ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ.ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΔΟΜΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

της

ΚΥΠΡΙΖΟΓΛΟΥ ΦΙΛΙΩΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΤΣΑΡΔΑΝΙΔΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ

1

Η εργασία αυτή επικεντρώνει το ενδιαφέρον της πάνω στο πολυσυζητημένο θέμα των διαστάσεων και

συνεπειών της σύγχρονης μετανάστευσης και των διαδικασιών της κοινωνικής ένταξης και

ενσωμάτωσης των μεταναστών στη ελληνική κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό θα διερευνηθεί το φαινόμενο

της μετανάστευσης ως ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που άμεσα η έμμεσα επηρεάζει ολοένα και

βαθύτερα βασικές πτυχές του σύγχρονου κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού γίγνεσθαι και απαιτεί

ποικίλες μορφές κοινωνικής παρέμβασης, μέτρα κοινωνικής πολιτικής σε εθνικό και υπερεθνικό

επίπεδο.

Τα μοντέλα διαχείρισης που η Ελλάδα εφαρμόζει, η νομοθεσία και η αλλαγή μοντέλων στην διαχείριση

των μεταναστευτικών ροών, η δομική κατασκευή των μοντέλων, οριοθετούν το διεπιστημονικό

χαρακτήρα του πεδίου διερεύνησης και ανάλυσης της κοινωνικής πολιτικής, που εστιάζει σε εκείνες τις

λειτουργίες της κοινωνίας, της οικονομίας και της πολιτείας, που είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση

των βασικών ανθρώπινων αναγκών και όρων κοινωνικής συμβίωσης.

Η μετανάστευση, ως ένας μηχανισμός αναδιανομής του πληθυσμού από χώρες και περιοχές λιγότερο

ανεπτυγμένες, με καθεστώτα καταπιεστικά ή εμπλεγμένα στη δίνη εθνικιστικών ή άλλων παραγόντων,

προς χώρες με οικονομική και κοινωνική άνθηση, με δημοκρατική διακυβέρνηση και πολιτική

σταθερότητα, είναι ένα φαινόμενο που η απαρχή του τοποθετείται στο βάθος της ιστορίας. Οι συνήθεις

μετανάστες, οι αποκαλούμενοι και οικονομικοί, προβάλλουν οικονομικούς παράγοντες για να

αιτιολογήσουν τις μετακινήσεις τους. Ωστόσο και άλλοι λόγοι όπως εθνικές καταστροφές, πόλεμοι

ανάγκη συνένωσης ολόκληρης της οικογένειας, εκπαιδευτικές ανάγκες και λόγοι υγείας καταγράφονται

στο χάρτη των κριτηρίων για προσωρινές ή μακροχρόνιες μεταναστεύσεις.

Η Ελλάδα είναι πλέον χώρα υποδοχής μεταναστών. Αποτελεί «προορισμό» με την ευρεία και την στενή

έννοια. Ακόμα και όταν θεωρείται ως ένα απλό σημείο εισόδου για χρήση τράνζιτ, σαν ενδιάμεσος

σταθμός καθοδόν προς κάποιο απώτερο προορισμό, στις περισσότερες περιπτώσεις η παραμονή

παρατείνεται και το «προσωρινό» μετατρέπεται σε «μόνιμο επί του παρόντος».

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗΚΕΦΑΛΑΙΟ Α

Α Α.2 ΑΝΙΘΑΓΕΝΕΙΑ

Α.3 ΑΙΤΙΕΣ ΑΝΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ

Α.4 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ-ΗΜΕΔΑΠΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β

Β. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ : ΕΙΣΡΟΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΟΩΝ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Β.1 ΕΘΝΟΤΟΠΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ: ΠΟΝΤΙΟΙ

Β.2 ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΕΣ

Β.3 ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

Γ. ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ

Γ. 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΛΑΣΙΟΥ

Γ. 2 Ν 4251/2014 ΚΩΔΙΚΑΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Γ.3 ΑΔΕΙΑ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΓΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

Γ. 4 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ- ΧΑΡΑΞΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ

Δ.ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Δ.1 . Η «ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ» ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Δ.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

Δ.3 ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε

E. ΕΝΤΑΞΗ-ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Ε.1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗΣ

Ε.2 ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Ε.3 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ-ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ

Ε.4 ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ

ΣΤ.ΔΟΜΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ/ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ/ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΣΤ.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

ΣΤ.2 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΜΙΑ ΨΕΥΔΟΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΤ. 3 ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ

ΣΤ. 4 ΔΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το μεταναστευτικό ζήτημα αποτελεί ένα ιδιαιτέρως σύνθετο αντικείμενο επιστημονικής ανάλυσης,

καθώς η επιτυχής από μεθοδολογικής άποψης εξέτασης του μεταναστευτικού ζητήματος ταυτίζεται όχι

με μια τυπική, μονομερή ανάγνωση των μεταναστευτικών ροών, αλλά με την διάκριση μιας αναλυτικής

τυπολογίας της διαδικασίας ενσωμάτωσης των μεταναστών, καθώς και με την επισήμανση των

συνεπειών των μεταναστευτικών ροών στο εσωτερικό του κράτους υποδοχής.

Η κινητικότητα των πληθυσμών στο χώρο είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που επιδρά στις κοινωνίες

προέλευσης και προορισμού και διαμορφώνει τις δομές τους. Παράλληλα επιδρά στο ίδιο το άτομο που

μεταναστεύει, εφόσον σε αρκετές περιπτώσεις η ένταξη του στην κοινωνία υποδοχής, όχι μόνο

δημιουργεί οικονομικά προβλήματα, αλλά και προβλήματα κατανόησης της διαφορετικής κουλτούρας

που αποκτά. Ενώ πολύ συχνά βιώνει και την απόρριψη του κοινωνικού αποκλεισμού, έτσι ώστε να

δύναται να θεωρηθεί ως κοινωνική κατηγορία που προσδιορίζεται με σαφείς οικονομικές και

κοινωνικές διαφοροποιήσεις.

Οι κοινωνίες υποδοχής μπορεί να αποδέχονται τη διαφορά ή αντίθετα να αναδιπλώνονται διατηρώντας

ομάδες στο περιθώριο ενώ ταυτόχρονα, οι ίδιες γίνονται περισσότερο κλειστές και λιγότερο ανεκτικές.

Αλλά και στην πιθανότητα που το άτομο εισέλθει στο τελευταίο στάδιο του μεταναστευτικό κύκλου,

την «παλιννόστηση» και επιστρέφει στην χώρα προέλευσης θα αντιμετωπίσει προβλήματα οικονομικής

ή κοινωνικής επανένταξης στην κοινωνία του, με πιθανό αποτέλεσμα να παραμένει ανοικτή η

πιθανότητα επανα-μετανάστευσης.

Το φαινόμενο της κινητικότητας των πληθυσμών είναι μια διαδικασία που συνδέεται με τις γενικότερες

κοσμικές, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κοινωνιών προέλευσης αλλά και προορισμού, με τις

υφιστάμενες διαφορές στα επίπεδα διαβίωσής, αλλά και τις πολιτικές καταστάσεις, τη βία, την

καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συνθήκες που θα συνεχίσουν να αποτελούν γενεσιουργές

αιτίες των μεταναστευτικών κινήσεων. Επιπρόσθετα συνδέεται με τα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης,

τις ανισότητες ανάμεσα στις κοινωνίες και τις σχέσεις ανάμεσα τους, αλλά και στην ίδια κοινωνία τη

δομή του κράτους και ακόμη την ιστορία την γεωγραφία, τον πολιτισμό και γενικά με τη συνολική

κίνηση της κοινωνίας.1

1 Μ. Τζωρτζοπούλου (2002), Μετανάστες προς την Ελλάδα. Παντειο πανεπιστήμιο κοινωνικών και πολίτικων επιστήμων τμήμα οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης ,διδακτορική διατριβή. Αθήνα.

5

Α. ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Η διευκρίνηση και ο ακριβής προσδιορισμός της ορολογίας και του εννοιολογικού πλαισίου, το οποίο

συνοδεύει τη συζήτηση για το μεταναστευτικό ζήτημα, είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική

κατανόηση των βασικών παραμέτρων του θέματος και την περαιτέρω ανάπτυξη επιμέρους απόψεων και

εννοιών, που αναφύονται λόγω της διαπλοκής του μεταναστευτικού ζητήματος με θεμελιώδεις πλευρές

του κοινωνικού βίου.2

Ο όρος μετανάστευση ( Migration ), τόσο κατά τις κοινωνικές επιστήμες, όσο και κατά το διεθνές

δίκαιο αναφέρεται στην, για διάφορους λόγους γεωγραφική μετακίνηση ανθρώπων, είτε μεμονωμένα,

είτε κατά ομάδες. Η μετανάστευση θα μπορούσε να οριστεί ως μια πολύπλοκη κατάσταση που έχει

σχέση με συνθήκες όπως η οικογένεια, η φτώχεια, τα δικαιώματα, ο κίνδυνος, τα όνειρα και οι

προσδοκίες, το κρύο, το άγνωστο, ο ξένος, ο φόβος, το μέλλον, η μοναξιά, το σπίτι, η ανάμνηση, ο

αποχωρισμός, η επιλογή, ο εξαναγκασμός, η φυγή, ο δρόμος κλπ.

Ως μετανάστευση προσδιορίζεται η μετακίνηση ατόμων ή ομάδων ατόμων από μια χώρα, την χώρα

προέλευσης, προς μια άλλη χώρα, την χώρα υποδοχής.3Ειδικότερα είναι δυνατόν να γίνει διάκριση

ανάμεσα στην έννοια της αποδημίας ή εκροής μεταναστών ή μετανάστευσης από την χώρα προέλευσης

(emigration) και στην έννοια της εισόδου ή εισροής μεταναστών ή μετανάστευσης προς την χώρα

υποδοχής(immigration).4

Η μη κανονική ( irregular migration ) ή παράνομη μετανάστευση ( illegal migration ) ή

λαθρομετανάστευση ( clandestine migration ) αφορά στην εισροή μεταναστών, οι οποίοι δεν διαθέτουν

τα απαραίτητα έγγραφα για πιστοποίηση της νόμιμης εισόδου τους στην χώρα υποδοχής.5Η

μετανάστευση στο μεγαλύτερο τμήμα της είναι πλέον παράνομη, καθώς οι αλλοδαποί μετανάστες

μετακινούνται χωρίς να διαθέτουν τα απαραίτητα συνοδευτικά έγγραφα ή εισέρχονται κατά τρόπο

παράνομο στην εδαφική επικράτεια της χώρας υποδοχής. Στους παράνομους μετανάστες ανήκουν:

2 Ι. Κωτούλας (2011), Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα. Θρησκεία/πολιτική/πολυπολιτισμικότητα. Σειρά: Γλώσσα και πολιτισμός. Δ/ντης σειράς Ι.Θ.Μάζης. Αθήνα, Παπαζήσης σσ. 38-62.3 Άλλοι ορισμοί της μετανάστευσης την προσδιορίζουν ως «την μόνιμη ή ημιμόνιμη αλλαγή κατοικίας» (Lee)ή ως «την φυσική είσοδο μεταναστών, μεμονωμένων ή ως ομάδα, σε μια χώρα», ενώ ως μετανάστης ορίζεται «το άτομο που μεταναστεύει σε μια χώρα και εν συνεχεία κατοικεί εκεί για μακρό διάστημα» (Hammar). Βλ. E.S. Lee, ‘Theory of Migration’ Demography 3(1966), 49∙ T Hammar (ed.), European Immigration Policy: A Comparative Study, Cambridge: Cambridge University Press, 1985, 11-12.4 Η. Έμκε – Πουλοπούλου,(2007), Η μεταναστευτική πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήσης.5B. Jordan & F. Duvell(2003), Irregular Migration: The Dilemmas of Transnational Mobility, Cheltenham: Edward Eglar.

6

Οι αλλοδαποί μετανάστες, οι οποίοι εισέρχονται στην επικράτεια της χώρας υποδοχής χωρίς τα

απαραίτητα έγγραφα, ήτοι κατά τρόπο παράνομο,

Το εργατικό δυναμικό, το οποίο παραμένει στην επικράτεια της χώρας υποδοχής πέραν του

επιτρεπόμενου χρονικού ορίου, ήτοι αφού έχει λήξει η άδεια παραμονής στην χώρα υποδοχής,

χωρίς να έχει υποβληθεί αίτηση ανανέωσης αυτής ή αν η αίτηση αυτή έχει απορριφθεί,

Οι φοιτητές, των οποίων έχει λήξει η άδεια παραμονής(visa) και παραμένουν στην επικράτεια

της χώρας υποδοχής πέραν του επιτρεπόμενου χρονικού ορίου,

Οι πρόσφυγες στους οποίους δεν αναγνωρίστηκε το δικαίωμα παροχής ασύλου και ως εκ τούτου

εξέπεσαν στην κατηγορία του παράνομου μετανάστη,

Α.1 ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ Η ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ

Ως Ιθαγένεια ή υπηκοότητα ορίζεται ο δημοσίου δικαίου δεσμός ενός ατόμου προς την πολιτεία, στον

λαό της οποίας το άτομο αυτό ανήκει.6 Η ιθαγένεια προσδίδεται στο κάθε άτομο από το κράτος, στην

αποκλειστική κυριαρχική αρμοδιότητα του οποίου υπάγεται, καθώς οι αρχές της απόδοσης της

ιθαγένειας καθορίζονται από το εσωτερικό δίκαιο κάθε κράτους. Η ιθαγένεια επομένως αφορά στον

δεσμό ενός ατόμου προς ένα συγκεκριμένο κράτος.

Η υπηκοότητα έχει πολλαπλές διαστάσεις, αντανακλώντας την αυξημένη σημασία της για τον δημόσιο

και ατομικό βίο:

α. ΝΟΜΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ, η οποία αφορά την επίσημη συμμετοχή ενός ατόμου στο κράτος. Η συμμετοχή

αυτή, η υπηκοότητα, αποδίδεται ή ακόμη και αφαιρείται βάσει συγκεκριμένων κανόνων, οι οποίοι έχουν

προσδιοριστεί από το κράτος.

β. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ, η οποία αφορά στον προσδιορισμό του πολιτικού σώματος του κράτους, το

οποίο ταυτίζεται με την έννοια του λαού.

γ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ, η οποία αφορά στη συμμετοχή σε μια διαμορφωμένη από ιστορικής

άποψης πολιτισμική ενότητα.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ (jussanguinis) αφορά στην απόδοση της ιθαγένειας βάσει της

καταγωγής ενός άτομου και της οργανικής ένταξής του στην έννοια της εθνικότητας και συνεπώς του

έθνους. Το δίκαιο του αίματος συνδέεται με την αρχή εθνικότητας ως βάσης της ιθαγένειας. Βάσει της

6 Ζ. Παπασιώπη- Πασιά (2004)Δίκαιο της Ιθαγένειας,7η έκδοση, Αθήνα &Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας.

7

αρχής της εθνικότητας ως βάσης της ιθαγένειας. Βάσει της αρχής της εθνικότητας ή ιθαγένεια

αποκτάται λόγω καταγωγής, δηλαδή όταν το τέκνο προέρχεται από γονείς που έχουν την αυτή

ιθαγένεια, ανεξαρτήτως του τόπου, στον οποίο γεννιέται το τέκνο.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ (jussoli) αφορά στην απόδοση της ιθαγένειας βάσει του τόπου

γέννησης ενός ατόμου.7Συγκεκριμένα, το δίκαιο του εδάφους καθορίζει ότι κάθε άτομο, το οποίο

γεννιέται στο έδαφος ορισμένης πολιτείας έχει την ιθαγένεια της πολιτείας αυτής.8 Από άποψης

ιστορίας των εννοιών η αρχή του δικαίου του εδάφους είναι ουσιαστικά προ νεωτερική και προέρχεται

από το φεουδαρχικό πολιτιστικό πλαίσιο της μεσαιωνικής περιόδου, ενώ η αρχή του δικαίου του

αίματος είναι νεωτερική και προέρχεται από το πολιτιστικό πλαίσιο του Διαφωτισμού και της

σύγχρονης εποχής.

Α.2 ΑΝΙΘΑΓΕΝΕΙΑ

Ο διεθνής νομικός ορισμός του ανιθαγενούς ατόμου αναφέρεται στο άρθρο 1 της σύμβασης του 1954 με

το καθεστώς των ανιθαγενων και ορίζει ανιθαγενές « ένα άτομο που δεν θεωρείται υπήκοος από

κάποιο κράτος στο πλαίσιο της νομοθεσίας του». Αυτό σημαίνει ότι ανιθαγενές άτομο είναι εκείνο

που δεν έχει την εθνικότητα κάποιας χώρας. Μερικοί άνθρωποι γεννιούνται χωρίς ιθαγένεια, ενώ

άλλοι καθίστανται ανιθαγενείς κατά την διάρκεια της ζωής τους.

Α.3 ΑΙΤΙΕΣ ΑΝΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ

Μια κύρια αιτία της ανιθαγένειας είναι η ύπαρξη κενών στο καθεστώς μια χώρας όσον αφορά την

υπηκοότητα. Κάθε χώρα έχει έναν νόμο ή νόμους, που καθορίζουν υπό ποιες συνθήκες αποκτά κανείς

ιθαγένεια ή μπορεί να απολέσει. Ένα παλιό παράδειγμα είναι αυτό των παιδιών που βρέθηκαν σε μια

χώρα και είναι αγνώστων γονέων(έκθετα βρέφη/foundings).

Ένας άλλος παράγοντας που περιπλέκει περισσότερο την κατάσταση είναι ότι πολλοί άνθρωποι

μετακινούνται από τις χώρες όπου γεννήθηκαν. Εάν μια χώρα καταγωγής δεν επιτρέπει να περάσει η

ιθαγένεια μέσω των οικογενειακών δεσμών, ένα παιδί που γεννήθηκε σε μια ξένη χώρα κινδυνεύει να

γίνει ανιθαγενές, εάν η χώρα αυτή δεν επιτρέπει την υπηκοότητα βάσει της γέννησής του. Τέλος, οι

κανόνες που καθορίζουν ποιος μπορεί και ποιος δεν μπορεί να διαβάσει την ιθαγένεια του, μερικές

7Μια χρήσιμη επισκόπηση της ιστορικής προέλευσης των εννοιών απαντά στον R. Brubaker, Citizenship and Nationhood in France and Germany, Cambridge, Mass: Harvard University Press, 19928 Ζ. Παπασιώπη- Πασιά (2004)Δίκαιο της Ιθαγένειας,7η έκδοση, Αθήνα &Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας.

8

φορές δημιουργούν διακρίσεις. Οι νόμοι σε 27 χώρες δεν επιτρέπουν στις γυναίκες να περνούν την

ιθαγένεια τους, ενώ ορισμένες χώρες περιορίζουν την ιθαγένεια σε ανθρώπους ορισμένων φυλών και

εθνοτήτων.

Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος που προκύπτει η ανιθαγένεια είναι η εμφάνιση νέων κρατών και οι

αλλαγές στα σύνορα. Σε πολλές περιπτώσεις, συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων μπορούν να αφεθούν

χωρίς ιθαγένεια, εντός των συνόρων τους, εθνικές, φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες συχνά

δυσκολεύονται να αποδεικνύουν τη σύνδεσή τους στην χώρα. Σε χώρες όπου η ιθαγένεια αποκτάται

μόνο από απογόνους ατόμων με ιθαγένεια, τότε αυτό σημαίνει ότι η ανιθαγένεια μεταβιβάζεται στην

επόμενη γενιά.9

Α.4 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ-ΗΜΕΔΑΠΟΥ

Ως ημεδαπός νοείται το πρόσωπο εκείνο το οποίο συνδέεται προς ορισμένο κράτος με το νομικό δεσμό

της ιθαγένειας, δηλαδή, το δημοσίου δικαίου εκείνο δεσμό ενός φυσικού προσώπου με ένα κράτος,

δυνάμει του οποίου το πρόσωπο αυτό ανήκει στον λαό συγκεκριμένου κράτους.10Με βάση αυτή

καθορίζεται εάν ένα συγκεκριμένο πρόσωπο είναι αλλοδαπός ή ημεδαπός, προκειμένου να υπαχθεί,

εφόσον θεωρηθεί αλλοδαπός, στους κανόνες του ιδιωτικού Διεθνούς δικαίου ή του δικαίου

καταστάσεως αλλοδαπών, όσον αφορά στην προσωπική του κατάσταση ή στην νομική του υπόσταση,

αντίστοιχα, ενώ εάν είναι ημεδαπός, στους κανόνες του ελληνικού ουσιαστικού δικαίου.11.

Ο ενωτικός αυτός νομικός δεσμός μεταξύ προσώπου και κράτους δημιουργείται από το εσωτερικό

δίκαιο κάθε πολιτείας. Ανήκει δηλαδή στην αποκλειστική αρμοδιότητα κάθε κράτους και πρέπει να

ασκείται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, τα διεθνή έθιμα και τις γενικά παραδεδεγμένες αρχές περί

ιθαγένειας.

Έτσι ως ημεδαπός για την χώρα μας νοείται ο έχων την ελληνική ιθαγένεια, ο ελλην. πολίτης, ο οποίος

αντιδιαστέλλεται προς τον αλλοδαπό, ο οποίος ανήκει στο λαό άλλου κράτους. Ημεδαπός δύναται να

είναι και ο αλλογενής, το άτομο δηλαδή αυτό αλλοδαπής μεν εθνικότητας, το οποίο έχει ελληνική

ιθαγένεια. Με άλλα λόγια ως προς τον χαρακτηρισμό ορισμένου προσώπου ως ημεδαπού, δεν

ενδιαφέρει η προσέλευση ή η καταγωγή του, εάν δηλαδή ανήκει στο ελληνικό έθνος, αλλά η ιθαγένεια 9https://www.unhcr.gr/prostasia/anithageneis.html ημερομηνία πρόσβασης 17/01/2016 καιhttp://www.unhcr.org/ibelong/the-urgent-need-to-end-childhood-statelessness/10 Σπ.Βρελλής,(2003) Δίκαιο Αλλοδαπών, σελ. 15 στο Ζ. Παπασιώπη-Πασίά,(2002) Δίκαιο της Ιθαγένειας, σελ. 211 Ζ. Παπασιώτη- Πασιά(2007),Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών σελ.16

9

που το εν λόγω άτομο έχει την δεδομένη στιγμή. Έτσι ένα πρόσωπο αλλοδαπής καταγωγής(αλλογενής)

εφόσον πολιτογραφηθεί Έλληνας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας (ΚΕΙ),

αποκτά την ελληνική ιθαγένεια με πολιτογράφηση και θεωρείται πλέον ημεδαπός, πολίτης της

Ελλάδος.12Ως ημεδαπός, θεωρείται επίσης το άτομο εκείνο, που διαθέτει δύο η περισσότερες

ιθαγένειες(πολυιθαγενής) μια εκ των οποίων ελληνική.13

Από την άλλη μεριά, ως αλλοδαπό φυσικό πρόσωπο νοείται εκείνο που έχει άλλη (εκτός ελληνικής)

ιθαγένεια ή που δεν έχει τη ιθαγένεια κανενός κράτους(ανιθαγενής).14 Αν κάποιο πρόσωπο διαθέτει

περισσότερες από μια ιθαγένειες (πολυιθαγενής), θεωρείται αλλοδαπός, εφόσον καμία από τις πολλές

ιθαγένειες του δεν είναι ελληνική. Αντίθετα αν μεταξύ των πολλών ιθαγενειών έχει και την ελληνική,

θεωρείται ημεδαπός.

Η διάκριση μεταξύ ημεδαπών και αλλοδαπών, έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο στο πεδίο του Δημόσιο

Διεθνούς Δικαίου, κυρίως για θέματα διπλωματικής προστασίας, του υπό κρίση ατόμου από την

πολιτεία, την ιθαγένεια της οποίας αυτός έχει, όσο και το πεδίο του εσωτερικού δικαίου.

Στο εσωτερικό δίκαιο η διάκριση μεταξύ ημεδαπού και αλλοδαπού, έχει ιδιαίτερη σημασία σε θέματα

πολιτικών δικαιωμάτων και σε θέματα αστικών δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεων. Ειδικότερα, η

ιδιότητα του ημεδαπού έχει καταρχήν πολιτικό περιεχόμενο γιατί παρέχει μόνο στα άτομα που έχουν

την ιθαγένεια του υπό κρίση κράτους ορισμένα δικαιώματα. Όπως το δικαίωμα πρόσβασης στη δημόσια

διοίκηση και στην κτήση πολιτικών δικαιωμάτων( εκλέγειν/εκλέγεσθε). Επίσης, τα άτομα αυτά έχουν

το δικαίωμα εισόδου, διαμονής και ελεύθερης κυκλοφορίας στην επικράτεια της χώρας, το δικαίωμα να

ασκούν το επάγγελμα της επιλογής τους κ.α.

Αντιθέτως, οι αλλοδαποί, μολονότι και αυτοί έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις έναντι του κράτους

στο οποίο διαβιούν, εντούτοις τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις αυτές δεν ταυτίζονται με εκείνα των

ημεδαπών. Ειδικότερα, οι αλλοδαποί εξαιρούνται από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις και δεν

απολαμβάνουν κατά κανόνα πολιτικών δικαιωμάτων, δεν έχουν πρόσβαση στη δημόσιο διοίκηση(εκτός

εξαιρέσεων που αναφέρονται στον νόμο), είναι δυνατόν να απελαθούν ή να εκδοθούν και φυσικά,

υπόκεινται στις ειδικές ρυθμίσεις του Δικαίου Καταστάσεως Αλλοδαπών, όσον αφορά την είσοδο,

12Ibid, σελ. 26-2713 Άρθρο παρ.2 Ν3386/2005 (ήδη άρθρο 2. Παρ. 20 4251/2014 «Κώδικας Μετανάστευσης και κοινωνικής ένταξης και άλλες διατάξεις» εφεξής ΚΜΚΕ)14 Άρθρα 1στοιχ. Β΄ και 95 Ν3386/2005(ήδη 1 στοιχ α΄και 2 παρ. ΚΜΚΕ, αντίστοιχα. Σε συνδυασμό κα 29 του ΚΕΙ όπως αυτός ισχύει.

10

διαμονή, εγκατάσταση και ελεύθερη διακίνηση τους στο εσωτερικό της επικράτειας, ενώ υπόκεινται σε

αυστηρότερο έλεγχο όσον αφορά την δυνατότητα άσκησης ορισμένων δραστηριοτήτων.15

Οι παράγοντες που προκαλούν τη μεταναστευτική κίνηση διακρίνονται στις εξής γενικές κατηγορίες:

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ : Μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον που καθιστούν δύσκολη την

επιβίωση(ξηρασία, πλημμύρες κλπ.).

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ : Έλλειψη επαρκών δυνατοτήτων απασχόλησης, χαμηλό

εισόδημα, μετακίνηση που είναι αναπόσπαστο στοιχείο επαγγέλματος.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕ Σ : Θρησκευτικοί και πολιτικοί διωγμοί, διακριτική μεταχείριση

σε βάρος μιας ή περισσότερων κατηγοριών πληθυσμού.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ : Προσδοκία και ελπίδα για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

στον τόπο του προορισμού, φιλαποδημία κλπ.

Επιπλέον ως προς την πρόθεση μετανάστευσης μπορούμε να διακρίνουμε τρείς μορφές:

ΕΚΟΥΣΙΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ : Μετανάστευση που είναι προϊόν ελεύθερης απόφασης του

μετακινούμενου ατόμου η συνόλου.

ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ: Η μετανάστευση που προκαλείται από την ηθελημένη δημιουργία δυσμενών

συνθηκών διαβίωσης σε βάρος ορισμένων κατηγοριών ατόμων ή μερίδας πληθυσμού. Στην

περίπτωση αυτή τα άτομα αντιμετωπίζουν το δίλλημα ή να μείνουν και να ζουν υπό δυσμενείς

όρους ή να φύγουν. Η μορφή αυτή μετανάστευσης που οφείλεται σε εσκεμμένη προσπάθεια

ενός κράτους να απαλλαγεί από την παρουσία ορισμένων ομάδων εμφανίζεται ως εκούσια

αναχώρηση ενώ στην πραγματικότητα είναι αποτέλεσμα εξαναγκασμού.

ΒΙΑΙΗ: Είναι μια μορφή μετακίνησης που επιβάλλεται από τις δημόσιες αρχές ενός κράτους και

δεν αφήνει περιθώρια επιλογής στους μετακινούμενους π.χ. μετατοπίσεις πληθυσμών,

απελάσεις, αναγκαστικές ανταλλαγές πληθυσμών κλπ.

Η μετανάστευση διακρίνεται επίσης με κριτήριο την χρονική διάρκεια παραμονής του μετανάστη στην

επικράτεια της χώρας υποδοχής σε :

15 Άρθρο2. Παρ.2 Ν3386/2005 (ήδη άρθρο 2 παρ. 2 Ν. 4251/2014 « Κώδικας Μετανάστευσης και κοινωνικής Ένταξης και άλλες διατάξεις» εφεξής ΚΜΚΕ.

11

ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (Short-termed migration) : Η βραχυπρόθεσμη

μετανάστευση αφορά παραμονή διάρκειας, η οποία κυμαίνεται από τους τρείς (3) έως τους δώδεκα(12)

μήνες.

ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (long- termed migration):αφορά παραμονή η οποία

διαρκεί τουλάχιστον ένα (1) έτος.16

ΚΥΚΛΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ (Shuttle migration), η οποία υπάγεται στην βραχυπρόθεσμη

μετανάστευση, περιλαμβάνει μετακίνηση ατόμων ή ομάδων ατόμων κατά επαναλαμβανόμενα

χρονικά διαστήματα διαμονής, η διάρκεια των οποίων προσεγγίζει ορισμένους μήνες.17Οι

μετανάστες, οι οποίοι εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή, κινούνται ανάμεσα στην χώρα υποδοχής

και στην χώρα προέλευσης.

ΑΛΥΣΙΔΩΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ(Chain migration): ονομάζεται η μετανάστευση, η οποία

πραγματοποιείται μέσω των εθνοτικών και συγγενικών δικτύων, τα οποία είναι ήδη

εγκατεστημένα στην χώρα υποδοχής.18

ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ ή ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΟΣ(return migration): Αφορά στην είσοδο και

εγκατάσταση στην προγονική χώρα προέλευσης ομογενών αλλοδαπών, οι οποίοι είχαν

μεταναστεύσει στο παρελθόν σε χώρες του εξωτερικού ή προέρχονται από κοινότητες της

εθνικής ομογένειας στο εξωτερικό. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η παλιννόστηση περιλαμβάνει

τις εξής κατηγορίες ατόμων:

a. Έλληνες οι οποίοι προέρχονται από μεταναστευτικές κοινότητες ομογενών(ΗΠΑ, Αυστραλία,

Νότιος Αφρική, κράτη της Ευρώπης),

b. Έλληνες, οι οποίοι προέρχονται από ιστορικές παροικίες του Ελληνισμού(Αίγυπτος, Ρωσία,

Χερσόνησος του Αίμου),

c. Έλληνες, οι οποίοι ανήκουν στους λεγόμενους πολιτικούς πρόσφυγες του Ψυχρού

Πολέμου(χώρες του πρώην ανατολικού στρατοπέδου).

d. Έλληνες, οι οποίοι προέρχονται από περιοχές όπου ισχύει καθεστώς εθνικής ελληνικής

μειονότητας( Βόρειος Ήπειρος, Κωνσταντινούπολη, Ίμβρος και Τένεδος).

16 Ε.-Α. Σαμπατάκου(2010), Ερμηνεύοντας την εξέλιξη της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ: Νομοθετική, Θεσμική, Επιχειρησιακή εξέλιξη- Δρώντες, δομές και διάδραση, Αθήνα Παπαζήσης.17 Η. Έμκε – Πουλοπούλου,(2007), Η μεταναστευτική πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήσης18 Για την έννοια της αλυσιδωτής μετανάστευσης βλ. J.S. Macdonald& L. Macdonald, ‘Chain Migration, Ethic Neighborhood Formation and social Networks’, The Milbank Memorial Fund Quarently xIii (1/1964), 82-96.

12

Με τον όρο Μεταναστευτικό Καθεστώς ή Καθεστώς Μετανάστευσης ( migration

regime ) προσδιορίζουμε « ένα πλέγμα τυπικών και άτυπων κανόνων, θεσμών, ρυθμίσεων,

χαρακτηριστικών των μεταναστών και διαδικασιών λήψης αποφάσεων για τις μεταναστευτικές ροές και

το απόθεμα της χώρας υποδοχής».19Το εκάστοτε ισχύον μεταναστευτικό καθεστώς συμβάλλει στην

διαμόρφωση του ακολουθούμενου Καθεστώτος ενσωμάτωσης (mode/regime of incorporation).

Ο όρος Μεταναστευτικό σύστημα προσδιορίζεται ως έννοια υποκείμενη σε αυτήν του

μεταναστευτικού καθεστώτος και ουσιαστικά χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ιδιαίτερη δομή και

τις επιμέρους λειτουργίες ρύθμισης της ευρείας μεταναστευτικής διαδικασίας.20Η έννοια αφορά στο

πλέγμα των σχέσεων, οι οποίες αναπτύσσονται ανάμεσα στις χώρες προέλευσης των αλλοδαπών

μεταναστών και στην χώρα υποδοχής του μεταναστευτικού αποθέματος, καθώς και στην διάρθρωση

των επιμέρους όψεων της μεταναστευτικής πολιτικής, όπως αυτές μορφοποιούνται στο εσωτερικό του

κράτους υποδοχής.21Το μεταναστευτικό σύστημα εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων και δομικών

μηχανισμών όπως:

1) Ιστορική πορεία και παράδοση του κράτους έθνους

2) Το πολιτικό σύστημα του κράτους υποδοχής

3) Τα αίτια/κίνητρα των μεταναστευτικών ροών

4) Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των μεταναστών

5) Οι τεθέντες στόχοι της μεταναστευτικής πολιτικής του κράτους υποδοχής.22

Οι ανωτέρω παράγοντες διαμορφώνουν τη συνολική μεταναστευτική πολιτική του κράτους

υποδοχής, η οποία διαχέεται σε επιμέρους φορείς άσκησης πολιτικής, διοικητικούς οργανισμούς,

δίκτυα κοινωνικής δράσης και άλλους θεσμικούς ή μη παράγοντες στο εσωτερικό της κοινωνίας

υποδοχής. Μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική οφείλει να διέπεται από κεντρική

κατεύθυνση, ενότητα δράσης και στοχοθεσίας και συναρμογή με τα κοινωνικά δεδομένα της χώρας

υποδοχής.

19 Α.Κόντης (2009), ‘Ιθαγένεια και ενσωμάτωση μεταναστών’, στο Α. Κόντης(επιμ.), Ζητήματα κοινωνικής ένταξης μεταναστών, Αθήνα Παπαζήσης.20 Ό.π. σελ. 2721 Διαφορετική είναι η διάκριση των εννοιών καθεστώς μετανάστευσης και μεταναστευτικό σύστημα στο Α. Μαρβάκης, Κοινωνική ένταξη ή Κοινωνικό απαρτχάιντ;, στο Μ.Παύλου & Δ. Χριστόπουλος(επιμ.), Η Ελλάδα της μετανάστευσης: Κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη, Αθήνα: Κριτική22 Ι. Κωτούλας (2011), Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα. Θρησκεία/πολιτική/Πολυπολιτισμικότητα. Σειρά: Γλώσσα και πολιτισμός. Δ/ντης σειράς Ι. Θ. Μάζης. Αθήνα, Παπαζήσης σ.σ. 38-62.

13

Η μεταναστευτική πολιτική με την σειρά της διακρίνεται σε δυο επιμέρους κατηγορίες:

I. Στην πολιτική ρύθμισης και ελέγχου της μετανάστευσης: αναφέρεται ως έννοια στον «έλεγχο

που ασκεί ένα κυρίαρχο κράτος στην είσοδο αλλοδαπών πολιτών στο έδαφος του και στην

πρόσβαση τους στην παραμονή και στην εργασία.23Συνεπώς αναφέρεται στους συγκεκριμένους

κανόνες και τη συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία προσδιορίζει την επιλογή και την είσοδο των

αλλοδαπών πολιτών στην επικράτεια της χώρας υποδοχής. Η πολιτική αυτή, επομένως,

συμβάλλει καθοριστικά στον προσδιορισμό τόσο της ποσοτικής όσο και της ποιοτικής

διάστασης του μεταναστευτικού αποθέματος στην χώρα υποδοχής, καθώς καθορίζει αφενός τον

αριθμό των αλλοδαπών, οι οποίοι εισέρχονται και παραμένουν στην χώρα υποδοχής, αφετέρου

τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους.

Η πολιτική ρύθμισης και ελέγχου της μετανάστευσης είναι δυνατόν να περιλαμβάνει μια σειρά

διοικητικών μέτρων όπως:

1) Έλεγχος συνόρων της εδαφικής επικράτειας

2) Εξ αποστάσεως έλεγχος της μεταναστευτικής ροής

3) Καθιέρωση θεωρήσεων εισόδου

4) Παροχή αναπτυξιακής βοήθειας στις χώρες προέλευσης των μεταναστευτικών ροών

5) Επαναπροώθηση των παράνομων μεταναστών στις χώρες προέλευσης

6) Απέλαση ανεπιθύμητων μεταναστών

7) Θέσπισης ως ιδιώνυμου αδικήματος της εκμετάλλευσης της παράνομης

κατάστασης αλλοδαπών

II. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ: αφορά στην διαχείριση του

μεταναστευτικού αποθέματος, στον έλεγχο και την λειτουργική ένταξη του μεταναστευτικού

πληθυσμού στις δομές και τις αξίες του κοινωνικού συνόλου της χώρας υποδοχής.

Οι επιλογές της πολιτικής ενσωμάτωσης των μεταναστών είναι δυνατόν να αναχθούν σε τρείς

βασικές ιδεολογικές αρχές, όσο και στα αντίστοιχα πλαίσια μεταναστευτικής πολιτικής

ενσωμάτωσης και πολιτικής ιθαγένειας των ευρωπαϊκών χωρών για τους μετανάστες:

a) Την πολυπολιτισμικότητα(multiculturalism):αφορά στην θεσμική και

καταναγκαστική συντήρηση των προκατασκευασμένων εθνοτικών ταυτοτήτων των

μεταναστών με τελική συνέπεια ή ακόμη και σκοπό την αναίρεση της ομοιογένειας του

23∙ T Hammar (ed.), European Immigration Policy: A Comparative Study, Cambridge: Cambridge University Press, 1985, P.,

14

πρότυπου του έθνους-κράτους και την δημιουργία της πολυπολιτισμικής κοινωνίας.

Βάσει της πολυπολιτισμικής θεωρίας καμία κουλτούρα δεν είναι καλύτερη ή

καταλληλότερη από τις άλλες, μια άποψη, η οποία ,εκπίπτει σε αξιολογικό μηδενισμό.24

b) Ο ΟΡΟΣ ΕΝΤΑΞΗ(Inclusion/insertion):χρησιμοποιείται για να περιγράψει δύο

παραπλήσιες, αλλά και παραλλασσόμενες διαδικασίες.25Σε ένα πρώτο επίπεδο, δηλαδή, η

ένταξη αφορά στην τυπική ή πρωτογενή κοινωνικοποίηση(Inclusion), η οποία

πραγματοποιείται μέσω θεμελιωδών φορέων, όπως η οικογένεια, το σχολείο και τυπικές

κοινωνικές σχέσεις. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ο όρος αφορά στην δευτερογενή

κοινωνικοποίηση(insertion),η οποία πραγματοποιείται μέσω της εργασιακής

απασχόλησης, μέσω της ιδιοκτησίας κατοικίας, μέσω της κατανάλωσης, της συμμετοχής

σε συνδικαλιστικούς ή άλλους συλλογικής υφής, ή μέσω της συμμετοχής στο δημόσιο

βίο.

c) Η ΑΠΛΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ(Integration): είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ως η ένταξη

των μεταναστών στο ευρύτερο πολιτικό/νομικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό

πλαίσιο της χώρας υποδοχής, χωρίς όμως να προηγείται η αποποίηση στοιχείων της

προγενέστερης εθνοτικής και πολιτισμικής τους ταυτότητας.26Η απλή ενσωμάτωση είναι

κατ’ ουσία μια ατελής μια προκαταρτική εκδοχή της δημιουργικής ενσωμάτωσης.

d) ΔΟΜΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ(structural integration):αφορά στην λειτουργική ένταξη

των μεταναστών στο νέο πολιτικό/νομικό, οικονομικό κοινωνικό, και πολιτισμικό

πλαίσιο της χώρας υποδοχής με την αποδοχή του συνόλου των αρχών της πολιτικής και

πολιτισμικής αναφοράς της χώρας υποδοχής, όπως άλλωστε ισχύει για τους πολίτες του

αυτόχθονος πληθυσμού. Η δομική ενσωμάτωση είναι μια διαδικασία σύνθετη και

μακροχρόνια, ωστόσο πολύ πιο αποτελεσματική, όπως έχει καταδείξει η ευρωπαϊκή

εμπειρία, σε σχέση τόσο με την απλή ενσωμάτωση όσο και με την συνύπαρξη στο

24Ι. Κωτούλας (2011), Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα. Θρησκεία/πολιτική/Πολυπολιτισμικότητα. Σειρά: Γλώσσα και πολιτισμός. Δ/ντης σειράς Ι.Θ.Μάζης. Αθήνα, Παπαζήσης σ.σ. 38-62.25 Δ. Παπαδοπούλου(2006), Η κοινωνική ενσωμάτωση στην ελληνική περίπτωση, στο D. Schnapper, Η κοινωνική ενσωμάτωση: μια σύγχρονη προσέγγιση, ό.π., 26-27. Δ. Παπαδοπούλου, ‘Μορφές κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών: Το παράδειγμα της Περιφέρειας Αττικής, στο Χ. Μπάκαβος& Δ. Παπαδοπούλου(επιμ.), Μετανάστευση και ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg, 299 κ.ε.26 Σύμφωνα με έναν παρόμοιο ορισμό της ενσωμάτωσης θεωρείται ότι αυτή είναι: η προσαρμογή των μεταναστών στους θεσμούς, τις νόρμες και την κουλτούρα της ‘μείζονος κοινωνίας’ στον βαθμό που αυτό κρίνεται απαραίτητο, προκειμένου τα μέλη της {διαφορετικής}ομάδας να λειτουργούν στην κοινωνία διατηρώντας παράλληλα άθικτη την εθνική τους ταυτότητα. Βλ. A.Alund&C.U. Schierup, Paradoxes of Multiculturalism: Essays of Swedish Society, Avebury: Aldershot, 1991, 14.

15

πλαίσιο μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Η δομική ενσωμάτωση είναι δυνατόν να

διακριθεί σε τέσσερις επιμέρους κατηγορίες:

I. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ αφορά στην αποδοχή εκ μέρους των αλλοδαπών μεταναστών

του δημοκρατικού πολιτικού πλαισίου της χώρας υποδοχής, στην τήρηση των νόμων και των

δημοκρατικών αρχών και τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

II. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ αφορά στη συμμετοχή των μεταναστών στις οικονομικές

δραστηριότητες της χώρας υποδοχής, στη συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία και στη

αποδέσμευσή τους από την κρατική επιχορήγηση μέσω της οικονομικής τους αυτοτέλειας και

αυτάρκειας.

III. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ προσδιορίζεται η συμμετοχή των μεταναστών στο τοπικό και

εθνικό κοινωνικό δίκτυο, ως διαδραστική, διαλεκτική συνύπαρξη τους με τους πολίτες της

πλειονότητας του αυτόχθονος λαού.

IV. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ταυτίζεται με την αποδοχή εκ μέρους των μεταναστών του

κυρίαρχου πολιτισμικού πλαισίου στη δημόσια σφαίρα, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί, έπειτα από

πολύχρονες διαδικασίες, από την πλειονότητα του αυτόχθονος λάου.

V. ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ δηλαδή η συνειδητή συμμόρφωση των αλλοδαπών

μεταναστών με τις ισχύουσες στην χώρα υποδοχής κοινωνικές ρυθμίσεις. Αφορά στην

ενεργητική κοινωνική συμμετοχή των μεταναστών στην έννοια της κοινότητας. Και στην

εξομοίωση των δημοσίων χαρακτηριστικών τους με αυτά της κοινωνίας της χώρας υποδοχής.

VI. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ δηλαδή, η διασύνδεση των μεταναστών αφενός με τους

γηγενείς σε διαπροσωπικό επίπεδο, αφετέρου με το κοινωνικό σύνολο σε υπερατομικό επίπεδό.

Σχετίζεται με την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, γειτονίας, καθώς και με τις διάφορες

μορφές κοινωνικής συμμετοχής, δηλαδή με το σύνολο των κοινωνικών διαδράσεων ανάμεσα

στους μετανάστες και τη δημόσια σφαίρα.

VII. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ δηλαδή, η αδιαφοροποίητη ένταξη των μεταναστών στο

σύστημα καταμερισμού εργασίας και στη θεσμική διάρθρωση του κοινωνικού συνόλου της

χώρας υποδοχής. Αφορά στην διάχυση των μεταναστών στο κοινωνικό σώμα και στην

αδιαφοροποίητη συμμετοχή τους σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου .Σχετίζεται με την

16

παροχή επαγγελματικών δεξιοτήτων στους μετανάστες και με την ύπαρξη παιδευτικής ενότητας

στο εσωτερικό κράτους.27

Η ενσωμάτωση των μεταναστών σε ένα νέο κοινωνικό σύνολο περιλαμβάνει, επομένως, μια διττή

διαδικασία, η οποία διακρίνεται σε αντίστοιχές φάσεις αποκοινωνικοποίησης και

επανακοινωνικοποίησης.28Η αποκοινωνικοποίηση(desocialisation)αφορά στην αποβολή, συνειδητή ή

ασυνείδητη, των πολιτισμικών αναφορών και των αξιών, κοινωνικών ή εθνοτικών, της χώρας

προέλευσης. Η επακοινωνικοποίηση (resocialization) ταυτίζεται με την υιοθέτηση των κοινωνικών

αξιών και αρχών, καθώς και των πολιτισμικών αναφορών της χώρας υποδοχής

Όπως διαπιστώνουμε από τα παραπάνω οι προθέσεις και οι παράγοντες που οδηγούν τα άτομα σε

μετανάστευση ποικίλουν. Στο σημείο αυτό χρειάζεται να γίνει μια αντιπαραβολή των εννοιών του

πολιτικού πρόσφυγα και του οικονομικού μετανάστη, καθώς πολλές φορές υπάρχει η σύγχυση όσον

αφορά τις δύο έννοιες.

Ο οικονομικός μετανάστης έχει εγκαταλείψει την πατρίδα του οικειοθελώς για οικονομικούς λόγους,

κυρίως για να εξασφαλίσει αξιοπρεπή διαβίωση και να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του. Η διαδικασία

νόμιμης εισόδου στη χώρα στην περίπτωση αυτή καθορίζεται από την συνθήκη Schengen για τους

πολίτες της ΕΕ, που συνεπάγεται ελεύθερη κυκλοφορία μεταξύ πολιτών των κρατών μελών της

συνθήκης. Όσον αφορά τους υπηκόους τρίτων χωρών για την είσοδο στη χώρα απαιτείται θεώρηση

διαβατηρίου (visa) και για την παραμονή χρειάζεται άδεια παραμονής και εργασίας σύμφωνα με την

εθνική νομοθεσία.

Αντίθετα ο πρόσφυγας έχει εξαναγκαστεί να φύγει από την χώρα του λόγω δικαιολογημένου φόβου

δίωξης. Η επιστροφή στην χώρα του για τον μετανάστη σημαίνει οικονομικά προβλήματα και ανεργία,

ενώ αντίθετα για τον πρόσφυγα σημαίνει κίνδυνο για την ζωή του, την ελευθερία του και την

αξιοπρέπεια του. Επίσης ο μετανάστης οπωσδήποτε απολαμβάνει την εθνική προστασία της χώρας του,

ενώ αντίθετα στον πρόσφυγα παρέχεται διεθνής προστασία.29

27 Ι. Κωτούλας (2011), Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα. Θρησκεία/πολιτική/πολυπολιτισμικότητα. Σειρά: Γλώσσα και πολιτισμός. Δ/ντης σειράς Ι.Θ.Μάζης. Αθήνα, Παπαζήσης σσ. 38-6228 Δ. Παπαδοπούλου(2006), Η κοινωνική ενσωμάτωση στην ελληνική περίπτωση, στο D. Schnapper, Η κοινωνική ενσωμάτωση: μια σύγχρονη προσέγγιση, ό.π., 26-27. Δ. Παπαδοπούλου, ‘Μορφές κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών: Το παράδειγμα της Περιφέρειας Αττικής, στο Χ. Μπάκαβος& Δ. Παπαδοπούλου(επιμ.), Μετανάστευση και ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg, 303 κ.ε.29 Ξ. Πασσα, (2008), Οδηγός Διαπολιτισμικής Συμβουλευτικής. Αθήνα Παπαζήσης

17

Β . ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ : ΕΙΣΡΟΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΟΩΝ

ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣΤον 20ο αιώνα δεν χαρακτηρίζουν μόνο εκροές μεταναστών από την χώρα μας. Αντίστροφα

ρεύματα εντοπίζονται σε όλη την διάρκεια του αιώνα, είτε Ελλήνων που ζούσαν σε χώρες στις

οποίες είχαν δημιουργηθεί σημαντικές εστίες ελληνισμού, είτε ξένων ανόμοιας φυλετικής,

πολιτισμικής θρησκευτικής και εθνοτοπικής ταυτότητας. Οι μαζικοί επαναπατρισμοί Ελλήνων

δεν ήταν στο μεγαλύτερο μέρος τους θεληματικές επιλογές, αλλά άμεσα ή έμμεσα εξαναγκασμοί

εξαιτίας πολιτικών γεγονότων που σημειώθηκαν στις χώρες υποδοχής και του ανοικτού ή

καλυμμένου κατατρεγμού τους.30

Δεν σχετίζονταν δηλαδή ο επαναπατρισμός τους με το ποια κατάσταση επικρατούσε στην

Ελλάδα, ποιες συνθήκες οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης είχαν δημιουργηθεί

ώστε να έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα από την μετακίνησή τους, αλλά αποκλειστικός λόγος

ήταν η καταπίεση και ο κατατρεγμός που υφίσταντο στις χώρες στις οποίες ήταν

εγκαταστημένοι. Το πρώτο μεγάλο ρεύμα εισροής Ελλήνων σημειώθηκε το 1922 με την

Μικρασιατική Καταστροφή, όταν εκδιώχθηκε ο ελληνισμός από τις ιστορικές περιοχές της Δ.

Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας και 1,4 εκατομμύρια εγκαταστάθηκαν στην

Ελλάδα.

Ανάλογες αναγκαστικές μετακινήσεις και εγκαταστάσεις έχουμε και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο

πόλεμο, στη δεκαετία του 1950, όταν ξέσπασαν οι διωγμοί των Ελλήνων της

Κωνσταντινούπολης και εξανάγκασαν 350 χιλιάδες να εγκαταλείψουν την πόλη και να

μετακινηθούν προς την Ελλάδα. Το ίδιο συνέβη και με τους Έλληνες της Αιγύπτου όταν 300

χιλιάδες περίπου πήραν τον δρόμο της επιστροφής στις ρίζες τους μετά την πτώση του Φαρούκ.

Το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, ρεύματα μαζικής εισροής δέχτηκε η Ελλάδα από την

πρώην Σοβιετική Ένωση και από τις χώρες τις Ανατολικής Ευρώπης στις οποίες είχαν

καταφύγει Έλληνες μετά τον Εμφύλιο. Όταν τα καθεστώτα αυτά φιλελευθεροποιήθηκαν, ένα

σημαντικό ποσοστό από αυτούς επέστρεψαν στην Ελλάδα.

30 Κ. Κασιμάτη(2000) «Οι συνέπειες της Μαζικής Εισροής Προσφύγων, στο αφιέρωμα « Η Ελλάδα που αλλάζει: Αποχαιρετώντας τον 20ο αιώνα», εφημ. Το Βήμα, ένθετο «Νέες εποχές», σσ.140-144.

18

Έγινε λοιπόν η χώρα δέκτης σημαντικών ρευμάτων ομοπατρίδων, τα οποία εξαιτίας του όγκου

τους είχαν άμεσες σημαντικές επιδράσεις – θετικές και αρνητικές στην ελληνική κοινωνία.31

Β.1 ΕΘΝΟΤΟΠΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ: ΠΟΝΤΙΟΙΑπό τα μέσα της δεκαετίας του 1980 κάνει την εμφάνιση του ένα ιδιόμορφο μεταναστευτικό ρεύμα

προς την Ελλάδα που έκτοτε εντάθηκε σχεδόν μέχρι τις μέρες μας. Είναι οι Έλληνες Πόντιοι από τις

Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, Πόντιοι που εγκατέλειψαν τον Μικρασιατικό Πόντο μετά

την επικράτηση των Νεότουρκων στις αρχές του 20ου αιώνα.32 Ο πληθυσμός αυτός που κράτησε

ζωντανή την εθνική του ταυτότητα με την πρώτη ευκαιρία που παρουσιάστηκε- σχετική

φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος επί Γκορμπατσόφ και στο παρελθόν σε μικρότερη έκταση επί

Χρουστσόφ, έσπευσε να ικανοποιήσει τις βαθύτερες και από καιρό πριν διαμορφωμένες επιθυμίες του

να επιστρέψει στην Ελλάδα. Οι μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες του Γκορμπατσόφ οδήγησαν στη

δημιουργία χιλιάδων οργανώσεων πολιτών. Όπου υπήρχαν εστίες συγκέντρωσης Ελλήνων, ιδρύθηκαν

πολιτιστικοί σύλλογοι και στόχος ήταν η συσπείρωση των επιμέρους συλλόγων.

Ο ακριβής αριθμός Ποντίων που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα δεν είναι γνωστός, αλλά υπολογίζεται

ότι 200 χιλιάδες έχουν επίσημα καταγραφεί και ίσως άλλοι τόσοι κινούνται στις παρυφές ανάμεσα στην

παρανομία και την ανοχή των ελληνικών αρχών. Οι Πόντιοι έχουν υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο,

ωστόσο δεν βρήκαν ανταπόκριση στην αγορά εργασίας. Η υψηλή ανεργία και η υποαπασχόληση και

ετεροαπασχόληση είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της επαγγελματικής τους ζωής, με συνακόλουθο

γνώρισμα τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση.

Β.2 ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΕΣ

Σχετικά με τους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου, σε αντιδιαστολή με τους αντίστοιχους της Νοτίου

Ηπείρου που μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους είχαν ενσωματωθεί στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν

αξιόπιστα στοιχεία για τον ακριβή αριθμό τους. Αν περιοριστούμε στα στοιχεία του αλβανικού κράτους,

τότε ο αριθμός τους είναι σημαντικά υποεκτιμημένος, περίπου 58 χιλιάδες- εφόσον, για λόγους

πολιτικούς, ολόκληρες περιοχές που κατοικούνταν από Έλληνες και είχαν αναγνωριστεί το 1921 ότι

ανήκαν στη «μειονοτική» ζώνη είχαν εξαιρεθεί από τις αντίστοιχες μετρήσεις. Αν λάβουμε υπόψη μας

τα στοιχεία των βορειοηπειρωτικών συλλόγων, τότε ο αριθμός τους κυμαίνεται από 300 έως 500

31 Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ), Κ. Κασιμάτη (επιμ)(2003),.Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές Ένταξης. Η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών.32 Κ. Κασιμάτη κ.α. (1990), Πόντιοι Μετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Οικονομική και Κοινωνική ένταξη, Αθήνα, Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ)

19

χιλιάδες.33Ανάλογη εικόνα έχουμε και για τον αριθμό των Βορειοηπειρωτών που ήρθαν στη χώρα μας

με την προσδοκία της μόνιμης εγκατάστασης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας

Απόδημου Ελληνισμού, υπολογίζεται ότι το 1995 περίπου 80 χιλιάδες βρίσκονταν στη χώρα μας.34

Οι Βορειοηπειρώτες αποτελούν μια ακόμη εθνοτική ομάδα που μετανάστευσε στην Ελλάδα. Ο

αλβανικός εθνικισμός καταπίεσε τις εθνικές μειονότητες, επομένως και Ελλάδα και συχνά τις

χρησιμοποίησε ως αποδιοπομπαίο τράγο προκειμένου να ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες αντιμετώπιζε η

χώρα. Οι εθνικές διακρίσεις, η πολιτική αστάθεια που επικράτησε μετά την πτώση του κομμουνιστικού

καθεστώτος, συχνά η τρομοκρατία αλλά και η ρευστότητα η πολιτική που ακολούθησε και η

συγκαλυμμένη εχθρότητα απέναντι στις μειονότητες οδήγησαν μεγάλο αριθμό Βορειοηπειρωτών σε

αναγκαστική φυγή από τον τόπο τους.35Γενικά μετά την εξέγερση το 1997 στον αλβανικό Νότο που

ουσιαστικά οδήγησε στην αποδιοργάνωση του αλβανικού κράτους, το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού

πληθυσμού των Βορειοηπειρωτών μετανάστευσε στην Ελλάδα.36

Η ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία έχει τις ίδιες περίπου δυσκολίες με την ανάλογη των Ποντίων,

με περισσότερα ωστόσο, αρνητικά στερεότυπα

Β.3 ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣΑν στις προηγούμενες κατηγορίες εισροής μεταναστών κυριαρχούσε το στοιχείο της εθνικής

ταυτότητας, ήταν δηλαδή Έλληνες που γύρισαν στην πατρίδα, από την δεκαετία του 1980 και μετά

μετανάστευσε στην Ελλάδα ένας σημαντικός αριθμός αλλοδαπών μεταναστών και αν οι Έλληνες ή με

ελληνικές ρίζες μετανάστες που ήρθαν στην Ελλάδα αντιμετώπισαν προβλήματα, τόσο στο χώρο

απασχόλησης τους, όσο και στην κοινωνικής τους ένταξη, πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες βίωσαν οι

αλλοδαποί μετανάστες που στην καθημερινότητα τους, πέρα από τις δυσχέρειες για εργασία, δέχονται

τη διάχυτη καχυποψία και έναν έντονο συχνά ρατσισμό. Οι αλλοδαποί μετανάστες μετακινήθηκαν προς

την χώρα κάτω από ορισμένες πιέσεις οικονομικές αλλά και πολιτικές, όμως η επιλογή τους ήταν και

αποτέλεσμα συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έβρισκαν στο επίπεδο της οικονομικής, κοινωνικής και

πολιτικής ζωής μας.

33 Μ. Βεργέτη(2003), Παλιννόστηση και Κοινωνικός Αποκλεισμός, Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη,σ.90.34 Έ. Παπαδάτου, Η Ελληνική Παλιννόστηση μέχρι την δεκαετία του 1990. Πληθυσμός και προβλήματα προσαρμογής στην Ελλάδα. Μορφές οργάνωσης Παλιννοστούντων. Το έργο της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού. Εισήγηση ΓΓΑΕ.35 Χ. Λαζακης (2002), Αλβανία: Η διαιώνιση του εθνικισμού και η θέση της Ελληνικής ιθαγένειας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, σσ. 118-120 και Μ. Κοππα(1997). Οι μειονότητες στα μετα- κομμουνιστικά Βαλκάνια, Αθήνα, Νέα Σύνορα, σ.94.36 Β. Καρύδης(1996), Η Εγκληματικότητα των Μεταναστών στην Ελλάδα, Αθήνα, Παπαζήσης, σ.127.

20

Και η Ελλάδα από την δική της πλευρά ευνόησε με διάφορους τρόπους την είσοδο αλλοδαπών

μεταναστών. Ήδη από το 1970 η Ελλάδα εξεδήλωσε ενδιαφέρον μέσα από διμερείς συμφωνίες με

χώρες κυρίως του Μαγρέμπ να αποκτήσει φθηνό εργατικό δυναμικό, το οποίο θα ενίσχυε τον

δευτερεύοντα τομέα της δυαδικής αγοράς εργασίας, δηλαδή την ανειδίκευτη εργασία. Αυτό θα

ευνοούσε το κεφάλαιο, η κερδοφορία του οποίου θα επέτρεπε τις παραγωγικές επενδύσεις. Τότε

εμφανίζονται μαζικές εισροές Πακιστανών και Αφρικανών που κάλυψαν θέσεις στον τομέα των

υπηρεσιών ή των ανειδίκευτων θέσεων εργασίας, όπου ήταν εμφανής η έλλειψη αλλά και η απροθυμία

των Ελλήνων να εξασκήσουν τέτοια επαγγέλματα.

Μετά την πλήρη ένταξη της Ελλάδας στη ΕΕ, έγιναν πολλές αλλαγές που συνέβαλαν στην οικονομική

και κοινωνική δομή της απασχόλησης και της οικονομικής δραστηριότητας γενικότερα. Η τάση της ΕΕ

για οικονομική και πολιτική εναρμόνιση, αντανακλούσε την προσπάθεια της χώρας μας για οργανωτική

ολοκλήρωση με την υπόλοιπη Ευρώπη και στην ενοποίηση των συστημάτων παραγωγής και

οργάνωσης. Αυτά ωστόσο απαιτούσαν ένα ευέλικτο σύστημα οργάνωσης της εργασίας όπου η

μετανάστευση προς την Ελλάδα θα έπαιζε σημαντικό ρόλο, στην ώθηση της χώρας μας προς την

ολοκλήρωση, αλλά ταυτόχρονα θα συνέτεινε και στην απορρύθμιση της οικονομικής δραστηριότητας.

Χρειάζονταν δηλαδή ένα εργατικό δυναμικό που να είναι ευέλικτο στις αναγκαιότητες της παγκόσμιας

αγοράς και για να το πετύχει η χώρα μας όφειλέ, να αναπτύξει ένα σύστημα που θα διευκόλυνε την

επικοινωνία και τη μεταφορά μεταναστών από χώρες και περιοχές που διέθεταν πλεονάζον και φθηνό

εργατικό δυναμικό. Αναπτύσσεται δηλαδή μια «παγκόσμια βιομηχανία μετανάστευσης».37 Η μη νόμιμη,

μετανάστευση, δηλαδή η είσοδος σε μια χώρα χωρίς τις νόμιμες διαδικασίες, καθιστούσε ευάλωτους και

μη διεκδικητικούς τους μετανάστες αυτούς και η μετανάστευση γυναικών και παιδιών εφοδίαζε την

αγορά εργασίας και ιδιαιτέρως τις θέσεις εντάσεως εργασίας με ένα ιδιόμορφο εργατικό δυναμικό,

φθηνό και εύκολα χειραγωγούμενο, που άφηνε μεγάλα περιθώρια κέρδους και συνέτεινε στην

αναδιάρθρωση του κεφαλαίου.38Από το τέλος του 1980 και την δεκαετία του 1990 είναι σημαντικές οι

εισροές μεταναστών από τις γειτονικές Βαλκανικές χώρες, τη Μέση Ανατολή και τις χώρες της

Αφρικής και της Ασίας. Αλβανοί , Βούλγαροι, Σέρβοι, Κροάτες, Ουκρανοί, Πολωνοί , Κούρδοι,

Σουδανοί, Αιθίοπες, Νιγηριανοί, από τις χώρες του Μαγκρέμπ (Λιβύη, Μαρόκο Τυνησία, Αλγερία,

Μαυριτανία), Κονγκολέζοι, Φιλιππινέζοι, αριθμούν έναν αρκετά μεγάλο πληθυσμό, μια μεγάλη ποικιλία 37 Έτσι την αποκαλεί ο kingπου μεταφέρει εργάτες σε διάφορους προορισμούς για να καλύψουν για να καλύψουν διάφορες θέσεις εργασίας στον δευτερεύοντα κυρίως τομέα.38 Κ. Κασιμάτη κ.α. (1990), Πόντιοι Μετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Οικονομική και Κοινωνική ένταξη, Αθήνα, Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ)

21

λαών διαφορετικών φυλών, θρησκειών και πολιτισμικών προδιαγραφών με διαφορετικά προβλήματα

για την κοινωνική τους ένταξη στην ελληνική κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά των

Μολδαβών, Ουκρανών των Πακιστανών, των Σύριων, Μπαγκλαντές έχουν αυξηθεί επί του συνόλου

των αλλοδαπών, με βάση τις τελευταίες απογραφές της Εθνικής Στατιστικής υπηρεσίας. Αυτή η αύξηση

πιθανότατα συνδέεται με την μεταβολή του καθεστώτος διαμονής τους.39

Γ. ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝΤο ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο για τους αλλοδαπούς παρουσιάζει μια διαδρομή άμεσα συνδεδεμένη

με την ιστορικό-πολιτική συγκυρία και την εθνική κοινωνική πραγματικότητα της μετανάστευσης. Η

ιδιαιτερότητα της εν λόγω νομοθεσίας40 έγκειται στο γεγονός ότι η εξέλιξη της επηρεάστηκε συχνά από

έκτακτες ή εξαιρετικές κοινωνικές συνθήκες και από επείγουσες ανάγκες διαχείρισης των

μεταναστευτικών ρευμάτων. Ίσως για το λόγο αυτό να χαρακτηρίστηκε, για μια μακρά περίοδο, από

αντιφατικές κανονιστικές επιλογές και από την αδυναμία της να συμβάλλει σε ένα οργανικό σχεδιασμό

της μεταναστευτικής πολιτικής. Ο πρώτος νόμος της ελληνικής πολιτείας που ρύθμιζε ζητήματα

εισόδου, παραμονής, εργασίας και απέλασης των αλλοδαπών υπήρξε ο Ν.4310/192941. Ο νόμος αυτός

ήταν ανεπαρκής διότι αφορούσε τα ζητήματα των προσφύγων από την Μικρά Ασία. Ουσιαστικά όμως,

η ελληνική νομοθεσία για τους αλλοδαπούς διαμορφώθηκε στη σύγχρονη μορφή της με τον

Ν.1975/1991(όπως τροποποιήθηκε με τους Ν.2452/1996 και τον Ν.2713/199), τον Ν.2910/2001 και τον

Ν.3386/2005, τον Ν.3386/2007 επίσης τον, Ν.3838/2010, τον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής

Ένταξης Ν 4251/2014 και μια τελευταία νομοθετική πρωτοβουλία τον 4332/2015(ΦΕΚ Α΄76/9.7.2015).

Η νομοθετική αυτή εξέλιξη αποτυπώνει τις πολιτικές επιλογές της ελληνικής Πολιτείας στο πεδίο των

δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των αλλοδαπών και προσδιορίζει τους άξονες της μεταναστευτικής

πολιτικής.

39 Α. Τριανταφυλλίδου & Μ. Μαρουφωφ (2010) ‘ Η εγκατάσταση των Μεταναστών στην Ελλάδα: Δυναμικές Ένταξης και Προβλήματα Καταγραφής στο Παπαδημητρίου Γ., Δίκαιο και κοινωνία στον 21ο αιώνα. Μετανάστευση, Ετερότητα και θεσμοί υποδοχής στην Ελλάδα. Το στοίχημα της κοινωνικής ένταξης. Αθήνα –Θεσσαλονίκη: Σακκουλας.40 Χρ. Χατζή (2003) Ο αλλοδαπός ως υποκείμενο δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη, στο Μ. Παύλου, Δ. Χριστόπουλος Η Ελλάδα της μετανάστευσης, ΚΕΜΟ, Κριτική 233 επ.41 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

22

Γ. 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΛΑΣΙΟΥΗ Ελλάδα κλήθηκε από τα τέλη του 1980 να διαχειρισθεί κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά το

ζήτημα της υποδοχής ενός μαζικού μεταναστευτικού ρεύματος42 και να προσδιορίσει παράλληλα τις

αρχές, τους άξονες και τους μηχανισμούς οργάνωσης και εφαρμογής της μεταναστευτικής

πολιτικής.43Την ίδια περίοδο, υπό το βάρος των ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην

Ευρώπη, αλλά και των δεδομένων κατευθύνσεων της ΕΕ44 για την αντιμετώπιση αντικανονικής

μετανάστευσης, υιοθέτησε μέτρα σχετικά με την είσοδο παραμονή και εργασία των μεταναστών

(Ν1975/1991 και Ν 2910/2001) που κινούνταν εν μέρει σε μια αποτρεπτική, αμυντική και κατασταλτική

λογική.45 Εκεί καταδείχθηκε η αδυναμία της πολιτείας να κατανοήσει την πολυπλοκότητα του

φαινομένου, και να καταστρώσει ανάλογα μια μακροπρόθεσμη μεταναστευτική πολιτική.

Στην δεκαετία 1991-2001 οι δύο βασικές νομοθετικές πρωτοβουλίες, Ν 1975/1991 46 και Ν

2910/2001 47 μπορεί να είχαν ως αντικείμενο τη ρύθμιση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των

μεταναστών στα ζητήματα της εισόδου, της παραμονής, της εργασίας, της παιδείας, της υγείας και της

δημοσίας τάξης, αλλά δεν συνιστούσαν εξ αντικειμένου δομές και μηχανισμούς άσκησης

μεταναστευτικής πολιτικής. Και αυτό γιατί το δίκαιο είναι προϊόν της πολιτικής και όχι το αντίθετο.48

Καταρχάς ο Ν 1975/1991 υιοθετούσε τη μερική49 και τη μεσοπρόθεσμη αντιμετώπιση του ζητήματος

των μεταναστευτικών ροών, στη βάση κυρίως αστυνομικών πρακτικών, με στόχο τη μείωση της

αριθμητικής δυσαναλογίας μεταξύ των νόμιμων και αντικανονικών μεταναστών που εισέρχονται ή

διαβιούσαν στη χώρα.50 Το ατελέσφορο μιας τέτοιας πολιτικής τροφοδότησε τον κοινωνικό αποκλεισμό

νόμιμων και αντικανονικών μεταναστών51, δημιούργησε περαιτέρω κοινωνικές εντάσεις και επέτεινε το

κλίμα ανασφάλειας. Προς βελτίωση αυτής της κατάστασης η ελληνική πολιτεία επιχείρησε σε πρώτη 42 Σ. Ρόμπολης(2005), Οικονομία, Αγορά Εργασίας και Μετανάστευση στην Ελλάδα, στο Α. Καψάλης, Π. Λινάρδος- Ρυλμόν (επιμ.), Μεταναστευτική πολιτική και δικαιώματα των μεταναστών, ΙΝΕ/ΑΔΕΔΥ, 2943 Β. Καρύδης, Το νέο σχέδιο νόμου για την μεταναστευτική πολιτική, ΠοινΔικ, 11/2000,1126.44 Ι. Κουκιάδης, Οι προσανατολισμοί της ΕΕ στη μεταναστευτική πολιτική :Μετέωρο βήμα ανάμεσα στην ξενοφοβία και την πολυπολιτισμική κοινωνία, στο Α.Καψάλης, Π .Λινάρδος- Ρυλμόν(επιμ) Μεταναστευτική πολιτική και δικαιώματα των μεταναστών ό.π., 5545 Α. Καψάλης, Το δικαίωμα διαμονής και η απασχόληση των μεταναστών, στο Α. Καψάλης, Π. Λινάρδος- Ρυλμόν(επιμ), Μεταναστευτική πολιτική και δικαιώματα μεταναστών ό.π., 4546- είσοδος –έξοδος –παράνομη-εργασίαα απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης προσφυγών και άλλες διατάξεις47είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια, κτήση ιθαγένειας με πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις.48 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη49 Ζ. Παπασιώπη- Πασιά (2004)Το νομικό καθεστώς των αλλοδαπών εργαζόμενων τρίτων χωρών, ΕΕθυρΔ, 1998, 3750 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη51 Κ. Βγενόπουλος(2001), ,Πρόσφυγες και μετανάστες στην ελληνική αγορά εργασίας, Παπαζήσης: Αθήνα.

23

φάση να εφαρμόσει εμβαλωματικές λύσεις. Έτσι το 1997, με το ΠΔ 358/1997 αποφασίστηκε η

καταγραφή και στη συνέχεια η νομιμοποίηση των αντικανονικών μεταναστών, με αποτέλεσμα την

εξασφάλιση άδειας παραμονής σε 200.000 περίπου μετανάστες από τις 600.000 που υπολογίζονταν ότι

ζούσαν τότε στην Ελλάδα υπό καθεστώς παρανομίας. Η εν λόγω πολιτική ακολουθήθηκε (μετά το

1999) από την εφαρμογή του μέτρου των «μαζικών ελέγχων νομιμότητας»52, με στόχο τη συγκράτηση

του μεταναστευτικού ρεύματος των μεταναστών. Έτσι, η καταπολέμηση της αντικανονικής

μετανάστευσης και η προσπάθεια κατοχύρωσης της δημόσιας ασφάλειας μεταβλήθηκαν σε συνώνυμα

άσκησης κατασταλτικών πολιτικών και τελικά σε μηχανισμούς κατασκευής στερεότυπων μηδενικής

ανοχής, εν απουσία ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής.

Εξάλλου, στο πλαίσιο που δημιούργησε η Συνθήκη του Άμστερνταμ53 αυξήθηκαν οι υποχρεώσεις των

κρατών – μελών για τη διασφάλιση μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής. Η «κοινωνικοποίηση» της

εν λόγω πολιτικής εμπεριέχει αναπόδραστα, όπως τονίσθηκε παραπάνω, την υιοθέτηση και εφαρμογή

από κάθε κράτος- μέλος μέτρων πρόληψης της παράνομης μετανάστευσης, εντοπισμού και

επαναπατρισμού των αντικανονικών μεταναστών, αποτελεσματικότερου ελέγχου των συνόρων54 και

άλλων με σαφώς ενταξιακή χρεία σε σχέση με τους νόμιμους μετανάστες55.

Στην κατεύθυνση αυτή κινήθηκε στη συνέχεια ο Ν 2910/2001, παρόλο που ο 1975/1991ήταν

αυστηρός αυξήθηκε η παράνομη εισροή μεταναστών και δημιουργήθηκε η ανάγκη για αντιμετώπιση

του ζητήματος, αναγνωρίζοντας ότι οι μετανάστες συμβάλουν στην οικονομία και την κοινωνία. Ο νέος

νόμος μετέφερε την μεταναστευτική πολιτική από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης στο Υπουργείο

Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και αποκέντρωσης. Παράλληλα μειώθηκε από 15 σε 2 έτη ο

απαιτούμενος χρόνος διαμονής του μετανάστη για το δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση. Οι

ανήλικοι μετανάστες απέκτησαν δικαίωμα στην υποχρεωτική εκπαίδευση και κατοχυρώθηκε η

πρόσβαση των μεταναστών στο σύστημα δικαιοσύνης και κοινωνικής προστασίας. Επίσης ρυθμίστηκε

και η πολιτογράφηση. Στην συνέχεια τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με τονΝ3013/2002

(άρθ. 19-25), του Ν3068/2002(αρθ. 15) και με τον Ν3074/2002 του Ν 303/2003(αρθ. 23) του Ν

3146/2003(αρθ.8) του Ν 3169/2003 (αρθ. 10) και του Ν 3242/2004(αρθ. 34), ο οποίος περιελάβανε

52 Θ. Παπαθεοδώρου(2005), Δημόσια Ασφάλεια και αντεγληματική πολιτική, Νομική Βιβλιοθήκη, β΄ Έκδοση. 53 Π. Ιωακειμίδης(1998),Η Συνθήκη του Άμστερνταμ, νέο πρότυπο ολοκλήρωσης ή σύμπτωμα από – ολοκλήρωσης, Θεμέλιο: Αθήνα.54 Ε. Λαμπροπούλου(2001), Οι συμφωνίες Schengen και η εσωτερική ασφάλεια, ΠοινΔικ, 4/2001 και βλ. της ίδιας,(2001)Εσωτερική ασφάλεια και κοινωνία ελέγχου, Αθήνα: Κριτική.55 Δ, Παπαγιάννης(2001), Ο Ευρωπαϊκός χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, Αθήνα: Σάκκουλας.

24

ορισμένες θετικές ρυθμίσεις,56 όπως η οριοθέτηση των εννοιών του πρόσφυγα και του

μετανάστη(άρθρο.1), η ρύθμιση της οικογενειακής επανένωσης(άρθρο.25), η κατοχύρωση ίσων

ασφαλιστικών δικαιωμάτων μεταξύ μεταναστών και ημεδαπών (άρθρο.39), η πρόσβαση των ανήλικων

αλλοδαπών στην ελληνική εκπαίδευση(άρθρο40), η παροχή δυνατότητας προσφυγής του αλλοδαπού

κατά της απόφασης απέλασης(άρθρο44), η ρύθμιση για τα κωλύματα ή τις απαγορεύσεις

απελάσεων(άρθρο 45-46), και η απαγόρευση των διακρίσεων ή της εκμετάλλευσης των μεταναστών,

καθώς και η τιμωρία τέτοιων εννοιών (άρθρο 51-53). Ιδιαίτερα, η ρύθμιση σχετικά με την πρόσβαση

των ανηλίκων μεταναστών στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσής αναδείκνυε την βούληση του νομοθέτη

για την επίτευξη της ομαλής κοινωνικής ένταξης των μεταναστών. Η αναγνώριση της υποχρεωτικής

σχολικής φοίτησης των ανηλίκων μεταναστών στα δημόσια σχολεία και ο προσδιορισμός των

προϋποθέσεων κατάταξης τους σε βαθμίδες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, συνιστούν

ουσιαστικά στοιχεία μιας πολιτισμικής κοινωνίας, ανοικτής στην ετερότητα, ενώ παράλληλα

συμβάλλουν στην διαμόρφωση της ταυτότητας του πολίτη.

Εξάλλου, η απαγόρευση απέλασης αλλοδαπού –γονέας ημεδαπού ανηλίκου, όταν αλλοδαπός ασκεί

την γονική μέριμνα ή έχει υποχρέωση διατροφής καταργούσε παλαιότερες πρακτικές, που

θυματοποιούσαν υπέρμετρα και παράλογα τις οικογένειες των μεταναστών. Τέλος, η παράβλεψη

ποινικής κύρωσης για τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που απασχολούν παράνομα αλλοδαπούς, συνέβαλε

στον περιορισμό της εκμετάλλευσης της παράνομης εργασίας των μεταναστών.

Πέραν όμως από τις παραπάνω ρυθμίσεις που λειτουργούσαν στην κατεύθυνση του σεβασμού της

νομιμότητας και της ασφάλειας των δικαιωμάτων, κάποιες άλλες εμφορούνταν από μια αποτρεπτική ή

καταστροφική λογική.

Ενδεικτικά αναφέροντας ορισμένες από αυτές57 θα παρατηρούσαμε ότι το άρθρο. 7§1 του Νόμου

2910/2001 προέβλεπε ότι ο Έλληνας πρόξενος μπορεί να αρνηθεί χωρίς αιτιολογία την χορήγηση

θεώρησης εισόδου σε υπήκοο τρίτης χώρας. Η ρύθμιση αυτή αν και σε ορισμένες περιπτώσεις θα

μπορούσε να εδράζεται σε λόγους ασφαλείας η προστασίας εθνικών συμφερόντων, δημιουργούσε τις

κατάλληλες προϋποθέσεις. για άσκηση άνισων, εξατομικευμένων ή ακόμη και αυθαίρετων πολιτικών.

Επιπλέον, η ρητή εξαίρεση του άρθρου 7§1 του νόμου, σύμφωνα με την οποία υπήρχε υποχρέωση

56 Β.Καρυδής ΠοινΔικ 11/200,1126,Το νέο σχέδιο νόμου για την μεταναστευτική πολιτική. 57 Για μια αναλυτική κριτική παρουσίαση του Νόμου 2910/2001 βλ. μελέτη – πρόταση του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου στο ΙΜΕΠΟ, Νομικές, Θεσμικές και Διοικητικές διαστάσεις του καθεστώτος εισόδου και Παραμονής των μεταναστών σ την Ελλάδα. Προκλήσεις και Προοπτικές βελτίωσης, Αθήνα, 2004, www . imepo . gr

25

αιτιολογίας από μέρος του προξένου μόνο σε περίπτωση που επρόκειτο για σύζυγο, ανήλικο τεκνό ή

γονέα πολίτη κράτους μέλους της ΕΕ, δεν μπορούσε να δικαιολογήσει την άνιση αντιμετώπιση των

λοιπών προσώπων που θα ζητούσαν χορήγηση θεώρησης εισόδου και θα ελάμβαναν αναιτιολόγητη

αρνητική απάντηση.

Ένα άλλο συναφές με τη χορήγηση και ανανέωση των αδειών παραμονής πρόβλημα, που ανέκυπτε,

ήταν αυτό της λειτουργίας της επιτροπής μετανάστευσης (άρθρο 8 -9). Η επιτροπή αυτή, η οποία είχε-

κατά τον προ ισχύσαντα νόμο- γνωμοδοτικό ρόλο και συγκροτείτο από υπαλλήλους της υπηρεσίας

αλλοδαπών και εκπρόσωπο της Αστυνομικής αρχής, αποτελούσε το όργανο εκείνο που δεχόταν τον

αλλοδαπό σε συνέντευξη, διαπίστωνε αν η αίτηση του πληροί τις νόμιμες προϋποθέσεις και

αξιολογούσε την προσωπικότητα του. Ουσιαστικά δηλαδή, είχε ανατεθεί η άσκηση της

μεταναστευτικής πολιτικής σε επίπεδο περιφέρειας, σε ένα απλό υπηρεσιακό όργανο, χωρίς παράλληλα

να προβλέπονται οι ασφαλιστικές εκείνες δικλείδες, που να προστατεύουν τα δικαιώματα του

αλλοδαπού και να λειτουργούν αποτρεπτικά ή και ελεγκτικά απέναντι σε ενδεχόμενες αυθαιρεσίες.

Η περιορισμένη αυτή ασφάλεια δικαίου μεγέθυνε αναντίρρητα την ανασφάλεια των δικαιωμάτων, ενώ

παράλληλα συντηρούσε τις στάσεις κοινωνικού αποκλεισμού και χειραγώγησης ή εκμετάλλευσης των

μεταναστών.

Επίσης, όσον αφορά τις κατηγορίες αλλοδαπών που περιέγραφε ο Ν 2910/2001 δημιουργήθηκε

αναπόφευκτα σύγχυση ως προς την υπαγωγή τους σε διαφορετικές νομοθετικές διατάξεις. Ήταν λ.χ.,

δύσκολο να διευκρινιστεί με ασφάλεια ποια είναι η διαφορά των αλλοδαπών που εξαναγκάζονταν για

λόγους ανωτέρας βίας να μετακινηθούν από την χώρα ιθαγένειας τους(αρ.37§4 περ. β΄Ν2910/2001) από

τους πρόσφυγες, όπως αυτοί περιγράφονταν στις οικείες νομοθετικές διατάξεις. Η έλλειψη

προσδιοριστικών κριτηρίων για χορήγηση άδειας παραμονής εργασίας για ανθρωπιστικούς λόγους,

επίσης είχε ως αποτέλεσμα να είναι δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στην περίπτωση αλλοδαπού, που θα

έπρεπε να του χορηγηθεί άσυλο και σε εκείνον που δεν μπορεί. Εξάλλου, ο όρος «ανθρωπιστικοί λόγοι»

ήταν ιδιαίτερα ευρύς, καθώς ο διαχωρισμός ανάμεσα στον αλλοδαπό που ζητεί να του χορηγηθεί άδεια

παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους από αυτόν που δεν του χορηγήθηκε άσυλο ή από έναν

defactoπρόσφυγα ήταν δυσχερής και μπορούσε να αποβεί εις βάρος των προσφύγων.

Επίσης, οι ρυθμίσεις του νόμου σχετικά με τη χορήγηση άδειας παραμονής για παροχή εξαρτώμενης

εργασίας, είχαν ως αντικείμενο να συνδεθεί άμεσα η είσοδος και παραμονή του αλλοδαπού στην

26

Ελλάδα για εργασία με συγκεκριμένο εργοδότη και συγκεκριμένο είδος εργασίας. Η σύνδεση αυτή

επέτρεπε τον έλεγχο και την επιτήρηση των μεταναστών, αλλά παράλληλα λειτουργούσε ως

«δαμόκλειος σπάθη» για τον ίδιο τον αλλοδαπό, στο βαθμό που ενδεχόμενη απώλεια εμπιστοσύνης του

εργοδότη ή η διαταραχή των σχέσεων με αυτόν θα ισοδυναμούσε με απώλεια δικαιώματος παραμονής

στην χώρα. Σε συνδυασμό με την υποχρέωση ετήσιας αρχικά και μετέπειτα ανά διετία , ανανέωσης της

άδειας παραμονής, ενίσχυε την ασφυκτική εξάρτηση του αλλοδαπού από τον εργοδότη του και άφηνε

περιθώρια εκμετάλλευσης του αλλοδαπού εργατικού δυναμικού.58Η διοικητική απέλαση του αλλοδαπού

όταν παραβιάζονταν οι διατάξεις του παραπάνω νόμου καταδείκνυε έλλειψη νομοθετικής ευελιξίας και

επιείκειας.

Επίσης, υπήρχε μια σημαντική εξαίρεση στη δυνατότητα ελεύθερης μετακίνησης και εγκατάστασης των

αλλοδαπών στη χώρα. Συγκεκριμένα, προέβλεπε ότι με προεδρικό διάταγμα, μπορεί να απαγορευτεί η

παραμονή ή η εγκατάσταση αλλοδαπών σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές της χώρας για λόγους

εθνικού συμφέροντος. Αν και σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχαν εμφανείς λόγοι, δεν έπαυε όμως να

συνιστά μια διακριτική μεταχείριση σε βάρος των μεταναστών και να τροφοδοτεί την καχυποψία ως

προς την ετερότητα τους και τη σχέση τους με το εθνικό ιστό.59

Τέλος, οι διατάξεις που αφορούσαν στους ανεπιθύμητους αλλοδαπούς επέτειναν την ανασφάλεια

δικαίου, η οποία χαρακτήριζε την κατάσταση των α αλλοδαπών. Η κατάρτιση καταλόγου ανεπιθύμητων

αλλοδαπών από το ΥΔΤ, χωρίς σαφή διαδικασία και κριτήρια εγγραφής της και διαγραφής (απόφαση

ΥΔΤ, ΥΔ,ΥΠΕΣΔΔΑ, ΥΠΕΞ), καθώς και η απειλή ποινής φυλάκισης για παράνομη είσοδο

ανεπιθύμητου αλλοδαπού στην χώρα, ποινικοποιούσε περαιτέρω την κατάσταση του αλλοδαπού και

διεύρυνε το πλέγμα αδιαφανειών ή μη επαρκώς αιτιολογημένων μέτρων που μπορούσαν να ληφθούν

εναντίον του. Η κατάρτιση καταλόγου ανεπιθύμητων αλλοδαπών θα μπορούσε να είναι συμβατή με την

αναγκαία ασφάλεια δικαίου, εφόσον τα κριτήρια εγγραφής και διαγραφής διατυπώνονταν με σαφήνεια

και προβλέπονταν αντίστοιχος έλεγχος που να διασφαλίζει τα δικαιώματα των αλλοδαπών.

Συμπερασματικά αναφέρουμε ότι οι προγενέστεροι νόμοι υιοθετούσαν από την μια πλευρά, ορισμένα

μέτρα που κινούνταν σαφώς στην κατεύθυνση της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά

συνιστούσαν, από την άλλη πλευρά ένα αυστηρό πλαίσιο για την είσοδο και παραμονή των μεταναστών

στην Ελλάδα. Αποσκοπούσαν κυρίως στην περιστολή της παράνομης μετανάστευσης, στον έλεγχο 58 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.59 Άρθρο 42 του Ν 2910/2001.

27

(επιλεκτικότητα) της οικονομικής μετανάστευσης και στην επιτήρηση νόμιμων μεταναστών, θέτοντας

κατά κύριο λόγο τις προϋποθέσεις κατοχύρωσης της δημόσιας ασφάλειας και κατά δεύτερο λόγο της

ασφάλειας των δικαιωμάτων των υπηκόων τρίτων χωρών.

Οι αδυναμίες και ελλείψεις, η κριτική που είχε ασκηθεί από την επιστημονική κοινότητα,60την

Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του πολίτη.61

Ακολούθησαν οι Ν3448/2006, 3536/2007, 3613/2007,3731/2008,3772/2009 και σχετικά πρόσφατα οι

Ν3900/2010 και Ν 3907/2011.

Γ. 2 Ν 4251/2014 ΚΩΔΙΚΑΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ

ΚΑΙ ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Η τελευταία νομοθετική πρωτοβουλία του εθνικού νομοθέτη για την βελτίωση του νομοθετικού

μεταναστευτικού πλαισίου είναι ο Μεταναστευτικός Κώδικας που ψηφίστηκε με τον νόμο 4251/201462.

«Κώδικάς Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και άλλες Διατάξεις. Με το νομοθετικό γίνεται μια

ουσιαστική προσπάθεια να ενσωματωθούν σε ενιαίο κείμενο όλες οι νομοθετικές ρυθμίσεις, τα

προεδρικά διατάγματα και οι κανονιστικές πράξεις που εκδόθηκαν κατά καιρούς και είναι σε ισχύ,

σχετικά με το μεταναστευτικό εθνικό πλαίσιο.

Θέτοντας ταυτόχρονα εθνικές προτεραιότητες, οι οποίες συγκρούονται γύρω από τον έλεγχο της αγοράς

εργασίας, την υποβοήθηση των επενδυτικών προσπαθειών για την ανάπτυξη της οικονομίας, τη

βελτίωση των παρεχόμενων διοικητικών υπηρεσιών, τη διασφάλιση της διαμονής και των δικαιωμάτων

των πολιτών των τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα και την προώθηση της ένταξης

τους στην ελληνική κοινωνία με σεβασμό σε δικαιώματα και υποχρεώσεις και με ιδιαίτερη μέριμνα για

όσους έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα και ιδίως τη δεύτερη γενιά.

Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στηρίζεται πλέον στο Μεταναστευτικό Κώδικα (Ν 4251/2014), ο οποίος

αποτελεί τη μετέλιξη του Ν 3386/2005,63 όπως αυτός τροποποιήθηκε από τους Ν3448/2006, 60 Παρατηρήσεις στη μελέτη- πρόταση του Κέντρου Ευρωπαϊκού Δικαίου στο ΙΜΕΠΟ, Νομικές Θεσμικές και Διοικητικές διατάξεις του καθεστώτος εισόδου και παράνομης των μεταναστών στην Ελλάδα. Προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης Αθήνα,2004, www.imepo.gr.http://www.imepo.org/index.php?option=com_phocadownload&view=section&id=2&Itemid=70&lang=elτελευταία πρόσβαση 18/01/201661 Ετήσιες Εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη για τα δικαιώματα των μεταναστών στο http://www.synigoros.gr/?i=stp.el.eidikesektheseis τελευταία πρόσβαση 18/01/201662 ΦΕΚ Α΄80/1.4.201463 Θ. Παπαθεωδόρου (ΠοινΔικ 10/2015, 1185), Το νέο θεσμικό πλαίσιο για τους μετανάστες: μεταξύ νομιμότητας, αυστηρότητάς και ελέγχου.

28

Ν3536/2007, Ν 3613/2007, Ν 3731/2008, Ν 3772/2009, Ν 3801/2009, ενσωματώνοντας το ευρωπαϊκό

νομοθετικό κεκτημένο. Το εν λόγω νομοθετικό πλαίσιο φιλοδοξεί- κατά την πρόθεση του νομοθέτη- να

παράσχει τα μέτρα άσκησης μιας νέας, ευέλικτης πολιτικής εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στο

τρίπτυχο: Νομιμότητα, Ασφάλεια Δικαιωμάτων, Κοινωνική Ένταξη. Εντούτοις, από την πολιτική

επιχειρηματολογία του νομοθέτη στην πρακτική εφαρμογή της νομοθεσίας διαφαίνονται, τόσο τα

προβλήματα του θεσμικού πλαισίου, όσο και οι πραγματικές κατευθύνσεις της νέας μεταναστευτικής

πολιτικής.

Η είσοδος στο ελληνικό έδαφος και η έξοδος από αυτό, γίνεται καταρχήν μόνο από τις ελεγχόμενες

μεθοριακές διαβάσεις.64 Η είσοδος και η έξοδος εκτός των ανωτέρω μεθοριακών διαβάσεων επιτρέπεται

κατά περίπτωση, για εξαιρετικούς λόγους, με απόφαση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης και Προστασίας

του Πολίτη, που καθορίζει και τον τρόπο διενέργειας του ελέγχου. Υπήκοος τρίτης χώρας , ο οποίος

εισέρχεσαι στο ελληνικό έδαφος υποχρεούται να διαθέτει διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο που

αναγνωρίζεται από διεθνείς συμβάσεις και θεώρηση εισόδου (visa)65.

Ο νομοθέτης, όπως μας εξηγεί η αιτιολογική έκθεση, παρεμβαίνει με τον εν λόγω Κώδικα κατά τρόπο

ουσιαστικό, οι δε παρεμβάσεις κινούνται σε 4 άξονες:

Πρώτος. Ο πρώτος άξονας αναφέρεται στην απλοποίηση των διαδικασιών, με στόχο την μείωση

του λειτουργικού και διοικητικού φόρτου και κόστους, την καλύτερη εξυπηρέτηση των

συναλλασσόμενων και την διευκόλυνση υπηρεσιών. Ουσιαστικά εξειδικεύεται και θεσπίζεται

μια ενιαία διαδικασία έκδοσης της ενιαίας άδειας διαμονής με βασικό στόχο την διαφάνεια και

την αποτελεσματικότητα, εξασφαλίζοντας παράλληλα την ζητούμενη ασφάλεια δικαίου στους

ενδιαφερόμενους66. Αυτό επιτυγχάνεται με την λειτουργία των υπηρεσιών μιας στάσης για την

αδειοδότηση της διαμονής, με τη μείωση των τύπων αδειών διαμονής από 50 σε 20, με την

αύξηση της διάρκειας της τακτικής άδειας διαμονής από ετήσια σε διετή (αρχική άδεια) και από

διετή σε τριετή(ανανέωση), με αποσαφήνιση των διαδικασιών επίδοσης των διοικητικών

αποφάσεων, με την καθιέρωση ειδικής διαδικασίας εκτίμησης των λόγων δημόσιας τάξης και

ασφάλειας εντός συγκεκριμένης προθεσμίας κ.α.

Δεύτερος. Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει την επανεξέταση των όρων πρόσβασης στην αγορά

εργασίας και την καλλιέργεια φιλικού κλίματος για επενδύσεις από πολίτες τρίτων χωρών. 64 Άρθρα 4 παρ. 1 και 5 παρ. 3 εδ α΄Ν 3386/2005 (ήδη 3 παρ.1 εδ. α και β ΚΜΚΕ), σε συνδυασμό.65 Άρθρο 6 παρ. 1 και 2 Ν 3386/2005( ήδη 5 παρ.1 και 2 ΚΜΚΕ), σε συνδυασμό.66 Βλ. σχετικά στην αιτιολογική έκθεση του νόμου 4332/2015.

29

Αποτελεσματικότερος και συνολικότερος έλεγχος της αγοράς εργασίας σε συνάρτηση με τις

σημερινές συνθήκες και τις πραγματικές ανάγκες επιμέρους κλάδων αλλά και ευρύτερα της

εθνικής οικονομίας, αλλά και η υποβοήθηση του επενδυτικού ενδιαφέροντος φυσικών και

νομικών προσώπων με έδρα στο εξωτερικό. Ταυτόχρονα, υιοθετούνται ειδικές και ευνοϊκού

χαρακτήρα ρυθμίσεις ταχείας διεκπεραίωσης (fast track) για την είσοδο και διαμονή πολιτών

τρίτων χωρών στο πλαίσιο πραγματοποίησης ξένων επενδύσεων, ενώ επιχειρείται και η τόνωση

της εγχώριας κτηματαγοράς με τις ρυθμίσεις για τη χορήγηση άδειας διαμονής σε πολίτες τρίτων

χώρων που αποκτούν ακίνητα στην Ελλάδα ύψους τουλάχιστον 250.000 ευρώ.

Τρίτος. Ο τρίτος άξονας αφορά στη μεταβολή των όρων και των προϋποθέσεων πρόσβασης σε

μακροχρόνιους τίτλους διαμονής, με στόχο την προώθηση της άδειας διαμονής του επι μακρόν

διαμένοντας, έναντι των αδειών διαμονής δεκαετούς διάρκειας. Μια άδεια διαμονής, η οποία,

πέραν των αυξημένων δικαιωμάτων και της ίσης μεταχείρισης σε σειρά πεδίων της κοινωνικής

και οικονομικής ζωής που συνεπάγεται για τους κατόχους της και τον ενταξιακό της

προσανατολισμό, παρέχει σε αυτούς και τη δυνατότητα να κάνουν χρήση, εφόσον το επιθυμούν,

του δικαιώματος της κινητικότητας για να μεταβούν σε άλλα κράτη- μέλη της ΕΕ. Ο στόχος

αυτός επιτυγχάνεται πρώτον με τη διατήρηση μεν της άδειας δεκαετούς διαρκείας για όσους

μακροχρόνια διαμένοντες(10ετια νόμιμης διαμονής, κατά την τελευταία δωδεκαετία στην χώρα)

δεν επιθυμούν ή αδυνατούν να αξιοποιήσουν τις προβλέψεις για την άδεια επί μακρόν

διαμένοντας, αλλά με την κατάργηση της αυτοδίκαιης ανανέωσης. Επίσης, με την καθιέρωση

τεκμήριών πλήρωσης των όρων ένταξης από πολίτες τρίτων χωρών που έχουν αναπτύξει

ισχυρούς δεσμούς με την Ελλάδα και την Ελληνική κοινωνία, όπως λ.χ. η οικογενειακή σχέση

με Έλληνα πολίτη για διάστημα μεγαλύτερο των πέντε ετών και γενικότερα η μακρόχρονη

συνεχής νόμιμη διαμονή στην χώρα. Τέλος, στην επίτευξη του ως άνω στόχου συμβάλει και η

μεταβολή προς το ευνοϊκότερο των εισοδηματικών κριτηρίων για την απόκτηση του καθεστώτος

του επί μακρόν διαμένοντος. Επίσης, με τις διατάξεις του Ν4332/2015 και την ενσωμάτωση της

οδηγίας 2011/98/ΕΕ κατοχυρώνεται η ίση μεταχείριση των ημεδαπών πολιτών και πολιτών

τρίτων χωρών που δεν έχουν ακόμη υπαχθεί στο καθεστώς των επί μακρόν διαμενόντων, αλλά

έγιναν δεκτοί στο κράτος μέλος είτε για να εργαστούν, είτε για άλλη αιτία όπως π.χ. για

οικογενειακή επανένωση και στην συνέχεια τους δόθηκε πρόσβαση στην αγορά εργασίας.

Ενσωματώνεται το άρθρο 15 της Οδηγίας και παρέχεται ίση μεταχείριση με τους ημεδαπούς,

όσον αφορά στους όρους απασχόλησης, στις συνθήκες εργασίας, στους όρους αμοιβής και

30

απόλυσης, του ωραρίου εργασίας, του δικαιώματος στην απεργία και στην ανάληψη

συνδικαλιστικής δράσης, στην εκπαίδευση και στην επαγγελματική κατάρτιση, στην

αναγνώριση διπλωμάτων επαγγελματικών προσόντων, στις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας

σχετικά με τους κλάδους κοινωνικής ασφάλειας και στα φορολογικά πλεονεκτήματα67. Τέλος,

ειδικές διατάξεις προβλέπονται για όσους αιτούνται διεθνή προστασία από το ελληνικό κράτος,

υπό την μορφή της αναγνώρισης αυτών ως προσφύγων ή την παροχή επικουρικής

προστασίας.68Τα πρόσωπα αυτά, εξαιρούνται καταρχήν του πεδίου εφαρμογής του Ν

3386/200569, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά σε επί μέρους διατάξεις αυτού, και υπόκεινται σε

ειδικές ευνοϊκότερες ρυθμίσεις.70

Τέταρτος. Ο τέταρτος άξονας αφορά στη διασφάλιση της νομιμότητας της διαμονής της «δεύτερης

γενιάς». Η διασφάλιση της νομιμότητας της διαμονής για τη «δεύτερη γενιά» αντιμετωπίζεται

ως ζήτημα που, πέραν των γενικών επισημάνσεων που αφορούν το σύνολο των μακροχρόνια

διαμενόντων αλλοδαπών, έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρήζει ειδικής και ευνοϊκότερης

αντιμετώπισης, και αυτό γιατί η «δεύτερη γενιά» έχει ελάχιστη επαφή με την χώρα προσέλευσης

των γονέων της, αντιμετωπίζει την Ελλάδα ως πατρίδα ή εν πάση περίπτωση ως χώρα την οποία

θα ζήσει αυτή και τα παιδιά της, ενώ η κοινωνική της ένταξη έχει εν τοις πράαγμασι επιτευχθεί

σε σημαντικό βαθμό71.

Γ.3 ΑΔΕΙΑ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΓΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΥΣ

ΛΟΓΟΥΣ

Ο νόμος συνδέει άμεσα την άδεια διαμονής που χορηγείται στους αλλοδαπούς υπηκόους τρίτων χωρών

με συγκεκριμένο λόγο παρουσίας τους στην Ελλάδα( Εργασία, Σπουδές, ασθένεια, ανθρωπιστικοί λόγοι

κ.α.).72 Σύμφωνα με το άρθρο 19 Ν 4951/2014 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με το άρθρο 8 του Ν

4332/2015 είναι δυνατή η χορήγηση άδειας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους, ετήσιας διάρκειας, σε

67 Η ενσωμάτωση γίνεται με το άρθρο 7 παρ. 5 του Ν 4332/2015, με το οποίο προστίθεται στο Ν 4251/2014 νέο άρθρο 21Β 68 Οδηγία 2004/83ΕΚ( ΠΔ 96/2008) και ήδη οδηγία 2011/95/ΕΕ (ΠΔ 141/2013)69 Ε. Πουλαράκης(2014), Η προσωρινή δικαστική προστασία του αλλοδαπού από την πράξη της διοικητικής απέλασης. Ενημερωμένο με τον Ν 42518/2014 κώδικα μετανάστευσης και κοινωνικής Ένταξης. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.70 Όσον αφορά στη χώρα μας η σχετική διαδικασία διέπεται από το πρόσφατο ΠΔ 113/2013. Με το εν λόγω προεδρικό διάταγμα επιχειρείται η καθιέρωση ενιαίας διαδικασίας αναγνώρισης σε αλλοδαπούς και ανιθαγενείς του καθεστώτος του πρόσφυγα ή δικαιούχου επικουρικής προστασίας σε συμμόρφωση προς την οδηγία 2005/85/ΕΚ του Συμβουλίου» σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα.71Χ. Π. Δετσαρίδης (2015),, Ο Κώδικας Μετανάστευσης & ο Κώδικάς Ιθαγένειας. Ενημέρωση με τον Ν 4332/2015 (ΦΕΚ Α΄76/9.7.2015). Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.72 Πρβλ. άρθρο 9 παρ. 2 Ν3386/2005

31

πολίτες τρίτων χωρών, οι οποίοι διαμένουν στην Ελλάδα και αποδεικνύουν ότι έχουν αναπτύξει

ισχυρούς δεσμούς με την χώρα. Η εν λόγω άδεια μπορεί να ανανεώνεται για έναν από τους λόγους που

προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία. Για τη διαπίστωση της συνδρομής ισχυρών δεσμών με τη

χώρα συνεκτιμώνται ιδίως: (α) η πολύ καλή γνώση της ελληνικής γλώσσας, (β) η φοίτηση σε ελληνικό

σχολείο πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, του αιτούντος ή των τέκνων τους, (γ) το

διάστημα διαμονής στην Ελλάδα και κυρίως της νόμιμης, (δ) ο συγγενικός δεσμός του με Έλληνα

πολίτη ή ομογενή. Αρμόδια υπηρεσία για την υποβολή των παραπάνω αιτήσεων είναι η Διεύθυνση

Μεταναστευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Εσωτερικών.

Γ. 4 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ- ΧΑΡΑΞΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Δύο στοιχεία χαρακτηρίζουν την εθνική χάραξη πολιτικής την περίοδο 2013-2014.Το πρώτο είναι η

υιοθέτηση της Εθνικής Στρατηγικής για την ένταξη των πολιτών τρίτων χωρών από το Υπουργείο

Εσωτερικών (24.3.2013). Σύμφωνα με το εν λόγω κείμενο, ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό και

επομένως ανάγκες σε υπηκόους τρίτων χωρών για να καλυφθούν οι θέσεις μέσω της διαδικασίας της

μετάκλησης δεν υπάρχουν. Κατά συνέπεια, έμφαση δίνεται στην ένταξη αυτών που βρίσκονται στην

χώρα.

Η δεύτερη σημαντική εξέλιξη αφορά την υιοθέτηση του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής

Ένταξης (Ν 4251/2014- ΦΕΚ 80 Α΄), ο οποίος κωδικοποιεί σε ένα ενιαίο κείμενο όλη την προ

υπάρχουσα μεταναστευτική νομοθεσία και παρεμβαίνει στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, ώστε να

καταστεί περισσότερο λειτουργικό και περισσότερο συμβατό με την κοινωνικό-οικονομική κατάσταση

της χώρας. Στόχος της νέας διαδικασίας είναι ο αποτελεσματικότερος και συνολικότερος έλεγχος της

αγοράς εργασίας σε συνάρτηση με τις σημερινές συνθήκες και τις πραγματικές ανάγκες επιμέρους

κλάδων αλλά και ευρύτερα της εθνικής οικονομίας. Οι παραπάνω στόχοι επιτυγχάνονται με την

υιοθέτηση ενός περισσότερου συνεκτικού και ευέλικτου συστήματος μετακλήσεων εργαζομένων το

οποίο σχεδιάζεται σε κεντρικό επίπεδο και επιτρέπει στις αρμόδιες εθνικές αρχές να ελέγχουν τη ροή

εισόδου νέων μετακαλούμενων εργαζόμενων σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και

ευρύτερα της οικονομίας. Επί πλέον, επειδή η αγορά εργασίας είναι ήδη πλήρης σε αλλοδαπό (και

κυρίως ανειδίκευτο) εργατικό δυναμικό, καθώς 4 στους 10 αλλοδαπούς είναι άνεργοι, η ρύθμιση του

άρθρου 11αποσκοπεί σε μια εκτίμηση του αριθμού των νόμιμων μεταναστών που χρειάζεται η ελληνική

οικονομία, των κλάδων και του χρονικού διαστήματος για το οποίο θα υπάρχει αυτή η ανάγκη. Τέλος,

με την νέα ρύθμιση για τον καθορισμό όγκου εισδοχής για εργασία, η συγκεκριμένη διαδικασία αποκτά

32

έντονα χαρακτηριστικά κοινωνικής και πολιτικής διαβούλευσης, καθώς για πρώτη φορά εμπλέκονται οι

κοινωνικοί εταίροι μέσω της οικονομικής και κοινωνικής Επιτροπής. Το προσδοκώμενο αποτέλεσμα

της νέας διαδικασίας καθορισμού του όγκου εισδοχής για εργασία είναι η εκτίμηση των πραγματικών

αναγκών σε εθνικό επίπεδο μέσω μιας πληρέστερης/βελτιωμένης διαδικασίας, η οποία μπορεί να

αποδώσει μια συνολική εικόνα των αναγκών εργασίας για αλλοδαπό εργατικό δυναμικό. Επίσης, μέσω

της πρόβλεψης καθορισμού όγκων εισδοχής ανά διετία, η ρύθμιση αυτή θα συμβάλλει στον καλύτερο

προγραμματισμό των επιχειρήσεων, μέσω της δυνατότητας δημιουργίας «δεξαμενής», η οποία θα

παρέχει στους εργοδότες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) την δυνατότητα αξιοποίησης του εργαλείου της

μετάκλησης σε πραγματικό χρόνο στη βάση πραγματικών αναγκών.

Ο στρατηγικός σχεδιασμός, με βάση τα δεδομένα που προκύπτουν από την επεξεργασία των στοιχείων

για τις ανάγκες της αγοράς εργασίας στο επίπεδο των Περιφερειών της χώρας, έχει ως στόχο τον έλεγχο

και την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, κυρίως στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας

και της αλιείας. Όσον αφορά την απασχόληση υψηλής εξειδίκευσης(μπλε κάρτα), με βάση τα δεδομένα

από την έρευνα της αγοράς εργασίας σε Περιφερειακό επίπεδο, δεν προέκυψε η ανάγκη για μετάκληση

πολιτών τρίτων χωρών για την κάλυψη θέσεων εργασίας σε τέτοιου είδους ειδικότητες.

Το ελληνικό σχέδιο δράσης για το άσυλο και τη διαχείριση της μετανάστευσης και η Εθνική στρατηγική

για την ένταξη πολιτών τρίτων χωρών της 23/4/2013 είναι τα μόνα εργαλεία πολιτικής που έχουν

διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια για τη διαχείριση της μετανάστευσης73. Ωστόσο κανένα από τα δύο

δεν αναφέρεται στη διαχείριση της οικονομικής μετανάστευσης. Το πρώτο εστιάζει αποκλειστικά στην

καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης χωρίς να εξετάζεται το ζήτημα των ελλείψεων της

ελληνικής αγοράς εργασίας που καλύπτονται μέσω εισδοχής πολιτών τρίτων χωρών, ενώ το δεύτερο

αφορά την ένταξη των μεταναστών.

Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, γενικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της μεταναστευτικής

πολιτικής στην Ελλάδα είναι η προσωρινότητα της παραμονής του αλλοδαπού, η αντιμετώπιση αυτού

ως εργάτη και όχι ως πολίτη και μάλιστα με προσφορά θέσεων εργασίας κοινωνικά ανεπιθύμητων, η

αδιαφορία για την ανάπτυξη δικτύων κοινωνικής προστασίας, η έμφαση στην κατασταλτική πολιτική, η

73European Migration Network, Ευρωπαϊκή Επιτροπή –Υπουργείο Εσωτερικών (2015), Ινστιτούτο Διεθνών σχέσεων, ΕΜΝ ΕΣΤΙΑΣΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ 2015, Γενική Διεύθυνση Μεταναστευτικής πολιτικής.

33

πρωτοκαθεδρία των φορέων του επίσημου κοινωνικού προβλήματος και βέβαια η αναπαραγωγή και

διατήρηση της παράνομης μετανάστευσης.74

Δ.ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Στο πλαίσιο της πολιτικής της Ε.Ε. για την ενίσχυση της ένταξης των μεταναστών εκπονήθηκαν

σημαντικές μελέτες, έρευνες και κείμενα αναφοράς των θεσμικών οργάνων, ενώ υλοποιήθηκε σειρά

από δράσεις και προγράμματα ενταξιακού χαρακτήρα, που έχουν ως διακηρυγμένο στόχο την

ενθάρρυνση της πλήρους συμμετοχής των μεταναστών σε όλες τις πτυχές της συλλογικής ζωής των

τοπικών κοινωνιών, την πρόσβασή τους χωρίς διακρίσεις σε βασικά δικαιώματα και αγαθά, την

καταπολέμηση ρατσιστικών στάσεων και συμπεριφορών καθώς και την ενσωμάτωση (mainstreaming)

της μεταναστευτικής οπτικής σε όλες τις επιμέρους δημόσιες, εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές75.

Όπως, επίσης, επισημαίνεται, η ένταξη αποτελεί μια «από τα κάτω» διαδικασία που ξεκινά από τη βάση

και πρέπει να σχετίζεται με δράσεις που αφορούν κυρίως στην πρόσβαση στην εργασία, στην

εκπαίδευση και την κατάρτιση, στην εκμάθηση της γλώσσας και στην καταπολέμηση των διακρίσεων.

Προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, τα μέτρα που προτείνονται εστιάζουν76:

στην ύπαρξη σαφούς νομοθετικού πλαισίου για την ισότιμη μεταχείριση και την παραχώρηση

δικαιωμάτων,

74 Στρ. Γεωργούλας (2003), « Το νομικό πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής στη Ελλάδα στον Εικοστό αιώνα- μια ιστορική, κριτική οπτική», στο Κασιμάτη Κ., Πολιτικές μετανάστευσης κι στρατηγικές ένταξης. Η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών, Αθήνα, Gutenberg σ.σ.91-119.75 http://www.ekke.gr/open_books/EntaxiMetanaston.pdf τελευταία πρόσβαση 25/01/2016 Ενδεικτικά αναφέρουμε το Πρόγραμμα της Χάγης που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2004 (Council Document 16054/04), τις Κοινές Βασικές Αρχές για την Πολιτική Ένταξης των Μεταναστών στην ΕΕ (Council Document 14615/04), το Εγχειρίδιο σχετικά με την ένταξη για υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και ειδικούς επαγγελματίες, 2η έκδοση, Μάιος 2007, τη Στρατηγική της Ευρώπης για το 2020 (Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, 25/26 Μαρτίου 2010, EUCO 7/10, CO EUR 4, CONCL 1), το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης - Μια ανοικτή και ασφαλής Ευρώπη που εξυπηρετεί και προστατεύει τους πολίτες, ΕΕ C 115 του 2010, (OJ 2010/C 115/01), τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ιστοσελίδας (http://ec.europa.eu/ewsi ) καθώς και του Ευρωπαϊκού Φόρουμ για την Ένταξη ως πλατφόρμας διαλόγου με την ΚτΠ (http://ec.europa.eu/ewsi/en/policy/legal.cfm), την Πιλοτική Έρευνα σχετικά με τους Δείκτες Ένταξης Μεταναστών (Eurostat 2011), το Ευρωβαρόμετρο για την Ένταξη (QL 5969, 5/2011) και την Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Ένταξη των Υπηκόων Τρίτων Χωρών στην ΕΕ (COM 2011/455,20/7/2011).76 Bλ. European Agenda for the Integration of Third-Country Nationals, European Commission, COM(2011) 455 final, 20/7/2011.

34

στην ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων για την προώθηση της ισότητας και την καταπολέμηση

των διακρίσεων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο κοινωνικός και ο θεσμικός ρατσισμός

εναντίον των μεταναστών,

στον αμοιβαίο σεβασμό του πολιτισμού, των παραδόσεων και των αξιών των μεταναστών και

της κοινωνίας υποδοχής,

στη βελτίωση της πρόσβασης των μεταναστών στην αγορά εργασίας μέσω της αναγνώρισης

των εργασιακών δεξιοτήτων και της προηγούμενης εμπειρίας τους, μέσω της κατάρτισης ή της

επανακατάρτισής τους, ή μέσω της ενίσχυσης της επιχειρηματικότητάς τους,

στη βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και την επιμόρφωση με τη δημιουργία

υποστηρικτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων εκμάθησης της γλώσσας της χώρας

υποδοχής,

στη βελτίωση της πρόσβασης στην υγεία και την κοινωνική πρόνοια καθώς και σε δομές

ψυχοκοινωνικής υποστήριξης,

στη βελτίωση της πρόσβασης σε αξιοπρεπή στέγαση και στη βελτίωση των συνθηκών

διαβίωσης των μεταναστών,

στην ενίσχυση της πολιτικής συμμετοχής των μεταναστών μέσω της παροχής δικαιώματος

ψήφου σε τοπικό επίπεδο, της ενδυνάμωσης της εκπροσώπησης των μεταναστών σε συλλογικά

όργανα και της ενίσχυσης της συμμετοχής των μεταναστευτικών κοινοτήτων και συλλόγων στις

διαδικασίες χάραξης και εφαρμογής των πολιτικών ένταξης,

στην ενεργοποίηση των τοπικών αρχών προκειμένου να ενισχυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ του

γηγενούς και του μεταναστευτικού πληθυσμού και να καταπολεμηθεί η απομόνωση και ο

αστικός διαχωρισμός των μεταναστών σε υποβαθμισμένες γειτονιές,

στη σύμπραξη των χωρών καταγωγής των μεταναστών στην ενταξιακή διαδικασία μέσω της

υποστήριξης των μεταναστών πριν από την αναχώρησή τους,

στη διάρκεια της παραμονής τους στη χώρα υποδοχής και στην

προετοιμασία της προσωρινής ή μόνιμης επιστροφής τους στις χώρες τους.

Όπως, επίσης, τονίζεται σε όλες τις παραπάνω πρωτοβουλίες, η ένταξη είναι μια δυναμική, αμφίδρομη

διαδικασία αμοιβαίας προσαρμογής77, βασικοί άξονες της οποίας είναι, αφενός, η δέσμευση της

κοινωνίας υποδοχής να υποδεχτεί τους μετανάστες, να σέβεται τα δικαιώματα και τον πολιτισμό τους 77 Βλ. Κοινές Βασικές Αρχές για την Πολιτική Ένταξης των Μεταναστών στην ΕΕ (Council Document14615/04).

35

και να τους ενημερώνει για τις υποχρεώσεις τους και, αφετέρου, η προθυμία των ίδιων των μεταναστών

να ενταχθούν και να σέβονται τους κανόνες και τις αξίες της νέας τους κοινωνίας78. Ωστόσο, με βάση

τους άξονες αυτούς και λαμβάνοντας υπόψη το πλήθος των ευρημάτων που μια σειρά εκθέσεων,

μελετών και διαχρονικών ερευνών αποκαλύπτουν, φαίνεται ότι η πραγματικότητα των κοινωνιών και

των μεταναστών δεν συμβαδίζει με τις προσδοκίες των θεσμικών οργάνων.

Η πρόσφατη πιλοτική μελέτη της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσπάθησε να

αποτυπώσει την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των μεταναστών σε σχέση με το συνολικό

πληθυσμό της Ε.Ε. και να δημιουργήσει Κοινούς Δείκτες Ένταξης79 στους βασικούς τομείς της

απασχόλησης, της εκπαίδευσης, της κοινωνικής ενσωμάτωσης και της ενεργού άσκησης της ιδιότητας

του πολίτη. Στους τομείς αυτούς, οι δείκτες που εξετάζονται καταγράφουν σημαντικά ελλείμματα

εργασιακής, εκπαιδευτικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ένταξης των μεταναστών, τα οποία

μάλιστα διευρύνονται όταν πρόκειται για γυναίκες μετανάστριες ή για μετανάστες μεγαλύτερης ηλικίας.

Δ.1 . Η «ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ» ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 80

Το κοινοτικό ενδιαφέρον για τη μετανάστευση αποτυπώνεται για πρώτη φορά σε ανακοίνωση της

Επιτροπής το 1991,81 στην οποία γίνεται αναφορά στην ανάγκη αντιμετώπισης από τα κράτη- μέλη της

μεταναστευτικής πίεσης, στον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών και στην ενίσχυση των πολιτικών

ένταξης των νόμιμων μεταναστών. Η επιτροπή εστίαζε το ενδιαφέρον της στη χάραξη πολιτικών για την

αποτελεσματικότερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και τη λήψη μέτρων σχετικά με την

οικογενειακή επανένωση και την απορρόφηση των μεταναστών από την αγορά εργασίας. Θεωρούσε

78 European Agenda for the Integration of Third-Country Nationals, European Commission, COM (2011)455 final, 20/7/2011.79 Βλ. Euro stat, 2015, Methodologies and Working Papers, Indicators of Immigrant Integration, A Pilot Study, Euro stat, European Commission. 2011, Indicators of Immigrant Integration, A Pilot Study, Euro stat, European Commission.http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/product_details/publication?p_product_code=KS-SF-11-030 Στους βασικούς τομείς ένταξης των μεταναστών, οι επιμέρους δείκτες που περιλαμβάνονται, εξετάζουν τη συμμετοχή στην οικονομική δραστηριότητα, την απασχόληση, την αυτό-απασχόληση και την ανεργία, την αντιστοιχία μεταξύ τυπικών προσόντων και εργασίας, την εκπαιδευτική επάρκεια, τη σχολική επίδοση και τη σχολική εγκατάλειψη, το μέσο διαθέσιμο εισόδημα και τον κίνδυνο φτώχειας, την κατάσταση της προσωπικής υγείας και τέλος τη χορήγηση ιθαγένειας- πολιτογράφηση και την απόδοση του καθεστώτος του επί μακρόν διαμένοντος μετανάστη. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migrant_integration_statistics_-_education http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migrant_integration_statistics_-_overview 80 European Migration Network, Overview of Key EU Migratory Statistics, http://emn.intrasoft-intl.com/html/news/recentEuDev.html τελευταία πρόσβαση 25/01/201681 Δελτίο ΕΚ10, 1991, 1.2.2

36

επίσης ως βασική προτεραιότητα την αντιμετώπιση της αντικανονικής μετανάστευσης, τη διαμόρφωση

ελάχιστων κανόνων για τη μεταχείριση των αντικανονικών μεταναστών και τη διευκόλυνση του

επαναπατρισμού τους, ώστε να διαμορφώσουν τις κατάλληλες εκείνες πολιτικές εισδοχής που θα

εγγυώνται την ομαλή ένταξη των νόμιμων μεταναστών.82 Η τελευταία θα έπρεπε να συνδυάζεται με την

αναγνώριση συγκεκριμένων δικαιωμάτων στους νόμιμους μετανάστες, τη διασφάλιση της ελεύθερης

κυκλοφορίας τους εντός του κοινοτικού χώρου και την πρόσβαση στην απόκτηση ιθαγένειας83.

Ένα χρόνο αργότερα , η Συνθήκη του Μάαστριχτ (07-02-1992) αντιμετωπίζει τη μεταναστευτική

πολιτική ως θέμα Κοινού Ενδιαφέροντος (άρθ. Κ1 ΣυνθΕΕ), χωρίς ωστόσο να αναφέρεται σε μια «κοινή

πολιτική» των κρατών μελών της ΕΕ. Το κοινό ενδιαφέρον επικεντρώνονταν στις προϋποθέσεις

εισόδου, διαμονής και κυκλοφορίας των υπηκόων τρίτων χωρών, στην καταπολέμηση της παράνομης

μετανάστευσης και στις προϋποθέσεις οικογενειακής επανένωσης και πρόσβασης στην απασχόληση

των υπηκόων τρίτων χωρών.

Μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, τα ευρωπαϊκά όργανα άρχισαν ουσιαστικά να διαμορφώνουν , υπό

τη μορφή Συστάσεων προς τα κράτη- μέλη το κοινοτικό και ενωσιακό κεκτημένο σε ζητήματα

μεταναστευτικής πολιτικής.

Έτσι, η Σύσταση του συμβουλίου για την εναρμόνιση των μέσων καταπολέμησης της παράνομης

μετανάστευσης (ΕΕ 1996, C5/1),84 το ψήφισμα του Συμβουλίου για το καθεστώς των επί μακρόν

διαμενόντων στα κράτη μέλη ΕΕ υπηκόων τρίτων χωρών (ΕΕ 1996, C80/2),85 το ψήφισμα του

Συμβουλίου για τον περιορισμό της εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών στο έδαφος των κρατών- μελών

για εργασία (ΕΕ 1996, C274/3),86 το ψήφισμα του Συμβουλίου για τους ασυνόδευτους ανήλικους

υπηκόους τρίτων χωρών (ΕΕ 1997, C221/23), η Σύσταση του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της

παράνομης απασχόλησης υπηκόων τρίτων χωρών (ΕΕ 1996, C304/1), καθώς και η κοινή δράση που

θέσπισε το Συμβούλιο (ΕΕ 1997 L/1) σχετικά με τις άδειες διαμονής ενιαίου τύπου διαμόρφωσαν ένα

πρώτο κανονιστικό πλαίσιο για την κοινοτικοποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής και την εναρμόνιση

των νομοθετικών πλαισίων των κρατών μελών. Η κοινοτικοποίηση αυτή ενισχύθηκε περαιτέρω και

82 Δ. Παπαγιάννης (2001), Ο Ευρωπαϊκός χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Αθήνα: Σάκκουλας.83 Idem, 20184 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A7-2013-0458+0+DOC+XML+V0//EL τελευταία πρόσβαση 25/01/201685 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A61995CJ0080 τελευταία πρόσβαση 25/01/201686 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AC%3A1996%3A274%3ATOC τελευταία πρόσβαση 25/01/2016

37

απέκτησε χαρακτήρα αρμοδιότητας των ευρωπαϊκών οργάνων με την υπογραφή της Συνθήκης του

Άμστερνταμ στις (17-6-1997)87.

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ

Με την Συνθήκη του Άμστερνταμ (17-6-1997) υιοθετείται ο βασικός θεσμικός πυρήνας της ΕΕ ως

Ένωσης Κρατών και των πολιτών που την απαρτίζουν και προβάλλεται παράλληλα ότι « τόσο η

νοηματική συγκρότηση, όσο και η λειτουργία του ευρωπαϊκού αξιακού συστήματος προϋποθέτει την

ισοτιμία του ενωσιακού και κρατικού παράγοντα88». Η Συνθήκη διευκρινίζει στο άρθρο 6 ότι η Ένωση

βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου,

των θεμελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου, οι οποίες είναι κοινές για τα κράτη –μέλη.

Τέθηκε σε ισχύ το 1999, εφαρμόζοντας στην ΕΕ πολιτικές που αφορούν τον έλεγχο των εξωτερικών

συνόρων, τα δικαιώματα υπηκόων τρίτων χωρών και τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών89.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΑΜΠΕΡΕ

Τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε συνιστούν μια ουσιαστική καμπή στη

διαδικασία «κοινοτικοποίησης» της μεταναστευτικής πολιτικής. Πράγματι τον Οκτώβριο του 1999,το

άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που συνήλθε στο Τάμπερε διατύπωσε στα συμπεράσματα του90 τα

στοιχεία μιας κοινής πολιτικής ασύλου και μετανάστευσης, καθιστώντας σαφές ότι η σπουδαιότητα των

θεμάτων αυτών για το μέλλον της Ευρώπης προσδιόριζε την ανάγκη κοινής προσέγγισης και

αντιμετώπισης τους από τα κράτη-μέλη. Το ευρωπαϊκό συμβούλιο έκρινε ότι τα ζητήματα ασύλου και

μετανάστευσης πρέπει να αποτελούν αντικείμενα ειδικών κοινοτικών πολιτικών και όχι

συμπληρωματικά των τομέων που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων εντός της ΕΕ. Το εν

λόγω πλαίσιο αναγνώρισε την ανάγκη προσέγγισης των εθνικών νομοθεσιών σχετικά με τις

προϋποθέσεις εισδοχής και διαμονής των υπηκόων τρίτων χωρών, που θα βασίζονται στην από κοινού

αξιολόγηση των οικονομικών και δημογραφικών εξελίξεων στην Ένωση, καθώς και της κατάστασης

87 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη88 Δ. Τσάτσος(2005),Το αξιακό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Παπαζήσης.89 Κ.καλοφωλιας,(2011),Το Μεταναστευτικό Ζήτημα στη Μεσόγειο(Ισπανία-Ιταλία-Ελλάδα), Αθήνα Μιχάλης Σιδέρης.90 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52001DC0387 τελευταία πρόσβαση 25/01/2016 sn 200/99

38

στις χώρες καταγωγής. Στο πλαίσιο των συμπερασμάτων του Τάμπερε, η κοινή πολιτική για το άσυλο

και την μετανάστευση αρθρώθηκε γύρω από τους παρακάτω 4 βασικούς άξονες:

A. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΤΑΙΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ.: υιοθετήθηκε η αρχή σύμφωνα με την οποία η κοινή πολιτική για το άσυλο

και τη μετανάστευση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη συνεργασία με τις χώρες καταγωγής-

προέλευσης των μεταναστών, ώστε να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα τόσο τα πολιτικά

προβλήματα στις εν λόγω χώρες, όσο και τα ζητήματα προστασίας των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων.

B. ΚΟΙΝΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΑΣΥΛΟΥ .: στόχος είναι η διασφάλιση της

πλήρους εφαρμογής της Σύμβασης της Γενεύης για τους πρόσφυγες και η εφαρμογή μέτρων από

τα κράτη-μέλη για το σεβασμό του δικαιώματος υποβολής αίτησης ασύλου και την προστασία

των προσφύγων.

C. ΔΙΚΑΙΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ: Η αναγνώριση της δίκαιης

μεταχείρισης91των αλλοδαπών αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινής μεταναστευτικής

πολιτικής, όπως αυτή καθοριστικέ, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Τάμπερε. Η εν λόγω αρχή

υιοθετήθηκε ως συστατικό στοιχείο της διαμόρφωσης του Ευρωπαϊκού χώρου Ελευθερίας,

Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, αποσκοπώντας στη διευκόλυνση της ένταξης των νόμιμων

μεταναστών και στη χορήγηση σε αυτούς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων συγκρίσιμων με

εκείνα που απολαμβάνουν οι πολίτες της ΕΕ. Περιλαμβάνει τη θέσπιση από πλευράς κρατών-

μελών- νομοθετικών ρυθμίσεων για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών στις χώρες

υποδοχής, καθώς και την επέκταση του κοινοτικού συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής

ασφάλισης στους μετανάστες. Στο ίδιο συμβούλιο δρομολογήθηκε η εφαρμογή δέσμης μέτρων

για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής στους τομείς της

απασχόλησης, της κατάρτισης, της κοινωνικής προστασίας, της εκπαίδευσης και της παροχής

αγαθών και υπηρεσιών, όπως επίσης για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.

D. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΟΩΝ: Η εν λόγω διαχείριση περιλαμβάνει μέτρα

ρύθμισης και αντιμετώπισης της παράνομης μετανάστευσης και καθορισμού των νόμιμων

αδειών για την εισδοχή των μεταναστών και εκείνων που ζητούν προστασία για ανθρωπιστικούς

λόγους. Αποφασίστηκε να εντατικοποιηθούν τα μέτρα για την ανάπτυξη κοινής πολιτικής

91 Ν. Σιταρόπουλος(2004), Η εξέλιξη της αρχής της «δίκαιης μεταχείρισης των αλλοδαπών εργαζόμενων στο υπό εξέλιξη ευρωπαϊκό δίκαιο, στο Μ. Παύλου , Δ. Χρισόπουλος (επιμ), Η Ελλάδα της μετανάστευσης, ΚΕΜΟ, Κριτική.

39

θεωρήσεων της ΕΕ, την ενίσχυση της αστυνομικής συνεργασίας στον τομέα της καταπολέμησης

της εμπορίας ανθρώπων, την συνεργασία με τις χώρες καταγωγής σε όλα τα στάδια της

κινητικότητας και την διευκόλυνση του επαναπατρισμού.

ΧΑΡΤΗΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΕ

Ο χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων92 που υιοθετήθηκε στη Νίκαια το 2000 έχει ως στόχο την ενίσχυση

της δημοκρατικής νομιμοποίησης της ΕΕ, μέσα από την καταγραφή σε έναν ενιαίο κατάλογο των

θεμελιωδών δικαιωμάτων που απορρέουν από τις συνταγματικές παραδόσεις των κρατών-μελών,

καθιστώντας ορατή και αποτελεσματική την προστασία σε ενωσιακό επίπεδο93. Η επιδίωξη θωράκισης

της «κοινωνικής Ευρώπης»94επέφερε την ένταξη στο ενωσιακό κεκτημένο της προστασίας ορισμένων

θεμελιωδών δικαιωμάτων των αλλοδαπών. Έτσι η απαγόρευση της δουλείας, της εμπορίας ανθρώπων

και της αναγκαστικής – υποχρεωτικής εργασίας(άρθρο 5), η αναγνώριση του δικαιώματος ασύλου και η

προστασία προσφύγων(άρθρο 18), η απαγόρευση των συλλογικών απελάσεων και η απαγόρευση

απέλασης αλλοδαπού προς το κράτος στο οποίο διατρέχει κίνδυνο ζωής ή υποβολής σε

βασανιστήρια(άρθρο 19), η απαγόρευση διακρίσεων λόγω ιθαγένειας, εθνοτικής ή φυλετικής

καταγωγής(άρθρο 20), ο σεβασμός της πολιτιστικής, θρησκευτικής και γλωσσικής πολυμορφίας στο

πλαίσιο της Ένωσης (άρθρο 22), καθώς και η ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής στην ΕΕ για τους

υπηκόους τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στο έδαφος κράτους –μέλους (άρθρο 45), συνιστούν τον

ευρωπαϊκό πυρήνα των δικαιωμάτων των αλλοδαπών, ο οποίος συνδέεται πλέον άρρηκτα με τα

προστατευόμενα κοινωνικά, ατομικά και πολιτικά δικαιώματα στο πλαίσιο της Ένωσης95.

92 Γ. Νικολόπουλος(Ποιν Δικ, 2/2001, 177), Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης93 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=URISERV%3Al33501 τελευταία πρόσβαση 26/01/201694 Ι. Κουκιάδης(2000), Η Κοινωνική Ευρώπη, Αναζητώντας το νέο κοινωνικό κεκτημένο. Εκδόσεις Παρατηρητής.95 Όπως επισημαίνει ο Γενικός Γραμματέας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, «Οι μετανάστες δικαιούνται να απολαμβάνουν το σεβασμό, την προστασία και την εφαρμογή των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων τους, όπου κι αν βρίσκονται και ανεξαρτήτως της εθνικότητας, της καταγωγής ή του νομικού καθεστώτος που τους διέπει. Αυτή η προστασία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κοινωνική τους ένταξη, η οποία με τη σειρά της επιτρέπει στους μετανάστες να ζουν μια οικονομικά δημιουργική και κοινωνικά και πολιτιστικά πλούσια ζωή», United Nations Human Rights Office (OHCHR), Report by OHCHR 22/7/2011. Επίσης, βλ. τις Εκθέσεις του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των παράτυπων μεταναστών: Copying with a Fundamental Rights emergency: the situation of persons crossing the Greek land border in an irregular manner, 2011, Migrants in an irregular situation employed in domestic work: Fundamental rights challenges for the European Union and its Member States, 2011 και Migrants in an irregular situation: access to healthcare in 10 European Union Member States, 2011, European Union Agency for Fundamental Rights, http://fra.europa.eu/ και την Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας Ελλάδα - Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας: Τα δικαιώματα των αλλοδαπών και τωνμειονοτήτων παραμένουν στο ημίφως, EUR 25/016/2005. Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2011, Η αντιμετώπιση της ρατσιστικής βίας από την αστυνομία και τη δικαιοσύνη, Εισήγηση της Ολομέλειας, 19/5/2011.http://www.nchr.gr

40

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΣΕΒΙΛΛΗΣ

Συζητήθηκαν τα προγράμματα επαναπατρισμού/επαναεισδοχής παράνομων μεταναστών αλλά και η

φύλαξη συνόρων της ΕΕ96. Τον Ιούνιο του 2002 η Ισπανική Προεδρία προσπάθησε να

συγκεκριμενοποιήσει το χρονοδιάγραμμα των κοινών δράσεων. Υπογραμμίστηκε εκ νέου ότι έχει

αποφασιστική σημασία για τα κράτη μέλη να ελέγχονται τα ρεύματα των μεταναστών, τηρώντας το

δίκαιο και σε συνεργασία με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης των μεταναστών. Αποφασίστηκε

ακόμη τα μεταναστευτικά ζητήματα και κυρίως εκείνα που αφορούν στην παράνομη μετανάστευση και

την εξασφάλιση των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα στη

συνέχεια.. Έτσι τα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέτρα που λαμβάνονται θα πρέπει να επιδιώκουν

την ορθή ισορροπία μεταξύ, αφενός, μιας πολιτικής για την ένταξη των νομίμως εγκαταστημένων

μεταναστών και μιας πολιτικής στον τομέα του ασύλου η οποία θα τηρεί τις διεθνείς συμβάσεις, και,

αφετέρου μιας αποφασιστικής καταπολέμησης της λαθραίας μετανάστευσης και της εμπορίας

ανθρώπων. Είναι πάντως γεγονός ότι τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 είχαν

ήδη επηρεάσει την κατεύθυνση των μέτρων πολιτικής. Η νέα κατεύθυνση , που αποτελεί καμπή στη

σχετική πορεία, επικεντρώνεται στην καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης , στην εισαγωγή

βιομετρικών στοιχείων καταγραφής των αιτούντων άσυλο, στη συγκρότηση συστημάτων

πληροφόρησης και στην αυστηρή αστυνομική φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης97.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Πρόταση δημιουργίας της ευρωπαϊκής δύναμης FRONTEX (ειδική δύναμη φύλαξης) των εξωτερικών

συνόρων της ΕΕ. Τη σημασία του μεταναστευτικού φαινομένου και την αναγκαιότητα χάραξης κοινής

ευρωπαϊκής πολιτικής αναγνώρισε και η Ελληνική Προεδρία η οποία συμπεριέλαβε τη μετανάστευση

ως μια κύρια προτεραιότητά της. Στη διάσκεψη κορυφής στη Θεσσαλονίκη το 2003, το Ευρωπαϊκό

Συμβούλιο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συντάξει ετήσια έκθεση για την μετανάστευση

στην Ευρώπη. Η έκθεση θα πρέπει να περιλαμβάνει στοιχεία και πληροφορίες και να συμβάλει στην

ανάπτυξη και προαγωγή πολιτικών πρωτοβουλιών για μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της

μεταναστευτικής πολιτικής στην Ευρώπη. Προτάθηκε ακόμη η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής υπηρεσίας

προστασίας των συνόρων για τον συνολικό έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, η οποία τέθηκε σε

λειτουργία από το Μάιο του 2005. Τέλος υπογραμμίστηκε η ανάγκη μιας σφαιρικής πολιτικής για την 96 http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/el/ec/72641.pdf τελευταία πρόσβαση 26/01/201697 http://www.ekke.gr/publications/wp/wp18.pdf ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑ- ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΝΙΚΟΣ ΣΑΡΡΗΣ Κείμενα Εργασίας 2008/18

41

μετανάστευση, η οποία θα περιλαμβάνει την ενσωμάτωση των μεταναστών στην αγορά εργασίας, την

πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες, καθώς και τη σύνδεση των μεταναστών

με τον κοινωνικό και πολιτιστικό περίγυρο.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ

Επί Ιταλικής προεδρίας το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 12/ 13 Δεκεμβρίου 2003 χαιρετίζει την απόφαση

για τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα κοινά

σύνορα, θεωρεί ότι ο Οργανισμός θα πρέπει να είναι σε επιχειρησιακή ετοιμότητα από τον Ιανουάριο

2005. Επιπλέον το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εγκρίνει το πρόγραμμα μέτρων για την αντιμετώπιση της

λαθρομετανάστευσης στα θαλάσσια σύνορα. Ακόμα επικροτεί τις προτάσεις της Επιτροπής για

κανονισμούς του Συμβουλίου σχετικά με βιομετρικά αναγνωριστικά στοιχεία σε θεωρήσεις και άδειες

διαμονής και καλεί την Επιτροπή να υποβάλει πρόταση για την εισαγωγή βιομετρικών αναγνωριστικών

στοιχείων στα διαβατήρια. Για το λόγο αυτό καλεί το Συμβούλιο να λάβει τις αναγκαίες αποφάσεις για

ανάπτυξη του Συστήματος Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις.98

Η μη επαρκής διαχείριση των μεταναστών που βρίσκονταν στις χώρες της Ε.Ε., η τρομοκρατία και ο

πόλεμος στο Ιράκ, συγκρότησαν ένα δυσμενές περιβάλλον για να προχωρήσουν τα θέματα που

αφορούσαν κυρίως τις πολιτικές για την ένταξη των μεταναστών. Έτσι οι πενταετείς στόχοι που είχαν

τεθεί στο Άμστερνταμ και στο Τάμπερε δεν επιτεύχθηκαν. Η πρόοδος υπήρξε περιορισμένη και

αφορούσε κυρίως την απόφαση για την οικογενειακή συνένωση και την ελεύθερη μετακίνηση εντός

Ε.Ε. για τους επί μακρόν διαμένοντες99.

Θα πρέπει ακόμη να προστεθούν οι επιφυλάξεις της Ε.Ε. που εμφανίζονται στη συμφωνία ένταξης των

νέων χωρών κατά την τελευταία διεύρυνση με τις χώρες κυρίως της Κεντρικής και Ανατολικής

Ευρώπης. Συγκεκριμένα συμφωνήθηκε, 7ετής μεταβατική περίοδος που απαγορεύει τη εγκατάσταση

για απασχόληση των υπηκόων των περισσότερων νέων μελών(με εξαίρεση την Κύπρο και τη Μάλτα).

Η Σουηδία αρχικά και έπειτα από ένα έτος το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία δέχθηκαν για εργασία

μετανάστες. Αυτό πάντως αποδεικνύει ότι τα κράτη- μέλη εμμένουν να διατηρήσουν τις εθνικές τους

πολιτικές για τη μετανάστευση και αυτό παρεμποδίζει τη χάραξη Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής για τη

Μετανάστευση.

98 Συμπεράσματα της Προεδρίας – Βρυξέλλες, 12 και 13 Δεκεμβρίου 2003 , 5381/04 σελ. 999 Χ. Κασίμης (2007) «Οι διαστάσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ευρώπη» στο Ξ. Κοντιάδης-Θ. Παπαθεοδώρου (επιμ) Η Μεταρρύθμιση της Μεταναστευτικής Πολιτική,σελ.179

42

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΧΑΓΗΣ

Το πρόγραμμα της Χάγης100 που εγκρίθηκε το 2004 περιλαμβάνει δέκα προτεραιότητες101 της Ένωσης

για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Οι κυριότερες

προτεραιότητες που αφορούν ειδικά θέματα μεταναστευτικής πολιτικής είναι:

I. Η προώθηση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων για όλους τους πολίτες και η

αναβάθμιση της ιθαγένειας της Ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό ήδη πραγματοποιήθηκε η μετατροπή

του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας στον αυτοτελή

Οργανισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων102.

II. Η δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου.

III. Η συντονισμένη διαχείριση της νόμιμης και της παράνομης μετανάστευσης

IV. Η αξιοποίηση των θετικών επιπτώσεων της μετανάστευσης και η ενσωμάτωση των μεταναστών.

Η ολοκληρωμένη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων για μια ασφαλέστερη Ευρώπη. Για την

καλύτερη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων δημιουργήθηκε με τον Κανονισμό 2007/2004

του Συμβουλίου ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τον συντονισμό της επιχειρησιακής συνεργασίας

στα εξωτερικά σύνορα.

V. Ανάπτυξη και εφαρμογή μιας στρατηγικής αντίληψης για την αντιμετώπιση του οργανωμένου

εγκλήματος.103

VI. Ένα κοινό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ασύλου (CEAS) προκύπτει από την ιδέα για τη δημιουργία

μιας ΕΕ ως μιας περιοχής προστασίας για τους πρόσφυγες, βασισμένη στην πλήρη και

αποκλειστική εφαρμογή της Σύμβασης της Γενεύης και στις κοινές ανθρωπιστικές αξίες που

σέβονται όλα τα κράτη –μέλη.

Το Πρόγραμμα της Χάγης εντάσσει τη διαχείριση της μετανάστευσης στα ζητήματα εξωτερικής

πολιτικής. Παρά το γεγονός ότι αναφέρεται σε πολιτικές για τη νόμιμη μετανάστευση ,εντούτοις δεν

100 Γ. Νικολόπουλος,(2008) Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως φορέας αντεγκληματικής πολιτικής. Το πρόγραμμα της «Χάγης» και η εφαρμογή του. Αθήνα : Νομική Βιβλιοθήκη.101 Οι εν λόγω προτεραιότητες είναι η ενίσχυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, ο καθορισμός μια ισόρροπης αντιμετώπισης της μετανάστευσης, η θέσπιση κοινής διαδικασίας σε θέματα ασύλου, η μεγιστοποίηση των θετικών συνεπειών της μετανάστευσης, η διαμόρφωση ολοκληρωμένης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, η επίτευξη ικανοποιητικής ισορροπίας μεταξύ της προστασίας του ιδιωτικού βίου και της ασφάλειας και τη διαβίβαση πληροφοριών, η εγγύηση πραγματικού χώρου δικαιοσύνης και η κατανομή αρμοδιοτήτων και η μέριμνα για την αλληλεγγύη. 102 Κανονισμός 168/2007 (L. 53/2007). Ο οργανισμός παρέχει στην Κοινότητα και στα κράτη-μέλη συμβουλές εμπειρογνωμόνων σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα103 Ζ. Παπασιώπη-Πασιά (2007) σελ.201

43

προσδιορίζει τη μορφή και το μέγεθος αυτής της μετανάστευσης. Αν και βασικός στόχος φαίνεται να

είναι η δημιουργία πλαισίου που θα εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις μιας «επιλεκτικής» νόμιμης εισόδου

των μεταναστών στην Ε.Ε., αυτό δεν φαίνεται να οδηγεί σε ένα ευρωπαϊκό μεταναστευτικό σύστημα ή

σε μια αύξηση των ευκαιριών νόμιμης μετανάστευσης στα κράτη-μέλη104.

Η έγκριση του προγράμματος της Χάγης συνέπεσε με την προετοιμασία των προτάσεων της Επιτροπής

για τις δημοσιονομικές προοπτικές 2007-2013, πράγμα που επέτρεψε την εξασφάλιση συνοχής μεταξύ

των στόχων του προγράμματος της Χάγης και των δημοσιονομικών μέσων που είναι διαθέσιμα για τη

χρονική περίοδο 2007-2013. Τον Απρίλιο 2005, η Επιτροπή υπέβαλε τρία προγράμματα-πλαίσια όπου

εξετάζεται το είδος των πολιτικών και οικονομικών μέσων χάρη στα οποία μπορούν να επιτυγχάνονται

οι στόχοι της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης κατά τον αποτελεσματικότερο τρόπο.

Η Επιτροπή αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην εφαρμογή των διατάξεων, καθώς και στους μηχανισμούς

αξιολόγησης της εφαρμογής εκ μέρους των κρατών μελών. Λόγω της πολιτικής ευελιξίας όσον αφορά

τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ασφάλεια, ο προγραμματισμός των πολιτικών προτεραιοτήτων

μπορεί ενίοτε να προωθείται ή να προσαρμόζεται μετά από μη αναμενόμενα γεγονότα, όπως οι

τρομοκρατικές επιθέσεις στο Λονδίνο της 7ης Ιουλίου 2005, η φύση και η διάσταση των οποίων είναι

συχνά διεθνείς. Για το λόγο αυτό, το σχέδιο δράσης θα πρέπει να είναι και ευέλικτο και προσαρμόσιμο.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θεωρεί ότι έχει ιδιαίτερη σημασία η πρόβλεψη ενδιάμεσης εξέτασης του

προγράμματος της Χάγης.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ (2003)

Πρόγραμμα Χάγης 2005-2010 με τις εξής προτεραιότητες α) διευκόλυνση νόμιμης μετανάστευσης ,

καταπολέμησης «μαύρης εργασίας» και έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης β) Η μεταναστευτική

πολιτική γίνεται ατζέντα των εξωτερικών υποθέσεων της ΕΕ γ) Ενσωμάτωση μεταναστών και δ) Κοινό

σύστημα απόδοσης ασύλου για την ΕΕ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ (2005)

Σφαιρική αντιμετώπιση της μετανάστευσης με συνεργασία χωρών προέλευσης, διέλευσης προορισμού.

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ (2007)

104 Χ. Κασίμης (2007) ό.π σελ. 181

44

Δράση Ευρωπαϊκού ταμείου Ένταξης υπηκόων Τρίτων χωρών για την περίοδο 2007-2013

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ (2008)

Έγκριση Ευρωπαϊκού Συμφώνου για την μετανάστευση και το Άσυλο:

Οργάνωση της νόμιμης μετανάστευσης βάσει δυνατοτήτων κάθε κράτους- μέλους (σε επίπεδο

αγοράς εργασίας, στέγασης κοινωνικών, υπηρεσιών και ενθάρρυνσης της ενσωμάτωσης.

Καταπολέμηση παράνομης μετανάστευσης- επαναπατρισμός

Ενίσχυση φύλαξης συνόρων

Συγκρότηση της Ευρώπης ως χώρας ασύλου.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗΣ (2009)

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που συνεδρίασε τον Δεκέμβρη του 2009 ενέκρινε το «πρόγραμμα της

Στοκχόλμης» για μια «ανοιχτή και ασφαλή Ευρώπη που εξυπηρετεί και προστατεύει τους πολίτες».

Συνεχίζοντας μετά τα προγράμματα του Τάμπερε και της Χάγης, το πρόγραμμα της Στοκχόλμης είναι

ένα νέο πολυετές πρόγραμμα για μέτρα που θα λαμβάνονται στον τομέα της ελευθερίας, ασφάλειας και

δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανόμενων και των προτεραιοτήτων της μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ,

κατά την περίοδο 2010-2014. Προκειμένου να εξασφαλίσει μια ασφαλή Ευρώπη, όπου γίνονται

σεβαστά τα θεμελιώδη δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών, το πρόγραμμα της Στοκχόλμης

επικεντρώνεται στις ακόλουθες προτεραιότητες:

Πρώτος. Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ: Η ιθαγένεια της ΕΕ προωθεί την συμμετοχή στη

δημοκρατική ζωή της ΕΕ μέσω της διαφάνειας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, της

πρόσβασης στα έγγραφα και της χρηστής διοίκησης, και εξασφαλίζει το δικαίωμα των πολιτών

σε προξενική προστασία εκτός της ΕΕ.

Δεύτερος. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΔΟΧΗΣ.

Τρίτος. ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ: διευκόλυνση των πολιτών στην δικαιοσύνη, ώστε να

ενισχύονται καλύτερα τα δικαιώματα.

Τέταρτος. Συμφωνίες επαναεισδοχής με χώρες όπως Αφγανιστάν και Ιράκ

Πέμπτος. Ευρώπη της προστασίας : καταπολέμηση οργανωμένου εγκλήματος

Έκτος. Πρόσβαση στην Ευρώπη

45

Έβδομος. Ευρώπη αλληλεγγύης : ολοκληρωμένη και ευέλικτη μεταναστευτική πολιτική που θα

επικεντρώνει στην υπευθυνότητα στις ανάγκες των χωρών των μεταναστών. Θα πρέπει να

λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες της αγοράς εργασίας των χωρών της ΕΕ, ελαχιστοποιώντας

ταυτόχρονα την διαρροή εγκεφάλων από τρίτες χώρες. Πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή

δυναμικές πολιτικές ένταξης οι οποίες εξασφαλίζουν τα δικαιώματα των μεταναστών. Επιπλέον

μια κοινή μεταναστευτική πολιτική πρέπει να περιλαμβάνει μια αποτελεσματική βιώσιμη

πολιτική επιστροφής, ενώ θα πρέπει να συνεχίσουν οι προσπάθειες για την πρόληψη, τον

έλεγχο και την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης. Πρέπει επίσης να ενισχυθούν ο

διάλογος και οι εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες(διέλευσης και καταγωγής), ειδικότερα μέσω

της περαιτέρω ανάπτυξης της Παγκόσμιας Προσέγγισης Μετανάστευσής.

Όγδοος. Χρηματοδότηση για υποδομές σε τρίτες χώρες με σκοπό τη διαχείριση της παράνομης

μετανάστευσής

Ένατος. Ευρώπη σε μια παγκοσμιοποιημένη Υφήλιο.

Δ.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ.

Η ένταση των μεταναστευτικών και των προσφυγικών ροών στη Μεσόγειο μετά τις μεγάλες

γεωπολιτικές αλλαγές που επισυνέβησαν στην περιοχή από το 2012, η τραγική απώλεια δύο χιλιάδων

ανθρώπινων ζωών στην ίδια περιοχή σε διάστημα τριών ετών, ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Ένωση να

αναλάβει έστω και καθυστερημένα μια σειρά από δεσμεύσεις για την έμπρακτη αλληλεγγύη μεταξύ των

κρατών μελών προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις κοινές μεταναστευτικές προκλήσεις.

Η ευρωπαϊκή επιτροπή παρουσίασε το 2015 τα παρακάτω μέτρα για την αντιμετώπιση των νέων

μεταναστευτικών προκλήσεων105:

1. Η μετεγκατάσταση: ένας μηχανισμός αντιμετώπισης επείγουσας κατάστασης για την παροχή

συνδρομής στην Ιταλία και την Ελλάδα: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να χρησιμοποιήσει

τον μηχανισμό αντιμετώπισης επείγουσας κατάστασης, σύμφωνα με το άρθρο 78 παρ. 3 της

Συνθήκης για την λειτουργία της ΕΕ106. Η διάταξη αυτή, η οποία ενεργοποιείται για πρώτη φορά,

θα χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία συστήματος επείγουσας μετεγκατάστασης για την παροχή

105 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη106 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT τελευταία πρόσβαση 26/01/2016

46

συνδρομής στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Το καθεστώς αυτό άρχισε να εφαρμόζεται σε

υπηκόους της Συρίας και της Ερυθραίας που χρήζουν διεθνούς προστασίας και έφθασαν στην

Ιταλία ή στην Ελλάδα μετά τις 15 Απριλίου του 2015 ή που φθάνουν μετά την θέση σε

εφαρμογή του μηχανισμού. Συνολικά 40.000 άτομα θα πρέπει να μετεγκατασταθούν από την

Ιταλία και την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, με βάση μια κλίμακα κατανομής κατά τα

επόμενα 2 έτη- που αντιστοιχεί σε περίπου 40% του συνολικού πληθυσμού των αιτούντων

άσυλο σε προφανή ανάγκη διεθνούς προστασίας που εισήλθαν στις εν λόγω χώρες το 2014. Τον

Νοέμβριο του 2015 ταξίδεψε η πρώτη ομάδα αιτούντων άσυλο107 από την Ελλάδα στο

Λουξεμβούργο, στο πλαίσιο του προγράμματος επανεγκατάστασης (relocation).108.«Το

πρόγραμμα επανεγκατάστασης (relocation), παρόλο που δεν ανταποκρίνεται στο μέγεθος των

αναγκών, είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη διαχείριση

των προσφυγικών ροών στην Ευρώπη, που θα βασίζεται στις αρχές της αλληλεγγύης και του

επιμερισμού των ευθυνών», δήλωσε ο Vincent Cochetel, Διευθυντής του Γραφείου Ευρώπης της

Υ.Α. «Ευελπιστώ ότι αυτή η πρώτη επανεγκατάσταση από την Ελλάδα θα σηματοδοτήσει

περισσότερες μετακινήσεις προσφύγων εντός της Ε.Ε., με τρόπο οργανωμένο, ασφαλή και

συντεταγμένο».109 Η επιτροπή προτίθεται να ενεργοποιήσει τον ίδιο μηχανισμό σε περίπτωση που

άλλα κράτη- μέλη όπως η Μάλτα –αντιμετωπίσουν επίσης αιφνίδια εισροή μεταναστών. Τα

κράτη –μέλη θα λάβουν 6.000 ευρώ για κάθε πρόσωπο που μετεγκαθίσταται στην επικράτεια

του.107 Οι 30 πρόσφυγες (4 οικογένειες από τη Συρία και 2 από το Ιράκ), εισήλθαν στην Ελλάδα από τη Λέσβο, καταγράφηκαν και ταυτοποιήθηκαν από τη Frontex και την Ελληνική Αστυνομία και στη συνέχεια υπέβαλαν αιτήματα ασύλου. Τους πρόσφυγες συμβούλεψαν ως προς το πρόγραμμα μετεγκατάστασης η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η αναχώρηση έγινε με πτήση της Aegean με προορισμό τις Βρυξέλλες και από εκεί οι πρόσφυγες θα μεταφερθούν στο Λουξεμβούργο με λεωφορείο. Στο ταξίδι θα συνοδεύονται από εκπρόσωπο του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.108 Είναι ένας ευρωπαϊκός μηχανισμός αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης που έχει στόχο την δίκαιη κατανομή των αιτούντων άσυλο στα κράτη-μέλη. Όσοι κατά τεκμήριο δικαιούνται διεθνή προστασία όπως προκύπτει από το ποσοστό αναγνώρισης (75%) σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρόκειται για Σύρους, Ιρακινούς και Ερυθραίους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η μεγάλη πλειοψηφία - βάσει του αριθμού των αφίξεων –θα είναι Σύριοι. Καταρχήν από την Ελλάδα θα μετεγκατασταθούν περίπου 66.000 άτομα σε βάθος διετίας. Η αρχική φάση θα είναι κατ’ ανάγκη πιλοτική. Πληροφοριακό υλικό θα εξηγεί στους ενδιαφερόμενους τι σημαίνει για τους ίδιους η μετεγκατάσταση, και φυσικά πληροφορίες και συμβουλές θα δίνονται από όλους όσοι ήδη συνεισφέρουν σε αυτό, όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα η συμβολή και η υποστήριξη της κεντρικής διοίκησης και των τοπικών αρχών Όσοι καταγράφονται από τις ελληνικές αρχές στα πέντε βασικά σημεία εισόδου, δηλ. στην Λέσβο, Λέρο, Κω, Σάμο, Χίο, οι ελληνικές αρχές σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς και τους liaison officers των κ -μ που συμμετέχουν στην Απόφαση, θα καταλήγουν σε έναν κατάλογο ατόμων με κριτήρια που προσδιορίζονται στην Απόφαση. Τα κριτήρια αυτά είναι:-ευαλωτότητα-οικογενειακοί δεσμοί-γλωσσικές δεξιότητες Ο στόχος είναι η ομαλή ένταξη των αιτούντων διεθνή προστασία στο κράτος-μέλος της μετεγκατάστασής τους.109 https://www.unhcr.gr/nea/deltia-typoy/artikel/be571e03df25aecde334fef125313a51/i-proti-omada-aitoy.html τελευταία πρόσβαση 26/01/2016

47

2. Η ΕΠΑΝΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: Η Επιτροπή εξέδωσε σύσταση με την όποια ζήτα από τα κράτη

μέλη να επανεγκαταστήσουν 20.000 άτομα από χώρες εκτός της ΕΕ, με σαφή ανάγκη διεθνούς

προστασίας όπως προσδιορίζονται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, σε

διάστημα 2 ετών, με βάση μια κλείδα κατανομής. Τα κράτη μέλη που συμμετέχουν στο

σύστημα δικαιούνται χρηματοδοτικής στήριξης, η δε ΕΕ θα διαθέσει 50 εκατομμύρια ευρώ για

την περίοδο 2015-16.

3. ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΛΑΘΡΑΙΑΣ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ:

Το σχέδιο για την περίοδο 2001-2020 καθορίζει συγκεκριμένες δράσεις για την πρόληψη και την

πάταξη της λαθραίας διακίνησης μεταναστών. Μεταξύ των δράσεων συγκαταλέγεται η

κατάρτιση καταλόγου υπόπτων σκαφών, εξειδικευμένες πλατφόρμες για την ενίσχυση της

συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών με τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, και

συνεργασία με του παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου και μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να

εξασφαλιστεί ότι το διαδικτυακό περιεχόμενο που χρησιμοποιείται από τους λαθροκινητές για

να διαφημίζουν τις δραστηριότητες τους να εντοπίζεται και να διαγράφεται ταχέως.

4. ΟΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΗΨΗ ΔΑΚΤΥΛΙΚΩΝ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΩΝ:

Για να λειτουργεί αποτελεσματικά το κοινό σύστημα ασύλου της ΕΕ, πρέπει να λαμβάνονται

συστηματικά τα δακτυλικά αποτυπώματα των μεταναστών κατά την άφιξη τους. Η επιτροπή έχει

δημοσιεύσει κατευθυντήριες γραμμές για να εφαρμόζουν τα κράτη μέλη προσέγγιση βέλτιστων

πρακτικών για την λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων των νεοαφιχθέντων αιτούντων διεθνή

προστασία. Ομάδες από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), ή

Frontex και την Ευρωπόλ θα εργάζονται επί τόπου στα «κομβικά σημεία» για να ταυτοποιούν

ταχέως, να εγγράφουν και να λαμβάνουν τα δακτυλικά αποτυπώματα των εισερχόμενων

μεταναστών και να εκτιμούν εκείνους που χρήζουν προστασίας.

5. Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΜΠΛΕ ΚΑΡΤΑ: Η Επιτροπή επιθυμεί να βελτιώσει το ισχύον καθεστώς της μπλε κάρτας της

ΕΕ, το οποίο έχει σκοπό να διευκολύνει τα άτομα υψηλής ειδίκευσης που επιθυμούν να έλθουν

να εργαστούν στην ΕΕ, αλλά το οποίο προς το παρόν χρησιμοποιείται σπάνια. Η δημόσια

διαβούλευση καλεί τους ενδιαφερόμενους φορείς(μετανάστες, εργοδότες, κυβερνητικές

οργανώσεις, συνδικαλιστικές οργανώσεις, ΜΚΟ, γραφεία ευρέσεως εργασίας κ.λπ.) να

ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με την μπλε κάρτα της ΕΕ και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να

βελτιωθεί.

48

6. ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΤΡΙΤΩΝ». Το νέο επιχειρησιακό

σχέδιο για την ενισχυμένη κοινή επιχείρηση «Τρίτων» καθορίζει νέο αριθμό υλικών μέσων: 10

θαλάσσιες μονάδες, 33 χερσαίες μονάδες, 8 αεροπορικές μονάδες και ανθρώπινο δυναμικό.

Το επιχειρησιακό σχέδιο καλύπτει επίσης τη γεωγραφική περιοχή του «Τρίτων» προς νότο έως

τα σύνορα της ζώνης έρευνας και διάσωσης της Μάλτας για να καλυφθεί η περιοχή της πρώην

ιταλικής επιχείρησης MARE NOSTRUM.

Δ.3 ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ110

Η ανάγκη συνολικής προσέγγισης για τη μετανάστευση οδήγησε την Ένωση στη διαμόρφωση ενός

κοινοτικού πλαισίου πολιτικών και μέτρων που λαμβάνει υπόψη τις νομικές, οικονομικές κοινωνικές

και πολιτικές συνιστώσες του φαινομένου. Το κοινοτικό πλαίσιο πολιτικών περιλαμβάνει κυρίως την

παγίωση νομικού πλαισίου για τους αλλοδαπούς, τη σύνδεση της μετανάστευσης με τις ανάγκες της

αγοράς εργασίας, την ενίσχυση πολιτικών ένταξης των μεταναστών και το συντονισμό των δράσεων

μεταναστευτικής πολιτικής.

Α. Η ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥΣ

Όπως αναλύθηκε παραπάνω, η Ε.Ε. επεδίωξε, μετά το Συμβούλιο του Τάμπερε, τη διαμόρφωση

ενός συνεκτικού νομικού πλαισίου για την είσοδο και διαμονή των υπηκόων τρίτων χωρών και

την εξασφάλιση των ελάχιστων κοινών προϋποθέσεων για την άσκηση της κοινοτικής πολιτικής.

Η παγίωση του νομικού πλαισίου που είναι αποτέλεσμα των κανονιστικών πλαισίων και

αποτέλεσμα των κανονιστικών ρυθμίσεων(οδηγιών, κανονισμών, Αποφάσεων) που προωθεί η

Επιτροπή σε μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την μετανάστευση, ενώ παράλληλα τα κράτη

– μέλη έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν εθνικά μέτρα, τα οποία θα βασίζονται στα κριτήρια

που ορίζονται από οδηγίες. Η παγίωση του νομικού πλαισίου ανταποκρίνεται σε τρείς βασικές

αρχές:

1) Η πρώτη αφορά στη διαφάνεια και στον εξορθολογισμό των προϋποθέσεων σχετικά με

την είσοδο, διαμονή και εργασία των υπηκόων τρίτων χωρών στα κράτη –μέλη της ΕΕ.

Στόχος της Ένωσης είναι η κοινή αναγνώριση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στους

αλλοδαπούς και η δημιουργία κοινών μηχανισμών που θα ελέγχουν την δίκαιη εφαρμογή

τους. Η διαφάνεια διευκολύνει την πρόσβαση των μεταναστών στην άσκηση των 110 Θ. Παπαθεοδώρου (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία.. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη

49

δικαιωμάτων τους, σε ένα πλαίσιο εναρμονισμένης νομοθεσίας στο επίπεδο των κρατών-

μελών, το οποίο υπαγορεύεται από την κοινοτικοποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής.

Ο εξορθολογισμός, συνιστά το αποτέλεσμα και ταυτόχρονα την διαδικασία της

μετάβασης σε ένα κοινό κανονιστικό πλαίσιο με σαφείς στόχους, απλουστευμένες

διαδικασίες, καθώς και δυνατότητες ευέλικτων και συνεκτικών ρυθμίσεων.

2) Η δεύτερη αφορά στη διαφοροποίηση των δικαιωμάτων των αλλοδαπών, ανάλογα με

τη διάρκεια της διαμονής τους .111 Η αρχή ότι η διάρκεια της διαμονής επηρεάζει τα

δικαιώματα συνδέεται με την αρχή της δίκαιης μεταχείρισης ως βασικού πυρήνα

δικαιωμάτων, ο οποίος εξελίσσεται ανάλογα με τις προοπτικές που αποκτά ο υπήκοος

τρίτης χώρας στο κράτος- μέλος υποδοχής. Η διάρκεια αλλά και το είδος διαμονής

επεκτείνει τις προϋποθέσεις μετάβασης από τη δίκαιη στην ίση μεταχείριση των

αλλοδαπών, επιτρέπει τη θέσπιση ανάλογων κοινών ρυθμίσεων σε όλη την Ένωση και

προάγει τις δυνατότητες ένταξης των μεταναστών.

3) Η Τρίτη αφορά στην αναγνώριση ασφαλούς νομικού πλαισίου κατά τρόπο ώστε, αφενός

να διευκολύνει την είσοδο και την εγκατάσταση των μεταναστών και αφετέρου να

παρέχει σε κάθε ξεχωριστή κατηγορία συγκεκριμένα δικαιώματα, των οποίων η άσκηση

θα γίνεται σεβαστή από όλα τα κράτη – μέλη. Έτσι, η κατηγοριοποίηση του καθεστώτος

των αλλοδαπών αποτυπώνει με διαφάνεια τα κριτήρια εισόδου, διαμονής και εργασίας

και καθορίζει τις προϋποθέσεις, κάτω από τις οποίες οι υπήκοοι τρίτων χωρών μπορούν

εξελικτικά να τύχουν της ίδιας μεταχείρισης με τους πολίτες της Ένωσης. Τέλος, η

κατηγοριοποίηση του νομικού καθεστώτος των μεταναστών ανταποκρίνεται στη

διαδικασία ενσωμάτωσης τους στις κοινωνίες υποδοχής, ενώ παράλληλα λαμβάνονται

μέτρα, τόσο για την ενίσχυση της ενταξιακής λειτουργίας, όσο και την καταπολέμηση

του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.

Β. Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η πρόσβαση των μεταναστών στην αγορά εργασίας και στην απασχόληση συνιστά μια από τις

βασικές προτεραιότητες της Ένωσης. Η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική ανάπτυξη

της Ευρώπης συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας των κρατών μελών, με

την αύξηση της απασχόλησης και την κάλυψη αναγκών σε θέσεις εργασίας. Η εν λόγω

συμμετοχή δεν έχει, μέχρι σήμερα, αξιολογηθεί και αξιοποιηθεί πλήρως. Σύμφωνα με την

111 COM (2000) 757, τελικό file :/// C :/ Users / Filio / Downloads / GFHA 01042 GRC _001. pdf τελευταία πρόσβαση 26/01/2016

50

Ανακοίνωση της Επιτροπής για τη μετανάστευση, την ένταξη και την απασχόληση112 , το

ποσοστό απασχόλησης των υπηκόων τρίτων χωρών είναι σημαντικά χαμηλότερο από το

ποσοστό απασχόλησης των υπηκόων της ΕΕ. Η διαφορά αποδεικνύεται ιδιαίτερα έντονη στις

γυναίκες. Διαπιστώνεται ότι οι μετανάστες υπέρ-εκπροσωπούνται σε επικίνδυνους τομείς

απασχόλησης, στην αδήλωτη ή άτυπη εργασία χαμηλών απολαβών, καθώς και σε εργασιακά

πεδία του κοινωνικού αποκλεισμού. Επιπλέον οι μετανάστες με υψηλή μόρφωση και

εξειδίκευση απασχολούνται συχνά σε τομείς ξένους ως προς τις δεξιότητες τους και

υποχρεώνονται να δεχθούν ανειδίκευτη και χαμηλότερα αμειβόμενη εργασία.

Σύμφωνα με μελέτες,113 η εισροή μεταναστών όχι μόνο δεν αυξάνει την ανεργία, αλλά αντίθετα

αυξάνει την ευελιξία των αγορών στην Ευρώπη με την προσφορά εργατικού δυναμικού σε

τομείς από όπου έχει αποσυρθεί το ημεδαπό εργατικό δυναμικό.114Επομένως, στους εν λόγω

τομείς δεν υπάρχει ουσιαστικά ανταγωνισμός μεταξύ αλλοδαπού και ημεδαπού εργατικού

δυναμικού, αλλά μεταξύ υπηκόων τρίτων χωρών που καλούνται να καλύψουν τις θέσεις

εργασίας με ελάχιστες απαιτήσεις εξειδίκευσης.

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις της EUROSTAT ως το έτος 2060 το εργατικό

δυναμικό της ΕΕ θα μειωθεί περίπου κατά 50 εκατομμύρια, ακόμα και αν διατηρηθεί σταθερή η

καθαρή μετανάστευση, ενώ στην αντίθετη περίπτωση το εργατικό δυναμικό θα μειωθεί κατά

110 εκατομμύρια. 115 Παρότι η μετανάστευση αποτελεί ένα ευμετάβλητο φαινόμενο και παρά τις

δυσκολίες αξιόπιστης μέτρησης του, λόγω της έλλειψης στατιστικών δεδομένων και των

προβλημάτων ασυμβατότητας των διαθέσιμων στοιχείων,116φαίνεται ότι οι μεταναστευτικές ροές

αποτελούν το βασικό παράγοντα της αύξησης του πληθυσμού των χωρών της ΕΕ ,ενώ

παράλληλα σημειώνεται αύξηση της πληθυσμιακής ποικιλομορφίας. Υπολογίζεται ότι για να

διατηρηθεί ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της ΕΕ στα σημερινά του επίπεδα χρειάζεται η

ετήσια εισροή 1,5 εκατομμυρίου οικονομικών μεταναστών, ενώ αν ληφθεί υπόψη ότι δεν

απασχολούνται όλοι οι νεοεισερχόμενοι μετανάστες (λόγω οικογενειακών συνενώσεων και

112 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=URISERV%3Ac10611 τελευταία πρόσβαση 27/01/2016113 Κ. Βγενόπουλος(επιμ)(2001), Πρόσφυγες και μετανάστες στην ελληνική αγορά εργασίας, Αθήνα: Παπαζήσης114 Μ. Κασίμης(2005), Οι διαστάσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ευρώπη και οι αντιφάσεις της μεταναστευτικής πολιτικής, Εισήγηση στο Συνέδριο «Νέο Θεσμικό Πλαίσιο και Πολιτικές για τους Μετανάστες», Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, 16-17 Δεκεμβρίου 2005, roneo 115 European Commission(2008a), A Common Immigration Policy, MEMO08/402, Brussels 17/6/2008116 J. Salt (2006), Current Trends in International Migration in Europe, Consultant’s Report to the Council of Europe, CDMG (2006) 22e, Strasbourg.

51

αιτήσεων για άσυλο), τότε ο συνολικός ετήσιος αριθμός πρέπει να διαμορφωθεί σε ακόμα

υψηλότερα επίπεδα.117

Σε έκθεση του ΟΗΕ διατυπώθηκε το ζήτημα της αναπλήρωσης του γηγενούς πληθυσμού με την

εισροή μεταναστών(replacement migration) ως μια ενδεχόμενη λύση για τη δημογραφική

κατάρρευση και τη γήρανση του πληθυσμού των αναπτυγμένων χωρών. Για παράδειγμα,

υπολογίστηκε ότι για να διατηρήσει η ΕΕ των 15 τον πληθυσμό της ως το 2050 θα έπρεπε να

εξασφαλίσει εισροή μεταναστών των οποίων ο αριθμός θα ανέρχεται στα 50 εκατομμύρια, ενώ

πολλαπλάσιος αριθμός, θα ήταν αναγκαίος για να αντιμετωπιστεί η δημογραφική γήρανση

της118.

Εκθέσεις διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ) υπογραμμίζουν ότι ακόμα δεν έχει ξεδιπλωθεί πλήρως

το μέγεθος των μεταναστευτικών ροών καθώς αναμένεται ότι η ζήτηση για εργατικό δυναμικό-

υψηλής, μέσης και χαμηλής εξειδίκευσης θα ενταθεί στην Ευρώπη. Αυτό βέβαια συνδέεται με

την αρκετά αυξημένη γήρανση του πληθυσμού σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες.

Ειδικότερα οι εκτιμώμενες πληθυσμιακές προβολές καταδεικνύουν ότι το γηγενές εργατικό

δυναμικό στην Ευρώπη θα μειωθεί κατά 1,6 εκατομμύρια ως το 2025 και κατά 44 εκατομμύρια

ως το 2050.

Η Παγκόσμια Επιτροπή για τη Διεθνή Μετανάστευση(GCIM) σε πρόσφατη έκθεση της

υπογραμμίζει ότι δεν μπορεί να συγκροτηθεί ένα ενιαίο μοντέλο δράσης από τα κράτη και τους

εμπλεκόμενους φορείς. Ταυτόχρονα δεν έχει υπάρξει συμφωνία για την εισαγωγή ενός

συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης της διεθνούς μετανάστευσης που αφορά την

εγκαινίαση νέων διεθνών νομικών εργαλείων ή μηχανισμών. Η διεθνής μετανάστευση είναι ένα

δυναμικό και σύνθετο φαινόμενο που αφορά χώρες και ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές που

βρίσκονται σε διαφορετικό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης και οι οποίες πρεσβεύουν

διαφορετικές ιδεολογίες ή ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς.

Η ανθρώπινη κινητικότητα δεν αυξάνεται μόνο σε εύρος και σε κλίμακα, αλλά γίνεται όλο και

περισσότερο περίπλοκη. Οι μετανάστες αποτελούν μια αρκετά ποικιλόμορφη ομάδα ατόμων που

περιλαμβάνει διαφορετικές νομικές και διοικητικές κατηγορίες που ορίζονται από τα κράτη και

τους Διεθνείς Οργανισμούς.119 Σύμφωνα με την Παγκόσμια Επιτροπή για τη Διεθνή

Μετανάστευση, τα κράτη έχουν σε σημαντικό βαθμό στρέψει την προσοχή τους και τους πόρους 117 Műnz, R., Straubhaar, T., Vadean, F and Vadean, N (2007), What are the Migrants contribution to employment and growth? A European approach, Migration Research Group118 United Nations (2000), Replacement Migration: Is it a solution to declining and ageing populations? Population Division, Department of Economic and Social Affairs, ST/ESA/SER.A/206.

52

τους στην παρακολούθηση και τη ρύθμιση της μετακίνησης των πληθυσμών κατά μήκος των

συνόρων τους, ενώ παράλληλα παρατηρείται μια ένταση ανάμεσα στα συμφωνηθέντα των

κρατών και στα συμφέροντα των αγορών και του ιδιωτικού τομέα σε σχέση με τη διεθνή

μετανάστευση.

Η μεταναστευτική πολιτική που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα120 άργησε να ανταποκριθεί στις

ανάγκες που διαμορφώθηκαν από τις συνεχείς μεταναστευτικές ροές προς τη χώρα ήδη από τις

αρχές της δεκαετίας του 1990. Προσανατολίστηκε για αρκετά χρόνια στην καταπολέμηση της

παράνομης εισόδου των μεταναστών με πενιχρά όμως αποτελέσματα. Στην συνέχεια, με την

εφαρμογή αλλεπάλληλων νόμων, νομιμοποιήθηκε ένα σημαντικό τμήμα του μεταναστευτικού

εργατικού δυναμικού της χώρας, χωρίς όμως να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η παράνομη

μετανάστευση και χωρίς να έχουν υλοποιηθεί ουσιαστικά μέτρα για την ένταξη των

μεταναστών. Απέναντι στις ανεπαρκείς και τις αμφίσημες της ελληνικής μεταναστευτικής

πολιτικής, οι πρακτικές και οι στρατηγικές των μεταναστών αποτελούν τις πιο αποτελεσματικές

οδούς για την ένταξη τους σε μια κοινωνία που παραμένει δέσμια των ατομικών στρατηγικών,

των κοινωνικών δικτύων και της τοπικής κλίμακας των κοινωνικών σχέσεων.121

Η ΕΕ θεωρεί ότι πρέπει να εφαρμοστούν από τα κράτη μέλη προγράμματα αξιολόγησης των

δεξιοτήτων των μεταναστών και ενίσχυσης των γλωσσικών ικανοτήτων, ώστε να μπορούν να

εισέρχονται ευκολότερα στην αγορά εργασίας και στη συνέχεια να εξασφαλίσουν πρόσβαση στη

διαρκή επιμόρφωση και κατάρτιση σε ισότιμη βάση με τους ημεδαπούς. Στόχος αυτής της

πολιτικής είναι η μείωση της ανεργίας των αλλοδαπών ως προς τους ημεδαπούς πολίτες. Τέλος,

η Ένωση κρίνει ότι η «διαχείριση της διαφορετικότητας» στην εργασία από τις επιχειρήσεις

μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μέσο για την ένταξη των μεταναστών στην αγορά εργασίας.

E. ΕΝΤΑΞΗ-ΑΦΟΜΙΩΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝΜΟΝΤΕΛΑ ΕΝΤΑΞΗΣ 122

119 R. King (2002), Towards a new map of European Migration, International Journal of Population Geography Vol.8, pp.89-106120 Α. Παπαδόπουλος(2010), Η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη απέναντι στην απασχόληση και την ένταξη των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες, στο Μετανάστευση ετερότητα και θεσμοί υποδοχής στην Ελλάδα. Το στοίχημα της κοινωνικής ένταξης. Δίκαιο και κοινωνία στον 21ο αιώνα. Αθήνα: Σάκκουλας.121 Ν. Βάιου και Γ.Α. Παπαδόπουλος,(2007), Μετανάστευση και αστικός χώρος: επίπεδα και πρακτικές ένταξης, Γεωγραφίες, τευχ. 13, σελ.11-19122 Αθηνά Σταυρινούδη,(2007), πολίτικες κοινωνικής ένταξης των οικονομικών μεταναστών στην Ελλάδα και στην ΕυρώπηΔιδακτορική Διατριβή, Πάντειο πανεπιστήμιο κοινωνικών και πολιτικών επιστήμων, τμήμα κοινωνιολογίας.

53

Σταδιακά μοντέλα της Αφομοίωσης

Με την θεσμοθέτηση της Κοινωνιολογίας στη Σχολή του Σικάγου, ιδρυτές της οποίας ήταν ο Robert

Ezra Park και ο WilliamThomas, μαζί με τους συναδέλφους και μαθητές τους Burgess, Znanieckiκαι

Wirth, αναπτύσσεται και η εμπειρική κοινωνική έρευνα, η οποία αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη

των θεωρητικών προσεγγίσεων για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών στις χώρες υποδοχής. Στους

ιδρυτές της Σχολής του Σικάγου, κυρίως των Park και Burgess (1921, 1950), οφείλονται και οι πρώτες

θεωρητικές κοινωνιολογικές προσεγγίσεις για την ένταξη μεταναστών στη χώρα υποδοχής με το

μοντέλο των «race relations cycles» και την εισαγωγή του όρου «αφομοίωση».

Σύμφωνα με το μοντέλο των Park και Burgess (1921) ομάδες με διαφορετική εθνική προέλευση

(μετανάστες) διανύουν τρεις μακροχρόνιες επικοινωνιακές φάσεις, οι οποίες (κάποτε) οδηγούν στην

αφομοίωσή τους (τέταρτη φάση) στην κοινωνία υποδοχής.

Η πρώτη φάση της επαφής που ορίζεται ως φάση γνωριμίας και προσανατολισμού στην

κοινωνία υποδοχής, συντελείται σε ατομικό επίπεδο από την πλευρά των σχετικά

απομονωμένων ακόμη μεταναστών.

Στη δεύτερη φάση ακολουθεί ανταγωνισμός και σύγκρουση με τον αυτόχθονα πληθυσμό για τα

ευρισκόμενα σε ανεπάρκεια αγαθά (κατοικίες, θέσεις εργασίας), ενώ παράλληλα εντείνεται η

ομαδοποίηση των μεταναστών με βάση τα εθνικά κριτήρια και τη δημιουργία εθνοτικών

κοινοτήτων.

Στην τρίτη φάση ακολουθεί μία βραδεία αλλά συνεχής προσαρμογή των ανταγωνιστικών

ομάδων, των οργανώσεών τους και του διαχωρισμού των συμφερόντων τους, αφού και στο

εσωτερικό της εθνοτικής μειονότητας συνεχίζεται η διαδικασία της εξομοίωσης.

Αυτή ολοκληρώνεται κατά την τέταρτη και τελευταία φάση με την αφομοίωση στην οποία

χάνεται τελικά και η εθνική διάσταση (εθνοτικός διαχωρισμός και εθνική ταυτότητα).

Για τους Park και Burgess, η αφομοίωση αποτελεί αναπόφευκτο φαινόμενο του «race relations cycle»

και επέρχεται ανεξάρτητα χρόνου και κοινωνικών προϋποθέσεων στην κοινωνία υποδοχής. Κινητήριος

δύναμη φαίνεται να είναι ο ανταγωνισμός που είναι συστατικό στοιχείο κάθε κοινωνίας και δεν

προϋποθέτει την επαφή των ομάδων μεταξύ τουςμ όπως και η σύγκρουση που αναπτύσσεται με την

επαφή των ομάδων μεταξύ τους.123 Μετά τη σύγκρουση ακολουθεί μία μακροχρόνια διαδικασία

123Treibel, A., 1990: Migration in modernen Gesellschaften. Soziale Folgen von Einwanderung und Gastarbeit, Juventa Verlag, Weinheim - München

54

προσαρμογής που οδηγεί στην αφομοίωση. Αυτή ορίζεται ως διαδικασία αλληλοδιείσδυσης και

συγχώνευσης, όπου άτομα και ομάδες αποκτούν μνήμες, αισθήματα και στάσεις άλλων ατόμων και

ενσωματώνονται με αυτούς σε μια κοινή πολιτισμική ζωή.

“Assimilation is a process of interpenetration and fusion in which persons and groups acquire the

memories, sentiments, and attitudes of other persons or groups, and, by sharing their experience and

history, are incorporated with them in a common cultural life" (Park/Burgess, 1921:735)124.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη της αφομοίωσης ως την απόλυτη εξομοίωση και συγχώνευση

των πολιτισμών είναι η δημιουργία μικτών πρωτογενών σχέσεων με βάση την κοινή γλώσσα που

μπορούν να δημιουργηθούν μόνο μετά τη δεύτερη ή τρίτη γενεά μεταναστών.

Το μοντέλο του «race relations cycle» του Bogardus (1929), ο οποίος διεύρυνε το μοντέλο του Park σε

επτά φάσεις, περιγράφει παρόμοια στάδια που οδηγούν επίσης αναγκαστικά στην αφομοίωση.

Η πρώτη φάση, αφορά στην περιέργεια του γηγενούς πληθυσμού για τους νεοεισερχόμενους

μετανάστες.

Στη δεύτερη φάση ακολουθεί η προσπάθεια οικονομικής ένταξης των μεταναστών στην

κοινωνία υποδοχής, κυρίως μέσω της ετοιμότητας αποδοχής θέσεων χαμηλού κοινωνικού

γοήτρου και χαμηλής αμοιβής.

Η τρίτη φάση συνδέεται με την προσπάθεια των μεταναστών να ανέλθουν επαγγελματικά και

κοινωνικά.

Αυτή εκλαμβάνεται από την κοινωνία υποδοχής ως κοινωνικό-οικονομικός ανταγωνισμός και

απαντάται με πολιτικά και διοικητικά μέτρα (τέταρτη φάση) όπως π.χ. περιοριστικά μέτρα

εισόδου και παραμονής τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε διακρίσεις και προκαταλήψεις

απέναντι στους μετανάστες (πέμπτη φάση).

Τελικά επέρχεται μια περίοδος ηρεμίας (έκτη φάση) κατά την οποία μειώνονται τα περιοριστικά

μέτρα απέναντι στους αλλοδαπούς. Στο τελευταίο στάδιο έχει επέλθει πλέον η εξομοίωση των

διαφόρων εθνοτικών ομάδων προς το γηγενή πληθυσμό. Παρά ταύτα συνεχίζουν να υπάρχουν

ορισμένες δυσκολίες που αφορούν στην ενσωμάτωση της δεύτερης γενεάς125. 124Αργότερα, ο ίδιος ο Park (1935) προσδιορίζει τη συγχώνευση προσώπων ή ομάδων ως μια απλή εξωτερική προσαρμογή, δηλαδή ως τη μη διαφοροποίηση του ατόμου ως προς το ρουχισμό, τους μορφασμούς, τους τρόπους συμπεριφοράς και γενικώς ως προς τον τρόπο ζωής, ταυτίζοντας έτσι την αφομοίωση με τον επιπολιτισμό.125Ikonomou, Th., 1989: Fragestellungen zur Integrationsdiskussion der neueren Migrationsforschung, in: Papalekas, Chr. J. (Hrsg.), 1989: Kulturelle Integration und Kulturkonflikt in der technischen Zivilisation. Campus, Frankfurt/Main, S. 264 - 286

55

Τα «race relations cycle» μοντέλα αποτελούν τις πρώτες θεωρητικές κοινωνιολογικές προσεγγίσεις

για την ένταξη των μεταναστών στις κοινωνίες υποδοχής και θεωρούν τη διαδικασία της

αφομοίωσης ως μία συνεχή, στοχοθετημένη και αδιαφανή συνέχεια πράξεων.

Ε.1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗΣ

Ο Eisenstadt (1954) ανέπτυξε τη θεωρία του για τη μετανάστευση στο έργο του «The Absorption of

Immigrants», ορίζοντας τη μετανάστευση ως την αλλαγή του τόπου διαμονής από ένα γνωστό, σε ένα

άλλο ξένο, κοινωνικό - πολιτισμικό περιβάλλον και παρουσιάζει τη συνολική διαδικασία της

μετανάστευσης σε ένα μοντέλο τριών φάσεων όπου οι φάσεις εδώ αφορούν στη μετανάστευση ως

ολοκληρωμένη διαδικασία.

Στην πρώτη φάση, ο Eisenstadt συμπεριλαμβάνει και αναλύει τη δημιουργία κινήτρων για

μετανάστευση κατά την οποία ο πιθανός μετανάστης αξιολογεί σε προσωπικό επίπεδο τα πιθανά

προτερήματα και μειονεκτήματα που μπορεί να προκύψουν σε περίπτωση αλλαγής του τόπου

διαμονής και σταθμίζει τους παράγοντες πίεσης και έλξης. Η απόφαση για τη μετανάστευση

έρχεται τότε ως αποτέλεσμα της απόκλισης μεταξύ του υπάρχοντος και του αναμενόμενου

βιοτικού επιπέδου στη χώρα - στόχο αποδημίας.

Στη δεύτερη φάση ακολουθεί η μετανάστευση κατά την οποία ο μετανάστης πραγματοποιεί την

επιθυμία του και μεταναστεύει σε μία εντελώς άγνωστη χώρα γι' αυτόν. Στο επίκεντρο της

δεύτερης φάσης δε βρίσκεται η αλλαγή του τόπου, αλλά οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που

ακολουθούν. Η μετανάστευση συνδέεται με περιορισμό της κοινωνικής συμμετοχής του ατόμου

και του μεγέθους της ζωής του σε ομάδες. Ο μετανάστης αποκόπτεται από τους περισσότερους

κοινωνικούς ρόλους τους οποίους είχε αναλάβει στη χώρα προέλευσης και προσανατολίζεται

πλέον σε ένα σχετικά στενό κύκλο δραστηριοτήτων και ομαδικής ζωής126. Τα επικοινωνιακά

δίκτυα που υπήρχαν μεταξύ της πρωτογενούς ομάδας και της κοινωνίας - κοινωνικό περιβάλλον,

συμμετοχή σε άτυπες ή οργανωμένες ομάδες - στη χώρα προέλευσης παύουν να υπάρχουν. Έτσι,

η διαδικασία της μετανάστευσης οδηγεί όχι μόνο σε περιορισμό των κοινωνικών σχέσεων και

των ρόλων που είχε ο μετανάστης στη χώρα προέλευσης και της κοινωνικής συμμετοχής του σε

ομάδες αλλά και σε αποπροσανατολισμό και ως ένα βαθμό σε από-κοινωνικοποίηση

(desocialization). Βάσει αυτού η απορρόφηση ως επιθυμητό τελικό αποτέλεσμα στο μοντέλο

126Eisenstadt, Sh. N., 1954: The Absorption of Immigrants. A comparative study based mainly on the Jewish community in Palestine and the State of Israel. Routledge and Kegan, P. LTD, London

56

ένταξης του Eisenstadt δεν είναι τίποτε άλλο από την επαναδημιουργία χώρων

δραστηριοποίησης και κοινωνικού προσανατολισμού.127

Η τρίτη φάση αφορά στην ενσωμάτωση του μετανάστη στη νέα κοινωνία που ολοκληρώνεται

μέσα από τρεις διαδικασίες μάθησης: την εκμάθηση νέων ικανοτήτων (γλώσσα, τεχνικοί ρυθμοί,

περιβαλλοντικός προσανατολισμός), την εκμάθηση νέων ρόλων και τη σταδιακή απόκτηση και

αναμόρφωση της εικόνας και του κοινωνικού γοήτρου του μετανάστη μέσα από την απόκτηση

ενός νέου συστήματος αξιών. Με τον επαναπροσδιορισμό του μετανάστη στη νέα κοινωνία,

μέσα από τον ορισμό των νέων ρόλων που αναλαμβάνει, μπορούν πλέον να πραγματοποιηθούν

οι προσδοκίες του. Δημιουργούνται νέα κανάλια επικοινωνίας με την ευρύτερη κοινωνία και

διευρύνεται η κοινωνική συμμετοχή του πέρα από τις πρωτογενείς ομάδες.

Για τον Eisenstadt (1954), η ενσωμάτωση επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεχιζόμενη συμμετοχή του

μετανάστη στα επιμέρους δομικά τμήματα της κοινωνίας υποδοχής, ενώ ο βαθμός της ενσωμάτωσης

εξαρτάται από το βαθμό της διεύρυνσης της συμμετοχής του στα βασικά (δομικά) τμήματα της

κοινωνίας υποδοχής, καθώς και της ταύτισής του με αυτά. Ανάλογα δε με το βαθμό στον οποίο

επιτυγχάνεται η ενσωμάτωσή του, ξεπερνιούνται και τα προβλήματα του μετανάστη που επιφέρει η

ίδια η μετανάστευση (κοινωνική και ψυχική ανασφάλεια) και η επίτευξη της ολοκληρωτικής

απορρόφησης (complete absorption) καθίσταται πιθανότερη.

Ο Eisenstadt ξεχωρίζει τέσσερις (4 ) διαφορετικές διαδικασίες ενσωμάτωσης που υλοποιούνται σε

τέσσερα επιμέρους δομικά τμήματα της κοινωνίας υποδοχής:

α) την προσαρμοστική ενσωμάτωση (Integration within the adaptive Sphere) ως διαδικασία κατά την

οποία οι μετανάστες αναπτύσσουν την ικανότητα να προσαρμόζονται σε βασικούς ρόλους που είναι

σημαντικοί για την κοινωνία υποδοχής (οικογένεια, εκπαίδευση, οικονομία και πολιτική). Στο διάστημα

αυτό οι μετανάστες μαθαίνουν τους νέους ρόλους, δημιουργούν κοινωνικές σχέσεις με το γηγενή

πληθυσμό και επιτυγχάνεται μια θετική ταύτιση με τις αξίες και τις δομές της χώρας υποδοχής.

Προϋπόθεση για την επιτυχή ενσωμάτωση είναι η ύπαρξη ετοιμότητας και επιθυμίας για ενσωμάτωση

από την πλευρά του μετανάστη, που συνδέονται όμως στενά με τις ευκαιρίες που είναι έτοιμη να

παραχωρήσει η χώρα υποδοχής. Οι προϋποθέσεις αυτές δείχνουν, ότι η διαδικασία της ένταξης είναι μια

διαδικασία αργή και κρίσιμη. Εάν η ενσωμάτωση αποτύχει, θα ακολουθήσει μία περίοδος αστάθειας 127 Esser, H. u.a., 1979: Ansätze zur Erklärung der Integration von Migranten - Theoretische Grundlagen zur Erforschung des Verhaltens ausländischer Arbeitnehmer in der Bundesrepublik Deutschland, in: Esser, H. u.a., 1979: Arbeitsmigration und Integration: Sozialwissenschaftliche Grundlagen, Koenigstein/Ts., Hanstein, S. 1-166 (Esser, 1979:25).

57

του μετανάστη ως προς τους ρόλους που έχει αναλάβει, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες

μορφές προσωπικής αποδιοργάνωσης. Η διαταραγμένη επικοινωνία και σχέση με το γηγενή πληθυσμό

λειτουργεί τότε ως εμπόδιο στην ενσωμάτωση. Σημαντικό ρόλο σε περιόδους αποδιοργάνωσης

αναλαμβάνουν άτομα της ελίτ της εθνοτικής ομάδας του μετανάστη ως διαμεσολαβητές (mediators,

transmitters ).

β) Τη λειτουργική ενσωμάτωση (Integration within instrumental Sphere). Στην πρώτη φάση της

μετανάστευσης οι μετανάστες αναπτύσσουν διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, για να

ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες τους. Οι δραστηριότητες αυτές είναι κυρίως λειτουργικής υφής και

έχουν στόχο τη χρησιμοποίηση κατά τον άριστο δυνατό τρόπο των ατομικών ικανοτήτων και

δεξιοτήτων τους για οικονομικό και επαγγελματικό όφελος. Αυτές οι στοχοθετημένες ενέργειες

προϋποθέτουν από την πλευρά των μεταναστών την αποδοχή και υιοθέτηση των ρόλων που είναι

σημαντικοί για την κοινωνία υποδοχής. Η εξομοίωση που έχει επέλθει στο μετανάστη ως αποτέλεσμα

της αποδοχής των ρόλων που αναμένει η κοινωνία υποδοχής για την επιτυχία του στόχου του στον

οικονομικό τομέα, δε σημαίνει οπωσδήποτε και την αποδοχή και την ταύτιση με τις αξίες που

συνδέονται με αυτούς τους ρόλους. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας έχει επέλθει απλώς μια

λειτουργική και στοχοθετημένη ενσωμάτωση.

γ) Την ενσωμάτωση στη σφαίρα της αλληλεγγύης (Integration within the solitary Sphere). Πρόκειται για

τη διαδικασία της ταύτισης και συμπαράστασης των μεταναστών στις κεντρικές αξίες της κοινωνίας

υποδοχής όπου αναπτύσσεται το αίσθημα του «ανήκειν» στη νέα κοινωνία και το κίνητρο για ενεργό

συμμετοχή στην κοινωνική ζωή της κοινωνίας υποδοχής. Η διαδικασία αυτή δεν είναι πάντα εύκολη και

αυτονόητη για τους μετανάστες. Οι πρωτογενείς ομάδες και η εθνική παροικία θα προσπαθήσουν να

μεταδώσουν παραδοσιακές εθνικές αξίες και να τις υπερασπίσουν απέναντι στην κοινωνία υποδοχής. Η

ύπαρξη εθνοτικής παροικίας προσφέρει όμως στους μετανάστες με την είσοδό τους στη νέα χώρα

βοήθεια προσαρμογής και κατ' αυτόν τον τρόπο μειώνει αβεβαιότητες που προέρχονται από την ίδια τη

μετανάστευση. Έτσι, λόγω της εξάρτισής τους από τη βοήθεια που τους παρέχεται από την εθνοτική

παροικία, θα παραμείνουν σε αυτή για αρκετό διάστημα. Η συμπαράσταση σε αξίες της χώρας

υποδοχής είναι δυνατή μόνο μέσα από την ύπαρξη επιθυμιών βελτίωσης της κοινωνικής τους θέσης και

αναμένεται σε ένα προχωρημένο στάδιο της μετανάστευσης, δηλαδή μετά από μακροχρόνια παραμονή.

Η παραμονή σε εθνοτικές ομάδες προέλευσης εμποδίζει κατά κανόνα τη θετική ταύτιση του μετανάστη

με την κοινωνία υποδοχής και ως εκ τούτου και το δρόμο προς την αφομοίωση. Η αποδοχή ή θετική

58

στάση του μετανάστη απέναντι σε αξίες της κοινωνίας υποδοχής μπορεί να τον οδηγήσουν σε

κοινωνικό - ψυχολογικές συγκρούσεις και ενοχές, κυρίως όταν οι κουλτούρες της κοινωνίας υποδοχής

και της κοινωνίας αποστολής διαφέρουν σε τέτοιο βαθμό μεταξύ τους, ώστε να φαίνονται

ασυμβίβαστες. Η κοινωνικό - ψυχολογική φόρτωση που δημιουργείται από την προσωπική προσπάθεια

για την αντιμετώπιση αυτών των καταστάσεων, προκαλεί στο μετανάστη καταστάσεις στρες. Σημαντικό

για τη διαδικασία αυτή είναι η διαπίστωση κοινών σημείων επαφής μεταξύ των δύο πολιτισμών που

προϋποθέτει την ετοιμότητα για διεθνοτική επαφή (επαφή και επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών).

δ) Την πολιτισμική ενσωμάτωση (Integration within cultural Sphere), στο επίκεντρο της οποίας

βρίσκεται η χρησιμοποίηση εκφράσεων και συμβόλων της κοινωνίας υποδοχής που παίζουν σημαντικό

ρόλο στην καθημερινότητα. Η πολιτισμική ενσωμάτωση συνδέεται με την ενσωμάτωση

συμπαράστασης που προϋποθέτει την αποδοχή και τη χρήση αισθηματικά φορτισμένων συμβόλων και

μοντέλων συμπεριφοράς της καθημερινότητας. Σύμβολα και μοντέλα συμπεριφοράς παίζουν σημαντικό

ρόλο στη ρύθμιση της καθημερινότητας. Στην περίπτωση που αυτά διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους η

πολιτισμική ενσωμάτωση θα επέλθει αργότερα, σε ένα περισσότερο προχωρημένο στάδιο της

ενσωμάτωσης.

Ο Eisenstadt τονίζει ότι δεν είναι απαραίτητο να ολοκληρωθούν όλες οι διαδικασίες ενσωμάτωσης και

ότι τμήματα της ζωής του μετανάστη από τη χώρα καταγωγής (βιώματα, εμπειρίες) με τα οποία

αισθάνεται δεμένος, εξαιρούνται από τη διαδικασία της ενσωμάτωσης. Ο ρυθμός, όπως και η

κατεύθυνση της κάθε διαδικασίας ενσωμάτωσης μπορεί να διαφέρουν, μπορεί επίσης να δημιουργηθούν

τριβές και συγκρούσεις και μεταξύ των διαδικασιών. Συχνά αποτέλεσμα της ανισορροπίας που

προκαλείται είναι τάσεις από-ενσωμάτωσης. Η ενσωμάτωση του μετανάστη στα δομικά τμήματα της

κοινωνίας υποδοχής είναι μια διαδικασία δύσκολη και πολύπλοκη, η οποία σχεδόν ποτέ ή σπάνια

ολοκληρώνεται πλήρως. Ο σχηματισμός της κοινωνίας υποδοχής σε μια πλουραλιστική κοινωνία

φαίνεται να είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της μετανάστευσης που έχει ως επακόλουθο και τη

δομική αλλαγή της κοινωνίας υποδοχής128.

Οι εθνοτικές ομάδες δε διαλύονται αλλά λόγω, της διαφορετικής μεταναστευτικής ιστορίας των ατόμων

που την αποτελούν και των διαφορετικών κοινωνικών θέσεων των μελών τους, δεν είναι ομοιογενείς

μεταξύ τους. Έτσι, δημιουργούν ένα δίκτυο με υποκουλτούρες, στο πλαίσιο των οποίων οι μετανάστες

128Eisenstadt, Sh. N., 1953: Analysis of Patterns of Immigration and Absorption of Immigrants, in: Population Studies 7, pp. 167-180

59

αναπτύσσουν ως ένα βαθμό τη νέα τους ταυτότητα. Σημαντικό για την προσαρμογή και την ένταξη των

μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής, σύμφωνα με τη θεωρία του Eisenstadt, είναι η ύπαρξη

πλουραλιστικού δυναμικού από την πλευρά της κοινωνίας υποδοχής και η ικανότητα μεταλλαγής της

ομάδας των μεταναστών. Και οι δύο προϋποθέσεις μαζί οδηγούν σε μία μακροχρόνια διαδικασία

δημιουργίας σταθερών κοινωνικών σχέσεων, σε όλους τους κοινωνικούς τομείς της κοινωνίας. Πάντοτε

όμως υπάρχει και η πιθανότητα της μη επίτευξης μιας επιτυχημένης ένταξης που μπορεί να εκφραστεί

με αποκλίνουσα συμπεριφορά.

Ο Eisenstadt ανέπτυξε τη θεωρία του με βάση τη μακροχρόνια μετανάστευση που αποτελεί τη μόνη

μορφή που θα μπορούσε να οδηγήσει σε διαδικασίες κοινωνικών αλλαγών. Η απορρόφηση ως τελικό

επιθυμητό αποτέλεσμα της ένταξης μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής, θεωρείται ανάλογη με την

ενσωμάτωση πληθυσμιακών τμημάτων σε σύνθετα κοινωνικά συστήματα, δηλαδή ως ένταξη σε

σημαντικά λειτουργικά κοινωνικά τμήματα, με διατήρηση των υπαρχόντων ιδιαιτεροτήτων και των

υποκουλτούρων που δημιουργούνται. Η θεωρία της ενσωμάτωσης του Eisenstadt θεωρείται από τους

επιστήμονες ως ιδιαίτερα σημαντική που λαμβάνει συστηματικά υπόψη την πολυστρωματοποίηση του

φαινομένου της ενσωμάτωσης και προβλέπει καθαρά τη δυνατότητα μιας «πλουραλιστικής

ενσωμάτωσης» 129

Οι όροι De- και Resocialitation παραπέμπουν στην πίεση - (αναπροσαρμογής που υφίστανται οι

μετανάστες. Η πίεση αυτή είναι έντονη και πάντοτε υπαρκτή, ανεξάρτητα από την κατηγορία στην

οποία ανήκουν οι μετανάστες (εργατικό δυναμικό, πρόσφυγες ή επιστήμονες. Αντί της έννοιας

Resocialization η Treibei προτείνει τον όρο «δεύτερη κοινωνικοποίηση»(Zweite socialization) που

εκφράζει ότι με τη μετανάστευση η προσωπικότητα του ατόμου εξελίσσεται σε μια πιο σύνθετη.130

Δέκα χρόνια μετά την έρευνα του Eisenstadt δημοσιεύτηκε μία νέα έρευνα, η οποία θεωρείται σήμερα

κλασσική. Ο κοινωνιολόγος Milton M. Gordon (1964) στο έργο του «Assimilation in American Life»

ερευνά τις αλληλεξαρτήσεις που υπάρχουν μεταξύ της αφομοίωσης και της κοινωνικής δομής στην

κοινωνία υποδοχής. Σύμφωνα με τον Gordon, η αφομοίωση είναι ένα σχεσιακό στοιχείο αναφοράς. Ως

αποτέλεσμα της δι- εθνοτικής επικοινωνίας, η αφομοίωση εξαρτάται από τον καταμερισμό των

οικονομικών και πολιτικών πόρων στον τόπο διαμονής. Η θέση που παίρνει το άτομο μέσα σε ένα

κοινωνικό σύστημα ταξικά διαφοροποιημένο και εθνικά μεικτό, όπως και η κατάταξή του σε ορισμένες

129 (Esser, 1979130 (Treibei, 1990

60

κοινωνικές υποομάδες που ορίζονται από τη διασταύρωση της εθνοτικής και θρησκευτικής κατάταξης

και τη θέση που κατέχουν στην ιεραρχία της εξουσίας, αντανακλά την απολαβή πολιτικών, οικονομικών

και κοινωνικών πόρων δύναμης. Για την κατάταξη των μεταναστών σε ανάλογες θέσεις ο Gordon

εισήγαγε τον όρο “ethclass” Από τη στιγμή που ο μετανάστης εισέρχεται σε ένα κοινωνικό σύστημα

που είναι δομημένο όπως το αναφερόμενο, τότε η ένταξή του αυτή σημαίνει αυτόματα και την

εισαγωγή του στην κατηγορία “ ethclass ”. Η κατάταξή του στην κατηγορία της “ethclass ” συμβαδίζει

με την πραγματοποίηση των πολιτικών και δομικών προσδοκιών απέναντι στο σύστημα αυτό.

Ο Gordon ταυτίζει τον όρο ενσωμάτωση με τη «δομική αφομοίωση». Η ενσωμάτωση επέρχεται, όταν

υπερβαίνονται οι φοβίες και τα στερεότυπα απέναντι σε άλλες εθνικές ομάδες και επιτυγχάνεται αλλαγή

στη στάση και τη συμπεριφορά των ατόμων. Επομένως πρόκειται για μια ατομική διαδικασία που

εκφράζεται με την ανάληψη σχέσεων πέραν της πρωτογενούς ομάδας στην οποία ανήκουν. Αυτό

προϋποθέτει την ετοιμότητα από την πλευρά του μετανάστη για συμμετοχή στην κοινωνική ζωή άλλων

εθνοτικών ομάδων131.Ο ίδιος διαπιστώνει στην έρευνά του ότι η δομική αφομοίωση (συμμετοχή πέραν

της πρωτογενούς ομάδας, σε συλλόγους, ομάδες και θεσμούς της κοινωνίας υποδοχής) δε συναντάται

συχνά. Στην καλύτερη περίπτωση οι μετανάστες έχουν αποδεχθεί και εξομοιωθεί στον τρόπο

συμπεριφοράς (γλώσσα, σύμβολα, εκφράσεις) του πληθυσμού της κοινωνίας υποδοχής. Ακόμη και εάν

επέλθει η πολιτισμική αφομοίωση, αυτό δε σημαίνει ότι θα ακολουθήσουν αυτόματα και οι άλλες

φάσεις της αφομοίωσης για την ολοκλήρωση της διαδικασίας.

131 Gordon, Μ. Μ., 1964: Assimilation in American Life. The Role of Race, Religion and National Origin. Oxford University Press, New York

61

Ε.2 ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

ΜΟΝΤΕΛΟ ΈΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο κοινωνιολόγος Hans Joachim Hoffmann-Nowotny(1973), ως ο πρώτος

γερμανόφωνος ερευνητής της μετανάστευσης, στο έργο του «Soziologie des Frem darbeiter problemss»

62

ανέπτυξε τη «θεωρία δομικών και ανομικών132 εντάσεων133» (Theorie der stucturellen und anomischen

Spannungen). Την τοποθετεί στο μακρό-κοινωνιολογικό επίπεδο, στο πλαίσιο μιας γενικής θεωρίας

συστήματος (General System Theory) βάση της οποίας προσπάθησε να αναπτύξει διαφορετικά μοντέλα

μετανάστευσης και ένταξης μεταναστών εργατικού δυναμικού.

Στο μοντέλο των δομικών και ανομικών εντάσεων, χρησιμοποιεί τους όρους «εξουσία» και «γόητρο»

ως κεντρικούς ορισμούς της στρουκτούρας μιας κοινωνίας. Στο πλαίσιο αυτό ορίζει την άνιση

132 Δομική ανομία είναι έννοια που χρησιμοποιεί ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον (Robert K. Merton) προκειμένου να περιγράψει και να εξηγήσει την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Ορίζοντάς την σε αδρές γραμμές, θα λέγαμε ότι πρόκειται για την ένταση που προκαλείται στο άτομο όταν οι παραδεδεγμένοι κανόνες συγκρούονται με την κοινωνική πραγματικότητα. Δανειζόμενος την έννοια αυτή από τον κοινωνιολόγο Εμίλ Ντιρκέμ, ο Μέρτον την επεκτείνει και της αποδίδει μεγαλύτερη πρακτική αξία απελευθερώνοντάς την από τα στενά όρια της μελέτης του κοινωνικού φαινομένου της αυτοκτονίας (La Suicide). Κατ' αυτόν το τρόπο, μάλιστα, εγκαινιάζει και τη μετάβαση από την κλασική στη μοντέρνα κοινωνιολογία. Αναπτύσσοντας, λοιπόν, τις θέσεις του περί ανομίας ο Μέρτον γίνεται ο εισηγητής μίας τυπολογικής προσέγγισης της εγκληματικής συμπεριφοράς, εκθέτοντας πέντε πιθανούς τρόπους αντίδρασης του κοινωνικού υποκειμένου. Μία από τις ιδέες που υποστήριζε θερμά ο Μέρτον ήταν πως οι εντάσεις, οι αντιθέσεις, οι διαμάχες και οι συγκρούσεις μέσα στο κοινωνικό κατασκεύασμα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Δεν μπορούσε να το φανταστεί ποτέ σε απόλυτη ισορροπία. Άλλωστε οι όροι που χρησιμοποιεί για να περιγράψει τα κοινωνικά φαινόμενα είναι κατά κύριο λόγο συγκρουσιακοί-π.χ ανομία-. Δικαίως, λοιπόν, αποκαλείται θεωρητικός της σύγκρουσης. Ο Μέρτον, όπως άλλωστε αναφέρθηκε παραπάνω, έρχεται να διευρύνει την έννοια της ανομίας, της οποίας πρώτος εισηγητής υπήρξε ο Εμίλ Ντιρκέμ. Ο τελευταίος πίστευε ότι στις σύγχρονες κοινωνίες οι παραδοσιακοί κανόνες και πρότυπα ατονούν χωρίς να αντικαθίστανται από άλλους. Υποστήριζε, μάλιστα, ότι η ανομία υπάρχει όταν δεν υπάρχουν σαφή πρότυπα που να προσδιορίζουν τη συμπεριφορά σε μία συγκεκριμένη περιοχή της κοινωνικής ζωής. Σε αυτήν την περίπτωση, οι άνθρωποι αισθάνονται αποπροσανατολισμένοι και αγχώνονται. Έτσι, κατά τον Durkheim, η ανομία γίνεται ένας από τους παράγοντες που εξηγούν την αυτοκτονική τάση των ανθρώπων.

Στα πλαίσια της ανάλυσής του ο Μέρτον αναπτύσσει τέσσερις εκδοχές της ανομίας:

Ανομία 1: η ανομία ορίζεται ως μία ρήξη των κοινωνικών κανόνων που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του ατόμου και κατ' επέκταση οδηγεί στη διασάλευση της κοινωνικής συνοχής. Η εμφάνιση της ανομίας συνεπάγεται την έκπτωση της σημασίας που αποδίδει το άτομο στους θεσμοθετημένους κανόνες και τις κοινωνικά συμβατές μορφές συμπεριφοράς. Το γεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα μέλη της ίδιας κοινωνίας να μη μοιράζονται την ίδια αίσθηση για το τί είναι σωστό και τί δεν είναι, τί πρέπει και τί δεν πρέπει.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του τύπου ανομίας όπου ακολουθούνται διαφορετικοί κανόνες κάτω από την ίδια εντολή είναι αυτό που συναντάμε στο χώρο της εκπαίδευσης. Τόσο το σχολείο όσο και το πανεπιστήμιο είναι δομές που υπηρετούν τον ίδιο θεσμό, αυτόν της εκπαίδευσης. Στόχος και των δύο είναι να μορφώσουν, να εκπαιδεύσουν... Όπως, λοιπόν, είναι φυσικό μοιράζονται πολλές κοινές αξίες και νόρμες, παράλληλα όμως διαφοροποιούνται και σε άλλες. Έτσι από τη μία στο σχολείο υπηρετείται η αξία της συμμόρφωσης, ενώ στο πανεπιστήμιο η αξία της πρωτοτυπίας. Επομένως, πράγματι αξίες που αναφέρονται στην ίδια εντολή είναι δυνατόν να συγκρούονται.

Ανομία 2: η δεύτερη εκδοχή της ανομίας αναφέρεται στη σχέση ανάμεσα στις νόρμες και τις αξίες που ρυθμίζουν την ίδια μορφή συμπεριφοράς. Οι κανόνες-νόρμες μπορεί να είναι σύμφωνες με τις αξίες στην περίπτωση που η συμπεριφορά βοηθάει στην κατάκτηση του στόχου. Αντίθετα, οι κανόνες δε συμβαδίζουν με τις αξίες όταν η οριζόμενη συμπεριφορά δεν εξυπηρετεί στην επίτευξη των στόχων ή ακόμη χειρότερα παρεμποδίζει την επίτευξή τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η συμπεριφορά που εκδηλώνουν οι αθλητές σ' έναν αγώνα. Στόχος τους είναι η νίκη με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτή και όχι η νίκη μέσω κοινωνικά παραδεκτών διαδικασιών ή πιο απλά μέσω νομίμων μέσων. Μία επίσης υπερβολική μορφή αυτής της ασυμφωνίας είναι όταν οι αρχικοί στόχοι που θέτει το υποκείμενο παραβλέπονται(ή ακυρώνονται) ενώ η χρησιμοποίηση των σύμφωνων με το νόμο μέσων ανάγεται σε αυτοσκοπό του

63

κατανομή της εξουσίας και του γοήτρου ως δομικές εντάσεις (stucturelle Spannungen), που όταν

υπερβαίνουν κάποια όρια εξελίσσονται σε ανομικές εντάσεις (anomische Spannungen). Ως αντίδραση

σε αυτές ακολουθεί ανομική συμπεριφορά που στρέφεται σε μια εξισορρόπηση μεταξύ εξουσίας και

γοήτρου, χωρίς να έχει όμως αντιμετωπιστεί η πρωτογενής δομική ένταση.134 H επιθυμητή

εξισορρόπηση στο πλαίσιο μιας κοινωνίας μπορεί να επιτευχθεί με την κάλυψη υψηλότερων

κοινωνικών θέσεων, δηλαδή μέσω κοινωνικής κινητικότητας.

Ο Hoffmann-Nowotny χρησιμοποιεί το σύστημα αυτό και στις διακρατικές σχέσεις, σημειώνοντας ότι

σε περιπτώσεις μη επίτευξης κοινωνικής ανόδου στη χώρα καταγωγής ακολουθεί η μετανάστευση. Για

την ενσωμάτωση των μεταναστών στη χώρα υποδοχής για τον Hoffmann-Nowotny σημαντικό ρόλο

παίζει η δομή της, ενώ προϋπόθεση για την κάλυψη σημαντικών κοινωνικών θέσεων από τους

μετανάστες είναι η ανοιχτή κοινωνία. Σε σχέση με αυτό διαπιστώνει μια διαστρωμάτωση προς τα κάτω

της γηγενούς κοινωνίας, δηλαδή μια διεύρυνση της υπάρχουσας κοινωνικής δομής προς τα κάτω με ένα

εθνικά ξένο και χωρίς πολιτικά δικαιώματα κοινωνικό στρώμα, 135που δημιουργεί νέες οικονομικές

ευκαιρίες για τη χώρα υποδοχής και ευκαιρίες κοινωνικής ανόδου στον αυτόχθονα πληθυσμό. Υπάρχει

όμως μεγάλη πιθανότητα οι αλλοδαποί μετανάστες να θεωρηθούν από την πλευρά του γηγενούς

πληθυσμού που δε θα ωφεληθεί από τις προσφερόμενες δυνατότητες κοινωνικής ανόδου ως «απειλή»

υποκειμένου και γίνεται εμμονή(π.χ. οι γραφειοκράτες ή οι θρησκευτικά φανατισμένοι). Ως προς τα μέσα, τέλος, σε αυτήν την περίπτωση μπορούν να διαφοροποιηθούν οι τεχνικές αλλά όχι οι θεσμοί-κανόνες από τις οποίους εκπορεύονται.

Ανομία 3: η εκδοχή αυτή της ανομίας αναφέρεται στη διάσταση ανάμεσα στο θεσμικό κατασκεύασμα και στο κατασκεύασμα των ευκαιριών. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Μέρτον στην περιγραφή αυτού του είδους ανομίας: "Θεωρήσεις της ηθικής και της σκοπιμότητας σπάνια συμπίπτουν. Συνοπτικά, θα λέγαμε ότι η ανομία αυτή εμφανίζεται όταν υπάρχει δυσλειτουργικότητα ανάμεσα στους πολιτισμικούς κανόνες και στόχους και στις κοινωνικά κατασκευασμένες ικανότητες των μελών της κοινωνίας να δράσουν σε συμφωνία με αυτούς. Η πρόσβαση των ατόμων στη χρησιμοποίηση κοινωνικά συμβατών μέσων θα καθορίσει την πρόκληση ή μη της ανομίας. Ανομία 4: η τέταρτη μορφή ανομίας γεννιέται μέσα από τη σχέση ανάμεσα στο κατασκεύασμα των νορμών και σ' αυτό των ιδεών. Μιλώντας για ιδέες αναφερόμαστε στις πεποιθήσεις του υποκειμένου για τις νόρμες και τις αξίες, τους ρόλους και τους θεσμούς. Έτσι, προκύπτουν δύο μορφές αντίδρασης: α)αυτοί που πραγματικά υιοθετούν συγκεκριμένα πιστεύω και β)αυτοί που δεν το κάνουν(αν και υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα άτομα αυτά τηρούν τις δεδομένες αρχές μόνον όταν εκτίθενται δημόσια ή μετέχουν σε τελετές). Αυτό το είδος ανομίας, λοιπόν, εμφανίζεται καθώς μεγάλος αριθμός ανθρώπων αρχίζει να αποξενώνεται από την κοινωνία, η οποία τους υπόσχεται στην αρχή αυτό που στη συνέχεια τους αρνείται στην πραγματικότητα. Τότε η παραίτηση από την υποταγή στην καθεστηκυία τάξη είναι αυτό που στο τέλος ονομάζουμε ανομία. Merton,R. K.(1938). Social Structure and Anomie. American Sociological Review, vol.3, no.5, p.672-682. http :// www . jstor . org / Τελευταία πρόσβασή 20/01/2016133 http://www.encephalos.gr/pdf/49-4-02g.pdf Τελευταία πρόσβασή 20/01/2016134 Das [anomische Verhalten ist] auf einen Ausgleich von Macht und Prestige gerichtet, ohne dass dabei zunaechts die ursprüngliche strukturelle Spannung gelöst wird» (Hoffmann-Nowotny, 1973:11).135 Seifert, W., 1995: Die Mobilität der Migranten. Die berufliche, ökonomische und soziale Stellung ausländischer Arbeitnehmer in der Bundesrepublik. Eine Laengstschnittanalyse mit dem Sozio-oekonomischen Panel, 1984-1989, Sigma, Berlin

64

για τη δική τους κοινωνική θέση, το οποίο ο Hoffmann-Nowotny τοποθετεί στην προσωπική σφαίρα και

το εξηγεί ως ένα ατομικό ψυχολογικό πρόβλημα χωρίς επιρροή στο σύνολο της κοινωνίας.

Κεντρικές έννοιες στη θεωρία του, η οποία εφαρμόστηκε για την ένταξη μεταναστών εργατικού

δυναμικού στην Ελβετία και τη Γερμανία, είναι οι όροι «εξουσία» (Macht) και «γόητρο» (Prestige).Για

τον Hoffmann-Nowotny, η μετανάστευση είναι ένας μηχανισμός, με τη βοήθεια του οποίου οι

κοινωνικές μονάδες αλλάζουν την κοινωνική τους θέση, πραγματοποιώντας μια κάθετη κινητικότητα.

Μέσα από τη μετανάστευση όμως πραγματοποιείται και η μεταφορά κοινωνικών εντάσεων από τη χώρα

προέλευσης στη χώρα υποδοχής.

Το μοντέλο φάσεων της ενσωμάτωσης του Hoffmann-Nowotny βασίζεται στο μοντέλο της αφομοίωσης

του Eisenstadt (1954). Στα τρία επίπεδα της απορρόφησης του Eisenstadt, «επιπολιτισμός», «ένταξη»

και «διασπορά» ο Hoffmann-Nowotny αντιπαραθέτει τους όρους «αφομοίωση» και «ενσωμάτωση136»

και διακρίνει δύο διαστάσεις, του πολιτισμού (Kultur) και της κοινωνίας, ορίζοντας ως πολιτισμό τη

δομή των συμβόλων και ως κοινωνία τη δομή των κοινωνικών θέσεων στην κοινωνική πραγματικότητα.

Η αφομοίωση ορίζεται ως συμμετοχή στον πολιτισμό και η ενσωμάτωση ως συμμετοχή στην κοινωνία

υποδοχής.

Η διαδικασία της ένταξης μεταναστών ακολουθεί

α) μέσα από τη φάση της τοποθέτησης στο χαμηλότερο κοινωνικό στρώμα που αντιστοιχεί στη δομική

αφομοίωση,

β) της ενσωμάτωσης, με τη διεθνοτική δικτύωση του ατόμου και

γ) της προσαρμογής στην κουλτούρα του συστήματος υποδοχής που ορίζεται ως αφομοίωση.

Στην τέταρτη και τελευταία φάση ακολουθεί η κοινωνική συμμετοχή, με την απόκτηση κοινωνικών και

πολιτικών δικαιωμάτων, με την οποία επιτυγχάνεται η πλήρης ενσωμάτωση (Nauck,1988).

Η ενσωμάτωση έχει επέλθει όταν οι μετανάστες συμμετέχουν σε κοινωνικές αξίες (επαγγελματική

θέση, επίπεδο μισθού) και σε οργανώσεις της κοινωνίας υποδοχής (συνδικαλιστικές ενώσεις,

σύλλογοι).137 Η διαδικασία αυτή προϋποθέτει ότι η κυρίαρχη ομάδα έχει αποδεχθεί τη διαφορετικότητα

136 Hoffmann - Nowotny, H. - J, 1973: Soziologie des Fremdarbeiterproblems. Eine theoretische und empirische Analyse am Beispiel der Schweiz, Stuttgart137 (Hoffmann-Nowotny, H- J., 1987: Gastarbeiterwanderungen und soziale Spannungen, in: Reimann/Reimann (Hrsg), 1987: Gastarbeiter. Analyse und Perspektiven eines sozialen Problems. Westdeutscher Verlag, Opladen, S. 46-66

65

των μεταναστών, την έχει κατανοήσει και επιθυμεί τη συνεργασία. Το άτομο ή η ομάδα διατηρεί την

εθνική του (της) ταυτότητα. Το μέγεθος της ενσωμάτωσης μετρά το βαθμό συμμετοχής στις κοινωνικές

αξίες και τους οργανισμούς της κοινωνίας υποδοχής, ενώ το μέγεθος της αφομοίωσης μετρά το βαθμό

συμμετοχής σε στοιχεία του πολιτισμού (γλώσσα, αξίες, κανόνες). Όσο μεγαλύτερες είναι οι ευκαιρίες

που έχει ο μετανάστης να ενσωματωθεί στην κοινωνία υποδοχής, τόσο περισσότερο αυξάνει και ο

βαθμός της αφομοίωσης. Η ετοιμότητα για αφομοίωση καθώς και η επίτευξη της αφομοίωσης των

μεταναστών εξαρτάται από την ετοιμότητα για την ενσωμάτωσή τους από την πλευρά της χώρας

υποδοχής. Αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία της ενσωμάτωσης προηγείται της αφομοίωσης.

Σημαντικός, και για τις δύο διαδικασίες, είναι ο ρόλος της κοινωνίας υποδοχής και της πολιτικής. Η

πολιτεία δεν μπορεί να απαιτεί από τους μετανάστες να προσαρμοστούν σε συνήθειες και παραδόσεις

της κοινωνίας υποδοχής πριν καθοριστεί το πολιτικό πλαίσιο της ενσωμάτωσης. Εάν οι μετανάστες

διατηρούνται στο περιθώριο της κοινωνίας, δεν είναι δυνατόν να αναμένεται από αυτούς ότι θα

καταβάλουν ιδιαίτερες προσπάθειες για τη συμμετοχή τους στον πολιτισμό της χώρας υποδοχής.

Προβλήματα δημιουργεί και η απαίτηση για αφομοίωση των μεταναστών, αφού αδιευκρίνιστο

παραμένει το ερώτημα, που ή σε τι θα έπρεπε να αφομοιωθούν; Οι απαιτήσεις της κοινωνίας υποδοχής

απέναντι στους μετανάστες να αφομοιωθούν στην κυρίαρχη κουλτούρα της μεσαίας τάξης είναι

ανεπίτρεπτες. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι και η αυτόχθονη κατώτερη τάξη μόνο, εν μέρες

συμμετέχει στην κουλτούρα της συνολικής κοινωνίας. Οι δε μετανάστες συνήθως έρχονται σε

επικοινωνία μέσω της εργασίας τους, μόνο με την αυτόχθονη κατώτερη τάξη. Η επιτυχής δε συμμετοχή

τους στην οικονομική διαδικασία σημαίνει ότι βρίσκονται σε θέση να χρησιμοποιούν στο χώρο και στο

χρόνο απαραίτητες αξίες και κανόνες και να συμπεριφέρονται ανάλογα. Αυτό αποδεικνύει ότι οι

μετανάστες έχουν τμηματικά ενσωματωθεί. Η πίεση που ασκείται στους μετανάστες για αφομοίωση, η

καθυστέρηση της οποίας μπορεί να οφείλεται σε δομικά προβλήματα, δημιουργεί σε αυτούς

ψυχολογικά προβλήματα. Σύμφωνα με τον Hoffmann-Nowotny, η μεταναστευτική πολιτική που

λαμβάνει υπόψη και την ψυχική υγεία των μεταναστών, χωρίς πιέσεις για αφομοίωση, προωθεί την

ενσωμάτωση τους. Με άλλα λόγια, η ενσωμάτωση δεν μπορεί να επιτευχθεί με μέσα πίεσης για

αφομοίωση, αλλά η προώθηση της ενσωμάτωσης ή μια επιτυχής ενσωμάτωση δημιουργεί τη βάση για

την αφομοίωση.

Ε.3 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ-ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ

ΑΠΟΔΟΧΗΣ

66

Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές του μεταναστευτικού φαινομένου, η σύγχρονη μεταναστευτική

πολιτική αναφέρεται στη ρύθμιση και τον έλεγχο των όρων εισόδου, απασχόλησης παραμονής και

αναχώρησης των μη – πολιτών μιας κοινωνίας και ταυτόχρονα διαμορφώνεται από τις πολιτικές που

καθορίζουν τη διαβίωση των ήδη εγκατεστημένων μεταναστών, αναφέρεται δηλαδή στις συνθήκες

ένταξης και ενσωμάτωσης τους. Με την σειρά τους αυτές οι συνθήκες καθορίζονται σε σημαντικό

βαθμό από τις επι μέρους πλευρές της κοινωνικής πολιτικής, όπως είναι η εκπαιδευτική πολιτική, η

πολιτική στέγασης, υγείας και κοινωνικής ασφάλισης και οι πολιτικές απασχόλησης που εφαρμόζονται

για τους αλλοεθνείς κατοίκους μιας χώρας.138

Οι όροι της ένταξης και της ενσωμάτωσης εν γένει περιγράφουν τις διαδικασίες και τον βαθμό

συμμετοχής του ατόμου σε ένα κοινωνικό σύστημα. Στην περίπτωση των μεταναστών, αυτές οι

διαδικασίες, καθορίζονται από τις συνθήκες ανασύστασης της σχέσης του ατόμου με την κοινωνία

υποδοχής και τους όρους συμμετοχής σε αυτή.139Πρόκειται για πολιτικές που καθορίζουν σε σημαντικό

βαθμό τις διαδικασίες άρνησης ορισμένων αξιών, αναφορικά με την άσκηση καθημερινών

δραστηριοτήτων και την υιοθέτηση εκείνων που αρμόζουν περισσότερο προς τις συνθήκες και τους

όρους διαβίωσης στη νέα χώρα.

Η ένταξη του μετανάστη προϋποθέτει την ανάπτυξη ή την εξειδίκευση μέτρων κοινωνικής οργάνωσης

από μέρους του κράτους, αλλά και την υιοθέτηση πρακτικών σύμφωνα με τους κανόνες της κοινωνικής

οργάνωσης της χώρας υποδοχής από τον μετανάστη. Ακόμα προϋποθέτει την εν μέρει τουλάχιστον

αποδοχή των βασικών αξιών και πρακτικών διασφάλισης των όρων αναπαραγωγής της υφιστάμενης

κοινωνικής οργάνωσης στη νέα χώρα. Αντίστοιχα, η ενσωμάτωση, σε διάκριση από την αφομοίωση που

προϋποθέτει την πλήρη αποδοχή των αξιών της χώρας υποδοχής, καθώς και την πλήρη άρνηση της εκ

της γέννησης διαφορετικής εθνοτικής ταυτότητας, προσδιορίζεται κυρίως από την ανασύνθεση των

αξιών της χώρας υποδοχής, με τη διαμόρφωση ενός νέου μείγματος που συνεπάγεται την ισότιμη

παρουσία των διαφορετικών εθνοτικών ταυτοτήτων.

Ο άνθρωπος εντάσσεται στο κοινωνικό σύνολο με την διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Είναι αυτή η

διαδικασία που ξεκινώντας από τη μηδενική στιγμή της γέννησης του ανθρώπου, αρχίζει μια διαδικασία

ένταξης και προσαρμογής του στην κοινωνία που ολοκληρώνεται με το πέρας της ζωής του. Κατά τη

138Sole. C (2003), «European Policy in immigration», Transfer, EUI, Brussels, 3/03, pp.401-415.139 Κ. Δήμουλας (2006), Παράμετροι ένταξης των οικονομικών μεταναστών στην ελληνική κοινωνία: Η περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής, στο χρ. Μπάκαβος και Δ. Παπαδοπούλου (επιμ), Μετανάστευση και ένταξη μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής, Gutenberg.

67

διάρκεια αυτής της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης κάποιοι παράγοντες παίζουν πρωταρχικό ρόλο,

έτσι ώστε η ένταξη του να επιτευχθεί επιτυχώς, να επιτευχθεί εν μέρει, να επιτευχθεί για μια

συγκεκριμένη χρονική περίοδο, να διακοπεί και να ξαναρχίσει από την αρχή ή να μην πραγματοποιηθεί

ποτέ ολοκληρωτικά. Επίσης θα πρέπει να τονιστεί ότι η διαδικασία ένταξης δεν είναι μια και μοναδική,

αντίθετα υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές ένταξης, τόσες όσες προωθεί και ή έστω εκ των

υστέρων νομιμοποιεί η ίδια η κοινωνία. Οι όροι Ένταξη και Αποκλεισμός, είναι απόλυτα

συμπληρωματικοί και ετεροκαθορισμένοι.140Ο ένας προσδιορίζεται σε σχέση με τον άλλο.

Οι πολλαπλές και ποικίλες μορφές ένταξης και ενσωμάτωσης αποτελούν επίσης μια σοβαρή

διαπίστωση. Δεν υπάρχει μια δεδομένη ένταξη ή ενσωμάτωση. Η κοινωνία δεν προωθεί στις

περισσότερες των περιπτώσεων μια διαδικασία ένταξης ή μια διαδικασία ενσωμάτωσης που είναι

κοινώς αποδεκτή, αλλά προωθεί πολλές, διαφορετικές και καμιά φορά αλληλοσυγκρουόμενες μορφές

ένταξης και ενσωμάτωσης. Οι πολιτικοί όροι ένταξη και ενσωμάτωση αποκτούν πολύ μεγάλη

βαρύτητα για το τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι, σε μια κοινωνία και αποτελεί πάντα προϊόν πολιτικής

ερμηνείας, αλλά και κοινωνικής αποδοχής ή μη αποδοχής. Στην Αγγλία, οι παραπάνω όροι είναι άμεσα

και σχεδόν αποκλειστικά συνδεδεμένοι με τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας. Η αγγλοσαξονική

παράδοση δίνει σαφή προτεραιότητα στη συμμετοχή, στην επιχειρηματικότητα και στην ανάπτυξη της

που σημαίνει κατ’ επέκταση και την ανάπτυξη της κοινωνίας και μέσα από αυτή την πραγματικότητα

υπερασπίζεται την ένταξη των μελών της.141Εδώ αναφερόμαστε στην επαγγελματική ένταξη

υπονοώντας ότι αυτή προκαλεί αλλά και βοηθάει σε μια μορφή ευρύτερης κοινωνικής ένταξης.

Ο όρος Κοινωνική Ένταξη(το λατινικό Insertion) διαφέρει από τον λατινικό όρο Inclusion.142 Στον όρο

Insertion αναγνωρίζεται συνήθως η διαδικασία της ένταξης κατά την διάρκεια της δευτερογενούς

κοινωνικοποίησης(δηλαδή απασχόληση, συμμετοχή σε συνδικαλιστικούς φορείς, στα κοινά κ.λπ.), ενώ

στον όρο Inclusion αναγνωρίζονται οι βασικοί άξονες της πρωτογενούς κοινωνικοποίησης (οικογένεια,

σχολείο, συμμετοχή στην κοινωνία γενικότερα).

Οι όροι όμως ένταξη και ενσωμάτωση ως πολιτικοί όροι, τέθηκαν στο επίκεντρο του δημόσιου

διαλόγου όταν αυξήθηκε στην Ευρώπη το φαινόμενο της μετανάστευσης και μπήκε στο επίκεντρο του

140 Δ. Παπαδοπούλου(2006), Μορφές κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών. Το παράδειγμα της περιφέρειας Αττικής, , στο χρ. Μπάκαβος και Δ. Παπαδοπούλου (επιμ), Μετανάστευση και ένταξη μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής, Gutenberg.141 R. Levitas (2004), « Η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού», στο Πετμεζίδου Μ., Παπαθεοδώρου Χ(επιμ)., Φτώχεια και κοινωνικός Αποκλεισμός, Αθήνα: Εξάντας.142 ό.π. σελ., 305

68

επιστημονικού ενδιαφέροντος. Η Γαλλία π.χ. για πολλά χρόνια αγνοούσε την ταυτότητα της ως χώρα

μετανάστευσης. Αυτό γίνεται κατανοητό αν κάποιος κοιτάξει την γαλλική κοινωνική επιστήμη, αλλά

και την επίσημη μεταναστευτική πολιτική143. Οι όροι αποκοινωνικοποίηση και

επανακοινωνικοποίηση, αποπολιτισμοποίηση, αφομοίωση, ενσωμάτωση και ένταξη, είναι όροι που

αν και ποιοτικά εκδηλώνουν μια διαφορετική ένταση και περιεχόμενο, λειτούργησαν ως σανίδες

σωτηρίας για τις εκάστοτε διαφορετικές κυβερνήσεις με τον ίδιο πάντα πολιτικό στόχο: να κάνουν λίγο

πολύ «αόρατους» τους μετανάστες, «οι οποίοι έτσι και αλλιώς φαίνονται», για να διατηρήσουν την

κοινωνική συνοχή μιας κοινωνίας που ακουμπούσε πάνω στην εθνική ιδέα και στις εθνικές της αξίες

της δημοκρατίας και της ισότητας.

Τελικά μετά από την κριτική που δέχτηκαν από τους διανοούμενους επικράτησαν οι όροι ενσωμάτωση

και ένταξη, που παρέπεμπαν περισσότερο στη γνώση της γλώσσας, στη συμμετοχή στο σχολείο και

στην αγορά εργασίας, αλλά δεν έθιγαν στοιχεία πολιτισμικά, θρησκευτικά και καθαρά ιδιωτικά του

ατόμου. Από την άλλη πλευρά, οι μετανάστες εξυπηρετούσαν την δημογραφική πολιτική γεννήσεων,

την οικονομική ανάπτυξη και την συντήρηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που πληττόταν βαριά

από την ήδη παγκοσμιοποιημένη γαλλική οικονομία και άρα αποτελούσαν «το αναγκαίο κακό»

Σήμερα οι όροι ένταξης και ενσωμάτωσης παραπέμπουν σε διαφορετικής έντασης φαινόμενα, αν και όχι

ξεκάθαρα οροθετημένα. Οι τομείς της καθημερινής ζωής του ατόμου που άπτονται του δημοσίου βίου

του(η απασχόληση η κατοικία, η γλώσσα και η εκπαίδευση σε ελληνικό σχολείο) αποτελούν τους

βασικούς παράγοντες μιας κοινωνικής ένταξης, ενώ αντίθετα η σφαίρα του ιδιωτικού βίου(οικογένεια,

θρησκεία, πολιτισμικές διαστάσεις) και οι δραστηριότητες του ατόμου μέσα σε αυτήν παραπέμπουν σε

μια κοινωνική ενσωμάτωση που σαφώς υποδηλώνει μια διαφορετική σχέση με την ελληνική κοινωνία

και τους Έλληνες. Με την έννοια αυτή, η διάκριση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού βίου, θεμελιώδης

αρχή των δημοκρατικών κοινωνιών προσανατολίζει καθοριστικά τις διαδικασίες ένταξης και

ενσωμάτωσης για τους μετανάστες. Για ενσωμάτωση αναφερόμαστε συνήθως ξεκάθαρα στα παιδιά

δεύτερης γενιάς.

Η ένταξη στην Ελλάδα, περνά μέσα από την νομιμοποίηση του μετανάστη, αλλά και η νομιμοποίησή

του εξαρτάται ως ένα βαθμό από την ύπαρξη απασχόλησης και την συνεχή παρουσία του στην αγορά

εργασίας. Αντίθετα η νομιμοποίησή του, δεν σχετίζεται παρά ελάχιστα με το μορφωτικό του επίπεδο. Η 143 Δ. Παπαδοπούλου(2006), Μορφές κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών. Το παράδειγμα της περιφέρειας Αττικής, , στο χρ. Μπάκαβος και Δ. Παπαδοπούλου (επιμ), Μετανάστευση και ένταξη μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής, Gutenberg

69

νομιμοποίησή του όμως βοηθιέται από την γνώση της ελληνικής γλώσσας. Η σχέση θρησκείας και

νομιμοποίησης είναι αρκετά σημαντική. Οι Χριστιανοί στο θρήσκευμα νομιμοποιούνται σε υψηλότερα

ποσοστά από τους μουσουλμάνους. Οι διαδικασίες της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης των

μεταναστών περνούν μέσα από την συνολική αποδοχή της παρουσίας τους μετανάστη στο πλαίσιο της

ελληνικής κοινωνίας, αλλά και από την δική του συμμετοχή σε όλο το φάσμα των δημοσίων και

ιδιωτικών θεσμών και δεσμών.144

Ε.4 ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ

ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑ.

Επί δεκαετίες το Ελληνικό κράτος είχε αποδυθεί σε μια συστηματική πολιτική εθνοποίησης145 των

διαφόρων εθνοτικών και πολιτισμικών ομάδων μέσα στα πλαίσια του ενιαίου ελληνικού κράτους,

αντίληψη που δεν είναι βέβαια η ίδια με την πολιτική διαμόρφωσης ενός κράτους πολιτών. Η εθνοτική

καταγωγή διαχώριζε ξεκάθαρα στον ελληνικό πολιτικό λόγο το καθεστώς μεταξύ μεταναστών ξένων

και μεταναστών ελληνικής καταγωγής. Ενώ ο αριθμός των μεταναστών από χώρες εκτός της ΕΕ

συνεχώς αυξάνεται, η μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας τοποθετείται έντονα εν όψει της

αναγκαιότητας του σχεδιασμού και της εφαρμογής ενός θεσμικού νομικού πλαισίου αποδοχής της

πολιτισμικής ετερότητας.

Οι γραφειοκρατικές δυσχέρειες, οι καθυστερήσεις και οι δυσκαμψίες κατά την εφαρμογή του

θεσμικού πλαισίου και η βραχυπρόθεσμη διάρκεια των αδειών παραμονής, αφαιρεί τη

δυνατότητα μακροπρόθεσμου προγραμματισμού για τη διαχείριση της μετανάστευσης στην

Ελλάδα ,καθώς και αποδυναμώνει τις δυνατότητες και τις προοπτικές ένταξης των μεταναστών στη

χώρα.

Η μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας, βρίσκεται συνεχώς σε μια κατάσταση «αναθεώρησης». Ήδη

κατά την διάρκεια των τελευταίων ετών η ελληνική κοινωνία αναμετράται έντονα με την πρόκληση να

αναπροσδιορίσει τις επικρατούσες ιδέες για την εθνική της ταυτότητα στη βάση πολιτικών έναντι

θρησκευτικών επιχειρημάτων, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στη σημαντική αλλαγή στην εθνοτική και

πολιτισμική σύσταση του συνολικού πληθυσμού. Επιχειρώντας μια ‘τυποποίηση’ της πορείας που

144 Κ. Δήμουλας (2006), Παράμετροι ένταξης των οικονομικών μεταναστών στην ελληνική κοινωνία: Η περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής, στο χρ. Μπάκαβος και Δ. Παπαδοπούλου (επιμ), Μετανάστευση και ένταξη μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής, Gutenberg.145 Η λέξη αποδίδει μια κατά το δυνατόν πιστή μετάφραση του όρου «nationalization»

70

ακολουθήθηκε για τη χάραξη ενιαίας μεταναστευτικής πολιτικής στην ΕΕ, μπορούμε να διακρίνουμε:

την περίοδο

των διμερών συμφωνιών για την κάλυψη των αναγκών σε εργατικό δυναμικό

την μεταπολεμική περίοδο, την οποία ακολούθησε η προσπάθεια ‘μηδενισμού’ της

μετανάστευσης μέσω της εφαρμογής περιοριστικών μέτρων μετανάστευσης κατά την

πετρελαϊκή κρίση, την περίοδο της διαπραγμάτευσης και εναρμόνισης των στόχων των κρατών -

μελών για τη διαμόρφωση μιας κοινής πολιτικής μετανάστευσης και

η συγκρότηση πολιτικών ένταξης των μεταναστών, για να οδηγηθούμε σήμερα στη

σύνταξη του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο.

Με πυρήνα τον κώδικα μετανάστευσης ή Δίκαιο κατάστασης αλλοδαπών, η μεταναστευτική πολιτική

συγκροτεί τη μερικότερη έννοια μιας λογικής κλίμακας που περιέχεται στο πλάτος της έννοιας του

μεταναστευτικού συστήματος146 και αυτή στο πλάτος της έννοιας του μεταναστευτικού καθεστώτος. Τα

στοιχεία, όπως αναφέρονται συνοπτικά στο παρακάτω σχήμα(σχήμα .1), σχηματίζουν συναθροιστικά

ένα ολοκληρωμένο θεωρητικό σχεδίασμα ανάλυσης με υψηλό πληροφοριακό και εξηγητικό υλικό.

Αυτά συνθέτουν τη δέσμη των προσδιοριστικών παραγόντων της μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία

περιλαμβάνει τους στόχους, τα μέσα, τα μέτρα, τους φορείς και τις πολιτικές διαμόρφωσης και άσκησης

ποσοτικού και ποιοτικού επηρεασμού των μεταναστευτικών ροών και αποθέματος. Το κεντρικό

ερώτημα ανάλυσης της μεταναστευτικής πολιτικής εξειδικεύεται στα επιμέρους ερωτήματα:

I. Ποιες αρχές διέπουν και ποιοι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί ασχολούνται με το

μεταναστευτικό ζήτημα (Polity) ;

II. Με ποια συμφέροντα και μεθόδους παρεμβαίνουν στην πολιτική διαδικασία οι βασικοί

δρώντες (Politics) ;

III. Ποιο το περιεχόμενο του παραδείγματος μεταναστευτικής πολιτικής(στόχοι, μέσα, μέτρα) και

τι επιφέρει αλλαγή του παραδείγματος της πολιτικής(Policy) ;

146Μ. Δαμανάκης., Σ. Κωνσταντινίδης., Α. Τάμης (2014), Νέα Μετανάστευση από και προς την Ελλάδα, Πανεπιστήμιο Κρήτης (Κ.Ε.ΜΕ.)

71

http://www.euro2day.gr/news/highlights/article-news/1394789/ypath-armosteia-107-prosfyges-kai-

metanastes-ehas.html

72

Σχήμα.1: Προσδιοριστικοί παράγοντές της μεταναστευτικής πολιτικής

Πηγή: Σύνθεση του συγγραφέα, Alba R. Και Nee V., 20011, σ. 63-147, Brubaker R., 2011, , σ. 147-176, Castles St., 1995,

Freeman G., 1995, Henkes C., 2011, Huddleston Th., Niessen Jan, Chaoimh E. Ni, White Em., 2011, Joopke C., 2007,

Triantdafyllidou A., 2001, Κοντής Α., 2009, σ. 56-57, Λαδή Στ. Και Νταλάκου Β., 2010, Παπαντωνίου Α., 2011 σ. 55-92,

Φραγκουδάκη Α., 2013, σς. 105-151, Μ. Δαμανάκης., Σ. Κωνσταντινίδης., Α. Τάμηςς. 288.

- ΜΕΓΕΘΟΣ ΡΟΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ-ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΑΤΑ1. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ2. ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ

3. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

ΕΘΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

2. ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ3. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ/ΠΟΛΙΤΙΚΗ

4. ΟΜΑΔΕΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ5. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ

ΥΠΕΡ- ΕΘΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

1. ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚ

Ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ2. ΜΕΤΑΦΟΡΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ- ΔΙΕΘΝΟΠΟΛΙΤΙΚΗ- ΕΞΕΥΡΩΠΑΙΣΜΟΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

73

Το περιεχόμενο και την εφαρμογή της μεταναστευτικής πολιτικής προσδιορίζουν εξειδικευμένα το

κεφάλαιο των μεταναστών, εθνικοί και Υπέρ- εθνικοί παράγοντες.

Πρώτος προσδιοριστικός παράγοντας του περιεχομένου και της εφαρμογής της μεταναστευτικής

πολιτικής θεωρείται το ποσοτικό μέγεθος, και μάλιστα ως σχετικός αριθμός, και η ποιοτική σύνθεση

των ροών και του αποθέματος. Η συνοπτική ποσοτική διάσταση αναφέρθηκε παραπάνω και δείχνει ότι

η Ελλάδα τοποθετείται ελαφρώς πάνω από τον σχετικό ενωσιακό μέσο όρο, ενώ η ποιοτική διάσταση

εξειδικεύεται σε οικονομικό(χρηματικό και πάγιο), ανθρώπινο, κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο.

Όπως προτείνει η Οικονομική της Ανάπτυξης και της Εργασίας, υψηλή διαθεσιμότητα σε ανθρώπινο

κεφάλαιο αυξάνει, πρώτον την απασχολησιμότητα και κατά συνέπεια την ένταξη στην εγχώρια αγορά

εργασίας και, δεύτερον, το εισόδημα των εργαζόμενων και κατ’ επέκταση τον εθνικό ρυθμό

οικονομικής μεγέθυνσης. Παρομοίως επιδρά και η υψηλή διαθεσιμότητα σε εθνοτικό κοινωνικό

κεφάλαιο, αν και εμπειρικές μελέτες δείχνουν υψηλή παρουσία μόνο κοινωνικού κεφαλαίου δεσμού και

χαμηλή κοινωνικού κεφαλαίου γεφύρωσης και σύνδεσης.147 Τέλος το πολιτισμικό κεφάλαιο, οριζόμενο

ως εθνοτική ταυτότητα (ethnicity), καθορίζει, μεταξύ άλλων παραγόντων, τη στρατηγική επιπολιτισμού

των μεταναστών στη χώρα υποδοχής. Ορισμένες εθνικότητες, οι οποίες πλειοψηφούν στην Ελλάδα,

συσχετίζονται θετικά με τις στρατηγικές της διπλής ένταξης και της αφομοίωσης, αμφότερες

επιβοηθητικές για την ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας των μεταναστών και την παραγωγή της

κοινωνικής συνοχής.

Δεύτερος προσδιοριστικός παράγοντας του περιεχομένου και της εφαρμογής της μεταναστευτικής

πολιτικής αποτελεί η δέσμη εθνικών συντελεστών με το ειδικό βάρος επηρεασμού του καθενός να

επικαθορίζεται από το επικρατούν πολιτικό-φιλοσοφικό παράδειγμα. Σχετιζόμενα με το αντικείμενο της

διεθνούς μετανάστευσης, αυτά διακρίνονται στα παραδείγματα του φιλελευθερισμού, του πολιτειακού

ρεπουμπλικανισμού, του κοινοτισμού και του συνθετικού παραδείγματος του συνταγματικού

πατριωτισμού148 και επιδρούν στο περιεχόμενο της πολιτικής, τόσο έμμεσα, μέσω των εθνικών

παραγόντων, όσο και άμεσα.

Στην Ελλάδα, πολλοί μελετητές προσδίδουν στην προσέγγιση της εθνικής ταυτότητας και του

ιδεολογικοπολιτικού προγράμματος των πολιτικών κομμάτων, υψηλή επεξηγηματική σημασία για το

περιεχόμενο και την εφαρμογή της μεταναστευτικής πολιτικής. Αυτή προσλαμβάνει τη μορφή ενός 147 Α. Κοντης. κ.α.(2007), Αναλυτική μελέτη για τις επιπτώσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην κοινωνική ασφάλιση. Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής Αθήνα, ΙΜΕΠΟ148 J.W-Muller (2012) Συνταγματικός Πατριωτισμός. Αθήνα: Παπαζήσης

74

«εθνοτικού μεταναστευτικού καθεστώτος» με τάση μετακίνησης προς το εκλεκτιστικό παράδειγμα της

«νέο- αφομοίωσης149».

Τρίτος προσδιοριστικός παράγοντας του περιεχομένου και της εφαρμογής της ελληνικής

μεταναστευτικής πολιτικής είναι, πρώτον το διεθνές κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον, όπως αυτό

εκφράζεται από την προχωρημένη παγκοσμιοποίηση και τη διεύρυνση και αύξηση των διεθνών

συναλλαγών αγαθών/υπηρεσιών και την κινητικότητα παραγωγικών συντελεστών, και δεύτερον, από

την μεταφορά διεθνούς πολιτικής σε εθνικό επίπεδο. Η μεταφορά διεθνούς πολιτικής, αν και ήσσονος

σημασίας λόγω του ότι το παγκόσμιο δημόσιο αγαθό της μεταναστευτικής πολιτικής δεν παράγεται σε

επαρκή ποσότητα, πραγματοποιείται μέσω συμβάσεων διεθνών οργανισμών και αποφάσεων διεθνών

διασκέψεων. Πρωταρχικής όμως σημασίας παράγων για ένα νέο κράτος μετανάστευσης και μέλος της

ΕΕ, εξελίχθηκε η μεταφορά πολιτικής μέσω του εξευρωπαϊσμού, αφού παράγεται στην ΕΕ

ικανοποιητική ποσότητα του περιφερειακού δημόσιου αγαθού της μεταναστευτικής πολιτικής .150 Με

τους μηχανισμούς της εξαναγκαστικής νομοθεσίας, της μεταβολής της δύναμης των εθνικών πολιτικών

και των οικονομικών δομών υπό τη μορφή χρηματοδότησης προγραμμάτων και της θέσπισης

οργανωτικών μονάδων, και του επηρεασμού του εθνικού πλαισίου προσλήψεων, πεποιθήσεων,

προσδοκιών και προτιμήσεων, η ελληνική μεταναστευτική πολιτική επικαθορίζεται σχεδόν καθολικά

από την ενωσιακή και μετεξελίσσεται σε μια ώριμη και κανονική πολιτική με έντονα ενωσιακά

χαρακτηριστικά.

Ως δημόσια πολιτική, η μεταναστευτική πολιτική, διακρίνεται από μια οικονομική διάσταση, η οποία

έχει αντικείμενο την οικονομική μετανάστευση, και μια ανθρωπιστική διάσταση, η οποία έχει

αντικείμενο την προσφυγική μετανάστευση. Καλείται δε να επιλύσει ένα «κοινωνικοοικονομικό

παράδοξο», η, με διαφορετική διατύπωση, τη διαμάχη μεταξύ πολιτικής και αγοράς. Η πολιτική

τάσσεται εναντίον της εισόδου νέων μεταναστών, ενώ η αγορά προσελκύει και απορροφά σχετικά

απρόσκοπτα μεταναστευτικές ροές. Η εξήγηση του παραδόξου ανάγεται στις πολιτικές πτυχές της

διεθνούς μετανάστευσης και ειδικότερα, στην σχέση της με την εθνική κυριαρχία του κράτους υποδοχής

και την πρόληψη του «άλλου» από τους ημεδαπούς, οι πολιτικοί της οποίας χειρίζονται το φαινόμενο

της μετανάστευσης ως ζήτημα εσωτερικής πολιτικής. Με βάση ένα λειτουργικό κριτήριο , η δημόσια

μεταναστευτική πολιτική διακρίνεται σε εξωτερική και εσωτερική.

149 R. Alba & V. Nee (2011), Θεωρία της αφομοίωσης. Παλιά και νέα. Στο Βεντουρα Λ. (επιμ), Μετανάστευση και κοινωνικά σύνορα. Αθήνα: Νήσος, σελ.105-151.150 Α.Ε Σαμπατάακου(2010), Ερμηνεύοντας την εξέλιξη της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ. Αθήνα: Παπαζήσης.

75

Εξωτερική μεταναστευτική πολιτική ή πολιτική διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών ασκείται,

πρώτον ενεργητικά μέσω ποιοτικής και ποσοτικής ρύθμισης της εισροής , αποτροπής της εισόδου με

μέτρα φύλαξης των συνόρων και μείωση της μεταναστευτικής πίεσης με προώθηση των άμεσων ξένων

επενδύσεων, του διεθνούς εμπορίου και της διεθνούς αναπτυξιακής βοήθειας προς τις χώρες

καταγωγής, και δεύτερον παθητικά μέσω ανοχής ή νομιμοποίησης των παρανόμως εισελθόντων και

επιστροφή η παλιννόστηση τμήματος του μεταναστευτικού αποθέματος. Η διεθνής οικονομική και

πολιτική δύναμη καθώς και η γεωγραφική θέση της Ελλάδος οριοθετούν την εξωτερική μεταναστευτική

πολιτική, η οποία περιλαμβάνει μέτρα αποτροπής της παράνομης εισόδου (σώμα συνοριακών φυλάκων,

συνοριακό τείχος στον Έβρο, Κέντρα Πρώτης Υποδοχής, FRONTEX, EUROSUR κ.α.) και σε μέτρα

παθητικής πολιτικής.

Εσωτερική μεταναστευτική πολιτική ή ενταξιακή πολιτική, ασκείται έμμεσα με την γενική κοινωνική

πολιτική και άμεσα με την ειδική δημόσια ενεργητική πολιτική που αποσκοπεί στην ένταξη των

μεταναστών στην χώρα υποδοχής, νοηματοδοτούμενη ως μια δυναμική πορεία, διαδικασία, προς μια

κατάσταση απουσίας οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών διακρίσεων μεταξύ συγκρίσιμων

δημογραφικά μεταναστευτικών και ημεδαπών πληθυσμιακών ομάδων. Επιτυχής ένταξη μεταναστών

σημαίνει πραγματική πρόσβαση και χρήση των ιδιωτικών και δημόσιων υλικών και άυλων αγαθών της

χώρας αποδοχής ίδια με αυτή των ημεδαπών και συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων κατά τη

λογική της τυπικής και πραγματικής ιδιότητας του πολίτη.151.

Στην Ελλάδα εκπονήθηκαν τρία επιχειρησιακά προγράμματα ένταξης(2001, 2007,2012) άλλα και τα

τρία δεν υλοποιήθηκαν για χρηματοδοτικούς λόγους. Οι λίγες δράσεις που εκτελέστηκαν οφείλονται

στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης Μεταναστών Τρίτων Χωρών, το οποίο χρηματοδότησε μετά το 2008

σύνολο δράσεων. Απουσία δημόσιων ενεργητικών ενταξιακών πολιτικών δεν συνεπάγεται κατ’

ανάγκην και ανεπιτυχή ή χαμηλό βαθμό ένταξης, λόγω της ταυτόχρονης επίδρασης ποικίλων

παραγόντων- οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών πολιτισμικών- από το μικροεπίπεδο της οικογένειας

και της τοπικής κοινωνίας.

Ο βαθμός ένταξης μετράται την τελευταία δεκαετία με τη χρήση ειδικών ποσοτικών

δεικτών(πρόσβασης, κατάστασης και στάσης), εξειδικευμένων κυρίως, κατά θεματική διάσταση

(εργασία, εκπαίδευση, κατοικία, υγεία, πολιτικά δικαιώματα και συμμετοχή, ξενοφοβία/ρατσισμός,

151 Don. J. De Voretz(2008), The Economics of Citizenship: A Common Intellectual Ground for Social Scientists. In Journal of Ethic and Migration Studies, 4Vol. 34, p. 679-693.

76

διακρίσεις), γεωγραφική περιφέρεια και υπηκοότητα. Ανάλογα με το είδος των δεικτών μέτρησης της

ένταξης, οι δείκτες κατάστασης αποτυπώνουν ένα προχωρημένο βαθμό, ενώ οι δείκτες πρόσβασης ένα

χαμηλότερο βαθμό ένταξης και συγκρινόμενοι με αντίστοιχους δείκτες των χωρών της ΕΕ κατατάσσουν

την Ελλάδα λίγο πιο κάτω από τον ενωσιακό μέσο όρο, ενώ ιδιαίτερα αρνητική εικόνα ένταξης

αποτυπώνουν οι δείκτες του ημεδαπού πληθυσμού152.

ΣΤ. ΔΟΜΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ/ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ/ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το πρότυπο της κινητικότητας συσχετίζει αξίες, στόχους, μέσα δράσης, πολιτικές με βάση τα οποία

διαμορφώνεται η θεωρητική κατασκευή της .Έτσι, η κινητικότητα συνδέεται με την εσωτερίκευση νέων

αξιών, στάσεων και συμπεριφορών σε μια κατάσταση θεσμοποίησης λειτουργικών προϋποθέσεων για

την εφαρμογή ενός σχεδίου μετακίνησης ατόμων σε μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού και των

κοινωνικών τους ρόλων σε επιβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Στην ιδεοτυπική της μορφή ή

κινητικότητα προϋποθέτει αποδέσμευση από οποιεσδήποτε σταθερές που όριζαν την κοινωνική και

πολιτική συνύπαρξη.153 Η δράση των υποκειμένων – μέσα σε ένα περιβάλλον αστάθειας, αλλαγής και

διαφοροποίησης- ενσωματώνει ασύμβατες καταστάσεις σε μίκρο και μάκρο επίπεδα αναδυόμενων

εμπειριών, που δεν μπορούν να συγκεκριμενοποιηθούν. Έτσι το άτομο αισθάνεται ανασφαλές σε ένα

πολιτικό σύστημα, όπου οι σταθερές αναφορές σε προνοιακές πολιτικές και στην κοινωνική δικαιοσύνη

έχουν ακυρωθεί.

Το κράτος πρόνοιας και όλες οι μορφές προστασίας, μέσα από την διασύνδεση των ατόμων με

σταθερές πολιτικές για τη δημιουργία αναδιανεμητικών δικαιωμάτων μέσω του κράτους- πρόνοιας

έχουν αποδιαρθρωθεί, ώστε να συνδεθεί συστηματικά η πολιτική οργάνωση με την οικονομία, δηλαδή

την απρόσκοπτη λειτουργία της σε παγκοσμιοποιημένες συνθήκες. Η σχέση των ατόμων με το κράτος,

τις δομές του και την κοινωνία πολιτών σταδιακά ατονεί μέσα από το νέο μοντέλο της κινητικότητας

που δημιουργεί νέους ατομικούς προσανατολισμούς, ώστε οι επιλογές να σχετίζονται ατομικά με την

επιτυχία ή την αποτυχία.

ΣΤ.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

152 Α. Κόντης & Η. Μπεζεβέγκης ( επιστ. Υπεύθυνοι) (2010), Καθορισμός δεικτών για την αξιολόγηση των πολιτικών ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα, αδημοσίευτη μελέτη, Τόμοι Α΄Β΄Γ΄Δ΄.153 Soderstorme. O., Ruedin, D., Randeria, S.& D’Amato, G. (52014). Critical Motilities. London: Routledge.

77

Η μεταναστευτική ιστορία έδειξε ότι οι διάφοροι παράγοντες που διαμορφώνουν τις κρατικές πολιτικές

είναι τόσο περίπλοκοι που τα κράτη τείνουν προς συμβιβασμούς και αντιφατικές πολιτικές που οδηγούν

σε ανεπιθύμητες συνέπειες. Πολλές είναι οι αιτίες για αυτές τις πολιτικές με άξονα τα ανταγωνιστικά

κοινωνικά συμφέροντα. Όπως επισημαίνει ο Castles «μια σημαντική υποβόσκουσα αιτία είναι η

αντίφαση μεταξύ της εκάστοτε εθνικής λογικής στον τρόπο ελέγχου της μετανάστευσης και της

διεθνοποιημένης λογικής της διεθνούς μετανάστευσης την εποχή της παγκοσμιοποίησης154» Περαιτέρω

σημειώνει, ότι παλαιότερες προσεγγίσεις πάνω στους μετανάστες είτε ‘μόνιμων κατοίκων’ είτε ως ‘

προσωρινών πάροικων’ «προτάσσονταν πάνω στην ιδέα ότι οι άνθρωποι εστιάζουν την κοινωνική τους

ύπαρξη σε μια μόνο κοινωνία τη φορά και ως εκ τούτου, οφείλουν υποταγή σε ένα μόνο έθνος-

κράτος». Σύγχρονες διεθνοποιημένες κοινότητες όμως, φαίνεται να επιτρέπουν διαφόρων ειδών δια-

συνοριακές δραστηριότητες (οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές), συχνά ξεπερνώντας

με αυτόν τον τρόπο τα εμπόδια που θέτουν τα κράτη.

ΣΤ.2 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΜΙΑ ΨΕΥΔΟΚΑΤΑΣΚΕΥΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ

ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ155

Ο Nisbet (1968)156 αναφέρει πώς η σχέση μεταξύ του ατόμου, της κοινότητας, και του περιβάλλοντος

είναι ένα από τα διαρκή και μόνιμα θέματα, στα οποία κάθε γενεά καθιστά τη συμβολή της βασισμένη

στη γνώση και τις ιστορικές περιστάσεις. Σε μια μεγάλη έκταση αυτή η σχέση εξαρτάται από το

σύστημα της αρχής και της λειτουργίας που υπάρχει στην κοινωνία. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα,

όταν δεν υπήρξε η συγκεντρωτική εξουσία, οι τοπικές μονάδες έτειναν να είναι ισχυρές και

στρατολογούσαν την αφοσίωση των μελών τους. Η πτώση των μεσαιωνικών κοινοτήτων ήρθε ως

αποτέλεσμα της συγκέντρωσης της πολιτικής εξουσίας και της οικονομίας κατά τη διάρκεια της

Αναγέννησης. Το βασικό πρόβλημα της κοινότητας στο Δυτικό κόσμο πρόκειται επομένως να φανεί

από αυτό που συνέβη ιστορικά στη δομή της δύναμης και της λειτουργίας της ευρύτερης κοινωνίας.

Είναι πολύ δύσκολο να διατηρηθεί η σημαντικότητα των μικρών, τοπικών μονάδων όταν οι αφοσιώσεις

και οι ενέργειες των ατόμων παγιώνονται όλο και περισσότερο στις μεγάλες μονάδες δύναμης που

154 Castles, C (2004). The Factors that Make and Make and Unmake Migration Policies. International Migration Review, 38 (3): 852-884.155 Θεόδωρος Φούσκας,(2009) «Κοινωνιολογία, μετανάστευση και εργασία: “Κοινότητες” μεταναστών και εργασιακή αντιπροσώπευση: Οι επιπτώσεις της εργασίας και της απασχόλησης των μεταναστών στη συμμετοχή τους σε πέντε εργασιακούς συλλόγους μεταναστών στην Αθήνα» Αθήνα: Παντειο Πανεπιστήμιο κοινωνικών και πολιτικών επιστημων τμήμα κοινωνιολογίας.156 R. Α. Nisbet (1968) Tradition and Revolt Historical and Sociological Essays. New York, a Random House Publication pgs. 129-141.

78

αντιπροσωπεύονται από τα κράτη-έθνη στο σύγχρονο κόσμο. Αλλά το πρόβλημα της κοινότητας είναι

επίσης ένα πρόβλημα στις αξίες καθώς και μια από τις επιπτώσεις της νεωτερικότητας είναι η

μετατόπιση ή ασάφεια ή σύγχυση του ανήκειν για το άτομο.157 Λόγω της διαδεδομένης έμφασης επάνω

στην τεχνική, μηχανιστική, ορθολογική οργάνωση της εξουσίας, το μονοπώλιο της οικονομικής

δραστηριότητας, έχει υπάρξει μια γενική απροθυμία στις κοινωνικές επιστήμες και στο σύγχρονο

προγραμματισμό να παραμείνουν κοντά στο πρόβλημα των ανθρώπινων αξιών. Η παγιοποίηση των

ανθρώπινων αξιών και η μετάδοσή τους από τη μια γενιά στην άλλη, εξαρτάται από ομάδες, αρκετά

μικρές, ώστε να παρέχουν το μέσο της μάθησης, αλλά και την κατοχή της ικανοποιητικής σημασίας για

να τους δώσει έναν σημαντικό ρόλο όσον αφορά στην καλλιέργεια των αξιών, καθώς τέτοιες αξίες όπως

η αγάπη, η τιμή, και η αφοσίωση δεν μπορούν, να αναπτυχθούν σε ένα κοινωνιολογικό κενό.158

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω πλαίσια εμφανίζονται σύγχρονες μορφές κοινοτήτων που μπορούν

να συνοψιστούν ενδεικτικά στις παρακάτω:

Πρώτον, κοινότητες οι οποίες προκύπτουν από την οικονομική μετανάστευση και τις νέες

γεωπολιτικές ανακατατάξεις, και οποίες οργανώνουν το δικό, τους κόσμο σε ένα «ξένο» και συχνά

εχθρικό για αυτές περιβάλλον, όπως κοινότητες μεταναστών, προσφύγων, μειονοτικές ομάδες.

Δεύτερον, κοινότητες λατρείας, οι οποίες διαμορφώνουν τις δικές τους, συνήθως μεταφυσικού τύπου,

απαντήσεις στα υπαρξιακά αδιέξοδα της σύγχρονης κοινωνίας (παρά-θρησκευτικές οργανώσεις).159

Τρίτον, κοινότητες που ιδρύονται μέσα από κρατικές παρεμβάσεις ή κοινοτικά δίκτυα και έχουν

συγκεκριμένους σκοπούς (θεραπευτικές κοινότητες χρηστών τοξικών ουσιών, κοινότητες ανώνυμων

αλκοολικών, εθελοντικές οργανώσεις κ.λπ.).

157 Ignatieff, M. (1994) The Needs of Strangers. Great Britain: Vintage.158 Κατά τη διάρκεια του 20ου και του 21ου αιώνα κανείς μπορεί να διαπιστώσει ένα είδος αποδιοργάνωσης της ηθικής αξίας (Nisbet, 1968:131). Οι απέραντες αλλαγές στην κυβέρνηση, την οικονομία, και την τεχνολογία έχουν ασκήσει δραματική επίδραση επάνω στις κοινωνικές σχέσεις των ατόμων. Τον 18° αιώνα το κεντρικό πρόβλημα που απασχολούσε τους φιλοσόφους ήταν το πρόβλημα της εξουσίας, όπου από αυτήν ήρθε η θεωρία και η νομολογία του σύγχρονου έθνους κράτους. Τον 19° αιώνα το κεντρικό πρόβλημα φάνηκε να είναι το οικονομικό, και στις εργασίες των μεγάλων οικονομολόγων του αιώνα 19°“ αιώνα συναντά κανείς τα όρια που δημιουργούνται από το βιομηχανικό κόσμο στον οποίο όλοι μας, όλο και περισσότερο, ανήκουμε. Στον 20° αιώνα είναι το ηθικό-κοινωνικό πρόβλημα που έχει εξαιρετική σημασία. Και έχει γίνει έτσι λόγω των βαθιών αλλαγών που έχουν πραγματοποιηθεί στο κράτος και την οικονομία. Ο χαρακτήρας της σύγχρονης κοινωνικής δράσης έχει προέλθει σε μεγάλο βαθμό από τις προσπάθειες των ατόμων που βρίσκουν στις οργανώσεις μεγάλης κλίμακας, ειδικά στις πολιτικές, εκείνες οι τιμές της θέσης και της διανοητικής ασφάλειας που αποκτήθηκαν τυπικά από την εκκλησία, την οικογένεια και τη γειτονιά.159 Ζαϊμάκης, Γ. (2002) Κοινοτική Εργασία και Τοπικές Κοινωνίες. Ανάπτυξη, συλλογική Δράση, Πολυπολιτισμικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γ ράμματα.

79

Τέταρτον, κοινότητες οι οποίες βασίζονται στην πολιτισμική διαφοροποίηση από την κυρίαρχη

κουλτούρα, στις κοινές δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και στους διακριτούς τρόπους ζωής

(life styles) (ροκ ή ρέιβ κοινότητες, ομάδες μοτοσικλετιστών, κ.λπ.)

Πέμπτο, οι «εντός διαδικτύου κοινότητες» (OnLine communties), οι οποίες διαδίδονται από τα MME

μέσω διαδικασιών «δημιουργικής κατανάλωσης» και από τη χρήση της επικοινωνίας στον

Κυβερνοχώρο μέσα από υπολογιστή, και οι οποίες βασίζονται στα κοινά ενδιαφέροντα και στις

συνήθειες πρακτικής δράσης ορισμένων ομάδων χρηστών160.

Η «κοινότητα» είναι μια από εκείνες τις λέξεις, όπως η λέξη «πολιτισμός», «μύθος», «τελετουργικό»,

«σύμβολο», γύρω από τη συνηθισμένη, καθημερινή ομιλία, προφανώς εύκολα καταληπτή από τον

ακροατή και χρησιμοποιούμενη από τον ομιλητή, η οποία όταν εισαχθεί στα πλαίσια των κοινωνικών

επιστημών, εντούτοις, προκαλεί σημαντική δυσκολία.161 Μια λογική ερμηνεία της χρήσης της λέξης θα

φαινόταν να υπονοεί δύο σχετικές προτάσεις: ότι τα μέλη μιας ομάδας ανθρώπων πρώτον, έχουν κάτι

από κοινού μεταξύ τους, το οποίο δεύτερον, τους διακρίνει με έναν σημαντικό τρόπο από τα μέλη

άλλων υποθετικών ομάδων162. Η «κοινότητα» με αυτό τον τρόπο φαίνεται να υπονοεί ταυτόχρονα και

την ομοιότητα και τη διαφορά. Η λέξη εκφράζει έτσι μια συγγενική ιδέα: η αντίθεση μιας κοινότητας σε

άλλες ή άλλες κοινωνικές οντότητες.163 Εθνογραφικά παραδείγματα όπως του nkumbi157 αναδεικνύουν

160 Delanty, G. (2003) Community. London: Roytledge.161 Κατά τη διάρκεια των ετών έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα «ανθεκτική» σε έναν ικανοποιητικό καθορισμό στην κοινωνιολογία και την ανθρωπολογία (Cohen. 1985:11). Ο θεωρητικός προβληματισμός έφερε στο φως ιδεολογικά αντιταγμένες προτάσεις που είναι εξίσου αστήρικτες, παραδείγματος χάριν, υποστηρίζεται ότι οι έννοιες του νεωτερισμού και της κοινότητα είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους, και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινότητας δεν μπορούν να επιζήσουν μέσα στην εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση (Cohen, 1985:11). Αυτό αποτελεί ένα πλαστό επιχείρημα όπου η αντίθεση των «κοινοτήτων» και του «νεωτερισμού» βρίσκεται επάνω στη ρητή απόδοση στην κοινότητα εκείνων των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της κοινωνικής ζωής που υποτιθέμενα, εξ ορισμού, απουσιάζουν από τη νεωτερικότητα. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η κυριαρχία της σύγχρονης κοινωνικής ζωής από το κράτος, και η ουσιαστική αντιμετώπιση των τάξεων στην καπιταλιστική κοινωνία, έχουν καταστήσει την «κοινότητα» μια νοσταλγική, μικροαστική και αναχρονιστική έννοια (Cohen, 1985:12). Κι όμως αυτό το επιχείρημα μπορεί να αντικρουστεί όχι μόνο σε φιλοσοφικό επίπεδο, αλλά και ουσιαστικά στην εμφανή ογκώδη άνοδο της κοινοτικής συνείδησης, όπου σε συνδυασμό με τους όρους του έθνους, του τοπικισμού, της θρησκείας, και της τάξης, έχει «σαρώσει» το σύγχρονο κόσμο τα τελευταία χρόνια (Cohen, 1985:12). Οι μελέτες για την κοινότητα δεν θα πρέπει να προσπαθούν να διατυπώσουν ακόμα έναν ορισμό της έννοιας, αλλά αντ’ αυτού να μην αναζητήσουν λεξικολογική έννοια αλλά χρηστική.162 Cohen, J. L. (1985) “Strategy And Identity: New Theoretical Paradigms and Contemporary Social Movements”, Social Research, 52(4): 663-716.163 Ο Cohen (1985:12) τονίζει πώς η εξέτασή της φύσης της κοινότητας θα πρέπει να στραφεί στο στοιχείο που υλοποιεί αυτή την αίσθηση της διάκρισης, δηλαδή, το όριο (boundary). Εξ ορισμού, το όριο χαρακτηρίζει την αρχή και το τέλος μιας κοινότητας. Ένας τέτοιος χαρακτηρισμός είναι απαραίτητος γιατί το όριο περικλείει (encapsulates) την ταυτότητα της κοινότητας, και όπως την ταυτότητα ενός ατόμου, καλείται στην ύπαρξη από τις ανάγκες της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Τα όρια είναι χαρακτηρισμένα επειδή οι κοινότητες αλληλοεπιδρούν με κάποιο τρόπο με τις οντότητες με τις οποίες είναι ή επιθυμούν να διακρίνονται από. Ο τρόπος με τον οποίο είναι χαρακτηρισμένα εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τη συγκεκριμένη εν λόγω κοινότητα. Κάποια όπως τα εθνικά ή διοικητικά όρια, μπορούν να είναι νομικά και διατηρημένα από το νόμο. Μερικά μπορούν να είναι φυσικά, εκφρασμένα, ίσως, από μια οροσειρά ή μια θάλασσα. Μερικά μπορεί να είναι φυλετικά ή

80

ότι η κουλτούρα, η κοινότητα όπως βιώνεται από τα μέλη της, δεν συνίσταται σε κάποια κοινωνική

δομή ή με μια διαδικασία κοινωνικής συμπεριφοράς, αλλά ενυπάρχει «στη σκέψη» για αυτό. Από αυτή

την άποψη μπορεί κανείς να μιλά για την κοινότητα ως συμβολικό, παρά ένα δομικό, κατασκεύασμα.164

ΣΤ. 3 ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ

Ο Barth (1969) ισχυρίστηκε ότι η εθνοτικότητα είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης, ένας τρόπος

οργάνωσης της πολιτισμικής διαφορετικότητας, μια διχοτόμηση σε εμείς/αυτοί. Άλλοι ανθρωπολόγοι,165

βλέπουν την εθνοτικότητα ως παραγόμενη μέσα από την διαδικασία σχηματισμού κρατών όπου

«διάφορες ομάδες μάχονται για συμβολικές συμβάσεις, αγωνίζονται για νομιμοποίηση και ρυθμίζουν

ενδό- ομαδικές σχέσεις και την διανομή που σχετίζεται με αυτές166». Η «κουλτούρα», η «παράδοση», η

«αυθεντικότητα» γίνονται έννοιες κλειδιά για τον σχηματισμό ταυτοτήτων κατά την διαδικασία

διαμόρφωσης του μύθου της ‘ομοιογένειας’. Ο Verdery167 αναφέρει ότι το άτομο που έχει μια

ταυτότητα από μια συγκεκριμένη κατηγορία (εθνοτική, εθνική, έμφυλη) είναι προϊόν μιας

συγκεκριμένης διαδικασίας σχηματισμού εθνικού κράτους, όπου οι ταυτότητες είναι ζωτικής σημασίας

ετικέτες μέσω των οποίων το κράτος ελέγχει τους πολίτες.Η καταστασιακή εθνοτικότητα (Situational

ethnicity), όπου οι εθνοτικές ταυτότητες είναι ευέλικτες και προσαρμοσμένες στις περιστάσεις, είναι

συνηθισμένες στον τρίτο κόσμο, σε αντίθεση με τον πρώτο, όπου οι ταυτότητες είναι λιγότερο

γλωσσικά ή θρησκευτικά. Αλλά δεν είναι όλα τα όρια, και όλα τα στοιχεία οποιοσδήποτε ορίου, τόσο αντικειμενικά προφανή. Μπορούν να θεωρηθούν, μάλλον, ότι υφίστανται στα μυαλά των θεατών τους. Καθώς αυτό είναι έτσι, το όριο μπορεί να γίνει αντιληπτό σε μάλλον διαφορετικούς όρους, όχι μόνο από τους ανθρώπους στις αντίθετες πλευρές από αυτό, αλλά και από ανθρώπους στην ίδια πλευρά, στο A. Ρ. Cohen (1985) The Symbolic Construction of Community. London: Routledge, p. 12.164 Στην επιδίωξη να γίνει κατανοητό το φαινόμενο της κοινότητας πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδρυτικές κοινωνικές της σχέσεις ως «χώροι φύλαξης» της έννοιας για τα μέλη της, όχι ως σύνολο μηχανικών συνδέσμων. Η κοινότητα υπάρχει στη σκέψη των μελών της, και δεν πρέπει να συγχέεται με τους γεωγραφικούς ή κοινωνιογραφικούς ισχυρισμούς του «γεγονότος». Κατ’ επέκταση, η διακριτικότητα των κοινοτήτων και, επομένως, η πραγματικότητα των ορίων τους, βρίσκονται ομοίως στη σκέψη, στα νοήματα που τα άτομα συνδέονται με αυτά, όχι με δομικές μορφές τους. Αυτή η πραγματικότητα της κοινότητας εκφράζεται και εξωραΐζεται συμβολικά (Cohen. 1985:98). Μεγάλο μέρος της εθνογραφίας δείχνει ότι αυτή η συμβολική έκφραση της κοινότητας αναφέρεται σε ένα θεωρούμενο παρελθόν ή μια παράδοση. Αντιμετωπίζουμε έτσι το παράδοξο ότι, αν και ο επαν-ισχυρισμός της κοινότητας γίνεται απαραίτητος από τις σύγχρονες περιστάσεις, και συχνά ολοκληρώνεται μέσω ακριβώς εκείνων των ιδιωματισμών που αυτές οι περιστάσεις απειλούν με εξαφάνιση (Cohen, 1985:99).165J. W. Cole & E.R. Wolf (1974), The Hidden Frontier. Ecology and Ethnicity in an Alpine Valley. New York: Academic Press166 F. Williams (1989), Social Policy: A critical Introduction. Issues of Race, Gender and Class Cambridge: Polity Press167 K. Verdery(1994), Ethnicity, Nationalism, and State Making. Ethnic Groups and Boundaries: Past and Future. Στο H. Vermeulen, & Covers, (Eds), The Anthropology of Ethnicity: Beyond Ethnic Groups and Boundaries. Amsterdam: Het Spinhuis, 22-57

81

ευέλικτες εξαιτίας της διαδικασίας σχηματισμού εθνικών κρατών όπου τονίζεται η αποκλειστικότητα

του ανήκειν».168

Η εθνοτικότητα ως επιτελεστική κοινωνική συμπεριφορά 169 από τη μεριά των μεταναστών

διαμορφώνεται μέσω της καθημερινής αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, αλλά και μέσω διοικητικών

ρυθμίσεων που καθορίζουν το «ανήκειν» στη μια ή την άλλη εθνοτική ομάδα και κατόπιν

εσωτερικεύεται από γηγενείς και μετανάστες ως κομμάτι της ταυτότητας, σε σχέση με ζητήματα

κοινωνικής κινητικότητας και ένταξης στην χώρα αποδοχής. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η

εθνοτικότητα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην μεταναστευτική πολιτική, καθώς η «ιεράρχηση της

ελληνικότητας» αντανακλάται σε κάθε παροχή που προωθείται για τους εθνοτικά Έλληνες

μετανάστες170, ενώ οι μη εθνοτικά Έλληνες μετανάστες στερούνται αυτών των παροχών. Ο μύθος

παρέχει την «ορθότητα» σε ένα σχέδιο δράσης καθώς επεκτείνει σε αυτό την ιερότητα που περιβάλει

την παράδοση και τη γνώση. Ο μύθος είναι «πέρα από το χρόνο», καθώς «μπλοκάρει» το παρελθόν,

καθιστώντας το αδιαπέραστο στην ορθολογιστική διερεύνηση των ιστορικών, των νομικών και άλλων

που μπορούν να αμφισβητήσουν την προηγούμενη ιστοριογραφική ισχύ.171

Η κλίση μιας «εθνικής» ομάδας για να βεβαιώσει την πολιτιστική ακεραιότητά της υποκινείται σαφώς

από μια περισσότερο καλά ανεπτυγμένη συλλογική αυτό-συνείδησης (self- consciousness), γεγονός που

δείχνει ότι προκύπτει περισσότερο από μια απλή αντίθεση με άλλες ομάδες . Συχνά φαίνεται να

προκύπτει μια αίσθηση του υποτέλειας (subordination) ή υπαγωγής. Οι ομάδες όταν αισθάνονται ότι δεν

έχουν τίποτα περισσότερο να χάσουν από την αίσθηση του εαυτού τους, στρέφουν την προσοχή στις

δυσκολίες και αντιμετωπίζουν τους κυρίαρχους εθνικισμούς και συγκεντρωτισμούς. Αλλά όπως

παρατηρούν συγγραφείς πρέπει να υπάρξουν περισσότερα από αυτό ώστε η εθνική συλλογικότητα

μπορεί να είναι σύγχρονη. Πράγματι, ο van de Berghe ( 1981 )172 και άλλοι συγγραφείς πάνω στο

168 Δόμνα Μιχαήλ & Ηλίας Μπαντέκας (2015), Μετανάστευση/ Κινητικότητα και η ιδιότητα του πολίτη: μια προσέγγιση μέσα από την ανθρωπολογία και το διεθνές δίκαιο. Στο Δόμνα Μιχαήλ- Αναστασία Χρήστου, Ενδό- Ευρωπαϊκή Νεανική Κινητικότητα/ Μετανάστευση στην εποχή της οικονομικής Κρίσης. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Θεσσαλονίκη: Σταμούλη169Μ. Βεϊκου, (2001), ‘Μετανάστευση και πρακτικές ένταξης. Μια «εκ των έσω» αποτίμηση της σύγχρονης Ελληνικής και Ιταλικής κοινωνικής πραγματικότητας’, στο Αμίτσης Γ. και Λαζαρίδη, Γ. Επ. ,Νομικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της μετανάστευσης στην Ελλάδα, Αθήνα: Παπαζήσης.170 Triandafyllidou, A and Veikou, M (2002) "The hierarchy of Greekness. Ethnic and national identify considerations in Greek Immigration policy", Ethnicities, Vol. 2 (2): 189-208.171 Ρ. S. Cohen (1969) “Theories of Myth”, Man, vol.4, no.3, pp. 337-353.172 Ρ. van de Berghe (1976) “Ethnic Pluralism in Industrial Societies: A Special Case?”, Ethnicitv. no.3, pp.242-255 και P. van de Berghe (1981) The Ethnic Phenomenon. NEW York: Elsevier.

82

συγκεκριμένο θέμα τείνουν απομακρύνονται από τη διαδεδομένη ασφάλεια της δεκαετίας του 1960 και

της δεκαετίας του 1970 σαν να ήταν μια «εθνική γιορτή.173

Η εθνικότητα σε σχέση με την κοινότητα είναι τελικά, μια συγγενική οντότητα, όπου ο καθορισμός της

εξαρτάται από την αντίθεση (opposition).174 Οι άνθρωποι κυρίως προβάλλουν την κοινότητα, είτε υπό

τη μορφή της εθνικότητας είτε υπό τη μορφή της τοποθεσίας, όταν αναγνωρίζουν μέσα σε αυτή το

επαρκέστερο μέσο για την έκφραση ολόκληρου του συνόλου τους. Τέτοια αναγνώριση δεν υπονοεί

απαραιτήτος ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται μια ακριβή ταυτότητα ενδιαφέροντος μεταξύ εκείνων και

της κοινότητάς τους.175 Πρέπει να σημειωθεί ότι στα πλαίσια του όρου «κοινότητα», η άποψη του

συμβολισμού, είναι ότι η «κοινότητα» παρέχει ένα όχι τόσο μεγάλο μέρος ως πρότυπο, αλλά

περισσότερο ως ένα πρόσφορο μέσο για την έκφραση των πολύ διαφορετικών ενδιαφερόντων και των

φιλοδοξιών. Αυτό είναι μια μέθοδος που έχει υιοθετηθεί γενικότερα στο φαινόμενο των κοινωνικών

μετακινήσεων από τον Tilly (1963, 1974)176 όπου επεδίωξε μια εξήγηση του «Vendée», ένα αντιθετικό-

επαναστατικό κίνημα του δέκατου-όγδοου αιώνα στη Γαλλία, δυσπιστώντας για τον καταλογισμό του,

από τους ιστορικούς των συλλογικών κινήτρων, σε τόσο σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Μετά από

προσεκτική ανάλυση βρίσκει αυτή την άμορφη αντίθετη- επαναστατική μάζα, να αποτελείται από μια

κοινωνιολογική ποικιλία των τμημάτων, σε κάθε μια από την οποία τα διακριτικά κίνητρα θα

μπορούσαν να αποδοθούν. Επομένως προτείνει ότι μια αυστηρή διάκριση πρέπει να γίνει από τον

αναλυτή μεταξύ της ιδεολογικής ρητορικής της συλλογικότητας, δηλαδή των στόχων και των

φιλοδοξιών της όπως είναι διατυπωμένες από τους ηγέτες της και από τα πραγματικά κίνητρα των

μεμονωμένων μελών της.177

173 Προσεγγίζοντας τη διατήρηση της εθνικότητας και των κοινοτικών στοιχείων ως στρατηγική, σημειώνει ότι με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται τα συναισθήματα του «ανήκειν»:«Οι εκκλήσεις στα εθνικά συναισθήματα δεν χρειάζονται καμία αιτιολόγηση εκτός από το κοινό αίμα. Βρίσκονται twpt άποψη των ανθρώπων « ’μας» (our people) εναντίον «εκείνων» (them) και μπορεί να κινητοποιηθούν ποιο εύκολα εάν «εκείνοι» μπορεί να αποτελούν απειλή για «εμάς» » (van de Berghe, 1981:243).174 Για παράδειγμα η «κάστα» ως ενδογαμική μονάδα χαρακτηρίζεται από τα ιδεολογικά όρια της κοινής καταγωγής, χαρακτηρίζοντας κατά συνέπεια από τις κόστες την μια από την άλλη. Ως αποτέλεσμα αυτού η κοινή καταγωγή επίσης να επικαλεσθεί με έναν τρόπο που ξεπερνά τα τμήματα καστών για να διακρίνα, για παράδειγμα, τους Ινδούς από τους Μουσουλμάνους, τους Βουδιστές ή τους Σιχ (Cohen. 1985:105). Τα εθνογραφικά αρχεία είναι υπερπλήρη με περιπτώσεις γενεαλογικών επινοήσεων που απεικονίζουν μια ομάδα «ενός αίματος», «ενός σπιτιού», ή μιας σαφούς ανιχνεύσιμης γραμμής, που μπορούν όμως να αλλάξουν ή να αμφισβητηθούν με ιδιαίτερη πεποίθηση όταν προτείνουν οι περιστάσεις (Cohen, 1985:105).175 Θα μπορούσε κανείς να πει απλά ότι η κοινότητα παρέχει σε εκείνους ένα πρότυπο για την πολιτική διατύπώςη των ενδιαφερόντων και των φιλοδοξιών τουε. ένα πρότυπο που μπορεί να είχε παρασχεθεί ασυναίσθητα από την αρχή σε ένα υψηλότερο κλιμάκιο (Cohen, 1985:107).176 C. Tilly (1963) “The Analysis of a Counter-Revolution"’, History and Theory, voi.Ill και C. Tilly (1974) “Foreword”, in A. Blok, The Mafia of a Sicilian Village. Oxford: Blackwell177Ενώ η «κοινότητα» δεν έχει τη δομή ή την κατεύθυνση που συνδέει κανείς τα κοινωνικά κινήματα, μπορεί εντούτοις να εξυπηρετήσει μια παρόμοια ανάγκη (Cohen, 1985:108). Είναι ένα κατά ένα μεγάλο μέρος μια διανοητική κατασκευή (mental

83

Η έννοια της κοινότητας υπό-συνεχούς διαμόρφωσης (in the making) διατρέχει ολόκληρη τη μελέτη του

Papastergiadis (2000:15).178 Ο ίδιος αναφέρει πώς εξαιτίας του διαρκούς δυναμισμού των σύγχρονων

κοινωνιών, τα όρια των κοινοτήτων, καθώς και η γενικότερη αίσθηση του ανήκειν των μελών τους,

έχουν αλλάξει ριζικά. Οι μετακινήσεις των μεταναστών εργατών, πραγματοποιούνται σε όλη την

Ευρώπη ως προς την στρατολόγηση τους στις ανάγκες της εργασίας.179 Οι προοπτικές για τους

μετανάστες να αναπτύξουν μηχανισμούς ώστε να υπερβούν την απομόνωση και να παραγάγουν

συλλογικές οργανώσεις που να βεβαιώνουν τις κοινές αξίες και να παρέχουν κοινωνική υποστήριξη

στους νέους τόπους προορισμού και εργασίας τους γίνονται όλο και πιο αβέβαιες.180 Ο Papastergiadis

(2000) αναφέρει την αντίδραση ενός έγχρωμου άνδρα σε απάντηση στις ρατσιστικές επιθέσεις στο

δικαίωμά του να μείνει στη Μεγάλη Βρετανία: «Είμαι εδώ επειδή εσείς είσαστε εκεί!», δηλαδή εκείνος

έχει παραμείνει, δεν έχει ξεχάσει όμως από πού προήλθαν και είναι σαφής για τις κοινωνικές συγκυρίες

που τον ώθησαν σε αυτήν την θέση. Ούτε οι μνήμες ούτε η κακομεταχείριση τον έχουν αναγκάσει για

να εγκαταλείψει την ελπίδα της παραγωγής μιας νέας κοινότητας για τον ίδιο και τους άλλους γύρω

construct), της οποίας οι «αντικειμενικές» εκδηλώσεις για την τοποθεσία ή το έθνος της δίνουν αξιοπιστία (Cohen, 1985:108). Συμβολίζεται ιδιαίτερα, με τη συνέπεια ότι τα μέλη του μπορούν να τον επενδύσουν αυτή με τους εαυτούς τους (Cohen, 1985:108). Ο χαρακτήρας της είναι αρκετά σφυρηλατήσιμος σε ότι μπορεί να φιλοξενήσει των όλους τους εαυτούς των μελών της χωρίς εκείνοι να αισθάνονται την προσωπικότητά τους να συμβιβάζεται υπερβολικά, όπου η ερμηνεία της συλλογικότητας δίνει στον κάθε έναν μια πρόσθετη αναφορά για τις ταυτότητές του (Cohen, 1985:109). Ιδιαίτερα σημαντικό στο παραπάνω είναι η ερμηνεία στο εύλογο ερώτημα που προκύπτει: «Γιατί οι κοινότητες αποκρίνονται κατηγορηματικά στην όποια καταπάτηση των ορίων τους;» Αυτό συμβαίνει επειδή τα μέλη τους νιώθουν τους εαυτούς τους να βρίσκεται κάτω από μια τόσο σοβαρή απειλή από κάποια εξωγενή πηγή για την οποία εάν δεν εξωτερικεύσουν τώρα θα κατασιγαστούν. Περαιτέρω, κάνουν αυτό επειδή τα μέλη τους αναγνωρίζουν τις φωνές τους αναμεταξύ τους, και επειδή αισθάνονται το μήττιμα αυτής της φωνητικής συνάθροισης, αν και γενικό, Kat ενημερώνονται άμεσα από την εμπειρία και τις νοοτροπίες τους. Και κάνουν έτσι επειδή τα μέλη τους βρίσκουν τις ταυτότητές τους ως άτομα μέσω της κατοχής τους στο κοινωνικό διάστημα της κοινότητας: εάν ξένοι καταπατούν εκείνο το διάστημα, κατόπιν η αίσθηση των κατόχων της γίνεται αισθητή ως υποτιμημένη και παραμορφωμένη (Cohen, 1985:109). Αυτή η αίσθηση είναι πάντα αδύναμη όταν φυσικά και κατασκευασμένα όρια που διαιρούσαν προηγουμένως την κοινότητα από τον υπόλοιπο κόσμο είναι όλο και περισσότερο ασαφή. Μπορεί επομένως να είναι εύκολα να απεικονιστεί κάτω από μία απειλή: είναι ένα μέσο κινητοποίησης της συλλογικότητας (Cohen, 1985:109). Κατά συνέπεια, κανείς συχνά βρίσκει σε τέτοιες κοινότητες, την οποιαδήποτε προοπτική αλλαγής, να θεωρείται ανησυχητικά, ότι μια αλλαγή σημαίνει αναπόφευκτα την απώλεια (Cohen, 1985:109). Μια περιγραφή αυτού που φοβούνται ότι μπορεί να χαθεί, είναι ο «τρόπος της ζωής» μέρος αυτό που είναι και η αίσθηση του εαυτού 178 Ν. Papastergiadis (2000) The Turbulence of Migration. Globalization. Deterritorialization and Hybridity. Cambridge: Polity.179 O Papastergiadis (2000) θέτει το παράδειγμα των Αραβικών κρατών όπου είναι μοναδικά, δεδομένου ότι πάνω από το 70 τοις εκατό του ποσοστού της εργατικής δύναμης στην Σαουδική Αραβία είναι μετανάστες, καθώς και πώς στα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα το συνολικό ποσοστό των ξένων εργατών είναι περίπου 90 τοις εκατό υψηλό. Όχι μόνο περισσότεροι μετανάστες κατευθύνονται προς νέα βιομηχανικά κέντρα, άνδρες και γυναίκες εργάζονται σε ξένα περιβάλλοντα και διαμένουν σε απομονωμένα γκέτο αλλά και η νομική κατάσταση των μεταναστών έχει «αντικατασταθεί» και όλο από την προσωρινή και μυστική άφιξη των μεταναστών180 Ο Papastergiadis, θέτει το ερώτημα :«πώς μπορούν να συνυπάρξουν σε κοινωνικό, εργασιακό, πολιτιστικό επίπεδο, οι γηγενείς με τις συλλογικές οργανώσεις των μεταναστών όταν απειλείται όλο και περισσότερο η δυσάρεστη κατάσταση του μετανάστη από την εκτόπιση. την εκμετάλλευση και τη διάκριση, ωθώντας τους μετανάστες στην πλαισίωσή τους από τη μοναξιά, την παρανομία, τον αποκλεισμό τους από την βίωση αλληλεγγύης ακόμη και μεταξύ τους;».

84

του.181 Οι ατελείωτες μετακινήσεις και οι πολλαπλές συνδέσεις παράγουν συχνά την υποψία και την

ταραχή, καθώς αυτό που φέρνει τους ανθρώπους μαζί σε ένα σημείο μπορεί να τους ωθήσει χώρια σε

ένα άλλο. Σήμερα, ο στόχος διεκδίκησης κοινοτήτων συνδέθηκε με το πρόγραμμα της οικοδόμησης των

κοινωνιών πολιτών. Στη σύγχρονη ομιλία, η έννοια της κοινότητας κινητοποιείται για να

καταπολεμήσει μια διαφορετική δυσφορία. Στις αποδιοργανωμένες και τεμαχισμένες μεταβιομηχανικές

πόλεις της δύσης η ιδέα της κοινότητας έχει γίνει ελκυστική για τις αμυντικές αξίες της. Οι κοινότητες

ορίζονται όλο και περισσότερο ως οι ιδιωτικές ζώνες όπου οι άνθρωποι μπορούν να επιτρέψουν ή να

αποκλείσουν άλλους από να περιβάλλονται σε «απαγορευμένες» ζώνες. Η απώλεια (deterritorialization)

του πολιτισμού από έναν τόπο αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αισθάνονται τώρα ότι

ανήκουν σε διάφορες κοινότητες, παρά το γεγονός ότι δεν μοιράζονται μια κοινή περιοχή με όλα τα

άλλα μέλη. Αναφέρεται επίσης στον τρόπο ότι ένας εθνικός ή ακόμα και περιφερειακός πολιτισμός δεν

μπορεί πλέον να συλλαμβάνεται ως απεικόνιση μιας συνεπούς και διακριτικής ταυτότητας.

ΣΤ. 4 ΔΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ

Εθνοτικές και Εθνικές ταυτότητες, δεν ταυτίζονται, αν και οι δύο είναι πολιτισμικές, οι εθνικές ταυτότητες είναι πάντοτε και πολιτικές, ενώ οι εθνοτικές όχι αναγκαστικά.182 Επιπλέον, οι εθνικές ταυτότητές υποστηρίζονται σε μεγάλο βαθμό, από κυρίαρχους θεσμούς ,κάτι που τους επιτρέπει να επιβάλλονται μεμεγαλύτερη ευκολία και να παρουσιάζονται ως περισσότερο συμπαγές και σταθερές.

181 Ο ίδιος ο συγγραφέας (Papasterdiadis, 2000) θέτει το ερώτημα: «Αλλά πώς να χτιστεί μια νέα κοινότητα όταν το έδαφος είναι ξένο; Τι θα κρατήσει «τους ανθρώπους» μαζί όταν οι ανάγκες και τα όνειρά τους είναι πάντα στην διαδικασία παραγωγής;» Ο Papastergiadis (2000:196) αναφερόμενος στους μετανάστες και στη δημιουργία μεταναστευτικών κοινοτήτων, τονίζει, πώς η ανάγκη να κατασκευαστούν οι κοινότητες είναι βαθιά, και είναι ένα καθολικό χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπινου όρου, καθώς κάποιος δεν μπορεί να ζήσει μεμονωμένα για πολύ. Ενώ ο εξαναγκασμός για την δημιουργία μιας κοινότητας φαίνεται ως ένα μόνιμο χαρακτηριστικό γνώρισμα, η πρακτική της δημιουργίας των κοινοτήτων ποικίλλει πάντα ανά χρόνο και τόπο. Η κοινότητα, κατά τον ίδιο, θεωρείται συχνά ως πηγή προστασίας από τους φόβους της απομόνωσης, της σύγκρουσης, της ευπάθειας και του χωρισμού για τους μετανάστες (Papastergiadis, 2000:196). Για τον ίδιο, η αλληλεγγύη δεν είναι μόνο ένας τρόπος φυσικής ασφάλειας, που πηγάζει από την εμπειρία της συνεκτικότητας, αλλά και ένα βήμα προς την κατανόηση του κόσμου. Δίνοντας νόημα στην ειδάλλως τεμαχισμένη και διαμελισμένη εμπειρία της καθημερινής ζωής συνδέεται βαθιά με μια κατανόηση του ανήκειν και της κοινότητας που επίσης ανατρέπεται στο σύγχρονο κόσμο (Papastergiadis. 2000). Οι κοινότητες κατασκευάζονται σήμερα σε ένα πλαίσιο όπου οι συνδέσεις είναι πολλαπλάσιες και τμηματικές και οι άνθρωποι μπορούν να αισθανθούν μια αίσθηση του ανήκειν σε περισσότερες από μια κοινότητες, ή μπορούν να συμμετέχουν σε διαφορετικές κοινότητες σε διαφορετικές στιγμές της ζωής τους, και καθώς συνεχίζουν να μεταναστεύουν, μετακινούνται επίσης από τις κοινότητες (Papastergiadis, 2000:196).182 I.P. Brass (1991), Ethnicity and Nationalism: Theory and Comparison, Νέο Δελχί: Sage Publication.

85

Στον καθημερινό πολιτικό λόγο οι «αρχέγονες θέσεις» περί εθνών και εθνοτικών ομάδων συνεχίζουν να έχουν μεγάλη ισχύ- συνιστούν ουσιαστικά την «κοινή λογική». Στην κοινωνική επιστήμη ΄όμως επικρατεί η κονστρουκτιβιστική θεώρηση κατά την οποία οι ταυτότητες είναι κοινωνικές κατασκευές183. Η εθνική ταυτότητα δεν θεωρείται φυσική, ομοιογενής, με αδιαμφισβήτητα όρια και σταθερά χαρακτηριστικά, αλλά υποκείμενη σε αλλαγή, επαναδιαπραγμάτευση και ανανοηματοδότηση. Η κονστρουκτιβιστική θεώρηση τονίζει τον «καταστασιακό» (Situational) χαρακτήρα της εθνοτικής ταυτότητας υπογραμμίζει δηλαδή ότι πρέπει ο εθνοτικός δεσμός να κατανοηθεί σε συνάρτηση με τα κοινωνικά συγκείμενα και το δεδομένο ιστοριοπολιτικό πλαίσιο.184 Στο ατομικό επίπεδο η ταυτότητα είναι μόνο μία από τις πολλαπλές ταυτότητες που ο καθένας φέρει, και δεν είναι δυνατόν να καθορίζει σε κάθε περίπτωση τα ενδιαφέροντα, τις απόψεις και τη συμπεριφορά του.

Μπορεί κανείς να διακρίνει τρία βασικά ζητήματα επί των οποίων διατάσσεται η σχέση κονστρουκτιβισμού/ ταυτότητας/μεταναστών.

Πρώτος. Το πως γίνεται η κατασκευή των ταυτοτήτων /κατασκευή μοντέλων μετανάστευσης και από ποιους

Δεύτερος. Το πόσο εμπεδωμένη ή ευμετάβλητη είναι η εθνική και εθνοτική ταυτότητα και τι σημαίνει αυτό για τη συλλογική δράση

Τρίτος. Και με βάση τα δυο προηγούμενα ζητήματα το πως αξιολογούνται, από Κανονιστική σκοπιά185οι εθνικές μορφές ταυτότητας.

Βασιζόμενοι στην σκιαγράφηση από την Margaret Moore τριών Κονστρουκτιβιστικών απόψεων 186 μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη Κονστρουκτιβισμού:

I. Τον «ιδεαστικό», βλέπει τις εθνικές ταυτότητες ως ‘ ρητορικές κατασκευές’II. Τον «εργαλειακό», προτάσσει τον ρόλο των ελίτ ως καθοριστικό για την δημιουργία τους

III. Τον «ιστορικιστικό», ο οποίος βρίσκεται εγγύτερα στη σχεσιακή αντίληψη περί ταυτοτήτων.

Ένα σχεσιακός ορισμός ταυτοτήτων είναι αυτός που δίνουν οι Mc Adam, Tarrow και Tilly στο σημαίνον έργο τους Dynamics of Contention: «Γενικά οι ταυτότητες αποτελούνται από κοινωνικές σχέσεις και τις αναπαραστάσεις τους. Τα ιδεολογικά σχήματα, οι πολιτικές στοχεύσεις, τα σύμβολα, οι μύθοι και μνήμες, που ενσωματώνουν τις αφηγήσεις τους, εθνικιστές διανοούμενοι, ηγέτες και κράτη, πρέπει να απηχούν διάχυτες; Κατανοήσεις για να κερδίσουν τη νομιμοποίηση από τον πληθυσμό στον οποίο απευθύνονται, σύμφωνα με μια οπτική που αποδίδει ακόμη μεγαλύτερη σημασία στη δράση των ευρύτερων στρωμάτων, η λαϊκή βάση του έθνους δεν είναι απλά καταναλωτές; Αλλά και παραγωγοί/συν διαμορφωτές εθνικ(ιστι)κών νοημάτων, αναπαραστάσεων και ταυτοτήτων. Η ταυτότητα αποτελεί αιώνιο ζητούμενο αλλά και παράγωγο ατομικών και συλλογικών προτιμήσεων, συμφερόντων πρακτικών και δράσεων.

183 Y.Stavrakakis- N. Chrysoloras, «I Cn Get No» Enjoyment: Lcanian Theory and the Analysis of Nationalism”, “Psychoanalysis, Culture and Society, τομ.11, τχ. 3, 2006, σ.144-163184 M. Banton, «Ethnic Conflict», Sociology, τομ. 34τχ3, 2000, σ.481185 M. More, (1999) The Ethics of Nationalism, ό.π., σ. 10186 M. More, (1999) The Ethics of Nationalism, ό.π., σ. 10-11

86

ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ

Η μετανάστευση αντιμετωπίζεται ως σαν παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο στην ευρωπαϊκή εκφορά του εντάσσεται στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής. Έτσι επιβάλλεται η χάραξη και η εφαρμογή μιας μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία θα λαμβάνει υπόψη της εκτός από το «συμφέρον της» και τις σύγχρονες τάσεις που αναπτύσσονται στους κόλπους της ΕΕ. Λόγω του σύνθετου χαρακτήρα της πολιτικής μετανάστευσης, η ΕΕ, προτάσσει το σαφή καθορισμό των κοινών προϋποθέσεων εισόδου και παραμονής υπηκόων τρίτων χωρών, που πρέπει να βασίζονται στην από κοινού αξιολόγηση των οικονομικών και δημογραφικών εξελίξεων στην Ένωση και της κατάστασης στις χώρες καταγωγής.187Στο πλαίσιο αυτό τα κράτη –μέλη οφείλουν να προσαρμόζουν τις νομοθεσίες τους ώστε να αναπτύσσονται ολοκληρωμένες και εναρμονισμένες πολιτικές για την μετανάστευση.

Η σύγχρονη μεταναστευτική πολιτική πρέπει να στηρίζεται στο σεβασμό των αρχών της Δημοκρατίας και της ανοικτής κοινωνίας. Τούτο σημαίνει ότι το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να κατοχυρώνει τους όρους παραμονής και εργασίας, που να συνάδουν με τη λειτουργία ενός σύγχρονου κράτους δικαίου, την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, καθώς και την διασφάλιση ενός καθεστώτος κοινωνικής ένταξης. Παράλληλα πρέπει να επιτρέπει στην « απρόσκοπτη άσκηση των δικαιωμάτων των αλλοδαπών και κυρίως εκείνων που αφορούν στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας τους, στην ελεύθερη συμμετοχή τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας υπό καθεστώς κοινωνικής δικαιοσύνης και το σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων τους, πρωτίστως δε αυτών που απορρέουν από την καταγωγή τους.

Αυτή η πολιτική θα υπακούει στην ορθολογική διαχείριση των μεταναστευτικών ροών σε συνάφεια με τη σταθερότητα του νομικού καθεστώτος που διέπει τους μετανάστες, τον εκσυγχρονισμό των διοικητικών δομών και τη μείωση της γραφειοκρατίας. Ο άξονας αυτός έχει ως στόχο την κατά το δυνατό μεγαλύτερη αποκατάσταση της νομιμότητας στο πεδίο της μετανάστευσης, μέσω της καταγραφής και νομιμοποίησης των μεταναστών που ζουν σήμερα στη χώρα, τον έλεγχο της μεταναστευτικής ροής προς την Ελλάδα ανάλογα με τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες, τον εκσυγχρονισμό της διοικητικής υποδομής του κράτους στον τομέα αυτό και τον περιορισμό των γραφειοκρατικών δυσλειτουργιών που είχαν ανακύψει κατά το παρελθόν. Πρόκειται στην ουσία για την Τρίτη κατά σειρά επιχείρηση νομιμοποίησης των μεταναστών και τη δημιουργία ενός διοικητικού πλαισίου που θα καθιστά δυνατό τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών και τη λειτουργική ένταξη των απαραίτητων διαδικασιών σε ενιαίες διοικητικές δομές.

Τέλος, με βάση τον τελευταίο άξονα επιδιώκεται ο προσδιορισμός νέων νομικών, θεσμικών και διοικητικών διαστάσεων της διαχείρισης του μεταναστευτικού φαινομένου, ώστε να εξασφαλιστεί η σταθερότητα και η αποτελεσματικότητα, τόσο στην εφαρμογή των κανόνων της ελληνικής έννομης τάξης όσο και στην συμβατότητα με το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο.

187 SN200/99

87

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

88

Alba R. & V. Nee (2011), Θεωρία της αφομοίωσης. Παλιά και νέα. Στο Βεντουρα Λ. (επιμ), Μετανάστευση και κοινωνικά σύνορα. Αθήνα: Νήσος, σελ.105-151.

Levitas R. (2004), « Η έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού», στο Πετμεζίδου Μ., Παπαθεοδώρου Χ(επιμ)., Φτώχεια και κοινωνικός Αποκλεισμός, Αθήνα: Εξάντας

Muller J.W- (2012) Συνταγματικός Πατριωτισμός. Αθήνα: Παπαζήσης

Α.Ε Σαμπατάακου(2010), Ερμηνεύοντας την εξέλιξη της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ. Αθήνα: Παπαζήσης

Βάιου Ν. και Γ.Α. Παπαδόπουλος,(2007), Μετανάστευση και αστικός χώρος: επίπεδα και πρακτικές ένταξης, Γεωγραφίες, τευχ. 13, σελ.11-19

Βγενόπουλος Κ. (επιμ)(2001), Πρόσφυγες και μετανάστες στην ελληνική αγορά εργασίας, Αθήνα: Παπαζήσης.

Βγενόπουλος Κ. (2001), Πρόσφυγες και μετανάστες στην ελληνική αγορά εργασίας, Παπαζήσης: Αθήνα.

Βεϊκου, Μ. (2001), ‘Μετανάστευση και πρακτικές ένταξης. Μια «εκ των έσω» αποτίμηση της σύγχρονης Ελληνικής και Ιταλικής κοινωνικής πραγματικότητας’, στο Αμίτσης Γ. και Λαζαρίδη, Γ. Επ. ,Νομικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της μετανάστευσης στην Ελλάδα, Αθήνα: Παπαζήσης.

Βεργέτη Μ. (2003), Παλιννόστηση και Κοινωνικός Αποκλεισμός, Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη.

Βρελλής, Σ. (2003) Δίκαιο Αλλοδαπών, στο Ζ. Παπασιώπη- Πασίά,(2002) Δίκαιο της Ιθαγένειας. Αθήνα: Σάκκουλας.

Γεωργούλας Στρ. (2003), « Το νομικό πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής στη Ελλάδα στον Εικοστό αιώνα- μια ιστορική, κριτική οπτική», στο Κασιμάτη Κ., Πολιτικές μετανάστευσης κι στρατηγικές ένταξης. Η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών, Αθήνα, Gutenberg.

Δ, Παπαγιάννης(2001), Ο Ευρωπαϊκός χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, Αθήνα: Σάκκουλας.

Δαμανάκης Μ. ., Σ. Κωνσταντινίδης., Α. Τάμης (2014), Νέα Μετανάστευση από και προς την Ελλάδα, Πανεπιστήμιο Κρήτης (Κ.Ε.ΜΕ.)

Δετσαρίδης Χ. Π. (2015),, Ο Κώδικας Μετανάστευσης & ο Κώδικάς Ιθαγένειας. Ενημέρωση με τον Ν 4332/2015 (ΦΕΚ Α΄76/9.7.2015). Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

Δήμουλας Κ. (2006), Παράμετροι ένταξης των οικονομικών μεταναστών στην ελληνική κοινωνία: Η περίπτωση της Περιφέρειας Αττικής, στο χρ. Μπάκαβος και Δ. Παπαδοπούλου (επιμ),

89

Μετανάστευση και ένταξη μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής, Gutenberg.

Έμκε – Πουλοπούλου, Η. (2007), Η μεταναστευτική πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήσης

Ζαϊμάκης, Γ. (2002) Κοινοτική Εργασία και Τοπικές Κοινωνίες. Ανάπτυξη, συλλ.ογική Δράση, Πολυπολιτισμικότητα. Αθήνα: Ελληνικά Γ ράμματα.

Ιωακειμίδης Π. (1998),Η Συνθήκη του Άμστερνταμ, νέο πρότυπο ολοκλήρωσης ή σύμπτωμα από – ολοκλήρωσης, Θεμέλιο: Αθήνα.

Καλοφωλιας, Κ. (2011),Το Μεταναστευτικό Ζήτημα στη Μεσόγειο(Ισπανία-Ιταλία-Ελλάδα), Αθήνα Μιχάλης Σιδέρης.

Καρύδης Β. (1996), Η Εγκληματικότητα των Μεταναστών στην Ελλάδα, Αθήνα: Παπαζήσης.

Καρυδής Β. ΠοινΔικ 11/200,1126,Το νέο σχέδιο νόμου για την μεταναστευτική πολιτική.

Καρύδης, Β. Το νέο σχέδιο νόμου για την μεταναστευτική πολιτική, ΠοινΔικ, 11/2000,1126.

Κασιμάτη Κ. (2000) «Οι συνέπειες της Μαζικής Εισροής Προσφύγων, στο αφιέρωμα « Η Ελλάδα που αλλάζει: Αποχαιρετώντας τον 20ο αιώνα», εφημ. Το Βήμα, ένθετο «Νέες εποχές».

Κασιμάτη Κ. κ.α. (1990), Πόντιοι Μετανάστες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Οικονομική και Κοινωνική ένταξη, Αθήνα, Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού, Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ)

Κασίμης Μ. (2005), Οι διαστάσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ευρώπη και οι αντιφάσεις της μεταναστευτικής πολιτικής, Εισήγηση στο Συνέδριο «Νέο Θεσμικό Πλαίσιο και Πολιτικές για τους Μετανάστες», Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, 16-17 Δεκεμβρίου 2005, roneo.

Κασίμης Χ. (2007) «Οι διαστάσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ευρώπη» στο Ξ. Κοντιάδης-Θ. Παπαθεοδώρου (επιμ) Η Μεταρρύθμιση της Μεταναστευτικής Πολιτικής.

Καψάλης Α. Το δικαίωμα διαμονής και η απασχόληση των μεταναστών, στο Α. Καψάλης, Π. Λινάρδος- Ρυλμόν(επιμ), Μεταναστευτική πολιτική και δικαιώματα μεταναστών.

Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής (ΚΕΚΜΟΚΟΠ), Κ. Κασιμάτη (επιμ)(2003),Πολιτικές Μετανάστευσης και Στρατηγικές Ένταξης. Η περίπτωση των Αλβανών και Πολωνών μεταναστών.

Κόντης Α. (2009), ‘Ιθαγένεια και ενσωμάτωση μεταναστών’, στο Α. Κόντης(επιμ.), Ζητήματα κοινωνικής ένταξης μεταναστών, Αθήνα Παπαζήσης.

90

Κόντης Α. & Η. Μπεζεβέγκης ( επιστ. Υπεύθυνοι) (2010), Καθορισμός δεικτών για την αξιολόγηση των πολιτικών ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα, αδημοσίευτη μελέτη, Τόμοι Α΄Β΄Γ΄Δ΄.

Κοντης. Α. κ.α.(2007), Αναλυτική μελέτη για τις επιπτώσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στην κοινωνική ασφάλιση. Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής Αθήνα, ΙΜΕΠΟ

Κουκιάδης Ι. (2000), Η Κοινωνική Ευρώπη, Αναζητώντας το νέο κοινωνικό κεκτημένο. Εκδόσεις Παρατηρητής.

Κουκιάδης, Ι. Οι προσανατολισμοί της ΕΕ στη μεταναστευτική πολιτική :Μετέωρο βήμα ανάμεσα στην ξενοφοβία και την πολυπολιτισμική κοινωνία, στο Α.Καψάλης,Π .Λινάρδος- Ρυλμόν(επιμ) Μεταναστευτική πολιτική και δικαιώματα των μεταναστών.

Κωτούλας . Ι. (2011), Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα. Θρησκεία/πολιτική/πολυπολιτισμικότητα. Σειρά: Γλώσσα και πολιτισμός. Δ/ντης σειράς Ι.Θ.Μάζης. Αθήνα, Παπαζήσης.

Λαζακης Χ. (2002), Αλβανία: Η διαιώνιση του εθνικισμού και η θέση της Ελληνικής ιθαγένειας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, σσ. 118-120 και Μ. Κοππα(1997). Οι μειονότητες στα μετα- κομμουνιστικά Βαλκάνια, Αθήνα: Νέα Σύνορα.

Λαμπροπούλου Ε. (2001), Οι συμφωνίες Shengen και η εσωτερική ασφάλεια, ΠοινΔικ, 4/2001 και βλ. της ίδιας,(2001)Εσωτερική ασφάλεια και κοινωνία ελέγχου, Αθήνα: Κριτική.

Μαρβάκης, Α. Κοινωνική ένταξη ή Κοινωνικό απαρτχάιντ; στο Μ.Παύλου & Δ. Χριστόπουλος(επιμ.), Η Ελλάδα της μετανάστευσης: Κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη, Αθήνα: Κριτική

Μιχαήλ Δόμνα & Ηλίας Μπαντέκας (2015), Μετανάστευση/ Κινητικότητα και η ιδιότητα του πολίτη: μια προσέγγιση μέσα από την ανθρωπολογία και το διεθνές δίκαιο. Στο Δόμνα Μιχαήλ- Αναστασία Χρήστου, Ενδό- Ευρωπαϊκή Νεανική Κινητικότητα/ Μετανάστευση στην εποχή της οικονομικής Κρίσης. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Θεσσαλονίκη: Σταμούλη

Νικολόπουλος Γ. (Ποιν Δικ, 2/2001, 177), Η προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωση.

Νικολόπουλος, Γ. (2008) Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως φορέας αντεγκληματικής πολιτικής. Το πρόγραμμα της «Χάγης» και η εφαρμογή του. Αθήνα : Νομική Βιβλιοθήκη.

Παπαγιάννης Δ. (2001), Ο Ευρωπαϊκός χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Αθήνα: Σάκκουλας.

91

Παπαδάτου, Έ. Η Ελληνική Παλιννόστηση μέχρι την δεκαετία του 1990. Πληθυσμός και προβλήματα προσαρμογής στην Ελλάδα. Μορφές οργάνωσης Παλιννοστούν των. Το έργο της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού. Εισήγηση ΓΓΑΕ.

Παπαδόπουλος Α. (2010), Η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη απέναντι στην απασχόληση και την ένταξη των μεταναστών στις τοπικές κοινωνίες, στο Μετανάστευση ετερότητα και θεσμοί υποδοχής στην Ελλάδα. Το στοίχημα της κοινωνικής ένταξης. Δίκαιο και κοινωνία στον 21ο αιώνα. Αθήνα: Σάκκουλας.

Παπαδοπούλου Δ. (2006), Η κοινωνική ενσωμάτωση στην ελληνική περίπτωση, στο D. Schnapper, Η κοινωνική ενσωμάτωση: μια σύγχρονη προσέγγιση, Παπαδοπούλου, ‘Μορφές κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών: Το παράδειγμα της Περιφέρειας Αττικής, στο Χ. Μπάκαβος& Δ. Παπαδοπούλου(επιμ.), Μετανάστευση και ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα: Gutenberg,.

Παπαδοπούλου Δ. (2006), Μορφές κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών. Το παράδειγμα της περιφέρειας Αττικής, , στο χρ. Μπάκαβος και Δ. Παπαδοπούλου (επιμ), Μετανάστευση και ένταξη μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Κοινωνικής Πολιτικής, Gutenberg.

Παπαθεοδώρου Θ. (2005), Δημόσια Ασφάλεια και αντεγληματική πολιτική, Νομική Βιβλιοθήκη, β΄ Έκδοση.

Παπαθεοδώρου Θ. (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

Παπαθεοδώρου Θ. (2015), Νομικό Καθεστώς Αλλοδαπών. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Νομοθεσία. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη

Παπασιώπη- Πασιά Ζ. (2004)Το νομικό καθεστώς των αλλοδαπών εργαζόμενων τρίτων χωρών, ΕΕθυρΔ, 1998, 37

Παπασιώπη- Πασιά Ζ. (2004)Δίκαιο της Ιθαγένειας, 7η έκδοση, Αθήνα &Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας.

Παπασιώπη- Πασιά Ζ. (2007), Δίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών. Αθήνα: Σάκκουλας

Πασσα, Ξ. (2008), Οδηγός Διαπολιτισμικής Συμβουλευτικής. Αθήνα Παπαζήσης.

Πουλαράκης, (2014), Η προσωρινή δικαστική προστασία του αλλοδαπού από την πράξη της διοικητικής απέλασης. Ενημερωμένο με τον Ν 42518/2014 κώδικα μετανάστευσης και κοινωνικής Ένταξης. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη

Ρόμπολης Σ. (2005), Οικονομία, Αγορά Εργασίας και Μετανάστευση στην Ελλάδα, στο Α. Καψάλης, Π. Λινάρδος- Ρυλμόν (επιμ.), Μεταναστευτική πολιτική και δικαιώματα των μεταναστών, ΙΝΕ/ΑΔΕΔΥ, 29

92

Σαμπατάκου Ε.-Α. (2010), Ερμηνεύοντας την εξέλιξη της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ: Νομοθετική, Θεσμική, Επιχειρησιακή εξέλιξη- Δρώντες, δομές και διά δράση, Αθήνα:Παπαζήσης.

Σιταρόπουλος Ν. (2004), Η εξέλιξη της αρχής της «δίκαιης μεταχείρισης των αλλοδαπών εργαζόμενων στο υπό εξέλιξη ευρωπαϊκό δίκαιο, στο Μ. Παύλου , Δ. Χρισόπουλος (επιμ), Η Ελλάδα της μετανάστευσης, ΚΕΜΟ, Κριτική.

Σταυρινούδη Α.(2007), πολίτικες κοινωνικής ένταξης των οικονομικών μεταναστών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη Διδακτορική Διατριβή, ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

Τζωρτζοπούλου Μ. (2002), Μετανάστες προς την Ελλάδα. Παντειο πανεπιστήμιο κοινωνικών και πολίτικων επιστήμων τμήμα οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης διδακτορική διατριβή. Αθήνα

Τριανταφυλλίδου Α. & Μ. Μαρουφωφ (2010) ‘ Η εγκατάσταση των Μεταναστών στην Ελλάδα: Δυναμικές Ένταξης και Προβλήματα Καταγραφής στο Παπαδημητρίου Γ., Δίκαιο και κοινωνία στον 21ο αιώνα. Μετανάστευση, Ετερότητα και θεσμοί υποδοχής στην Ελλάδα. Το στοίχημα της κοινωνικής ένταξης. Αθήνα –Θεσσαλονίκη: Σακκουλας.

Τσάτσος Δ. (2005),Το αξιακό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: Παπαζήσης.

Φούσκας, Θ.(2009) «Κοινωνιολογία, μετανάστευση και εργασία: “Κοινότητες” μεταναστών και εργασιακή αντιπροσώπευση: Οι επιπτώσεις της εργασίας και της απασχόλησης των μεταναστών στη συμμετοχή τους σε πέντε εργασιακούς συλλόγους μεταναστών στην Αθήνα» Αθήνα: Παντειο Πανεπιστήμιο κοινωνικών και πολιτικών επιστημων τμήμα κοινωνιολογίας.

Χατζή Χρ. (2003) Ο αλλοδαπός ως υποκείμενο δικαιωμάτων στην ελληνική έννομη τάξη, στο Μ. Παύλου, Δ. Χριστόπουλος Η Ελλάδα της μετανάστευσης, ΚΕΜΟ: Κριτική

93

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

Triandafyllidou, A and Veikou, M (2002) "The hierarchy of Greekness. Ethnic and national identify considerations in Greek Immigration policy", Ethnicities, Vol. 2 (2): 189-208.

Cohen Ρ. S. (1969) “Theories of Myth”, Man, vol.4, no.3, pp. 337-353.

Ρ. de Berghe (1976) “Ethnic Pluralism in Industrial Societies: A Special Case?”, Ethnicitv. no.3, pp.242-255 και P. van de Berghe (1981) The Ethnic Phenomenon. New York: Elsevier.

Tilly (1963) “The Analysis of a Counter-Revolution"’, History and Theory, voi.Ill και C. Tilly (1974) “Foreword”, in A. Blok, The Mafia of a Sicilian Village. Oxford: Blackwell

Papastergiadis Ν. (2000) The Turbulence of Migration. Globalization. Deterritorialization and Hybridity. Cambridge: Polity.

Brass I.P. (1991), Ethnicity and Nationalism: Theory and Comparison, Νέο Δελχί: Sage Publication.

Ignatieff, M. (1994) The Needs of Strangers. Great Britain: Vintage.

Delanty, G. (2003) Community. London: Roytledge.

Cohen A. Ρ. (1985) The Symbolic Construction of Community. London: Routledge, p. 12.

Cohen, J. L. (1985) “Strategy And Identity: New Theoretical Paradigms and Contemporary Social Movements”, Social Research, 52(4): 663-716.

Cole J. W. & E.R. Wolf (1974), The Hidden Frontier. Ecology and Ethnicity in an Alpine Valley. New York: Academic Press

Williams F. (1989), Social Policy: A critical Introduction. Issues of Race, Gender and Class Cambridge: Polity Press

Verdery K. (1994), Ethnicity, Nationalism, and State Making. Ethnic Groups and Boundaries: Past and Future. Στο H. Vermeulen, & Covers, (Eds), The Anthropology of Ethnicity: Beyond Ethnic Groups and Boundaries. Amsterdam: Het Spinhuis, 22-57

Stavrakakis Y. - N. Chrysoloras, «I Cn Get No» Enjoyment: Lcanian Theory and the Analysis of Nationalism”, “Psychoanalysis, Culture and Society, τομ.11, τχ. 3, 2006, σ.144-163

Banton, M. «Ethnic Conflict», Sociology, τομ. 34τχ3, 2000, σ.481

Nisbet R. Α. (1968) Tradition and Revolt Historical and Sociological Essays. New York, a Random House Publication pgs. 129-141.

Soderstorme. O., Ruedin, D., Randeria, S.& D’Amato, G. (52014). Critical Motilities. London: Routledge.

Castles, C (2004). The Factors that Make and Make and Unmake Migration Policies. International Migration Review, 38 (3): 852-884.

94

Don. J. De Voretz(2008), The Economics of Citizenship: A Common Intellectual Ground for Social Scientists. In Journal of Ethic and Migration Studies, 4Vol. 34, p. 679-693.

Alund A. &C.U. Schierup, ParadoxesofMulticulturalism:EssaysofSwedishSociety, Avebury: Aldershot, 1991, 14.

Macdonald J.S. & L. Macdonald, ‘Chain Migration, Ethic Neighborhood Formation and social Networks’, The Milbank Memorial Fund Quarently xIii (1/1964), 82-96.

Hammar (ed.), European Immigration Policy: A Comparative Study, Cambridge: Cambridge University Press, 1985, P.,

Brubaker R., Citizenship and Nationhood in France and Germany, Cambridge, Mass: Harvard University Press, 1992.

Treibel, A., 1990: Migration in modernen Gesellschaften. Soziale Folgen von Einwanderung und Gastarbeit, Juventa Verlag, Weinheim - München

Lee, E.S. ‘Theory of Migration’ Demography 3(1966), 49∙ T Hammar (ed.), European Immigration Policy: A Comparative Study, Cambridge: Cambridge University Press, 1985, Η. Έμκε – Πουλοπούλου,(2007), Η μεταναστευτική πρόκληση, Αθήνα: Παπαζήσης.

Jordan B. & F. Duvell(2003), Irregular Migration: The Dilemmas of Transnational Mobility, Cheltenham: Edward Eglar.

King R. (2002), Towards a new map of European Migration, International Journal of Population Geography Vol.8, pp.89-106

Ikonomou, Th., 1989: Fragestellungen zur Integrationsdiskussion der neueren Migrationsforschung, in: Papalekas, Chr. J. (Hrsg.), 1989: Kulturelle Integration und Kulturkonflikt in der technischen Zivilisation. Campus, Frankfurt/Main.

Eisenstadt, Sh. N., 1954: The Absorption of Immigrants. A comparative study based mainly on the Jewish community in Palestine and the State of Israel. Routledge and Kegan, P. LTD, London.

Eisenstadt, Sh. N., 1953: Analysis of Patterns of Immigration and Absorption of Immigrants, in: Population Studies 7, pp. 167-180

Esser, H. u.a., 1979: Ansätze zur Erklärung der Integration von Migranten - Theoretische Grundlagen zur Erforschung des Verhaltens ausländischer Arbeitnehmer in der Bundesrepublik Deutschland, in: Esser, H. u.a., 1979: Arbeitsmigration und Integration: Sozialwissenschaftliche Grundlagen, Koenigstein/Ts., Hanstein, S. 1-166 (Esser, 1979:25).

Gordon, Μ. Μ., 1964: Assimilation in American Life. The Role of Race, Religion and National Origin. Oxford University Press, New York

Merton,R. K.(1938). Social Structure and Anomie. American Sociological Review, vol.3, no.5, p.672-682. http://www.jstor.org/ Τελευταία πρόσβασή 20/01/2016

95

Das [anomische Verhalten ist] auf einen Ausgleich von Macht und Prestige gerichtet, ohne dass dabei zunaechts die ursprüngliche strukturelle Spannung gelöst wird» (Hoffmann-Nowotny, 1973:11).

Seifert, W., 1995: Die Mobilität der Migranten. Die berufliche, ökonomische und soziale Stellung ausländischer Arbeitnehmer in der Bundesrepublik. Eine Laengstschnittanalyse mit dem Sozio-oekonomischen Panel, 1984-1989, Sigma, Berlin

Hoffmann - Nowotny, H. - J, 1973: Soziologie des Fremdarbeiterproblems. Eine theoretische und empirische Analyse am Beispiel der Schweiz, Stuttgart

(Hoffmann-Nowotny, H- J., 1987: Gastarbeiterwanderungen und soziale Spannungen, in: Reimann/Reimann (Hrsg), 1987: Gastarbeiter. Analyse und Perspektiven eines sozialen Problems. Westdeutscher Verlag, Opladen, S. 46-66

Sole. C (2003), «European Policy in immigration», Transfer, EUI, Brussels, 3/03, pp.401-415.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

https :// www . unhcr . gr / prostasia / anithageneis . html

http :// www . unhcr . org / ibelong / the - urgent - need - to - end - childhood - statelessness /

www.imepo.gr

http://www.synigoros.gr/?i=stp.el.eidikesektheseis

www.imepo.gr.http://www.imepo.org/index.php?option=com_phocadownload&view=section&id=2&Itemid=70&lang=el

http :// www . synigoros . gr /? i = stp . el . eidikesektheseis http :// www . ekke . gr / open _ books / EntaxiMetanaston . pdf http :// epp . eurostat . ec . europa . eu / portal / page / portal / product _ details / publication ? p _ pro

http :// ec . europa . eu / eurostat / statistics http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A7-2013-0458+0+DOC+XML+V0//EL

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A61995CJ0080

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AC%3A1996%3A274%3ATOC

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52001DC0387

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=URISERV%3Al33501

http://www.nchr.gr

96

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/el/ec/72641.pdf

http://www.ekke.gr/publications/wp/wp18.pdf

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT https://www.unhcr.gr/nea/deltia-typoy/artikel/be571e03df25aecde334fef125313a51/i-proti-omada-aitoy.html

file:///C:/Users/Filio/Downloads/GFHA01042GRC_001.pdf

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=URISERV%

http://www.encephalos.gr/pdf/49-4-02g.pdf