Μάκθμα 2ο

Δεκζμβριοσ 2012 -- 2 διδακτικζσ ώρεσ

ΟΙ ΝΩΠΟΓΡΑΦΙΕ

ΣΟΧΟΙ

1 Να γίνει γνωριμία με τθν τζχνθ τθσ νωπογραφίασ

2 Να εντοπιςτεί θ ιςτορικι εξζλιξθ τθσ τεχνικισ

3 Να παρουςιαςτεί θ τεχνικι των νωπογραφιϊν

4 Να προβλθκοφν ςθμαντικά καλλιτεχνικά δείγματα

5 Να παρουςιαςτεί ο τρόποσ αποκατάςταςθσ φκαρμζνων νωπογραφιϊν

Ειςθγθτισ Κυριακουλόπουλοσ Ευάγγελοσ ΡΕ01Η ειςιγθςθ βαςίςτθκε ςε πλθροφορίεσ των διαδυκτιακϊν τόπων wwwygeiaonlimegr

wwwxanthiilpsgr

Nωπογραφία

Τεχνικι τθσ τοιχογραφίασεκτελεςμζνθ με χρϊματα διαλυτά ςτονερό που τοποκετοφνται επάνω ςτοκονίαμα του τοίχου όςο ακόμα είναινωπό ονομάηεται επίςθσ φρζςκο απότον αντίςτοιχο ιταλικό όρο (fresco) Ητεχνικι τθσ ν είναι διαφορετικι απόαυτιν τθσ τζμπερασ ι τθσεγκαυςτικισ Η παλζτα τθσ είναι πολφπιο περιοριςμζνθ από των δφοπροαναφερκζντων γιατί χρθςιμοποιείωσ λευκό χρϊμα τον αςβζςτθ με τονοποίο λίγα μόνο χρϊματα μποροφν νααναμειχκοφν Η τεχνικι τθσ βαςίηεταιςτθν ιδιότθτα που ζχει οαςβζςτθσ όταν ενωκεί με ποταμίςιαάμμο ι με αργιλϊδεσ χϊμα ναςχθματίηει κακϊσ ξθραίνεται ζνακονίαμα με ςκλθρι κρυςταλλικιεπιφάνεια

Το ζργο ςχεδιάηεται ολόκλθρο μεκάρβουνο και κόκκινο χϊμα ςτοκατϊτερο ςτρϊμα του κονιάματοσΎςτερα ζνα μζροσ του τόςο όςοκρίνει ο καλλιτζχνθσ ότι μπορεί ναηωγραφίςει μζςα ςε μίαθμζρα καλφπτεται με το δεφτεροςτρϊμα του κονιάματοσ πουηωγραφίηεται όςο ακόμα είναι νωπόΤο υπόλοιπο τμιμα τθσ ςφνκεςθσ πουδεν εκτελζςτθκε μζςα ςτθν ίδια θμζραπαραμζνει ςχεδιαςμζνο ςτο πρϊτοςτρϊμα του κονιάματοσ ϊςτε ναχρθςιμεφει ωσ οδθγόσ τθσ ςφνκεςθσΗ οριςτικι ςχεδίαςθ του ζργου ςτοεπίςτρωμα γίνεται με τθ βοικεια τωνχαρτονιϊν Ρρόκειται για φφλλα πολφχοντροφ χαρτιοφ ςτα οποία ζχειςχεδιαςτεί με απόλυτθ ακρίβεια θςφνκεςθ

Στθ ςυνζχεια με μια βελόναδθμιουργοφνται μικρζσ τρφπεσ ςτοχαρτί ςε όλο το περίγραμμα τουςχεδίου Τοποκετείται τότε το χαρτίεπάνω ςτο κονίαμα και τινάηεται ςτιστρφπεσ ζνα ςακοφλι που περιζχειχρωςτικι ουςία ςε ςκόνθ Η ςκόνθαυτι επικάκεται ςτο νωπό κονίαμακαι ςχθματίηει το ςχζδιο το οποίο οκαλλιτζχνθσ μπορεί αν κζλει να τοςτακεροποιιςει περιςςότερο ναχαράξει με αιχμθρό εργαλείο Ζπειτααρχίηει θ κακαυτό ηωγραφικι εργαςία

Οι καταλλθλότερεσ χρωςτικζσ ουςίεσγια τθ ν είναι εκείνεσ που αντζχουνκαλφτερα ςτον αςβζςτθ όπωσ ταοξείδια του ςιδιρου από τα οποίαπροζρχονται τα κίτρινα τα καςτανάκαι τα κόκκινα Κατάλλθλα χρϊματαείναι επίςθσ το γαλάηιο και το πράςινοτου κοβαλτίου ενϊ άλλεσ ουςίεσπρζπει να χρθςιμοποιοφνται μεμεγάλθ προςοχι γιατί αλλοιϊνονταιεφκολα Το κονίαμα και τοχρϊμα κακϊσςτεγνϊνουν ςχθματίηουν ζναςυμπαγζσ ςϊμα Η ν μπορεί ναδϊςει λαμπρά αποτελζςματα αλλάαπαιτεί απόλυτθ κατοχι τθσ τεχνικισ(που αποκτάται μόνο με μεγάλθάςκθςθ) κακϊσ και τθν ικανότθτα τθσπολφ γριγορθσ και ςίγουρθσηωγραφικισ εκτζλεςθσ γιατί αντίκετααπό τισ άλλεσ ηωγραφικζσ τεχνικζσ θν δεν επιτρζπει τροποποιιςεισ και

διορκϊςεισ

Ιςτορία Οι τοιχογραφίεσ τθσ αρχαίασΑιγφπτου αν και ονομάηονταιςυνικωσ φρζςκα δθλαδι ν είναιεκτελεςμζνεσ κατά το μεγαλφτερομζροσ τουσ με διαφορετικοφσ τρόπουσαπrsquo ότι θ πραγματικι ν που όπωσπροαναφζρκθκε είναι ηωγραφικιεπάνω ςε νωπό κονίαμα με χρϊματαδιαλυμζνα ςε νερό Οι Αιγφπτιοιηωγράφοι προτιμοφςαν τθν τεχνικιτθσ τζμπερασ αναμείγνυαν δθλαδι ταχρϊματα με κρόκο αβγοφ λάδι γάλαι μζλι και τα τοποκετοφςαν πάνω ςτοξερό κονίαμα Σε οριςμζνεσπεριπτϊςεισ χρθςιμοποιοφςαν τθλεγόμενθ ξθρογραφικιν τοποκετοφςαν δθλαδι τα χρϊματαςε κονίαμα βρεγμζνο μεαςβεςτόνερο

Στισ τοιχογραφικζσ διακοςμιςεισ τωνανακτόρων τθσ Κνωςοφ και τθσΦαιςτοφ που είναι από τα πιοηωντανά τεκμιρια του μινωικοφπολιτιςμοφ χρθςιμοποιικθκαντζμπερεσ όπωσ και ςτθν Αίγυπτο μετθ διαφορά ότι οι Μινωίτεσκαλλιτζχνεσ τισ τοποκετοφςαν επάνωςε νωπό κονίαμα Οι λίγεσ ςχετικζσπλθροφορίεσ που άφθςαν οι αρχαίοιςυγγραφείσ δεν οδθγοφν ςε αςφαλιςυμπεράςματα ςχετικά με τισ τεχνικζστθσ καταςκευισ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Το ζργο ςχεδιάηεται ολόκλθρο μεκάρβουνο και κόκκινο χϊμα ςτοκατϊτερο ςτρϊμα του κονιάματοσΎςτερα ζνα μζροσ του τόςο όςοκρίνει ο καλλιτζχνθσ ότι μπορεί ναηωγραφίςει μζςα ςε μίαθμζρα καλφπτεται με το δεφτεροςτρϊμα του κονιάματοσ πουηωγραφίηεται όςο ακόμα είναι νωπόΤο υπόλοιπο τμιμα τθσ ςφνκεςθσ πουδεν εκτελζςτθκε μζςα ςτθν ίδια θμζραπαραμζνει ςχεδιαςμζνο ςτο πρϊτοςτρϊμα του κονιάματοσ ϊςτε ναχρθςιμεφει ωσ οδθγόσ τθσ ςφνκεςθσΗ οριςτικι ςχεδίαςθ του ζργου ςτοεπίςτρωμα γίνεται με τθ βοικεια τωνχαρτονιϊν Ρρόκειται για φφλλα πολφχοντροφ χαρτιοφ ςτα οποία ζχειςχεδιαςτεί με απόλυτθ ακρίβεια θςφνκεςθ

Στθ ςυνζχεια με μια βελόναδθμιουργοφνται μικρζσ τρφπεσ ςτοχαρτί ςε όλο το περίγραμμα τουςχεδίου Τοποκετείται τότε το χαρτίεπάνω ςτο κονίαμα και τινάηεται ςτιστρφπεσ ζνα ςακοφλι που περιζχειχρωςτικι ουςία ςε ςκόνθ Η ςκόνθαυτι επικάκεται ςτο νωπό κονίαμακαι ςχθματίηει το ςχζδιο το οποίο οκαλλιτζχνθσ μπορεί αν κζλει να τοςτακεροποιιςει περιςςότερο ναχαράξει με αιχμθρό εργαλείο Ζπειτααρχίηει θ κακαυτό ηωγραφικι εργαςία

Οι καταλλθλότερεσ χρωςτικζσ ουςίεσγια τθ ν είναι εκείνεσ που αντζχουνκαλφτερα ςτον αςβζςτθ όπωσ ταοξείδια του ςιδιρου από τα οποίαπροζρχονται τα κίτρινα τα καςτανάκαι τα κόκκινα Κατάλλθλα χρϊματαείναι επίςθσ το γαλάηιο και το πράςινοτου κοβαλτίου ενϊ άλλεσ ουςίεσπρζπει να χρθςιμοποιοφνται μεμεγάλθ προςοχι γιατί αλλοιϊνονταιεφκολα Το κονίαμα και τοχρϊμα κακϊσςτεγνϊνουν ςχθματίηουν ζναςυμπαγζσ ςϊμα Η ν μπορεί ναδϊςει λαμπρά αποτελζςματα αλλάαπαιτεί απόλυτθ κατοχι τθσ τεχνικισ(που αποκτάται μόνο με μεγάλθάςκθςθ) κακϊσ και τθν ικανότθτα τθσπολφ γριγορθσ και ςίγουρθσηωγραφικισ εκτζλεςθσ γιατί αντίκετααπό τισ άλλεσ ηωγραφικζσ τεχνικζσ θν δεν επιτρζπει τροποποιιςεισ και

διορκϊςεισ

Ιςτορία Οι τοιχογραφίεσ τθσ αρχαίασΑιγφπτου αν και ονομάηονταιςυνικωσ φρζςκα δθλαδι ν είναιεκτελεςμζνεσ κατά το μεγαλφτερομζροσ τουσ με διαφορετικοφσ τρόπουσαπrsquo ότι θ πραγματικι ν που όπωσπροαναφζρκθκε είναι ηωγραφικιεπάνω ςε νωπό κονίαμα με χρϊματαδιαλυμζνα ςε νερό Οι Αιγφπτιοιηωγράφοι προτιμοφςαν τθν τεχνικιτθσ τζμπερασ αναμείγνυαν δθλαδι ταχρϊματα με κρόκο αβγοφ λάδι γάλαι μζλι και τα τοποκετοφςαν πάνω ςτοξερό κονίαμα Σε οριςμζνεσπεριπτϊςεισ χρθςιμοποιοφςαν τθλεγόμενθ ξθρογραφικιν τοποκετοφςαν δθλαδι τα χρϊματαςε κονίαμα βρεγμζνο μεαςβεςτόνερο

Στισ τοιχογραφικζσ διακοςμιςεισ τωνανακτόρων τθσ Κνωςοφ και τθσΦαιςτοφ που είναι από τα πιοηωντανά τεκμιρια του μινωικοφπολιτιςμοφ χρθςιμοποιικθκαντζμπερεσ όπωσ και ςτθν Αίγυπτο μετθ διαφορά ότι οι Μινωίτεσκαλλιτζχνεσ τισ τοποκετοφςαν επάνωςε νωπό κονίαμα Οι λίγεσ ςχετικζσπλθροφορίεσ που άφθςαν οι αρχαίοιςυγγραφείσ δεν οδθγοφν ςε αςφαλιςυμπεράςματα ςχετικά με τισ τεχνικζστθσ καταςκευισ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Στθ ςυνζχεια με μια βελόναδθμιουργοφνται μικρζσ τρφπεσ ςτοχαρτί ςε όλο το περίγραμμα τουςχεδίου Τοποκετείται τότε το χαρτίεπάνω ςτο κονίαμα και τινάηεται ςτιστρφπεσ ζνα ςακοφλι που περιζχειχρωςτικι ουςία ςε ςκόνθ Η ςκόνθαυτι επικάκεται ςτο νωπό κονίαμακαι ςχθματίηει το ςχζδιο το οποίο οκαλλιτζχνθσ μπορεί αν κζλει να τοςτακεροποιιςει περιςςότερο ναχαράξει με αιχμθρό εργαλείο Ζπειτααρχίηει θ κακαυτό ηωγραφικι εργαςία

Οι καταλλθλότερεσ χρωςτικζσ ουςίεσγια τθ ν είναι εκείνεσ που αντζχουνκαλφτερα ςτον αςβζςτθ όπωσ ταοξείδια του ςιδιρου από τα οποίαπροζρχονται τα κίτρινα τα καςτανάκαι τα κόκκινα Κατάλλθλα χρϊματαείναι επίςθσ το γαλάηιο και το πράςινοτου κοβαλτίου ενϊ άλλεσ ουςίεσπρζπει να χρθςιμοποιοφνται μεμεγάλθ προςοχι γιατί αλλοιϊνονταιεφκολα Το κονίαμα και τοχρϊμα κακϊσςτεγνϊνουν ςχθματίηουν ζναςυμπαγζσ ςϊμα Η ν μπορεί ναδϊςει λαμπρά αποτελζςματα αλλάαπαιτεί απόλυτθ κατοχι τθσ τεχνικισ(που αποκτάται μόνο με μεγάλθάςκθςθ) κακϊσ και τθν ικανότθτα τθσπολφ γριγορθσ και ςίγουρθσηωγραφικισ εκτζλεςθσ γιατί αντίκετααπό τισ άλλεσ ηωγραφικζσ τεχνικζσ θν δεν επιτρζπει τροποποιιςεισ και

διορκϊςεισ

Ιςτορία Οι τοιχογραφίεσ τθσ αρχαίασΑιγφπτου αν και ονομάηονταιςυνικωσ φρζςκα δθλαδι ν είναιεκτελεςμζνεσ κατά το μεγαλφτερομζροσ τουσ με διαφορετικοφσ τρόπουσαπrsquo ότι θ πραγματικι ν που όπωσπροαναφζρκθκε είναι ηωγραφικιεπάνω ςε νωπό κονίαμα με χρϊματαδιαλυμζνα ςε νερό Οι Αιγφπτιοιηωγράφοι προτιμοφςαν τθν τεχνικιτθσ τζμπερασ αναμείγνυαν δθλαδι ταχρϊματα με κρόκο αβγοφ λάδι γάλαι μζλι και τα τοποκετοφςαν πάνω ςτοξερό κονίαμα Σε οριςμζνεσπεριπτϊςεισ χρθςιμοποιοφςαν τθλεγόμενθ ξθρογραφικιν τοποκετοφςαν δθλαδι τα χρϊματαςε κονίαμα βρεγμζνο μεαςβεςτόνερο

Στισ τοιχογραφικζσ διακοςμιςεισ τωνανακτόρων τθσ Κνωςοφ και τθσΦαιςτοφ που είναι από τα πιοηωντανά τεκμιρια του μινωικοφπολιτιςμοφ χρθςιμοποιικθκαντζμπερεσ όπωσ και ςτθν Αίγυπτο μετθ διαφορά ότι οι Μινωίτεσκαλλιτζχνεσ τισ τοποκετοφςαν επάνωςε νωπό κονίαμα Οι λίγεσ ςχετικζσπλθροφορίεσ που άφθςαν οι αρχαίοιςυγγραφείσ δεν οδθγοφν ςε αςφαλιςυμπεράςματα ςχετικά με τισ τεχνικζστθσ καταςκευισ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Οι καταλλθλότερεσ χρωςτικζσ ουςίεσγια τθ ν είναι εκείνεσ που αντζχουνκαλφτερα ςτον αςβζςτθ όπωσ ταοξείδια του ςιδιρου από τα οποίαπροζρχονται τα κίτρινα τα καςτανάκαι τα κόκκινα Κατάλλθλα χρϊματαείναι επίςθσ το γαλάηιο και το πράςινοτου κοβαλτίου ενϊ άλλεσ ουςίεσπρζπει να χρθςιμοποιοφνται μεμεγάλθ προςοχι γιατί αλλοιϊνονταιεφκολα Το κονίαμα και τοχρϊμα κακϊσςτεγνϊνουν ςχθματίηουν ζναςυμπαγζσ ςϊμα Η ν μπορεί ναδϊςει λαμπρά αποτελζςματα αλλάαπαιτεί απόλυτθ κατοχι τθσ τεχνικισ(που αποκτάται μόνο με μεγάλθάςκθςθ) κακϊσ και τθν ικανότθτα τθσπολφ γριγορθσ και ςίγουρθσηωγραφικισ εκτζλεςθσ γιατί αντίκετααπό τισ άλλεσ ηωγραφικζσ τεχνικζσ θν δεν επιτρζπει τροποποιιςεισ και

διορκϊςεισ

Ιςτορία Οι τοιχογραφίεσ τθσ αρχαίασΑιγφπτου αν και ονομάηονταιςυνικωσ φρζςκα δθλαδι ν είναιεκτελεςμζνεσ κατά το μεγαλφτερομζροσ τουσ με διαφορετικοφσ τρόπουσαπrsquo ότι θ πραγματικι ν που όπωσπροαναφζρκθκε είναι ηωγραφικιεπάνω ςε νωπό κονίαμα με χρϊματαδιαλυμζνα ςε νερό Οι Αιγφπτιοιηωγράφοι προτιμοφςαν τθν τεχνικιτθσ τζμπερασ αναμείγνυαν δθλαδι ταχρϊματα με κρόκο αβγοφ λάδι γάλαι μζλι και τα τοποκετοφςαν πάνω ςτοξερό κονίαμα Σε οριςμζνεσπεριπτϊςεισ χρθςιμοποιοφςαν τθλεγόμενθ ξθρογραφικιν τοποκετοφςαν δθλαδι τα χρϊματαςε κονίαμα βρεγμζνο μεαςβεςτόνερο

Στισ τοιχογραφικζσ διακοςμιςεισ τωνανακτόρων τθσ Κνωςοφ και τθσΦαιςτοφ που είναι από τα πιοηωντανά τεκμιρια του μινωικοφπολιτιςμοφ χρθςιμοποιικθκαντζμπερεσ όπωσ και ςτθν Αίγυπτο μετθ διαφορά ότι οι Μινωίτεσκαλλιτζχνεσ τισ τοποκετοφςαν επάνωςε νωπό κονίαμα Οι λίγεσ ςχετικζσπλθροφορίεσ που άφθςαν οι αρχαίοιςυγγραφείσ δεν οδθγοφν ςε αςφαλιςυμπεράςματα ςχετικά με τισ τεχνικζστθσ καταςκευισ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Ιςτορία Οι τοιχογραφίεσ τθσ αρχαίασΑιγφπτου αν και ονομάηονταιςυνικωσ φρζςκα δθλαδι ν είναιεκτελεςμζνεσ κατά το μεγαλφτερομζροσ τουσ με διαφορετικοφσ τρόπουσαπrsquo ότι θ πραγματικι ν που όπωσπροαναφζρκθκε είναι ηωγραφικιεπάνω ςε νωπό κονίαμα με χρϊματαδιαλυμζνα ςε νερό Οι Αιγφπτιοιηωγράφοι προτιμοφςαν τθν τεχνικιτθσ τζμπερασ αναμείγνυαν δθλαδι ταχρϊματα με κρόκο αβγοφ λάδι γάλαι μζλι και τα τοποκετοφςαν πάνω ςτοξερό κονίαμα Σε οριςμζνεσπεριπτϊςεισ χρθςιμοποιοφςαν τθλεγόμενθ ξθρογραφικιν τοποκετοφςαν δθλαδι τα χρϊματαςε κονίαμα βρεγμζνο μεαςβεςτόνερο

Στισ τοιχογραφικζσ διακοςμιςεισ τωνανακτόρων τθσ Κνωςοφ και τθσΦαιςτοφ που είναι από τα πιοηωντανά τεκμιρια του μινωικοφπολιτιςμοφ χρθςιμοποιικθκαντζμπερεσ όπωσ και ςτθν Αίγυπτο μετθ διαφορά ότι οι Μινωίτεσκαλλιτζχνεσ τισ τοποκετοφςαν επάνωςε νωπό κονίαμα Οι λίγεσ ςχετικζσπλθροφορίεσ που άφθςαν οι αρχαίοιςυγγραφείσ δεν οδθγοφν ςε αςφαλιςυμπεράςματα ςχετικά με τισ τεχνικζστθσ καταςκευισ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Στισ τοιχογραφικζσ διακοςμιςεισ τωνανακτόρων τθσ Κνωςοφ και τθσΦαιςτοφ που είναι από τα πιοηωντανά τεκμιρια του μινωικοφπολιτιςμοφ χρθςιμοποιικθκαντζμπερεσ όπωσ και ςτθν Αίγυπτο μετθ διαφορά ότι οι Μινωίτεσκαλλιτζχνεσ τισ τοποκετοφςαν επάνωςε νωπό κονίαμα Οι λίγεσ ςχετικζσπλθροφορίεσ που άφθςαν οι αρχαίοιςυγγραφείσ δεν οδθγοφν ςε αςφαλιςυμπεράςματα ςχετικά με τισ τεχνικζστθσ καταςκευισ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Στουσ ρωμαϊκοφσ χρόνουσ οι τοίχοιηωγραφίηονταν ςυνικωσ πάνω ςε μιαπροετοιμαςία κονιάματοστοποκετθμζνου ςε πολλά ςτρϊματαKατά τθν περίφθμθ μελζτθ τουΒιτροφβιου Ρερί Αρχιτεκτονικισ ζξιζπρεπε να είναι τα ςτρϊματα αυτάτρία πιο χοντρά και τρία πιο λεπτάΑλλά οι πιο πολφτιμεσ τοιχογραφίεσκαταςκευάηονταν τότε ςτοκαβαλζτο επάνω ςε κονίαματοποκετθμζνο μζςα ςε ξφλινα πλαίςιακαι φςτερα προςαρμοηόμενο ςτουστοίχουσ με ςιδερζνια καρφιά ιςυνδζςμουσ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Αγία Ρρίςκιλλα ϊμθ

Οι ρωμαϊκζσ τοιχογραφίεσκεωροφνται ςυνικωσ ν αλλά τααντικρουόμενα αποτελζςματα τωνχθμικϊν αναλφςεων δεν ζχουναποςαφθνίςει ακόμα αν οι ωμαίοιηωγράφοι χρθςιμοποιοφςαν τιστεχνικζσ τθσ τζμπερασ τθσεγκαυςτικισ και τθσ ν ταυτόχρονα ιχωριςτά Οπωςδιποτε όμωσ θ νεπικράτθςε Στισ κατακόμβεσχρθςιμοποιικθκε θ μζκοδοσ τωνν που απαιτοφςε μεγάλθ ταχφτθταεκτζλεςθσ και ταίριαηε απόλυτα με τθγριγορθ ηωγραφικι τεχνικι εκείνωντων καλλιτεχνϊν που ςυνικιηαν νατοποκετοφν τα χρϊματα με τρόπουσανάλογουσ με εκείνουσ των Γάλλωνιμπρεςιονιςτϊν

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Μονι Χϊρασ 1350

Από τθν ελλθνιςτικι και ρωμαϊκι νθ τεχνικι διαδόκθκε ςτο Βυηάντιο καιςτισ δυτικζσ χϊρεσ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Στουντζνιτςα1330 Καςτοριά 1100

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Οι ν τθσ Σάντα Μαρία Αντίκουα ςτθϊμθ επιτρζπουν να γνωρίςει κανείστισ τεχνικζσ που χρθςιμοποιικθκαναπό τον 5ο ζωσ τον 10ο αι από τουσΒυηαντινοφσ και ωμαίουσ καλλιτζχνεσςτα επτά επάλλθλα ςτρϊματα τωνκονιαμάτων που ιρκαν ςτο φωσ ΣτθΔφςθ θ ν ςυνεχίςτθκε ωσ τον 16ο αικαι ζφταςε ςτο αποκορφφωμά τθσςτισ Αίκουςεσ που φιλοτζχνθςε οαφαιλ και ςτθ διακόςμθςθ τθσΚαπζλα Σιξτίνα ςτθ ϊμθ από τονΜιχαιλ Άγγελο

Τον 18ο αι ο Τιζπολο ςυνζχιςε μεεπιτυχία τθν τεχνικι τθσνωπογραφίασ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Καπζλλα ιξτίνα

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

1 Aπό ποια μζρθ αποτελείται μια τοιχογραφία

H τοιχογραφία αποτελείται από το κονίαμα (υπόςτρωμα) και τθ ηωγραφικι επιφάνεια

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

2 Tι είναι το κονίαμα Aπό τι αποτελείται

Kονίαμα είναι ο τοιχογραφικόσ ςοβάστων εκκλθςιϊν και αποτελείται από 3ςτρϊματα που το πρϊτο είναι πιοπαχφ περίπου 10 χιλιοςτά το δεφτερο3 χιλιοςτά και το τρίτο που είναι και τοηωγραφικό ςτρϊμα 2 χιλιοςτά Tαυλικά του κονιάματοσ είναι αςβζςτθσκαι άμμοσ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

3 O αςβζςτθσ που χρθςιμοποιείται ςτο κονίαμα είναι υλικό που βρίςκεται ςτθ φφςθ όπωσ θ άμμοσ ςτθ κάλαςςα

Tον αςβζςτθ τον βρίςκουμε ςτθ φφςθμε τθν μορφι πζτρασ αςβεςτόπετρασμε ανκρακικό οξφ και άλλεσ κειοφχεσενϊςεισ Για να μετατραπεί ςε κακαρόαςβζςτθ όπωσ είναι απαραίτθτο ςτθντοιχογραφία πρζπει να μπει ςε ειδικόκαμίνι και να ψθκεί καλά ςε φωτιά με

κλιματόβεργεσΓια να γίνει κακαρόσ πρζπει ναςβθςτεί καλά να ςουρωκεί καικρατθκεί ςε λάκκο μζςα ςτθγθ τουλάχιςτον 7 μινεσ πριν τθ χριςθτου H δε άμμοσ πρζπει να είναιποταμίςια για να μθν περιζχειαλάτι καλά πλυμζνθ και ςωςτάκοςκινιςμζνθ (χοντρι μζτρια ψιλι)

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Eκτόσ από τθν άμμο και τον αςβζςτθ χρθςιμοποιοφνται άλλα υλικά

Mποροφμε επίςθσ να προςκζςουμεκαι μερικά άλλα υλικά για καλφτεροκονίαμα τουβλόςκονθ γιαπεριςςότερθ απορροφθτικότθτα

γιδότριχα ι τηίβα για ςυνοχι

άχυρο λεπτό κομμζνο για ςυνοχι καιχωρίσ ςκαςίματα ςτζγνωμα τουαςβζςτθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

5 H ηωγραφικι επιφάνεια τθσ τοιχογραφίασ από τι αποτελείται

H ηωγραφικι επιφάνεια αποτελείταιαπό χρϊματα φυςικά ορυκτά καικάποιο ςυνδετικό υλικό ανάλογα μετθν τεχνικι που ζχει χρθςιμοποιιςει ο

καλλιτζχνθσ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

6 Yπάρχουν πολλζσ τεχνικζσ ηωγραφικισ τθσ τοιχογραφίασ

Yπάρχουν 3 τεχνικζσ που τισ λζμεFresco Secco και Mezzo fresco

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Tι είναι θ τεχνικι του Fresco

O ηωγράφοσ τοποκετεί τα χρϊματάτου ςτο υγρό ακόμα κονίαμα δίχωσςυνδετικό Tα χρϊματα ενϊνονται μετο νερό που αποβάλλεται διαμζςουτθσ επιφάνειασ του τρίτου ςτρϊματοστου κονιάματοσ όπου ςυγκεντρϊνεταικαι ενϊ αυτό ςτεγνϊνει καςτακεροποιθκοφν και κα γίνουν ζνα

μαυτόTο αποτζλεςμα αυτισ τθσ τεχνικισ ςτονωπό κονίαμα κα είναι μίανωπογραφία μια ηωγραφικιεπιφάνεια θ οποία λζγεται Afresco ιfresco

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

H τεχνικι του Secco ςε τι διαφζρει από τθν τεχνικι του fresco

Aν τοποκετιςει κάποιοσ τα χρϊματαςε μία επιφάνεια κονιάματοσ που ζχειιδθ ςτεγνϊςει ι ςκλθρφνει τότε τοαποτζλεςμα δεν είναι νωπογραφίακαι χρειάηεται οπωςδιποτε ζναςυνδετικό υλικό που κα κρατιςει ταχρϊματα ςτθν επιφάνεια τουκονιάματοσ αυγό λάδι ι ηωικι κόλλαAυτι θ τεχνικι λζγεται secco

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

H τεχνικι Mezzo fresco ζχει ςτοιχεία από τισ άλλεσ δφο δθλ του fresco και Secco

Aκριβϊσ Tα χρϊματα τοποκετοφνταιςε κονίαμα που ζχει ςτεγνϊςει μερικάκαι δεν απορροφϊνται τόςο βακιάόςο ςτο γνιςιο fresco και γιαυτόενιςχφονται με κάποιο ςυνδετικόόπωσ ηωικι κόλλα αυγό ι λάδι

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

10 Aπό ποιουσ παράγοντεσ εξαρτάται το είδοσ και θ ζκταςθτθσ φκοράσ μιασ τοιχογραφίασΡαράγοντεσ που επθρεάηουν τθ φκορά μιασ τοιχογραφίασείναι ςυνικωσ H υγραςία επθρεάηει όλα τα υγροςκοπικάυλικά που αποτελοφν μία τοιχογραφία και οδθγεί ςτθναποςφνκεςι τουσH δράςθ των αλάτων ςε μεταβολζσ υγραςίασ- κερμοκραςίαζχουμε κρυςταλλοποίθςθ διάλυςθ των αλάτων και θτοιχογραφία γίνεται ςακρι Yπάρχουν 2 τφποικρυςταλλοποίθςθσ αλάτων ςε μία τοιχογραφίαα) Συνεχισ διείςδυςθ και γριγορθ εξάτμιςθ υγραςίασ ταάλατα κρυςταλλοποιοφνται ςτθν επιφάνειαβ) Aργι διείςδυςθ υγραςίασ ςυγκζντρωςθ αλάτων κάτω απότθν επιφάνεια αςκοφν πιζςεισ και δθμιουργία ρωγμϊνBιολογικοί παράγοντεσα) Λειχινεσ φφκια-μφκθτεσ όταν θ ςχετικι υγραςία είναιπάνω από 65επθρεάηουν το κονίαμα εκκρίνοντασ οξζαβ) Ρεριττϊματα πουλιϊν επειδι περιζχουν νιτρικά καιφωςφορικά άλαταγ) Mικροοργανιςμοί μικρόβια τα οποία προζρχονται απόφιλιματα ομαδικι εκπνοι άγγιγμα με το χζριΦυςικοί παράγοντεσ ςειςμοί πλθμμφρεσ κλπΆλλεσ αιτίεσ είναι το φωσ θ κάπνα των κεριϊν (αικάλθ) θκζρμανςθ μνθμείων και εκκλθςιϊν ζντομα ηϊα κλπEπίςθσ ζχουμε αλλοιϊςεισ που οφείλονται ςτθν κακιποιότθτα των υλικϊν ςε ακατάλλθλεσ τεχνικζσ και τζλοσ ςτονανκρϊπινο παράγοντα

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

1 Ποιεσ φκορζσ ςτισ τοιχογραφίεσδθμιουργεί ο ανκρώπινοσπαράγοντασ

Yπάρχουν αρκετοί λόγοι για τισφκορζσ των τοιχογραφιϊν από τονανκρϊπινο παράγοντα O πόλεμοσεκριξεισ λογχίςματα βομβαρδιςμοίκλπ

Θρθςκολθψία καταςτροφζσειδωλολατρικϊν τοιχογραφικϊνκεμάτων αφαίρεςθ με ξφςιμο μθθκικϊν παραςτάςεων(γυμνό διάβολοι κλπ)

Aρχαιοκαπθλία πχ κλζψιμο κεφαλϊνAγίων με αποτζλεςμα καταςτροφι καιαπϊλεια τμθμάτων τοιχογραφιϊν και

Άγνοια δθμιουργεί τισ περιςςότερεσκαταςτροφζσ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Ποιεσ καταςτροφζσ ςτισ τοιχογραφίεσμπορεί να δθμιουργιςει θ άγνοια

α) Ξφςιμο ματιϊν αυτιϊν Aγίων γιαφάρμακα φυλακτά κλπβ) Ξφςιμο τοιχογραφικϊν κεμάτωνΓιατί άλλαξε το πνεφμα τθσ εποχισδεν ςυμφωνοφμε με το κζμα τθνπαράςταςθ το φφοσ κλπγ) Aςβζςτωμα τοίχων Γιακακαριότθτα που καλφπτει ολόκλθρεσ

ςυνκζςεισδ) Kόλλθμα αναμμζνων κεριϊν Γιατάματα κατευκείαν ςτισ τοιχογραφίεσπου καίγονται τα χρϊματαε) `Aναμα ακατάλλθλθσ ποιότθτασκεριϊν με αποτζλεςμα να μαυρίηουνοι τοιχογραφίεσςτ) Διάφορεσ επεμβάςεισεπιηωγραφίςεισ επιτοιχογραφιςεισεγκατάςταςθσ θλεκτρολογικοφ υλικοφκλπ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ ςτερζωςθτου υποςτρώματοσ μιαστοιχογραφίασ που ζχει αποκολλθκείαπό τθν τοιχοδομι

Ζνα αποκολλθμζνο από τον τοίχουπόςτρωμα για να ςτερεωκεί πρζπειαρχικά να προςτατευκεί μεεπικόλλθςθ γάηασ και να πρεςαριςτείϊςτε να επανζλκει ςτθν αρχικι τουκζςθ ενϊ παράλλθλα ειςάγεται μεςφριγγα το ςυγκολλθτικό υλικό που καεπιλζξουμε

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

ε ποιεσ περιπτώςεισ γίνεται αποτοίχιςθτων τοιχογραφιών ενόσ μνθμείου και θμεταφορά τουσ ςτο Mουςείο

Oι τοιχογραφίεσ αποτελοφναναπόςπαςτο τμιμα του ςυνόλου ενόσμνθμείου για το οποίο ζχουν ςχεδιαςτείκαι το οποίο με τθ ςειρά του αςκεί μίααποφαςιςτικι επίδραςθ ςτον χαρακτιρακαι το αιςκθτικό τουσ αποτζλεςμαH απόςπαςθ και θ μεταφορά τουσ πρζπεινα αποφαςίηεται μόνο όταν θ ςυντιρθςθείναι αδφνατον να γίνει επί τόπου και δενεξαςφαλίηεται θ διάςωςι τουσ Άλλοιλόγοι που μποροφν να υπάρξουν και οιοποίοι κακιςτοφν απαραίτθτθ τθνμεταφορά τουσ είναι και θ καταςκευιζργων υψίςτθσ εκνικισ ι διεκνοφσςθμαςίασ ςτον τόπο που βρίςκονται πχθ καταςκευι φραγμάτων ςε ποταμοφσEπίςθσ πολλζσ φορζσ κρίκθκε αναγκαία θαποτοίχιςθ τοιχογραφιϊν όταν αυτζσζχουν επιτοιχογραφίςεισ άλλθσ πολφςπουδαιότερθσ εποχισ ι τεχνοτροπίασ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

Mε ποιο τρόπο γίνεται θ απόςπαςθ και θμεταφορά των τοιχογραφιών

Oι βαςικζσ μζκοδοι είναι τρεισα) τράπο (STRAPPO) Eίναι θ τεχνικι τθσαφαίρεςθσ μόνο τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασXρθςιμοποιείται μόνο όταν υπάρχει ζλλειψθςφνδεςθσ μεταξφ ηωγραφικισ και υποςτρϊματοσοφειλόμενθσ ςε υπερβολικι αποφλοίωςθ τθσηωγραφικισ ι ςε πλιρθ ςακροποίθςθ τουυποςτρϊματοσβ) τάκο (STACCO) Eίναι θ τεχνικιτθσ αφαίρεςθσ τθσ ηωγραφικισ επιφάνειασ μαηίμε το υπόςτρωμα ι μζροσ αυτοφ Xρθςιμοποιείταιμόνο αν θ ηωγραφικι είναι καλά ςυνδεδεμζνθ μετο υπόςτρωμα και αυτό δεν κονιορτοποιείται καιείναι ςε καλι κατάςταςθ

γ) τάκο α μαςζλο (STACCO A MASSELO) Hτεχνικι αυτι περιλαμβάνει αφαίρεςθ τθσηωγραφικισ επιφάνειασ του υποςτρϊματοσ καιμζρουσ του τοίχου Xρθςιμοποιείται μόνο όταν οτοίχοσ μπορεί να κυςιαςτεί και ςε ειδικζσπεριπτϊςεισ πχ όταν το υπόςτρωμα είναιιδιαίτερα ςκλθρό όταν θ αναγλυφότθτα πρζπειοπωςδιποτε να διατθρθκεί όταν θ ηωγραφικιζχει γίνει απευκείασ πάνω ςε πζτρα

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ

τθν περίπτωςθ που υπάρχουναπώλειεσ τμθμάτων ηωγραφικισ ικονιάματοσ τι κάνει ο υντθρθτισ

Πταν υπάρχουν απϊλειεσ τμθμάτωνηωγραφικισ ι κονιάματοσ πρζπει οΣυντθρθτισ να τθρεί δφο βαςικζσαρχζσα) ςεβαςμό ςτο ζργο ωσ τμιμαενόσ ιςτορικοφ τεκμθρίου το οποίοαποκλείει οποιοδιποτε είδοσαπομίμθςθσ και

β) τθ μικρότερθ δυνατόν αιςκθτικι τουπαρζμβαςθ προκειμζνου να μπορεί ναεκτιμθκεί πλιρωσ το ζργοTα μεγάλα κενά τα ςυμπλθρϊνουμε μεκονίαμα ςε επίπεδο ελαφρά χαμθλότεροτθσ αρχικισ ηωγραφικισ επιφάνειασ μεουδζτερο χρωματικό τόνο ϊςτε νααποκακιςτοφν τθν ενότθτα του ζργουΣτα μικρά κενά όταν είναι πάρα πολφαναγκαίο γιατί διαςπάται θ ενότθτα τουζργου μπορεί να γίνει ςυμπλιρωςθ ςεχαμθλότερουσ χρωματικοφσ τόνουσ μεςεβαςμό πάντα ςτο ζργο και το φφοσ τουκαλλιτζχνθ