3Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΠ 12

ΤΕΧΝΕΣ Ι: ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΕΑ ΑΘ. ΒΡΑΖΙΩΤΗ

Φοιτήτρια Ε.Α.Π

05/02/2012 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

O Νεοκλασικισμός στην αρχιτεκτονική εικόνα της πόλεως των Αθηνών του 19ου αιώνα – Το οικοδόμημα της Ακαδημίας Αθηνών-Ο Γύζης στην Ακαδημία των Αθηνών.

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………….....….3

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο Νεοκλασικισμός στην αρχιτεκτονική εικόνα

της Αθήνας – Ακαδημία Αθηνών……………………………..…..….4

2η ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο Γύζης στην Ακαδημία Αθηνών…………..............7

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………..………..9

ΕΙΚΟΝΕΣ……………………………………………………………….10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………….…………....…13

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο 19ος αιώνας είναι μία περίοδος σημαντικών πολιτικών και πολιτιστικών αλλαγών για το νεοσύστατο κράτος της Ελλάδος. Η ίδρυσή του το 1830 και η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα το 1834 θα δημιουργήσουν το κατάλληλο έδαφος ώστε να ανθίσουν νέες οικονομικοπολιτικές και κοινωνικές ιδέες. Οι εξελίξεις αυτές εμπεριέχουν έναν ευρωπαϊκό προσανατολισμό(εξευρωπαϊσμός) που επηρεάζουν ιδιαίτερα τα πεδία της πολεοδομίας και της αρχιτεκτονικής της χώρας. Η νέα Βαυαρική ηγεσία θα εισάγει στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στην Αθήνα, που ως πρωτεύουσα πρέπει να καθρεφτίζει τη νέα τάξη πραγμάτων, τον νεοκλασικισμό1 δηλαδή την επιστροφή στην κλασική αρχαιότητα η οποία αποτυπώνεται μέσω του πολεοδομικού ανασχεδιασμού της πόλεως και των αρχιτεκτονικών κτισμάτων που θα την κοσμούν.

Μετά την επιλογή της Αθήνας ως νέα πρωτεύουσα πληθώρα ξένων και ελλήνων αρχιτεκτόνων επιστρατεύονται για να δώσουν στην πόλη την εικόνα που αρμόζει σε μία «ευρωπαϊκή» πρωτεύουσα, αφήνοντας πίσω την προηγούμενη εικόνα που παρέπεμπε στην «βαρβαρότητα» της Ανατολής και που θα φωτογράφιζε τις αξίες του πνεύματος και του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδος και ιδιαίτερα της μήτρας αυτών όπως θεωρείτο η αρχαία Αθήνα. Ο νέος πολεοδομικός ανασχηματισμός στηρίζεται αρχικώς στα σχέδια των αρχιτεκτόνων Σταμάτη Κλεάνθη και Eduard Schaubert2, ενώ θα ακολουθήσει και μία αναπροσαρμογή του αρχικού σχεδίου από τον Leo von Κlenze. Έχοντας ως βάση το ιπποδάμειο σύστημα νέα δημόσια και ιδιωτικά κτίσματα θα οικοδομηθούν με νεοκλασικό ύφος. Ο νεοκλασικισμός στην Ελλάδα του 19ου αιώνα χαίρει αποδοχής από τους Έλληνες- δεν λείπουν βέβαια και αντιδράσεις αλλά κυρίως λόγω οικονομικών συμφερόντων- γεγονός που μαρτυρεί η μεγάλη χρονική διάρκειά του. Οι δεσμοί του ρυθμού με την κλασική αρχαιότητα και η ανάγκη του έθνους να βρει συνδετικούς κρίκους με την ιστορία του και παράλληλα με την εμφάνιση της Μεγάλης Ιδέας δικαιολογούν την καθιέρωση του νεοκλασικισμού, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε άλλες πόλεις πέρα από τις όποιες επιμείξεις με την τοπική παράδοση όπως π.χ. στην Πελοπόννησο.

Η πορεία των εικαστικών τεχνών και ιδιαίτερα της ζωγραφικής ως το 1880 διαφέρει από εκείνη της αρχιτεκτονικής. Η Επτανησιακή Σχολή που δεν γνώρισε τουρκικό ζυγό και πριν ακόμη της προσάρτησής της στην Ελλάδα έδωσε από νωρίς δείγματα ευρωπαϊκής ζωγραφικής, ενώ στην νεότερη Ελλάδα δεν υπήρχε ισχυρή παράδοση κοσμικής ή ακαδημαϊκής ζωγραφικής. Με την ίδρυση της Σχολής των Τεχνών στην Αθήνα το 1836, θα καλλιεργηθεί η ακαδημαϊκή τέχνη και η πλειοψηφία των Ελλήνων καλλιτεχνών θα κινηθεί στις αρχές του ακαδημαϊσμού του Μονάχου3. Η επίσημη ελληνική ζωγραφική δηλαδή θα κινηθεί σε αυστηρούς κανόνες που προέρχονται από τη μελέτη κλασικών τεχνοτροπιών μέσω ηθογραφιών, προσωπογραφιών, ιστορικών θεμάτων κ.α.

Στην πρώτη ενότητα που ακολουθεί εξηγείται για πιο λόγο ο νεοκλασικισμός διαδόθηκε στην Ελλάδα, γιατί η Αθήνα επιλέχθηκε ως νέα πρωτεύουσα, η σημασία του νέου πολεοδομικού σχεδίου της και τέλος παρουσιάζεται ως δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής η Ακαδημία των Αθηνών. Η δεύτερη ενότητα ασχολείται με την ελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα, τις επιρροές της και αιτιολογείται η επιλογή πίνακος του Γύζη για να κοσμήσει την Ακαδημία.

1. Δ.Φιλιππίδης, Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Δ, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.712. Δ.Φιλιππίδης, ο.π, σελ.543. Ν.Δασκαλοθανάσης κα., Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Γ, ΕΑΠ, Πάτρα 2000, σελ.83

4

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ – Ο Νεοκλασικισμός στην αρχιτεκτονική εικόνα

της Αθήνας – Ακαδημία Αθηνών

Αν ετίθετο το ερώτημα γιατί ο νεοκλασικισμός εισήχθησε και διαδόθηκε στην Ελλάδα του 19 ου

αιώνα, μία επιγραμματική αναδρομή στην αρχιτεκτονική εξέλιξη τριών χωρών της Ευρώπης- Αγγλίας,Γαλλίας και Γερμανίας- θα έδινε το πρώτο στίγμα. Η επιλογή εκ μέρους μου αυτών των χωρών δεν είναι τυχαία αλλά λόγω της εμπλοκής τους στα ελληνικά δρώμενα εκείνης της εποχής και της έντονης παρουσίας τους στην Ευρώπη μέσω κοινωνικοπολιτικών και πολιτιστικών γεγονότων και κινημάτων. Στην Αγγλία4 μετά τις αρχές του 19ου αιώνα αναβιώνει η αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική ιδιαίτερα στα δημόσια κτίρια των πόλεων(εικ.1). Σε αυτό συνετέλεσαν τόσο οι αγγλικές αρχαιολογικές αποστολές και η μελέτη συγγραφικών βιβλίων για τις αρχαιότητες της Ελλάδος και κυρίως της αρχαίας Αθήνας. Στη Γαλλία5 η αρχιτεκτονική περνάει διάφορες φάσεις λόγω των πολιτκών εξελίξεων της. Η παλινόρθωση και ο ρομαντισμός μετά την πτώση του Ναπολέοντα οδηγεί την αρχιτεκτονική σε κλασικά μοτίβα παλαιότερων χρόνων με πιο αυστηρό νεοκλασικό ύφος(εικ.2). Στη Γερμανία6 ήδη από τον 18ο αιώνα η αρχιτεκτονική εκπαίδευση γίνεται στις βασιλικές ακαδημίες, εκδίδονται αρχιτεκτονικά περιοδικά και βιβλία. Υπό τις επιρροές του ρομαντισμού και των εθνικιστικών τάσεων που κυριαρχούν στη χώρα, παράλληλα και με την ιδέα της αναστήλωσης μνημείων, δημόσια κτίρια όπως π.χ πανεπιστήμια, μουσεία κτλ. έχουν έντονο νεοκλασικό ύφος και πολλές φορές παραπέμπουν σε στοιχεία αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής(εικ.3). Αντιλαμβάνεται λοιπόν κάποιος ότι ο νεοκλασικισμός ήδη κυριαρχούσε στην Ευρώπη και η καινούργια πολιτική ηγεσία της Ελλάδος δε θα επέλεγε ένα διαφορετικό ύφος.

Αφήνοντας πίσω τις ευρωπαικές χώρες, στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος η βαυαρική ηγεσία καλούνταν να αναδιοργανώσει μία χώρα εκ θεμελίων, διώχνοντας τα «φαντάσματα» των ανατολίτικων επιρροών και εισάγοντας ένα νέο ευρωπαικό αέρα κυρίως στην Αθήνα7.Ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός σχεδιασμός ήταν ανύπαρκτος και ξεκινώντας ουσιαστικά από μηδενικό σημείο, υιοθετήθηκε ο νεοκλασικισμός για να εκφράσει την αρχή του εξευρωπαισμού της χώρας με σημαία την πόλη των Αθηνών. Άλλωστε-κατά προσωπική εκτίμηση- η αριστοκρατία αναζητούσε πρότυπα της ιστορίας της αρχιτεκτονικής με τα οποία θα μπορούσε να ταυτιστεί για τους δικούς της σκοπούς. Αφετηρία της προσπάθειας αυτής ήταν και η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα.

Αν θέταμε και ένα δεύτερο ερώτημα γιατί επιλέχθηκε η Αθήνα ως η νέα πρωτεύουσα του κράτους,όπου ο νεοκλασικισμός της Ευρώπης θα ταίριαζε περισσότερο από κάθε άλλη πόλη, τα απαντήματα θα μπορούσαν να ποικίλλουν. Κατ’αρχάς είναι γνωστό ότι ο πατέρας του Όθωνα, ο Λουδοβίκος Α ήταν λάτρης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού γεγονός που μαρτυρείται και από οικοδομήματα που ανέθεσε να του χτίσουν στην Γερμανία(εικ4). Από μία άλλη όχι και τόσο ρομαντική πλευρά η Αθήνα πλέον προσέλκυε ξένους αγοραστές γης. Ίσως πάλι η επιλογή της νέας

4. Rolf Toman, Νεοκλασοκισμός και Ρομαντισμός,εκδ Ελευθερουδάκης,Αθήνα 2006,σελ 215.Rolf Toman, ο.π σελ.88 6.Rolf Toman, ο.π σελ.1537. Δ.Φιλιππίδης, Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Δ, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.104

5 πρωτεύουσας έκρυβε και πολιτική σκοπιμότητα από την στιγμή που το Ναύπλιο θεωρούνταν πόλη των οπλαρχηγών και των καποδιστριακών8 άρα και της παλαιάς τάξης πραγμάτων και όχι του εξευρωπαισμού. Βέβαια αναμφισβήτητο κριτήριο θα έπρεπε να ήταν το γεγονός ότι η Αθήνα ήταν απόγονος της αρχαίας Αθήνας, κοιτίδας του πολιτισμού που μεταλαμπαδεύθηκε στην Ευρώπη και πλέον έπρεπε να επιστρέψει στις ρίζες του, γεγονός μάλιστα που ενίσχυε την εικόνα της τότε ηγεσίας.

Δυστυχώς όμως η σύγχρονη Αθήνα δεν έμοιαζε σε τίποτα με την ένδοξη εικόνα της αρχαίας Αθήνας. Χαρακτηριστικές είναι οι εντυπώσεις9 του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ στην διαδρομή που κάνει από Πειραιά προς Αθήνα, καθώς εντυπωσιάζεται από την πληθώρα ερειπίων που συναντά.Τον ανασχεδιασμό της πόλης των Αθηνών αναλαμβάνουν οι αρχιτέκτονες Σταμάτης Κλεάνθης και Eduard Schaubert με το «Σχέδιο Αθηνών»10 το 1833. Σύμφωνα με το Σχέδιο, οι αρχιτέκτονες έχοντας ως βάση το ιπποδάμειο σύστημα δημιουργούν ένα όρθογώνιο τρίγωνο έχοντας ως βασικούς άξονες την οδό Σταδίου που ενώνει το παλάτι με το αρχαίο Στάδιο, την οδό Αθηνάς που ενώνει το παλάτι με την Ακρόπολη και την οδό Πειραιώς που ενώνει το παλάτι με το λιμάνι του Πειραιά. Στην κορυφή του τριγώνου θα βρίσκονταν τα ανάκτορα και τα κυβερνητικά κτίρια, ενώ στις άλλες δύο πλευρές θα δημιουργούνταν πνευματικό κέντρο και διοικητικές υπηρεσίες11. Το Σχέδιο περιελάμβανε και αρχαιολογικές ανασκαφές, οι οποίες λόγω της οικονομικής κατάστασης της χώρας δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει σε αποζημιώσεις απαλλοτριώσεων. Η κερδοσκοπία της γης, τα συμφέροντα της ανοικοδόμησης, η αύξηση του πληθυσμού και ο συγκεντρςτισμός δεν άφησαν την Αθήνα στο σύνολό της να αποκτήσει την εικόνα που της άρμοζε, δημιουργώντας μία διμορφία12. Ωστόσο και το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο των δύο αρχιτεκτόνων και η αναπροσαρμογή του σχεδίου από τον αρχιτέκτονα Klenze χάρισαν στην Αθήνα πληθώρα νεοκλασικών οικοδομημάτων ιδιαίτερου κάλλους και αρχιτεκτονικής σημασίας, όπως είναι το κτίσμα της Ακαδημίας Αθηνών.

Διασχίζοντας την οδό Ελ.Βενιζέλου(Πανεπιστημίου) παρατηρεί κανείς κτίρια τα οποία κλείνουν μέσα τους όχι μόνο ένα κομμάτι της ιστορίας της πόλης αλλά και ολόκληρης της Ελλάδος.Κατά μήκος της λεωφόρου της Πανεπιστημίου που ενώνει δύο κεντρικές πλατείες, αυτή του Συντάγματος και της Ομόνοιας(εικ5) βρίσκεται το κτίριο της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία αποτελεί μέρος της επονομαζόμενης Νεοκλασικής Τριλογίας των Αθηνών13 (Ακαδημία,Πανεπιστήμιο,Βιβλιοθήκη). Εκείνη την εποχή η Πανεπιστημίου θεωρούνταν αριστοκρατική περιοχή, όπου με φόντο τα ανάκτορα χτίστηκαν δημόσια νεοκλασικά κτίρια που τόνιζαν την προσπάθεια εξευρωπαισμού και ταίριαζαν στην εικόνα τον ανακτόρων,καθώς επίσης και ιδιωτικές κατοικίες πλούσιων αστών.Η Ακαδημία(εικ.6) οικοδομόθηκε σε δύο φάσεις μεταξύ του 1859-1863 και 1868-1885, σε σχέδια του αρχιτέκτονα T.Hansen και στην επίβλεψη των εργασιών υπεύθυνος ήταν ο Ε.Ζiller. Κύριος χρηματοδότης του έργου ήταν ο Βαρώνος Σίμωνας Σινά, εξού και η ονομασία Σιναία Ακαδημία14. Το έργο ξεκίνησε το 1859,ολοκληρώθηκε το 1885 και παραδόθηκε το 1887 από τον Ziller στον πρωθυπουργό Χ.Τρικούπη.

8. Γ.Μαργαρίτης κα,Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνικη Ιστορια,τΓ, ΕΑΠ,Πάτρα 1999,σελ.1449. Ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ , http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=4739&tsz=0&act=mMainView10. Δ.Φιλιππίδης, Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Δ, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.5411. Δ.Φιλιππίδης, ο.π σελ.54 12. Δ.Φιλιππίδης, ο.π σελ.55 13.www.eie.gr, Κ. Η. Μπίρης, Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, Αθήνα 3η έκδ. 1996,

14. www.eie.gr, Κ. Η. Μπίρης, Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, Αθήνα 3η έκδ. 1996,

Η θέα του οικοδομήματος της Ακαδημίας κατά προσωπική άποψη μπορεί να σε ταξιδέψει πίσω στο χρόνο, στην εποχή της αρχαίας Αθήνας των πνευματικών και φιλοσοφικών αναζητήσεων του Πλάτωνα και του Σωκράτη. Ο επιβλητικός όγκος του από αυτοτελή τμήματα δένουν το ίδιο αρμονικά μεταξύ τους όσο και με τον περιβάλλοντα χώρο τους,δηλώνοντας έτσι την αρχιτεκτονική αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων. Στο κυρίως σώμα του κτιρίου, βρίσκεται η είσοδος που διακοσμείται από έξι κίονες ιωνικού ρυθμού, οι οποίες υποβαστάζουν ένα μεγάλο αέτωμα που απεικονίζει την γέννηση της θεάς Αθηνάς. Η είσοδος φέρει στοιχεία που παραπέμπουν στην ανατολική πλευρά του Ερεχθείου της Ακρόπολης15. Χαρακτηριστικά είναι τα δύο αγάλματα πάνω σε ψηλούς κίονες ιωνικού ρυθμού της θ.Αθηνάς και του θ.Απόλλωνα που βρίσκονται εκατέρωθεν του κεντρικού σώματος του κτιρίου. Η ανάγλυφη σύνθεση του αετώματος και τα αγάλματα στον περίβολο του χώρού είναι έργα του γλύπτη Λ.Δρόση16. Με το κεντρικό επίσης κτίριο συνδέονται με έναν διάδρομο και δύο πλαινές πτέρυγες, οι οποίες φέρουν οκτώ μικρότερα σε μέγεθος αετώματα με ανάγλυφες συνθέσεις του γλύπτη Melnizki17. Οι συνθέσεις παριστάνουν την θ.Αθηνά να προσφέρει τις γνώσεις και τις επιστήμες στους Αθηναίους. Μπροστά από την κεντρική είσοδο μπορεί να δει κανείς και άλλα δύο αγάλματα σε καθιστή θέση που παριστούν τον Πλάτωνα και τον Σωκράτη, τους πατέρες της φιλοσοφίας. Ως αναφορά το υλικό κατασκευής του κτιρίου δε θα μπορούσε να είναι άλλο από μάρμαρο.

Δυστυχώς παρατηρώντας έναν οδικό χάρτη του σημερινού κέντρου της Αθήνας18, προς έκπληξή μου διαπίστωσα ότι πρώτον οι περισσότερες πεζοδρομήσεις δρόμων εχουν γίνει σε δρόμους που υπάρχουν εμπορικά καταστήματα, ενώ πεζοδρομήσεις κοντά στην Ακαδημία και σε άλλα νεοκλασικά του 19ου αιώνα αφορούν 1-2 πολύ μικρούς δρόμους όπως η οδός Κοραή, που βρίσκεται κάθετη στην Πανεπιστημίου και πλησίον της Ακαδημίας. Δεύτερον,ικανοποιητικοί πυρήνες πρασίνου απέχουν 3-4 οικοδομικά τετράγωνα από την συγκεκριμένη περιοχή. Και ας μην αναφερθούμε για την άναρχη οικοδόμηση και την ατμοσφαιρική ρύπανση της λεωφόρου Πανεπιστημίου. Εικόνες που δεν αρμόζουν σε ιστορικά μνημεία.

Κλείνοντας την περιγραφή των νεοκλασικών στοιχείων της Ακαδημίας και της πρώτης ενότητας, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε εν πρώτης ότι το οικοδόμημα της Ακαδημίας είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, όπου ακολουθούνται πιστά κάποιες γραμμές της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής όπως η χρήση του μαρμάρου ως υλικού αποδεδειγμένης αντοχής στο χρόνο, η επιλογή συγκεκριμένων αρχαιοελληνικών θεοτήτων όπως η θ.Αθηνά(σοφία) και ο θ.Απόλλωνας(φως) με συμβολική σημασία για το χώρο και τι πρεσβεύει αυτός,καθώς και η χρήση ιωνικού ρυθμού, αετωμάτων με ανάγλυφες παραστάσεις μυθολογικού περιεχομένου. Από την άλλη πλευρά, η μνημειακή αρχιτεκτονική- διότι η Ακαδημία είναι αρχιτεκτονικό μνημείο- ήταν πάντοτε ένα μέσο προβολής της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας. Λαμπρό παράδειγμα επί αυτού αποτελεί ο Περικλής, ο Πεισίστρατος. Άλλωστε όπως έχει ήδη τονισθεί και στην εισαγωγή, η ταύτιση με πρότυπα ιστορικής αξίας και παγκόσμιας εμβέλειας εξυπηρετούσε ιδιαίτερα την νέα ηγεσία του Όθωνα και των Αντιβασιλέων.

15.Δ.Π.Θ,http://diocles.civil.duth.gr/links/home/museum/construc/acadath/acadath.html 16. Δ.Π.Θ,http://diocles.civil.duth.gr/links/home/museum/construc/acadath/acadath.html17. Δ.Π.Θ,http://diocles.civil.duth.gr/links/home/museum/construc/acadath/acadath.html18. http://www.visitgreece.gr/deployedFiles/StaticFiles/kentro%20athinas.pdf

7

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ – Ο Γύζης στην Ακαδημία Αθηνών

Η στροφή της Νεοελληνικής ζωγραφικής από τα βυζαντινά πρότυπα σε ένα κοσμικό χαρακτήρα με δυτικές επιρροές,όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή εμφανίζεται αρχικώς στην Επτανησιακή σχολή. Η ίδρυση της Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα το 1836 θα σηματοδοτήσει την έναρξη της ακαδημαικής ζωγραφικής στον νεοσύστατο ελληνικό κράτος και η επίσημη ελληνική ζωγραφική θα ακολουθήσει τις αρχές της Σχολής του Μονάχου και του Ακαδημαισμού. Οι αρχές που περικλείει ο Ακαδημαισμός όπως ο ρεαλισμός, ο κλασικισμός, ο ιδεαλισμός και ο ρομαντισμός μαζί με τις ιδέες του Διαφωτισμού19 θα οδηγήσουν τους Έλληνες ζωγράφους να ασχοληθούν με θέματα όπως η ηθογραφία20( απεικόνιση βίου αστικής ζωής και αγροτικής), η προσωπογραφία, η τοπιογραφία κτλ. Η επιρρόη αυτή στους ‘Ελληνες ζωγράφους έχει μία λογική εξήγηση αν αναλογιστεί κανείς την καταγωγή της πολιτικής ηγεσίας της εποχής, την άνοδο της αστικής τάξης και την εμφάνιση της Μεγάλης Ιδέας. Στο Μόναχο κυρίως μεταβαίνουν οι Έλληνες ζωγράφοι για να φοιτήσουν και αργότερα πολλοί από αυτούς θα διδάξουν στην Σχολή των Αθηνών. Ένας από τους Έλληνες ζωγράφους που φοίτησε και διέπρεψε στη Σχολή του Μονάχου είναι και ο Νικόλαος Γύζης.

Γεννημένος στο Σκλαβοχώρι της Τήνου το 1842, έδειξε από πολύ νωρίς τις ζωγραφικές του ικανότητες και η οικογένειά του μετακόμισε την Αθήνα ώστε ο Γύζης να σπουδάσει ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών21. Η εξαιρετική του απόδοση και τα αριστεία του, του έδωσαν το εισητήριο για την Σχολή του Μονάχου στην οποία αργότερα διετέλεσε και καθηγητής. Ο Γύζης είχε στο ενεργητικό του πολλές διακρίσεις σε εκθέσεις και διαγωνισμούς. Ως αναφορά το έργο του, στην αρχή της ζωγραφικής του πορείας υπό το πνεύμα των αρχών της Σχολής του Μονάχου ασχολείται με ηθογραφίες(εικ 7). Σταδιακά όμως άρχισε να γίνεται πιο ελεύθερος στη ζωγραφική του, με λιτές γραμμές και πιο ανοιχτά χρώματα σε σχέση με τα συντηρητικά χρώματα του Μονάχου(ζεστά-σκούρα). Ο Γύζης παρά την επιτυχημένη καριέρα στο εξωτερικό, αναπολούσε πάντα την Ελλάδα γεγονός που τον οδήγησε στον ιδεαλισμό, εκφράζοντας μέσα από τα έργα του την αγάπη για την χώρα του22. Το ενδιαφέρον του Γύζη μετατοπίστηκε από τις ηθογραφίες σε αλληγορικές και

μυθολογικές συνθέσεις και προς το τέλος της ζωής του(έπασχε από σοβαρή ασθένεια) ασχολήθηκε με θρησκευτικά θέματα, καθώς τον απασχολούσε το ζήτημα της ζωής και του θανάτου23.

Μελετώντας κανείς τα έργα του έστω και διαδικτυακά μέσα από την σελίδα της Εθνικής Πινακοθήκης των Αθηνών,θεωρώ ότι αναμφισβήτητα διαπιστώνεται το τεράστιο ταλέντο του Νικόλαου Γύζη αλλά και η εξέλιξή του έργου του από την λεπτομέρεια και την τελειότητα του Ακαδημαισμού στην λιτότητα των γραμμών και το φως. Η θέση του ως καθηγητή της Σχολής του Μονάχου δεν τον εμπόδισε να αναπτύξει πρωτοπόρες ιδέες και να κινηθεί σε νέα καλλιτεχνικά ρεύματα24. Κι αυτός είναι ο λόγος που τον επέλεξα μεταξύ άλλων ζωγράφων της ίδιας εποχής, για να κοσμήσει φανταστικά ένα έργο του την Ακαδημία Αθηνών. Το πνεύμα του Γύζη που βρίσκει τον

19. Κωτίδης Αντώνης, Ζωγραφική 19ου αιώνα, Εκδόσεις Εκδοτικής Αθηνών, Αθήνα 1995,σελ.65 20.Ν.Δασκαλοθανάσης κα., Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Γ, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.3221. http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/03/09031997.pdf22.Νέλλη Μισιρλή κ.α, Αφιέρωμα στον Γύζη, http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=92472&autostart=0

23.Νέλλη Μισιρλή κ.α, Αφιέρωμα στον Γύζη, http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=92472&autostart=0

24.Νέλλη Μισιρλή, Αρθρο ένθετου εφημερίδας Καθημερινή «7Ημέρες»,1997,Αθήνα,σελ 1

8

δρόμο του-έναν δρόμο που απομακρύνεται από στεγνά πρότυπα-και δεν φοβάται τις αναζήτησεις. πιστεύω ότι αρμόζει με το πνεύμα της Ακαδημίας.

Δεν είναι πολύ εύκολο να επιλέξει κανείς ανάμεσα από τα έργα του Γύζη αλλά θεωρώ ότι το έργο του «Ολυμπιονίκης»(εικ 8)25 θα ήταν καταλληλότερο να διακοσμήσει τους τοίχους της Ακαδημίας. Το συγκεκριμένο έργο απεικονίζει το προφίλ ενός νεαρού άντρα, του οποίου το βλέμμα θεωρώ ότι δείχνει συναισθήματα αγωνίας και χαράς και κρίνοντας από τον τίτλο του πίνακα μάλλον επρόκειτο να λάβει το στεφάνι ελιάς για την νίκη του.Το θέμα του έργου παραπέμπει στην αρχαία Ελλάδα όπως ακριβώς παραπέμπει και η εξωτερική όψη ολόκληρου του οικοδομήματος. Αν και δεν είναι πίνακας αλλά σχέδιο26, τόσο τα χρώματά του ταιριάζουν με το χρώμα και το υλικό κατασκευής του κτιρίου δηλαδή το μάρμαρο, όσο και οι λιτές/απαλές γραμμές του δένουν αρμονικά με τις αρχιτεκτονικές του κτιρίου. Επίσης, ως γνωστό ένας Ολυμπιονίκης δεν ασκούσε μόνο το σώμα του αλλά και το πνεύμα του και ο σκοπός της Ακαδημίας είναι να ασκήσει και να δυναμώσει το πνεύμα του ατόμου.Παράλληλα ο «Ολυμπιονίκης» ως θέμα,πιστεύω ότι θα μπορούσε να αποτελέσει και παράδειγμα προς μίμηση προς τους σπουδαστές, δείχνοντας την αξία του πνεύματος και την αξία του ευ αγωνίζεσθαι σε όλες τις πτυχές της ζωής. Αν η επιλογή αυτού του έργου έπρεπε να γίνει εκείνη την περίοδο δηλαδή με την παράδοση του αρχιτεκτονήματος από τον Τσίλλερ στον Τρικούπη, πιστεύω ότι θα ταίριαζε απόλυτα με τις νεοκλασικές τάσεις της εποχής σε πολιτικό επίπεδο(Μ.Ιδέα, εξευρωπαισμός),σε κοινωνικό επίπεδο(αναζήτηση συνδετικών κρίκων με την Ιστορία,τόνωση ψυχολογίας) και σε πολιτιστικό επίπεδο( πρόκειται για το έργο ενός καταξιωμένου ζωγράφου, διάσημο και εκείνη την εποχή και κυριότερο καθηγητή της Σχολής του Μονάχου,της οποίας οι αρχές διδάσκονταν στην Σχολή των Αθηνών). Από την άλλη αν η επιλογή αφορούσε το σήμερα, θεωρώ ότι οι αξίες του πνεύματος και του ευ αγωνίζεσθαι που απορρέουν από έναν Ολυμπιονίκη της αρχαίας Ελλάδος είναι αναγκαίο να ξαναεμφανιστούν στο προσκήνιο, σε μία εποχή και περίοδο δίχως αξίες και πνευματικότητα.

Συνοψίζοντας, η επίσημη ελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα δέχεται τις έντονες επιρροές της Σχολής του Μονάχου και του Ακαδημαισμού. Πληθώρα Ελλήνων ζωγράφων σπουδάζουν στο Μόναχο και κάποιοι από αυτούς επανδρώνουν το εκπαιδευτικό σώμα της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας27. Εκπρόσωπος του Ακαδημαισμού υπήρξε και ο Νικόλαος Γύζης, με καταξιωμένη επαγγελματική πορεία στο εξωτερικό και εξαίσιο ζωγραφικό έργο. Αρχικά ο Γύζης ακολουθεί τις αρχές του Μονάχου με τις ηθογραφίες του, αλλά σταδιακά θα ξεφύγει από τα κλισέ και θα πειραματιστεί σε νέες τάσεις.

25.Εθνικη Πινακοθήκη Αθηνών, www . nationalgallery . gr 26. Εθνικη Πινακοθήκη Αθηνών, www . nationalgallery . gr 27. Ν.Δασκαλοθανάσης κα., Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Γ, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.83

9

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η νεοκλασική αρχιτεκτονική εισάγεται στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, με το νέο πνεύμα του εξευρωπαϊσμού που φέρνει μαζί της η πολιτική ηγεσία του Όθωνα και των Αντιβασιλέων 28 . Η Αθήνα ως νέα πλέον πρωτεύουσα του κράτους όφειλε και αρχιτεκτονικά, να αντιπροσωπεύει τον βαυαρικό αέρα της αλλαγής και των νέων πολιτικοκοινωνικών και οικονομικών εξελίξεων. Η μεγάλη διάδοση του νεοκλασικισμού που παρατηρείται στις ελληνικές πόλεις θα συντηρηθεί και από την Μεγάλη Ιδέα29 της εποχής.

Η Αθήνα από μία επαρχιακή πόλη θα μετατραπεί σε σπουδαίο αστικό κέντρο και πόλο έλξης Ελλήνων και ξένων. Οι αρχιτεκτονικές ομάδες που αναλαμβάνουν τον ανασχεδιασμό της πόλεως, θα της «χαρίσουν» μία πληθώρα νεοκλασικών αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων. Κτίρια όπως η Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο κτλ. θα χαρακτηριστούν ως εξαιρετικά αρχιτεκτονικά δείγματα νεοκλασικισμού και ο προσεγμένος σχεδιασμός τους θα τα διατηρήσει στον χρόνο, χαρίζοντας σε μας ζωντανά δείγματα της ελληνικής Ιστορίας της τέχνης και της Ελλάδος. Θεωρώ ότι η συνολική πολεοδομική και αρχιτεκτονική εικόνα της Αθήνας τότε-όπως και σήμερα- θα μπορούσε να ήταν καλύτερη αν τα αισθητικά κριτήρια μπορούσαν να υπερβούν τα οικονομικά συμφέροντα.

Από την άλλη η νεοελληνική ζωγραφική του 19ου αιώνα θα ξεφύγει από την θρησκευτικότητα και την λαϊκότητα της προηγούμενης περίοδο (βυζαντινή/ τουρκοκρατία) και πολύ γρήγορα θα επηρεαστεί από δυτικά πρότυπα, ιδιαίτερα μετά την ίδρυση της Σχολής Τεχνών στην Αθήνα30. Η επίσημη ζωγραφική του κράτους θα κινηθεί στις αρχές της Σχολής του Ακαδημαϊσμού του Μονάχου, στην οποία Σχολή θα φοιτήσουν πολλοί Έλληνες ζωγράφοι, μεταξύ και αυτών ο Νικόλαος Γύζης. Το ταλέντο και η επαγγελματική πορεία του Γύζη είναι αναμφισβήτητη. Μέσα από τα έργα του διαφαίνονται οι εσωτερικές του αναζητήσεις αλλά και οι καλλιτεχνικές του αναζητήσεις ξεπερνώντας τις αρχές του Ακαδημαϊσμού και δοκιμάζοντας νέα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής.

10

28. Δ.Φιλιππίδης, ο.π σελ.5729. Δ.Φιλιππίδης, ο.π σελ.7130. Ν.Δασκαλοθανάσης κα., Τέχνες Ι:Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας τόμος Γ, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ.31

ΕΙΚΟΝΕΣ

εικ.1 Μέγαρο Αγ.Γεωργίου, Λίβερπουλ Αγγλία, έτος κατασκευής 1839-1854

εικ.2 Πάνθεον,Παρίσι-Γαλλία,ετ.κατ.1757-1790

εικ.3 Γλυπτοθήκη,Konigsplatz-Μόναχο Γερμανία,ετ.κατ.1815-1830(Leo von Klenze)

11

εικ.4 Η Valhalla των Γερμανών,Donaustauf,Regensburg,Βασίλειο της Βαυαρίας,ετ.κατ.1830-1840.(Leo von Klenze)

εικ.5 Η οδός Πανεπιστημίου,Αθήνα

εικ.6 Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα-Ελλάδα, ετ.κατ.1859-1863 & 1869-1885,(T.Hansen,E.Ziller)

12

εικ.7, «Παιδικοί Αρραβώνες» Νικόλαος Γύζης-ηθογραφία,1877,Εθνική Πινακοθήκη Αρ.Εργου:Π110

Εικ.8 «Ολυμπιονίκης»- Νικ.Γύζης,1896,Εθνική Πινακοθήκη Αρ.Έργου:Π619.

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ Δ., ΤΕΧΝΕΣ Ι:ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ,ΤΟΜΟΣ Δ, ΕΑΠ,ΠΑΤΡΑ 1999.

2. ROLF TOMAN,ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΧΕΔΙΟ,ΕΚΔ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ,ΑΘΗΝΑ 2006

3. ΚΩΤΙΔΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ, ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ 19ου ΑΙΩΝΑ, ΕΚΔ. ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1995

4. ΔΑΣΚΑΛΟΘΑΝΑΣΗΣ Ν.,ΤΕΧΝΕΣ Ι:ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ,ΤΟΜΟΣ Γ, ΕΑΠ,ΠΑΤΡΑ 2000.

5. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ Γ.,ΝΕΟΤΕΡΗ&ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,Τ.Γ,ΕΑΠ,ΠΑΤΡΑ,’99

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΡΤ, ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟΛΑΟ ΓΥΖΗ http://www.ert-

archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=92472&autostart=0

2. ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ,ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=188

3. Δ.Π.Θ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ- ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ http://diocles.civil.duth.gr/links/home/museum/construc/acadath/acadath.html

4. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», ΕΝΘΕΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΝΙΚ.ΓΥΖΗ wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/03/09031997.pdf

5. ΟΔΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ http://www.visitgreece.gr/deployedFiles/StaticFiles/kentro%20athinas.pdf

ΕΙΚΟΝΕΣ

1. Από το βιβλίο, ROLF TOMAN,ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΧΕΔΙΟ,ΕΚΔ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ,ΑΘΗΝΑ 2006

2. ROLF TOMAN,ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΧΕΔΙΟ,ΕΚΔ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ,ΑΘΗΝΑ 2006

3. Εικόνες google, http://blog.kenkaminesky.com/2011/04/11/the-magnificent-pantheon-in-paris/

14

4. http://blog.travelpod.com/travel-photo/shell51/1/1213434300/valhalla.jpg/tpod.html

5. http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=23539&subid=2&pubid=12286947

6. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=260411

7. ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ,www.nationalgallery.gr

8. ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ, www . nationalgallery . gr