ΣΤΡΑΤ ΙΩΤ Ι ΚΗ

01 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣΝΕΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ (1 9 1 2 -1 3 )Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΔΡΑΚΟΥ»01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΝ ΠΡΩΤΩΝ ΚΙΝΕΖΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ (9 o c-6 o c αι. π.Χ.)

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι

ΤΕΥΧΟΣ 131 · ΙΟΥΛΙΟΣ 2007

8 ΧΟΜΕΡΛΗΕΝΑΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

18 01 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ (1912-13)ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

28 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ CRUSADER ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ01 «ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ» ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

38 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΔΡΑΚΟΥ»01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΙΥ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΚΙΝΕΖΙΚΩΝ «ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΚΡΑΤΩΝ)) (9oc-6oc αι. π.Χ.)

48 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΙΟΥΣΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΜΕΝΗ 6η ΣΤΡΑΤΙΑ ΑΝΑΧΑΙΤΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥΣ (1943)

82 Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΖΑΜΑ (202 π.Χ.)ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΟΠΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

Ε Ϊ Ο Φ Υ Α Λ ■ Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε ΣΤ ετρ α μ ελής ομάδα Γερμανών πεζών λα μ β ά νει θ έσ η για να α ντιμ ετω π ίσ ει επ ίθ εσ η του Ε ρ υθρ ού Σ τρ α το ύ στην Ο υκρανία το καλοκα ίρ ι του 1943 (πίν. το υ Ron Volstad που δ η μ ο σ ιεύ ετα ι μ ε την ά δεια της Dragon / P lastim odellism o - co lor im age is co urtesy o f Dragon).

4 Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ 74 Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Π Μ Ι Ε Σ 76 W A R G A M E S 78 Φ Π Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ο Α Ρ Χ Ε Ι Ο 80 Β Ι Β Λ Ι Α 82 Q U I Z Γ Ν Ω Σ Ε Π Ν

ΊΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό · Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ 0ΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΒΟΗΘΟΙ ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΑΟΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιω τικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντισυνταγματάρχης (ΠΖ) ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ I ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑ0ΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ <Am AF¥£ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ / ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΙΛΙΑΝ ΧΑΛΜΠΙΝΓΚΕΡ / ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΑΛΑΝΗΣ / ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΟΥΡΧΟΥΛΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΦΟΓΙΩΡΓΟΣ / ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · DTP-ΚΑΛΛΠΈΧΝΙΚΟ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ ■ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΥΠΕΥΘΥΝΗ MARKETING ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ: ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΕΛΗ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΑΛΙΝΑ ΣΟΥΒΑΤΖΗ · ΓΡΑΦΕΙΑ: Γ ΣΕΦΕΡΗ 8,17234. ΔΑΦΝΗ, ΑΘΗΝΑ · ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΤΟΡΙΑ. Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.92.73.620 · e-mail: info@periscopio.gr · WEB SITE: www.periscopio.gr · FAX: 210.92.73.622 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 42,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 75,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 78,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 86,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Γ Σειρέρη 8, Δάφνη, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: I. ΞΥΝΟΣ - I. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ O.E. · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ · ISSN: 1109-0510 · ΚΩΔΙΚΟΣ: 3196

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΥΜΜΑΧΙΚΟ ΈΓΚΛΗΜΑ ΣΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ

Ενα από τα «σκοτεινά» σημεία της Ιστορίας μας αποτελείη εγκληματική συμπεριφορά των Συμμάχων κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ με στόχο το ακριτικό Καστελλόριζο. Η αρχαία Κισθήνη, όπως αναφέρει το νησί ο Στράβων, υπήρξε το πρώτο τμήμα ελληνικού εδάφους πουαπελευθερώθηκε κατά τον Β’ ΠΠ και χρησιμοποιήθηκε ως προκεχωρημένη βάση εξόρμησης για την απελευθέρωση των υπολοίπων νησιών της Δωδεκάνησου. Την 1η Μαρτίου 1921 η Γαλλία το είχε παραχωρήσει στην Ιταλία. Από τους 15.000 κατοίκους που είχε το νησί το 1910, απέμεναν μόλις 1.500 το 1941, διότι η πλειοψηφία τους, απογοητευμένη από την ιταλική κατοχή (διωγμοί, καταπίεση, προσπάθεια εκλατινισμού, εξορίες), εγκατέλειψε το πάτριο έδαφος και ίδρυσε μεγάλες παροικίες στον Πειραιά, στη Ρόδο, στην Αίγυπτο, στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία. Το νησί κατελήφθη από τους Συμμάχους μόνον για 24 ώρες τον Νοέμβριο του 1941. Ετσι δόθηκε η ευκαιρία στον πληθυσμό να ζήσει μια σύντομη «άνοιξη», καίγοντας την ιταλική σημαία και υψώνοντας στη θέση της τη γαλανόλευκη. Στις 13

Το Καστελλόριζο υπό ιταλική κατοχή. Διακρίνονται το ιστορικό κάστρο και ο οικισμός της «Αρχοντογειτονιάς».

Σεπτεμβρίου 1943 το αντιτορπιλικό «Κουντουριώτης» (D-99, κλάσης «Dardo»), το οποίο μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 1943 έφερε το βρετανικό διακριτικό Η-07, εισήλθε στο λιμάνι του νησιού, προκαλώντας νέα θύελλα ενθουσιασμού στον πληθυσμό. Οι σφοδρότατοι γερμανικοί βομβαρδισμοί ανάγκασαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να μεταφερθούν μέσω Κύπρου στην Παλαιστίνη.Μετά την απελευθέρωση το ακατοίκητο νησί υποδέχθηκε εκατοντάδες στρατιώτες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Αυτοί, μόλις διαπίστωσαν ότι τα σπίτια ήταν αφύλακτα, προχώρησαν στη λεηλασία τους. Πολλά από τα «προϊόντα» της πράξης τους βρέθηκαν να πωλούνται στις αγορές της Μέσης Ανατολής, όπου οι έκπληκτοι εξορισθέντες κάτοικοι αντίκριζαν τα πολύτιμα υπάρχοντά τους. Με τη λήξη

του Β’ ΠΠ στην Ευρώπη, στις 9 Μαϊου 1945, οι παλαιοί κάτοικοι ζήτησαν να επιστρέφουν. Τότε, προκειμένου να καλυφθούν οι λεηλασίες, κάποιοι πυρπόλησαν την πιο εύπορη περιοχή του νησιού, η οποία είχε υποστεί τα χειρότερα, την περίφημη «αρχοντογειτονιά», καταστρέφοντας 1.400 σπίτια! Οσοι επέστρεψαν, βρέθηκαν μπροστά στο οικτρό θέαμα μιας πυρπολημένης πόλης. Ενοχοι δεν ήταν οι κατοχικές αρχές, αλλά οι Σύμμαχοι. Το ακριτικό νησί δεν μπόρεσε να συνελθεί από τότε. Σήμερα κατοικείται από 230 περίπου ανθρώπους. Τα ερείπια από τα παλαιά μεγαλόπρεπα σπίτια θυμίζουν το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Το έγκλημα των Συμμάχων στο Καστελλόριζο ήλθε να προστεθεί σε άλλα, όπως ήταν για παράδειγμα ο βομβαρδισμός βιομηχανικών εγκαταστάσεων του Πειραιά και των περιχώρων, ο οποίος

Το έγκλημα έχει διαπραχ&εί. «Αγνωστοι» πυρπόλησαν την «Αρχοντογειτονιά» για να εξαφανίσουν τις αποδείξεις της λεηλασίας της από τα συμμαχικά σ τρατεύματα.

προκάλεσε πολλά θύματα. Θα πρέπει κάποτε να γίνει συνολική καταγραφή και μελέτη όλων των σχετικών γεγονότων (βλ. καταστροφές κατά τα Δεκεμβριανά), ώστε να έχουμε μια πλήρη εικόνα των δεινών που υπέστη η χώρα από τους Συμμάχους.

ΕΙΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΑ

«Εάν δεν υπήρχε η κρίσιμη αυτή βοήθεια, ο Εμφύλιος θα είχε χαθεί και η Ελλάδα θα είχε την τύχη των βορείων γειτόνων της». Με αυτή τη φράση ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης προσδιόρισε το κυριότερο όφελος που προέκυψε για τη χώρα μας από το Σχέδιο Μάρσαλ, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εξήντα χρόνια από την έναρξη της αμερικανικής βοήθειας.Το σχέδιο εκείνο ήταν απόρροια του Δόγματος Τρούμαν και εξαγγέλθηκε από τον ομώνυμο στρατηγό Τζωρτζ Μάρσαλ κατά τη διάρκεια ομιλίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ στις 5 Ιουνίου 1947. Ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρι Τρούμαν είχε θέσει ως βασικό γεωπολιτικό στόχο την προστασία των ελευθέρων δημοκρατιών της Δύσης από τον κομμουνιστικό κίνδυνο, τον οποίο εκπροσωπούσε η Σοβιετική Ενωση του Ιωσήφ Στάλιν. Στόχος του Δόγματος Τρούμαν ήταν «η περιχαράκωση του παγκόσμιου κομμουνισμού» και για τον σκοπό αυτό η Ελλάδα κατέλαβε την πρώτη θέση στον κατάλογο των χωρών οι οποίες έπρεπε να προστατευθούν από τις ΗΠΑ. Στη συνέχεια ακολούθησαν η Κορέα και το Ιράν. Ωστόσο το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν κάτι πολύ πιο σύνθετο και ζωτικής σημασίας και αποσκοπούσε στην ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων ευρωπαϊκών βιομηχανικών οικονομιών, με

Το Σχέδιο Μάροαλ βοήθησε στην αλλαγή της φυσιογνωμίας της Ελλάδας, προκαλώντας αντιδράσεις και συζητήσεις οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Εδώ βλέπουμε τον Τζωρτζ Μάρσαλ την ημέρα που εκφώνησε τον περίφημο λόγο του στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ (5 Ιουνίου 1947).

επίκεντρο την υπό συμμαχική κατοχή Γερμανία. Επί της ουσίας οι ΗΠΑ έπρεπε να προστατεύσουν με πολιτικά μέσα όσα κατέκτησαν με τη βία, προκειμένου αυτά να μη διολισθήσουν προς τον κομμουνισμό.

Το αρχικό σχέδιο οικονομικής βοήθειας προέβλεπε ικανοποίηση οικονομικών αιτημάτων ύψους 22 δις δολαρίων. Ο πρόεδρος Τρούμαν περιέκοψε το ποσό στα 17 δις δολάρια, προωθώντας το σχέδιο στο Κογκρέσο για να ψηφισθεί. Η μεγαλύτερη αντίδραση προήλθε από την πλευρά των Ρεπούμπλικάνων, οι οποίοι, ως οπαδοί της πολιτικής του απομονωτισμού, ήταν αντίθετοι με το πνεύμα του σχεδίου οικονομικής βοήθειας. Τον Φεβρουάριο του 1948 η ανατροπή της δημοκρατικής κυβέρνησης στην Τσεχοσλοβακία έκαμψε τις αντιρρήσεις όσον αφορά την πολιτική στήριξης του σχεδίου. Τελικά το Κογκρέσο ψήφισε την παροχή βοήθειας ύψους 12,4 δις δολαρίων επί τέσσερα χρόνια και το Σχέδιο Μάρσαλ έγινε νόμος στις 3 Απριλίου 1948. Παράλληλα συγκροτήθηκε η Διεύθυνση Οικονομικής Συνεργασίας (Economic Cooperation Administration - ECA) για την υλοποίηση του προγράμματος.Το ίδιο έτος οι ΗΠΑ μαζί με τις 16 συμμετέχουσες σε αυτό χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Δυτ. Γερμανία, Βρετανία,Ελλάδα, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ελβετία,

Τουρκία), υπέγραψαν συμφωνία δημιουργίας του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία (στη συνέχεια προστέθηκε και η Ανάπτυξη, Organization for European Economic Cooperation and Development - OECD).

To Σχέδιο Μάρσαλ αναπροσαρμόστηκε μετά τα γεγονότα που οδήγησαν στον Πόλεμο της Κορέας και επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη και στην ενίσχυση της δυτικοευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας προκειμένου να συγκροτηθεί μια ισχυρή δύναμη αποτροπής και ανάσχεσης της σοβιετικής απειλής. Στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1947 ήλθε η λεγάμενη Αμερικανική Οικονομική Αποστολή (American Military Aid-Greece/AMAG), με σκοπό να οργανώσει αποτελεσματικά τη διανομή της αμερικανικής βοήθειας, λόγω της ελάχιστης εμπιστοσύνης που απολάμβαναν οι τότε κυβερνητικές δομές. Σύμφωνα με το Δόγμα Τρούμαν η Ελλάδα θα εισέπραττε το 1947 150 εκατομμύρια δολάρια τα οποία θα διετίθεντο για την εισαγωγή τροφίμων. Με το τετραετούς διάρκειας Σχέδιο Μάρσαλ (1948- 1952) τα χρήματα για τη διετία 1948-49 αυξήθηκαν στα 213 εκατομμύρια δολάρια. Στο μεταξύ είχε εκραγεί ο Εμφύλιος Πόλεμος, ο οποίος δημιούργησε 700.000 πρόσφυγες και νέες ανάγκες για εξοπλισμούς και τη συνέχιση των επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, όλα τα προγραμματιζόμενα αναπτυξιακά έργα από το σχέδιο, τα οποία

προέβλεπαν σημαντικές επενδύσεις στη βιομηχανία και στην ενέργεια, δεν μπόρεσαν να υλοποιηθούν και αναβλήθηκαν. Το 1950, με το τέλος του Εμφυλίου, η Ελλάδα τέθηκε σε τροχιά ανάπτυξης και στηριζόμενη στα κονδύλια τα οποία προέβλεπε το σχέδιο μέχρι το 1952, ατένιζε το μέλλον με αισιοδοξία. Ομως τα γεγονότα στην Κορέα επέφεραν ουσιαστικές αλλαγές στις προτεραιότητες του σχεδίου, υπέρ της ενίσχυσης της αμυντικής βιομηχανίας και των εξοπλισμών, με συνέπεια η συγκυρία να αποβεί σχετικώς δυσμενής για τις ελληνικές επιδιώξεις. Τα χρήματα μειώθηκαν κατά τη διετία 1951- 52 και το τελευταίο έτος έφθασαν τα 182 εκατομμύρια δολάρια. Η ελληνική κυβέρνηση αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της και το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων ήταν, ελλείψει χρημάτων, ουσιαστικά ανεφάρμοστο.

Παρόλα αυτά στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ η Ελλάδα είδε να δημιουργούνται κοινωφελείς οργανισμοί όπως η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ και ο EOT και η εγχώρια οικονομία πραγματοποίησε τα πρώτα της δειλά βήματα στο νέο διεθνές περιβάλλον. Το συγκοινωνιακό δίκτυο (μεταφορές, σιδηρόδρομοι, οδικές αρτηρίες, γέφυρες, λιμάνια) ενισχύθηκε και γενικά αναδιοργανώθηκε, ενισχύθηκε και σε πολλά σημεία δημιουργήθηκε από το μηδέν υποδομή. Στον τομέα της υγείας εξαλείφθηκε η ελονοσία και περιορίστηκαν ο τύφος, η πνευμονία και η φυματίωση. Η σημασία του Σχεδίου για την Ελλάδα ήταν καθοριστική. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1948 η χώρα μας χρειαζόταν να εισαγάγει προϊόντα (τρόφιμα, καύσιμα) αξίας 480 εκατομμυρίων δολαρίων, με ανύπαρκτα τραπεζικά αποθέματα. Η διαφθορά ήταν τεράστια και ο λαός ενδιαφερόταν απλώς να επιβιώσει. Το συνολικό ποσό που δόθηκε στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της στρατιωτικής βοήθειας, κυμάνθηκε περί τα 370 εκατομμύρια δολάρια (με σημερινές τιμές περί τα 30 δις δολάρια).

ΜΙΑ ΕΠΑΥΛΗ ΠΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΣΦΑΓΗ ΤΟΥ ΔΙΣΤΟΜΟΥ

Μια πανέμορφη έπαυλη, η Βίλα Βιγκόνι στην περιοχή Λοβένο ντι Μενάτζιο της λίμνης Κόμο, στη βόρεια Ιταλία, επιδικάστηκε από εφετείο της Φλωρεντίας ως αποζημίωση για τα θύματα της σφαγής του Διστόμου το 1944. Κατασκευάστηκε τον 19ο αιώνα, υπήρξε έδρα γερμανοϊταλικού συνεδριακού κέντρου και ανήκε στο γερμανικό δημόσιο.Σύμφωνα με την απόφαση της

Η εικονιζόμενη Βίλα Βιγκόνι επιδικάστηκε από την ιταλική δικαιοσύνη ως αποζημίωση για τα θύματα της σφαγής του Διστόμου το 1944.

ιταλικής δικαιοσύνης, παραχωρείται ως ενέχυρο στους απογόνους των 214 θυμάτων της σφαγής του Διστόμου. Υπενθυμίζεται ότι με απόφαση του δικαστηρίου της Λιβαδειάς, το 1997, είχε επιδικαστεί ως αποζημίωση στους απογόνους των θυμάτων το ποσόν των 25 εκατομμυρίων δολαρίων. Επειδή δεν μπορούσε να διαταχθεί κατάσχεση ξένης περιουσίας από ελληνικό δικαστήριο, έπρεπε να υπάρξει απόφαση από αρμόδιο δικαστήριο της αλλοδαπής. Μετά την απόφαση του δικαστηρίου της Φλωρεντίας το γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι θα προσφύγει κατά αυτής στο ιταλικό Ακυρωτικό Δικαστήριο. Η δικαστική διένεξη, σύμφωνα με το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, δεν αναμένεται να επηρεάσει τις ελληνο- γερμανικές σχέσεις.

5

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΑΝΕΥΡΕΣΗ Ρ-47 ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Κατά τη διάρκεια εργασιών θεμελίωσης ενός βιομηχανικού συγκροτήματος στη νοτιοδυτική Ολλανδία, τον περασμένο Απρίλιο, βρέθηκε ο σκελετός ενός αμερικανικού καταδιωκτικού Ρ-47 Thunderbolt. Αμέσως ειδοποιήθηκε η Ολλανδική Βασιλική Αεροπορία, η οποία απέστειλε ειδικό συνεργείο που προχώρησε στην εκσκαφή και στην ανάσυρση των υπολειμμάτων. Σύμφωνα με τις έρευνες, το αεροπλάνο κατερρίφθη το 1943, ενώ συνόδευε αμερικανικά βομβαρδιστικά τα οποία επέστρεφαν από επιδρομή κατά της γερμανικής πόλης Εμερλιχ. Ανήκε στην USAAF (United States Army Air Forces). Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών ήταν παρών και εκπρόσωπος της αμερικανικής διακλαδικής Διοίκησης Ερευνας Αιχμαλώτων Πολέμου/Αγνοουμένων (POW/MIA), με σκοπό να παραλάβει οποιοδήποτε στοιχείο

Τα υπολείμματα του Ρ-47 Thunderbolt του Στόουβερ μετά από την ανάσυρσή τους από την Ολλανδική Βασιλική Αεροπορία. Οι αρμόδιες αρχές δήλωσαν ό τι όταν ολοκληρωθούν οι σ χετικές εργασίες το κοινό θα μπορεί να τα δει από κοντά.

αφορούσε τον χειριστή, ο οποίος πιστεύεται ότι σκοτώθηκε κατά την αερομαχία. Ολα τα ευρήματα που ανήκουν στον χειριστή θα μεταφερθούν στο εργαστήριο ανθρωπολογικών ερευνών στο Σόστερμπεργκ και στη συνέχεια θα παραδοθούν στους Αμερικανούς. Μετά από έρευνα και ταυτοποίηση των αριθμών σειράς του αεροσκάφους με τη βοήθεια των σχετικών αεροπορικών αρχείων, οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι χειριστής του καταδιωκτικού ήταν ο υπολοχαγός Ρόμπερτ Στόουβερ. Ο εκπρόσωπος της Αμερικανικής Βάσης στο Ραμστάιν, σμηναγός Εριν Μάκρι, ανέφερε ότι ο κινητήρας του αεροπλάνου δεν έχει βρεθεί και πιστεύεται ότι είναι θαμμένος βαθύτερα μέσα στη λάσπη. Το Ρ-47 του Στόουβερ κατερρίφθη από ένα Fw 190. Ο Αμερικανός προσπάθησε να το εγκαταλείψει αλλά το αλεξίπτωτο δεν άνοιξε, με συνέπεια να σκοτωθεί. Αρχικά ετάφη στο Ούντ Τόνγκε.Μετά το τέλος του πολέμου η σορός του μεταφέρθηκε στο στρατιωτικό νεκροταφείο Νεπρ-Αρδεννών στο Βέλγιο. Ο Στόουβερ ήταν μέλος της 56ης Σμηναρχίας Μαχητικών (Fighter Group) «Wolfpack», της πιο επιτυχημένης της 8ης Αεροπορικής Δύναμης, που είχε στο ενεργητικό της 665 εναέριες νίκες και ανέδειξε 47 «άσσους». Σήμερα η Αμερικανική Αεροπορία έχει στη δύναμή της την 56η Πτέρυγα Μάχης, η οποία εδρεύει στην Αεροπορική Βάση Λιούκ, στην Αριζόνα, και έχει ως έμβλημα το θρυλικό Thunderbolt.

ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΝΤΕΜΠΕ

Νέα, πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία ήλθαν στο φως σχετικά με την επιχείρηση «Thunderbolt» των Ισραηλινών στο αεροδρόμιο Εντεμπε της Ουγκάντα το 1976, μετά τον αποχαρακτηρισμό βρετανικών αρχείων. Το κυριότερο αφορά την αποκάλυψη μιας «ανίερης» συμμαχίας μεταξύ των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών και του Λαϊκού Μετώπου για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης. Σύμφωνα με τα έγγραφα, ένας Βρετανός διπλωμάτης ο οποίος υπηρετούσε στο Παρίσι υπέβαλε έκθεση στην οποία αναφέρεται ότι η αεροπειρατεία στο αεροσκάφος της Air France υπήρξε προϊόν συνεργασίας μεταξύ της ισραηλινής μυστικής υπηρεσίας Σιν Μπετ και του Παλαιστινιακού

Μετώπου. Επικαλούμενος αραβική πηγή ο ίδιος διπλωμάτης αναφέρει ότι κοινός στόχος και των δύο ήταν η υπονόμευση της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) του Γιασέρ Αραφάτ. Ισραηλινοί και αντι-αραφατικοί Παλαιστίνιοι προσπαθούσαν να εμποδίσουν με κάθε τρόπο την προσέγγιση μεταξύ της ΟΑΠ και των ΗΠΑ. Μόλις έγινε γνωστό το περιεχόμενο του αποχαρακτηρισθέντος εγγράφου, εκπρόσωπος του Λαϊκού Μετώπου προέβη σε κατηγορηματική διάψευση μιλώντας για ψεύδη τα οποία έχουν ως στόχο τη συκοφάντηση της οργάνωσης.

Οπως είναι ευρύτερα γνωστό, στις 27 Ιουνίου 1976 ομάδα δύο Παλαιστινίων και δύο Γερμανών εξτρεμιστών κατέλαβε ένα Airbus Α300 της Air France (Πτήση 139) με 248 επιβάτες (οι 83 ήταν

Ισραηλινοί), το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο Παρίσι-Αθήνα-Τελ Αβίβ. Οι αεροπειρατές οδήγησαν το αεροπλάνο αρχικά στη Λιβύη για ανεφοδιασμό και στη συνέχεια στο αεροδρόμιο του Εντεμπε στην Ουγκάντα, όπου ενώθηκαν με άλλους τρεις άνδρες και απαίτησαν την απελευθέρωση 53 ατόμων (40 ήταν Παλαιστίνιοι κρατούμενοι στο Ισραήλ και οι υπόλοιποι 13 φυλακισμένοι στην Κένυα, στη Γαλλία, στην Ελβετία και στη Γερμανία). Αν τα αιτήματα δεν γίνονταν αποδεκτά, οι αεροπειρατές θα σκότωναν τους ομήρους. Στη συνέχεια άρχισαν να απελευθερώνουν τους μη Εβραίους ομήρους, ανανεώνοντας την απειλή να σκοτώσουν μόνο αυτούς. Η ισραηλινή κυβέρνηση αποφάσισε να δράσει άμεσα αποστέλλοντας ειδική μονάδα 29 καταδρομέων με τέσσερα αεροσκάφη C-130 και με σκοπό τη δυναμική

απελευθέρωση των ομήρων.Η παράτολμη επιχείρηση από το Ισραήλ στο Εντεμπε πραγματοποιήθηκε τη νύκτα της 3ης προς τα ξημερώματα της 4ης Ιουλίου, υπήρξε επιτυχής και επέφερε τον θάνατο ενός Ισραηλινού, έξι Παλαιστινίων, τριών ομήρων και 45 στρατιωτών της Ουγκάντα. Επίσης καταστράφηκαν στο έδαφος 11 MiG-17 της Αεροπορίας της Ουγκάντα. Ο Ισραηλινός νεκρός ήταν ο συνταγματάρχης Γιονατάν Νετανιάχου, αδελφός του μετέπειτα πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου.

Σύμφωνα με το παραπάνω έγγραφο, ο ρόλος του Λαϊκού Μετώπου ήταν σκοτεινός. Ο Βρετανός διπλωμάτης αναφέρει ότι ο εφιάλτης των υποστηρικτών του Λαϊκού Μετώπου ήταν το ενδεχόμενο μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1976 να επιβληθεί στη Μέση Ανατολή μια Pax Americana, η οποία

irMboW""

ΕΚΑΗΑΟΣΗ ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΝ ΠΟΑΕΜΙΣΤΟΝ ΚΟΡΕΑΣ Ν ΗΛΕΙΑΣ

ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΘΕΙΤΕ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΩΡΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟΥ!

Αφίσα της κινηματογραφικής μεταφοράς της περίφημης επιδρομής στο Εντεμπε, με τη συμμετοχή μεγάλων αστέρων του Χόλιγουντ.

προφανώς θα λειτουργούσε υπέρ της ΟΑΠ και σε βάρος του Μετώπου. Σε μια τέτοια περίπτωση ο Γιασέρ Αραφάτ θα αναβαθμιζόταν και θα καθίστατο μοναδικός συνομιλητής με το Ισραήλ και τις Η ΠΑ, σε αντίθεση με το Λαϊκό Μέτωπο το οποίο θα έμενε στο περιθώριο. Παλαιστίνιοι που κλήθηκαν να σχολιάσουν το έγγραφο, δήλωσαν ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι εκφράζει την αλήθεια, δεδομένου ότι οι τότε συνθήκες επέβαλλαν μια άλλη θεώρηση. Πάντως, εφόσον το έγγραφο είναι προϊόν πληροφόρησης από πηγή, δεν θα πρέπει να αποκλειστεί η εκδοχή της συνεργασίας μεταξύ των δύο αντίπαλων στρατοπέδων, λαμβάνοντας υπόψη ότι στην Ιστορία πολλές φορές υπήρξαν παρασκηνιακές συνομιλίες, οι οποίες άλλοτε απέδωσαν και άλλοτε όχι.

ΔΙΟΡΘΩΣΗΣτο τεύχος 130 της

«ΣΙ», στο άρθρο για τον Β’ Σινο-Ιαπωνικό Πόλεμο και συγκεκριμένα στην

εικονογράφηση του Κινέζου στρατιώτη

(σελ. 11), εκ παραδρομής το ξίφος που κρατά

εγράφη ως ντο-τζο αντί του ορθού ντα-ντάο.

Δεν έχετε χρόνο να επισκεφθείτε τα γραφεία μας τις ημέρες και ώρες λειτουργίας τους;Οι Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, σε συνεργασία με το κατάστημα

MUSIC PLANET (Γ Σεφέρη 7, Δάφνη, ακριβώς απέναντι από τα γραφεία μας),σας δίνουν τη δυνατότητα να εξυπηρετείστε τις ώρες καταστημάτων, ακόμη και Σάββατο

(9:00-15:00). Στο MUSIC PLANET θα βρείτε όλα τα βιβλία των σειρών μας καθώς και τα τρέχοντα τεύχη των περιοδικών.

Για πληροφορίες, καλέστε στο 210 9708811.

Αμερικανικός εξοπλισμός και εφόδια που έφεραν οι Ελληνες στρατιω τικοί οι οποίοι συμμετείχαν με το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα στον πόλεμο της Κορέας (Συλλογή Κωνσταντίνου Φάρου).

Κείμενο-φωτογραφίες: Γιάννης Τερνιώτης

Με αφορμή την επέτειο της έναρξης του πολέμου στην κορεατική χερσόνησο, το 1950, πραγματοποιήθηκε στον Πύργο της Ηλείας η ετήσια συνάντηση των μελών του τοπικού συλλόγου Βετεράνων Πολεμιστών Κορέας. Η εκδήλωση αυτή ήταν η τρίτη κατά σειρά και οργανώθηκε από τον πρόεδρο του παραρτήματος παλαιμάχων πολεμιστών Νομού Ηλείας, Κωνσταντίνο Φάρο (τότε έφεδρο ανθυπολοχαγό), στον περίβολο της εξοχικής κατοικίας του. Παρόντες ήταν εκπρόσωποι του Πανελληνίου Συνδέσμου με επικεφαλής τον πρόεδρο, υποστράτηγο ε.α. Στυλιανό Δράκο, βετεράνοι πολεμιστές από περιοχές του νομού με μέλη των οικογενειών τους, καθώς και αντιπροσωπεία διπλωματών της Νότιας Κορέας στην Ελλάδα. Παρατέθηκε δεξίωση και παρουσιάστηκε έκθεση εξοπλισμού και εφοδίων που έφεραν οι Ελληνες στρατιώτες οι οποίοι συμμετείχαν στο Εκστρατευτικό Σώμα στην Κορέα, όπως και αντιπροσωπευτικών στρατιωτικών οχημάτων και τεθωρακισμένων εκείνης της περιόδου.

Η αντιπροσωπεία των διπλωματών της Νότιας Κορέας στην Ελλάδα και οι εκπρόσωποι του προέδρου του Συνδέσμου.

Ομιλία προς τους βετεράνους και τους παρευρισκομένους από τον πρόεδρο του Πανελληνίου Συνδέσμου Παλαιμάχων Πολεμιστών Κ ορέας, υποστράτηγο ε.α. Στυλιανό Δράκο. Δ εξιά βρίσκεται ο πρόεδρος του τοπικού παραρτήματος του Συνδέσμου, Κωνσταντίνος Φάρος, με αυθεντική στολή εποχής και τα μετάλλια που έλαβε για τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις.

7

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΕΝΑΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΤΟΝΠΑΓΚΟΣΜΙΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ

X D jlE f Λ μΟ

Χόμερ Λη γεννήθηκε το 1876 στο Ντένβερ του Κολοράντο. Οταν ή­ταν βρέφος λίγων ημερών έπεσε και υπέστη σοβαρές βλάβες στη σπονδυλική στήλη και στον εγκέ­φαλο. Το πρώτο τραύμα είχε ως αποτέλε­

σμα μία μόνιμη κύρτωση της σπονδυλικής στήλης και το τραύμα στον εγκέφαλο του προ- καλούσε φοβερούς πονοκεφάλους και περιοδι­κή τύφλωση. Μεγαλώνοντας φαινόταν και ήταν ε ξαιρετικά αδύναμος. Είχε εμφανή κύρτωση, το βάρος του δεν υπερέβαινε τα 45 κιλά και το ύψος του ήταν 1,50 μ.

Παρά τα φυσικά μειονεκτήματά του (ή, πιθανώς, εξαι- τίας τους) ο Λη ήθελε από μικρός να γίνει στρατιωτικός και ανέπτυξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα στρατιωτι­κά θέματα. Το 1894 εισήλθε στο Occidental College του Λος Αντζελες, όπου βρήκε ακροατήριο για να συζητά επί ώρες για τις εκστρατείες του Αννί­βα, του Καίσαρα, του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Ναπολέοντα. Ο Λη προσέθετε μία δό­ση μύθου στα στρατιωτικά ζητήματα που α- φηγείτο. Ο παππούς του είχε πολεμήσει με τους Νότιους κατά τον Αμερικανικό Εμφύ­λιο και ο νεαρός διόγκωνε τα κατορθώμα- τά του (για τα οποία ο πρόγονός του δολο- φονήθηκε από υποστηρικτές της Ενωσης).Ταυτόχρονα ο Λη ανέπτυξε εξίσου έντονο ενδιαφέρον για την Κίνα, το οποίο, σύμφω­να με έναν φίλο του, άρχισε με ένα όνειρο: είδε τον εαυτό του ως «Καλόγερο Πολεμι­στή», ένα ιστορικό πρόσωπο το οποίο υπερα­σπίσθηκε την Κίνα επικεφαλής μίας μεγάλης στρατιάς (1). Αναζήτησε φίλους μεταξύ των Κι­νέζων της κινεζικής συνοικίας, γεγονός ασυνήθι­στο για έναν νεαρό λευκό. Κατόρθωσε να γίνει δε­κτός στη Στρατιωτική Ακαδημία του Ουέστ Πόιντ και να γίνει αποδεκτός από τους συμμαθητές του, οι οποίοι τον αποκαλούσαν στοργικά «Little Scrunchneck» (= Μικρό κο- ντολαίμη). Ωστόσο η φοίτησή του εκεί υπήρξε σύντομη και απο

Ο Χ ό μ ερ Λη (1876-1912).

Ο Σ ο ύ ν Γ ιά τ σεν (1866-1925), πρώ τος π ρόεδρος της Κ ινεζικής Δ η μ ο κ ρ α τία ς .

μακρύνθηκε εξαιτίας της εύθραυστης υγείας του. Στη συνέ­χεια έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Χρησι­

μοποίησε την πολυπληθέστερη κινεζική συνοικία του Σαν Φρανσίσκο για να αυξήσει το δίκτυο των φίλων

και των θαυμαστών του πριν δηλώσει πάλι την ε­πιθυμία του να ενταχθεί στον Αμερικανικό

Στρατό. Η προσπάθειά του δεν απέδωσε. Επειτα υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές του εξαιτίας ευλογιάς και προβλη­μάτων στην όραση και αφιέρωσε περισσό­τερο χρόνο στους Κινέζους φίλους του. Τα εμπόδια δεν τον αποθάρρυναν. Ακολού­θησε το παράδειγμα πολλών στρατιωτι­κών τυχοδιωκτών και έστρεψε την προ­σοχή του προς την Ανατολή.

Κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αι­ώνα η αυτοκρατορική Κίνα αντιμετώπιζε μία κατάσταση πολιτικής και κοινωνικής α­

ναστάτωσης. Ο νεαρός προοδευτικός αυ- τοκράτορας της δυναστείας των Μαντσού.

Κουάνγκ χσού, αναγνώρισε την ανάγκη εκ­συγχρονισμού της χώρας του για να επιζήσει.

Περί τα τέλη του 1898 προώθησε το πρόγραμ­μα «Εκατό Ημέρες Μεταρρυθμίσεων». Ενα ανα­

κτορικό πραξικόπημα από πολιτικούς αντιπάλους του και μία ομάδα αυλικών, οι οποίοι αισθάνονταν ότι

απειλούντο τα προνόμιά τους, εκθρόνισε τον Κουάνγκ χσού. Πίσω τους κρυβόταν η άκρως ξενοφοβική θεία του

τελευταίου, η χήρα κληρονόμος αυτοκράτειρα Τσού χσι (2).

Η α υ το κ ρ ά τε ιρ α Τσού χσι ε ίχ ε την υπ οσ τήρ ιξη τω ν ευνούχω ν των ανακτόρω ν και τη ς Α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς Φρουράς και δ ια τή ρ η σ ε τον έλ εγ χ ο τη ς χώ ρας επ ί τέσ σ ερ ις δ εκ α ε τ ίες .

Α π οκεφ αλισμός Κ ινέζου κ α τά την επ ανάσταση τω ν Μ π ό ξερ , ενώπιον Δ υτικώ ν

σ τρατευμάτω ν.

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Ιαπωνική αψίσα που απ εικον ίζει

τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ συνασπισμού

δυτικώ ν δυνάμεω ν που κ α τέσ τε ιλ α ν την επ ανάσταση

των Μ π όξερ.

Οι σύμβουλοι του Κουάνγκ χσού, ο πρωθυ­πουργός και ερευνητής του Κομφουκιανι- σμού Κανγκ Γού ουέι και ο μαθητής του, πρίγκιπας Λιάνγκ Τσι τσάο, τράπηκαν σε φυγή και πολλοί υποστηρικτές του αυτοκράτορα αποκεφαλίσθηκαν.Στις ΗΠΑ νεαροί Κινεζο-αμερικανοί οργάνωσαν την Ενωση Μεταρρύθ­μισης της Κινεζικής Αυτοκρατο­ρίας (Chinese Empire Reform Association), συγκεντρώνοντας χρήματα για μια αντεπανάσταση προς αποκατάσταση του έκπτω­του ηγεμόνα. Ο Χόμερ Λη εντά­χθηκε στην Ενωση και στο Τσι κούν- γκ τανγκ, τον κινεζικό κλάδο των Ελευθεροτεκτόνων, μία από τις ισχυ­ρότερες μυστικιστικές οργανώσεις της Ανατολής. Οι Κινέζοι θαυμαστές του τον ενθάρρυναν να στρατολογήσει μία μικρή ο­μάδα Αμερικανών, συμπεριλαμβανομένων μερι­κών βετεράνων στρατιωτών, για να βοηθήσουν στην έ­νοπλη εξέγερση. Την άνοιξη του 1900 ο Κανγκ Γού ουέι έστει­λε από τη Σιγκαπούρη ένα επείγον τηλεγράφημα, ζητώντας οικονομική ενίσχυση. Λέγεται ότι ο Λη παρέλαβε 60.000 δολά­ρια πριν αποπλεύσει με προορισμό την Καντόνα.

Οι αντίπαλοι του έκπτωτου αυτοκράτορα διέγειραν τον φόβο που είχαν οι Κινέζοι για τους ξένους. Ζωτικής σημασίας ρόλο στην αύξηση της κοινωνικής έντασης είχε η μυστική ορ­γάνωση «I Ho Ch'uan» (=Οι Ενάρετες και Ομόψυχες Γροθιές). Τα μέλη της έγιναν γνωστά στους Δυτικούς ως «Boxers», ε- ξαιτίας των πολεμικών πεποιθήσεων και πρακτικών τους. Το 1900, ενώ ο Λη βρισκόταν εν πλω, σημειώθηκε η Εξέγερση των Μπόξερ, με την υποστήριξη αυτοκρατορικών δυνάμεων (3). Στόχος των Μπόξερ, οι οποίοι ταλαντεύονταν μεταξύ του μίσους τους προς την κυριαρχία των Μαντσού και του μίσους τους προς τους «ξένους διαβόλους», ήταν τα ευρωπαϊκά, ια­

πωνικά και αμερικανικά κέντρα εμπορίου. Η εξέ­γερση σημαδεύτηκε από τη βία και την ωμό­

τητα. Ξένοι πολίτες καταδιώχθηκαν και σφαγιάσθηκαν. Κινέζοι που είχαν ασπα-

σθεί τον Χριστιανισμό δέχθηκαν το μεγαλύτερο μέρος της οργής των ε­παναστατών. Χιλιάδες σφαγιάσθη- καν εξαιτίας των πεποιθήσεών τους. Οι ιεραπόστολοι και τα πο ί­μνιά τους κατέφυγαν στο Πεκίνο, αναζητώντας προστασία στις ξένες διπλωματικές αποστολές μαζί με τους Δυτικούς διπλωμάτες και τις οικογένειές τους. Ο Δυτικός κόσμος

ανέμενε με κομμένη ανάσα τη διε­θνή αντίδραση.

Σχεδόν απαρατήρητες από τον Δυ­τικό Τύπο, δύο ομάδες στη νότια Κίνα ε-

πέλεξαν εκείνη τη φαινομενικά ευοίωνη περίοδο για να επαναστατήσουν: οι οπαδοί

του Κανγκ Γού ουέι και του Σούν Γιάτ σεν. Ο τε­λευταίος είχε ιδιαίτερα επαναστατικές βλέψεις. Επιθυ­

μούσε να ανατρέψει τη δυναστεία των Μαντσού και να προω­θήσει στη χώρα μία δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση. Αν και οι δύο παραπάνω άνδρες αντιπαθούσαν ο ένας τον άλλον, ένωσαν τις δυνάμεις τους. Εκείνη την εποχή ο Λη ήταν ένας κινεζόφιλος νεαρός που ανυπομονούσε να λάβει μέρος στην ένοπλη εξέγερση. Ηταν πεπεισμένος ότι ο κόσμος βρισκόταν στο χείλος μίας νέας εποχής και ότι τα γεγονότα στην Κίνα ή ­ταν η απαρχή μίας αναπόφευκτης διαχρονικής διαμάχης, θ ε ­ωρούσε ότι οι αυτοκρατορικοί συνασπισμοί της Ρωσίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας και ο αναπτυσσόμενος μιλιταρισμός στη Γερμανία και στην Ιαπωνία ακολουθούσαν πορείες σύγκρουσης. Ο πόλεμος στον Ειρηνικό ήταν αναπό­φευκτος και οι ΗΠΑ θα συμπαρασύρονταν ακόμα και χωρίς να το επιθυμούν. Οι φίλοι του Λη ανησυχούσαν διότι θα εξέθετε τον εαυτό του σε κίνδυνο. «Ολες οι σπουδαίες σταδιοδρο­

10

μίες σμιλεύονται με το σπαθί», απάντησε σε έναν ανήσυχο φίλο του. Οταν κάποιος τόνισε διακριτικά το γεγονός ότι η δυσμορφία του τον καθιστούσε απορριπτέο για στρατιωτική υπηρεσία, ο Λη έφερε ως παράδειγμα τον ήρωά του, τον πο ι­ητή Τζωρτζ Γκόρντον Νόελ (ή λόρδο Βύρωνα) κατά την Ελλη­νική Επανάσταση (ο φιλέλληνας είχε εκ γενετής ένα στραβό πόδι) και ανταπάντησε: «Η Κίνα θα είναι η Ελλάδα μου». Αλλος φίλος του ήταν περισσότερο ευθύς: «Θα χάσεις το κε­φάλι σου». Πάντα ετοιμόλογος, με εύστοχες απαντήσεις, ο Λη σχολίασε: «Ευτυχώς θα δυσκολευτούν για να βρούν τον λαιμό μου». Δεν αποκάλυψε ότι ήδη αλληλογραφούσε με με­γάλο αριθμό σημαινόντων υποστηρικτών της μεταρρύθμι­σης.

0 ΛΗ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑΤαξιδεύοντας προς την Κίνα, ο Λη επισκέφθηκε τα νησιά

Χαβάη, Γκουάμ και Φιλιππίνες, που ανήκαν στις ΗΠΑ. Κατά τη σύντομη παραμονή του εξέτασε κάθε νησί ως ενδεχόμενο πεδίο μάχης. Ακολούθως αποβιβάσθηκε στην Καντόνα, όπου οι άνθρωποί του τού έδωσαν μία συστατική επιστολή προς τον Κανγκ Γού ουέι, ο οποίος ηγείτο των συνωμοτών που προ­σπαθούσαν να επανενθρονίσουν τον αυτοκράτορα. Ο Κανγκ απογοητεύθηκε φανερά όταν είδε εμπρός του τον Αμερικανό που του προσέφερε βοήθεια. Διερωτήθηκε τον λόγο της πα­ρουσίας του ξένου και τις δυνατότητές του. Ο Λη είχε απο- φύγει να αναφέρει στις επιστολές του λεπτομέρειες σχετικά με τη φήμη, τις ικανότητες και το παρουσιαστικό του, ωστόσο ήταν αποφασισμένος να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα στην Κίνα: «Ηλθα για να σας βοηθήσω να σώσε­τε την Κίνα από τη γριά τίγρη», απάντησε. Οταν ο συνομιλη­τής του παρατήρησε ότι ήταν πολύ νέος για να επιτύχει κάτι τέτοιο, ο Λη δεν δίστασε: «Εχω την ηλικία που είχε ο Ναπολέ- οντας στο Ριβολί». Ακολούθως έλαβε έναν πάπυρο στον ο­ποίο αναφερόταν ο διορισμός του στον βαθμό του αντιστρα- τήγου και ένα δέμα το οποίο περιείχε τον Αστέρα της Τάξης του Αυτοκράτορα Κουάνγκ χσού.

Αρχικά ο Λη στάλθηκε στην επαρχία Κουάνγκ τούνγκ για να οργανώσει στρατό. Σύμφωνα με αναφορές του Αμερικα­νού προξένου στην Καντόνα, οι επαναστάτες στρατολογού­σαν καθημερινά 500 άνδρες. Ο τρομαγμένος αντιβασιλιάς των Μαντσού είχε αυξήσει τον στρατό του κατά 15.000 άν­δρες. Οταν ο Λη πληροφορήθηκε ότι η αυτοκράτειρα είχε ε- γκαταλείψει το Πεκίνο κρατώντας αιχμάλωτο τον Κουάνγκ χσού, συνέλαβε ένα παράτολμο σχέδιο για να σώσει τον αυ­τοκράτορα και να τον επαναφέρει στον θρόνο. Ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του για το Χάνκοου μέσα σε ένα παλανκίν (ανα­τολίτικο σκεπαστό φορείο που μεταφέρεται από τέσσερις άν­δρες) και με την ελπίδα να βρει τις δυνάμεις του Κανγκ οι ο­ποίες θα τον βοηθούσαν στο σχέδιό του. Είχε ήδη διανύσει 160 χλμ. όταν έφθασε ένας αγγελιοφόρος. Οι ειδήσεις ήταν απογοητευτικές. Μερικές τοπικές μυστικές οργανώσεις εξε- γέρθηκαν πρόωρα και ο αντιβασιλιάς των Μαντσού στο Χάν­κοου συνέλαβε τους περισσότερους αρχηγούς τους και τους εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες. Η δύναμη την οποία θα αναλάμβανε ο ίδιος είχε ήδη εξολοθρευτεί. Οι αξιωματικοί του Λη είχαν οδηγηθεί σε παγίδα που είχε οργανώσει ο αντι- βασιλιάς της επαρχίας Σένσι. Είχαν κληθεί στο επαρχιακό μέ­γαρο πιστεύοντας ότι θα δέχονταν την παράδοση της περιο­χής. Ομως συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν με αποκεφαλι­σμό. Με διαταγή του αντιβασιλιά τα κεφάλια τους καρφώθη­καν σε δόρατα τα οποία τοποθετήθηκαν επάνω στα τείχη της πόλης Χάνκοου, ώστε να τονίσουν τη ματαιότητα της επανά­στασης. Το δίκτυο πρακτόρων της αυτοκράτειρας είχε ανα­καλύψει τη συνωμοσία και είχε επικηρύξει τον Κανγκ με20.000 δολάρια. Ο τελευταίος είχε εξαφανισθεί για να σώσει τη ζωή του. Δυνάμεις της αυτοκράτειρας αναζητούσαν το

Οι Ρώσοι απαγχονίζουν Κ ινέζους κατασκόπ ους των Ιαπώνων κατά το ν Ρωσο-ιαπωνικό π όλεμο το υ 1904-5.

«Yang kuei-tzu» ή «ετερόχθον κακό» μαζί με τους συνωμότες. Το κεφάλι του Λη άξιζε πλέον 10.000 δολάρια. Οι συνοδοί του πρότειναν να φύγει και να κρυφτεί. Ομως ο μικροκαμωμένος στρατηγός δεν πτοήθηκε. Εστειλε τον αγγελιοφόρο στους ε- ναπομείναντες άνδρες του με την εντολή να κρυφτούν στα βουνά ως την άφιξή του.

Την ίδια περίοδο οι άνδρες του Σούν Γιάτ σεν πολεμού­σαν κατά μήκος του ποταμού Ανατολικού (νότια του Χάνκο­ου). Ο Λη έλαβε μέρος στην κατάληψη της πόλης Πο λο (115 χλμ. νότια της Καντόνας) και από το πεδίο της μάχης έλαβε ένα σπαθί αξιωματικού των Μαντσού, το οποίο κράτησε ως τρόπαιο. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Αμερικανός διακρίθηκε. Ενας Κινέζος αξιωματικός σημείωσε: «Τα μάτια του θα σε έ­θαβαν τρία μέτρα μέσα στο έδαφος αν δεν εκτελούσες τις διαταγές του».

Ο Λη συνάντησε τους εξαντλημένους άνδρες του όταν η Εξέγερση των Μπόξερ βρισκόταν στο αποκορύφωμά της. Με­τά από μία σύντομη περίοδο εντατικής εκπαίδευσής τούς ο­δήγησε στο Πεκίνο. Η άφιξή τους στην πρωτεύουσα συνέπε­σε με την άρση της πολιορκίας της περιοχής των ξένων δ ι­πλωματικών αποστολών από μία πολυεθνική στρατιωτική δύ­ναμη 20.000 ανδρών. Η «μονάδα» του Λη δεν είχε αρκετή ε­μπειρία για να επηρεάσει τα γεγονότα. Ωστόσο ο ίδιος, ανα­γνωρίσιμος από την πολυτελή χρυσοποίκιλτη στολή Κινέζου στρατηγού που φορούσε, απέσπασε την προσοχή του διε­θνούς Τύπου και του υποστρατήγου Αντνα Τσέιφη, επικεφα­λής του αμερικανικού τμήματος. Ο τελευταίος μνημόνευσε τον στρατό των «απείθαρχων κούληδων» του Λη που τον α­κολουθούσε στην κινεζική πρωτεύουσα. Η αυτοκράτειρα Τσού χσι μεταμφιέσθηκε σε χωρική και εγκατέλειψε την πόλη μέσα σε ένα ιππήλατο δίτροχο κάρο χωρίς να γίνει αντιληπτή. Ο στρατός της υποχώρησε ακολουθούμενος από τους άν­δρες του Λη.

Οι 30.000 περίπου άνδρες του Σούν Γιάτ σεν σημείωσαν

11

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

σημαντικές επιτυχίες. Κατέλαβαν την πόλη Ουεητσόου και σύντομα ο Αμερικανός πρόξενος στην Καντόνα ανέφερε ότι είχαν θέσει την πεδιάδα του ποταμού Ανατολικού της επαρ­χίας Κουάνγκ τούνγκ υπό τον έλεγχό τους. Ωστόσο η στρα­τιωτική μηχανή των Μαντσού, εκσυγχρονισμένη κατά τη δε­καετία του 1890, και τα αυτοκρατορικά στρατεύματα αντεπι- τέθηκαν με μανία και απέκοψαν τους επαναστάτες από τις α­κτές. Η νέα κυβέρνηση της Ιαπωνίας υπαναχώρησε σε προη­γούμενες υποσχέσεις για παροχή πυρομαχικών και εφοδίων και σύντομα οι επαναστάτες έπαψαν να υφίστανται ως μάχιμη δύναμη. Για άλλη μία φορά οι αρχηγοί τους τράπηκαν σε φυ­γή, ενώ όσοι συνελήφθησαν αποκεφαλίσθηκαν. Η δύναμη του Λη αντιμετώπισε την οπισθοφυλακή του Αυτοκρατορικού Στρατού και ηττήθηκε ολοκληρωτικά. Ο ίδιος κατέφυγε στο Χονγκ Κονγκ, σύμφωνα με τον μύθο μεταμφιεσμένος σε Γάλ­λο ιεραπόστολο. Εκεί ανέμενε τις εξελίξεις.

Η αυτοκράτειρα διατήρησε τον θρόνο της, όμως οι δυτι­κές δυνάμεις μείωσαν την εξουσία της σε μεγάλο βαθμό, με την επιβολή του ταπεινωτικού Πρωτοκόλλου των Μπόξερ του 1901. Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο, η Κίνα υποχρεώθηκε να αποδεχθεί πρωτοφανή ξέ­νη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της. Η Τσού χσι, ταπεινωμένη στους υπηκόους της, ή­θελε διακαώς να εκδικηθεί όσους είχαν βοη­θήσει στην επικράτηση των ξένων δυνάμεων.Αν και το Χονγκ Κονγκ ήταν βρετανική κτή­ση, το δίκτυο της αυτοκράτειρας είχε τη δυ­νατότητα να ανακαλύψει τον Λη με ευκολία.Ο Αμερικανός, διαισθανόμενος τον κίνδυνο που διέτρεχε, κατέφυγε στην Ιαπωνία. Εκεί συνάντησε τον Σούν Γιάτ σεν, ηγετική φυσιο­γνωμία του αναπτυσσόμενου δημοκρατικού κι­νήματος της Κίνας και συχνά αποκαλούμενο «Τζωρτζ Ουάσινγκτον της Κίνας».

Η πρώτη συνάντηση του Λη με τον Σούν Γιάτ σεν περιγράφεται στα απομνημονεύματα του τελευταίου. Ο Σούν είδε έναν μικροσκοπικό ξένο με χλωμή όψη και κυρτή ράχη να τον πλησιάζει λέγοντας: «Θα ήθελα να συμβάλω στην προσπάθειά σας. Πιστεύω ότι οι ιδέες σας θα επιτύχουν». Απευθύνθηκε σε έναν βοηθό του με απορία και ρώτησε ποιος ήταν. Ο Λη εί­χε εργασθεί σκληρά για να προωθήσει την εικόνα του με­ταξύ των μελών της κινεζικής προσφυγικής κοινότητας. Σύμ­φωνα με τον συνεργάτη του Σούν, ήταν «πιθανώς η μεγαλύ­τερη στρατιωτική μεγαλοφυία της εποχής, ο απόλυτος δεξιο­τέχνης της σύγχρονης πολεμικής τέχνης». Την επόμενη ημέ­ρα ο Σούν επισκέφθηκε τον Λη και του υποσχέθηκε ότι, αν το εγχείρημά του είχε επιτυχία και λάμβανε την εξουσιοδότηση από τους συμπατριώτες του, θα τον διόριζε κύριο στρατιωτι­κό σύμβουλο. Πάντα ετοιμόλογος ο Λη ανταπάντησε: «Διορί­στε με τώρα και θα επιτύχετε». Αν και η πρότασή του δεν έγι- νε αποδεκτή, ο ίδιος κατέλαβε μία σημαντική θέση στο επι­τελείο του Σούν.

Ζωτικής σημασίας για το κινεζικό δημοκρατικό κίνημα ή­ταν η χρηματοδότησή του. Η ιαπωνική κυβέρνηση επ ιθυμού­σε να κυριαρχήσει στην Κίνα και δεν ενδιαφερόταν να παρά­σχει βοήθεια σε μία δύναμη η οποία είχε τη δυνατότητα να ε­νώσει μία διαλυμένη χώρα. Οι Κινέζοι πρόσφυγες αποφάσι­σαν να ζητήσουν την αρωγή των Δυτικών δημοκρατιών. Το φυ­σικό ταλέντο και η ικανότητα του Λη να εντυπωσιάζει, τον κα­θιστούσαν τον καταλληλότερο άνθρωπο για να συγκεντρώσει οικονομικούς πόρους. Μαζί με τον εξόριστο Κινέζο πρωθυπουργό και τον πρίγκιπα Τσι τσάο, ο Λη γοήτευε κάθε φορά που παρουσιαζόταν ενώπιον ακροατηρίων φορώ­ντας την πολυτελή ανατολίτικη στολή του. Η φήμη του μεγά­λωνε στη βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη.

Το 1904 ο Λη επέστρεψε στην Κίνα για να αναλάβει τη δ ι­

οίκηση της 2ης Μεραρχίας Στρατού. Ομως η ένοπλη προσπά­θεια ανατροπής του καθεστώτος στην οποία συμμετείχε, α- πέτυχε και πάλι. Ταπεινωμένος και με κλονισμένη υγεία επέ­στρεψε στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνια. Πάντως το ενδια­φέρον του για το κινεζικό δημοκρατικό κίνημα δεν είχε εξα- λειφθεί. Δημοσίευσε στην εφημερίδα «Call» του Σαν Φρανσί- σκο ένα άρθρο με τίτλο «Πώς έγινα στρατηγός του Κινεζικού Στρατού». Οταν ο πρόξενος της κυβέρνησης των Μαντσού κατήγγειλε την απάτη, ο διευθυντής της Ενωσης Μεταρρύθ­μισης της Κινεζικής Αυτοκρατορίας τον υποστήριξε ένθερμα. Επιβεβαίωσε ότι ο Λη είχε λάβει βαθμό αντίστοιχο του αντι- στρατήγου και ότι είχε ταξιδέψει σε ολόκληρη την Κίνα επι­θεωρώντας και οργανώνοντας 30.000 άνδρες από μία στρατιά που αριθμούσε 400.000 στρατιώτες αποφασισμένους να επι­στρέφουν τον θρόνο στον μεταρρυθμιστή αυτοκράτορα. Η προπαγάνδα ήταν εμφανής στους υπερβολικούς αριθμούς. Αν και η Ενωση υποστηριζόταν από χιλιάδες Κινέζους σε όλον

τον κόσμο (μεταξύ τους η φήμη του μεταρρυθμιστή Καν- γκ Γού ουέι ήταν πολύ μεγαλύτερη από εκείνη του

Σούν Γιάτ σεν), ο στρατός που είχε συγκεντρώσει υπήρχε περισσότερο στα χαρτιά.

Ο Λη διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δη­μιουργία και στην εκπαίδευση μελών του Κι­νεζικού Αυτοκρατορικού Μεταρρυθμιστικού Στρατού (Chinese Imperial Reform Army), μίας οργάνωσης που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να διεισδύσει στις αυτοκρατορικές στρα­τιωτικές δυνάμεις εμφυτεύοντας πεμπτο­φαλαγγίτες. Με τη βοήθεια του Ανσελ Ο’Μπάνιον, πρώην βαθμοφόρου του 4ου Συ­

ντάγματος Ιππικού, ο οποίος είχε υπηρετήσει στις Φιλιππίνες επί τρία χρόνια, ο Λη ίδρυσε τη

Δυτική Στρατιωτική Ακαδημία (Western Military Academy). Κατά τα Σαββατοκύριακα και τα απο­

γεύματα οι δύο άνδρες εκπαίδευαν 60 περίπου νεα­ρούς Κινέζους, οι οποίοι θα αποτελούσαν τον πυρήνα

αξιωματικών του Μεταρρυθμιστικού Στρατού. Επιφανείς πολίτες της Καλιφόρνια ασκούσαν κα­θήκοντα «διαχειριστών» της παράνομης οργά­νωσης, την οποία ο Λη επέκτεινε σε άλλες πό­

λεις, ενώ ο Ο’Μπάνιον στρατολόγησε άλλους βε­τεράνους ως εκπαιδευτές. Σύντομα η Ακαδημία αποτέ-

λεσε το διοικητικό κέντρο του Κινεζικού Αυτοκρατορικού Στρατού (CIA - Chinese Imperial Army), ο οποίος συγκροτήθηκε από τέσσερα συντάγματα (τρεις λόχοι στάθμευαν στο Λος Αντζελες). Η μαχητικότητα του Λη ήταν εμφανής κατά την ε­πίσκεψη του πρίγκιπα Λιάνγκ Τσι τσάο στο Λος Αντζελες. Οταν ο Τσι τσάο επισκέφθηκε την Ακαδημία, ο Λη διέταξε δύο υπαξιωματικούς να αρπάξουν τον τοπικό έμπορο με τη μεγα­λύτερη πλεξούδα στα μαλλιά. Εκπληκτος ο Λιάνγκ είδε τον Ο’Μπάνιον να κόβει την πλεξούδα, σύμβολο υποταγής στη δυναστεία των Μαντσού. Εκτοτε ο Λη παρότρυνε πολλά α­κροατήρια να προβούν σε αυτή την πράξη και σύμφωνα με τον Ο’Μπάνιον συχνά υποκινούσε μαζικούς «ακρωτηρια­σμούς». Η αμερικανική κυβέρνηση άρχισε έρευνες στην Ακα­δημία για να ανακαλύψει πιθανές παραβάσεις των νόμων πε­ρί ουδετερότητας. Η απάντηση του Λη ήταν ένα θρασύτατο θέαμα αθωότητας. Επεισε τους τοπικούς φορείς να επιτρέ­ψουν σε 50 μαθητές να παρελάσουν κατά την Παρέλαση του Τουρνουά των Ρόδων του 1905, υπογραμμίζοντας τον καθαρά παιδαγωγικό χαρακτήρα της Δυτικής Στρατιωτικής Ακαδη­μίας.

ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΗΤαυτόχρονα με τις «κινεζικές» δράστηριότητές του ο Λη

ασχολήθηκε με τη διατύπωση των θεωριών του σχετικά με

Ο Χ όμερ Λη μ ε στολή Κ ινέζου σ τρ α τη γο ύ .

την αδυναμία της χώρας του να υποστηρίξει τα συμφέροντά της στον Ειρηνικό και στις δυτικές ακτές της. Ηταν βέβαιος ότι η Ιαπωνία αποτελούσε μία πολύ σαφή απειλή και ο Ρωσοϊ- απωνικός πόλεμος του 1905 τον επιβεβαίωσε. Τον ίδιο χρόνο ο Κανγκ Γού ουέι επισκέφθηκε τις ΗΠΑ και ο Λη τον συνό- δευσε στην Ουάσινγκτον για μία συνέντευξη με τον πρόεδρο Θήοντορ Ρούζβελτ. Περιέγραψαν με ειλικρίνεια τη στρατιωτι­κή εκπαίδευση που παρείχε ο CIA στους Κινεζοαμερικανούς σπουδαστές του. Ο Αμερικανός υπουργός Δικαιοσύνης προ­σπαθούσε να διακόψει την επιχείρηση, όμως ο πρόεδρος ή­ταν συγκαταβατικός χαρακτηρίζοντάς την «παλικαρίσια». Η κυβερνητική έρευνα διακόπηκε διακριτικά.

Σταδιακά ο Λη απογοητεύτηκε από τον Κανγκ και τον Λιάνγκ, οι οποίοι δεν διέθεταν το δικό του μαχητικό πνεύμα. Ο Κανγκ αφιέρωνε πολύ χρόνο στη συγγραφή του καινοτομι- κού «Βιβλίου της Μεγάλης Κοινότητας», στο οποίο οραματι­ζόταν μία εποχή χωρίς έθνη - κράτη και πολέμους. Ο Λιάνγκ εκφωνούσε σημαντικούς λόγους, όμως δεν προέτρεπε σε βί­αιη επανάσταση για τη σωτηρία της Κίνας. Η υπομονή του Λη με τον Κανγκ εξαντλήθηκε όταν το 1905 ο τελευταίος οικειο- ποιήθηκε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια που είχαν συγκεντρώσει Κινέζοι μεταρρυθμιστές, τα ίχνη των οποίων ε­ξαφανίσθηκαν στο Μεξικό. Ο Λη αφοσιώθηκε πλέον ανοικτά στον Σούν Γιάτ σεν. Ο Σούν ήταν αποφασισμένος να αποκη- ρύξει το κομφουκιανικό παρελθόν της Κίνας. Ηρωάς του ή­ταν ο Αβραάμ Λίνκολν και απέδιδε το πιστεύω του στη δημο­κρατία στα κινεζικά ως εξής: «Ο λαός πρέπει να έχει, ο λαός πρέπει να κυβερνά, ο λαός πρέπει να απολαμβάνει». Το 1905 ο Ο’Μπάνιον πέρασε λαθραία τον Σούν στις ΗΠΑ για μία συ­νάντηση με τον Λη. Δύο χρόνια αργότερα ο τελευταίος ταξί­δεψε στη γαλλική Ινδοκίνα και υπηρέτησε ως γραμματέας αγ­γλικών του Σούν κατά την εισβολή της νότιας Κίνας από το Ανάμ. Η πόλη Τσεν ναν κουάν κατελήφθη μετά από σκληρή μάχη. Μία σημαντική αποθήκη όπλων και πυρομαχικών κυρι- εύθηκε, όμως ήταν άδεια. Τα πυρομαχικά των επαναστατών ε- ξαντλήθηκαν και οι άνδρες υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν ακολουθούμενοι από τις δυνάμεις των Μαντσού. Το Πεκίνο διαμαρτυρήθηκε στη Γαλλία, με αποτέλεσμα ο Σούν και ο Λη να εκδιωχθούν από το Ανάμ.

Μετά την επιστροφή του στις ΗΠΑ ο Λη άρχισε τη συγγραφή ενός βιβλί­ου. Επί επτά και πλέον μήνες εξέτασε όλα τα σημαντικά λιμάνια, θέ- σεις-κλειδιά και πιθανά σημεία απόβασης κατά μήκος της δυτικής α­κτής των ΗΠΑ. Χρησιμο­ποίησε λεπτομερείς χάρ­τες με τους οποίους διε- ρεύνησε και αποτύπωσε κά­θε πιθανή κίνηση που οι Ιάπω­νες μπορούσαν να εκτελέσουν.Κατέγραψε σε πίνακες το όνομα κά­θε ιαπωνικού σκάφους το οποίο είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει στρατεύματα. Εδωσε στο πόνημά του τον καυστικό τίτλο «The Valor of Ignorance» (= Η Γενναιό­τητα της Αγνοιας), για να τονίσει την έλλειψη διορατικότητας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Ο Λη υποστήριζε ότι η παγκόσμια ιστορία ήταν η ιστορία πολεμικών συγκρούσεων. Ισχυριζόταν ότι κατά τις τρεις τελευταίες χιλιετίες υπήρξαν μόνο 234 ειρηνικά χρόνια. Γι’ αυτόν μόνο ένα κράτος με μέγι- στη στρατιωτική ετοιμότητα μπορούσε να εξασφαλίσει την ε­πιβίωση ενός έθνους, ωστόσο οι ΗΠΑ επαναπαύονταν. Ο Λη α-

Κ α λ λιτεχν ικ ή απεικόνιση ενός «Μ π ό ξερ ».

πέστειλε ένα αντίγραφο στον σημαντικότερο Αμερικανό ειδικό σε θέματα Απω Ανατολής, τον στρατηγό Τσέιφη. Ο τελευταίος εξεπλά- γη: «Από τότε που το διάβασα δεν έχω κα­τορθώσει να κοιμηθώ. Δεν βλέπω τρόπο ... κανένα τρόπο για να αμυνθούμε σύμφωνα με τα σχέδια που αναφέρεις ότι έχουν ... εκτός και αν αρχίσουμε να εξοπλιζόμαστε τώρα», εί­

πε στον Λη.Το βιβλίο «The Valor of Ignorance» εκδόθηκε

το 1909 και αντιμετώπισε έντονες αποδοκιμασίες και την κοροϊδία των ειρηνόφιλων και των οπαδών

του απομονωτισμού. Οι κριτικοί το κατέκριναν. Ωστό­σο μοναδική φιλοδοξία του Λη ήταν να προειδοποιήσει

τους συμπατριώτες του για την κρυφή απειλή. Το βιβλίο δεν κατόρθωσε να επιτύχει τον σκοπό του, καθώς δεν είχε καμία επιρροή στο αμερικανικό κοινό. Σημειώθηκαν, πάντως, μερι­κές επαναστατικές υπερβάσεις στους στρατιωτικούς κύ­κλους, με σημαντικότερη εκείνη του Ντάγκλας ΜακΑρθουρ, ο οποίος, όταν διορίσθηκε διοικητής στη Σχολή του Ουέστ Πόιντ, προσπάθησε να επιβάλει την ανάγνωση του εν λόγω βιβλίου, περιλαμβάνοντάς το σε έναν κατάλογο προαιρετι­κών αναγνωσμάτων και προωθώντας στη βιβλιοθήκη αντίγρα­φα για να είναι διαθέσιμο στους σπουδαστές. Στο εξωτερικό

13

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

υπήρξαν μερικοί αναπάντεχοι θαυμαστές. Ο θρυλικός στρα­τάρχης του Βρετανικού και του Ινδικού Στρατού, λόρδος Φρέντερικ Ρόμπερτς, επικεφαλής του βρετανικού Αυτοκρα- τορικού Γενικού Επιτελείου, επαίνεσε το βιβλίο. Ο Λένιν είχε αντίγραφο στο γραφείο του κατά την εξορία του στη Ζυρίχη. Σε έναν επισκέπτη του είχε πει «Κάποτε αυτό το βιβλίο θα με- λετάται από χιλιάδες αναγνώστες» και ότι ο Λη αντιλαμβανό­ταν περισσότερα σχετικά με την παγκόσμια πολιτική από ό­λους τους υπουργούς που βρίσκονταν στην εξουσία. Ο στρα­τηγός Χανς φον Ζέεκτ (ανασχημάτισε τον Γερμανικό Στρατό μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και αργότερα πολέμησε στην Κίνα) είπε: «Αυτός ο Λη είναι εκπληκτικός. Σπανίως συναντώ έναν συγγραφέα ο οποίος σε κάνει να αισθανθείς τόσο έντο­να ότι κρατάς την ευθύνη μίας ολόκληρης ηπείρου στους ώ­μους σου». Αλλοι θαυμαστές του Λη τον συγκατέλεγαν μαζί με τον Θουκυδίδη, τον Καίσαρα και τον Κλαούζεβιτς ως προς τον τρόπο με τον οποίο απεκάλυπτε την «ενδότερη ουσία του πολέμου».

Οι ειρηνιστές στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, σημαντική πνευματική ομάδα το 1910, δεν εντυπωσιάσθηκαν από το «The Valor of Ignorance». Ο Ντέιβιντ Σταρ Τζόρνταν, πρόεδρος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, όπου είχε σπουδάσει ο Λη, τον αποκήρυξε με το δοκίμιο «The Impudence of Charlatanism» (= Η Αυθάδεια του Τσαρλατανισμού). Περιέγραψε τον Λη ως έναν «φιλόδοξο, ασήμαντο συγγραφέα ρομά­ντζων που προσπαθούσε να εκμεταλλευθεί κατά το δυνατόν περισσότερο τη σύντο­μη ζωή του, την περιορισμένη σωματι­κή κατασκευή του και την αστείρευτη φαντασία του». Αλλοι τον εξέλαβαν περισσότερο σοβαρά. Ο Ουίλιαμ Τζέημς στο «The Moral Equivalent of War» (μερικοί το θεωρούν το κα­λύτερο δοκίμιό του) αντέκρουσε μερικούς από τους ισχυρισμούς του Λη. Οι περισσότεροι κριτικοί λογοτεχνίας παρέμειναν απα­θείς. Μόνο το «Literary Digest» θαύμασε το «The Valor of Ignorance», αποκαλώντας το «ένα τολμηρό και εντυπωσιακό βιβλίο . το οποίο καλά θα έκανε κάθε Αμερι­κανός να μελετήσει βαθιά». Οι εφημερί­δες του εκδότη Ράντολφ Χηρστ, οι οποίες συνήθιζαν να διογκώνουν τη σκιά του «κίτρι­νου κινδύνου», ανέλυσαν το βιβλίο και το παρου­σίασαν λέγοντας ότι ο Λη εννοούσε ότι οι Ιάπωνες θα επιτί- θεντο άμεσα. Ως αποτέλεσμα, η φήμη του Λη εξασθένισε.

Ενώ το βιβλίο κρινόταν από το κοινό, ο Λη αφοσιώθηκε πλήρως στην επανάσταση του Σούν Γιάτ σεν. Ο Κινέζος αρχη­γός τον είχε συναντήσει στην Καλιφόρνια το 1909, όταν το «The Valor of Ignorance» ήταν έτοιμο προς έκδοση, και επί πολ­λούς μήνες του έστελνε υπομνήματα σχετικά με τα επανα­στατικά σχέδιά του. Ο Λη έδωσε τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου στον Σούν για να βοηθήσει στη συγκέντρωση χρημάτων και προέβη στις απαραίτητες ενέργειες για να με­ταφραστεί το έργο στα ιαπωνικά. Ολα τα κέρδη θα υποστήρι­ζαν τον αγώνα. Η πράξη του αποτελούσε μία θυσία και από­δειξη της σοβαρότητας με την οποία αντιμετώπιζε τα γεγο­νότα που αφορούσαν την Κίνα, διότι δεν ήταν εύπορος. Παρά τον υπότιτλο «The Inevitable Japanese-American War» (= Ο Ανα­πόφευκτος Ιαπωνο-αμερικανικός Πόλεμος), το βιβλίο του Λη έτυχε μεγάλης αποδοχής στην Ιαπωνία, όπου πωλήθηκαν πε­ρισσότερα από 84.000 αντίτυπα (4). Το διαφημιστικό κείμενο του καλύμματος έλεγε: «Εξαιρετικό ανάγνωσμα για όλους τους άνδρες της Ανατολής με κόκκινο αίμα στις φλέβες τους». Η ιαπωνική κυβέρνηση και οι ειδικοί τακτικής αναγνώ­

ρισαν την αξία του και το «The Valor of Ignorance» έγινε υπο­χρεωτικό ανάγνωσμα για όλους τους Ιάπωνες σπουδαστές στρατιωτικών σχολών.

Ο Σούν, ο οποίος είχε περάσει πολύ χρόνο στην Ιαπωνία, δεν έτρεφε ψευδαισθήσεις για τους Ιάπωνες. Είχαν βοηθήσει στην καταστολή της εξέγερσης του 1900 και ακολουθούσαν μία πολιτική με την οποία συντηρούσαν την αδυναμία και τη διαίρεση της Κίνας. Για να αποδείξει τη φιλία του ο Σούν προ- σέφερε στον Λη 30 βαρείς τόμους με τα κλεμμένα μυστικά σχέδια του ιαπωνικού Γενικού Επιτελείου, γνωρίζοντας ότι ο τελευταίος διατηρούσε στενή επαφή με τον στρατηγό Τσέι- φη και ελπίζοντας ότι οι ΗΠΑ θα αντιλαμβάνονταν το κέρδος που θα είχαν στην Απω Ανατολή αν τον υποστήριζαν. Ο Τσέιφη (πρόσφατα είχε αποστρατευθεί, τερματίζοντας τη θητεία του ως αρχηγός του Επιτελείου του Αμερικανικού Στρατού) πεί- σθηκε να χρησιμοποιήσει την επιρροή του στην αμερικανική κυβέρνηση για να υποστηρίξει τις θέσεις του Σούν. Ωστόσο το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών αγνόησε τις προτά­σεις τους, επιδεικνύοντας την ισχυρογνωμοσύνη που χαρα­κτήριζε τις σχέσεις του με την Κίνα επί έναν αιώνα.

Ο Λη και ο Ο’Μπάνιον συνέχισαν να εκπαιδεύουν Κινέ­ζους. Ο τελευταίος είχε μεταφέρει κρυφά στις ΗΠΑ 250 γιούς Κινέζων αξιωματούχων οι οποίοι υποστήριζαν τον Σούν. Ομως

το κύριο πρόβλημα της επανάστασης ήταν οικονομικό. Ενα μνημόνιο του Σούν προς τον Λη ανέφερε απαραίτη­

το προϋπολογισμό ύψους 3.630.000 δολαρίων. Ωστόσο πολλοί Κινέζοι της διασποράς ήλπι-

ζαν ακόμα ότι η χώρα τους μπορούσε να αλλάξει ειρηνικά. Την ίδια εποχή στο ε­

σωτερικό της Κίνας διαδοχικές επανα­στάσεις καταπνίγονταν. Πολλές ξεκί­νησαν από υποστηρικτές του Σούν, άλλες από οπαδούς περισσότερο βί­αιων και αναχρονιστικών δογμάτων.

Τον Αύγουστο του 1910 ο Σούν έ­γραψε στον Λη από το Πενάνγκ (Μα­λαισία), παραθέτοντας λεπτομερείς πληροφορίες για τη στρατιωτική κα­

τάσταση στην Κίνα. Η κυβέρνηση των Μαντσού είχε κλονιστεί, ο Στρατός εί­

χε αποδυναμωθεί και οι επαναστατικές δυνάμεις αυξάνονταν καθημερινά. Ο

συγχρονισμός ήταν ζωτικής σημασίας, ό­πως και τα χρήματα. Ο Σούν είχε κατορθώσει

να αποτρέψει μία πρόωρη επανάσταση στην κοι­λάδα Γιανγκτσέ. Τρεις μήνες αργότερα παρακαλούσε

επίμονα τον Λη να συγκεντρώσει έστω και το ένα δέκατο των απαιτούμενων χρημάτων. Με επόμενο μήνυμα όρισε τον Λη αρχηγό του επιτελείου του και του έδωσε πλήρη εξουσία να διαπραγματευθεί μία «αγγλοσαξονική συμμαχία» με την αμε­ρικανική και τη βρετανική κυβέρνηση. Σε αντάλλαγμα για τη βοήθειά τους, υποσχέθηκε την ιδιότητα του περισσότερο ευ­νοούμενου κράτους στην Κίνα. Συμφώνησε να θέσει το Κινε­ζικό Ναυτικό προσωρινά υπό τη διοίκηση Βρετανών αξιωματι­κών και να δεχθεί έναν Βρετανό πολιτικό αξιωματούχο στο ε­πιτελείο του.

Την ίδια περίοδο η υγεία του Λη επιδεινωνόταν. Περίοδοι τύφλωσης δυσκόλευαν τη συγγραφή του επόμενου βιβλίου του. Ακολουθώντας τη συμβουλή ενός γνωστού του ταξίδε­ψε στο Βισμπάντεν (Γερμανία) για να συμβουλευθεί έναν ει­δικό. Από εκεί μετέβη στο Λονδίνο, όπου έγινε θερμά δεκτός από τον θαυμαστή του, λόρδο Ρόμπερτς. Ο Ρόμπερτς ήταν λ ί­γο δημοφιλής μεταξύ των φ ιλελεύθερων πολιτικών της επο­χής του, όπως και ο Λη. Αν και υπήρξε ένας από τους περισ­σότερο σεβαστούς στρατιωτικούς ειδικούς του Ηνωμένου Βασιλείου (5), οι προειδοποιήσεις του για μία γιγαντιαία σύ­γκρουση μεταξύ της Βρετανίας και της Γερμανίας αγνοήθη-

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

καν στην πατρίδα του. Ο ίδιος αναγνώρισε στον Λη έναν στρατιωτικό νου ο οποίος λειτουργούσε όπως ο δικός του και του ανέθεσε να συγγράφει μία εργασία με θέμα τις απειλές που αντιμετώπιζε η Βρετανία. Ο Λη θεώρησε την αποστολή του μία εξαιρετική ευκαιρία για να αυξήσει τη φήμη του και να προωθήσει τον σκοπό του. Ετσι δέχθηκε με μεγάλη ευχα­ρίστηση. Οι Γερμανοί έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Λη, επιζήτησαν τις απόψεις και τις συμβουλές του και τον κά- λεσαν να παρακολουθήσει στρατιωτικές ασκήσεις. Ο Αμερι­κανός εντυπώσιασε όταν παρουσιάσθηκε με τη μεγαλοπρεπή στολή του Κινέζου στρατηγού. Εχοντας εξοικειωθεί με τις τευτονικές απόψεις, επέστρεψε στο Λονδίνο και άρχισε πάλι να συγγράφει. Το δεύτερο έργο του έφερε τον τίτλο «The Day of the Saxon» (= Η Ημέρα του Σάξονα) και στις σελίδες του α­νέλυε τις γεωπολιτικές όψεις του γερμανικού επεκτατισμού. Παρουσίασε τις διαπιστώσεις του στον Ρόμπερτς, επιβεβαιώ­νοντας τους μεγαλύτερους φόβους του τελευταίου.

Ο Λη θεωρούσε ότι η Βρετανία και η Γερμανία βρίσκονταν σε μία πορεία σύγκρουσης με κατάληξη έναν πόλεμο πολύ μεγάλης κλίμακας, στον οποίο σημαντικό ρόλο θα κατείχε η βιομηχανία. Αν και προέβλεψε τον Α ’ ΠΠ, πολλές από τις θ ε ­ωρίες του σχετικά με τις παγκόσμιες βλέψεις και φιλοδοξίες της Γερμανίας αναφέρονταν περισσότερο στον Β' ΠΠ. Ο ίδιος προέβλεψε τη δημιουργία ενός μείζονος Ράιχ το οποίο θα κα­ταβρόχθιζε την Αυστρία και θα επιχειρούσε να τοποθετήσει εξαρτώμενες κυβερνήσεις στις Κάτω Χώρες και στη Δανία. Πίστευε ότι οι χερσαίες δυνάμεις της Βρετανίας ήταν ανε- παρκώς επανδρωμένες, ως συνέπεια της πολιτικής που είχε τεθεί από τον ναύαρχο Οράτιο Νέλσονα έναν αιώνα νωρίτε­ρα, και απέρριπτε το δόγμα της ναυτικής υπεροχής. Επίσης υπογράμμισε τις ιδέες της εθνικής υπεροχής και της εθνικής αγνότητας, τις οποίες η Γερμανία και η Ιαπωνία είχαν αρχίσει να υιοθετούν, επιδεικνύοντας πολύ νωρίς κατανόηση των αι­τιών που οδήγησαν στη φρίκη του Β ’ ΠΠ.

Την ίδια περίοδο στην Κίνα οι επαναστάτες ήταν ασυ­γκράτητοι. Το καλοκαίρι του 1911 ο Λη βρισκόταν στο Λονδί­νο, όταν πληροφορήθηκε ότι στην Κίνα προετοιμαζόταν μία νέα επαναστατική προσπάθεια. Τηλεγράφησε στον Σούν, ο ο­ποίος περιόδευε στις ΗΠΑ, και τον προέτρεψε να μεταβεί στο Λονδίνο για έντονες διαπραγματεύσεις. Εκείνος ανακάλυψε, όπως είχε ανακαλύψει νωρίτερα ο Λη, ότι δεν είχε την ικανό­τητα να εκδιώξει από τους Βρετανούς τις προκαταλήψεις ε­ναντίον του κινήματος του. Ο λόρδος Ρόμπερτς δεν κατόρ­θωσε ποτέ να πείσει τους Βρετανούς τραπεζίτες ή τους δι­πλωμάτες του Υπουργείου Εξωτερικών να υποστηρίξουν τον Σούν Γιάτ σεν. Ο Λη μπόρεσε να αποσπάσει μόνο μία υπόσχε­ση περί μη επέμβασης. Οταν στις 10 Οκτωβρίου 1911 άρχισε μία σειρά εξεγέρσεων, ο Σούν αποφάσισε να ταξιδέψει στην Κίνα για να αναλάβει τη διοίκηση της επανάστασης. Η Σαν- γκάη, το Σουτσόου και το Χάνκοου καταλήφθηκαν από τους επαναστάτες και ένα επείγον τηλεγράφημα που έφθασε από τη Σανγκάη ικέτευε τον Σούν να επιστρέφει «για να τους ε­νώσει». Ο Σούν Γιάτ σεν ζήτησε από τον Λη να τον συνοδεύ­σει. Ο τελευταίος, πριν αναχωρήσει, δέχθηκε μία αυστηρή προειδοποίηση από τους ιατρούς του ότι το μακρύ ταξίδι μπορεί να απέβαινε μοιραίο. Είχε καταπονηθεί και η υγεία του είχε επιβαρυνθεί από πολλές ασθένειες. Ομως ήταν α­νένδοτος. Επιθυμούσε να βρίσκεται στην Κίνα κατά τη γέν­νηση της Δημοκρατίας στη χώρα. Τον Νοέμβριο οι δύο άν­δρες απέπλευσαν από τη Μασσαλία με προορισμό τη Σαν- γκάη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Λη ολοκλήρωσε το βι­βλίο «The Day of the Saxon».

Στο Πενάνγκ και στη Σιγκαπούρη ο Λη είχε την ίδια δημο­σιότητα με τον Σούν Γιάτ σεν. Ο εκδότης της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος» τον αποκαλούσε «Φον Μόλτκε της επα­νάστασης» και προέβλεψε ότι η παρουσία του στο πλευρό του Σούν θα κατόρθωνε να πείσει τους Δυτικούς τραπεζίτες

16

Α μερικανικά π υροβόλα βάλλουν εναντίον των πυλών της Α υ το κ ρ α το ρ ικ ή ς Π ύλης του Π εκ ίνου κ α τά τη δ ιά ρ κεια της π ολιορκίας των Δ υτικώ ν διπλω ματικώ ν αποστολώ ν το 1900.

να υποστηρίξουν το επαναστατικό καθεστώς. Στο Χονγκ Κον- γκ ο Λη συνάντησε τον Αμερικανό πρόξενο και μαζί επεξερ­γάστηκαν ένα τηλεγράφημα προς το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών με την έγκριση του Σούν. Το κείμενο περιέγραφε ένα σχέδιο σχηματισμού μίας «προσωρινής κυβέρνησης συ­νασπισμού» με επικεφαλής τον Σούν. Ο Λη θα ανελάμβανε τις διαπραγματεύσεις με τους Μαντσού, στους οποίους θα προ- σέφερε προστασία και συντάξεις εφόσον συμφωνούσαν να ε- γκαταλείψουν την εξουσία. Στη συνέχεια ο Σούν θα διοργά- νωνε ένα συνταγματικό συνέδριο για να ορισθεί μία δημο­κρατία βασισμένη σε ένα τροποποιημένο αμερικανικό πρότυ­πο. Ο πρόξενος ανέφερε ότι η επιρροή του Λη επί του Σούν ή­ταν μεγάλη και «ελεγχόμενη ... σε θέματα σχέσεων με άλλες δυνάμεις». Δεν υπήρξε απάντηση στο τηλεγράφημα. Η μονα­δική ευκαιρία που είχε η Ουάσινγκτον να δημιουργήσει μία δημοκρατική Κίνα, έμεινε ανεκμετάλλευτη.

Στη Σανγκάη ο Σούν και ο Λη διεπίστωσαν τη σκληρή πραγματικότητα μίας επανάστασης. Οι περισσότεροι Κινέζοι τους υποδέχθηκαν με επευφημίες, ωστόσο πολλοί ηγέτες της Επαναστατικής Συμμαχίας (σύντομα θα ονομαζόταν Κου- ομιντάνγκ - Εθνικό Λαϊκό Κόμμα της Κίνας) απογοητεύθηκαν όταν πληροφορήθηκαν ότι ο δικός τους «Τζωρτζ Ουάσιν- γκτον» και ο Αμερικανός «Λαφαγιέτ» δεν είχαν μαζί τους χρήματα. Ενας Αμερικανός που βρέθηκε εκεί, ανέφερε ότι α­ξιωματικοί οι οποίοι είχαν λάβει μέρος στις πρόσφατες μάχες δυσανασχετούσαν με τον Αμερικανό. Ο Λη συμπεριφέρθηκε με σύνεση και δεν προσπάθησε να ασκήσει διοίκηση. Δήλωσε ότι η αποστολή του ως επιτελάρχη ήταν να διαβιβάζει τις δια­ταγές του Σούν στον στρατό. Ο τελευταίος φρόντισε να δώ­σει λίγες διαταγές, αν και προέτρεψε τους οπαδούς του να εκδιώξουν εξέχοντα μέλη της δυναστείας των Μαντσού που είχαν ενταχθεί στη δύναμη των επαναστατών την τελευταία στιγμή.

Ο μεταρρυθμιστής Κανγκ Γού ουέι παρέμεινε μακριά από την Κίνα εκείνη τη χρονική περίοδο. Κανένας άλλος Κινέζος δεν είχε το κύρος του Σούν. Την Πρωτοχρονιά του 1912 ο Σούν ταξίδεψε στη Νανκίνγκ, με τον Λη στο πλευρό του. Οι α­ντιπρόσωποι των νότιων επαρχιών της χώρας, οι οποίες είχαν κηρύξει την ανεξαρτησία τους, τον ονόμασαν προσωρινό πρόεδρο της Κίνας. Ετσι ο Σούν ορκίσθηκε υπό τον βρυχηθ­μό πυροβόλων και τον κρότο πυροτεχνημάτων. Ο Λη ήταν ο μόνος λευκός που παραβρέθηκε στην τελετή.

Η ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥΤην Πρωτοχρονιά του 1912 η Κίνα ανακηρύχθηκε δημο­

κρατία με πρωτεύουσα τη Νανκίνγκ και με πρώτο πρόεδρο τον Σούν Γιάτ σεν. Το όνειρο του Χόμερ Λη για το οποίο είχε πολεμήσει σκληρά επί μεγάλο χρονικό διάστημα, έγινε πραγ­

Ε π ανασ τά τες σ τρ α τιώ τες το 1911. Τα π εριβραχιόνια τους ξεχω ρίζουν από το υ ς εχ θ ρ ο ύ ς το υ ς .

ματικότητα. Ο Σούν κράτησε τον λόγο του προά- γοντας τον Λη σε στρατηγό και διορίζοντάς τον επικεφαλής του επιτελείου του. Μερικούς μή­νες μετά τη στιγμή του θριάμβου του ο Αμερι­κανός υπέστη καρδιακή προσβολή. Επιβιβά­σθηκε στο ιαπωνικό πλοίο της γραμμής «Shinyo Maru» και επέστρεψε στη δυτική ακτή των ΗΠΑ. Εκείνη την περίοδο κυκλοφόρησε το βιβλίο του «The Day of the Saxon». Οι κριτικές δεν ήταν ενθαρρυντικές, πωλήθηκαν δε μόνο7.000 αντίτυπα. Ενα από αυτά αγόρασε και ο Καρλ Χαουσχόφερ, ο άνθρωπος που συμβούλευε τον Αδόλφο Χίτλερ όταν ο τελευταίος έγραφε το «Mein Kampf» (= Ο Αγών μου), ένα βιβλίο το οποίο πε ριελάμβανε όλες τις προειδοποιήσεις του Λη για την τευτονική εμμονή στη φυλετική καθαρότητα. Το 1933, όταν η ανάγκη για ένα τέτοιο βιβλίο έγινε πιεστική, η κυκλοφορία του «The Day of the Saxon» είχε σταματήσει.

Υπερήφανος για τις επιτυχίες του στην Κίνα αλλά πικρα­μένος για την αποτυχία των βιβλίων του, ο Λη υπέκυψε σε α­σθένεια σε ηλικία 35 ετών. Ετάφη την 1η Νοεμβρίου 1912 φο­ρώντας την κομψή στολή του στρατηγού. Οσοι γνώρισαν τον Λη, είχαν μαγευτεί πολλές φορές από την ιδιαιτερότητά του. Ηταν ένας μικροκαμωμένος άνδρας με εκπληκτική αυτοπε­ποίθηση και σιδερένια θέληση. Ωστόσο είχε μεγάλα ελαττώ­ματα, όπως πολλοί λαμπροί ηγέτες. Ηταν επιρρεπής στην αυ­τοπροβολή και σε θεατρινισμούς και σε κάποιον που δεν τον γνώριζε φαινόταν αλαζόνας και εγωπαθής. Η μοναδική διο ί­κησή του στο πεδίο της μάχης υπήρξε ασήμαντη. Στη θέση του άλλοι διοικητές θα είχαν εγκαταλείψει, εκείνος όμως ε­πέμενε, ταξιδεύοντας ανά την υφήλιο για να συγκεντρώσει χρήματα για τον σκοπό στον οποίο πίστευε. Η δημιουργία της κινεζικής δημοκρατίας μπορεί να θεωρηθεί το μεγαλύτερο κατόρθωμά του.

Τα βιβλία του Λη αποτελούν αντικείμενο συζήτησης. Με­ρικοί σχολιαστές δεν βλέπουν το «όραμά» του. Η σύγκρουση αυτοκρατοριών, η άνοδος του υπερεθνικισμού και η φρίκη της εθνοκτονίας ήταν ορατές τάσεις, φανερές σε οποιονδή- ποτε αντιλαμβανόταν καλά τη γεωπολιτική κατάσταση των αρχών του 20ού αιώνα. Ωστόσο ο Λη δεν προσπαθούσε να προσηλυτίσει τους ειδικούς. Ηθελε να αποδυναμώσει τους ο­παδούς του απομονωτισμού και τους ειρηνιστές που επηρέα­ζαν την πολιτική των ΗΠΑ. Παρά τις εκπληκτικές προβλέψεις, το μήνυμα του «The Valor of Ignorance» αποδείχθηκε υπερβο­λικά ακραίο για τη φαντασία του κοινού. Οι Ιάπωνες αναγνώ­στες, αντίθετα, βρήκαν στις σελίδες του μία εργασία στην ο­ποία υπογραμμίζονταν οι τακτικές και τα σχέδια τα οποία μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή με επιτυχία όταν θα πο­λεμούσαν εναντίον των ΗΠΑ. Στις σελίδες του «The Day of the

Saxon» ο Λη σημείωνε ότι θα έφθανε η εποχή που η εκσυγχρονισμένη Ρωσία θα προσπαθούσε να κυριαρχήσει στην Ευρώπη και στην Ασία, ανε­ξάρτητα από το πολιτικό δόγμα της. Πριν από τον θάνατό του ο Λη προετοίμαζε ένα βιβλίο στο ο­ποίο είχε δώσει τον προκλητικό τίτλο «The Swarming of the Slav» (= Η Αναρρίχηση του Σλά­βου).

Αν και ακόμα και σήμερα παραμένει σχεδόν ά­γνωστος, ο Χόμερ Λη υπήρξε ένας από τους χα­ράκτες της γεωπολιτικής στρατηγικής των ΗΠΑ με την περισσότερο προοδευτική σκέψη και ση­

μαντικός οραματιστής κατά την πρώτη προ­σπάθεια της Κίνας να περάσει στη δη­

μοκρατία. ΞΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Την εποχή εκείνη στην Καλιφόρνια γίνονταν έντονες συζητήσεις για τον «κίτρινο κίνδυνο» και την ανάγκη περιορισμού του αριθμού των Κινέζων και των Ιαπώνων μεταναστών. Η κατάληψη των Φιλιππινών, το 1898,

κατέστησε τις ΗΠΑ κύρια στρατιωτική δύναμη στην

Απω Ανατολή.(2) Η Τσού χσι κληρονόμησε

τον τίτλο μετά τον θάνατο του συζύγου της, Χσιέν φενγκ (1861).

Παρέμεινε στον θρόνο ως την ενηλικίωση του γιού της, Τούνγκ Τσι

(1872). Επανήλθε τρία χρόνια αργότερα, όταν ο τελευταίος απεθίωσε, και παρέμεινε ως την ενηλικίωση του ανηψιού της (1889), ωστόσο διατηρούσε πάντα τον έλεγχο της χώρας.(3) Η Εξέγερση των Μπόξερ ήταν η πρώτη από μία σειρά επαναστάσεων στην Κίνα και ίσως η μοναδική που δημοσιοποιήθηκε στη Δύση.(4) Το βιβλίο «The Valor of Ignorance» εκδόθηκε σε μετάφραση στην Ιαπωνία με τον τίτλο «Ο Ηρωισμός Εκείνων που Δ ιακινδυνεύουν να Σκοτώσουν μία Τίγρη με Ενα Χέρι και Τολμούν να Διασχίσουν έναν Απύθμενο Ποταμό».(5) Ο 1ος κόμης Φρέντερικ Ρόμπερτς (1832-1914) είχε τιμηθεί με τον Σταυρό της Βικτωρίας (1858) για τη δράση του κατά την Ινδική Ανταρσία και είχε διατελέσει αρχιστράτηγος (1899-1900) κατά τον δεύτερο πόλεμο των Μπόερς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1 )B o d in , Lynn: THE BOXER REBELLION, O sprey Publishing, London, 1989.(2) Fleming, Thom as: H O M ER LEA & THE DECLINE O F THE WEST, «A m erican H eritage» M agazine, Vol. 39, Issue 4, 1988 (http ://w w w .am ericanheritage .com ).(3) Franz-W illing, G eorg: THE O RIGINS O F THE SECOND WORLD WAR, «Journal o f H isto rica l Review », In s titu te fo r H istorical Review, 1986.(4) Jam es, W illiam: THE M O RAL EQUIVALENT O F WAR, 1910 (http ://w w w .barnard.co lum bia.edu).(5) Jow ett, Philip: CHINESE CIVIL WAR ARM IES 191-149, O sprey Publishing, London, 1989.(6) Rees, Sim on: HOM ER LEA: AU THO R O F THE VALOR O F IG NORANCE, «M ilita ry H istory», O ctober 2004.

17

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Ταχυδρομικά δελ τά ρ ιά το υ 1912-13. : f

Η νίκη ο δ η γ ε ίκαι στεφ ανώ νειτον έφιπποσ τρ α τη λά τηΚωνσταντίνο(μέθοδοςπροπαγάνδας«αναπ όφ ευκτηνίκη»).

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι υπήρξαν από τους πλέον ένδοξους ανώνεα ίου Ελληνικού Εθνους και οδηγηοαν

οιην απελευθέρωση υπόδουλων εδαφών μαα. Σια πεδία ίων μαχών γράφηκαν ένδοξες σελίδες αίμαιος, αλλά

και μεγαλείου inuxnc, κάιι ίο οποίο διέκρινε όλους τους Ελληνες μαχητές. Στη συνέχεια θα προοεγγίοουμε μια οχεπκώς άγνωοιη πτυχή εκείνης της ούνκρουοης: nc ιμυχολονικές επιχειρήσεις (ΨΕ) που διεϋήχθηοαν via

να κλονίοουν ιον ανιίπαλο και ταυτόχρονα να ιονώσουνίο ελληνικό φρόνημα.

ΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ191213 ΠΟΛΕΜΟΥΣ

ο Β ο υ α γ α ρ ο φ α γ ο ς

_ r ß t Z r r ' A M / 'B

Νέα ιιέσα αιην υπηρεσία των ανιιπάίΐων

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Ο ελ ευ θ ερ ω τή ς Κω νσταντίνος σε κ α ρ τ ποστάλ τη ς εποχής.

Εξώ φυλλα π ολεμικώ ν τραγουδιώ ν, ιστορικώ ν δοκιμίων και λευκώ μα τα φω τογραφιώ ν των Βαλκανικώ ν Πολέμων.

Πριν από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων η δια­παιδαγώγηση και η ψυχολογική προετοιμασία των Ελληνοπαίδων άρχιζαν με τα πρώτα ψελλίσματα των νηπίων. Η Πόλη, η Αγιά Σόφιά, οι Τούρκοι που θα πάνε στην «κόκκινη μηλιά», ηχούσαν σαν το γλυκύτερο να­

νούρισμα. Τα παραμύθια της γιαγιάς με τα κατορθώματα και τη λεβεντιά των Ελλήνων ηρώων, του Μεγαλέξανδρου, του Κολο- κοτρώνη και αργότερα του Παύλου Μελά, και τα κακουργήμα­τα των Τούρκων και των Βουλγάρων κομιτατζήδων, σχημάτιζαν σε στέρεες βάσεις το συναίσθημα περί της εθνικότητας και συνέβαλαν στον σεβασμό και στην αγάπη της ιδέας της πατρί­δας. Κατόπιν το σχολείο τόνωνε το αίσθημα της υπερηφάνειας που ο μαθητής γεννήθηκε Ελληνας και γιγάντωνε το συναί­σθημα της φιλοπατρίας. Ακολουθούσαν τα άλλα μεγάλα σχο­λεία, ο στρατός και η κοινωνία, με τον θαυμασμό προς τους ή-

ρωες και την ιδέα της πατρίδας και με όλη τη φλογερότητα των ψυχών στραμμένη προς την εκπλήρωση της «Μεγάλης Ιδέας». Ιδιαίτερα η στρατιωτική στολή ήταν για τον Ελληνα έ­φηβο η εκπλήρωση των υψηλότερων πόθων του και του δημι­ουργούσε το συναίσθημα πως θα γινόταν ο νέος ήρωας, που θα απελευθέρωνε τους υπόδουλους αδελφούς στη Μακεδο­νία, στην Ηπειρο, στη Θράκη και τις υπόλοιπες πατρίδες.

Ετσι ο Ελληνας στρατιώτης των Βαλκανικών Πολέμων ξεκί­νησε την εκπλήρωση του οράματος του έχοντας υψηλά ιδανι­κά και ηθικό. Πολεμώντας έμπλεος ενθουσιασμού, φανατι­σμού και πίστης μεταβαλλόταν σε περήφανο μαχητή.

Ενα άλλο σημαντικό στοιχείο της ψυχολογικής προετοιμα­σίας των Ελλήνων ήταν ο αντιβουλγαρισμός. Από το 1900 άρχι­σε να «καλλιεργείται» στη σχολική νεολαία, ώστε να αποτελέ- σει αργότερα συστατικό στοιχείο της ελληνικής ιδεολογίας και των συλλογικών αντιδράσεων. Οι Βούλγαροι θεωρούντο προαι­ώνιος εχθρός: «Εχθροί στο παρελθόν, εχθροί και στο μέλλον, λαός βαρβάρων». Ενα πασίγνωστο τραγούδι κυριαρχούσε στα σχολεία, στις παρελάσεις, στον στρατό: «Η ψώρα του βουλγα- ρισμού»: «Του Βουλγαρισμού η ψώρα Μακεδόνας δεν μολύνει ουδέ τους απομακρύνει από τον Ελληνισμό».

Πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους η Ελλάδα συνήψε τις αναγκαίες συμμαχίες με ομόδοξους λαούς της ΝΑ Ευρώ­πης. Οι συμμαχίες αυτές έπρεπε να λάβουν τη δέουσα προβο­λή. Η αφίσα, ως μέσο διεξαγωγής των ψυχολογικών επιχειρή­σεων, υπήρξε σπουδαίο μέσο προβολής.

Κατά την κήρυξη της επιστράτευσης, στις 17 Σεπτεμβρίου1912, κυριάρχησε μεγάλος ενθουσιασμός, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού, από όπου Ελληνες στρατεύσιμοι και εθελοντές έσπευδαν να επιστρέ­φουν και να καταταγούν στον στρατό. Στον Πειραιά και στον Σταθμό Λαρίσης πλήθος πολιτών ξεπροβόδιζε τους στρατιώ­τες, ενώ από τα μέρη όπου περνούσαν τους ζητωκραύγαζε και τους επευφημούσε.

Ο άκρατος ενθουσιασμός, ο οποίος χαρακτήριζε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, δεν θα μπορούσε να λείπει και από τα σχολεία. Στις αίθουσες κατά τις ώρες της διδασκαλίας, με αφορμή την αναχώρηση κάποιου εκπαιδευτικού για τον πό­λεμο ή μετά από αναγγελία κάποιου χαρμόσυνου πολεμικού γεγονότος, οι τοίχοι αντηχούσαν από τις ζητωκραυγές των μελλόντων στρατιωτών.

& Η στρατιωτική στολή ήταν για τον Ελληνα έφηβο η εκπλήρωση

των υψηλότερων πόθων του και του δημιουργούσε το συναίσθημα

πως θα γινόταν ο νέος ήρωας. ^

20

Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή φ ω τογραφ ία μ ε τον δ ιάδοχο Κ ω νσταντίνο, τον Β εν ιζέλο και τον Ιω άννη Μ ε τα ξ ά , όπως και η λ ιθο γ ρ α φ ία η οποία β α σ ίσ τη κε σε α υ τή . Η π ισ τό τη τα σ την α ντιγρ α φ ή τη ς ε ίν α ι μ εγά λη μ ε εξα ίρ εσ η την α π α ρ α ίτη τη π ροσθήκη του εθν ικ ο ύ συμβόλου.

Τα γραμματόσημα, ως μέσ ο δ ιεξα γ ω γ ή ς ΨΕ, σ υ μ μ ετε ίχ α ν και α υ τά σ τον αγώ να.Γραμματόσημο του 1912μ ε το σ ύνθημ α «Εν το ύ τω νίκα» πάνω από τον σταυρό.

Ο ελληνικός α ε τό ς (σύμβολο το υ Δ ία )

σ υντρ ίβ ει το οθω μανικό φ ίδι.

Μέσω των χριστουγεννιάτικων καλάντων βρέθηκε τρόπος για την ενίσχυση της διοικητικής μέριμνας των μαχόμενων τμημάτων, συγκεντρώνοντας χρηματικά ποσά για την προμή­θεια και την αποστολή ρουχισμού στο μέτωπο. Συγκεκριμένα, την παραμονή των Χριστουγέννων του 1912 κυκλοφόρησαν στην Αθήνα ομάδες παιδιών που μαζί με τα κάλαντα τραγου­δούσαν και ένα ειδικά γραμμένο τετράστιχο: «Δώστε φανέλες στον Στρατό δώστε να ζεσταθούνε για της Ελλάδος την τιμή στα χιόνια πολεμούνε».

Το σύνθημα «Πάντα Εμπρός» του αρχιστρατήγου, το «Εν τούτω Νίκα» του βασιλέα, η πληθώρα των συμβόλων στις λιθο­γραφίες και οι ηχηροί και γεμάτοι πατριωτισμό τίτλοι των επι­στολών, συνετέλεσαν στην εξύψωση του ηθικού του Ελληνι­κού Στρατού και τον οδήγησαν σε μεγάλες επιτυχίες μέσα σε κακουχίες και σε στερήσεις.

Οι Εύζωνοι νικητές της μάχης του Σαρανταπόρου έλεγαν (χρησιμοποίηση «ψιθύρου» ως μέσου διεξαγωγής ψυχολογι­κών επιχειρήσεων) ότι είδαν με τα μάτια τους επί λευκού αλό­γου, με λευκή χλαμύδα, τον μεγαλομάρτυρα πολιούχο της Θεσσαλονίκης Αγιο Δημήτριο, συμπαραστάτη στον αγώνα τους, να τυφλώνει τους εχθρούς. Ετσι προκαλούσαν με τα λε­γόμενό τους ανάλογα συναισθήματα στις ψυχές των συμπολε­μιστών τους και δημιουργούσαν τη βεβαιότητα ότι ο Αγιος θα τους οδηγούσε νικητές στη Θεσσαλονίκη.

Στις 26 Οκτωβρίου ο Χασάν Ταξίν πασάς, καταβεβλημένος ψυχολογικά και έχοντας στάση ευνοϊκή προς τους Ελληνες και

λιγότερο προς τους Βουλγάρους, παραδόθηκε άνευ όρων μαζί με τον στρατό του στον Ελληνα αρχιστράτηγο. Την επόμενη η­μέρα ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε θριαμβευτής στη Θεσσα­λονίκη.

Μεγαλοπρεπείς παρελάσεις κατά την είσοδο των στρατευ­μάτων στις πόλεις συνέβαλαν αποφασιστικά στην εξύψωση του ηθικού του ελληνικού πληθυσμού και αποτέλεσαν σπου­δαίο μέσο για τις ψυχολογικές επιχειρήσεις σταθεροποίησης. Επιβλητική η στρατιωτική ηγεσία, με τον αέρα της νίκης, προη­γείτο πάνω στα άλογα. Με τον ίδιο αέρα και περίσσιο ηθικό πα- ρήλασαν τα υπόλοιπα στρατεύματα, σε μια επίδειξη ισχύος, με τη συνοδεία της στρατιωτικής μουσικής που παιάνιζε εμβατή­ρια. Ταυτόχρονα υψωνόταν η ελληνική σημαία και βάλλονταν 21 χαιρετιστήριες βολές.

Ενα κλασικό παράδειγμα τακτικών ψυχολογικών επιχειρή­σεων σημειώθηκε πριν από τη μάχη Μπιζανίου - Ιωαννίνων. Οι πληροφορίες περί του εχθρού τις οποίες είχε συγκεντρώσει το ελληνικό στρατόπεδο μέχρι την 20ή Ιανουαρίου 1913, ανέ­φεραν υψηλά επίπεδα απωλειών σε άνδρες και υλικό πυροβο­λικού, χρήση βίας σε ευρεία κλίμακα για συγκράτηση των τμη­μάτων στις θέσεις τους, έλλειψη πυρομαχικών και τροφών. Το Γενικό Στρατηγείο προσπάθησε να τις εκμεταλλευθεί, από ά­ποψη διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων, με δύο τρό­πους: α) Το πυροβολικό του Στρατού Ηπείρου έβαλλε αραιά αλλά συστηματικά, μάλιστα κατά τη νύκτα, εναντίον του οχυ­ρού Μπιζανίου. Αυτό μαζί με τις καταστροφές επέφερε εξά­ντληση και υπερένταση, που διόγκωναν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα στις τάξεις του Τουρκικού Στρατού. 6) Πραγματο- ποιήθηκε ρίψη τροφίμων και εφημερίδων στους πολιορκημέ- νους κατοίκους των Ιωαννίνων από αεροπλάνο (5-12-1912, υπο- λοχαγός Μιχαήλ Μουτούσης), προς τόνωση του ηθικού.

Το Θ/Κ «Αβέρωφ» εφόρμησε κατά του τουρκικού στόλου, κατά τη ναυμαχία της Ελλης, με παιανίζουσα τη μουσική μπά- ντα επί της πλώρης και αποτέλεσε, με τη νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας, τον τρόμο του Τουρκικού Ναυτικού. Τα νησιά του Αιγαίου το ένα μετά το άλλο γίνονταν πάλι ελληνικά. Η έπαρση της ελληνικής σημαίας στα κάστρα και στα διοικητήρια των ε­λεύθερων πλέον νησιών, από τα αγήματα των πολεμικών μας πλοίων, προκαλούσε ενθουσιασμό. Κανονιοβολισμοί των πλοί­ων απέδιδαν τιμές και οι Ελληνες κάτοικοι πανηγύριζαν.

Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε τον πολύ σημαντικό ρόλο που διεδραμάτισε η εμφάνιση του αεροπλάνου, το οποίο εκτός από

21

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΓΓΡ^ΓΜΑΤΌΤΤΟΙΗΘΕΠ ΟΜΕΙΡΟΓ

ΜΕΣΑ ΛΙΕΪΑΓΟΓΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους χρησιμοποιήθηκαν τα περισσότερα μέσα διεξαγωγής ΨΕ που ήταν διαθέσιμα εκείνη την εποχή. Τα κυριότερα ήταν τα ακόλουθα:• Προφορικός λόγος (ψίθυροι, προσωπικές επαφές κ.ά.). Κατά την ιστορική μάχη του Μπιζανίου το πεζικό εξορμούσε κραυ­γάζοντας «αέρα» (για πρώτη φορά το έπραξε το Σύνταγμα Κρητών της VIII Μεραρχίας).• Γραπτός λόγος (τεχνάσματα, αφίσες, λιθογραφίες, βιβλία κ.ά.). Τα ταχυδρομικά δελτάρια (καρτ ποστάλ) άρχισαν να έ­χουν μεγάλη διάδοση από τις αρχές του αιώνα. Τα περισσότερα από αυτά αναπαράγονταν τυπογραφικά και ορισμένα ήταν έγ­χρωμα. Αρκετές φορές, για μεγαλύτερη ταχύτητα στην παρά­δοση, εκτυπώνονταν ένα-ένα στο χέρι με τη φωτογραφική μέ­θοδο.

νων.Για την καλύτερη διεξαγωγή των ΨΕ το φίλιο ακροατήριο -

στόχος είχε ανάγκη από έναν θρύλο. Αυτός βρέθηκε στο πρό­σωπο του διαδόχου Κωνσταντίνου, επικεφαλής του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος ενσάρκωνε τότε διά του ονόματος του την κορύφωση των εθνικών ιδανικών.

Αναμφισβήτητη υπήρξε η λαϊκή λατρεία και η αφοσίωση που εκδηλώθηκε στο πρόσωπό του, καθώς και η συσπείρωση του λαού γύρω από τον Βασιλιά. Χαρακτηριστικό στοιχείο ήταν το βυζαντινό και η ταύτισή του με τον «Μαρμαρωμένο Βασι­λιά». Ο Κωνσταντίνος ονομάστηκε από πολλούς όχι Α ’ αλλά IB’. Σε λιθογραφία της εποχής παρουσιάζεται ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» να τον οδηγεί, επικεφαλής του Ελληνικού Στρατού, στην κορύφωση της εθνικής ιδέας, την Κωνσταντινούπολη.

Ενα στοιχείο που έδωσε μια ξεχωριστή παραδοσιακή μορ­φή στον διάδοχο και αργότερα βασιλιά Κωνσταντίνο, ήταν αυ­τό του «Κουμπάρου». Την παραμονή της βάπτισης της κόρης του Αικατερίνης, ειδοποίησε τηλεγραφικά όλες τις μονάδες: «...Προσκαλώ ως αναδόχους Αυτής τον τροπαιούχο στρατό και στόλο μου...». Αυτό ήταν προπαγανδιστική ενέργεια, καθώς οι αληθινοί ανάδοχοι ήταν διάφοροι ξένοι εστεμμένοι. Αποδεί­χθηκε όμως μεγαλοφυής πολιτική κίνηση. Στη λαϊκή φαντασία καταργήθηκε μονομιάς η αγεφύρωτη απόσταση και δημιουρ- γήθηκε ένας δεσμός ακατάλυτος, ιερός αλλά και συνάμα οι­κείος, ανάμεσα στον βασιλιά και στον κάθε έφεδρο και κατ’ ε­πέκταση σε κάθε ελληνική οικογένεια».

Ακόμα στη συνείδηση του Ελληνα δημιουργήθηκε το προ­φίλ του «Εστεμμένου Στρατηλάτη, θριαμβευτή», αναδεικνύο- ντας σε σύμβολο του έθνους τη δυναστεία, το γόητρο της ο- ποίας είχε πληγεί μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Ταχυδρομικα δ ελ τά ρ ιά των πολέμω ν 1912-13.

Atpioec, Παΐκέα εικόνες fliBovpaipiscΜέσα στην εθνική έξαρση των Βαλκανικών Πολέμων η λαϊ­

κή εικόνα, ως γνήσιος δείκτης και δέκτης του λαϊκού αισθήμα­τος, αποθανάτισε ιστορικά πρόσωπα και ένδοξες μάχες του Ελληνικού Στρατού, συμβάλλοντας με τον δικό της τρόπο στην εξύψωση του εθνικού φρονήματος.

Οι εικόνες συνέβαλαν στη διεξαγωγή όλων των μορφών των ψυχολογικών επιχειρήσεων, με σκοπό να πλήξουν το φρό­νημα του εχθρού και να εξυψώσουν το ηθικό του Ελληνικού Στρατού. Καλούσαν τον ταλαιπωρημένο ελληνικό λαό της Μα­κεδονίας να επιδείξει λίγη ακόμη υπομονή, τού μετέφεραν ό­νειρα, ελπίδες, δύναμη να συνεχίσει τον αγώνα του. Ταυτόχρο­να επεδίωκαν να επηρεάσουν τον λοιπό πληθυσμό να αποδε­χθεί και αυτός τον Ελληνικό Στρατό ως απελευθερωτή, απο- σκοπώντας στην ομαλή κατάληψη των πόλεων, στην τήρηση της πειθαρχίας και της τάξης και στην ομαλή μετάβαση στη νέα κατάσταση.

Το προπαγανδιστικό μήνυμα των εικόνων με έξυπνο και πλάγιο τρόπο απευθυνόταν και προς τις ξένες δυνάμεις, επι­διώκοντας να τις πείσει για το δίκαιο του αγώνα και για την α­ποφυγή της επέμβασής τους προς όφελος της Τουρκίας. Ταυ­τόχρονα μέσω της τέχνης μεταδίδονταν τα επιθυμητά μηνύ­ματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, επιδιώκοντας να επηρεάσουν ευμενώς και τη διεθνή κοινή γνώμη.

Οι απεικονίσεις απέφευγαν να προσβάλλουν τις θρησκευ­τικές αξίες του αντιπάλου, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιού­σαν ευρεία χρήση «συμβόλων» για να μεταφέρουν το μήνυμα της αναπόφευκτης νίκης στον ελληνικό λαό.

τις διάφορες μάχες (Μπιζάνι, ναυμαχία της Ελλης κλπ.) συνέ­βαλε αποφασιστικά και στην εξύψωση του ηθικού των Ελλή-

W B H mtc na «ο!*»«• Ε η ίλ α Λ ι: ' t n n t W

ί Το προπαγανδιστικό μήνυμα των εικόνων με έξυπνο και πλάγιο

τρόπο απευθυνόταν και προς τις ξένες δυνάμεις, επιδιώκοντας να

τις πείσει για το δίκαιο του αγώνα, ιρ

22

Ο ΤύποςΚατά την περίοδο 1912-13 ιδρύθηκε, για πρώτη φορά στην

Ιστορία του νεοελληνικού κράτους, Κεντρικό Γραφείο Τύπου, στο Υπουργείο Εξωτερικών. Σκοπός του ήταν η παροχή διευ­κολύνσεων και ενημερωτικού υλικού στους ξένους ανταποκρι­τές που κάλυπταν το βαλκανικό μέτωπο.

Ο Τύπος στην περίπτωση των Βαλκανικών Πολέμων συνέ­βαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του αναγκαίου κλίματος για τη μεγάλη αυτή εθνική εξόρμηση. Η εθνική έξαρση και ο­μοψυχία είναι διάχυτες στον Τύπο της εποχής. Το ελεύθερο έ­θνος και ο αλύτρωτος Ελληνισμός εμφανίζονται ενωμένοι στη κοινή εθνική προσπάθεια.

Η αισθητική, τόσο των πρωτοσέλιδων του ημερήσιου Τύ­που όσο και των εξωφύλλων των περιοδικών και των ημερολο­γίων, σφραγίστηκε πολύ συχνά από το πολεμικό κλίμα της επο­χής. Δεν ήταν λίγες οι εφημερίδες που αφιέρωναν ολόκληρη την πρώτη σελίδα τους σε μία έγχρωμη (συνήθως) λιθογραφία η οποία είχε σχέση με ένα πολεμικό γεγονός.

Με τα σχόλια και τα άρθρα ο Τύπος συνετέλεσε στη διατή­ρηση του υψηλού ηθικού του αμάχου πληθυσμού και παρου­σίαζε την εικόνα που σχημάτιζαν οι Ευρωπαίοι από την εξέλιξη πολεμικών γεγονότων (με αναδημοσίευση άρθρων, σχολίων, ειδήσεων). Η πολιτική κατάσταση (κυρίως των εμπολέμων και των μεγάλων δυνάμεων), τα στρατιωτικά γεγονότα, οι ανταπο­κρίσεις από τα πεδία των πολεμικών συγκρούσεων (περιγρα­φές των προελάσεων του Ελληνικού Στρατού και των μαχών), ο ενθουσιασμός και το πατριωτικό παραλήρημα των απελευ­θερωμένων πληθυσμών, τα δεκάδες τηλεγραφήματα και οι α­τελείωτοι κατάλογοι νεκρών και τραυματιών από τις πολεμικές επιχειρήσεις, κάλυπταν το μεγαλύτερο μέρος της ύλης.

Τύπος όμως δεν ήταν μόνο οι καθημερινές εφημερίδες. Υπήρχαν και τα περιοδικά, καθώς και τα ημερολόγια, τα οποία ήταν μεν βιβλία αλλά διέθεταν πολλά από τα χαρακτηριστικά των περιοδικών, όπως η συχνότητα κυκλοφορίας, η συνεργα­σία πολλών συγγραφέων, η επικαιρότητα της ύλης.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι ο Τύπος και στην περίπτω­ση των Βαλκανικών Πολέμων συνέβαλε αποφασιστικά στη δια­μόρφωση του αναγκαίου κλίματος για τη μεγάλη εθνική εξόρ­μηση, σφραγίζοντας παράλληλα την εποχή του.

Η ΦωτογραφίαΟταν άρχισαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η φωτογραφία ήταν

ήδη 73 ετών. Εκείνη ήταν η «χρυσή» περίοδος για την πολεμι­κή φωτογραφία στην Ελλάδα.

Η κήρυξη του πολέμου εναντίον των Τούρκων, στις 5 Οκτω­βρίου 1912, ενεργοποίησε και τους Ελληνες φωτογράφους. Ηταν ο πρώτος πόλεμος της Ελλάδας που φωτογραφήθηκε τό­σο πολύ, όχι μόνο με σκηνοθετημένες εικόνες αλλά και με ει­κόνες δράσης και σκηνές δυναμικού ρεαλισμού. Η λογοκρισία, ιδιαίτερα σε σκηνές όπου παρουσιάζονταν νεκροί, ήταν χαλα­ρή. Οι φωτογραφίες με νεκρούς, που εμφανίζονταν τότε, σπα- νίως θα μπορούσαν να παρουσιαστούν (ακόμα και σήμερα). Αρκετές από αυτές υπερέβαιναν σε ρεαλισμό πολλές από ε­κείνες οι οποίες ελήφθησαν στα μέτωπα της Ευρώπης κατά τον Α' ΠΠ.

Το φωτογραφικό υλικό είναι πλουσιότατο και η καταγραφή καλύπτει κάθε πτυχή των πολέμων. Δυστυχώς οι πιο πολλοί φωτογράφοι παραμένουν άγνωστοι. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν πόλεμοι «του άγνω­

στου φωτογράφου».Πολλές φωτογραφίες προέρχονται από ερασιτέχνες φωτο­

γράφους, στρατιώτες και αξιωματικούς, που είχαν μαζί τη φω­τογραφική μηχανή τους. Το 1912 είχε κυκλοφορήσει από την ε­ταιρία Kodak μια μικρή πτυσσόμενη μηχανή, η Vest Pocket Kodak, που ονομάστηκε και «Μηχανή του Α' Παγκοσμίου Πολέ­μου». Οι φωτογραφίες των ερασιτεχνών παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα εκείνες από την καθημερινή ζωή των κατοίκων των περιοχών τις οποίες κατελάμβαναν. Τέτοιες φω­τογραφίες, ορισμένες από τις οποίες έχουν και αισθητική αξία, σπανίως ελάμβαναν οι επαγγελματίες φω-τογράφοι. Είναι χα­ρακτηριστικό ένα εισαγωγικό κείμενο σε λεύκωμα ερασιτέχνη της περιόδου: «Δεν είναι καλλιτεχνικές οι φωτογραφίες που θα δης, για μένα όμως είναι γλυκείες αναμνήσεις μιας ένδοξης κι όμορφης - αν και γεμάτης κόπους και κινδύνους - εποχής».

Η λαϊκή λιθογραφία με θέματα σχετικά με τον πόλεμο, πα­ρουσίαζε και αυτή ιδιαίτερη άνθηση την περίοδο εκείνη. Η φωτογραφία συνέδραμε προσφέροντας τον αντικειμενικό ρε­αλισμό και την πιστότητά της. Σκηνές που παρουσίαζαν ενδια­φέρον φωτογραφίζονταν και ύστερα αποδίδονταν από τον σκι- τσογράφο ή τον ζωγράφο σε λιθογραφική αναπαραγωγή.

Χαρακτηριστική υπήρξε η φωτογραφία με τον διάδοχο Κωνσταντίνο, τον Βενιζέλο και τον Ιωάννη Μεταξά, όπως και η λιθογραφία η οποία βασίστηκε σε αυτή. Η πιστότητα στην α­ντιγραφή της είναι μεγάλη, με εξαίρεση την απαραίτητη προ­σθήκη του εθνικού συμβόλου.

Η ΤέχνηΕπίσημα χείλη, από τον πρίγκιπα Νικόλαο μέχρι τον Βενιζέ­

λο, προπαγάνδιζαν την πολεμική τέχνη. Η σχετική φιλολογία που αναπτύχθηκε συνοψίζεται στη φράση: «Μνημεία, ηρώα, μαυσωλεία, ανδριάντες, εικόνες, ακολουθούν τους ηρωισμούς και τις θυσίες. Οι καλλιτέχνες έρχονται μετά τους πολεμιστές

23

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

λ α α λ ο ς :

νηοΥΡ'

TH « A VTO V

J ί „ίψ1, ,ηί'' ,ιι-η'ι·1

0Λ4 r

, , . u a t u

και τους ήρωες».Ολα τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν ανήκουν στη λεγάμε­

νη «πολεμική τέχνη», δηλαδή στην τέχνη η οποία απεικονίζει τα πολεμικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους. Η πολε­μική τέχνη γνώρισε άνθηση μετά την εθνική ταπείνωση του 1897, τονώθηκε κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, καθιερώθηκε κα­τά τους Βαλκανικούς Πολέμους και επιβλήθηκε κατά τον Με­σοπόλεμο. Σκοπός της ήταν να διατηρήσει την εθνική μνήμη, να διδάξει, να φρονηματίσει, να παραδειγματίσει, να εκφράσει την εθνική ευγνωμοσύνη προς τους ήρωες, να υπομνηματίσει τα ιστορικά γεγονότα. Με αυτές τις ιδιότητες η πολεμική τέ­χνη γίνεται εύκολα το φίλτρο μέσα από το οποίο περνάει η ε­πίσημη ιδεολογία στον λαό.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως υπουργός Στρατιωτικών, είχε την πρωτοβουλία να εισαγάγει το άσμα στον στρατό. Την 1η Νοεμβρίου 1913 υπέγραψε τη σχετική προκήρυξη του διαγωνι­σμού για τη σύνθεση πέντε ποιημάτων.

Τα προκριθέντα ποιήματα μελοποιήθηκαν σχεδόν αμέσως από τους μουσουργούς Σπυρίδωνα Σαμαρά, Μανόλη Καλομοί­ρη, Διονύσιο Λαυράγκα, Θεόφραστο Σακελλαρίδη και Γεώργιο και Ναπολέοντα Λαμπελέτ.

Ο Τύπος υποδέχθηκε ευνοϊκά την απόφαση για την εισαγω­γή του πολεμικού άσματος και του στρατιωτικού διηγήματος στον στρατό και ο Παύλος Νιρβάνας έγραψε εκτενές άρθρο. Σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο, η ιδέα της προκήρυξης λογοτε­χνικών διαγωνισμών και η αθρόα συμμετοχή σε αυτούς (άσχε­τα από την ποιότητα των υποβληθέντων έργων) φανερώνει τη δημιουργική πνοή που διακατείχε τον Βενιζέλο και την πνευ­ματική ανάταση του λαού.

Παράλληλα χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή 700 αναμνη­στικών πλακών, τις οποίες παρήγγειλε (στις αρχές του 1914) στον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ως υ­πουργός Στρατιωτικών, με σκοπό να χαραχθούν επ' αυτών τα ονόματα των πεσόντων και να εντοιχισθούν στις εκκλησίες των κωμοπόλεων και των χωριών που δεν είχαν τη δυνατότητα να ανεγείρουν αναμνηστικές στήλες.

Οι πρωταγωνιστές των γεγονότων, ο Βενιζέλος και ο Κων­σταντίνος, απεικονίσθηκαν άπειρες φορές από Ελληνες και ξένους καλλιτέχνες. Μία εικόνα του Βενιζέλου στην προθήκη του βιβλιοπωλείου του «Ελευθερουδάκη» προκάλεσε συνω­στισμό στην οδό Σταδίου. Ο Κωνσταντίνος εξισωνόταν με τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ενώ η δολοφονία κατέστησε τον βα­σιλέα Γεώργιο Α' μάρτυρα. Ετσι δεν είναι περίεργο που τις πρώ­τες κιόλας ημέρες του πολέμου διατυπώθηκε η πρόταση να α- νεγερθούν ανδριάντες του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου. Τελικά τοποθετήθηκε μαρμάρινη προτομή του Γεωργίου Α ’ στον τόπο που δολοφονήθηκε και μαρμάρινος έφιππος αν­δριάντας (ο μοναδικός μαρμάρινος έφιππος ανδριάντας στην

Αντι-βουλγαρική αφίσα κ α τά το ν Β ’ Βαλκανικό Π όλεμ ο .

Ελλάδα) του Κωνσταντίνου, επίσης στη Θεσσαλονίκη, έργο του Γεωργίου Δημητριάδη της περιόδου 1937-1940.

Το θ έο ιρ οΤο θέατρο την εποχή εκείνη δεν επηρεάστηκε όπως η λο­

γοτεχνία, εκτός από την επιθεώρηση, η οποία τροφοδοτείται πάντα, εγκαίρως και άμεσα από τα πολιτικά γεγονότα (βασικό χαρακτηριστικό της).

Η επιθεώρηση το 1912-13 τροφοδοτείτο από τα γεγονότα. Φαίνεται πάντως πως αιφνιδιάστηκε, αφού εισήλθε «στον χο­ρό» κατά τη δεύτερη φάση του πολέμου, από τον Φεβρουάριο του 1913 και μετά. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 1912 ένα έργο είχε τον τίτλο «Παναθήναια», ενώ τον Φεβρουάριο του1913, προφανώς εμπλουτισμένο, έλαβε τον τίτλο «Πολεμικά Παναθήναια».

Η ΛογοτεχνίαΚατά τους Βαλκανικούς Πολέμους η λογοτεχνία προηγή-

θηκε της έναρξης των πυροβολισμών. Την περίοδο από το 1897 μέχρι το 1912 ο Λίνος Πολίτης την ονομάζει περίοδο «Ορμής και Ανάτασης».

Ο Παλαμάς, που με τα επικολυρικά του έργα διατρέχει την ελληνική ιστορία με κύριο στόχο την εμψύχωση, την υπερηφά­νεια και την ανάταση του Ελληνισμού, έγραψε και ποιήματα ε­μπνευσμένα από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Μια ολόκληρη ενότητα στη συλλογή του «Πολιτεία και Μοναξιά» επιγράφεται «Στη χώρα που αρματώθηκε». Το έργο αυτό είχε ήδη τυπωθεί τον Δεκέμβριο του 1912. Ο Παλαμάς έγραψε τον Σεπτέμβριο του 1912 και το γνωστό εμβατήριο «Εμπρός», που στη συνέ­χεια μελοποιήθηκε από τον Καλομοίρη:

24

Εκ μ έρ ο υ ς της Ελλαδας εκδο& ηκαν, μ ε τα ξύ άλλω ν, οι ε ικ ο ν ιζό μ εν ες λ ιθ ο γ ρ α φ ίες , σ τις οπ οίες το ν ιζό τα ν ο κοινός αγώ νας των τό τ ε συμμαχικώ ν χριστιανικώ ν χωρών (Ελλάδας, Σ ερ β ία ς , Μ α υρ οβουνίου κα ι Β ουλγαρίας) εναντίον τη ς τυρ α ννικής Ο θω μανικής Α υτο κρ α το ρ ία ς .

«Εμπρός ολόρθοι ατρόμαχτοι,Μαυρίλα Αστροπελέκι Μα το σπαθί γοργάστραψε,Καί να ! Η βροντή τουφέκι!Στον Πίνδο απ ’ τον Ταΰγετο,Καί στα Μπαλκόνια, ως πέρα,Μια η φλόγα, μια η φοβέρα,Κ’ένας ο νούς. Εμπρός!»

Την ιδεολογική, συναισθηματική και πατριωτική έξαρση του ελληνικού έθνους των χρόνων 1912-13 εκφράζουν σε υψη­λούς τόνους μερικά από τα ποιήματα που έγραψε την εποχή ε­κείνη ο Αγγελος Σικελιανός, ο οποίος όταν κηρύχθηκε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος ήταν 28 χρόνων. Ο Σικελιανός τον Οκτώ­βριο του 1912 επιστρατεύθηκε και υπηρέτησε ως απλός στρα­τιώτης. Αμέσως άρχισε να δημοσιεύει ποιήματα που δονούντο από πατριωτική έξαρση.

Παρόμοια ο Λορέντζος Μαβίλης (σκοτώθηκε στον Δρίσκο φορώντας το κόκκινο χιτώνιο του λοχαγού των Γαριβαλδινών, σε ηλικία 52 ετών, στις 28 Νοεμβρίου 1912), υπήρξε ένας φλο­γερός ποιητής και οραματιστής.

Η λαϊκή λογοτεχνία τροφοδοτείτο επίσης από τα γεγονότα των Βαλκανικών Πολέμων. Μεγάλη απήχηση είχαν τα πολεμικά μυθιστορήματα, πάντα «θαυμασίως εικονογραφημένα», που κυκλοφορούσαν σε φυλλάδια καθημερινά και στοίχιζαν 5 λε­πτά το τεύχος. Τέτοια εικονογραφημένα μυθιστορήματα ήταν «Οι Τουρκοφάγοι του 1912», «Οι γιγαντομάχοι των Ιωαννίνων» και «Τα Δελφίνια μας» (το τελευταίο εμπνευσμένο από τις επι­τυχίες του ελληνικού στόλου).

Η ΜουσικήΤο μουσικό θέατρο είχε ρόλο ανάλογο με εκείνον που έ­

χουν σήμερα το ραδιόφωνο και η τηλεόρα-ση. Δεν είναι καθό­λου τυχαίο το ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο ίδιος ο βασιλέας χρηματοδότησε θιάσους οπερέτας που ανέβαζαν έρ-γα καθα­ρά προπαγανδιστικά, με σημαίες με δικέφαλους αετούς, τα- μπλώ με Μαρμαρωμένους Βασιλιάδες και Αγίες Σοφίες, πολε­μικά τραγούδια με πρόωρες θριαμβολογίες, στερεότυπα α­στεία για τη δειλία και την ανικανότητα των Τούρκων.

0 ΚινηματογράφοςΟι πρώτοι πόλεμοι που συγκέντρωσαν όλες τις κάμερες

της εποχής, ήταν οι Βαλκανικοί του 1912-13. Ολες οι γνωστές κινηματογραφικές εταιρίες, Gaumont, Pathe, Eclair, Jury’s, Cines, Kinemacolor και Tropical, φρόντισαν να αποτυπώσουν τα συμβά­ντα σε εκατοντάδες μέτρα φιλμ. Περισσότεροι από 20 οπερα- τέρ από τις Γαλλία, Ρωσία, Βουλγαρία, Σερβία, Ελλάδα, Κροα­τία, Βρετανία, Αυστραλία, Γερμανία και Δανία βρέθηκαν στα χαρακώματα με τη μηχανή λήψης στο χέρι.

Από ελληνικής πλευράς τότε εκδηλώθηκε, για πρώτη φο­ρά, κρατικό ενδιαφέρον για την κινηματογράφηση σκηνών των πολεμικών επιχειρήσεων. Το έργο ανατέθηκε στον Ζοζέφ Χεπ, Ούγγρο τεχνίτη του κινηματογράφου που είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα από το 1910 και ήταν αναμφισβήτητα ο πιο έμπειρος κινηματογραφιστής. Ο Χεπ, σύμφωνα με τον ίδιο, εί­χε γυρίσει το 1910 στην Αθήνα τις πρώτες «ελληνικές» ταινίες επικαίρων στα περιβόητα «Δαρδανέλια», το πέρασμα ανάμεσα στα ζαχαροπλαστεία «Ντορέ» και «Γιαννάκη» στην πλατεία Συ­ντάγματος, όπου κινηματογράφησε την κοσμική Αθήνα.

Οι ταινίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους προβλήθηκαν

25

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

στα ανάκτορα και στους κινηματογράφους της Αθήνας, προ- καλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Η αθηναϊκή εφημερίδα «Πα- τρίς» αναφέρθηκε στην ταινία «Η μεγάλη μάχη του Κιλκίς και οι αποδράσαντες κατάδικοι», την οποία χαρακτήρισε ως «αρί- στης τέχνης» αλλά το μόνο επιπλέον στοιχείο που έδωσε ήταν ότι είχε μήκος 1.600 μέτρα και χωριζόταν σε τρεις πράξεις. Το θέαμα που προσέφερε η ταινία στο περιορισμένο κοινό αποτέ- λεσε πνευματική τροφή, στα μάτια των «πεινασμένων» για ε­θνικά ιδεώδη και στιγμές δόξας Ελλήνων, αλλά και για τον α­πλό λαό, που λόγω του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου του α­δυνατούσε να παρακολουθήσει τα γεγονότα τα οποία διαδρα­ματίζονταν στη βασανισμένη Μακεδονία μέσω του Τύπου. Πέ­τυχε να διεγείρει τα πάθη και τα οράματα, να δημιουργήσει ελ­πίδες και να αφυπνίσει συνειδήσεις, πράγματα τα οποία είχαν βρεθεί σε λανθάνουσα κατάσταση εξαιτίας της ήττας κατά τον άτυχο πόλεμο του 1897.

ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η επανάσταση των Νεοτούρκων (1908) αρχικά εξήγγειλε ι­σότητα, δικαιοσύνη, θρησκευτικές και μειονοτικές ελευθε­ρίες, ωστόσο οδήγησε σε διωγμούς των χριστιανικών πληθυ­σμών και ιδιαίτερα των ελληνικών. Η πρόθεση των Νεοτούρ­κων να εκτουρκίσουν ή να εξοντώσουν τις εθνικές μειονότη­τες, έγινε εμφανής.

Οι σχέσεις Αθήνας - Κωνσταντινούπολης επιδεινώθηκαν α­κόμα περισσότερο μετά την άνοδο του Βενιζέλου, την παρου­σία του οποίου οι Τούρκοι θεωρούσαν ιδιαίτερα επιζήμια για τα συμφέροντά τους. Συλλαλητήρια κατά των Ελλήνων, με αφορ­μή το Κρητικό ζήτημα, συντάραξαν την οθωμανική επικράτεια.

μια ευρύτερα προσφιλής μέθοδος για την κάμψη του ηθικού του αντιπάλου, από όλους τους αντιμαχόμενους της εποχής ε­κείνης.

Από την έναρξη των επιχειρήσεων και μετά, κυρίως λόγω των δυσμενών για την Τουρκία εξελίξεων, δόθηκε έμφαση στη διατήρηση του ηθικού του λαού και του στρατού. Θα δώσουμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Μόλις οι Τούρκοι των Σερβίων πληροφορήθηκαν την προ­σέγγιση των Ελλήνων, συγκέντρωσαν με τη βία τους Ελληνες προύχοντες και τους ιερείς της περιοχής, με το πρόσχημα να συναποφασίσουν για τον τρόπο άμυνας της πόλης. Στη συνέ­χεια τους φυλάκισαν. Οταν έφθασαν οι φυγάδες του Σαραντα- πόρου, στρατιώτες και χωρικοί αποφάσισαν να αφήσουν στους νικητές ένα αναμνηστικό δώρο. Τράβηξαν από τη φυλακή έ- ναν-έναν τους δύστυχους Ελληνες και αφού τους βασάνισαν τους αποκεφάλισαν. Τα σώματά τους διασκορπίστηκαν και τα κεφάλια τους τοποθετήθηκαν στις πλευρές του δρόμου για να «καλωσορίσουν» τα νικηφόρα στρατεύματα.

Ο πανικός υπήρξε πολλές φορές ολέθριος για τον Τουρκι­κό Στρατό. Γράφει ο Χασάν Ταξίν πασάς στα απομνημονεύματά του: «...Η ηθική εξασθένηση σχεδόν γενική... οι υπό τις διατα­γές μου δυνάμεις δεν είναι παρά ένας πανικόβλητος όχλος».

Κατά τη μάχη Μπιζανίου - Ιωαννίνων η τουρκική διοίκηση προσπαθούσε να αναπτερώσει το ηθικό με ψευδή στοιχεία, πε­ρί δήθεν ισχυρών χερσαίων και ναυτικών τουρκικών δυνάμεων. Αυτή η ενέργεια είχε μικρά και παροδικά αποτελέσματα, επει­δή βασιζόταν σε αναλήθειες και οι ενισχύσεις δεν έφθαναν πο­τέ. Γρήγορα το ηθικό των Τούρκων στρατιωτών κατακρημνιζό- ταν.

Αξια αναφοράς είναι και η αντιμετώπιση της ήττας τους κα­τά τη ναυμαχία της Ελλης. Περιέργως, στην Κωνσταντινούπο­λη έγιναν πανηγυρισμοί. Οι τουρκικές εφημερίδες, προφανώς

C Οι σχέσεις Αθήνας - Κωνσταντινούπολης επιδεινώθηκαν ακόμα

περισσότερο μετά την άνοδο του Βενιζέλου στην πρωθυπουργία, j

Τα πογκρόμ του κατευθυνόμενου τουρκικού όχλου κατά των Ελλήνων που κατοικούσαν στα οθωμανικά εδάφη, έγιναν καθημερινό φαινόμενο. Με τις ευλογίες της τουρκικής κυβέρ­νησης κηρύχθηκε αμείλικτος οικονομικός πόλεμος εναντίον των Ελλήνων και των επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων.

Οι μουσουλμάνοι ιερείς φανάτιζαν τα πλήθη, ενώ ροπαλο- φόροι στέκονταν μπροστά στα ελληνικά καταστήματα και απα­γόρευαν την είσοδο ακόμα και σε όσους τολμηρούς αψηφού­σαν το κλίμα της τρομοκρατίας. Στις 15 Ιουνίου 1911 στους δρόμους της Μερσίνας τοιχοκολλήθηκε προπαγανδιστική ανα­κοίνωση για μποϋκοτάζ ελληνικών καταστημάτων.

Οι ΨΕ που διεξήχθησαν από την πλευρά των Τούρκων, εί­χαν ως σκοπό αφενός την πλήρη εξόντωση των Ελλήνων, με προπαγάνδα, πράξεις βίας και άλλες δραστηριότητες, και αφε­τέρου την εξύψωση του ηθικού του τουρκικού λαού, με ενη­μέρωση του κοινού και του στρατού. Κινήθηκαν μέσα στο γνω­στό πλαίσιο των πράξεων βίας με σκοπό τη συντριπτική επί­δραση στο ηθικό του ακροατηρίου - στόχου, όμως μάλλον επέ­φεραν το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι Τούρκοι πέτυχαν να ωθή­σουν τους χριστιανικούς λαούς να συνασπισθούν εναντίον τους, αφήνοντας κατά μέρος τις μεταξύ τους αντιδικίες. Η τουρκική βαρβαρότητα βοήθησε στην υλοποίηση ενός σχεδί­ου ηλικίας 500 περίπου ετών, αυτού της συνεργασίας όλων των βαλκανικών εθνών κατά του κοινού εχθρού.

Η μέθοδος της αραιής αλλά συστηματικής δράσης του πυ­ροβολικού, μάλιστα κατά τη νύκτα, εφαρμόστηκε από τους Τούρκους εναντίον της ελληνικής πλευράς και μάλλον ήταν

με εντολή της κυβέρνησης, συναγωνίζονταν η μία την άλλη για τη δημοσίευση της αισχρότερης τερατολογίας. Μερικές από αυτές βεβαίωναν τους αναγνώστες τους για τη βύθιση του «Αβέρωφ» στην είσοδο των Στενών. Αλλες περιέγραφαν με ζω­ηρά χρώματα την καταβύθιση του «Αβέρωφ» 70 ν.μ. από τον Πειραιά, στο λιμάνι του οποίου ρυμουλκείτο μετά τις σοβαρές ζημιές που είχε υποστεί κατά τη ναυμαχία. Ορισμένες ανέφε­ραν άτακτη υποχώρηση και συντριβή ολόκληρου του ελληνι­κού στόλου! Αν μη τι άλλο, επρόκειτο για μια σοβαρή προσπά­θεια προπαγάνδας εναντίον των Ελλήνων αλλά και για την α­ποφυγή της πτώσης του ηθικού των ίδιων.

Πάλι από τον ναυτικό αγώνα και συγκεκριμένα από τη ναυ­μαχία της Λήμνου, έχουμε άλλο ένα δείγμα ΨΕ από πλευράς Τούρκων. Εκεί ο ναύαρχος Ραμίζ τοποθέτησε στον ιστό της ναυαρχίδας του, του θωρηκτού «Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα», την πολεμική σημαία του θρυλικού ομώνυμου κουρσάρου του 16ου αιώνα, που είχε καταστεί ο φόβος και ο τρόμος των χρι­στιανών. Με τη χρήση του ιστορικού αυτού κειμηλίου ήλπιζε να εξυψώσει το καταρρακωμένο ηθικό των ανδρών του.

Οι Τούρκοι κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων είχαν μερι­κές τακτικές επιτυχίες, οι οποίες, σε συνδυασμό με τις ΨΕ, έ­λαβαν σημαντικές διαστάσεις. Στις 24 Οκτωβρίου 1912, τα ξη­μερώματα, τέσσερις μόλις ημέρες μετά τη νίκη μας στα Γιαννι­τσά, η V Μεραρχία πλησίον του Αμυνταίου υπέστη αιφνιδιασμό από την τολμηρή ενέργεια ενός τουρκικού τμήματος δύναμης λόχου. Αυτό προσέβαλε με πυκνά πυρά δύο λόχους Μηχανικού που αναπαύονταν στα αντίσκηνά τους και προκάλεσε πανικό.

26

μας. Απούσιασαν οι προκηρύξεις υπό μορφή φυλλαδίων, ίσως και λόγω δυσκολίας στη διανομή τους. Ο Τύπος, οι αφίσες και τα ταχυδρομικά δελτάρια υπήρξαν τα κύρια μέσα διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων στο εσωτερικό της Ελλάδας. Πολ­λά από αυτά κυκλοφόρησαν υπό μορφή λιθογραφίας μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. Η ιαχή «Αέρα» πρωτοεμφανί- στηκε τότε στα πεδία των μαχών, ενώ τα στρατιωτικά άσματα αύξησαν το πολεμικό μένος των μαχητών.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι ψυχολογικές ε­πιχειρήσεις, πέτυχαν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς, διό­τι εφαρμόσθηκαν με επιτυχία οι αρχές των ψυχολογικών επι­χειρήσεων, όσον αφορά την «ενιαία κατεύθυνση», την «ευ- καμψία» και την «εμμονή» στο ακροατήριο-στόχο. Η Ελλάδα ε­κείνη την περίοδο είχε άριστους και λαοφιλείς πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Στρατηγικές ψυχολογικές επιχειρήσεις διεξήχθησαν από πριν, με μακροχρόνιους αντικειμενικούς σκοπούς, για την απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών και την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Οι τακτικές ψυχολογικές ε­πιχειρήσεις διεξήχθησαν ως μέρος των πολεμικών επιχειρήσε­ων και ήταν συντονισμένες με την πολιτική των στρατηγικών. Χρησιμοποιήθηκαν τα κατάλληλα μέσα και επιτεύχθηκε η πλή­ρης επαφή με τον στόχο. Τα μηνύματα της προπαγάνδας πέτυ­χαν να επηρεάσουν το φρόνημα, το συναίσθημα, τη συμπερι­φορά και τη στάση των στόχων.

Οι νικηφόρες τακτικές επιχειρήσεις συνετέλεσαν και στην επιτυχία των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Από τα τελικά, θετικά αποτελέσματα των ψυχολογικών επιχειρήσεων συμπεραίνου­με ότι η διοίκηση και ο έλεγχός τους ήταν απόλυτα συγκε­ντρωτικά. a

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩ Ν Β Α ΛΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν , ΕΛΙΑ ,Α θή να 1993.(2) Β. Ν ικόλτσ ιου - Β. Γούναρη: ΑΠΟ ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ Σ ΤΗ Θ ΕΣΣΑ ΛΟ Ν ΙΚ Η , 2002.(3) Ε Π ΙΤ Ο Μ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ Β Α ΛΚ Α Ν ΙΚ Ω Ν Π Ο Λ Ε Μ Ω Ν 1912-1913, Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θήνα , 1987.(4) ΕΠ ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟ ΥΡΚΩΝ ΣΤ Η Μ ΑΚ ΕΔΟ Ν ΙΑ ΚΑΙ ΤΑ Ν Η ΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , 1988.(5) Ο ΕΛ Λ Η Ν ΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ Β Α ΛΚΑ ΝΙΚΟ ΥΣ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ Σ ΤΟΥ 1912-1913, Ε Π ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , Α θήνα , 1992.(6) ΕΠ ΙΧ Ε ΙΡ Η Σ Ε ΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ Σ ΤΗ Ν Η Π Ε ΙΡ Ο , 1912-1913, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , Α θή να , 1991.(7) Ε φ ημ ερ ίδ α «Ε στία» , 30/9/1913-17/11/1913-24/12/1914.

Σ τη ν αφ ίσα α υ τή το ν ίζε τα ι η α π οφ ασ ισ τικό τητατο υ Ευζώ νου, που π νίγει το ν Τούρκο σ τρ α τιώ τη κ α τά τη μάχη.

Ο Ο θω μανός υπ οκύπ τει

σ τα όπλα των Βαλκάνιω ν συμμάχων.

Κατόπιν προσέβαλε μία πυροβολαρχία, η οποία αντιστάθηκε αλλά είχε πολλούς νεκρούς. Τα διασκορπισμένα τμήματα διέ­δωσαν τον πανικό σε ολόκληρη τη μεραρχία, η οποία υποχώ­ρησε διαλυμένη προς την Κοζάνη και βαλλόμενη καθ’ οδόν από τους κατοίκους τουρκικών χωριών, παρά τις προσπάθειες των αξιωματικών να την αναδιοργανώσουν. Η επαίσχυντη φυγή σταμάτησε έξω από την Κοζάνη, όπου ο φρούραρχος της πό­λης είχε ήδη συγκεντρώσει 300 στρατιώτες και χωροφύλακες και 400 ένοπλους πολίτες. Εκείνος και οι αξιωματικοί της με­ραρχίας κατόρθωσαν να ηρεμήσουν τους πανικόβλητους άν- δρες. Από το παραπάνω διαπιστώνουμε ότι η ψυχολογική επί­δραση του τακτικού αιφνιδιασμού, ο συνδυασμός πυροβολι­σμών, κραυγών και ηττοπαθών φωνών, ενισχυμένα από την ά­γνοια και την αμφιβολία μέσα στο σκοτάδι, ο φόβος ότι όλα έ­χουν παραλύσει και ο θάνατος πλησιάζει μέσα στη νύκτα, υπε- ρίσχυσαν έναντι κάθε ψυχολογικής προετοιμασίας των Ελλήνων και οδήγησαν στη φυγή.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΟ Ελληνας μαχητής των Βαλκανικών Πολέμων είχε υψηλά

ιδανικά και υψηλό ηθικό. Κατόρθωσε να πλάσει και να καταξιώ­σει στη φαντασία του λαού την εικόνα του περήφανου εύζω- νου των μακεδονικών και ηπειρωτικών βουνών.

Οργανωμένες ψυχολογικές επιχειρήσεις υπό τη σημερινή τους μορφή δεν υπήρξαν (άλλωστε ο θεσμός αυτός εισήχθη στον Ελληνικό Στρατό μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Πρέπει όμως να τονιστεί η ίδρυση Κεντρικού Γραφείου Τύπου στο Υπουργείο Εξωτερικών και η απαγόρευση, για λόγους ασφαλεί- ας πληροφοριών, που επέβαλε ο ίδιος ο αρχιστρά-τηγος - διά­δοχος στην παρακολούθηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων από πολεμικούς ανταποκριτές.

Τα μέσα διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων που χρησι- μοποιήθηκαν, δεν ήταν, φυσικά, ούτε σε αριθμό ούτε σε δυνα­τότητες ανάλογα με τα σημερινά. Ωστόσο συνέβαλαν ουσια­στικά στο αποτέλεσμα, που ήταν ο διπλασιασμός της πατρίδας

m roc mAHNOTcrpKiKor aeaa»toif >«Η Γ Ι Γ Α Ν Τ Ο Μ Α Χ Ι Α T O N E T Z O N O N

ι.λ tiiCRRK esEcc-TwwacB m ■«/ , .LE COMBAT G E AN T DES EVZONE&

27

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Οι σιαυροφόροι ιου

To F-8E του Μ άρσαλ M o Ρ ά ιτ κ α τά τη φάση της προσνήω σης, μ ε τά την επ ιτυχημένη αποστολή της 1ης Μ αϊου 1967 και την κατά ρ ρ ιψ η ενός MiG-17. Δ ια κ ρ ίν ετα ι κενός ένας από το υ ς φ ο ρ είς S idew inder της α τρ ά κ το υ .

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ

To Vought F-8 Crusader υπήρξε ένα από ία αεροσκάφη

που χρηοιμοποιήθηκαν οιον πόλεμο ίου Βιεινάμ από

ίο Αμερικανικό Ναυτικό. Εξοπλισμένο με τέσσερα

πυροβόλα ίων 20 mm και δύο ως τέσσερις πυραύλους

Sidewinder, αποδείχθηκε εξαιρετικά επικίνδυνος

αντίπαλος των MiG-17 και MiG-21. Παράλληλα ήταν ένα

από τα ελάχιστα μαχητικά που μπορούσαν να μεταφέρουν

τη βόμβα των 907 kg για αποστολές κρούσης.

Τα F-8 κατέρριιμαν 18 MiG και το 13% περίπου

της παραγωγής τους χάθηκε κατά τις επιχειρήσεις

στην περιοχή.

no ΒΙΕΤΝΑΜΑμερικάνικοι) ΝαυιικοΑ

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Φ ω τογραφία από την εγ κ α τά λ ε ιψ η ενός F-8D τη ς VF-154 από τον υποπλοίαρχο Τζακ Τέρχουν σ τις 11 Ο κτω βρίου 1965. Η εν λόγω μοίρα έχα σ ε π έντε C rusader το 1965λόγω εχ θ ρ ικ ή ς δράσης. Η VF-154 και η VF-111 ή τα ν οι μονα δ ικ ές μ ο ίρ ες που χρησιμοπ οίησαν τα F-8D στο Β ιετνά μ .

| 9 ι ί · β

Ο υποπλοίαρχος Α ντονυ « Τόνυ» Ν άρ γκ ι (κ έντρ ο ) τη ς VF-111 σημείω σε τη ν τελ ευ τα ία επ ιβεβ αιω μένη κατάρριψ η από C rusader στο Β ιετν ά μ . Η VF-111 ή τα ν η μοναδική μο ίρα που χρησ ιμοπ οίησε επ ιχειρησ ιακά και τ ις τρ ε ις κύ ρ ιες εκ δ ό σ εις του C rusader (F-8C/D/E) στο Β ιετνά μ .

Το αεροσκάφος F-8 Crusader αναπτύχθηκε ως καθαρόαι­μο μαχητικό και κατά το αρχικό στάδιο του πολέμου στο Βιετνάμ σημείωσε περισσότερες καταρρίψεις MiG σε σχέση με τα F-4 Phantom II. To F-8C αποτέλεσε την πρώτη πραγματική επιχειρησιακή έκδοση μαχητικού της οικο­

γένειας των Crusader, με κινητήρα J57-P-16 μέγιστης ώσης 7.938 kg με μετάκαυση. To F-8D διέθετε αρκετές βελτιώσεις, ι­σχυρότερο κινητήρα J57-P-20 μέγιστης ώσης 8.165 kg και αυξη­μένη χωρητικότητα σε καύσιμα. Γρήγορα, όμως, παραμερίστη­κε από το F-8E, το οποίο έφερε σύστημα ελέγχου πυρός AN/AWG-4, ραντάρ AN/APQ-94, ανακλαστικό σκοπευτικό Mk 11 και αισθητήρα υπερύθρων (IR) AAS-15 σε χαρακτηριστικό εξό­γκωμα μπροστά από το πιλοτήριο. Κατασκευάστηκαν 286 τέ­τοια αεροσκάφη, που αποτέλεσαν και την τελευταία έκδοση νέ­ας παραγωγής. Οι επόμενες εκδόσεις των Crusader προήλθαν από εκσυγχρονισμούς παλαιότερων παραλλαγών.

Η αναγνωριστική έκδοση RF-8A ήταν η πρώτη παραλλαγή

του Crusader που χρησιμοποιήθηκε επιχειρησιακά κατά τον πό­λεμο του Βιετνάμ. Στις 21 Μαϊου 1964 δύο αναγνωριστικά αερο­σκάφη από το αεροπλανοφόρο USS «Kitty Hawk» (CVA-63) πραγ­ματοποίησαν αποστολή πάνω από το Λάος. To RF-8A του υπο­πλοιάρχου Τσαρλς Κλάσμαν επλήγη από αντιαεροπορικά πυρά αλλά κατόρθωσε να προσνηωθεί στο αεροπλανοφόρο. Στις 6 Ιουνίου ο ίδιος πιλότος δεν αποδείχθηκε τόσο τυχερός και το αεροσκάφος του καταρρίφθηκε από αντιαεροπορικά. Ετσι ση­μειώθηκε η πρώτη επιχειρησιακή εγκατάλειψη από πιλότο Crusader. Ο Κλάσμαν συνελήφθη αιχμάλωτος από λαοτινές κομ­μουνιστικές δυνάμεις. Δραπέτευσε έπειτα από τρεις μήνες βα­σανιστηρίων. Η περιπέτειά του αποτέλεσε μια πρόγευση περί της σκληρής μεταχείρισης των αιχμάλωτων Αμερικανών πιλό­των στην ευρύτερη περιοχή.

Ο πόλεμος του Βιετνάμ επρόκειτο να κλιμακωθεί με το ε­πεισόδιο του κόλπου του Τονκίνου στις 2 Αυγούστου 1964. Βο- ρειοβιετναμικές τορπιλάκατοι επιτέθηκαν στο αντιτορπιλικό USS «Maddox», που εκτελούσε αποστολή συλλογής πληροφο­

ριών κατά την υποστήριξη καταδρομικών ενεργειών από Νοτιοβιετναμέζους. Η επί­θεση αντιμετωπίστηκε από τέσσερα F-8E των μοιρών VF-51 και VF-53 του αεροπλα­νοφόρου USS «Ticonderoga», τα οποία επι­τέθηκαν στα πλοία με ρουκέτες Zuni και πυροβόλα. Ενα ταχύπλοο βυθίστηκε, ενώ το αεροσκάφος του ανθυποπλοιάρχου Ντικ Χέιστινγκς επλήγη από αντιαεροπο­ρικά πυρά και πραγματοποίησε αναγκαστι­κή προσγείωση στη Ντα Νανγκ.

Στις 5 Αυγούστου αεροσκάφη από τα αεροπλανοφόρα USS «Constellation» και USS «Ticonderoga» συμμετείχαν στην επι­χείρηση «Pierce Arrow» για την προσβολή των βορειοβιετναμικών βάσεων των σκα­φών. Τα Crusader συμμετείχαν στη συνο­δεία των αεροσκαφών κρούσης και στην εκτέλεση των απαιτούμενων αναγνωριστι­κών αποστολών για την εξακρίβωση των α­ποτελεσμάτων. Μια γιγαντιαία επιχείρηση ενίσχυσης των αμερικανικών δυνάμεων σηματοδοτούσε την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Τη «μερίδα του λέοντος» στο αρχικό στάδιο εμπλοκής είχαν τα αναγνωριστικά

RF-8A, ενώ τα μαχητικά Crusader περιορίζονταν σε σποραδικές προσβολές στόχων με ρουκέτες Zuni. Τον Φεβρουάριο του 1965 ξεκίνησε η επιχείρηση «Rolling Thunder», στο πλαίσιο της επέ­κτασης της αμερικανικής αντίδρασης, με σχεδόν καθημερινές αποστολές κρούσης και συνοδείας.

Στις 3 Απριλίου 1965 τα πρώτα MiG-17 έλαβαν το βάπτισμα του πυρός και ισχυρίστηκαν την κατάρριψη ενός Crusader και την πρόκληση ζημιών σε ένα άλλο. Ενας από τους πιλότους τους, ο Φαμ Νγκογκ Λαν, έδωσε μια εικόνα των επιχειρήσεων από την πλευρά του: «...Στις επτά το πρωί της 3ης Απριλίου οι χειριστές ραντάρ εντόπισαν έναν αμερικανικό σχηματισμό που πραγματοποιούσε αναγνώριση. Ηταν φυσικό να επακολουθή­σει αποστολή βομβαρδισμού στη γέφυρα του Χαμ Ρονγκ. Οπως ήταν αναμενόμενο, αμερικανικά αεροσκάφη επιτέθηκαν στις γέφυρες του Τάο, Ντο Λεν και Χαμ Ρονγκ, στις 09.40. Στις 09.47 απογειώθηκε το πρώτο ζεύγος από τη βάση του Νόι Μπάι και ένα λεπτό αργότερα ακολούθησε ο δικός μας σχηματισμός,

Ο Φιλ Β α μ π α τέλα π ερ ιγρ ά φ ει μ ε χειρ ο ν ο μ ίες τη ν επ ιτυχ ία το υ σ τις 21 Ιουνίου 1966.

30

που αποτελείτο από τέσσερα αεροσκάφη. Στις 10.09 ενημέρω­σα τον πύργο ελέγχου ότι είχαμε οπτική επαφή με τους επιδρο­μείς και μας διέταξαν να απορρίψουμε τις εξωτερικές δεξαμε­νές και να επιτεθούμε. Τα αμερικανικά Βομβαρδιστικά που επι- τίθεντο στη γέφυρα του Χαμ Ρονγκ, δεν είχαν αντιληφθεί την παρουσία μας. Με τον παραστάτη μου, τον Φαν Βαν Τούκ, βρε­θήκαμε στην ουρά δύο αεροσκαφών και όταν βρισκόμουν στην κατάλληλη απόσταση άνοιξα πυρ. To Crusader τυλίχθηκε αμέ­σως στις φλόγες. Ημουν ο πρώτος πιλότος μαχητικού που κα- τέρριψε ένα αμερικανικό μαχητικό βομβαρδιστικό. Το άλλο ζεύ­γος κατεδίωξε άλλα αεροσκάφη, που κατόρθωσαν να διαφύ­γουν. Στις 10.15 ο παραστάτης μου εντόπισε ένα αεροσκάφος δεξιά του. Τον διέταξα να επιτεθεί και ανέλαβα την προστασία του. Η επίθεση έληξε με τη συντριβή του Crusader. Στις 10.17 ο σχηματισμός μας έλαβε διαταγές να επιστρέφει στη βάση του. Λόγω της μικρής ποσότητας καυσίμου, αναγκάστηκα να εκτε- λέσω αναγκαστική προσγείωση στις αμμώδεις όχθες του ποτα­μού Ντουόνγκ...». Σύμφωνα με την αμερικανική εκδοχή, από τα τέσσερα F-8E της VF-211 του αεροπλανοφόρου USS «Hancock» (CVA-19), μόνο το αεροσκάφος του πλωτάρχη Σπενς Τόμας υπέ- στη ζημιές και αναγκάστηκε να προσγειωθεί εσπευσμένα στη

βάση της Ντα Νανγκ. Η VF-211 ήταν η πρώτη αμερικανική μοίρα μαχητικών που αντιμετώπισε τα MiG.

Η κατάρριψη ενός MiG ήταν το όνειρο κάθε Αμερικανού πι­λότου μαχητικού. Η πρώτη κατάρριψη από Crusader σημειώθη­κε στις 12 Ιουνίου 1966, όταν ο αντιπλοίαρχος Χάρολντ Μαρ, δι­οικητής της VF-211, έπληξε ένα MiG-17 κατά τη διάρκεια απο­στολής συνοδείας αεροσκαφών κρούσης Α-4 Skyhawk. Παρα­στάτης του Μαρ ήταν ο ανθυποπλοίαρχος Φιλ Βαμπατέλα, ο πρώτος που εντόπισε MiG-17 τα οποία προσπαθούσαν να τους αιφνιδιάσουν από τα μετόπισθεν, καθώς τα Skyhawk είχαν ολο­κληρώσει την αποστολή τους. Ο Μαρ ανέφερε: «...Εκτελέσαμε έναν απότομο ελιγμό και η αερομαχία ξεκίνησε. Το πρώτο ζεύ­γος MiG-17 εκτέλεσε break και επιτεθήκαμε μετωπικά στο άλλο ζεύγος. Εβαλα με τα πυροβόλα μου, πιο πολύ για ψυχολογικούς λόγους και για να ακούσω τον θόρυβο. Πετούσαμε με 830 km/h και εκτελούσαμε ελιγμούς 7-8 g για αναστροφή της πορείας μας και εμπλοκή σε κλειστή αερομαχία με ψαλίδια. Εβαλα υπό γωνία με απόκλιση 90 μοιρών αλλά αστόχησα. Ο Φιλ ανέλαβε να επιτεθεί σε ένα από τα δύο και εγώ επιτέθηκα στον αρχηγό του ζευγαριού. Πετούσα σε ύψος 760 m και βρισκόμουν στην ώρα 8, ενώ το MiG πετούσε χαμηλότερα στα 460 m. Εκτόξευσα τον πρώτο από τους δύο Sidewinder, αλλά δεν κατόρθωσε να τον ε­γκλωβίσει και έπεσε ακίνδυνα στο έδαφος. Ο πιλότος χρησιμο­ποιούσε το σύστημα μετάκαυσης επί πέντε περίπου λεπτά και έπειτα εκτέλεσε μια περιστροφή κατά τον διαμήκη άξονα και κατευθύνθηκε προς τη βάση του. Βρέθηκα στην ουρά του, ε­νεργοποίησα το σύστημα μετάκαυσης και αύξησα την ταχύτητά μου στα 930 km/h. Από απόσταση περίπου 800 m εκτόξευσα τον

τελευταίο μου Sidewinder, που τον έπληξε και απέκοψε την ου­ρά και τη δεξιά του πτέρυγα. Ο άτυχος πιλότος δεν είχε ευκαι­ρία να χρησιμοποιήσει το εκτινασσόμενο κάθισμα...». Μετά την καταστροφή του MiG-17 ο Μαρ επιτέθηκε σε ένα άλλο ζεύγος που πετούσε ψηλότερα. Εριξε μόλις 25-30 βλήματα, που προκά- λεσαν την αποκόλληση μερικών τμημάτων από τη δεξιά πτέρυ­γα του ενός αεροσκάφους. Χωρίς άλλα πυρομαχικά στη διάθε­σή του, εκτέλεσε ένα break και επέστρεψε στο αεροπλανοφόρο USS «Hancock», πραγματοποιώντας την παραδοσιακή περι­στροφή (victory roll) για την επιτυχία της κατάρριψης.

Στις 21 Ιουνίου 11 αεροσκάφη απονηώθηκαν από το USS «Hancock» για μία ακόμα αποστολή πάνω από το Βόρειο Βιετ­νάμ. Πρώτα έφυγαν ένα αναγνωριστικό RF-8A με το συνοδό F- 8Ε της VF-211 και ακολούθησαν έξι Α-4 με τη συνοδεία τριών F- 8Ε, με πιλότους τον πλωτάρχη Κολ Μπλακ, τον ανθυποπλοίαρ­χο Φιλ Βαμπατέλα και τον υποπλοίαρχο Τζην Τσάνσυ. Καθώς ο δεύτερος σχηματισμός βρισκόταν κάθοδόν προς τον στόχο, οι πιλότοι ενημερώθηκαν ότι το αναγνωριστικό αεροσκάφος, με πιλότο τον υποπλοίαρχο Λ. Ηστμαν, είχε καταρριφθεί από α­ντιαεροπορικά πυρά (οι ΒορειοΒιετναμέζοι ισχυρίστηκαν ότι καταρρίφθηκε από MiG-17). Ο υποπλοίαρχος Ντικ Σμιθ, συνο-

Π λευρ ική άποψη ενός F -8J (πάνω) τη ς VF-24, που σ υ νο δ εύ ει ένα αναγνω ριστικό RF-8G τη ς VPF-63 σε μια αποστολή το 1971. Τα F-8J προήλ&αν από τον εκσυγχρονισμό των F-8E κα ι α π ο τέλεσ α ν τη σ η μ α ντικ ό τερ η έκδοσ η των Crusader που χρ ησ ιμ ο π ο ιή 9η κε (τους τελ ευ τα ίο υ ς 18 μ ή νες του π ολέμου) στο Β ιε τν ά μ , χω ρίς να σημειώ σουν κάποια κατάρριψ η. Τα RF-8G ήτα ν εκσ υγχρ ονισ μένα RF- 8Α μ ε β ελ τιω μ έν ες φ ω τογρα φ ικές μηχανές και ά λ λ ες α λλα γές . Κύρια «όπλα» το υ ς ή τα ν η υψηλή τα χ ύ τη τα και η α υξημ ένη α υτονο μία .

δός του αναγνωριστικού, ανέλαβε καθήκοντα συντονιστή της επιχείρησης έρευνας και διάσωσης.

Τα τέσσερα F-8E πετούσαν σε ύψος 450-610 m πάνω από το σημείο της συντριβής και άρχισαν να προσελκύουν πυρά από πυροβόλα των 37 mm, των 57 mm και πιθανότατα των 85 mm. Οι Σμιθ και Βαμπατέλα εντόπισαν το αλεξίπτωτο του πιλότου του RF-8A. Το άλλο ζεύγος των Crusader (Μπλακ και Τσάνσυ) ανέβη­κε ψηλότερα για να διευκολυνθεί η επικοινωνία με το ελικόπτε­ρο έρευνας και διάσωσης. Τα αποθέματα καυσίμου, όμως, ήταν λιγοστά. Ετσι ο πλωτάρχης Μπλακ διέταξε το άλλο ζεύγος να α- νεφοδιαστεί στον αέρα, ενώ ο ίδιος και ο παραστάτης του πα- ρέμειναν σε ύψος 610 m. Εντόπισαν μια πορτοκαλί φωτοβολίδα. Σε λίγο δέχθηκαν την αιφνιδιαστική επίθεση δύο MiG-17 που πετούσαν 150 m ψηλότερα και άνοιξαν πυρ από απόσταση μόλις 800 m. Οι δύο Αμερικανοί πιλότοι ανταπέδωσαν τα πυρά. Ο Τζην Τσάνσυ έπληξε έναν από τους επιτιθέμενους. Παράλληλα ά- κουσε τον ήχο του εγκλωβισμού στα ακουστικά του (από τον Sidewinder) και εκτόξευσε έναν πύραυλο. Ο ίδιος θυμόταν: «Ηταν τόσο κοντά που θα μπορούσα να είχα μετρήσει τα δόντια του...». To MiG πιθανότατα καταρρίφθηκε από τα πυρά των πυ­ροβόλων, διότι όπως αναφέρει ο Αμερικανός, ο πύραυλος δεν κατόρθωσε να κτυπήσει τον στόχο του. Η χαρά του Τσάνσυ γρή­γορα μετατράπηκε σε αγωνία, διότι το αεροσκάφος του πλω­τάρχη Μπλακ επλήγη από τα πυρά του προπορευόμενου MiG- 17 και εκείνος αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει. Το ελικόπτερο διάσωσης δεν μπόρεσε να φθάσει στην περιοχή και οι δύο κα- ταρριφθέντες πιλότοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι (απελευθε­ρώθηκαν το 1973).

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

F-8E Crusader 100/NP (149152) τη ς Μ ο ίρ α ς VF-211 το υ α ερο π λανοφ όρ ου USS «H ancock» (CVA-19) σ το Β ιετν ά μ το 1966, μ ε χ ε ιρ ισ τή τον πλω τάρχη Κόλιν Μ πλακ. Σ τ ις 21 Ιουνίου εκείνο υ του χρόνου κ α τα ρ ρ ίφ θ η κ ε από δυο M iG -17 μ ε επ ικεφ αλής τον Ν γ κ ο υ γ ιέν Βαν Μ πόι το υ 9 2 3 Σ υ ν τά γ μ α το ς Μαχητικών.

Ι49Ι52W A

, -Ο ' g s> ,

NAVYVF-2II

© V IN C E N Z O AULETTA

Η μάχη βρισκόταν σε εξέλιξη. Το ζεύγος των Σμιθ και Βα- μπατέλα επέστρεψε. Το αεροσκάφος του τελευταίου είχε δε­χθεί πλήγμα από αντιαεροπορικά πυρά. Καθώς προσέγγιζαν την περιοχή, εντόπισαν δύο MiG-17 που εκτελούσαν επίθεση κατά τη διάρκεια δεξιάς στροφής σε βύθιση. Οι δύο πιλότοι ή­ταν μάρτυρες της κατάρριψης του Μπλακ. Τότε εμφανίστηκε ένα άλλο ζεύγος αντιπάλων και ο Σμιθ προσπάθησε να βάλει ε­ναντίον του αρχηγού. Εξαιτίας της υψηλής φόρτισης κατά την στροφή, η προσπάθειά του δεν ήταν επιτυχημένη. Ο Βαμπατέ- λα εντόπισε ένα αεροσκάφος στην ουρά του, το οποίο άρχισε να βάλλει εναντίον του, αλλά αναγκάστηκε να περιορίσει τους ελιγμούς στα 5 g λόγω του πλήγματος. Παρά τα μικρά αποθέ­ματα καυσίμου, ο Βαμπατέλα χρησιμοποίησε τον μετακαυστή- ρα και κατόρθωσε να απεμπλακεί φθάνοντας τα 1.000 km/h. Οταν διαπίστωσε ότι ο έλεγχος του αεροσκάφους γινόταν όλο και πιο δύσκολος, ο αντίπαλός του είχε εκτελέσει αναστροφή και επέστρεφε στη βάση του, πιθανότατα λόγω έλλειψης καυσί­μου. Η ευκαιρία ήταν μεγάλη και ο Βαμπατέλα επέστρεψε στη μάχη. Από απόσταση 1.200 m εκτόξευσε ανεπιτυχώς τον πρώτο Sidewinder. Ο δεύτερος πύραυλος έπληξε τον στόχο. Ο Βαμπα­τέλα προσέγγισε ένα αεροσκάφος εναέριου ανεφοδιασμού διαθέτοντας ελάχιστο καύσιμο. Το αεροπλανοφόρο του απείχε

97 km. Ελαβε πολύ μικρή ποσότητα, που καθιστούσε αμφίβολη την επιστροφή του. Τελικά μπόρεσε να προσνηωθεί. Υστερα από την εξέταση του αεροσκάφους του, εντόπισε ένα πλήγμα στο κάθετο σταθερό από βλήμα των 37 mm και περισσότερες από 80 οπές από πυρά ελαφρών όπλων στο κάτω τμήμα της α­τράκτου. Για τη δράση του κέρδισε τον Σταυρό του Ναυτικού.

Κατά τη διάρκεια του Ιουνίου του 1966 οι πιλότοι των MiG-17 ισχυρίστηκαν την κατάρριψη δύο Crusader (5 Ιουνίου), ενός RF- 8Α και ενός F-8E (21 Ιουνίου). Το Αμερικανικό Ναυτικό παραδέ­χθηκε μόνο την απώλεια του F-8E με κωδικό 149152 σε αερομα­χία. Συνολικά παραδέχθηκε την απώλεια τριών F-8E σε αερομα­χίες. Εκτός από τον Μπλακ, στις 14 Ιουλίου 1966 καταρρίφθηκε ο πλωτάρχης Ντικ Μπέλινγκερ της VF-162 και στις 5 Σεπτεμβρί­ου ο επισμηναγός Γ Αμποτ της USAF, που πετούσε με ένα F-8E της VF-111. Οι βορειοβιετναμικοί ισχυρισμοί για την κατάρριψη δεύτερου F-8 στις 5 Σεπτεμβρίου 1966, ενός Crusader στις 25 Απριλίου 1967 στην περιοχή της Χαϊφόνγκ και άλλων δύο αερο­σκαφών στις 14 Δεκεμβρίου 1967 και στις 19 Ιουλίου 1968 αντί­στοιχα (όλα θύματα των MiG-17), δεν επιβεβαιώνονται από τα α­μερικανικά αρχεία.

Στις 9 Οκτωβρίου 1966 ο διοικητής της VF-162, αντιπλοίαρ- χος Ντικ Μπέλινγκερ, πετώντας με F-8E κατέρριψε το πρώτο

ΟΠΛΙΣΜΟΣ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟΝΟ μόνιμος οπλισμός των μαχητικών Crusader περιελάμβανε τέσσε­ρα πυροβόλα Colt Browning Mk 12 των 20 mm στις πλευρές της α­τράκτου, με αναχορηγία 190 6.α.ο. σε ειδικό γεμιστήρα στο άνω τμήμα του κλείστρου, που διευκόλυνε την τροφοδοσία. Η λειτουρ­γία των όπλων αποδείχθηκε προβληματική κατά τη διάρκεια ελιγ­μών με φόρτιση μεγαλύτερη των 3,5 g και εξαιρετικά επικίνδυνη κατά τη διάρκεια των αερομαχιών στο Βιετνάμ, διότι το αεροσκά­φος έμενε ανυπεράσπιστο στην πιο κρίσιμη φάση. Οι τεχνικοί της Vought δεν επέλυσαν ποτέ το πρόβλημα πλήρως. Ενα άλλο ζήτημα που αναδείχθηκε κατά τις αερομαχίες ήταν η μικρή αναχορηγία των πυροβόλων, η οποία, σε συνδυασμό με τον υψηλό ρυθμό βο­λής (που έφθανε τα 660 βλήματα ανά λεπτό), δεν επέτρεπε στον πιλότο να εκτελέσει με επιτυχία την αποστολή. Τα πυροβόλα ήταν σημαντικά για τη σκόπευση των ρουκετών Zuni και η έλλειψη πυ- ρομαχικών μείωνε την ακρίβεια των επιθέσεων με αυτές. Ο πιλό­τος είχε τη δυνατότητα επιλογής βολής με δύο πυροβόλα, οπότε διπλασίαζε τον διαθέσιμο χρόνο βολής στα 26 δευτερόλεπτα.Τα Crusader μπορούσαν να μεταφέρουν και τέσσερις Sidewinder σε ισάριθμους φορείς στις πλευρές της ατράκτου. Χρησιμοποίησαν τον ΑΙΜ-9Β, με βάρος εκτόξευσης 76 kg και IR καθοδήγηση, τον AIM-9C (σπάνια) με ημιενεργό καθοδήγηση και τον διαδεδομένο AIM-9D, με βάρος εκτόξευσης 90 kg, κεφαλή βάρους 9 kg και αρκε­τές βελτιώσεις στον πυραυλοκινητήρα και στον IR αισθητήρα κα­

θοδήγησης.Τα MiG-17F διέθεταν ένα πυροβόλο N-37D των 37 mm και δύο NR-23 των 23 mm σε ειδικό αποσπώμενο δίσκο στο ρύγχος, που διευκό­λυνε την τροφοδοσία. Ο πιλότος είχε στη διάθεσή του ξεχωρι­στούς διακόπτες για τη λειτουργία των πυροβόλων. Η Βορειοβιετ- ναμική Αεροπορία προμηθεύτηκε μικρό αριθμό MiG-17PF, που δια­τήρησαν τον οπλισμό των MiG-17F φέροντας βελτιωμένο σκοπευ­τικό SRD-1M και ραντάρ αναχαίτισης RP-5 Izumrud. Μερικές πηγές αναφέρουν ότι το πυροβόλο των 37 mm αντικαταστάθηκε από ένα των 23 mm. Το όπλο των 37 mm έβαλλε βλήματα βάρους 735 g με αρχική ταχύτητα 900 m/sec και ταχυβολία 400 β.α.λ. Εκείνα των 23 mm έβαλλαν βλήματα βάρους 200 g με αρχική ταχύτητα 690 m/sec και ταχυβολία 950 β.α.λ.Τα πρώτα MiG-21PFV (κατά NATO Fishbed D, τροποποιημένα PF για τις συνθήκες της χώρας) περιορίζονταν σε δύο πυραύλους R-3S καθοδήγησης IR, αντίγραφα των ΑΙΜ-9Β. Αυτοί είχαν βάρος εκτό­ξευσης 75,3 kg και θεωρητικά μπορούσαν να πλήξουν στόχο σε α­πόσταση ως 7 km. Κατά τη μάχη οι πιλότοι τους εκτόξευαν από α­πόσταση 1.500-2.500 m. Στη συνέχεια παραδόθηκαν βελτιωμένα MiG-21PFM, με δυνατότητα μεταφοράς ενός κοιλιακού ατρακτιδί- ου GP-9 με ένα δίκαννο πυροβόλο GSh-23L των 23 mm (200 βλήμα­τα), και MiG-21MF, που έφεραν εσωτερικά τοποθετημένο πυροβό­λο των 23 mm και ως τέσσερις πυραύλους αέρος-αέρος.

32

F-8E C rusader (αρ. σ ειρ ά ς 61-49158) τη ς VF-53 του αεροπ λανοφ όρου USS «Hancock» (CVA- 19), όπως επ ιχειρ ούσ ε σ τη νο τιοα να τολ ική Ασία στα τέλ η τη ς δ εκ α ετ ία ς το υ 1960. Ο τύπος υπ ήρξε σ ημ α ντικός ε ξα ιτ ία ς τη ς υψ ηλής απόδοσης και τη ς ικ α ν ό τη τα ς ανά π τυξής το υ σε μικρά α εροπ λανοφ όρα.

A u f

DB

14 9 1 58

NAVYVF-53

© V IN C E N Z O A U L E H A

MiG-21 που έπεσε θύμα των μαχητικών του Αμερικανικού Ναυ­τικού, με έναν πύραυλο Sidewinder. Ο 42χρονος βετεράνος είχε πολεμήσει κατά τον Β’ ΠΠ ως πιλότος βομβαρδιστικού της USAAF. Επειτα εντάχθηκε στο Ναυτικό και πολέμησε στην Κο­ρέα. Το Βιετνάμ ήταν η τελευταία του ευκαιρία για μια κατάρρι- ψη. Στις 9 Οκτωβρίου ήταν επικεφαλής ενός σχηματισμού τεσ­σάρων Crusader που έσπευσαν να αναχαιτίσουν MiG-21PF. Τα πρώτα MiG-21 είχαν παραδοθεί στη Βορειοβιετναμική Αεροπο­ρία μόλις τον Απρίλιο του 1966 από τη Σοβιετική Ενωση. Ο Μπέ- λινγκερ, χρησιμοποιώντας δύο πυραύλους αέρος-αέρος, κα- τέρριψε ένα MiG-21PF που πετούσε σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος.

Η επόμενη κατάρριψη σημειώθηκε την 1η Μαϊου 1967 από τον πλωτάρχη Μάρσαλ «Μο» Ράιτ της VF-211, κατά τη διάρκεια αποστολής συνοδείας Α-4, μόλις 56 km βόρεια του Ανόι. Ο Ράιτ βρέθηκε στην ουρά ενός MiG-17 που ετοιμαζόταν να επιτεθεί στα Skyhawk και διαλύθηκε στον αέρα. Είχε μια ευκαιρία να κα- ταρρίψει και άλλο αεροσκάφος αλλά έκρινε ότι έπρεπε να προ­στατεύσει τα βομβαρδιστικά. Κατά την ίδια αερομαχία ο πλω­τάρχης Τήοντορ Σβαρτζ κατέρριψε ένα MiG-17 με τρεις ρουκέ­τες Zuni. Αν και πετούσε με A-4C, ήταν πεπειραμένος εκπαι­δευτής Crusader και είχε συμπληρώσει 2.000 ώρες πτήσης με τον τύπο. Ηταν ο μοναδικός πιλότος Α-4 που σημείωσε κατάρ-

Κ οντινή άποψη ενός F-8E το υ Σ ώ μα τος των Π εζοναυτώ ν στη βάση τη ς Ν τα Ν ανγκ, κατά τη ν π ροετο ιμα σ ία μ ια ς απ οστολής. Φ έρ ει α τρ α κ τίδ ια ρ ο υ κετώ ν Zun i σ την ά τρ α κ το και τέσ σ ερ ις βό μ β ες M k 82 των 227 kg στον π τερ υ γ ικ ό φ ο ρ έα . Γύρω από τις θ υ ρ ίδ ες των πυροβόλω ν είνα ι εμφ α νή τα σημάδια από τη συχνή χρησιμοπ οίησή το υ ς . Τα C rusader των Π εζοναυτώ ν απ οδείχθηκα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά δρ ασ τήρ ια κ α τά την αντιμετώ π ιση της π ολιορκίας το υ Κ ε Σαν.

ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ F-8 CRUSADERΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΜΟΙΡΑ ΤΥΠΟΣ I ΚΩΔΙΚΟΣ I ΠΙΛΟΤΟΣ I ΟΠΛΟ ΚΑΤΑΡΡΙΨΗ12 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150924 Αντιπλοίαρχος Χάρολντ Μαρ AIM-9D MiG-17

12 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150924 Αντιπλοίαρχος Χάρολντ Μαρ AIM-9D MiG-17 (πιθανή)

21 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150867 Υποπλοίαρχος Τζην Τσάνσυ 20 mm MiG-17

21 Ιουνίου 1966 VF-211 F-8E 150924 Ανθυποπλοίαρχος Φίλιπ Βαμπατέλα AIM-9D MiG-17

9 Οκτωβρίου 1966 VF-162 F-8E 149159 Αντιπλοίαρχος Ρίτσαρντ «Ντικ» Μπέλινγκερ ΑΙΜ-9 MiG-21

1η Μαϊου 1967 VF-211 F-8E 150803 Πλωτάρχης Μάρσαλ «Μο» Ράιτ AIM-9D MiG-17

19 Μαϊου 1967 VF-211 F-8E 150348 Αντιπλοίαρχος Πωλ Σπηρ AIM-9D MiG-17

19 Μαϊου 1967 VF-211 F-8E 150661 Ανθυποπλοίαρχος Τζόζειρ Ση AIM-9D MiG-17

19 Μαϊου 1967 VF-24 F-8C 146981 Πλωτάρχης Μπόμπυ Λη AIM-9D MiG-17

19 Μαϊου 1967 VF-24 F-8C 147029 Υποπλοίαρχος Φίλιπ Γουντ AIM-9D MiG-17

21 Ιουλίου 1967 VF-24 F-8C 147018 Πλωτάρχης Μάριον «Ρεντ» Αϊζακς AIM-9D MiG-17

21 Ιουλίου 1967 VF-24 F-8C 146992 Πλωτάρχης Ρόμπερτ Κέρκγουντ 20 mm MiG-17

21 Ιουλίου 1967 VF-211 F-8E 150859 Πλωτάρχης Ρέι «Τιμ» Χάμπαρντ 20 mm/Zuni MiG-17

21 Ιουλίου 1967 VF-24 F-8E 146998 Ανθυποπλοίαρχος Φιλ Ντέμπεγουλφ 20 mm MiG-17

14 Δεκεμβρίου 1967 VF-162 F-8E 150879 Υποπλοίαρχος Ρίτσαρντ «Ντικ» Γουάιμαν AIM-9D MiG-17

26 Ιουνίου 1968 VF-51 F-8H 148710 Αντιπλοίαρχος Λόουελ «Μους» Μάγιερς AIM-9 MiG-21

9 Ιουλίου 1968 VF-191 F-8E 150926 Πλωτάρχης Τζον Νίκολς III 20 mm MiG-17

29 Ιουλίου 1968 VF-53 F-8E 150349 Αντιπλοίαρχος Γκάι Κέιν AIM-9 MiG-17

1 Αυγούστου 1968 VF-51 F-8H 147916 Υποπλοίαρχος Νόρμαν Μακόι AIM-9 MiG-21

19 Σεπτεμβρίου 1968 VF-111 F-8C 146961 Υποπλοίαρχος Αντονυ «Τόνυ» Νάργκι AIM-9 MiG-21

33

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Ενα F-8C τη ς VF-194 από το αεροπ λανοφ όρο USS «Bon Hom m e Richard», εξα π ολύει μ ια ρ ο υ κ έτα Zuni εναντίον ενός πλοιαρίου μ ετα φ ο ρ ά ς εφ οδίω ν των Β ιετκ ό νγ κ , σε μ ια αποστολή το 1964. Οι ρ ο υ κ έ τε ς έφ ερ α ν δ ια φ ο ρ ετικ ο ύ ς συνδυασμούς κεφαλώ ν και πυραυλοκινητήρων.

ριψη MiG στο Βιετνάμ.Τα Crusader σημείωσαν τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους στις

19 Μαϊου και στις 21 Ιουλίου 1967, όταν κατέρριψαν οκτώ MiG. Στις 19 Μαϊου σε συνδυασμό με τα Α-4 συμμετείχαν σε αποστο­λές «Iron Hand» για την προσβολή αντιαεροπορικών συστημά­των και πυροβόλων. Ηλθαν αντιμέτωπα με πυκνά αντιαεροπορι­κά πυρά. Ενα F-8E καταρρίφθηκε και ο πιλότος του συνελήφθη αιχμάλωτος. Τα υπόλοιπα πέντε Crusader υπέστησαν ζημιές από τα αντιαεροπορικά πυροβόλα και τα MiG. Μια από τις καταρρί- ψεις σημειώθηκε από τον πλωτάρχη Μπόμπυ Λη, με παραστάτη τον ανθυποπλοίαρχο Κιτ Σμιθ. Το ζεύγος των Crusader είχε μό­λις ολοκληρώσει την προσβολή των θέσεων ραντάρ των SA-2 με πυραύλους Zuni και είχε εξέλθει από τη βύθιση σε ύψος 200 m. Ενα MiG-17 βρέθηκε μπροστά τους και ένας πύραυλος του Λη το κατέστρεψε με ευκολία.

Στις 17 Ιουλίου ο Νγκουγιέν Νατ Τσίο ισχυρίστηκε την κα- τάρριψη ενός Crusader πάνω από το Λανγκ Τσανχ, στην επαρχία Θανχ Χόα. Τέσσερις ημέρες αργότερα τα Crusader κατέρριψαν τέσσερα MiG-17. Ενας σχηματισμός Α-4 πραγματοποιούσε απο­στολή προσβολής πετρελαϊκών εγκαταστάσεων στη Χαϊφόνγκ, όταν δέχθηκε την επίθεση ενός MiG-17, το οποίο με τη σειρά του προκάλεσε την επέμβαση των συνοδών Crusader της VF-24 και της VF-211. Ο πλωτάρχης Μάριον Αϊζακς βρέθηκε πίσω από ένα MiG και εκτόξευσε ανεπιτυχώς δύο πυραύλους. Η τρίτη προσπάθεια ήταν επιτυχημένη και το MiG-17 τυλίχθηκε σε μια μπάλα φωτιάς. Ο Αϊζακς αμέλησε να ελέγξει τα νώτα του και ένα άλλο αεροσκάφος τού προκάλεσε σημαντικές ζημιές. Ο πλωτάρχης Ρόμπερτ Κέρκγουντ επιτέθηκε στο ίδιο αεροσκά­φος με τον Αϊζακς. Ο πύραυλος του τελευταίου έφθασε πρώ­τος. Ο Κέρκγουντ επιτέθηκε σε άλλο αεροσκάφος και εκτόξευ­σε έναν πύραυλο. To MiG-17 πραγματοποίησε έναν ελιγμό προς τα αριστερά και από απόσταση 180 m χρησιμοποίησε τα πυρο­βόλα για να καταρρίψει τον αντίπαλό του. Ο Ρέι Χάμπαρντ κα- τέρριψε ένα MiG χρησιμοποιώντας συνδυασμό ρουκετών Zuni και πυρών πυροβόλων. Αυτή ήταν η έβδομη κατάρριψη από τη VF-211, που την ανέδειξε στην πιο επιτυχημένη μοίρα Crusader.

Ο υποπλοίαρχος Ρίτσαρντ «Ντικ» Γουάιμαν έπληξε ένα MiG- 17, σημειώνοντας την τελευταία κατάρριψη MiG για το 1967 από αεροσκάφη του Αμερικανικού Ναυτικού. Το ζεύγος των Γουάι- μαν και Καλ Σουάνσον έσπευσε προς βοήθεια ενός μοναχικού Ρ-80της VF-111. Ενα MiG-17 βρέθηκε στην ουρά του Σουάνσον, αλλά μια ριπή από τον Γουάιμαν κατόρθωσε να το απομακρύνει. Η μάχη συνεχίστηκε. Σε λίγο συμμετείχε ένα ακόμα Crusader της VF-111. Το μοναχικό MiG-17 απέφυγε τον πύραυλο του νεο- φερμένου Crusader. Ακολούθως ο Γουάιμαν βρέθηκε στην ουρά του. Η αερομαχία είχε ξεκινήσει από τα 4.900 m και είχε κατα- λήξει σε πολύ μικρό ύψος. Ο πύραυλος του Γουάιμαν έπληξε την αριστερή πτέρυγα του MiG-17 σε ύψος μόλις 15 m και το α­εροσκάφος συνετρίβη σε φυτεία ρυζιού. Η σκληρή αυτή μάχη προκάλεσε τον θαυμασμό των Αμερικανών πιλότων, διότι χρει­

Η φ ιγούρ α ενός RF-8 δ ια κ ρ ίν ετα ι δίπλα από ένα

φ λ εγό μ εν ο π λοιάριο που μ ε τέ φ ε ρ ε εφ ό δ ια για τ ις

δυνάμεις των Β ιετκ ό νγ κ . Τα αναγνω ριστικά Crusader

ανέπ τυξα ν πλούσια π ολεμική δράση και π αρέμειναν σε

υπηρεσία π ερ ισ σ ότερ ο από τα μαχητικά .

άστηκαν τέσσερα Crusader για να καταρρίψουν ένα MiG-17, που χαρακτηρίστηκε ως «πραγματικός τίγρης αποφασισμένος να πολεμήσει».

Η επόμενη κατάρριψη πραγματοποιήθηκε έπειτα από έξι μήνες. Στις 26 Ιουνίου 1968 ένα F-8H, με πιλότο τον αντιπλοίαρ- χο Λόουελ «Μούς» Μάγιερς, της VF-51 από το αεροπλανοφόρο USS «Bon Homme Richard» (CVA-31), ισχυρίστηκε ότι είχε πλήξει ένα MiG-21. Ο βετεράνος Μάγιερς πραγματοποιούσε την 182η αποστολή του, όταν ένα MiG-21 πραγματοποίησε μετωπική επί­θεση σε τρία μαχητικά της μοίρας. Βρέθηκε στην ουρά του α­ντιπάλου του και τον κατέρριψε με έναν Sidewinder.

Στις 9 Ιουλίου ο πλωτάρχης Τζον Νίκολς εκτελούσε αποστο­λή συνοδείας του RF-8A του Ουίλιαμ Κόκαρ από το αεροπλανο­φόρο USS «Ticonderoga». Το αναγνωριστικό αεροσκάφος πε- τούσε σε ύψος 600 m και ο Νίκολς ελαφρά ψηλότερα, στα 900 m. Ενα MiG-17F με χαρακτηριστική βαφή παραλλαγής επιτέθηκε στο αναγνωριστικό αεροσκάφος. Ο Νίκολς προειδοποίησε το τελευταίο για να αποφύγει τα πυρά. Ο ίδιος εκτέλεσε έναν ε­λιγμό καθόδου. Προς έκπληξή του, εντόπισε τροχιοδεικτικά βλήματα να περνούν πολύ κοντά στο αεροσκάφος του. Προέρ­χονταν από τον παραστάτη του MiG που δεν είχε καταφέρει να εντοπίσει. Επιτέθηκε στο προπορευόμενο MiG-17F. Ο πρώτος Sidewinder απέτυχε να ακολουθήσει τον στόχο του. Ξαφνικά ο πιλότος του τελευταίου διέκοψε τον ελιγμό και αποφάσισε να εμπλέξει τον μετακαυστήρα και να απομακρυνθεί από την πε­ριοχή. Ο Νίκολς είχε μια δεύτερη ευκαιρία, που ήταν αδύνατο να μην εκμεταλλευθεί. Ο δεύτερος Sidewinder προκάλεσε ση­μαντικές ζημιές στο MiG. Ο Αμερικανός πιλότος αποτελείωσε το πληγωμένο αεροσκάφος με βολές πυροβόλου. Η υπηρεσία πληροφοριών τον ενημέρωσε, μετά το τέλος της αποστολής, ότι ο αντίπαλός του ήταν ένας σχετικά άπειρος πιλότος με 250 ώρες πτήσης στο MiG-17.0 Νίκολς τον Αύγουστο του 1973 ήταν ένας από τους ελάχιστους πιλότους των Crusader οι οποίοι εί­χαν υπερβεί τις 3.000 ώρες πτήσης με τον τύπο.

Στις 27 Ιουλίου ο αντιπλσίαρχος Γκάι Κέιν της VF-53 ήταν ε­πικεφαλής τεσσάρων F-8E που ενεπλάκησαν σε αερομαχία με ι-

34

Eva F-8E λ ίγο πριν από τη ν απονήωσή το υ για μια αποστολή πάνω από το Β όρ ειο Β ιετνά μ . Φ έρ ει τέσ σ ερ ις π υραύλους S idew inder σ τους φ ο ρ είς τη ς α τρ ά κ το υ , κά τι σ χετικά σπάνιο, λόγω των π εριορισμώ ν σ την ευ ελ ιξ ία κα ι της αύξησης της κατανάλω σης καυσίμου.

Ο Χαλ M a p τη ς VF-211 σημείω σε σ τις 12 Ιουνίου 1966 την πρώ τη κατάρριψ η M iG από α ερο σ κά φ ος Crusader. Η VF-211 « C heckerta ils» ή τα ν η πιο επ ιτυχημένη μο ίρα των C rusader και α να π τύ χ θη κε κυρίως από τα α εροπ λανοφ όρα USS «Hancock» (CVA-19) και USS «Bon H om m e Richard» (CVA-31).

U B 5

W l * χ 1 Μone κλειπ

σάριθμα MiG-17F. O l δύο σχηματισμοί συναντήθηκαν μετωπικά και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν βίαιοι ελιγμοί για την α­πόκτηση του κρίσιμου πλεονεκτήματος. 0 Κέιν και ο παραστά­της του βρέθηκαν στην ουρά ενός ζεύγους. Ο πρώτος εκτό­ξευσε έναν πύραυλο. Αργότερα είπε: «Αρχικά πίστεψα ότι είχα αστοχήσει, αλλά όταν αποκόπηκε ένα τμήμα από τη δεξιά του πτέρυγα το MiG εισήλθε σε περιδίνηση...». Ηταν η 186η απο­στολή του στο Βιετνάμ και η πρώτη κατά την οποία αντιμετώπι­σε αεροσκάφη MiG.

Την 1η Αυγούστου 1968 τα MiG-21 και τα Crusader ενεπλάκη- σαν σε μια ακόμα σκληρή αερομαχία. Οι Βορειοβιετναμέζοι Νγκουγιέν Ντανγκ Κινχ, Νγκουγιέν Μάο και Νγκουγιέν Χονγκ Νι εντόπισαν τους αντιπάλους τους από απόσταση 15 km. Ο Ντανγκ Κινχ εκτόξευσε έναν πύραυλο που αστόχησε. Ο Χονγκ Νι έριξε άλλον εναντίον ενός Crusader από απόσταση 1.000 m, ενώ το αεροσκάφος του βρισκόταν σε στροφή υπό γωνία 60

μοιρών και ο αντίπαλος σε ελιγμό υπό γωνία 45 μοι­ρών. Ο πρώτος πύραυλος αστόχησε αλλά ο δεύτε­ρος, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νγκουγιέν Χονγκ Νι, έπληξε το αμερικανικό αεροσκάφος. Η απώλεια αυτή δεν επιβεβαιώνεται από τα αμερικανικά αρ­χεία.

Στη συνέχεια ο Νι ενεπλάκη σε κλειστή αερο­μαχία με ένα άλλο Crusader. Εισήλθε σε έναν κλει­στό, δεξιό, ανοδικό ελιγμό αλλά αναγκάστηκε να τον διακόψει λόγω της εξαιρετικά υψηλής φόρτι­σης και να απομακρυνθεί με μια ελαφρά αριστε­ρή στροφή με κλίση 30 μοιρ_ν. Ο αντίπαλος τον ακολούθησε και από απόσταση μόλις 300 m χρησιμοποίησε τα πυροβόλα του. Ενας νέος γύ­

ρος κλειστών ελιγμών ξεκίνησε ανάμεσα στους δύο πιλό­τους. Ο Νι κατόρθωσε να βρεθεί στην ουρά του αντιπάλου του, ωστόσο μια βλάβη στο ηλεκτρικό σύστημα δεν του επέτρεψε να χρησιμοποιήσει τους πυραύλους του. Ο διώκτης έγινε θήρα­μα, όταν δύο άλλα F-8 της VF-51 επιτέθηκαν και τον κατέρρι- ψαν με δύο Sidewinder κατά την ανεπιτυχή προσπάθειά του να διαφύγει.

Σύμφωνα με τα αμερικανικά αρχεία, ο υποπλοίαρχος Νόρ­μαν Μακόι της VF-51 πετούσε με ένα F-8H σε αποστολή συνο­δείας, μαζί με ένα άλλο αεροσκάφος, ενός RF-8G με πιλότο τον υποπλοίαρχο Τζέι Μίλερ. Ο Μίλερ ήταν βετεράνος του Βιετνάμ. Ως άνθρωπος της δράσης, δεν μπορούσε να παραμείνει πίσω από ένα γραφείο. ΓΓ αυτό προσφέρθηκε εθελοντικά να επι­στρέφει στις πτήσεις. Η αφήγησή του ακολουθεί: «...ο Μακόι και ο Τζορτζ Χιζ δέχθηκαν τις οδηγίες από το «Red Crown» (σ.σ. πλοίο που εκτελούσε αποστολές έγκαιρης προειδοποίησης για τον εντοπισμό των MiG) και ο δεύτερος κατόρθωσε να πλήξει τον αντίπαλό του. To MiG-21 ξέφυγε μέσα στα σύννεφα και τα

ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝF-θΕ MIG-17F |

ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m) 10,72 9,63

ΜΗΚΟΣ (m) 16,61 11,68

ΥΨΟΣ (m) 4,80 3,80

ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2) 34,84 22,64

ΒΑΡΟΣ-ΚΕΝΟ (kg) 8.090 3.940

ΜΕΓΙΣΤΟ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (kg) 15.468 6.069

ΣΥΝΗΘΕΣ ΒΑΡΟΣ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗΣ (kg) 13.713 5.340

ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ (μεγίστη ώση με μετάκαυση) 1x8.165 kg J57-P-20A 1χ 3.380 kg VK-1FΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ 1.081 km/h στα 300 m χωρίς μετάκαυση,

με τέσσερις Sidewinder και 500 βλήματα των 20 mm1.100 km/h στο επίπεδο της θάλασσας,

με μετάκαυσηΒΑΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ 1.704 m/min, χωρίς ώση με μετάκαυση,

στο επίπεδο της θάλασσας2,4 min για τα 5.000 m χωρίς ώση

με μετάκαυσηΕΜΒΕΛΕΙΑ 2.292 km ή δυνατότητα παραμονής

σε περιπολία επί 102 min σε απόσταση 278 km από το αεροπλανοφόρο

1.240 km χωρίς εξωτερικά φορτία, με πτήση στα 12.000 m

ΜΟΝΙΜΟΣ ΟΠΛΙΣΜΟΣ 4x20 mm Mk 12 (190 β.α.ο.) 1x37 mm N-37D (40 β.α.ο.)+ 2 χ 23 mm NR-23 (80 β.α.ο.)

35

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΚΑΤΑΡΡΙΨΕΙΣ CRUSADER ΑΠΟ ΒΟΡΕΙΟΒΙΕΤΝΑΜΙΚΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΥΠΟΣ ΠΙΛΟΤΟΣ ΟΠΛΟ ΤΥΠΟΣ ΠΙΛΟΤΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ

ΕΚΔΟΧΗ3 Απριλίου 1965 921 MIG-17F Φαμ Νγκόγκ Λαν 37/23 mm F-8E Πλωτάρχης Σπενς Τόμας Ζημιές

3 Απριλίου 1965 921 MiG-17F Φαν Βαν Τούκ 37/23 mm F-8E Οχι

5 Ιουνίου 1966 921 MiG-17F 37/23 mm F-8 Οχι

5 Ιουνίου 1966 921 MiG-17F 37/23 mm F-8 Οχι

21 Ιουνίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm RF-8A Υποπλοίαρχος Λ.Ηστμαν Αντιαεροπορικά πυρά

21 Ιουνίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm F-8E Πλωτάρχης Κολ Μπλακ Ναι

14 Ιουλίου 1966 923 MiG-17F Νγκο Ντούκ Μόι 37/23 mm F-8E Αντιπλοίαρχος Ρίτοαρντ

«Ντικ» Μπέλινγκερ

Ναι

5 Σεπτεμβρίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm F-8E Επιομηναγός Γ.Αμποτ Ναι

5 Σεπτεμβρίου 1966 923 MiG-17F 37/23 mm F-8E Οχι

25 Απριλίου 1967 923 MiG-17F Νγκουγιέν Βαν Μπάι 37/23 mm F-8 Οχι

25 Απριλίου 1967 923 MiG-17F 37/23 mm F-8 Οχι

17 Ιουλίου 1967 921 MiG-21PF Νγκουγιέν Νατ Τσιού R-3S F-8 Οχι

9 Ιουλίου 1968 910 MiG-17F Νγκουγιέν Φι Χονγκ 37/23 mm F-8 Οχι

19 Ιουλίου 1968 MiG-17F Λι Χάι 37/23 mm F-8 Οχι

1 Αυγούστου1968 921 MiG-21 Νγκουγιέν Χονγκ Νι R-3S F-8 Οχι

19 Σεπτεμβρίου 1968 921 MiG-21 R-3S F-8C Οχι

δύο Crusader το ακολούθησαν. Επειτα από ένα περίπου λεπτό ο Μακόι εντόπισε τον αντίπαλό του και τον αποτελείωσε με έναν Sidewinder. Ο ίδιος μου είπε ότι ακολούθησε το MiG-21 μέχρι το σημείο της συντριβής, χρησιμοποιώντας την προσωπική του κι­νηματογραφική μηχανή Super 8. Μετά την επιστροφή μας στο πλοίο η κατάρριψη πιστώθηκε στον Μακόι, διότι ο αντίπαλός του διατήρησε την ικανότητα ελιγμών επί ένα ολόκληρο λεπτό μετά το πλήγμα του Χιζ...».

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1968 δύο MiG-21 ισχυρίστηκαν την κα- τάρριψη ενός F-8C, ενώ το Αμερικανικό Ναυτικό πίστωσε με μια κατάρριψη τον υποπλοίαρχο Αντονυ Νάργκι της VF-111, ένα α- πόσπασμα της οποίας επιχειρούσε από το αεροπλανοφόρο USS «Intrepid». Ο Νάργκι και ο παραστάτης του, υποπλοίαρχος Αλεξ Ρούκερ, έσπευσαν να αντιμετωπίσουν τα MiG που κατευθύνο- νταν στα αεροσκάφη Α-4. Ο πρώτος ανέφερε: «...Πιστεύω ότι ο

Βορειοβιετναμέζος πιλότος του MiG-21 με εντόπισε ταυτόχρο­να. Αρχισε να εκτελεί ελιγμούς, αλλά κατόρθωσα να βρεθώ στην ουρά του. Εκτόξευσα έναν Sidewinder που απέκοψε την ουρά του. Ο πιλότος εγκατέλειψε με επιτυχία και παρατήρησα τον λευκό-πορτοκαλί θόλο του». Το ζεύγος των Crusader επιτέ­θηκε και σε ένα άλλο MiG-21 και εκτόξευσε δύο Sidewinder. Τα βλήματα εξερράγησαν πολύ κοντά αλλά δεν κατέρριψαν το αε­ροσκάφος. Η επιτυχία του Νάργκι ήταν η 29η κατάρριψη MiG από το Αμερικανικό Ναυτικό και η 18η και τελευταία επιβεβαιω­μένη από τα Crusader. Ολες οι μεταγενέστερες καταρρίψεις MiG του Αμερικανικού Ναυτικού σημειώθηκαν από F-4 Phantom.

Το 1972 σημειώθηκε ένα περιστατικό ανάμεσα σε δύο Crusader και σε ένα MiG-17, ενδεικτικό της φήμης του δεύτε­ρου. Ο πιλότος του τελευταίου, έσπευσε να αναχαιτίσει αερο­σκάφη που σύμφωνα με τον ελεγκτή εδάφους ήταν Phantom.

Η ΒΟΡΕΙΟΒΙΕΤΝΑΜΙΚΗ ΑΕΡΑΜΥΝΑΗ βορειοβιετναμική αεράμυνα αποτέλεσε τη μεγαλύτερη απειλή για τα Crusader. Από τα φορητά όπλα και τους τεράστιους αριθ­μούς πυροβόλων 23 mm, 37 mm, 57 mm, 85 mm και 100 mm με καθο­δήγηση ραντάρ, καταρρίφθηκαν 42 F-8 και 20 RF-8 του Ναυτικού και 12 F-8E των Πεζοναυτών. Ο ανθυποπλοίαρχος Τζέι Μίλερ, πιλό­τος RF-8G της VPF-63 το 1967, είχε πει για τη σφοδρότητα των α­ντιαεροπορικών πυρών: «Βρισκόμουν σε μια αποστολή στη Θόρεια Χαίφόνγκ και το επιτελείο επιθυμούσε απεγνωσμένα τις φωτογρα­φίες για τα αποτελέσματα της προσβολής. Καθώς προσέγγισα την περιοχή, τα αντιαεροπορικά πυρά άρχισαν να πυκνώνουν. Ενιωσα ότι αν άνοιγα την καλύπτρα του αεροσκάφους μου, θα μπορούσα να περπατήσω πάνω στα πυκνά πυρά. Χρησιμοποίησα τον μετα- καυστήρα και κατόρθωσα να αποφύγω τον κίνδυνο και να επιστρέ­φω με τις πολύτιμες φωτογραφίες...». Για την αποστολή του ο Μί­λερ κέρδισε τον Σταυρό Διακεκριμένου Ιπταμένου (DFC - Distinguished Flying Cross).Τα αναγνωριστικά Crusader ήταν τα πρώτα αεροσκάφη που εντόπι­σαν θέσεις των αντιαεροπορικών πυραύλων SA-2 Guideline σε μια περιοχή νοτιοανατολικά του Ανόι. Η αμερικανική ηγεσία δεν επι­θυμούσε την προσβολή τους, ενώ βρίσκονταν σε στάδιο προετοι­μασίας. Η προσβολή ξεκίνησε μόνο μετά την κατάρριψη αρκετών αμερικανικών αεροσκαφών. Τα Crusader και τα Skyhawk αποτελού- σαν ένα δίδυμο που είχε αναλάβει την επικίνδυνη αποστολή της καταστολής αεράμυνας. Τα δεύτερα εκτόξευαν τους πυραύλους αντι-ραντάρ Shrike και τα Crusader τους ακολουθούσαν μέχρι το

σημείο της πρόσκρουσης. Ακολουθούσε προσβολή των θέσεων με πυροβόλα και ρουκέτες Zuni. Ο SA-2 δεν ήταν κατάλληλος για την προσβολή χαμηλά ιπτάμενων αεροσκαφών, αλλά σε μεγαλύτερο ύ­ψος ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος. Η έκρηξη της κεφαλής βάρους 159 kg σε απόσταση 60 m από ένα αεροσκάφος, ήταν επαρκής για να το καταρρίψει.Ο Ντάντλεϊ Μούρ και ο Μπόιντ Ρέπσερ ήταν πιλότοι της VF-194 σε μια αποστολή το 1966 στην ακτογραμμή νότια της Βινχ. Ο Μούρ ή­ταν ο παραστάτης του σχηματισμού κατά το σκέλος της επιστρο­φής, όταν εντόπισε ένα σύννεφο σκόνης στο έδαφος και στη συ­νέχεια μια τεράστια πορτοκαλί φλόγα να ξεπηδά από μέσα του. Επρόκειτο για πύραυλο SA-2. Οι δύο πιλότοι εισήλθαν σε μια δεξιά βύθιση για να αυξήσουν την ταχύτητά τους. Σε ύψος 900 m ο προ- ωθητής αποκολλήθηκε από τον πύραυλο και ξεκίνησε η διαδικα­σία καθοδήγησης προς τον στόχο. Ο πύραυλος εκινείτο σχεδόν παράλληλα προς το έδαφος και ήταν πλέον φανερό ότι κατευθυ- νόταν προς τον Ρέπσερ. Τα δύο αεροσκάφη εκτέλεσαν ένα απότο­μο δεξιό break φθάνοντας τα 6 g. Ο συγχρονισμός έπρεπε να είναι τέλειος, ώστε ο πύραυλος να μη μπορέσει να ακολουθήσει. Ο SA-2 πέρασε τόσο κοντά ανάμεσα στα δύο αεροσκάφη, ώστε ο Μούρ μπόρεσε να διακρίνει τη δομή του. Συνέχισε την ανεξέλεγκτη πο­ρεία του και εξερράγη λίγο μακρύτερα, καλύπτοντας με ένα σύν­νεφο μαύρου καπνού μια μεγάλη περιοχή. Δέκα αεροσκάφη του Αμερικανικού Ναυτικού καταρρίφθηκαν από αντιαεροπορικούς πυραύλους.

36

F-8E C rusader μ ε αρ. σ ειρ ά ς «61-50318», τη ς VMF(AW)-235 « D eath Angels» του Σώ μ α το ς των Αμερικανώ ν Π εζοναυτώ ν, σ τη βάση Ν τα Ν ανγκ, σ το Β ιετν ά μ το 1968. Η VMF(AW)-235 ε ξε λ ίχ θ η κ ε σε μια από τ ις πιο δ ιά σ ημ ες μ ο ίρ ες σ τον π όλεμο το υ Β ιετν ά μ . Επιχειρούσε από βά σ εις ξη ρός μ ε κύρια αποστολή την παροχή ε γ γ ύ ς υπ οστήρ ιξης.

© V IN C E N Z O A U L E U A

Οταν αναγνώρισε τους αντιπάλους του, επικοινώνησε με τον ε­λεγκτή και ύστερα από ορισμένα απρεπή σχόλια εγκατέλειψε το αεροσκάφος του. Ηταν η 19η αλλά μη επιβεβαιωμένη κατάρ- ριψη για το Crusader, που σημείωσε όλες τις επιτυχίες του σε διάστημα δύο περίπου ετών.

Στις 24 Μαϊου 1972 το Αμερικανικό Ναυτικό έχασε ένα F-8J (150311) της VF-24, που πιθανώς έπεσε θύμα αντιαεροπορικού πυραύλου - τα βορειοβιετναμικά αρχεία δεν αποδίδουν την κα- τάρριψη του αεροσκάφους σε MiG-21.

Η VPF-63 έχασε 20 RF-8A από τη βορειοβιετναμική αεράμυ­να. Η VMCJ-1 των Πεζοναυτών, η οποία εκτός από βάσεις ξηράς επιχειρούσε με αποσπάσματα από διάφορα αεροπλανοφόρα για την υποστήριξη της VPF-63, έχασε άλλα 12 αεροσκάφη, όλα θύματα αντιαεροπορικών πυραύλων και πυροβόλων. Το σύνθη­μα των πιλότων των αναγνωριστικών ήταν “ Unarmed and Unafraid» (=Αοπλοι και άφοβοι). Ωστόσο ένας από αυτούς είχε πει: «Σίγουρα ήμαστε άοπλοι αλλά δεν είμαι σίγουρος για το δεύτερο...». Ενας άλλος πιλότος RF-8G σημείωσε τις εμπειρίες του από μια αποστολή το 1972: «...0 πόλεμος το 1972 ήταν πα­ρόμοιος με εκείνον του 1967. Η βορειοβιετναμική αεράμυνα ή­ταν το ίδιο ισχυρή, με εξαίρεση την εμφάνιση των πρώτων ZSU- 23-4 (σ.σ. αυτοκινούμενο αντιαεροπορικό σύστημα με τέσσερα πυροβόλα των 23 mm) που αντιμετώπισα σε μια αποστολή. Προ­σέγγιζα τη γέφυρα της Θανχ Χόα από τον βορρά πετώντας με ταχύτητα 1.100 km/h και σε ύψος 1.400 m, ακολουθώντας τη σι­δηροδρομική γραμμή. Παρακολουθούσα την περιοχή μέσω της ειδικής οθόνης, όταν παρατήρησα έναν κόκκινο χείμαρρο να με προσεγγίζει από δεξιά. Το δεξί μου πόδι σχεδόν κόντεψε να σπάσει από το πάτημα του ποδωστηρίου του πηδαλίου διεύ­θυνσης. Κατόρθωσα να εκτελέσω break και να αποφύγω τα φο­νικά πυρά. Η εμπλοκή ήταν διάρκειας μόλις ενός δευτερολέ­πτου, αλλά εντυπωσιάστηκα από την απόδοση του συστήμα­τος...».

Το 1972 τα Crusader επιχειρούσαν πλέον από τα μικρότερα αεροπλανοφόρα κλάσης «Essex» και είχαν ελάχιστες ευκαιρίες να αντιμετωπίσουν τα MiG. Οι πιλότοι τους πίστευαν ότι οι Βο- ρειοβιετναμέζοι απέφευγαν να εμπλακούν μαζί τους και ανέμε­ναν την αποχώρησή τους από την ευρύτερη περιοχή για να επι­τεθούν στα βαρυφορτωμένα F-4 Phantom. Το 1973 επιχειρούσαν οι μοίρες VF-24 και VF-211 από το USS «Hancock» και VF-191 και VF-194 από το USS «Oriskany», με F-8J, όπως και η VPF-63 με α­ναγνωριστικά RF-8G.

Τα Crusader χρησιμοποιήθηκαν και από το Σώμα των Αμερι­κανών Πεζοναυτών, κυρίως για αποστολές κρούσης και εγγύς υποστήριξης. Μετέφεραν στους τέσσερις φορείς στις πλευρές της ατράκτου ισάριθμα ατρακτίδια, το καθένα με δύο ρουκέτες Zuni των 5 in. Στους δύο πτερυγικούς φορείς μπορούσαν να με­ταφερθούν δύο βόμβες Mk 84 των 907 kg ή τέσσερις των 454 kg ή οκτώ των 227 kg ή δώδεκα των 113 kg. Οι Πεζοναύτες έχασαν

δώδεκα F-8E από αντιαεροπορικά πυρά, δύο από επιθέσεις στη βάση της Ντα Νανγκ και εννέα σε επιχειρησιακά ατυχήματα (α- νάμεσά τους και ένα RF-8A). Οι δύο σημαντικότερες βάσεις τους ήταν η Ντα Νανγκ και η Τσού Λάι, 89 km νότια από την πρώ­τη. Τα Crusader ήταν τα μοναδικά μαχητικά που μπορούσαν να μεταφέρουν βόμβες των 907 kg, οι οποίες ήταν εξαιρετικά απο­τελεσματικές σε συγκεντρώσεις στρατευμάτων στην πυκνή ζούγκλα. Οι βόμβες αυτές, με τους χαρακτηριστικούς πυρο­κροτητές Daisy Cutter στο ρύγχος, εκρήγνυντο σε ύψος 90 cm από το έδαφος και ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικές στη δημι­ουργία ασφαλών ζωνών προσγείωσης για ελικόπτερα, εξαφανί­ζοντας τη βλάστηση.

Στη βάση της Ντα Νανγκ αναπτύχθηκε αρχικά η VMF(AW)- 312, την περίοδο Δεκεμβρίου 1965-Φεβρουαρίου 1966. Ακολού­θησαν η VMF(AW)-235 μέχρι τον Νοέμβριο του 1966 και η VMF(AW)-232. Οι μοίρες αυτές πραγματοποιούσαν εναλλαγές στο Βιετνάμ. Το 1967 η VMF(AW)-232 επανεξοπλίστηκε με F-4J και το επόμενο έτος την ακολούθησε η VMF(AW)-235. Η τελευ­ταία συμμετείχε στην αντιμετώπιση της πολιορκίας της βάσης του Κε Σαν, πραγματοποιώντας αποστολές κρούσης για την υ­ποστήριξη των σκληρά δοκιμαζόμενων στρατιωτών. Ο πιλότος Ντέιβιντ Κόρμπετ μίλησε για τις εμπειρίες του κατά τη μάχη: «...Πραγματοποιούσαμε συνεχώς αποστολές, συχνά εκτελώ- ντας ρίψη των βομβών μας σε απόσταση μόλις 100 m από τα στρατεύματά μας. Οι βόμβες μας ήταν ειδικά τροποποιημένες ώστε να εκρήγνυνται σε βάθος 1 m περίπου και να προκαλούν κατάρρευση των σηράγγων που άνοιγαν οι Βορειοβιετναμέζοι για να υπερκεράσουν τις θέσεις των αμυνομένων...». Τα τελευ­ταία μαχητικά Crusader αποσύρθηκαν από την υπηρεσία του Αμερικανικού Ναυτικού τον Μάιο του 1976. Ετσι για τους πιλό­τους που πολέμησαν με τέτοια αεροπλάνα πάνω από το Βιετ­νάμ έκλεινε ένα σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας τους. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ(1) Is tvan Toperczer: M iG -17 AN D M iG -19 UNITS O F THE VIETNAM WAR, O sprey C om bat A ircraft, N o 25, O sprey Publishing, 2001.(2) Peter B . M ersky: VOUGHT F-8 CRUSADER, « WOF»,vol.5, 1996.(3) Is tvan Toperczer: MiG-21 UNITS O F THE VIETNAM WAR, O sprey C om bat A ircraft, N o 29, O sprey Publishing 2001.(4) Lou Drendel: ...AND KILL M IGS, S quadron/S ignal publications, 1984.(5) W illiam G reen and Gordon Sw anborough:THE COMPLETE B O O K O F FIGHTERS, Salam ander Books, 1994.(6) B ill Gunston: AM ERICAN WARPLANES, Salam ander Books, 1986.

37

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

ΠΕΡΙΚΛΗΣ Α. ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ ΗΙΝΕΣΗ τη «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΑΡΑΚΟΥ»

Οι πόΗεμοι μειαΕύ των πρωιωνκινέζικων «ανιιμαχομενω ν κρατών»

üoc-ooc αι. η.».

Ξ ίφ ος μ ε π ερ ίτεχν η διακόσμηση της π εριόδου των «Αντιμαχόμενω νκρατώ ν», που ανήκε σε βασιλέα. Φ έρει επ ιγραφ ή τύπου «π τηνο ύ» (S carpari M .: ΑΡΧΑΙΑ ΚΙΝΑ, Εκδ. Κ αρακώ τσογλου, 2000).

mm-

Π ο λεμ ικ ο ς π ελεκυς α ρ μ α τη λ ά τη μ ε π ερ ίτεχν η ανάγλυφ η διακόσμηση, π ερ ί το 700 π.Χ.

Το βασίλειο me κινεζικής Ουναστείαα Τσού ιον 8ο αιώνα π.Χ. διαοπάοθηκε

οριοιικά οε δεκάδες κραιίδια, ία οποία κυβερνούσαν ιριλοπόΠεμοι

ηγεμόνες. ΑκοΠούθηοε ένας σκληρός αγώνας μεταξύ ιους, προκειμένου

η Κίνα να επανενοποιηθεί. Το χρονικό διάστημα μεταξύ ίου 9ου και ίου

6ου αι. π.Χ., ίο οποίο χαρακιηρίζειαι από διαρκείς πόλεμους, συχνά

ολοκληρωτικούς, είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους

ιης κινεζικής στρατιωτικής ιστορίας.

Π Ο Λ Ε Μ ΙΣΤΕ Σ ΤΗΣ ΔΥΝΑ ΣΤΕΙΑ Σ Σ Α Ν ΓΚ (15ος -11ος αιώνας π.Χ.) Α ρ ισ τερ ά α π εικ ο ν ίζετα ι ένα μ έλ ο ς της π ολεμ ικής α ρ ισ το κρ α τία ς μ ε ελασ μά τινο

θώ ρακα , ε ξε ζη τη μ έ ν ο κράνος μ ε α νάγλυφ α χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά δράκου κα ι σ τιβαρό π εριλα ίμ ιο (που θ υ μ ίζ ε ι το α ντίσ το ιχο μ ετα λ λ ικ ό α π άρτιο τη ς μυκηνα ϊκής πανοπλίας των

Δ ενδρώ ν). Ο άνδρας φ έρ ε ι ως επ ιθ ε τ ικ ά όπλα μ ακρ ιά λόγχη, τό ξο , εγ χ ε ιρ ίδ ιο και ξίφ ος (συνδυασμός όπλων που κ α τα δ εικ νύ ε ι π ολεμ ισ τή ά ρ μ α το ς ). Ο μα χ η τή ς δεξιά

αντιπ ροσω π εύει τη μ άζα των απλών π ολεμιστώ ν, που π ολεμούσ ε μ ε μ εγά λο υ ς π ελέκ εις ή π ρω τόγονες α λ εβ ά ρ δ ες και π ρ ο σ τα τευ ό τα ν από δ ερ μ ά τινο υ ς θώ ρ α κες .

(Σ χολιασμός-ε ικονογράφ ηση για τ ις Ε κδόσεις Π Ε Ρ ΙΣ Κ Ο Π ΙΟ : Χ ρ ήσ τος Γ ιαννόπουλος)

ΣΤΡΑ

ΤΙΩ

ΤΙΚΗ

ΙΣ

ΤΟΡΙ

Α ·

No

131

Πρώτη δυναστεία της κινεζικής πολιτισμικής περιοχής ήταν αυ­τή των Ξία (ή Κσία - Hsia)/(1), η ο­ποία μέχρι πρόσφατα θεωρείτο από αρκετούς ιστορικούς ως

μυθική. Τα αρχαιολογικά ευρήματα των τελευταίων δεκαετιών τείνουν να ανα­τρέψουν την παραπάνω άποψη, υποδει­κνύοντας την ύπαρξη μιας ισχυρής φυ­λετικής ένωσης υπό την εξουσία του κι­νεζικού γένους Ξία, που ήλεγχε μεγάλο μέρος της κοιλάδας του Κίτρινου ποτα­μού (Χουάνγκ Χο). Ενα από τα πολλά κι­νεζικά γένη τα οποία είχαν υποτάξει οι Ξία, ήταν οι Σανγκ (Shang). Ο πρώτος μεγάλος πόλεμος της κινεζικής ιστο­ρίας αφορά την επανάσταση των δεύτε­ρων εναντίον των πρώτων. Οι Σανγκ τέ­θηκαν επικεφαλής ενός συνασπισμού ε- παναστατημένων φυλών και κατόρθω­σαν να νικήσουν τους Ξία κατά την απο­φασιστική μάχη του Μινγκ Τ ’ιάο (Ming T’iao, 1763 π.Χ. σύμφωνα με την κινεζική παράδοση). Οι ίδιοι σταθεροποίησαν την εξουσία τους σε ολόκληρη την κινε­ζική περιοχή μόλις τον 16ο αιώνα π.Χ. Εχει εκτιμηθεί ότι οι Ξία αντιστάθηκαν επί δύο αιώνες μετά την ήττα τους, υ­ποχωρώντας συνεχώς έναντι των προε- λαυνόντων Σανγκ. Τελικά εξολοθρεύτη­καν από τους δεύτερους, οι οποίοι κα­τέλαβαν το κράτος και την πρωτεύουσα των Ξία και έτσι έγιναν η δεύτερη δυνα­στεία της Κίνας.

Οι Σανγκ ακολούθως επεξέτειναν την εξουσία τους, υποτάσσοντας περισ­σότερα γειτονικά κινεζικά και αλλοεθνή γένη. Οι δυσκολότεροι από τους πολέ­μους τους ήταν εκείνοι εναντίον των φυλών των «Βαρβάρων», οι οποίες πε­ριέβαλλαν από παντού τα εδάφη τους.

Το κράτος των Σανγκ κατά την πε­ρίοδο της μέγιστης ακμής του εκτεινό­ταν από την Κίτρινη θάλασσα στα δυτι­κά μέχρι τη σημερινή επαρχία Κανσού (Kanshu) στα ανατολικά. Ηταν οργανω­μένο σε φεουδαρχική βάση και δια ιρεί­το σε πέντε διοικήσεις, οι οποίες λει­τουργούσαν και ως στρατιωτικές περι­φέρειες: το κεντρικό Σανγκ, τα βόρεια, τα νότια, τα ανατολικά και τα δυτικά ε­δάφη. Στο Κανσού οι Σανγκ κατέστησαν υποτελές ένα ακόμη γένος, αυτό των Τσού (ή Τσόου - Ζου, Chou, Zhou). Αρκε­τοί ιστορικοί πιστεύουν ότι οι Τσού δεν ήταν από την αρχή κινεζικό φύλο, όπως οι δύο πρώτες δυναστείες, αλλά π ιθα­νώς πρωτο-τουγγουσικό. Οι Τσού ισχυ- ροποιήθηκαν αρκετά με το πέρασμα των αιώνων και γίνονταν όλο και πιο προκλητικοί έναντι των Σανγκ. Τον 13ο αιώνα π.Χ. μετανάστευσαν στη σημερι­νή επαρχία Σενσί, πλησιάζοντας περισ­σότερο τις κτήσεις των Σανγκ. Τον 12ο αι. π.Χ. συνέχισαν τη σταθερή προώ θη­σή τους, όταν απέσπασαν από τους Σαν- γκ την κοιλάδα του ποταμού Ουέι (Wei),

Οι Τσού ισχυροποιήθηκαν ακόμη πε­ρισσότερο στην κοιλάδα του ποταμού Ουέι, η οποία ήταν ένα φυσικό οχυρό, ε­πειδή προστατευόταν από υψηλά όρη και οι μόνες «είσοδοι» σε αυτήν ήταν μερικά περάσματα ανάμεσα στα βουνά. Ετσι μπορούσαν να επιτίθενται στους ε­χθρούς τους και να βρίσκουν καταφύ­γιο στην απρόσιτη περιοχή τους. Αρχικά υπέταξαν αρκετά γένη και .φυλές βαρ­βάρων οι οποίες ζούσαν στον περίγυρο του κράτους τους, με σκοπό να αυξή­σουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους με τους άνδρες των υποτελών τους. Επει­τα επαναστάτησαν ανοικτά εναντίον των Σανγκ και τους αντιμετώπισαν κατά τη μεγάλη μάχη του Μού (Mu, 1121 π.Χ. ή, σύμφωνα με άλλη χρονολόγηση, 1027 π.Χ.). Αν και οι Σανγκ κινητοποίησαν ό­λους τους υποτελείς τους λαούς για την τελική αναμέτρηση, οι στρατιώτες τους δεν μπόρεσαν να συγκροτήσουν την ορμή των «νεοφώτιστων» στον κινε­ζικό πολιτισμό βαρβάρων πολεμιστών των Τσού. Αφησαν τα όπλα τους και πα­ραδόθηκαν στους νικητές, ενώ ο βασι­λέας τους αυτοκτόνησε στο πεδίο της μάχης. Αυτό το γεγονός σηματοδοτεί την αρχή της νέας κινεζικής δυναστείας των Δυτικών Τσού (1121 -771 π.Χ.), όπως είναι γνωστή, επειδή το κέντρο της ι­σχύος της βρισκόταν στα δυτικά, κοντά στην κοιτίδα της. Οι Τσού δεν μπόρεσαν να εξοντώσουν το γένος των Σανγκ, οι οποίοι διατήρησαν τις κτήσεις τους και τον τίτλο των βασιλέων, ωστόσο χωρίς ουσιαστική εξουσία. Το κρατίδιο των τε­λευταίων, το οποίο έγινε αργότερα γνω­στό ως Σούνγκ (Shung), επεβίωσε ως το 285 π.Χ.

01 ΠΟΛΕΜΟΙΣτη συνέχεια θα περιγράφουμε ανα­

λυτικά μερικές από τις μάχες οι οποίες έγιναν κατά την εν λόγω περίοδο. Μερι­κές από αυτές δεν είναι από τις σημα­ντικότερες, ωστόσο είναι από τις πιο α­ντιπροσωπευτικές ως προς την τακτική η οποία ακολουθήθηκε και δίνουν μια αρκετά καλή εικόνα της κινεζικής πολε­μικής τέχνης κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου.

Οι Τσού κατέκτησαν όλα τα εδάφη των Σανγκ και επεξέτειναν την κινεζική πολιτική και πολιτισμική περιοχή, απορ­ροφώντας όλο και περισσότερους γει­τονικούς βαρβαρικούς πληθυσμούς (Ρούνγκ, Τι, Γι, κ.ά.). Αυτοί οι πληθυσμοί δεν υποτάσσονταν απλώς στο κινεζικό κράτος αλλά «σινοποιούντο», δηλαδή υιοθετούσαν την κινεζική γλώσσα και τον κινεζικό πολιτισμό. Οι Τσού επεξέ- τειναν το φεουδαρχικό σύστημα που κληρονόμησαν από τις δύο προηγούμε­νες δυναστείες, σχηματίζοντας αρχικά 71 «φέουδα», που βρίσκονταν υπό τον

Π ρ ο σ τα τευ τικ ές π ρομετω π ίδες αλόγω ν αρμάτω ν τη ς Δ υ ν α σ τεία ς

των Δ υ τικώ ν Τσού.

η οποία είχε ιδιαίτερα στρατηγική θέση. Οι Σανγκ δεν κατόρθωσαν να σταματή­σουν την προέλαση των τυπικώς υποτε­λών τους και έτσι αναγκάστηκαν να τους αναγνωρίσουν ως ηγεμόνες των δυτικών εδαφών.

Αγονη έκ τα σ η σ τη σ ημερ ινή επ αρχία Λ ιαονίνγκ της

β ο ρ ειο α να το λ ικ ή ς Κίνας.Η περιοχή Λιαονίνγκ

κ α τα κ τή θ η κ ε σ ταδ ιακά από το βα σ ίλειο Β ό ρ ειο Γεν, κ α τά την

π ερίοδο των Αντιμαχόμενω ν κρατών. Α π ο τέλ εσ ε το τελ ευ τα ίο

κ α τα φ ύ γ ιο το υ μονάρχη του , το 222 π.Χ.

40

έλεγχο τοπικών «βαρώνων». Αυτά τα φέουδα έγιναν αργότερα εκατοντάδες και αποτέλεσαν τη 6άση της δημιουρ­γίας των «Αντιμαχόμενων» ή «Φιλοπόλε­μων Κρατών» της Κίνας.

Η διάσπαση του βασιλείου των Τσού ξεκίνησε τον 9ο αιώνα π.Χ. Το 880 π.Χ. ε- ξερράγη ουσιαστικά ο πρώτος πόλεμος ανάμεσα στα Αντιμαχόμενα κράτη, όταν ο άρχοντας της μεγαλύτερης νότιας η­γεμονίας, του Τσ’ ού (Ch’ u), έλαβε τον τίτλο του βασιλέα, αμφισβητώντας έτσι την εξουσία του μονάρχη της δυναστεί­ας Τσού. Ο τελευταίος κινήθηκε ενα­ντίον του και τον υπέταξε. Ομως οι άλ­λοι φεουδάρχες κατανόησαν ότι οι Τσού ήταν πλέον ανίσχυροι και προχώρησαν στην πρώτη επανάσταση εναντίον τους, αρνούμενοι να πληρώσουν τους φό­ρους τους και να δηλώσουν επίσημα υ­ποταγή (842 π.Χ.). Οι Τσού κατόρθωσαν μετά από μεγάλες προσπάθειες να επι­βάλουν την κυριαρχία τους, ωστόσο το βασίλειό τους άρχισε να διαλύεται. Το 789 π.Χ. οι βάρβαροι Ρούνγκ (Rung ή Jung, σύμφωνα με άλλη απόδοση αυτού του εθνωνύμιου στις ευρωπαϊκές γλώσ­σες)/^) συνέτριψαν τον βασιλικό στρα­τό και εξόντωσαν το μεγαλύτερο μέρος του.

Το 771 π.Χ. οι «βαρώνοι» υποτελείς του Τσού πρόδωσαν τον βασιλέα, όταν δεν τον βοήθησαν στρατιωτικά κατά την εισβολή των βορείων βαρβάρων Ρούγκ στις κτήσεις του. Οι βάρβαροι κα­τέλαβαν την πρωτεύουσα των Τσού, κα- ταστρέφοντας τη δύναμή τους. Το 707

π.Χ. οι τελευταίοι δέχθηκαν το τελειω­τικό κτύπημα όταν ηττήθηκαν σε μάχη από μια νέα συμμαχία επαναστατημέ- νων αριστοκρατών υπό την ηγεσία του πιο ισχυρού «βαρώνου», του ηγεμόνα του Τσενγκ (Cheng). Το βασίλειο διασπά- σθηκε οριστικά σε δεκάδες κρατίδια (170, σύμφωνα με μια εκτίμηση), τα ο­ποία αντιστοιχούσαν στα παλαιά υποτε­λή φέουδά του. Ανάμεσα στους πολέ­μαρχους κυβερνήτες τους ξεκίνησε έ­νας σκληρός αγώνας, ο οποίος έμελλε να διαρκέσει πέντε αιώνες, ως την τελι­κή ενοποίηση του κινεζικού κόσμου σε μια αυτοκρατορία.

Σταδιακά τα μικρότερα κράτη υπέ­κυψαν στα μεγαλύτερα, είτε με πολέ­μους είτε με ανοικτούς εκβιασμούς. Πε­ρισσότερο ευνοημένα ήταν όσα βρίσκο­νταν στην περιφέρεια του κινεζικού κό­σμου, από όπου μπορούσαν να επεκτα- θούν στα εδάφη των βαρβάρων και έτσι να ισχυροποιηθούν περισσότερο με πό­ρους και με «νεοφώτιστους» στον κινε­ζικό πολιτισμό στρατιώτες, συγκριτικά με τα κράτη τα οποία βρίσκονταν στο ε­σωτερικό της κινεζικής περιοχής.

Περισσότερο ευνοημένο από όλα, λόγω της γεωγραφικής θέσης του, ήταν το κράτος Τσιν (ή Τσ’ ιν - Ch’ in), το οποίο βρισκόταν στο δυτικό άκρο της κάτω κοιλάδας του Κίτρινου ποταμού. Το Τσιν κατέκτησε πολλά εδάφη των γειτονικών βαρβάρων, τους οποίους κατέστησε υ­πηκόους του. Η πληθυσμιακή βάση αυ­τού του κράτους δεν ήταν εξαρχής κι­νεζική αλλά αλταϊκή.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΤΟΝ «ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΠΝ ΚΡΑΤΠΝ» ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Οι Τσού μετά τις συνεχείς ήττες τους, το 842, το 771 και το 707 π.Χ., συνέχισαν να είναι τυπικά το βασιλικό γένος της κινεζικής πε­ριοχής. Ωστόσο δεν είχαν πλέον καμία εξουσία πέρα από τις προ­σωπικές κτήσεις τους. Μετά την απώλεια της πρωτεύουσας τους (771 π.Χ.), αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την έδρα τους στα δυ­τικά και να εγκατασταθούν ανατολικότερα, στην πόλη Λο γιάνγκ (Lo yang), όπου επεβίωσαν μέχρι το 256 π.Χ. Λόγω αυτού του γεγο­νότος το χρονικό διάστημα 771-256 π.Χ. της κινεζικής ιστορίας έ­χει ονομαστεί περίοδος της δυναστείας των Ανατολικών Τσού.Το παραπάνω διάστημα διαιρείται στην περίοδο «των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων» (771-403 π.Χ.) και σε αυτή των «Φιλοπόλεμων» ή «Αντιμαχόμενων κρατών» (403-221 π.Χ.). Στην πραγματικότητα αυ­τός είναι ένας συμβατικός χρονολογικός διαχωρισμός, επειδή δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στις δύο περιόδους, παρά τους ισχυρισμούς των πηγών. Εγινε πολύ αργότερα, όταν οι Κινέζοι λόγιοι χρησιμοποίησαν τον τίτλο της «Περιόδου των Ανοί­ξεων και των Φθινοπώρων», τον οποίο έφεραν τα αρχεία του κρά­τους Λού (Lu) για την ιστορία του κατά το διάστημα 722-481 π.Χ., προκειμένου να προσδιορίσουν με αυτόν τη φάση της ιστορίας ό­λων των κινεζικών κρατών κατά την ίδια περίπου χρονική περίοδο. Υποτίθεται ότι η περίοδος «των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων» χαρακτηριζόταν από μια ηπιότερη νοοτροπία μεταξύ των αντιμα- χομένων σε σχέση με ό,τι συνέβαινε κατά την κυρίως εποχή των Αντιμαχομένων κρατών. Επιπρόσθετα, υποτίθεται ότι κατά την

πρώτη περίοδο (771-403 π.Χ.) οι συρράξεις ακολουθούσαν την αρ­χαία παράδοση των δυναστειών Σανγκ και Τσού, ευρισκόμενες πλησιέστερα στον «ηρωικό» αριστοκρατικό τύπο, ανάλογο με αυ­τόν της Ελλάδας των Μυκηναϊκών και των Γεωμετρικών χρόνων. Κατά τη δεύτερη περίοδο (403-221 π.Χ.), σύμφωνα πάντα με την κι­νεζική παράδοση, οι εχθροπραξίες χαρακτηρίζονταν από τον σκληρό επαγγελματισμό και τη χρήση πολυπληθών στρατών.Στην ουσία δεν υπήρχε αξιόλογη διαφορά ανάμεσα στον τρόπο πολέμου των δύο περιόδων, αλλά μια αργή σταδιακή εξέλιξη από τη μία κατάσταση στην άλλη, λόγω της βαθμιαίας αύξησης της έ­κτασης και του πληθυσμού των εμπόλεμων βασιλείων. Η εποχή των Φιλοπόλεμων ή Αντιμαχόμενων κρατών καλύπτει στην πραγ­ματικότητα ολόκληρο το διάστημα 880-202 π.Χ., δηλαδή συμπερι­λαμβάνει την περίοδο της Δυναστείας Τσιν (221-206 π.Χ.) και το διάστημα 206-202 π.Χ. Αυτό ισχύει επειδή κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων (221-202 π.Χ.), οι πληθυσμοί των Αντιμαχόμενων κρα­τών, παρά την προσωρινή υποταγή τους στον Σι Χουάνγκ Τι (Shih Huang Ti, «Πρώτος Αυτοκράτορας») το 221 π.Χ., συνέχισαν να έ­χουν έντονη τοπικιστική συνείδηση, η οποία εκδηλώθηκε με εξε­γέρσεις μετά τον θάνατό του (210 π.Χ). Τότε αυτά τα κράτη ανασυ- στάθηκαν και σημειώθηκαν νέοι πόλεμοι μεταξύ τους. οι οποίοι τελείωσαν οριστικά το 202 π.Χ, με την τελική επικράτηση της δυ­ναστείας Χαν (Han).

41

Άγαλμα του μεγάλου φιλόσοφου Λόο Τσε (605-520 π.Χ.) ο οποίος

γεννήδηκε και έδρασε κατά την πρώτη περίοδο των πολέμων

μεταξύ των Αντιμαχόμενων κρατών.

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

131

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η «Ό

ΡΙΑ

· No

131

Ο πλούτος του κράτους Τσενγκ ήταν δέλεαρ τόσο γιατους Κινέζους γείτονές του, όσο και για τους βαρβάρους.

Χάρτης του κράτους της Δυναστείας των Δυτικών Τσού (12ος-8ος αι. π.Χ.). Σημειώνονται οι κατά καιρούς πρωτεύουσες της Δυναστείας Τσού. Η Χάο και η Φενγκ ήταν τα διοικητικά κέντρα των Δυτικών Τσού, ενώ η Λο γιάνγκ (Λουογιόνγκ) η πρωτεύουσα του κρατιδίου των Ανατολικών Τσού (8ος-3ος αι. π.Χ.).

ζική ομάδα κρατών.Από τις πρώτες συγκρούσεις ξεχω­

ρίζει η μάχη του Τσε (Che), όχι τόσο για τη σπουδαιότητά της όσο για την τακτική η οποία εφαρμόστηκε από τους νικητές. Το 717 π.Χ. ο στρατός του κρατιδίου Νοτίου Γεν (Yen) εισέθαλε στη χώρα του Τσεν- γκ. Ο στρατηγός των Γεν διέπρα- ξε το σφάλμα να παρακάμψει την πόλη Τσε, χωρίς να την υποτάξει. Τρία σώματα του στρατού των Τσενγκ κινήθηκαν για να απο- κρούσουν τους εισβολείς, ενώ ταυτόχρονα ένα τέταρτό του κινήθηκε στα νώτα του εχθρού χωρίς να γίνει αντιληπτό. Το τε­λευταίο σώμα, το οποίο είχε ως διοικητές τους δύο γιούς του ηγεμόνα του Τσενγκ, κα­τόρθωσε να εισέλθει στην Τσε. Εκεί οι δύο πρίγκηπες κινητοποίησαν τους μάχι­μους άνδρες της πόλης, ε- νισχύοντας σημαντικά το

στρατιωτικό σώμα τους. Οι ει­σβολείς Γεν, οι οποίοι είχαν ε- μπλακεί σε μάχη με τα άλλα τρία τμήματα του στρατού των Τσενγκ, δέχθηκαν στα νώτα τους την επίθεση του ε- νισχυμένου σώματος των δύο

πριγκήπων. Με αυτόν τον τρόπο σι Τσεν- γκ περικύκλωσαν και κατέστρεψαν τον εχθρικό στρατό.

Ο πλούτος του κράτους Τσενγκ ήταν δέλεαρ τόσο για τους Κινέζους γείτο­νές του, όσο και για τους βαρβάρους. Ενα από τα φύλα των τελευταίων ήταν οι Ρούνγκ της περιοχής του ποταμού Χαν. Ο νότιος κλάδος αυτής της φυλής είχε υποταγεί σε κινεζικό φεουδαρχικό οίκο και είχε οργανωθεί ως πολιτισμένο κρατίδιο. Ο βόρειος κλάδος της παρέ­μενε ελεύθερος και οργανωμένος με βάση φυλετικά πρότυπα. Το 713 π.Χ. οι Βόρειοι Ρούνγκ εισέβαλαν στο έδαφος του Τσενγκ. Οι βάρβαροι δεν διέθεταν άρματα. Πολεμούσαν αποκλειστικά ως πεζοί. Είχαν τη φήμη ικανών και επιδέ­ξιων πολεμιστών, αλλά ήταν απείθαρ­χοι, χωρίς επιμονή για την τελική νίκη, αν τα πράγματα δεν εξελίσσονταν καλά για αυτούς. Οι αρματηλάτες του κινεζι­κού κράτους φοβούνταν να αντιμετωπί­σουν τους Ρούνγκ, λόγω της πολεμικής ικανότητας των δεύτερων. Ο γιός του η­γεμόνα των Τσενγκ, πρίγκηπας Τού (Tu), πρότεινε στο πολεμικό συμβούλιο να α­ντιμετωπίσουν τους βαρβάρους εφαρ­μόζοντας την τακτική της προσποιητής υποχώρησης, με σκοπό να εκμεταλλευ- θούν τη ροπή των τελευταίων προς την απειθαρχία. Σύμφωνα με το σχέδιό του,

Κατά το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. το Τσενγκ (Cheng) ήταν το ισχυρό­τερο από τα Αντιμαχόμενα κράτη. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 7ου αιώνα π.Χ. η ηγεμονία στον κινεζικό χώρο πέ- ρασε στο βασίλειο Τσι (ή Τσ’ι - Ch’i), πα­τρίδα μιας ημι-μυθικής προσωπικότη­τας, του μεγάλου θεωρητικού της πολε­μικής τέχνης Σούν Τζού (Sun Tzu), συγ­γραφέα του περίφημου εγχειρίδιου «Η Τέχνη του πολέμου». Κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα π.Χ. μεγάλες δυνάμεις ή­ταν τα κράτη Τζιν (Jin ή Tsin) και Τσ’ ού. Αυτά βρίσκονταν στην κοιλάδα του Κί­τρινου ποταμού. Το Τσ’ ού είχε εξαρχής κινεζικό πληθυσμό, σι κάτοικοι του Τζιν όμως είχαν σε μεγάλο βαθμό αλταϊκό αίμα. Το Τσενγκ και το Τσι είχαν κατα­στρέψει και προσαρτήσει δέκα περίπου γειτονικές τους ηγεμονίες το καθένα. Το Τζιν είχε κατορθώσει να κατακτήσει πάνω από είκοσι «βαρωνείες» και εξελί­χθηκε σε ένα ισχυρό κράτος, ιδιαίτερα επίφοβο λόγω του αριθμού των πολεμι­κών αρμάτων του.

Αντάξιο της ισχύος του Τζιν ήταν το βασίλειο Τσ’ ού, που αναπτύχθηκε στον νότο, στην κοιλάδα του ποταμού Γιανγκ τσε, έχοντας κατακτήσει πάνω από 45 μικρότερα κράτη. Ο απλός λαός του Τσ' ού, όπως και ένα μεγάλο μέρος της αριστοκρατίας του, δεν ήταν Κινέζοι αλλά «σινοποιημένοι» αυ- τόχθονες Τάι (ή Θάι - Thai). Ο βα­σιλικός οίκος που το κυβερνού­σε, ισχυριζόταν ότι καταγόταν από τη δυναστεία Ξία. Το Τσ’ ού ε­ξελίχθηκε βαθμιαία σε πραγματι­κό κολοσσό, ο οποίος πρωταγωνί­στησε σε όλους τους πολέμους της περιόδου, ως την οριστική πτώση του το 202 π.Χ.

Από τα άλλα βασίλεια ξεχώρι­ζαν το Σούνγκ, το Τσού, το Βό ­ρειο Γεν (Yen) και το Λού (Lu). Το Τσού ήταν η πατρίδα του μεγά­λου φιλόσοφου και ιδρυτή του Ταοϊσμού, Λάο Τσε (605-520 π.Χ.). Στο Λού γεννήθηκε ο Κομφούκιος το 551 π.Χ. Τα κρά­τη αυτά βρίσκονταν στην κοι­λάδα του Κίτρινου ποταμού, ανήκοντας στην βόρεια κινε-

42

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Γεω

ργία

Λο

υκά

/Εκδ

όσει

ς ΠΕ

ΡΙΣΚ

ΟΠΙ

Ο

2007

Ορειχάλκινη κεφαλή, μέρος θησαυρού κτερισμάτων που είχε ταφεί τελετουργικά στο Σανξιγκντούι της επαρχίας Σιχουόν την εποχή του

ορείχαλκου (Εθνικό Μουσείο Κινεζικής ιστορίας, Πεκίνο).

το οποίο εγκρίθηκε και εφαρμόστηκε, το κύριο μέρος του στρατού των Τσενγκ διαιρέθηκε σε τέσσερα τμήματα. Τα τρία από αυτά τοποθετήθηκαν σε ση­μεία μη ορατά από τον εχθρό, προκει- μένου να χρησιμοποιηθούν ως ενε- δρεύοντα. Το τέταρτο τμήμα στάλθηκε να επιτεθεί εναντίον των βαρβάρων. Οι Κινέζοι στρατιώτες μετά την αρχική επί­θεσή τους προσποιήθηκαν ότι λιποψύ­χησαν και υποχώρησαν. Οι Ρούνγκ άρχι­σαν να τους καταδιώκουν, διασπώντας τις τάξεις τους και χάνοντας τη συνοχή τους. Τότε ο στρατηγός των Τσενγκ έ­δωσε εντολή στα τρία ενεδρεύοντα σώ­ματα του στρατού του να επιτεθούν και να υπερκεράσουν το πρώτο τμήμα των προελαυνόντων εχθρών, το οποίο έ- φθασε στον χώρο της ενέδρας. Το πρώ­το «κύμα» των βαρβάρων περικυκλώθη- κε και εξοντώθηκε. Οι υπόλοιποι Ρούν- γκ, βλέποντας αυτό το γεγονός, πανικο- βλήθηκαν και εγκατέλειψαν τη μάχη, χωρίς να προσπαθήσουν ούτε να διασώ- σουν τους περικυκλωμένους συντρό­φους τους. Η πρόβλεψη του πρίγκηπα Τού είχε επαληθευτεί.

Προς το τέλος του 8ου αιώνα π.Χ. το κράτος Τσενγκ είχε φθάσει στο απόγειο της δύναμής του. Ο Χουάν (Huan), ηγε­μόνας του Τσού, ο οποίος παρέμενε α­κόμη ο τυπικός βασιλέας των κινεζικών εδαφών, κατανόησε ότι έπρεπε να υπο­τάξει πρώτα τον άρχοντα του Τσενγκ, προκειμένου να ανακτήσει την εξουσία των προγόνων του επί των άλλων «βα- ρώνων». Οι προκάτοχοί του είχαν κα­τορθώσει να επανενώσουν τα κινεζικά εδάφη περί το 750 π.Χ., αλλά μόνο προ­σωρινά. Ωστόσο οι ηγεμόνες της δυνα­στείας Τσού δεν εγκατέλειψαν την προ­σπάθεια. Ο Χουάν ζήτησε τη στρατιωτι­κή συνδρομή όλων των τυπικώς υποτε­λών του, προκειμένου να εκστρατεύσει εναντίον του Τσενγκ, το οποίο αντιμε­τώπιζε πλέον τη μεγαλύτερη απειλή για την επιβίωσή του. Κατά την αποφασιστι­κή μάχη του Σου κο (Hsuko, 707 π.Χ.) οι Κινέζοι σύμμαχοι του Χουάν τον εγκα- τέλειψαν, επειδή φοβούνταν πιθανή α­ναγέννηση της δύναμης της δυναστεί­ας Τσού, η οποία θα σήμαινε το τέλος της δικής τους ανεξαρτησίας. Ο Χουάν απέμεινε μόνο με τις μικρές δυνάμεις των κτήσεών του και κατά την σύρραξη τραυματίστηκε από ένα βέλος. Σύντομα οι άνδρες του Τσού βρέθηκαν περικυ- κλωμένοι από τον στρατό του ηγεμόνα των Τσενγκ και των συμμάχων του. Ο τε­λευταίος επέτρεψε στον Χουάν να φύ­γει από το πεδίο της μάχης και να επι- στρέψει στην πρωτεύουσά του. Αυτό ή­ταν το οριστικό τέλος της εξουσίας των Τσού. Ο Χουάν αναγκάστηκε να αναγνω­ρίσει την ανεξαρτησία των άλλων Κινέ­ζων ηγεμόνων, ενώ οι ηγεμόνες του Τσού διατήρησαν τον ανούσιο πλέον

τίτλο του βασιλέα. Κατά καιρούς οι Τσού λάμβαναν στρατιωτική βοήθεια από τα γειτονικά τους κινεζικά κράτη, αλλά αυ­τό γινόταν με τη θέληση των τελευταί­ων, για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, και όχι επειδή οι πρώτοι ασκούσαν πραγματική εξουσία επί των δεύτερων.

Μετά το 700 π.Χ. το νότιο κράτος Τσ’ ού προσπαθούσε επίμονα να βρει διέξοδο προς την πλούσια κοιλάδα του Κίτρι­νου ποταμού, αλλά συ­ναντούσε την ισχυρή αντίσταση του Τσι, το οποίο απέκρουε τις δυνάμεις εισβολής του πρώτου. Από το 643 π.Χ., με τη σταδιακή πτώση της ισχύος του Τσι, η α­ποστολή της απόκρουσης των νοτίων βάρυνε περισσότερο το βασίλειο Τζιν. Η πίεση του Τσ’ ού αυξανόταν συνεχώς, έως ότου οι δύο αντίπαλοι αναμετρήθηκαν κατά τη μεγάλη μάχη του Τσ'ενγκ που (Ch’eng pu, 632 π.Χ.). Ο στρα­τηγός Τζού γιού (Tzu yu) οδήγησε τον στρατό του βασιλέα του Τσ’ ού

Τελετουργική οινοχόη της δυναστείας Σανγκ (1200-1100π.Χ.).

και των υποτελών του σε περιοχή επιρ­ροής του Ουέν (Wen), ηγεμόνα του Τζιν. Ο Ουέν κινήθηκε εναντίον των εισβολέ­ων, ενισχυμένος με στρατιωτικές μονά­δες των σωμμαχικών του βασιλείων Σούνγκ, Τσι και Τσιν. Οι δύο αντίπαλοι στρατηγοί εκτός από τις πολιτικές δια­φορές είχαν και προσωπικές. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Τζού γιού επιθυμούσε πάνω από όλα να σκοτώσει ο ίδιος τον Ουέν

στο πεδίο της μάχης. Προκειμένου να το πετύχει, ανέλαβε τη διοί­

κηση της αριστερής πτέρυγας της παράταξής του, με σκο-

43

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

Το Τσιν έμενε μακριά από μεγάλους πολέμους, αυξάνοντας αθόρυβα τη δύναμή του στο βορειοδυτικό άκρο του κινεζικού χώρου.πό να συναντήσει και να σκοτώσει τον ε­χθρό του, ο οποίος οδηγούσε τη δεξιά πτέρυγα του δικού του μετώπου μάχης. 0 Ουέν είχε αντιληφθεί τις προθέσεις του Τζού γιού, γι' αυτό κατέφυγε σε ένα ευφυές στρατήγημα προκειμένου να τον αντιμετωπίσει. Αρχικά διέταξε το α­ριστερό κέρας της παράταξής του να ε­πιτεθεί στο δεξιό των Τσ’ ού, για να το α­πασχολήσει και να το καθηλώσει. Επειτα έδωσε εντολή για συντεταγμένη υπο­χώρηση του δεξιού της παράταξής του μπροστά στην επίθεση της αριστερής πτέρυγας των Τσ’ ού, την οποία οδηγού­σε ο Τζού γιού. Ο Ουέν φρόντισε να κα­λύψει αυτή την υποχώρηση πίσω από σύννεφα σκόνης που σήκωναν τα άρμα­τά του, τα οποία έσυραν κλαδιά δέν­δρων. Ο Τζού γιού συνέχισε την κατα­δίωξη των Τζιν, πέφτοντας στην παγίδα την οποία είχε στήσει με επιμέλεια ο Ουέν. Οταν είχε αποκοπεί από τον υπό­λοιπο στρατό του, ο δεύτερος διέταξε τον τερματισμό της υποχώρησης του τμήματός του και την αντεπίθεσή του. Ο Τζού γιού βρέθηκε περικυκλωμένος από το δεξιό κέρας της παράταξης των Τζιν (το σώμα του Ουέν) και από το κέ­ντρο της, το οποίο είχε υπερκεράσει το αριστερό των Τσ' ού κινούμενο υπό την κάλυψη της σκόνης. Ο στρατηγός του Τσ’ ού ηττήθηκε και οι άνδρες του εξο­ντώθηκαν. Οταν ο Τζού γιού επέστρεψε με τα υπολείμματα του στρατού του στην πρωτεύουσα του Τσ’ού, ο βασιλέ­ας του τον διέταξε να αυτοκτονήσει.

Το Τσιν έμενε μακριά από μεγάλους πολέμους, αυξάνοντας αθόρυβα τη δύ­ναμή του στο βορειοδυτικό άκρο του κι­νεζικού χώρου. Το κυριότερο πρόβλημα αυτού του βασιλείου ήταν η πίεση των βαρβάρων Ρούνγκ, εναντίον των οποί­ων πολεμούσε μονίμως, αρχικά για την ίδια την επιβίωσή του. Το 623 π.Χ. το Τσιν πέτυχε συντριπτική νίκη επί των βαρβάρων και από αυτό το χρονικό ση­μείο πέρασε στην αντεπίθεση. Στο εξής οι Ρούνγκ υποχωρούσαν συνεχώς μπρο­στά στις στρατιές του κινεζικού κρά­τους, μεγάλο δε μέρος τους υποτάχθη­κε σε αυτό. Ταυτόχρονα το Τσιν πολε­μούσε, μάλλον περιστασιακά, εναντίον του Τζιν, το οποίο αντιμετώπισε κατά τις μάχες του Χαν γιουάν (Han yuan, 645 π.Χ.) και του Ξιαοσάν (Xiaoshan, 627 π.Χ.). Σε άλλες περιπτώσεις τα δύο βα­σίλεια συμμάχησαν, προκειμένου να α­ντιμετωπίσουν από κοινού τον επιθετι­κό νότιο ανταγωνιστή τους, το βασίλειο Τσ’ ού.

Το 595 π.Χ. το Τσ' ού εκδικήθηκε τους βορείους, συντρίβοντας τις συνα-

Ορειχάλκινο εγχειρίδιο και 9ήκη της περιόδου των Αντιμαχόμενων

κρατών.

σπισμένες δυνάμεις των βασιλείων Τζιν και Τσενγκ στην τοποθεσία Πι (Pi). Οι δύο αντίπαλοι στρατοί παρέμεναν πα- ρατεταγμένοι επί αρκετές ημέρες, χω­ρίς κανένας από τους δύο στρατηγούς να τολμά να επιτεθεί πρώτος. Μόνο τα άρματα των δύο στρατών εμπλέκονταν σε αψιμαχίες στο πεδίο που βρισκόταν ανάμεσά τους. Σε κάποια από τις τελευ­ταίες, μερικοί αρματηλάτες του Τζιν κινδύνευσαν να αιχμαλωτισθούν ή να σκοτωθούν και ένα τμήμα των συντρό­φων τους κινήθηκε για να τους σώσει. Αυτό επέφερε την αντεπίθεση ενός με­γαλύτερου τμήματος του στρατού των Τσ’ ού. Σταδιακά, όλο και μεγαλύτερα τμήματα των δύο αντιπάλων κινήθηκαν για να επιτεθούν, με τελικό αποτέλεσμα την πλήρη εμπλοκή των δύο στρατών. Οι

δύο πτέρυγες του μετώπου των Τσ’ ού απώθησαν τις πτέρυγες των Τζιν οι ο­ποίες βρίσκονταν απέναντι τους και αυ­τό το γεγονός έκρινε τη μάχη. Σε λίγο ο­λόκληρος ο στρατός των δεύτερων υ­ποχώρησε, δίδοντας τη νίκη στους πρώ­τους. Λόγω της απροσδόκητης έναρξης της μάχης του Πι, ο βασιλέας του Τσ’ ού, ο οποίος ως τότε ελάμβανε την τιμητική θέση της διοίκησης του δεξιού κέρα- τος, βρέθηκε τυχαία να διοικεί το αρι­στερό κέρας. Η νίκη που ακολούθησε, αν και οφειλόταν σε τυχαίο γεγονός, δη­μιούργησε τη νέα παράδοση σύμφωνα με την οποία ο διοικητής του στρατού των Τσ’ ού ανελάμβανε να οδηγεί πάντο­τε την αριστερή πτέρυγα στη μάχη. Στα­διακά τα υπόλοιπα κινεζικά κράτη μιμή- θηκαν τους Τσ’ ού, «μετακινώντας» τον διοικητή του στρατού τους από το δεξιό κέρας στο αριστερό.

Η νίκη του Τσ’ ού στο Πι άνοιξε πάλι την οδό των εισβολών του στην κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού. Το Τζιν και οι βό­ρειοι σύμμαχοί του κατόρθωσαν με υ­περπροσπάθεια να συγκροτήσουν τους νοτίους. Την ίδια εποχή παρουσιάστηκε ένας νέος ανταγωνιστής στον αγώνα για την κυριαρχία στον κινεζικό κόσμο. Το κράτος Βού (ή Ού - Wu), της κοιλάδας του ποταμού Γιανγκ τσε, είχε την ίδια μη-κινεζική πληθυσμιακή βάση με το Τσ’ ού. Αντίθετα με το τελευταίο, δεν είχε υιοθετήσει σε σημαντικό βαθμό τον κι­νεζικό πολιτισμό. Ενας δυσαρεστημέ- νος στρατηγός του Τσ’ ού, ο Βου τσ’ εν (Wu ch’ en), κατέφυγε με την ακολουθία του στο Βού, όπου αναδιοργάνωσε τον στρατό του κράτους, διδάσκοντας στους άνδρες του την κινεζική πολεμι­κή τέχνη (584 π.Χ.). Αυτό ήταν ένα ση­μαντικό πλήγμα για το Τσ’ ού, επειδή το Βού ήταν παραδοσιακός εχθρός του στον νότο.

Σταδιακά ο πόλεμος κατέστη ολο­κληρωτικός, με πρωτοπόρο το κράτος του Τσιν. Κατά την επόμενη περίοδο των συγκρούσεων των Αντιμαχόμενων κρα­τών, ο μεγάλος πρωθυπουργός αυτού του κράτους, Σάνγκ (Shang), καθιέρωσε βαθμούς ευγενείας, για τους οποίους μοναδικό κριτήριο απονομής ήταν ο α­ριθμός των εχθρικών κεφαλών τις οποί­ες θα συγκέντρωνε ο κάθε πολεμιστής (350 π.Χ.). Μερικοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν ότι ο Σανγκ επισημοποίησε μια κατάσταση η οποία υφίστατο σε με­γάλο βαθμό επί αιώνες, δηλαδή ήδη από την περίοδο που εξετάζουμε. Το μόνο νέο που έπραξε στην ουσία ήταν να κα­ταργήσει όλα τα άλλα κριτήρια απονο­μής αριστοκρατικών τίτλων, προκειμέ-

44

νου να δώσει κίνητρο στους πολεμιστές του βασιλείου του να εξοντώνουν ό­σους περισσότερους εχθρούς μπορού­σαν.

Ενα άλλο στοιχείο σκληρότητας α­φορούσε την αιχμαλωσία και τη μετε­γκατάσταση, από τα Αντιμαχόμενα κρά­τη, ολόκληρων πληθυσμών χωρικών. Σε μια εποχή μεγάλων απωλειών από τους πολέμους και από τις καταστροφές που αυτοί προκαλούσαν, οι Κινέζοι χωρικοί μεταβαλλόταν βαθμιαία σε «σπάνιο εί­δος». Εξάλλου πολλοί από αυτούς, τρο­μοκρατημένοι από τις ατέρμονες συρ­ράξεις, προσπαθούσαν να διαφύγουν με τις οικογένειές τους στις ασφαλέ­στερες περιοχές οι οποίες είχαν απο- μείνει. Πολλές από τις επιθέσεις του ε­νός βασιλείου εναντίον του άλλου δεν γίνονταν με σκοπό την προσάρτηση ε­δαφών αλλά την αρπαγή γεωργικών πληθυσμών και τη μετεγκατάστασή τους στη χώρα του επιτιθέμενου. Εκεί οι χωρικοί θα καλλιεργούσαν τη γη του νέου ηγεμόνα τους και, κυρίως, θα στε­λέχωναν τον στρατό του. Αν οι επιτιθέ­μενοι αδυνατούσαν να μεταφέρουν τους πληθυσμούς χωρικών στο δικό τους έδαφος, τους εξόντωναν μαζικά, προκειμένου να αποδυναμώσουν το βα­σίλειο στο οποίο αυτοί ανήκαν.

Στον κινεζικό βορρά το Τσιν, εκμε­ταλλευόμενο την εξασθένηση του Τζιν, εισέβαλε στο έδαφος του δεύτερου με σκοπό να του αποσπάσει εδάφη, αλλά ηττήθηκε στο Μα σουί (Ma sui, 576 π.Χ.). Ενδεχομένως αυτόν τον πόλεμο μεταξύ των δύο βορείων πρώην συμμάχων προ­σπάθησε να εκμεταλλευθεί το Τσ’ ού τον επόμενο χρόνο (575 π.Χ.), όταν εισέ­βαλε για μια ακόμη φορά στην κοιλάδα του Κίτρινου ποταμού. Το Τζιν κινητο­ποίησε πάλι τον στρατό του, εναντίον των εισβολέων. Ωστόσο οι μεγάλες απώ­λειες του Τσ’ ού λόγω των μακροχρό­νιων πολέμων του, είχαν αναγκάσει την ηγεσία του να στρατολογήσει πολλούς υποτελείς και μισθοφόρους από τις φυ­λές των βαρβάρων Τάι και Γιούε (Yueh - στα βιετναμικά Βιέτ), οι οποίοι ζούσαν πέρα από τα νότια σύνορά του. Αυτοί οι

Επίχρυσο αγολματίδιο μεταγενέστερης περιόδου, με μορφή δράκου.Ο δράκος είναι ίσως το πιο αγαπητό σύμβολο των κινεζικών δυναστειών και κατ’ επέκταση του κινεζικού έθνους. Έχει τεκμηριωθεί η χρήση του ως έμβλημα και στην ευρύτερη περίοδο των Φιλοπόλεμων κρατών. (ScarpariM.: ΑΡΧΑΙΑ ΚΙΝΑ, Εκδ.Καρακώτσογλου, 2000).

στρατιώτες ήταν απείθαρχοι και χωρίς αξιόλογη πείρα στην κινε­ζική πολεμική τέχνη. Το συγκε κριμένο στοιχείο καθιστούσε τον στρατό του Τσ' ού κατώ­τερο συγκριτικά με τον αντί­παλό του. Επιπρόσθετα, οι δύο διοικητές του στρατού των Τσ’ ού μισούσαν και υπο­νόμευαν ο ένας τον άλλον. Ο στρατηγός των Τζιν γνώριζε ότι το μόνο αξιόμαχο τμήμα των εχθρικού στρατού ήταν οι πολεμιστές του βασιλι­κού γένους, οι οποίοι ήταν παρατεταγμένοι στο κέ­ντρο. Γι’ αυτό στόχευε στην καταστροφή τους, η οποία θα του απέφερε τη νίκη. Οταν συνάντησε τους εισβολείς στο Γιέν λινγκ (Yen ling), παρέταξε τον στρατό του με σκοπό

ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΤΩΝ «ΑΝΤΙΜΑΧΟΜΕΝΩΝ ΚΡΑΤΩΝ»

ΜΑΧΕΣ I ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΤΡΑΤΟΙAo/Hao (771 π.Χ.) Βάρβαροι Ρούνγκ εναντίον του ΤσούΤσενγκ/Cheng (713 π.Χ.) Βάρβαροι Ρούνγκ εναντίον του ΤσενγκΣού κο/Hsu-ko, γνωστή καιως «Μάχη του Ρούγκε» (707 π.Χ.) Τσού εναντίον του ΤσενγκΧαν γιουάν/Han-yuan (645 π.Χ.) Τσιν εναντίον του ΤζινΤσ' ενγκ nou/Ch’eng-pu (632 π.Χ.) Τσ' ού εναντίον του ΤζινΞιαοσάν/Xiaoshan (627 π.Χ.) Τζιν εναντίον του ΤσινΧώρα του ΤσΊν /Ch’in (623 π.Χ.) Τσιν εναντίον των βαρβάρων ΡούνγκΠι/Pi (595 π.Χ.) Τσ' ού εναντίον συνασπισμού του Τζιν και του ΤσενγκΜα σούι/Ma-sui (576 π.Χ.) Τζιν εναντίον του ΤσινΓεν λινγκ/Yen-ling (575 π.Χ) Τζιν εναντίον του Τσ' ού

Ορειχαλκινη λεπίδαδρεπανηφόρουαρματος τηςπεριόδου. Τοδρέπανο» της

εικόνας

αξονα. Ταδρεπανηφοραάρματα διέλυαν τιςτάξεις τουαντιπάλου πεζικούκαι κατεστρεφαντους τροχούς τωναρματων τα οποίαδεν ητανεξοπλισμένα

ανάλογα.

Κινεζικό τελετουργικόξίφος από νεφρίτη.του 12ου αιώνα π.Χ.

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

την περικύκλωση των επίλεκτων του κέ­ντρου των Τσ' ού. Τοποθέτησε το κέ­ντρο της δικής του παράταξης πίσω από μια σειρά χαρακωμάτων, η οποία βρι­σκόταν με τη σειρά της πίσω από ένα έ­λος. Τις δύο πτέρυγες του μετώπου του τις έταξε στα άκρα του έλους, σε ση­μεία τα οποία είχαν ελεύθερη πρόσβα­ση προς την κατεύθυνση όπου βρισκό­ταν ο εχθρός. Επειτα έδωσε εντολή στις πτέρυγές του να επιτεθούν, ενώ κράτησε το κέντρο του στρατού του πί­σω από το έλος. Ο στρατός του Τσ’ ού α- ντεπιτέθηκε με «αιχμή» τους επίλε­κτους του βασιλικού γένους. Οι δύο πτέρυγες των Τζιν δεν συνάντησαν δυ­σκολία στην απώθηση των ανεκπαίδευ- των βαρβάρων των δύο εχθρικών κερά­των. Οι επίλεκτοι του Τσ’ ού δεν μπο­ρούσαν να διαβούν το έλος προκειμέ­νου να αντιμετωπίσουν το εχθρικό κέ­

ντρο και σύντομα εγκλωβίστηκαν ανά­μεσα σε αυτό και στις πτέρυγες των Τζιν, οι οποίες τους υπερκέρασαν από τα νώτα. Ετσι περικυκλώθηκαν και εξο­ντώθηκαν, με αποτέλεσμα την ήττα ο­λόκληρου του στρατού τους.

Μετά τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. τα εναπομείναντα βασίλεια ισχυροποιήθη- καν περισσότερο και οι πόλεμοι μεταξύ τους κλιμακώθηκαν.

ΕΠΙΛΟΓΟΙΗ πρώτη φάση των πολέμων των Φι­

λοπόλεμων ή Αντιμαχόμενων κρατών, η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της περιόδου «των Ανοίξεων και των Φθινοπώρων», ήταν ιδιαίτερα σημαντι­κή για την ανάπτυξη και την επέκταση του κινεζικού έθνους (έθνους των

«Χαν». όπως ονομάζονται στη γλώσσα τους). Κατά τη διάρκειά της τέθηκαν τα θεμέλια της ενοποίησης και του σχημα­τισμού του. Η ανάγκη διαρκούς επέκτα­σης των Αντιμαχόμενων κρατών, με σκο­πό την εξεύρεση περισσότερων στρα­τιωτών, γης και πόρων για την ισχυρο­ποίησή τους ενόψει της συνέχειας των πολέμων, αύξησε ραγδαία την έκταση και τον πληθυσμό της κινεζικής εθνικής περιοχής κατά τους 9ο-6ο αι. π.Χ.

Η εν λόγω περίοδος της κινεζικής ι­στορίας έχει πολλά κοινά με τις ελληνι­κές Γεωμετρική και Αρχαϊκή περιόδους (10ος-6ος αι. π.Χ.), οι οποίες της αντι­στοιχούν χρονολογικά. Τότε οι Ελληνες ενεπλάκησαν συχνά σε εσωτερικούς πολέμους μεταξύ των πόλεων-κρατών τους. Το ίδιο συνέβη ανάμεσα στις κινε­ζικές ηγεμονίες. Η φυλετική επέκταση των Κινέζων σε γειτονικές περιοχές

46

ΤΑ ΟΠΛΑ TON ANTIMAXOMENQNΚατά την περίοδο των 9ου-5ου αι. π.Χ. το πολεμικό άρμα της «η­ρωικής εποχής» των δυναστειών Σανγκ και Τσού έφθασε στο από­γειο της ανάπτυξης και της χρήσης του στα πεδία των μαχών. Οι α­ριθμοί των αρμάτων σημείωσαν τότε τη μεγαλύτερη άνοδο. Το βα­σίλειο Τζιν, το οποίο το 632 π.Χ. διέθετε 700 άρματα, έφθασε στα 4.900 το 537 π.Χ. Το Τσι, το οποίο είχε μόνο 100 άρματα το 720 π.Χ., ξεπέρασε τον αριθμό των 4.000 στις αρχές του 5ου αιώνα.Το κινεζικό άρμα της εποχής ήταν πιθανώς κεντροασιατικής προέ­λευσης. Την κίνηση έδιναν τέσσερα άλογα, ενώ το πλήρωμά του α- ποτελείτο από τρεις άνδρες: έναν οδηγό τοποθετημένο στο κέ­ντρο, έναν τοξότη στην αριστερή πλευρά και έναν άντρα οπλισμέ­νο με λόγχη ή δόρυ-πέλεκυ στη δεξιά πλευρά. Η κατασκευή του άρματος ήταν ελαφριά αλλά ισχυρή και συνήθως πλούσια διακο­σμημένη, λόγω του γεγονότος ότι πρακτικά μόνον αριστοκράτες μπορούσαν να διατηρούν και να χρησιμοποιούν άρματα. Μερικά φαίνεται ότι ήταν δρεπανηφόρα, δηλαδή έφεραν μεγάλες λεπίδες, προσαρμοσμένες ως προεκτάσεις του άξονα των τροχών, με τις ο­ποίες κατέκοπταν τους αντίπαλους πεζούς που είχαν την ατυχία να βρεθούν στον δρόμο τους. Θεωρείται ότι τα δρεπανηφόρα άρ­ματα της Κίνας προέρχονται από ιρανική επίδραση στην πολεμική τέχνη της.Βασικά επιθετικά όπλα ήταν το τόξο, η λόγχη και ένα ασυνήθιστο όπλο το οποίο αναφέρεται συνήθως στην ελληνική βιβλιογραφία ως δόρυ-πέλεκυς, δόρυ-σπάθη, λόγχη-σπάθη ή εγχειρίδιο-πέλε- κυς, χωρίς να υπάρχει κάποιος γενικά αποδεκτός όρος γι’ αυτό. Στην κινεζική γλώσσα της περιόδου το τελευταίο αποκαλείτο «κο» (ko).Το τόξο ήταν του σύνθετου τύπου, ίσως του πιο επιτυχημένου της στρατιωτικής ιστορίας, με μια πορεία περίπου 4.000 ετών. Η κινεζι­κή παραλλαγή της εποχής είχε μήκος περί τα 1,2 μέτρα. Ηταν κα­τασκευασμένο από λωρίδες μπαμπού, γερά ενωμένες μεταξύ τους με ειδική κόλλα παρασκευασμένη από ζωική οργανική ουσία. Τα βέλη ήταν κατασκευασμένα από μπαμπού με την προσθήκη με­ταλλικής αιχμής. Αργότερα οι νομάδες της ευρασιατικής στέπας χρησιμοποίησαν τα κέρατα ζώων ως βασικό υλικό κατασκευής του σύνθετου τόξου και το ανέπτυξαν πολύ περισσότερο. Το αποτέλε­σμα της εξέλιξής του ήταν το πανίσχυρο νομαδικό τόξο.Από τα αγχέμαχα επιθετικά όπλα ο δόρυ-πέλεκυς (κο) ήταν ένα το­πικό όπλο της Απω Ανατολής, το οποίο αποτελείτο από μια μεταλ­λική λεπίδα κάθετα προσαρμοσμένη (συνήθως δεμένη) σε στέλε­χος από ξύλο ή μπαμπού. Αρχικά το μήκος του ήταν 1-2 μέτρα αλ­λά κατά την περίοδο των Τσού το στέλεχος επιμηκύνθηκε πολύ, φθάνοντας τα 2,7-5,5 μέτρα (όπως και οι λόγχες της περιόδου). Την εποχή των Σανγκ οι πολεμιστές τον χειρίζονταν με το ένα χέρι,

ενώ στο άλλο κρατούσαν ασπίδα. Από την περίοδο των Τσού τον χειρίζονταν με τα δύο χέρια, λόγω του μεγάλου μήκους του στελέ­χους του. Παρά τη δυσκολία στη χρήση του, επρόκειτο για ένα δυ­νατό όπλο με μεγάλη κρουστική δύναμη, αν χρησιμοποιείτο σω­στά. Αργότερα, ο δόρυ-πέλεκυς εξελίχθηκε στην κομψή κινεζική αλαβάρδα.Αλλα αγχέμαχα όπλα, τα οποία χρησιμοποιούντο λιγότερο, ήταν ο απλός πέλεκυς, οι μάχαιρες και τα εγχειρίδια. Το ξίφος εμφανίστη­κε στα χρόνια της δυναστείας Τσού αλλά δεν είχε ακόμη μεγάλη διάδοση. Η λεπίδα του ήταν κοντή και αιχμηρή, κατάλληλη περισ­σότερο για διάτρηση.Ειδικός λόγος πρέπει να γίνει για τη βαλλιστρίδα (ή σταυροειδές τόξο), η οποία επινοήθηκε τον 6ο αι. π.Χ. Αυτό το νέο όπλο υστε­ρούσε έναντι του παλαιού σύνθετου τόξου ως προς το βεληνεκές (παρά την αντίθετη άποψη των κινεζικών πηγών της εποχής). Το μεγάλο πλεονέκτημά του σε σύγκριση με το δεύτερο ήταν η δια- τρητική δύναμή του από μικρή απόσταση. Το σύνθετο τόξο έφθα­σε σε αυτό το επίπεδο διατρητικής ισχύος μετά την πάροδο αρκε­τών αιώνων, όταν το βελτίωσαν οι νομάδες της κεντροασιατικής στέπας. Αρχικά η βαλλιστρίδα χρησιμοποιείτο ειδικά κατά την πο­λιορκία πόλεων, αλλά από το 341 π.Χ. άρχισε να χρησιμοποιείται και σε κανονικές μάχες. Γι’ αυτό το συγκεκριμένο τόξο χρησιμο- ποιήθηκε περισσότερο κατά την επόμενη περίοδο των πολέμων μεταξύ των Αντιμαχόμενων κρατών (4ος-3ος αι. π.Χ.). Πιστεύεται ότι η χρήση της βαλλιστρίδας ήταν μια από τις βασικές αιτίες της παρακμής του άρματος, το οποίο ήταν πρακτικά απροστάτευτο α­πέναντι της.Θωράκιση και κράνη φορούσαν συνήθως μόνο οι αριστοκράτες. Οι θωρακίσεις ήταν είτε ολόσωμες δερμάτινες, είτε από ορειχάλκινα ελάσματα (τύπου καρδιοφύλακα). Αρκετές φορές οι δερμάτινες θωρακίσεις ήταν καλυμμένες από ορειχάλκινα ή κεράτινα (από βούβαλο) ελάσματα, για μεγαλύτερη προστασία. Τα κράνη ήταν ο- ρειχάλκινα. Οι απλοί στρατιώτες έφεραν για την προστασία τους μόνο μια ελαφριά ασπίδα, κατασκευασμένη από δέρμα προσαρμο­σμένο σε στεφάνι από μπαμπού. Οι ισχυρές ασπίδες ήταν σπάνιες σε αυτή τη φάση και τις χρησιμοποιούσαν συνήθως μόνον οι ευγε- νείς.Ολόκληρη την περίοδο των Αντιμαχόμενων κρατών ο ορείχαλκος παρέμεινε το βασικό μέταλλο για την κατασκευή όπλων. Ο σίδη­ρος, αν και ήταν γνωστός, δεν μπόρεσε να εκτοπίσει τον ορείχαλ­κο παρά πολύ αργότερα, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Δυ­τικών Χαν (202 π.Χ. - 25 μ.Χ.). Ο λόγος αυτής της καθυστέρησης ή­ταν το χαμηλό επίπεδο επεξεργασίας του σιδήρου, που καθιστού­σε τα κράματα εύθραυστα.

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Γεω

ργία

Λο

υκά

/Εκδ

όσει

ς Π

ΕΡΙΣ

ΚΟΠ

ΙΟ

2007

Χάρτης της περιόδου των Αντιμαχόμενων κρατών. Σημειώνονται μερικά από τα βαρβαρικά εδάφη τα οποία κατέλαβαν οι Κινέζοι, καθώς και η τελική διάσπαση του μεγάλου κράτους Τζιν σε τρία βασίλεια κατά την επόμενη φάση των πολέμων.

Η φυλετική επέκταση των Κινέζων σε γειτονικές περιοχέςβαρβάρων, έχει το αντίστοιχό της στον δεύτερο ελληνικό αποικισμό.

βαρβάρων, έχει το αντίστοιχό της στον δεύτερο ελληνικό αποικισμό, που οδή­γησε στην εγκατάσταση των ελληνικών φύλων στις περισσότερες ακτές της Μεσογείου. Οι εσωτερικοί πόλεμοι αυ-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) THE CAMBRIDGE HISTORY OF CHINA, Cambridge, 1979.(2) WiethoffBodo: INTRODUCTION TO CHINESE HISTORY, London, 1975.(3) Peers C. J. and McBride An.: ANCIENT CHINESE ARMIES, Osprey, London, 1990.(4) Hirth F.: THE ANCIENT HISTORY OF CHINA, New York, 1969.(5) MacNeil W. Η.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, Εκδόσεις Καραβία, Αθήνα, 1969.(6) Ah Xiang: HISTORY OF CHINA, Taipei.(7)Σουν Τζου: Η ΤΕΧΝΗ TOY ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Φόρμιγξ,Αθήνα, 1992.(8) Watson W.: EARLY CIVILIZATION IN CHINA, «Ancient peoples and places» Series, Thames and Hudson,London, 1961.(9) ScarpariM.: ΑΡΧΑΙΑ KINA, Εκδόσεις Καρακώτσογλου, Αθήνα, 2000.

ξήθηκαν και για τους δύο λαούς κατά την περίοδο που ακολούθησε. Οι Ελλη­νες εισήλθαν στη δίνη του Πελοποννη- σιακού πόλεμου και στις εξίσου σκλη­ρές εμφύλιες συρράξεις του 4ου αι. π.Χ. Κατά την ίδια περίοδο οι Κινέζοι πέρα- σαν στην καθαυτό εποχή των Αντιμαχό- μενων κρατών, η οποία ήταν σκληρότε­ρη από την πρώτη φάση των πολέμων μεταξύ τους.

Οι πόλεμοι της πρώτης περιόδου των κινεζικών Αντιμαχόμενων κρατών α­πέφεραν και την ισχυρή ώθηση που έ­λαβε ο κινεζικός πολιτισμός λόγω της α­νάγκης για περαιτέρω ενίσχυση των Αντιμαχόμενων, η οποία ήταν πιθανώς η μεγαλύτερη στην Ιστορία του. Η ανά­πτυξή του ήταν ραγδαία, τόσο υλικά και τεχνολογικά, όσο και πνευματικά. Εκεί­νη την περίοδο έζησαν και μεγαλούργη­σαν άνθρωποι όπως ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσε. Τα θρησκευτικά-φιλοσοφικά ρεύματα που δημιούργησαν οι δύο με­γάλοι άνδρες, συγκεντρώνουν σήμερα από κοινού περί το ένα δισεκατομμύριο πιστούς. ΞΙ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Το πρόβλημα της απόδοσης των κινεζικών τοπωνυμίων, ανθρωπωνυμίων κλπ. στις ευρωπαϊκές γλώσσες είναι γνωστό και παλαιό. Δεν υπάρχει κάποιο γενικά αποδεκτό σύστημα μετάφρασής τους ούτε στην ελληνική γλώσσα. Ετσι η δυναστεία Ξία (Hsia) αναφέρεται στα ελληνικά συγγράμματα και ως Χία, Χσία, Σία κλπ., το κράτος Τζιν (J in ) και ως Τσιν ή Κιν κλπ.(2) Το εθνωνύμιο «Ρούνγκ», όπως και άλλοι παρεμφερείς όροι της περιόδου, δεν φαίνεται ότι αντιστοιχούσε σε κάποια συγκεκριμένη εθνική ομάδα. Ηταν ένα γενικό όνομα για τους βαρβάρους που ζούσαν στα βορειοδυτικά και στα βόρεια του κινεζικού χώρου. Αφορούσε ομάδες ποικίλης καταγωγής: μογγολικές, τουγγουσικές, θιβετο-βιρμανικές και σε κάποιο ποσοστό ινδοευρωπαϊκές (ινδο- άριες, τοχαρικές και ιρανικές).

47

Η ΚΙΝΑ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠPOΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

(770-221 πΧ)Το κράτος Τζιν πριν από τη διάσπασή του (453 π.Χ)

Αλλα κινεζικά κράτη

Κινέζικες επεκτάσεις σε βάρος των βαρβάρων

Τμήματα του Σινικού Τείχους_ _ _

ΓΙΟΝΓΚ

ΧΣΙΟΥΝΓΚ - ΝΟΥ

ΤΣΑΟ

ΟΥΕΙ Χαντάν

Κίτρινος Ποταμός

Λογιάνγκ· ΧΑΝ• Χσιντσένγκ

:ου

ΚΙ Τ Ρ Ι ΝΗΘΑ Λ Α Σ Σ Α

ΥΕ ΓΟΥ)

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

13

1

1943 Η ΜΑΧΗ to t ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΙΟΥΣ

Η ανανεννημένη 6η γερμανική Σιραιιά αναχαιτίζει τουι: ΙοΒιειικούο

48

fcy w w '·

Μία αντικειμενική εξιστόρηση της γερμανικής πανωλεθρίας στο Στάλινγκραντ δεν μπο- ρεί να παραλείψει να τονίσει το γεγονός πως ο ψύχραιμος και πολύ επαγγελματικός χει­ρισμός της κρίσης εκ μέρους του στρατάρχη φον Μανστάιν, όχι μόνον απέτρεψε μία πολύ χειρότερη καταστροφή αλλά και έδωσε, έστω και παροδικά, στον Γερμανικό Στρα­τό τη δυνατότητα να αναλάβει και πάλι την επιθετική πρωτοβουλία την άνοιξη και το

καλοκαίρι του 1943. Επειτα από την εξολόθρευση των σοβιετικών τεθωρακισμένων δυνάμεων που είχαν επιχειρήσει να φθάσουν στις γέφυρες του Δνείπερου και να αποκόψουν μεγάλο μέρος της γερμανικής Ομάδας Στρατιών «Νότος» του φον Μανστάιν, το Ανατολικό Μέτωπο περιήλθε

σε μία παροδική ηρεμία, την οποία επέβαλε η εαρινή τήξη των πάγων, η περίφημη «ρασπουτίτσα».

Λ . Ηα? / η Τ0υς/χλ0ου.ς·για 70 Γ .Ράιχ έΥινε στο Με την απειλή μιας κύκλωσης να έχει απομακρυνθεί πια, οιΑνατολικο Μέτωπο. Εδω βλεπουμε τεσσερις ανδρες . , , . ,του γερμανικού πεζικού ο, οποίοι λαμβάνουν θέση γερμανικές δυνάμεις στον νοτιά τομέα του μετώπου μπορού­

σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης επίθεσης των σαν να ανασανουν με ανακούφιση. Αναμεσα σε αυτές συγκατα- Σοβιετικών στην Ουκρανία το καλοκαίρι του 1943 λεγόταν και το Απόσπασμα Στρατιάς «Χόλιντ», το οποίο κατόρ-

(πίν. του Ron Volstadnou δημοσιεύεται με την άδεια θωσε να εγκατασταθεί χωρίς άλλες περιπέτειες σε μια νέα αμυ- της Dragon/Plastimodellismo- color image is ντική γραμμή, η οποία εκτεινόταν κατά μήκος του ποταμού Μί-

courtesy of Dragon). ους. Η περίοδος της λάσπης, που μετέτρεπε όλους τους δρό­μους σε βόρβορο, αλλά και η εξάντληση των δύο αντιπάλων, σή- μαινε πως παρεχόταν μια ανάπαυλα μερικών εβδομάδων στα

τεράστια στρατεύματα, πριν από την έναρξη του νέου γύρου επιχειρήσεων το καλοκαίρι.Κατά τη διάρκεια της παραπάνω επιχειρησιακής παύσης, τον Μάρτιο του 1943, ο Χίτλερ με­

τονόμασε το Απόσπασμα Στρατιάς «Χόλιντ» σε 6η Στρατιά. Ισως η εμφάνιση μιας στρατιάς με αυ­τή την ονομασία στους επιχειρησιακούς χάρτες του στρατηγείου του φύρερ, στη «Φωλιά του Λύ­κου» στην Ανατολική Πρωσία, να λειτουργούσε καταπραϋντικά για τον ίδιο, έπειτα από την κα­ταστροφή στο Στάλινγκραντ μερικούς μήνες πρωτύτερα. Παρόλα αυτά επρόκειτο μόνο για μια κίνηση εντυπώσεων, καθώς η νέα 6η Στρατιά είχε ελάχιστη σχέση με εκείνη του φον Πάουλους, τόσο από άποψη αριθμών και ισχύος όσο και από άποψη ποιότητας. Οι εκατοντάδες χιλιάδες έ­μπειρων Γερμανών στρατιωτών που είχαν χαθεί στο Στάλινγκραντ, δεν μπορούσαν να αντικατα- σταθούν με μια κίνηση του μολυβιού στον χάρτη.

<Ω_Ο

ΠΙ

49

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

131

ΣΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΙΟΥΣ

Στο μεταξύ η Στρατιά του Χόλιντ ε­πάνδρωνε όπως μπορούσε την αμυντική γραμμή που εκτεινόταν από το Ταγκανρό- γκ, στις ακτές της Αζοφικής θάλασσας, και ακολουθούσε την κοίτη του Μίους επί 160 χλμ. και κατόπιν εκείνη του Ντόνετς μέχρι το σημείο που αυτός έστρεφε από­τομα δυτικά προς την Μπέλαγια Γκόρα. Οι Γερμανοί αποκατέστησαν βιαστικά τα οχυρωματικά τους έργα ενώ συνέρχονταν από τις δοκιμασίες του χειμώνα, αλλά έ­λαβαν ελάχιστους αντικαταστάτες για να καλύψουν τα κενά τους, αφού ο κύριος ό­γκος των ενισχύσεων όδευε προς τον το­μέα του Κούρσκ, όπου αναμενόταν να διεξαχθεί η μεγάλη μάχη του καλοκαιρι­ού. Οι περισσότεροι από τους άνδρες που έφθασαν στην 6η Στρατιά εκείνη την ά­νοιξη, προέρχονταν από τους τραυματίες ή ασθενείς οι οποίοι είχαν αναρρώσει και ο αριθμός τους ήταν απολύτως ανεπαρ­κής για να φέρει τη δύναμη των μεραρ­χιών της στην προβλεπόμενη σύνθεσή

Ορεινή Μεραρχία και την 335 ΜΠ. Από αυ­τές, η ορεινή μεραρχία ήταν σίγουρα η καλύτερη και είχε δράσει κατά το παρελ­θόν στη Νορβηγία και πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, πριν σταλεί στην Ομάδα Στρατιών «Νότος» στα τέλη του 1942. Το δεξιό πλευρό της Στρατιάς κάλυπτε το XXIX Σώμα Στρατού, αποτελούμενο από τις 17η, 111 και 336 ΜΠ, καθώς και την 15η Μεραρχία της Luftwaffe. Η 17η ΜΠ μπο­ρούσε να χαρακτηριστεί ως αξιόμαχη, έ­χοντας στο ενεργητικό της την εκστρα­τεία στη Μόσχα το 1941 αλλά και τις εκ­στρατείες στην Πολωνία και στη Δύση το 1939-40. Επειτα από μία περίοδο ανάπαυ­σης και ανασυγκρότησης στη Γαλλία, το 1942, είχε επιστρέφει στη Ρωσία το 1943. Η 111 ΜΠ είχε στρατολογηθεί στη Σαξο­νία και είχε εμπλακεί για πρώτη φορά σε επιχειρήσεις κατά την εκστρατεία του Καυκάσου και του Κουμπάν. Η 336 ΜΠ κα­ταγόταν επίσης από τη Σαξονία και είχε πληρώσει βαρύ τίμημα συμμετέχοντας στην προσπάθεια του φον Μανστάιν να α­πεγκλωβίσει τα πολιορκημένα γερμανικά στρατεύματα στο Στάλινγκραντ το 1942. Ο πιο αδύναμος «κρίκος» του XXIX Σώμα-

Η 6η Στρατιά υπέφερε εκείνη την περίοδο και από μια άλλη κρίσιμη έλλειψη, αυτή των επαρκών ταχυκίνητων εφεδρειών.

τους, κάτι, βέβαια, που δεν αποτελούσε πρωτοτυπία για το Ανατολικό Μέτωπο.

Οι 10 μεραρχίες της 6ης Στρατιάς μό­λις που έφθαναν για να καλύψουν το μέ­τωπο το οποίο τους είχε ανατεθεί. Η Στρατιά απαρτιζόταν από τρία σώματα στρατού, τα οποία είχαν χωρίσει μεταξύ τους τα 240 χλμ. του μετώπου σε περίπου ισομήκεις τομείς. Το πρόβλημα της άμυ­νας περιπλεκόταν ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι η ποιότητα και η μαχη­τική ισχύς αυτών των μεραρχιών κυμαινό­ταν αρκετά, κάτι που ώθησε τον αντι­στράτηγο Καρλ Αντολφ Χόλιντ και το επι­τελείο του να ασχοληθούν δραστήρια κα­τά τους μήνες της άνοιξης με την ενίσχυ­ση και την προετοιμασία των ασθενέστε­ρων σχηματισμών. Ως αποτέλεσμα της σχεδιαζόμενης επιχείρησης «Zitadelle» στο Κούρσκ, ολόκληρο το Ανατολικό Μέ­τωπο είχε απογυμνωθεί σχεδόν από τους ταχυκίνητους σχηματισμούς και η μονα­δική εφεδρεία που παρέμενε στον Χόλιντ ήταν η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πά- ντσερ.

Στο αριστερό πλευρό της 6ης Στρα­τιάς, το IV Σώμα Στρατού αποτελείτο από την 304 Μεραρχία Πεζικού (ΜΠ), την 3η

τος Στρατού ήταν αναμφίβολα η 15η Με­ραρχία της Luftwaffe, η οποία είχε λάβει το βάπτισμα του πυρός μόλις στις αρχές του 1943 και είχε σχεδόν διαλυθεί από τις πρώτες ημέρες.

Τον κεντρικό τομέα του μετώπου του, στο τόξο Κουιμπίσεβο - Ντιμιτρίεφκα, ο Χόλιντ τον είχε εμπιστευθεί στο XVII Σώ­μα Στρατού (είχε διατελέσει διοικητής του κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 1942), που παρέτασσε τρεις μεραρχίες. Βόρεια της κωμόπολης Ντιμιτρίεφκα, στην περιοχή Ιβανόφκα - Κράσνι Λούτς (που αποτελούσε το αριστερό του Σώμα­τος), βρισκόταν ανεπτυγμένη η 302 ΜΠ, γνωστή και ως «Μεραρχία της Διέππης», επειδή ήταν εκείνη που είχε προκαλέσει την αιματηρή απόκρουση της επιδρομής των Καναδών στην ομώνυμη γαλλική πό­λη το 1942. Η μονάδα αυτή είχε μεταφερ­θεί στη Ρωσία στις αρχές του 1943 και θε­ωρείτο αρκετά ισχυρή για τα δεδομένα αυτού του μετώπου. Από την Ντιμιτρίεφ- κα ως το χωριό Νόβο Παβλόφκα κατείχε θέσεις η 306 ΜΠ, η οποία είχε φθάσει επί­σης στο Ανατολικό Μέτωπο το 1943, προ­ερχόμενη από καθήκοντα δύναμης κατο­χής στο Βέλγιο. Επρόκειτο για μια μάλλον

άπειρη μεραρχία, η οποία είχε στο ενερ­γητικό της λίγους μήνες πραγματικής δράσης και είχε υποστεί σοβαρές απώλει­ες κατά την προσπάθεια σωτηρίας του Στάλινγκραντ αλλά και κατά τη φάση της υποχώρησης προς τον Μίους. Στο δεξιό του XVII Σώματος η 294 ΜΠ, που αμυνό­ταν στον τομέα μέχρι νοτίως του Κουιμπί- σεβο, είχε αναπληρώσει όπως-όπως τις α- πώλειές της με αρκετό προσωπικό της Luftwaffe που της είχε παραχωρηθεί και το οποίο προσπάθησε να εκπαιδεύσει εντα­τικά από την περίοδο του χειμώνα.

01 ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΗΣ 6ΙΚ ΣΤΡΑΤΙΑΣ

Τόσο η αναδιοργάνωση και η εκπαί­δευση όσο και η βελτίωση των οχυρωμα­τικών έργων, απορρόφησαν τον περισσό­τερο χρόνο των ανδρών της 6ης Στρατιάς για όσο διήρκεσε η επιχειρησιακή παύση. Ο Χόλιντ χρησιμοποίησε κάθε διαθέσιμο μέσο και μέθοδο για να αναβαθμίσει τη μαχητική ικανότητα των στρατευμάτων του και να φέρει τους αντικαταστάτες σε ένα αποδεκτό επίπεδο τακτικής δεξιότη­τας. Εδωσε μάλιστα εντολή να κατασκευ­αστεί ένα πλέγμα χαρακωμάτων σε ειδική περιοχή εκπαίδευσης στο ύψωμα 213.9, ό­που και ασκούντο εξαντλητικά οι στρα­τιώτες του. Αυτή η εκπαιδευτική περιοχή έμελλε να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην επερχόμενη μάχη, αν και διαφορετι­κό από εκείνον που είχε προβλέψει ο Χό­λιντ.

Μία από τις κρισιμότερες ελλείψεις ε­κείνη την εποχή στον Γερμανικό Στρατό, ήταν αυτή στους υπαξιωματικούς και στους κατώτερους αξιωματικούς. Πολύ συχνά οι λόχοι ετίθεντο υπό τη διοίκηση υπαξιωματικών, λόγω του ανησυχητικού ρυθμού απωλειών των κατώτερων αξιω­ματικών, ενώ άλλοτε διμοιρίες και ομάδες κατέληγαν να διοικούνται από απλούς στρατιώτες. Η έλλειψη αρκετών βαθμο­φόρων με κατάλληλη εκπαίδευση, αποτέ­λεσε μια διαρκή και ενοχλητική τροχοπέ­δη για τους Γερμανούς εκείνη την περίο­δο. Από τον Ιούνιο του 1941 ως τον Μάρ­τιο του 1942 15.000 Γερμανοί αξιωματικοί σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμαλω­τίστηκαν και την ίδια περίοδο ο συνολι­κός αριθμός των υπολοχαγών έπεσε από 12.055 σε 7.276. Η κατάσταση αντιμετωπί­στηκε ως έναν βαθμό με την εκπαίδευση των βαθμοφόρων κατά τέτοιον τρόπο, ώ­στε να έχουν τις δεξιότητες να διοική­σουν ένα κλιμάκιο πάνω από το προβλε- πόμενο. Ομως αυτό το έκτακτο μέτρο δεν μπορούσε να αποκρύψει το σοβαρό μειο­νέκτημα που προκάλεσε η πολύ εσπευ­σμένη επέκταση των μεραρχιών του Γερ­μανικού Στρατού από το 1935 και μετά.

Εκτός, όμως, από την έλλειψη μάχι­μων ανδρών και βαθμοφόρων, η 6η Στρα­τιά υπέφερε εκείνη την περίοδο και από

50

23η Μεραρχία Πάνισερ

3οΜΚΣΦ χχχχ

51 η Στρατιά54ο Σώμα

ΓρεναδιέρωνΠάντσερ

6η Στρατιά

XXX

Κ!XX

Κ ΙXVII Σώμα 306η ΜΠΣτρατού XX /

294η ΜΠXX

Κ Ι336η ΜΠ

XXIX Σώμα Στρατού

Κ Κ Ι5η Στρατιά 2η Στρατιά Νότιο Μέτωπο Κρούσης Φρουρών

2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών

28η Στρατιά

4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών

44η Στρατιά

ΙΙΙηΜΠ

•ΤαγκανρόγκΡοσιόβ « μ |£Λ

Η κύρια επίθεση των Σοβιετικών κατά της γραμμής του ποταμού Μίους, στις 17 Ιουλίου 1943, πέτυχε να δημιουργήσει έναν θύλακα στον τομέα ευθύνης του γερμανικού XVII Σώματος Στρατού, στο σημείο σύνδεσης της 306 ΜΠ με την 294 ΜΠ, ενώ οι επιθέσεις αντιπερισπασμού σε άλλα σημεία αποκρούστηκαν εύκολα. Σε εκείνη τη φάση μοναδική ταχυκίνητη εφεδρεία της γερμανικής 6ης Στρατιάς ήταν η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ, η οποία μετακινήθηκε εγγύτερα στον απειλούμενο τομέα.

μια άλλη κρίσιμη έλλειψη, αυτή των επαρ­κών ταχυκίνητων εφεδρειών. Η 16η Με­ραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ, που αποτε- λούσε τη μοναδική εφεδρεία και στάθ­μευε δυτικά του Τσιστιάκοβο, περίπου 24 χλμ. πίσω από τη γραμμή του μετώπου, διέθετε μόνο 36 αξιόμαχα άρματα (29 Pzkpfw III και επτά Pzkpfw IV) και μία επι- λαρχία πυροβόλων εφόδου, αλλά ήταν σκληροτράχηλη και έμπειρη. Σε αυτήν α­νήκε η διάκριση της προέλασης μέχρι το ανατολικότερο όριο που έφθασε ποτέ γερμανική μονάδα, όταν αναγνωριστικά τμήματά της είχαν φθάσει το 1942 μέχρι την Ελίστα, στη στέπα των Καλμούχων, και είχαν βρέξει τις μπότες τους στην Κα- σπία θάλασσα. Αργότερα έμελλε να μετο­νομαστεί σε 116 Μεραρχία Πάντσερ και να πολεμήσει εξαιρετικά στη Νορμανδία και στις Αρδέννες.

ΤΔ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΜΑΧΗΣ

Το έδαφος στη ζώνη ευθύνης της 6ης Στρατιάς δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιδανικό για άμυνα. Παρείχε κάποια πλεονεκτήματα στον αμυνόμενο, όμως αυτά δεν αντιστάθμιζαν την έλλειψη σε προσωπικό και τεθωρακισμένα. Ο ποτα­μός Μίους έχει μικρό πλάτος, που σπάνια υπερβαίνει τα 50 μέτρα, ενώ είναι αρκετά ρηχός σε πολλά σημεία, επιτρέποντας εύ­κολη διάβαση σε ένα σύγχρονο στράτευ­μα. Ανατολικά του εκτεινόταν η επίπεδη ρωσική στέπα, η οποία διακοπτόταν μόνο από μερικούς χαμηλούς στρογγυλούς λό­φους και δασωμένα σημεία. Η δυτική ό­χθη του, όπως συνέβαινε συχνά στα πο­τάμια της Ρωσίας, ήταν ελαφρά υπερυψω­μένη σε σύγκριση με την ανατολική, με συνέπεια να προσφέρει κάποια πλεονε­κτήματα παρατήρησης σε εκείνον που την κατείχε.

Στην περιοχή Ντιμιτρίεφκα - Κουιμπί- σεβο το έδαφος δυτικά του ποταμού κυ­ριαρχείται από χαμηλές βραχώδεις κορυ- φογραμμές, καθεμιά από τις οποίες τέ- μνεται από αναρίθμητες ρεματιές με από­τομες πλαγιές και στενές τάφρους που πλαισιώνονται από πυκνή βλάστηση ή κρύβονται τελείως από τα ψηλά στάχυα και τους ηλίανθους (οι τελευταίοι υπερέ- βαιναν σε ύψος αυτό του μέσου ανθρώ­που). Βόρεια της Ντιμιτρίεφκα υπάρχουν τρεις τέτοιες κορυφογραμμές, οι οποίες εκτείνονται παράλληλα μεταξύ τους σε κατεύθυνση λοξή ως προς την κοίτη του Μίους. Μεγαλύτερη τακτική σπουδαιότη- τα είχε το 1943 η μεσαία από αυτές τις κο- ρυφογραμμές, η οποία εκτείνεται από το σημείο 194.3 νοτίως της Ντιμιτρίεφκα μέ­χρι τον τομέα του Ρέμνοφσκυ Γκρούσε. Κατά μήκος της υπήρχε ένας δρόμος που συνέδεε το χωριό Σέσνογιε με την κωμό­

πολη Μαρινόφκα, ενώ στη νότια πλευρά της υπάρχει ένας χαμηλός, χωρίς εξάρ­σεις, λόφος ο οποίος αναφερόταν στους γερμανικούς χάρτες ως ύψωμα 213.9. Η σημασία του τελευταίου ήταν μεγάλη, ε­πειδή δέσποζε των κορυφογραμμών στα βόρεια και στα νότια, όπως και στις κοιλά­δες που παρεμβάλλονταν μεταξύ τους. Τόσο αυτός όσο και η γύρω περιοχή καλυ­πτόταν από πυκνά στάχυα και ηλίανθους. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό επέτρε­πε στους αμυνόμενους να παραλλάξουν άριστα τις θέσεις τους αλλά και στον επι­τιθέμενο να διεισδύσει αθέατος μέσα από τις ρεματιές.

Στην τοποθεσία του Μίους οι Γερμα­νοί είχαν το μειονέκτημα ότι έπρεπε να ο­χυρωθούν στα πρόσθια πρανή και όχι σε εκείνα που ήταν αθέατα στον εχθρό, ε­

πειδή οι κορυφογραμμές απομακρύνο­νταν προς τα βορειοδυτικά αντί να ακο­λουθούν τον ρου του ποταμού. Επιπλέον το σκληρό έδαφος και η απουσία ξυλείας καθιστούσε δύσκολη την κατασκευή οχυ­ρωματικών έργων τα οποία θα μπορού­σαν να αντέξουν σε παρατεταμένα πυρά πυροβολικού. Στον αντίποδα, βέβαια, υ­πήρχαν ανοικτά πεδία πυρός, αν εξαιρε­θούν οι ρεματιές και οι τάφροι που προ- σέφεραν κάποια υποτυπώδη κάλυψη. Οι Γερμανοί είχαν οχυρώσει αυτή την τοπο- £ θεσία για πρώτη φορά το 1941, όταν ανα- ° γκάστηκαν να συμπτυχθούν εκεί έπειτα ^ από την πρόωρη απόπειρά τους να κατα- ^ λάβουν το Ροστόβ. Από τότε είχαν αντιλη- α φθεί πως η κατοχή θέσεων στα πρόσθια !< πρανή αποτελούσε σοβαρό μειονέκτημα.Στο μεταξύ είχαν αναβαθμιστεί θεαματι-

51

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Γεω

ργία

Λ

ουκά

/Εκδ

όσει

ς Π

ΕΡ

ΙΣΚ

ΟΠ

ΙΟ

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

κά η ποιότητα και ο όγκος του σοβιετικού πυροβολικού.

Οι Σοβιετικοί υστερούσαν σε τεχνικές ελέγχου πυρός. Ακόμα το πυροβολικό τους δεν ήταν τόσο ευέλικτο ή ικανό όσο το γερμανικό, αλλά μπορούσε πάντα να προκαλέσει μεγάλη ζημιά λόγω της ι­σχύος του. Για τον λόγο αυτό οι Γερμανοί προτίμησαν να μεταβάλουν την τακτική τους και να επανδρώσουν τις πρόσθιες τοποθεσίες τους με λιγότερο από το 1/3 των ανδρών τους, τηρώντας τους υπόλοι­πους μερικά χιλιόμετρα πιο πίσω, στη δεύτερη και στην τρίτη γραμμή χαρακω­μάτων. Ετσι θα μπορούσαν να αποφύγουν την άσκοπη φθορά και να εκτοξεύουν πλευρικές αντεπιθέσεις εναντίον κάθε ε­χθρικής διείσδυσης.

Χωρίς να διαθέτει κατάλληλο έδαφος για άμυνα, η 6η Στρατιά κατασκεύασε μία συνεχή πρώτη γραμμή χαρακωμάτων, ενι- σχυμένη με πολλά καταφύγια και πυκνά συρματοπλέγματα και ναρκοπέδια, εκεί όπου εκτιμάτο ότι θα εκινούντο τα εχθρι­κά άρματα και το πεζικό. Οι πρώτες ενδεί­ξεις πως οι Σοβιετικοί προετοίμαζαν μια επίθεση σε αυτόν τον τομέα, άρχισαν να διαφαίνονται από τις αρχές Ιουλίου 1943, με το κέντρο βάρους να βρίσκεται πιθα­νότατα στον κεντρικό τομέα του Κουιμπί- σεβο, αν και ήταν γνωστό πως ο Ερυθρός Στρατός προτιμούσε να επιτίθεται σε ευ­ρύ μέτωπο. Παρόλο που τα αναγνωριστι­κά της Luftwaffe δεν κατόρθωσαν να πα­ράσχουν βοήθεια λόγω των κακών καιρι­κών συνθηκών, η δράση των περιπόλων στο έδαφος και η υποκλοπή πλήθους ση­μάτων απέδωσε στη γερμανική διοίκηση αρκετά στοιχεία για να συμπεράνει πως είχε απέναντι της μία αυξανόμενη συγκέ­ντρωση δυνάμεων.

Ο στρατάρχης φον Μανστάιν εμφανί­ζεται αρκετά επικριτικός στα απομνημο­νεύματά του σχετικά με τη σκοπιμότητα της διατήρησης μιας τόσο εκτεταμένης αμυντικής γραμμής στην ανατολική Ου­κρανία: «Για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, ο Χίτλερ αρνήθηκε να εγκαταλεί- ψει το λεκανοπέδιο του Ντόνετς και συ­νεπώς την καμπή του Δνείπερου, απαγο­ρεύοντας ταυτόχρονα στην Ομάδα Στρα­τιών «Α» να εκκενώσει το Κουμπάν και την Κριμαία. Η νότια πτέρυγα της Ομάδας Στρατιών «Νότος» βρισκόταν καθηλωμέ­νη καταρχάς στον Μίους και στον Ντό­νετς και κατά δεύτερο λόγο στην καμπή του Δνείπερου, δηλαδή επί τοποθεσιών των οποίων η άμυνα, από επιχειρησιακή ά­ποψη, αποτελούσε σφάλμα. Σχηματίζο­ντας μία αισθητή εξέχουσα, επέτρεπε στον εχθρό να την προσβάλει από δύο κατευθύνσεις, αλλά προπάντων επιμήκυ­νε άσκοπα το μέτωπο και καθήλωνε δυνά­μεις οι οποίες ήταν απαραίτητες στη βό­ρεια πτέρυγα».

52

τελευταίοι να μεταχειριστούν τις μεθό­δους απόκρυψης και εξαπάτησης του α­ντιπάλου, τη γνωστή «μασκίροβκα» στην οποία ήταν ειδικοί, προέβαιναν σε μετακι­νήσεις μονάδων ακόμη και υπό το φως της ημέρας ή με θορυβώδεις διαδικασίες. Οι Σοβιετικοί αξιωματικοί εθεάθησαν να κατοπτεύουν την περιοχή αναζητώντας, προφανώς, κατάλληλες οδούς προσπέλα­σης για το πεζικό και τα άρματά τους, ενώ το πυροβολικό έριχνε μεμονωμένα βλή­ματα κατά πιθανών στόχων για τη ρύθμι­ση των βολών του. Μέχρι τις 13 Ιουλίου ο Χόλιντ είχε μια πλήρη εικόνα περί της διά­ταξης και των προθέσεων του αντιπάλου του. Γνώριζε ακόμη και τον τομέα όπου αυτός θα εστίαζε την κύρια προσπάθειά του: το κέντρο, όπου αμυνόταν το XVII Σώμα Στρατού. Ηταν επίσης σαφές πως οι Σοβιετικοί διέθεταν αριθμό τεθωρακι­σμένων στην ανατολική όχθη, αν και όχι όσα συνήθιζαν να εμπλέκουν σε παρόμοι­ες επιχειρήσεις.

Ενώ η 6η Στρατιά κρατούσε την ανα­πνοή της περιμένοντας το κτύπημα, η μά­χη του Κούρσκ, αρκετά χιλιόμετρα βορει­ότερα, είχε φθάσει στο αποκορύφωμά της, με την 4η Στρατιά Πάντσερ του στρα­τηγού Χέρμαν Χοτ να διασπά διαδοχικά τις γραμμές άμυνας των Σοβιετικών και να εμπλέκει σε μάχη το σύνολο σχεδόν των στρατηγικών εφεδρειών τους κοντά στην Προχορόφκα. Ο Χόλιντ γνώριζε πως η τιτανομαχία στο Κούρσκ είχε απορρο­φήσει όχι μόνο τον κύριο όγκο των πά­ντσερ και της Luftwaffe αλλά και την προ­σοχή του Χίτλερ και της ανώτατης διοίκη­σης. Παρόλα αυτά δεν σταμάτησε να α­πευθύνει εκκλήσεις για παροχή ενισχύσε­ων, εκθέτοντας τις σαφείς ενδείξεις που είχε για την εκδήλωση άμεσης επίθεσης εναντίον του. Τα μηνύματα αυτά φαίνεται πως τελικά έφεραν αποτέλεσμα, διότι ο Χίτλερ δεν είχε δει ποτέ την επιχείρηση «Zitadelle» με ιδιαίτερη θέρμη και ίσως εν­δόμυχα δεν πίστευε πως μπορούσε να κα- ταλήξει σε θετικό αποτέλεσμα.

Ετσι η απόβαση των Δυτικών Συμμά­χων στη Σικελία, στις 10 Ιουλίου, παρείχε στον φύρερ τη δικαιολογία που αναζη­τούσε για να διακόψει τη μάχη του Κούρ­σκ, τη στιγμή μάλιστα που αυτή είχε φθά- σει στο πιο κρίσιμο σημείο της, στερώ­ντας (κατά τη γνώμη του Μανστάιν τουλά­χιστον) τα γερμανικά στρατεύματα από μια νίκη η οποία βρισκόταν κυριολεκτικά μέσα στα χέρια τους. Η 23η Μεραρχία Πά­ντσερ, που ανήκε στο XXIV Σώμα Πά­ντσερ (βασική εφεδρεία της Ομάδας Στρατιών «Νότος»), ειδοποιήθηκε να εί­ναι έτοιμη για μετακίνηση στον Μίους, ενώ ο τομέας του Κουιμπίσεβο ενισχύθη- κε με αρκετές μονάδες πυροβόλων εφό­δου και αντιαρματικών όπλων. Τα τρία σώ­ματα της 6ης Στρατιάς διατάχθηκαν να διαθέτουν έτοιμα συγκροτήματα μάχης αποτελούμενα από μία μοίρα πυροβολι­

0 αντιστράτηγος Καρλ Αντολφ Χόλιντ (1891- 1985), που διοίκησε τη γερμανική 6η Στρατιά κατά τις μάχες του ποταμού Μίους, ήταν ένας διακεκριμένος βετεράνος. Στις 17 Μαϊου 1943 είχε τιμηθεί με τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών. Γ\α τις αμυντικές επιτυχίες του το καλοκαίρι του 1943, προήχθη σε στρατηγό την 1η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους.

Η ΕΜΦΑΝΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Ενας μεγάλος αριθμός σοβιετικών πυ­ροβολαρχιών και τα στρατηγεία στα ο­ποία αυτές ανήκαν, επισημάνθηκαν με μεγάλη ακρίβεια από την 6η Στρατιά και έδειξαν πως ο εχθρός σκόπευε να πλήξει το σημείο σύνδεσης του XVII με το XXIX Σώμα Στρατού. Η μέθοδος αυτή αποτε­λούσε πάγια πρακτική των Σοβιετικών, α­φού τα σημεία σύνδεσης μεραρχιών, σω­μάτων ή στρατιών αποτελούν από τη φύ­ση τους ευπαθείς τομείς, λόγω της σύγ­χυσης που μπορεί να επέλθει στον αμυ­νόμενο κατά τη διαχείριση της μάχης σχε­τικά με το ποια μονάδα πρέπει και μπορεί να ενεργήσει. Υπήρχε συνήθως μια φυσι­κή τάση σε κάθε σώμα στρατού να αφήνει τον γείτονά του να φροντίζει για την α­σφάλεια του σημείου σύνδεσης, η οποία μερικές φορές κατέληγε στο να μην αντι- δράσει κανένας. Οι Γερμανοί διοικητές στρατιών προτιμούσαν να αντιμετωπί­σουν το πρόβλημα μετακινώντας απλώς τα όρια ευθύνης κάθε σώματος και αλλά­ζοντας την υπαγωγή των διαφόρων με­ραρχιών, ώστε να δημιουργούν νέους, συ­μπαγείς τομείς ευθύνης.

Εκείνο που εξέπληξε περισσότερο το επιτελείο της 6ης Στρατιάς, ήταν η ασυ­νήθιστη έλλειψη μέτρων ασφαλείας την οποία επεδείκνυαν οι Σοβιετικοί. Αντί οι

Ο μονόφθαλμος διοικητής του II Σώματος Πάντσερ SS, στρατηγός Πάουλ Χάουσερ (στο κέντρο, με τη στολή χωρίς διακριτικά), σε φωτογραφία που ελήφθη το καλοκαίρι του 1943. Αριστερά, με τον Σταυρό των Ιπποτών, διακρίνεται ο διοικητής της 2ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Das Reich», Βάλτερ Κρύγκερ, και πίσω του, με τη μαύρη στολή των τεθωρακισμένων, ο επικεφαλής του 2ου Συντάγματος Αρμάτων SS, αντ/συνταγματάρχης Χανς-Αλμπιν φον Ράιτσενσταϊν.

Πυροβόλο εφόδου StuG III και πεζικό των SS κοντά στον ποταμό Μίους,

τον Αύγουστο του 1943.

κού, ένα τάγμα πεζικού και στοιχεία μηχα­νικού, ώστε να μπορούν να επέμβουν ά­μεσα όπου παραστεί ανάγκη.

Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ

Στις 14 Ιουλίου μια ύποπτη ησυχία α­πλώθηκε στο μέτωπο του ποταμού Μίους και η δραστηριότητα από την πλευρά των Σοβιετικών σταμάτησε. Ηταν φανερό πως επρόκειτο για τη γαλήνη πριν από τη θύελλα. Τρεις ημέρες αργότερα οι φόβοι του Χόλιντ επιβεβαιώθηκαν. Ο επικεφα­λής του σοβιετικού Νότιου Μετώπου, στρατηγός Φιοντόρ Τολμπούχιν, είχε στη διάθεσή του πέντε στρατιές, μία αεροπο­ρική στρατιά, δύο ανεξάρτητα μηχανοκί­νητα σώματα (2ο και 4ο Φρουρών), τρεις ανεξάρτητες τεθωρακισμένες ταξιαρχίες και ένα σώμα ιππικού. Σκόπευε να διασπά- σει τη γραμμή του Μίους με την 28η Στρα­τιά (στρατηγός Γερασιμένκο) και την 5η Στρατιά Κρούσης (στρατηγός Τσβετά- γιεφ) και κατόπιν να διευρύνει το ρήγμα με τη 2η Στρατιά Φρουρών (στρατηγός Κράιζερ).

Το κτύπημα εκδηλώθηκε τελικά το πρωί της 17ης Ιουλίου με το πυροβολικό. Η σφοδρότητα των πυρών έδειξε πως η σοβιετική προσπάθεια θα εστιαζόταν στον κεντρικό τομέα. Ο Τολμπούχιν προ­σπάθησε να «θολώσει τα νερά» με επιθέ­σεις αντιπερισπασμού στα άκρα, οι οποί­ες όμως αποκρούστηκαν σχετικά εύκολα. Η ισχυρότερη από αυτές κατευθύνθηκε στα όρια σύνδεσης του IV με το XVII Σώ­μα. Εκεί κοντά βρίσκονταν η 304 ΜΠ και η 302 ΜΠ. Οι Σοβιετικοί ενέπλεξαν στον συ­γκεκριμένο χώρο τρεις μεραρχίες πεζι­κού και μία τεθωρακισμένη ταξιαρχία. Αρχικά σημείωσαν κάποια πρόοδο, αλλά γρήγορα κόλλησαν στα εκτενή ναρκοπέ­δια και δέχθηκαν λυσσώδεις αντεπιθέ­σεις. Η μάχη συνεχίστηκε στον ίδιο τομέα επί δύο ημέρες, έως ότου οι Σοβιετικοί υ­ποχρεώθηκαν να αναστείλουν τις επιθέ­

σεις τους. Παρόμοια ενέργεια αντιπερι­σπασμού, με χρήση τριών συνταγμάτων πεζικού, εκδηλώθηκε στον τομέα της 335 ΜΠ. Οι Γερμανοί κινήθηκαν δραστήρια, ε- ξολόθρευσαν το ένα από αυτά και μέχρι τις 20 Ιουλίου πέτυχαν να εξαλείψουν όλα τα μικρά προγεφυρώματα που είχαν εγκα- ταστήσει οι Σοβιετικοί.

Αρκετά σοβαρότερη ήταν η ενέργεια αντιπερισπασμού που σημειώθηκε νοτίως του Κουιμπίσεβο, στα όρια σύνδεσης του XVII με το XXIX Σώμα, όπου οι Σοβιετικοί χρησιμοποίησαν επτά μεραρχίες και υπο- στηρίχθηκαν από 40 πυροβολαρχίες. Η κύρια πίεση ασκήθηκε πάνω στη γερμανι­κή 294 ΜΠ. Οι επιτιθέμενοι δεν διέθεταν ικανή δύναμη τεθωρακισμένων και τα άρ­ματα που τους υποστήριζαν περιορίζο­νταν σε μερικά ελαφρά Τ-70. Οι Γερμανοί εξεπλάγησαν βλέποντας τους αντιπά­λους τους να προελαύνουν στοιχισμένοι σε πυκνούς σχηματισμούς πεζικού και τους αποδεκάτισαν με χρήση πολυβόλων και καλά υπολογισμένων βολών πυροβο­λικού. Παρόλα αυτά το ανθρώπινο κύμα των Σοβιετικών πέτυχε να διεισδύσει σε αρκετά σημεία και να δημιουργήσει μία

κρίσιμη κατάσταση για την 294 ΜΠ. Ο Χό­λιντ δεν επιθυμούσε να εμπλέξει την 16 Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ για να βοηθήσει, επειδή πίστευε (ορθά) πως η κύρια επίθεση θα γινόταν βορειότερα. Ετσι η 294 ΜΠ οργάνωνε και εκτόξευε συ­νεχείς αντεπιθέσεις με τα δικά της μέσα, καθώς και με τη βοήθεια του Συγκροτή­ματος Μάχης του συνταγματάρχη Ρεκνά- γκελ. Ιδιαίτερη επιτυχία σημείωσε το γερ­μανικό πυροβολικό, το οποίο δεν υποχρε­ώθηκε να μετακινηθεί κι έτσι σφυροκό- πησε τον εχθρό με άφθονες οβίδες έως ότου εκμηδένισε την επιθετική του ορμή. Η ικανότητα των Γερμανών να αποκρού- σουν αυτές τις μαζικές εφόδους ενώ υ­στερούσαν αριθμητικά σε αναλογία του­λάχιστον 6:1, ήταν αξιοθαύμαστη.

Ηταν προφανές πως η επίθεση νοτίως του Κουιμπίσεβο δεν αποσκοπούσε μόνο στον αντιπερισπασμό αλλά και στην εξα­σφάλιση επαρκούς χώρου για την ανάπτυ­ξη μεγαλύτερης δύναμης τεθωρακισμέ­νων εκ μέρους των Σοβιετικών. Ο Τολ­μπούχιν διέθετε σε εκείνη τη φάση μόνο το 2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών, το ο­ποίο περιελάμβανε 120 άρματα Τ-34 και 80

53

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

131

Ενα από τις δεκάδες των σοβιετικών Τ-34/76 που καταστράφηκαν κατά τις μάχες του ποταμού Μίους.

Το γερμανικό πεζικό πολεμούσε σκληρά και παραχωρούσε έδαφος με μεγάλη δυσκολία, ωθώντας τους Σοβιετικούς να πληρώσουν βαρύ τίμημα.

Τ-70, αλλά ανέμενε τις αμέσως επόμενες ημέρες την άφιξη του 4ου Μηχανοκίνη­του Σώματος Φρουρών. Προτίμησε να α­ναλώσει κατά τις μάχες την ανεξάρτητη 32η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, η οποία ή­ταν εφοδιασμένη με 50 ελαφρά άρματα τύπου Τ-60 και Τ-70. Ακόμη κι αν οι Σοβιε­τικοί είχαν πετύχει να δημιουργήσουν ένα ρήγμα στη γερμανική διάταξη, υπήρχαν λίγα άρματα για την αξιοποίησή του. Το γεγονός αυτό ερχόταν σε έντονη αντίθε­ση με την πρακτική που είχε επιδείξει ως τότε ο Ερυθρός Στρατός, ο οποίος απέ­φευγε να εκτοξεύσει επιθέσεις μεγάλης κλίμακας όταν δεν είχε όλες τις αναγκαί­ες τεθωρακισμένες δυνάμεις συγκεντρω­μένες και έτοιμες. Ωστόσο η γενικότερη ενέργεια του Τολμπούχιν κατά της γραμ­μής του Μίους εξυπηρετούσε άλλους σκοπούς της Stavka (Επιτελείο Ανώτατης Διοίκησης), οι οποίοι θα γίνονταν φανεροί έπειτα από την πάροδο αρκετών εβδομά­δων.

Στον κεντρικό τομέα της Ντιμιτρίεφ- κα ο Τολμπούχιν κατέφερε ένα ισχυρότα­το κτύπημα, εμπλέκοντας οκτώ μεραρ­χίες πεζικού της 2ης Στρατιάς Φρουρών και της 5ης Στρατιάς Κρούσης, καθώς και το 2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών, σε ένα εύρος μόλις 13 χλμ. Προηγήθηκαν πάλι σφοδρά πυρά πυροβολικού, με τον κύριο όγκο να ανασκάπτει το αριστερό πλευρό της 294 ΜΠ. Η μορφολογία του ε­

δάφους, η πυκνότητα του σοβιετικού πυ­ρός και η ασύδοτη δράση της Σοβιετικής Αεροπορίας, δημιούργησαν μία απελπι­στική κατάσταση για τους αμυνόμενους. Πολύ γρήγορα τα δύο συντάγματα γρενα­διέρων της 294 ΜΠ που υπερασπίζονταν αυτόν τον τομέα υποχρεώθηκαν να συ- μπτυχθούν κατά 4 χλμ., στη γραμμή ύψω­μα 168.5 - ύψωμα 194.3 - Γκερασίμοβα - ύ­ψωμα 173.4.

Το γερμανικό πεζικό πολεμούσε σκλη­ρά και παραχωρούσε έδαφος με μεγάλη δυσκολία, ωθώντας τους Σοβιετικούς να πληρώσουν βαρύ τίμημα. Το πυροβολικό της 6ης Στρατιάς υπήρξε και πάλι αποτε­λεσματικό, εκτοξεύοντας 1.430 τόννους οβίδων μέσα σε μία ημέρα και σκοτώνο­ντας ή τραυματίζοντας τους Σοβιετικούς κατά εκατοντάδες. Η Luftwaffe εμφανιζό­ταν κατά διαστήματα, κυρίως με αερο­σκάφη Stuka, τα οποία κατέστρεψαν περί­που 15 σοβιετικά άρματα δυτικά της Γκε­ρασίμοβα. Οι Γερμανοί κράτησαν σταθε­ρά στην κατοχή τους το ύψωμα 213.9. Το πιο παράδοξο είναι πως η επιτυχία εκεί ο- φειλόταν στην ύπαρξη του τάγματος εκ­παίδευσης της 306 ΜΠ.

Μέχρι τη νύκτα της 17ης Ιουλίου 1943, η 294 και η 306 ΜΠ είχαν 55 αξιωματικούς και 2.061 οπλίτες νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους. Δύο πράγματα είχαν γίνει ήδη αρκετά σαφή στον Χόλιντ και στο στρατηγείο του. Το πρώτο ήταν πως οι

δύο μεραρχίες του δεν θα μπορούσαν να αντέξουν για πολύ ακόμη σε τέτοιο βαθ­μό φθοράς και το δεύτερο ότι έπρεπε να υπάρξει άμεση αντίδραση πριν οι Σοβιετι­κοί προλάβουν να μεταφέρουν στην πε­ριοχή το 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρου­ρών, το οποίο ήταν γνωστό πως βρισκό­ταν καθ’ οδόν προς τον Μίους. Ο Χόλιντ έδωσε διαταγή στις μονάδες του να επι­διώξουν την καταστροφή όσο το δυνατόν περισσότερων σοβιετικών αρμάτων, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος που θα αντιπροσώ­πευαν αυτά τις επόμενες μέρες. Το ενδε­χόμενο διάσπασης του μετώπου και προέ­λασης εχθρικών τεθωρακισμένων σχημα­τισμών στα μετόπισθεν της 6ης Στρατιάς (η οποία δεν είχε, άλλωστε, τα μέσα για να διεξαγάγει πόλεμο ελιγμών), θα σήμαινε την καταστροφή της ίδιας και ίσως και με­γάλου μέρους της Ομάδας Στρατιών «Νό­τος», αφού οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν να φθάσουν στην Αζοφική θάλασσα και να αποκόψουν τα γερμανικά στρατεύμα­τα στη χερσόνησο Ταμάν και στην Κρι­μαία.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑΓια τους παραπάνω λόγους αλλά και

για να μειώσει την πίεση που δεχόταν δυ­τικά της Ντιμιτρίεφκα, ο Χόλιντ αποφάσι­σε να αντεπιτεθεί το πρωί της 18ης Ιουλί­ου με τη 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πά­ντσερ, παρά το ότι γνώριζε πως αν περί- μενε μία ημέρα ακόμη θα είχε στη διάθε­σή του και την 23η Μεραρχία Πάντσερ η οποία εκινείτο προς νότο. Δεν ήθελε, άλ­λωστε, να δώσει χρόνο στους Σοβιετι­κούς να οχυρωθούν στις τοποθεσίες που είχαν καταλάβει, επειδή ήταν γνωστή η ι­κανότητά τους να σκάβουν ταχύτατα νέα ορύγματα και χαρακώματα. Ο άξονας του κτυπήματος θα ήταν λοξός, από την Καλί- νοφκα προς την Ντιμιτρίεφκα, με σκοπό την αποκοπή των σοβιετικών δυνάμεων οι οποίες είχαν συσσωρευθεί κοντά στο ύ­ψωμα 213.9 από τον ποταμό Μίους. Η 16η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ παρέτα­ξε στη σειρά τις κύριες μάχιμες μονάδες της, το 156 Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πά­ντσερ αριστερά, την 116 Επιλαρχία Αρμά­των στο κέντρο και το 60ό Σύνταγμα Γρε­ναδιέρων Πάντσερ δεξιά.

Η αριστερή πτέρυγα σημείωσε κάποια επιτυχία, αλλά η ζωηρή αντίδραση των Σο­βιετικών νοτιοανατολικά της Μαρινόφκα οδήγησε το όλο εγχείρημα σε αποτυχία. Το 13ο Σώμα Φρουρών της 28ης Στρατιάς που ήταν συγκεντρωμένο εκεί, έφερε σε δύσκολη θέση το 60ό Σύνταγμα Γρεναδιέ­ρων Πάντσερ και υποχρέωσε την 116 Επι- λαρχία Αρμάτων να διακόψει τη δική της επίθεση για να το συνδράμει. Προς το με­σημέρι προστέθηκε στην πίεση και το 2ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών. Η 16η Με­ραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ ήταν αδύ­νατο πλέον να προχωρήσει. Με επιδέξια

54

άμυνα και χρήση των βαρέων όπλων της κατόρθωσε να αποκρούσει τις εφόδους του εχθρού. Ωστόσο ήταν ουτοπικό να α­ναμένεται από μια μεραρχία μειωμένης σύνθεσης (έστω και εξαιρετικής ποιότη­τας) να αντιμετωπίσει δύο σοβιετικά σώ­ματα στρατού. Η γερμανική ανώτατη διοί­κηση πάντως ήταν ικανοποιημένη με τα αποτελέσματα της 18ης Ιουλίου, αφού εί­χαν καταστραφεί 78 σοβιετικά άρματα και ο εχθρός είχε υποχρεωθεί να αναστείλει την προέλασή του προς τα δυτικά.

Η δράση της 16ης Μεραρχίας Γρενα­διέρων Πάντσερ δεν είχε εμποδίσει τους Σοβιετικούς να συνεχίσουν τις επιχειρή­σεις τους στην κοιλάδα της Γκερασίμοβα, όπου θυσιάζοντας μερικές ακόμη εκατο­ντάδες στρατιωτών πέτυχαν τελικά να ε-

Ενα PzKpfw IV της 23ης Μεραρχίας Πάντσερ το καλοκαίρι του 1943. Ο συγκεκριμένος τύπος άρματος συγκροτούσε ακόμη εκείνη την εποχή τον κορμό των μεραρχιών πάντσερ.

κτοπίσουν την 306 ΜΠ από το ύψωμα 213.9. Μέχρι τη νύκτα η Μαρινόφκα και η Στεπανόφκα είχαν πέσει στα χέρια του 1ου Σώματος Φρουρών. Η εξέλιξη αυτή δημιούργησε μια νέα κρίση για τη γερμα­νική 6η Στρατιά.

Η φθορά που είχε υποστεί η 294 ΜΠ και η απώθηση της 306 ΜΠ βορειότερα, είχαν ανοίξει την κοιλάδα της Γκερασίμο­βα στον εχθρό, ο οποίος απειλούσε να φθάσει στη βορειοδυτική έξοδό της, κο­ντά στο Σνέσνογιε. Ο Χόλιντ δεν διέθετε ταχυκίνητους σχηματισμούς για να φρά­ξει στον εχθρό τον δρόμο προς την Αρτε- μόφκα και το Στάλινο. Ηταν φανερό πως έπρεπε να ληφθούν άμεσα μέτρα για να σταματήσει η προέλαση των σοβιετικών στρατιών. Από τις δύο παραπάνω πόλεις

διερχόταν η μοναδική σιδηροδρομική γραμμή που διέθεταν οι Γερμανοί για να επικοινωνούν με το Ταγκαρόνγκ και η α- πώλειά τους θα σήμαινε πως η 6η Στρατιά θα κοβόταν στα δύο. Ευτυχώς για τη γερ­μανική πλευρά, η κατάσταση σώθηκε χά­ρη στην επάνδρωση των εκπαιδευτικών χαρακωμάτων που είχε δημιουργήσει ο Χόλιντ στην κεντρική κορυφογραμμή, βο­ρειοδυτικά του υψώματος 213.9. Παρά το μένος των επιθέσεών τους, οι Σοβιετικοί δεν κατόρθωσαν να διασπάσουν αυτή τη γραμμή, την οποία γνώριζαν τόσο καλά οι αντίπαλοί τους, και έτσι αποτράπηκαν τα χειρότερα για την 6η Στρατιά.

ΑΛΛΑΓΗ ΣΧΕΔΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ II ΣΗΜΑ ΠΑΝΤΣΕΡ SS

Η ισχυρότερη εφεδρεία στην οποία θα μπορούσε να ελπίζει ο Χόλιντ ήταν το έμπειρο II Σώμα Πάντσερ SS του στρατη­γού Πάουλ Χάουσερ, που εκείνη την πε­ρίοδο μαχόταν ακόμη στον θύλακα του Κούρσκ. Τα στρατεύματα των Waffen SS είχαν αναπτυχθεί για μια νέα επίθεση στις 17 Ιουλίου, όταν κατέφθασαν διατα­γές από το αρχηγείο του φύρερ, σύμφωνα με τις οποίες η επιχείρηση ακυρωνόταν και η αποστολή τους άλλαζε. Η «Leibstandarte» επιβιβάστηκε σε σιδηρο­δρομικούς συρμούς και, αφήνοντας πίσω τα άρματά της για να χρησιμοποιηθούν από την «Das Reich» και την «Totenkopf»,

11-2 SHTURMOVIK: ΤΟ ((ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΑΡΜΑ»

Σε όλο το εύρος του πεδίου μάχης στον ποταμό Μίους, η σοβιετι­κή επίθεση υποστηρίχθηκε άμεσα από 11-2 Shturmovik, τα οποία πε- τούσαν σε πολυάριθμους σχηματισμούς των 50 ή περισσότερων αεροσκαφών και έπλητταν με πολυβόλα και βόμβες στόχους ευ­καιρίας ή προγραμματισμένους. Οι Σοβιετικοί πραγματοποίησαν από την αρχή έντονη χρήση βομβών φωσφόρου, με αποτέλεσμα η περιοχή να καλυφθεί από πυκνούς καπνούς και να δυσκολεύεται η αναγνώριση και η επισήμανση στο έδαφος. Η Luftwaffe ήταν α­πασχολημένη στον θύλακα του Κούρσκ κι έτσι η δράση της Ερυ­θρός Αεροπορίας ήταν ανεμπόδιστη, τουλάχιστον κατά το πρώτο διάστημα. Με την εχθρική αεροπορία δίωξης απούσα, τα σοβιετι­κά μαχητικά εγγύς υποστήριξης έδρασαν ασύδοτα έχοντας να α­ντιμετωπίσουν μόνον επίγεια αντιαεροπορικά πυρά και πυρά ελα­

φρών όπλων, τα οποία όμως δεν αντιπροσώπευαν ιδιαίτερο κίν­δυνο.Το αεροσκάφος 11-2 Shturmovik ήταν ένα επίφοβο όπλο, αντίστοιχο του οποίου οι Γερμανοί δεν κατόρθωσαν ποτέ να αναπτύξουν. Το πιλοτήριο, ο κινητήρας και οι δεξαμενές καυσίμου προστατεύο­νταν από χαλύβδινη θωράκιση πάχους 12 mm, η οποία καθιστούσε το αεροπλάνο άτρωτο από πυρά ελαφρών όπλων πεζικού ή ελα­φρών αντιαεροπορικών πυροβόλων. Για να καταρριφθεί ένα τέ­τοιο αεροσκάφος έπρεπε να πληγεί από βλήματα διαμετρήματος 20 mm ή μεγαλύτερα. To ΙΙ-2 μπορούσε να μεταφέρει συνδυασμό ρουκετών RS-82 και RS-132 και βομβών συνολικού βάρους 600 kg και ήταν εξοπλισμένο με δύο πυροβόλα των 23 mm (τα οποία αρ­γότερα αντικαταστάθηκαν από δύο Nudelman-Suranov των 37 mm) και δύο πολυβόλα των 7,62 mm. Στις αρχικές εκδόσεις του ήταν μονοθέσιο αλλά αργότερα είχε διμελές πλήρωμα με χειριστή και πολυβολητή. Είχε εκπέτασμα 14,6 m και τυπικό βάρος απογείωσης 6,161. Ο υδρόψυκτος κινητήρας V-12 τύπου Mikulin AM-38F απέδι­δε 1.720 hp, χάρη στους οποίους το Shturmovik μπορούσε να ανα­πτύξει μέγιστη ταχύτητα 414 km/h. Η ακτίνα δράσης του αεροπλά­νου έφθανε τα 720 km και η επιχειρησιακή οροφή του τα 5.500 m. Η συνήθης τακτική των Shturmovik πρσέβλεπε να πετούν σε μικρά ύψη και να εκτελούν βυθίσεις υπό γωνία 30 μοιρών, με το ένα αε­ροσκάφος να ακολουθεί το άλλο. Τα πυρά τους, αν και όχι τόσο εύστοχα απέναντι σε κινούμενους στόχους, ήταν θανατηφόρα ό­ταν έπλητταν στατικούς στόχους. Λέγεται πως ο Στάλιν έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στο εργοστάσιο κατασκευής, χαρα­κτηρίζοντας τα Shturmovik «απαραίτητα για τον στρατό όπως ο α­έρας και το ψωμί». Τα γερμανικά στρατεύματα αποκαλούσαν τον τύπο «Ιπτάμενο Αρμα» και «Μαύρο Θάνατο», ενώ οι πιλότοι της Luftwaffe, που δυσκολεύονταν να τον καταρρίψουν, «Σιδερένιο Γκούσταβ» και «Τσιμεντένιο Βομβαρδιστικό».

Α - '

Κλασική φωτογραφία ενός Shturmovik που εφορμά βάλλοντας με τα πυροβόλα των 37 mm.

55

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

131

στάλθηκε στην Ιταλία για να στηρίξει το καθεστώς του Μουσολίνι που παρέπαιε. Η σοβιετική επίθεση στον τομέα του Ιζι- ούμ θα αντιμετωπιζόταν από την επίλε­κτη 3η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Wiking» και την 17η Μεραρχία Πά­ντσερ και έπειτα από δύο εβδομάδες σκληρών μαχών το εχθρικό προγεφύρω­μα θα περιοριζόταν αισθητά.

Ο,τι απέμεινε από το II Σώμα Πάντσερ SS (οι δύο μεραρχίες γρεναδιέρων πά­ντσερ «Das Reich» και «Totenkopf», με ένα σύνολο 190 αρμάτων και πυροβόλων εφό­δου, και η 3η Μεραρχία Πάντσερ η οποία προσκολλήθηκε σε αυτό), επιβιβάστηκε επίσης σε τραίνα και στάλθηκε στο μέτω­πο του ποταμού Μίους, όπου η δημιουρ- γηθείσα κρίση θεωρήθηκε σοβαρότερη. Ηταν μια περίοδος σύγχυσης και φημών για τους άνδρες των Waffen SS, αφού λάμ- βαναν ελάχιστες πληροφορίες για το τι τους περίμενε και αναχωρούσαν με τα τραίνα για «άγνωστους προορισμούς». Οταν θα έφθαναν, θα έπρεπε να ετοιμα­στούν για μάχη σε διάστημα λίγων ωρών. Ο ποταμός Μίους αποτελούσε το τελευ­ταίο φυσικό κώλυμα πριν από τον μεγάλο ποταμό Δνείπερο. Ο Χίτλερ πίστευε πως αυτή η αμυντική γραμμή ήταν κυριολεκτι­κά το «κλειδί» για την προστασία της Ου­κρανίας και των τεράστιων φυσικών της πόρων από την προέλαση του Ερυθρού Στρατού.

Η Stavka είχε επίσης μεγάλα σχέδια για το μέτωπο του Μίους, το αντιλαμβα­νόταν όμως ως ένα σημείο πίεσης μέσω του οποίου θα μπορούσε να προσελκύσει γερμανικές τεθωρακισμένες εφεδρείες μακριά από το Κούρσκ, όπου διαγραφό­ταν και η μεγαλύτερη απειλή εκείνο το καλοκαίρι. Εφαρμόζοντας μία κλασική εκ­στρατεία παραπλάνησης («maskirovka»), οι Σοβιετικοί εκτέλεσαν όλες τις προετοι­μασίες τους για την επίθεση στον Μίους αδιαφορώντας για τη γερμανική αναγνώ­ριση και κατασκοπεία. Οι φάλαγγες αρμά­των και οχημάτων εκινούντο κατά τις νύ­κτες με τα φώτα τους αναμμένα και δεν υ­πήρχε η γνωστή πειθαρχία ασυρμάτου. Το σοβιετικό πυροβολικό ήταν δραστήριο και δεν προσπάθησε να κρύψει τα τερά­στια αποθέματα πυρομαχικών που συσ­σώρευε. Ετσι, όταν η μάχη στο Κούρσκ κορυφώθηκε και, κυρίως, μετά τη γιγαντι- αία αρματομαχία στην Προχορόφκα, όπου η 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουρών υ- πέστη συντριπτικές απώλειες, η Stavka έ­θεσε σε εφαρμογή το οχέδιό της στον Μί­ους, ελπίζοντας πως θα κατόρθωνε να με­τακινήσει τα πάντσερ μακριά από τον κρί­σιμο τομέα. Οπως απέδειξαν τα γεγονότα, ο σκοπός αυτός επιτεύχθηκε και η αναχώ­ρηση του II Σώματος Πάντσερ SS για τον νότο σήμανε και το οριστικό ναυάγιο της επιχείρησης «Zitadelle».

Στη γερμανική πλευρά υπήρχαν άν­θρωποι που αντιλαμβάνονταν πλήρως το

οίκηση θα απεδείκνυε πως γνώριζε να χει­ρίζεται την αριθμητική της υπεροχή με πραγματικά αριστοτεχνικό τρόπο.

Η ΑΠΟΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ 23ης ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΠΑΝΤΣΕΡ ΚΑΙ Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΗΣ 220C ΙΟΥΛΙΟΥ

Η άφιξη των δύο μεραρχιών των SS στον Μίους δεν αναμενόταν πριν από τις 28 ή 29 Ιουλίου. Ετσι στο μεταξύ ο Μαν- στάιν έστειλε στον Χόλιντ την 23η Με­ραρχία Πάντσερ, σε μια προσπάθεια να ε- πιχειρηθεί η εξάλειψη του σοβιετικού προγεφυρώματος. Το βράδυ της 18ης Ιου­λίου η 23η Μεραρχία Πάντσερ έφθασε οτο μέτωπο, συγκεντρώνοντας τις μονά­δες της στην περιοχή Ρεμόφκα - Περβο- μαϊσκ. Διέθετε μόνο 50 αξιόμαχα άρματα, αλλά η άφιξή της έδινε μεγάλες ελπίδες στους Γερμανούς, αφού η δύναμη της 16ης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ είχε μειωθεί στο μεταξύ στα 20 άρματα. Ο Μανστάιν εξέφρασε στον Χόλιντ τις επι­φυλάξεις του σχετικά με τη σκοπιμότητα της άμεσης εμπλοκής της 23ης Πάντσερ στη μάχη, πιστεύοντας πως μία μόνο με­ραρχία (μάλιστα αποδυναμωμένη) δεν ε- παρκούσε για να αντιστρέφει το ρεύμα της μάχης. Του συνέστηοε μάλιστα να πε­ριμένει την άφιξη περισσότερων ενισχύ­σεων και να εφαρμόσει μέχρι τότε ελαστι­κή άμυνα σε βάθος, μη έχοντας προφα­νώς ιδιαίτερη εμπιστοσύνη στην ικανότη­τα του Χόλιντ (που προερχόταν από το Οπλο του Πεζικού) να διεξαγάγει πόλεμο ελιγμών. Ο Χόλιντ όμως ήταν οπαδός της άμεσης αντεπίθεσης, για να μην παρα­σχεθεί χρόνος στον εχθρό να οργανωθεί στις νέες του θέσεις, κι έτσι προχώρησε με την εμπλοκή της 23ης Μεραρχίας Πά­ντσερ.

Η επίθεση που εξαπολύθηκε στις 19 Ιουλίου, αποδείχθηκε εξίσου καταστρο­φική με εκείνη της 16ης Μεραρχίας Γρε­ναδιέρων Πάντσερ η οποία είχε προηγη- θεί μερικές ώρες νωρίτερα. Αφού εφόρ- μησε μετωπικά πάνω στις σοβιετικές γραμμές, η 23η Πάντσερ έχασε 28 από τα 50 άρματά της και έπαψε να αποτελεί υ­πολογίσιμο κίνδυνο για τον Τολμπούχιν. Οι Σοβιετικοί είχαν πλέον στη διάθεσή τους τουλάχιστον μία εβδομάδα για να δι­ευρύνουν το προγεφύρωμα και ίσως να προκαλέσουν ένα αποφασιστικό ρήγμα στο μέτωπο της 6ης Στρατιάς, πριν εμφα­νιστούν οι μονάδες των Waffen SS. Αφού ανάλωσαν δύο ημέρες για να προετοιμα­στούν, εκτόξευσαν τελικά τη μεγάλη τους επίθεση στις 22 Ιουλίου, έχοντας ως βασική «αιχμή του δόρατος» τα 140 άρμα­τα του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουρών. Η γερμανική 6η Στρατιά είχε α- πομείνει τότε με 36 αξιόμαχα άρματα. Την κατάσταση έσωσε η άφιξη του στρατηγεί­

ο Χέρμαν Πρις διοικούσε τη Μεραρχία «Totenkopf» από τον Φεβρουάριο του 1943,

οπότε σκοτώθηκε ο προηγούμενος και εξαιρετικά δημοφιλής διοικητής της,

Τέοντορ Αϊκε.

Ο στρατηγός Φιοντόρ Ιβάνοβιτς Τολμπούχιν, επικεφαλής του σοβιετικού Νοτίου Μετώπου, επιτέλεσε άριστα τον

ρόλο που του είχε ανατεθεί το καλοκαίρι του 1943, προσελκύοντας τις γερμανικές

ταχυκίνητες εφεδρείες στον ποταμό Μίους.Για τον αντιπερισπασμό αυτό ο Ερυθρός

Στρατός θυσίασε αρκετές χιλιάδες άνδρες, αλλά κέρδισε τη στρατηγική νίκη που

επιζητούσε.

παιχνίδι της Stavka. Ο φον Μανστάιν ανα­φέρει: «Ημαστε αναγκασμένοι να αφή- σουμε τις μονάδες μας σε μη ενδεικνυό- μενες τοποθεσίες και να μετακινούμε συ­νεχώς τις εφεδρείες μας από τη μία πτέ­ρυγα στην άλλη για να αποκαθιστούμε καλώς ή κακώς την κατάσταση ή για να α­ντιμετωπίζουμε μία κρίση». Κατά τις επό­μενες εβδομάδες η σοβιετική ανώτατη δι­

Τρεις από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της Μεραρχίας «Das Reich» κατά τη μάχη του ποταμού Μίους. Από αριστερά προς τα δεξιά: ο λοχαγός Χέλμουτ Σράιμπερ, ο αντ/συνταγματάρχης Χάιντς Χάρμελ και ο ταγματάρχης Γκύντερ Βισλιτσένυ.

Σοβιετικά τεθωρακισμένα και αυτοκινούμενα πυροβόλα διαβαίνουν έναν ρηχό ποταμό στην Ουκρανία.

ου του XXIV Σώματος Πάντσερ, το οποίο οργάνωσε βιαστικά ένα αμυντικό τείχος με πυροβόλα των 88 mm και μοίρες πυρο­βόλων εφόδου StuG III, οι οποίες βρίσκο­νταν υπό τις άμεσες διαταγές του.

Ηταν πλέον η σειρά των Γερμανών να προκαλέσουν σφαγή στα σοβιετικά τεθω­ρακισμένα, εκμεταλλευόμενοι την άριστη εκπαίδευση των πυροβολητών τους αλλά και το πολύ μεγάλο βεληνεκές των όπλων τους. Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα των 88 mm μπορούσαν να πετύχουν και να ε­ξουδετερώσουν ένα Τ-34 από απόσταση3.000 m και οι χειριστές τους τα είχαν πα­ραλλάξει τόσο καλά ώστε να μην εντοπί­ζονται εύκολα. Με επιδέξιες τακτικές οι αμυνόμενοι του XXIV Σώματος Πάντσερ διοχέτευσαν το 4ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουρών σε κατάλληλα προετοιμασμέ­νους χώρους καταστροφής και εκεί πυρ­πόλησαν 93 από τα άρματά του, ενώ η 23η Μεραρχία Πάντσερ προσέθεσε στο ενερ­γητικό της άλλα 15. Υπό το βάρος τόσων απωλειών η σοβιετική επίθεση έχασε την ορμή της.

Οι επόμενες ημέρες κύλησαν χωρίς να αναληφθεί κάποια νέα επιθετική δρά­ση από πλευράς Σοβιετικών, με εξαίρεση την κατάληψη ορισμένων επίμαχων ση­μείων στην περίμετρο του θύλακα που εί­χαν ήδη δημιουργήσει. Η καταστροφή του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρου­ρών είχε στερήσει τον Τολμπούχιν από τη μοναδική αξιόλογη ταχυκίνητη εφεδρεία την οποία διέθετε κι έτσι δεν του έμενε παρά να μεταπέσει στην άμυνα και να πε­ριμένει το πλήγμα του αντιπάλου του. Η 3η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Totenkopf», διοικούμενη από τον ταξίαρ- χο των SS Χέρμαν Πρις, έφθασε στο μέ­τωπο του Μίους πρώτη, ακολουθούμενη από στοιχεία της 2ης Μεραρχίας Γρενα­διέρων Πάντσερ SS «Das Reich», καθώς και από την 3η Μεραρχία Πάντσερ η ο­ποία αναπτύχθηκε στη βόρεια παρειά του θύλακα, δίπλα στην 306 ΜΠ. Παρά την α­τυχή έκβαση που είχαν οι άμεσες αντεπι­θέσεις της 18ης και της 19ης Ιουλίου, ο

Χόλιντ παρέμενε πιστός στο δόγμα της ε­κτόξευσης ταχύτατων αντεπιθέσεων. Ετσι το II Σώμα Πάντσερ SS θα εισερχό­ταν κατ’ ευθείαν στη μάχη, χωρίς να του δοθεί ο χρόνος να εξοικειωθεί με τον χώ­ρο επιχειρήσεων και να κατοπτεύσει τις θέσεις του εχθρού για να εντοπίσει ασθε­νή σημεία.

Ο ενδεδειγμένος τρόπος ενέργειας για τους Γερμανούς θα ήταν ίσως η εκτό­ξευση μιας επίθεσης αρκετά βόρεια της Ντιμιτρίεφκα, ώστε να διαβούν τον Μίους και κατόπιν να κινηθούν υπερκερωτικά στα μετόπισθεν των τριών σοβιετικών στρατιών που κατείχαν το προγεφύρωμα. Οα ήταν ακόμη καλύτερο αν εφαρμοζό­ταν μία διπλή υπερκέραση με παρόμοιο ε­λιγμό νοτίως του Κουιμπίσεβο. Ομως ο Χόλιντ πίστευε ότι δεν διέθετε αρκετές δυνάμεις για κάτι τέτοιο. Ετσι προτίμησε να διενεργήσει μια μετωπική επίθεση από όλες τις κατευθύνσεις στις 30 Ιουλίου, με το κύριο βάρος στο II Σώμα Πάντσερ SS, που όφειλε να προελάσει μέσα από τον διάδρομο τον οποίο είχε διασχίσει η 23η Μεραρχία Πάντσερ. Σκοπός του ήταν να φθάσει κοντά στην Ντιμιτρίεφκα και να α- ποκαταστήσει το μέτωπό του καταστρέ- φοντας όσες σοβιετικές δυνάμεις δεν προλάβαιναν να απαγκιστρωθούν. Οι διοι­κητές των Waffen SS αποδέχθηκαν τη νέα τους αποστολή χωρίς να προβάλουν α­ντιρρήσεις, πιστεύοντας ότι μπορούσαν να πετύχουν εκεί όπου απέτυχε ο Στρα­τός.

Η «T0TENK0PF» ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ

Αντικειμενικός σκοπός της «Totenkopf» ήταν η κατάληψη της κεντρι­κής κορυφογραμμής, η οποία περιελάμ-

βανε το ύψωμα 213.9. Εκείνο που δεν γνώ­ριζαν οι Γερμανοί ήταν πως ο εχθρός είχε καλύψει αυτόν τον τομέα με μιάμιση τα­ξιαρχία αντιαρματικού πυροβολικού, εξο­πλισμένη με πυροβόλα μεγάλης αρχικής ταχύτητας των 76,2 mm και υποστηριζό- μενη από άρματα Τ-34, που ήταν θαμμένα ως τον πύργο, και από στοιχεία πεντέμισι μεραρχιών πεζικού. Οι ημέρες που είχαν μεσολαβήσει από την απόκρουση της επί­θεσης του 4ου Μηχανοκίνητου Σώματος Φρουρών, είχαν δώσει στους Σοβιετικούς την ευκαιρία να οχυρωθούν άριστα και να καταστήσουν την περιοχή Γκρούσεβι - Στεπανόφκα - Γκάρανι ένα πραγματικό φρούριο, τοποθετώντας εκεί 52 πυροβο­λαρχίες τους.

Το Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Deutschland» της «Das Reich» θα προσέ­βαλλε τη Στεπανόφκα και θα επιχειρούσε να καταλάβει το ύψωμα 223.7, που ήταν το ψηλότερο της περιοχής του Μίους. Οι Σοβιετικοί, όμως, αποδείχθηκαν για μια α­κόμη φορά εξαιρετικοί στον αμυντικό α­γώνα, δημιουργώντας ένα πυκνό δίκτυο αλληλοϋποστηριζόμενων σημείων στήρι­ξης: όποιο γερμανικό άρμα επιχειρούσε να επιτεθεί σε μια πυροβολαρχία αντιαρ­ματικών, θα δεχόταν διασταυρούμενα πυ­ρά από γειτονικές πυροβολαρχίες.

Η επίθεση της «Totenkopf» είχε ως αιχ­μή το 3ο Σύνταγμα Αρμάτων SS, το οποίο διέθετε 49 PzKpfw III, 9 PzKpfw IV και 10 Tiger I. Τα δύο συντάγματα γρεναδιέρων πάντσερ της Μεραρχίας, το «Eicke» και το «Totenkopf», θα ακολουθούσαν εκ του σύ­νεγγυς τα άρματα για να καθαρίσουν τις σοβιετικές θέσεις πεζικού. Ως συνήθως, τα βαριά Tiger θα παρατάσσονταν στην ε­μπροσθοφυλακή, στον γνωστό σχηματι­σμό σφήνας «panzerkeil». Η επίθεση άρχι­σε αμέσως μετά το ξημέρωμα της 30ής

57

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

13

1

Ιουλίου. Για λίγα λεπτά όλα φάνηκαν να ε­ξελίσσονται καλά, έως ότου τα γερμανικά τμήματα εισήλθαν στο βεληνεκές των σο­βιετικών αντιαρματικών όπλων. Ενας κα­ταιγισμός βαρέων οβίδων άρχισε να πέ­φτει πάνω στα γερμανικά άρματα με με­γάλη ακρίβεια. Στο μαζικό αυτό πυρ δεν άργησε να συμμετάσχει και το σοβιετικό πεζικό, με βολές αντιαρματικών τυφεκίων στα σημεία με λεπτότερη θωράκιση. Οι Σοβιετικοί είχαν διδαχθεί από τους αντι­πάλους τους την αξία του διαχωρισμού πεζικού και αρμάτων κι έτσι εκτέλεσαν από την αρχή πυρά πυροβολικού, αναγκά­ζοντας το γερμανικό πεζικό να αναζητή­σει κάλυψη.

Το πυκνό σοβιετικό πυρ υποχρέωσε τα πάντσερ να καταφύγουν σε ρεματιές ή άλλες πτυχώσεις του εδάφους για να το αποφύγουν. Ομως κάθε όχημα δεχόταν πλέον πολλαπλά πλήγματα όχι μόνο από το μέτωπο αλλά και από τα πλευρά και ή­ταν δύσκολο να προφυλαχθεί. Ολόκλη­ρες σοβιετικές αντιαρματικές πυροβο­λαρχίες συγκέντρωναν τις βολές τους ε­ναντίον μεμονωμένων αρμάτων, έως ό­του τα ανάγκαζαν να υποχωρήσουν ή να επιμείνουν στην προέλαση και να κατα- στραφούν. Ακόμη και τα βαρέα Tiger δεν μπορούσαν να αντέξουν για πολύ αυτή τη δοκιμασία. Μέσα στη δίνη και τον θόρυβο της μάχης τα πληρώματα της «Totenkopf» διεπίστωσαν με τρόμο πως είχαν εισέλθει σε ένα μη αναγνωρισμένο ναρκοπέδιο και το ένα άρμα μετά το άλλο έβλεπε τις ερ- πύστριές του να καταστρέφονται. Οσα άρματα ακινητοποιούντο κατ’ αυτόν τον τρόπο, καθίσταντο πλέον εύκολοι στόχοι για το αντιαρματικό πυρ. Σε λιγότερο από δύο ώρες η γερμανική επίθεση εκφυλί- σθηκε και 48 άρματα (ανάμεσά τους οκτώ Tiger) κείτονταν κατεστραμμένα μαζί με δεκάδες άλλα οχήματα.

Ηταν ώρα για το πεζικό να αναλάβει δράση. Το μηχανικό μάχης προωθήθηκε

και παρά το ότι υφίστατο βαρύ σφυροκό- πημα από πυρά όλμων και πολυβόλων, προχώρησε στην εκκαθάριση των ναρκο­πεδίων και στη διάνοιξη ασφαλών διαδρό­μων μέσα από αυτά. Το γερμανικό πυρο­βολικό βοήθησε όσο μπορούσε στέλνο­ντας οβίδες και ρουκέτες πάνω στις σο­βιετικές γραμμές για να καλύψει τη δρά­ση του μηχανικού. Μαχητικά-βομβαρδι- στικά Shturmovik εμφανίστηκαν επίσης πάνω από το πεδίο της μάχης σε μεγά­λους αριθμούς, πολυβολώντας τα στρα­τεύματα εφόδου των Waffen SS.

Μέχρι το μεσημέρι η σοβιετική αμυ­ντική γραμμή κρατούσε ακόμη σθεναρά και το πεδίο της μάχης είχε καλυφθεί από καπνούς από τα καιγόμενα άρματα και ο­χήματα. Μία προσβολή των σοβιετικών θέσεων από βομβαρδιστικά κάθετης ε­φόρμησης Stuka το απόγευμα, επέτρεψε

στο μηχανικό του Συντάγματος «Totenkopf» να ανοίξει τελικά δύο διαδρό­μους μέσα από το ναρκοπέδιο. Ετσι, με την υποστήριξη μερικών αρμάτων, το γερμανικό πεζικό εφόρμησε. Οι Σοβιετι­κοί απάντησαν με μία δική τους τοπική α­ντεπίθεση κατά την οποία χρησιμοποίη­σαν και μερικά Τ-34, που αποκρούστηκε εύκολα. Η έλευση της νύκτας βρήκε τη Μεραρχία «Totenkopf» χωρίς κανένα ου­σιαστικό εδαφικό κέρδος και να έχει χά­σει το μεγαλύτερο μέρος των αρμάτων της (πολλά από αυτά θα επισκευάζονταν κατά τις επόμενες ημέρες), ενώ 500 άν­δρες της είχαν σκοτωθεί ή τραυματιστεί. Ιδιαίτερα οι λόχοι γρεναδιέρων πάντσερ είχαν αποδεκατιστεί. Μερικοί έχασαν 60 από τους 90 μάχιμους άνδρες που διέθε­ταν. Επίσης καμία πρόοδο δεν σημείωσε η επίθεση του XVII Σώματος στον βορρά, ό­που ενεπλάκησαν δύο τάγματα της 306 ΜΠ, δύο τάγματα της 3ης Ορεινής Με­ραρχίας και ένα τάγμα της 335 ΜΠ.

ΣΦΑΓΗ ΣΤΗ ΣΤΕΠΑΝΟΦΚΑΗ επίθεση της Μεραρχίας «Das Reich»

στη Στεπανόφκα κατέληξε σε παρόμοια αποτυχία. Η Μεραρχία αυτή διέθετε στις 30 Ιουλίου δύο συγκροτήματα μάχης έτοι­μα για δράση, επειδή το μεγαλύτερο μέ­ρος του Συντάγματος Γρεναδιέρων Πά­ντσερ «Der Führer» είχε κολλήσει στους λασπωμένους δρόμους βορειότερα και είχε καθυστερήσει να αναπτυχθεί στο μέ­τωπο. Το Σύνταγμα «Deutschland» θα προ­σέβαλλε τη Στεπανόφκα έχοντας την υ­ποστήριξη της μοίρας πυροβόλων εφό­δου της Μεραρχίας, ενώ το 2ο Σύνταγμα Αρμάτων μαζί με το τάγμα αναγνώρισης και το μηχανοκίνητο τάγμα πεζικού του Συντάγματος «Der Führer» (το οποίο επέ-

ΕΝΑ ΚΙΤ ΓΙΑ ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΕΙΙΚ0 ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1943 ΣΕ ΚΛΙΜΑΚΑ 1/35

Το συγκεκριμένο σετ με φιγούρες κυκλοφορεί στην αγορά από το 2001. Διαθέτει υψηλό επίπεδο λεπτομέρειας και χάραξης σε όλα τα σημεία. Το κιτ περιλαμβάνει τέσσερα πλαίσια σκληρού πλα­στικού πολυστερίνης χρώματος ανοικτού γκρι με 82 κομμάτια, που προορίζονται για την κατα­σκευή τεσσάρων φιγουρών Γερμανών πεζών ό­πως επιχειρούσαν στην Ουκρανία το καλοκαίρι του 1943. Το σκάλισμα στις στολές είναι εξαιρετι­κό και ένα καλό βάψιμο θα αναδείξει και την πα­ραμικρή λεπτομέρειά τους. Οι άνδρες φορούν χι­τώνια και παντελόνια Μ1933.0 οπλισμός τους πε­ριλαμβάνει πέντε τυφέκια Kar 98k, ένα υποπολυβόλο ΜΡ 40, τέσσερις χειροβομβίδες με ξύλινο στέλεχος, δύο αντιαρματικές νάρκες και κοίλα (κωνικού σχήματος) γεμίσματα καταστροφής. Οι πιο απαιτητικοί μοντελιστές ίσως αναζητήσουν τα νέα, καλύτερα όπλα και αξεσουάρ της Dragon, που τώρα πλέον στα νέα σετ παρέχονται σε πληθώρα. Περισσότερες πληροφορίες δίδονται από το Plastimodellismo (Ιπποκράτους 59, τηλ. 210- 3613011) και από τα συνεργαζόμενα καταστήματα.

Στέλιος Δεμηράς

58

> ΤσιστιάκοβοXXX

I ΣΠα SS

XVIIΣΣ ΡεμόφσκιΟ

3η «Totenkopf» ρ ΜΓΠ SS Ι­

Α*, [ ° h f 3η ΜΠα 211.9

. 2η «Das Reich» 253 5 Χ χ ΜΓΠ SS Α

Γκερασίμοβα

306 Γερ ΜΠΐ / χχχχ

a 173.4

ΛΙ2Ι.7

2η ΣτΦ

Ντιμιτρίεφκα

5η ΣτΚ

λ Ι68.5Ποχαμός

ρΐίουί

XXIV ΣΠα

16η ΜΓΠ

196.0.

".Καλινόφκα13ο ΣΦ

(ενισχυμένο)

— ► Σοβιετικοί— ► ΓερμανοίΣΣ Σώμα ΣτρατούΣΠα Σώμα Πάνταερ /ΜΠ Μεραρχία ΠεζικούΜΠα Μεραρχία ΠάντσερΜΓΠ Μεραρχία Γρεναδιέρων ΠάνισερΣΦ Σώμα ΦρουρώνΜΚΣΦ Μηχανοκίνητο Σώμα ΦρουρώνΣιΚ Στρατιά ΚρούσηςΣτΦ Στρατιά Φρουρών

/28η Στρατιά

Κουιμπίσεβοο

294 ΜΠ (ενισχυμένη)

χλμ. 15XXIX ΣΣ

Η πρώτη βεβιασμένη επίθεση που εξαπέλυσε στις 30 Ιουλίου 1943 το II Σώμα Πάντσερ SS, στοίχισε μεγάλες απώλειες χωρίς να σημειώσει επιτυχία. Νοτιότερα όμως οι μεραρχίες του XXIVΣώματος Πάντσερ πέτυχαν να αποκόψουν ορισμένες προωθημένες μονάδες του σοβιετικού πεζικού και να συλλάβουν 3.000αιχμαλώτους.

βαίνε σε τεθωρακισμένα ημιερπυστριο- φόρα οχήματα) θα ελισσόταν νοτίως της κωμόπολης για να καταλάβει το ύψωμα 223.7.

Μετά από σύντομα αλλά σφοδρά πυ­ρά από τα αυτοκινούμενα πυροβόλα της «Das Reich», το Σύνταγμα «Deutschland» εξόρμησε προς τη Στεπανόφκα. Εκεί ήλ­θε αντιμέτωπο με απρόσμενα ισχυρή α­ντίσταση. Οι Σοβιετικοί είχαν οχυρώσει κάθε κτίριο και οι άνδρες των Waffen SS βρέθηκαν να πολεμούν για τη ζωή τους μέσα σε έναν δαίδαλο αμυντικών έργων και παγίδων. Νάρκες, ναρκοπαγίδες και ε­λεύθεροι σκοπευτές ήταν έτοιμοι να τους υποδεχθούν σε μεγάλους αριθμούς. Οι επιτιθέμενοι μόλις και μετά βίας κα­τόρθωσαν να διεισδύσουν κατά λίγα οικο­δομικά τετράγωνα, πριν υποχρεωθούν να σταματήσουν. Λίγο καλύτερη τύχη είχαν τα τεθωρακισμένα της «Das Reich», τα ο­ποία, παρόλο που έχασαν 25 άρματα στα ναρκοπέδια, πέτυχαν να καταλάβουν δύο υψώματα πριν χάσουν την ορμή τους.

Οι οδομαχίες στη Στεπανόφκα προκα- λούσαν πλέον βαριές απώλειες στους Γερμανούς. Πολλοί λόχοι έφθασαν να δι- οικούνται από ανθυπολοχαγούς ή υπα- ξιωματικούς, λόγω εξουδετέρωσης των α­ξιωματικών τους. Ακόμη και η χρήση των αντιαεροπορικών πυροβόλων των 20 mm του τάγματος αναγνώρισης σε ρόλο προ­σβολής επίγειων στόχων, δεν στάθηκε ι­κανή να εκτοπίσει τους Σοβιετικούς στρατιώτες από τα οχυρά και τις σήραγ- γές τους.

Μέχρι το τέλος της ημέρας η «Totenkopf» είχε υποστεί 320 απώλειες. Ομως ο διοικητής της ήταν αποφασισμέ­νος να συνεχίσει την επίθεσή του χρησι­μοποιώντας μεγαλύτερη πανουργία για να κάμψει την αντίσταση του εχθρού. Διέταξε το πεζικό του να οργανώσει μία α­θόρυβη νυκτερινή επίθεση για να καθα­ρίσει τις εχθρικές θέσεις. Η αρχική έφο­δος με αυτή τη μέθοδο σημείωσε αρχικά κάποια επιτυχία. Αρκετοί Γερμανοί στρα­τιώτες εισήλθαν στα σοβιετικά χαρακώ­ματα. Οι αντίπαλοί τους όμως γρήγορα συνήλθαν από τον αιφνιδιασμό και απώ­θησαν τους εισβολείς έπειτα από σκληρή μάχη σώμα με σώμα. Το επεισόδιο αυτό α­πέσπασε για αρκετή ώρα την προσοχή των Σοβιετικών, με αποτέλεσμα το μηχα­νικό μάχης της «Totenkopf» να αφαιρέσει περισσότερες από 2.000 νάρκες και να α­νοίξει άλλους δύο διαδρόμους μέσα από τα ναρκοπέδια.

31 ΙΟΥΛΙΟΥ: Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΤΠΝ SS

Η έφοδος που εξαπέλυσαν το επόμε­νο πρωί τα Waffen SS ήταν πολύ καλύτερα οργανωμένη και συντονισμένη, με 45λε-

πτη προπαρασκευή πυροβολικού από το σύνολο του πυροβολικού και των ρουκε­τοβόλων του II Σώματος Πάντσερ SS. Αε­ροσκάφη Stuka εμφανίστηκαν πάλι σε με­γαλύτερους αριθμούς και η προέλαση των πάντσερ και του πεζικού καλύφθηκε από έναν κινητό φραγμό πυροβολικού. Η επίθεση αυτή πέτυχε να διασπάσει την πρώτη γραμμή άμυνας των Σοβιετικών αλ­λά σταμάτησε εκεί. Οι απώλειες άρχισαν και πάλι να αυξάνονται. Ενα τάγμα εφό­δου των SS είδε τη δύναμή του να ελατ­τώνεται σε λιγότερους από 100 άνδρες. Η «Totenkopf» απέμεινε με ένα αξιόμαχο Tiger, εννέα PzKpfw IV και πέντε PzKpfw III, αλλά το μηχανικό της, ενεργώντας με με­γάλη αυτοθυσία, αφαίρεσε άλλες 1.200 νάρκες.

Στον τομέα της «Das Reich» οι Σοβιε­τικοί προέβαλαν πιο δραστήρια άμυνα, ε­κτοξεύοντας συνολικά 14 αντεπιθέσεις υ­ποστηρίζομε νες από 70 άρματα. Σκοπός τους ήταν να εκδιώξουν τα Waffen SS από

τη Στεπανόφκα. Η φονική μάχη που συνε­χίστηκε μέχρι το απόγευμα, σταμάτησε τελικά από την καταρρακτώδη βροχή η ο­ποία μετέτρεψε το πεδίο μάχης σε βούρ­κο. Το ξαφνικό καλοκαιρινό φαινόμενο έ­θεσε εκτός μάχης για ένα διάστημα και το στρατηγείο της «Totenkopf». Το τελευταίο ήταν εγκατεστημένο μέσα στην κοίτη ε­νός ξερού χειμάρρου για να αποφύγει τον εντοπισμό από τον εχθρό. Μια μεγάλη ποσότητα νερού σάρωσε τον χώρο παρα- σύροντας τις κεραίες ασυρμάτου και τα οχήματα διοίκησης της Μεραρχίας.

Η μάχη της 31ης Ιουλίου δεν θα μπο­ρούσε να χαρακτηριστεί ως ενθαρρυντι­κή για τις μεραρχίες των SS, οι οποίες έ- ξ ; χασαν άλλους 400 άνδρες και 24 άρματα. ° Περίπου 80 άρματα βρίσκονταν στα συ- ζ! νεργεία για επισκευές. Αν αυτός ο ρυθ- ^ μός φθοράς συνεχιζόταν, το II Σώμα Πά- g ντσερ SS σύντομα θα έπαυε να θεωρείται ^ αξιόμαχο. Ο στρατάρχης Μανστάιν ήταν φυσικό να ανησυχεί από την τρομερή

59

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Χρι

στίν

α Π

ανέλ

η/ Ε

κδόσ

εις

ΠΕ

ΡΙΣ

ΚΟ

ΠΙΟ

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

13

1

Η μάχη στον ποταμό Μίους κερδήθηκε από τους Γερμανούς χάρη στον ηρωισμό και στη

μαχητικότητα που επέδειξε το Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ «Der Führer», το οποίο διοικούσε ο αντ/συνταγματάρχης

Συλβέστερ Στάντλερ. Ο αξιωματικός αυτός τψήθηκε το 1943 με τον Σταυρό των

Ιπποτών, στον οποίο αργότερα προσέθεσε τα Φύλλα Δρυός και τα Ξίφη.

φθορά που υφίστατο η επίλεκτη τεθωρα­κισμένη εφεδρεία του, χωρίς να έχει πε- τύχει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ετσι αποφάσισε να επισκεφθεί το στρατη­γείο του Χόλιντ με σκοπό να διατάξει τη διακοπή κάθε περαιτέρω επιθετικής ε­νέργειας. Χρειαζόταν τις μεραρχίες των Waffen SS για να αποκρούσει διαφαινόμε- νη σοβιετική επίθεση στην περιοχή του Χαρκόβου και δεν είχε την πολυτέλεια να τις κατασπαταλήσει σε έναν ανώφελο α­γώνα. Εξίσου μεγάλη ζημιά υπέστησαν και οι υπόλοιπες γερμανικές μεραρχίες που επιτίθεντο στην περίμετρο του σοβιετι­κού προγεφυρώματος. Είναι χαρακτηρι­στικό πως η 294 ΜΠ υπέστη 1.269 απώλει­ες στις 31 Ιουλίου, προσπαθώντας να φθάσει από το Γιελιζαβετίνσκι στο ύψωμα 168.5. Την ημέρα εκείνη καταγράφηκε ε­πίσης από την 6η Στρατιά η πρώτη εμφά­νιση σοβιετικού αυτοκινούμενου πυροβό­λου SU-152 στον τομέα της, στην περιοχή του χωριού Γκάρανι.

Κατά τη διάρκεια μιας σύσκεψης σε υ­ψηλούς τόνους στις 31 Ιουλίου, ο Χάου- σερ επέμενε πως έπρεπε να αφεθούν οι άνδρες του «να τελειώσουν τη δουλειά». Χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ο διοικητής του Συντάγματος «Der Führer», αντισυ- νταγματάρχης των SS Συλβέστερ Στά­ντλερ, προκειμένου να πεισθεί ο στρα­τάρχης ότι τα νέα στρατεύματα που θα ει­σέρχονταν στη μάχη θα αποτελούσαν εγ­γύηση για τη νίκη. Ο ενθουσιασμός με

τον οποίο μίλησε ο Στάντλερ και η απόλυ­τη αυτοπεποίθησή του, έκαμψαν τις α­ντιρρήσεις του Μανστάιν, ο οποίος επέ­τρεψε τελικά να συνεχιστεί η επίθεση για «μερικές ακόμη ημέρες».

Αφού διατάχθηκε η μεταφορά της 3ης Μεραρχίας Πάντσερ από τα βόρεια στον τομέα του XXIV Σώματος Πάντσερ, αποφασίστηκε την επομένη να εφαρμο­στούν νέες τακτικές, ώστε να αποφευ­χθεί επανάληψη των αιματηρών αδιεξό­δων των προηγούμενων ημερών. Επετρά­πη στον Στάντλερ να αφιερώσει ολόκλη­ρη την επόμενη ημέρα σε επισταμένη α­ναγνώριση του τομέα νοτίως της Στεπα­νόφκα. Στις τέσσερις τα ξημερώματα της 1ης Αυγούστου 1943 τα δύο ξεκούραστα και πλήρους σύνθεσης τάγματα του Συ­ντάγματος «Der Führer» όρμησαν για να καταλάβουν το ύψωμα 203.4, νοτίως της κωμόπολης, με τα συγκροτήματα μάχης της «Das Reich» να τα υποστηρίζουν εκ του σύνεγγυς. Ετσι το βάρος της κρού­σης μεταφερόταν πλέον από τον τομέα της «Totenkopf» σε εκείνον της «Das Reich» και επιλεγόταν ένα σημείο όπου η εχθρική άμυνα ήταν σαφώς ασθενέστερη από το τόξο Στεπανόφκα - ύψωμα 213.9.

1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ: ΤΑ WAFFEN SS ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΝ ΜΙΑ ΤΡΙΤΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ

Περίπου 600 γερμανικά πυροβόλα και ρουκετοβόλα Nebelwerfer εκτέλεσαν πυ­ρά σε ολόκληρη την περίμετρο του σοβιε­τικού προγεφυρώματος. Εκατοντάδες θέσεις αντιαρματικών πυροβόλων και ο­ρύγματα πεζικού που είχαν εντοπισθεί κατά τις προηγούμενες μάχες, υπέστη­σαν σφοδρότατο βομβαρδισμό. Στον το­μέα που θα επιτίθεντο οι άνδρες του Στά­ντλερ τα Nebelwerfer άπλωσαν ένα τερά­στιο προπέτασμα καπνού για να καλύ­ψουν τις κινήσεις του πεζικού στο αναπε­πταμένο έδαφος. Η τακτική αυτή απέδω­σε πολύ καλά. Μέσα σε λίγα λεπτά τα τμήματα των Waffen SS πέρασαν τα συρ­ματοπλέγματα του εχθρού, έριξαν χειρο­βομβίδες στα χαρακώματά του και εξου­δετέρωσαν την αντίσταση σε πολυβολεία και οχυρά. Ακολούθησαν δύο ώρες σκλη­ρής μάχης εκ του συστάδην, καθώς οι άν­δρες του Στάντλερ κινήθηκαν προς το ύ­ψωμα 203.4 και κατόρθωσαν να διασπά- σουν την άμυνα του εχθρού με την αγριό­τητα και την αποφασιστικότητα των επι- θέσεών τους.

Αντιμέτωπο με το φάσμα της ήττας, το σοβιετικό πεζικό άρχισε να υποχωρεί κατεβαίνοντας από το ύψωμα, αφήνοντας τον Στάντλερ και τους άνδρες του κύρι­ους της κορυφής στις 08.45. Ο αντισυ- νταγματάρχης δεν είχε προλάβει ακόμη να χαρεί τον θρίαμβό του όταν το πυρο­βολικό των Σοβιετικών έπληξε το ύψωμα,

υποχρεώνοντας τους Γερμανούς να τρέ- ξουν στα παλαιά σοβιετικά χαρακώματα για κάλυψη. Μία οβίδα πέτυχε τον ασύρ­ματο του επιτελείου του Συντάγματος «Der Führer» και άφησε επί μερικές ώρες τον Στάντλερ χωρίς επικοινωνίες.

Οι Γερμανοί παρατηρητές πυροβολι­κού που βρίσκονταν στους γύρω λόφους και δεν είχαν ιδέα για το γεγονός πως τα Waffen SS είχαν κυριεύσει το ύψωμα, απο­φάσισαν να συμμετάσχσυν σε αυτό το σφυροκόπημα πιστεύοντας ότι επρόκειτο για φίλια πυρά. Οταν είδαν λευκές φωτο­βολίδες να εκτοξεύονται από εκεί, συνει­δητοποίησαν το λάθος τους και έπαυσαν το πυρ. Οι Σοβιετικοί ανασυντάχθηκαν γρήγορα και με μία μάζα πεζικού που υπο­στηριζόταν από λίγα Τ-34 προσπάθησαν να ανακτήσουν το ύψωμα. Οι Γερμανοί ό­μως είχαν προλάβει να ενισχυθούν με με­ρικά πυροβόλα εφόδου και αφού εξουδε­τέρωσαν τα εχθρικά άρματα, σταμάτησαν εύκολα την έφοδο του πεζικού.

Παράλληλα με την επίθεση του Στά­ντλερ, τα συγκροτήματα μάχης της «Das Reich» κινήθηκαν ανατολικά για να προ- σπεράσουν τη Στεπανόφκα (την οποία ή- λεγχαν κατά τα δύο τρίτα) και να κτυπή- σουν από τα πλευρά και τα νώτα τις σο­βιετικές αντιαρματικές πυροβολαρχίες που συγκροτούσαν την «Totenkopf». Το σφοδρό πυρ των αντιαρματικών πυροβό­λων ανέκοψε την προέλαση των πάντσερ νοτίως της κωμόπολης, με αποτέλεσμα το γερμανικό μηχανοκίνητο πεζικό να αποβι­βαστεί από τα σχήματά του και να επιχει­ρήσει την εξουδετέρωση αυτού του ε­μποδίου με την υποστήριξη των Stuka. Το κύριο βάρος για την εξασφάλιση της συ­νέχισης της προέλασης επωμίσθηκε μία μοίρα πυροβόλων εφόδου των SS, με τα StuG III να σαρώνουν ό,τι έβρισκαν μπρο­στά τους. Υπό αυτή την πίεση η σοβιετική άμυνα άρχισε να κάμπτεται και το από­γευμα οι γρεναδιέροι πάντσερ κατόρθω­σαν να ολοκληρώσουν τον κλοιό γύρω από τη Στεπανόφκα, επιτρέποντας στο Σύνταγμα «Deutschland» να εξουδετερώ­σει τους τελευταίους Σοβιετικούς υπερα­σπιστές της.

Βορειότερα τα 19 εναπομείναντα άρ­ματα της «Totenkopf» συνέχισαν να προε­λαύνουν, αφού τα εξουθενωτικά πυρά πυ­ροβολικού που είχαν εξαπολυθεί το πρωί και η επιτυχία της «Das Reich» μείωσαν αι­σθητά τον όγκο πυρός που μπορούσε να εκπέμπει ο εχθρός. Τα Stuka κατέστρε­ψαν πολλούς θύλακες αντίστασης και έ­καναν το σοβιετικό πυροβολικό στα υψώ­ματα 191.3 και 194.3 να σιγήσει. Οι ρουκέ­τες των Nebelwerfer χρησιμοποιήθηκαν ε­πίσης για να καλύψουν τα γερμανικά άρ­ματα από το αντιαρματικό πυρ. Μέχρι τις17.00 η κύρια σοβιετική αμυντική τοποθε­σία που έφρασσε τον δρόμο στα SS είχε διασπασθεί και το ύψωμα 213.9 έπεσε τα χέρια τους. Παρόμοια επιτυχία σημείωσε

60

το μεσημέρι και το XXIX Σώμα, όταν στοι­χεία της 294 ΜΠ και της 17ης ΜΠ κατέλα­βαν το ύψωμα 168.5. Αντιμέτωπος με αυτή την εξέλιξη, ο Τολμπούχιν εξαπέλυσε μια μαζική αντεπίθεση, στέλνοντας πολλά συ­ντάγματα πεζικού να πλημμυρίσουν τους πρόποδες των λόφων οι οποίοι είχαν πε- ράσει στα χέρια των Γερμανών.

Επρόκειτο για απονενοημένο εγχείρη­μα. Τα λιγοστά γερμανικά άρματα έστρε­ψαν τα πολυβόλα και τα πυροβόλα τους προς τις προελαύνουσες μάζες και τα βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης της Luftwaffe σκόρπισαν τον όλεθρο. Η συν­δρομή των Stuka έφθασε την καταλληλό­τερη στιγμή για την εξουθενωμένη Με­ραρχία «Totenkopf», η οποία εκείνη τη στιγμή διέθετε μόνο μερικές εκατοντά­δες άνδρες κοντά στο κατειλημμένο οχυ­ρό, που φυσικά δεν θα μπορούσαν να συ­γκροτήσουν μόνοι τους το κύμα του ε­χθρικού πεζικού, αν αυτό κατόρθωνε να φθάσει μέχρι τις θέσεις τους. Από τις δε­σπόζουσες κορυφές των υψωμάτων οι άν­δρες των SS διέκριναν πλέον τεράστιες φάλαγγες των Σοβιετικών να περνούν τις γέφυρες του Μίους προς τα ανατολικά, σημάδι πως ο εχθρός βρισκόταν σε πλή­ρη υποχώρηση και εγκατέλειπε το προγε­φύρωμα το οποίο με τόσες θυσίες είχε α­ποκτήσει.

ΜΙΑ ΝΙΚΗ ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΙΚΡΙΣΜΑ

To II Σώμα Πάντσερ SS παρέμεινε στο μέτωπο του Μίους μία ακόμη μέρα, βοη­θώντας την 6η Στρατιά να εκκαθαρίσει τους τελευταίους θύλακες αντίστασης του Ερυθρού Στρατού που είχαν απομεί- νει στη δυτική όχθη του ποταμού. Ωστό­σο είχε λάβει νέες διαταγές να μετακινη­θεί βορειότερα για να αποκρούσει μία άλ­λη επίθεση των Σοβιετικών προς το Χάρ- κοβο, η οποία απειλούσε να λάβει μεγά­λες διαστάσεις. Μόνο η «Totenkopf» και η «Das Reich» θα εμπλέκονταν σε αυτή τη μάχη, αφού ο Χίτλερ επιθυμούσε το επι­τελείο του Χάουσερ να σταλεί άμεσα στη βόρεια Ιταλία για να αναλάβει τον συντο­νισμό των δυνάμεων και να βοηθήσει στην απόκρουση της επικείμενης συμμα­χικής απόβασης στον ηπειρωτικό κορμό της χώρας.

«Η κρίση του καλοκαιριού στο Ανατο­λικό Μέτωπο σαν να εξορκιζόταν», γρά­φει ο Καρτιέ. «Ο Χίτλερ δήλωσε στον αρ­χηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγό Τσάιτσλερ, ότι η Μεσόγειος ή­ταν το 1943 πιο σημαντική από τη Ρωσία... Στις 3 Αυγούστου 3.000 σοβιετικά πυρο­βόλα ανοίγουν πυρ γύρω από την εξέχου- σα του Χαρκόβου. Οι μάχες του Ιουλίου ή­ταν απλώς το προανάκρουσμα. Η πραγμα­τική σοβιετική επίθεση τώρα άρχιζε».

Προφανώς ο Μανστάιν δεν πίστευε

Γ ερμανός υπαξιωματικός των πάντσερ ανακρίνει Σοβιετικό αιχμάλωτο τον Αύγουστο του 1943. Πιο πίσω διακρίνονται πτώματα Σοβιετικών στρατιωτών, καθώς και μερικά αντιαρματικά τυφέκια PTRD-41 των 14,5 mm. Αν και ανίσχυρα να διαπεράσουν την εμπρόσθια θωράκιση των γερμανικών αρμάτων, αυτά τα όπλα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημιά σε λεπτότερα σημεία της θωράκισης, στις θυρίδες ή στις ερπύστριες.

μέχρι τις 2 Αυγούστου πως επέκειτο μια επίθεση των Σοβιετικών στην περιοχή Χαρκόβου - Μπιέλγκοροντ, επειδή εκτι­μούσε πως τόσο η 1η Τεθωρακισμένη Στρατιά όσο και η 5η Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουρών είχαν υποστεί τερά­στιες απώλειες κατά τη μάχη του Κούρσκ. Αν γνώριζε πως αυτοί οι δύο σοβιετικοί μείζονες σχηματισμοί είχαν αναπληρώσει το δυναμικό τους μέσα σε δύο εβδομά­δες και διέθεταν ήδη 1.000 άρματα, πιθα­νώς δεν θα έστελνε ποτέ το II Σώμα Πά­ντσερ SS στον Χόλιντ. «Η αριθμητική υ­περοχή των Σοβιετικών», γράφει στα απο­μνημονεύματά του, «τους επέτρεπε όχι μόνο να αναλάβουν την επίθεση με δυνά­μεις συντριπτικές και σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, αλλά να αναπληρώνουν τις ενίοτε βαριές απώλειές τους σε χρόνο εκπληκτικά μικρό... Στην πραγματικότη­τα βρισκόμασταν μπροστά σε μια Λερναία Υδρα της οποίας αναγεννώντο δύο κεφα­λές όταν αποκόπταμε μία». Πριν τελειώ­σει ο Αύγουστος, οι Γερμανοί θα έχαναν το Ορέλ, το Μπιέλγκοροντ και το Χάρκο- βο και θα βρίσκονταν σε πλήρη υποχώρη­ση προς τον Δνείπερο.

Σύμφωνα με τον Μανστάιν, οι σκλη­ρές μάχες στον ποταμό Μίους στοίχισαν στους Σοβιετικούς 18.000 αιχμαλώτους, 700 άρματα μάχης, 200 πυροβόλα και 400 αντιαρματικά πυροβόλα. Σοβαρότατη ό­μως ήταν και η φθορά που υπέστησαν οι γερμανικοί σχηματισμοί. Η «Totenkopf» εί­χε 1.500 νεκρούς και τραυματίες. Ο αριθ­μός αυτός προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση και δίνει μια καλή εικόνα περί της σφο-

δρότητας της αναμέτρησης, αν αναλογι- στούμε πως ολόκληρη η επιχείρηση «Zitadelle» δεν κόστισε στη Μεραρχία αυ­τή περισσότερα από 500 θύματα! Επιπλέ­ον, πολλές από τις απώλειες αφορούσαν το προσωπικό των μάχιμων συνταγμάτων και ήταν ιδιαίτερα σοβαρές μεταξύ των κατώτερων αξιωματικών. Το ήθος των Waffen SS επέβαλλε στους βαθμοφόρους να διοικούν με το προσωπικό τους παρά­δειγμα και να αποδεικνύουν καθημερινά την αξία και την τόλμη τους στην πρώτη γραμμή του πυρός, κάτι που αποδεικνυό- ταν επανειλημμένα εξαιρετικά δαπανηρό σε ζωές εξαιρετικών αξιωματικών.

Οι απώλειες της «Das Reich» υπήρξαν εξίσου βαριές. Το σύνολο των νεκρών και των τραυματιών της τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο ανήλθε σε 2.811 άνδρες. Σοβαρότατη ήταν και η φθορά των επίλε­κτων μεραρχιών σε αρματικό δυναμικό. Το πέρας του αγώνα στον Μίους είδε το σύνολο αρμάτων της «Totenkopf» να έχει συρρικνωθεί στα 23 οχήματα και της «Das Reich» σε 22. Παρόλο που πολλά από τα τεθωρακισμένα τα οποία είχαν τεθεί ε­κτός μάχης ήταν σε θέση να επισκευα­στούν, η σφαγή που προκάλεσε στα Waffen SS η πεισματική σοβιετική άμυνα στο προγεφύρωμα του Μίους ήταν άνευ προηγουμένου. Η μάχη στον ποταμό αυτό υπήρξε ίσως η τελευταία περίπτωση κατά την οποία οι Γερμανοί κατόρθωσαν να ε­ξαλείψουν ένα μεγάλο σοβιετικό προγε­φύρωμα, ωστόσο σήμανε μαζί με τη μάχη του Κούρσκ την οριστική ανατροπή της κατάστασης στο Ανατολικό Μέτωπο. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) R. Cartier: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Πάπυρος, 1960.(2) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN,Yale University Press, 1999.(3) D. Glantz: COLOSSUS REBORN, University Press of Kansas, 2005.(4) D. Glantz: SLAUGHTERHOUSE:THE HANDBOOK OF THE EASTERN FRONT, Aberjona Press, 2004.(5) E.von Manstein: NIKAIΑΠΟΛΕΣΘΕΙΣΑΙ, ΓΕΣ -Συμπληρωματικές Εκδόσεις Στρατιωτικών Περιοδικών, 1962.(6) R. Mihulec: WAFFEN SS AT WAR, Concord, 2006.(7) S. Mitcham: HITLER’S LEGIONS,Henry Holt & Co, 1985.(8) G. Nipe: DECISION IN THE UKRAINE, Fedorowicz, 1996.(9) T. Ripley: STEEL STORM, Zenith, 2000.(10) A. Seaton: THE RUSSO-GERMAN WAR, Presidio, 1993.(11) C. Sydnor: SOLDIERS OF DESTRUCTION, Princeton University Press, 1990.(12) E. Ziemke: STALINGRAD TO BERLIN, Dorset, 1986.

61

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

Σ τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. η Ρώμη είχε ήδη δεί­ξει τον δυναμισμό και την επεκτατική της προο­πτική, η κυριαρχία της όμως περιοριζόταν ακόμα στενά στην Ιταλική χερσόνησο. Δεσπόζουσα θέση στη δυτική Μεσόγειο κατείχε η Καρχηδόνα, πα­

λαιό αποικία των Φοινίκων, η οποία, εκτός από ισχυρό στόλο, διέθετε και σοβαρά εμπορικά και οικονομικά ε­ρείσματα στην ευρύτερη περιοχή. Οι σχέσεις ανάμεσα στην ισχυρή Καρχηδόνα και στην ανερχόμενη Ρώμη δεν άργησαν να περάσουν από το στάδιο της εμπορικής συ­ναλλαγής σε αυτό του οικονομικού ανταγωνισμού και τε­λικά σε εκείνο της ένοπλης αντιπαράθεσης. Ο Α ’ Καρχη- δονιακός Πόλεμος εξερράγη το 264 π.Χ. και διήρκεσε 23 ολόκληρα χρόνια. Οι δύο δυνάμεις αποδύθηκαν σε έναν ανηλεή αγώνα με στόχο, κατά μείζονα λόγο, τη ναυτική κυριαρχία. Στο τέλος οι Ρωμαίοι, αξιοποιώντας κυρίως τις αναβαθμισμένες ικανότητές τους στον ναυτικό αγώ­να, εξήλθαν νικητές, υποχρεώνοντας τους αντιπάλους τους σε εδαφική και εμπορική συρρίκνωση.

Η συναφθείσα ειρήνη έμελλε να είναι βραχύβια. Η προσπάθεια της Καρχηδόνας να ανασυγκροτήσει την

καθημαγμένη οικονομία της με επέκταση των κτήσεών της προς την Ισπανία, προκάλεσε νέα ανησυχία στη Ρώ­μη, η οποία όμως δεν ήταν σε θέση να ενεργήσει προλη­πτικά, επειδή τα βόρεια σύνορα της Ιταλίας απειλήθηκαν κατά το διάστημα 225-222 π.Χ. από ανεξάρτητα γαλατικά φύλα. Οι Καρχηδόνιοι, με επικεφαλής τον Αμίλκα Βάρκα και στη συνέχεια το γαμπρό αυτού, Ασδρούβα τον «Δί­καιο», εργάστηκαν εντατικά για τη δημιουργία μιας καρ- χηδονιακής επαρχίας στην Ισπανία, η οποία, εκτός από σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή, θα μπορούσε μελ­λοντικά να διαδραματίσει στρατηγικό ρόλο σε περίπτω­ση νέας αναμέτρησης με τη Ρώμη. Οταν η καρχηδονιακή διείσδυση πλησίαζε στα Πυρηναία και οι βάσεις των Καρ- χηδονίων στην Ιβηρική είχαν ισχυροποιηθεί, οι Ρωμαίοι αντιλήφθηκαν ότι ο κίνδυνος στρατηγικής περικύκλω­σης ήταν ορατός και έπρεπε να δράσουν άμεσα κατά της επέκτασης των αντιπάλων τους. Αρχικά σκόπευαν να ε­νεργοποιήσουν ένα σημαντικό προγεφύρωμα που διέθε­ταν στην Ισπανία, την ελληνοϊβηρική πόλη Ζάκανθα (Saguntum), με την οποία είχαν συνάψει συμμαχία. Ομως η αντίδραση των Καρχηδονίων πρόλαβε τα σχέδιά τους.

H M A X U i / j j j mθρίαμβος ίων ρωμαϊκών όπϋων οιην Αφρική (202 α ΐ )

Στα τέλη ίου 3ου αιώνα π.Χ. η προσπάθεια ίων Ρωμαίων να οικοδομήσουν ίο δικό τους Imperium στον αρχαίο κόσμο

δέχθηκε ένα σοβαρό πλήγμα, όιαν η θυελλώδης εκστρατεία ίου Καρχηδόνιου Αννίβα σιην Ιταλία έθεσε σε κίνδυνο όχι

μόνο τα όνειρα της Ρώμης νια κυριαρχία στη Μεσόγειο, αλλά και την ίδια την υπόσταση της «αιώνιας πόλης».

Ομως οι Ρωμαίοι, με τη χαρακτηριστική επιμονή τους, πέτυχαν να απομακρύνουν τον κίνδυνο και να μεταφέρουν τον

πόλεμο με τους Καρχηδονίους σε αφρικανικό έδαφος.Το φθινόπωρο του 202 π.Χ. στη Ζάμα, κοντό στη σημερινή

Τύνιδα, διεξήχθη μια αποφασιστική μάχη που έκρινε οριστικά την έκβαση του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Γ. ΜΑΡΚΑΝΤΟΝΑΤΟΣΦιλόλογοι: (ΜΑ, University College, London)

Ο Αννίβας, γιός του Αμίλκα, ο οποίος είχε εκλεγεί ποστεί αρκετές απώλειες, ιδιαίτερα σε πολεμικούς ελέ-στην ηγεσία του στρατού των Καρχηδονίων μετά τον θά- φάντες, κατά τη διάβαση των απόκρημνων περασμάτωννατο του Ασδρούβατο 221 π.Χ., κατέλαβε ύστερα από ο- των Αλπεων. Βάδισε λοιπόν γρήγορα προς τη νότια Ιτα-κτάμηνη πολιορκία τη Ζάκανθα, προκαλώντας οργή και λία, επιτυγχάνοντας στο πέρασμά του μια σειρά από λα-αγωνία στη Ρώμη. Προηγουμένως είχε προβεί σε πυρε- μπρές νίκες κατά των ρωμαϊκών στρατιών που επεχείρη-τώδη στρατιωτική προπαρασκευή με σκοπό να εισβάλει σαν να τον σταματήσουν. Στους ποταμούς Τίκινο και Τρε-στην Ιταλία μέσω της νότιας Γαλλίας και των Αλπεων. Με- βία, καθώς και κοντά στη λίμνη Τρασιμένη, οι Ρωμαίοι υ-τά την κατάληψη της Ζάκανθας η Ρώμη κήρυξε αμέσως πέστησαν βαρύτατες ήττες, με κορυφαία εκείνη στιςτον πόλεμο στην Καρχηδόνα και αποφάσισε την αποστο- Κάννες της Απουλίας το 216 π.Χ., όπου ο ανθός των ρω-λή δυνάμεων τόσο στην Ισπανία όσο και στην Αφρική, ώ- μαϊκών λεγεώνων σφαγιάσθηκε κατά χιλιάδες από ταστε να συντρίβει ο εχθρός πριν προλάβει να απειλήσει στρατεύματα του Αννίβα. Ο τελευταίος έθεσε σύντομαμε αξιώσεις το ιταλικό έδαφος. Ωστόσο ο Αννίβας ενερ- υπό τον έλεγχό του ολόκληρη τη νότια Ιταλία, γεγονόςγούσε με διαφορετικούς ρυθμούς. Πριν οι Ρωμαίοι συ- που του επέτρεψε να αποκαταστήσει την επαφή με τηνγκροτήσουν την εκστρατευτική τους δύναμη, ο Καρχη- Καρχηδόνα και να επιδιώξει τον εξαναγκασμό της Ρώμηςδόνιος στρατηγός είχε προλάβει να διασχίσει τα Πυρη- σε συνθηκολόγηση.ναία, να διαβεί τις Αλπεις και να βρεθεί προ των πυλών Το σχέδιο του Αννίβα δεν ευοδώθηκε. Οι δυνάμειςτης βόρειας Ιταλίας. Η Ρώμη έπρεπε πλέον να έγκατα- του είχαν υποστεί σημαντικά πλήγματα και δεν επαρκού-λείψει τα εκστρατευτικά σχέδιά της και να στείλει εκεί σαν για να «σφίξουν» αποτελεσματικά τον κλοιό γύρωκαι τον τελευταίο διαθέσιμο στρατιώτη της για έναν α- από τη Ρώμη. Επιπλέον, αρκετές ιταλικές πόλεις προτί-γώνα υπέρ βωμών και εστιών! Ο Αννίβας γνώριζε ότι δεν μησαν να μείνουν πιστές στους Ρωμαίους, ενώ η ηγεσίαμπορούσε να χάσει χρόνο, επειδή ο στρατός του είχε υ- των τελευταίων αποφάσισε να υιοθετήσει τη στρατηγική

εικονίζεται ο Σκιπίων να επιστρέφει μια αιχμάλωτη στον αρραβωνιαστικό της.

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

της αποφυγής των άμεσων αναμετρήσε­ων και την εφαρμογή πολέμου φθοράς, ώστε τα στρατεύματα του εχθρού να υ- ποστούν περαιτέρω απώλειες και, τελι­κά, να εξαντληθούν. Στη ζοφερή για τη Ρώμη εκείνη εποχή, η επιμονή, η μεθοδι- κότητα και το φρόνημα, στα θεμέλια των οποίων είχε οικοδομηθεί η ρωμαϊκή ι­σχύς, άρχισαν να αποδίδουν και πάλι καρπούς. Αργά αλλά σταθερά οι Καρχη- δόνιοι απωθήθηκαν από την Καμπανία και την Καπύη, ενώ λίγο νωρίτερα, το 212 π.Χ., είχε ανακαταληφθεί και η πόλη των Συρακουσών, παρά τις προσπάθειες του ιδιοφυούς Αρχιμήδη να κρατήσει μακριά τον εχθρό με τις αμυντικού χαρακτήρα εφευρέσεις του. Ο Αννίβας αντιλήφθηκε πως είχε απολέσει το τακτικό πλεονέ­κτημα και πως οι δυνάμεις του ήταν ανε­παρκείς για να συνεχίσουν την επιθετική τους δραστηριότητα στην Ιταλία. Μόνη του ελπίδα ήταν η αποστολή ισχυρών δυ­νάμεων με πολιορκητικό εξοπλισμό. Αυ­τές όμως δεν μπορούσαν να προέλθουν από την Καρχηδόνα, που κινδύνευε ανά πάσα στιγμή με εισβολή από την, υπό ρω­μαϊκό πια έλεγχο, Σικελία. Ετσι ο Καρχη- δόνιος στρατηγός ζήτησε βοήθεια από τον μικρότερο αδελφό του, τον Ασδρού- βα Βάρκα, ο οποίος βρισκόταν στην Ισπανία. Ο κύριος όγκος των «ισπανι-

0 Αννίβας σε επιβλητικό ανδριάντα που φιλοξενείται στο Μουσείο του Λούβρου.

Ο Σκιπίων αισθανόταν ότι ήταν σε θέση να αναλάβει αποφασιστική πρωτοβουλία εναντίον της Καρχηδόνας.

κών» στρατευμάτων της Καρχηδόνας κατόρθωσε να αποβιβαστεί στην Ιταλία, χωρίς όμως να πετύχει να ενωθεί με τις δυνάμεις του Αννίβα. Οι ρωμαϊκές λεγε­ώνες, υπό τον Γάιο Κλαύδιο Νέρωνα, συ­νάντησαν το 207 π.Χ. τον στρατό του Ασδρούβα στον ποταμό Μέταυρο και τον αποδεκάτισαν. Μάλιστα ο Ρωμαίος διοι­κητής, σε μια σπάνια επίδειξη ωμότητας, διέταξε να κόψουν το κεφάλι του Ασδρούβα και να το ρίξουν στο στρατό­πεδο του Αννίβα. Ο «κύβος είχε ρκρθεί». Η Ρώμη έδειχνε ότι είχε αναθαρρήσει και δεν θα δεχόταν καμία συνδιαλλαγή με τον εισβολέα. Ο Αννίβας βέβαια δεν είχε ηττηθεί ακόμα σε κάποια μετωπική σύ­γκρουση και εξακολουθούσε να σημειώ­νει τοπικές επιτυχίες σε βάρος των Ρω­μαίων, οι οποίες επιβεβαίωναν την ανώ­τερη τακτική του ικανότητα. Ωστόσο αυ­τή δεν ήταν αρκετή για την επίτευξη ε­νός καίριου πλήγματος κατά του εχθρού κι έτσι ο Καρχηδόνιος στρατηγός απο­σύρθηκε στην Καλαβρία, με σκοπό να α­νασυγκροτήσει τις δυνάμεις του και να αναζητήσει νέα ερείσματα που θα του ε­πέτρεπαν να ανακάμψει.

0 ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

Ο χρόνος κυλούσε πλέον υπέρ της Ρώμης, στην οποία είχε στο μεταξύ επι­στρέφει (από την Ισπανία) ο στρατηγός Πόπλιος Σκιπίων, ο οποίος επρόκειτο αργότερα να μείνει γνωστός ως Σκιπίων ο «Αφρικανός». Ο νεοφερμένος Ρωμαίος ηγήτορας είχε σημειώσει αξιόλογη δρά­ση στην Ισπανία και ο ρωμαϊκός λαός όχι μόνο τον υποδέχθηκε ως ήρωα, αλλά και τον εξέλεξε ύπατο το 205 π.Χ. Ο Σκιπίων αισθανόταν ότι ήταν σε θέση να αναλά- βει αποφασιστική πρωτοβουλία ενα­ντίον της Καρχηδόνας και σχεδίαζε να ε­πιτεθεί άμεσα κατά της πόλης. Ομως η Σύγκλητος, η συντηρητική πλειοψηφία της οποίας ήταν επιφυλακτική απέναντι στον φιλελεύθερο και νεωτεριστικό χα­ρακτήρα του Σκιπίωνα, έκρινε το σχέδιό του υπερβολικά ριψοκίνδυνο και δεν το ενέκρινε. Του ανέθεσε όμως τη διοίκηση δύο λεγεώνων στη Σικελία, στις οποίες προστέθηκαν και περίπου 7.000 εθελο­

ντές, τους οποίους ο ίδιος είχε φροντί­σει στο μεταξύ να στρατολογήσει. Λέγε­ται ότι πολλοί από αυτούς τους εθελο­ντές ήταν ντροπιασμένοι επιζήσαντες της μάχης των Καννών, οι οποίοι αναζη­τούσαν μια δεύτερη ευκαιρία για να α­ποδείξουν την αξία τους. Με τη δύναμη αυτή ο Ρωμαίος στρατηγός διαπεραιώ- θηκε τον Φεβρουάριο του επόμενου έ­τους στην Αφρική, στηριζόμενος στην πεποίθησή του ότι μόνο αν ο πόλεμος μεταφερόταν στον ζωτικό χώρο του ε­χθρού, θα μπορούσε η Ρώμη να απαλλα­γεί από τον καρχηδονιακό κίνδυνο και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις ώ­στε να επιφέρει ένα αποφασιστικό πλήγ­μα στον ιστορικό πλέον αντίπαλό της ή, τουλάχιστον, να πετύχει τη συνομολόγη- ση ειρήνης με ευνοϊκούς για την ίδια ό­ρους.

Τα ρωμαϊκά στρατεύματα αποβιβά­στηκαν στο λιμάνι της Ουτικής, περίπου 30 χλμ. από την Καρχηδόνα, χωρίς να συ­ναντήσουν αντίσταση. Εκεί ο Σκιπίων ήλθε σε επαφή με εκπροσώπους κάποι­ων Νουμίδων, οι οποίοι δυσφορούσαν με την καρχηδονιακή επικυριαρχία στην περιοχή και συμφώνησαν να τον ενισχύ- σουν με ιππικό. Ο Ρωμαίος αρχηγός ή­ταν προσεκτικός στις κινήσεις του και δεν βιαζόταν να ενεργήσει, καθώς έκρι­νε ότι έπρεπε να ενισχύσει τις δυνάμεις του και να δημιουργήσει ισχυρά προγε­φυρώματα στην περιοχή, πριν αναλάβει αποφασιστική δράση κατά της Καρχηδό­νας. Στο μεταξύ η άφιξη ξένων στρατιω­τικών δυνάμεων στη βόρεια Αφρική είχε προκαλέσει, εύλογα, συναγερμό στην α­φρικανική πόλη. Αν και η φιλειρηνική με­ρίδα, που επιθυμούσε συνδιαλλαγή με τον αντίπαλο, εκείνη την περίοδο είχε κερδίσει έδαφος και ετοιμαζόταν να ει- σηγηθεί ανακωχή, η άφιξη του Σκιπίωνα ανέτρεψε το σκηνικό. Η κατάσταση έ­κτακτης ανάγκης η οποία είχε προκύψει, επέβαλλε την άμεση ανάκληση, από την Ιταλία, του Αννίβα, ο οποίος έσπευσε πί­σω στην Καρχηδόνα, προκαλώντας ταυ­τόχρονα την αναθάρρηση της φιλοπόλε­μης παράταξης, που ανέλαβε και πάλι την πρωτοβουλία στα πολιτικά πράγμα­τα της πόλης. Ετσι, ενώ η παρουσία του Σκιπίωνα δεν είχε ξεκάθαρα επιθετικό χαρακτήρα και ο Ρωμαίος στρατηγός έ­δειχνε ότι ήταν διατεθειμένος να δια- πραγματευθεί με τους Καρχηδονίους την ειρήνευση, προτείνοντας μάλλον μετριοπαθείς όρους, η αδιάλλακτη πολι­τική μερίδα της πόλης δεν έβλεπε άλλη λύση παρά τον πόλεμο, όσο τα ρωμαϊκά στρατεύματα βρίσκονταν σε αφρικανικό έδαφος.

Ο Σκιπίων από την πλευρά του, γνω­ρίζοντας ότι βρισκόταν σε εχθρικό περι­βάλλον και επιθυμώντας να διασφαλίσει τη θέση του όσο το δυνατόν καλύτερα, εργαζόταν εντατικά πάνω στο ζήτημα

64

Ρωμαίοι λεγεωνάριοι με τυπική περιβολή της δημοκρατικής περιόδου. Παρατηρήστε τη χαρακτηριστική ασπίδα (scutum) σε ελλειψοειδές σχήμα, κατασκευασμένη από ξύλο και επενδεδυμένη με δέρμα.

Χρυσός σφραγιδόλιθος που αναπαριστά τον

Σκιπίωνα τον Αφρικανό (τέλη 3ου ή αρχές

2ου αι. π.Χ.).

του προσεταιρισμού των τοπικών νουμι- δικών φύλων, που είχαν σημαντική πα­ρουσία στην περιοχή. Οταν ο τοπικός η­γεμόνας Σύφαξ, ο οποίος ήταν φιλικά διακείμενος προς τους Καρχηδονίους, αντικαταστάθηκε από τον Μασσινίσα, τον οποίο η πολιτική συγκυρία είχε οδη­γήσει στο πλευρό των Ρωμαίων, ο Σκι- πίων ένιωσε αρκετά ισχυρός ώστε να α- ναλάβει επιθετική πρωτοβουλία κατά της Καρχηδόνας. Ο ιστορικός Λίβιος α­ναφέρει ότι πριν από την αποφασιστική σύγκρουση, Σκιπίων και Αννίβας ήλθαν πρόσωπο με πρόσωπο σε μια συνάντηση που κατεδείκνυε την αλληλοεκτίμηση και τον αμοιβαίο σεβασμό ανάμεσα στους δύο κορυφαίους στρατιωτικούς ηγέτες της εποχής. Παραδίδεται μάλι­στα ότι ο Αννίβας επεσήμανε στον αντί­παλό του τον ρόλο της μοίρας στον πό­λεμο και του θύμισε ότι ο ίδιος είχε επι- δείξει επιείκεια, όταν είχε τη δυνατότη­τα να καταστρέψει τη Ρώμη. Ο Σκιπίων α- ντέτεινε ότι η τύχη διεδραμάτιζε ρόλο σε κάθε ανθρώπινη απόφαση και ότι στο σημείο όπου είχαν φθάσει τα πράγματα, δεν ήταν διατεθειμένος να παραχωρή­σει ειρήνη χωρίς να πολεμήσει γι' αυτήν.

Ανεξάρτητα από την ιστορικότητα ή μη των παραπάνω, φαίνεται ότι ο πολύ­πειρος Αννίβας προτιμούσε την εξεύρε­ση κάποιας διπλωματικής λύσης στο πρόβλημα, καθώς είχε επίγνωση ότι βρι­σκόταν σε μειονεκτική θέση και ότι η ποιότητα των στρατευμάτων που εκα­λείτο να οδηγήσει στη μάχη δεν του ε­πέτρεπε να αισθάνεται αυτοπεποίθηση.

Με εξαίρεση σχετικά λίγους εμπειροπό­λεμους πολεμιστές, ο Καρχηδόνιος στρατηγός είχε υπό τις διαταγές του άν­δρες χωρίς αξιόλογη εμπειρία, ενώ η προσχώρηση των Νουμίδων, με το ισχυ­ρό ιππικό τους, στη ρωμαϊκή πλευρά τού δημιουργούσε ένα επιπρόσθετο, δυσε­πίλυτο πρόβλημα. Αν σε αυτά προσθέ­σουμε και τον ανώτερο αμυντικό και επι­θετικό οπλισμό των ρωμαϊκών λεγεώ­νων, αντιλαμβανόμαστε τον δισταγμό του Αννίβα και τους λόγους για τους ο­ποίους διεξήχθη εξαντλητική και θυελ­λώδης συζήτηση, στο επίπεδο της ανώ­τατης πολιτικής και στρατιωτικής ηγε­σίας των Καρχηδονίων, ως προς το πώς έπρεπε να διαχειρι­στούν την κρίση. Λέγεται ότι ο Αννίβας αρνείτο κατηγορη­ματικά να υποκύψει στις πιέ­σεις των φιλοπόλεμων πολι­τικών και να ηγηθεί του στρατού στη μάχη υπό εκεί­νες τις συνθήκες και, επιπλέ­ον, ότι ο συστράτηγός του Ασδρούβας, γιός του Γί- σκου, υποχρεώθηκε από το έξαλλο πλή­θος να αυτοκτονή- σει, όταν συντά­χθηκε με την ά­ποψη του Αννίβα για αναστολή των πολεμικών πρωτο­βουλιών.

ΣΤΗ ΜΑΧΗΥπό τις παραπάνω, κάθε άλλο παρά

ευοίωνες για τον ίδιο συνθήκες, ο Αννί­βας οδήγησε τον στρατό του στις 19 Οκτωβρίου 202 π.Χ. στη θέση Ναραγκά- ρα, η οποία αρκετές δεκαετίες αργότε­ρα θα καθιερωνόταν από τον Ρωμαίο λό­γιο Κορνήλιο Νέποτα να αναφέρεται ως Ζάμα. Σε εκείνη την τοποθεσία - την ο­ποία οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν έχουν ταυτοποιήσει επακριβώς - η Καρχηδόνα επρόκειτο να αντιμετωπίσει τους Ρωμαί­ους εισβολείς, σε μια αποφασιστική μά­χη που έμελλε να κρίνει όχι μόνο την έ­κβαση του Β ’ Καρχηδονιακού Πολέμου

αλλά και την ίδια τη μοίρα της ιστο­ρικής εκείνης παλαιάς αποικίας των Φοινίκων. Είναι χαρακτηρι­στικό για τη διάθεση του Αννίβα το γεγονός ότι δεν εκφώνησε, ό­πως συνηθιζόταν πριν από κάθε κρίσιμη αναμέτρηση, λόγο εν­θαρρυντικό προς όλους τους άν­δρες του αλλά απευθύνθηκε μό-

Μαρμάρινη προτομή του Αννίβα (Εθνικό Μουσείο, Νεάπολη).

65

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

Σχεδ

ίαση

χά

ρτη:

Γεω

ργία

Λ

ουκά

/Εκδ

όσει

ς Π

ΕΡ

ΙΚΟ

ΠΙΟ

νο στους βετεράνους του.Στο πεδίο της μάχης ο Σκιπίων παρέ­

ταξε 34.000 πεζούς και 9.000 ιππείς (3.000 Ιταλούς και 6.000 Νουμίδες), ενώ οι Καρχηδόνιοι διέθεταν 50.000 πεζούς και μόλις 4.000 ιππείς. Για πρώτη φορά κατά τον Β ’ Καρχηδονιακό Πόλεμο οι Ρωμαίοι υπερτερούσαν αριθμητικά στο ιππικό, επειδή οι αξιόμαχοι Νουμίδες ιπ­πείς βρίσκονταν τώρα στο πλευρό τους. Ο Αννίβας γνώριζε καλά ότι αυτό ήταν ένα κρίσιμο μειονέκτημα για την πλευρά του και δεν τον καθησύχαζε η αριθμητι­κή υπεροχή του πεζικού του, καθώς αυ­τό χαρακτηριζόταν από περιορισμένη μαχητική εμπειρία και επίπεδο πειθαρ­χίας που δεν ενέπνεε ιδιαίτερη εμπιστο­σύνη. Ετσι παρέταξε στα δύο άκρα το α­σθενές και σχετικά ολιγάριθμο ιππικό του. Στην κεφαλή της παράταξής του τοποθέτησε, ως δύναμη κρούσης, 80 πο­λεμικούς ελέφαντες. Πίσω τους ακρι­βώς έλαβε θέση το πεζικό σε τρεις δια­δοχικές φάλαγγες. Η πρώτη φάλαγγα α- ποτελείτο από ένα μικτό σώμα Κελτών, Μαυριτανών και άλλων μισθοφόρων, στη δεύτερη τοποθετήθηκαν Καρχηδό- νιοι, Φοίνικες και υποτελείς από τη Λι­βύη, ενώ στην τρίτη φάλαγγα ο Αννίβας κράτησε τις πιο αξιόμαχες δυνάμεις του, αποτελούμενες κυρίως από τους βετεράνους που είχαν συμμετάσχει στην ιταλική εκστρατεία. Ποιον αντικει­μενικό σκοπό υπηρετούσε άραγε αυτή η διάταξη; Φαίνεται ότι ο Αννίβας είχε με­λετήσει την τακτική του Σκιπίωνα κατά τις μάχες που είχε διεξαγάγει κατά των Καρχηδονίων στην Ισπανία. Η τακτική αυτή βασιζόταν στην ισχυρή και βίαιη δι­είσδυση στο κέντρο των γραμμών του ε­χθρού και στην παράλληλη υπερκέραση των πλευρών του με άριστα συντονισμέ­νες ενέργειες. Ειδικότερα, ο Αννίβας δεν ήθελε να επιτρέψει στον Σκιπίωνα να επαναλάβει τον θρίαμβο που είχε κα- ταγάγει στην Ιλυπα της νότιας Ισπανίας το 206 π.Χ., κοντά στη σημερινή Σεβίλ­λη, όταν είχε πετύχει με συνδυασμένη δράση να υπερκεράσει και να συντρίψει το κέντρο της εχθρικής παράταξης, στο οποίο είχαν εγκλωβιστεί οι επίλεκτες και πλέον αξιόμαχες δυνάμεις των Καρχη­δονίων. Κρατώντας τους βετεράνους του στην τρίτη γραμμή, ήλπιζε ότι θα α­ποσοβούσε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επι­πλέον υπολόγιζε ότι το «τείχος» των ε­λεφάντων στην πρώτη γραμμή, σε συν­δυασμό με το βάθος των πολυπληθών δύο πρώτων φαλάγγων της παράταξής του, θα ήταν σε θέση να απορροφήσουν την αρχική κρούση των Ρωμαίων και να αποδιοργανώσουν την επίθεσή τους. Αν αυτό συνέβαινε, τα επίλεκτα «ιταλικά» στρατεύματα, που θα ήταν ως εκείνη τη στιγμή άθικτα στην τελευταία γραμμή της παράταξης, θα μπορούσαν να ανα- λάβουν δράση, να αντεπιτεθούν και με

66

Α’ φάση Η Μ Α Χ Η Τ Η Σ Ζ Α Μ Α

ΙππικόΡωμαίων

□ □ □ □ □ □ □ □□ □ □ τωμαιοι □ □ □ □ □

□ □ □ □ ,Ιππικό

Ρωμαίων

Λ « Τ ι 4ΙππικόΚαρχηδονίων

Καρχηδόνιοι

m

ΙππικόΚπηχηδονίων

\

Β’ φάση Ρωμαίοι

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □

Ο I—=c I—α

Καρχηδόνιοι

ΙππικόΡωμαίων

ΙππικόΡωμαίων

Π0ΠΑΙ0Σ Κ0ΡΝΗΑΙ0Σ ΣΚΙΠΙΩΝ «ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ»Ο Σκιπίων ο ΠρεσΘύτερος ή «Αφρικανός» (235-183 π.Χ.) υπήρξε Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός που συνέδεσε το όνομά του με τον Β ’ Καρχηδονιακό Πόλεμο και τη νίκη επί του διάσημου αντιπάλου του, στρατηγού των Καρχηδονίων Αννίβα. Σε νεαρή ηλικία δια- κρίθηκε κατά τις καταστροφικές για τους Ρωμαίους μάχες του Τικίνου, του Τρεβία και των Καννών. Σύμφωνα με μία παράδοση, έσωσε τη ζωή του πατέρα του κατά τη μάχη του Τικίνου. Το 210 π.Χ. εξελέγη ανθύπατος στην Ισπανία, όπου και ανέλαβε επιτυχή δράση εναντίον των Καρχηδονίων και ειδικότερα του Ασδρούβα Βάρκα, αδελφού του Αννίβα. Στη συνέχεια, παρά τις αντιρρήσεις της ρωμαϊκής Συγκλήτου, αποβιβάστηκε στη βόρεια Αφρική επικεφαλής ισχυρής δύναμης Ρωμαίων λεγεωνάριων, μισθοφόρων και εθελο­ντών. Εκεί το 202 π.Χ. νίκησε τις δυνάμεις του Αννίβα κατά την περίφημη μάχη της Ζάμα, καταφέροντας ένα αποφασιστικό πλήγμα στην καρχηδονιακή ισχύ. Στη συνέχεια επέ­στρεψε στην Ισπανία, όπου του αποδόθηκε το προσωνύμιο «Αφρικανός» χάρη στην επι­τυχημένη του εκστρατεία στην Αφρική. Το 189 π.Χ. συνέτριψε τις δυνάμεις του βασιλιά Αντιόχου Γ ’ της Συρίας στην Ασία. Αργότερα κατηγορήθηκε ότι είχε δωροδοκηθεί για να δεχθεί να συνομολογήσει ειρήνη με τον Αντίοχο. Αφού αρνήθηκε σθεναρά τις κατηγο­ρίες και θύμισε ότι αυτές είχαν διατυπωθεί κατά την επέτειο της νίκης στη Ζάμα, εγκα- τέλειψε πικραμένος τη Ρώμη, Αποσύρθηκε στο Λίτερνο της Κομπανίας, όπου έζησε ή­συχα ως τον θάνατό του το 183 π.Χ. Λέγεται ότι λίγο πριν το τέλος του ζήτησε να ταφεί μακριά από την αχάριστη πόλη της Ρώμης.

ΚΕΛΤΙΒΗΡΙΚΟ ΒΑΡΥ ΠΕΖΙΚΟ Το μισθοφορικό βαρύ πεζικό των Καρχηδονίων αποτελείτο κυρίως από Γπλάτες και Κελτίβηρες που έφεραν αλυσιδωτούς θώρακες και ανδρομήκεις θυρεούς με σπειροειδή σύμβολα.Τα επιθετικά όπλα του επίλεκτου μισθοφόρου της εικονογράφησης είναι το γαλατικό αμφίστομο ξίφος και το (ισπανικής προέλευσης) διατρητικό ακόντιο που οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν soloferum. Ο μαύρος μανδύας του είναι εθνοτικό γνώρισμα της ενδυμασίας των πολεμιστών της Ιβηρικής (Ενδυματολογική έρευνα-σχολιασμός- εικονογράφηση για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ: Χρήστος Γιαννόπουλος).

67

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

Ο ψύχραιμος και μεθοδικός Σκιπίων είχε συνειδητοποιήσει πως κρατούσε στα χέρια του μια μοναδική ευκαιρία να συντρίψει τον σπουδαίο αντίπαλό του.

Τοιχογραφία του 4ου αι. π.Χ. στην οποία εικονίζεται πολεμιστής να φέρει κράνος που αποτελεί ιταλική παραλλαγή των αντίστοιχων αττικών. Πρόκειται για τύπο ο οποίος έχει πολλές ομοιότητες με τα κράνη του ρωμαϊκού στρατού κατά την εποχή της δημοκρατίας.

την ανώτερη μαχητική τους ικανότητα να καταφέρουν το αποφασιστικό κτύπη­μα το οποίο θα έδινε τη νίκη στα αφρι­κανικά όπλα. Θεωρητικά το σχέδιο του Αννίβα ήταν ορθολογικό και φαινόταν να λαμβάνει υπόψη τόσο τα εγγενή μειονε­κτήματα της συγκεκριμένης καρχηδο- νιακής δύναμης που επρόκειτο να πολε­μήσει, όσο και τις τακτικές συνήθειες του εχθρού. Η έκβαση των πραγμάτων, όμως, έδειξε ότι η ευόδωση αυτού του σχεδίου προϋπέθετε την πραγματοποί­ηση κάποιων «ευσεβών πόθων», ώστε να ξεπεραστεί η αδήριτη πραγματικότη­τα η οποία υπαγόρευε ότι η λαμπρή στρατιωτική ιδιοφυία του Αννίβα αυτή τη φορά δεν θα ήταν αρκετή από μόνη της ώστε να αντισταθμίσει το πλήθος των πλεονεκτημάτων που συγκέντρωνε η ρωμαϊκή πλευρά.

Στην απέναντι «όχθη» ο ψύχραιμος και μεθοδικός Σκιπίων είχε συνειδητο­ποιήσει πως κρατούσε στα χέρια του μια μοναδική ευκαιρία να συντρίψει τον

σπουδαίο αντίπαλό του και δεν διενοεί- το να την αφήσει να πάει χαμένη. Με αυ­τό το πνεύμα του νικητή και τη σιγουριά που του ενέπνεαν τα καλά οπλισμένα και αξιόμαχα στρατεύματά του εισήλθε στη μάχη, έχοντας προνοήσει για όλα τα μείζονα προβλήματα τα οποία γνώριζε ότι θα αντιμετωπίσει. Το σπουδαιότερο από αυτά ήταν οι τρομεροί πολεμικοί ε­λέφαντες, η παρουσία των οποίων εξα­σφάλιζε στους Καρχηδονίους μια επίφο­βη δύναμη κρούσης και επιδρούσε κατα­λυτικά στην ψυχολογία των ανδρών της πρώτης γραμμής που τους έβλεπαν απέ­ναντι τους. Η αρχική δύναμη ελεφάντων του Αννίβα είχε αποδεκατιστεί κατά την ιταλική εκστρατεία, τόσο στις απόκρη­μνες διαβάσεις των Αλπεων όσο και κα­τά τη μάχη των Καννών. Ομως οι απώλει­ες είχαν, εν πολλοίς, αναπληρωθεί στην Αφρική και ο Σκιπίων έπρεπε να βρει έ­ναν αποτελεσματικό τρόπο να τους α­ντιμετωπίσει. Η εμπειρία από επιθέσεις πολεμικών ελεφάντων είχε δείξει ότι τα

ογκώδη αυτά ζώα ήταν δυνατό να παρα­κινηθούν να κατευθυνθούν ορμητικά προς τα εμπρός, ήταν όμως πολύ δύσκο­λο να εκτελέσουν οποιαδήποτε άλλη κί­νηση ή ελιγμό και, κατ’ ουσία, μπορού­σαν να συνεχίζουν να βαδίζουν μόνο σε ευθεία γραμμή. Επομένως το «κλειδί» στην αντιμετώπισή τους ήταν η ανάλογη διάταξη της φάλαγγας, ώστε η επίθεση των ελεφάντων να είναι όσο το δυνατόν πιο αβλαβής.

Εχοντας αυτά υπόψη, ο Σκιπίων άλ­λαξε την κλασική, πυκνή διάταξη της ρω­μαϊκής φάλαγγας που ήταν οργανωμένη σε σπείρες λεγεωνάριων και τοποθέτησε τους στρατιώτες του σε αραιωμένα τμή­ματα των 500 ανδρών. Ετσι η παράταξή του παρουσίαζε σκοπίμως κενά, μέσα από τα οποία ο Ρωμαίος στρατηγός υπο­λόγιζε ότι θα διέρχονταν οι ελέφαντες. Οι τελευταίοι, αδυνατώντας να κινηθούν σε διαφορετική πορεία εκτός από την ευθεία, θα προκαλούσαν τις ελάχιστες δυνατές απώλειες. Κατά τα άλλα η διά­ταξη του πεζικού ακολούθησε το τυπικό σχήμα σε τρεις γραμμές, που ως επί το πλείστον συναντάτο την εποχή της ρω­μαϊκής δημοκρατίας. Στην πρώτη γραμ­μή έλαβε θέση το βαρύ πεζικό (οι hastati, hasta = δόρυ), ενισχυμένο με τμήματα πελταστών (velites), δηλαδή ελαφρά ο­πλισμένων πεζών, οι οποίοι ανελάμβαναν την παρενόχληση του εχθρού και την προστασία του ευρύτερου, κύριου σχη­ματισμού στον οποίο ήταν προσκολλη-

68

μένοι. Στη δεύτερη γραμμή βρίσκονταν οι principes, επίσης βαρύ πεζικό με δόρυ, ξίφος (gladius) και καλό αμυντικό οπλι­σμό. Αποστολή αυτών ήταν η αντεπίθε­ση σε περίπτωση που η πρώτη γραμμή δεχόταν μεγάλη πίεση και η ανάληψη της κύριας δράσης όταν οι άνδρες της πρώ­της γραμμής έπρεπε να ανασυγκροτη­θούν. Την τρίτη γραμμή επάνδρωσαν οι triarii (tres = τρία), πεζοί με οπλισμό συνή­θως ανώτερο από εκείνον των δύο πρώ­των γραμμών, οι οποίοι λειτουργούσαν ως τελευταία γραμμή συνοχής ολόκλη­ρου του στρατεύματος και ανελάμβαναν να καλύψουν πιθανή υποχώρηση των δύο άλλων γραμμών και να αντεπιτε- θούν, δίδοντας χρόνο στους συμπολεμι­στές τους να αναδιοργανωθούν. Οι triarii ήταν συνήθως βετεράνοι του ρωμαϊκού στρατού, οι οποίοι διέθεταν την απαι- τούμενη εμπειρία και ψυχραιμία ώστε να βοηθήσουν στην ανασύνταξη και στην ενθάρρυνση των υπόλοιπων ανδρών, ό­ταν εκείνοι αντιμετώπιζαν μεγάλες δυ­σκολίες και, χάνοντας το ηθικό τους, υ­

ποχωρούσαν επικίνδυνα. Η οπισθοχώρη­ση ως τις γραμμές των τριαρίων θεωρεί­το ένδειξη απελπιστικής κατάστασης. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει την κρισιμό­τητα της αποστολής των συγκεκριμένων πολύπειρων βετεράνων, όταν έφθανε η ώρα να αναλάβουν δράση, και εξηγεί για­τί ήταν μεγάλη τιμή να υπηρετεί κάποιος ως αξιωματικός αλλά και ως απλός λεγε­ωνάριος στις τάξεις των μονάδων αυτών. Μάλιστα η φράση «ad triarios redisse» (ότι κάποιος έφθασε ως τους τριαρίους) απέ­κτησε μεταφορική σημασία και χρησιμο­ποιείτο για να δηλωθεί ότι ένα πρόσωπο είχε περιέλθει σε δεινή θέση. Αυτή περί­που ήταν η διάταξη του πεζικού του Σκι­πίωνα, ο οποίος κάλυψε τα πλευρά του σχηματισμού του με ίλες ιταλικού και νουμιδικού ιππικού, οι οποίες έλαβαν θέ­ση εκατέρωθεν του κύριου όγκου της παράταξης.

Η μάχη ξεκίνησε με την κρούση των ελεφάντων, η οποία παρήλθε σχετικά α­νεκμετάλλευτη για τον Αννίβα, αφού η προνοητική διάταξη του αντιπάλου του

Στρατιώτες της πραιτωριανής φρουράς σε ανάγλυφο των αρχών του 2ου αι. π.Χ.

Ξεχωρίζουν από τις διακοσμημένες ασπίδες και τα περίτεχνα κράνη τους.

δεν επέτρεψε στα ογκώδη ζώα να προ- καλέσουν σημαντικές απώλειες στους Ρωμαίους. Στην πρώτη γραμμή είχαν λά­βει θέσεις και μερικοί άνδρες με σάλπιγ­γες, το δυνατό σάλπισμα των οποίων τρόμαζε τα ζώα και υποχρέωνε κάποια από αυτά να στραφούν προς τα πίσω. Οσοι ελέφαντες συνέχισαν την πορεία τους, ως επί το πλείστον πέρασαν α­πλώς μέσα από τα κενά της ρωμαϊκής παράταξης. Ορισμένοι μάλιστα, ευρι­σκόμενοι σε κατάσταση αλλοφροσύνης καθώς οι οδηγοί τους τούς παρακινού­σαν με άγριες φωνές να επιτεθούν, επέ­στρεψαν και επέπεσαν στις γραμμές των Καρχηδονίων. Λίγοι ήταν οι ελέφαντες που τελικά συγκρούστηκαν με τα τμήμα­τα των Ρωμαίων, προκαλώντας στα ση­μεία εκείνα σημαντικές απώλειες. Ακο­

69

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

131

λούθησε η εφόρμηση του ιππικού των Ρωμαίων, το οποίο δεν δυσκολεύτηκε σε μικρό χρονικό διάστημα να παρασύρει και να σκορπίσει μακριά από το πεδίο της μάχης το ασθενές και συγκριτικά ο­λιγάριθμο ιππικό των Καρχηδονίων. Σύμ­φωνα με εκτιμήσεις, επρόκειτο για μια προσχεδιασμένη, από την πλευρά του Αννίβα, εξέλιξη, καθώς ο τελευταίος δεν υπολόγιζε πολύ στη συμβολή του ιππι­κού του και προτίμησε να το αφήσει ε­κτεθειμένο ως «δόλωμα», ώστε να πα­ρασύρει εκτός πεδίου το επικίνδυνο και ισχυρό ιππικό των αντιπάλων. Οπως κι αν έχει το πράγμα, γεγονός είναι ότι πριν α­κόμα ξεκινήσει η κύρια εμπλοκή, ο Αννί­βας είχε στερηθεί πλήρως την όποια υ­ποστήριξη του ιππικού του.

Η μάχη της Ζάμα δεν είχε αρχίσει ευ­οίωνα για τον μεγάλο Καρχηδόνιο στρα­τηλάτη και σύντομα θα εξελισσόταν α­κόμα χειρότερα, καθώς η υπεροχή του σχεδίου του Σκιπίωνα και η ανεπάρκεια του καρχηδονιακού πεζικού επιβεβαιώ­θηκαν πολύ γρήγορα. Υστερα από τη διέ­λευση των ελεφάντων οι Ρωμαίοι στρα­τιώτες δεν είχαν παρά να πυκνώσουν τον σχηματισμό τους και να βαδίσουν μπροστά, κατά της εχθρικής παράταξης. Λίγο μετά την αρχική εμπλοκή, οι δύο πρώτες γραμμές των Καρχηδονίων υπέ­στησαν σημαντικά ρήγματα, καθώς οι άνδρες έδειχναν ανήμποροι να αντιμε­τωπίσουν αποτελεσματικά τους άρτια εκπαιδευμένους και γεμάτους αυτοπε­ποίθηση λεγεωνάριους. Η ρωμαϊκή υπε­ροχή ήταν αδιαμφισβήτητη σε αυτή την πρώτη φάση της μάχης και το πεζικό του Σκιπίωνα δεν άργησε να αποδιοργανώ- σει και να διασκορπίσει τις δύο πρώτες γραμμές των Καρχηδονίων. Οταν, όμως, η προέλαση των Ρωμαίων έφθασε στην τρίτη γραμμή άμυνας των αντιπάλων τους, εκεί όπου μάχονταν οι σκληροτρά­χηλοι βετεράνοι του Αννίβα, η γοργή πο­ρεία των ρωμαϊκών όπλων προς τη νίκη ανακόπηκε. Οι πολεμιστές αυτής της τρίτης γραμμής δεν είχαν καμία σχέση με τους άπειρους και φοβισμένους συ­μπολεμιστές τους των άλλων γραμμών. Οι περισσότεροι είχαν πολεμήσει επί σειρά ετών στην Ιταλία στο πλευρό του Αννίβα και, εκτός από μεγάλη πολεμική πείρα, είχαν βαθιά εμπεδωμένο ένα αί­σθημα υπεροχής που τους επέτρεπε να μάχονται με νοοτροπία νικητή ακόμα και εκείνο το πολύ δύσκολο γι’ αυτούς φθι­νοπωρινό πρωινό της 19ης Οκτωβρίου του 202 π.Χ. Οταν ενεπλάκησαν στη μά­χη, η προώθηση των Ρωμαίων ανασχέθη- κε και ξεκίνησε μια σφοδρή και αιματη­ρή σύγκρουση σώμα με σώμα, η οποία, προϊόντος του χρόνου, αποτελματώθη- κε, καθώς καμία από τις δύο πλευρές δεν φαινόταν να διεκδικεί με μεγαλύτε­ρες αξιώσεις από την άλλη τη νίκη.

Τόσο οι Ρωμαίοι όσο και οι Καρχηδό-

0 Σκιπίων αποβιβάζεται στην Αφρική.

νιοι αδυνατούσαν να κερδίσουν σε κά­ποιον τομέα τοπική υπεροχή, η οποία θα λειτουργούσε ως εφαλτήριο για σταδια­κή και, εν τέλει, οριστική επικράτηση. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία το πείσμα και η τεράστια εμπειρία των παλαιμάχων του Αννίβα φαινόταν να γέρνουν την πλάστιγγα της νίκης προς την πλευρά τους. Αυτό ώθησε τον Καρχηδόνιο ηγέ­τη να πιστέψει προς στιγμήν πως ίσως θα μπορούσε για μια ακόμα φορά να ε-

ξέλθει από το πεδίο της μάχης νικητής. Ο Σκιπίων από την πλευρά του, βλέπο­ντας ότι, παρά την αρχική επιτυχία, η ε­ξέλιξη της μάχης ήταν αβέβαιη και υ­πήρχε κίνδυνος να εξανεμιστεί το πνεύ­μα νίκης που είχε εμφυσήσει στους άν­δρες του, διέταξε τις δυνάμεις του να α­νασυνταχθούν και να επιμείνουν στην προσπάθειά τους. Γνώριζε ότι ο στρατός του έπρεπε να μείνει όρθιος για το μι­κρό αλλά κρίσιμο διάστημα το οποίο α-

70

ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΟΣ ΣΑΡΙΣΣΟΦΟΡΟΣ Οι φάλαγγες των γηγενών Καρχηδονίων ήταν εξοπλισμένες σύμφωνα με τα μακεδονικά πρότυπα: έφεραν ανοικτά κράνη με αέτωμα, φολιδωτούς ή αλυσιδωτούς θώρακες με ενίσχυση από δερμάτινες πτέρυγες, μεταλλικά ελάσματα που προστάτευαν την κοιλιακή και τη βουβωνική χώρα, ορειχάλκινη στρογγυλή πέλτη και περικνημίδες (Ενδυματολογική έρευνα -σχολιασμός- εικονογράφηση για τις Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ: Χρήστος Γιαννόπουλος).

71

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟ

ΡΙΑ

· No

13

1

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

131

παιτείτο, έως ότου εμπλακεί στη μάχη το ιππικό, που προσωρινά απούσιαζε κα­ταδιώκοντας τους ιππείς των Καρχηδο­νίων. Πραγματικά, μόλις το ιππικό του Σκιπίωνα επέστρεψε, η αναμέτρηση κρί- θηκε πολύ σύντομα. Οι ιππείς των Ρω­μαίων επιτέθηκαν με σφοδρότητα στα νώτα των δυνάμεων του Αννίβα, ενώ πα­ράλληλα το ανασυντεταγμένο πεζικό των Ρωμαίων εξαπέλυσε και αυτό μια ορ­μητική αντεπίθεση. Η διπλή αυτή κρού­ση προκάλεσε γρήγορα την αποδιοργά­νωση και τελικά την κατάρρευση των Καρχηδονίων. Πολλοί από αυτούς σφα­γιάστηκαν, ενώ άλλοι κατόρθωσαν να τραπούν σε φυγή. Η μάχη της Ζάμα είχε λήξει νικηφόρα για τον Σκιπίωνα. Ο ως τότε αήττητος Αννίβας είχε υποστεί μια συντριπτική ήττα. Οι απώλειες του στρατού του ήταν βαριές και δυσανα­πλήρωτες. Περίπου 20.000 Καρχηδόνιοι σκοτώθηκαν σε εκείνη τη μάχη, 11.000 τραυματίστηκαν και τουλάχιστον 15.000 ήταν εκείνοι που συνελή- φθησαν αιχμάλωτοι. Από την πλευρά τους οι Ρωμαίοι άφη­σαν στο πεδίο της μάχης περί τους 1.500 νεκρούς, ενώ ο αριθμός των τραυ­ματιών τους ανήλθε στους 4.000.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ νίκη του Σκιπίωνα

στη Ζάμα ήταν ένας πραγ­ματικός θρίαμβος για τους Ρωμαίους, οι οποίοι είχαν κα­τορθώσει να καταφέρουν ένα ισχυ­ρό πλήγμα σε βάρος των ιστορικών τους αντιπάλων σε αφρικανικό έδαφος και πολύ κοντά στην ίδια την πόλη της Καρ- χηδόνας. Μετά από πολλά έτη συνεχών επιτυχιών ο ιδιοφυής Αννίβας είχε ηττη- θεί κατά κράτος από τον ρωμαϊκό στρα­τό, τον οποίο τόσες φορές είχε νικήσει κατά το παρελθόν.

Τα αίτια της αποτυχίας των Καρχηδο­νίων είναι πολλά και ποικίλα. Τα κυριότε- ρα πάντως είναι φανερά και κανένας δεν

Ρωμαϊκή μονάδα της αυτοκρατορικής περιόδου σε δράση, σε χαρακτηριστικό σχηματισμό «χελώνης».

μπορεί να ισχυριστεί ότι η έκβαση της μάχης στη Ζάμα ήταν κάποιου είδους έκπληξη. Καταρχάς ο Αννίβας είχε ση­μειώσει τις ως τότε νίκες του διοικώ­ντας έναν αξιόμαχο και πειθαρχημένο στρατό, ο οποίος είχε σφυρηλατηθεί στο «αμόνι» της ιταλικής εκστρατείας και ήταν στελεχωμένος με άνδρες ε­μπειροπόλεμους και χαλυβδωμένους με την επιθυμία της δόξας. Αυτό δεν ίσχυε στη Ζάμα, όπου ο στρατός των Καρχη­δονίων, με εξαίρεση έναν μικρό σχετικά πυρήνα βετεράνων, περιελάμβανε ως επί το πλείστον στρατιώτες άπειρους, φοβισμένους και βιαστικά συγκεντρω­μένους, οι οποίοι δεν είχαν τον χρόνο ούτε να εκπαιδευθούν κατάλληλα ούτε να εμπεδώσουν πνεύμα γενναιοφροσύ- νης και αποφασιστικότητας.

Στον αντίποδα, οι Ρωμαίοι παρέτα­ξαν στη Ζάμα τα καλύτερό τους στρα­

τεύματα, σύμφωνα δε με πολ­λούς ιστορικούς τα καλύ­

τερα που παρουσίασε

ποτέ η Ρώμη σε ολόκληρη την Ιστορία της. Ο στρατός του Σκιπίωνα διέθετε ά- ριστη εκπαίδευση, άρτια οργάνωση, υ­ψηλού επιπέδου οπλισμό και, επιπλέον, ρωμαλέο φρόνημα που δημιουργούσε στους άνδρες αισιοδοξία και πίστη στη νίκη. Η διαφορά ποιότητας και ικανότη­τας ανάμεσα στους δύο στρατούς ανα- δεικνύεται χαρακτηριστικά από τα λόγια του ιστορικού Λίβιου, ο οποίος αναφέ­ρει ότι ο αρχικός ωθισμός της ρωμαϊκής φάλαγγας ήταν τόσο αποτελεσματικός και η προώθησή της τόσο γοργή, ώστε κάποιος θα σχημάτιζε την εντύπωση ότι από την άλλη πλευρά δεν υπήρχε παρά ελάχιστη αντίσταση. Δεν μπορεί, βεβαί­ως, να μην τονιστεί η συμβολή του ιππι­κού, ιδιαίτερα εκείνου των Νουμίδων του Μασσινίσα, το οποίο εμφανίστηκε ως «από μηχανής θεός» την κρίσιμη στιγμή και έδωσε στους Καρχηδονίους το τελικό κτύπημα. Οπως επισημάνθη- κε, ήταν η πρώτη φορά που οι Ρωμαίοι α­γωνίζονταν εναντίον του καρχηδονια- κού στρατού με αριθμητική και ποιοτική υπεροχή στον τομέα του ιππικού. Εκτός από αυτά πρέπει να επισημανθεί ότι ί­σως για πρώτη φορά οι Ρωμαίοι διέθε­ταν στη Ζάμα ηγεσία τουλάχιστον αντά­ξια εκείνης του αντιπάλου τους. Ο Αννί­βας δεν είχε απέναντι του τον Βάρρωνα και τους συγκλητικούς που είχε αντιμε­τωπίσει στις Κάννες, αλλά τον Πόπλιο Σκιπίωνα, έναν στρατηγό με μεγάλη ε­μπειρία, σπουδαία τακτική αντίληψη και ξεχωριστά πνευματικά χαρίσματα.

Ο Σκιπίων, ο οποίος δίκαια μετά τη νίκη του έλαβε το τιμητικό προσωνύμιο «Αφρικανός», βρέθηκε στη Ζάμα στην καλύτερη στιγμή του, επιδεικνύοντας ό­λες τις αρετές που απαιτούν τέτοιες

Ο Αννίβας Βάρκα (247 π.Χ. - 183 π.Χ.) Καρχηδόνιος στρατηγός, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους στρατηλά­τες της Ιστορίας. Η φήμη του εδραιώθηκε όταν, κατά τη διάρ­κεια του Β' Καρχηδονιακού Πολέμου, πραγματοποίησε με τον στρατό του μια εκπληκτική πορεία από την Ισπανία, μέσω των Πυρηναίων και των Αλπεων, ως τη βόρεια Ιταλία. Οι συντριπτικές

νίκες του κατά των Ρωμαίων στον ποταμό Τρεβία το 218 π.Χ., στη λίμνη Τρασιμένη το 217 π.Χ. και στις Κάννες το 216 π.Χ., γιγάντω­

σαν τη φήμη του και προκάλεσαν πανικό στους πληθυσμούς της Ιταλίας και στη Ρώμη. Επειτα από αυτούς τους θριάμβους οι Ρωμαίοι

δεν τόλμησαν να αναμετρηθούν πάλι μαζί του σε μάχη εκ παρατάξεως. Επιδόθηκαν σε πόλεμο φθοράς, εκτιμώντας ότι ο Αννίβας αντιμετώπιζε πρόβλημα

ανεφοδιασμού λόγω της απόστασης που τον χώριζε από τις βάσεις του στην Ισπανία και στην Καρχηδόνα. Μόλις το 204 π.Χ. κατόρθωσαν σι Ρωμαίοι να αντεπιτεθούν πραγμα­τοποιώντας απόβαση στη βόρεια Αφρική, όπου ο Σκιπίων ο Αφρικανός νίκησε τον Αννί­βα κατά τη μάχη της Ζάμα το 202 π.Χ. Μετά την ήττα στη Ζάμα και τη λήξη του πολέμου, ο Αννίβας επί ένα διάστημα ηγήθηκε της προσπάθειας για ανασυγκρότηση της Καρχη- δόνας, έως ότου το 195 π.Χ. οι Ρωμαίοι τον υποχρέωσαν σε εξορία. Κατέφυγε τότε στην Αυλή του Αντιόχου Γ ’. Το 190 π.Χ. οι Ρωμαίοι νίκησαν τον Αντίοχο και, μεταξύ άλλων, α­παίτησαν την παράδοση του Αννίβα. Ο τελευταίος κατέφυγε αυτή τη φορά στην Αυλή του βασιλιά Προυσία Α' της Βιθυνίας, από όπου αναγκάστηκε και πάλι να διαφύγει. Τε­λικά αυτοκτόνησε, προκειμένου να μην πέσει στα χέρια των Ρωμαίων, το 183 π.Χ.

72

Η μάχη στη Ζάμα, όπως αποδόθηκε σε χαρακτικό του 1521.

Ο Σκιπίων, ο οποίος μετά τη νίκη του έλαβε το τιμητικό προσωνύμιο

«Αφρικανός», βρέθηκε στη Ζάμα στην καλύτερη στιγμή του.

κρίσιμες περιστάσεις από τους ανθρώ­πους σι οποίοι έχουν στα χέρια τους την ευθύνη για χιλιάδες ζωές. Επέδειξε, με­ταξύ άλλων, ψυχραιμία, ορθολογισμό και μεθοδικότητα, στοιχεία που σε μεγά­λο Βαθμό αποτυπώνονται στο προσεγ­μένο και λεπτομερώς επεξεργασμένο σχέδιο μάχης το οποίο εφάρμοσε. Για την επιτυχία του στη Ζάμα αλλά και για το γεγονός ότι διένυσε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία αήττητος, ο Σκιπίων κατέλαβε δικαιωματικά μια θέση στο πάνθεο των κορυφαίων πολεμικών ηγε­τών της Ιστορίας. Φυσικά στο ίδιο πάν­θεο υπάρχει μια ξεχωριστή θέση και για τον Αννίβα, ο οποίος όμως, σε αντίθεση με τον Ρωμαίο αντίπαλό του, υποχρεώ­θηκε να πολεμήσει στη Ζάμα σε κακή χρονική στιγμή, τόσο για τον ίδιο όσο και για την πόλη του.

Ορισμένοι, κρίνοντας εκ του αποτε­λέσματος, θεωρούν ότι το επιχειρησια­κό σχέδιο του Αννίβα ήταν ατελές και προϊόν ενός πνευματικά εξουθενωμέ­νου ανθρώπου, ο οποίος μετά από μα­κροχρόνιους αγώνες δεν είχε την πνευ­ματική διαύγεια που τον χαρακτήριζε μερικά χρόνια νωρίτερα. Ακόμα κι αν αυ­τή η άποψη ευσταθεί, δεν μπορεί να πα- ραβλεφθεί το γεγονός ότι ο Αννίβας κλήθηκε βεβιασμένα να δώσει μια μάχη στην οποία ο ίδιος εξαρχής δεν πίστευε βαθιά, καθώς είχε απέναντι του έναν κα­τά τεκμήριο ισχυρότερο αντίπαλο, στην αντιμετώπιση του οποίου δεν τον βοη­θούσε και η πολιτική ηγεσία της Καρχη­δόνας με τη σπασμωδική και όχι πάντα ρεαλιστική πολιτική της. Σε αντίθεση με τη ρωμαϊκή ηγεσία, που δεν κυριεύθηκε από πανικό όταν ο Αννίβας βρέθηκε «προ των πυλών» της Ρώμης, οι επικε­φαλής των Καρχηδονίων αντέδρασαν στην αντίστοιχη περίσταση με εκνευρι­σμό και έλλειψη ψυχραιμίας, στέλνο­ντας βιαστικά στη μάχη έναν ανεπαρκή στρατό και στερώντας την πόλη τους από τη δυνατότητα να αποφύγει την ήτ­τα και την ταπείνωση, κάτι που θα ήταν ίσως δυνατό να επιτευχθεί με μια ψυ­χραιμότερη και πιο εύστοχη, από διπλω­ματική και πολιτική άποψη, προσέγγιση της κρίσης.

Μετά τη νίκη τους στη Ζάμα οι Ρω­μαίοι επέβαλαν στους Καρχηδονίους ό­ρους ειρήνης τόσο εξοντωτικούς, ώστε οι τελευταίοι δεν θα είχαν ποτέ πάλι το περιθώριο να αμφισβητήσουν τη ρωμαϊ­κή εξουσία στην κεντρική και στη δυτική Μεσόγειο. Συγκεκριμένα, η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει κάθε βλέψη στην Ισπανία, να πληρώσει πολε­μική αποζημίωση ύψους 10.000 ταλάντων και να περιορίσει τον στόλο της σε δέκα μόλις πλοία, όσα ήταν απολύτως ανα­γκαία για την προστασία της από την πει­ρατεία. Επιπλέον δεν είχε πια το δικαίω­μα να συγκεντρώσει οποιαδήποτε στρα­

τιωτική δύναμη χωρίς την προηγούμενη άδεια της Ρώμης. Οι όροι αυτοί ήταν τό­σο επαχθείς, ώστε η Καρχηδόνα δεν άρ­γησε να οδηγηθεί σε πλήρη παρακμή. Σύντομα η γειτονική Νουμιδία εκμεταλ- λεύθηκε την κατάσταση και άρχισε να λεηλατεί καρχηδονιακά εδάφη. Οταν με­ρικά χρόνια αργότερα η Καρχηδόνα επε- δίωξε τη δημιουργία μιας στρατιωτικής δύναμης για την αυτοπροστασία της, οι Ρωμαίοι βρήκαν την αφορμή που ζητού­σαν και με τον Γ ’ Καρχηδονιακά Πόλεμο έσβησαν οριστικά την πάλαι ποτέ κρα-

ταιά Καρχηδόνα από τον χάρτη.Για τη Ρώμη η νίκη στη Ζάμα ήταν κά­

τι πολύ περισσότερο από ένας μεμονω­μένος στρατιωτικός θρίαμβος. Σηματο­δότησε το νικηφόρο τέλος του Β' Καρ- χηδονιακού Πολέμου και άνοιξε τον δρόμο καταρχάς για την οριστική υποτα­γή ενός ιστορικού αντιπάλου και κατ’ ε­πέκταση για τη μελλοντική κυριαρχία της «Αιώνιας Πόλης» τόσο στον ευρύτε­ρο μεσογειακό χώρο όσο και στη μείζονα περιοχή της Εγγύς Ανατολής. ΞΙ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)Λίβιος: ΒΙΒΛΙΑ 21-39, Εκδόσεις Loeb.(2) Πολύβιος: ΒΙΒΛΙΑ 3-16, Εκδόσεις Loeb.(3) M. Rostovtzeff: ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1984.(4) H. Η. Scullard: SCIPIO AFRICANUS: SOLDIER AND POLITICIAN, Thames and Hudson, London, 1970.(5) Hans Delbruck: HISTORY OF THE ART OF WAR, WARFARE IN ANTIQUITY, University of Nebraska Press, 1920 (reprint 1990).(6) Β. H. Warmington: CARTHAGE, Penguin, London, 1965.(7) F.E. Adcock: THE ROMAN ART OF WAR UNDER THE REPUBLIC, Barnes & Noble, 1940.(8) J. F. Lazenby: HANNIBAL’S WAR. A MILITARY HISTORY OF THE SECOND PUNIC WAR, Warminster, 1978.

73

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

C i

Σ Τ Ρ Α Τ Α Ρ Χ Η Σ (1867-1935)Ι Ο Σ Η Φ Π Ι Α Σ Ο Υ Α Σ Κ ΙΠρωτεργάιης me ανε^αριηοίας, oipoiapxnc, opxnvöc ίου κράιους και μειέπειια δικιάιορας me n o M a c , ueyafloc aviinafloc και viKWiic ίου Ερυθρού Ιιραιού καιά ιη Μάχη me Bapooßiac, ήιαν ο λιθουανικής καταγωγής Ιωοιίιρ Πιϋοούδοκι.

ο

α

Q Ιωσήφ Πιλσούδσκι

γεννήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1867 στο χωριό Ζάλαβας της σημερινής Λιθουανίας,

από οικογένεια ευγενών με ισχυρές τάσεις ανεξαρτησίας από τον ρωσικό ζυγό. Η μητέρα του τον εισήγαγε στην πολωνική λογοτεχνία και ιστορία (απαγορευμένες και οι δύο από τους Ρώσους), ενώ ο πατέρας του είχε λάβει μέρος στην εξέγερση υπέρ της ανεξαρτησίας το 1863.

Η επαναστατική - εθνικιστική δράση του Ιωσήφ Πιλσούδσκι μοιάζει με μυθιστόρημα. Το 1885 ο νεαρός εγγράφηκε στην ιατρική σχολή του Πανεπιστήμιου του Χαρκόβου. Τον επόμενο χρόνο αποβλήθηκε λόγω της συμμετοχής του σε επαναστατική οργάνωση. Την ίδια τύχη είχε και στο Πανεπιστήμιο της Εσθονίας. Το 1887 συνελήφθη με την ψευδή κατηγορία της συμμετοχής σε συνωμοσία για τη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Γ’ και του επιβλήθηκε ποινή πέντε ετών εξορίας στην ανατολική Σιβηρία. Σε μια «εξέγερση» κρατουμένων οι φύλακες του έσπασαν δύο δόντια. Το γεγονός τον ανάγκασε να διατηρεί πυκνό μουστάκι.

Μετά την απελευθέρωσή του, το 1893, εντάχθηκε στο λιθουανικό τμήμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Πολωνίας. Το 1894 άρχισε να εκδίδει την παράνομη εφημερίδα «Ο Εργάτης» και το 1895 ανέλαβε την αρχηγία του κόμματος, δηλώνοντας ότι η σοσιαλιστική ιδεολογία έπρεπε να ενσωματώσει και την εθνικιστική, επειδή αυτός ο συνδυασμός θα οδηγούσε στην ανεξαρτησία της Πολωνίας. Το 1900 οι Ρώσοι ανακάλυψαν το

μυστικό τυπογραφείο του και τον φυλάκισαν στο φρούριο της Βαρσοβίας. Προσποιήθηκε τον διανοητικά ασθενή και κλείστηκε σε ψυχιατρείο. Από εκεί δραπέτευσε και κατέφυγε στη Γαλικία, που τότε ήταν τμήμα της Αυστροουγγαρίας.

Επικειμένου του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ο Πιλσούδσκι πίστευε ότι για να κερδηθεί η ανεξαρτησία της Πολωνίας έπρεπε πρώτα να ηττηθεί η Ρωσία από τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες και στη συνέχεια να ηττηθούν οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες από την Αντάντ. Οταν άρχισε ο πόλεμος, συμμάχησε με την Αυστρία και ίδρυσε την Πολωνική Λεγεώνα. Διοίκησε με μεγάλη επιτυχία την 1η Ταξιαρχία της, ενώ σε μυστικές συνομιλίες με τους Γάλλους και τους Βρετανούς τους διαβεβαίωνε ότι δεν θα πολεμούσε ποτέ εναντίον τους, παρά μόνο κατά της Ρωσίας.

Στις 5 Νοεμβρίου 1916 οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες ανακήρυξαν την «ανεξαρτησία» της Πολωνίας, με την ελπίδα ότι θα στρεφόταν κατά της Ρωσίας. Ο Πιλσούδσκι επέμεινε στην υπόσχεσή του προς την Αντάντ: να χρησιμοποιηθούν τα πολωνικά τμήματα μόνο κατά των Ρώσων. Αποκορύφωμα ήταν η λεγάμενη «Κρίση του Ορκου», τον Ιούλιο του 1917, οπότε ο Πιλσούδσκι συνελήφθη και φυλακίστηκε στο Μαγδεμβούργο, όταν απαγόρευσε στους Πολωνούς στρατιώτες να δώσουν όρκο πίστης στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Αυτό αύξησε το γόητρό του στα μάτια των Πολωνών, που τον είδαν ως ηγέτη αποφασισμένο να πολεμήσει εναντίον όλων των

δυνάμεων που ήθελαν τον διαμελισμό της Πολωνίας.

Οταν ο πόλεμος τελείωσε, στις 11 Νοεμβρίου, ο Πιλσούδσκι, που τοποθετήθηκε αρχιστράτηγος των πολωνικών δυνάμεων και του ανατέθηκε η δημιουργία εθνικής κυβέρνησης στη νέα χώρα, ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Πολωνίας και στις 22 Νοεμβρίου έλαβε επίσημα τον τίτλο του αρχηγού του κράτους.

Ως αρχηγός του κράτους ο Πιλσούδσκι πίστευε ότι έπρεπε να είναι υπεράνω κομμάτων. Εχει μείνει θρυλική η φράση του προς τους σοσιαλιστές συντρόφους του: «Ανέβηκα στο κόκκινο τραμ του σοσιαλισμού στη στάση Ανεξαρτησία, αλλά εκεί είναι που κατέβηκα». Δεν υποστήριξε κανένα κόμμα, ούτε ίδρυσε δικό του. Εισήγαγε όμως πολλές από τις μεταρρυθμίσεις τις οποίες υποστήριζε το σοσιαλιστικό κόμμα και οργάνωσε στρατό από Πολωνούς βετεράνους.

Τον Μάρτιο του 1920 ο στρατάρχης πλέον Πιλσούδσκι συνήψε συμμαχία με την Ουκρανία, που προκάλεσε την επίθεση της νεοσύστατης Σοβιετικής Ενωσης στις δύο αυτές χώρες. Αντίπαλός του ήταν ο στρατάρχης Τουχατσέφσκι, ο οποίος έβλεπε την κατάληψη της Πολωνίας ως την αρχή της εξάπλωσης του Κομμουνισμού μέχρι το Παρίσι και το Βερολίνο! Κατά τη μάχη της Βαρσοβίας, τον Αύγουστο του 1920, η ανορθόδοξη, παρακινδυνευμένη στρατηγική του Πιλσούδσκι προκάλεσε στον Ερυθρό Στρατό μια από τις μεγαλύτερες ήττες του. Ο πόλεμος τελείωσε με τη Συνθήκη της Ρίγας το 1921. Το 1923 ο Πιλσούδσκι παραιτήθηκε από τη θέση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου της Πολωνίας

και αποσύρθηκε σε ένα μικρό εξοχικό σπίτι έξω από τη Βαρσοβία, το οποίο του είχαν δωρίσει οι στρατιώτες του.

Στις 12-14 Μαϊου 1926 ο Πιλσούδσκι επανήλθε στην εξουσία, μετά από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στο οποίο έλαβαν μέρος και οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι, μια απεργία των οποίων είχε παραλύσει τη χώρα και εμπόδισε κυβερνητικές στρατιωτικές ενισχύσεις να φθάσουν στην πρωτεύουσα. Το πραξικόπημα ουσιαστικά τερμάτισε την κοινοβουλευτική δημοκρατία για μια δεκαετία. Ο Πιλσούδσκι αρνήθηκε το αξίωμα του προέδρου και ανέλαβε δύο φορές πρωθυπουργός της χώρας, κατά την περίοδο 1926-28 και το 1930. Το 1930 σηματοδότησε ένα μελανό σημείο της σταδιοδρομίας του, καθώς τότε καθιέρωσε πολιτικές φυλακές στις οποίες έκλεισε πολιτικούς αντιπάλους του.

Οσον αφορά την εξωτερική πολιτική, ο Πιλσούδσκι αγωνίστηκε για την ανεξαρτησία της χώρας του στη διεθνή σκηνή, επεδίωξε δε την υποστήριξη της Πολωνίας συνάπτοντας συμμαχίες με τη Γαλλία και τη Βρετανία, καθώς και με τις γειτονικές Ρουμανία και Ουγγαρία.

Ο άνθρωπος που έπραξε τα περισσότερα από κάθε άλλον για την ανεξαρτησία της πατρίδας του, πέθανε το 1935, σε ηλικία 68 χρόνων. Ετάφη στην κρύπτη του καθεδρικού ναού της Κρακοβίας, εκτός από την καρδιά του, η οποία σύμφωνα με την επιθυμία του τοποθετήθηκε στον τάφο της μητέρας του, στο Βίλνους.

Anunipnc ΓεΟεών

74

Ancient Wurs: Sparta

Ολα και πιο συχνά Βλέπουμε μεγάλες εταιρίες στον χώρο των

πολυμέσων να χρησιμοποιούν την αρχαία ελληνική ιστορία ως βάση για το προϊόν τους. Τελευταία η αρχαία Σπάρτη έχει γίνει αρκετά δημοφιλής, με την ταινία «300» που προβλήθηκε τον χειμώνα και λίγο μετά με ένα παιχνίδι για PC.

Πολύ δύσκολα, ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι μπορεί να φθάσει σε ποιότητα (εφέ και δράση) μία κινηματογραφική υπερπαραγωγή. To «Ancient Wars: Sparta», που παρουσιάζουμε αυτό τον μήνα, δεν είναι κακής ποιότητας, ωστόσο έχει χάσει βαθμούς επειδή πολλοί το συγκρίνουν με την ταινία «300», η οποία έχει το ίδιο θέμα.

Eiöoc και Ροη ΠαιχνιΟιούΟπως αναφέραμε και στον

πρόλογο, το παιχνίδι είχε την καλή και ταυτόχρονα κακή τύχη να κυκλοφορήσει παράλληλα με την ταινία «300», που «έσπασε τα ταμεία». Από τη μία οι πωλήσεις έφθασαν σε απίστευτους αριθμούς και από την άλλη το παιχνίδι δεν μπόρεσε να στηρίξει τον τίτλο του ικανοποιώντας τις απαιτήσεις του κοινού. Ως παιχνίδι στρατηγικής, δεν

■Ρ 4ΗΡ jfin·Jp -Μ

Λ j J l

~ afilr I ’ wf8·* F ·." ·-i3r- 1

P S *

u

διαφέρει από τα άλλα του είδους. Είναι ένα πολύ καλό Real Time Strategy (στρατηγικής πραγματικού χρόνου). Χρησιμοποιεί την ίδια τακτική όπως τα γνωστά «Age of Empires» και «Civilization», με την κατασκευή κτιρίων, τη δημιουργία μονάδων (εργατών και οπλιτών) και όπλων, την ανάπτυξη τεχνολογιών και τη συγκέντρωση τροφίμων και άλλων πρώτων υλών. Ουσιαστικά ο παίκτης αρχίζει από το μηδέν, με μερικές μονάδες και το κεντρικό κτίριο. Από εκεί και έπειτα προσπαθεί να δημιουργήσει αμυντικές θέσεις για να αποκρούσει τις επιθέσεις των αντιπάλων και αναζητεί πηγές απαραίτητων ειδών όπως ο χρυσός, η ξυλεία και τα τρόφιμα. Με τις πρώτες ύλες μπορεί να προβεί σε αναβαθμίσεις και να κατασκευάσει στρατώνα, λιμάνι (ναυπηγείο), σιδηρουργείο κ.ά. που χρειάζονται για να εξοπλίσει τον στρατό του.

Βασικότερη πρώτη ύλη είναι ο χρυσός, ο οποίος είναι αρκετά σπάνιος. Ο τρόπος με τον οποίο τον αποκτά ο παίκτης διαφέρει, ανάλογα με την εθνικότητα που έχει επιλέξει. Βασική φυσικά είναι και η τροφή. Χωρίς τρόφιμα δεν δημιουργούνται άλλες μονάδες εργατών ή στρατιωτών. Πολλές από τις τεχνολογίες επίσης απαιτούν

κάποια ποσότητα τροφίμων και ξυλείας ή χρυσού για να εξελιχθούν. Τρόφιμα συγκεντρώνονται από εργάτες από τα χωράφια που σπέρνουν οι ίδιοι ή με το κυνήγι. Η ξυλεία είναι βασική για την ανέγερση κτιρίων, την κατασκευή όπλων (τόξα και δόρατα) και κυρίως για τη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων. Ξυλεία μπορεί να αποκτήσει ο παίκτης από τα δένδρα και τους θάμνους που βρίσκονται διάσπαρτα στον χάρτη. Με την πρώτη ματιά φαίνεται πόσο σημαντικές είναι οι πρώτες ύλες για την επιβίωση, την οχύρωση και την απόκτηση δύναμης. Ο παίκτης πρέπει να φροντίζει να έχει επάρκεια, ώστε να μπορεί να επιβιώσει σε κάποια πολιορκία. Πρέπει να οχυρώνει πολύ καλά την περιοχή του και σταδιακά να δημιουργήσει ισχυρό στρατό,

ικανό να εκτελέσει την αποστολή του.

GAMEPLAY(ΒαΘιιοΠονία 8 / 1 0 )

Ο παίκτης μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε τρεις εθνικότητες: τους Σπαρτιάτες, τους Πέρσες και τους Αιγυπτίους. Κάθε έθνος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και αδυναμίες ή πλεονεκτήματα. Φυσικά υπάρχουν μεγάλες μορφές όπως ο βασιλιάς Λεωνίδας, ο

Ελάχιστες απαιτήσεις

• Intel Pentium 4 2.4 GHz• Μνήμη 512 MB• Κάρτα γραφικών 128 MB• Χώρος στον σκληρό

δίσκο 4 GB• W indows XP/VISTA

ΟΝΟΜΑ: Ancient Wars: Sparta ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ: PC ΕΙΔΟΣ: Historic, Real-Time Strategy (Ιστορικό, στρατηγικής πραγματικού χρόνου)ΑΝΑΠΤΥΞΗ: WorldForge ΕΚΔΟΤΗΣ: Playlogic/ Eidos Interactive ΗΜ ΕΡΟ Μ ΗΝΙΑ : 24-4-2007 ΤΙΜΗ: 39,99 ευρώ Δ ΙΑΘΕΣΗ: ttp://www.papasotiriou.gr ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ http://www.playlogicinternational.com http://www.eidosinteractive.com http://www.world-forge.com/rus/

Ξέρξης και μονάδες όπως οι «αθάνατοι». Οι περισσότερες μάχες είναι φανταστικές και οι τοποθεσίες σχεδιασμένες ανάλογα με τις απαιτήσεις κάθε αποστολής. Η μόνη διαφορά με άλλα παιχνίδια του είδους είναι ότι ο παίκτης δεν κτίζει απλώς στρατώνες για να δημιουργήσει μερικούς λογχοφόρους, αλλά μπορεί να δημιουργήσει μεγάλη ποικιλία από μονάδες, ανάλογα με τα όπλα που έχει εξελίξει στο τεχνολογικό δέντρο. Επίσης αφήνεται στην κρίση του το αν θα επανδρώσει τα πολεμικά του πλοία. Ανάλογα με το πλήρωμα επιχειρεί και το πλοίο σε μία μάχη. Το αντίπαλο πλοίο καταλαμβάνεται πολύ πιο εύκολα όταν έχουμε διαθέσιμους καλούς πολεμιστές. Σε αντίθεση με άλλα παιχνίδια στρατηγικής, οι στρατιώτες μπορούν να φέρουν βασικό και δευτερεύοντα εξοπλισμό και ασπίδα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε στρατιώτης μπορεί να μεταφέρει μια λόγχη, αλλά και σπαθί το οποίο θα χρησιμοποιήσει όποτε κρίνει ο παίκτης. Οι αλλαγές αυτές είναι

πιθανό να έχουν κάποιο ενδιαφέρον για τη ροή του παιχνιδιού και για πειραματισμούς, δεν αλλάζουν όμως καθόλου το αποτέλεσμα. Οι περιορισμένοι πόροι καθιστούν κάθε αποστολή πολύ δύσκολη και τα λάθη ασυγχώρητα. Ο χρυσός δεν είναι ανεξάντλητος και όταν εξαντληθεί επιβιώνει ο πιο πλούσιος. Γι’ αυτό είναι βασικό ο παίκτης να «αποθηκεύει την πρόοδό του» τακτικά. Το παραμικρό λάθος μπορεί να τον αναγκάσει να ξεκινήσει την εκστρατεία του από την αρχή.

GAME MODES(ΒαθυοΠονία 8/10)

Single Ployer

Είναι διαθέσιμες προς επιλογή τρεις εκστρατείες: η εκστρατεία με τους Σπαρτιάτες και βασιλιά τον Λεωνίδα, κατά την προσπάθεια να αποκρούσουν την εισβολή των Περσών, η εκστρατεία με τους Πέρσες και τον βασιλιά Ξέρξη στην προσπάθειά του να κατακτήσει

την ευρύτερη περιοχή, και, τέλος, η εκστρατεία των Αιγυπτίων, που μάχονται για να απελευθερωθούν από τα δεσμά των Περσών.

Multiplayer

To multiplayer κομμάτι του παιχνιδιού μπορεί άνετα να μετατραπεί και σε single player skirmish, αφού ο παίκτης μπορεί να στήσει μάχες σε εννέα διαφορετικούς χάρτες με αντίπαλο την ΑΙ (τον υπολογιστή). Κατά τα άλλα υπάρχει μόνο μία επιλογή η οποία του επιτρέπει να παίξει το «όλοι εναντίον όλων» ή να κανονίσει τις ομάδες των αντιπάλων ο ίδιος και να δημιουργεί συμμαχίες.

ΓΡΑΦΙΚΑ(βαΘμοΠονία 9/10)

Τα γραφικά είναι εξαιρετικά. Φυσικά στις μεγάλες μονάδες φαίνονται καθαρά οι λεπτομέρειες, μέχρι και τα δόντια των ανδρών. Το τοπίο και τα κτίρια μεταφέρουν τον παίκτη στην αρχαία Ελλάδα. Απεικονίζονται πιστά τα κτίσματα της εποχής. Ακόμα και στις ναυμαχίες τα πάντα καθρεπτίζονται στην επιφάνεια του νερού. Φυσικά δεν είναι όλα ιστορικώς ακριβή. Ωστόσο έχει γίνει προσπάθεια η οποία απέδωσε πολύ καλά αποτελέσματα.

ΗΧΟΣ(ΒαΟμοΑονία 6/10)

Ο ήχος είναι ίσως το χειρότερο σημείο του παιχνιδιού, με πολύ ήπιους τόνους ακόμα και

κατά τη μάχη. Η ένταση μειώνεται απότομα καθώς χάνονται τα λόγια μέσα στη βουή της μάχης, η οποία αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από το κτύπημα δύο σπαθιών μεταξύ τους. Τα εφέ κρίνονται μέτρια και με πολύ μικρή ποικιλία.

ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ(βαΒμοΠογία 9/10)

Ο χειρισμός δεν διαφέρει σε τίποτα από άλλα παιχνίδια στρατηγικής. Με τη βοήθεια του ποντικιού και του πληκτρολογίου τα πάντα ελέγχονται εύκολα. Ακόμα και ο αρχάριος δεν θα αντιμετωπίσει κανένα πρόβλημα σε κανένα σημείο, καθώς υπάρχει αρκετή βοήθεια. Τα menu διευκολύνουν πολύ τις λειτουργίες και τις ρυθμίσεις.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Αν και πρόκειται για ένα πολύ καλό παιχνίδι στρατηγικής το οποίο έχει χάσει λίγο από την αίγλη του λόγω μιας σύμπτωσης (κυκλοφόρησε παράλληλα με την ταινία «300»), το θέμα αρκεί για να κεντρίσει το ενδιαφέρον. Δυστυχώς κυκλοφορούν σπάνια τίτλοι με ανάλογα θέματα. Η αρχαία Ελλάδα προσφέρει αρκετό υλικό για παιχνίδια (6λ. «Titan Quest», «Total War: Alexander»), Ωστόσο λίγοι κατανοούν την Ιστορία και ακόμα λιγότεροι μπορούν να τη μεταφέρουν σε ένα παιχνίδι χωρίς να την αλλοιώσουν αισθητά.

ΑχιΠΠέαΐ - ΚίΠιαν ΧάΠυπινγκερ w a r_ fla m e s _ 2 0 0 6 @ h o lm a il.c o m

77

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤΙΚ

Η ΙΣΤ

ΟΡΙΑ

· No

131

<cQ- O I—UnJ11 I—a

ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ” ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΟΤΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

Επιμέλεια: ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΠΤΗΣ Ε ρευνα -Φ ω ίογραφ ίεζ: ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΡΙΠΑΛΙΤΑΚΗΣ

78

Η Κρήτη αποτέλεσε πεδίο σκληρών πολεμικών αναμετρήσεων κατά τον Β' ΠΠ. Από την αρχή της εμπλοκής της Ελλάδας στον πόλεμο, έφθασαν στο νησί βρετανικές δυνάμεις για να το οχυρώσουν και να το

εξασφαλίσουν, λόγω της πολύ μεγάλης στρατηγικής σημασίας του για την ανατολική Μεσόγειο. Μετά από μερικούς μήνες τα λιμάνια της Κρήτης υποδέχθηκαν δεκάδες χιλιάδες Συμμάχους και Ελληνες στρατιώτες που υποχωρούσαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, έπειτα από τη γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941. Ακολούθησαν οι σκληρές συγκρούσεις κατά την αεραπόβαση για την κατάληψη του νησιού και η κατοχή μέχρι το τέλος του Β 1 ΠΠ. Υπολείμματα εκείνης της περιόδου υπάρχουν ακόμα στην περιοχή, καθιστώντας τη "παράδεισο" της στρατιωτικής αρχαιολογίας. Τμήματα όπλων, πυρομαχικών και κάθε είδους στρατιωτικών εφοδίων έρχονται κάθε τόσο στην επιφάνεια. Αυτά που παρουσιάζουμε στο τρέχον τεύχος βρέθηκαν μετά από έρευνες του αναγνώστη μας Στέλιου Τριπαλιτάκη, από τον Γαλατά Χανίων.

1, 2. Σάκος μεταφοράς άρτου Γερμανού οπλίτη, κομβία στολών, πόρπες και διάφορα μικροαντικείμενα της περιόδου του Β'ΠΠ.

3. Σκέλος στήριξης γερμανικού αντιαρματικού πυροβόλου, πιθανώς Pak 38.

4. Υπολείμματα περιστρόφου μικρού διαμετρήματος.

β . Κελύφη ιταλικών χειροβομβίδων.

6. Τμήμα χαρτοκιβωτίου γερμανικών φυσιγγίων των 9 mm.

Ί . Μεταλλικός αετός-έμβλημα της Luftwaffe.

8. Κάλυκες γερμανικών βλημάτων.

9. Πιάτο με τον αετό της Luftwaffe και τη χρονολογία 1941.

Μ . Σκοπευτικό γερμανικού αντιαεροπορικού πυροβόλου, πιθανώς των 20 mm.

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΟΣΤΕΣΠροσκαλούμε τους αναγνώστες που

έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες από την στρατιωτική μας ιστορία ή από

οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευόμενες αν είναι

δυνατόν από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας

αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση, δημοσι­

εύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη

δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», Τ.Θ. 3951,10210, Αθήνα,

υπ’ όψη Γ Τερνιώτη).

79

ΣΤΡΑ

ΤΙΩΤ

ΙΚΗ

ΙΣΤΟΡ

ΙΑ

· No

13

1

NiKOC XiöipovüouΟΧΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΑΗEkööobic «Edüjöiöc»ΒεσοαΠονίκη, 2007 Σεϋίδει: 205

«Μόνον οι «μαύροι» είχαν όνειρα και δεν ήταν κατσούφηδες. Στις τάξεις τους είχαν δρει καταφύγιο όσοι επέμεναν στους παλιούς τρόπους. Επρόκειτο για νέους οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από οικογένειες προσηλωμένων ορθόδοξων χριστιανών, δεξιών εθνικιστών αλλά και πατριωτών γενικότερα και παλαιών κομμουνιστών...Τα σαμποτάζ σε πολυεθνικές εταιρίες οι οποίες συνεργάζονταν με την κυβέρνηση ήταν συνεχή και ιδιαίτερα καταστροφικά, ενώ οι προκηρύξεις της «Μάχης» κυκλοφορούσαν με ταχύτητα από χέρι σε χέρι...».Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, κατά την οποία Θάλλονται πανταχόθεν, ακόμη και από τις ίδιες τις κυβερνήσεις, οι έννοιες του έθνους και της πατρίδας και οι υποστηρικτές αυτών ανάγονται συχνά στη σφαίρα του εθνικισμού ή, ακόμη χειρότερα, του φασισμού, υπάρχει ανάγκη για αντίδραση. Το βιβλίο αυτό αναφέρεται σε μια μελλοντική ελληνική κοινωνία όπου όσοι πιστεύουν στις πατροπαράδοτες αξίες και ανθίστανται στην εσωτερική άλωση της χώρας αποφασίζουν να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους και να αντιδράσουν δυναμικά. Ο δημοσιογράφος Νίκος Χιδίρογλου παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο το σχήμα των πραγμάτων που πιθανώς θα έλθουν, στο οποίο οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί: εκείνοι που

πρωτοστατούν στις διαδηλώσεις και έχουν εμπλακεί στο αντάρτικο πόλεων προέρχονται από την παραδοσιακή - πατριωτική πτέρυγα. Οι παλαιοί κομματικοί διαχωρισμοί έχουν ήδη αρχίσει να φθείρονται στην εποχή μας και στο μέλλον - στο οποίο τοποθετείται το μυθιστόρημα - μάλλον θα έχουν αντικατασταθεί. Προς το τέλος του βιβλίου σημειώνεται χαρακτηριστικά: «...0 ραγιαδισμός, ο μισελληνισμός και η υποτέλεια αποτελούσαν παρελθόν και οι Ελληνες ατένιζαν το μέλλον με αισιοδοξία...Η αθεϊστική επανάσταση της αστικής και επιχειρηματικής ελίτ είχε λάβει τέλος, όπως και η προσπάθεια επιβολής μιας άκρατης εκκοσμίκευσης. Η πνευματική παράδοση του τόπου είχε πετύχει μια ακόμη αποφασιστική νίκη». Η κεντρική διάθεση γίνεται από τις εκδόσεις «Ερωδιός» (Ερμού 61, Θεσσαλονίκη, 54623, 2310/282782, fax: 2310/240331, www.erodhios.gr, e-mail: erodhios@erodhios.gr).

B e o ö u p o c A n u o n o u flo c

ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΟΡΗΤΑ ΟΠΑΑΑΠΟ 0Α0 ΤΟΝ ΚΟΣΜΟEkööobic «Eurobooks» Αθήνα, 2007 ZErlifiEC 224Από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιηθεί θεαματική εξέλιξη στα πυροβόλα όπλα. Κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο

παρουσιαστηκαν οι σπουδαιότερες καινοτομίες οι οποίες διέπουν τη λειτουργία τους. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια εξαιρετική προσπάθεια προσφοράς, στον Ελληνα αναγνώστη, των αντιπροσωπευτικότερων και διασημότερων φορητών όπλων του κόσμου, έναν εικονογραφημένο οδηγό με πλήθος φωτογραφιών. Καθένα από τα 220 όπλα συνοδεύεται από το ιστορικό της εξέλιξης και της χρήσης του ανά τον κόσμο, καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά του (μήκος, βάρος, μήκος κάννης, φυσίγγιο, ραβδώσεις, τροφοδοσία, σύστημα λειτουργίας, κατασκευαστής, παραγωγή, ασφάλεια, αναγραφόμενες επισημάνσεις). Περιλαμβάνονται όπλα ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος. Το βιβλίο διατίθεται από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Αθήνα, 11472, τηλ. 210/3630697,210/3614736).

lohn MearsheimerΗ ΤΡΑΓΠΑΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΠΝ ΑΥΝΛΜΕΠΝEkööobic «Ποιόιηια» Αθήνα. 2007 iBfliöBC 798

Ο Τζων Μιρσχάϊμερ έχει αποκληθεί «σύγχρονος Μακιαβέλι», διότι ασχολείται με την αέναη προσπάθεια των κρατών να αποκτήσουν ισχύ. Επηρεασμένος από τους διανοούμενους της σχολής του ρεαλισμού Μοργκεντάου και Γουάλτζ, μελέτησε τα τελευταία 20 χρόνια σωρεία ιστορικών περιπτώσεων με σκοπό να προχωρήσει στην επαναδιατύπωση του θεωρήματος της σχολής του ρεαλισμού ότι η ισχύς (συνδυασμός στρατιωτικής και οικονομικής δύναμης, δημογραφικού μεγέθους και γεωγραφικής έκτασης) αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της φύσης της διεθνούς πολιτικής και την εξέλιξη της ιστορίας. Ο συγγραφέας έρχεται να καταρρίψει την επικρατούσα αισιοδοξία για την εδραίωση της ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες

δυνάμεις τον 21ο αιώνα. Επαναδιατυπώνει με δύναμη και πειθώ τη θέση των ρεαλιστών ότι η φύση του διεθνούς συστήματος είναι άναρχη και η έλλειψη κεντρικής αρχής σε αυτό αναγκάζει τα κράτη να συναλλάσσονται με βάση την ισορροπία της ισχύος με στόχο τη μεγιστοποίηση του εθνικού συμφέροντος. Το αίτιο της παθογένειας οφείλεται στη δομή του διεθνούς συστήματος, όχι στη φύση του ανθρώπου ή των πολιτευμάτων. Το βιβλίο αυτό γράφηκε πριν από την 11 η Σεπτεμβρίου 2001, ωστόσο τα

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗ Σ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Η Σ ΤΩ Ν Μ ΕΓΑΛΩ Ν

Δ Υ Ν Α Μ Ε Ω Ν

όσα πρεσβεύει δεν έρχονται σε αντίθεση αλλά εξηγούν τις μετέπειτα εξελίξεις. Ο Μιρσχάϊμερ υποστηρίζει ότι η πιο ισχυρή πολιτική ιδεολογία δεν βασίζεται στο δημοκρατικό πολίτευμα αλλά στο έθνος και στον εθνικισμό. Διατυπώνει τη θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού, εκτιμώντας ότι είναι απίθανο να επικρατήσει μια πλανητική υπερδύναμη και επισημαίνοντας ότι τα κράτη επιδιώκουν να ηγεμονεύσουν στην περιφέρειά τους, στο ημισφαίριό τους.Κατά τον συγγραφέα οι ΗΠΑ δεν μπορούν να γίνουν πλανητικοί ηγεμόνες. Το εντυπωσιακό αυτό έργο προσφέρει απαντήσεις σε καίρια ζητήματα της εποχής μας. Αξίζει να μελετηθεί σοβαρά από όσους ενδιαφέρονται για την πορεία της ανθρωπότητας αλλά και της σύγχρονης Ελλάδας. Διατίθεται από τις εκδόσεις «Ποιότητα» (Ζαν Μωρεάς 4, Αθήνα, 11741, τηλ. 210/9215842, fax: 210/9214693).

Iiu ü vvn c Σ . θ ε ο Ο ω ρ ό ιο ς

BIBAIOflQAElOΔ ι ά α ι η ι α Φ ο ρ η τ ά

KUKOBOOKS

Θεόδωρος Δημόπουλος ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΟΡΗΤΑ ΟΠΛΑ ΑΠΟ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΑθήνα, 2007 Σελίδες 224, 20 ευρώ Μια εξαιρετική προσπάθεια προσφοράς, στον Ελληνα αναγνώστη, των αντιπροσωπευτικότερων και διασημότερων φορητών όπλων του κόσμου. Καθένα από τα όπλα συνοδεύεται από φωτογραφία, το ιστορικό της εξέλιξης και της χρήσης του ανά τον κόσμο και τα κύρια χαρακτηριστικά του. Περιλαμβάνονται όπλα ιδιαίτερου ελληνικού ενδιαφέροντος.

SHADOWSIN T H E D E S E R T

A N C IE N T P E R S IA A l W AR

■5- ·*■ *

JV m ~ «- '>r>T r * y -u »5; t

"

Dr Kaneh Farrokh SHADOWS IN THE DESERT ANCIENT PERSIA AT WAROxford, 2007Σελίδες 320, αγγλικά, 35 ευρώ

Μια διεισδυτική ματιά στους πολέμους της Περσικής Αυτοκρατορίας (Αχαιμενίδες), των διεκδικητών της κληρονομιάς της (Πάρθοι) και των επιγόνων της (Σασσανίδες) σε Δύση και Ανατολή. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις τακτικές, στον οπλισμό και στην επαναστατική στρατιωτική τεχνολογία των Περσών.

«ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΙΡΙΣ»D. Nicolle, J. Haldon, S. Turnbull THE FALL OF CONSTANTINOPLEThe Ottoman Conquest of ByzantiumOxford, 2007Σελίδες 256, αγγλικά, 35 ευρώ

Εξαιρετική ανάλυση της πολιορκίας και της πτώσης της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς Τούρκους. Το γλαφυρό κείμενο συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, κατατοπιστικούς χάρτες και πολύ καλές αναπαραστάσεις.

Caroline FinkeiΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1300-1923Αθήνα, 2007Σελίδες 740, 25 ευρώΜια διακεκριμένη επιστήμονας "ξεναγεί" τοναναγνώστη στα μονοπάτια της Ιστορίας τηςΟθωμανικής Αυτοκρατορίας, μέσα από έναβιβλίο-μάθημα Ιστορίας και αναζήτησης.

Νίκος Χιδίρογλου ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗΘεσσαλονίκη, 2007 Σελίδες 205,13 ευρώ

Ενα εκπληκτικό βιβλίο το οποίο αναφέρεται σε μια μελλοντική ελληνική κοινωνία, όπου όσοι πιστεύουν στις πατροπαράδοτες αξίες και ανθίστανται στην εσωτερική άλωση της χώρας αποφασίζουν να πάρουν τον νόμο

στα χέρια τους και να αντιδράσουν δυναμικά. Αραγε πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ή μια ματιά στο μέλλον;

ΝΙΚΟΙ ΧΙΔΙΡΟΓΛΟΥ

ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

JH ■

Η ΜΑΧΗ ΤΗ£ ΔΟΒΙ£ΤΑ£

Βασίλης Σ. Κάρτσιος Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΔΟΒΙΣΤΑΣ (14 Ιουλίου 1907)Τα γεγονότα που συντάραξαν τα Δαρνακοχώρια και τις Σέρρες και έφεραν στα πρόθυρα του πολέμου Ελλάδα και ΤουρκίαΘεσσαλονίκη, 2007 Σελίδες 171,16 ευρώ

Αναλυτική παρουσίαση μιας ξεχασμένης συμπλοκής μεταξύ Σερραίων Μακεδονομάχων και Τουρκικού Στρατού, η οποία έφερε σε πολύ δύσκολη θέση τις ελληνικές προξενικές αρχές στις Σέρρες και στη Θεσσαλονίκη και απασχόλησε την ελληνική διπλωματία το 1907. Το βιβλίο περιλαμβάνει κατάλογο με τα ονόματα των Μακεδονομάχων του Ν. Σερρών και της Στρώμνιτσας.

Διεύθυνσις Ιστορίας ΣτρατούΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΥΜΜΟΡΙΑΚΟΝ ΑΓΩΝΑ (1946-1949) ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Γ ΣΩΜΑΤΟΣ ΣΤΡΑΤΟΥ (1947-1949)Αθήναι, 1976 Σελίδες 653, 35 ευρώ

Σπάνια έκδοση της ΔΙΣ η οποία αναφέρεται στη δράση του Γ ’ Σώματος Στρατού κατά τη διάρκεια των αντιανταρτικών επιχειρήσεων. Δρώντας στις ευαίσθητες περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης το Γ' Σώμα Στρατού κατόρθωσε, παρά τα περιορισμένα του μέσα, να διατηρήσει την πρωτοβουλία και να πετύχει θεαματικές νίκες εναντίον μεγάλων συγκροτημάτων των κομμουνιστών ανταρτών. Εξαιτίας της επιτυχημένης δραστηριότητάς του κατέστη δυνατό να μετατοπισθούν μεγάλες δυνάμεις από την περιοχή ευθύνης του και να διοχετευθούν για τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα, την πρώτη, μεγάλης κλίμακας, επιχείρηση του Γράμμου το έτος 1948 και την τελική επιχείρηση στο Βίτσι και στον Γράμμο το έτος 1949.

„ E W H M K O L LTPATO tΚΑΤΑ ΤΟΝ

Λ Ν Τ ϋ Υ Μ Μ Ο Ρ Ιλ Κ Ο Ν Α ΓΏ Ν Α

^ ( 1 9 4 6 -1 9 4 9 )

EnMIPH ^TO vrur o«TPATov

ΕΤΡΑΤΟΥΑΘΒΝΑ1

ΑΠΟΣΤΕΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΒΟΛΗΕλεύθερη Σκέψις - Ιππποκράτους 112, Αθήναι 114 72, Τηλέφωνα: 210. 36.14.736-210. 36.30.697 - Τηλεομοιότυττο (Φαξ): 210 36.30.697

Ηλεκτρονικό Βιβλιοπωλείο (Internet): www.eleftheriskepsis.gr - Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο (E-mail): Sales@eleftheriskepsis.gr