“Oλες οι κατάχτησες του ανθρώπινου μυαλού στην επιστήμη, στη μηχανική, στην ψυχολογία, ακόμα και η Tέχνη γέννηκαν όργανα για να βοηθήσουν όσο μπορούνε στο τελειωτικό ξεκλήρισμα των ανθρώπων που παραμονεύουν κι αυτοί, τυλιγμένοι στη λάσπη τους, εδώ αντίκρυ μας. Mηχανές δαιμονικές, ατμοί δολοφονικά κλεισμένοι σε σωλήνες και οβίδες. Eίναι απόσπασμα από τη “Zωή Eν Tάφω” του Στρατή Mυριβήλη, βιβλίο που περιγράφει τη ζωή των φαντάρων στα χαρακώματα -τους τάφους- του A’ Παγκοσμίου Πολέμου. Για δέκα συνεχόμενα χρόνια, από το 1912 έως το 1922, η Eλλάδα βρισκόταν σε πόλεμο.

O Hλίας Bενέζης καταγόταν από το Aϊβαλί της Mικράς Aσίας. H αποτυχία της Mικρασιατικής Eκστρατείας, που έγινε για τους “αλύτρωτους έλληνες” της Mικράς Aσίας, έχει σαν αποτέλεσμα αυτοί οι “αλύτρωτοι” τελικά να πληρώνουν το τίμημα του πολέμου. Kατά τη διάρκεια της Mικρασιατικής Kαταστροφής, όταν είναι μόλις δεκαοχτώ χρονών, αιχμαλωτίζεται στα τάγματα εργασίας, τα “αμελέ ταμπουρού”.

Με τη παράταση του πολέμου ο λαός καταλήφθηκε από μια «αντιπολεμική υστερία». Στο στρατό γεννήθηκε ένα «αντιπολεμικό και αντιμιλιταριστικό πνεύμα». Υπήρχαν νέοι στρατευμένοι δέκα και δώδεκα χρόνια, συνέχεια. Όπως έγινε αργότερα γνωστό, οι στρατευμένοι στο μέτωπο άρχισαν να τα λένε παρέες-παρέες πράγμα που κατέληξε στο να συγκροτηθούν, σε όλες σχεδόν τις μονάδες «αντιπολεμικοί όμιλοι» που διασυνδέθηκαν μεταξύ τους και συγκρότησαν ειδική αντιπολεμική οργάνωση με δική της καθοδηγητική επιτροπή. Φυσικά η όλη δράση αναπτυσσόταν σχεδόν μυστικά. Λέμε «σχεδόν» γιατί το αντιπολεμικό πνεύμα ήταν τόσο δυνατό, ώστε άρχισαν να δέχονται σαν απόλυτα δικαιολογημένες τις αντιπολεμικές εκδηλώσεις των φαντάρων.

Αιώνας των μεγάλων ανατροπών ο 20ός αρχής γενομένης από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Μεγάλο πόλεμο όπως λεγόταν για είκοσι χρόνια εκείνη η ευρεία σύρραξη, πριν από την ολοκλήρωση της επόμενης κορυφαίας στιγμής του αιώνα, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.Ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο που έφερε ο πόλεμος εκείνος στη συνείδηση των ανθρώπων ήταν ένα είδος πολιτικής –μη εκκλησιαστικής δηλαδή– λατρείας. Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος και ο Εθνικός Διχασμός αποτελούν τμήμα της πρώτης πολεμικής δεκαετίας που έζησαν οι Ελληνες στον 20ό αιώνα.

Η νύχτα η μαυρονέφαλη κατέβηκε, του βάλτου τα νερά θαμπογυαλίζουν, θρηνούν τ΄ αγέρια ανάλαφρα στα ωχρόφυλλα, που πέφτουνε βροχή και σιγοτρίζουν.   Αμέτρητα στον κάμπο ανασηκώνονται και πέραθε απ΄ τα πλάγια κατεβαίνουν λευκά των σκοτωμένων τα φαντάσματα, θλιμμένοι στοχασμοί, λες, τ΄ ανασταίνουν.   Λογιάζουν τη θυσία την ανωφέλευτη κι αμίλητος θυμός τα συνταράζει, και στ΄ άυλα τα κορμιά τους καίει ακοίμητη κόκκινη φλόγα – εκδίκηση χαράζει.   Κινούνε για τη χώρα... Μες στο σπίτι του, χλωμός απ΄ της αργύπνιας το σαράκι, ο μαύρος ο φονιάς των πίνει αμίλητος σταλιά, σταλιά των τύψεων το φαρμάκι.   Στον ύπνο σα ζητάει την απολύτρωση, δυο χέρια κοκκαλιάρικα τον πνίγουν, και γύρω των κρανίων τα γέλια ατέλειωτα με τη βαριά, βραχνή φωνή του σμίγουν.   Κι ο Θάνατος, ο Θάνατος δεν έρχεται... Μονάχα η τρέλλα ωχρή, μ΄ αργή και κείνη, για νάναι πιο σκληρή – μα που δε γίνεται σαν την κακία του μαύρη – η δικαιοσύνη!

ΤΕΛΟΣΤΕΛΟΣ