ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο και μεταδόθηκε στους άλλους ορθόδοξους λαούς Είναι η συνέχεια της αρχαίας ελληνικής

μουσικής. Δεν είναι τέχνη αυτόνομη, αλλά το ένδυμα του λόγου των ύμνων.

Ακολούθησε την εξέλιξη των ύμνων. Στην αρχή ήταν απλούστερη .Από τον 4ο αι. έγινε πλουσιότερη σε μελωδίες.

Διαμορφώθηκε έτσι το σύστημα των οκτώ ήχων, που τελειοποιήθηκε και καθιερώθηκε από τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. (8ο αι.). Η Βυζαντινή

Μουσική έχει το δικό της σύστημα γραφής (σημειογραφία ή παρασημαντική).Στηρίζεται στο σύστημα των 7 φθόγγων, που εκφράζονται με τα

7 πρώτα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου:

Πα, Βου, Γα, Δι, κΕ, Ζω , Νη. Το σύστημα αυτό εξελίχθηκε σε τρείς φάσεις (9ος-12ος αι.) αρχαία πολύπλοκη γραφή

(12ος-15ος αι.) μέση και (15ος-19οςαι.) νεώτερη. Το 1814 καθιερώθηκε το σημερινό σύστημα μουσικής γραφής.

Είναι κοινά παραδεκτό ότι η Βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική έχει άμεση σχέση με τη βυζαντινή λαϊκή παράδοση,

που σώζεται ως σήμερα στο δημοτικό τραγούδι. Πρόκειται για την ενιαία μουσική του Γένους μας , την Εθνική μας μουσική και ένα από τα υπεροχότερα δημιουργήματα του πολιτισμού μας. Τη βυζαντινή

επίδραση σώζει και το

<<λαϊκό>> λεγόμενο τραγούδι.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Ως παραδοσιακή δημοτική μουσική λογίζονται οι ρυθμοί και τα τραγούδια της προφορικής κυρίως παράδοσης που έχουν διασωθεί μέσα στους

αιώνες και αποτελούν τον πλούτο της Ελληνικής μουσικής, πολιτιστικής κληρονομιάς που χρονολογείται ακόμα και από τα μεσαιωνικά χρόνια. Η

παραδοσιακή ελληνική μουσική είναι ένα πάζλ με τοπικές μουσικές παραδόσεις που συχνά εμφανίζουν μεταξύ τους μεγάλες τονικές ή ηχητικές διαφορές, ωστόσο διατηρούν ένα κοινό παρονομαστή :

αποτελούν ένα μέσο έκφρασης χορευτικών κυρίως ιδιωμάτων που αναπτύχθηκαν μέσα σε δημόσιες γιορτές και κοινωνικές συναθροίσεις

όπως πανηγύρια αλλά και εποχικές δραστηριότητες της ελληνικής υπαίθρου, όπως ο τρύγος ,η ελαιοσυλλογή, τα ναυτικά ταξίδια κ.α.

Κάθε τόπος στην Ελλάδα, λοιπόν διαθέτει και τη δική του μουσική παράδοση και έχει συμβάλλει στη δημιουργία του πολύχρωμου

μωσαϊκού που ονομάζεται ελληνική παραδοσιακή μουσική .Από την Κεντρική Ελλάδα, τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Στερεά, ο πλούτος των παραδοσιακών χορών είναι μεγάλος από την παράδοση των κλεφτών που αντιστέκονταν στην τουρκική κατοχή –το χασάπικο, το ζεϊμπέκικο, ο συρτός, το τσάμικο και η μουσική των Αρβανιτών αποτελούν το βασικό κορμό των δημοτικών τραγουδιών όπως έχουν καθιερωθεί να λέγονται .

Συγγενικά είναι τα τραγούδια της Ηπείρου ,τα νησιώτικα και τα κρητικά .

Εκπρόσωποι του δημοτικού τραγουδιού.

Η Δόμνα Σαμίου ήταν μία από τις σημαντικότερες μορφές της παραδοσιακής μουσικής στην Ελλάδα. ΄Αλλα γνωστά ονόματα

ενδεικτικά είναι ο Βασίλης Σκουλάς, οι Κονιτόπουλοι και η Λεγάκη στο νησιώτικο τραγούδι ,ο Λάκης Χαλκιάς κ.α. Θρυλική η φωνή του

αξέχαστου Νίκου Ξυλούρη στο κρητικό τραγούδι, που έγινε σύμβολο για τη λεβεντιά της Κρητικής μουσικής. Σ΄αυτούς προσθέτονται και πλήθος άλλοι καλλιτέχνες που έχουν υπηρετήσει το δημοτικό τραγούδι με πολύ

μεράκι. Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι ως λογοτεχνικό είδος αντλεί το

υλικό του από την προφορική λογοτεχνική παράδοση αυτή που αναπτύσσεται από την ανάγκη που έχει κάθε άτομο και γενικότερα κάθε λαός να εκφράσει τα συναισθήματά του και ψυχικά φορτία ,τα ιδανικά

του, τους πόνους, και τις χαρές του, ακόμα τις εντυπώσεις και τις σκέψεις τους μέσα στην ευκολομνημόνευτη ποίηση.

ΕΙΔΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

1.Ακριτικό

2.Κλέφτικο

3.Ιστορικό

4.Θρησκευτικό

5.Παραλογή (π.χ. το Γεφύρι της Άρτας)

6.Νανούρισμα

7.Ταχτάρισμα

8.Λάχνισμα

9.Ερωτικό

10.Γαμήλιο

11.Ξενιτιάς

12.Γιορταστικό

13.Μοιρολόι

14.Γνωμικό

15.Σατιρικό

16.Βαϊτικο

17.΄Επη ή μυθιστορίες κ.α.

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Τα δημοτικά τραγούδια μιλούν για :τη χαρά ,το γλέντι, τα πάθη του έρωτα, την ομορφιά, τα νιάτα, την γυναίκα, το μόχθο, τα βάσανα της ζωής, τη

μάνα την ορφάνια ,τον ήλιο, το φεγγάρι τα λουλούδια, τα ζώα, τα πουλιά τους κλέφτες της επανάστασης και τα κατορθώματά τους, τόπους και

περιοχές της Ελλάδας, βουνά, ποτάμια

ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΠΟΥ ΤΑ ΣΥΝΟΔΕΥΟΥΝ

Κλαρίνο, βιολί, γκάϊντα , σαντούρι, λαούτο, τύμπανο, τουμπερλέκι, ούτι, κανονάκι, ζουρνάς, λύρα (κρητική, ποντιακή), φλογέρα, χάλκινα πνευστά

(Μακεδονίας Γουμένισσας, Κοζάνης, Φλώρινας, Καστοριάς).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ:Η μουσική είναι πρόσχαρη με έντονη μελωδικότητα , μοιάζει με τη

Μικρασιατική μουσική και ιδιαίτερα της Πόλης που και αυτή είναι έντονα επηρεασμένη από τη βυζαντινή μουσική παράδοση.

ΔΥΤΙΚΗ ΘΡΑΚΗ : Έχει βυζαντινά στοιχεία αλλά είναι λιγότερο επηρεασμένη από τα Βαλκάνια. Το χαρακτηριστικό δυτικοθρακιώτικο μουσικό ύφος εκδηλώνεται με ζωηρούς

, γρήγορους ρυθμούς χωρίς να απουσιάζουν και οι αργοί σκοποί οι οποίοι συνδέουν πολιτιστικά τη δυτική με την υπόλοιπη Θράκη.

ΒΟΡΕΙΑ ΘΡΑΚΗ: έχει πιο πολύ βαλκανικό χρώμα με πολλά στοιχεία βυζαντινής μουσικής.

΄Οργανα παραδοσιακής μουσικής Θράκης: Ανατολική Θράκη κανονάκι, ούτι, πολίτικη λύρα, κρουστά.

Βόρεια Θράκη: θρακιώτικη λύρα, γκάϊντα, φλογέρα, καβάλι.

Δυτική Θράκη: κλαρίνο, ούτι. Ενίοτε χρησιμοποιούνται ζουρνάς, λαούτο, βιολί.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Τα παραδοσιακά Μακεδονικά τραγούδια υπάγονται στα μουσικά ιδιώματα της Ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανομοιογένεια, λόγω των διαφόρων επιρροών που δέχτηκαν τόσο από τους γειτονικούς

λαούς όσο και από τους πρόσφυγες, τους οποίους δέχτηκε η περιοχή και της μορφολογίας του χώρου. Σε γενικές γραμμές, οι Μακεδονικοί μουσικοί

ρυθμοί και οι Μακεδονικές στιχουργικές θεματολογίες είναι ο απαραίτητος ενδιάμεσος συνδετικός κρίκος μεταξύ της μουσικής παράδοσης

της Ηπείρου και Θεσσαλίας με τη μουσική παράδοση της Θράκης και της Κωνσταντινούπολης , χωρίς τη μελέτη του οποίου, η ανάλυση και

διερεύνηση της εξέλιξης του παραδοσιακού Ελληνικού τραγουδιού στους αιώνες, καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής.

Τα ηπειρώτικα τραγούδια

Το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μουσικές φόρμες στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια αλλά και στο παγκόσμιο ρεπερτόριο της Λαϊκής Πολυφωνίας. Η θεματολογία του ηπειρώτικου τραγουδιού είναι η τουρκοκρατία- ιστορία, η ξενιτιά, η φύση, η αγάπη, ο έρωτας, ο πόνος, ο θάνατος, η γιορτή, τα ήθη και έθιμα, οι μύθοι και συχνά γίνεται αναφορά σε ονόματα άσημα (συνήθως) Το πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου (συμπεριλαμβανομένης και της Βορείου Ηπείρου, της σημερινής νότιας Αλβανίας) είναι ένα εξαιρετικό δείγμα του πολιτισμού της περιοχής. Ένα βασικό στοιχείο, που χαρακτηρίζει την πολυφωνική μουσική της Ηπείρου είναι η έκφραση του ιδιαίτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.

Η καταγωγή αυτής της πολυφωνικής φόρμας, παρόλο που η έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμη σε βέβαια συμπεράσματα, πιθανά να ανάγεται σε πολύ παλιές (ίσως ακόμη και προελληνικές) εποχές. Οι μελωδίες των πολυφωνικών τραγουδιών (μαζί με ορισμένα ακόμη της Ηπείρου και της Θεσσαλίας) είναι οι μοναδικές στον ελλαδικό χώρο που έχουν διατηρήσει την ανημίτονη πεντατονική κλίμακα(κλίμακα που αποτελείται από πέντε νότες χωρίς ημιτόνια). Η κλίμακα αυτή, σύμφωνα με κάποιους μουσικολόγους, ταυτίζεται με το δώριο τρόπο των αρχαίων Ελλήνων, την κατεξοχήν «ελληνική αρμονία». Δίπλα στην κλίμακά του, στοιχεία που συνηγορούν στην παλαιότατη καταγωγή του είδους αποτελούν ο φωνητικός, ομαδικός, ρητορικός και τροπικός του χαρακτήρας. Στις μέρες μας το ηπειρώτικο πολυφωνικό τραγούδι το συναντάμε στα βορειοδυτικά του Νομού Ιωαννίνων (χωριά του Πωγωνίου, Παρακάλαμος, χωριά βόρεια της Κόνιτσας), σε ελάχιστα χωριά στα βορειοανατολικά της Θεσπρωτίας (Τσαμαντάς, Λιάς, Βαβούρι, Πόβλα) και, κυρίως, στη Βόρειο Ήπειρο, στα χωριά της ελληνικής μειονότητας στα νότια της Αλβανίας (Δερόπολη, Άνω Πωγώνι, Βουθρωτό, Χειμάρα).

Θεσσαλία

Συνήθως οι χοροί συνοδευόταν από τραγούδι δίχως μάλιστα τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Τα τραγούδια αυτά αναφέρονται σε κλεφταρματολούς , σε γεγονότα της τότε εποχής, τον τρόπο ζωής , την εργασία κ.τ.λ Τα μουσικά όργανα που υπήρχαν στην Θεσσαλία -όταν αυτά υπήρχαν- ήταν το βιολί και από τις αρχές του αιώνα το κλαρίνο , το λαούτο, το σαντούρι και το ντέφι με τα ζήλια δηλ. ο νταιρές. Βέβαια κατά τόπους υπήρχαν και άλλα όργανα που τα συναντάμε και σε άλλες περιοχές όπως τα χάλκινα που είχε το Λιβάδι (βλάχοι) και η Τσαριτσάνη, ζουρνάδες, νταούλια, γκάιντες, κτλ. εννοείται ότι προϋπηρχε όλων η φλογέρα Παλιά είχαν ξεχωριστά γλέντια οι άνδρες και οι ξεχωριστά οι γυναίκες και μόνο λίγες φορές όπως οι γάμοι και το μεγάλο πανηγύρι του κάθε χωριού ήταν ανάμεικτα. Οι γυναίκες χόρευαν και τραγουδούσαν σε γιορτές όπως π.χ. οι «λαζαρίνες», της σταυροπροσκύνησης Χριστούγεννα, της Παναγίας, σε αρραβώνες, γάμους, βαφτίσια και σε κάθε ευκαιρία όπως ας πούμε όταν πήγαιναν τις βελέντζες για πλύσιμο η στον τρύγο η στον θερισμό η όταν μάζευαν τη σοδιά και άπειρες άλλες εκδηλώσεις της ζωής. Οι γυναίκες ποτέ δεν είχαν όργανα στα γλέντια τους γι αυτό και τα πιο πολλά διασωθέντα τραγούδια είναι τα γυναικεία.Οι άνδρες πάλι δεν χρειαζόταν ειδικό λόγο για γλέντι. Το έστηναν ακόμη και δίχως λόγο στο καφενείο η και σε σπίτια μαζί με όργανα όταν υπήρχε η δυνατότητα.

Τα μουσικά όργανα που υπήρχαν στην Θεσσαλία –όταν αυτά υπήρχαν- ήταν το βιολί και από τις αρχές του αιώνα το κλαρίνο, το λαούτο, το σαντούρι και το ντέφι με τα ζήλια δηλ. ο νταιρές. Βέβαια κατά τόπους υπήρχαν και άλλα όργανα που τα συναντάμε και σε άλλες περιοχές όπως τα χάλκινα που είχε το λιβάδι (βλάχοι) και η Τσαριτσάνη, ζουρνάδες, νταούλια, γκάιντες κτλ. Εννοείται ότι προϋπήρχε όλων η φλογέρα. Συνήθως οι χοροί συνοδευόταν από τραγούδι δίχως μάλιστα τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Τα τραγούδια αυτά αναφέρονται σε κλεφταρματολούς , σε γεγονότα της τότε εποχής, τον τρόπο ζωής , την εργασία κ.τ.λ.

Η Θεσσαλία αποτελεί σημαντική γεωγραφική και ιστορική περιφέρεια της Ελλάδας. Η μουσική παράδοση της διακρίνεται για τον πλούτο και την ποικιλία της μουσικοχορευτικής της παράδοσης. Είναι κεντρική περιοχή της Ελλάδος και χαρακτηρίζεται ως σταυροδρόμι στοιχείων του λαϊκού μας πολιτισμού. Δέχτηκε επιδράσεις από τη Νότια και Δυτική Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Ρούμελη και από τα νησιά, κυρίως στην περιοχή του Πηλίου. Παρ’όλο που οι κάτοικοί της παρουσιάζουν ετερογένεια ως προς την προέλευση (Βλαχόφωνοι, Χασιώτες, Σαρακατσάνοι, Καραγκούνιδες, Μικρασιάτες και Θρακιώτες πρόσφυγες), εντούτοις κατόρθωσαν να διατηρήσουν μια κοινή διάλεκτο και παράδοση. Οι Σαρακατσάνοι χορεύουν κυρίως χορούς στα τρία, τσάμικους, καλαματιανούς και χορούς του γάμου. Τα τραγούδια τους έχουν να κάνουν με την ποιμενική τους ζωή και με τα κατορθώματα των κλεφτών με τους οποίους ερχόταν σε επαφή κάθε θερινή περίοδο όταν μετακινούνταν με τα κοπάδια τους στα χωριά των Αγράφων.

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

Ιδιαίτερη άνθηση και διάδοση γνώρισε το δημοτικό τραγούδι στις αγροτικές, ορεινές και απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας. Ήταν λοιπόν φυσικό να ριζώσει βαθιά στην Πελοπόννησο και στην Αρκαδία, όπου ως τις μέρες μας γνωρίζει πλατειά απήχηση, αν και δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχει υποστεί αρκετές αλλοιώσεις από πλευράς ερμηνείας. Το δημοτικά τραγούδια του Μοριά ("μοραΐτικα") αποτελούν ένα ξεχωριστό και σημαντικό είδος δημοτικού τραγουδιού. Παρ' όλες τις διαφοροποιήσεις και αλλοιώσεις, διακρίνονται για το ύφος τους (πάθος, ένταση, έξαρση, τραχύτητα), τη γλώσσα (ντοπιολαλιά), τον ιδιαίτερο τρόπο και χρώμα στην απόδοση, τις συνήθως ψηλές μουσικές τους κλίμακες και τα μουσικά όργανα.

Ιδιαίτερα για τα τελευταία, τα αυθεντικά όργανα που ακολούθησαν το μοραΐτικο τραγούδι σε όλο το δημιουργικό κύκλο του, μέχρι και τα μεταεπαναστατικά χρόνια, ήταν ο ταμπουράς και μετά το λαούτο (παραλλαγή του πρώτου), ο αυλός (φλογέρα), η πίπιζα και το νταούλι. Με την είσοδο του κλαρίνου (από τους τσιγγάνους) στη βόρεια Ελλάδα, γύρω στο 1835, άρχισαν να υποχωρούν σταδιακά τα παραδοσιακά πνευστά για να κυριαρχήσει τελικά το πρώτο (σε σιμπεμόλ ή λα κυρίως). Αργότερα εμφανίστηκε και το βιολί. Τα βασικά όργανα που τελικά επικράτησαν και αποτέλεσαν τη μουσική κομπανία στο Μοριά και στην Αρκαδία ήταν το κλαρίνο και το λαούτο.

Ειδικότερα στην Αρκαδία, μια χώρα κατ' εξοχή ποιμενική και αγροτική τα παλαιότερα χρόνια, η οποία παράλληλα γνώρισε με έντονο τρόπο τις μεγάλες ιστορικές στιγμές της νεώτερης ελληνικής ιστορίας (προεπαναστατικά χρόνια, εξέγερση του 21, Λαϊκή Αντίσταση), το δημοτικό τραγούδι ήταν φυσικό να κληρονομήσει κάτι από τη γνωστή και πανάρχαια αλληγορία του αυλού του Πανός και της μουσικής του. Μιας μουσικής που ελάφρωνε τις καρδιές των ανθρώπων από την τραχύτητα των όρων διαβίωσης και τις ξένες επιβουλές και κυριαρχίες, ξορκίζοντας την αδικία και μεταφέροντας μιαν αίσθηση ερωτισμού κι ελπίδας.

Στην πολύπαθη και περιλάλητη Αρκαδία των νεώτερων χρόνων, (γνήσιο;) απόγονο αυτής του Πανός, των θρύλων, των μύθων και των μουσών, η λαϊκή μούσα είχε ασφαλώς (την ανάγκη) να τραγουδήσει με περίσσια συναισθηματική φόρτιση και για περισσότερα: μάχες και γεγονότα του αγώνα του 21, δεινά και κατορθώματα, μορφές κλεφτών, ποιμενικές σκηνές και στιγμιότυπα, μέσα από ποιμενικά, κλέφτικα, ιστορικά και άλλα δημοτικά τραγούδια. Έτσι τα χωριά και οι διάφορες περιοχές της έχουν δώσει πληθώρα δημοτικών τραγουδιών και παραλλαγών τους, από τα οποία πολλά έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας, ενώ άλλα έχουν διασωθεί (καταγραφτεί) από μελετητές και λαογράφους

Τα κρητικά τραγούδια

Τα είδη των κρητικών τραγουδιών είναι: οι Μαντινάδες, τα Ριζίτικα, τα Πολύστιχα Ιστορικά Αφηγηματικά, τα Μοιρολόγια και τα Ταμπαχανιώτικα.

Οι μαντινάδες είναι η πιο συνηθισμένη μορφή λαϊκού τραγουδιού και αποτελούν ποιητικό είδος το οποίο απαντάται σε ολόκληρη την Κρήτη. Είναι δίστιχα τραγούδια, που αποτελούνται από δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους. Ο όρος μαντινάδα προέρχεται από τη βενετσιάνικη λέξη μαντιναδα, που μεταφράζεται ως «πρωινή καντάδα» και σημαίνει το ερωτικό τραγούδι που τραγουδιόταν τις πρωινές ώρες κάτω από το παράθυρο της αγαπημένης

Οι κοντυλιές είναι ένα από τα βασικότερα είδη της κρητικής μουσικής, με μακραίωνη παράδοση και ρίζες στην Ανατολική Κρήτη. Στην ουσία πρόκειται γιαμουσικές φράσεις, από τις οποίες συγκροτούνται οργανικές μελωδίες, τραγούδια ακόμα και χοροί. Περίφημες είναι οι περίτεχνες κοντυλιές από τις επαρχίες Σητείας και Iεράπετρας (που άλλοτε τραγουδιόνται και άλλοτε όχι, με γρήγορη ή αργή ρυθμική αγωγή και οι οποίες ενίοτε χορεύονται). Παίρνουν διάφορες ονομασίες: στειακές κοντυλιές, ιεραπετρίτικες κοντυλιές, κοντυλιές της νύχτας, κοντυλιές Καλογερίδη, κοντυλιές του Αλή, και ανάλογα με την τονικότητά τους κοντυλιές στη φα, κοντυλιές στη ντο, κοντυλιές στη ρε κ.λπ.

Τα τραγούδια του νομού Χανίων, με δεκαπεντασύλλαβους ανομοιοκατάληκτους στίχους, είναι ένα από τα πιο γνωστά είδη των κρητικών τραγουδιών. Στους ντόπιους είναι γνωστά και ως λευκορείτικα τραγούδια, μιας και προέρχονται από τα χωριά που βρίσκονται στους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Εκεί διαμορφώθηκαν, αναπτύχθηκαν και διατηρούνται στην πιο αυθεντική τους μορφή. Αρκετά από αυτά τα λένε και σφακιανά, επειδή πολλά από αυτά αναφέρονται στα Σφακιά ή σε Σφακιανούς. Στις μέρες μας οι περισσότεροι τα γνωρίζουν ως ριζίτικα. Να σημειωθεί, όμως, ότι η ονομασία αυτή είναι ένας όρος που επινοήθηκε, υιοθετήθηκε, κυριάρχησε και καθιερώθηκε τελικά τον 20ο αιώνα. Δόθηκε από τους νεότερους μελετητές και οφείλεται στο ότι είναι προϊόντα της ρίζας, δηλαδή των πρόποδων των βουνών. Μια άλλη εκδοχή θέλει τα ριζίτικα να προέρχονται από την αρχαία Ριζηνία, τα σημερινά Μεσκλά της επαρχίας Κυδωνίας. Τα συνέθεσαν οι ριζίτες, οι κάτοικοι των ψηλών χωριών που διατηρούν ολοζώντανα τα προαιώνια ήθη και έθιμα της Κρήτης

Τα πολύστιχα ιστορικά - αφηγηματικά τραγούδια είναι γνωστά σε όλη την Κρήτη και ονομάζονται ρίμες. Αναφέρονται σε πρόσωπα ή γεγονότα της κρητικής ιστορίας με τοπική ή ευρύτερη διάσταση, συνεχίζοντας έτσι, την παράδοση της έμμετρης λαϊκής χρονικογραφίας των μεταβυζαντινών χρόνων. Όλα σχεδόν είναι γραμμένα με τον ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Όσο πιο εκτενή είναι, τόσο πιο αξιόλογα θεωρούνται, σε αντίθεση με τα ριζίτικα, που η δύναμή τους κρύβεται στην συντομία τους. Τα τραγούδια αυτά, όπως και τα ριζίτικα, αποτελούν μια αξιόλογη πηγή της ιστορικής έρευνας αν και μερικές φορές, λόγω προτεραιότητας του ποιητικού στοιχείου εκφράζουν κάποιες ανακρίβειες. Δίνουν άλλοτε μια πιο πιστή και άλλοτε μια πιο ελεύθερη εικόνα διαφόρων σημαντικών προσωπικοτήτων ή γεγονότων που χάραξαν την πορεία του λαού της Κρήτης ή ολόκληρου του Ελληνισμού.

Τα μοιρολόγια είναι τα λυπητερά τραγούδια που αναφέρονται στο θάνατο. Άλλοτε απευθύνονται στο εκλιπόν συγγενικό πρόσωπο (μάνα, πατέρα, αδερφό-ή, σύζυγο, γιο, κόρη) κι άλλοτε στον ίδιο το Χάρο ή το Νάδη. Χωρίζονται σε δυο γενικές κατηγορίες. Στα γνωστά, κοινά μοιρολόγια και στα πρωτότυπα ή αυθόρμητα δημιουργήματα της στιγμής. Τα πρώτα συναντά κανείς σε διάφορες συλλογές παραδοσιακών τραγουδιών της Κρήτης. Τα αυθόρμητα μοιρολόγια δεν υπάρχουν γενικά στις συλλογές, καθώς ή περισυλλογή τέτοιων τραγουδιών ήταν σχεδόν αδύνατη, γιατί ήταν απαγορευμένο σε άσχετους να βρίσκονται σε χώρο όπου οι συγγενείς έκλαιγαν το νεκρό τους.

Τα ταμπαχανιώτικα είναι τα αστικά νταλκαδιάρικα τραγούδια της Κρήτης στα οποία συνδυάζονται αρμονικά η κρητική λαϊκή μουσική με τη μικρασιάτικη και τη ρεμπέτικη. Αποδίδονται με μπουλγαρί ή λαούτο. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή την περίοδο του Μεσοπολέμου στα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Τα παλαιότερα ταμπαχανιώτικα εντοπίζονται στα Χανιά. Ένα από αυτά είναι ο περίφημος «Σταφιδιανός» του εξωμότη Κρητικού Μεχμέτ Μπέη Σταφιδάκη. Η ετυμολογία του όρου ταμπαχανιώτικα συνδέεται με τους ταμπάκηδες, δηλαδή τους βυρσοδέψες και τα ταμπάχαν.

Ιόνιο Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι τα επτάνησα γνώρισαν την Ενετική και αγγλική

κατοχή. Αυτό είχε σαν συνέπεια τα νησιά του ιονίου να επηρεαστούν μουσικά από τα ιταλικά καλλιτεχνικά ρεύματα. Μια παράδοση λέει ότι τα επτάνησα δέχτηκαν και την επιρροή των Κρητικών που έφυγαν από το νησί τους το 17ο αιώνα. Γι αυτό συναντάμε ένα μουσικό ιδίωμα που είναι επηρεασμένο από το ιταλικό και το κρητικό είδος μουσικής.Αναπτύχθηκαν στα νησιά του ιονίου οι συμφωνικές ορχήστρες, οι φιλαρμονικές και οι χορωδίες. Μόνο στη Λευκάδα αναπτύχθηκε κυρίως το παραδοσιακό κλαρίνο λόγω της μικρής απόστασης που χώριζε το νησί από τη στερεά Ελλάδα.Η πλούσια αυτή μουσική παράδση των νησιών μας πέρασε στη νεώτερη γενιά μέσω πολλών τραγουδιστών που τοποθέτησαν το νησιώτικο τραγούδι σε ένα πολύ ψηλό βάθρο.

Η δυτική και κυρίως η ιταλική επίδραση επηρέασε και τη μουσική ανάπτυξη των Επτανήσων. Η επτανησιακή καντάδα, που διαφέρει τελείως από τα δημοτικά τραγούδια της υπόλοιπης Ελλάδας, χρωστά τη δομή της μελωδίας της στις ιταλικές επιδράσεις. Και σε μια εποχή, που στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ήταν ανύπαρκτη κάθε μουσική δραστηριότητα, εδώ εμφανίστηκε η πρώτη ελληνική έντεχνη μουσική και δημιούργησε παράδοση, πάνω στην οποία στηρίχτηκε αργότερα η νεοελληνική μουσική. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της επτανησιακής σχολής ήταν ο Νικόλαος Μάντζαρος, που μελοποίησε τον Ύμνο εις την Ελευθερία του Δ. Σολωμού, ο Σπύρος Σαμάρας, ο Παύλος

Καρρέρ και ο Σπύρος Ξύνδας.

Η έκπληξη στα Επτάνησα είναι η Λευκάδα που η μουσική και οι χοροί της είναι επηρεασμένα από την γειτνίασή της με την Ήπειρο. Η Κέρκυρα είναι το νησί που δέχτηκε σε μεγαλύτερο βαθμό τη δυτική επίδραση. Η Ζάκυνθος νησί με πλούσια μουσική και χορευτική παράδοση, φέρνει έκδηλες συνάφειες με το δυτικό πολιτισμό εξαιτίας της γειτνίασης με την Ιταλία και των αντίστοιχων κατοχών από τους Βενετσιάνους, τους Γάλλους και τους Άγγλους. Τα τραγούδια της ονομάζονται «αρέκιες» και έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία και Βυζαντινή Ελλάδα. Τα αγροτικά της τραγούδια σε γρήγορο ρυθμό και χορεύονται με τους αντιστοίχους λαϊκούς χορούς. Την καντάδα στο τραγούδι της, τις καντρίλιες, το βαλς, την πόλκα και τη μαζούρκα στους χορούς της, στα ορεινά χωριά της διατηρήθηκαν οι παραδοσιακές μορφές του πολιτισμού της.Σ’ αυτό βοήθησε και η κατώτερη κοινωνική τάξη (ποπολάροι) από τις τρεις του νησιού, της οποίας μορφή ψυχαγωγίας και δεσμός συνοχής και επικοινωνίας αποτελούσε πάντα η ντόπια λαϊκή μουσικο-χορευτική παράδοση.

Οι καντάδες είναι το πιο αγαπημένο είδος εφτανησιώτικης παραδοσιακής μουσικής. Τραγούδια με στίχους ρομαντικούς, που εξωτερικεύουν ένα

βαθύτερο αίσθημα και με μια γλυκιά μελωδία η οποία προξενεί ιδιαίτερη συγκίνηση. Συνήθως οι καντάδες συνοδεύονται από μαντολινάτα. Στην

εφτανισιώτικη καντάδα άφησε τη σφραγίδα της η συνεργασία του Νικόλαου Μάντζαρου με τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό οι οποίοι μας έδωσαν

την αξέχαστη. ‘’Ξανθούλα’’ και άλλες. Επίσης ρομαντική είναι και η παρουσία του Διονύση

Λαυράγκα που και αυτή έχει βάλει τη σφραγίδα της. Η παραδοσιακή εφτανησιώτικη μουσική λοιπόν, αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο πολιτισμού που

πρόσθεσαν τα νησιά του Ιονίου στη πολιτιστική πορεία της Ελλάδας πολύ πριν ενωθούν μαζί της

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Πολλά τραγούδια υμνούν τη Ρούμελη. Μαζί με την Πελοπόννησο η Ρούμελη πρωτοστάτησε στον Αγώνα του ΄21. Η ιστορικότητα του χώρου διαφαίνεται μέσα από τη θεματική των κλέφτικων τραγουδιών της. Τα τραγούδια αυτά διακρίνονται για την λιτότητα και πυκνότητά τους και εκφράζουν άμεσα τις σκληρές συνθήκες κάτω από τις οποίες έζησε και

έδρασε η κλεφτουριά.

Πάρα πολλά από τα τραγούδια της Στερεάς είναι ιστορικά και κατατάσσονται στα κλέφτικα. Αποδίδονται σε ελεύθερο ρυθμικό σχήμα και χαρακτηρίζονται σαν καθιστικά ή της τάβλας. Τραγουδιούνται αντιφωνικά και σε πολλές περιπτώσεις προηγούνται των χορευτικών τραγουδιών, ενώ

έχουν έντονο θρησκευτικό και πατριωτικό περιεχόμενο.

Τραγούδια Στερεάς Ελλάδας ΄Ενας αϊτός καθότανε

Ιτιά

Πουλάκι ξένο

Κόρη που πας στον ποταμό

Στης Λειβαδιάς τη ρεματιά

Πουλιά μου διαβατάρικα

Τα νιάτα

Αμάραντος

Τ΄Ανδρούτσου η μάνα

Ο ήλιος

Κόρη που πας στον ποταμό κ.λ.π

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Μαζί με τους πρόσφυγες ήρθε στην Ελλάδα η παράδοση, τα ήθη και τα

έθιμα της Μ.Ασίας. Συναντάμε χορούς τελετουργικούς με λεβεντιά και αρχοντιά. Η μουσική εναλλάσσεται από αργή σε γρήγορη. Στις ορχήστρες

διακρίνουμε όργανα που δε τα βρίσκουμε σε άλλες περιοχές. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι το πολίτικο σαντούρι, η πολίτικη λύρα, το

κανονάκι, το βιολί και το ούτι που κρατάει το ρυθμό. Η Καππαδοκία περιλαμβάνεται στη Κεντρική Μ.Ασία η οποία έχει

διαφορετική μουσική παράδοση από τον Πόντο και τα παράλια της Μ.Ασίας.

Η Κωνσταντινούπολη και η Προποντίδα έχουν κοινή μουσική γλώσσα που ανάγεται στο Βυζάντιο. Για τα παράλια της Μ.Ασίας θα μπορούσαν να

ειπωθούν πολλά, καθώς η πολύβουη ζωή του λιμανιού εξαιτίας των διαφόρων φυλών και εθνοτήτων που πέρασαν στους αιώνες λόγω του εμπορίου, τα χρόνια πριν την καταστροφή, ο ξεριζωμός και η δίψα για

αναβίωση μιας πατρίδας που χάθηκε σε μία καινούρια που δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν σ΄αυτή από την πρώτη στιγμή παρά μόνο με την

αφομοίωση των επόμενων γενεών, είναι στοιχεία που διαφαίνονται μέσα στη δική τους τέχνη.

Τραγούδια Μ.Ασίας Σαν τα μάρμαρα της Πόλης Ρουμπαλιά,Γαρουφαλιά Τρία καράβια Ροδοδάχτυλος αυγή Τι σε μέλει εσένανε Μια Σμυρνιά στο παραθύρι Δε σε θέλω πια Σμυρνέϊκο Μινόρε Ανάθεμα τον αίτιο Δημητρούλα Αμάν γκέλ αμάν

Έχε γειά ,πάντα γειά.κ.λ.π.

Μουσική Παράδοση Πόντου

Ο Πόντος, η γη των ακριτών και προπύγιο του ελληνισμού, αναπτύσσει ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση, η οποία διατηρείται ακμαία ακόμη και σήμερα. Τα ποντιακά τραγούδια δημιουργήθηκαν όπως όλα τα δημοτικά τραγούδια. Δημιουργός ενός

δημοτικού τραγουδιού/ποντιακού είναι ένα άτομο. Συνήθως αυτό το άτομο μαθαίνει για κάποιο συγκλονιστικό γεγονός ευχάριστο ή δυσάρεστο και δοκιμάζει

να το εκφράσει. Έτσι δημιουργείται η έμπνευση και κατασκευάζεται το λαϊκό τραγούδι. Αν είναι πολύ πετυχημένο ο λαός το μαθαίνει και το διδάσκει, έτσι

μεταδίδεται από γενιά σε γενιά προφορικά. Αυτή η διαδικασία ακολουθήθηκε και στα ποντιακά τραγούδια. Οι λαϊκοί οργανοπαίχτες του Πόντου, με πρώτο το λυράρη, είναι οι δημιουργοί των περισσότερων ποντιακών τραγουδιών. Στα

ποντιακά τραγούδια υμνείται ο έρωτας, ο θρίαμβος της φυλής και οι συμφορές της. Επίσης παίζουν και τραγουδούν ενάντια στο θάνατο, υμνούν την ποντιακή γη και τις ομορφιές της, εκφράζουν την ομορφιά και την χαρά της ζωής και τον πόνο. Τραγουδούν επίσης για τον ξεριζωμό από την πατρίδα τους, τραγουδούν για την

αγάπη τους για το ωραίο, το γνήσιο και το παραδοσιακό.

Η ανάπτυξη των ποντιακών τραγουδιών χωρίζεται σε 3 μεγάλες περιόδους 1η περίοδος είναι η βυζαντινή περίοδος. Τα τραγούδια

αυτά είναι τα έπη των ακριτικών (ακριτικά τραγούδια).

2η περίοδος είναι η μεσοβυζαντινή. Τα τραγούδια αυτά εκφράζουν τον θρήνο για την εθνική συμφορά με την άλωση της πόλης και από την άλλη την ελπίδα για την αναγέννηση του έθνους.

3η περίοδος είναι η σύγχρονη. Περιλαμβάνει όλα τα νεότερα τραγούδια που ασχολούνται με την κοινωνική ζωή και αποτελούν την συνέχιση της ποντιακής παράδοσης.

Ο ρόλος των ποντιακών τραγουδιών είναι σημαντικός Ως μάρτυρες, αγέρωχοι στο πέρασμα των αιώνων, τη ζωή, τη λεβεντιά,

την χαρά και την λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων. Καθημερινοί σύντροφοι ομόρφαιναν τις ωραίες στιγμές, αναπτέρωναν

την ψυχή σε δύσκολες στιγμές. Έτσι, γίνονταν τέλειοι εκφραστές της ζωής τους.

Για τους μεταγενέστερους γίνεται έτσι πιο προσιτή η ιστορία τω προγόνων, κατανοείται πιο εύκολα, γίνεται ένα μέρος της ίδιας τους της ζωής, ελπίζουν , χαίρονται και υποφέρουν μαζί τους.

Η δυστυχία που υπέστησαν οι Έλληνες στη γη του Πόντου στάθηκε ως θλιβερή έμπνευση των καλλιτεχνών, και πηγή των θρυλικών τραγουδιών . Η υψηλή ιδέα της ελευθερίας, της αποτίναξης του απολίτιστου βάρους εμπλούτισε πολλούς τραγουδιστές.

Η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα ποντιακά τραγούδια είναι η ποντιακή διάλεκτος , ελληνικότατη και εκφραστικότατη. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι μέσα στους στίχους των Ποντίων όλοι είναι «Έλλενοι», όλα τα κάστρα και τα κοντάρια «ελλενικά», ενώ οι ήρωες και τα παλικάρια είναι «Τραντέλλενοι», δηλαδή τριάντα φορές Έλληνες. Φαίνεται ότι ο Πόντιος καλλιτέχνης είχε πλήρη συνείδηση της εθνικής του ταυτότητας και γνώριζε καλά τις ρίζες του.

Μουσικά όργανα Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιεί ο ποντιακός λαός είναι έγχορδα,

όπως η λύρα, πνευστά, το αγγείο ή φλογέρα και κρουστά, το νταούλι. Είναι όργανα παραδοσιακά που τα κατασκευάζουν ειδικοί λαϊκοί τεχνίτες. Είναι τα κυρίως μουσικά όργανα των Ποντίων.

Αποκλειστικός συνοδός του τραγουδιού συχνά είναι η λύρα. Η λύρα , ό λόγος και η μελωδία, δεμένα σφιχτά με τον ρυθμό, μιλούν με τον πιο πειστικό τρόπο στην καρδιά του ποντιακού λαού. Δεν έχουν ανάγκη από επιπλέον καλλιτεχνική κάλυψη.

Σπανιότερη είναι η χρήση άλλων οργάνων, όπως το κλαρίνο και το βιολί.

Είναι προϊόντα της βιομηχανίας και τεχνολογίας και για τον ποντιακό λαό μουσικά όργανα «δάνεια», που σπάνια τα εισάγει στην μουσική του για να την ενισχύσει.

Ορισμένα όργανα Άλλα μουσικά όργανα του Πόντου είναι: Ο κεμετζές ή η κεμετζέ Το ταούλ Η ζουρνά ή ο ζουρνάς Χειλιαύρι(ν) Κεμανές Αγγείον Ούτι Βιολί

Το Νησιώτικο Τραγούδι Ο ρυθμός των νησιώτικων ή θαλασσινών τραγουδιών είναι κυρίως δίσιμος. Στα

νησιά χρησιμοποιούν κλίμακες που έχουν ημιτόνια κατά τη διαδοχή των φθόγγων τους. Η ομοιοκαταληξία και οι αυτοσχεδιασμοί είναι συχνό φαινόμενο στα νησίώτικα τραγούδια.Τα όργανα που χρησιμοποιούν είναι το τουμπί, και η λύρα. Αργότερα έβαλαν στη νησιώτικη μουσική το βιολί , το λαούτο, το σαντούρι και το ντέφι. Τα νησιά των βορείων σποράδων έχουν πλούσια φωνητική παράδοση. Η Ίμβρος η Τένεδος και η Λήμνος έχουν μουσική που επηρεάστηκε από την ανατολή. Ενώ τα νησιά κοντά στην Εύβοια τα τραγούδια τους έχουν καθαρά νησιώτικο χρώμα. Στην Άνδρο και στα νησία του Αργοσαρωνικού τραγουδιούνται τα αρβανίτικα τραγούδια

ΚΥΚΛΑΔΕΣ Στις Κυκλάδες όπως και σε όλα τα νησιά του Αιγαίου χρησιμοποιούνται οι επτατονικές κλίμακες.

Έχουν τους γρήγορους σκοπούς στα τραγούδια τους παράλληλα όμως έχουν και τα μερακλήδικα τραγούδια που ήρθαν από την Μικρά Ασία.

ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ Στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου επηρεάστηκε η μουσική τους από την παράδοση της

Μικράς Ασίας. Ακούγονται ανατολικοί ήχοι και οι μερακλήδες τραγουδιστές λένε αμανέδες χορεύουν απτάλικα και τσιφτετέλια και ιδιαίτερα το αργό ζεϊμπέκικο όπως χορεύεται στο Αϊβαλί.

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Στα Δωδεκάνησα συναντάμε τραγούδια που επηρεάζονται από την ιόνια μουσική. Επίσης υπάρχει

επηρεασμός από τους Ενετούς, τους Φράγκους, τους Ιταλούς που κατείχαν τα Δωδεκάνησα μέχρι το 1948.

Στη Ρόδο, την Κάσο και την Κάρπαθο έχουμε γρήγορους και έντονους ρυθμούς όπως τους κρητικούς.. Κυριαρχούν οι κοντυλιές, οι μαντινάδες, τα βυζαντινά ριζίτικα το έπος του Ερωτόκριτου και οι χοροί είναι γρήγοροι με τη λύρα και το λαούτο

Ο Μ Α Δ Ε Σ Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Η Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ Η ερευνητική εργασία εκπονήθηκε από τους μαθητές της Β’ τάξης του 6ου ΓΕΛ Λαμίας που

συμμετείχαν στο τμήμα ενδιαφέροντος.

Ακολούθησαν την ομαδοσυνεργατική μέθοδο και με κοινή προσπάθεια ,συνέπεια και υπευθυνότητα έφεραν σε πέρας την έρευνά τους και την σύνθεση του συγκεντρωμένου υλικού. Μέσα από την έρευνα, το παιχνίδι και την υλοποίηση δραστηριοτήτων ανακάλυψαν τη χαρά της δημιουργίας και την εμπειρία της συνεργασίας ,εντός και εκτός ομάδας.

Οι συμμετέχοντες μαθητές είναι:

ΟΜΑΔΑ Α’ ΟΜΑΔΑ Β’

Γουϊγούη Θεοδώρα Χριστοπούλου Νάσια

Αλεξανδρή Ευθυμία Τσίγκα ΄Ελενα

Καραδήμα Σωτηρία Δουμανά Χρύσα

Παππάς Δημήτρης Αλεξίου Βάσια

ΟΜΑΔΑ Γ΄ ΟΜΑΔΑ Δ’

Τσατσανιά Ελίνα Κατσακιώρης Νίκος

Σταμέλου Όλγα Κατσιφλώρου Στεφανία

Κίσσα Ευτυχία Ρουσοπούλου Κωνσταντίνα

Αλεξίου Παναγιώτα Προβόπουλος Χρήστος

Συντονισμός και οργάνωση εργασίας κ. Ευσταθίου Αικατερίνη ΠΕ01