Γεννήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου του 1547 στο Αλκαλά δε Ενάρες (Αlcala de Henares), πόλη της Κεντρικής Ισπανίας στην επαρχία της Μαδρίτης. Ήταν ο τέταρτος γιος του χειρουργού Ροδρίγο δε Θερβάντες και της Λεονόρ δε Κορτίνας. Λίγες είναι οι τεκμηριωμένες πληροφορίες που έχουμε για τα παιδικά του χρόνια.

Σε ηλικία 20 ετών πήγε στη Ρώμη και μπήκε στην υπηρεσία του κόμη Ακουαβίβα ως καμαριέρης, όπως αναφέρει ο ίδιος στην αφιέρωση του έργου του Γαλάτεια. Αφού ταξίδεψε σε όλη την Ιταλία, κατατάχτηκε στην ισπανική Ανίκητη Αρμάδα και το 1571 πολέμησε ηρωϊκά στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (ήταν άρρωστος με υψηλό πυρετό, δε δέχτηκε ωστόσο να εξαιρεθεί και τέθηκε επικεφαλής 12 ανδρών). Τραυματίστηκε στο στήθος και στο αριστερό χέρι, που τελικά έχασε.

Περιπέτειες.....Όμως η ατυχία του αυτή δεν ήταν η τελευταία: καθώς επέστρεφε στην Ισπανία τον Σεπτέμβριο του 1575, ύστερα από διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις στις οποίες συμμετείχε [εκστρατεία της Κέρκυρας, πολιορκία του Ναυαρίνου (Ιούλιος-Αύγουστος 1572) και κατάληψη της Τύνιδας (Οκτώβριος του 1573 )], το καράβι που τον μετέφερε μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του Ροδρίγο, έπεσε στα χέρια πειρατών που τους αιχμαλώτισαν και τους μετέφεραν στο Αλγέρι. Τις αναμνήσεις του από την αιχμαλωσία απηχεί το θεατρικό του έργο Οι συμφωνίες του Αλγερίου που «έχει ισχύ ντοκουμέντου», σύμφωνα με τον ιστορικό του ισπανικού θεάτρου του Χρυσού Αιώνα Ιγνάθιο Αρεγιάνο. Πέντε χρόνια έμεινε αιχμάλωτος στο Αλγέρι. Τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1580 κάποιοι μοναχοί τού τάγματος της Αγίας Τριάδας πλήρωσαν το ποσό που χρειαζόταν για την απελευθέρωσή του και έτσι επέστρεψε στην Ισπανία .

Η κακή οικονομική του κατάσταση τον οδηγεί στη Σεβίλλη (1587) όπου διορίζεται υπεύθυνος ανεφοδιασμού και εισπράκτορας φόρων για την Ανίκητη Αρμάδα.Κατηγορείται όμως για παραλείψεις στους λογαριασμούς του και καταλήγει στη φυλακή. Ταυτόχρονα σχεδόν η εκκλησία τον αφορίζει λόγω της άρνησής του να καταβάλει τους εκκλησιαστικούς φόρους που απαιτούνταν. Το 1590 κάνει αίτηση για διορισμό σε μια από τις τέσσερις θέσεις που ήταν κενές στις Δυτικές Ινδίες. Η αίτηση απορρίπτεται κι έτσι αναγκάζεται να συνεχίσει να εργάζεται ως φροντιστής στη Σεβίλλη. Η ήδη κακή οικονομική του κατάσταση γίνεται οικτρή το 1592, με αποτέλεσμα να καταφύγει σε μια λύση απελπισίας: υπογράφει συμφωνία με τον θεατρικό επιχειρηματία Ροδρίγο Οσόριο να του παραδώσει 6 θεατρικά έργα για τα οποία θα αμοιβόταν με 300 σκούδα συνολικά, αν κατά την παράσταση αποδεικνυόταν πως ήταν τα καλύτερα της Ισπανίας! Το τέλος της ιστορίας αυτής γράφτηκε στη φυλακή του Κάστρο δελ Ρίο που κλείστηκε ο Θερβάντες για αθέτηση της συμφωνίας με τον Οσόριο : δεν έγραψε τελικά κανένα έργο!

Ωστόσο οι περιπέτειες αυτές, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, είχαν μακροπρόθεσμα και θετικά αποτελέσματα για τον Θερβάντες: οι εμπειρίες ζωής που απόκτησε έγιναν γόνιμος σπόρος για τα μεταγενέστερα έργα του, κυρίως τα μυθιστορήματα. Υπάρχουν επίσης βάσιμες ενδείξεις ότι μεγάλο μέρος του Δον Κιχώτη γράφτηκε στη φυλακή της Σεβίλλης.

Το 1603 επιστρέφει πια οριστικά κοντά στην οικογένειά του στο Βαγιαδολίδ και καταφέρνει να κερδίσει την υποστήριξη του δούκα του Μπεχάρ. Σε αυτόν αφιερώνει τον Δον Κιχώτη, το πρώτο μέρος του οποίου δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 1605 στη Μαδρίτη. Το βιβλίο γνώρισε αμέσως μεγάλη επιτυχία, όχι για τις βαθιές φιλοσοφικές του αναζητήσεις (που εκτιμήθηκαν μετά από 3 αιώνες!) αλλά για την ψυχαγωγική του αξία. Ο σκοπός του συγγραφέα ήταν αρχικά να παρωδήσει τα χρεωκοπημένα πια ιπποτικά μυθιστορήματα που υπνώτιζαν τους αναγνώστες κάθε κοινωνικής τάξης, αλλά το βιβλίο κατατάχτηκε στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας για τον φιλοσοφικό σχολιασμό του πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη. Η πραγματικότητα παρουσιάζεται σε δυο επίπεδα: το επίπεδο της «ποιητικής αλήθειας» του Δον Κιχώτη και της «ιστορικής αλήθειας» που εκπροσωπεί ο υπηρέτης του Σάντσο Πάντσα.

Με το «Δον Κιχώτης» ο Θερβάντες απέκτησε αναγνωρισιμότητα και ακολουθούν «οι Υποδειγματικές νουβέλες», «το Ταξίδι στον Παρνασσό» και οι «Οκτώ Κωμωδίες», ενώ το 1615 ο Θερβάντες εκδίδει το δεύτερο μέρος του «Δον Κιχώτη».

Ένα χρόνο αργότερα, στις 22 Απριλίου 1616, θα αφήσει την τελευταία του πνοή, για να περάσει στην αιωνιότητα συντροφιά με τους κορυφαίους συγγραφείς όλων των εποχών, όπως στην αιωνιότητα πέρασε και ο ήρωάς του ο μισότρελος αλλά αθεράπευτα ρομαντικός Δον Κιχώτης.