3η ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Να διακρίνετε της βασικές περιόδους της Ελληνικής πολιτικής ιστορίας από το 1821 έως 1864 επισημαίνοντας της κυριότερες θεσμικές πολιτικές και πολητικοιδιολογικες μεταβολές (2,500 λέξεις )

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τα υπό εξέταση χρόνια πέρασαν μέσα σε απελευθερωτικό πόλεμο, εμφύλιες διαμάχες, εξάρτηση από ξένες δυνάμεις και πολιτικές ζυμώσεις, άρα είναι λογικό να παρουσιάζονται σημαντικές αλλαγές στο πολιτικό επίπεδο. Αναφορά στη διάκριση των περιόδων που ακολουθεί.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ Α) ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΩΣ ΤΟ 1827 (κυριότερα πολιτικά γεγονότα) • Δεκέμβριος 1821 – Ιανουάριος 1822: Α’ Εθνοσυνέλευση, διακήρυξη της

ανεξαρτησίας (ΕΑΠ 98). Επικρατούν πρόκριτοι, λόγιοι και κληρικοί έναντι των στρατιωτικών (ΙΕΕ ΙΒ 199). Το Προσωρινό Πολίτευμα είναι αντιαπολυταρχικό και αντικατοπτρίζει τη Γαλλική και την Αμερικανική Επανάσταση και τα συντάγματά τους (ΙΕΕ ΙΒ 213). Απηχεί τα αιτήματα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (φιλελεύθεροι πολιτικοί θεσμοί, δημοκρατία – ΚΙΤ 468). Γενικά στην εποχή των Εθνοσυνελεύσεων διαμορφώνονται και αρχίζουν να δρουν τα πολιτικά κόμματα (ρωσικό, αγγλικό, γαλλικό), τα οποία έχουν καταβολές στην οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας (ΕΑΠ 146). Το ότι γίνεται λόγος για εθνοσυνελεύσεις, νόμους και συντάγματα σηματοδοτεί ιδεολογική και νομική ανατροπή (ΠΟΛ 17).

• Άνοιξη 1823: Β’ Εθνοσυνέλευση, η οποία στοχεύει στην αποκατάσταση του κύρους της κεντρικής εξουσίας. Έκδοση του «Νόμου της Επιδαύρου» (ΕΑΠ 102, ΙΕΕ ΙΒ 298). Οι αρχές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι ακόμα φανερές (ΚΙΤ 468).

• Άνοιξη 1827: Γ’ Εθνοσυνέλευση. Ο Καποδίστριας εκλέγεται κυβερνήτης και ψηφίζεται το Πολιτικόν Σύνταγμα (ΙΕΕ ΙΒ 439) με βασικές θεσμικές μεταβολές τις εξής: α) η οργάνωση του κράτους δεν είναι πια «προσωρινή» β) οι τρεις λειτουργίες διακρίνονται μεταξύ τους γ) καταργείται η συλλογική εκτελεστική εξουσία και ανατίθεται η διοίκηση σε κυβερνήτη με επταετή θητεία (ΙΕΕ ΙΒ 440). Το Πολιτικόν Σύνταγμα εγκαταλείπει τις αρχές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (ΚΙΤ 468-469).

Β) 1827-1843, Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑΣ (κυριότερα πολιτικά γεγονότα) • Καλοκαίρι 1829: Δ’ Εθνοσυνέλευση. Εγκρίνονται ψηφίσματα του Καποδίστρια

και μπαίνουν οι βάσεις για νέα οργάνωση της δημόσιας διοίκησης. Όμως επιβεβαιώνεται η, έστω καλοπροαίρετη, αυταρχικότητα του Καποδίστρια, η οποία σηματοδοτεί την αρχή του τέλους του (ΙΕΕ ΙΒ 529, ΕΑΠ 143) και οδηγεί σε αντιδράσεις, κινήματα (Ύδρα, Μάνη – ΕΑΠ 144) και στη δολοφονία του (Σεπτέμβριος 1831).

• Δεκέμβριος 1831 – Μάρτιος 1832: Η Ε’ Εθνοσυνέλευση ψηφίζει ως πολίτευμα τη βασιλευομένη δημοκρατία («Βασιλικό Σύνταγμα» - ΙΕΕ ΙΒ 568-569) πλήρης εγκατάλειψη των αιτημάτων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (ΚΙΤ 469). Λίγο αργότερα επικυρώνεται η εκλογή του Όθωνα ως βασιλιά οι δυνάμεις κηδεμονεύουν την Ελλάδα (ΣΚΟ 263). Επειδή ο Όθωνας είναι ακόμα ανήλικος, κυβερνά η Αντιβασιλεία.

• Η πρώτη περίοδος της Αντιβασιλείας (1832-1834) με τους Άρμανσμπεργκ, Μάουρερ, Έυντεκ, Φον Άμπελ στοχεύει στη δημιουργία κλίματος τάξης και ασφάλειας. Βαυαροί μπαίνουν στον κρατικό μηχανισμό. Πλήττεται το ρωσικό κόμμα (ΙΕΕ ΙΓ 45). Στη δεύτερη περίοδο της Αντιβασιλείας (1834-1835) απομένει μόνο ο Άρμανσμπεργκ (ΙΕΕ ΙΓ 53). Ο Όθωνας αναλαμβάνει τον Μάιο του 1835, αλλά συνεπικουρείται πρώτα από τον Άρμανσμπεργκ και έπειτα από τον Ρούντχαρτ ως το 1838.

• Προσωπική μοναρχία του Όθωνα (1838-1843): Αν και αρχικά προσπάθησε να τηρήσει ίσες αποστάσεις από όλα τα κόμματα (ΙΕΕ ΙΓ 72), έδειξε μικρή προτίμηση στο ρωσικό κόμμα (ΙΕΕ ΙΓ 73-75) τα άλλα δύο κόμματα πέρασαν στην αντιπολίτευση (ΕΑΠ 148, ΙΕΕ ΙΓ 76-77). Το 1841 ανατίθεται για μικρό χρονικό διάστημα η πρωθυπουργία στον Μαυροκορδάτο προώθηση εθνικών και όχι κομματικών αιτημάτων (περιορισμός των Βαυαρών και της βασιλικής ισχύος – ΙΕΕ ΙΓ 84-85).

• Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843: Οι μεγάλες δυνάμεις, αν δεν ενθάρρυναν την επανάσταση άμεσα, τουλάχιστον την υπέθαλψαν (ΙΕΕ ΙΓ 89). Φορείς ήταν τα τρία κόμματα και ο στρατός. Αίτημά τους ήταν το Σύνταγμα και ο Όθωνας υπέκυψε. Στην νέα κυβέρνηση υπήρχε ισορροπία ανάμεσα στα κόμματα. Ο Όθωνας ορκίστηκε να τηρεί το Σύνταγμα το Μάρτιο του 1844 (ΕΑΠ 149).

Γ) 1844-1864, Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ (κυριότερα πολιτικά γεγονότα) • Η θέση των λαϊκών στρωμάτων βελτιώνεται πολιτικά, όχι οικονομικά, υπό την

έννοια ότι για πρώτη φορά μετά τον Αγώνα ο λαός συμμετείχε στην εξουσία (ΙΕΕ ΙΓ 113). Από την άλλη μεριά ισχυροποιείται η ηγετική τάξη μετά την απολυταρχία (ΙΕΕ ΙΓ 113). Αναβαθμίζονται τα κόμματα. Ο Όθωνας παρεμβαίνει περισσότερο από το 1847 (θάνατος του ισχυρού Κωλέττη) και στρέφεται στη Ρωσία αγγλικός ναυτικός αποκλεισμός του 1850 (ΙΕΕ ΙΓ 139-140).

• Με αφορμή το ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1854 σημειώνεται έξαρση του αλυτρωτισμού στην Ήπειρο (ΙΕΕ ΙΓ 148-149), στη Θεσσαλία (ΙΕΕ ΙΓ 156-157) και στη Μακεδονία (ΙΕΕ ΙΓ 159-160). Οι επαναστάσεις ίσως έγιναν και λόγω της γαλλικής επανάστασης του 1848, αλλά σίγουρα είχαν ρίζες στη μεγάλη οικονομική ανάγκη που υπήρχε για προσάρτηση νέων εδαφών (ΚΙΤ 492). Πλέον ο αλυτρωτικός εθνικισμός έχει εκτοπίσει το δημοκρατικό εθνικισμό τον οποίο είχε προωθήσει ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (ΚΙΤ 496).

• Η ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1854-1856) και η αποτυχία της πολιτικής του Όθωνα στο θέμα αυτό αναστέλλουν τις αλυτρωτικές κινήσεις της Ελλάδας (ΣΚΟ 287-288). Παρατηρείται διάσταση ανάμεσα στους υποστηρικτές της εσωτερικής ανάπτυξης και στους μεγαλοϊδεάτες (ΣΚΟ 289-290). Μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο η Μεγάλη Ιδέα «συνδιαλέγεται» με το εφικτό και με τη διπλωματία (ΣΚΟ 292). Πλέον η Μεγάλη Ιδέα δεν στοχεύει στη δημιουργία Ελληνικής Αυτοκρατορίας, αλλά μόνο στην επέκταση των συνόρων. Η Αθήνα γίνεται κέντρο στη θέση της Κωνσταντινούπολης (ΣΚΟ 269-270, ΠΟΛ 66-67).

• Η αυξανόμενη ένταση της αντιπολίτευσης από το 1859 και οι επακόλουθες αναταραχές (ΙΕΕ ΙΓ 186-189) οδηγούν στην επανάσταση του 1862 και στην εκδίωξη του Όθωνα (ΙΕΕ ΙΓ 194-199). Η βασιλεία περνάει στον Γεώργιο Α’ έπειτα από μια μεταβατική περίοδο (ΙΕΕ ΙΓ 220-225). Το 1864 τα Επτάνησα ενσωματώνονται στην Ελλάδα (ΙΕΕ ΙΓ 233) και αρχίζει η προετοιμασία του φιλελεύθερου και προοδευτικού Συντάγματος του 1864. Αυτό είναι επηρεασμένο από τα συντάγματα του Βελγίου και της Δανίας. Πολίτευμα είναι πλέον η «βασιλευομένη δημοκρατία» και όχι η «συνταγματική μοναρχία». Θεσπίζεται η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και το Σύνταγμα μπορούσε να αναθεωρηθεί μόνο από την εθνική αντιπροσωπεία και όχι από το βασιλιά (ΙΕΕ ΙΓ 235-237). Φαίνονται κάποιες αρχές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (ΚΙΤ 495).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Όπως η κατάκτηση της ανεξαρτησίας πέρασε μέσα από πολλούς αγώνες και μεγάλες διακυμάνσεις, έτσι και η κατάκτηση της δημοκρατίας χρειάστηκε επαναστάσεις, και αναταραχές. Μέσα από το χωρισμό της συγκεκριμένης περιόδου γίνεται φανερό το ότι σημαντικές αλλαγές συχνά λαμβάνουν χώρα βαθμιαία, καθώς ούτε με το Σύνταγμα του 1864 έφτασε στο τέλος της η πορεία προς τον πλήρη εκδημοκρατισμό.

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΙΕΕ ΙΒ & ΙΕΕ ΙΓ = Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμοι ΙΒ & ΙΓ, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1976-1977. (Οι συγγραφείς των επιμέρους ενοτήτων ποικίλλουν και σε κάθε ενότητα πρέπει να αναφερθεί ο συγγραφέας της).

ΕΑΠ = Ελληνική Ιστορία τόμος Γ, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Πάτρα, ΕΑΠ, 1999. (Οι συγγραφείς των επιμέρους κεφαλαίων ποικίλλουν και σε κάθε κεφάλαιο πρέπει να αναφερθεί ο συγγραφέας του).

ΚΙΤ = Π. Κιτρομηλίδης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, Αθήνα, ΜΙΕΤ, 1996.

ΣΚΟ = Ε. Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η «Μεγάλη Ιδέα». Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880), Αθήνα, Πολύτυπο, 1988.

ΠΟΛ = Α. Πολίτης, Ρομαντικά Χρόνια, Ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880, εκδ. ΕΜΝΕ-ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα 1998.