποίοτο μικρό θα παρουσιαζόταν μόνο ως μια απλοποίησή του ή,το αντιπροσωπευτικό δείγμα, όπως αυτό χρησιμοποιείταιστην κοινωνική ιστορία.

Έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, υπό μια έννοια, και με μια δια-φορετική, αντιθετική κίνηση γενίκευσης: η «γενική ιστορία»γενικεύει διά της συσσώρευσης δεδομένων, διά της έκτασης,διατηρώντας μόνο ένα μέρος των χαρακτηριστικών τους (ό-σα μπορούν να ποσοτικοποιηθούν, να μετρηθούν και να συ-γκριθούν μεταξύ τους) ενώ, αντίθετα, οι «μικροϊστορικές» ερ-γασίες, οι οποίες είναι μελέτες περίπτωσης, εργάζονται με μιασυνολική, εντατική, εις βάθος ανάλυση.

Γι’ αυτό το λόγο, είναι πολύ σημαντική η γνώση του πλαι-σίου αναφοράς, που γίνεται με την ένταξη ενός γεγονότος,μιας συμπεριφοράς ή μιας έννοιας εντός μιας σειράς ομοίωνγεγονότων, συμπεριφορών, εννοιών, ακόμα κι αν αυτά απέχουνστο χρόνο και τον χώρο. Το πλαίσιο είναι η ταυτοποίηση όχιμόνο του συνόλου των πραγμάτων που μοιράζονται έναν κοι-νό χαρακτήρα, αλλά μπορεί να είναι και το πεδίο μιας αναλο-γίας, δηλαδή το πεδίο της ομοιότητας σχέσεων μεταξύ πραγ-μάτων που μπορεί και να είναι πολύ διαφορετικά, μεταξύ συ-στημάτων σχέσεων εντός των οποίων εντάσσονται διαφορε-τικά πράγματα. Έτσι, ένα ιστορικό υποκείμενο μπορεί να ε-νταχθεί σε πλαίσια διαφορετικών διαστάσεων και επιπέδων,από το συνολικό στο τοπικό.

Δεν υπάρχει ένα ενοποιημένο, ομοιογενές πλαίσιο αναφο-ράς στο εσωτερικό του οποίου τα ιστορικά υποκείμενα προσ-διορίζουν τις επιλογές τους. «Αυτή η άρνηση μπορεί να γίνεικατανοητή με δύο αλληλοσυμπληρούμενους τρόπους. Ως μιαεπίκληση στην πολυπλοκότητα των εμπειριών και των κοινω-νικών αναπαραστάσεων, οι οποίες είναι κάποτε αλληλοσυ-

γκρουόμενες, κάποτε αμφίσημες, διαμέσου των οποίων οι άν-θρωποι κατασκευάζουν τον κόσμο και τις πράξεις τους, αλλά καιως μια πρόσκληση για αντιστροφή του συνηθισμένου τρόπουανάλυσης των ιστορικών, δηλαδή αυτού που συνίσταται στονα αρχίζουμε από το συνολικό πλαίσιο αναφοράς ενός κειμένουγια να εντάξουμε και να ερμηνεύσουμε το κείμενο. Αυτό πουπροτείνεται είναι, αντίθετα, η ανακατασκευή της πολλαπλότη-τας των πλαισίων αναφοράς που είναι αναγκαία για την ταυτο-ποίηση και την κατανόηση των παρατηρούμενων συμπεριφο-ρών. Και έτσι, ξαναβρίσκουμε το πρόβλημα της κλίμακας πα-ρατήρησης. Αυτό που μας επιτρέπει να συλλάβουμε η εμπει-ρία ενός υποκειμένου, μιας ομάδας ή ενός χώρου, είναι μια συ-γκεκριμένη πτυχή της συνολικής ιστορίας».

Γιατί όμως όλα αυτά; Είναι το γνωστικό ενδιαφέρον που υ-ποχρεώνει, κατά κάποιον τρόπο, τους μικροϊστορικούς ναπροβούν σε όλες αυτές τις θεωρητικές κινήσεις που περιέ-γραψα σχηματικά παραπάνω. Είναι η προσπάθεια άρσης, στοπεδίο της ιστοριογραφίας, της ανισότητας των φωνών τωνκυρίαρχων και των μελών των υπάλληλων τάξεων, όσων «δενέχουν φωνή»: Στην περίπτωση του Γκίντζμπουργκ, οι δεύτε-ροι οφείλουν να εντάσσονται στην ιστορική έρευνα όχι διάτης ανωνυμίας (ως μια ομοιόμορφη και ομοιογενής μάζα τηςστατιστικής), ούτε ως άβουλοι αποδέκτες ή καταναλωτές μιαςκυρίαρχης, συμπαγούς κουλτούρας που καταφθάνει από «ψη-λά» ή «απ’ έξω», αλλά ως παραγωγοί νοήματος, πολιτισμού,κουλτούρας, η οποία συναλλάσσεται, συνδιαλέγεται, παράτην ανισότητα των σχέσεων ισχύος, με την ηγεμονική. Επει-δή, όμως ,η κοινωνική ισχύς έχει ήδη αποτυπωθεί στο είδοςκαι την ποσότητα των διασωζόμενων μαρτυριών, είναι απα-ραίτητη η εύρεση μιας μεθόδου ανάγνωσής τους που να επι-τρέπει και στο παραμικρό ίχνος, τον παραμικρό ψίθυρο τωνκαταπιεσμένων, να εντοπιστεί στις μαρτυρίες. Γνωρίζοντας,βέβαια, κατά βάθος, ότι «μονάχα στη λυτρωμένη ανθρωπό-τητα ανήκει ολότελα το παρελθόν της».

Ολόκληρο το κείμενο, μαζί με το δεύτερο μέρος του και με τιςβιβλιογραφικές παραπομπές, δημοσιεύεται στην ηλεκτρονική έκ-

δοση της εφημερίδας και στο μπλογκ των «Αναγνώσεων»

ΣΥΝΕΧΕΙΑ AΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Απόκριση στον Κάρλο Γκίντζμπουργκ

Ημερολόγια Βιτρίνας, στον «Ίκαρο»

39ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΑΥΓΗ • 7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013

Ο ζωγράφος του Απριλίου είναι ο ΑλέξανδροςΒέργης. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κέρκυρα, ζει

και εργάζεται σήμερα στην Αθήνα. Φοίτησε στην Καλ-λιτεχνική Σχολή Κέρκυρας (2004-2007) με δάσκαλο τονΣπύρο Αλαμάνο. Σπούδασε στη συνέχεια ζωγραφικήστην ΑΣΚΤ της Αθήνας με δασκάλους τον Γιάννη Χρη-στάκη (2007-2009) και τον Γιάννη Ψυχοπαίδη (2009-2012). Ταυτόχρονα παρακολούθησε μαθήματα χαρα-κτικής και φωτογραφίας με δασκάλους τη Βίκυ Τσαλα-ματά και τον Μανόλη Μπαμπούση αντίστοιχα.

Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις, όπωςη «Διεθνής Τριενάλε Χαρακτικής - Ex Libris», στη Λευ-κάδα (2008), η «Mail- Art» που διοργάνωσε η Αιματο-

λογική Εταιρεία, στο Σύνταγμα(2010), η «1η Έκθεση Α-πορριφθέντων-rejected», στην γκαλερί συν, στα Εξάρ-χεια, η «Συνειρμοί», στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΔήμουΑθηναίων «Μελίνα», η «applause» των φοιτητών τουNational College of Art &Design, στην γκαλερί MoxiesStudios, στο Δουβλίνο, η «Με Ασβέστη και Θάλασσα» τουΖ’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής του Γιάννη Ψυχοπαίδη,στο Σπίτι της Κύπρου, στην Αθήνα, η «In Art» των φοι-τητών των τριών Καλών Τεχνών, Αθήνας, Θεσσαλονίκης,Φλώρινας, στην γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδη, στη Θεσ-σαλονίκη (2011), η ομαδική «Ο Θάνατος του Δημιουρ-γού», στην γκαλερί BETON 7 και η «Πατρίδα των Και-ρών, Σημαίες-Λάβαρα», στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακο-

γιάννης, στην Αθήνα (2012), η «Ημερολόγια Βιτρίνας:11+1 Νέοι Καλλιτέχνες», στις Εκδόσεις Ίκαρος, στην Α-θήνα (2013).

Ο Βέργης δημιουργεί χρησιμοποιώντας διαφορετι-κές μορφές της καλλιτεχνικής έκφρασης. Μεταφέρεισχισμένα κομμάτια τυπωμάτων του πάνω σε καλυμμέ-νες με στόκο επιφάνειες από κόντρα πλακέ τις οποίες ζω-γραφίζει με ακουαρέλες, χρωματιστά μολύβια και μαύ-ρα μολύβια αλλά και με πενάκι. Με την πρώτη ματιά α-ντικρίζουμε εδώ ένα άναρχο κολλάζ παράταιρων στοι-χείων, όπως εκείνα με τα οποία μας έχουν εξοικειώσειοι ντανταϊστές έναν αιώνα πριν. Διακρίνουμε ειδώλια κυ-κλαδικά, φιγούρες πρωτόγονες και θραύσματα φράσε-ων που έχουν πλαστεί με τεχνικές διαφορετικές και α-ντλούνται από σημαίνοντα κινήματα του μοντερνισμού,όπως ο σουρεαλιστικός αυτοματισμός, ο λυρικός εξ-πρεσιονισμός ή ο γραμμικός πριμιτιβισμός του γερμα-νού Πενκ της δεκαετίας του ‘60.

Ανακαλύπτουμε, όταν τα παρατηρήσουμε προσεκτι-κά, μια μήτρα ενιαία που συνδέει τις μεμονωμένες μορ-φές. Και συνθέτει τις σκληρές χαράξεις των οξυγραφιώνμε τα νεφελώδη και διάφανα υδάτινα χρώματα και τιςσυγκεχυμένες γραμμές της ψυχικής ταραχής σε ένα α-ποσπασματικό και πολυσήμαντο, ποιητικό σώμα. Εί-ναι ο αρχέτυπος και παλλόμενος χώρος των αισθήσεώνμας που μεταρσιώνεται εν τέλει στο καθολικό χώρο δρά-σης του καλλιτέχνη. Εκεί όπου οι γραφές συγγενεύουνκαι ο αποπνικτικός, εσωτερικός μονόλογος βρίσκει τηδιέξοδο στον απελευθερωτικό διάλογο με τον «άλλο».

3

ΤΗΣ ΛΗΔΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Ο ζωγράφος του μήνα

Διαδρομές της νεωτερικότητας«H ύλη ως αφήγηση». Ομαδική έκθεση στον χώρο τέχνης CAMP!, στην πλατεία Κοτζιά

Η ιστορία του μοντέρνου ξεκινά με την αυτονόμηση του χρώμα-τος, ως μέσου της αφήγησης, απέναντι στις παραδοσιακές, ιλου-

ζιονιστικές αναπαραστάσεις θρησκευτικών μυθολογικών, ιστορικών αλ-λά και καθημερινών σκηνών και προσώπων. Η καθοριστική τομή επι-τυγχάνεται με τις άγριες και παχιές πινελιές των κινημάτων του φωβι-σμού και του εξπρεσιονισμού. Συνεχίζεται με τις ασύμμετρες κηλίδεςτων ψυχογραφημάτων του ταχισμού, τις εκρηκτικές πιτσίλες της χειρο-νομιακής γραφής, τις «άχρωμες» ή μονόχρωμες και απτές ζωγραφικέςεπιφάνειες της αναλυτικής τέχνης αλλά και με τους «έτοιμους» για μιανέα ερμηνεία ανεστραμμένους ουρητήρες του Ντυσάν, τις εγκαταστά-σεις με τα ευτελή και φθαρτά υλικά της άρτε πόβερα, τα υποκείμενα στηφυσιολογική φθορά καθημερινά υλικά του Μπόις και του Αρνάν.

Μορφή και περιεχόμενο ταυτίζονται. Ο καλλιτέχνης μιλά μέσα από τηνυφή της ζωγραφικής ή της γλυπτικής του επιφάνειας, την παρουσία τουίδιου του αντικειμένου, για τα συναισθήματά και τις ιδέες του στο θεα-τή. Ένας νέος χώρος συνάντησης δημιουργείται ανάμεσα στην ύλη στουλικό και την υλικότητα της τέχνης. Αυτόν ακριβώς το χώρο συγκροτείκαι η παρούσα έκθεση που φέρει τον τίτλο «Η ύλη ως αφήγηση».

Τα έργα που εκτίθενται ακολουθούν διαφορετικές τεχνοτροπίες καιτεχνικές και αποκλίνουν στο χρόνο δημιουργίας τους. Συγκλίνουν ό-μως σε έναν τόπο κοινό, όπου συντελείται η πραγματική αναζήτησημιας σύγχρονης ταυτότητας των ελλήνων εικαστικών που πόρρω απέ-χει τόσο από τον αρχαιόπληκτο ακαδημαϊσμό όσο και από τον στείρο μι-μητισμό του μοντέρνου. Γι’ αυτό και οι δημιουργοί τους, παλαιότεροι, νε-ότεροι, και νέοι συμβαδίζουν με στις πρωτοπορίες που διαμορφώνο-νται κάθε φορά στον καιρό τους, χωρίς όμως να χάνουν ή να αποσβή-νουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

Βλέπουμε ανάγλυφα πλασμένους τοίχους με χρώματα, λαμαρίνες καιεπιδέξια πλεγμένες μεταλλικές κουρτίνες, έργα φτιαγμένα με γύψο, τσι-μέντο και υφάσματα, «έτοιμα» αντικείμενα, βιντεο- εγκαταστάσεις, αι-ωρούμενα ξύλινα κουτιά, φωτισμένες «κυψέλες».

Η έκθεση, στο κέντρο της Αθήνας, που διαρκεί μέχρι τις 10 Απριλίου,βασίζεται σε μια ιδέα των εικαστικών καλλιτεχνών Γιώργου Διβάρη καιΚώστα Χριστόπουλου, που υλοποίησε με γνώση και ευαισθησία η ι-στορικός τέχνης και επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης Λίνα Τσί-κουτα. Πρόκειται για μια από τις πλέον σημαίνουσες εκθέσεις που έχωδει στο CAMP!. Η Τσίκουτα θέτει, όχι τυχαία πιστεύω, ως αφετηρία τηρηξικέλευθη, για τα πολιτιστικά δρώμενα της ελληνικής επικράτειας καιόχι μόνον, δεκαετία του ‘60 και τους κινούμενους στο διεθνές προσκή-νιο Έλληνες εκφραστές της. Μας ξεναγεί, με ιδιαίτερη προσοχή στις ε-πιλογές της, από γενιά σε γενιά στις νεωτερικές διαδρομές της τέχνηςμέχρι τις μέρες μας. Προβάλλει τον πλαστικό κόσμο ως έναν απτό κόσμοσυνομιλίας με την ιστορία, την προσωπική και τη συλλογική, έναν κό-σμο αυτογνωσίας με τα μέσα της καλλιτεχνική έκφρασης.

Λ. Κ.

Συμμετέχουν οι:Ανδρέας Βούσουρας, Γιώργος Γυπαράκης, Δανιήλ, Βαγγέλης Δημη-

τρέας, Γιώργος Διβάρης, Διοχάντη, Θοδωρής Ζαφειρόπουλος, Στέφα-νος Καμάρης, Βλάσης Κανιάρης, Άντζυ Καρατζά, Μιχάλης Κατζουρά-κης, Νίκος Κεσσανλής, Πέγκυ Κλιάφα, Νίκος Μακαρούνας, ΣταύροςΜπονάτσος, Γιάννης Μπουτέας, Κρίτων Παπαδόπουλος, Λεωνίδας Πα-παδόπουλος, Ρένα Παπασπύρου, Ευτύχης Πατσουράκης, Ανδρέας Σάβ-βα, Χριστίνα Σγουρομύτη, Άγγελος Σκούρτης, Μάριος Σπηλιόπουλος,Άσπα Στασινοπούλου, Γιώργος Τσακίρης, Παντελής Χανδρής, ΠάνοςΧαραλάμπους, Γιώργος Χαρβαλιάς, Πυθαγόρας Χατζηανδρέου, ΈρσηΧατζηαργυρού, Γιούλα Χατζηγεωργίου, Θάλεια Χιώτη, Κώστας Χριστό-πουλος, Αλέξανδρος Ψυχούλης.

-Την Παρασκευή 5 Απριλίου, ώρα 19.30, η επιμελήτρια της έκθεσηςΛίνα Τσίκουτα και οι καλλιτέχνες θα συζητήσουν, στο χώρο της έκθε-σης με αφορμή το θέμα, «Η Ύλη ως Αφήγηση», την εξελικτική πορεία, τηςσύγχρονης ελληνικής τέχνης, από τη γενιά του 1960 ως τη γενιά του2010

-Την Τετάρτη 10 Απριλίου με το κλείσιμο της έκθεσηςμετά τις 21.00 θα ακολουθήσει πάρτυ

CAMP! Ευπόλιδος 4 και Απελλού 2, 1ος όροφος, Πλατεία Κοτζιά, τηλ.210 3247679

«12 νέοι εικαστικοί καλλιτέχνες VΙΙ»Η έκθεση «12 νέοι εικαστικοί καλλιτέχνες»

ανοίγει για 7η φορά τις πύλες της, την Τρίτη, 9 Απριλίου, ώρα 19.30.Συμμετέχουν οι «Ζωγράφοι του μήνα», της προηγούμενης χρονιάς:

Βασίλης Γεροδήμος, Γιάννης Δελαγραμμάτικας, Θεώνη Δημοπούλου, Αγγέλα Καράλη, Χριστίνα Μαϊ-φόση, Πένυ Μονογιού, Απόστολος Πλαχούρης, Αλίκη Παππά, Γιώργος Σακκάς, Μαρίνα Σαρματζή,Βασιλική Τζούτη, Έλενα Χασαλεύρη.

Διάρκεια έκθεσης: 9-27 Απριλίου 2013Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων «Μελίνα»,

Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης, Θησείο, Στάση Κεραμεικός.Ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως και Σάββατο: 10.00-20.00, Κυριακή: 10.00-14.00

Ημερολόγια Βιτρίνας, στον «Ίκαρο»

404ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΑΥΓΗ7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013

Μελετώντας τρόπους μελέτης τουΣυνήθως οι επέτειοι δίδουν την ώθηση και για τη διε-ξαγωγή επιστημονικών συνεδρίων. Μια τέτοια αφορ-μή ήταν ο εορτασμός των εκατό χρόνων από την απε-λευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων

Κατά την εποχή που εδραιωνόταν ο όρος «Διαφωτι-σμός», ο Kant (1784) είχε αρνηθεί να συγκατανεύσει ό-

τι διανύεται μια «διαφωτισμένη εποχή» («aufgeklärterZeitalter»). Απλώς, έγραφε, «ζούμε μέσα σε μιαν εποχή δια-φωτισμού» («Zeitalter der Aufklärung»). Κάθε φορά ζυγίζειπερισσότερο η διαδικασία από τις επιπτώσεις της, που με τησειρά τους, βέβαια, επιτρέπουν την αναπαραγωγή -στις εκά-στοτε νέες συνθήκες- της διαφωτιστικής πρακτικής (βλ. το βι-βλίο μου: Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Τα όρια της διακινδύνευ-σης, Αθήνα 2005, σσ. 15-17, 260-263). Στην εποχή μας με ποι-

ους τρόπους γίνεται αντιληπτή η συμμετοχή μας σε πρακτι-κές «Διαφωτισμού», αλλά και στους τρόπους μελέτης του;

Ειδικότερα, πώς τίθεται σήμερα το ζήτημα των τρόπων ε-πίτευξης του «ποιοτικού ποσού» («das qualitative Quantum»,κατά τον Hegel) της πνευματικής εργασίας; Αν μείνουμε στοπεδίο έρευνας του «νεοελληνικού Διαφωτισμού» μια από-πειρα κωδικοποίησης του πλέγματος των αιτίων, που καθι-στούν σχεδόν ανέφικτη αυτήν την επίτευξη, θα μας έδιδε ταεξής:

α) η τρέχουσα επικοινωνιακή υπόσταση των βιβλίων (μέ-σω «κολλητών») και των ιδεών τους. β) ο κορεσμός των συ-νεδρίων, με τις αυτοαναλώσεις των θαμώνων τους. γ) η συ-χνή πρακτική να συμφύρεται «υποκείμενο» και «αντικείμε-νο», δηλαδή ο συγγραφέας με τον κριτικό του. δ) η λιποβαρήςεπιστημολογία της επιστήμης των κειμένων. ε) η «μεταμο-ντέρνα» αμεριμνησία που αρέσκεται στον οποιοδήποτε «χυ-λό». στ) η αντικατάσταση των αναλυτικών εργαλείων από τηχύμα περιγραφή. ζ) η αυταρέσκεια ως αυτοπεριορισμός πουαποκλείει τη νέα γνώση. η) η σύντμηση του χρόνου μαθητείαςκαι το ανετότερο έτσι «δικαίωμα εισόδου», με τις υπάρχουσεςβέβαια εξαιρέσεις, στο πεδίο των ιδεών. θ) η απουσία περιο-δικών με κριτές. ι) η θεσμική κατανομή της οικείας επιστη-μονικής γνώσης, με την τριμερή διαίρεση της ΦιλοσοφικήςΣχολής στην οποία εκπαιδεύονται κυρίως αφιλοσόφητοι ι-στορικοί και ανιστόρητοι φιλόλογοι. ια) η πρόδηλη φοβία γιατον ιστορικό τρόπο του σκέπτεσθαι. ιβ) οι υποσημειώσειςσκοπιμότητας που αντί να κοστίζουν αποδεικνύονται επω-φελείς. ιγ) η σπάνια ανταλλαγή «drasts» και η σεμιναριακή τουςαντιμετώπιση από άλλους συναδέλφους. λα) η συνεχής έλ-λειψη εργαλείων βάσης (Λεξικά, Βιβλιογραφίες κλπ.).

Μάλλον θα πρέπει, επιπλέον, να δώσω ένα παράδειγμα«σπατάλης» που θα μπορούσε να καταλογισθεί ως μέρος τουεγχώριου ακαδημαϊκού «χρέους». Ας υποθέσουμε ότι δια-δραματίζονται οι επόμενες διεργασίες: α) εδραιώνεται «πε-λατειακή» σχέση μέλους Δ.Ε.Π. και Πρυτανείας. β) λαμβάνε-ται απόφαση -από την τελευταία που ανανεώνεται- χωρίς τηνεισήγηση κανενός άλλου ενδιάμεσου συλλογικού οργάνου, ι-δίως όταν αυτό διαθέτει και το κριτήριο της επιστημονικής «αρ-μοδιότητας». γ) αποφασίζεται η έγκριση ποσού 13.000 ευρώ. δ) τυπώνεται ογκώδες δερματόδετο βιβλίο σε 1000 αντίτυ-πα. ε) αναζητείται χώρος για την αποθήκευσή του. στ) σεποιους τάχα να διατεθεί και για ποιο λόγο, ιδίως αν διανέμε-ται και αποστέλλεται δωρεάν; ζ) στους προπτυχιακούς ή στουςμεταπτυχιακούς φοιτητές; η) παρακάμπτεται η δυνατότητατο κύριο σώμα της «αναστατικής» επανέκδοσης να έχει ήδηψηφιοποιηθεί, εδώ και τέσσερα χρόνια (βλ. και άρθρο μουστην Αυγή /»Ενθέματα», 3.3.2013). θ) ως προς τα περισσότε-ρα μέρη των «Προλεγομένων» τίποτε δεν είναι άγνωστο απότα έως τώρα δημοσιεύματα (1996, 2002 και κυρίως 2007) τουεπιμελητή. ι) επιπλέον, τα «Προλεγόμενα» δεν λαμβάνουν υ-

πόψη τα πορίσματα διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου(2006, 2009), αποκλειστικά για το θέμα που αυτά πραγμα-τεύονται (χωρίς, δηλαδή, να «παραμείνει στο περιθώριο τηςέρευνας λόγω ποικίλων δυσχερειών»). ια) παρεισφρέουν ε-κατοντάδες ορθογραφικά λάθη. ιβ) «επιπολάζουν», για ναστοιχηθώ μ’ αυτήν την πρακτική που όντως είναι ξένη στον«σημερινό» αναγνώστη, δεκάδες εκφραστικά «ολισθήματα».

ιγ) αγνοούνται δεκάδες σημεία σχολιασμού ως προς το πε-ριεχόμενο του κειμένου. ιδ) συγκροτούνται «Ευρετήρια», γιαπαράδειγμα «Εννοιών και Όρων», στα οποία εντάσσονται καιτα τοπωνύμια. ιε) κοντολογίς, ποια ανάγκη πράγματι ικανο-ποίησε μια τέτοια απλόχερη δαπάνη;

Συνήθως οι επέτειοι δίδουν την ώθηση και για τη διεξα-γωγή επιστημονικών συνεδρίων (βλ. §. β΄). Μια τέτοια α-φορμή ήταν ο εορτασμός των εκατό χρόνων από την απελευ-θέρωση της πόλης των Ιωαννίνων. Προφανώς ο σχεδιασμόςενός επιστημονικού συνεδρίου προϋποθέτει την υποτύπω-ση μιας υπόθεσης εργασίας που τελεί, έως την ολοκλήρωσήτου, υπό επαλήθευση. Αν όμως είχε προκριθεί, λόγου χάρη, ηεξής τιτλοφόρηση: «Ιστορία-Λογιοσύνη. Η Ήπειρος και τα Ιω-άννινα από το 1430 έως το 1913», μήπως εξυπαρχής θα έ-πρεπε να τεθεί το ερώτημα για το ερμηνευτικό βάρος της διά-ζευξης: «Ιστορία-Λογιοσύνη»; Δηλαδή, αν η «λογιοσύνη» ωςαυτοτελής ιδιότητα των «λογίων» ήταν δίπλα και πέρα (αυτόυποδηλώνει η παύλα) από την ιστορία, τουλάχιστον απ’ αυ-τήν που προσδιορίζεται με δύο ανακριβώς παρατιθέμενα «τεκ-μήρια» (το ένα είναι ο «Ορισμός» [= Διάταγμα] του Σινάν πα-σά και το άλλο μέρος ποιήματος του Σικελιανού).

Επιπλέον, οι σύνεδροι, που θα προσπαθούσαν να πραγμα-τευθούν τη «λογιοσύνη» πώς θα απέτρεπαν την πιθανότητανα μην περιορισθούν στο ένα δέκατο του συνόλου των συνέ-δρων; Κυρίως, πώς διακριτός αριθμός μελών του συνεδρίου(με μετρημένες στα δάχτυλα εξαιρέσεις ) θα αποδείκνυαν ό-τι δεν «λογιοτατίζουν» ως «παρέα των Λογάδων»; Τί θα εγ-γυηθεί ότι θα παρουσιασθεί και ιδίως θα συζητηθεί η συνό-ψιση της έως τώρα επιστημονικής έρευνας και η παραγωγήνέας; Με «ανακοινώσεις» /»σύμμεικτα» που θα προκύπτουναπό μια πανοραμική κατόπτευση - κακέκτυπα «εκθέσεων ι-δεών»- του ιστορικού πεδίου, το οποίο ωστόσο θα εκτείνεταιαπό μισόν αιώνα έως μια χιλιετηρίδα; Από το Βυζάντιο «μέ-χρι σήμερα» και σε κάθε περίπτωση να έχουν στην οθόνη τουςοι εισηγητές και οι εισηγήτριες όλη την «οθωμανική εποχή»ή την «Οθωμανοκρατία», τουτέστιν μια «διαδρομή πέντε αι-ώνων», με τρία λεπτά ξενάγησης ανά αιώνα; Πώς, τέλος, θα πι-

στοποιούνταν ότι δεν παρήλασε και κουστωδία ιστοριολο-γούντων (αριθμολόγων, φοροεπιτρόπων, παραμυθολόγων, ιε-ροδιδασκάλων, θεολόγων, φιλοσοφοθεολογούντων, εραστώντης ιστοριοδιφίας κλπ.) , με τους οποίους θα είχε «συναγελα-σθεί» επί τετραήμερο ικανός αριθμός υποψηφίων διδακτό-ρων και νέων επιστημόνων και ο τοπικός τύπος θα καμάρω-νε για τους «διακεκριμένους ακαδημαϊκούς» που γέννησε ήφιλοξενούσε η πόλη; Τουλάχιστον, οι υποψήφιοι διδάκτορεςθα μπορούσαν να εντοπίσουν το θόρυβο που προκαλούν τααυτοεπαναλαμβανόμενα λογύδρια ενός τετάρτου της ώρας;Ίσως μ’ αυτές συνολικά τις προϋποθέσεις εύστοχα να είχε αυ-τοχρισθεί « Α΄ Πανηπειρωτικό Συνέδριο» (και όχι τρίτο)...

Με το ερώτημα να γίνεται οξύτερο: πού θα οδηγούσε ο συν-δυασμός «συμβαντολογικής ιστορίας», αρχειοδιφίας, ιστο-ριοδιφίας, πρωτοβάθμιας αρχαιολογίας και εκκλησιαστικήςιστορίας; Μάλλον σε βραχύπνοες «περιηγήσεις» ή «ξεναγήσεις»χειρογράφων, «μπουγιουρτιών», μοναστηριών, με ή χωρίς τα«μετόχια» τους, «δημοσίων μνημείων», προικοσύμφωνων,τοπωνυμίων, λεξικογραφίας, μαχών, φωτογραφιών, πινάκων,οικογενειών, συντεχνιών, εορτών, «εθνικών διακηρύξεων»(που ανατρέχουν στο «όμαιμον» του Ηροδότου), «τιμής του Αρ-χαγγέλ(λ)ου Μιχαήλ» και τέλος «Μεγάλων και Σεπτών Παρα-δόσεων της Εκκλησίας και του Γένους»; Ίσως έτσι να νιώθουνάνετα όσοι και όσες αποκλείσθηκαν, αρκετές δεκάδες, εφό-σον θα είχε προκριθεί η «κλειστή»/ονομαστική πρόσκληση, ήαυτοαποκλείσθηκαν, μια και η επιστολή που έλαβαν είχε πα-ραλήπτες «ελλογιμώτατους». Έτσι οι κατεξοχήν αρμοδιότε-ροι, στο οικείο πεδίο έρευνας, εντός και εκτός της χώρας, στηνπλειονότητά τους αδυνατούν από μακριά να συναγάγουν, χω-ρίς έστω να έχουν πρόσβαση σε κάποιο είδος περίληψης, μέ-σα από τους τωρινούς εκκωφαντικούς τίτλους τη βαρύγδου-πη «συγκομιδή» των Πρακτικών...

Ο Παναγιώτης Νούτσος διδάσκει Κοινωνική και Πολιτική Φι-λοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΤΣΟΥ

Πένθος και μελαγχολία Τί είναι πένθος, ποιά η διαφορά του

από τη μελαγχολία, ποιά είναι η σχέση τους με την τέχνη και τη δημιουργικότητα;

Η Πινακοθήκη Γρηγοριάδη σας προσκαλεί σε ένα διάλογο, την Παρασκευή 12 Απριλίου, στις 7.30 μ.μ.

Ομιλητές:- Κώστας Μπαζαρίδης, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής: Πένθος και δημιουργικότητα- Παναγιώτης Σ. Παπαδόπουλος, δρ φιλοσοφίας: Σχόλια για τη μελαγχολία του καλλιτέχνη- Συντονίζει η παιδοψυχίατρος Αλίκη Γρηγοριάδου

Μια βραδιά για την Μάρθα

Εκδήλωση στην μνήμη της Μάρθας Πύλια διοργανώνει ο ΣΥΡΙΖΑ Ροδόπηςτην Τετάρτη 10 Απριλίου και ώρα 8 το βράδυστο καφέ μπαρ «Ραδιόφωνο» της ΚομοτηνήςΜιλούν οι Κώστας ΒούλγαρηςΝίκος ΜαυρέλοςΣταμάτης Σακελλίων

«Νεοελληνικός Διαφωτισμός»

Xωρίς τίτλο