1

2

Σημαντικά παραλειπόμενα III

από την Ιστορία της επιστήμης,

της τεχνολογίας, του πολιτισμού

του Στ. Γ. Φραγκόπουλου

Δρ. Μηχανικού, Καθηγητή

Αθήνα 2010

3

Περιεχόμενα Πρόλογος του συγγραφέα 6

1. Lisa Randall: Το πολυσύμπαν 7

2. «Σχισματική» Εκκλησία 16

3. Μια ευκαιριακή διαμαρτυρία που έμεινε στην Ιστορία 18

4. «Σύγκρουση» πολιτισμών 20

5. Αριθμός νεκρών στο όνομα του θεού 23

6. Η χαρά του μαρτυρίου (;!) 24

7. Οπισθοδρομικότητα με «επιστημονική» κάλυψη 25

8. Δικαστική περικοπή εκκλησιαστικών προνομίων 26

9. Αιματηρό αυτομαστίγωμα για τον ιμάμη 28

10. Ακόμα ένας μεσσίας προ Ιησού! 30

11. 17 Ιουνίου 1953 32

12. Μήπως καταλαβαίνει ο διπλανός μου; 36

13. Σατανά, δεύρο έξω μπρε! 37

14. Απαγωγέας του Κυρίου 39

15. «Σωφρονιστήρια κληρικών»! 41

16. Ο μαθηματικός Τσου Τσονγκ Ζι (429-500 μ.Χ.) 43

17. Φιλοσοφική Σχολή ή Κατηχητικό Σχολείο; 45

18. Η θρησκεία των πολεμοκάπηλων 47

19. Georges-Louis Leclerc de Buffon (1707-1788) 50

20. Η επανάσταση στην Ουγγαρία το 1956 52

21. Το γουρουνάκι δαγκώνει, άμα λάχει 55

22. Ο έρως χρόνια δεν κοιτά! 57

23. Η δημιουργία του σύμπαντος 59

24. Έχει ο κληρικός ανθρώπινα δικαιώματα; 63

25. Έχει ο Έλληνας ανθρώπινα δικαιώματα; 64

26. Condamine και Maupertuis, η μέτρηση της Γης και οι Ακαδημίες 66

27. Βιβλία, βιβλία 69

28. Οι καλόγεροι 73

29. Κολοκοτρώνης Θεόδωρος (1770-1843) 74

ΠΑΤΗΣΕ ΜΕ ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ ΕΝΑ ΤΙΤΛΟ

4

30. Καποδίστριας Ιωάννης (1776-1831) 77

31. Συγκρούσεις «αληθινών» θρησκειών 81

32. Το σχέδιο του θεού 84

33. Οι «ανθέλληνες» έγιναν φίλοι μας; 85

34. Μονοτονικό-Πολυτονικό 87

35. Άντε πάλι «τίμιο ξύλο» - Δει δη χρημάτων 90

36. Κι άλλο «Τίμιο Ξύλο» 91

37. Ο μαθηματικός Nicolas Bourbaki 92

38. Don't take biscuits και πρόσεχε τις κουτσουλιές! 95

39. Απόδειξη για την κιβωτό του Νώε! 98

40. Θεολογική ίαση από πάσαν νόσον... 99

41. Νεκρολαγνεία με την άδεια του υπουργείου 101

42. Να πιστεύετε στην Αμερική! 103

43. Στην Ισπανία (και στην Ελλάδα) είναι αδύνατον

να αποχωρήσεις από την εκκλησία 104

44. Παρθενορραφείον 106

45. Διαχρονική οπισθοδρομικότητα 107

46. Συμμαχία μονοθεϊστών κατά λαϊκού κράτους και ελευθεριότητας 108

47. Karlheinz Deschner: «Πρέπει να αλλάξουν τα πράγματα» 110

48. Προδοσία μιας οικογενειακής φιλίας 118

49. «Δεν θέλω τα βραβεία σας...» 125

50. Μια συζήτηση με τον Richard Dawkins 129

51. Γαλάτσι 132

52. Ο κόσμος μετά την αμερικάνικη κυριαρχία 134

53. Αβιογένεση 136

54. «Το σύμπαν είναι σιωπηρό» 140

55. Αντιθρησκευτικά μηνύματα σε λεωφορεία 144

56. Θεοδικία 145

57. Συγγνώμη σου ζητώ, συγχώρεσέεε μεεε... 150

58. Προφήτης Μωάμεθ... υπήρξε ποτέ; 152

59. Οι ιστορικές ρίζες της χριστιανικής πίστης 154

60. Ένα χαστούκι για τον καγκελάριο 157

61. Ανταγωνισμός μεταξύ «αληθινών» θρησκειών... 159

62. Η πτωματική σύνοδος και η περίοδος της πορνοκρατίας 162

5

63. Άλλη μια στιγμή μεγαλείου για το χριστιανισμό 166

64. Ακόμα μια εποχή μεγαλείου για το χριστιανισμό 169

65. Για τον Κων/νο Καραθεοδωρή 173

66. Ως γνωστόν, η Γη είναι επίπεδη… 177

67. «Μας ξεσήκωσε η αλαζονεία της θρησκευτικής Δεξιάς» 180

68. The Bill Cosby Show 183

69. Τσάμπα προφήτες 184

70. Υπερήφανοι για τους μισθοφόρους; 186

71. Σκοτώθηκε κυνηγός αγριογούρουνων 188

72. Αντιγραφές ιδεών και πολιτισμού 189

73. Ψηφιδωτά της Πάφου 190

74. Μεσαιωνική οπισθοδρομικότητα 191

75. Ο βιολόγος PZ Myers 192

76. «Ο Φυσικός του θεού» 195

77. Το αναποδογυρισμένο σύμπαν 198

Βιβλιογραφία-Πηγές 203

Ο συγγραφέας Στέλιος Γ. Φραγκόπουλος:

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και διαμένει στην Αθήνα. Από σπουδές είναι Ηλεκτρολόγος και Μαθηματικός και διαθέτει πτυχία Διπλωματούχου Ηλεκτρολόγου και Διδάκτορα Μηχανικού, αμφότερα του Πολυτε-χνείου Darmstadt/Γερμ. Επαγγελματικά ασχολείται ως εκπαιδευτικός και δευτερευόντως συγγράφει βιβλία. Διδακτικά αντικείμενα στην εκπαιδευτική σταδιοδρομία του ήταν παλαιότερα τα Μαθηματικά και στη συνέχεια ο Ηλεκτρομαγνητισμός, οι Εφαρμογές των Η.Υ. και η Ιστορία της Τεχνολογίας. Έχει συγγράψει 15 βιβλία πάνω σ’ αυτά τα επιστημονικά αντικείμενα. Ασχολείται ιδιωτικά με την ψηφιακή φωτογραφία και με τον υπολογιστή στη ζωγραφική και τη μουσική, παίζει φλάουτο. Μελετάει από τα φοιτητικά του χρόνια το έργο, τη ζωή και την εποχή τού W.A. Mozart.

6

Πρόλογος του συγγραφέα Τα κείμενα αυτού του δεύτερου τεύχους με τίτλο «Σημαντικά Παραλειπόμενα» προέρχο-νται από το Παράρτημα ενός διδακτικού βιβλίου για την «Ιστορία της Τεχνολογίας» και από δημοσιεύσεις που ανέβασα στο blog στις διευθύνσεις: http://sfrang.blogspot.com και http://sfrang2.blogspot.com. Αυτά τα κείμενα δεν έχουν εκδοθεί ακόμα σε έντυπη μορφή.

Όπως αναφέρθηκε και στο πρώτο τεύχος, ο κύριος λόγος που δημοσιεύτηκαν αυτά τα κεί-μενα ήταν η αναζήτηση απαντήσεων στα ερωτήματα που προέκυψαν κατά τη μελέτη πά-νω στην ιστορία της επιστήμης, της τεχνολογίας και του πολιτισμού:

• Ποιες αντιθέσεις και συγκρούσεις προέκυψαν μεταξύ, αφενός των κοινωνικών δυνά-μεων της προόδου και του πολιτισμού που στηρίζονται στη φυσιοκρατία και αναζη-τούν εξηγήσεις για τα φαινόμενα της φύσης και της κοινωνίας και αφετέρου των δυ-νάμεων, οι οποίες στηρίζονται στη θεοκρατία και διασώζουν ή, ακόμα χειρότερα, καλλιεργούν παρωχημένες δοξασίες και αντιλήψεις με συνηθέστερο συνειδητό στόχο τη χειραγώγηση της κοινωνίας;

• Ποιες δυνάμεις και ποιες στρατηγικές επιλογές οδήγησαν τους πληθυσμούς στον ελ-ληνόφωνο χώρο, από το υψηλό μορφωτικό και πολιτισμικό επίπεδο της ύστερης Αρ-χαιότητας στην υποβάθμιση τους τέλους της πρώτης μ.Χ. χιλιετίας και της πνευματι-κής ανυπαρξίας στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα;

• Ποιες εξηγήσεις μπορούν να δοθούν για ιστορικά γεγονότα από την περιοχή της γνώ-σης και του πολιτισμού, για τα οποία η επίσημη (σχολική) ιστοριογραφία δίνει, ακόμα και για παιδιά, αφελείς ερμηνείες, με αποτέλεσμα να θεωρούν οι, έτσι κι αλλιώς δύ-σπιστοι, έφηβοι μαθητές το μάθημα της Ιστορίας κρατική προπαγάνδα και τους δα-σκάλους τους παραμυθάδες;

Πολλές απαντήσεις σε διάφορα από αυτά τα ερωτήματα συμπεριελήφθησαν, μαζί με άλ-λα ενδιαφέροντα στοιχεία, στο Παράρτημα της «Ιστορίας της Τεχνολογίας» και μπορούν τώρα να διαβαστούν αυτοτελώς, είτε στα blogs που προανέφερα, είτε σ’ αυτή την εκδοτι-κή μορφή. Σημειώνουμε ότι τα κείμενα αυτού του τεύχους δημοσιεύονται περίπου με τη σειρά που παρουσιάστηκαν και στα blogs, χωρίς καμία ομαδοποίηση ως προς το περιεχό-μενο ή το χρόνο δημοσίευσής τους.

Ευχαριστώ όλους τους αναγνώστες αυτών των κειμένων στο Internet που συνέβαλαν με τα σχόλιά τους, επώνυμα ή αλλιώς, στη βελτίωση διαφόρων αντιλήψεων και επιχειρημά-των μου ή στη διόρθωση κάποιων σφαλμάτων.

Σ.Φρ.

7

Lisa Randall: Το πολυσύμπαν Η Φυσικός Lisa Randall γεννήθηκε το έτος 1962 στη Νέα Υόρκη, διδάσκει Θεωρητική Φυσική στο Πανεπιστήμιο του Harvard και είναι μία από τις σημαντικότερες ερευνήτριες της εποχής μας για θέματα από τη Φυσική Σωματιδίων, τη Θεωρία Υπερχορδών και την Κοσμολογία. Η Lisa είναι η μεσαία από τρεις αδελφές. η μικρότερη αδελφή, Dana, είναι καθηγήτρια Πληροφορικής στο Georgia Institute of Technology. Στα χρόνια που σπούδασε η Lisa Randall στο Stuyvesant High School στο Μανχάταν είχε σημα-ντικές επιδόσεις στα Μαθηματικά. Στη συνέχεια σπούδασε προνομιακά σε διάσημα πανεπιστήμια, όπως το Harvard, το Berkley, το Princeton και το MIT. Το έτος 1983 πήρε το Bachelor of Science και το έτος 1987 Διδακτορικό Φυσικής, αμφότερα στο Harvard. Τα έτη από 1990 μέχρι 2001 ήταν η Randall επίκου-ρη καθηγήτρια και στη συνέχεια καθηγήτρια Φυσι-κής στο ΜΙΤ, ενώ από το 1998 μέχρι 2000 διετέλεσε καθηγήτρια Φυσικής στο Princeton. Το έτος 2001 διορίστηκε σε έδρα Θεωρητικής Φυσικής στο Harvard. Τα έτη από το 1999 μέχρι το 2004 αναδεί-χθηκε η Randall η ερευνήτρια με τις περισσότερες αναφορές από άλλους ερευνητές στις εργασίες της για θέματα Φυσικής υψηλών ενεργειών. Η Lisa Randall (L.R.), στην οποία έχουν απονεμηθεί πολλά επιστημονικά βραβεία στην Αμερική και στην Ευρώπη, εργάζεται από ετών σε μοντέλα της Θεωρίας Υπερχορδών. Με βάση αυτά τα μοντέλα προσπαθεί να εξηγήσει και να συνδυάσει σε μια ενιαία θεωρία τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, την Κβαντική Φυσική και την βαρυτική δύναμη (Θεωρία των Πάντων). Επαναστατικό αποτέλεσμα αυτών των εργασιών ήταν η διατύπωση του μοντέλου του πο-λυσύμπαντος (multiverse), το οποίο αποτελείται από πολλά σύμπαντα σαν το δικό μας. Με τον συνεργάτη της Raman Sundrum διατύπωσε η Randall ένα μοντέλο πέντε διαστά-σεων του πολυσύμπαντος, με το οποίο εξηγούνται διάφορα φαινόμενα του δικού μας κό-σμου (σύμπαντος).

Κυρία Randall, υπάρχει μια φράση σας, η οποία δεν μου φεύγει από το μυαλό: «Ο κόσμος είναι περισσότερο από αυτό που βλέπουμε».

L.R.: Αυτό είναι κάτι που συναντάει κάποιος στις φυσικές επιστήμες πολύ συχνά. Δεν βλέπουμε σε ένα άνθρωπο ότι αποτελείται από κύτταρα. Δεν βλέπουμε ότι το τραπέζι εδώ αποτελείται από άτομα. Η Φυσική απομακρύνθηκε τον 20ο αιώνα από πράγματα, τα ο-ποία μπορούμε να παρακολουθήσουμε με γυμνό μάτι.

8

Η Φυσική γίνεται όλο και περισσότερο αφηρημένη.

L.R.: Θα έλεγα, η Φυσική γίνεται όλο και περισσότερο στοιχειώδης. Τα περισσότερα α-ντικείμενα που ανακαλύπτουμε τελευταία γίνονται αντιληπτά μόνο έμμεσα, γι’ αυτό δεν είναι για μας τους ανθρώπους εύκολα κατανοητά.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

L.R.: Αν και δεν γίνεται κατανοητό στην καθημερινή ζωή, δεν βλέπουμε τα πράγματα, αλλά μόνο αυτά που δημιουργεί ο εγκέφαλος. Σκεφτείτε τις διάφορες οφθαλμαπάτες! Η πολύ γνωστή εικόνα μιας ευθείας γραμμής, η οποία με φόντο κάποιο σχέδιο φαίνεται κυρτή. Η επιδεκτικότητα που έχουμε για οφθαλμαπάτες δείχνει ότι ο εγκέφαλος έχει με-γάλες δυνατότητες για παραλλαγές.

Υπερασπίζεστε την παράδοξη ιδέα ότι υπάρχουν στο σύμπαν κρυμμένες διαστάσεις, για τις οποίες δεν γνωρίζουμε τίποτα. Πώς μπορεί να το φανταστεί αυτό κάποιος;

L.R.: Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Είμαστε συνηθισμένοι στις τέσσερις διαστάσεις, τις τρεις του χώρου και τη διάσταση του χρόνου. Για επιπλέον διαστάσεις λείπει κάθε δυνα-τότητα αντίληψης. Όταν όμως σκεφτεί το θέμα, διαπιστώνει ότι η ιδέα δεν είναι παράλο-γη.

Γιατί δεν βλέπουμε αυτές τις διαστάσεις;

L.R.: Η απλούστερη εξήγηση αναφέρει ότι δεν είναι τόσο μεγάλες όσο οι γνωστές τέσ-σερις, αλλά πολύ μικρές – τόσο μικρές ώστε είναι αδύνατον να τις αντιληφθούμε. Πέρα απ’ αυτό, οι επιπλέον διαστάσεις είναι τυλιγμένες.

Τυλιγμένες;

L.R.: Το απλούστερο παράδειγμα για να το καταλάβετε είναι να σκεφθείτε έναν απλωμέ-νο σωλήνα για πότισμα στον κήπο. Όταν τον παρατηρείτε από μακριά, φαίνεται σαν μια γραμμή, δηλαδή είναι μονοδιάστατος. Αλλά όταν βρεθείτε κοντά, διαπιστώνετε ότι δεν συμβαίνει αυτό. Ένα σκαθαράκι αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να περπατήσει, όχι μόνο κατά μήκος του σωλήνα, αλλά και γύρω γύρω.

Η επιφάνεια του σωλήνα έχει λοιπόν δύο διαστάσεις, όπου η μία διάσταση είναι πολύ μεγάλη και η άλλη μικρή και τυλιγμένη. Στη Φυσική μπορείτε να φανταστείτε ότι όλο το σύμπαν είναι όπως αυτός ο σωλή-νας, επίμηκες και τυλιγμένο. Οι επιπλέον διαστάσεις είναι τυλιγμένες και προσαρτη-μένες σε κάθε σημείο του χώρου, σε κάθε σημείο αυτού του τραπεζιού και επάνω στη μύτη μου.

Τρελό! Αλλά εσείς λέτε ακόμα πιο τρελά πράγματα: σχεδιάσατε ένα πενταδιάστατο μοντέλο του σύμπαντος, στο οποίο η επιπλέον διάσταση δεν είναι μικρή αλλά απεί-ρως μεγάλη – και παρ’ όλα αυτά αόρατη.

9

L.R.: Αυτό ήταν μια εργασία που πραγματοποίησα με τον συνεργάτη μου Raman Sund-rum. Ο Einstein υποστηρίζει ότι ο χωροχρόνος δεν είναι απαραιτήτως επίπεδος, αλλά κα-μπυλωμένος και στρεβλωμένος. Υπολογίσαμε ότι ο χωροχρόνος μπορεί να είναι τόσο α-πίστευτα ισχυρά καμπυλωμένος, ώστε σε ολόκληρες περιοχές του να μην έχουμε πρό-σβαση. Κι αυτό φτάνει μέχρι του σημείου ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια πέμπτη διά-σταση, η οποία δεν φαίνεται λόγω αυτής της καμπυλότητας. Πρόκειται για μια ριζοσπα-στική σκέψη. Εδώ και 8O χρόνια σκέφτονται οι Φυσικοί πάνω σ’ αυτά τα προβλήματα, αλλά σ’ αυτή την ιδέα δεν έφτασε πριν από μας κάποιος άλλος.

Μια εκδοχή του συμπαντικού μοντέλου σας περιλαμβάνει δύο βράνες. Τι πράγμα εί-ναι οι βράνες;

L.R.: Η λέξη προέρχεται από τη «μεμβράνη». Βράνες είναι νήσοι δύο διαστάσεων, εν-σωματωμένες σε ένα χώρο περισσότερων διαστάσεων. Πάρτε για παράδειγμα την πλα-στική κουρτίνα στην μπανιέρα: η κουρτίνα είναι μια βράνη δύο διαστάσεων σε ένα χώρο τριών διαστάσεων. Στο μοντέλο μου αποτελείται ο χώρος από δύο βράνες…

Κατά κάποιο τρόπο δύο κουρτίνες…

L.R.: Ναι και μια πέμπτη διάσταση που έχει εγκλωβιστεί ανάμεσά τους. Στη μία βράνη βρισκόμαστε εμείς, όλη η ύλη, όλες οι δυνάμεις είναι δεμένες με τη μία βράνη, όπως οι σταγόνες νερού στην πλαστική κουρτίνα. Γι’ αυτό δεν έχουμε κάποια αντίληψη για τη δεύτερη βράνη, παρ’ ότι θα μπορούσε να βρίσκεται πάρα πολύ κοντά, μόνο σε μια από-σταση μερικά κλάσματα του χιλιοστού.

Μια στιγμή! Θα ήταν δηλαδή δυνατόν να υπάρχει ένας δεύτερος κόσμος, εδώ και τώρα, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα;

L.R.: Γιατί όχι; Φανταστείτε ότι στην άλλη βράνη υφίσταται μια ύπαρξη, ίσως ένα είδος ζώου. Φανταστείτε ακόμα ότι αυτό δεν αποτελείται από πρωτόνια και ηλεκτρόνια, όπως εμείς, αλλά από κάτι τελείως διαφορετικό. Εκεί δεν υπάρχουν φως και ηλεκτρομαγνητι-σμός, όπως σε μας, αλλά μόνο άλλες δυνάμεις, τις οποίες δεν αισθανόμαστε και οι οποίες δεν αντιδρούν με τη δική μας ύλη. Αυτές οι υπάρξεις θα μπορούσε να υπάρχουν, ακριβώς εδώ μέσα. Πώς θα μπορούσαμε να τις εντοπίσουμε; Δεν έχουμε καμιά δυνατότητα.

10

Δεν χρειάζεται λοιπόν να φοβόμαστε ότι θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη σκέψη μας;

L.R.: Όχι, καθόλου (γελάει)

Αφού αποκλείεται κάθε επαφή με την άλλη βράνη, γιατί να ασχολούμαστε μαζί της;

L.R.: Ακόμα δεν σας είπα ολόκληρη την ιστορία. Υπάρχει μία δύναμη η οποία, σε αντί-θεση με τις άλλες δυνάμεις, μπορεί να διαπεράσει την πέμπτη διάσταση: η βαρύτητα. Γε-νικά, ανέπτυξα αυτό το μοντέλο για να εξηγήσω μια ιδιομορφία της βαρύτητας – είναι πολύ ασθενής.

Λέτε ότι η βαρύτητα είναι ασθενής; Παρόλα αυτά κρατάει τους ανθρώπους στην ε-πιφάνεια της Γης και τους πλανήτες στις τροχιές τους.

L.R.: Η βαρύτητα φαίνεται σε μας ισχυρή, επειδή η Γη έχει μια πολύ μεγάλη μάζα. Αλλά σκεφτείτε ότι μπορούμε να πηδάμε στον αέρα και να σηκώνουμε τα χέρια μας ψηλά, α-ντισταθμίζοντας τη συνολική βαρυτική δύναμη της Γης. Ένας μικρός μαγνήτης μπορεί να σηκώνει ένα μεταλλικό συνδετήρα, παρ’ όλο η Γη τον τραβάει στην άλλη κατεύθυνση. Η βαρυτική δύναμη είναι πολλές τάξεις ασθενέστερη από την ηλεκτρομαγνητική δύναμη.

Και γιατί σας ενοχλεί αυτή η ανίσχυρη δύναμη;

L.R.: Επειδή δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε. Σύμφωνα με τα μοντέλα μας περιμένου-με να είναι όλες οι δυνάμεις περίπου ίσες. Ειδικά λόγω της μικρής ισχύος της βαρυτικής δύναμης πρέπει να εισαγάγουμε έναν συντελεστή μεγάλης ακρίβειας με 16 δεκαδικά μετά το κόμμα, ώστε να είναι σωστοί οι υπολογισμοί.

Πώς μπορεί να εξηγηθεί στο μοντέλο σας η ανίσχυρη βαρυτική δύναμη;

L.R.: Ανέφερα ήδη ότι η βαρυτική δύναμη είναι η μόνη που διαπερνάει την πέμπτη διά-σταση. Στο μοντέλο μου είναι το μεγαλύτερο μέρος της βαρυτικής δύναμης συγκεντρω-μένο στην περιοχή της άλλης βράνης και ακριβώς εκεί είναι περίπου ίση με τις άλλες δυ-νάμεις. Επειδή όμως ο χώρος σ’ αυτή τη διεύθυνση είναι πολύ καμπυλωμένος, αντιλαμ-βανόμαστε μόνο μια ανταύγεια αυτής της δύναμης. Αυτή η επιχειρηματολογία αποτελεί μια φυσική ερμηνεία για την παρατηρούμενη ασθένεια της βαρυτικής δύναμης.

Θεωρείτε κάτι φυσιολογικό την πέμπτη διάσταση;

L.R.: Εγώ για λογαριασμό μου πιστεύω περισσότερο στην πέμπτη διάσταση παρά σε ένα αριθμό που έπεσε, ας πούμε, από τον ουρανό στα υπολογιστικά μοντέλα μας και έχει κα-τά τύχη το σωστό μέγεθος, 16 δεκαδικές θέσεις μετά το κόμμα – είναι τρομερό! Και γενι-κότερα: γιατί να μην υπάρχει μια πέμπτη διάσταση; Επειδή δεν την βλέπουμε; Έχουμε πάλι το ίδιο ζήτημα: ο κόσμος είναι περισσότερα από αυτά που βλέπουμε.

Εσείς πιστεύετε ότι υπάρχει η πέμπτη διάσταση;

L.R.: Ναι!

11

Και πώς θα βρούμε, αν αυτή πράγματι υπάρχει;

L.R.: Μπορούμε να το βρούμε και αυτό είναι συγκλονιστικό, ειδικά για τους Ελβετούς! (γελάει) Όλος ο κόσμος περιμένει να λειτουργήσει σε λίγο καιρό ο επιταχυντής σωματι-δίων στη Γενεύη, στο ευρωπαϊκό ερευνητικό κέντρο CERN. Το αργότερο σε πέντε χρόνια θα ξέρουμε πολύ περισσότερα για τη θεμελιώδη δομή του κόσμου, χάριν του επιταχυντή σωματιδίων!

Τι ακριβώς κάνουν στο CERN;

L.R.: Η νέα εγκατάσταση αποτελείται από ένα δακτυλίδι με περίμετρο 27 χιλιομέτρων, στο οποίο επιταχύνονται πρωτόνια και τα οποία συγκρούονται με τεράστια ορμή. Σ’ αυτή τη σύ-γκρουση δημιουργείται μια τεράστια ποσότητα ενέργειας, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε μάζα. Γνωρίζουμε ότι ισχύει: E = mc2, ενέργεια ίσον με μάζα επί το τετράγωνο της ταχύτητας.

Μεγάλη ενέργεια σημαίνει και μεγάλη μάζα m. Στο CERN θα δημιουργηθούν σωματίδια, τα οποία είναι τόσο βαριά, όσο δεν υπήρξαν στο σύμπαν από τη μεγάλη έκρηξη (big bang) και μετά!

Συμβαίνει για πρώτη φορά στο σύμπαν και συμβαίνει στην Ελβετία!

L.R.: Για πρώτη φορά από τη μεγάλη έκρηξη, ναι. Κατά κάποιο τρόπο, μια νέα μεγάλη έκρηξη στην Ελβετία. (γελάει)

Τι σχέση έχει αυτό με την πέμπτη διάσταση;

L.R.: Περιμένουμε ότι θα εμφανιστούν άγνωστα μέχρι σήμερα βαρέα σωματίδια, τα ο-ποία είναι σε θέση να κινηθούν στις επιπλέον διαστάσεις και θα αφήσουν ίχνη στο δικό μας κόσμο. Αν υπάρχει πράγματι η πέμπτη διάσταση, τότε πρέπει να βρούμε με μεγάλη πιθανότητα αυτά τα ίχνη στο CERN – στη μορφή ιδιαίτερα βαρέων σωματιδίων.

Κι αν δεν βρούμε αυτά τα σωματίδια;

L.R.: Τότε θα κοιτάξουμε παρακάτω. Αν αυτά τα πειράματα δείξουν με πειστικό τρόπο ότι η θεωρία μου δεν είναι σωστή, τότε θα την εγκαταλείψω.

Υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ της αναρρίχησης που είναι χόμπι σας, της βαρύτη-τας και του βιβλίου «Warped Passages» που γράψατε;

L.R.: Μου φαίνεται ότι υπονοείτε κάποιο ατύχημα που είχα τότε που έγραψα το βιβλίο.

Ακριβώς.

L.R.: Ήταν πριν από μερικά χρόνια, έκανα αναρρίχηση στο New Hampshire. Οι συνθή-κες ήταν καλές, η διαδρομή όχι ιδιαίτερα δύσκολη. Αλλά είχα ατυχία, γλίστρησα και έ-

12

σπασα τη φτέρνα. Ήταν ένα σοβαρό τραύμα και έπρεπε να μείνω 2 μήνες στο κρεβάτι. Αυτό τον καιρό άρχισα να γράφω! Στα μέσα ενημέρωσης γράφτηκαν βέβαια υπερβολές, ότι έγραψα το βιβλίο αυτούς τους δύο μήνες που έμεινα στο κρεβάτι. Στην πραγματικό-τητα χρειάστηκα τρία χρόνια γι’ αυτή τη δουλειά.

Γιατί γράψατε αυτό το βιβλίο;

L.R.: Καταρχάς με ενδιαφέρει πράγματι το θεμελιώδες: Ποια είναι η ουσιαστική φύση της ύλης και του χωροχρόνου, τι είναι οι δυνάμεις, τι συμβαίνει πράγματι στο σύμπαν; Για μένα ήταν επίσης σημαντικό να δείξω τη σχέση με πειράματα όπως αυτό στη Γενεύη – θεωρώ ότι πρέπει να ξέρει ο κόσμος, τι συμβαίνει εκεί. Ένας από τους λόγους ήταν για μένα όμως, επειδή δεν υπάρχουν πολλά βιβλία Φυσικής από γυναίκες συγγραφείς. Έτσι δημιουργείται η εντύπωση ότι Φυσική είναι κάτι για αγόρια.

Έχετε υπόψη σας αντιδράσεις γυναικών για το βιβλίο σας;

L.R.: Ναι και μάλιστα από γυναίκες όλων των ηλικιακών και κοινωνικών ομάδων. Πολ-λές έμειναν εκστατικές από τις ιδέες. Πρέπει να παραδεχτώ όμως ότι ανάμεσα στους ανα-γνώστες ήταν περισσότεροι άντρες παρά γυναίκες.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας είχα την εντύπωση ότι αντιμετωπίζετε με σκεπτικισμό μεγάλες προσωπικότητες και μεγάλες ιδέες.

L.R.: Ναι, κάτι είναι αλήθεια σ’ αυτό. Ως επιστήμων θεωρώ πολύ σημαντικό να διαχωρί-σω σαφώς πίστη και αποδείξεις. Συμβαίνει συχνά να πιστεύουμε σε ίδιους μεγάλους αν-θρώπους και τις ίδιες μεγάλες ιδέες. Σκοπός μας δεν είναι όμως να πιστεύουμε αλλά να καταλαβαίνουμε.

Ο υπερβολικός σεβασμός που αναβλύζει από τα περισσότερα εκλαϊκευμένα βιβλία Φυσι-κής, δίνει στους αναγνώστες την εντύπωση ότι δεν δικαιούνται να προβληματιστούν σο-βαρά πάνω στις παρουσιαζόμενες ιδέες. Ήθελα να αποφύγω την εντύπωση ότι εμείς εί-μαστε οι καπάτσοι καθηγητές, οι οποίοι εξηγούμε τον «κόσμο» αφ’ υψηλού! Ήθελα να δώσω την εντύπωση ότι αυτό είναι κάτι για σένα, μπορείς να το καταλάβεις, αν προβλη-ματιστείς.

Συναντήσατε ποτέ στη Φυσική κάτι που σας φάνηκε πολύ δύσκολο;

L.R.: Πολύ δύσκολο; (σκέφτεται) Υπάρχουν στη Φυσική πολλά δύσκολα προβλήματα που δεν έχουν λυθεί. Αλλά, ο καλός Φυσικός πρέπει να φροντίσει να τα λύσει. Κι αν δεν αποδίδει μία μέθοδος, πρέπει να αναζητήσει κάποια άλλη.

Πώς φτάσατε στη Φυσική;

L.R.: Στο σχολείο μου άρεσαν πολύ τα Μαθηματικά, επειδή τα προβλήματα είχαν μια καθαρή, επιβεβαιώσιμη λύση. Τα υπόλοιπα μαθήματα ήταν για μένα πολύ υποκειμενικά. Στο μάθημα των Αγγλικών (γλώσσα) είχαμε π.χ. θέματα της μορφής: «Αναφέρατε τρεις λόγους, γιατί αυτό το βιβλίο είναι πολύ σημαντικό!» Πρόκειται για κάτι τυχαίο, γιατί α-κριβώς τρεις λόγους και πώς μπορούμε να συμφωνήσουμε ποιοι λόγοι θα είναι αυτοί; Στη συνέχεια ασχολήθηκα όμως με τη Φυσική, γιατί με τρέλαινε η ιδέα ότι θα πέρναγα τη

13

ζωή μου μόνο με καθαρά μαθηματικά. Ήθελα να κάνω κάτι που θα είχε μεγαλύτερη σχέ-ση με τον κόσμο.

Δεν είχατε ποτέ κάποιο διαφορετικό επαγγελματικό στόχο;

L.R.: Είχα! Όταν ήμουν μικρή έλεγα για κάποιο διάστημα ότι θα γίνω δικηγόρος.

Και γιατί δεν το διαλέξατε;

L.R.: Ξέρετε, πρόσφατα μίλαγα με ένα δικαστή. Η δουλειά των δικαστών είναι αξιοθαύ-μαστη και σημαντική και επηρεάζει τον κόσμο. Αλλά αυτή η δουλειά στηρίζεται σε νό-μους, οι οποίοι επινοούνται από ανθρώπους. Σαν Φυσικός αναζητώ η ίδια νόμους (κανό-νες), οι οποίοι όμως δεν εξαρτώνται από ανθρώπους. Ίσως ακούγεται αφελές, αλλά μου αρέσει η ιδέα ότι η δουλειά μου θα έχει μια διάρκεια στην εξέλιξη του κόσμου.

Είχατε ως μαθήτρια ένα πρότυπο;

L.R.: Όχι. Δεν γνώριζα κανέναν φυσικό επιστή-μονα. Δεν είχαμε ανθρώπους με ακαδημαϊκές σπουδές στην οικογένεια. Η ιδέα, να γίνω καθη-γήτρια, μου φαινόταν γι’ αυτό πάντα περίεργη.

Έχετε όμως μια αδελφή που είναι καθηγήτρια Πληροφορικής.

L.R.: Ναι, αλλά αυτή είναι νεότερή μου, αυτή είχε λοιπόν ένα πρότυπο. (γελάει) Συχνά απα-ντάμε για αστείο, όταν μας ρωτάνε για επιστή-μονες στην οικογένεια: Εγώ λέω όχι κι αυτή λέ-ει ναι!

Πολλοί άνθρωποι, ακόμα και πολύ ευφυείς, δεν έχουν σχέση με τις φυσικές επιστήμες. Από πού προέρχεται αυτό;

L.R.: Αυτό είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα. Σε πολλούς κύκλους θεωρείται δυσάρεστο να μην ξέρεις για τον Shakespeare, αλλά οι ίδιοι άνθρωποι είναι υπερήφανοι που δεν έχουν ιδέα για τη δομή του ατόμου. Και τα δύο θέματα αποτελούν μέρος του πολιτισμούς μας και πρέπει να γνωρίζουμε και για τα δύο.

Η εφημερίδα Guardian έγραψε ένα απόφθεγμά σας την εξής πρόταση: «Με κάθε ερ-γασία που δημοσιεύω, μου φαίνεται η ύπαρξη του θεού όλο και πιο απίθανη.»

L.R.: Δεν μπορώ να φανταστώ ότι έχω πει κάτι τέτοιο. Αυτή η διατύπωση δεν έχει νόημα για μένα και δεν συνηθίζω να λέω πράγματα χωρίς νόημα. (γελάει) Ο συγκεκριμένος δη-μοσιογράφος είχε μια έτοιμη ιστορία στο μυαλό και προσάρμοσε σ’ αυτή τα λόγια μου.

Και ποια είναι η άποψή σας για τη θρησκεία;

14

L.R.: Επιστήμη και θρησκεία είναι για μένα δύο τελείως διαφορετικά πράγματα και δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους. Προσπαθούμε να διερευνήσουμε με επιστημονικές με-θόδους τη συγκρότηση του κόσμου. Αυτό δεν κάνει κάποιον πιστό ή άπιστο. Η επιστήμη δεν θα απαντήσει ποτέ στο ερώτημα «γιατί;» Αντίστροφα, πάντα απέτυχε η προσπάθεια να εξηγήσεις τη φύση με τη βοήθεια της θρησκείας.

Είναι αλήθεια ότι οι Φυσικοί είναι περισσότερο πιστοί απ’ ότι οι Βιολόγοι;

L.R.: Αυτό δεν το ξέρω. Διαπιστώνω όμως με τον καιρό ότι, όχι μόνο πολιτικοί, αλλά και επιστήμονες δεν τολμάνε πια να παραδεχτούν δημόσια ότι δεν είναι πιστοί. Δεν μιλάνε βέβαια για θεό, αλλά θαυμάζουν το μεγαλείο του σύμπαντος και συμπληρώνουν ότι ίσως να βρίσκεται κάτι ανώτερο από πίσω. Θεωρώ αυτή την επιχειρηματολογία αποκρουστι-κή! Φυσικά και είναι το σύμπαν αξιοθαύμαστο, αλλά αυτό το γεγονός δεν χρειάζεται με θρησκευτικούς όρους.

Γιατί λέτε το κάνουν αυτό μερικοί επιστήμονες;

L.R.: Γιατί φοβούνται ότι δεν θα έχουν ακροατήριο. Δεν ξέρω αν είναι κι εδώ (στην Ευ-ρώπη) πρόβλημα, αλλά στις ΗΠΑ ταυτίζεται με την πάροδο του χρόνου η ηθική με την πίστη. Όποιος αυτοχαρακτηρίζεται ως άπιστος, διακινδυνεύει να θεωρηθεί ανήθικος. Αυ-τό είναι γελοίο! Μπορεί κάποιος να είναι άπιστος και παρ’ όλα αυτά να είναι καλός άν-θρωπος. Κατά κάποια έννοια είναι οι άθρησκοι πιο ηθικοί από τους θρησκευόμενους, γιατί οι πρώτοι κάνουν το καλό από καθαρή μεγαλοψυχία και όχι επειδή ελπίζουν σε μια ανταμοιβή μετά θάνατον.

Η ιδέα ότι θα μπορούσε να υπάρχει κάτι ακό-μα μεγαλύτερο, δεν σας δίνει κάποιο ερέθι-σμα;

L.R.: Όχι. Μου αρκεί ο κόσμος που έχουμε εδώ. Φυσικά και σε μένα προκαλεί μερικές φορές α-μηχανία η σκέψη ότι η ζωή δεν έχει κάποιο τελι-κό σκοπό. Γεγονός είναι όμως ότι τα πράγματα συμβαίνουν, είτε υπάρχει από πίσω κάποιος βα-θύτερος σκοπός είτε όχι. Η τέχνη για κάθε άν-θρωπο είναι να δώσει ο ίδιος νόημα και να ρυθ-μίσει τα πάντα έτσι, ώστε να προκύψουν σημα-ντικά πράγματα. Αυτό δεν οδηγεί στην αντίληψη ότι κάπου εκεί έξω υπάρχει μια ανώτερη εξουσί-α. Όταν οι Φυσικοί δεν μπορούν να εξηγήσουν κάτι προστρέχουν στη λεγόμενη «ανθρωπική αρχή». Αυτό σημαίνει ότι, αν το σύμπαν δεν

ήταν έτσι, όπως είναι τώρα, τότε δεν θα ήμασταν εδώ και δεν θα μπορούσαμε να το παρατηρούμε. Αυτό ακούγεται επίσης σχεδόν σαν θρησκευτικό ή δίνει την εντύπωση κυκλικού συλλογισμού. L.R.: Δεν μου αρέσει η «ανθρωπική αρχή». Ότι δεν θα ήμασταν εδώ, αν το σύμπαν είχε άλλες ιδιότητες, είναι βεβαίως δυνατόν - αλλά πρέπει να σταματήσουμε γι' αυτό το λόγο

15

να αναζητούμε εξηγήσεις για τις ιδιότητες αυτού του σημερινού σύμπαντος; Με ποια κρι-τήρια θα αποφασίσουμε, ποια θέματα μπορούμε να συνεχίσουμε να τα διερευνούμε και για ποια άλλα αρκεί η αναφορά της «ανθρωπικής αρχής»; Φυσικά, κάποια μυστικά του σύμπαντος είναι πολύ δύσκολο να αποκωδικοποιηθούν, αλλά το γεγονός ότι δεν έχουμε ακόμα τις λύσεις, δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν υπάρχουν αυτές οι λύσεις. Είναι η ανθρωπική αρχή συγκρίσιμη με την «Θεωρία του Ευφυούς Σχεδιασμού»; L.R.: Όχι, ο «Ευφυής Σχεδιασμός» στηρίζεται στην πίστη ότι υπάρχει κάτι ή κάποιος που διαμόρφωσε τον κόσμο. Η «ανθρωπική αρχή» δεν φτάνει τόσο μακριά. Πιστεύω όμως ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν την Εξέλιξη. Ακόμα και αντίπαλοι του «Ευφυούς Σχεδιασμού» συχνά δεν καταλαβαίνουν τις θεμελιώδεις αρ-χές της Εξελικτικής Θεωρίας, πολύ λιγότερο τις λεπτομέρειες. Πώς είναι δυνατόν να γίνει μ' αυτά τα δεδομένα μια λογική συζήτηση;

16

«Σχισματική» Εκκλησία ...

Η σχισματική Ορθόδοξη Εκκλησία των Σκοπίων ή «Μακε-δονική Εκκλησία», όπως αρέσκονται να την αποκαλούν ιε-ρείς και λαϊκοί στη γειτονική χώρα, έχει ως «επίσημη» ημε-ρομηνία γέννησης του σχίσματός της με το Πατριαρχείο Σερβίας, στο οποίο ανήκε, το 1969. Ιερείς και λαϊκοί είχαν φροντίσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 να δια-κηρύξουν, έπειτα από μια πανηγυρικού χαρακτήρα συνέ-λευση, την αυτονόμηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος ως «Μακεδονικής Αυτόνομης Εκκλησίας του μακεδονικού λα-ού, η οποία δεν θα είναι υποταγμένη σε καμία τοπι-κή Ορθόδοξη Εκκλησία».

Οι πολύχρονες διαπραγματεύσεις με το Πατριαρχείο Σερβί-ας για την ομαλή επανένταξη δεν απέδωσαν, με αποτέλεσμα την οριστική ρήξη του ΄69 και τον συνεπακόλουθο χαρακτηρισμό της «Μακεδονικής» ως σχισματικής Εκκλησίας από όλες τις υπόλοιπες ορθόδοξες εκκλησίες.

Η Εκκλησία των Σκοπίων, ακολουθώντας και τα πολιτικά κελεύσματα, έχει συστηματο-ποιήσει την προπαγάνδα της, οικειοποιούμενη ακόμη και μορφές από το σύνολο της ορ-θόδοξης εκκλησιαστικής ιστορίας και θεωρώντας τες «προπάτορες» και υποστηρικτές ανά τους αιώνες της αυτόνομης ύπαρξής της.

Έτσι, δίπλα στους ιεραποστόλους των σλαβικών φύλων Κύριλλο και Μεθόδιο, τοποθε-τούν τον Απόστολο Παύλο, τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και τον Βούλγαρο ηγεμόνα Σαμουήλ Β΄ υποστηρίζοντας ψευδώς είτε άμεση εμπλοκή τους στη διάδοση του χριστια-νισμού στην ευρύτερη περιοχή των Σκοπίων (Απόστολος Παύλος, Κύριλλος και Μεθό-διος) είτε αναγνώριση θρησκευτικών και πολιτικών προνομίων σε ιερείς και επισκοπές στην Αχρίδα και στα Σκόπια (Ιουστινιανός, Σαμουήλ Β΄).

Στην παρούσα φάση, της σχισματικής Εκκλησίας ηγείται ο αποκαλούμενος Αρχιεπίσκο-πος «Αχρίδος και Μακεδονίας» κ. Στέφανος, ενώ η Εκκλησία συγκροτείται από 13 μη-τροπόλεις και 16 επισκοπές με περίπου 500 ιερείς και 2.000 ναούς στα Σκόπια και στο εξωτερικό, κυρίως στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στην Αυστραλία.

(ΒΗΜΑ 27/5/2008) Και η ντόπια ελληνορθόδοξη εκκλησία ως σχισματική ιδρύθηκε, κόντρα στο Πατριαρχείο Κων/πόλεως, αλλά στην πορεία τα βρήκαν. Κάθε εθνοφυλετισμός είναι, βέβαια, αίρεση, όπως έλεγαν οι «πατέρες», αλλά ποιος τους παίρνει πια σοβαρά αυτούς. Μόνο για να δι-καιολογήσουν τις αθλιότητες των ρασοφόρων κατά του Ελληνισμού τους επικαλούνται πλέον. Όπως έγιναν, λοιπόν, «ανεξάρτητες» οι εκκλησίες της Σερβίας, της Βουλγαρίας, της Ελ-λάδας, της Ρουμανίας κ.ο.κ. και ταυτίζονται τα όρια της εκάστοτε δικαιοδοσίας τους με τα εθνικά όρια, έτσι και οι Σκοπιανοί θέλησαν να φτιάξουν «ανεξάρτητη» εκκλησία, α-

17

φού έχουν και ανεξάρτητο κράτος. Όταν συμφωνούσαν για τη διάλυση της Γιουγκοσλα-βίας τα ξεφτέρια του ελληνικού ΥΠΕΞ, δεν τα σκέφτηκαν όλα αυτά; Επειδή δε και το Μαυροβούνιο έχει γίνει ανεξάρτητο, όπου νάναι θα ακούσουμε για άλλη μία ανεξάρτητη ορθόδοξη εκκλησία (είναι οι Μαυροβούνιοι επίσης ορθόδοξοι; εγώ αγνοώ τα θρησκευτι-κά τους φρονήματα).

Απ' την άλλη μεριά, γιατί να μην επικαλεστούν και οι Σκοπιανοί κάποιους άνδρες από την ιστορία -διαβόητοι εγκληματίες όλοι-, όπως και η ελληνική πλευρά επικαλείται και οικειοποιείται τον Κων/νο (άγιος!), τον Θεοδόσιο (μέγας!), τον Ιουστινιανό (παμ-μέγιστος!) και όποιον άλλο Ρωμαίο στρατηγό καταπίεσε τους Έλληνες και χάρισε πλούτο και εξουσία στους παπάδες; Διδά-χτηκαν και οι Σκοπιανοί την τέχνη της ιστορικής ψευδολογίας και αρλουμπολογίας και την επικαλούνται τώρα - σιγά μην μεί-νει ο παραγιός αιωνίως εξαρτημένος από το αφεντικό! Για να λυθούν όμως αυτά τα «πολύ σοβαρά» προβλήματα, προ-

τείνω να γίνει μια ανοιχτή πολιτικο-θεολογική σύγκρουση Άνθιμου με τον Σκοπιανό αρ-χιεπίσκοπο, όπως κι αν λέγεται ο ποιμήν εκείθεν των συνόρων. Καταλαβαίνουμε όλοι πόσα και τι είδους άπλυτα θα βγουν στη φόρα, ιστορικά, πολιτικά, προσωπικά κ.ά. Και το ποίμνιο των πιστών θα ψηφίσει με sms ποιος Καλομοίρης ήταν καλύτερος, θεοφώτιστος, είχε πνεύμα κυρίου, μίλαγε με σοφία κλπ., όλα αυτά που λένε οι θεόπληκτοι προς έπαινο των δικών τους. Όταν επικαλούνται αμφότεροι τον λαό, καλό θα ήταν να τον αφήσουν επιτέλους να ψηφίσει με το κινητό του...

(27/5/2008)

18

Μια ευκαιριακή διαμαρτυρία που έμεινε στην Ιστορία

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες που έγιναν το 1968 στο Μεξικό, είδαν ζωντανά οι θεατές στο στάδιο και οι τηλεθεατές στις τηλεοράσεις μια σιωπηρή διαμαρτυρία που έμελλε να μείνει στην Ιστορία: ο πρώτος (Tommie Smith, χρυσό μετάλλιο) και ο τρίτος (John Carlos, χάλκινο) του τελικού των 200 μέτρων έσκυψαν το κεφάλι κατά την ανάκρουση του εθνικού ύμνου και σήκωσαν τη μαυροφορεμένη γροθιά τους ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την καταπίεση των έγχρωμων Αμερικάνων πολιτών στην πατρίδα τους (ΗΠΑ).

Ο τρίτος της παρέας που πήρε το ασημένιο μετάλ-λιο, Αυστραλός Peter Norman (1942-2006), δεν έ-δειξε στη σκηνή να αντιλαμβάνεται τη διαμαρτυρία που εκδηλώθηκε πίσω του. Όμως, όπως αποδείχθη-κε λίγο μετά, φορούσε κι αυτός κονκάρδα διαμαρ-τυρίας (Olympic Project for Human Rights, OPHR) που του έδωσαν λίγο πριν οι δύο Αμερικάνοι συνα-θλητές του - κάτι που δεν πληροφορήθηκαν ή απέ-κρυψαν οι εκπρόσωποι των διεθνών ΜΜΕ. Μάλι-στα, ο Norman είχε προτείνει να φορέσουν από ένα γάντι οι δύο μαύροι Αμερικάνοι, γιατί ο Carlos είχε ξεχάσει να πάρει μαζί τα δικά του. Έτσι εμφανίστη-καν με ένα γάντι ο καθένας στην απονομή, ενώ αρ-χικά ήθελαν να φοράνε γάντια και στα δύο χέρια. Γι' αυτό σηκώνουν και διαφορετικό «χέρι διαμαρτυρίας».

Αν και η Ολυμπιακή Επιτροπή αφαίρεσε από τους δύο Αμερικάνους τα μετάλλια λόγω «ανάρμοστης συμπεριφοράς» και ανακήρυξε τον Norman «χρυσό ολυμπιονίκη», ο ίδιος δεν έδωσε ποτέ σημασία στο γεγονός και ουδέποτε ισχυρίστηκε ότι ήταν (στα χαρτιά) νι-κητής. Την ίδια συμπεριφορά έδειξαν και τα ΜΜΕ της χώρας του, όχι για λόγους σεμνό-τητας, αλλά για τιμωρία του Norman, επειδή «τάχθηκε αλληλέγγυος με τους μαύρους ε-νάντια στους λευκούς». Πριν από 40 χρόνια ο φυλετισμός εκδηλωνόταν ελεύθερα και οι μισάνθρωποι ρατσιστές μίλαγαν, όχι με ψευδώνυμα στο Internet, αλλά δημόσια, ελεύθε-ρα και με υπερηφάνεια.

19

Το 1985 παρά λίγο να υποστεί ο Peter Norman ακρωτηριασμό του ποδιού λόγω κακο-φορμισμένου τραύματος και τον Οκτώβριο του 2006 πέθανε, 64 ετών, από καρδιακή προσβολή, ύστερα από πολλά χρόνια κατάθλιψης και αλκοολισμού! Από τα σημαντικό-τερα πρόσωπα ανάμεσα στους πενθούντες ήταν οι Smith και Carlos, οι οποίοι σήκωσαν και το φέρετρο του παλιού συναθλητή και αιώνιου φίλου τους.

Αν δεν είχαν συμβεί το 1968 αυτά τα «ασήμαντα» γεγονότα, ποιος θα θυμόταν τους πρω-ταγωνιστές εκείνης της απονομής μεταλλίων που εξελίχθηκε σε διαμαρτυρία κατά του ρατσισμού; Ποιος θυμάται σήμερα, ποιοι αποτελούσαν την Ολυμπιακή Επιτροπή που αφαίρεσε τα μετάλλια; Για να μείνεις θετικά στην Ιστορία αρκεί μια σωστή απόφαση την κατάλληλη στιγμή!

(29/5/2008)

20

«Σύγκρουση» πολιτισμών Οι πολεμιστές μιας «άγριας» φυλής του Αμαζονίου προσπαθούν να υπερασπιστούν με τόξα και δόρατα τις καλύβες τους από το απειλητικό και θορυβώδες «σιδερένιο πουλί», δηλαδή το ελικόπτερο που υπερίπταται με τον Βραζιλιάνο ανθρωπολόγο Χοσέ Κάρλος Μεϊρέγες. Το δράμα των τελευταίων «ανέγγιχτων» του Αμαζονίου που ζουν στη λίθινη εποχή, αποκλεισμένοι στην πυκνή ζούγκλα, είναι ένα όνειδος για τον πολιτισμό μας, που τους σκοτώνει έναν έναν με σφαίρες και μικρόβια για να κλέψει τα πολύτιμα δέντρα του τροπικού δάσους.

...

Ο κ. Μεϊρέγες, που εργάζεται εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες για το ομοσπονδιακό πρό-γραμμα προστασίας των Ινδιάνων της Βραζιλίας, γνωστό από τα αρχικά του ως FUΝΑΙ, ο οποίος και στο παρελθόν έχει έρθει συχνά πρόσωπο με πρόσωπο με «ανέγγιχτους» ιθα-γενείς, εντόπισε τις καλύβες της φυλής πετώντας με ελικόπτερο πάνω από τη ζούγκλα, σε μια προσπάθεια να αποδείξει την ύπαρξή τους στην κυβέρνησή του, αλλά και στη διεθνή κοινότητα, και να πετύχει έτσι την ευαισθητοποίηση απέναντι στα «τρομερά εγκλήματα» που όπως καταγγέλλει γίνονται εις βάρος τους από τους λαθροϋλοτόμους. Αυτοί διεισδύ-ουν βαθιά στη «σέλβα» (όπως αποκαλείται η ζούγκλα στο Περού) του Αμαζονίου για να συλλέξουν το πολυτιμότερο προϊόν του: το πανάκριβο ξύλο μαόνι, που καταλήγει να δια-κοσμεί τα σπίτια των πλουσίων στον υπόλοιπο, «πολιτισμένο» πλανήτη. Σύμφωνα με τον κ. Μεϊρέγες η φυλή αυτή είναι μία από τις τουλάχιστον 50 «ανέγγιχτες» φυλές που ζουν στην ευρύτερη περιοχή και έχουν αναγκαστεί να μετακινηθούν από το Περού στη Βραζιλία και μια από τις ελάχιστες που δεν παρουσιάζουν ακόμη μείωση του

21

πληθυσμού τους λόγω των ένοπλων επιθέσεων από υλοτόμους, αλλά και την επαφή τους με άγνωστές τους ασθένειες που κυριολεκτικά αποδεκατίζουν άλλα χωριά Ινδιάνων.

(από τις εφημερίδες, 30/5/2008)

Εξετάζοντας τις δύο φωτογραφίες βλέπουμε ότι οι πολεμιστές είναι βαμμένοι με κόκκινο χρώμα, οι άλλοι έχουν μάλλον το φυσικό ερυθρό χρώμα των (ερυθρόδερμων) Ινδιάνων της αμερικάνικης ηπείρου. Στη δεξιά φωτογραφία ο «μαύρος» ιθαγενής, βαμμένος ολό-σωμα κι αυτός, είναι ίσως ο αρχηγός, επειδή δεν βαστάει όπλα και δίνει οδηγίες. Το BBC αναφέρει ότι, ακριβώς επειδή δεν βαστάει όπλα, ίσως να πρόκειται για γυναίκα! Εγώ υποθέτω ότι οι γυναίκες θα έχουν κρυφτεί, μπροστά σε τέτοια επίθεση «κακών πνευμάτων»! Κοίταξα αρκετή ώρα τις φωτογραφίες και πέρναγαν από το μυαλό μου εικασίες, τί μπορεί να σκέφτονταν αυτοί οι άνθρωποι, βλέποντας από πάνω τους ένα τεράστιο θορυβώδες «πτηνό». Για «σιδερένιο» που γράφουν οι εφημερίδες δεν μπορεί να γίνει λόγος, γιατί οι ιθαγενείς ίσως να μην γνωρίζουν ούτε καν τον χαλκό, πόσο μάλλον τα σκληρότερα μέ-ταλλα. Κάπως έτσι, με άλλα χρώματα και άλλο «ντύσιμο», θα ήταν και οι πρόγονοί μας στην Ευρώπη πριν από 15-20-30 χιλιάδες χρόνια. Τότε δεν υπήρχαν βέβαια «σιδερένια πτηνά» να πετούν από πάνω τους, εκτός αν πράγματι έφτασε κάποτε ένα εξωγήινο κατασκεύα-σμα, το οποίο στη συνέχεια αποτυπώθηκε σε μυθοπλασίες περί αποκαλύψεως εκ θεού ή σατανά, ανάλογα τί εντυπώσεις προκάλεσε σε κάθε φύλαρχο το θορυβώδες μηχάνημα. Σκέφτομαι τί «θεολογικές» ανακατατάξεις θα προκαλεί η εμφάνιση του ελικοπτέρου στους πρωτόγονους ιθαγενείς. Άλλοι θα λένε ότι είναι θεϊκό μήνυμα για να πάψουν να αμαρτάνουν και άλλοι ότι πρόκειται για σατανά (με τέτοιο θόρυβο που κάνει, δικαιολογη-μένα) που θέλει να τους αποσπάσει από την παραδοσιακή πίστη και τις συνήθειές τους. Ο τοπικός Χριστόδουλος θα τους κάλεσε για προσευχές και θυσίες στους θεούς και τα πνεύματα της φυλής, για να διασωθούν η πίστη και οι παραδόσεις...

Πριν από αρκετά χρόνια ανακαλύφτηκαν κι άλλες φυλές στον Αμαζόνιο και οι άνθρωποι οδηγήθηκαν με οχήματα σε χωριά της σύγχρονης εποχής. Βέβαια, αρκετοί ιθαγενείς κόλ-λησαν ασθένειες, για τις οποίες ο οργανισμός τους δεν είχε αναπτύξει αντισώματα, σώ-

22

θηκαν όμως από άλλες ασθένειες που ήταν ενδημικές στα μέρη τους, μικροβιακές μολύν-σεις, μύκητες, σκουλήκια κ.ά. Μια από αυτές τις φυλές ονομάστηκε Kayapó, ίσως να ονομάζονταν οι ίδιοι έτσι. Γεγονός είναι ότι, όταν γνώρισαν οι Kayapó το σύγχρονο πολιτισμό, έστω στην υποβαθμισμένη εκδοχή που επικρατούσε στην επαρχία της Βραζιλίας και όχι στη Γαλλία ή στις ΗΠΑ, δεν ήθελαν πλέον να επιστρέψουν στον Αμαζόνιο - χωρίς μάλιστα να κινδυνεύουν να «πεθά-νουν από πλήξη» που έγραφε ο T.S. Eliot (Έλιοτ, 1888-1965) για τους ιθαγενείς της Με-λανησίας το έτος 1923: «πεθαίνουν γιατί ο "πολιτισμός" που τους ανάγκασαν να δεχτούν, τους στέρησε κάθε ενδιαφέρον για τη ζωή». Αυτά έγραφε ο αντιδραστικός και οπισθο-δρομικός Έλιοτ και τα διέδιδε εν Ελλάδι ο τεχνοφοβικός Σεφέρης (Δοκιμές)!

Όσοι τελικά πείσθηκαν να επιστρέψουν στα πάτρια εδάφη, εφοδιασμένοι με γυαλιά, ρο-λόγια, τεχνητές οδοντοστοιχίες και άλλα βοηθήματα της σύγχρονης τεχνολογίας, ζήτησαν να εγκατασταθεί στην περιοχή τους σύστημα δορυφορικής τηλεόρασης - το ηλεκτρικό ρεύμα και τα υποτυπώδη δίκτυα νερού και αποχέτευσης τα εξασφάλισαν εύκολα. Στη συ-νέχεια, οι ενημερωμένοι εκ των ιθαγενών για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του Αμαζό-νιου, συνέβαλαν στην αποτροπή τους υπερεκμετάλλευσης (υλοτόμησης) των περιοχών τους που οδηγεί στην αποψίλωση των δασών και στην εκδίωξη των ιθαγενών από τους εστίες τους.

:

(30/5/2008)

23

Αριθμός νεκρών στο όνομα του θεού ...

Στο καλό blog «ΑΦΑΙΑ» τίθεται το ερώτημα: Πόσους σκότωσαν ο (πανάγαθος) θεός και ο (κακός) σατανάς της Παλαιάς Διαθήκης; Και δίνεται η απάντηση, εκ μεταφοράς από αυτό το blog DWINDLING IN UNBELIEF (How many has God killed?) συνοπτι-κά:

Ο θεός, σύνολο: 2.391.421Ο σατανάς, σύνολο: 10

και αναλυτικά με αριθμούς νεκρών και εδάφια της Π.Δ. Σημειωτέον ότι το νούμερο των σχεδόν 2,4 εκατ. νεκρών στο όνομα του θεού είναι το ελάχιστο δυνατό, δεδομένου ότι δεν αναφέρεται αριθμητικά στην Π.Δ. πόσοι σκοτώθηκαν στα Σόδομα και Γόμορρα, πόσα πρωτότοκα παιδιά των Αιγυπτίων εκτελέστηκαν από τον πανάγαθο θεό των Ιουδαίων κτλ. Απ’ την άλλη μεριά, κανέναν δεν ενδιαφέρει τί έκανε ο υποθετικός σατανάς -εφεύρημα των Ιουδαίων είναι κι αυτός- αλλά τι αναγράφεται στην Π.Δ. για το «θεό της αγάπης». Και μεγαλύτερο σκορ να είχε ο σατανάς, πάλι αδιάφορο θα ήταν. Το σκορ του «καλού θεού» είναι που μετράει. Παλιά, απλώς διάβαζαν τις γραφές και πίστευαν οι άνθρωποι, τώρα πιάνουν χαρτί και μολύβι, σημειώνουν, συγκρίνουν, συμπεραίνουν. Καταραμένο πράγμα ο ορθολογισμός! Στο αμερικάνικο blog που προανέφερα γράφει ένας εκνευρισμένος θεόπληκτος, προφα-νώς απογοητευμένος, επειδή κατάλαβε ότι πιστεύει σ' έναν θεό που σκοτώνει αδιάκριτα: You will rightfully burn in the realm of nothingess forever when you die you silly fool; unless you get out of that shallow paradox you think you're so smart in and start believing in the One and Only God that created you and gave you a choice to accept It or deny It in the fist place. And if you deny It, you will be destroyed by your own making. All Satan did was feed you many lies and prove you are an obvious sucker that has bought into this shallow thinking. Lies and people kill people, not God, not guns. Suckers like you do deserve death. But you can also save yourself by believing in Who Jesus said He was. I feel sorry for your shallow, tainted brain. Περίπου, με πούλησαν οι παπάδες/ραβίνοι κι εσύ μου το κοπανάς κατάμουτρα... Ίσως όμως να ήξερε πολύ καλά ο επαγγελματίας πιστός σε τι θεό πιστεύει. Θυμώνει μόνο που κάποιοι τα βγάζουν στη φόρα και του χαλάνε τις εισπράξεις.

(31/5/2008)

24

Η χαρά του μαρτυρίου (;!) ... Στη δίκη για τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρ-κης δήλωσε ένας από τους κατηγορουμένους: «Επιδιώκω να γίνω μάρτυρας εδώ και πέ-ντε χρόνια. Προσπάθησα να λάβω βίζα για (να συμμετάσχω) στην 11η Σεπτεμβρίου αλλά δεν μπόρεσα. Εάν έρθει αυτό το μαρτύριο, θα το δεχτώ, ο Θεός είναι μεγάλος», δήλωσε ο Ράμζι μπεν αλ-Σαΐμπα που ήταν συγκάτοικος, στο Αμβούργο, του Μοχάμεντ Άτα, του επικεφαλής των αεροπειρατών.

«Καταλαβαίνω ότι θα θέλατε να με σκοτώσετε όμως η μοίρα του καθενός είναι στα χέρια του Θεού», είπε και πρόσθεσε ότι είναι έτοιμος να αναλά-βει την υπεράσπισή του, αρνούμενος να τον υπερασπίσουν οι δικηγόροι που του έχουν οριστεί και οι οποίοι ισχυρίζονται ότι ο πελάτης τους έχει ψυχολογικά προβλήματα. Είναι προφανές ότι όλοι αυτοί αλλά και οι περισσότεροι άλλοι θεόπληκτοι ανά τον κόσμο έχουν ψυχολογικά προβλήματα. Αλλιώς δεν μπορεί να εξηγηθεί η θανατολαγνεία τους.

Εννοείται ότι για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό είναι σήμερα κάτι τέτοιο ακατανόητο, να θέ-λει δηλαδή κάποιος να πεθάνει για να πάει πιο γρήγορα ως «μάρτυρας» στον όποιο δη-μιουργό του, αν και αυτή έπρεπε να είναι η επιθυμία όσων πιστεύουν στη μετά θάνατο ζωή και στους παραδείσους. Όμως αυτόν ακριβώς τον πολιτισμό που προβάλλουν σήμερα οι ισλαμιστές, ήθελαν να εισαγάγουν κάποτε οι χριστιανοί. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που είπε στα χρόνια βασι-λείας του Ιουλιανού ο χριστιανός «φωστήρας» Γρηγόριος Ναζιανζηνός, όταν διαμαρτυ-ρόταν κατά του αυτοκράτορα, επειδή «στέρησε τους χριστιανούς από τη … χαρά του μαρτυρίου» (Invective versus Julianus, I 58-61). Οι χριστιανοί πίστευαν αρχικά ότι ο Ιου-λιανός θα ανταπέδιδε τους διωγμούς και τις σφαγές που είχαν υποστεί οι εθνικοί και έτσι θα συμψηφίζονταν τα δικά τους εγκλήματα και η χρόνια αντιπάθειά τους για τον ελληνο-ρωμαϊκό πολιτισμό. Δεν συνέβη όμως τίποτα τέτοιο! Μέχρι που διαδόθηκε ακόμα και στους ερημίτες πόσο γλυκιά είναι η ζωή από τη θέση εξουσίας που κατέλαβαν οι χριστιανοί, οπότε παρέκαμψαν τα περί μαρτυρίου και επιδό-θηκαν στη θανάτωση αλλοθρήσκων ή και «αιρετικών» ομοθρήσκων. Σήμερα βλέπουμε να ακολουθούν αυτή την τακτική οι μωαμεθανοί, περνώντας τον δικό τους Μεσαίωνα.

(6/6/2008)

25

Οπισθοδρομικότητα με «επιστημονική» κάλυψη ...

Άκουγα σήμερα περί τις 12 το μεσημέρι ραδιόφωνο (ΣΚΑΙ), όπου ένας «πανεπιστημιακός» κλήθηκε να μιλήσει για το μολυσμένο/νοθευμένο ηλιέλαιο από την Ουκρανία. Κι εκεί που κάποιοι πιθανόν περίμεναν να ενημερωθούν με επιστημονικό τρόπο για το πρό-βλημα, άρχισε ο «πανεπιστημιακός» να εξηγεί ότι δεν χρειάζεται να ανησυχούν οι Έλληνες, γιατί «ζουν σε μια χώρα που έχει ευλογηθεί από το θεό και διαθέτει ελαιόλαδο, άρα δεν χρειάζονται το ηλιέλαιο»!! Είναι περιττό να απαριθμήσω εδώ πόσες χώρες διαθέ-τουν λιόδεντρα και ελαιόλαδο. Εξ ίσου ευλογημένες κατά τον κ. «πανεπιστημιακό», η Τουρκία, η Ιταλία, η Ισπανία και σε σημαντικό βαθμό όλες οι μεσογειακές χώρες, στις οποίες ευδοκιμεί η ελιά. Αν κάποιοι «πανεπιστημιακοί» έχουν την εντύπωση ότι ο θεούλης ευνοεί επιλεκτικά κάποιους εκλεκτούς, όπως πίστευαν το Μεσαίωνα, όπως πιστεύουν ακόμα για τον εαυτό τους ταυτόχρονα πολλοί Ιταλοί με τον ίδιο περίπου θεό, Ισραηλινοί με τον Γιαχβέ και Τούρκοι με τον Αλλάχ, τότε δεν μας χρειάζεται σε τίποτα η επιστήμη, αφού για τα πάντα, ακόμα και για το λάδι, φροντίζουν θεοί, δαίμονες, πνεύμα-τα και αερικά. Βλέπω να βγαίνει σύντομα ο συγκεκριμένος «πανεπιστημιακός» και στην επιστημονική εκπομπή του ερευνητή Χαρδαβέλλα!

(13/6/2008)

26

Δικαστική περικοπή εκκλησιαστικών προνομίων Οι καθολικοί επίσκοποι της Βαυαρίας και άλλων ευρωπαϊκών μητροπόλεων δεν καταλα-βαίνουν πια τον κόσμο. Αν και η καθολική Εκκλησία «ανοίχτηκε», όπως λένε οι ίδιοι, στη δεύτερη σύνοδο του Βατικανού (Vatikanum) προς τους άθεους και άθρησκους, αυτοί δεν δέχτηκαν το χέρι φιλίας που τους προτάθηκε και προσφεύγουν στα δικαστήρια ενα-ντίον των προνομίων των Εκκλησιών γενικότερα και, ειδικότερα στη Βαυαρία, εναντίον της καθολικής εκκλησίας. Συγκεκριμένα, η νεότερη προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Βαυαρίας αφορά τις έδρες συγκεκριμένων δογμάτων (Konkordatslehrstühle), των οποίων η κατάληψη από επιστήμονες προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη του αντίστοιχου χριστιανικού δόγματος. Τέτοιες έδρες υπάρχουν σε επτά (7) βαυαρικά πανεπιστήμια, έτσι ώστε οι εκάστοτε επί-σκοποι να υποκλέπτουν αρμοδιότητα ανεξάρτητων εκλεκτόρων, πέρα και πάνω από το θεσμοθετημένο από το νόμο εκλεκτορικό σώμα της αντίστοιχης πανεπιστημιακής Σχο-λής.

Καταρχάς υποβλήθηκε αίτηση στις 2 Ιουνίου για λήψη προσωρινών μέτρων, ώστε να μην εκλεγεί νέος καθηγητής σε «καθολική έδρα» του πανεπιστημίου Erlangen-Nürnberg, μέ-χρι να υπάρξει οριστική απόφαση του βαυα-ρικού συνταγματικού δικαστηρίου. Η προ-σφυγή υποστηρίζεται από μέλη του εκπαι-δευτικού προσωπικού του ίδιου και άλλων πανεπιστημίων, αλλά και από ανεξάρτητους ερευνητές και συγγραφείς, οι οποίοι ισχυρί-

ζονται ότι είναι επιστημονικά κατάλληλοι και θα υπέβαλαν αιτήσεις για εκλογή, αν δεν προβλεπόταν από το νόμο η σύμφωνη γνώμη του καθολικού επισκόπου, ο οποίος τους εχθρεύεται για θρησκευτικούς λόγους. Κύριο επιχείρημά τους είναι το αυτονόητο ότι η θεολογία δεν έχει σχέση με την επιστήμη και, όποιος διδάσκει σε ένα πανεπιστημιακό ί-δρυμα, πρώτα απ’ όλα πρέπει να εξασφαλίζει ότι δεν δεσμεύεται από οποιοδήποτε δόγμα και ότι θα εφαρμόζει τον ορθολογισμό και την επιστημονική μέθοδο. Σε άρθρο του καθολικού site kreuz.net αναφέρονται τα ονόματα όσων έχουν υπογράψει τις προσφυγές, στολίζοντάς τους με (όπως νομίζουν) απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς του τύπου

• «μέλος του αντιχριστιανικού και αντιουδαϊκού Ιδρύματος Giordano Bruno», • «μέλος του κέντρου Ελεύθερης Σκέψης», • «συγγραφέας αντιθρησκευτικού παιδικού βιβλίου», • «προπαγανδιστής των βιβλίων και των απόψεων του ριζοσπάστη αθεϊστή Richard

Dawkins» κ.ά.

Στο ίδιο άρθρο δείχνουν οι συγγραφείς (προφανέστατα κληρικοί) ότι τρέμουν με την ιδέα πως θα μπορούσαν να καταλάβουν έδρες Φιλοσοφίας και Ιστορίας που ελέγχονται παρα-δοσιακά από τον εκάστοτε καθολικό επίσκοπο, άνθρωποι που δεν αναγνωρίζουν τα πρω-

27

τεία του καθολικισμού, ούτε καν τον χριστιανισμό ως υπερέχουσα θρησκεία, αλλά ούτε και την ανάγκη να εκπροσωπείται οποιασδήποτε θρησκεία στα πανεπιστήμια. Αργά αλλά σίγουρα προσεγγίζει ο Διαφωτισμός και το Βαυαρικό Δάσος (Bayerischer Wald), τόπο σκοτεινών ιστοριών, ιδεοληψιών και μυστηρίων, με τα οποία διατήρησαν οι φεουδάρχες και κληρικοί επί πολλούς αιώνες την κυριαρχία στο λαό και (κυρίως) στην οικονομία της περιοχής.

(25/6/2008)

28

Αιματηρό αυτομαστίγωμα για τον ιμάμη Στις αρχές Ιουνίου 2008 οι κάτοικοι της κωμόπολης Ersdorf, νότια της Βόννης στη Γερ-μανία, είδαν να εκτελείται ζωντανά μία μάλλον αποτρόπαια ιεροτελεστία. Όπως έγραψε η εφημερίδα General-Anzeiger, στην κεντρική πλατεία, μπροστά από ένα καθολικό ναό, στον οποίο εξελισσόταν εκείνη την ώρα η συνήθης λειτουργία, άρχισε να παρελαύνει μια ομάδα 70-80 ανθρώπων, οι οποίοι κτύπαγαν με μαστίγια την πλάτη και το κεφάλι τους και ήταν πλημμυρισμένοι με αίματα. Ταυτόχρονα εκφέρονταν ακατανόητες για τους ντό-πιους ρυθμικές κραυγές, οι οποίες είχαν στόχο την εμψύχωση των συμμετεχόντων στη λιτανεία.

Η Αστυνομία που έφτασε σύντομα, ενημερώθηκε ότι πρόκειται για λιτανεία που σχετίζεται με τη γιορ-τή Ασούρα των Σιιτών μου-σουλμάνων, η οποία πραγμα-τοποιείται με αυτομαστίγωμα στη μνήμη του ιμάμη Χουσε-ΐν. Βέβαια, μια αίτηση αδείας για την πραγματοποίηση δη-μόσιας επιμνημόσυνης τελε-

τής είχε υποβληθεί έγκαιρα στην Αστυνομία από τη μοναδική οικογένεια 5-6 μεταναστών με πέρσικη προέλευση που ζουν σε αγροικία στην άκρη της κωμόπολης. Στην αίτηση αυ-τή δεν αναφερόταν όμως τίποτα για αιματηρό αυτομαστίγωμα, ούτε ότι θα πάρουν μέρος πολλές δεκάδες άνθρωποι. Παρ’ ότι οι κάτοικοι τέτοιων αγροτικών περιοχών είναι παντού και πάντα συντηρητικοί, οι άνθρωποι της συγκεκριμένης κωμόπολης δεν είχαν δείξει μέχρι εκείνη την ημέρα να ενοχλούνται από την παρουσία της μουσουλμανικής οικογένειας, ούτε και τα μέλη αυτής της οικογένειας είχαν ενοχλήσει μέχρι τότε άλλους συμπολίτες. Βέβαια, οι άμεσοι γείτο-νες των Περσών έλεγαν πότε πότε ότι τα Σαββατοκύριακα μαζεύονταν 100-150 συγγενείς και φίλοι και μέχρι αργά τη νύχτα έψελναν ύμνους ή διάβαζαν κείμενα, προφανώς από το Κοράνι, αλλά δεν είχαν θεωρήσει σημαντική την ενόχληση. Προφανώς, σ’ εκείνη την α-γροικία λειτουργούσε ένα άτυπο τζαμί. Τώρα όμως, μετά το γεγονός της πένθιμης λιτανείας με αυτομαστίγωμα, άρχισαν οι κά-τοικοι να μαζεύουν υπογραφές για να φύγει η οικογένεια από την περιοχή τους ή, τουλά-χιστον, να πάψει να εκτελεί θρησκευτικά καθήκοντα με τόσο βάναυσο και ενοχλητικό τρόπο. Οι Σιίτες του Ersdorf διέβλεψαν αντιμουσουλμανική ενέργεια, οπότε άρχισαν να διαμαρτύρονται προς όλες τις κατευθύνσεις για την «καταπίεση που υφίστανται». Πρώτη αντίδρασή τους με πρακτικό αποτέλεσμα ήταν να αποφασίσουν την εκτέλεση γιορτής Ασούρα στο Ersdorf, κάθε Κυριακή, πάντα στην κεντρική πλατεία, μπροστά στον καθολι-κό ναό, την ώρα που μέσα θα γίνεται λειτουργία. Ο ιμάμης της Κολωνίας, ο οποίος εκλήθη να νουθετήσει τους ομοθρήσκους του, παραξε-νεύτηκε πολύ, γιατί η Ασούρα «γιορτάζεται» (αν το αυτομαστίγωμα μπορεί να θεωρηθεί γιορτή) τον Ιανουάριο μήνα και όχι τον Ιούνιο. Όπως αναμενόταν, η παρέμβαση του ιμά-μη στους Σιίτες της κωμόπολης δεν είχε καμιά επίδραση, γιατί φαίνεται ότι πρόκειται για ξεροκέφαλους φονταμενταλιστές, κάτι σαν παλαιοημερολογίτες.

29

Η αυτομαστίγωση δεν αποτελεί «προνόμιο» των Σιιτών. Παρουσιαζόταν ήδη σε διάφορες αρχαίες θρησκείες, στην Αίγυπτο, την Περσία και τον ελληνόφωνο χώρο, άλλοτε με συμ-βολικό και άλλοτε με αιματηρό τρόπο. Μερικές από εκείνες τις πανάρχαιες πρακτικές διατηρούνται σε διάφορες επαρχίες της Ελλάδας μέχρι των ημερών μας ως αποκριάτικα έθιμα, χωρίς να υποψιάζονται οι εορτάζοντες την προέλευση και τη σημασία τους. Κατά το Μεσαίωνα, σε εποχές μεγάλης πείνας, πολέμων ή θανατηφόρων επιδημιών, δια-δόθηκε η πρακτική του αυτομαστιγώματος στη βόρεια Ιταλία και αργότερα και σε άλλες χριστιανικές περιοχές, λόγω, αφενός της περιφρόνησης στο «αμαρτωλό» σώμα που καλ-λιεργείται διαχρονικά στο χριστιανισμό, αφετέρου για εξαγνισμό από τις «αμαρτίες» του λαού, οι οποίες προκαλούσαν σιτοδείες, επιθέσεις των εχθρών, επιδημικές ασθένειες και άλλες «θεϊκές τιμωρίες». Τέτοιες πρακτικές αυτοβασανισμού και αυτο-μαστιγώματος έχουν διατηρηθεί μέχρι των η-μερών μας σε διάφορες περιοχές του πλανήτη με αμόρφωτες και φτωχικές πληθυσμιακές ομάδες (Ν. Ιταλία, Φιλιππίνες, Β. Ισπανία, Κεντρική και Νότια Αμερική κ.ά.) Εκεί γίνε-ται στους αγρότες και κτηνοτρόφους πλύση εγκεφάλου από μικρής ηλικίας ότι για την κα-κή κατάστασή τους είναι αυτοί οι ίδιοι υπεύ-θυνοι εξ αιτίας των αμαρτιών τους! Μια χριστιανική αίρεση με πρακτικές αυτο-μαστίγωσης λειτουργεί στο Τένεσι των ΗΠΑ, όπου οι πιστοί, εκτός από το μαστίγιο, κρατά-νε στα χέρια τους και δηλητηριώδη φίδια, με όλες τις προβλεπτές συνέπειες, όταν τα φί-δια τρομάξουν από τους θορύβους και τις απότομες κινήσεις. Οι μουσουλμανικές τελετές αυτομαστιγώματος δεν αποτελούν όμως έθιμα περιθωριακών ομάδων, αλλά επίσημες θρησκευτικές εκδηλώσεις μεγάλου μέρους του μουσουλμανικού (σιιτικού) κόσμου, κάτι σαν τον χριστιανικό επιτάφιο. Οι περισσότερο φανατικοί από τους συμμετέχοντες δείχνουν ιδιαίτερο ζήλο στο μαστίγωμα του εαυτού τους και των γύ-ρω τους, με αποτέλεσμα αρκετοί από αυτούς να καταλήγουν σε έκσταση, καταματωμέ-νοι αλλά πανευτυχείς στα νοσοκομεία – όπου υπάρχουν αυτά και όπου τους δέχονται. Μετά τη διάδοση των πληροφοριών για τα γεγονότα στο Ersdorf, γράφτηκε σε εφημερί-δες αρκετών ακόμα γερμανικών κωμοπόλεων ότι και στη δική τους περιοχή εκτελούνται τέτοιες αιματηρές τελετές. Απέφευγαν όμως οι ντόπιοι να διαδώσουν την πληροφορία με την ελπίδα ότι δεν θα συνεχίζονταν αυτές οι τελετουργίες, εξ αιτίας των οποίων, αφενός δημιουργείται αρνητική φήμη για την περιοχή τους, αφετέρου συρρέουν στα μικρά χωριά πολλοί οπαδοί του προ αιώνων μακαρίτη ιμάμη Χουσεΐν για να ρίξουν, ευκαιρίας δοθεί-σης, και ένα βαρβάτο αυτομαστίγωμα. Τώρα απαιτούν οι Γερμανοί κάτοικοι των συγκε-κριμένων χωριών και κωμοπόλεων να απαγορευτεί το έθιμο με το αιματηρό αυτομαστί-γωμα. Προβλέπω «σύγκρουση πολιτισμών» πάλι!

(28/6/2008)

30

Ακόμα ένας μεσσίας προ Ιησού! ...

Πρόκληση στους αρχαιολογικούς κύκλους αλλά κυρίως νέο θεμελιακό ερώτημα στη χρι-στιανική Εκκλησία, θέτει μία πέτρινη στήλη με εβραϊκή γραφή, που φέρεται να περιγρά-φει τον θάνατο και την ανάσταση ενός μεσσία, ο οποίος έζησε δεκαετίες ολόκληρες πριν από τη γέννηση του Χριστού. «Η περιγραφή ενισχύει τον προβληματισμό για την επανεξέταση της φύσης του Ιησού, από τη στιγμή που υποδεικνύεται ότι η ιστορία του θανάτου και της ανάστασής του δεν ήταν μοναδική στην εβραϊκή ιστορία», δηλώνει ο Ντάνιελ Μπόγιαριν, μελετητής του Ταλμούδ, που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια. Στον ίδιο ά-ξονα, για «μοχλό που μπορεί να οδηγήσει σε επανεξέταση των θεμελίων της χριστιανικής θρησκείας», μιλούν ειδικοί, που μελετούν την «Αποκάλυψη του Γαβριήλ». Αυτή την ονομασία έδωσαν στην περιγραφή η Αντα Γιαρντενί, ειδική στα εβραϊκά, και ο Βενιαμίν Ελιτζουρ, που ειδικεύεται στην περίοδο του Βασιλιά Ηρώδη, οι οποίοι πρώτοι μελέτησαν τις 87 γραμμές κειμένου της πέτρινης στήλης.

Η στήλη με ύψος περίπου ένα μέτρο βρέθηκε πριν από δέκα χρόνια στη Νεκρά Θάλασσα, στην Ιορ-δανία. Πριν από δύο χρόνια ο Ισραηλινο-ελβετός συλλέκτης που την είχε αγοράσει προσέγγισε τους δύο μελετητές, που μίλησαν για έναν «Πέτρινο Πάπυρο της Νεκράς Θάλασσας». Υποστηρίζουν ότι γράφτηκε από τους οπαδούς ενός μεσσία, ο οποίος ίσως και να ονομάζεται Σί-μωνας, που έζησε δεκαετίες προ Χριστού και σφαγιάστηκε από τους επικεφαλής του στρατού του Ηρώδη. Τονίζουν ότι στο κείμενο υπονοείται ότι ο θάνατος του Σίμωνα «ήταν απαραίτητος για τη σωτηρία του έθνους», ενώ αναφέρεται ότι «σε τρεις ημέρες από τον θάνατό του, το άδικο θα ητ-τηθεί από το δίκαιο».

«Σε τρεις ημέρες θα ζήσεις και πάλι, εγώ ο Γαβριήλ σε διατάζω», αναφέρεται σε άλλο σημείο. Ο αρχάγγελος φαίνεται ότι μιλά σε έναν «πρίγκιπα» (Sar hasarin είναι η εβραϊκή λέξη), γεγονός που κάνει τους μελετητές να πιστεύουν ότι περιγράφεται ο θάνατος ενός ηγέτη-σωτήρα των Εβραίων, ο οποίος αναστήθηκε σε τρεις ημέρες. Μεγάλο τμήμα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας που δεν έχει πρόσβαση στη στή-λη, αντιμετωπίζει με επιφύλαξη την ανακοίνωση. Ειδικοί υποστηρίζουν ότι, καθώς υπάρ-χουν ρωγμές στον υλικό της στήλης και το μελάνι είναι ξεθωριασμένο σε διάφορα σημεί-α, η απόδοση του κειμένου αμφισβητείται.

(Ιωάννα Νιαώτη, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 07/07/2008)

31

Προ καιρού είχε γραφτεί σε ανάρτηση σ' αυτό το blog ότι το εβραϊκό Ταλμούδ αναφέρε-ται στον Ιησού σε κεφάλαιο που γράφτηκε τον 3ο αιώνα, τον ονομάζει όμως τις πιο πολ-λές φορές Μπεν Σταντά ή Μπεν Παντιρά και τον συνδέει με πρόσωπα και περιστατικά που συνέβησαν περίπου 100 χρόνια πριν από αυτά που αναφέρονται στα Ευαγγέλια. Την εποχή που γράφτηκε αυτό το μέρος του Ταλμούδ υπήρχε όμως ήδη εξάπλωση του χρι-στιανισμού και γι' αυτό είναι ανεξήγητη η αντίφαση. Στους κύκλους επιστημόνων ιστορικών ο ευαγγελικός Ιησούς σχετίζεται άμεσα με τους Εσσαίους της Νεκράς Θάλασσας (τα κηρύγματά τους είναι προτερόχρονα τουλάχιστον 100 έτη) και μάλλον προέρχεται ο ίδιος από αυτούς. Ξεκινά ως αιρετικός Ιουδαίος-Εσσαίος, αλλά κάπου ενδιάμεσα αλλάζει κατεύθυνση. Πιθανολογείται λοιπόν ότι στο Ταλμούδ καταγράφηκαν όχι οι «επίσημες» χριστιανικές απόψεις, οι οποίες έτσι κι αλλιώς δεν είχαν διαμορφωθεί ακόμα, αλλά εκείνες κάποιας από τις χριστιανικές κοινότητες της Παλαιστίνης, στις οποίες είχαν ευκολότερη πρόσβα-ση οι συγγραφείς του Ταλμούδ, λόγω και της εγγύτητας μεταξύ πρώιμου χριστιανισμού και ιουδαϊσμού. Αυτά τα κείμενα, μαζί με το συγκεκριμένο αρχαιολογικό εύρημα, οδηγούν στην εικασία ότι οι ιστορίες για τη ζωή του Ιησού αποτελούν συμπύκνωμα πολλών ιστοριών, για δια-φορετικά άτομα από διαφορετικές εποχές, οι οποίες ιστορίες τροποποιούνταν σταδιακά στην πορεία των αιώνων ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες, μέχρι που διαδόθηκαν τα Ευ-αγγέλια σε τέτοια έκταση, ώστε δεν ήταν πλέον δυνατόν να αλλοιώνονται από κάθε πα-τριαρχική ομάδα και κάθε σύνοδο.

(7/7/2008)

32

17 Ιουνίου 1953 ...

Η 17η Ιουνίου αποτελεί ημέρα μνήμης για τα γεγονότα που συνέβησαν την ίδια ημέρα του έτους1953 στην τότε Ανατο-λική Γερμανία και εξελίχθηκαν σε γενι-κή στάση των πολιτών. Οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί, μάθαιναν από το κομ-μουνιστικό καθεστώς ότι οι «τεμπέλη-δες ξεσηκώθηκαν, γιατί δεν ήθελαν τις καινούργιες νόρμες παραγωγής που εί-χαν στόχο την ανοικοδόμηση του σο-σιαλισμού. Και για το σκοπό αυτό συ-νενώθηκαν με πράκτορες του ιμπερια-λισμού, οι οποίοι οργάνωσαν και καθοδήγησαν το κίνημα των τεμπέληδων». Απ’ την άλ-λη πλευρά, στα σπίτια τους συζητούσαν, όσοι δεν είχαν έμμισθη σχέση και επαγγελματι-κή εξάρτηση από το κόμμα (SED), αυτό που βίωναν καθημερινά οι ίδιοι στους χώρους εργασίας και στα καταστήματα: να εργάζονται πάμπολλες ώρες και να μην καταφέρνουν να ανταποκριθούν στις «νόρμες παραγωγής», άρα να μην παίρνουν ούτε το νόμιμο ελάχι-στο μισθό και ταυτόχρονα να βρίσκουν στα καταστήματα ελάχιστα και πανάκριβα είδη διατροφής, ένδυσης κτλ.

Όλα αυτά εξελίσσονταν 8 χρόνια μετά τη λήξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, μέσα στο καταπιεστικό κλίμα του «ψυχρού πολέμου» και των εκατέρωθεν απειλών για θερμο-πυρηνική σύγκρουση των δύο πολιτικών και στρατιωτικών μπλοκ. Με τη διαφορά ότι, ενώ οι δυτικές «καπιταλιστικές» κοινωνίες βελτίωναν σταδιακά το βιοτικό τους επίπεδο, οι ανατολικές «σοσιαλιστικές» υποχωρούσαν οικονομικά όλο και περισσότερο.

Η διαφορά είναι ότι η Δυτική Ευρώπη αξιοποίησε τα κονδύλια του σχεδίου Μάρσαλ, ό-που δεν ροκανίστηκαν αυτά συστηματικά από τα «τρωκτικά», ενώ οι χώρες της Ανατολι-κής Ευρώπης (Αν. Γερμανία, Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Ουγγαρία κ.ά.) παρέδωσαν ο-λόκληρα βιομηχανικά συγκροτήματα και παραχώρησαν την εκμετάλλευση φυσικών πό-ρων σε πολύ χαμηλές τιμές στη Σοβιετική Ένωση, ως πολεμικές επανορθώσεις για τα α-ντισοβιετικά καθεστώτα που είχαν επικρατήσει εκεί και συμμετείχαν στο πλευρό των ναζί στο β’ παγκόσμιο πόλεμο.

Η ατμόσφαιρα στην Ανατολική Γερμανία ήταν ιδιαίτερα εκρηκτική, επειδή οι πολίτες της είχαν τη δυνατότητα άμεσης σύγκρισης του βιοτικού επιπέδου τους με εκείνο των συγγε-νών και φίλων στη Δυτ. Γερμανία. Αυτή η διαρκής σύγκριση και η καθημερινή διαφυγή εκατοντάδων και χιλιάδων πολιτών στη Δύση αποτέλεσε ένα μόνιμο αγκάθι στα πλευρά του κομμουνιστικού καθεστώτος, τα συνεχή παραπατήματα του οποίου οδήγησαν τελικά στην κατάρρευσή του στα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Στις 2 Ιουνίου 1953 αποφάσισε η κυβέρνηση, όχι της Ανατολ. Γερμανίας, αλλά της Σο-βιετικής Ένωσης, να ληφθούν μέτρα για εξυγίανση της οικονομικής κατάστασης στη «σοσιαλιστή Γερμανία, DDR». Στόχος ήταν «να μειωθεί η ταχύτητα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού» που σημαίνει ότι πρέπει να ανασταλούν εν μέρει η εκτεταμένη κολε-

33

κτιβοποίηση, ο εντατικός στρατιωτικός εξοπλισμός και ο έλεγχος των επαγγελματικών δραστηριοτήτων μεμονωμένων πολιτών. Ταυτόχρονα έπρεπε να προωθηθεί η αυξημένη προσφορά καταναλωτικών αγαθών και υπηρεσιών, ώστε να καλυφθεί η τεράστια διαφορά με τις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες. Τα σχέδια αυτά βγήκαν στη δημοσιότητα με τους συνή-θεις πανηγυρισμούς την 11η Ιουνίου 1953 με τον τίτλο «Νέα Πορεία», κατά την οποία έγινε παραδοχή λαθών, μεθοδεύτηκε η απόλυση 3-4 κομματικών παραγόντων (μαύρα πρόβατα) και όλοι οι παράγοντες του ανατολικού καθεστώτος ήλπιζαν ότι θα στρώσουν τα πράγματα υπό την ηγεσία τους.

Η ευχάριστη ατμόσφαιρα στα κομματικά γραφεία δεν είχε όμως καμιά αντιστοιχία με την αποπνικτική ατμόσφαιρα στους χώρους παραγωγής. Η αυξημένη προσφορά καταναλωτι-κών αγαθών και υπηρεσιών σήμαινε εντατικοποίηση της εργασίας με σταθερό ωράριο (8-10 ώρες), δηλαδή αυξημένες «νόρμες παραγωγής». Γι’ αυτά τα πρακτικά προβλήματα που απασχολούσαν κυρίως τους εργαζόμενους, δεν ανακοινώθηκε τίποτα. Έτσι, ήδη στις 11 Ιουνίου καταγράφουν οι χαφιέδες στους χώρους εργασίας (βρέθηκαν τα σημειώματά τους στα αρχεία μετά την κατάρρευση του καθεστώτος), αυξημένη κινητικότητα και συ-ζητήσεις ενάντια στις νέες νόρμες παραγωγής και στην έλλειψη προοπτικής για βελτίωση του βιοτικού επιπέδου κ.λπ.

Στις 16 Ιουνίου άρχισαν διαδηλώσεις στο Βερολίνο και στις 17 επεκτάθηκε η στάση σε όλη τη χώρα. Στις 16 Ιου-νίου κυκλοφορεί η εφημερίδα των ερ-γατικών συνδικάτων «Tribüne» με άρ-θρο για την αύξηση κατά 10% κάθε νόρμας παραγωγής στη χώρα. Όποιος έφτιαχνε 10 αντικείμενα στη βάρδια του, στο εξής θα έφτιαχνε 11, χωρίς καμιά μισθολογική βελτίωση. Εννοεί-ται ότι τα «συνδικάτα» στην Ανατολ. Γερμανία αποτελούσαν κομματικό

υποκατάστημα, οπότε δεν ήταν και πολύ περίεργο που η εφημερίδα ανέφερε ότι η από-φαση για αύξηση της νόρμας είναι «δικαιολογημένη και ρεαλιστική».

Στους χώρους παραγωγής (εργοστάσια, οικοδομές κ.ά.) άρχισαν συζητήσεις μεταξύ των ανοργάνωτων εργατών και υπαλλήλων από τη μια πλευρά και των κομματικών εκπροσώ-πων από την άλλη. Προφανώς δεν υπήρχαν περιθώρια συνεννοήσεως μεταξύ των δύο πλευρών. Οι κομματικοί παράγοντες επιχειρηματολογούσαν υπέρ της ανάγκης αποδοχής των μέτρων –αλλιώς θα καθαιρούνταν οι ίδιοι ως αναποτελεσματικοί- και οι εργαζόμενοι αναφέρονταν στις θυσίες που έκαναν στα 8 χρόνια μετά τον πόλεμο και το υποβαθμισμέ-νο βιοτικό επίπεδο που εισέπρατταν.

Οι πρώτες διαδηλώσεις ξεκίνησαν στις οικοδομές του νοσοκομείου Friedrichshain στο Βερολίνο. Τα πρώτα συνθήματα αναφέρονταν στην ανάγκη για μείωση της νόρμας και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, λίγη ώρα μετά όλοι ζητούσαν Δημοκρατία και Ελευθε-ρία. Στις 10.25 το πρωί άρχισαν να προχωρούν προς την πύλη του Βρανδεμβούργου με-ρικές εκατοντάδες εργάτες και, όταν έφτασαν οι προπορευόμενοι στην Πύλη, ήταν πίσω τους ήδη αρκετές χιλιάδες.

34

Περί το μεσημέρι ανακοίνωσε ο ραδιοφωνικός σταθμός του καθεστώτος ότι «η απόφαση για αύξηση της νόρμας παραγωγής ήταν ενέργεια αντισοσιαλιστικών και αντισοβιετικών συμβούλων και το καθεστώς την αποσύρει και επαναφέρει σε ισχύ τις παλιές νόρμες» - κλασική περίπτωση υποχώρησης για ανασύνταξη, με ταυτόχρονη στοχοποίηση αντιδη-μοφιλών στελεχών. Η κυβέρνηση καλούσε τους διαδηλωτές να επιστρέψουν στις εργασί-ες τους και να μην πέσουν θύματα των «πρακτόρων του ιμπεριαλισμού» που καραδοκού-σαν στη Δυτική Γερμανία για να επέμβουν.

Προς το βράδυ ηρέμησαν τα πράγματα, οι άνθρωποι πήγαν για ύπνο. Το πρωί της 17ης Ιουνίου εμφανίστηκαν νωρίς στους δρόμους του Βερολίνου σοβιετικά άρματα μάχης, τα οποία ήταν μόνιμα σταθμευμένα έξω από την πόλη. Ταυτόχρονα τέθηκαν σε ύψιστη ετοιμότητα οι στρατιωτικές (NVA) και αστυνομικές μονάδες (VoPo) της Ανατολ. Γερμα-νίας, τις οποίες έτσι κι αλλιώς επέβλεπαν Σοβιετικοί πολιτικοί καθοδηγητές. Εκείνες τις πρωινές ώρες άρχισαν όμως να συρρέουν πολίτες σε διάφορα κεντρικά σημεία, όχι μόνο του Βερολίνου, αλλά όλων των πόλεων της χώρας, κάτι που δεν φαίνεται να είχαν υπολο-γίσει οι κομματικοί καθοδηγητές. Σ’ αυτές τις συγκεντρώσεις πολιτών διαδίδεται η πλη-ροφορία, η οποία επιβεβαιώθηκε αργότερα, ότι όλη η ηγεσία της Ανατολ. Γερμανίας συ-νεδρίαζε στην έδρα της Διοίκησης Τεθωρακισμένων των Σοβιετικών (και όχι στα κυβερ-νητικά γραφεία). Αυτό έδινε μια ιδέα για την προετοιμαζόμενη αντεπίθεση του καθεστώ-τος.

Εννοείται ότι παράλληλα έχουν κινητο-ποιηθεί στο Δυτικό Βερολίνο και στη Δυ-τική Γερμανία, πολιτικές και εργατικές ομάδες, κόμματα και συνδικάτα -αλλά σίγουρα και οι διάφορες μυστικές υπηρε-σίες των δυνάμεων κατοχής και της Δυτ. Γερμανίας- για να συμπαρασταθούν στους ξεσηκωμένους συγγενείς, φίλους και συμπατριώτες στο ανατολικό τμήμα της χώρας.

Περί το μεσημέρι της 17ης Ιουνίου, όταν έχουν καταληφθεί πια τα κέντρα όλων

σχεδόν των πόλεων και των κωμοπόλεων της Αν. Γερμανίας από διαδηλωτές, κηρύσσεται η επικράτεια σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο κόσμος τρέχει πανικόβλητος στα μαγα-ζιά για να αγοράσει τρόφιμα, οι κοινωφελείς υπηρεσίες δεν λειτουργούν, εργάτες, υπάλ-ληλοι και αγρότες βρίσκονται στους δρόμους, χιλιάδες πολίτες δραπετεύουν στη Δύση. Μια επαναστατημένη κοινωνία!

Μέσα σ' αυτό το σκηνικό άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί στο συγκεντρωμένο πλήθος. Επίσης μεθοδεύτηκαν μαζικές συλλήψεις διαδηλωτών, όπου αυτό ήταν δυνατόν. Ποτέ δεν έγινε γνωστός ο ακριβής αριθμός νεκρών και συλληφθέντων, μια και οι εκατέρωθεν προπαγανδιστικοί μηχανισμοί διέδιδαν ό,τι βόλευε την κάθε πλευρά. Γεγονός είναι (και σήμερα υπάρχουν και αποδεικτικά έγγραφα) ότι, όσοι διαδηλωτές συνελήφθησαν από το σοβιετικό στρατό, εκτελέστηκαν πάραυτα. Οι συλληφθέντες από τις γερμανικές στρατιω-τικές και αστυνομικές δυνάμεις φυλακίστηκαν και πέρασαν μετά από μερικές ημέρες από στρατοδικεία. Πολλοί εκτελέστηκαν ως ηγέτες, άλλοι καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά και, όσοι απ’ αυτούς, δεν πέθαναν στις φυλακές «εξαγοράστηκαν» μετά από 10-15 χρό-νια από τη Δυτική Γερμανία.

35

Μέχρι της 3 Ιουλίου 1953 είχαν συλληφθεί, σύμφωνα με στοιχεία των Ανατολικών, περί τις 10.500 άτομα. Οι Δυτικοί εκτιμούν ότι ο αριθμός αυτός ανερχόταν σε μερικές δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Η εναγώνια προσπάθεια του κομμουνιστικού καθεστώτος να απο-δείξει ότι οι διαδηλωτές ήταν «πράκτορες της Δύσης» ευοδώθηκε μόνο με την προσαγω-γή δύο νεαρών από το Δυτικό Βερολίνο, οι οποίο συμμετείχαν στις διαδηλώσεις.

Πετροπόλεμος με τα τανκς, από χέρι χαμένοι…

Οι πραγματικοί πράκτορες των Δυτικών, είτε κατάφεραν να γυρίσουν πίσω στη Δύση (βλέπουμε διάφορες σχετικές ταινίες ακόμα), είτε δεν τους επετράπη καν να αναμιχθούν, ώστε να αποκτήσει και η Δύση το δικαίωμα επεμβάσεων σε περίπτωση αναταραχών στο χώρο τους. Τρία χρόνια μετά, όταν εξελίσσονταν τα αντίστοιχα επαναστατικά γεγονότα στην Ουγγαρία, οι Αγγλο-Γάλλοι και οι Ισραηλινοί οργάνωσαν απόβαση στο Σουέζ για να ανατρέψουν την αιγυπτιακή ηγεσία που είχε εθνικοποιήσει τη διαχείριση της διώρυ-γας. Ο οριστικός επίλογος των γεγονότων του 1953 γράφτηκε 36 χρόνια αργότερα, τον Νοέμ-βριο του 1989, όταν «άνοιξε» το τείχος του Βερολίνου (είχε κτιστεί εντωμεταξύ το 1961) και οι πολίτες των χωρισμένων πλευρών της Γερμανίας άρχισαν να κυκλοφορούν ελεύ-θερα. Λίγο μετά κατέρρευσε το ανατολικό καθεστώς και ενοποιήθηκε η Γερμανία.

36

Μήπως καταλαβαίνει ο διπλανός μου;

...

Μου έχει συμβεί συχνά, όταν βρίσκομαι στο εξωτερικό, να καθίσω στο τραίνο, στο τραμ ή το λεωφορείο δίπλα σε συνταξιδιώτες, οι οποίοι μιλάνε μεταξύ τους ελληνικά. Δεν έχω ακούσει σημαντικές κουβέντες, συνήθως ανέκδοτα και σαχλαμάρες. Σκέφτομαι όμως ότι πρέπει καθένας να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός σ' αυτά που λέει, όταν δεν μπορεί να ξέ-ρει, αν ο διπλανός του καταλαβαίνει την «ξένη» γλώσσα που νομίζει ότι μιλάει μόνο αυ-τός και ο φίλος του. Πριν από αρκετά χρόνια, στη δεκαετία του ’70, βρέθηκα σε μεγάλη πόλη της Ελβετίας και μπήκα σε μια τράπεζα να ανταλλάξω γερμανικά μάρκα σε ελβετικά φράγκα. Πριν από μένα στη σειρά προς το ταμείο ήταν δύο μεσήλικες Έλληνες, οι οποίοι είχαν βγάλει παράνομα συνάλλαγμα στο εξωτερικό και ήθελαν να το καταθέσουν σε κρυφό λογαρια-σμό στη συγκεκριμένη τράπεζα. Έλεγαν μεταξύ τους όλη την ιστορία και τις δυσκολίες που συνάντησαν, σχεδόν φωναχτά, βέβαιοι όντες ότι κανείς εκεί μέσα δεν τους καταλά-βαινε. Εγώ διάβαζα ένα ξενόγλωσσο περιοδικό, αλλά είχα ακούσει όλες τις λεπτομέρειες της κομπίνας που είχαν μεθοδεύσει και θα υλοποιούσαν με την κατάθεση των χρημάτων. Φυσικά, δεν έδειξα ότι καταλαβαίνω και, όταν τελείωσαν αυτοί τις συναλλαγές τους, συ-νέχισα τη δουλειά που είχα προγραμματίσει.

Τώρα συνέβη κάτι σχετικό στην περιοχή της Στουτγκάρδης, όπως γράφει η εφημερίδα Stuttgarter Zeitung. Σε καφετέρια ενός αυτο-κινητόδρομου (Autobahn) προέκυψε καυγάς μέχρι χειροδικίας μεταξύ 28χρονου Τούρκου και της 26χρονης φίλης του. Η αστυνομία που κατέφθασε σύντομα, κάλεσε ένα ταξί για να επιβιβαστεί σ’ αυτό η κοπέλα που υπέστη την επίθεση από τον Τούρκο φίλο της, και κράτη-σε για λίγο εκεί τον Τούρκο, μέχρι να απομα-κρυνθεί αρκετά το ταξί.

Όσην ώρα στεκόταν ο Τούρκος εκεί δίπλα, έπαιρνε νούμερα με το κινητό και καλούσε φίλους του, στα τούρκικα, για να συναντηθούν σε συγκεκριμένο σημείο της Στουτγκάρ-δης και να ξυλοφορτώσουν την «άπιστη» φίλη, ίσως και να την σκοτώσουν! Μόνο που η τύχη ήταν ευνοϊκή με την κοπέλα και δυσμενής με τον Τούρκο: ο ένας από τους δύο α-στυφύλακες ήταν επίσης Τούρκος στην καταγωγή, γεννημένος και μεγαλωμένος στη Γερμανία, και καταλάβαινε πολύ καλά τι έλεγε ο «συμπατριώτης» του στο τηλέφωνο. Αποτέλεσμα ήταν να συλληφθεί επί τόπου ο Τούρκος συνωμότης και να δοθεί σήμα για σύλληψη των φίλων του, οι οποίοι θα μαζεύονταν ανύποπτοι στο σημείο του ραντεβού για να βοηθήσουν τον «άντρακλα» συμπατριώτη τους. Μερικοί που είχαν αμφιβολίες, διαπιστώνουν με τον καιρό, πόσο σημαντικό είναι σε μια πολυεθνική κοινωνία, να στελε-χώνονται δημόσιες υπηρεσίες από μέλη διαφόρων εθνικοτήτων.

(15/7/2008)

37

Σατανά, δεύρο έξω μπρε!

Ο Πολωνός καθολικός εξορκιστής, Slawomir Plusa, ξέρει να αντιμετωπίζει τον σατανά: «Παραμένεις ψύχραιμος, ακόμα κι αν ο σατανάς σε προσβάλλει. Αρχίζεις να ψιθυρίζεις απόρρητες προσευχές, τις οποίες όμως ο σατανάς καταλαβαίνει. Αν είσαι επίμονος, ανα-γκάζεται να βγει έξω και να εγκαταλείψει το θύμα του!» Όλα αυτά ακούγονται σαν μεσαιωνικό παραμύθι για μικρά παιδιά, αποτελούν όμως κα-θημερινή πρακτική σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή και χριστιανική χώρα: ο σατανάς που ει-σήχθη στην Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή, ταλαιπωρεί τους «πιστούς» και αποδίδει τα δέοντα σε σκληρό νόμισμα στους κληρικούς της «αληθινής θρησκείας»!

Ο καθολικός κληρικός Plusa, 44 ετών σήμερα, δεν ήταν πάντα εξορκιστής. Πέθανε όμως ο ηλικιωμένος εξορκι-στής της περιοχής και ο επίσκοπος τον κάλεσε στη σύναξη των Πολωνών ε-ξορκιστών στο Niepokolanow. «Εκεί αγόρασα αυτό το βιβλιαράκι», λέει και δείχνει ένα τεύχος μικρού σχήματος με κάπου 80 σελίδες, «και άρχισα να το μελετάω». Δεν άργησαν, βέβαια, να παρουσια-στούν οι προκλήσεις. Οι γονείς μιας νεαρής τον κάλεσαν να διώξει το σα-τανά από την κόρη τους. Η μαθήτρια στο Γυμνάσιο ξύπναγε στις 3 το πρωί, «την ώρα του σατανά», λέει ο Plusa με

ύφος γνώστη, και φοβόταν να ξανακοιμηθεί. Μια φορά ονειρεύτηκε τον πεθαμένο παπ-πού της, «σαφές μήνυμα για σατανική παρουσία», μια άλλη φορά πάλι ονειρεύτηκε ένα φίδι, «γνωστή μορφή του σατανά». Ο Plusa πήγε να αντιμετωπίσει τον εχθρό, αλλά γρήγορα κατάλαβε ότι επρόκειτο για κάτι διαφορετικό: «Μια γειτόνισσα είχε κάνει μάγια στη μαθήτρια και αυτό την αναστάτωνε. Ράντισα με αγιασμό το δωμάτιό της και έκτοτε εξομαλύνθηκαν όλα». Από τις 20 περίπου κλήσεις του για εξορκισμό μόνο οι τρεις «αποδείχθηκε» ότι είχαν σχέση με τον σατανά. Και ποια είναι λέτε τα εργαλεία ενός εξορκιστή; Καμιά σχέση με τις μεσαιωνικές τελε-τουργίες και τα μαγικά. «Η προσευχή και μόνο η προσευχή διώχνει τον σατανά. Την τε-λευταία φορά χρειάστηκαν 15 λεπτά για να διαβάσω τις σωστές προσευχές από το βι-βλιαράκι. Στα λατινικά! Μόλις φώναξα "σατανά δεύρο έξω!", εξαφανίστηκε». Ήδη από την εφηβεία του σκεφτόταν ο Plusa να ασχοληθεί με τον εξορκισμό, αλλά μόλις μετά από 20 χρόνια του δόθηκε αυτή η δυνατότητα. «Στη δυτική Ευρώπη δεν θα έκανα εξορκισμό! Στην Ελβετία, για παράδειγμα, ζητάνε εδώ και χρόνια έναν εξορκιστή, αλλά δεν ενδιαφέρεται κανείς. Εκεί ούτε οι παπάδες δεν πιστεύουν στη δύναμη του σατανά. Με τέτοιες συνθήκες δεν θα δεχόμουν να εργαστώ!» Το προφανές ότι ο σατανάς παρουσιάζε-

38

ται μόνο σ' εκείνους που πιστεύουν στην ύπαρξη και τις δραστηριότητές του, δεν περνάει από το μυαλό του Plusa. Και να μην νομιστεί ότι η Πολωνία είναι πολύ μακριά μας. Σ’ ένα μοναστήρι στη Φυλή, στη δυτική πλευρά της Πάρνηθας, γίνονται εξορκισμοί κάθε Τετάρτη. Γεμίζει η εκκλησία με γριές που σέρνουν ταλαίπωρους ψυχοπαθείς, συζύγους, γιους, ανιψιούς, γείτονες... για να τους «βγάλει ο παπάς τον σατανά από μέσα». Όταν έχουν επιδράσει τα ηρεμιστικά του γιατρού και ο ασθενής παραμένει απαθής, διαπιστώνουν όλοι (ποιοι όλοι, 10-15 γριές εί-ναι) το θαύμα και σταυροκοπιούνται. Όποτε ξεχάσει ο φουκαράς ψυχοπαθής να πάρει τα φάρμακά του, τον ξαναπάνε για εξορκισμό – σχεδόν τσάμπα!

(9/7/2008)

39

Απαγωγέας του Κυρίου Σε ένα καθολικό ναό των ΗΠΑ συνέβη ένα απρόβλεπτο επεισόδιο: ένας καθολικός φοι-τητής που βρισκόταν εκεί για να μεταλάβει, πήρε την όστια (hostia: άζυμο ψωμί της κα-θολικής μετάληψης) και έφυγε, χωρίς να την καταπιεί! Για την ακρίβεια, άφησε τον παπά να βάλει το «ευλογημένο» στρογγυλό μπισκότο στο στόμα του και, αποχωρώντας, το έ-βγαλε από το στόμα και το έχωσε στην τσέπη. Καθένας μπορεί να σκεφτεί, μικρό το κακό! Όχι όμως και ο παπάς, ο οποίος είδε αυτό που συνέβη. Ζήτησε λοιπόν από τον φοιτητή να επι-στρέψει το «αγιασμένο σώ-μα Χριστού», αλλά αυτός δεν το έδινε πίσω, «δικό μου είναι και ό,τι θέλω το κά-νω». Έτσι, άρχισε συζήτηση μεταξύ των καθολικών, αν αυτό είναι επιτρεπτό και ποια η σημασία του «ευλο-γημένου μπισκότου» και ένα σωρό ιστορίες που προκύπτουν από τις αρχικές παραμυθίες. Συγκεκριμένα, αφού η όστια, όπως και το ψωμί στη μετάληψη των ορθοδόξων, είναι «σώμα Χριστού», επιτρέπεται να τα έχουμε στην τσέπη ή στο συρτάρι μας, για μεταγενέστερη χρήση ή για ανάμνηση; Ο «απαγωγέας του θείου σώματος», όπως τον χαρακτηρίζουν οι ομόδοξοί του πιστοί, θε-ωρεί ότι αυτά όλα είναι παραμύθια και η ενέργειά του αποσκοπούσε να θέσει το θέμα προς συζήτηση, τη στιγμή μάλιστα που ο ναός βρίσκεται στο χώρο του πανεπιστημίου. Άλλοι πιστοί δεν το βλέπουν όμως έτσι απλά, ισχυρίζονται ότι αυτό που έκανε ο φοιτητής είναι μεγάλη αμαρτία, για κάποιους λόγους που εξηγούν αυθεντικά και καταλαβαίνουν μόνο οι παπάδες, και θεωρούν την κατακράτηση της όστιας ένα «θανάσιμο αμάρτημα». Ζήτησαν δε να επιστρέψει ο «απαγωγέας» το «σώμα του Κυρίου» και τον απείλησαν με αντίποινα, μέχρι και με φόνο. Επιπλέον ζήτησαν από το πανεπιστήμιο που σπούδαζε ο «δράστης» να τον διώξουν, λόγω θρησκευτικής ασέβειας. Βέβαια, όλες αυτές οι ιστορίες «για το σώμα του Κυρίου» δεν προκύπτουν από τα ιερά βιβλία του χριστιανισμού, αλλά όλο και κάποιος «εκκλησιαστικός πατέρας» θα έχει απο-φανθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και οι πιστοί ακολουθούν τις οδηγίες και παραδό-σεις χωρίς να προβληματίζονται ιδιαίτερα. Πέρα απ' αυτό, παλαιότερα πίστευαν οι χρι-στιανοί ότι μεταστοιχειώνονται πράγματι το ψωμί και το κρασί σε σώμα και αίμα, αλλά με τη γνώση της Χημείας και Βιολογίας όλες οι παλιές δοξασίες απέκτησαν τη σημασία συμβολισμών. Όσον αφορά την υποκλοπή της όστιας από το φοιτητή, αποφάσισαν οι παπάδες της συ-γκεκριμένης επισκοπής ως άμεσα μέτρα να ενισχύσουν τις προσευχές τους (αυτό ακούγε-ται σαν εντατικοποίηση της πάλης που ανακοινώνει συχνά το ΚΚΕ) και επιπλέον, να το-

40

ποθετήσουν μια καλόγρια, η οποία θα παρακολουθεί αν οι πιστοί πράγματι καταπίνουν το «σώμα Κυρίου» και δεν το βάζουν στην τσέπη. Σ’ αυτή τη φάση μπήκαν στην αντιδικία και διάφοροι εκκλησιαστικοί και αντιεκκλησια-στικοί φορείς, καθένας με τα επιχειρήματά του. Σημαντικότερο συμπέρασμα όμως είναι –ίσως και σ’ αυτό να απέβλεπε ο φοιτητής- ότι οι φονταμενταλιστές χριστιανοί συμπερι-φέρθηκαν με απειλές και κατάρες ακριβώς ίδια, όπως έκαναν οι μουσουλμάνοι με τα σκί-τσα του Μωάμεθ. Τελικά, όλοι οι θεόπληκτοι φονταμενταλιστές είναι ίδιοι! Το επίχρισμα πολιτισμού που δήθεν επικαλύπτει τους δυτικούς χριστιανούς, εξαφανίζεται μόλις προκύψει ένα θέμα που ξεπερνάει την ικανότητα αντιλήψεών τους.

(17/7/2008)

41

«Σωφρονιστήρια κληρικών»!

(του Aντώνη Kαρκαγιάννη, Καθημερινή, 18/7/2008) Η είδηση, στις χθεσινές εφημερίδες, λέει ότι ο Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος, με την ομό-φωνη γνώμη της Ιεράς Συνόδου, έστειλε επιστολή στους υπουργούς Παιδείας και Δικαιο-σύνης, κ. Ευρ. Στυλιανίδη και Σωτήρη Χατζηγάκη, με την οποία ζητάει να ιδρυθεί «σω-φρονιστήριο κληρικών και μοναχών της Εκκλησίας της Ελλάδος εν τω χώρω ιερών μο-νών». Και υποδεικνύει ως κατάλληλο χώρο την Ιερά Μονή Δίβρης της Μητροπόλεως Ηλείας.

Το αίτημα είναι ήδη παράδοξο και προκλητικό και εκπλήσσει ότι φέρει την υπογραφή ενός συνετού και πράου ιεράρχη. Η επιστολή, όμως, έχει και άλλα παράδοξα σημεία. Ο Αρχιεπίσκοπος σημειώνει ότι η κίνηση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο «συνεννόησης Πο-λιτείας και Εκκλησίας επί θεμάτων αμοιβαίου ενδιαφέροντος». Επειδή υπάρχουν πολλά θέματα «αμοιβαίου ενδιαφέροντος», ας μας επιτραπεί να ρωτήσουμε αν η υπόμνηση απο-τελεί πρόταση συναλλαγής επί όλων των θεμάτων «αμοιβαίου ενδιαφέροντος». Δώστε μας αυτό και θα σας δώσουμε άλλα!

Η επιστολή του Αρχιεπισκόπου δεν αναφέρεται στον πρώην Αττικής, ο οποίος εκτίει την ποινή που του επέβαλε το Πενταμελές Εφετείο Κακουργημάτων στις φυλακές Κορυδαλ-λού. Είναι, όμως, βέβαιο ότι προς χάρη του διατυπώνεται το αίτημα της Ιεράς Συνόδου διά της υπογραφής (δυστυχώς) του Αρχιεπισκόπου. Μάλιστα η επιστολή περιλαμβάνει τη φράση «Η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε την ίδρυση κ.λπ.» Ας μας επιτρέψουν οι άγιοι πατέ-ρες να παρατηρήσουμε ότι επί θεμάτων αποκλειστικής αρμοδιότητος της Πολιτείας ούτε η Ιερά Σύνοδος δικαιούται «να αποφασίζει» ούτε κανείς άλλος, πλην των συντεταγμένων οργάνων. Τέλος, νομίζω ότι είναι άκρως απρεπές να επιχειρούν ο Αρχιεπίσκοπος και η Ιερά Σύνοδος να υπαγορεύσουν διά της επιστολής στους δύο υπουργούς το περιεχόμενο του προεδρικού διατάγματος που απαιτείται για την ίδρυση σωφρονιστηρίου κληρικών! Και όλα αυτά προς χάρη του καταδίκου πρώην Αττικής...

Και τώρα επί της ουσίας. Η ειδική μεταχείριση κληρικών που παρανομούν και καταδικά-ζονται από τα δικαστήρια αποτελεί κατάφωρη παραβίαση της ισότητας και της ισονομίας μεταξύ των πολιτών. Αύριο, αν αρθεί η ασυλία για κάποιον βουλευτή και υπουργό (πράγμα μάλλον απίθανο) και καταδικασθεί σε φυλάκιση, θα ζητήσει και αυτός να εκτί-σει την ποινή του... σε διαμέρισμα εντός του Κοινοβουλίου! Η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, μία από τις πρώτες ρυθμίσεις που επέβαλε ήταν να δικάζονται οι παρανο-μούντες κληρικοί από τα τακτικά δικαστήρια σύμφωνα με τους νόμους που ισχύουν για όλους τους πολίτες. Μόνο για «αδικήματα» σχετιζόμενα με τη θρησκευτική τους πίστη και το θρησκευτικό τους λειτούργημα (αν δεχθούμε ότι υπάρχουν τέτοια αδικήματα) υ-πάγονται στα θρησκευτικά δικαστήρια.

Οι κρατούμενοι των φυλακών συχνά (δυστυχώς όχι τόσο συχνά) χωρίζονται σε κατηγορί-ες και σπανιότερα εκτίουν την ποινή τους σε χωριστά διαμερίσματα. Π.χ. υπάρχουν οι ανήλικοι κρατούμενοι ή η κατηγορία χρηστών ναρκωτικών ουσιών που κανονικά πρέπει να κρατούνται σε διαφορετικά διαμερίσματα ή σε χωριστές φυλακές. Στις περιπτώσεις αυτές σωφρονιστικά κριτήρια επιβάλλουν τον διαχωρισμό και την ιδιαίτερη σωφρονιστι-κή συμπεριφορά. Ποια όμως σωφρονιστικά κριτήρια επιβάλλουν ιδιαίτερο χώρο κράτη-σης και ιδιαίτερη συμπεριφορά για τους κρατουμένους κληρικούς...

42

Άλλος θεσμός που διαθέτει δικό του δικαστικό σύστημα και φυλακές είναι ο στρατός, κατάλοιπο των εποχών στρατοκρατίας και χουντισμού. Υπάρχουν ακόμα «στρατιωτικές φυλακές»! Για λόγους ισότητας θα έπρεπε όμως να αποκτήσουν ανάλογο δικαίωμα και άλλοι επαγγελματικοί φορείς, π.χ. οι μηχανικοί: όποιος φτιάξει πολυκατοικία, η οποία θα καταρρεύσει με τον πρώτο ασθενή σεισμό, θα δικαστεί και καταδικαστεί από αυστηρούς (εννοείται!) συναδέλφους του και θα φυλακιστεί στα υπόγεια του Τεχνικού Επιμελητηρί-ου - με την απαραίτητη βιβλιοθήκη τεχνικών έργων, για να μάθει όσα αμέλησε στις σπουδές του, με αίθουσες πινγκ πονγκ και μπιλιάρδου για την απαραίτητη σωματική εξά-σκηση και μια μυστική πόρτα που θα βγάζει υπογείως στο εσωτερικό κοντινού καζίνου. Επίσης, οι γιατροί θα μπορούσαν να αναλάβουν κάθε αλμπάνη συνάδελφό τους και να τον φυλακίζουν στο χειρουργείο, με δεσμοφύλακες άγριες και στυγνές νεαρές νοσοκό-μες! Θα μπορούσε ακόμα να δημιουργηθεί και μια φυλακή ιεροψαλτών, όπου θα εκτίουν την ποινή τους οι άθρησκοι και οι άθεοι! Ακούγοντας τους καθημερινούς ανατολίτικους αμανέδες, θα ασπαστούν οι κατάδικοι επί τόπου οποιαδήποτε παραλλαγή του χριστιανι-σμού, φτάνει να γλιτώσουν από αυτό το ηχητικό μαρτύριο! Σ.Φρ.

(19/7/2008)

43

Ο μαθηματικός Τσου Τσονγκ Ζι (429-500 μ.Χ.) ... Ο Τσου ήταν αυλικός υπάλληλος, όπως ο πατέρας και ο παππούς του, από τους οποίους και απέκτησε τις μαθη-ματικές γνώσεις. Εκείνη την εποχή ίσχυαν στην Κίνα ανάλογες απόψεις με τις ρωμαϊκές, δηλαδή ότι το δι-καίωμα του αυτοκράτορα να διοικεί ήταν δεδομένο εξ ουρανού. Ο Κινέζος αυτοκράτωρ πήρε λοιπόν εκείνη την εποχή την «ουράνια εντολή» να φτιάξει ένα νέο η-μερολόγιο. Ως αυλικός μαθηματικός προσπάθησε ο Τσου να κα-ταρτίσει ένα ημερολόγιο που αξιοποιεί καλύτερα τους ηλιακούς και σεληνιακούς κύκλους. Το ισχύον τότε η-μερολόγιο στην Κίνα προέβλεπε έναν 19ετή κύκλο με 235 μήνες. Από τις ιστορικές αστρονομικές παρατηρή-σεις είχε προκύψει ο 19ετής κύκλος με 12 χρόνια των 12 μηνών και 7 χρόνια των 13 μηνών. Κάθε μήνας είχε 29 ή 30 ημέρες, κάθε μήνας έτρεχε από τη μια νέα σε-λήνη στην επόμενη. Με βάση τις ακριβέστερες παρατηρήσεις του, ο Τσου κατέληξε στην πρόταση ενός ημε-ρολογίου με ένα κύκλο 391 ετών που περιλαμβάνει συνολικά 4.836 μήνες. Από αυτά τα έτη, τα 144 είχαν 13 μήνες, όλα τα υπόλοιπα είχαν 12 μήνες. Με τους υπολογισμούς του κατέληγε ο Τσου στο συμπέρασμα ότι κάθε κύκλος 391 ετών είχε μιαν απόκλιση 50 δευ-τερολέπτων σε σχέση με το αστρονομικό έτος. Είναι προφανές ότι, ενώπιον μιας τόσο ριζικής αλλαγής όπως το ημερολόγιο, συγκροτού-νται παντού και πάντα ομάδες που αντιδρούν, τόσο λόγω προσωπικών αντιθέσεων με αυ-τόν που προτείνει την αλλαγή, όσο και λόγω οπισθοδρομικότητας, δεδομένου ότι κάθε ημερολόγιο θεωρείτο (και θεωρείται από μερικούς μέχρι σήμερα) θεόσταλτο, άρα αμετά-βλητο. Ο αυτοκράτορας πέθανε το έτος 464, πριν αποφασιστεί οριστικά η εισαγωγή του νέου ημερολογίου, και ο διάδοχός του δεν ενδιαφερόταν για τέτοια προβλήματα, άρα οι μελέ-τες του Τσου έμειναν αναξιοποίητες. Ο ερευνητής αποσύρεται σε μαθηματικές μελέτες και, μαζί με το γιο του Τσου Γκενγκ, συγγράφει ένα βιβλίο με τίτλο Τζούι Σου (Η μέθο-δος της παρεμβολής, Interpolation). Το βιβλίο αυτό βρήκε θερμή αποδοχή και ανήκει στα 10 σημαντικότερα βιβλία των κλασικών κινέζικων μαθηματικών. Επανεκτυπώθηκε το 12ο αιώνα, αλλά έκτοτε χάθηκε από τις βιβλιοθήκες. Σ’ αυτό το βιβλίο δίνεται ο αριθμός π με ακρίβεια 5 ασφαλών δεκαδικών ψηφίων από το πηλίκον 355/113. Αυτό το αποτέλεσμα είναι καλύτερο από εκείνο του Αρχιμήδη που είχε 2 ασφαλή δεκαδικά ψηφία. Για τον υπολογισμό του π ξεκινάει ο Τσου από το κανονικό εξάπλευρο, του οποίου η περίμετρος είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο

44

(=μήκος της μεγαλύτερης διαγωνίου) και στη συ-νέχεια διπλασιάζεται σταδιακά ο αριθμός των πλευρών. Αργότερα έγινε ο υπολογισμός του π από τον Τσου Τσονγκ Ζι με ακρίβεια 5 δεκαδικών ψηφίων. Αυτή η ακρίβεια ξεπεράστηκε περίπου 900 χρόνια αργότερα από τον Πέρση μαθηματικό Αλ Κασί (~1380-1429). Από τα μέσα του 17ου αιώνα προέ-κυψαν ακριβέστερα αποτελέσματα με τη βοήθεια του απειροστικού λογισμού. Μία επίσης σημαντική επιτυχία πατέρα και γιου Τσου ήταν ο υπολογισμός του όγκου μιας σφαίρας, όπου ο αριθμός π λαμβάνεται με την τιμή 3,142. Για τον υπολογισμό του όγκου σφαίρας χρησιμο-ποίησαν οι Τσου ένα θεώρημα, το οποίο διατυπώ-θηκε σε γενικευμένη μορφή περί τους 11 αιώνες

αργότερα από τον Bonaventura Cavallieri (1598-1647).

45

Φιλοσοφική Σχολή ή Κατηχητικό Σχολείο; Ακολουθεί μια καταγγελία της κ. Ανθούλας Χατζηγεωργίου (Α.Χ.) για την κατάντια της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου Αθηνών. Γνώριζα από καιρού τί ακριβώς συμ-βαίνει, επειδή έχω στενούς συγγενείς που φοίτησαν εκεί. Μόνο που δεν ήθελε κανείς να χάσει το χρόνο του καταγράφοντας τα γεγονότα -το θεωρούσαν χαμένο χρόνο-, όπως χα-μένος χρόνος ήταν και τα εξάμηνα σπουδών, όπου ακούγονταν διαλέξεις από τους διαδό-χους του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη... Έτσι, ήρθε την κατάλληλη στιγμή η καταγγελία της κ. Α.Χ., η οποία άρχισε να φοιτά στο Παν. Αθ. σε μεγαλύτερη ηλικία και γι' αυτό, αφενός δεν έχει καιρό για χαβαλέ, αφετέρου έχει ένα πιο κριτικό βλέμμα για τα γεγονότα και τα πρόσωπα γύρω της. Το κείμενο που ακολουθεί, είναι απόσπασμα από την καταγγελία της κ. Α.Χ. που δημοσιεύτηκε στο πε-ριοδικό «Ο Κήπος του Επίκουρου», τεύχος Γ’, Φεβρ. 2008, Εκδόσεις Βερέττας. Γράφει λοιπόν η κ. Α.Χ.:

Η άθλια εικόνα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπ. Αθηνών Στις 21 Σεπτέμβρη 2005 με μεγάλη συγκίνηση πέρασα τα σκαλιά της Φιλοσοφικής Σχο-λής του Π.Α. Για μένα ήταν κάτι πολύ σπουδαίο, αφού στα 42 μου και τελειώνοντας το Εσπερινό Λύκειο, ενώ συγχρόνως εργαζόμουν, κατάφερα να πραγματοποιήσω ένα μεγά-λο όνειρό μου.

Μπήκα με πολλές προσδοκίες για να μελετήσω φιλοσοφία, ιστορία, λογοτεχνία. Περίμε-να να ακούσω διαλέξεις από σπουδαίους καθηγητές για το μεγαλείο του ελληνικού πολι-τισμού, για την ιστορία της Ελλάδας, και τόσα άλλα, που άλλωστε ήταν και το αντικείμε-νο της σχολής αυτής.

Όμως έπεσα από τα σύννεφα από το πρώτο εξάμηνο. Στα μαθήματα πρώτη θέση είχαν τα κείμενα του Μέγα Βασιλείου και του Ρωμανού του Μελωδού. Σ’ ένα από τα βιβλία που έπρεπε να διαβάσουμε έλεγε ότι η οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας οφείλε-ται στη διάδοση της Καινής Διαθήκης («Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας» του Μπαμπινιώτη). Μέχρι τότε ήξερα, όμως, ότι ισχύει το αντίστροφο!

[…]

46

Στα επόμενα εξάμηνα (στην ουσία πρόκειται για δίμηνα) συνεχιζόταν η ίδια κατάσταση. Στο μάθημα της νεοελληνικής φιλολογίας διδαχθήκαμε τις «Διδαχές του Μηνιάτη» (α-ντιπαθής Kεφαλλονίτης επίσκοπος Καλαβρύτων του 17ου αιώνα), λες και χάθηκαν τα α-ριστουργήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ακόμα και στο μάθημα των Λατινικών τα ποιήματα ενός καλόγερου αναγκαστήκαμε να μεταφράσουμε, κι ούτε λόγος για τα κλασι-κά κείμενα της λατινικής λογοτεχνίας. Με όλα αυτά έχω φτάσει στο πέμπτο εξάμηνο, χωρίς να έχουμε κάνει καθόλου φιλοσο-φία, εκτός από ένα μάθημα επιλογής (όχι υποχρεωτικό) που κι αυτό αφορούσε νεότερη φιλοσοφία (Ρουσσώ, Καντ). Χωρίς να έχουμε περάσει ούτε από κοντά από Αριστοτέλη, Πλάτωνα και, φυσικά, ούτε λόγος να γίνεται για Επίκουρο. Μέχρι τώρα έχει διδαχθεί μό-νο μια τραγωδία του Σοφοκλή. Από ποίηση ακούσαμε μόνο μερικά αποσπάσματα από Όμηρο. Και το πιο ανεκδιήγητο απ’ όλα είναι ότι ένα από τα φετινά μαθήματα είναι «Ο βίος του Οσίου Γεράσιμου του Ιορδανίτη» (ούτε η μάνα του δεν τον ήξερε), όπου κατά τη διάρκεια του μαθήματος μοιράζονται από τον καθηγητή εικονίτσες (ξέρετε, αυτές τις μικρές πλαστικοποιημένες που έχουν οι θεούσες πάντα μαζί τους) διαφόρων αγίων. Στις διάφορες ερωτήσεις, όπως π.χ. «με τι οικονομικά μέσα οι ασκητές έκτιζαν τα μοναστή-ρια;», η απάντηση είναι: «Ήταν θέλημα θεού». Τεκμηριωμένη απάντηση από καθηγητή πανεπιστημίου! Μην γελάτε, αυτά είναι πολύ λίγα από όσα συμβαίνουν εκεί. Λόγω αγανάκτησης δεν α-ντέχω να παρακολουθώ όλα τα μαθήματα. Κάποια στιγμή πιάνω τον εαυτό μου να κοιτά-ζει την είσοδο, μήπως κατά λάθος τόσα χρόνια μπαίνω στη θεολογική σχολή; Όμως ό-χι, στη φιλοσοφική μπαίνω αλλά από κατηχητικό βγαίνω. […]

(21/7/2008)

47

Η θρησκεία των πολεμοκάπηλων ...

Σε προηγούμενες αναρτήσεις έγινε αναφορά στο βιβλίο του ναυάρχου, πρώην αρχηγού του πολεμικού ναυτικού Αντ. Αντωνιάδη και δημοσιεύτηκαν μερικά αποσπάσματα. Δίνω εδώ ακόμα ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από την περιγραφή του, όταν ορίστηκε ο κ. Α-ντωνιάδης εκπρόσωπος των Ενόπλων Δυνάμεων στη συζήτηση για την επαναφορά του «Μητροπολίτη Ενόπλων Δυνάμεων»! Σκεφτείτε μόνο τη διαστροφή, η θρησκεία της ει-ρήνης και της αγάπης να πιέζει για τη δημιουργία θέσεων για παπάδες που ευλογούν ό-πλα και (πιθανούς) πολέμους. Λίγο πριν παραδώσω τα καθήκοντά μου (ως υπαρχηγός), έτυχε να κληθώ να υπερασπι-στώ τις θρησκευτικές μου πεποιθήσεις και μάλιστα με τη «στήριξη» της πολιτικοστρα-τιωτικής ηγεσίας του Υπουργείου Άμυνας.

Αφορμή υπήρξε ένα πάγιο και επίμονο αίτημα του Αρχιεπισκόπου (Χριστόδουλου), το οποίο αφορούσε στην επιθυμία του για την επανα-φορά του Μητροπολίτη Ενόπλων Δυνάμεων. Ενός εκ των πραγμάτων άχρηστου θεσμού, χουντικής εμπνεύσεως και προελεύσεως, ο οποίος είχε καταργηθεί την επομένη κιόλας της μεταπολίτευσης. Είχε όμως, φαίνεται, α-φήσει έντονα νοσταλγικές μνήμες στον αρχιε-πίσκοπο, ο οποίος και επεδίωκε την επαναφο-ρά του.

Η πεμπτουσία του θεσμού αυτού αφορούσε στο να μεταβιβαστεί ο διοικητικός έλεγχος και η διοίκηση του σώματος των στρατιωτικών ιερέων από τις Ένοπλες Δυνάμεις στην Ιερά Σύνοδο. Το όλο θέμα πολύ λίγο απασχολούσε την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, δεν έβλεπαν όμως και με καλό μάτι το ενδεχόμενο να απεμπολήσουν μια κεκτημένη διοι-κητική εξουσία. Τους μόνους που, ουσιαστικά, αφορούσε αυτός ο θεσμός ήταν οι στρα-τιωτικοί ιερείς, που κι αυτοί, για ευνόητους λόγους, ήθελαν διακαώς να παραμείνουν υπό τον διοικητικό έλεγχο των Γενικών Επιτελείων. Το σχετικό αίτημα αρχικά είχε τεθεί από τον ίδιο τον Αρχιεπίσκοπο σε κυβερνητικό επί-πεδο. Αντιμετωπίστηκε όμως με τη μέθοδο της «καυτής πατάτας», η οποία διολισθαίνο-ντας μέσω του Υπουργού Άμυνας και του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, τελικά κατέληξε σε μένα. Φαντάζομαι ότι για λόγους δεοντολογίας δεν μπορούσε να υποβιβαστεί άλλο. Ευτυχώς, όταν εγώ ανέλαβα το θέμα, είχε ήδη προηγηθεί σχετική επιτελική μελέτη του ΓΕΕΘΑ, η οποία κατέληγε στο αυτονόητο συμπέρασμα ότι δεν απαιτείται επανίδρυση αυτού του θε-σμού. Άλλωστε κανείς από την πολιτικοστρατιωτική ηγεσία δεν τον ήθελε. Η ουσία όμως του προβλήματος ήταν, πώς να περάσουν τα συμπεράσματα αυτής της με-λέτης στον Αρχιεπίσκοπο, ώστε να μην στερηθεί η κυβέρνηση τις πολύτιμες ψήφους του πιστού εκκλησιάσματος. Του «ποιμνίου»! Ο Υπουργός και ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ αποποιή-θηκαν το «ποτήριον τούτο», το οποίο κατέληξε να το χειριστώ εγώ. Εδώ ισχύει κυριολε-κτικά η ρήση: «Δεν ήξεραν! δεν ρώταγαν;»

48

Κατόπιν αυτού και δεδομένου ότι το θέμα θα το χειριζόμουν εγώ, ο Αρχιεπίσκοπος όρισε ως εντεταλμένο του κάποιον Μητροπολίτη, με τον οποίον θα ερχόμουν σε επαφή. Όντως, επικοινωνήσαμε τηλεφωνικά και συμφωνήσαμε να συναντηθούμε στο γραφείο μου. Έτσι και έγινε. Το όλο θέμα είχα αποφασίσει -και είχα εξ άλλου και σχετική εντολή- να το χει-ριστώ ήπια και διπλωματικά. Ιδανική περίπτωση, όπως μου είχαν πει, ήταν να αναβάλλε-ται επ' αόριστον. Το πρώτο κακό μήνυμα ήταν το ύφος και ο αέρας, με τον οποίο ο Μητροπολίτης μπήκε στο γραφείο μου. Ομολογώ ότι δεν τον είδα με συμπάθεια και διαισθάνθηκα ότι το τέλος της συνάντησής μας θα ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, ανορθόδοξο. Κάθισε στον κα-ναπέ με μεγάλη άνεση, αποπνέοντας περισσή αυτοπεποίθηση. Αφού μου μεταβίβασε τις «ευλογίες» του Αρχιεπισκόπου, με ευχαρίστησε για την όλη συνεργασία και κατανόηση για το τόσο σοβαρό και ευαίσθητο, για την Πατρίδα και την Εκκλησία, θέμα! Μου είπε μάλιστα ότι ήξερε, πόσο πολύ περίμεναν την επανίδρυση αυτού του θεσμού οι Ένοπλες Δυνάμεις! Κατάλαβα ότι είχε κάποιο μεγάλο κενό ενημέρωσης ή ότι το έκανε σκόπιμα για να με προκαταλάβει και να πάρει το πάνω χέρι στη συζήτηση [...] Διαπιστώνοντας όμως ότι υπήρχε α-πύθμενο χάος ανάμεσα στις αντιδιαμετρικά αντίθετες απόψεις μας, αποφάσισα να μην τον κουράζω άλλο άδικα και κατέλη-ξα: «Όπως ξέρετε, σεβασμιότατε, η Πολιτεία έχει ήδη θέσει το θέ-μα διαχωρισμού Κράτους-Εκκλησίας. Θεωρώ λοιπόν ότι η εμ-μονή σας στο θέμα αυτό θα έχει αντίθετα αποτελέσματα και, αντί για την αναβάθμιση που ζητάτε, βλέπω την κατάργηση του σώματος των στρατιωτικών ιερέων στο σύνολό του». Ήταν η χαριστική βολή. Πετάχτηκε απότομα από την πολυθρόνα και, χωρίς άλλη κουβέ-ντα, κατευθύνθηκε προς την πόρτα, λέγοντάς μου σε έντονο ύφος: «Νομίζω, κ. Υπαρχη-γέ, δεν έχουμε τίποτα άλλο να πούμε». Συμφώνησα, αλλά ακολουθώντας τον μέχρι την πόρτα, διαπίστωσα ότι από τη σύγχυση και την ταραχή είχε κατά λάθος ανοίξει το φύλλο μιας παρακείμενης ντουλάπας. Μέχρι να προλάβω να τον βοηθήσω, είχε βρει την πόρτα και απομακρύνθηκε με τα ράσα να ανεμίζουν πίσω του. [...] Θεώρησα ότι το θέμα είχε λήξει, όταν ένα πρωί ύστερα από λίγες μέρες με φώναξε στο γραφείο του ο Αρχηγός για να μου δείξει ένα έγγραφο της Ιεράς Συνόδου, λέγοντάς μου: «Έχω εδώ τον αφορισμό σου από την ιερά Σύνοδο, υπογεγραμμένο από τον Αρχιεπίσκο-πο. Επειδή όμως απευθύνεται στον κ. Υπουργό, νομίζω ότι θα ήταν προτιμότερο να τον ενημερώσεις αυτοπροσώπως». Για να προσθέσει ειρωνικά: «Μην στενοχωριέσαι, έχει συμβεί και σε καλύτερους αυτό...» Ήταν Κρητικός και ευελπιστώ ότι εννοούσε τον Κα-ζαντζάκη. [...] Ο ναύαρχος καταλήγει στην αναλυτική περιγραφή του, πώς ενημέρωσε τον Υπουργό (Παπαντωνίου) κτλ. δηλώνοντας στη συνέχεια απόλυτα ικανοποιημένος που είχε την τύ-

49

χη να περάσει από τα χέρια του η αποφυγή ενός οπισθοδρομικού θεσμού, τον οποίο μόνο μια χώρα με ανύπαρκτο επίπεδο παιδείας θα μπορούσε να συζητά τον 21ο αιώνα. Και πώς να μην συζητάει σήμερα η Εκκλησία τέτοια θέματα, αφού ήδη από τον 3ο και 4ο αιώνα είχε ενταχθεί η ίδια στο πολεμοκάπηλο κλίμα της εποχής και ανακήρυξε στρα-τιωτικούς αγίους (Γεώργιο, Δημήτριο, Αιμιλιανό κ.ά.), προσφέροντας τη συνεργασία της στο ρωμαϊκό κράτος και στο μισθοφορικό στρατό;

(22/7/2008)

50

Georges-Louis Leclerc de Buffon (1707-1788) ...

Στις 7 Σεπτεμβρίου 1707 γεννήθηκε στην πόλη Montbard της Βουργουνδίας ο Georges-Louis Leclerc. Όταν ο μικρός ήταν 10 ετών κληρονόμησε η μητέρα του μια μεγάλη πε-ριουσία με εκτεταμένες καλλιέργειες στις περιοχές Buffon και Montbard. Έτσι συμπληρώθηκε το οικογενειακό όνομα με τον τίτλο de Buffon. Ο Μπουφόν (Μπυφόν) επισκέφτηκε ένα σχολείο Ιησουιτών στην Ντιζόν και στη συνέχεια σπούδασε κατόπιν πιέσεων του πατέρα του νομικά, αν και ο ίδιος συμπαθούσε περισ-σότερο τα μαθηματικά, την ιατρική και τη βιολογία. Με την πάροδο των ετών μετατόπισε όμως το ενδιαφέρον του στα επιστημονικά αντικείμενα που αγαπούσε. Σύντομα διατύ-πωσε δε τον τύπο για το αλγεβρικό διώνυμο, τον οποίο είχε όμως ήδη ανακαλύψει ο Νεύτων.

Χωρίς οικονομικά προβλήματα, λόγω της μεγάλης περιουσίας, ασχολήθηκε ο Μπουφόν με διάφορα προβλήματα της μηχανικής, της γεωμετρίας, της θεωρίας αριθμών, του δια-φορικού και ολοκληρωτικού λογισμού και με το πρόβλημα του Petersburg από τη θεωρία πιθανοτήτων: μπορεί κάποιος να κερδίσει σίγουρα όταν παίζει συνεχώς και διπλασιάζει τα χρήματα που ποντάρει; Όταν ήταν 25 ετών κληρονόμησε ο Μπουφόν την περιουσία της μητέρας του και έπρεπε στο εξής να ασχολείται ο ίδιος με τις καλλιέργειες. Αυτή η απασχόληση και τα έσοδα που προέκυπταν, αφενός του έδωσαν τη δυνατότητα να μελετήσει θέματα βιολογίας και φυ-τολογίας, αφετέρου να γίνεται, λόγω πλούτου, ευχαρίστως δεκτός στα σαλόνια των αρι-στοκρατών. Κάποια στιγμή προσλήφθηκε δε ως ειδικός για θέματα ξυλείας, ώστε να συμ-βουλεύει το πολεμικό ναυτικό για την ποιότητα του ξύλου ναυπήγησης. Με τη δημοσίευ-ση του βιβλίου του «Mémoire sur le jeu de franc-carreau», αλλά και λόγω των κοινωνι-κών σχέσεών του, έγινε σε ηλικία 26 ετών μέλος της Ακαδημίας Επιστημών το έτος 1733. Ο Μπουφόν μεταφράζει το έτος 1740 το βιβλίο του Νεύτωνα «Method of Fluxions and Infinite Series» και γράφει έναν εκτεταμένο πρόλογο για τη γαλλική έκδοση. Εντωμεταξύ είχε διοριστεί διαχειριστής του βασιλικού βοτανικού κήπου, τον οποίο επιμελήθηκε με ιδιαίτερη προσοχή και παραμένει μέχρι σήμερα επισκέψιμος ως «Jardin des Plantes». Μαζί με τον Louis Jean-Marie Daubenton (1716-1800) ξεκινάει ο Μπουφόν τη συγγραφή μιας «Γενικής Ιστορίας της Φύσης» (Histoire naturelle, générale et particulière), η οποία προγραμματίζεται να περιλάβει σε 50 τόμους θέματα για τη δημιουργία του κόσμου, τα ορυκτά, την εξέλιξη των οργανισμών και ειδικότερα τα διάφορα ζωικά είδη. Ήδη με τους πρώτους τόμους που δημοσιεύτηκαν από το 1749 προκύπτει σύγκρουση με τον εκκλη-σιαστικό μηχανισμό, γιατί στην Ιστορία του ισχυριζόταν ο Μπουφόν «αιρετικά» πράγμα-τα, π.χ. ότι η Γη πρέπει να προέκυψε από τη σύγκρουση ενός κομήτη με τον Ήλιο, ότι η κίνηση των πλανητών ορίζεται από συγκεκριμένες εξισώσεις της μηχανικής και δεν εξαρ-τάται από οποιαδήποτε θεϊκή εύνοια ή παρέμβαση.

51

Επίσης ο Μπουφόν διατύπωσε την υπόθεση ότι όλα τα ζωικά και φυτικά είδη εξελίχθη-καν από αρχικές μορφές ζωής και αυτή η εξέλιξη οφειλόταν στις κλιματικές μεταβολές. Στην Ιστορία του αναφέρεται ακόμα ότι ανατομικές μελέτες σε ανθρώπους και πιθήκους δείχνουν ότι τα δύο αυτά είδη πρέπει να είχαν στο παρελθόν κοινούς προγόνους, η δε η-λικία της Γης πρέπει να είναι της τάξης των 75.000 ετών και όχι 6.000 που ισχυριζόταν (και ισχυρίζεται ακόμα) η Εκκλησία. Όσο ζούσε ο Μπουφόν είχαν εκδοθεί 36 τόμοι της Ιστο-ρίας του και πρέπει να ήταν από τα πιο διαδεδομένα βι-βλία της εποχής του Διαφωτισμού. Λόγω δε του καλ-λιεργημένου γλωσσικού στιλ που χρησιμοποιούσε ο Μπουφόν, τα κείμενά του θεωρούνταν υπόδειγμα γαλλι-κής γλώσσας και αξιοποιούνταν μέχρι τον 20ο αιώνα στα σχολικά αναγνωστικά βιβλία. Ο βασιλιάς απένειμε στον Μπουφόν το έτος 1773 τον τίτλο του κόμη, οπότε το επώνυμό του επεκτάθηκε για άλλη μια φορά σε Leclerc Comte de Buffon. Δημοσίευ-σε ακόμα πολλές μελέτες για τη θεωρία πιθανοτήτων και σε σχέση με τυχερά παιχνίδια, παρ' ότι ο ίδιος ποτέ δεν συμμετείχε σ' αυτά. Ο γιος του Μπουφόν, τον οποίο απέκτησε από τον ένα εκ των δύο γάμων του, δεν ασχολήθηκε με τα μαθηματικά, όπως ήθελε ο πατέρας του, αλλά περισσότερο με την πολιτική. Μετά τον θάνατο του Μπουφόν το έτος 1788 και α-φού είχε ξεσπάσει η γαλλική επανάσταση, ο γιος του καρατομήθηκε στη γκιλοτίνα.

52

Η επανάσταση στην Ουγγαρία το 1956 ...

Το δεύτερο σημαντικό επεισόδιο που συντάραξε το σοβιετικό μπλοκ στην ανατολική Ευ-ρώπη, μετά το ξεσήκωμα στην Ανατολική Γερμανία το 1953, ήταν η επανάσταση στην Ουγγαρία του 1956, η οποία καταπνίγηκε μεν από τα σοβιετικά στρατεύματα, άφησε ό-μως σημαντικές πληγές σε όλους τους ανθρώπους που έζησαν εκείνα τα γεγονότα. Η πραγματική διάρκεια των γεγονότων ήταν σχετικά σύντομη, από τις 23 Οκτωβρίου μέχρι τις 4 Νοεμβρίου 1956, οπότε εισέβαλε ο «Ερυθρός Στρατός». Όμως πολλές ομάδες Ούγ-γρων πολέμησαν εναντίον των Σοβιετικών μέχρι τις αρχές του 1957, μερικοί μάλιστα στα βουνά της χώρας.

Η Ουγγαρία μετέπεσε το έτος 1945, με την είσοδο του σοβιετικού στρατού στη χώρα, από το φιλοναζιστικό καθεστώς σε κομμουνιστικό. Η κυβέρνηση συνασπισμού από λί-γους κομμουνιστές και σοσιαλδημοκράτες, αλλά περισσότερους εκπροσώπους των αγρο-τών και των «ευγενών», βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Σοβιετικών και ανάλογη ήταν η πολιτική της.

Στην πρώτη περίοδο αυτής της διακυβέρνησης πργματοποιήθηκε η κολεκτιβοποίηση της καλλιεργήσιμης γης, η οποία στο μεγαλύτερο μέρος της ανήκε σε μεγαλοτσιφλικάδες. Αρμόδιος και κινητήρια μηχανή γι’ αυτή την πολιτική ήταν ο κομμουνιστής Imre Nagy (διαβάζεται Νοτζ), ο οποίος στις μετέπειτα εξελίξεις έπαιξε κορυφαίο ρόλο.

Σταδιακά και υπό τον έλεγχο των Σοβιετικών ομογενοποιήθηκαν οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, οπότε προωθήθηκαν σε πρωτεύοντα ρόλο οι κομμουνιστές. Το «ενιαίο κόμ-μα» MDP έλαβε το έτος 1949 πάνω από το 95% των ψήφων κι έτσι παγιώθηκε η κομ-μουνιστική κυριαρχία στη χώρα. Αυτή η κυριαρχία προσωποποιήθηκε από τον Mátyás Rákosi, ο οποίος δημιούργησε για τον εαυτό του ένα αντίγραφο προσωπολατρίας τύπου Στάλιν, Ούλμπριχτ ή Χότζα στην Αλβανία. Παράλληλα εξελίσσονταν δίκες προσωπικών αντιπάλων και διαφωνούντων, «πρακτόρων του ιμπεριαλισμού», με εικονικές δίκες και εκτελέσεις κατά το σταλινικό πρότυπο.

Μετά το 1953, αφού πέθανε ο Στάλιν και αποκαθηλώθηκε ο μύθος του από τον Χρου-στσόφ, έγιναν στην Ουγγαρία προσπάθειες εξισορρόπησης και ομαλοποίησης, όπως και σε όλο το ανατολικό μπλοκ, πράγμα που οδήγησε σε σύγκρουση των κατεστημένων στα-λινικών και των περιθωριοποιημένων κομμουνιστών, αντιπάλων του Ράκοζι. Το ίδιο έτος έγινε πρωθυπουργός ο Νοτζ, ενώ ο Ράκοζι συνέχισε να έχει τον έλεγχο του κόμματος. Ο

53

Νοτζ προώθησε μια νέα αγροτική μεταρρύθμιση, ενάντια στη δική του κολεκτιβοποίηση που είχε εφαρμόσει προ 10-12-ετίας.

Αυτές οι προσπάθειες χαλάρωσης του καταπιεστικού καθεστώτος Ράκοζι και η επάνοδος στην πολιτική πολλών από τους καταδικασμένους «πράκτορες του ιμπεριαλισμού», όσοι δεν είχαν εκτελεστεί, έδωσε στον πληθυσμό μια αίσθηση φιλελευθεροποίησης. Ομάδες φοιτητών και διανοουμένων δημιούργησαν κύκλους συζητήσεων και δράσης και από αυ-τές τις ομάδες οργανώθηκαν το έτος 1956 οι πρώτες διαδηλώσεις. Παράλληλα εξελίσσο-νταν και στις υπόλοιπες χώρες του ανατολικού μπλοκ όμοιες διεργασίες και είχαν ήδη λάβει χώρα τα επαναστατικά επεισόδια του 1953 στην Ανατολική Γερμανία και αντίστοι-χα στην Πολωνία.

Οι φοιτητές του Πολυτεχνείου της Βουδαπέστης έλαβαν άδεια να πραγματοποιήσουν στις 23 Οκτωβρίου 1956 διαδήλωση συμπαράστασης στους Πολωνούς εργάτες που είχαν ξε-σηκωθεί. Με κατάπληξη διαπίστωσαν όλες οι πλευρές, όμως, ότι σ’ αυτή τη διαδήλωση προσήλθε ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων από όλες τις επαγγελματικές τάξεις, το οποίο πλήθος απαιτούσε πολιτική ελευθερία, ελεύθερες εκλογές, ελευθερία του τύπου, αποδέ-σμευση από τη Σοβιετική Ένωση κ.ά. Το ίδιο απόγευμα κατεδάφισαν οι διαδηλωτές το τεράστιο άγαλμα του Στάλιν και το έσυραν με τρακτέρ στους δρόμους της πόλης. Από την επόμενη μέρα, 24η Οκτωβρίου 1956, επεκτάθηκαν οι διαδηλώσεις σε όλες τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας και τις επόμενες μέρες άρχισαν να πυροβολούν μέλη των ουγγαρέζικων αρχών ασφαλείας στο πλήθος των διαδηλωτών. Στις 30 Οκτωβρίου ανήγ-γειλε ο πρώην ένθερμος κομμουνιστής και νυν ηγέτης της φιλελευθεροποίησης, Νοτζ, την κατάργηση του μονοκομματικού κράτους. Την 1η Νοεμβρίου κηρύχθηκε η αποδέ-σμευση της Ουγγαρίας από το «Σύμφωνο της Βαρσοβίας», αντίστοιχο του δυτικού ΝΑ-ΤΟ. Την ίδια ημέρα αποφάσισαν οι ανατολικές χώρες να επέμβουν στρατιωτικά στην Ουγγαρία και να επιβάλλουν τη «σοσιαλιστική τάξη», όπως έγινε το 1953 στην Ανατολι-κή Γερμανία και όπως έμελλε να συμβεί το 1968 στην Τσεχοσλοβακία. Από τις 4 μέχρι τις 15 Νοεμβρίου εξελίσσονταν σε όλη τη χώρα μάχες μεταξύ, αφενός ομάδων επαναστατών με ελαφρύ οπλισμό και, αφετέρου, των κρατικών δυνάμεων και των σοβιετικών στρατευμάτων με βαρύ οπλισμό. Οι ελλείψεις των επαναστατών σε θέ-ματα οργάνωσης και εξοπλισμού και η αδυναμία τους να πάρουν βοήθεια από το εξωτε-ρικό, φάνηκε όταν μια ομάδα Ούγγρων επαναστατών κάλεσε στα σύνορα Ουγγαρίας-Αυστρίας έναν εκπρόσωπο της αυστριακής κυβέρνησης, της μόνης «δυτικής» χώρας στον περίγυρο της Ουγγαρίας, για διαπραγματεύσεις. Όταν έφτασε εκεί ένας Αυστριακός επί-σημος, του ζήτησαν οι Ούγγροι οπλισμό και άρματα μάχης. Ο έκπληκτος Αυστριακός ζή-τησε λίγο χρόνο για να συνεννοηθεί με την κυβέρνησή του. Όταν επανήλθε ο επίσημος άφησε άφωνους τους Ούγγρους με την ερώτησή του: «Θέλετε ένα άρμα μάχης ή και τα δύο;» Οι Ούγγροι αγνοούσαν ότι η Αυστρία ήταν (και παραμέ-νει) στρατιωτικά ουδέτερη χώρα και (μέχρι σήμερα) διέθετε ασήμαντες στρατιωτικές δυ-

54

νάμεις. Αυτό το επεισόδιο που έκανε τότε το γύρο του κόσμου, έδειχνε ότι οι επαναστά-τες ήταν τελείως ανοργάνωτοι και ασυντόνιστοι. Η δε στρατιωτική βοήθεια που υπόσχο-νταν διάφορες ομάδες από τη Δύση, ιδίως από τη Γερμανία, δεν ήταν δυνατόν να συγκε-ντρωθεί και προωθηθεί χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των επίσημων κυβερνήσεων της Δύσης.

Οι μάχες στους δρόμους των μεγάλων πόλεων και κυρίως της Βουδαπέστης ήταν προφανές ότι θα κατέ-ληγαν υπέρ του σοβιετικού στρατού και κατά των α-νεκπαίδευτων και ανοργάνωτων Ούγγρων επαναστα-τών. Εκτιμάται ότι σ’ αυτά τα γεγονότα σκοτώθηκαν περί τους 20.000 Ούγγρους. Πάνω από 200.000 άτο-μα διέφυγαν μέσω Αυστρίας στη Δύση. Την ίδια εποχή με την επανάσταση στην Ουγγαρία εξελισσόταν η επέμβαση των Άγγλων, Γάλλων και Ισραηλινών κατά της Αιγύπτου, όπου ο Νάσερ είχε εθνικοποιήσει τη διώρυγα του Σουέζ. Έτσι, Ανατολι-κοί και Δυτικοί ασχολούνταν ουσιαστικά μόνο με το «δικό» τους πρόβλημα και, εννοείται, κάθε πλευρά προσπαθούσε να αναδείξει για προπαγανδιστικούς λόγους τα δραματικά γεγονότα στην άλλη. Ο πρωθυπουργός Νοτζ κατέφυγε στη γιουγκοσλαβική πρεσβεία της Βουδαπέστης, από όπου εξήλθε, όταν οι

Σοβιετικοί του υποσχέθηκαν αμνηστία. Αμέσως μετά την έξοδό του συνελήφθη και με-ταφέρθηκε σε (τότε) άγνωστο μέρος της Ρουμανίας. Το 1958 διεξήχθη μυστική δίκη και στη συνέχεια εκτελέστηκε. Αποκαταστάθηκε ως εθνικός ήρωας μετά την κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ το έτος 1989.

55

Το γουρουνάκι δαγκώνει, άμα λάχει ... Προ καιρού είχαμε αναρτήσει κείμενα για ένα παιδικό βιβλίο στη Γερμανία, το οποίο δεν περιέχει ιστορίες για τον Χριστούλη και τον Μωαμεθανούλη, αλλά παρουσιάζει στα παι-διά τον κόσμο και τους ανθρώπους, όχι μόνο χωρίς θρησκευτικούς συσχετισμούς, αλλά ενάντια σ' αυτούς! Μία δικαστική προσφυγή των χριστιανικών εκκλησιών εναντίον του βιβλίου στη γερμανική Δικαιοσύνη απορρίφθηκε κι έτσι το βιβλίο κυκλοφορεί εκεί ελεύ-θερο - και με την άδεια των δικαστηρίων! Το μόνο που απέμενε πλέον στις ηγεσίες των εκκλησιαστικών μηχανισμών, ευαγγελικού και καθολικού, ήταν να αρχίσει εκστρατεία δυσφήμισης, ενάντια στο βιβλίο και τους συγγραφείς του, παρ' ότι το «ποίμνιο» έτσι κι αλλιώς δεν διαβάζει βιβλία ή δεν διαβάζει πέρα από τα εκκλησιαστικά φυλλάδια και οι ελεύθερα σκεπτόμενοι άνθρωποι δεν επηρε-άζονται από την παπαδίστικη προπαγάνδα. Ο επίσκοπος του Regensburg (Βαυαρία) σκέφτηκε όμως ότι δεν θα βλάψει μια καταγγε-λία εναντίον του βιβλίου, δεν είχε ίσως και τί άλλο να πει, και ξεκίνησε μια Κυριακή το κήρυγμά του με γενική επίθεση κατά του «αθεϊσμού» και των «αθέων». Ευκαιρίας δοθείσης, τα έψαλε στον Dawkins που διαβρώνει τις «ρίζες του πολιτισμού μας και τις παραδόσεις μας» (λέτε να σκεφτόταν τις σταυροφορίες και το κυνήγι μαγισ-σών;), χαρακτήρισε έγκλημα τον «επιθετικό αθεϊσμό» (εννοεί τις επιστημονικές αποδεί-ξεις σε βάρος των θεϊκών παραμυθιών) και στο τέλος έφτασε και στο παιδικό βιβλίο με το γουρουνάκι που προαναφέρθηκε.

Εκεί πέρασε ο επίσκοπος στη θεωρία και ανέκραξε ότι «όπου δεν υπάρχει πίστη στο θεό, εκεί δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαι-ώματα, δεν υπάρχει δικαίωμα στη ζωή, δεν υπάρχει αυτοπροσδιορισμός...» Είναι προφανές ότι εννοούσε πως, κατά τις δο-λοφονικές εκστρατείες εναντίον αιρετι-κών, αλλοθρήσκων και μαγισσών, στην πορεία των αιώνων, στις οποίες διέπρεψε η χριστιανική εκκλησία, εννοούσε πως κα-τά τις ανθρωποφαγίες της πρώτης σταυ-ροφορίας, δεν πρέπει να υπήρχε πίστη στο

θεό. Αλλά πώς να θέσεις τέτοια ερωτήματα, όταν ο άλλος έχει πιάσει το μικρόφωνο και μονολογεί; Δεν είναι blogs τα εκκλησιαστικά κηρύγματα! Συνήθως, σ' αυτό το σημείο ταυτίζουν οι παπάδες τους άθεους και άθρησκους με τους ναζιστές και τους κομμουνιστές, οπότε γίνεται σαφές στο «ποίμνιο» ότι όλοι οι αναφερό-μενοι είναι «σούπερ κακοί». Δεν έκανε όμως αυτό το συσχετισμό ο επίσκοπος, γιατί προ καιρού κυκλοφόρησαν πάλι σε φέιγ βολάν φωτογραφίες καθολικών καρδιναλίων που χαιρέταγαν ναζιστικά. Καμιά φορά γίνονται μπούμερανγκ οι ψευδείς αναφορές, όταν δεν διαθέτεις και αστυνομικό κράτος για να επιβάλεις τη μοναδική «αλήθεια»! Ο επίσκοπος έκανε όμως κάτι άλλο: άρχισε να συκοφαντεί το βιβλίο και τους συγγραφείς του, ισχυριζόμενος φανταστικά πράγματα. Π.χ. ότι σ' αυτό ταυτίζονται οι πιστοί χριστια-

56

νοί με γουρούνια, ότι διαδίδονται ιδέες για θανάτωση παιδιών και άλλα ουρανοκατέβατα. Στην πραγματικότητα, οι συγγραφείς απλά έχουν χρησιμοποιήσει στοιχεία από το παρα-μύθι των αδελφών Grimm με τα «τρία γουρουνάκια» για να δώσουν μια εικόνα ότι αυτά τα σκανδαλιάρικα και αγαπητά στα παιδιά γουρουνάκια δεν πιστεύουν σε θεούς και δαί-μονες. Άρα δεν είναι δυνατόν να ταυτίζονται οι πιστοί μαζί τους, μάλλον οι «άπιστοι» χωρίς ίχνος χιούμορ θα έπρεπε να διαμαρτυρηθούν για την ταύτιση. Ο κυριότερος συγγραφέας του συγκεκριμένου βιβλίου και εκπρόσωπος του Ιδρύματος «Giordano Bruno», Dr. Michael Schmidt-Salomon δήλωσε ότι έχει απεριόριστη υπομονή να ακούει ανοησίες και δέχεται να συζητάει με οποιονδήποτε θεόπληκτο, αλλά δεν είναι δυνατόν να αφήσει κάθε ιδιοτελή παράγοντα του εκκλησιαστικού μηχανισμού να διαδίδει ψεύδη. Έτσι, εστάλη στον επίσκοπο «εξώδικη διαμαρτυρία και πρόσκληση», με την οποία καλείται αυτός να διαψεύσει ότι είπε αυτά που περιγράφηκαν στα προηγούμενα (πώς να τα διαψεύσει, αφού υπάρχει βιντεοταινία με ήχο και είχε αναρτηθεί η ομιλία στις διαδικτυακές σελίδες) και, εν πάση περιπτώσει, να δηλώσει ότι τα αποσύρει και δεν θα τα επαναλά-βει. Αλλέως θα υποβληθεί εναντίον του και εναντί-ον της καθολικής εκκλησίας που αυτός εκπροσωπεί, μήνυση και αγωγή για χρηματική αποζημίωση. Το γουρουνάκι αποδεικνύεται λοιπόν δαγκωνιάρικο, άμα χρειαστεί! Θα περιμένουμε την εξέλιξη των γεγονότων, αλλά εκτιμώ ήδη ότι ο επίσκοπος θα υποχω-ρήσει με τον γνωστό τρόπο, «δεν καταλάβατε, άαααλλο εννοούσα, δεν είπα αυτό, άαααλ-λο ήθελα να πω...» κτλ. Ο λόγος που αναμένεται αυτή η υποχώρηση είναι ότι η καθολική εκκλησία έχει πληρώσει στη Βαυαρία και αλλού ουκ ολίγα εκατομμύρια ευρώ σε θύματα καθολικών κληρικών-παιδεραστών και, κατανοητό, δεν θα ήθελε να ξοδέψει κι άλλα σε ένα ίδρυμα (Giordano Bruno), το ποίο θα τα χρησιμοποιήσει σύμφωνα με την αποστολή του, εναντίον του εκκλησιαστικού μηχανισμού. Σημειωτέον ότι η προσέλευση του «ποιμνίου» στους ναούς κατά τα τελευταία χρόνια και η καταβολή οβολών έχει μειωθεί σημαντικά, οι αιτήσεις διαγραφής από τη λίστα μελών της εκκλησίας είναι συνεχείς (αλλιώς πρέπει να πληρώνουν εκκλησιαστικό φόρο) και οι επίσκοποι έχουν φτάσει να ξεπουλάνε ναούς, οι οποίοι μένουν έτσι κι αλλιώς αχρησιμο-ποίητοι και δεν είναι δυνατόν να συντηρηθούν.

(24/7/2008)

57

Ο έρως χρόνια δεν κοιτά! ...

Ένας καθηγητής θεολογίας στη Βρετανία έκα-νε πρόταση γάμου στην εκλεκτή του. Τίποτα περίερ-γο, θα λέγαμε, μόνο που ο καθηγητής είναι 50 ετών και η συγκεκριμένη εκλεκτή μόλις 17! Η Jessica Anderson εγκατέλειψε το σπίτι των γονέων της και εγκαταστάθηκε σ' αυτό του θεολόγου, με τον οποίο θα έχει πλέον συχνές συζητήσεις για τις γρα-φές και τη σωτηρία της ψυχής. Ο ερωτιάρης καθηγη-τής που εντυπωσίασε την Jessica, είναι ήδη χωρι-σμένος και έχει 2 παιδιά από τον πρώτο γάμο, αλλά δεν τον απασχολεί που τώρα παντρεύεται (του χρό-νου, όταν η μικρή γίνει 18) μια κοπέλα περίπου συ-νομήλικη με τα παιδιά του. Ας ευχηθούμε, λοιπόν, νάναι η ώρα η καλή και να ζήσουν τα «παιδιά»!

Να σημειώσουμε ακόμα ότι δεν είναι σπάνιες στην ευρωπαϊκή ιστορία οι σχέσεις ηλικιω-μένου δασκάλου και νεαρής μαθήτριας. Μια φίλη, διακεκριμένη φιλόλογος, μου υπέδειξε ότι ο Goethe (1749–1832) είχε ερωτευτεί σε ηλικία 72 ετών τη νεαρή Ulrike Baronin von Levetzow (1804-1899), το έτος 1821, όταν η Ουλρίκε ήταν επίσης 17 ετών. Η πρόταση γάμου του Γκαίτε απορρίφθηκε όμως, γιατί η Ουλρίκε ήθελε να μείνει αδέσμευτη. Και πράγματι, μέχρι το θάνατό της σε ηλικία 95 ετών, έζησε στον πύργο Trziblitz (σήμερα Τσεχία) και δεν παντρεύτηκε ποτέ. Γι' αυτή την ατυχή κατάληξη είχε γράψει μάλιστα ο μεγαλοφυής λογοτέχνης το τρίτο ποίημα μιας τριλογίας με τίτλο «Ελεγεία του Marienbad». Αυτή η περίπτωση δεν ευοδώθηκε, λοιπόν, και μπορούμε μόνο να εικάσουμε, πόσο σπουδαία ποιήματα θα εκμαίευε η νεαρή Ουλρίκε από τον ευτυχισμένο διάσημο θαυμα-στή της, αλλά και πόσο μεγάλη περιουσία θα αποκτούσε ως χήρα που θα γινόταν σύντο-μα. Ο Γκαίτε είχε τάξει στην υποψήφια μια ετήσια σύνταξη χηρείας της τάξης των 10.000 ταλίρων (ο ίδιος έπαιρνε ετήσιο μισθό περί τα 3.000 τάλιρα). Δεδομένου, λοιπόν, ότι η Ουλρίκε επιβίωσε του θαυμαστή της κατά 67 χρόνια, μπορούμε εύκολα να υπολογίσουμε την περιουσία που θα είχε αποκτήσει, μόνο από αυτή τη σύνταξη! Αλλά είπαμε, προτίμη-σε εξ αρχής την ανεξαρτησία της και περιφρόνησε το χρήμα. Άλλη γνωστή σύνδεση προβεβλημένων ανθρώπων της τέχνης ήταν, όπως με πληροφορεί μια άλλη ψυχή, επίσης λαμπρή φιλόλογος, αυτή του ηθοποιού και σκηνοθέτη Charlie Chaplin (1889-1977) με την Oona O'Neill (1926-1991), μοναχοκόρη του Αμερικάνου συγγραφέα Eugene O’Neill, το έτος 1943. Αυτός 54 ετών ήδη και διάσημος ηθοποιός, αυτή πάλι 17. Απέ-κτησαν μαζί 8 τέκνα! Πολύ κρίσιμη, λοιπόν, η ηλικία των 17 ετών στις γυναίκες!

58

Αλλά και παρ' ημίν συνέβη να συνδεθούν ηλικιωμένοι διανοούμενοι με νεαρές θαυμά-στριες, όπως ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) με την εν ποιήσει συνάδελφό του κ. Ιουλίτα Ηλιοπούλου -της οποίας διάβασα στις 27/7/2008 μια συνέντευξη στην Καθημερινή και μου φάνηκε πάρα πολύ συμπαθής και συγκροτημένος άνθρωπος-, όπως επίσης ο Μάριος Πλωρίτης με όλες τις νεαρές ηθοποιούς που κατά διαστήματα υπήρξαν οι Γαλάτειές του. Προ 2 ετών περίπου βρέθηκα στο δρόμο προς Μεσσηνία σε εξοχικό εστιατόριο κοντά στην Τρίπολη και είδα εκεί γνωστότατο και πολύ αξιόλογο συγγραφέα, σήμερα άνω των 70 ετών, με νεαρή και ωραία κυρία, μάλλον από το θεατρικό χώρο. Δεν γράφω το όνομά του, γιατί δεν έχω δει να αναφέρεται πουθενά κάποια συζυγική ή άλλη σχέση του. Την άλλη περίπτωση του Αντρέα με τη Μιμή δεν την εντάσσω για προφανείς λόγους στην ί-δια κατηγορία, παρ' ότι δημιουργούνται συνειρμοί λόγω της μεγάλης ηλικιακής διαφοράς. Πάντως, προσωπικά δηλώνω υπεύθυνα και εν γνώσει των συνεπειών του νόμου ότι δη-μοσιεύω αυτή την ανάρτηση χωρίς οποιαδήποτε υστερόβουλη και ιδιοτελή σκέψη, αφού υποψιάζομαι ότι καμιά 17-άρα δεν διαβάζει αυτό το blog!

(29/7/2008)

59

Η δημιουργία του σύμπαντος ...

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ε» της Ελευθεροτυπίας, 27/7/2008, ναι συζήτηση με τη γνω-στή στους διεθνείς επιστημονικούς κύκλους Ελληνίδα ερευνήτρια Μαρία Σπυροπού-λου (Μ.Σ.) για τα πειράματα στο CERN και τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η κ. Σπυροπούλου γεννήθηκε στην Καστοριά το 1970 και σπούδασε Φυσική στο Α.Π.Θ. Στη συνέχεια εργάστηκε στα ερευνητικά κέντρα CERN (Γενεύη), BESSY (Βερολίνο), Fermilab (Σικάγο), έχοντας ολοκληρώσει παράλληλα μεταπτυχιακές σπουδές (διδακτορικό) στο Harvard. Στα επόμενα έχουν παραληφθεί ερωτήσεις και απαντήσεις προσωπικού χα-ρακτήρα. «Ε»: Είχατε πει σε συνέντευξή σας στους «New York Times» ότι βρισκόμαστε κοντά σε μια ανακάλυψη που θα «ανατινάξει το μυαλό μας». Γιατί το είχατε πει και πού βρίσκεται η ανακάλυψη;

Μ.Σ.: Όταν το είχα πει γινόταν μια αναβάθμιση στον επιταχυντή του Fermilab στο Σικάγο. Τώρα είμαστε πολύ πιο κοντά. Για να το πούμε απλά με νούμερα, όταν το κέντρο της ενέργειας στο Fermilab είχε πάει από ένα 1,8 σε 2+, ήταν αρκετά μεγάλη διαφορά, τώ-ρα πάμε σε 14, δηλαδή έχουμε επτά φορές περισσό-τερη ενέργεια στο κέντρο μάζας. Φέρνουμε τις δέ-σμες των πρωτονίων σε πάρα πολύ μεγάλη ενέργεια για να κάνουμε τις συγκρούσεις και να δώσουμε απα-ντήσεις σε πολύ σημαντικές ερωτήσεις. Δεν γνωρί-ζουμε πώς εξελίχθηκε ο χώρος και ο χρόνος. Όποιες θεωρίες κι αν έχουμε σήμερα, η απάντηση μπορεί να είναι κάτι έξω από αυτό που έχουμε.

«Ε»: Προσπαθείτε να βρείτε κάτι σωματίδια με εξωτικά ονόματα, όπως Χιγκς μποζόνιο και βαρυτόνιο, τα οποία περιγράφουν θεωρίες αλλά δεν έχουν αποδειχθεί.

Μ.Σ.: Ναι, δεν έχουν αποδειχθεί και δεν έχουμε μπορέσει μέσα σε εργαστήριο να παρά-γουμε αυτά τα σωματίδια, αλλά έχουμε ήδη δημιουργήσει πολλά σωματίδια που δεν υ-πάρχουν υπό κανονικές συνθήκες. Ένα από τα σπουδαιότερα κομμάτια που λείπουν και δεν το έχουμε, είναι αυτό το μποζόνιο Χιγκς.

«Ε»: Το χαμένο δισκοπότηρο της Φυσικής; Γιατί το λένε «σωματίδιο του θεού»;

Μ.Σ.: Γιατί χωρίς αυτό, όταν πάμε και γράφουμε τις εξισώσεις, τα περιγράφουμε όλα πο-λύ καλά, αλλά δεν υπάρχει πουθενά ύλη! Ενώ εμείς μετράμε ότι έχουμε ύλη.

«Ε»: Ύλη, μάζα, βαρύτητα. Τα βλέπετε όλα από την αρχή…

Μ.Σ.: Η σχέση της βαρύτητας με τη μάζα και το αν μπορούμε να μιλήσουμε για βαρύτη-τα χωρίς μάζα και για μάζα χωρίς βαρύτητα, είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση, γιατί η βαρύτητα περιγράφεται από τον Αϊνστάιν σε όλη τη «Θεωρία της Γενικής Σχετικότη-τας», ενώ τα σωματίδια και η μάζα τους περιγράφονται από την «Κβαντική Μηχανική».

60

Και αυτές οι δύο περιγραφές, για να μπορέσουμε να τις αναμείξουμε και να έχουμε μια εικόνα, η οποία είναι ομογενής, κάπως φέρνει τη βαρύτητα πολύ κοντά στην «Κβαντική Μηχανική», αλλά δεν έχουμε λύσει το πώς ακριβώς.

«Ε»: Αν κατάλαβα καλά, υπάρχει μια φυσική που μετράει την ύλη, τη βαρύτητα κλπ. Και μία φυσική στο επίπεδο των σωματιδίων και πρέπει να τις παντρέψετε σε μια ενοποιημένη θεωρία.

Μ.Σ.: Ναι. Και θέλουμε να καταλάβουμε τους μηχανισμούς, επειδή η βαρύτητα είναι η παραμόρφωση του χωροχρόνου και όσο πηγαίνουμε σε μεγαλύτερες ενέργειες βλέπουμε τη δυναμική του χωροχρόνου, πώς δημιουργείται ο χωροχρόνος. Ακριβώς εκεί είναι που η εικόνα αυτή τη στιγμή δεν είναι τελειωμένη. Αν αυτά θα οδηγήσουν σε ενιαία θεωρία, είναι περισσότερο ζήτημα πίστης. Υπάρχουν ερευνητές που έχουν αυτό το όνειρο. Εγώ θέλω να δω τί θα πουν τα δεδομένα και, αν δείχνουν σ’ αυτή την κατεύθυνση, αυτή θ’ ακολουθήσουμε. Είναι γεγονός ότι τα δεδομένα έως τώρα οδηγούν σε κάποια ενοποίη-ση. Αν η φύση δεν μας δείξει την ενοποιημένη εικόνα, αλλά έχουμε αρκετές λαβές για να κάνουμε την περιγραφή της και να την καταλάβουμε, so be it, ό,τι είναι. Αν δεν κάνουμε το πείραμα δεν θα ξέρουμε.

«Ε»: Για να το πούμε πιο απλά, μέσα από τα πειράματα αυτά κάποιες θεωρίες θα ανατρα-πούν και κάποιες θα επιβεβαιωθούν.

Μ.Σ.: Κατά πάσα πιθανότητα οι περισσότερες θεωρίες θα ανατραπούν. Να δούμε τί θα μείνει!

«Ε»: Όταν λένε ότι δημιούργησαν συνθήκες παρόμοιες με αυτές που υ-πήρχαν ένα κλάσμα του δισεκατομμυ-ριοστού του δευτερολέπτου μετά την αρχή του σύμπαντος, εμείς οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούμε να φαντα-στούμε τί σημαίνει αυτό. Εσείς έχετε στο μυαλό σας μια εικόνα γι’ αυτό; Μ.Σ.: Τώρα το σύμπαν είναι κρύο και διαστέλλεται, ενώ στην αρχή του ή-ταν πολύ ζεστό και αυτές τις συνθή-κες πάρα πολύ μεγάλης θερμοκρασίας τις αντιγράφουμε με τις ενέργειες που επιβάλλου-με στα σωματίδια. Δεν φτάνουμε στην αρχή, δεν μπορούμε να φτάσουμε ακριβώς στην αρχή αλλά, με βάση αυτό που θα δούμε, θα φτάσουμε κοντύτερα να περιγράψουμε την αρχή. Πειραματικά δεν μπορούμε να φτιάξουμε Big Bang, αλλά θα φτάσουμε αρκετά κο-ντά ώστε να μπορούμε να πούμε κάτι για την αρχή του σύμπαντος. «Ε»: Ψάχνετε για κάτι που ακούμε συχνά στην επιστημονική φαντασία: περισσότερες δια-στάσεις. Υπάρχει κάτι πρακτικό που μπορεί να προκύψει από αυτό και πόσες είναι; Μ.Σ.: Οι διαστάσεις αυτές είναι αρχικά ένας μαθηματικός τρόπος για να έχουμε βαθμούς ελευθερίας, μέσα στους οποίους να μπορούμε να λύσουμε προβλήματα, τα οποία αλλιώς είναι δύσκολο να αναλυθούν και πολλά από αυτά τα προβλήματα έχουν να κάνουν πάλι με τη βαρύτητα. Μπαίνουν σε θεωρίες ή υποθέσεις για να εξηγήσουμε τα φυσικά φαινό-μενα, για τα οποία δεν έχουμε απάντηση.

61

Σε κάποιες θεωρίες οι διαστάσεις αυτές είναι τυλιγμένες και μικρές, σε άλλες είναι μεγά-λες και σαν ακορντεόν. Σε μια γεωμετρία που δεν είναι ευκλείδεια, προτείνονται από την αρχή του 20ου αιώνα. Δεν μπορούμε να τις απορρίψουμε. Μάλιστα ο Σάββας Δημόπου-λος στο Stanford υπέθεσε το 1998 ότι θα μπορούσε να υπάρξει έξτρα διάσταση του χώ-ρου με βάση το πόσο καλά γνωρίζουμε τη βαρύτητα. Με βάση αυτά που γνωρίζουμε αυ-τή τη στιγμή, είναι οι τέσσερις που γνωρίζουμε, δλδ. οι τρεις του χώρου και ο χρόνος, και μπορεί να υπάρχουν ακόμα επτά διαστάσεις. Βέβαια, μπορεί να υπάρχει κάποια θεωρία που να μιλάει για περισσότερες, αλλά το πιο απτό και αυτό που έχουμε δουλέψει περισ-σότερο, έχει συνολικά 11 διαστάσεις. «Ε»: Σε site του CERN αναφέρεται ότι θα «απαντήσετε στο ερώτημα γιατί ο κόσμος έχει αυτή τη μορφή». Θα πείτε δηλαδή, γιατί υπάρχει ύλη και γιατί υπάρχει χρόνος; Μ.Σ.: Το «γιατί» είναι πολύ περίεργη διατύπωση. Το «πως» είναι αυτό που προσπαθούμε να απαντήσουμε. «Πώς ο κόσμος έχει αυτή τη μορφή;» Το «γιατί» αγγίζει τα όρια της φιλοσοφίας. «Ε»: Ίσως και της θεολογίας… Μ.Σ.: Το οποίο είναι παρόμοιο. Δεν ξέρω, υπάρχουν συνάδελφοι που όντως συζητούν το «γιατί»; Εγώ αυτό που ψάχνω είναι αρχικά το «γιατί», το «how». Πως έχει προκύψει το σύμπαν να είναι αυτό που είναι. Μποορύμε να κάνουμε εξομοίωση από σύμπαν με δια-φορετικές αρχικές συνθήκες. Αυτές οι εξομοιώσεις, από οπουδήποτε κι αν ξεκινήσουμε, δεν καταλήγουν σε σύμπαντα που είναι όπως το δικό μας! Το σύμπαν μας είναι μοναδικό, θα έλεγα. «Ε»: Πίσω από το σύμπαν υπάρχει θεός; Μ.Σ.: Ακούστε μια ιστορία! Όταν ήμουν στο Σικάγο, με κάλεσε η κοινότητα των Ελλή-νων επαγγελματιών της πόλης για δημόσια διάλεξη σε κάποιο ναό. Μου έκαναν την ίδια ερώτηση κι εκεί είχα μια καλή ευκαιρία για να την αποφύγω. Τους είπα «να μην πω τίπο-τα και πέσει ο ναός πάνω στο κεφάλι μου!» Με εσάς είναι πιο δύσκολο. Αν θέλουμε να το αναλύσουμε, θα μιλάμε καιρό και για θεολογικά ζητήματα. Δεν νομίζω ότι η θεολογία και η επιστήμη μπαίνουν στην ίδια πρόταση. Και είναι άστοχο να προσπαθήσουμε να

πούμε ότι, με βάση την επιστήμη, μπο-ρούμε να βγάλουμε συμπέρασμα περί θε-ού. Ή, με βάση τη θεολογία, να βγάλουμε συμπέρασμα για την επιστήμη. «Ε»: Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το πείραμα μπορεί να βάλει όλο τον πλανήτη σε κίνδυ-νο, αν δημιουργηθούν μαύρες τρύπες ή πα-ράξενα σωματίδια. Μ.Σ.: Έχει γίνει λίγο τσίρκο όλη η ιστο-ρία. Κάθε φορά που ένα πείραμα επεκτεί-

νει το πόσο μεγαλύτερες ενέργειες μπορούμε να φτάσουμε, και αυτό έχει γίνει στην Αμε-ρική αρκετές φορές, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που λένε ότι δημιουργούνται κίνδυνοι για το περιβάλλον και κάνουν ακόμα και μηνύσεις. Το εργαστήριο, επειδή είναι σοβαρό

62

και δεν μπορεί να αφήσει την κινδυνολογία εκτός ελέγχου, έχει ειδική επιτροπή και απα-ντάει με επιστημονικά επιχειρήματα. Η δική μου απάντηση είναι μονολεκτική: ανοησίες! Δεν νομίζω ότι πρέπει κανείς να ανησυχεί ότι η Γη τελειώνει και ότι πρέπει να κάνει τις διακοπές του αμέσως, μην τις χάσει. «Ε»: Παρ’ όλα αυτά, η πυρηνική φυσική έχει αφήσει κληρονομιά τη βόμβα. Μ.Σ.: Κανένας πολιτικός δεν ασχολείται με το CERN τώρα. Τα πειράματα που κάνουμε έχουν τις πηγές τους στην πυρηνική φυσική, οπότε γίνεται ο συσχετισμός με τη βόμβα, αλλά αυτό που κάνουμε τώρα δεν έχει σχέση με κανένα υπουργείο πολέμου ή άμυνας. Είναι λυπηρό ότι δεν μπορούμε να το δούμε αυτή τη στιγμή ως ένα μεγάλο βήμα στον ανθρώπινο πολιτισμό. «Ε»: Αληθεύει ότι ήρθατε μόνη σας στο CERN και μάλιστα με δανεικά λεφτά; Μ.Σ.: Τελικά με πλήρωσαν και καλά μάλιστα. Ήμουν φοιτήτρια στο Αριστοτέλειο. Υ-πήρχε ένα πρόγραμμα CERN για φοιτητές, για την απόκτηση ερευνητικής εμπειρίας, αλ-λά δεν με επέλεξαν. Αποφάσισα να έρθω να βρω δουλειά και ήμουν τυχερή που βρήκα μια τεχνική θέση αρχικά. Αργότερα έκανα αίτηση για μεταπτυχιακό στην Αμερική. Τελι-κά πήγα στο Χάρβαρντ.

(29/7/2008)

63

Έχει ο κληρικός ανθρώπινα δικαιώματα; ... Γράφει ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπ. Αθηνών και νυν κληρικός, Κώστας Μπέης, στην Ελευθεροτυπία, 30/7/2008:

Πριν από κάποια χρόνια, φίλος ιερέας περπατούσε αμέριμνος στον Πειραιά, οπότε τον σταμάτησε άλλος ιερέας με το ερώτημα, αν υπηρετεί εκεί. Καθώς απάντησε δε (ο πρώτος) αρνητικά, δέχθηκε το περαιτέρω ερώτημα, αν είχε την άδεια του ε-πιχώριου επισκόπου να κυκλοφορεί στην περιοχή του. Ο ερωτώμενος απάντησε ότι υπηρετεί στην Αθήνα, κατονόμασε τον ναό του και εξήγησε ότι έχει γεννηθεί στον Πειραιά και ότι κατέβηκε με τον «Ηλεκτρικό» να επισκεφθεί συγγενή του. Οπωσδήποτε, του επιστήθηκε η προσοχή, άλλη φορά να ζητεί προηγουμένως την άδεια του επιχώριου επισκόπου, γιατί διαφορετικά δια-πράττει το κανονικό αδίκημα της «εισπήδησης».

Εννοείται, ο ερωτών παπάς φοβήθηκε μην κάνει ο επισκέπτης κανένα ευχέλαιο ή μνημό-συνο και εισπράξει από τη γιαγιά το χρήμα που «δικαιούται» ο ίδιος λόγω εντοπιότητας. Το ουσιαστικό ερώτημα είναι, όμως, ισχύει για τους κληρικούς το ανθρώπινο δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης; Το οποίο ήταν κατοχυρωμένο ακόμα και επί οθωμανικής κα-τοχής των Βαλκανίων, γι' αυτό γινόντουσαν διάφοροι κληρικοί, ώστε να μπορούν να κυ-κλοφορούν ελεύθερα. Προσωπικά ουδόλως με απασχολεί, αν και πού θα κυκλοφορήσει κάθε κληρικός. Είναι όμως ενδιαφέρον να καταγραφεί, ποιες αναξιοπρεπείς ρυθμίσεις δέχονται κάποιοι άν-θρωποι σε βάρος τους, προκειμένου να υπηρετήσουν εμμίσθως και ακόπως ένα καταπιε-στικό μηχανισμό. Αντίστοιχα ισχύουν και για πολλούς στρατιωτικούς, αλλά και για ό-σους έχουν ενταχθεί σε κομματικούς και συνδικαλιστικούς μηχανισμούς! Φαντάζομαι το βαθμό του ξεπεσμού που μπορεί να φτάσει ένας παπάς, ο οποίος πρέπει, για να πάει π.χ. από την Καλλιθέα στη Νέα Σμύρνη, όπου περνάει στο φέουδο άλλου μη-τροπολίτη, να πάρει την άδεια του «επιχώριου επισκόπου». Πάλι καλά που δεν του ζητά-νε ταυτότητα με αναγραφή θρησκεύματος και τελωνειακό έλεγχο για εισαγόμενα είδη - κανένα χαλβά, κανένα μαντολάτο... Σε μια εποχή που συμπτύσσονται κράτη και κοινωνίες με ιστορία αιώνων σε νέες γεω-γραφικές και πολιτικές ενότητες, το οπισθοδρομικό παπαδαριό διαμοιράζει συνοικίες και γειτονιές!

(1/8/2008)

64

Έχει ο Έλληνας ανθρώπινα δικαιώματα; Στο προηγηθέν κείμενο του πρώην καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπ. Αθήνας και νυν κλη-ρικού κ. Κων/νου Μπέη για ένα, άγνωστο στον ανυποψίαστο κόσμο γελοίο φαινόμενο, σύμφωνα με το οποίο πρέπει να ζητάνε κληρικοί άδεια του «επιχώριου» μητροπολίτη για να κυκλοφορήσουν σε έδαφος «ξένο» με αυτό της μητρόπολης, στην οποία υπάγονται. Προφανέστατα, πρόκειται για ένα από τα κατάλοιπα της εκκλησιαστικής και κοσμικής φεουδαρχικής εποχής που συγκαλύπτονται ακόμα με χρυσοποίκιλτα ράσα, διαμαντοστό-λιστες περικεφαλαίες και ανατολίτικες ψαλμωδίες και το οποίο διατηρείται σε ισχύ για να ελέγχεται, ποιος, πού και πόσα εισπράττει από τις εκκλησιαστικές τελετές. Ο κ. Μπέης δίνει συνέχεια σ' εκείνο το κείμενό του με μια νεότερη, εξ ίσου εντυπωσιακή καταγγελία:

[...] Κάποιος ρώτησε τι γίνεται με όσους (ιερείς ή ακόμη και αρχιερείς) διαμένουν μονίμως στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, όμως υπηρετούν σε άλλες μη-τροπόλεις, όπως στη Γλυφάδα, στη Νέα Σμύρνη, στη Νίκαια κ.ο.κ. Χρειάζονται άδεια για να επιστρέφουν καθημερινώς στο σπίτι τους; Οπωσδήποτε, το πειρα-χτήρι της συντροφιάς είχε συχνές ευκαιρίες να ρωτάει, αν η ανάγκη για στάθμευ-ση και επίσκεψη σε αναψυκτήριο ή τουαλέτα ενείχε «εισπήδηση» του κληρικού στα ιερά χώματα εξουσίας τού εκάστοτε επιχώριου μητροπολίτη. [...] Σ' αυτήν την καμπή της συζήτησης, συνταξιδιώτης φίλος, συνάδελφος καθηγητής [...] στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών, διάβασε μεγαλοφώνως επιστολή που προσφάτως έλαβε από σύγχρονο ζηλωτή των προ δύο χιλιετιών Ιουδαίων αρχιε-ρέων, όταν αναζητούσαν αφορμή κατά του Ιησού, «εις το παραδούναι αυτόν τη αρχή και τη εξουσία του ηγεμόνος» (Λουκ. κ' 20).

Η επιστολή αναφέρεται στον ιδιωτικό ναό που έχει ανεγείρει ο παραλήπτης σε ιδιό-κτητο κτήμα, ο δε αποστολέας τον προειδοποιεί ότι οι ιδιωτικοί ναοί, αν παρέχουν: «δυνατότητα προσελεύσεως οποιουδήποτε τρίτου (...) σφραγίζονται από την αστυνο-μική αρχή με εντολή του μητροπολίτη (...) και απαλλοτριώνονται αναγκαστικώς (...). Διά τούτο:

1. Απαγορεύεται από τούδε και εις το εξής οποιαδήποτε πραγματοποίηση άλλης πράξης λατρευτικής ή λειτουργικής εκτός της ημέρας της εορτής του ιερού ναού, για την οποία θα αιτείσθε εγγράφως την παροχήν αδείας λειτουργίας από την ιερά μητρόπολη (...).

2. Απαγορεύεται η χρήση του ιερού ναού για την πραγματοποίηση άλλων εκδηλώ-σεων (...). Οποιαδήποτε παρέκκλιση από της σήμερον θα συνεπάγεται τις από το νόμον προβλεπόμενες κυρώσεις».

Βεβαίως ο νόμος, που επικαλείται η σεβασμιότητά του, είναι νόμος της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου (Μεταξά), δηλαδή θεσπίστηκε πριν από εβδομήντα χρόνια, υπό

65

καθεστώς ανελευθερίας. Ένας νόμος που δεν μπορεί να εφαρμοστεί πια, επειδή είναι αντίθετος στο θεμελιακό δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας, κατοχυρωμένο από το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου, εγγυη-μένο δε από το δικαστήριο του Στρασβούργου, [...]

Από πλευράς μου παρατηρώ τα εξής:

1. Είναι προφανέστατος ο λόγος που τέθηκε σε εφαρμογή επί δικτατορίας (εννοεί-ται!) αυτή η διάταξη: Να μην τολμήσει κάποιος που διαθέτει ιδιωτικό ναό να τε-λέσει μνημόσυνα, γάμους, ευχέλαια και ό,τι άλλο εισπρακτικό έχουν επινοήσει οι παπάδες, το οποίο μπορεί να μειώσει τα έσοδα του τοπικού εκκλησιαστικού τελε-τουργού και εισπράκτορα.

2. Ο κ. Μπέης (τον οποίο συμβαίνει να γνωρίζω από ετών προσωπικά και μπορώ να βεβαιώσω για την έμφυτη ταπεινότητα και μετριοπάθεια που τον χαρακτηρίζουν), ζει σχιζοφρενικά: αφενός συμμετέχει για δικούς του λόγους σε ένα μηχανισμό, ο οποίος έχει αποκλειστικό στόχο τον πλουτισμό και τη συσσώρευση εξουσίας και, αφετέρου, αναπαράγει ο ίδιος φραστικώς αποσπάσματα από παλιά «μαγικά» κεί-μενα αυτού ακριβώς του εκμεταλλευτικού μηχανισμού, τα οποία κείμενα δεν ση-μαίνουν απολύτως τίποτα και για κανέναν, παρά αποβλέπουν αποκλειστικώς στην παραμυθίαν αμόρφωτων ηλικιωμένων ατόμων για να αφήσουν στο παγκάρι τον οβολό τους και για να παραγεμίσουν με την παρουσία τους τούς άδειους ναούς.

3. Στα νομικά μέσα που παραθέτει ο κ. Μπέης ως έγκριτος νομικός για την υπερά-σπιση της θρησκευτικής ελευθερίας κάποιου κληρικού ή και γενικότερα Έλληνα πολίτη, ο οποίος θα ήθελε σε ιδιωτικό ναό να τελέσει τις όποιες θρησκευτικές τε-λετουργίες, ουσιαστικά, δεν αναφέρεται καν στα ελληνικά δικαστήρια και τους νόμους, αλλά κάνει άλμα από το ελληνικό Σύνταγμα στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου και στο δικαστήριο του Στρασβούργου.

Καθηγητής της Νομικής και παλαιότερα Γενικός Γραμματέας στο Υπ. Παιδείας ο ίδιος, δεν φαίνεται να έχει καμιά ελπίδα δικαίωσης του Έλληνα πολίτη από τον οπισθοδρομικό δικαστικό μηχανισμό της χώρας, ο οποίος με κάθε ευκαιρία δια-τρανώνει το οπισθοδρομικό φρόνημά του, τελώντας στο χώρο των δικαστηρίων αγιασμούς, ευχέλαια, τρισάγια και εκκλησιασμούς - σε μερικές εβδομάδες θα δο-θούν πάλι οι σχετικές παραστάσεις.

(24/8/2008)

66

Condamine και Maupertuis, η μέτρηση της Γης και οι Ακαδημίες Το έτος 1736 ξεκίνησαν στη Γαλλία δύο παράτολμες εξορμήσεις: με εντολή της γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών οδήγησε ο Charles Marie de laCondamine (1701–1774) μια ομά-δα ερευνητών στη Νότια Αμερική για να μετρήσουν την απόσταση δύο παραλλήλων της Γης κατά μήκος ενός μεσημβρινού κύκλου. Ταυτόχρονα, ο Pierre Louis Moreau de Maupertuis (1698–1759) οδηγούσε μια άλλη ομάδα στη φινλανδική Λαπωνία με την ανάθεση του ίδιου έργου στο βόρειο ημισφαίριο.

Σκοπός αυτών των μετρήσεων θα ήταν να καταγραφεί, αν η γήινη σφαίρα είναι «πιεσμέ-νη» στους πόλους και διογκωμένη στον ισημερινό, όπως ισχυριζόταν ο Νεύτων (1643-1727) ή, αντίστροφα, αν η διόγκωση παρατηρείτο στους πόλους, όπως εκτιμούσε ο Jaques Cassini (1677-1756). Ο Κασινί ήταν βέβαιος για τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αφού είχε ο ίδιος μετρήσει την απόσταση μεταξύ Παρισιού και Περπινιάν και έβγαζε το συμπέρασμα για τον ισχυρισμό του. Ήδη το έτος 1672 είχε διαπιστώσει ο Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Jean Richter ότι το ρολόι του με εκκρεμές που λειτουργούσε ακριβέστατα στο Παρίσι, έχανε στην Νό-τιο Αμερική (Guyana) 2,5 λεπτά ημερησίως. Αυτό τον οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι η έλξη της Γης ήταν ισχυρότερη στο Παρίσι, δηλαδή η απόσταση από το κέντρο της Γης ήταν μικρότερη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, ότι η Νευτώνεια Μηχανική και τα πο-ρίσματά της δεν είχαν διαδοθεί ακόμα ευρέως και πολλοί ερευνητές διατύπωναν ανακρι-βείς εικασίες. Οι επικεφαλής των δύο ερευνητικών ομάδων, Maupertuis και Condamine είχαν επιλεγεί από την Ακαδημία Επιστημών λόγω των επιστημονικών γνώσεών τους. Ο μεν Condamine είχε προγραμματίσει να γίνει στρατιωτικός, αφού τελείωσε το Κολέγιο των Ιησουιτών. Οι εμπειρίες του όμως από τον γαλλο-ισπανικό πόλεμο τον απέτρεψαν από την αρχική επιλογή του και επιδόθηκε στις επιστημονικές μελέτες. Έτσι είχε αρχικά την ευκαιρία να συμμετάσχει σε τοπογραφικές μετρήσεις στα παράλια της Μεσογείου και να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα. Οι συνθήκες στη Νότια Αμερική και συγκεκριμένα στο ισπανικό Περού εκείνης της επο-χής (τώρα κράτος του Ισημερινού), ήταν πολύ δύσκολες με αντίξοες καιρικές συνθήκες. Στις Άνδεις αναγκάστηκε η εξερευνητική ομάδα να μετρήσει με υψομετρικές διαφορές 5.000 μέτρων. Γρήγορα άρχισε καυγάς μεταξύ των μελών της ομάδας για την ακρίβεια των μετρήσεων και τον τρόπο υπολογισμού του σφάλματος. Οι εργασίες κράτησαν περί-

67

που 10 χρόνια και τα τσακωμένα μεταξύ τους μέλη της επιτροπής επέστρεψαν με ξεχωριστά ταξίδια στο Παρίσι. Ο Maupertuis είχε αριστοκρατική καταγωγή και σπούδασε πρώτα μουσική και μετά μαθηματικά. Αρχικά ασχολήθηκε επιστημονικά με την καταγρα-φή των ηχητικών τόνων που παρήγαγαν μεταβολές στη μορφή των μουσικών οργάνων. Αργότερα απέ-κτησε σημαντικό επιστημονικό κύρος με μελέτες στον τομέα της Μηχανικής και των Διαφορικών Ε-ξισώσεων. Στη Λαπωνία που βρέθηκε η εξερευνητική ομάδα του Maupertuis ταλαιπωρήθηκε πολύ από τις επίσης αντίξοες καιρικές συνθήκες: ψύχος το χειμώνα και υγρασία με κουνούπια το καλοκαίρι. Συνολικά κράτησαν όμως οι εργασίες αυτής της ο-μάδας «μόνο» δύο χρόνια! Στην ίδια ομάδα συμμετείχε μάλιστα και ο Σουηδός μαθημα-τικός και φυσικός Anders Celsius (1701-1744), ο οποίος εισήγαγε και τη γνωστή σκάλα θερμοκρασιακής μετρήσεως. Εκείνη περίπου την εποχή σχεδίαζε ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Β' (Friedrich der Große, 1712-1786) να ιδρύσει μια γερμανική Ακαδημία Επιστημών με πρότυπο την γαλλική και θεώρησε τον Maupertuis ως καταλληλότερο ιδρυτικό πρόεδρό της, με αντι-πρόεδρο τον Ελβετό Όιλερ (Leonhard Euler, 1707-1783). Ο νέος πρόεδρος παντρεύτηκε στο Παρίσι και ανέλαβε το αξίωμα στο Βερολίνο το 1746, μετά τη λήξη του 2ου σιλεσι-κού πολέμου μεταξύ Πρωσίας και Αυστρίας. Αν και ορίστηκαν ως επίσημες γλώσσες της γερμανικής Ακαδημίας τα λατινικά και τα γαλλικά, η άγνοια της γερμανικής γλώσσας δημιούργησε στον Maupertuis πολλές δυσκο-λίες, τόσο με το αντικείμενο της δουλειάς, όσο και με φθονερούς Γερμανούς συναδέλ-φους που δεν έβλεπαν ευχάριστα τον «ξένο» να τους έχει πάρει τη σημαντική δουλειά της ίδρυσης της Ακαδημίας. Αυτές οι δυσκολίες οδήγησαν κάποια στιγμή σε δυσάρεστη σύγκρουση: ο πρόεδρος της Ακαδημίας Maupertuis συμφώνησε να δημοσιευτεί στα πρακτικά του Ιδρύματος μια ερ-γασία του Samuel König (1712-1757). Σ' αυτή την εργασία αναφερόταν ότι, η «Αρχή της ελάχιστης δράσης» που είχε επινοήσει ο ίδιος ο Maupertuis και αποτελούσε το επιστημο-νικό του καύχημα, 1ον ήταν λάθος και 2ον είχε πατέρα τον Leibnitz και όχι τον Maupertuis. Τότε ο πρόεδρος αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι δεν είχε διαβάσει την ερ-γασία του (φίλου του) König και ότι τη δημοσίευσε με καλή πίστη, επέμενε όμως ότι η «Αρχή» ήταν δική του ιδέα. Σκάνδαλο! Στους επιστημονικούς κύκλους της Γερμανίας, αλλά και της Ευρώπης γενικότερα, διατυ-πώθηκαν με τη διάδοση αληθινών και ψεύτικων πληροφοριών, όπως γίνεται μέχρι σήμε-ρα, αιχμηρά σχόλια για τα γεγονότα στο Βερολίνο. Ο δε Βολτέρος (François-Marie Arouet-Voltaire, 1694–1778) που παρεπιδημούσε εκείνη την εποχή επίσης στην Αυλή του Φρειδερίκου, θεώρησε την κατάσταση τόσο πολύ ιλαρή, ώστε δημοσίευσε ένα σκω-πτικό πόνημα, το γνωστό «Η ιστορία του Δρ. Ακακία». Παρ' ότι ο διάσημος Όιλερ υπο-στήριξε την άποψη του Maupertuis και ο Βολτέρος εκδιώχθηκε από την Αυλή του Βερο-

68

λίνου λόγω απρεπούς συμπεριφοράς, η κατάσταση στην Ακαδημία δεν ηρέμησε και πήρε έκτοτε τον κατήφορο. Ο Maupertuis αρρώστησε βαριά από φυματίωση και μετέβη στην Ιταλία για ανάρρωση. Πέθανε σε ηλικία 61 ετών στο σπίτι του Johann Bernoulli. Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, σημειώνουμε ακό-μα ότι εκείνη η προσπάθεια για τη δημιουργία μιας γερμανικής Ακαδημίας Επιστημών στο Βερολίνο απέτυχε και η Γερμανία δεν διέθετε τέτοια Ακαδη-μία, όμοια της Γαλλικής ή της αγγλικής Royal Society, παρά μόνο μια Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών που εδρεύει στην Πόλη Ντάρμστατ (Darmstadt). Μόλις στις αρχές του 2008 αποφασίστηκε, μετά από συζητήσεις και αντιδικίες δεκαετιών, να ιδρυ-θεί μια γερμανική Ακαδημία Επιστημών στην πόλη

Halle, μετασχηματίζοντας την παλιά Ακαδημία των Φυσιοδιφών Leopoldina που λει-τουργεί εδώ και 2-3 αιώνες.

69

Βιβλία, βιβλία Ξεκίνησα τις διακοπές με 10 βιβλία στη βαλίτσα κι ούτε πέντε από αυτά δεν ολοκλήρω-σα, πέσαμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες βλέπετε, αλλά έφταιγαν και άλλα πράγματα που επηρέασαν τον προσωπικό χρόνο μου. Όμως, το καλοκαίρι ακόμα τρέχει, η πνευματική εργασία που έχω διαλέξει ως επάγγελμα και χόμπι, δεν τελειώνει ποτέ! Έχουμε και λέμε λοιπόν: Ρόδης Ρούφος: «Οι Γραικύλοι», σελ. 335, ΤΟ ΒΗΜΑ βι-βλιοθήκη. Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για τα χρόνια του τελευ-ταίου αιώνα π.Χ. στην Αθήνα. Μετά από επιτυχίες του Μιθρι-δάτη στη Μικρά Ασία και το σφαγιασμό πάνω από 100.000 Ρωμαίων στην Έφεσο και αλλού, ξεσηκώνονται οι Αθηναίοι -υποτελείς στους Ρωμαίους και διοικούμενοι από Ολιγαρχι-κούς- για να καταλάβουν τη Δήλο και να δώσουν ένα μήνυμα για την απεξάρτησή τους. Στόχος τους είναι να επανασυστή-σουν την αθηναϊκή δημοκρατία, μόνο που τώρα υπάρχουν γύ-ρω τους αυτοκρατορίες και τα παλιά πόλεις-κράτη έχουν εντα-χθεί στη μία ή την άλλη από αυτές. Οι Αθηναίοι είναι, βέβαια, άπειροι στον πόλεμο εδώ και πολ-λές δεκαετίες και βρίσκονται σε κατάσταση κοινωνικής χαλα-ρότητας, με αποτέλεσμα να αποτύχουν στον εύκολο στρατιω-τικό στόχο εναντίον της Δήλου και, πολύ περισσότερο, στο δύσκολο πολιτικό της επιβί-ωσης δίπλα σε 1-2 αυτοκρατορίες, δυτικά των Ρωμαίων και ανατολικά του Μιθριδάτη. Στη συνέχεια υφίστανται οι αμάθητοι Αθηναίοι την πολιορκία από τους λεγεωνάριους του Σύλλα (Lucius Cornelius Felix Sulla, ~138/134 - 78 π.Χ.) Αυτή η πολιορκία έληξε, μετά από διάφορα δραματικά επεισόδια, με την κατάληψη της Αθήνας, τη μερική σφαγή του πληθυσμού της και την οριστική υποταγή της στους Ρωμαίους. Η απελευθέρωσή της πόλης έγινε μετά από σχεδόν 19 αιώνες με τη δημιουργία του νεο-ελληνικού κράτους, αφού είχε μετατραπεί εντωμεταξύ σε άσημο αρβανιτοχώρι. Χρήστος Ζαλοκώστας: «Ιουλιανός ο Παραβάτης», σελ. 266, ΤΟ ΒΗΜΑ βιβλιοθήκη. Ο Ζαλοκώστας δραματοποιεί τη ζωή και την αναρρίχηση στον αυτοκρατορικό θρόνο του βασιλιά φιλόσοφου Ιουλιανού (Flavius Claudius Iulianus, ~331/332 – 363 μ.Χ.) και τη σύντομη θητεία του σ' αυτόν. Κύρια πηγή του ιστορικού μυθιστορήματος αποτελεί το έρ-γο του Αμμιανού Μαρκελλίνου, ο οποίος ήταν στρατιωτικός και υπασπιστής του Ιουλια-νού μέχρι το θάνατό του. Ο Ιουλιανός φαίνεται να πέρασε τη σύντομη ζωή του (σκοτώθηκε πολεμώντας τους Πέρ-σες σε ηλικία 32 ετών) με τον εφιάλτη της δολοφονίας όλων των συγγενών του, μαζί τους και του πατέρα του, από τον (χριστιανό εννοείται) αυτοκράτορα Κωνστάντιο. Ο ίδιος ο Ιουλιανός και ο αδελφός του Γάλλος (Flavius Constantius Gallus) επέζησαν του μακε-λειού λόγω της πολύ μικρής ηλικίας τους. Συγκεκριμένα δολοφονήθηκαν με εντολή του Κωσντάντιου 11 πριγκιπες από 3 αδέλφια του πατέρα του Κων/νου Α', 4 ξαδέλφια και 4

70

ανίψια. Ένα πρωτοφανές μακελειό, ακόμα και για τα ρωμαϊκά παλάτια και, αργότερα, για την αυλή του σουλτάνου. Σημαντικότερη ενέργεια του Ιουλιανού, μετά τη μάλλον τυχαία άνοδό του στην εξουσία, ήταν η κατάργηση των προνομίων του χριστιανικού εκκλησιαστικού μηχανισμού, η εισα-γωγή της (πραγματικής) ανεξιθρησκίας και η προσπάθεια για εισαγωγή μια «εθνικής θρησκείας» κατά το υπόδειγμα του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού, με ιερατείο, ιερά βιβλία και δόγματα. Αυτό βέβαια εξόργισε τους επαγγελματίες χριστιανούς, οι οποίοι ζούσαν, όπως κάνουν μέχρι σήμερα, από την συναλληλία της «θρησκείας της αγάπης» με το κράτος. Αν είχε επιβιώσει ο Ιουλιανός στην εξουσία, πιθανόν να είχε εμπεδωθεί ο μη-χανισμός της κρατικής «εθνικής θρησκείας» και σήμερα να είχαμε περίπου τους ίδιους υπηρέτες που βλέπουμε στις τηλεοράσεις με τα μαύρα αποκριάτικα να διαχειρίζονται και πάλι οικόπεδα, χρηματικά ποσά και θέσεις εξουσίας. Οι χριστιανοί επαίρονται ότι ο θάνατος του Ιουλιανού επήλθε από κτύπημα στην πλάτη βαλτού πράκτορά τους, αλλά δεν επιβεβαιώνεται αυτό από τον Αμμιανό Μαρκελίνο. Πά-ντως, είναι πολύ ενδιαφέρουσα η συγκεκριμένη διεκδίκηση της δολοφονίας! Η προσωνυ-μία «παραβάτης» ή «αποστάτης» αποδόθηκε στον Ιουλιανό από τους χριστιανούς, για να τον μειώσουν στα μάτια των απλών ανθρώπων της εποχής, επειδή αποστάτησε από τον χριστιανισμό, με τον οποίο ο ίδιος είχε όμως σχέση νηπιοβαφτισμού και μόνο. Οι Έλληνες ονομάζουν τον Ιουλιανό «φιλόσοφο βασιλιά» για τα σημαντικά φιλοσοφικά συγγράμματα που πρόλαβε να γράψει και «βασιλιά ήλιο», αφενός λόγω της ηλιολατρίας του και αφετέρου επειδή αυτός είναι ο τίτλος ενός σημαντικού συγγράματός του. Σ' αυτό υιοθετεί ο Ιουλιανός τις σωστές απόψεις, όπως ξέρουμε σήμερα, για τη φύση και τον κό-σμο, οι οποίες αποσιωπούνταν από τους θεόπληκτους του Μεσαίωνα: «Οι μεν πλανήτες περί τον Ήλιον ώσπερ βασιλέα χορεύοντες εν τισιν ωρισμένοις προς αυτόν διαστήμασιν αρμοδιώτατα φέρονται κύκλω» - πςςς, άπιστος! Edgar Dahl (εκδότης): «Brauchen wir Gott?» Moderne Texte zur Religionskritik, sel. 174, Hirzel-Verlag, 2005. (Χρειαζόμαστε το θεό; Σύγχρονα κείμενα κριτικής στη θρησκεία) Δεκατρία κείμενα που καλύπτουν όλο τον προβληματισμό, από την Αρχαιότη-τα μέχρι των ημερών μας, για την επινόηση θεών και δαιμόνων προς εκφοβισμό των αν-θρώπων και έλεγχο της κοινωνίας. Γράφουν οι G.Vollmer, R.Dawkins, B.Kanitscheider, E.O.Wilson, N.Hoerster, A.Flew, H.Albert, H.Kliemt κ.ά. Γράφει ο E.Dahl στον πρόλογο: «[…] Η ιδέα για τη χρησιμότητα ενός παντοδύναμου, πάνσοφου και πανάγαθου θεού δη-μιουργούσε πάντα προβληματισμό. Για πολλούς διανοούμενους ήταν η επινόηση τής μετά θάνατον ανάστασης και αιώνιας ζωής “πολύ ωραία για να είναι αληθινή”. Έτσι έγραψε ο L. Feuerbach ότι ο άνθρωπος ε-πινόησε το θεό κατά τη δική του εικόνα […] Τα κείμενα του βιβλίου ερευνούν τα κεντρικά δόγματα και μηνύματα του χριστιανισμού και εξετάζουν, αν και ποια στοιχεία συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης κάποιου θεού. Εν όψει της ατέλειωτης αθλιότητας, κακίας και αδικίας στον υπαρκτό κόσμο, είναι δυνατόν να τεκμηριωθεί η ύπαρξη ενός παντοδύναμου, πάνσοφου και πανάγαθου θεού; […]» I. Stengers – B. Bensaude-Vincent: «Ιστορία της Χημείας», sel. 510, Εκδόσεις Τραυ-λός, Αθήνα 1999. Η μελέτη αυτού του βιβλίου αποτελεί καθυστερημένη «ποινή» σε βά-

71

ρος μου για τη διαχρονική αμέλειά μου από τα σχολικά χρόνια να ασχοληθώ με τη Χημεία, πράγμα που χρεώ-νεται σε έναν ανόητο καθηγητή, ο οποίος φρόντιζε να μας κάνει να χάσουμε κάθε ενδιαφέρον γι’ αυτό τον πολύ σημαντικό κύκλο γνώσεων. Σε πρόσφατη συνά-ντηση παλαιών συμμαθητών (με μερικούς εξ αυτών ήμασταν μαζί και στο Δημοτικό), διαπίστωσα ότι κα-νείς δεν αγάπησε, ούτε και ασχολήθηκε ποτέ με τη Χημεία και όλοι το απέδιδαν σ’ εκείνον τον λεχρίτη καθηγητή. Εγώ ήμουν όμως τώρα υποχρεωμένος να μελετήσω τις εξελίξεις από την Αλχημεία στην επιστήμη της Χημεί-ας και μέχρι τη σύγχρονη Χημεία, λόγω της ανάγκης να ολοκληρώσω την «Ιστορία της Τεχνολογίας», η ο-ποία μέχρι τώρα υστερούσε ακριβώς σ' αυτό το θέμα. Η οποία Χημεία επηρεάζει σήμερα , όπως ξέρουμε ή υποψιαζόμαστε, αφάνταστα την ε-πιστήμη και την τεχνολογία. Από τους χοντρικά 2 τομείς εξελίξεων της τεχνολογίας, τα συστήματα και τα υλικά, τα πρώτα συνήθως ολοκληρώνονται σύντομα και μας δίνουν μια ιδέα για τη μορφή και τη λειτουργία νέων μηχανών και συσκευών. Αλλά μόνο με την επιλογή κατάλληλων υλικών ή και τη βελτίωσή τους πετυχαίνουμε στη συνέχεια μικρό-τερους όγκους, χαμηλότερο κόστος, μεγαλύτερη αντοχή κ.ο.κ. Το συγκεκριμένο βιβλίο περιγράφει πώς κατακτήθηκε το «γνωστικό πεδίο» αυτής της ε-πιστήμης -ως συνήθως με πολλά πισωγυρίσματα-, πώς εξελίχθηκε σε «επιστήμη των (πα-νεπιστημιακών) καθηγητών», πώς επηρεάστηκε η βιομηχανική επανάσταση και, τέλος, πώς διασπάστηκε μέχρι σήμερα αναπόφευκτα σε πολλούς τομείς, οι οποίοι συχνά μόνο κατ’ όνομα σχετίζονται με αλλήλους. Μ. Καραγάτσης: «Σέργιος και Βάκχος», σελ. 783, ΤΟ ΒΗΜΑ βιβλιοθήκη. Επίσης ένα ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο δεν έτυχε να έχω διαβάσει. Είχα διαβάσει παλαιότερα του Κανελλόπουλου («Γεννήθηκα το 1402») και του Άγγελου Βλάχου («Ο κύριος μου Αλκιβιάδης», «Οι τελευταίοι Γαληνότατοι»), αλλά τα υπόλοιπα που εκδίδει τώρα ανά ε-βδομάδα ΤΟ ΒΗΜΑ σε πολύ χαμηλή τιμή, δεν έτυχε να τα διαβάσω νεότερος. Στο συγκεκριμένο βιβλίο περιγράφει ο Καραγάτσης, άλλοτε με σοβαρότητα και άλλοτε διασκεδαστικά, πώς εξελίσσονται τα ιστορικά γεγονότα στον ελληνόφωνο χώρο, από την εποχή του Ιουστινιανού μέχρι τον 20ο αιώνα. Και ταυτόχρονα περιγράφει ποιες διεργασί-ες και συναλλαγές «γίνονται» στον παράδεισο μεταξύ των αγίων, ακριβώς όπως και στη Γη - μια συνέχεια του επίγειου παζαριού. Η αφορμή δίνεται με τη δραστηριότητα των δύο αρχιτεκτόνων Ισίδωρου και Ανθέμιου, οι οποίοι παίρνουν από τον Ιουστινιανό (μετά από θεία επιφοίτηση) την εντολή να κτίσουν, στη συνέχεια των πολλών λαμπρών οικοδομη-μάτων, «μια μικρή εκκλησία, μα πολύ όμορφη, αφιερωμένη στους αγίους Σέργιο και Βάκχο». Δεν ολοκλήρωσα ακόμα την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, διαβάζεται όμως και αποσπα-σματικά. Τα περιγραφόμενα επεισόδια, όσον αφορούν τη Γη και τον κόσμο, είναι ιστορι-κά, αλλά αποδίδονται επεξεργασμένα και διαμορφωμένα με τον γλαφυρό τρόπο του πρό-ωρα χαμένου Καραγάτση (κανονικό όνομα: Ροδόπουλος). Ήδη, η αρχική περιγραφή, πώς

72

οι εθνικοί στρατιωτικοί γίνονταν χριστιανοί (άλλοτε επειδή ο στρατιωτικός βίος ήταν α-παιτητικός και επικίνδυνος και άλλοτε για εισπρακτικούς λόγους), στη συνέχεια καλόγε-ροι (άρα εξασφάλιζαν τα γεροντάματά τους που είχε στόχο του και ο γνωστός μητροπολί-της Αττικής) και, μετά θάνατον, άγιοι (αυτό για να παρακινηθούν και άλλοι να προσχω-ρήσουν), είναι μια καλή εισαγωγή για να διαβαστεί το βιβλίο ταχύρυθμα. Στην περίπτω-σή μου συνέπεσαν όμως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, όπως προανέφερα. Μειονέκτημα!

(29/8/2008)

73

Οι καλόγεροι του Κωστή Παλαμά Είμαστ' οι άνεργοι και οι άχαροι, και της ζωής είμαστ' εμείς οι καταλαλητάδες, για να πατάμε και να σβήνουμε είμαστε τα ωραία και τ' αληθινά, τ' άνθια και τις λαμπάδες. Τον ήλιο και τα ηλιόχαρα οχτρευόμαστε, και τις αγάπες της καρδιάς και του παιδιού τα γέλια, με νεκροσάβανο σκεπάζουμε το Λόγο τον τετράψυχο στα γαληνά Βαγγέλια. Είμαστ' ο κούφιος ήχος ο παράταιρος στων κεραυνών το ταίριασμα και στων κελαιδημάτων, χαλάσματα και σκιάχτρα κάνουμε τους θείους ναούς και τα λευκά κορμιά των αγαλμάτων. Μα να ο ραγιάς τα σύντριψε τα σίδερα, «Ζωή!» ο Τεχνίτης έκραξε, Σοφέ, αλαλάζεις «Νίκη!» φύγαμε τότε και τρυπώσαμε μέσ' στων ερήμων τις μονιές και γίναμεν οι λύκοι. Και τώρα κάθε που απαντήσουμε την Υπατία την άτρομην Ιδέα την αστρομάτα, τη σφάζουμε, τη χιλιοκομματιάζουμε, και - ω λύσσα! - τα κομμάτια της τα ρίχνουμε στη στράτα.

74

Κολοκοτρώνης Θεόδωρος (1770-1843) Έγραψα σε προηγούμενη ανάρτηση σχετικά με το διαγωνισμό του ΣΚΑΙ για το «σημα-ντικότερο Έλληνα», ότι δεν θα συμφωνούσα να αναδειχθεί ως σημαντικότερος ένας Αρ-χαίος, όχι επειδή δεν θα το άξιζε, αλλά επειδή πρέπει κάποτε να σταθούμε με αυτοπεποί-θηση στα νεοελληνικά πόδια μας και να αναγνωρίσουμε τους σύγχρονους σημαντικούς ανθρώπους. Προσωπικά θα διάλεγα μεταξύ Θεοδ. Κολοκοτρώνη και Ιωάννη Καποδίστρια και κλίνω μάλλον προς τον πρώτο. Όχι ότι δεν αναγνωρίζω τη σημασία του Παπανικολάου (και ό-λων των επιστημόνων που περιέχονται στη λίστα και οι οποίοι βοήθησαν να βελτιωθεί η υγεία των σύγχρονων ανθρώπων), όχι ότι δεν αναγνωρίζω τη συμβολή του Ελευθ. Βενι-ζέλου, με του οποίου την πολιτική η Ελλάδα πήρε περίπου τη σημερινή μορφή της (αν και πολλοί νέοι θα νομίζουν ότι αυτός είναι ο κατασκευαστής του αεροδρομίου). Πιστεύω όμως ότι η μεγάλη σημασία του Κολοκοτρώνη για την Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, προκύπτει από το γεγονός ότι ηγήθηκε άτακτων, απείθαρχων και ανεκπαί-δευτων ανδρών, χωρίς οργανωμένη υποστήριξη ενός συγκροτημένου κράτους και αντιμε-τώπισε με τις παροιμιώδεις ικανότητές του πολλαπλάσιες δυνάμεις εχθρικών στρατευμά-των. Με αυτές τις πενιχρές προϋποθέσεις δημιούργησε ο Κολοκοτρώνης το πρώτο, μετά την επανάσταση των Σέρβων, σημαντικό και, όπως φάνηκε από τις εξελίξεις, αποφασιστικό ρήγμα στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενάντια στις επιταγές της «Ιεράς Συμμαχίας», η οποία είχε θεσπίσει κανόνες ειρήνης και υποταγής, με αφορμή τις τυχο-διωκτικές περιπέτειες του Ναπολέοντα.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν Κλέφτης, πολιτικός στην Ελλάδα και καπετάνιος ή στρατηγός της Επανά-στασης του 1821. Γνωστός και ως «Γέρος του Μο-ριά». Γεννήθηκε στο Ραμαβούνι της Μεσσηνίας, καταγόταν από το Λιμποβίσι και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Αλωνίσταινα της Αρκαδίας που ήταν τόπος κα-ταγωγής της μητέρας του, Ζαμπίας Κωτσάκη (εκεί κατέφυγαν οι δυο τους, μετά το θάνατο του πατέρα). Ο πατέρας του Θεόδωρου, Κωνσταντής Κολοκοτρώ-νης, πήρε μέρος στην ένοπλη εξέγερση που υποκινή-θηκε από την Αικατερίνη Β' της Ρωσίας το 1770, και σκοτώθηκε σε συγκρούσεις με τους Τούρκους μαζί με δύο αδελφούς του. Ο Θεόδωρος εισχώρησε στα σώ-ματα των Κλεφτών της Πελοποννήσου και ήδη στα 15

του έγινε καπετάνιος. Έχοντας αποκτήσει πείρα και στη θάλασσα ως κουρσάρος, το 1805 πήρε μέρος στις ναυ-τικές επιχειρήσεις του ρωσικού στόλου κατά το ρωσοτουρκικό πόλεμο. Τον Ιανουάριο του 1806 κι ενώ βρισκόταν στην Πελοπόννησο, βγήκε διάταγμα δίωξής του. Αποτέλεσμα

75

αυτού ήταν να ακολουθήσει πολύμηνη περιπετειώδεις και δραματική καταδίωξη του από τους Τούρκους σε πολλά χωριά και πόλεις της Πελοποννήσου. Κατάφερε, τελι-κά, μαχόμενος να διαφύγει με πλοιάριο, ξεκινώντας από περιοχή στα ανατολικά του Λα-κωνικού κόλπου και περνώντας στα ρωσοκρατούμενα Κύθηρα. Από το 1810 υπηρέτησε στο ελληνικό στρατιωτικό σώμα του αγγλικού στρατού στη Ζάκυνθο και τιμήθηκε με το βαθμό του ταγματάρχη για τη δράση του εναντίον των Γάλλων. Το 1818 μυήθηκε ο Κολοκοτρώνης στη Φιλική Εταιρεία και άρχισε να προετοιμάζει την Επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ως απεσταλμένος της στη Μάνη σήκωσε τη σημαία της επανάστασης στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου 1821. Πρωταγωνίστησε σε πολλές στρα-τιωτικές επιχειρήσεις του αγώνα, όπως στη νίκη στο Βαλτέτσι (14 Μαΐου 1821) και στην άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821), όπου έγινε σφαγή των άμαχων Τούρκων και Εβραίων - περίπου 40.000. Επίσης πρωτοστάτησε στην καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια (26 Ιουλίου 1822), όπου διέσωσε τον Αγώνα στην Πελοπόννη-σο, αφού πρυτάνευσαν η ευφυΐα και η τόλμη του στρατηγικού του νου. Οι επιτυχίες αυτές τον ανέδειξαν σε αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου. Στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου πολλές φορές προσπάθησε να αμβλύνει τις αντιθέσεις ανάμεσα στους αντιπάλους, αλλά παρόλα αυτά δεν απέφυγε τη ρήξη. Μετά από ένοπλες συγκρούσεις, ο ίδιος και ο γιος του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στο Ναύπλιο. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά του Κολοκοτρώνη στα απομνημονεύματά του σχετικά με την κατάληψη της Τριπολιτσάς: «Όταν έμβηκα εις την Τριπολιτσά, με έδειξαν τον Πλά-τανο εις το παζάρι όπου εκρέμαγαν τους Έλληνας. Αναστέναξα και είπα: “Άϊντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάσθηκαν εκεί”, και διέταξα και το έκοψαν». Ο Σουλτάνος ζήτησε τη βοήθεια της Αιγύπτου για να σταματήσει την Επανάσταση, οπότε ο γιος του Μεχμέτ Αλή και διάδοχος του αιγυπτιακού θρόνου Ιμπραήμ αποβιβάστηκε το 1825 στην Πελοπόννησο. Η Σφακτηρία και το Ναυαρίνο έπεσαν στα χέρια των Αιγυπτί-ων και τότε ο Κολοκοτρώνης αποφυλακίστηκε για να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Χωρίς αξιόλογο στρατό ξεκίνησε ο Κολοκοτρώνης και πάλι τον κλεφτοπόλεμο που διήρκεσε ως το 1828, όταν στην Ελλάδα έφτασε το στράτευ-μα του στρατηγού Μεζόν με εντολή του Καρόλου Α' της Γαλλίας για να διασώσει την επανάσταση από τα αιγυπτιακά στρατεύματα. Αξίζει να τονιστεί η στρατηγική φυσιογνωμία του Κολοκοτρώνη, καθώς διοικούσε τα στρατεύματα με ιδιοφυή τρόπο, χρησιμοποιώντας τις τακτικές του κλεφτοπολέμου, ώστε να μπορεί να αντεπεξέρχεται το στράτευμα στην αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου. Εν-δεικτικό της δυσκολίας του αγώνα του '21 είναι το παρακάτω απόσπασμα από τα απο-μνημονεύματα του: «O Ιμπραΐμης μου επαράγγειλε μια φορά διατί δεν στέκω να πολεμήσωμεν (κατά μέτω-πον). Εγώ του αποκρίθηκα, ας πάρη πεντακόσιους, χίλιους, και παίρνω και εγώ άλλους τόσους, και τότε πολεμούμε ή αν θέλη ας έλθη και να μονομαχήσωμεν οι δύο. Αυτός δεν με αποκρίθηκε εις κανένα. Και αν ήθελε το δεχθή το έκαμνα με όλην την καρδιάν, διότι έλεγα αν χανόμουν, ας πήγαινα, αν τον χαλούσα, εγλύτωνα το έθνος μου.» Επίσης μεγάλη σημασία έδινε στην καταστροφή των πόρων (τροφές - ζωοτροφές) του αντιπάλου καθώς και στην εξασφάλιση τροφής για το στράτευμά του. Αναγνώρισε πολ-λές φορές το έργο και την σημασία των Ελλήνων κτηνοτρόφων που εξασφάλιζαν με τα χιλιάδες ζώα τους τροφή για την υποστήριξη των μαχητών και γενικά της επανάστασης.

76

Ως το τέλος της επανάστασης ο Κολοκοτρώνης συνέχισε να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στα στρατιωτικά και πολιτικά πράγματα της εποχής. Υπήρξε στη συνέχεια ένθερμος οπα-δός της πολιτικής του Καποδίστρια και πρωτοστάτησε στα γεγονότα για την ενθρόνιση του Όθωνα. Το 1833, όμως, οι διαφωνίες του με την αντιβασιλεία τον οδήγησαν, μαζί με άλλους αγωνιστές, πάλι στις φυλακές του Ιτς-Καλέ στο Ναύπλιο, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και στις 25 Μαΐου 1834, μαζί με τον Πλαπούτα, καταδικάστηκε σε θάνατο. Έλαβε χάρη μετά την ενηλικίωση του Όθωνα το 1835, οπότε και ονομάστηκε στρατηγός και έλαβε το αξίωμα του «Συμβούλου της Επικρατείας». Σημείο αναφοράς της ομιλίας του Θεόδωρου Κο-λοκοτρώνη στη Πνύκα (1838) αποτελεί το παρακά-τω απόσπασμα: «Όταν αποφασίσαμε να κάμομε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πό-σοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις, ού-τε κανένας φρόνιμος μας είπε: "που πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα", αλλά , ως μία βροχή, έπεσε σε όλους μας η επιθυμία της ε-λευθερίας μας, και όλοι, και οι κληρικοί, και οι προεστοί, και οι καπεταναίοι, και οι πεπαιδευμένοι, και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφω-νήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανά-σταση». Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Κολοκοτρώ-νης υπαγόρευσε στον Γεώργιο Τερτσέτη τα «Απομνημονεύματά» του που κυκλοφόρησαν το 1851 με τον τίτλο «Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836» και τα οποία αποτελούν πολύτιμη πηγή για την Ελληνική Επανάσταση. Σε κάποιο μέρος της διήγησής του περιγράφει το μορφωτικό επίπεδο του λαού, στο οποίο είχε τον οδηγήσει η συναλληλία Οθωμανών και Εκκλησίας: «Η γαλλική επανάσταση και ο Ναπολέων έκαμε, κατά τη γνώμη μου, να ανοίξουν τα μά-τια του κόσμου. Πρωτύτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τους ενόμιζον ως θε-ούς της γης και ο,τι και αν έκαμναν, το έλεγαν καλά καμωμένο. Δια αυτό και είναι δυ-σκολώτερον να διοικήσεις τώρα λαόν. Εις τον καιρόν μου το εμπόριο ήτον πολλά μικρό, τα χρήματα ήσαν σπάνια, το τάλληρο το επρόφθασα τρία γρόσια, και όποιος είχε 1000 γρόσια, ήτον πράγμα μεγάλο και έκαμνε κανείς δουλειαίς, όσες τώρα δεν έκαμνε με χίλια βενέτικα. Η κοινωνία των ανθρώπων ήτον μικρή, δεν είναι παρά η επανάστασίς μας όπου εσχέτισε όλους τους Έλληνας. Ευρίσκοντο άνθρωποι όπου δεν εγνώριζαν άλλο χωριό μακριά μια ώρα από το εδικό τους. Την Ζάκυνθο την ενόμιζαν ως νομίζομεν τώρα το μα-κρύτερο μέρος του κόσμοι. Η Αμερική μας φαίνεται ως πως τους εφαίνετο αυτών η Ζά-κυνθος έλεγαν εις την Φραγκιά.» Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πέθανε μια νύχτα του 1843 από αποπληξία, επιστρέφοντας από γλέντι στα βασιλικά ανάκτορα. Παιδιά του ήταν ο Γιάννης, που έγινε στρατιωτικός και μετέπειτα πρωθυπουργός, ο Κωνσταντίνος, ο Πάνος, που σκοτώθηκε το 1829, και η Ελένη, σύζυγος του Νικήτα Σταματελόπουλου (Νικηταρά).

77

Καποδίστριας Ιωάννης (1776-1831) ... Ο Kαποδίστριας γεννήθηκε στην Κέρκυρα (Επτάνησα) επί Ενετοκρατίας. Καταγόταν από οικογένεια ευγενών από το ακρωτήριο Ιστρία (Capo d'Istria) της Αδριατικής, το σημερινό λιμάνι του Koper στη Σλοβενία. Ένας από τους πρόγονούς του είχε λάβει τον τίτλο του Κόμη (comte) από τον Δούκα της Σαβοΐας Κάρολο Εμμανουήλ ΙΙ (Charles Emmanuel II). Ο τίτλος εισήχθηκε στη Χρυσή Βίβλο (Libro d'Oro) ως οικογένεια ευγενών εκ Κερκύρας το 1679. Η οικογένεια της μητέρας του, οι Γονέμοι, ήταν εγγεγραμμένοι στη Χρυσή Βί-βλο (Libro d' Oro) από το 1606.

Σπούδασε ιατρική, φιλοσοφία και νομικά στο Πανεπι-στήμιο της Πάντοβα της Ιταλίας. Το 1797, 21 ετών, εγκα-ταστάθηκε στην γενέτειρα του την Κέρκυρα ως γιατρός. Το 1799, όταν η Ρωσία παρέλαβε τα Επτάνησα από την Γαλλία, του ανατέθηκε η διοίκηση του στρατιωτικού νο-σοκομείου. Το 1802 φέρεται να ήταν ανάμεσα στους ι-δρυτές δυο σημαντικών επιστημονικών και κοινωνικών οργανώσεων: της «Φιλικής Εταιρείας» και της «Εθνικής Ιατρικής Εταιρείας». Επτανησιακή Δημοκρατία Παρόλη την ευγενή καταγωγή και εκπαίδευσή του, ο Κα-ποδίστριας υπήρξε φιλελεύθερος και δημοκράτης. Το 18Ο1, όταν αυτονομούνται τα Επτάνησα (κράτος υπό

ρωσο-τουρκική ηγεμονία), ο Ι. Καποδίστριας γίνεται ένας από τους δύο διοικητές της Ε-πτανησιακής Δημοκρατίας. Χάρη στην οξυδέρκειά του αποτράπηκε εξέγερση της Κεφα-λονιάς. Έδειξε ευαισθησία και προσοχή στις ανησυχίες των Επτανησίων και πήρε πρωτο-βουλίες για τη αναθεώρηση του επτανησιακού συντάγματος, το «Βυζαντινό Σύνταγμα» που επέβαλαν οι Ρώσοι και οι Οθωμανοί και που έκανε την Μεγάλη Βρετανία ν' αποστεί-λει εκπρόσωπο στο νησί, τον George Motsenigo, για να το επιθεωρήσει. Αποτέλεσμα των προσπαθειών του Καποδίστρια ήταν η ψήφιση ενός πιο φιλελεύθερου και δημοκρατικού συντάγματος το 1803. Διορίστηκε ομόφωνα από την Γερουσία της Επτανησιακής Δημο-κρατίας Κυβερνήτης του Κράτους των Επτανησίων. Διατέλεσε υπουργός της Επτανησια-κής Δημοκρατίας από το 1802 έως το 1807. Ρωσική Αυτοκρατορία Όταν, κατά την εποχή της Ναπολεόντειας αυτοκρατορίας, τα Επτάνησα μπαίνουν κάτω από γαλλική κυριαρχία, συνειδητοποιώντας ο Καποδίστριας ότι τον ουσιαστικό έλεγχο θα τον είχαν και πάλι οι κατέχοντες τη θάλασσα, οι Άγγλοι, καταφεύγει στη Ρωσία, όπου, ύστερα από σύντομο χρονικό διάστημα, τοποθετείται σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτε-ρικών της Ρωσίας. Σταδιακά διορίζεται πρεσβευτής κι έπειτα Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Το 1809, ο Καποδίστριας μπήκε, σαν διπλωμάτης, στην υπηρεσία του Τσάρου Αλέξανδρου Α'. Το 1813, διορίστηκε εκπρόσωπος της Ρωσίας στην Ελβετία, με σκοπό να συνεισφέρει στην απαλλαγή της από την επιρροή του Ναπολέοντα.

78

Ο Καποδίστριας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ενότητα, ανεξαρτησία και την ουδετερότη-τα της Ελβετίας και συνεισέφερε στο ελβετικό σύνταγμα, που προέβλεπε αυτόνομα κρα-τίδια (καντόνια) σαν μέλη της ελβετικής ομοσπονδίας, με προσωπικά προσχέδια. Συμμε-τείχε στο Συνέδριο της Βιέννης σαν μέλος της ρωσικής αντιπροσωπίας και αργότερα εκ-πρόσωπος της Ρωσίας στη Συνδιάσκεψη των Παρισίων το 1815, όπου πέτυχε την εξουδε-τέρωση της αυστριακής επιρροής, την ακεραιότητα της Γαλλίας υπό Βουρβόνο μονάρχη καθώς και τη διεθνή ουδετερότητα της Ελβετίας. Διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής αυτοκρατορίας από το 1816 έως το 1822 (διορίστηκε συνυπουργός με τον Καρλ Ρόμπερτ Νέσελροντ, Karl Robert Nesselrode, από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α'). Το 1819 μετέβη στο Λονδίνο για να συζητήσει περί των τριβών μεταξύ της επτανησιακής πολιτεί-ας και της Μεγάλης Βρετανίας. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, υποχρεώθηκε το 1822 να εγκαταλείψει το αξίωμά του για να εγκατασταθεί στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου έχαιρε υπόληψης για την προσφορά του. Ελληνική Επανάσταση και Ανεξαρτησία Στην αρχή δεν ευνόησε τη διαμόρφωση των συνθηκών που θα καλλιεργούσαν έναν πα-νελλήνιο αγώνα, γιατί πίστευε κι αυτός, όπως κι ο Κοραής, για διαφορετικό λόγο όμως ο καθένας, πως με την ύπαρξη της τότε πανίσχυρης Ιεράς Συμμαχίας, κάθε απόπειρα τέ-τοιας μορφής ήταν καταδικασμένη από πριν σε αποτυχία. Μόλις έμαθε όμως ότι ολόκλη-ρο το έθνος έχει ξεσηκωθεί, βοήθησε με κάθε πρόσφορο μέσο την επανάσταση κι έφτασε στο σημείο να εισηγηθεί στον τσάρο πρόταση, με την οποία αναλάμβανε την προστασία των Ελλήνων. Μετά το ευτυχές τέλος της επανάστασης, η Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας αποφασίζει να του αναθέσει το ρόλο του κυβερνήτη (14 Απριλίου 1827). Από την εποχή εκείνη αρχί-ζει ο Καποδίστριας ένα δυσβάσταχτο αγώνα, προσπαθώντας να βρει πόρους για το νεο-δημιουργούμενο κράτος. Φθάνοντας με τη συνοδεία ενός ρωσικού κι ενός γαλλικού πο-λεμικού πλοίου στην Ελλάδα, αποβιβάζεται στο Ναύπλιο στις 13 Ιανουαρίου του 1828. Μετά από επίπονες διαβουλεύσεις στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για την εξασφάλιση της απαραίτητης υποστήριξης για το ελληνικό κράτος, έφτασε στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1828. Η πρώτη επαφή του με την ηπειρωτική Ελλάδα κατά πολλούς υπήρξε αποκαρ-διωτική λόγω της κατάστασης που επικρατούσε στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό: οι αντι-παλότητες που είχαν προκύψει μεταξύ των φατριών κατά την διάρκεια της επανάστασης, δεν είχαν κοπάσει. Εξάλλου η χώρα είχε καταστραφεί και η οικονομία της τελούσε υπό πτώχευση. Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης αναγκάστηκε ο Καποδίστριας να ενεργήσει με τέτοιο τρόπο, ο οποίος προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Ίδρυσε το «πανελλήνιο» γνω-μοδοτικό σώμα που αποτελούνταν από 27 μέλη, συγκεντρώνει όμως όλη την εξουσία στα χέρια του. Παρόλο ότι υπόσχεται προκήρυξη εκλογών για την ανάδειξη νέας Συνέλευσης που θα αποφάσιζε για τη μορφή του πολιτεύματος της χώρας, καθυστερεί στην εκτέλεσή τους και όταν, τελικά, αυτές έγιναν, δε φημίστηκαν για τον άψογο τρόπο εκτέλεσής τους. Ο κυβερνήτης διακρίθηκε για τη μεγάλη αγάπη του για την πατρίδα, έθεσε ως στόχο να βάλει τέλος στον εμφύλιο και να επιδιώξει σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την ανόρθωση της κρατικής μηχανής, καθώς και για τη θέσπιση του νομικού πλαισίου της πολιτείας,

79

απαραίτητου για την εγκαθίδρυση της τάξης. Αναδιοργάνωσε τις ένοπλες δυνάμεις υπό ενιαία διοίκηση, πετυχαίνοντας, αφενός να καταπολεμήσει το κατεστημένο των φατριών και, αφετέρου, να παρεμποδίσει την οθωμανική προέλαση. Εφάρμοσε την πρακτική της απομόνωσης (καραντίνας) των κοινοτήτων που πλήττονταν από επιδημίες όπως τον τύφο, την ελονοσία κ.λπ. Επίσης προσπάθησε να ανοικοδομήσει το κατεστραμμένο εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας, ιδρύοντας πολλά αλληλοδιδακτι-κά σχολεία (οι καλοί μαθητές δίδασκαν τους υπόλοιπους), μουσεία, βιβλιοθήκη το Ορφα-νοτροφείο της Αίγινας και ίδρυσε τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Την εποχή του Κα-ποδίστρια επίσης ιδρύθηκε η Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας και έγινε η πρώτη απόπειρα για την καλλιέργεια πατάτας. Ο τρόπος που εισήγαγε ο Καποδίστριας την κατανάλωση και καλλιέργεια της πατάτας στην Ελλάδα, παραμένει περίφημο ανέκδοτο μέχρι σήμερα: Καταρχάς αντιμετώπιζε την εχθρότητα των παπάδων, οι οποίοι διέδιδαν ότι, το σχέδιο του «αλούτερου» (λουθερια-νού) Καποδίστρια ήταν να χάσουν οι Έλληνες την ορθόδοξη πίστη τους και αυτό μεθο-δεύεται με τις καταραμένες πατάτες από τη Φραγκιά (από την Αμερική, στην πραγματι-κότητα!). Ήταν άλλη μια συμμαχία των παπάδων με τους κοτζαμπάσηδες που ξεπερά-στηκε από τις διατροφικές ανάγκες των πενομένων ελληνο-αλβανο-τούρκων της μόλις απελευθερωμένης Ελλάδας! Παραγγέλνοντας λοιπόν ο Καποδίστριας ένα φορτίο πατάτες, διέταξε αρχικά να προ-σφερθούν αυτές σε όποιον θα ενδιαφερόταν. Επειδή αυτή η προσφορά αντιμετωπίστηκε από τον πληθυσμό με καχυποψία και αδιαφορία, κάτω από την επιτήρηση των οπισθο-δρομικών ομάδων της κοινωνίας, και φάνηκε προς στιγμή ολόκληρο το σχέδιο εισαγωγής των «γεώμηλων» να αποτυγχάνει, διέταξε ο κυβερνήτης να ξεφορτώνεται ολόκληρη η προμήθεια των πατατών στις αποβάθρες του Ναυπλίου με δημόσια επίδειξη μεν, αλλά να φυλάσσονται τα σακιά από φαινομενικά αυστηρές φρουρές.

Σύντομα, κυκλοφόρησαν φήμες για τις πατάτες ότι, αφού φρουρούνταν τόσο καλά, έπρεπε να είναι μεγάλης σπου-δαιότητας. Έπαιξε ρόλο και η πείνα που θέριζε το λαό, οπότε κάποιοι δοκίμαζαν να τις κλέψουν. Οι φρουρές εί-χαν διαταχτεί εκ των προτέρων να κάνουν τα στραβά μά-τια και να επιτρέπουν ουσιαστικά την κλοπή. Έτσι, όλες οι πατάτες του φορτίου είχαν κλαπεί σε μικρό διάστημα και το φαγητό με πατάτες αποδείχθηκε νόστιμο και θρε-πτικό! Το σχέδιο για εισαγωγή και καλλιέργειά τους στην Ελλάδα αποδείχθηκε τελικά πετυχημένο. Ο Καποδίστριας μετέφερε την πρωτεύουσα από το Ναύ-πλιο στην Αίγινα και την επανέφερε στο Ναύπλιο μετά από λίγο. Ασχολήθηκε με την τοπική αυτοδιοίκηση, έ-κοψε νομίσματα («φοίνικες») και ενίσχυσε το εμπόριο. Στην προσπάθεια του να εγκαθιδρύσει ένα ανεξάρτητο

και αυτοδύναμο κράτος αναγκάστηκε να καταπολεμήσει διάφορες φατρίες. Ασχολήθηκε κυρίως με τους Πελοποννήσιους. Μοιραία στάθηκε η αντιπαλότητα με τους Μαυρομιχά-ληδες. Ο Καποδίστριας επεδίωξε την σύλληψη και φυλάκιση του Πέτρου Μαυρομιχάλη (Μπέη). Αυτό έδωσε το έναυσμα στον αδερφό του Κωνσταντίνο και τον γιο του Γιώργη

80

να δολοφονήσουν τον Ι. Καποδίστρια στην είσοδο μιας εκκλησίας στο Ναύπλιο στις 27 Σεπτεμβρίου (9 Οκτωβρίου) 1831. Στη θέση του δολοφονημένου Ι. Καποδίστρια διορίστηκε για μικρό διάστημα ο αδερφός του Αυγουστίνος Καποδίστριας. Σύμβολο Η ελληνική πολιτεία τίμησε τον Κυβερνήτη δίνοντας το όνομά του σε δημόσιους χώρους και ιδρύματα όπως το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ακόμη ο Ι. Κα-ποδίστριας απεικονίζεται στο κέρμα των 20 λεπτών (υπομονάδα του ευρώ) της ελληνικής έκδοσης.

81

Συγκρούσεις «αληθινών» θρησκειών Οι εκατέρωθεν προσπάθειες θεόπληκτων να κατασκευαστούν ή να μην κατασκευαστούν μουσουλμανικά τεμένη σε ελληνικές πόλεις που έχει πάρει σε μερικές περιοχές τη μορφή πολιτισμικών συγκρούσεων, βρίσκεται σε ευρωπαϊκά κράτη, σε μερικές περιπτώσεις, ήδη σε ακραίο συγκρουσιακό σημείο. Για παράδειγμα, στην Κολωνία της Γερμανίας έχει αποφασιστεί η κατασκευή μεγάλου τεμένους για όλους τους μουσουλμάνους της περιοχής, μόνο που οι πολεοδομικές υπηρε-σίες προδιέγραψαν χαμηλό ύψος, για να μην υπερβαίνουν οι μιναρέδες τα γοτθικά κα-μπαναριά. Οι μουσουλμάνου απαιτούν όμως το ύψος που προβλέπει η μουσουλμανική παράδοση (γιατί υπάρχουν οι παραδόσεις, ντε;) και προδιαγράφουν οι ιμάμηδες. Την ίδια στιγμή, μια (ακροδεξιά) κίνηση πολιτών «Pro Köln» αντιστρατεύεται ολοκληρωτικά την κατασκευή τζαμιών, ενώ ο πρόεδρος του Ιράν, Αχμαντινεζάτ, έχει περάσει στην αντεπίθεση και ζητάει από τη γερμανική κυβέρνηση να απαγορέψει την κίνηση «Pro Köln» και τις κινητοποιήσεις που πραγματοποιεί αυτή στον ευρωπαϊκό χώρο, μαζί με άλ-λους ακροδεξιούς και χριστόπληκτους.

Αυτή την εποχή συμβαίνουν ανάλογα στην Ελβετία, όπου οι μουσουλμάνοι ζη-τούσαν από ετών την κατασκευή τζαμιού, αλλά η πολεοδομία άλλοτε έλεγε ναι, άλ-λοτε όχι κι άλλοτε δεν έλεγε τίποτα. Έτσι ανέλαβαν διάφοροι καλλιτέχνες να προ-ωθήσουν το θέμα, οπτικά και ακουστικά. Ο Gianni Motti έφτιαξε στη Ζυρίχη έναν υποτυπώδη μιναρέ, δίπλα σε παλιό κα-μπαναριό, για να γνωρίσουν οι κάτοικοι το θέμα. Οι μουσουλμάνοι τον κατηγο-ρούν, βέβαια, ότι υποτιμά (με το μέγεθος

του μιναρέ) τη σημασία του Ισλάμ, οι Ζυριχιώτες που δεν είχαν ξαναδεί μιναρέ, έφριξαν για τη βεβήλωση. Πολύ χειρότερα: ο Motti έβαλε στο καμπαναριό ένα μεγάφωνο και άφησε να ακούγεται σε τακτά χρονικά διαστήματα η φωνή του ιμάμη που καλεί σε προσευχή. Οι αμήχανοι κάτοικοι έδειχναν αρχικά ευγενικοί, «δεν με πειράζει, αν έχουν άδεια, εντάξει...», παράλ-ληλα μάζεψαν όμως σε λίγες μέρες αρκετές χιλιάδες υπογραφές και όλα θα αποφασι-στούν σε επικείμενο δημοψήφισμα. Και είναι γνωστό σε ποια κατεύθυνση βγαίνουν οι αποφάσεις στα ελβετικά δημοψηφίσματα. Στο βίντεο που ακολουθεί, έχουν καταγραφεί οι αντιδράσεις στις επικλήσεις του ιμάμη για προσευχή «αλαχού ακμπάρ…» Μερικοί ισχυρίζονται ότι ο Motti το έκανε για να ξε-σηκώσει τον κόσμο, άλλοι πάλι ότι ο Motti είναι γνωστός «προβοκάτορας» (agent provocateur) και το έκανε για να υποχρεώσει τους συμπατριώτες του να αντιμετωπίσουν το γεγονός των χιλιάδων μουσουλμάνων που ζουν στην Ελβετία.

82

Σε αρκετές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Ελβετία εξελίσσεται μια διαμάχη στην αντίθετη κατεύθυνση: στις κουρδικές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας προσέφυ-γαν οι δήμαρχοι διαφόρων χωριών στο δικαστήριο με αίτημα να απαλλοτριωθεί το μονα-στήρι των ορθοδόξων Σύρων χριστιανών με το αραμαϊκό όνομα Μορ Γκαμπριέλ που βρί-σκεται εκεί, και να αποδοθούν στους μόνιμους άκληρους αγρότες της περιοχής τα δάση και τα λιβάδια που έχει αυτό στην κατοχή του. Ως προφανές επιχείρημα προβάλλεται το γεγο-νός ότι οι μοναχοί είναι καμιά εκατοστή και δεν χρειάζονται τέτοιες τεράστιες εκτάσεις (να μετα-τεθεί εκεί ο Εφραίμ του Βατοπεδίου και να τους ενημερώσει για τις δυνατότητες αξιοποίησης!), ενώ οι χωρικοί, οικογενειάρχες και παραδοσιακά πολύτεκνοι, χρειάζονται τα χωράφια για να βο-σκήσουν 3.500 γιδοπρόβατα και 1.000 αγελάδες, ώστε να μην καταλήξουν εσωτερικοί μετανάστες στη Σμύρνη ή την Κων/πολη. Υπάρχει όμως ένα σημαντικό πρόβλημα: το μο-ναστήρι υπάρχει εκεί από το έτος 397 οπότε, λέ-νε οι μοναχοί που αρνούνται να φύγουν, «είμα-στε εδώ πολύ πριν από τους μουσουλμάνους». Το πρόβλημα είναι, ως συνήθως, ποιοι έ-χουν προτεραιότητα, οι παλαιότεροι ή οι περισσότεροι; Να σημειωθεί ότι Σύρος ορθόδοξος ήταν και ο Ιωάννης Χρυσόστομος (349-407), ο επιλε-γόμενος και Βρομόστομος για τις ύβρεις και συκοφαντίες του κατά του ελληνικού πολι-τισμού. Σίγουρα θα είχε κι αυτός συμμετοχή στη δημιουργία του συγκεκριμέ-νου μοναστηριού. Οι δήμαρχοι απαντάνε όμως στο δικαστήριο ότι δεν πρόκειται εδώ για μουσουλμανι-κή απαίτηση και θρησκευτική αντιπαλότητα, αλλά για κουρδική διεκδίκηση - αν και αυτό το λένε πολύ πολύ χαμηλόφωνα. «Οι πρόγονοί μας Καρδούχοι», λένε, «είναι πανάρχαιος λαός γηγενής, αναφέρεται σε όλα τα ιστορικά συγγράμματα της Αρχαιότητας και με αυτή την ιδιότητα διεκδικούμε τα εδάφη». Εκτός από το πλήθος διαθέτουν λοιπόν οι διεκδικη-τές και την παλαιότητα! Η τούρκικη διοίκηση δεν αντιδρά σ’ αυτή την προβολή της κουρδικής ιδιότητας, γιατί η συγκεκριμένη περιοχή κατοικείται από συντηρητικούς αγρότες που αντιτίθενται στο επα-ναστατικό και διαμελιστικό PKK. Να μην τους κάνουμε όλους εχθρούς μας, σκέφτηκαν στην Άγκυρα… Και επιπλέον, από πού προκύπτει η σημερινή έκταση των εδαφών που θεωρεί το μονα-στήρι σήμερα δικά του; Στα βυζαντινά χρόνια κανείς δεν τολμούσε να αμφισβητήσει ό-ποια ακίνητη περιουσία θεωρούσε μια μονή δικής της και επί Οθωμανών δεν υπήρχαν έτσι κι αλλιώς υποθηκοφυλακεία. Κάθε μονή παρουσίαζε τα αυτοκρατορικά ή βασιλικά χρυσόβουλα που διέθετε (ή κατασκεύαζε) και διατηρούσε τα εδάφη της. Σ' αυτό το ση-μείο θα μπορούσαν οι Ελληναράδες ορθόδοξοι να συμβουλέψουν τους Σύρους μοναχούς, πώς αποκτάς με την κατάλληλη διαπλοκή και διάφορα χρυσόβουλα ή τουρκόχαρτα, τε-ράστιες άγονες εκτάσεις, τις οποίες στη συνέχεια πουλάς σε επίκαιρες τιμές οικοπέδων.

83

Έτσι βρίσκεται το τοπικό δικαστήριο μπροστά σε μεγάλο ιστορικό δίλημμα: θα υποστη-ρίξει το πλεονέκτημα της αρχαιότητας του κουρδικού λαού, μαζί με το μεγάλο πληθυσμό του ή θα δώσει προτεραιότητα στη θρησκευτική αρχαιότητα των λίγων χριστιανών μονα-χών έναντι των μουσουλμάνων; Όπως κι αν αποφασίσει αυτό το πρωτοδικείο, η τελική απόφαση θα ληφθεί από το δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου, λέει ο ηγούμενος της μονής Kuryakos Ergün, στο οποίο δικαστήριο συμμετέχουν όμως ως δικαστές μόνο χριστιανοί και οι Τούρκοι δεν το αποδέχονται για ζητήματα με θρη-σκευτικό περιεχόμενο. Μύλος!

(6/9/2008)

84

Το σχέδιο του θεού

Σε λόγο που είχε βγάλει προ καιρού η υποψήφια αντιπρόεδρος με τους Ρεπουμπλικάνους, Σάρα Πέιλιν, και ακούγεται σε βίντεο που κυκλοφορεί στο Internet, είχε πει, μεταξύ άλ-

λων, τα εξής: «Να προσεύχεστε για τους στρατιώτες μας στο Ιράκ, οι οποίοι επιδιώ-κουν κάτι που είναι καλό για τη χώρα μας… Οι ηγέτες μας τους έστειλαν εκεί με μια εντολή, η οποία προέρχεται από το θε-ό… Πρέπει να ξέρετε ότι υπάρχει ένα σχέ-διο και αυτό είναι το σχέδιο του θεού». Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο Μπους ξεκί-νησε τον πόλεμο και την κατοχή στο Ιράκ, αφού πήρε μήνυμα από το θεό, όπως είχε πει ο ίδιος τότε. Τώρα μας αποκαλύπτει η κυβερνήτρια της Αλάσκας και υποψήφια αντιπρόεδρος ότι υπάρχει ένα ολόκληρο σχέδιο του θεού να επιτεθούν οι ΗΠΑ στο Ιράκ, να σκοτωθούν πολλές δεκάδες χιλιά-δες, ίσως και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρω-ποι, με κύριο στόχο την εξασφάλιση και εκμετάλλευση του πετρελαίου της χώρας. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή απόδειξη

για την ανυπαρξία οποιουδήποτε θεού: αν υπήρχε και ήταν παντοδύναμος, πάνσοφος και πανάγαθος, θα είχε ρίξει φωτιά σ’ αυτούς τους αλιτήριους καραγκιόζηδες που «συνομι-λούν» μαζί του και κάνουν κατάχρηση του ονόματός του και της ύπαρξής του για να δι-καιολογήσουν τα εγκλήματά τους.

(6/9/2008)

85

Οι «ανθέλληνες» έγιναν φίλοι μας;

Μιλώντας ο Χένρι Κίσινγκερ στο περιθώριο του συνεδρίου του Ρεπ. Κόμματος δήλωσε, μεταξύ άλλων: «Άλλη η σημασία της Γεωργίας και της Ουκρανίας και άλλη της Μακεδονίας... Η Ελλάδα έχει ιστορικά δικαιώματα στο όνομα Μακεδο-νία»

(Καθημερινή, 7/9/2008, σελ. 10). Μένω άναυδος! Καλά, αυτός ο Κίσινγκερ δεν είναι ο ανθέλληνας που έλεγε, σύμφωνα με όλα τα εθνικιστικά και ορθόδοξα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα, ξεκινώντας από την νεο-κομμουνίστρια και παλαιορθόδοξη κ. Τριανταφυλλιά Κανέλλη, ότι: «Ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι' αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες. Τότε ίσως συνετισθεί. Εννοώ, δηλαδή, να πλήξουμε τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα, ώστε να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του να αναπτυχθεί, να διακριθεί, να επικρατήσει, για να μη μας παρενοχλεί στα Βαλκά-νια, να μη μας παρενοχλεί στην Ανατολική Μεσόγειο, στη Μέση Ανατολή, σε όλη αυτή τη νευραλγική περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας για μας, για την πολιτική των ΗΠΑ».

Να υποθέσω ότι μας φοβήθηκε τόσο πολύ ο βαρύς κ. Κίσινγκερ, ώστε αναγκάστηκε να αλλάξει τροπάριο, αφού βρήκε απέναντί του όλες τις ελληνικές δυνάμεις της εθνικιστικής και θρησκευτικής οπισθοδρομικότη-τας; Να υποθέσω ότι άλλαξε η συγκυρία και βλέπει την Ελλάδα πλέον ως αναντικατάστατο σύμμαχο που πρέ-πει να αποσπαστεί από το ιστορικό ορθόδοξο τρίγωνο των Άνθιμου, Ψωμιάδη και Παπαθεμελή, οπότε ακυρώ-νει ο δολοπλόκος όλες τις ύπουλες παρεμβάσεις που είχε προγραμματίσει αλλά δεν κατάφερε να πετύχει (10 χρόνια το σχεδίαζε) εναντίον της γλώσσας μας (απαπα-πα, θα μιλάγαμε σουχαΐλι τώρα), εναντίον της θρησκεί-ας μας (αμάν, τί θα παθαίναμε, ούτε ένα οικόπεδο δεν θα σταύρωνε πλέον ο Εφραίμ) και εναντίον των πνευματι-κών και ιστορικών αποθεμάτων μας; Ή να υποθέσω ότι, όπως πράγματι αποδείχθηκε και παραδέχθηκαν οι

περισσότερο ειλικρινείς επινοητές της, όλη αυτή η ιστορία ήταν άλλη μια ιδεοληπτική ακροδεξιά μπούρδα; Και με την ευκαιρία, αφού γλιτώσαμε την επιστράτευση και εκστρατεία εναντίον των Αμερικάνων: αυτά τα πνευματικά και ιστορικά αποθέματα που δήθεν έβαλε στόχο να ε-ξουδετερώσει με περίτεχνες παρεμβάσεις ο σκοτεινός Κίσινγκερ, ποια ακριβώς εί-ναι; Πού έχουν καταγραφεί, ποιος νεοέλληνας τα δημιούργησε, πώς αποθηκεύτηκαν στην κιβωτό της παγκόσμιας συλλογικής μνήμης και τώρα κινδυνεύουν από τις δολοπλοκίες του κάθε ανθέλληνα; Εγώ ξέρω ότι, όσον αφορά την παραγωγή πνεύματος και ιστορίας, εξαιρουμένων των καταταλαιπωρημένων αρχαίων πνευματικών επιδόσεων κάποιων προ-γόνων, ζούμε εδώ και σήμερα απ' το χέρι στο στόμα. Ποιος να δημιουργεί άραγε παρ' η-μίν πολιτισμό και ιστορία και δεν το μαθαίνουμε;

86

Το πιθανότερο είναι, εννοείται, ότι αυτοί που σκαρφίστηκαν το προηγούμενο κείμενο ως προερχόμενο από τον Κίσινγκερ και άρχισαν να το στέλνουν με πολλαπλά ηλεκτρονικά μηνύματα σε όλο τον κόσμο, οραματίζονται ταυτόχρονα ανύπαρκτα πνευματικά και ι-στορικά αποθέματα, τα οποία μάλιστα φαντάζονται ως τόσο σημαντικά, ώστε θα άξιζαν να τα βάλει στόχο μια ανθελληνική δύναμη, κάποιο κέντρο ταπείνωσης των «δυσκολο-κυβέρνητων» λαών. Έτσι προδίδεται και η προέλευση των πλαστογράφων: εθνικο-θρησκόληπτοι είναι! Πρόκειται για πνευματικά τέκνα εκείνων που πλαστογραφούσαν α-νέκαθεν την Ιστορία για να επινοήσουν ανύπαρκτους εθνικούς αγώνες κοτζαμπάσηδων, βασιλιάδων, δικτατόρων και κληρικών. Και είμαι περίεργος να δω, αν θα προβάλλουν τώρα όλοι οι χαλκευτές πατριδοκάπηλοι και υπερασπιστές της θρησκείας του Βατοπεδίου την τωρινή, αληθινή διαπίστωση του Κίσινγκερ, όπως δημοσιεύτηκε σε διάφορες εφημερίδες. Ο οποίος Κίσινγκερ φυσικά τα αμερικάνικα συμφέροντα υποστηρίζει, αλλά φαίνεται ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση και ως Ιστορικός, ντράπηκε να πετάξει καμιά φιλοσκοπιανή κοτσάνα ή σκέφτηκε να τσι-μπήσει καμιά ελληνική ψήφο για τον υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων, αφού οι περισσό-τεροι ομογενείς εκεί θα ψηφίσουν τον μαυρούλη!

(7/9/2008)

87

Μονοτονικό-Πολυτονικό Διαβάζω συχνά πυκνά σε αναρτήσεις και σχόλια για το μεγαλείο του πολυτονικού συ-στήματος, το οποίο το έτος 1982 αντικαταστάθηκε διά νόμου με το μονοτονικό και στα-διακά πέρασε στην εκπαίδευση, στις εφημερίδες και τα περιοδικά με ελάχιστες εξαιρέ-σεις. Μερικοί ζητάνε μάλιστα την επαναφορά του πολυτονικού, με οξείες, βαρείες, πνεύ-ματα και περισπωμένες, χωρίς τεκμηρίωση σε τί θα βοηθούσε αυτή η οπισθοδρόμηση. Ο μακαρίτης αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος είχε δηλώσει (ψευδώς!) ότι το πολυτονικό απο-τέλεσε τη γλώσσα των ευαγγελίων – αν αυτό αποτελεί κάποιο σοβαρό λόγο για την υπε-ράσπισή του!

Ότι οι νεότεροι θα μάθουν με το πο-λυτονικό σύστημα γραφής καλύτερα τη γλώσσα αποτελεί βαρβάτη ανοησί-α, γιατί έπρεπε να γνωρίζουν, όσοι υποστηρίζουν κάτι τέτοιο, ότι η εισα-γωγή εκφράσεων αργκό και άλλων χαζοεκφράσεων και επιλεγμένα ασύ-ντακτων προτάσεων, δεν σχετίζεται με τον τονισμό αλλά με την λεκτική ανεπάρκεια, την αδιαφορία, τον ζα-μανφουτισμό, το χαμηλό εκπαιδευτι-κό επίπεδο και το εξόχως αντιπνευμα-τικό κλίμα που κυριαρχεί στη χώρα μας. Για παράδειγμα, η τροχιοδεικτική ρί-ψη και έκτοτε συνεχής χρήση από

τους Πασόκους του προσδιορισμού «πρωτόγνωρο», αντί «πρωτοφανές», ή επίσης του μέ-χρι τότε ανύπαρκτου «στοχεύω» αντί «σκοπεύω» ή «αποβλέπω», τα οποία δείχνουν αρ-χαιοπρεπή και όχι αρκούντος σοσιαλιστικά, οδήγησαν στη διάδοση και χρήση αυτών και άλλων όμοιων εκφράσεων σε κάθε συζήτηση. Εννοείται, όσοι τρέχουν πίσω από τα άρ-ματα των κομμάτων, υιοθετούν τέτοιες εκφράσεις ασμένως για να δείξουν ότι κάπου α-νήκουν - αλλιώς δεν θα έτρεχαν πίσω από άρματα. Είναι οι ίδιοι που λένε από ραδιοφώνου και τηλεοράσεως στις 12.02 το μεσημέρι «καλη-σπέρα» επειδή, λέει ο φανταστικός κανόνας τους, μέχρι τις 12 λέμε «καλημέρα» και μετά λέμε «καλησπέρα» - κι ας καίει ο ήλιος πάνω από τα κεφάλια μας κι ας έρχεται η εσπέρα μετά από 7-8 ώρες. Κάποιος στη Σίφνο μου είπε δε ότι έτσι λένε εδώ οι νησιώτες, αλλά ο ίδιος ήταν από την Αθήνα κι αυτός που του το είχε πει (το έψαξα!), το είχε ακούσει στο ραδιόφωνο! Η παραδοσιακή γλώσσα της επαρχίας μας, που λένε μερικοί... Υποψιάζομαι ότι οι συγκεκριμένοι δεν ξέρουν τί ακριβώς σημαίνει εσπέρα και αποφεύ-γουν στην ομιλία τους «άγνωστες λέξεις». Εννοείται ότι αυτές οι εκφράσεις περνάνε σε εφημερίδες και λεξικά ως καθιερωμένη «γλώσσα του λαού» και άντε μετά να τις βγά-λεις... Μια άλλη έκφραση με πολιτική προέλευση, η οποία χρησιμοποιείται όμως μόνο ως α-στεϊσμός είναι το «διατί να το κρύψωμεν άλλωστε». Η πιο τελευταία επιτυχία που έχει

88

φτάσει σε κάθε μανάβη και σε κάθε λαϊκή αγορά είναι το επιφώνημα «Έλεος!» Έχω απο-φασίσει να κόβω κάθε συζήτηση με ανθρώπους που μαϊμουδίζουν αυτή την έκφραση, γιατί θεωρώ ότι πρέπει να είναι ιδιαίτερα ετερόφωτοι και κατά βάσιν αμόρφωτοι. Όλη αυτή η γλωσσική παρακμή, όμως, η οποία παρατηρείται επίσης σε κύκλους ημιμα-θών ανθρώπων σε ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική, δεν έχει προφανέστατα καμιά σχέση με τον τονισμό, δεδομένου ότι παρατηρείται και σε λαούς με γλώσσα που δεν έχει τόνους. Υποψιάζομαι ότι αυτή η γλωσσική υποβάθμιση είναι συνέπεια της μαζικής και υποχρεωτικής εκπαίδευσης (καλό αυτό, δεν λέω), όπου όμως δεν είναι όλοι επαρκείς και κατάλληλοι για μια τέτοια εκπαίδευση. Μάθε λοιπόν γράμματα κι ας τα μάθεις μισά και κομματικά, δεν θάχεις αργότερα παράπονο ότι σε άφησε η κοινωνία αγράμματο.

Ως προς τον τονισμό τώρα: οι τό-νοι εισήχθησαν (επινοήθηκαν) στην ελληνιστική εποχή από τον Αλεξανδρινό γραμματικό Αρι-στοφάνη Βυζάντιο 2-3 αιώνες π.Χ., με σκοπό την πιστότερη α-πεικόνιση του μέτρου στο έργο του Ομήρου και των μελικών ποιητών. Η γραφή παρέμενε όμως μεγαλογράμματη, όπως στην Αρ-χαιότητα, δηλαδή μόνο με κεφα-λαία γράμματα. Με αυτό τον τρό-πο καταγράφηκαν και τα κείμενα των χριστιανικών γραφών, κεφα-λαιογράμματη γραφή με τόνους. Η γενίκευση των τόνων καθιερώ-θηκε περί τον 10ο αιώνα μ.Χ., ου-σιαστικά με την εμπέδωση της μικρογράμματης γραφής, η οποία εισήχθη από τη Δύση. Αυτοί οι αιώνες, μετά τις αναταραχές των εικονομαχιών και πριν από την κατάληψη της Κων/πολης από τους Λατίνους το 1204 είναι, βέ-βαια, εποχές παρακμής, όσο κι αν

προσπαθούν κάποιοι να ανακαλύψουν έναν ουσιαστικά ανύπαρκτο «βυζαντινό Ουμανι-σμό» ή κάποια «Αναγέννηση», δήθεν επειδή οι (ελάχιστοι αριθμητικά) λόγιοι της εποχής (σχεδόν όλοι κληρικοί) ανακάλυψαν πάλι τον (αρχαίο) ελληνικό πολιτισμό, τον οποίο οι πνευματικοί πατέρες τους μερικούς αιώνες πριν συκοφαντούσαν και εξύβριζαν. Όταν λοιπόν κάποιοι επιδιώκουν σήμερα να επαναφέρουν τα περασμένα γλωσσικά «με-γαλεία», τί ακριβώς επιλέγουν; Την άτονη γλώσσα της κλασικής μεγαλογράμματης Αρ-χαιότητας, την επιλεκτική τονικότητα της μεγαλογράμματης ελληνιστικής γραφής ή την πολυτονική μικρογράμματη γραφή της παρακμιακής εποχής, η οποία εποχή αποτελούσε κωδωνοκρουσία για την κατάρρευση των υπολειμμάτων του ελληνικού πολιτισμού; Και πρέπει επίσης να απαντήσουν στο ερώτημα, γιατί πρέπει να ταλαιπωρούνται οι νέοι

89

μαθητές για να δικαιωθούν οι ίδιοι αναδρομικά για μια προσπάθεια που κατέβαλαν ως μαθητές (κι εγώ μαζί τους τότε) για να μάθουν άχρηστους κανόνες με οξείες, βαρείες, πε-ρισπωμένες και πνεύματα.

90

Άντε πάλι «τίμιο ξύλο» - Δει δη χρημάτων

Το «Τίμιο Ξύλο» από τον Πανάγιο Τάφο των Ιεροσολύμων όπου φυλάσσεται, υποδέχτηκε το απόγευμα, για πρώτη φορά, η Λάρισα με κάθε επισημότητα και απόδοση τιμών. Το «Τίμιο Ξύλο» είναι ενσωματωμένο σε παλιά θαυματουργή εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και το μετέφεραν σε συνο-δεία ο μητροπολίτης Καπιτωλιάδος Ησύχιος με αγιοταφίτες πατέρες, προκειμένου να παραμείνει στην Λάρισα για τρεις ημέρες και να εκτεθεί σε προσκύνημα. Η εικόνα με το «Τίμιο Ξύλο» έφθασε γύρω στις 7.30 στην πλατεία Λαού όπου είχε στηθεί αψίδα από φύλλα φοινίκων και σε παράταξη βρίσκονταν άγημα του στρατού, οι φιλαρμο-νικές του Δήμου και της 1ης Στρατιάς, μητροπολίτες και οι αρ-

χές της πόλης και του Νομού. Μετά την απόδοση τιμών σχηματίστηκε πομπή μέχρι τον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, όπου και για τρεις ημέρες θα παραμείνει η εικόνα μέ-χρι να αναχωρήσει πάλι για τα Ιεροσόλυμα.

(kathimerini.gr, 12/9/2008) Έχει γράψει ο ειλικρινής και απογοητευμένος χριστιανός ΤΥΧΙΚΟΣ ήδη από το έτος 2000 και άλλοι πολύ παλαιότερα: «Τίποτε δεν έχει μείνει χωρίς εμπορική εκμετάλλευση κι απ' αυτό δεν εξαιρείται η θρησκεία και η θρησκοληψία. Πρώτοι διδάξαντες, μάλιστα, οι ί-διοι οι άνθρωποι της εκκλησίας που ανά τους αιώνες επέτρεψαν και μάλιστα ενθάρρυναν την ανάπτυξη της βιομηχανίας αντικειμένων θρησκευτικού εμπορίου. Τα αναρίθμητα ιερά λείψανα, ο ατέλειωτος αριθμός εικόνων με την "υπογραφή" δήθεν του ευαγγελιστή Λουκά, τα εργόχειρα των μοναχών, ακόμη και η "Έκθεση Θησαυρών του Αγίου Όρους", στη Θεσσαλονίκη, που ξεκίνησε με αφορμή την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευ-ρώπης αλλά συνεχίζεται εξαιτίας της αθρόας προσέλευσης επισκεπτών (και είσπραξης εισι-τηρίων). Αλλά το σκανδαλοδέστερο ίσως από όλα αυτά τα "ιερά εμπορεύματα" είναι μάλλον το φαι-νόμενο του "τίμιου ξύλου", που ανά τους αιώνας πολλαπλασιάζεται για να καλύπτει την ζή-τηση, με το αζημίωτο βέβαια. (...) Όλα αυτά στην "χριστιανική" Ελλάδα της 3ης χιλιετίας, που ούτε χριστιανική είναι, ούτε ποτέ της έμαθε τη σημασία της θυσίας του Χριστού στο σταυρό!» Αφού «φάγανε», λοιπόν, στο πατριαρχείο εκείνον τον ανεκδιήγητο Ειρηναίο (πούλαγε ή νοίκιαζε ακίνητα κι αυτός!) και εξαφανίστηκε ο διαχειριστής του με το «ιερόν ταμείον», χρειάζονται τώρα χρήμα. Βγάλανε λοιπόν στη γύρα τα είδωλα της «αληθινής θρησκείας». Αν θυμάμαι καλά, Ησύχιος είναι εκείνος ο μητροπολίτης που έλεγε ότι δεν γνωρίζει τον Bαβύλη, αλλά μετά αναγκάστηκε να τιμήσει τη γνωριμία του, αφού εμφανίστηκε μαζί του σε τηλεοπτικό πλάνο. Είχαν εισέλθει στο γραφείο του νομάρχη Αχαΐας να του ζητή-σουν κάποια εκδούλευση. Οι ασπασμοί στον νομάρχη προβλήθηκαν τότε τόσες πολλές φορές σε όλα τα τηλεοπτικά κανάλια, ώστε ο ίδιος ο (συνταξιούχος πλέον) νομάρχης να λέει ότι αισθάνεται ακόμα σαλιωμένος...

91

Κι άλλο «Τίμιο Ξύλο» Πάνω που έγραφα το προηγούμενο κείμενο για τη Λάρισα, βλέπω στη γειτονιά μου ανα-κοίνωση (πώς μου είχε ξεφύγει;;) ότι βρίσκεται και στη Νέα Φιλαδέλφεια, ουχί μακράν της γειτονιάς μου, άλλο «Τίμιο Ξύλο», αυτή τη φορά εκ του «Ιερού Κελίου» της Μονής Αγίου Νικολάου του Αγίου Όρους. Εννοείται ότι ισχύουν μέχρι τελείας όλα αυτά που έ-γραψε ο ΤΥΧΙΚΟΣ πριν από 8 χρόνια και μετέφερα εγώ στην προηγούμενη ανάρτηση! Θα έλεγα, πάντως, να οργανωθούν λιγάκι οι παπάδες, να μην έρχεται ταυτόχρονα «Τίμιο Ξύλο» από όλες τις κρυψώνες των μοναχών σε όλες τις περιοχές της χώρας. Θα μπουχτί-σουν οι «πιστοί», δεν αντέχονται τόσα είδωλα που πρέπει να προσκυνήσουν ταυτόχρονα!

92

Ο μαθηματικός Nicolas Bourbaki Όσοι σπούδασαν Μαθηματικά μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο, πρέπει να είχαν τουλάχι-στον μια φορά στα χέρια τους ένα βιβλίο του Nicolas Bourbaki (Μπουρμπακί). Τα βιβλία του «Eléments de mathématique» αποτελούν για καθηγητές και φοιτητές, Μαθηματικούς, Φυσικούς και Μηχανικούς αναντικατάστατο βοήθημα για τη μελέτη των καθαρών και εφαρμοσμένων μαθηματικών, έχουν κυκλοφορήσει δε σε πολλές γλώσσες και σε πολλα-πλές εκδόσεις. Οι μέθοδοι ανάπτυξης μαθηματικών θεμάτων και οι συμβολισμοί του Μπουρμπακί έχουν καθιερωθεί και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της γνώσης όλων των νεότερων επιστημόνων. Στις αρχές της δεκαετίες του 1950 υπέβαλε ο Νικολά Μπουρμπακί αίτηση για εγγραφή στην «Αμερικάνικη Μαθηματική Εταιρία» (AMS). Η Γραμματεία της εταιρίας απέρριψε την αίτηση και παρέπεμψε σε ένα άρθρο της «Encyclopedia Britannica», σύμφωνα με το οποίο δεν υφίσταται Μαθηματικός με το όνομα Νικολά Μπουρμπακί. Εξοργισμένος γρά-φει ο Νικολά στον εκδότη της Εγκυκλοπαίδειας, Walter Yust, ότι είναι απαράδεκτο να ισχυρίζεται στην εγκυκλοπαίδειά του ότι είναι ανυπόστατος, τη στιγμή που είναι σε θέση να συγγράφει βιβλία και να του απευθύνει επιστολές. Ο Yust παρέπεμψε την επιστολή στον συγγραφέα του συγκεκριμένου άρθρου της Encyclopedia, Ralph Boas, με την παράκληση για διαλεύκανση του ζητήματος. Ο Boas, καθηγητής Μαθηματικών στο Northwestern University αντέδρασε ψύχραιμα. Ο Μπουρ-μπακί άρχισε, αντίθετα με τη φήμη του, απάντησε ο Boas, να συμπεριφέρεται με ανακρί-βεια. Δεν ισχυρίστηκα, έγραψε ο Boas, ότι είναι ανύπαρκτος, αλλά μόνο ότι δεν προσω-ποποιείται.

Και δεν είχε άδικο ο Boas: τον μαθηματικό Μπουρμπακί αυτοπροσώπως, δεν τον έχει συναντήσει κανείς, δεν υπάρχουν φωτογραφίες και χειρόγραφά του, δεν έχει γεννηθεί βιολογικά και, κατά συνέπεια, δεν θα πεθάνει ποτέ. Ο Νικολά Μπουρμπακί δεν ήταν ένα πρόσωπο, αλλά μια ομάδα Γάλλων Μαθηματικών, οι οποίοι ξεκίνησαν το έτος 1934 στα καφενεία του Quartier Latin να συζητούν για μια θεμελιωμένη με κάθε λεπτομέρεια και με απόλυτη συνέπεια «Μαθηματική Ανάλυση». Κεντρικοί επινοητές του εγχειρήματος ήταν οι μαθηματικοί Andre Weil, Henri Cartan, Claude Chevalley, Jean Selsart και Jean Dieudonne, οι οποίοι είχαν αποφοιτήσει εκείνα τα χρόνια από την École Normale Supérieure και δίδασκαν ως νέοι καθηγητές σε επαρχιακά πανεπιστήμια της Γαλλίας.

93

Το όνομα δόθηκε στην ομάδα, κατά μία εκδοχή, τυχαία από τον Andre Weil, ο οποίος πηγαίνοντας καθημερινά στο πανεπιστήμιο της Nancy, πέρναγε μπροστά από τον ανδριά-ντα του στρατηγού Charles Denis Bourbaki (1816-1897), ο οποίος είχε διακριθεί στο γαλλο-γερμανικό πόλεμο 1870/71. Οι Μαθηματικοί του Μπουρμπακί, οι οποίοι αποτέλεσαν αργότερα πρώτα ονόματα της μαθηματικής επιστήμης, θεωρούσαν ότι τα τότε διαθέσιμα πανεπιστημιακά βιβλία χαρα-κτηρίζονταν από ασυνεπή ανάπτυξη των θεμάτων τους. Οι ίδιοι παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον τη συγκρότηση των «νέων μαθηματικών» των γερμανικών πανεπιστημίων του Göttingen και του Αμβούργου, όπου είχαν σπουδάσει μερικά από τα μέλη της ομά-δας. Οι πρωτοπόροι του εγχειρήματος πλαισιώθηκαν από άλλους επίσης σημαντικούς Μαθηματικούς, όπως οι Szolem Mandelbrojt, Laurent Schwartz, Samuel Eilenberg, Jean Leray, Jean-Pierre Serre κ.ά. Αυτό το επιτελείο Μαθηματικών υπολόγιζε να έχει έτοιμο το πρώτο βιβλίο σε τρία χρόνια. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν όμως διαφορετικά: σε τέσσερα χρόνια είχε ετοιμαστεί μόλις το πρώτο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου!

Στόχος του Μπουρμπακί δεν ήταν να δημιουργήσει νέα μα-θηματική γνώση, αλλά να παραθέσει εκ νέου τις υπάρχουσες γνώσεις και να τις εντάξει σε ένα πλαίσιο αυστηρών μαθη-ματικών συσχετισμών. Ως πρότυπο χρησίμευσε η αξιωματι-κή παρουσίαση της «Θεωρίας Συνόλων» του κύκλου γύρω από τον Γερμανό Μαθηματικό David Hilbert, η οποία Θεω-ρία αντιμετωπιζόταν τότε ως ένα από τα πιο αποδοτικά ερ-γαλεία της μαθηματικής επιστήμης. Ο Μπουρμπακί δημιούργησε νέους συμβολισμούς και εισή-γαγε αυστηρούς ορισμούς, αναπτύσσοντας τα μαθηματικά θέματα απαγωγικά, από το γενικό στο ειδικό. Καμιά αναφο-ρά δεν ήταν επιτρεπτή στα βιβλία, εφόσον δεν προέκυπτε

από κάποια προγενέστερη, επίσης τεκμηριωμένη αναφορά. Έτσι δεν υπήρχε καμία παρα-πομπή σε άλλα βιβλία ή σε δημοσιευμένες εργασίες, αφού τα πάντα υπήρχαν στους εισα-γωγικούς τόμους της σειράς. Βασική συμφωνία για τη λειτουργία της ομάδας ήταν η ανωνυμία και η δημοσίευση των βιβλίων υπό το κοινό ψευδώνυμο Nicolas Bourbaki. Τα μέλη της επιτροπής δεν έγιναν γνωστά για πολλά χρόνια και μόνο όταν μερικά από αυτά έφτασαν σε μεγάλη ηλικία, άρ-χισαν να μιλάνε και να γράφουν για την ιστορία της ομάδας. Έτσι φάνηκε ότι κεντρικό πρόσωπο και κινητήρια δύναμη της προσπάθειας και τελικός «διορθωτής» της σειράς υ-πήρξε ο γνωστός μαθηματικός Ντιοντονέ. Στις συναντήσεις τους συζητούσαν τα μέλη της ομάδας με έντονες αντιπαραθέσεις το πε-ριεχόμενο των επιμέρους κεφαλαίων που έπρεπε να συγγραφούν και κατένειμαν τις επι-μέρους εργασίες που έπρεπε να γίνουν. Στην αμέσως επόμενη συνάντησή τους σχεδόν κανείς δεν είχε τηρήσει τα συμφωνημένα, αλλά είχε αναπτύξει το αντικείμενο που ανέλα-βε με δικό του τρόπο σε άλλες κατευθύνσεις, οπότε άρχιζαν εκ νέου οι συζητήσεις και αντιδικίες για το «πρέπον» και το «ορθόν». Κάθε κεφάλαιο των βιβλίων του Μπουρμπακί είχε υποστεί 8 με 1Ο αναδομήσεις και η διάρκεια συγγραφής κάθε τόμου εκτεινόταν από 8 μέχρι 12 χρόνια.

94

Το έτος 1939 είχαν συγγραφεί οι πρώτοι 1Ο (από τους τελικά 4Ο) τόμοι, οι οποίοι κυ-κλοφόρησαν σε 6 βιβλία με τίτλους:

I. Θεωρία Συνόλων (Théorie des ensembles) II. Άλγεβρα (Algèbre) III. Γενική Τοπολογία (Topologie générale) IV. Συναρτήσεις μιας πραγματικής μεταβλητής (Fonctions d'une variable réelle) V. Τοπολογικοί διανυσματικοί χώροι (Espaces vectoriels topologiques) VI. Ολοκλήρωση (Intégration)

Στη συνέχεια παρουσιάστηκε μια κάμψη στις εργασίες της ομάδας και αργότερα ακολού-θησαν τα εξής βιβλία:

VII. Αντιμεταθετική Άλγεβρα (Algèbre commutative) VIII. Ομάδες και Άλγεβρες Lie (Groupes et algèbres de Lie) IX. Φασματική θεωρία (Théories spectrales)

Ο Ντιοντονέ δημοσίευσε ανεξάρτητα από την ομάδα Μπουρμπακί δύο βιβλία για την Ι-στορία των μαθηματικών με τίτλους «Eléments d'histoire de mathématique» (1960, 1969) και «Panorama of pure mathematics as seen by Bourbaki», 1982.

Με την πάροδο των δεκαετιών επήλθε μοιραία η παρακμή, αφενός λόγω της απολίθωσης μεθόδων και συνηθειών, αφετέρου επειδή άλλαξαν οι ανάγκες και οι στόχοι της μαθηματικής επιστήμης. Το μέλος της ομάδας Pierre Cartier είχε δηλώσει ότι ο Μπουρμπακί είχε την τύχη των δεινοσαύρων, «η ουρά του απείχε κάποια στιγμή πολύ από το κεφάλι του». Ένα μεθοδολογικό πρόβλημα που δυσκόλεψε ή απέ-τρεψε τη δημιουργική εξέλιξη του εγχειρήματος ή-ταν η επιμονή σε άκαμπτους ορισμούς και συμβολι-σμούς, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να συ-μπεριληφθούν στο αρχικό σχέδιο νεότερες εξελίξεις

της μαθηματικής επιστήμης. Σημαντικό οργανωτικό πρόβλημα προέκυψε, όταν αποχώ-ρησε από την ομάδα ο Ντιοντονέ, μάλλον ο μόνος που είχε διατηρήσει την εποπτεία του τεράστιου εγχειρήματος. Και, επιπλέον, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, διαφωνίες με τον εκδοτικό οίκο κατέληξαν σε δικαστικές διενέξεις, οι οποίες δεν ήταν εύκολο να αντι-μετωπιστούν από ακαδημαϊκούς. Στις αρχές του 21ου αιώνα θεωρείται μεθοδολογικά οπισθοδρομική επιλογή η εμμονή στις μεθόδους διδασκαλίας και ανάπτυξης των μαθηματικών σύμφωνα με το πνεύμα του Μπουρμπακί.

95

Don't take biscuits και πρόσεχε τις κουτσουλιές! Τέσσερις Ευρωπαίοι τουρίστες, δύο από Γαλλία και δύο από Αυστρία ταξίδευαν ήδη έξι ώρες με το ινδικό τραίνο. Μαζί τους στο κουπέ ένα ζευγάρι Ινδών, νεαροί, ντροπαλοί, νιόπαντροι όπως είπαν, ταξίδευαν για την πόλη Άκρα, να επισκεφτούν το Ταζ Μαχάλ, πρώτος σταθμός στο ταξίδι του μέλιτος. Οι Ευρωπαίοι ήταν ήδη 4 εβδομάδες με το τραίνο στις Ινδίες, διηγόντουσαν στους νιόπα-ντρους τις εμπειρίες τους, αυτό είδαμε στην τάδε πόλη, έτσι διανυκτερεύσαμε στο τάδε χωριό. Οι Ινδοί έδιναν πληροφορίες και οδηγίες, να αποφεύγετε κρέας με σκούρο χρώμα, μην πίνετε νερό από άγνωστη προέλευση και τέτοια.

Κάποια στιγμή έβγαλε η νιόπαντρη Ινδή ένα πακέτο με μπισκότα, ήθε-λε να κεράσει τους ξένους φίλους - φίλους της χώρας και των κατοίκων της. «Μπα, δεν είναι ανάγκη, να μη σας το στερήσουμε». «Μα πάρτε, μας προσβάλλετε». Πήραν οι 3 Ευ-ρωπαίοι από ένα, η Γαλλίδα μόνο μισό. Μετά έλεγε ότι, την ώρα που έτρωγε το μπισκότο, είδε τους Ιν-

δούς να χαμογελάνε περίεργα και ότι, οι ίδιοι δεν έφαγαν από το πακέτο. Όταν τους ξύπνησε ο ελεγκτής του τραίνου μετά από συνεχόμενες 13 ώρες ύπνου, οι δύο Ινδοί είχαν φύγει προ πολλού και μαζί τους οι φωτογραφικές μηχανές, τα πορτοφόλια, οι πιστωτικές κάρτες, τα διαβατήρια και άλλα πολύτιμα αντικείμενα. Στο σταθμό που απο-βιβάστηκαν τα θύματα της κλοπής, με κεφάλι καζάνι από το υπνωτικό, τους περίμεναν αστυνομικοί, συνεργεία τηλεόρασης, δημοσιογράφοι και αρκετός κόσμος. Η είδηση ότι 4 Ευρωπαίοι τουρίστες ληστεύτηκαν στο τραίνο που θα φτάσει σε 1-2 ώρες, είχε μεταδοθεί ήδη από ραδιόφωνα και τηλεοράσεις στις Ινδίες και σύντομα έφτασε και στην Ευρώπη. Και όλοι αναρωτιόντουσαν, ποιος μπορεί να ειδοποίησε τους ανύποπτους αστυνομικούς και δημοσιογράφους για να οργανωθεί τέτοια υποδοχή; Οι εξαπατημένοι και ληστεμένοι τουρίστες, εκτός από τις εργασίες για προμήθεια διαβα-τηρίων και λίγων χρημάτων από τις πρεσβείες τους, έπρεπε υποχρεωτικά να υποστούν και τις ερωτήσεις πολλών Ινδών: «Καλά, εκεί στη χώρα σας δεν σας έχουν πει ποτέ, μην δέχεστε μπισκότα από αγνώστους; Don't take biscuits! Αυτό αποτελεί εδώ την πρώτη ε-ντολή στον ινδικό δεκάλογο για αποτροπή κινδύνων! Κάθε παιδί το ακούει στο σπίτι, στο σχολείο, στους ναούς και όπου αλλού βρεθεί, εκατοντάδες φορές. Πώς και δεν το λένε στα παιδιά τους οι Ευρωπαίοι;» Οι συγκεκριμένοι Ευρωπαίοι το ξέρουν καλά τώρα... Είχα γράψει παλαιότερα ότι έχω κι εγώ μια αρνητική εμπειρία άλλου είδους από την Ιν-δία και συγκεκριμένα από το Ταζ Μαχάλ στην πόλη Άκρα, καμιά 200αριά χιλιόμετρα από το Δελχί, το οποίο επισκέφτηκα πριν από κάποια χρόνια. Βρίσκω τώρα αφορμή να καταθέσω αυτή την εμπειρία. Είχα φτάσει εκεί με μικρή παρέα, τη σύζυγό μου και φιλικό ζεύγος και βρεθήκαμε στα

96

σκαλοπάτια προς την μπροστινή αυλή, κάτι σαν μεγάλη βεράντα, που οδηγούσε στο κυ-ρίως κτήριο. Παρατήρησα ότι τα σκαλοπάτια, αλλά και ο γύρω χώρος που περπατάγαμε, ήταν γεμάτος με κουτσουλιές από περιστέρια. Στις τουριστικές φωτογραφίες που κυκλο-φορούν δεν φαίνεται αυτό, ίσως επειδή είναι παρμένες λίγο μετά τον καθαρισμό. Εμείς πήγαμε αργά το απόγευμα και τα περιστέρια είχαν αφηνιάσει στο κουτσούλημα. Κάνοντας να ανεβούμε στη σκάλα, μας σταματάει ένας, ας πούμε, επιστάτης, ο οποίος μας υπέδειξε να βγάλουμε τα παπούτσια, λόγω της ιερότητας του χώρου κτλ. Λέω στους άλλους, δεν είναι καλά ο άνθρωπος που θα περπατάμε μέσα στις κουτσουλιές και δεν δέ-χομαι να τυλίξω τα γυμνά πόδια μου με κάτι βρώμικα πανιά (τσουβάλια από σακιά τσιμέ-ντου ήταν μάλλον) που διέθετε έναντι αμοιβής ο επιστάτης! Πράγματι, άλλοι έβγαζαν τα παπούτσια και, αφού έδεναν στα πόδια τους με αυτά τα πανιά (τα είχαν φορέσει ήδη δε-κάδες και εκατοντάδες άλλοι προηγουμένως), πάταγαν όπου μπορούσαν για να μην γλι-στρήσουν κιόλας. Εκεί που είμασταν έτοιμοι να εγκαταλείψουμε, ρωτάει ο φίλος τον επιστάτη, αν υπάρχει δυνατότητα κάποιας ευνοϊκής αντιμετώπισης, γιατί δεν είναι δυνατόν να βγάλουμε τα πα-πούτσια! Αααα, λέει αυτός, με κάτι παραπάνω, μπορείς να τυλίξεις τα παπούτσια σου με τα πανιά και να μπεις μέσα, χωρίς να τα έχεις βγάλει. Ο τόνος ήταν στο παραπάνω που σήμαινε, αν θυμάμαι τώρα, διπλάσιο αντίτιμο για τα πανιά. Εννοείται, στην είσοδο του συγκροτήματος είχαμε πληρώσει ήδη κάποιο εισιτήριο.

Αφού ολοκληρώθηκε η ιεροτελεστία του τυλίγματος με τα τσουβάλια -η ιε-ρότητα του χώρου, βλέπεις- ανεβήκαμε στη βεράντα για να μπούμε μέσα. Πα-ρατήρησα ήδη κατά την άνοδο ότι μερι-κά τζάμια στο Ταζ Μαχάλ ήταν σπα-σμένα κι από εκεί μπαινόβγαιναν περι-στέρια. Μια εικόνα ήταν αυτή που έμει-νε στο μυαλό μου, δεν έδωσα σημασία, αφού θα έβλεπα σε λίγο το εσωτερικό του περίφημου μνημείου. Μπαίνοντας μέσα διαπιστώνω όμως έκ-

πληκτος ότι στον αέρα πάνω από τους επισκέπτες τριγύριζαν -πόσα να πω τώρα- 15, 20 ή 30 περιστέρια, τα οποία πράγματι μπαινόβγαιναν από τα σπασμένα τζάμια και, εννοείται, είχαν κάνει το δάπεδο του μνημείου με τις κουτσουλιές τους πέντε φορές χειρότερο από ότι ήταν η βεράντα έξω. Λέω στην παρέα, τί γίνεται εδώ βρε παιδιά, κοιτάξτε επάνω... Και καθώς σηκώνω πάλι το κεφάλι να κοιτάξω, μούρχεται μια τεράστια τούρτα καταμε-σής στο πρόσωπο - έπιασε μέτωπο, γυαλιά και μύτη... Για κάποια δευτερόλεπτα σκοτεί-νιασε το σύμπαν, σκέφτηκα ότι θα οφείλεται στην «ιερότητα» του χώρου, αλλά αμέσως κατάλαβα πού οφειλόταν το σκότος. Γυρνά η γυναίκα μου και με κοιτάει έκπληκτη: «Τί έπαθες εκεί;» φωνάζει, «Ποιος στα έριξε στα μούτρα;» Είναι στιγμές που δεν χρειάζεται να εξηγήσεις τίποτα, αφού γύρω μας οι περισσότεροι επισκέπτες κυκλοφορούσαν με πολλαπλά παράσημα στην πλάτη και στο στήθος. Ο μόνος που κοίταξε επάνω και την έφαγε κατάφατσα, φαίνεται ότι ήμουν εγώ. Και όλοι με τσουβάλια στα πόδια για να μην θιγεί η ιερότητα του χώρου! Περιττό να πω

97

ότι αντήχησαν στον ιερό χώρο του Ινδουϊσμού χριστοπαναγίες και απανωτά καντήλια, ελληνιστί εννοείται, καθώς καθάριζα με χαρτομάντιλα τα γυαλιά μου και το πρόσωπο. Φύγαμε τρεχάλα έξω για να μην φάμε κι άλλες οβίδες. Στην κάθοδο από τη βεράντα μάς σταμάτησε ο επιστάτης για να πάρει πίσω τα τσουβάλια του. Όταν απομακρυνθήκαμε και γυρίσαμε να κοιτάξουμε, το μνημείο έδινε πράγματι μια πολύ ειδυλλιακή εικόνα... Εγώ καθάριζα, βέβαια, ακόμα το πρόσωπό μου και μάζευα τα χαρτομάντιλα στην τσέπη, να μην επιβαρύνω τον ιερό χώρο...

(21/9/2008)

98

Απόδειξη για την κιβωτό του Νώε! Στον γερμανόφωνο ιστότοπο jesus.de με περιεχόμενο του τύπου «Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά...» διάβασα την εξής ιστορία, με το εκπληκτικό συμπέρασμα που ακολουθεί: Κατά την τελευταία θύελλα με κυκλώνες στον κόλπο του Μεξικού που πήρε το όνομα Ike (Άικ) καί κόστισε μερικές δεκάδες ανθρώπινες ζωές και τεράστιες υλικές απώλειες, αναφέρθηκε από την κωμόπολη Crystal Beach ένα πολύ ασυνήθιστο περιστατικό. Ενώ οι κά-τοικοι που δεν είχαν διαφύγει σε ασφαλείς βόρειες πε-ριοχές, κλείστηκαν για διανυκτέρευση σε μια εκκλησία στην κορυφή ενός λόφου, όπου δεν υπήρχε περίπτωση να φτάσουν τα νερά της πλημμύρας, κάποια στιγμή άνοιξε η πόρτα και μπήκε μέσα για να προστατευτεί ένας άγνωστος άντρας, ο οποίος συνοδευόταν από μια λέαινα! Εννοείται ότι αυτοί που είχαν βρει καταφύγιο στην εκ-κλησία, ανατρίχιασαν και ταράχτηκαν με την ιδέα ότι θα γλίτωναν μεν από τη θύελλα αλλά θα γινόντουσαν τροφή του πιθανόν πεινασμένου λιονταριού. Ο συνο-δός του ζώου τους είπε ότι είχαν φτάσει στην κορυφή του λόφου μετά από πολύωρη τα-λαιπωρία, κολυμπώντας και περπατώντας και ότι δεν πρόλαβαν το τραίνο που μετέφερε σε ασφαλή τοποθεσία τα ζώα του ζωολογικού κήπου. Έτσι ήλπιζαν όλοι ότι και η λέαινα θα ήταν κατάκοπη και δεν θα είχε ενδιαφέρον να δοκιμάσει κανένα ανθρώπινο παϊδάκι. Καλού κακού την απομόνωσαν βέβαια σε κάποιον κλειστό χώρο του ναού... Πράγματι, λίγο μετά την είσοδο της λέαινα και του συνοδού έπεσαν σε βαθύ ύπνο. Το επόμενο πρωί που ξύπνησαν -όσοι μπόρεσαν να κοιμηθούν, βέβαια- δεν παρατηρήθηκαν απώλειες σε χέρια και πόδια των προσφύγων και η θύελλα είχε περάσει πια. Έτσι, λιο-ντάρι και συνοδός αναχώρησαν ήρεμα για να βρουν τα υπόλοιπα ζώα και να συνεχίσουν τη ζωή και τη δουλειά τους. Ποιο συμπέρασμα λέτε ότι βγάζει ο συντάκτης της συγκεκριμένης ανάρτησης του θεό-πληκτου ιστότοπου; Άλλη μια απόδειξη, γράφει, ότι είναι αλήθεια η ιστορία με την κιβω-τό του Νώε και ότι τα ζώα δεν φαγώθηκαν εκεί μέσα μεταξύ τους, τα ήμερα και αδύναμα από τα άγρια! Θυμάμαι κάτι σχολικά καλαμπούρια που λέγαμε επί του θέματος, π.χ. πώς μπόρεσε ο Νώε να βάλει τα ψάρια από το νερό στην κιβωτό; (δεν ξέρω ακριβώς, τώρα που το σκέ-φτομαι, αναφέρεται ο μύθος και σε υδρόβια;) Ή, πώς μπήκαν τα έντομα στην κιβωτό κ.ο.κ. Φαίνεται ότι κάποιοι φοβισμένοι παίρνουν αυτές τις μυθοπλασίες κατά γράμμα και αναζητούν σ' όλη τη ζωή τους απαντήσεις. Έτσι, με κάθε αληθινή ή παραποιημένη ιστο-ρία που κυκλοφορεί, αυτοί οι φοβισμένοι προσπαθούν να συμπληρώσουν το παζλ με τα κενά που είχαν πάντα στο μυαλό τους.

(22/9/2008)

99

Θεολογική ίαση από πάσαν νόσον...

Ο ηγούμενος Εφραίμ (Βασίλειος Κουτσού λέγεται, το ιουδαϊκό όνομα το διάλεξε για να δείξει την πνευματική συγγένειά του) διηγείται στη δημοσιογράφο Μάρα Ζαχαρέα στην τηλεοπτική εκπομπή που οργάνωσε αυτή για την προβολή του:

«Έχουμε την Παναγία την Παραμυθία. Αυτή την Παναγία πολ-λές φορές ήρθαν άνθρωποι και την ασπάστηκαν και γίνανε κα-λά. Αλλοι έρχονται και ασπάζονται αυτήν την εικόνα και έχου-νε μίαν κατάθλιψιν και αμέσως αυτή η κατάθλιψις φεύγει, δη-λαδή η θαυματουργή αυτή εικόνα θαυματουργεί ακαριαίως. Αλλοι έχουνε σωματικούς πόνους, άλλοι έχουνε εγχειρήσεις Έχουμε την Παναγία την Παντάνασσα, η οποία ιδιαίτερα βοη-θάει τους καρκινοπαθείς. Είναι αυτή η εικόνα, τι να σας πω! Εχει τόσα θαύματα κάμει. Στέλνουμε λαδάκι από το καντήλι της. Σταυρώνονται, γίνονται καλά. Και ένα παιδί στη Ρωσία που μας είπαν ότι το πήραν στο νεκροτομείο, απέθανε δηλαδή, και πήγεν η μάνα του και το άλειψεν με το λάδι της Παναγιάς της Παντάνασσας και είχε κι ένα καρτ ποστάλ, μια χάρτινη εικόνα και τον σταύρωσε επάνω κι αμέσως το παιδί ά-νοιξε τα μάτια του. Έχουμε πάρα πολλά τέτοια. Στην Αυστραλία, μας γράφουν, γίνονται θαύματα πολλά με καρκινοπαθείς. Τώρα αυτά τα μαζεύουμε επώνυμα και θα τα εκδώσουμε. Ήρθε μια κυρία και μου λέει εγώ για 15 χρό-νια δεν έκανα παιδιά, οι γιατροί με απογοήτευσαν, τότε κάποιος γνωστός μου πήγε στο Βατοπέδι και του έδωσαν οι πατέρες μίαν κορδέλαν που ήταν ευλογημένη στην Αγίαν Ζώνην. Την έβαλα, μου λέει, και τώρα γέννησα το πρώτο μου παιδί. Με πλησιάζει κάποια άλλη μετά. Εγώ δεν είχα παιδιά, μου λέει, και πήρα την ευλογημένη κορδέλα της Αγίας Ζώνης κι έκανα παιδί. Με πλησιάζει τρίτη κοπέλα και μου λέει εγώ πονούσα πολύ στη μέση μου και μου φέρανε αυτήν την κορδέλα και την έβαλα επάνω μου και τώρα είμαι μια χαρά». Ανασταίνονται πεθαμένοι με καρτ ποστάλ, γεννάνε στείρες γυναίκες με κορδελίτσες, ε-ξαφανίζεται ο καρκίνος με λαδάκι... Ούτε οι μάγοι των φυλών στη ζούγκλα του Κονγκό δεν υπόσχονται τέτοια πράγματα (και ζητώ συγγνώμη από τους συμπαθείς κονγκολέζους μάγους που τους συγκρίνω με τον συγκεκριμένο ντόπιο θεομπαίχτη!) Η συνταγή της μαγείας και της ανευθυνότητας είναι πάρα πολύ απλή: παράλληλα με την καθιερωμένη ιατρική θεραπεία χρησιμοποιείς θαυματουργά λάδια, αγιασμένες σκόνες, κορδέλες κλπ. Αν γίνει ο ασθενής καλά, οφείλεται σε θαύμα, άμα δεν γίνει καλά, φταίει ο γιατρός και του υποβάλλεις μήνυση! Αναρωτιέμαι τώρα, γιατί δεν έδωσε ο Εφραίμ λίγο θαυματουργό και μαγικό λαδάκι στο μακαρίτη το Χριστόδουλο, να μην τρέχει τότε ο φουκαράς για μεταμόσχευση ήπατος στην Αμερική; Δίπλα του είχε το μαγικό λάδι ο μεγάλος και όλοι θα βεβαιωνόμασταν ότι

100

είναι θαυματουργό. Τώρα, μιλάει ο απατεώνας μοναχός για θαύματα μακριά στη Ρωσία και την Αυστραλία και άντε να ελέγξεις ποιος και τι ασθένεια είχε, αν και πώς έγινε καλά κ.ο.κ. Δεν του το εύχομαι αλλά, άμα αρρωστήσει ο Εφραίμ (παρά τη θεϊκή συμπαράσταση που έχει), θα τρέχει κι αυτός πιθανότατα, όπως ο μακαρίτης, να βρει καλούς γιατρούς, καλό νοσοκομείο, συμβατό μόσχευμα κ.ά., για τα οποία δεν φαίνεται να έχει διαθέσει ούτε ένα

ευρώ από την τεράστια περιουσία της μονής που ελέγχει. Τα λά-δια και τις κορδελίτσες τις φυλάει για τα κορόιδα! Και κρίμα που ξέχασε η καλή δημοσιογράφος κ. Ζαχαρέα να τον ρωτήσει, σε τί διαφέρει ο ίδιος από τους κονγκολέζους μάγους. Τί να κάνει όμως κι αυτή, μια γυναίκα μόνη της, ήταν πολύ απασχο-λημένη! Του έδινε πάσες για να διευρύνει την πελατεία του με θαυματουργές ζώνες, σκόνες, λάδια, κεριά και λοιπά ειδωλολα-τρικά υλικά που του εξασφαλίζουν αφορολόγητα έσοδα... Μιράκολα ο Εφραίμ; Ρεντίκολα οι δημοσιογράφοι με τις στημέ-νες εκπομπές!

(22/9/2008)

101

Νεκρολαγνεία με την άδεια του υπουργείου

(Ελευθεροτυπία, 24/9/2008)

Ενώ το υπουργείο Παιδείας αποφάσισε την προαιρετική παρακολούθηση του μαθήματος των Θρησκευτικών, ο μητροπολίτης Μεσογαίας Νικόλαος ζήτησε και έλαβε άδεια από τα Γυμνάσια και Λύκεια της ανατολικής Αττικής να απευθύνει επιστολή στους μαθητές, κα-λώντας τους να πάνε να προσκυνήσουν τα λείψανα «του πιο αγαπητού αγίου της Ρωσίας, του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ».

Εγώ αναρωτιέμαι, «αγαπημένος άγιος» της Ρωσίας είναι, γιατί να μας ενδιαφέρει εμάς; Εμείς είμαστε ελληνορθόξοι, έτσι δεν είναι; Και ο τελευταίος τσάρος αγιο-ποιήθηκε εκεί, λέτε να φέρουν τα κόκκαλά του να τα προσκυνήσουν οι φιλοβασι-λικοί μαθητές;

Ο μητροπολίτης Νικόλαος, στην επιστολή που απευθύνει -με ημερομηνία 22 Σεπτεμβρίου 2008- προς τους μαθη-τές αφού λέει ότι «όλοι μας απορρίπτουμε την Εκκλησία που άλλα λέει και άλλα κάνει, που είναι στενόμυαλη και στενόκαρδη, που συμβαδίζει με το συμφέρον και την υ-ποκρισία», συνεχίζει περιγράφοντας τη ζωή του αγίου Σεραφείμ του Σάρωφ.

Αφού απορρίπτει κι αυτός το συμφέρον και την υποκρισία, γιατί φέρνει πτώματα και καλεί τους μαθητές να τα προσκυνήσουν; Δεν θα ει-σπράττει οβολούς; Και καλά να προσκυνάς εικό-νες (ξύλα και τζάμια) θεών και αγίων, τα κόκαλα του κάθε "καλού ανθρώπου" γιατί πρέπει να τα προσκυνάνε οι "πιστοί" και τα παιδιά ειδικότερα;

Και συνεχίζει: «Αυτός ο άγιος θα βρίσκεται με τα τίμια λείψανά του κοντά μας για ένα μήνα. Το δώρο που μας κάνουν οι Ρώσοι αδελφοί μας είναι ανεκτίμητο. Είναι η πρώτη φορά που το σώμα του βγαίνει από τη Ρωσία. Γι' αυτό και θα τον συνοδεύσει έως τη χώ-ρα μας μια ολόκληρη αποστολή από 30 άτομα. Αξίζει, αγαπητά μου παιδιά, να γνωρίσετε τη ζωή ενός τέτοιου μοναδικού προτύπου. Γι' αυτό και ζήτησα από τους Θεολόγους σας, με την άδεια των διευθυντών, να αφιερώσουν μία ώρα μαθήματος στο πρόσωπό του. Αξί-ζει να πάρετε από τη χάρη και τη δύναμή του.

Αμάν, 30 άτομα συνοδεία για τα «τίμια λείψανα»! Ποντάρουν και σε καλό καιρό να κάνουν μέσα στο φθινόπωρο κανένα μπάνιο! Τώρα επί της διατυπώσεως: δεν έρχεται το σώμα του αγίου που γράφει ο μητροπολίτης, αφού είναι πεθαμένος, αλλά το πτώμα του! Αντιλαμβάνονται εκεί στη μητρόπολη τη μικρή αλλά πολύ σημαντική διαφορά; Και αυτό το «ζήτησα από τους Θεολόγους σας», τί σημαίνει; Ότι οι καθηγητές της Μ.Ε. παίρνουν εντολές και από τον μητροπολίτη και όχι μό-νο από το Υπουργείο; Θα έπρεπε τότε να συμμετάσχει ο μητροπολίτης και στη μισθοδοσία τους... να μην περιορίζεται σε ανέξοδα «πνευματικά» θέματα!

102

Γι' αυτό και σας προσκαλώ όλους να βρείτε μία ευκαιρία να τον προσκυνήσετε. Όσοι μπορείτε, την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου στις 6 το απόγευμα, να έλθετε στην υποδοχή του στον Ιερό Ναό του Αγίου Τρύφωνα Παλλήνης, θα ωφεληθείτε αφάνταστα. Όσοι πάλι δεν μπορείτε εκείνη την ώρα, ελάτε στον Ναό, όποτε θέλετε, μέχρι το απόγευμα της Τετάρτης 8 Οκτωβρίου. Από την ώρα εκείνη μέχρι και την Κυριακή 2 Νοεμβρίου, το Λείψανό του θα βρίσκεται στο ναό της Παναγίας Σουμελά, στο Μενίδι».

«Θα ωφεληθείτε αφάνταστα...»: δηλαδή πώς ακριβώς θα ωφεληθούν ειδικά οι μαθητές; Τόσο «αφάνταστο» είναι ώστε δεν βρίσκει ο μητροπολίτης 1-2 λέξεις να το περι-γράψει; Διαβλέπω ως μοναδικό όφελος να ζητήσουν αμέ-σως οι μαθητές να διαγραφούν από την παρακολούθηση του μαθήματος των Θρησκευτικών.

Κάπου αναφέρει στην επιστολή του ο μητροπολίτης ότι ο μακαρίτης, του οποίου τα κόκαλα περιφέρονται στις φυλές των Ορθοδόξων, όπως στους Μάο Μάο στη ζούγκλα της Αφρικής, είχε μεγάλη «αγάπη στα μικρά παιδιά». Με αυτή την αφορμή και λόγω πείρας ζωής θα συνιστούσα, λοιπόν, στα παιδιά να είναι πάαααρα πολύ προσεκτικά -όχι με τον μακαρίτη, αυτός είναι πια ακίνδυνος- αλλά με τον περίγυ-ρο που συνοδεύει το πτώμα και συμμετέχει στις ειδωλο-λατρικές ιεροπραξίες.

Να σημειώσω ακόμα δύο στοιχεία:

1) Ο συγκεκριμένος μητροπολίτης ήταν κάποτε Φυσικός και εργαζόταν ως ερευνη-τής στις ΗΠΑ. Κάποια στιγμή εγκατέλειψε την επιστήμη και έφτασε να περιφέρει στην Ελλάδα πτώματα για προσκύνημα! Με κάποια ευκαιρία πρέπει να ερωτηθεί ο συγκεκριμένος μητροπολίτης, ποια άποψη έχει για το γεγονός ότι ο «θεόπνευ-στος» Ιωάννης Χρυσόστομος δεν δεχόταν ότι η Γη είναι σφαιρική, επειδή αυτό αντιβαίνει στη Βίβλο! Τελικά είναι σφαιρική η Γη ή επίπεδη, όπως προκύπτει από τη Βίβλο; Ένα καλό ερώτημα για ένα φυσικό και θεολόγο!

2) Στο μητροπολιτικό ναό της Παλλήνης γίνονται τακτικά αγιασμοί αυτοκινήτων και μοτοσικλετών - είχε δείξει κάποτε τις σκηνές η τηλεόραση. Έτσι, μπορεί καθένας να αντιληφθεί την εισπρακτική «πνευματικότητα» (που λένε και οι χριστιανοί) που έχει αναπτύξει ο συγκεκριμένος μητροπολίτης!

(26/9/2008)

103

Να πιστεύετε στην Αμερική!

της Marcia Pally Στενοχωριέμαι που οι Ευρωπαίοι και οι Ασιάτες δεν είστε θε-οσεβούμενοι. Όχι ότι, θεός φυλάξει, με νοιάζει για τις καταδι-κασμένες ψυχές σας, αλλά επειδή ο καπιταλισμός αποτελεί ένα θεσμό που απαιτεί πίστη – και ο οποίος, παρεμπιπτόντως, μου εξασφαλίζει και μια μικρή σύνταξη. Ήδη από τη θεμελίωσή του απαιτεί ο καπιταλισμός πίστη: πρέπει να πιστεύεις ότι η επένδυσή σου θα αναστηθεί από τον τάφο και θα ανέβει στον ουρανό με κέρδη. Όμως, από το έτος 1971 και μετά, απαιτεί ο καπιταλισμός μια σχεδόν φονταμενταλιστική αφοσίωση. Για να πληρωθούν τα έξοδα του πολέμου στο Βιετνάμ, εκτύπωσαν οι ΗΠΑ περισσότερα δολά-ρια από το αντίκρισμα σε χρυσό που διέθεταν. Γι’ αυτό ακριβώς διαχώρισε ο Νίξον την τιμή του δολαρίου από αυτή του χρυσού. Από τότε αποδέχονται οι Ευρωπαίοι και οι Ασιάτες το δολάρια για λόγους πίστης και μό-νο: 9,4 τρισεκατομμύρια δολάρια υπήρχαν στις αρχές του 2008 σε ξένα χέρια, εξασφαλι-σμένα με το τίποτα, εκτός από την πίστη στην Αμερική. Αμήν! Αυτή η αδιάσπαστη πίστη απελευθέρωσε στις ΗΠΑ τους ίδιους μηχανισμούς που γνωρί-σαμε από την εκκλησία, όταν βρισκόταν στα καλύτερά της χρόνια: πλεονεξία, αδράνεια και διαφθορά. Η Αμερική, με μια εξαίρεση το 1982, κατανάλωσε περισσότερα από όσα παρήγαγε κι έτσι συσσώρευσε ένα βουνό από χρέη περίπου 6,7 δισεκ. δολαρίων. Αλλά κανείς δεν χάνει την πίστη του σ' αυτήν! Αμήν! Η κίνηση απελευθέρωσης από την κρίση, την οποία επιχειρεί τώρα ο υπουργός οικονομι-κών των ΗΠΑ, Henry Paulson, αποτελεί επίσης μια εκκλησιαστική υπόθεση. Λέει: «Α-φήστε να περάσει η νομοθετική πρότασή μου και δώστε μου απεριόριστη εξουσία –χωρίς κανέναν έλεγχο– τώρα και στο μέλλον!» Πιστέψτε στο δρόμο της σωτηρίας, πιστέψτε τον! Αμήν! Την τελευταία φορά, όταν έσπρωξαν οι Ρεπουμπλικάνοι έναν επείγοντα νόμο στη βάση της εμπιστοσύνης, αποκτήσαμε στο τέλος το «Patriotic Act», εκείνο το νόμο, ο οποίος παραλίγο να διαλύσει τη δημοκρατία μας. Αν διαλύσουν τώρα με την ίδια επιτυχία την οικονομία μας, τι θα γίνει τελικά με τη μικρή μου σύνταξη;

(28/9/2008)

104

Στην Ισπανία (και στην Ελλάδα) είναι αδύνατον να απο-χωρήσεις από την εκκλησία

Όταν καταγγέλλεται ο εκκλησιαστικός μηχανισμός της Ισπανίας ότι εμπλέκεται σε θέμα-τα της πολιτικής και κοινωνίας, απαντάνε οι επίσκοποι ότι το δικαιούνται αυτό γιατί εκ-προσωπούν περίπου το 77% του πληθυσμού της χώρας (σ' εμάς μιλάνε για 98% αλλά σί-γουρα ούτε τον εαυτό τους δεν εκπροσωπούν!) Γι' αυτό προσπαθούν εδώ και καιρό πολ-λοί Ισπανοί να διαγραφούν από τους καταλόγους της ενορίας, στην οποία γεννήθηκαν και έχουν καταχωριστεί.

Όμως, ούτε στις διαδικασίες του εκκλησιαστικού μηχανισμού, ούτε σ' αυτές τους κρά-τους προβλέπεται αποχώρηση από την εκκλησία ή από τη θρησκεία. Οι διαδικασίες κα-ταγραφής των "πιστών" έχουν καθιερωθεί από τα χρόνια του Μεσαίωνα, όταν τυχόν επι-θυμία αποχώρησης ήταν ταυτόσημη με θανατική καταδίκη. Σήμερα πολλοί ούτε ενδιαφέ-ρονται καν.

Όμως, κάποιοι μαχητικοί Ισπανοί που ήθελαν να βάλουν το νερό στο αυλάκι, δήλωσαν ότι για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων τους, δεν ήθελαν να περιλαμβά-νονται τα στοιχεία τους στους καταλόγους της ενορίας. Μερικές μητροπόλεις το δέχτη-καν και άρχισαν να διαγράφουν αυτούς που υπέβαλαν σχετική αίτηση.

Στη χώρα μας επίσης δεν φαίνεται να υπάρχει διαδικασία αποχώρησης... Ένας φίλος από κά-ποιο νησί που ήθελε πριν από μια δεκαετία πε-ρίπου να αποχωρήσει για να τεκμηριώσει δι-καίωμα να μην ορκιστεί θρησκευτικά, έκανε σχετική δήλωση περί αποχώρησής του στην κοινότητα που ήταν δηλωμένος. Αφού πήρε βεβαίωση ότι έκανε αυτή τη δήλωση, την προ-σκόμισε στην ενορία. Εκεί ο ιερεύς, παλιός οι-κογενειακός φίλος, του έβγαλε αρχικά σχετικό ηθοπλαστικό λογύδριο, στη συνέχεια έπρεπε όμως να λάβει υπόψη του την απειλή του φίλου ότι θα αποχωρήσουν άλλα 30-35 μέλη της οι-κογένειας, αν αρνηθεί να εκδώσει βεβαίωση. Έτσι, ο παπάς εξέδωσε βεβαίωση ότι ο συγκε-κριμένος δεν ανήκει πια στο ποίμνιο της ενορίας του. Όλα αυτά άτυπα, βέβαια, γιατί δεν προβλέπονται πουθενά. Σε ένα μεγάλο Δήμο που δεν υπάρχουν προσωπικές σχέσεις και γνωριμίες, δεν πρόκειται να έχουν επιτυχία τέτοιες προσπάθειες.

Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, μερικές ισπανικές μητροπόλεις διαφώνησαν και δεν δέχθηκαν να διαγράψουν τους αιτούντες από το ποιμνιοστάσιο. Έτσι ακολουθήθηκε η διαδικασία στην Αστική Δικαιοσύνη και, ενώ όλα τα χαμηλότερα δικαστήρια έδωσαν δίκιο στους πολίτες, το ανώτατο δικαστήριο, το αντίστοιχο του δικού μας Συμβουλίου Επικρατείας ας πούμε, έδωσε δίκιο στον εκκλησιαστικό μηχανισμό. Άμα σκεφτούμε ποιοι και πώς ανε-βαίνουν τη δικαστική κλίμακα, δεν είναι και περίεργο γιατί βγαίνουν τέτοιες αποφάσεις.

105

Οι δικαστές αποφάσισαν ότι τα αρχεία των εκκλησιαστικών ενοριών καταγράφουν, σύμ-φωνα με το νόμο, ποιος έχει ενταχθεί με νηπιοβαπτισμό στην εκκλησία και έχει αναγο-ρευτεί (σε ηλικία 0-2 ετών) σε χριστιανό... Άρα δεν χρειάζεται να γίνει δεκτή η αίτηση διαγραφής, αφού το γεγονός του νηπιοβαπτισμού είναι τετελεσμένο και αμετάκλητο - άπαξ χριστιανός (βρέξιμο με νεράκι), πάντα χριστιανός, ακόμα κι αν ενδιάμεσα γίνεις κά-τι διαφορετικό.

Εννοείται ότι θα υπάρξει συνέχεια και η τελική λύση θα δοθεί από το Ευρωπαϊκό Δικα-στήριο για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Στρασβούργο με, μάλλον, προβλέψιμο αποτέ-λεσμα. Σιγά μην παραμένει κάποιος υποχρεωτικά σε έναν θρησκευτικό μηχανισμό που δεν τον ενδιαφέρει πια. Επειδή, όμως, είναι πολύ πιθανόν να ορίσει το Δικαστήριο ότι εί-ναι υποχρεωμένο το κράτος να προβλέψει νομικές διαδικασίες για αποχώρηση -ίσως η προσφυγή στο Δικαστήριο από τους ενδιαφερόμενους να γίνει ταυτόχρονα κατά του κρά-τους και της εκκλησίας- δεν είναι απίθανο να νομοθετήσει έγκαιρα η ισπανική κυβέρνη-ση, όπως έκανε με άλλα θέματα που περιόριζαν τις αρμοδιότητες του εκκλησιαστικού μηχανισμού.

Εμάς, στην Ελλάδα, μας ενδιαφέρει να περιμένει η ισπανική κυβέρνηση δικαστική από-φαση. Κι αυτό γιατί η όποια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την Ισπανία θα ισχύει αυτόματα, εννοείται, για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και, φυσικά, και για την Ελλά-δα. Με απλή αναφορά στη σχετική δικαστική απόφαση θα εκτελούν οι κρατικοί ή εκκλη-σιαστικοί φορείς ή, το αργότερο, το διοικητικό εφετείο, τα επιθυμητά. Τέκνα μου, είναι προφανές, ο Βελζεβούλης κινεί τα νήματα και στην Ισπανία, όχι μόνο παρ' ημίν!

Η φωτογραφία δείχνει καθολικούς Ισπανούς ιερείς με μεγαλοβδομαδιάτικη περι-βολή. Τα χωνιά στο κεφάλι συμβολίζουν κάποια τοπική παράδοση. Δεν είναι τυ-χαίο ότι ίδια χωνιά χρησιμοποιούσαν και τα μέλη της Κου Κλουξ Κλαν. Κι αυτοί «καλοί χριστιανοί» ήταν!

(1/10/2008)

106

Παρθενορραφείον Σπάνια γίνεται δημόσια κουβέντα σχετικά με την επέμβαση για «αποκατάσταση» της παρθενίας, αλλά στο Internet συνηθίζεται και πολύ! «Χρειάζομαι βοήθεια, ξέρετε κά-ποιον γιατρό;» παρακαλάει μια κοπέλα σε ιατρικές σελίδες. Μια άλλη γράφει: «Έκανα δυστυχώς σεξ αλλά το μετανιώνω τώρα!» Δεν γράφει από πότε και πόσες φορές, αυτό που μετράει τώρα είναι: «Υπάρχει γιατρός να επαναφέρει τα πράγματα στην "αρχική" κα-τάσταση;» Οι εκκλήσεις προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από γυναίκες σε μουσουλμα-νικές χώρες. Πάνε οι εποχές που πλούτιζαν γυναικολόγοι στην Ελλάδα με παρθενορρα-φές, μάλλον αρνητικό προσόν θεωρείται πλέον στις μέρες μας η παρθενιά.

Η γυναικολόγος Christiane Tennhardt στο Lichtenberg της Γερμανίας δηλώνει ότι «η ζήτηση για παρθενορραφές αυξάνει, 1-2 φορές το μήνα πραγματοποιούμε επεμβά-σεις». Πολύ περισσότερες είναι οι κοπέλες μεταξύ 18 και 24 ετών που ζητάνε συμβουλές πάνω στο ζήτημα. Κάθε επέμβαση κοστίζει περί τα 13Ο ευρώ, αλλά σε πολυπλο-κότερες περιπτώσεις, π.χ. όταν γίνεται επαναληπτική ε-πέμβαση, το κόστος είναι μεγαλύτερο. Στο Internet υπάρχουν πολλές προσφορές ιατρικών υπη-ρεσιών για αποκατάσταση της παρθενίας, πάντα και στην αραβική γλώσσα. Επίσης στα ισπανικά είναι χρήσιμες τέτοιες προσφορές, γιατί διαβάζονται οι σελίδες από γυ-ναίκες στη Νότια Αμερική, όπου απαιτείται παρθενία την

πρώτη νύχτα του γάμου, τόσο από τους καθολικούς όσο και από τους αφρικάνικους (βου-ντού) κανόνες... Η σημασία αυτής της προσφοράς σε νέα κορίτσια από μουσουλμανικές χώρες είναι ανυ-πολόγιστη. Απ' τη μια μεριά, η αργή αλλά δεδομένη κοινωνική απελευθέρωση, ακόμα και στις αυστηρά μουσουλμανικές χώρες, οδηγεί αρκετούς νέους σε προγαμιαίες σχέσεις. Απ' την άλλη, η πίεση για παρθενία την πρώτη νύχτα του γάμου είναι τέτοια, ώστε συχνά κα-ταλήγουν νέα κορίτσια σε απόπειρα αυτοκτονίας ή γαμπροί, με το όραμα για «καθαρό κούτελο», σε φόνο «τιμής». Μια εναλλακτική λύση είναι, λέει ένας γιατρός, να εξηγήσουμε στις κοπέλες πώς να προ-καλέσουν μικρή αιμορραγία κατά την περίφημη «πρώτη νύχτα του γάμου». Νάχει και η πεθερά να κρεμάσει κάποια σεντόνια, ντε!

(8/10/2008)

107

Διαχρονική οπισθοδρομικότητα

Επιστολή αναγνώστη στην Ελευθεροτυπία, 8/10/2008 Πήγα προ καιρού στο Άγιο Όρος (Μονή Ξενο-φώντος - παλαιοημερολογιτών μοναχών) ως πε-ριηγητής ή προσκυνητής αν θέλετε. Πλούσια μονή με όλες τις ανέσεις. Όταν τελείωσε η δο-ξολογία (ήταν Χριστούγεννα), στη μεγάλη σάλα όπου κάθε καλόγερος θα εξομολογούσε κάθε προσκυνητή, η διακόσμηση της αίθουσας ήταν με πορτρέτα όλων των βασιλιάδων: Κωνσταντί-νος, Γεώργιος, Παύλος, Φρειδερίκη, Κωνσταντί-νος ο Μικρός, Άννα - Μαρία και ένα σωρό πρί-γκιπες του γένους των Γλίξμπουργκ. Θυμήθηκα τα αστυνομικά τμήματα πριν από τη μεταπολί-τευση που είχαν πάντα την ίδια διακόσμηση και αναμνήσεις φόβου πέρασαν φευγαλέα από το μυαλό μου.

Ερχόμενος, ο εξομολογητής μεγαλοκαλόγερος πρόσεξε τη δυσφορία μου και μου είπε: «Γιατί γκρινιάζεις; Οι βασιλείς της Ελλάδος πάντα βοηθούσαν το έργο του Κυρίου και τις μο-νές». «Μα τώρα κάνετε ανακαίνιση με χρήματα της ελληνικής πολιτείας» του απάντησα. «Ασ' τα αυτά τώρα και πες μου τις αμαρτίες σου» είπε. «Θέλω να με πείσεις ότι υπάρχει θεός» του απάντησα. «Ρε, δεν κοιτάς που μπήκαν οι Ρώσοι στο Αφγανιστάν;» αυτή ήταν η απάντησή του και νευριασμένος σηκώθηκε κι έφυγε!

Πέραν των ακινήτων στη Θεσσαλονίκη, η Μονή Ξενοφώντος σήμερα διεκδικεί στη Σι-θωνία 53.000 στρέμματα γης. Αυτή η γη ανήκει στους αγρότες. Η Ελλάδα είναι ελεύθερο κράτος με συντεταγμένη πολιτεία, γι' αυτό καλό θα είναι ο καλόγεροι να μη βγάζουν χρυσόβουλα, φιρμάνια και χοτζέτια απαιτώντας δικαιώματα σε βάρος των ακτημόνων και φτωχών αγροτών. Ας ασχοληθούν με τη νηστεία και την προσευχή.

Διονύσης Σταμάτης Βόλος

Εγώ έχω μόνο να του πω, καλά να πάθει, αν το θεωρεί πάθημά του! Πήγε στους αγράμματους κηφήνες για να λύσει τα υπαρξιακά και φιλοσοφικά προβλήματα της ανθρωπότητας. Έλαβε και την πρέπουσα απάντηση! Θα βγουν τώρα οι απα-νταχού ρασοφόροι και θα πουν, βεβαίως, μα πήγε στους «αιρετικούς» παλαιοημε-ρολογίτες. Στο δικό μας μαγαζί δεν λέμε τέτοια πράγματα, εισπράττουμε και λέμε στον καθένα, ό,τι θέλει να ακούσει. Δεν θα έχουν άδικο, έχουν προσαρμόσει το μάρκετινγκ, δεν μένουν κολλημένοι στα παλιά, όταν δεν αποδίδουν χρήμα!

(8/10/2008)

108

Συμμαχία μονοθεϊστών κατά λαϊκού κράτους και ελευθεριότητας

Ο γενικός συντονιστής της 12ης καθολικής επισκοπικής συνόδου του Καναδά, αρχιεπίσκοπος του Κεμπέκ καρδινάλιος Marc Ouellet, έθεσε στην εναρκτήρια ομιλία του ως μακροπρόθεσμο στόχο των μονοθεϊστικών θρησκειών μια συμμαχία ενάντια στο κοσμικό κράτος και την ελευθεριότητα της σύγχρονης (δυτικής) κοινωνίας και υπέρ ενός κεντρικού ρόλου της πίστης, δηλαδή υ-πέρ ενός θεοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης του κόσμου. Κριτήριο γι’ αυτή τη συμμαχία είναι ότι οι τρεις μονοθεϊστικές και ιστορικά αλληλομαχόμενες θρησκείες έχουν έναν κοινό πρό-γονο, τον Αβραάμ! Ο οποίος Αβραάμ δεν είναι ιστορικό πρόσωπο αλλά αναφέρεται μόνο στη μυθολογία των Ισραηλιτών. Ήταν Χαλδαίος και καταγόταν, σύμφωνα με την Π.Δ., από τη πόλη των Σουμερίων Ουρ (σημερινό Ιράκ), από όπου με-τανάστευσε στην πόλη Χαράν στη σημερινή Τουρκία. Εκεί είδε κάποιο όραμα και μετα-κόμισε στην Παλαιστίνη. Όλα αυτά στο τέλος της νεολιθικής εποχής, πριν από την εποχή του χαλκού! Κρίθηκε λοιπόν επαρκώς έγκυρο και αναγνωρισμένο πρόσωπο ο Αβραάμ, ώστε να τεθεί από τον αρχιεπίσκοπο του Κεμπέκ στο επίκεντρο μιας σύγχρονης συμμαχίας κατά της ελευθεριότητας. Τρέμετε ελευθεριάζοντες και ελευθεριάζουσες! Εδώ σχολιάζουμε αρνη-τικά αυτούς που δεν δέχονται τον Διαφωτισμό και το σύγχρονο πολιτισμό (με όλα τα κα-λά και αρνητικά του) και ότι θέλουν να μας γυρίσουν πίσω στο Μεσαίωνα. Την ίδια στιγ-μή ο κ. Ouellet μελετάει και προτείνει να πάμε πάνω από 4.000 χρόνια πίσω, στη νεολιθι-κή εποχή! Γιατί οι πιστοί στον ιουδαϊσμό και τον μωαμεθανισμό ήταν από τα θύματα των χριστιανών, τουλάχιστον κατά ένα μέρος της μεσαιωνικής εποχής, οπότε πώς να συναι-νέσουν σε συμμαχίες για επιστροφή σε εποχές που ταπεινώθηκαν; Κατ' ευθείαν στο πε-λέκημα των λίθων λοιπόν! Ο καρδινάλιος είναι πεπεισμένος ότι μόνο με μια τριμερή συμμαχία μπορούν οι μονοθεϊ-στικές θρησκείες να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του πολιτισμού, ο οποίος τους αφαι-ρεί τη σημασία και το ρόλο στην κοινωνία και τις περιθωριοποιεί. Άμα σε κάνει καλά ο γιατρός, τί τον θέλεις τον Χριστούλη και την παναγίτσα; Διαφεύγουν λοιπόν οι πιστοί, καταργούνται επισκοπές και ναοί, αρχίζουν οι παπάδες κλοπές και απάτες με κτήματα και κινητές αξίες -άσε τις σεξουαλικές τρέλες-, άντε να ελέγξεις μετά το ποίμνιο! Γι’ αυτό είναι πιο απαραίτητος τώρα παρά ποτέ ο «οικουμενικός διάλογος», λέει ο καρδι-νάλιος. Μόνο που οι ρυθμίσεις, οι οποίες θα έπρεπε να αποτελέσουν τη βάση της συμμα-χίας, θα είναι προς την αναπαλαίωση, προς τις μωαμεθανικές και ιουδαϊκές παραδόσεις, οι οποίες βρίσκονται πολύ εγγύτερα στους Χαλδαίους και τους άλλους θεόπληκτους της Μέσης Ανατολής. Θα πρόκειται για διάλογο παράδοσης των ευρωπαϊκών και άλλων προηγμένων κοινωνιών στην οπισθοδρομικότητα. Εννοείται, δεν πρόκειται εμείς να ζήσουμε τις επόμενες δεκαετίες καμιά συμμαχία, έτσι όμως που εξελίσσονται τα πράγματα, σε μια εποχή ανακατατάξεων και ανατροπών που

109

συμπτύσσονται εταιρίες, τράπεζες, σωματεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα για να προχω-ρήσουν μπροστά στην κατάκτηση νέων στόχων, δεν είναι και απίθανο να συμμαχήσουν οι θρησκείες για να πάνε πίσω, να επαναφέρουν τον πρωτογονισμό της νεολιθικής εποχής ή έστω τη σαρία του μωαμεθανικού Μεσαίωνα.

Διαβλέπω ότι κάποιοι θεόπληκτοι παρ’ ημίν, μια και θεωρούν απαραίτητο να ελέγχεται η ζωή τους από θεούς και δαίμονες, θα φρί-ξουν γι' αυτό το οπισθοδρομικό άλμα προς τη λίθινη εποχή (είπε κι ο Χριστόδουλος «πίσω στις παραδόσεις», αλλά όχι κι έτσι!) και θα νοσταλγήσουν την αρχαιοελληνική εθνική θρησκεία. Η οποία, παρά το συντη-ρητισμό που χαρακτηρίζει εξ ορισμού κάθε θρησκεία, είχε ένα φιλάνθρωπο και εκπολι-τιστικό πρόσωπο, ήταν προϊόν της προοδευ-τικής (αρχαίας) ελληνικής κοινωνίας και της

ελληνικής φύσης. Δεν ήταν χαλδαιακής προελεύσεως! Να δω κάποια στιγμή τους ΟΟΔΕΓίτες να ανάβουν θυμίαμα στον κιθαρωδό Απόλλωνα, τη γλαυκώπιδα Αθηνά και τον ζαβολιάρη Πάνα και δεν θα θέλω να δω τίποτα άλλο πια. Θα τα έχω δει όλα!

(9/10/2008)

110

Karlheinz Deschner: «Πρέπει να αλλάξουν τα πράγματα»

(του David Signer, εφημερίδα Weltwoche Ζυρίχης, 40/08)

Ο κριτικός του εκκλησιαστικού μηχανισμού Karlheinz Deschner (γενν. το έτος 1924) έχει ένα πολύ εκτεταμένο έργο με αντικείμενο την Ιστορία και τα έργα της χριστιανικής θρησκείας και των ηγετών της. Αποκορύφωμα αυτής της συγγραφι-κής παραγωγής είναι ένα δεκάτομο έργο με τίτλο «Η εγκληματική Ιστορία του χριστιανισμού» (στα ελληνικά: Εκδόσεις «Κάκτος»), για τον οποίο χριστιανισμό γράφει ο Deschner ότι αποτελεί «Ένα μήνυμα χαράς με πολεμική εξάρτηση». Με αφορμή την κυκλοφορία του 9ου τόμου της σειράς, αναδημοσιεύουμε εδώ το πρώ-το μέρος μιας λίγο παλαιότερης συνέντευξης του Karlheinz Deschner (K.D.), η οποία πρωτοδημοσιεύτηκε στη γνωστή ελβετική εφημερίδα Weltwoche:

Κύριε Deschner, ποιος νομίζετε ότι είναι ο πυρήνας του χριστιανισμού; K.D.: Πρόκειται για ένα μήνυμα χαράς με πολεμική ε-ξάρτηση. Απ’ τη μια πλευρά πολλοί ωραίοι μύθοι, π.χ. το παραμύθι με την ανάσταση, πολλές όμορφες επιταγές, όπως η αγάπη του πλησίον και του εχθρού, η επιταγή να μην κλέβουμε, να μην σκοτώνουμε, αλλά και η εξυπνάδα να μην τηρεί τίποτα από αυτά. Ο χριστιανισμός αποτελεί το συνασπισμό μιας χορωδίας με μια πυρκαγιά. Τι βρίσκετε σήμερα τόσο κακό στο χριστιανισμό; Το προς το παρόν 8-τομο έργο σας ονομάζεται «Η εγκλη-ματική Ιστορία του χριστιανισμού» Δεν έχει χάσει την επιρροή της η εκκλησία, τουλάχιστον στη Δυτική Ευ-ρώπη; K.D.: Καταρχάς: Δεν περιγράφω το σημερινό χριστιανι-σμό αλλά το παρελθόν του, δηλαδή κάτι που συχνά είναι διαφορετικό και μερικές φορές πάλι όχι. Σήμερα εγκληματικές είναι οι επιπτώσεις της χριστιανικής ιδεολογίας, οι πολ-λαπλές επενέργειες της δογματικής τρέλας του. Δεν ικανοποιείται με την απλή πίστη, αλ-λά θέλει να προσηλυτίσει, να επιτίθεται, να κατακτά. Εγκληματική είναι σήμερα η καταστροφική σεξουαλική και κοινωνική ηθική του, η πρα-κτική του να προστατεύει στην αγκαλιά της μητέρας το μωρό, το οποίο αργότερα το στέλνει με ευλογίες να σκοτωθεί στον πόλεμο. Μετατρέπει τις μικρές θυσίες των πλού-σιων για τους φτωχούς σε μεγάλες θυσίες των φτωχών για τους πλούσιους. Αυτό που χά-νει ή φαίνεται να χάνει ο εκκλησιαστικός μηχανισμός στην Ευρώπη, το κερδίζει κάπου αλλού, στην «God’s own country». Πώς βλέπετε τη σχέση χριστιανισμού-ιουδαϊσμού-μωαμεθανισμού; Η βία και ο απο-κλεισμός των διαφορετικά σκεπτόμενων εντοπίζονται εξ ίσου στις μονοθεϊστικές θρησκείες ή υπάρχουν κλιμακώσεις; K.D.: Και οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες έχουν κάποιο σοβινιστικό περιεχόμενο. Κάτι

111

βίαιο και εκβιαστικό. Λόγω της αλαζονείας τους περί θεϊκής προτίμησης εκδηλώνουν μια αξίωση απολυτότητας, η οποία αποκλείει εκ προοιμίου κάθε πραγματική ανοχή του δια-φορετικού. Ποιο είναι το κίνητρό σας γι’ αυτή την τεράστια εργασία όλα αυτά τα χρόνια; Η α-γανάκτηση; K.D.: Πράγματι, ποιο είναι το κίνητρο; Απλά και μόνο: η αδικία. Μια ανήκουστη αδικία, επί χιλιετίες, η οποία είναι πακεταρισμένη σε ψευδοευσεβή ρητά και σε ξεδιάντροπα ψεύδη. Θα τα βρείτε στις πολλές δεκάδες των βιβλίων μου. Χαρακτηρίζετε τον εαυτό σας ως αγνωστικιστή. Τι ακριβώς εννοείτε με αυτό; K.D.: Ως αγνωστικιστής αφήνω το ερώτημα για το θεό και για την αθανασία ανοικτό. Δεν απαντάω εκ προοιμίου αρνητικά, αν και μια άρνηση είναι πάρα πολύ πιθανή. Υπο-ψιάζομαι με τον Shakespeare πολλά πράγματα μεταξύ ουρανού και γης, για τα οποία η σοφία μας ούτε να ονειρευτεί μπορεί, αλλά ταυτόχρονα θεωρώ αυτά τα ερωτήματα με τον Goethe αδύνατον να εξερευνηθούν, ο εγκέφαλός μας δεν επαρκεί. «Με τον ίδιο τρόπο», λέει ο Δαρβίνος, «θα μπορούσε ο σκύλος μου να προβληματίζεται για τη σοφία του Νεύ-τωνα» – χωρίς να θέλω να πω κάτι σε βάρος του σκύλου. Ήσασταν παλαιότερα πιστός; Αν ναι, πότε και πώς προέκυψε η διάσταση; K.D.: Πιστός ήμουν όταν ήμουν παιδί. Στην ηλικία των 10 ετών ήθελα να γίνω παπάς. Στα 11 όχι πια. Στα 15 διάβασα Νίτσε και, ως φοιτητής, Σοπενχάουερ και Καντ. Αυτά αρκούσαν για να αποχαιρετήσω το χριστιανισμό. Ένα τελευταίο υπόλειμμα αμφιβολίας εξαφανίστηκε όταν τελείωσα τη συγγραφή του βιβλίου «Ο πετεινός λάλησε γι' άλλη μια φορά» (Abermals krähte der Hahn), στο μεγαλύτερο μέρος συγκριτική θρησκευτική ιστο-ρία. 25.000 ώρες εργασίας σε 5 χρόνια. Δεν σήμαινε η εκκλησιαστική μεταρρύθμιση (Reformation) μια πρόοδο, έναν εξαν-θρωπισμό του χριστιανισμού; K.D.: Όχι, καθόλου! Σήμαινε τη συνέχιση των εγκλημάτων. Ο Λούθηρος αποκάλυψε, βέβαια, τις ιστορίες με τους αγίους ως μυθεύματα, αλλά στα μυθεύματα της βίβλου έμεινε πιστός. Επίσης στην πίστη για την ύπαρξη του σατανά, για τις «μάγισσες», στην εξολό-θρευση των «αιρετικών». Έμεινε πιστός στον αντισημιτισμό, στη στρατιωτική θητεία, στη δουλοπαροικία, στο ρόλο των φεουδαρχών. Όλα αυτά μαζί ονομάζονται «μεταρρύθ-μιση». Και στην Ελβετία; Ήταν ο Zwingli (Τσβίνγκλι) καλύτερος; (η εφημερίδα Weltwoche εκδίδεται στην πόλη του Zwingli, τη Ζυρίχη) K.D.: O Zwingli, ο οποίος για κάποιο διάστημα ήταν στρατιωτικός ιερωμένος, δεν ήθελε να ταυτίζεται με τον Λούθηρο, δυσανασχετούσε μάλιστα όταν οι παπικοί τον χαρακτήρι-ζαν λουθεριανό. Ήταν λοιπόν αυτοδύναμος, ιδίως σε πρακτικά θέματα. Όπως ο Λούθη-ρος κρυβόταν πίσω από τους πρίγκιπες, ο Τσβίνγκλι κρυβόταν πίσω από το συμβούλιο της αυτόνομης πολιτείας της Ζυρίχης. Όπως ο Λούθηρος, καταπολέμησε τον ξεσηκωμό των αγροτών, όπως ο Λούθηρος, καταπίεσε τους «βαπτιστές», όπως ο Λούθηρος (και ό-λοι οι καλοί χριστιανοί), υποστήριζε τους πολέμους. Όπως ο Λούθηρος, διέσπασε τη χώ-

112

ρα και επέπεσε, εδώ διαφέροντας βέβαια από τον Λούθηρο, ως εξολοθρευτής των καθο-λικών. Τελικά είχε τη σταθερή άποψη ότι «η εκκλησία μπορεί να ανανεωθεί μόνο με αί-μα, όχι αλλιώς». Το αίμα έχει για όλους αυτούς μια όμορφη γεύση, κυρίως το αίμα των άλλων. Και ο Καλβίνος; (εκκλησιαστικός μεταρρυθμιστής από τη Γενεύη, Γάλλος στην καταγωγή) K.D.: Αχ, αυτός ο ακραία αναίσθητος, αρρωστιάρης, κιτρινιάρης, μαυροντυμένος ασκη-τής, ο οποίος δεν είχε καμιά αντίληψη για τη φύση, ούτε για την τέχνη, ο οποίος απεχθα-νόταν τις γυναίκες, δεν έδειχνε καμιά απολύτως ευχαρίστηση για τη ζωή, αλλά μόνο ακό-ρεστη δίψα για την εξουσία και την άσπλαχνη επιβολή της «διδασκαλίας» του, μιας θεο-κρατικής δικτατορίας. Τίποτα περισσότερο από ψυχρός φανατισμός, συστηματικός χα-φιεδισμός, τιμωρία, εμπλοκή στα πιο ιδιωτικά και προσωπικά θέματα των πολιτών. Μόνο η εκπληκτική αθλιότητά του, με την οποία αντιμετώπισε τον παλιό συναγωνιστή του Michael Servet, τον γιατρό και φυσιοδίφη. Τον άφησε να καταρρακωθεί στη φυλακή, λόγω κάποιας διαφορετικής αντίληψης στη «διδασκαλία» τους και στο τέλος τον άφησε να καίγεται για πολλή ώρα στην πυρά, ακούγοντας ο ίδιος τις κραυγές του βασανιζόμε-νου, μέχρι που έμεινε ένα κομμάτι κάρβουνο στο στύλο που τον είχαν δέσει. Διακόσια χρόνια μετά αναγνωρίζει ο μεγάλος ιστορικός και διαφωτιστής Edward Gibbon ότι η θυσία του Servet τον συγκλόνισε «πολύ βαθύτερα από ότι ο θάνατος άλλων χιλιά-δων στην πυρά της “Ιεράς Εξέτασης”». Αυτές τις ιδέες της «Ιεράς Εξέτασης» είχε υιοθε-τήσει ο Καλβίνος. Μια κοινωνία άθεων είναι αυτόματα μια καλύτερη κοινωνία; K.D.: Όχι. Όχι εκ προοιμίου. Αλλά θεωρώ ότι πρέπει να επιδιώξουμε μια κοινωνία χωρίς θεό, χωρίς μύθους, χωρίς πολεμοχαρείς θρησκείες ψεύδους. Δεν ξέρω αν θα είναι καλύ-τερα, αν γίνουν όλα διαφορετικά. Ξέρω όμως ότι όλα πρέπει να αλλάξουν. Είμαι της ά-ποψης με τον Lichtenberg: Πρέπει να αλλάξουν, αν επιθυμούμε να γίνουν καλά.(Στέ Τα φαινόμενα παιδεραστίας είναι καινούργιο φαινόμενο ή ανήκουν στην ιστορία της εκκλησίας; K.D.: Φυσικά δεν είναι κάτι καινούργιο η παιδεραστία. Υπάρχει στην εκκλησία από τότε που υπάρχει και η ίδια, ακόμα και νωρίτερα, στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Αν διαβάσουμε τις επιστολές του Παύλου, τις αυθεντικές και τις 6 χαλκευμένες, βλέπουμε εκεί, όπως και σε άλλα σημεία της «Καινής Διαθήκης» κάθε μορφής «αμαρτίες». Συνδέονται οι «ανωμαλίες» των ιερωμένων με την αγαμία; K.D.: Πολύ πιθανό! Αν και το μεγαλύτερο μέρος των αγάμων δεν ασχολήθηκε ποτέ με την απαγόρευση του γάμου. Ξεπέρασε την απαγορευμένη μία σύζυγο με πολλές συντρό-φους. Τον 8ο αιώνα περιγράφει ο άγιος Βονιφάτιος ότι είχε συλλάβει βράδυ στο μοναχικό κρεβάτι ιερωμένους με 4, 5, 6 ή και περισσότερες συντρόφους. Αργότερα υπήρξαν στη Βασιλεία, στη Λιέγη και αλλού, επίσκοποι με 20, σε μια περίπτωση με 61 παιδιά. Τα αντρικά μοναστήρια ήταν γεμάτα από γυναίκες. Και οι μοναχές ανταγωνίζονταν τις πόρνες. Το 13ο αιώνα αναστενάζουν ακόμα και οι πάπες για την αθλιότητα των ιερωμέ-

113

νων, τους χαρακτηρίζουν πιο ανήθικους από κάθε λαϊκό. Το 15ο αιώνα συμμετέχουν στη σύνοδο της Κωνσταντίας, στην οποία αποφασίστηκε η θανάτωση στην πυρά του Hus, ε-κτός από το άγιο πνεύμα και περί τις 700 δημόσιες πόρνες, χωρίς να προσμετρώνται εκεί-νες που έφεραν μαζί τους οι άγιοι πατέρες. Και οι ίδιοι οι πάπες; K.D.: Τον ίδιο αιώνα λειτουργούσε ο πάπας Sixtus IV., ο οποίος μεθόδευσε την οικοδό-μηση της Capella Sixtina, διέθετε ένα πολύ αποδοτικό «οίκο ανοχής» και ο ίδιος είχε σε-ξουαλικές σχέσεις με την αδελφή του και μερικά από τα παιδιά του. Αυτός ακριβώς ο πά-πας εισήγαγε το έτος 1476 τη γιορτή της «άμωμου συλλήψεως»! Φυσικά, οι σεξουαλικές δραστηριότητες των ιερωμένων συνεχίζουν αδιατάρακτα μετά τη σύνοδο του Τριδέντου. Ακόμα το έτος 1970 καταγγέλλει η καθολική «Ομάδα εργασίας του Μονάχου» τις σχεδόν συζυγικές σχέσεις και την εξαναγκασμένη υποκρισία καθολικών ιερωμένων. Υποστηρίζετε λοιπόν την κατάργηση της αγαμίας; K.D.: Καθόλου! Εγώ υποστηρίζω, όπως οι πάπες, την αγαμία των κληρικών. Όποιος θέλει να είναι καθολικός κληρικός, να χορτάσει ολοκληρωτικά τον καθολικισμό του. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο χριστιανισμός είναι καλός, αλλά αυτό που δημιούργησε ο εκκλησιαστικός μηχανισμός είναι απορριπτέο; K.D.: Ναι, αυτό πιστεύουν πολλοί! Αλλά, πέρα από το γεγονός ότι στο χριστιανισμό δεν είναι τίποτα, απολύτως τίποτα, πρωτότυπο –από τη γιορτή των Χριστουγέννων, μέχρι την ανάληψη: όλα αντιγραφή-, ήδη στον πρώτο τόμο της «Εγκληματικής Ιστορίας» περιγράφω σε 100 περίπου σελίδες τους αγώνες των Χριστιανών εναντίον των Εβραίων. Εσείς είστε η καλύτερη απόδειξη για την ανεκτικότητα του χριστιανισμού. Στο μω-αμεθανισμό θα είχατε προ πολλού μια φάτβα (ανάθεμα) στο λαιμό. K.D.: Και παλαιότερα στο χριστιανισμό θα είχα έναν αφορισμό, μια θηλιά στο λαιμό ή φωτιά στα πισινά – για πολλούς αιώνες! Σήμερα, να μην έχουμε ψευδαισθήσεις, μόνο η σχετική αδυναμία εμποδίζει τον κλήρο να συνεχίσει να καίει τους αντιπάλους του. Ζούμε σε μια λαϊκή κοινωνία ή θεωρείτε τη θρησκεία έναν ακόμα σημαντικό παρά-γοντα; K.D.: Αρκεί να κοιτάξει κάποιος στην τηλεόραση για να διαπιστώσει, πώς κάνουν διά-φοροι τεμενάδες στην εκκλησία και στους κληρικούς, ιδίως στους πάπες, πόσο χρόνο τούς διαθέτει και ποια σχόλια ακούγονται! Σκεφτείτε τι συμβαίνει στα παρασκήνια… Είναι δυνατόν να μετρηθούν τα θύματα του χριστιανισμού; K.D.: Αν προστεθούν στα άμεσα θύματα –εθνικοί, εβραίοι, μουσουλμάνοι, «αιρετικοί», «μάγισσες», ιθαγενείς κ.ά.- και όλα τα έμμεσα θύματα, π.χ. οι νεκροί των μεγάλων πολέ-

114

μων του 20ου αιώνα, στους οποίους συνέβαλαν ενεργά όλοι οι εκκλησιαστικοί παράγο-ντες, σε όλες τις πλευρές, τότε πρέπει να καταλήξουμε σε ένα αριθμό της τάξης πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων – αποσιωπώντας τώρα τα ζώα που θυσιάστηκαν. Μια στιγμή! Θεωρείτε για τα θύματα των δύο παγκόσμιων πολέμων υπεύθυνη την εκκλησία; Το κομμουνιστικό καθεστώς στη Σοβιετική Ένωση ήταν αθεϊστικό, αλλά και οι Ναζιστές ήταν ενάντια στην εκκλησία. Οι χριστιανοί ήταν στην πλειοψηφία τους στην πλευρά των θυμάτων ή τάχθηκαν κατά του ολοκληρωτισμού. K.D.: Αυτά είναι περίπου σωστά. Παρ’ όλα αυτά, και αυτό είναι το αίσχος, οι εκκλησίες, η καθολική, η προτεσταντική, η ορθόδοξη, συνήργησαν με τα καθεστώτα που πολεμού-σαν, σε όλες τις πλευρές και πολύ στενά. Ποιος ήταν, για παράδειγμα, ο ρόλος του πάπα τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο; K.D.: Ο Πίος X., δραστήριος αντισλαβιστής, σχεδόν έσπρωξε την Αυστρία σ’ αυτό τον πόλεμο. Και ο γενικός γραμματέας των καρδιναλίων, Merry del Val, ήλπιζε λίγο πριν ξε-κινήσει ο πόλεμος, ότι η μοναρχία, επί λέξει, «θα φτάσει μέχρι τα άκρα». Υπάρχουν έγ-γραφα στοιχεία για όλα αυτά. Και χιλιάδες επί χιλιάδων εμετικών κηρυγμάτων στα στρα-τόπεδα, προέτρεπαν τους στρατιώτες σε όλες τις πλευρές των μετώπων, για μια πολεμική καταιγίδα, για μαζικές δολοφονίες των αντιπάλων. Γιόρταζαν τα εκατομμύρια των νεκρών ως «άνοιξη των λαών», «φθινοπωρινή επέλαση», το κροτάλισμα των ριπών έπαιρνε μεταφυσική σημασία ως «λειτουργική μελωδία», τα κανόνια ήταν «βροντή του ελέους», οι τάφροι προστασίας ονομάζονταν «σπήλαια της Γεσθημανής», το πεδίο μαχών ήταν ο «Γολγοθάς» - προφανώς των άλλων! Οι χριστιανοί ήταν εκεί, σε όλες τις πλευρές, ήταν θύματα και θύτες, και τα δύο! Το 2ο παγκόσμιο πόλεμο; K.D.: Καταρχάς είχε αναγνωρίσει ο πάπας όλες τις φασιστικές συμμορίες στην Ιταλία, τη Γερμανία, στην Ισπανία και, το πιο αποτρόπαιο, της Κροατίας, την οποία συμμορία βοή-θησε να καταλάβει την εξουσία. Στις αρχές του 2ου παγκόσμιου πολέμου απειλούσε ο Πί-ος XII. τα «εκατομμύρια καθολικών στρατιωτών στο γερμανικό στρατό»: «Έχετε ορκι-στεί, πρέπει να παραμείνετε υπάκουοι!» Διατυμπάνιζε, χωρίς να ερωτηθεί, ότι ο Χίτλερ ήταν ο νόμιμος ηγέτης της Γερμανίας και κάθε καθολικός γινόταν αμαρτωλός, αν δεν υ-πάκουε στις διαταγές του. Αυτός ακριβώς ο πάπας, ακόμα στη μέση του πολέμου, δεν έδειχνε μόνο θερμότατη συ-μπάθεια για το ναζιστικό καθεστώς, αλλά επίσης, επί λέξει, «θαυμασμό για τις λαμπρές ικανότητες του Φύρερ». Μάλιστα, του έστειλε μήνυμα με δύο αντιπροσώπους (Nuntius) ότι εύχεται στον Φύρερ «τίποτα λιγότερο από τη νίκη!» Γιατί λέτε συνέβη αυτό; Φόβος, προσαρμογή; Ή μήπως ακολουθούσε δικούς του σκοπούς; K.D.: Ο Πίος XII. –κάτοχος μιας περιουσίας 80 εκατομμυρίων μάρκων σε χρυσό και συ-νάλλαγμα– ήλπιζε να πετύχει με τον Χίτλερ και με 25.000 νεκρούς ημερησίως, το μεγάλο στόχο του Βατικανού, αυτό που δεν κατάφερε να πετύχει ο προκάτοχός του με τη συνερ-γασία των Αψβούργων (αυστριακός αυτοκράτορας) και τον Χοεντσόλερν (γερμανός αυ-

115

τοκράτορας) στον 1ο παγκόσμιο πόλεμο: τον έλεγχο των Βαλκανίων από τους καθολι-κούς και την υποταγή της ορθόδοξης εκκλησίας. Πώς αντέδρασε η ρωσο-ορθόδοξη εκκλησία; K.D.: Φυσικά, πέρασε αμέσως στο πλευρό της αθεϊστικής Σοβιετικής Ένωσης, στο πλευ-ρό του Στάλιν. Αφού πάντα ενδιαφέρει, είτε καθολικοί, είτε προτεστάντες, είτε ορθόδο-ξοι, ένα και μοναδικό πράγμα: εξουσία, εξουσία, εξουσία! Έτσι κάλεσε τον πληθυσμό για ενεργή υποστήριξη του Στάλιν και τελούσε λειτουργίες για τη νίκη του Κόκκινου Στρα-τού. Μια σύνοδος 46 επισκόπων ευχήθηκε στον «πολυαγαπημένο μας ηγέτη Ιωσήφ Στά-λιν πολλά χρόνια ζωής». Κάνει η θρησκεία τους ανθρώπους αυτόματα ηλίθιους; Ή μπορεί και να εξευγενίσει τον άνθρωπο; K.D.: Δεν ξέρω, ίσως και να εξευγενίζει καμιά φορά. Κυρίως αυτούς, οι οποίοι θα γίνο-νταν ευγενέστεροι κι από μόνοι τους. Αλλά, οι «καλοί χριστιανοί» είναι οι πιο επικίνδυ-νοι, γιατί αξιοποιούνται για να θεωρηθεί ευγενής και ο χριστιανισμός. Πάντως, παλαβές ιδέες πίστης προκαλούν «βλακεία». Τι θα απαντούσατε σε ένα παιδί που θα σας ρωτούσε, τι είναι η εκκλησία;

K.D.: Με τον Νίτσε θα απαντούσα: Είναι ο λάκκος και το μνήμα του «θεού». Η πετρωμένη ανάμνηση σε κάτι, το οποίο πιθανότατα δεν υπήρξε ποτέ. Ασχοληθήκατε στη ζωή σας με ένα πολύ εκτεταμένο συγγραφικό έργο. Θα το επαναλαμβάνατε, αν είχατε τη δυνατότητα της ηλικί-ας; K.D.: Στο ένα ή στο άλλο σημείο θα το έκανα κάπως διαφορετικό, καλύτερο, τυπικά καλύτερο. Και κατά προτίμηση δεν θα είχα αγωνι-

στεί ενάντια σε κάτι, αν και η καταπολέμηση του χριστιανισμού είναι απαραίτητη, αλλά θα είχα αγωνιστεί για κάτι: για την απελευθέρωση των ζώων. Αυτά που τους έχουμε κά-νει στη διαδρομή των χιλιετιών αποτελούν το μεγαλύτερο έγκλημα στην πορεία της Ιστο-ρίας - υπάρξεις που αισθάνονται όπως εμείς, που χαίρονται και λυπούνται μαζί μας, ενώ εμείς τα εκτρέφουμε για να τα σφάξουμε και να τα φάμε! Πρόκειται για τεράστιο έγκλη-μα απανθρωπιάς. Όσο σκέφτομαι αυτά τα πράγματα, μου έρχεται να τρελαθώ. Απασχολεί κάποιον όπως εσάς, ο οποίος δεν πιστεύει στην αιώνια ζωή, το πεπερα-σμένο της ύπαρξης και το οριστικό του θανάτου; K.D.: Ναι! Αυτά τα θέματα με απασχολούν, είμαι μεγάλος, σκοτεινιάζει τη στιγμή που το φως είναι το αγαπημένο μου χρώμα. Αλλά, προτιμώ να πεθάνω με χίλιες αμφιβολίες, πα-ρά σε κατάσταση ευφορίας με αντάλλαγμα ένα ψέμα. Έχετε ένα όραμα; K.D.: Κάποτε με χαρακτήρισε η μητέρα μου «πεισματάρη ονειροπαρμένο». Με την ενη-

116

λικίωσή μου είχα το όραμα της προόδου, ενός δίκαιου κόσμου. Τώρα έχω μόνο ένα όρα-μα: να μην μπορούν πια πολιτικοί και παπάδες να διαταράξουν τον κόσμο παρά μόνο να μας κάνουν να γελάμε.

Δίνουμε εδώ τον πίνακα όλων των βιβλίων που έχει συγγράψει ο Karheinz Deschner, μαζί με το έτος της πρώτης κυκλοφορίας καθενός. Με λοξά γράμματα αναφέρονται συλλογικές εκδό-σεις, στις οποίες περιέχονται κείμενά του.

1. 1956 Die Nacht steht um mein Haus. Roman 2. 1957 Was halten Sie vom Christentum? 18 Antworten auf eine Umfrage 3. 1957 Kitsch, Konvention und Kunst. Eine literarische Streitschrift 4. 1958 Florenz ohne Sonne. Roman 5. 1962 Abermals krähte der Hahn. Eine kritische Kirchengeschichte von den An-

fängen bis zu Pius XII. 6. 1964 Talente, Dichter, Dilettanten. Überschätzte und unterschätzte Werke in der

deutschen Literatur der Gegenwart 7. 1965 Mit Gott und den Faschisten. Der Vatikan im Bunde mit Mussolini, Fran-

co, Hitler und Pavelic 8. 1966 Jesusbilder in theologischer Sicht 9. 1966 Das Jahrhundert der Barbarei 10. 1968 Wer lehrt an deutschen Universitäten? 11. 1968 Kirche und Faschismus 12. 1969 Das Christentum im Urteil seiner Gegner, Band 1 13. 1970 Warum ich aus der Kirche ausgetreten bin 14. 1970 Kirche und Krieg. Der christliche Weg zum Ewigen Leben 15. 1971 Der manipulierte Glaube. Eine Kritik der christlichen Dogmen 16. 1971 Das Christentum im Urteil seiner Gegner, Band 2 17. 1974 Das Kreuz mit der Kirche. Eine Sexualgeschichte des Christentums 18. 1974 Kirche des Un-Heils. Argumente um Konsequenzen zu ziehen 19. 1977 Warum ich Christ/Atheist/Agnostiker bin 20. 1981 Ein Papst reist zum Tatort. Flugschrift 21. 1982 Ein Jahrhundert Heilsgeschichte. Die Politik der Päpste im Zeitalter der

Weltkriege, Band 1 22. 1983 Ein Jahrhundert Heilsgeschichte. Die Politik der Päpste im Zeitalter der

Weltkriege, Band 2 23. 1985 Nur Lebendiges schwimmt gegen den Strom. Aphorismen 24. 1986 Die beleidigte Kirche oder Wer stört den öffentlichen Frieden? Gutachten im Bochumer § 166-Prozeß 25. 1986 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 1: Die Frühzeit - Von den Ursprüngen im Alten Testament

bis zum Tod des hl. Augustinus (430) 26. «Meine Skepsis bewahrt mich davor, Fanatiker zu werden – wovor noch kein Glaube geschützt hat.» 27. 1987 Opus Diaboli. Fünfzehn unversöhnliche Essays über die Arbeit im Weinberg des Herrn 28. 1988 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 2: Die Spätantike - Von den katholischen «Kinderkaisern»

bis zur Ausrottung der arianischen Wandalen und Ostgoten unter Justinian I. 29. 1989 Dornröschenträume und Stallgeruch. Über Franken, die Landschaft meines Lebens 30. 1990 Woran ich glaube 31. 1990 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 3: Die Alte Kirche – Fälschung, Verdummung, Ausbeutung,

Vernichtung 32. 1991 Die Politik der Päpste im 20. Jahrhundert 33. 1991 Der Anti-Katechismus. 200 Gründe gegen die Kirchen und für die Welt (mit Horst Herrmann) 34. 1992 Der Moloch. Zur Amerikanisierung der Welt 35. 1994 Die Vertreter Gottes. Eine Geschichte der Päpste im 20. Jahrhundert 36. 1994 Ärgernisse. Aphorismen 37. 1994 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 4: Frühmittelalter - Von König Chlodwig I. (um 500) bis

zum Tode Karls «des Großen» (814) 38. 1994 Was ich denke 39. 1995 Weltkrieg der Religionen. Der ewige Kreuzzug auf dem Balkan (mit Milan Petrovic) 40. 1997 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 5: 9. und 10. Jahrhundert – Von Ludwig dem Frommen

(814) bis zum Tode Ottos III. (1002) 41. 1997 Oben ohne. Für einen götterlosen Himmel und eine priesterfreie Welt. Zweiundzwanzig Attacken, Rep-

liken und andere starke Stücke 42. 1998 Die Rhön. Heidnisches und Heiliges einer einsamen Landschaft 43. 1998 Für einen Bissen Fleisch. Das schwärzeste aller Verbrechen

117

44. 1999 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 6: 11. und 12. Jahrhundert – Von Kaiser Heinrich II., dem «Heiligen» (1002) bis zum Ende des Dritten Kreuzzugs (1192)

45. 1999 Zwischen Kniefall und Verdammung. Robert Mächler – Ein gläubiger Antichrist 46. 1999 Memento! Kleiner Denkzettel zum «Großen Bußakt» des Papstes im Heili-

gen Jahr 2000 47. 2002 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 7: Das 13. und 14. Jahrhundert –

Von Kaiser Heinrich VI. (1190) zu Kaiser Ludwig IV. dem Bayern (†1347) 48. 2003 Mörder machen Geschichte. Aphorismen 49. 2003 Musik des Vergessens. Über Landschaft, Leben und Tod im Hauptwerk

Hans Henny Jahnns 50. 2004 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 8: Das 15. und 16. Jahrhundert –

Vom Exil der Päpste in Avignon bis zum Augsburger Religionsfrieden 51. 2007 Poeten und Schaumschläger. Von Jean Paul bis Enzensberger. 52. 24 Aufsätze zur Literatur und Literaturkritik. Mit einem Vorwort von Ludger Lüt-

kehaus 53. 2008 Kriminalgeschichte des Christentums, Band 9: Mitte des 16. bis Anfang des

18. Jahrhunderts – Vom Völkermord in der Neuen Welt bis zum Beginn der Auf-klärung

118

Προδοσία μιας οικογενειακής φιλίας ...

Αυτές τις εβδομάδες (Οκτ. 2008) ξεκίνησε στη Γερμανία η προβολή ταινίας, με την οποία γίνεται κινηματογραφική αναπαράσταση των γεγονότων με και γύρω από την τρομοκρα-τική οργάνωση RAF – Rote Armee Fraktion (=Φράξια του κόκκινου στρατού). Η δράση της συγκεκριμένης οργάνωσης κόστισε τότε πολλές ζωές, πολλές δίκες και φυλακίσεις, πολλές καριέρες, αλλά και αρκετούς περιορισμούς των πολιτικών ελευθεριών στη Γερμα-νία. Μέσα σ’ όλα αυτά υπήρξαν και πολλά οικογενειακά και προσωπικά δράματα. Π.χ. οι (δί-δυμες) κόρες της ηγετικής προσωπικότητας της RAF, Ulrike Meinhof (Ουλρίκε Μάιν-χοφ), ζούσαν για ένα διάστημα με τη μητέρα τους, όταν αυτή κρυβόταν από την Αστυνο-μία και μετακόμιζε από κρυψώνα σε κρυψώνα. Όταν όμως απέκτησε δικαστικά ο πατέρας το δικαίωμα της ανατροφής, μεταφέρθηκαν τα κοριτσάκια κρυφά από φίλους της Ουλρί-κε στη Σικελία, απ’ όπου επαναπατρίστηκαν επίσης με επεισοδιακό τρόπο. Μια από αυτές τις προσωπικές και οικογενειακές τραγωδίες που σχετίζεται άμεσα με την τρομοκρατία στη Γερμανία, ξεκίνησε σε ανύποπτο χρόνο στο Αμβούργο, εξελίχθηκε για κάποια χρόνια σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας και κατέληξε με δραματικό τρόπο στη Φραγκφούρτη, όπου δολοφονήθηκε ο διοικητής της Dresdner Bank Jürgen Ponto.

O Jürgen Ponto (Πόντο) και ο Hans-Christian Albrecht (Άλμπρεχτ) γνωρίστηκαν και έγιναν φίλοι στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου, λίγο μετά τη λή-ξη του β' παγκόσμιου πολέμου. Ο Πόντο είχε τραυ-ματιστεί βαριά από θραύσμα οβίδας στο κεφάλι και επέζησε απρόβλεπτα. Ο Άλμπρεχτ είχε επιστρατευ-τεί επίσης, αλλά εκδιώχθηκε από το στρατό, επειδή κάποιος πρόγονός του ήταν Εβραίος. Όλα αυτά άρχισαν με το χρόνο να ξεχνιόνται, γιατί οι δύο νέοι είχαν μπροστά τους τις νομικές σπουδές και την προοπτική να συμβάλλουν στην ανόρθωση μιας ηττημένης και κατεστραμμένης χώρας. Ο Άλ-

μπρεχτ δραστηριοποιήθηκε, παράλληλα με τις σπουδές, πολιτικά και εξελέγη στο δημο-τικό συμβούλιο του Αμβούργου. Ο Πόντο είχε καλλιτεχνικές ανησυχίες, έπαιζε στη θεα-τρική σκηνή του πανεπιστημίου και έγραφε κείμενα για μια εφημερίδα της πόλης. Οι δύο φίλοι τελείωσαν περίπου ταυτόχρονα το πανεπιστήμιο, παντρεύτηκαν, έκαναν παιδιά και καριέρα. Ο Άλμπρεχτ έγινε εταίρος σε ένα δικηγορικό γραφείο και σταδιακά, λαμπρά καταρτισμένος και με άριστα φυσικά προσόντα, αναδείχθηκε σε έναν από τους καλύτερους Γερμανούς δικηγόρους με εξειδίκευση στο ναυτικό δίκαιο. Ανάλογη ήταν και οι κοινωνική παρουσία του στο Αμβούργο, με συχνές δεξιώσεις στην ωραία βίλα του στο ακριβό προάστιο Blankenese και συναντήσεις με άλλους πετυχημένους επαγγελματίες. Ο Πόντο εξελίχθηκε επίσης ταχύτατα. Αν και είχε την επιθυμία να ασχοληθεί με τη μου-σική, εισήλθε ως νομικός στη μεγάλη τράπεζα Dresdner Bank, υποδιεύθυνση Αμβούρ-γου, και έφτασε μέσα σε λίγα χρόνια, από εισηγητής, στη θέση του μέλους του Διοικητι-

119

κού Συμβουλίου. Θεωρείτο, με πολύ καλό παρουσιαστικό και άριστη κατάρτιση, ένας πολύ καλός ομιλητής και διαπραγματευτής. Στα 46 χρόνια του διορίστηκε εκπρόσωπος του Δ.Σ. της τράπεζας. Λίγα χρόνια μετά ακουγόταν το όνομά του ως υποψήφιου για τη θέση του υπουργού οικονομικών της Γερμανίας (καγκελάριος ο Helmut Schmidt). Η φιλία μεταξύ Άλμπρεχτ και Πόντο επεκτάθηκε, όπως είναι φυσικό, και στις οικογένειές τους. Τα τέσσερα παιδιά των Άλμπρεχτ, τρεις κόρες και ένας γιος, είχαν γίνει φίλοι με την κόρη (Corinna) και τον γιο (Stefan) Πόντο. Μάλιστα, ο πατέρας Άλμπρεχτ έγινε νο-νός της Corinna και ο πατέρας Πόντο νονός της νεότερης κόρης των Άλμπρεχτ, Julia. Όταν η οικογένεια Πόντο μετακόμισε, λόγω της υψηλής θέσης του πατέρα στην τράπεζα, από το Αμβούργο στη Φραγκφούρτη, συνεχίστηκαν οι φιλικές σχέσεις και οι αμοιβαίες επισκέψεις, αν και αραιότερα λόγω της μεγάλης απόστασης. Μία από τις κόρες των Άλμπρεχτ, η Susanne, με το χαϊδευτικό Susi (Σούζη) γεννήθηκε το 1951 και ήταν λίγο διαφορετική από τα αδέλφια της στη συμπεριφορά. Ψηλή, με κάπως αδέξιες κινήσεις, ήταν πάντα κλειστή στον εαυτό της, έμενε ώρες κλειδωμένη στο δωμά-τιό της και δεν πολυμίλαγε με την οικογένεια και φίλους ή φίλες. Μετά το απολυτήριο του Λυκείου η Σούζη ήταν ακόμα πιο κλεισμένη στον εαυτό της και οι γονείς ανησυχού-σαν αλλά, όπως συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις, «δεν είχαν καιρό»! Η κόρη εμφανώς μισούσε τους γονείς της, ιδίως τον πατέρα της που ήταν, όπως έλεγε η ίδια αργότερα, ένας πλούσιος μεγαλοαστός που δεν ενδιαφερόταν παρά μόνο για τη δου-λειά του. Ο κόσμος άλλαζε, η νεολαία είχε ξεσηκωθεί, στο Βιετνάμ γινόταν ένας φονικός πόλεμος και ο πατέρας έλειπε όλη μέρα στο γραφείο και στα δικαστήρια για τις νομικές δουλειές του. Η Σούζη έλεγε συχνά ότι η κοινωνική και οικονομική θέση του πατέρας της (και η δική της, εννοείται) τής ήταν πολύ δυσάρεστη και απέφευγε να μιλήσει για το θέμα αυτό σε φίλους και γνωστούς. Το έτος 1972 φεύγει η Σούζη από το σπίτι, 21 ετών ήδη, και πηγαίνει στο Μόναχο για να σπουδάσει Παιδαγωγικά και Κοινωνιολογία. Παράλληλα προσφέρει εκεί εθελοντικά κοι-νωνικό έργο, οργανώνει παιχνίδια και ομαδική απασχόληση για εφήβους, πλένει στο Βρεφοκομείο εγκαταλειμμένα μωρά, γενικά θέλει να βοηθήσει να μειωθεί η αδικία στον κόσμο. Σ’ αυτή την προσπάθειά της γνωρίζεται με ομοϊδεάτες φίλους και καταλήγει σε ακροαριστερές ομάδες ακτιβιστών. Κάποια στιγμή συλλαμβάνει η Αστυνομία τη Σουζάνα Άλμπρεχτ, επειδή αυτή έμεινε πει-σματικά ακίνητη και γαντζωμένη σε ένα σώμα καλοριφέρ και έπρεπε να συρθεί με τη βία έξω από ένα κατειλημμένο συγκρότημα διαμερισμάτων που είχαν καταλάβει φοιτητές. Η καινοφανής για τους λεπτούς τρόπους της και, μάλλον, άγρια αντιμετώπιση που είχε από την Αστυνομία, στην κλούβα και στο αστυνομικό τμήμα (χειροπέδες, χαστούκια, σπρω-ξίματα), την εξόργισαν ακόμα περισσότερο. Ήταν στα μάτια της η απόδειξη για τα βασα-νιστήρια των μπάτσων σε βάρος «πολιτικών κρατουμένων». Κάποια στιγμή έκανε η Σού-ζη παρέα με μέλη δεύτερης γενιάς της RAF – η ίδια λέει ότι αρχικά δεν ήξερε για τις δραστηριότητές τους, αλλά αργότερα ήξερε πολύ καλά σε ποιο χώρο βρισκόταν. Κυρίως, συμφωνούσε με αυτά που λέγονταν εκεί. Και όχι μόνο συμφωνούσε, αλλά συμμετείχε επίσης στην παραγωγή πλαστών ταυτοτή-των, στη μεταφορά εκρηκτικών, φυλλαδίων, πληροφοριών κτλ. κτλ. Αυτό που δεν πέτυχε ποτέ της η Σουζάνα, ήταν η αναγνώριση ως ισότιμο μέλος από τους επαναστάτες συ-ντρόφους της. «Μεγαλοαστική γουρούνα» την ανέβαζαν «πουλημένο γουρούνι» την κα-

120

τέβαζαν. Είχε σύμπλεγμα για την καταγωγή της και, για να το ξεπεράσει, χρειαζόταν α-ναγνώριση από τις γιάφκες της RAF και καθόλου από τους μεγαλοαστούς φίλους της οι-κογένειας. Όταν κάποια στιγμή το έτος 1974 επισκέφτηκε η Σουζάνα, μετά από αρκετό καιρό και με συνοδεία ενός φίλου, την οικογένειά της στο Αμβούργο, τα μεν μέλη της οικογένειας έ-μειναν άφωνα από την εμφάνιση της κόρης και αδελφής -μάλλον άπλυτη και απεριποίη-τη, ένα ξεχειλωμένο πουλόβερ, σκισμένο παντελόνι, διαλυμένα παπούτσια, φτηνά τσιγά-ρα στο στόμα και μια απίθανη αργκό στην ομιλία της-, ο δε φίλος της, Heinz Dellwo, έ-μεινε άφωνος από την πολυτέλεια στη βίλα των Άλμπρεχτ και από τον τρόπο ζωής της οικογένειας της φίλης του που, όπως έλεγε, ούτε φανταζόταν ότι μπορεί να υπάρχει. Ο Dellwo ενεπλάκη αργότερα στην κατάληψη της γερμανικής πρεσβείας στη Στοκχόλμη που έγινε από τη RAF με στόχο να επιτευχθεί η απελευθέρωση φυλακισμένων μελών της οργάνωσης. Συνελήφθη ο ίδιος ως ηγετικό στέλεχος και καταδικάστηκε αργότερα σε ισό-βια δεσμά λόγω των δολοφονιών, με τις οποίες έληξε η συγκεκριμένη κατάληψη. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος στη Στοκχόλμη και άλλων ενεργειών που έκαναν τότε το γύρο του κόσμου, αναζητούσαν τα μέλη της RAF στην παρανομία ένα στόχο, ο οποίος θα ανέβαζε το κύρος τους και θα οδηγούσε στο αποτέλεσμα που επιθυμούσαν: την απελευ-θέρωση των συντρόφων τους από τις φυλακές υψηλής ασφάλειας, του Andreas Baader, της Gudrun Ensslin και του Jan-Carl Raspe (η Meihnhof είχε ήδη πεθάνει). Πάνω σ’ εκείνες τις συζητήσεις και αναζητήσεις, ο τελευ-ταίος τροχός της άμαξας της παρέας και διαρκώς λοιδορού-μενη Σούζη πετάει μια μοιραία κουβέντα, ότι έχει πρόσβαση στο σπίτι του μεγαλοτραπεζίτη Πόντο στη Φραγκφούρτη. Δεν χρειαζόταν πολύ για να πέσουν επί εβδομάδες επάνω της όλοι οι σύντροφοι και να την πείσουν να συμβάλλει στην οργάνωση μιας απαγωγής του Πόντο. Τα επιχειρήματα ήταν καταλυτικά: «Είσαι γουρούνα έτσι κι αλλιώς και, αν δεν βοηθήσεις, θα είσαι ακόμα μεγαλύτερη γουρούνα». Ή-ταν η προσβολή που κουδούνιζε στα αυτιά της, που δεν ή-θελε να ακούει για τον εαυτό της η Σούζη, γουρούνι (Schwein) και γουρούνα (Sau)! Δεν χρειαζόταν πολύ για να το αποφασίσει, αφού με μια βοήθεια που οφειλόταν στη με-γαλοαστική καταγωγή της, θα ανέβαινε στην εκτίμηση των συντρόφων στις γιάφκες της RAF. Η Σούζη ζητάει από τους γονείς της να μεσιτεύουν για να επισκεφτεί την οικογένεια Πό-ντο. Δεν υπήρχε πρόβλημα, ο «θείος Jürgen», όπως αποκαλούσε από μικρή τον μεγαλο-τραπεζίτη η Σούζη, είχε μια βίλα στο Oberursel κοντά στη Φραγκφούρτη, η οποία βίλα ήταν γνωστός τόπος συγκέντρωσης καλλιτεχνών της ευρύτερης περιοχής Rhein-Main (Ρήνου-Μάιν). Στα σαλόνια των Πόντο άκουγες σχεδόν αποκλειστικά συζητήσεις για ό-περες και κοντσέρτα, για ζωγραφική και γλυπτική, για πεζογραφία και ποίηση και σπα-νιότατα κάτι για πολιτική ή οικονομία. Η Σουζάνα βρέθηκε έκτοτε πολλές φορές στη βίλα, άλλοτε περνώντας «τυχαία» από τη Φραγκφούρτη, άλλοτε μένοντας στην πόλη για (δήθεν) θέματα των σπουδών της και άλ-λοτε για διακοπές. Στις συζητήσεις με τους καλεσμένους στο σαλόνι των Πόντο έμενε η Σούζη πάντα σιωπηρή, θυμούνται όλοι οι παρευρεθέντες. Μετά έγινε αντιληπτό ότι ήθελε

121

μόνο να κατασκοπεύσει το χώρο, να ξέρει πώς μπαίνεις, πώς κλειδώνεις, αν υπάρχουν σκυλιά, κάμερες… Μια φορά ρώτησε τη φίλη της Corinna Ponto, 20 ετών τότε, αν έχουν σκεφτεί να πάρουν μέτρα ασφαλείας... Για τις 30 Ιουλίου 1977 είχε ειδοποιήσει άλλη μια φορά η Σουζάνα ότι θα περάσει το α-πόγευμα για καφέ. Όταν λίγο μετά τις 5 κτύπησε το κουδούνι της πόρτας, ο τραπεζίτης μιλούσε στο τηλέφωνο με μια συγγενή του. Ο γραμματέας του Πόντο ανακοίνωσε ότι ήρθε η Σουζάνα με δύο φίλους. Ο Πόντο έδωσε το ακουστικό στη γυναίκα του και πήγε να υποδεχτεί την καλεσμένη οικογενειακή φίλη. Αργότερα έγινε γνωστό ότι οι «δύο φί-λοι» της Σουζάνας ήταν τα γνωστά στην Αστυνομία μέλη της RAF Brigitte Mohnhaupt και Christian Klar. Ο τραπεζίτης είπε στην οικιακή βοηθό να βάλει κι άλλα σερβίτσια στο τραπέζι και πήγε προς την πόρτα να υποδεχτεί τους επισκέπτες λέγοντας: «Ολόκληρη ε-πιτροπή μάς επισκέπτεται σήμερα!» Παίρνοντας ο Πόντο από τα χέρια της Σουζάνας την ανθοδέσμη, πηγαίνει προς την κου-ζίνα να βρει ένα βάζο να τοποθετήσει τα λουλούδια. Εκεί βλέπει ότι ο Κλαρ τον σημά-δευε με ένα όπλο: «Έλα μαζί μας, κάνουμε απαγωγή!», του φωνάζει. Ο Πόντο αφήνει να πέσει η ανθοδέσμη στο πάτωμα και φωνάζει: «Καλά, τρελαθήκατε;» Πάνω εκεί έπεσαν οι πυροβολισμοί, από κοντινή απόσταση. Στη συνέχεια έβγαλε και η Μόνχαουπτ το όπλο της και πυροβόλησε τον πεσμένο στο έδαφος και ήδη σοβαρά τραυματισμένο τραπεζίτη. Ο Πόντο εξέπνευσε λίγο μετά, σε ηλικία 53 ετών. Οι τρεις τρομοκράτες έτρεξαν έξω και διέφυγαν με ένα αμάξι που τους περίμενε.

Λίγες μέρες μετά στάλθηκε στις εφη-μερίδες δαχτυλογραφημένη ανακοί-νωση της RAF, στην οποία αναφερό-ταν, μεταξύ άλλων, ότι «Δεν ξέραμε ότι αυτοί οι τύποι που ευθύνονται για την πείνα στον τρίτο κόσμο, τρομά-ζουν τόσο πολύ όταν βρεθούν απένα-ντι στα όπλα των εκδικητών τους.» Υπογραφή: «Σουζάνα Άλμπρεχτ». Αργότερα δήλωσε η Σουζάνα ότι ποτέ δεν έγραψε η ίδια αυτή την (έτσι κι

αλλιώς ανόητη) ανακοίνωση, εκμεταλλεύτηκαν το όνομά της, γενικά την εκμεταλλεύτη-καν, είχαν συμφωνήσει ότι θα γινόταν μόνο απαγωγή και όχι δολοφονία, μάλιστα η ίδια δεν πυροβόλησε, δεν έβγαλε ποτέ το όπλο της, από το οποίο είχε έτσι κι αλλιώς αφαιρέ-σει τις σφαίρες… 24 ώρες μετά την επίθεση και τη δολοφονία του Πόντο, επισκέφτηκαν οι γονείς Άλ-μπρεχτ από το Αμβούργο τη χήρα και τα δύο παιδιά στο Oberursel. Μια βουβή συνάντη-ση, τι να πεις και τι να συζητήσεις… Για τις δύο οικογένειες άρχισε μια νέα ζωή. Οι γονείς και τα αδέλφια της Σουζάνας Άλ-μπρεχτ έγιναν επίκεντρο συζητήσεων σε συγγενείς, φίλους και συναδέλφους. Σε όλους τους δρόμους, όλους τους σταθμούς τραίνων και λεωφορείων, όλα τα αεροδρόμια υπήρ-χαν οι ανακοινώσεις της Αστυνομίας με τα καταζητούμενα πρόσωπα, μεγάλες φωτογρα-φίες και περιγραφές χαρακτηριστικών, πάνω αριστερά πρώτη η Σουζάνα.

122

Κεντρικό θέμα συζήτησης ήταν η αμέριστη εμπιστοσύνη που έδειξαν οι Πόντο στη Σου-ζάνα και η «προδοσία» με την οποία ανταπέδωσε αυτή. Κανείς δεν μπορούσε να καταλά-βει, για ποιο λόγο έκανε η «επαναστάτρια» αυτή την επαίσχυντη πράξη! Αλλά, εννοείται, κανείς δεν είχε αντιληφθεί ότι η Σουζάνα ήθελε να αναδειχθεί στον μικρόκοσμο της τρο-μοκρατικής οργάνωσης, ήθελε να πάψει να είναι η λοιδορούμενη κόρη μιας μεγαλοαστι-κής οικογένειας, ήθελε να ανήκει κάπου, όπου όμως δεν την συμπαθούσαν και μάλλον τη ζήλευαν!

Μια κατηγορία κατά του πατέρα και της οικογένειας Άλμπρεχτ που διατυπώθηκε από αν-θρώπους της οικογένειας Πόντο και σχολιάστηκε εκτεταμένα από τον τύπο, ήταν ότι ήξε-ραν για τις δραστηριότητες της κόρης τους στις τρομοκρατικές ομάδες, αφού είχαν στεί-λει δικηγόρο του γραφείου να την υπερασπιστεί, όταν γίνονταν ανακρίσεις για τη συμμε-τοχή της Σουζάνας στην παραγωγή πλαστών ταυτοτήτων κτλ. Αν είχε πει ο πατέρας Άλ-πμρεχτ στο μετέπειτα θύμα Πόντο για τις σχέσεις της κόρης του με την τρομοκρατία, έ-γραψαν διάφοροι σχολιαστές, θα είχε λάβει τα μέτρα του ο τραπεζίτης, δεν θα την είχε δεχθεί καν στο σπίτι του.

Κατά περίεργο τρόπο και χωρίς καμιά λογική εξήγηση, 2-3 μέρες μετά την κηδεία του θύματος, γίνεται στην αυλή του σπιτιού των Πόντο μια έκρηξη αυτοσχέδιου μηχανισμού, παρά τη φύλαξη του χώρου από αστυνομικούς, οι οποίοι αναζητούσαν στοιχεία. Μετά απ' αυτό, η χήρα και τα δύο παιδιά, μία εβδομάδα μετά τη δολοφονία του συζύγου και πατέ-ρα, εγκαταλείπουν τη Γερμανία και εγκαθίστανται στις ΗΠΑ. Επέστρεψαν στη Γερμανία μετά από μερικά χρόνια η σύζυγος και η κόρη, ο γιος παρέμεινε μόνιμα στις ΗΠΑ.

Η Σουζάνα αποτέλεσε ήδη από τη μέρα της δο-λοφονίας του Πόντο μεγάλο βάρος για την τρο-μοκρατική ομάδα, η οποία έπρεπε να κρύβεται, αλλά και να προσέχει την ανασφαλή συνεργάτι-δα. Αυτή έκλαιγε διαρκώς, έμενε μέρες αμίλητη, σε αναφιλητά της διατύπωνε αυτοκατηγορίες για την ενέργειά της, τη βαρύτητα της οποίας μόλις τώρα φαίνεται να αντιλαμβανόταν.

Στην ιεραρχία της τρομοκρατικής ομάδας, όπου 1-2 ελέγχουν την κατάσταση και γνωρίζουν λε-πτομέρειες και όλοι οι άλλοι πληροφορούνται την τελευταία στιγμή τον προγραμματισμό και συμμετέχουν στην εκτέλεση των σχεδίων, η Σου-ζάνα βρισκόταν στο κατώτατο σημείο. Οι σύ-ντροφοι και συνένοχοί της ούτε για μια βόλτα μέχρι το περίπτερο δεν την άφηναν μόνη. Ήταν πλέον ένας παράγοντας κινδύνου γι’ αυτούς!

Με πολλές προφυλάξεις, η ομάδα μετακινήθηκε και κρύφτηκε αρχικά στη Γαλλία, μετά στο Βέλγιο και κάποια στιγμή κατέληξε στην Υε-μένη, σε ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης Παλαιστινίων. Αφού η Σουζάνα δεν έδειχνε διάθε-ση προσαρμογής και συνεργασίας, στάλθηκε μετά από λίγο καιρό αεροπορικά, μαζί με μερικούς άλλους συντρόφους που δεν ήθελαν να συνεχίσουν την τρομοκρατική δράση, στην (τότε) Ανατολική Γερμανία (DDR). Εκεί έζησε η μεγαλοαστή κόρη μερικά χρόνια κρυμμένη σε ένα στενό διαμέρισμα, με διαφορετικό όνομα και φανταστικό βιογραφικό.

Φωτογραφίες καταζητούμενων μελών της RAF, πάνω αριστερά η Σουζάνα Άλμπρεχτ

123

Δεν ήταν δυνατόν να ισχυριστεί, βέβαια, ότι καταγόταν από την Ανατ. Γερμανία, αφού η διάλεκτος που μίλαγε πρόδιδε ότι προερχόταν από τη βόρεια Γερμανία. Προσαρμόστηκε λίγο στη σαξονική διάλεκτο και δίδασκε σε σχολείο αγγλικά. Παντρεύτηκε έναν Ανατο-λικογερμανό Φυσικό και απέκτησαν ένα γιο, τον Felix. Εννοείται, η Μυστική Αστυνομία StaSi της DDR ήξερε πολύ καλά περί τίνος πρόκειται. Ο σύζυγός της το αγνοούσε όμως τελείως, όπως αγνοούσε και το πραγματικό της όνομα. Αμφότεροι συνεργάζονταν όμως με την StaSi, δίνοντας πληροφορίες για τον επαγγελμα-τικό τους περίγυρο. Η ειδυλλιακή ζωή στη γκρίζα πραγματικότητα της DDR διακόπτεται ξαφνικά, όταν μια συνάδελφος της Σουζάνας που βρέθηκε για επίσκεψη στη Δυτ. Γερμανία, είδε τις αφίσες αναζήτησης της Αστυνομίας με φωτογραφία της καταζητούμενης και το πραγματικό της όνομα. Όταν επέστρεψε στη DDR, έριξε στο γραμματοκιβώτιο της Σουζάνας ένα ανώνυ-μο σημείωμα με το ερώτημα «Πώς μπορεί κάποιος να ζει ήρεμα με τέτοιο παρελθόν;» Η Σουζάνα συνέχισε να ζει με το παρελθόν της και να κάνει την ανίδεη. Μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και τη συνένωση των δύο Γερμανιών, συλ-λαμβάνεται η Σουζάνα, μαζί με τους άλλους συντρόφους που κρύβονταν στην DDR και προφυλακίζεται. Ο σύζυγος έμαθε το παρελθόν της συζύγου του και τα περιστατικά που την έφεραν στην DDR, 1-2 μέρες πριν αυτή συλληφθεί. Ήξερε από τις εφημερίδες για το θέμα, όπως όλοι οι Γερμανοί, αλλά ποτέ δεν είχε περάσει από το μυαλό του ότι η πρώτη καταζητούμενη στην αφίσα της Αστυνομίας ήταν η γυναίκα του. Τραγική λεπτομέρεια: ο γιος τους έμαθε το πραγματικό όνομα και το παρελθόν της μητέρας του από την τηλεό-ραση, κατά τη διάρκεια μιας σχολικής εκδρομής, εν μέσω δασκάλων και συμμαθητών. Με τη σύλληψή της έθεσε η Σούζη τον εαυτό της στη διάθεση των ανακριτικών αρχών. Έγινε η σημαντικότερη μάρτυρας, η οποία έδωσε πληροφορίες και εκτιμήσεις για τη δράση της RAF και πιθανές κρυψώνες, αυτοκίνητα, ψευδώνυμα, διαβατήρια, αλλαγές στην εμφάνιση, χρηματικά μέσα κτλ. παλαιών συντρόφων της. Μεταξύ άλλων αποκάλυ-ψε ότι το όπλο του Κλαρ δεν εκπυρσοκρότησε, όταν έπεσε επάνω του ο Πόντο. Αυτό εί-χαν ισχυριστεί οι Μονχάουπτ και Κλάρ μετά τη σύλληψη και στη διάρκεια της δίκης τους. Αμφότεροι καταδικάστηκαν σε πολλές φορές ισόβια για διάφορες δολοφονίες. Η Μονχάουπτ αποφυλακίστηκε στα τέλη του 2007 μετά από 25-ετή φυλάκιση, ο Κλαρ είναι ακόμα φυλακισμένος και πιθανόν να αποφυλακιστεί σύντομα. Στις περιγραφές που έκανε στην Αστυνομία η Σουζάνα, ταύτιζε τη δομή και τις πρακτικές της RAF με τον σταλινικό συγκεντρωτισμό, όπου μια μικρή ομάδα αποφάσιζε και όλοι οι άλλοι έπρεπε να εκτελούν χωρίς αντίρρηση. Η μεταμελημένη ανταπέδιδε με τις καταθέ-σεις της εκδικητικά όλες τις ταπεινώσεις που της είχαν προσάψει οι παλιοί σύντροφοί της. Για κάθε χαρακτηρισμό της ως «γουρούνα» κατέδιδε και έναν παλιό σύντροφό της, μια γιάφκα, ένα αυτοκίνητο της RAF. Και φαίνεται ότι την είχαν φορτώσει με πάρα πολ-λά… Το έτος 1991 καταδικάστηκε η Σουζάνα Άλμπρεχτ, μάλλον ήπια, σε 12 χρόνια φυλακή για τη δολοφονία του Πόντο και για την αποτυχημένη απόπειρα σε βάρος του αρχιστρά-τηγου του ΝΑΤΟ Alexander Haig. Αιτία αυτής της χαμηλής ποινής ήταν η «ειλικρινής μεταμέλεια» και η «αυθόρμητη συνεργασία της με τις αρχές».

124

Το 1966 αφέθηκε η καταδικασμένη πρόωρα ελεύθερη, αφού εξέτισε το μισό χρόνο της ποινής της. Από ε-κεί και μετά εγκαταστάθηκε με άλ-λο όνομα, ίσως και με κάποιες αλ-λαγές στην εμφάνισή της στη Βό-ρεια Γερμανία, Βρέμη, και εργάζε-ται έκτοτε ως δασκάλα. Συντηρητικοί δάσκαλοι, γονείς και πολιτικοί στη Γερμανία έκαναν διάφορες προσπάθειες να εκδιώ-ξουν τη Σουζάνα από το εκπαιδευ-τικό σύστημα, αφού «δεν ήταν δυ-νατόν μια τρομοκράτισσα της RAF να διδάσκει τα παιδιά». Η τοπική κυβέρνηση της Βρέμης, στης οποίας την αρμοδιότητα υπάγεται η εκπαίδευση, θεώρησε ότι δεν είναι ανάρμοστο να διδάσκει μια καταδικασμένη που δεν είχε δολοφονήσει ιδιοχείρως και η οποία έδειξε έμπρακτη μεταμέλεια. Όσοι είδαν την Σουζάνα τα τελευταία χρόνια, εντωμεταξύ κοντά στα 60, με γκρίζα μαλ-λιά, ψηλή και όπως πάντα με τις αδέξιες κινήσεις της εφηβικής ηλικίας, λένε ότι δεν θέλει να μιλάει καθόλου για το παρελθόν της, εμφανώς δεν έχει σχέσεις με τους γονείς και τα αδέλφια της και συγκατοικεί με μια φίλη της. Το πιο πικρό σχόλιο διατύπωσε η κόρη του δολοφονημένου Πόντο, Corinna: «Οι τρομο-κράτες γίνονται κάποια στιγμή πρώην τρομοκράτες, οι δολοφονημένοι μένουν όμως για πάντα νεκροί!»

(12/10/2008)

Σκηνή από τη μεταφορά της δράσης της RAF στον κινηματογράφο

125

«Δεν θέλω τα βραβεία σας...» Η βραδιά για την επίδοση των γερμανικών τηλεοπτικών βραβείων στις 10 Οκτωβρίου στην Κολωνία προβλεπόταν γιορταστική και γκλαμουράτη. Όλη η καλή κοινωνία της ευ-ρύτερης περιοχής είχε πάρει θέση στο αμφιθέατρο για να συμμετάσχει στην επίδοση ενός τιμητικού τροπαίου.

Εκεί συνέβη κάτι τελείως απροσδόκητο: Ο τιμώμενος Marcel Reich-Ranicki (Ράιχ-Ρανίτσκι), ευρυμαθέστατος πάπας της λογοτεχνικής και μουσικής κριτικής στο γερμανό-φωνο χώρο, ανέβηκε δύσκολα -με τα 88 χρόνια στην πλάτη- στη σκηνή κι από εκεί ανα-κοίνωσε πανηγυρικά: «Δεν αποδέχομαι αυτό το βραβείο, δεν ήξερα τί με περιμένει εδώ!» Καθόταν ο παλαίμαχος κριτικός επί 3-4 ώρες στην πρώτη σειρά και έβλεπε ένα ευτελές πρόγραμμα με την γερμανίδα Καλομοίρα και άλλες μπουμπούκες... Σαν να είχαν καλέσει τον Ελύτη για επίδοση βραβείου και να βράβευαν προηγουμένως τον Πασχάλη και τον Φλωρινιώτη. «Τώρα που είδα τί έγινε εδώ, μπορώ να σας πω ότι πρόκειται για μια ηλι-θιότητα! Είναι πολύ κακό για μένα που έπρεπε να ζήσω τέτοια πράγματα!» φώναξε ο Ρα-νίτσκι με υψωμένο το δάκτυλο. Κάπου ανάμεσα στους υποτιθέμενους καλλιτέχνες είχε παρουσιαστεί επί σκηνής και ο μάγειρας κάποιου καναλιού, κάτι σαν τον Γερμανό Μα-μαλάκη, ο οποίος εξήγησε ζωντανά, πώς φτιάχνουμε γρήγορα φαγητό όταν ενσκήψουν απρόσκλητα επισκέπτες! Οι αντιδράσεις για την άρνηση του Ρανίτσκι ήταν ανάμικτες, από κρυφά χαμόγελα και χειροκροτήματα, μέχρι ανοικτά στόματα και μάτια γεμάτα έκπληξη (υπάρχουν σχετικά βίντεο στο Internet), μέχρι και έντονες αντιδράσεις δυσφορίας. Μερικοί θεώρησαν ότι πρόκειται για μια προμελετημένη και καλοστημένη κωμωδία, άλλοι ότι το επεισόδιο απο-τέλεσε μια τεράστια επιτυχία της τηλεόρασης, η οποία έβγαλε -απρόβλεπτα- στη φόρα αυτά που συνήθως λέγονται και σχολιάζονται στις κοσμικές παρέες. Ο παρουσιαστής της εκδήλωσης και έμπειρος τηλεοπτικός παραγωγός, Thomas Gottschalk (Γκότσαλκ), έμεινε

126

καταρχάς αμήχανος και άφωνος (φαίνεται και στη φωτογραφία). Λίγο πριν είχε διαβάσει ο ίδιος έναν καλογραμμένο ύμνο για τις ικανότητες και το δημιουργικό παρελθόν του τι-μώμενου και τώρα τον είχε ακριβώς δίπλα του να του χαλάει την εκπομπή! Όμως, το σφάλμα ήταν και δικό του γιατί, αντί να επιδώσουν το τιμητικό βραβείο στον Ρανίτσκι στα πρώτα 15-20 λεπτά της εκδήλωσης και, αφού αποχωρήσει ο τιμηθείς χειρο-κροτούμενος, να συνεχίσουν οι υπόλοιποι με τραλαλά και τραλαλό, άφησαν τον επιφανή διανοούμενο να παρακολουθεί ένα αφελές και χαμηλού επιπέδου πρόγραμμα (κάποιοι το χαρακτήρισαν «πρόγραμμα για κουφούς και τυφλούς σε υπόγειο τούνελ») και μετά τον βράβευσαν για την υπομονή του. Ο Ρανίτσκι αρνήθηκε πεισματάρικα κάθε βραβείο. Θα μπορούσε να μας το είχε πει νωρίτερα, σχολίασαν οι αρμόδιοι, αλλά πού να ξέρει και ο ίδιος τι τον περίμενε; Ο Γκότσαλκ προσπάθησε άλλη μια φορά να σώσει την κατάστα-ση: να πάρει αυτός ο ίδιος μαζί του το τιμητικό αγαλματάκι και να το παραδώσει αργότε-ρα στον Ρανίτσκι, «Για να μην πάμε σπίτι με άδεια χέρια!» Μια δικαιολογία χειρότερη κι από το πρόβλημα! Ο παλαίμαχος κριτικός το σκέφτηκε λίγο - ίσως και να λυπήθηκε που τους χάλασε την γκλαμουράτη βραδιά- και απεφάνθη: «Καλά, ας γίνει έτσι και μετά βλέ-πουμε». Τελικά πήρε μαζί της το τρόπαιο η τηλεοπτική παραγωγός Katharina Trebitsch, για να το παραδώσει κάποια στιγμή στον τιμώμενο! Όπου, σημειωτέον, τίποτα δεν απο-κλείει να επιστρέψει ο ίδιος το τρόπαιο ταχυδρομικά, συνοδευόμενο από καυστική πολυ-σέλιδη επιστολή! Οι ανύποπτοι τηλεθεατές της επίδοσης του βραβείου στον Ρανίτσκι μάλλον δεν πολυκα-τάλαβαν την αιτία της βράβευσης και της απόρριψης που ακολούθησε: η γερμανική τη-λεόραση δείχνει συχνά εκπομπές για λογοτεχνία και μουσική και συζητήσεις για νέα καλλιτεχνικά ρεύματα σ' αυτούς τους τομείς, αλλά πάντα σε ώρες που το πόπολο έχει α-ποκοιμηθεί ή βρίσκεται στις ταβέρνες. Έτσι, οι περισσότεροι από τους αυτούς που κάθι-σαν μπροστά στην οθόνη τους, ήθελαν να θαυμάσουν τη Γερμανίδα Καλομοίρα και όχι τον Ρανίτσκι, ο οποίος αγνοεί ακόμα και τί σημαίνουν οι χαρακτηρισμοί hip hop και rap.

Το 1938, με το ναζιστικό καθεστώς στις δόξες του, εκδιώχθηκε ο 18χρονος Ρανίτσκι από τη Γερμανία ως «αλλοεθνής εχθρός» - όσο αλλοε-θνείς ήταν και είναι όλοι οι Γερμανοί και Αυστρι-ακοί με σλαβικά ή ουγγαρέζικα επώνυμα (σχεδόν οι μισοί!) Στην Πολωνία που βρέθηκε, ήταν ο εκ-διωχθείς άγνωστος μεταξύ αγνώστων και δεν μί-λαγε πια τη γλώσσα, αν και είχε γεννηθεί σ' αυτή τη χώρα. Όμως μετακόμισε σε μικρή ηλικία στο Βερολίνο, επειδή οι συγγενείς του εκδιώχθηκαν από τους Πολωνούς ως Γερμανοί. Μεγάλη γκα-ντεμιά τότε να σε θεωρούν στην Πολωνία Γερμα-

νό και στη Γερμανία Πολωνό. Σήμερα με τους ποδοσφαιριστές είναι καλύτερα τα πράγ-ματα, αν ξέρουν μπάλα! Όταν αργότερα, το 1940, έμαθε ο Ρανίτσκι από τη μητέρα του ότι μια κοπέλα εβραϊκής καταγωγής βρίσκεται κλεισμένη σπίτι της μαζί με τους γονείς της που είχαν κρεμαστεί απελπισμένοι, αποφάσισε να μπει μέσα και να τη βοηθήσει. Μετά από λίγα χρόνια πα-ντρεύτηκε ο ακόμα νεαρός Ρανίτσκι αυτή την κοπέλα, Theofila, με την ελπίδα ότι αυτό θα τους γλίτωνε από τον εγκλεισμό σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Όταν όμως έμαθαν

127

ότι επίκειται παρ' όλα αυτά η σύλληψή τους, το ζευγάρι δραπέτευσε από το εβραϊκό γκέ-το της Βαρσοβίας και, όταν συνελήφθησαν αμφότεροι πάλι για να σταλούν στο στρατό-πεδο του θανάτου, «λάδωσαν» έναν φρουρό και δραπέτευσαν εκ νέου. Κρύβονταν για ενάμιση χρόνο περίπου σε διάφορα σπίτια, όπου ο Ρανίτσκι αναλάμβανε να παρουσιάζει το περιεχόμενο γνωστών έργων της γερμανικής λογοτεχνίας και να ανα-λύει μουσικά έργα Γερμανών συνθετών - όλα από μνήμης. Αρχικά έκανε αυτή τη δουλειά για να απασχολεί τα παιδιά πλούσιων οικογενειών, τα οποία έπρεπε να αναπληρώσουν την εκπαίδευση που έχαναν λόγω των πολεμικών γεγονότων. Τελικά, όμως, θερμότεροι και σταθεροί ακροατές του είχαν γίνει οι μεγαλύτερης ηλικίας προστάτες του. Έτσι γλίτωσε το ζεύγος το θάνατο, περνώντας ικανοποιητικά και με καλή αμοιβή για την παιδαγωγική προσφορά του. Όλοι σχεδόν οι συγγενείς του Ρανίτσκι και της γυναίκας του δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Αμέσως μετά τον πόλεμο συνεργάστηκε ο πολυμήχανος αυτός λογοτέχνης και κριτικός με την πολωνική και τη βρετανική κυβέρνηση και έζησε κάποια χρόνια ως Πολωνός πρό-ξενος στο Λονδίνο. Όμως, απολύθηκε επειδή, άλλοι λένε ότι εξέδιδε διαβατήρια σε πρό-σωπα δικής του επιλογής, άλλοι πάλι ότι δημιουργούσε συμπλέγματα στον περίγυρό του, λόγω της αλαζονικής επίδειξης των υψηλών ικανοτήτων και γνώσεων του. Η υψηλή μόρ-φωση και ευφυΐα του Ρανίτσκι συχνά αποτέλεσε εμπόδιο για την επαγγελματική του απο-κατάσταση. Στην κομμουνιστική Πολωνία όπου επέστρεψε από το Λονδίνο, τέθηκε σύντομα ο διανοούμε-νος υπό παρακολούθηση λόγω «ιδεολογικής α-ποξένωσης». Οι κομματικοί παραγοντίσκοι ούτε να συζητήσουν ήταν σε θέση με αυτό το τέρας μορφώσεως και να καταλάβουν τις μαρξιστικές αναλύσεις του, τις οποίες οι ίδιοι γνώριζαν μόνο από τα κομματικά «κλασικά εικονογραφημένα». Κάποια στιγμή φυλακίστηκε μάλιστα ο συγγρα-φέας ως ύποπτος για κατασκοπεία. Μετά την απελευθέρωσή του, εργάστηκε αρκετά χρόνια ως επιμελητής σε εκδοτικό οίκο, ενώ παράλλη-λα δημοσίευε δικά του λογοτεχνικά έργα. Το 1958 διέφυγε ο Ρανίτσκι οριστικά στη Δύση και εγκαταστάθηκε στη Φραγκφούρτη. Αλλά κι εδώ συνέχισε να αποτελεί ένα αγκάθι στο χώρο της κριτικής. Λένε ότι, με τα σχόλιά του, δεν άφησε ούτε ένα ζωντανό ή πεθαμένο συγγραφέα, ποιητή, συνθέτη ή οτι-δήποτε άλλο σχετικό σε «χλωρό κλαρί»! Συνεργάστηκε με πολλές μεγάλες εφημερίδες, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα και, παράλληλα, ως ελεύθερος συγγραφέας. Πάντα προκαλούσε, απ' τη μια πλευρά το θαυμασμό των αναγνωστών και τηλεθεατών και ταυτόχρονα απ' την άλλη πλευρά, το φόβο το δέος των κρινόμενων. Ένας σχολιαστής του Ρανίτσκι έγραψε γι' αυτόν ότι είναι ένας «άθρησκος πάπας με απολυταρχικές αξιώ-σεις». Και ξαφνικά βρέθηκε αυτός ο σφριγηλός γέροντας με τις απέραντες ικανότητες στη δυ-σάρεστη θέση να παρακολουθεί τις κινήσεις στα πισινά της Καλομοίρας (γερμανική εκ-

128

δοχή) και τα χαζοτράγουδά της. Ο συγγραφέας έβλεπε, βέβαια, ως επίκεντρο της εκδή-λωσης μόνο τον εαυτό του, αλλά οι συντελεστές της πανηγυρικής εκπομπής ήθελαν να παρακολουθήσει την υπερπαραγωγής τους και κάποιο κοινό, αλλιώς θα κατέγραφαν μια τεράστια οικονομική αποτυχία. Από αυτό το ετερόκλητο μείγμα προέκυψε η έκρηξη! Έ-τσι κατέληξε η τελετή επίδοσης του τροπαίου στον Ράιχ-Ρανίτσκι σε (άλλη μια) δημόσια σύγκρουση του απαιτητικού κριτικού με τους εξαναγκασμένους σε υποχωρήσεις δη-μιουργούς. Πάνω στην αναμπουμπούλα υποσχέθηκε ο Γκότσαλκ στον Ρανίτσκι -χωρίς να έχει αρμο-διότητα- ότι σύντομα θα κάνουν μαζί μια εκπομπή που θα ασχολείται μόνο με τη λογοτε-χνία. Οι διευθυντές των τηλεοπτικών σταθμών που ήταν παρόντες στην εκδήλωση κού-νησαν αμήχανα τα κεφάλια τους, σκέφτονταν μάλλον αν θα αρχίζει η εκπομπή στις 2 ή στις 3 μετά τα μεσάνυχτα. Ο Ρανίτσκι χάρηκε για την πρόταση, ίσως να μην επιζήσει για να πάρει μέρος σ' αυτήν, αλλά, καλού κακού, πρόλαβε να συμπληρώσει την πρόταση με δύο παραμέτρους, μια κα-κή και μια καλή για τον ο Γκότσαλκ: Η κακή ήταν ότι δεν πρόκειται να κάνει την εκπο-μπή μαζί του, δεν έχεις σχέση με λογοτεχνία, του είπε περίπου. Η καλή πρόταση ήταν ότι στο εξής μπορεί ο Γκότσαλκ να του μιλάει στον ενικό - για να του γλυκάνει την απόρρι-ψη...

(13/10/2008)

129

Μια συζήτηση με τον Richard Dawkins 200 χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου

Ο Richard Dawkins (R.D.) είναι από τους γνωστότερους εν ζωή εξελικτικούς βιο-λόγους, τόσο για τις επιστημονικές επιδόσεις του στο συγκεκριμένο τομέα, όσο και για την αντίθεσή του στην επιρροή του εκκλησιαστικού μηχανισμού στην κοι-νωνία. Στη συνέντευξη που έδωσε ο 67-χρονος Dawkins στην εφημερί-δα Frankfurter Rundschau (FR), Μιλάει για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου, για το πρόβλημα που έχουν κάποιοι άνθρωποι να είναι συγγενείς με άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά και για την αντιπάθειά του για χαζούς ανθρώπους, όπως η υποψήφια αντιπρόεδρος των Ρεπουμπλικάνων στις ΗΠΑ, Σάρα Πέιλιν.

Κύριε Dawkins, είστε ένας μεγάλος υποστηρικτής της εξελικτικής θεωρίας του Δαρ-βίνου. Πώς θα γιορτάσετε τα 200 χρόνια από τη γέννησή του; R.D.: Κάνω διαλέξεις και υλοποιώ πολλά και διάφορα για τον Δαρβίνο όλο το χρόνο. Γράφω επίσης ένα βιβλίο για τις αποδείξεις περί την εξέλιξη. Υπάρχουν λοιπόν πολλές αποδείξεις για την εξέλιξη, όπως την περιέγραψε ο Δαρβί-νος; R.D.: Ναι, η εξέλιξη είναι μια πραγματικότητα. Γιατί έχουν τότε πολλοί άνθρωποι δυσκολία να αποδεχτούν ότι είναι συγγενείς με τον πίθηκο;

R.D.: Δεν ξέρω γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν θέλουν να το πιστέψουν. Είναι τελείως πα-ράλογο αυτό που συμβαίνει. Είναι σαν να μου λέει ο γιατρός «έχεις καρκίνο» κι εγώ να του απαντάω «δεν το πιστεύω». Καλύτε-ρα είναι να αποδεχτεί αυτό που λέει ο για-τρός, ώστε να είναι δυνατή η αντιμετώπιση. Να αφήνεις να ελέγχουν οι επιθυμίες σου αυτό που πρέπει να πιστέψεις, είναι χαζό. Είναι χαζοί οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι ένας θεός δημιούργησε τον κόσμο,

παρ' ότι δεν υπάρχουν γι' αυτό αποδείξεις; R.D.: Θεωρώ ότι είναι χαζό να πιστεύεις κάτι, απλά επειδή θέλεις να πιστεύεις. Αν κά-ποιος πιστεύει στην ύπαρξη του θεού, μόνο επειδή θέλει να πιστεύει στο θεό, είναι χαζό. Αν όμως έχει άλλους λόγους, π.χ. επειδή είναι πεπεισμένος ότι υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη του θεού ή επειδή θεωρεί ότι ο θεός επικοινωνεί μαζί του, τότε είναι διαφορε-τικό.

130

Αυτή την εποχή εξελίσσεται μια συζήτηση για την υποψήφια αντιπρόεδρο των Ρε-πουμπλικάνων στις ΗΠΑ, την κ. Σάρα Πέιλιν. Υποστηρίζει ότι πρέπει να διδάσκο-νται στα σχολεία ισότιμα η εξέλιξη και ο δημιουργισμός. R.D.: Το ερώτημα είναι, ποια εκδοχή του δημιουργισμού θέλει να διδάσκεται στα σχο-λεία. Ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε και βρίσκεται στο καβούκι μιας χελώνας; Ή ότι ο κό-σμος προήλθε από ένα κοσμικό αυγό; Αν αυτό που πιστεύει είναι η περιγραφή της Βί-βλου, τότε πρέπει να ξέρει ότι πρόκειται για ένα μύθο, με τον οποίο η ίδια ανατράφηκε. Πρόκειται για μια αδαή και κουτή γυναίκα. Θεωρείτε ότι μπορεί να είναι επικίνδυνο να κερδίσουν τις επόμενες αμερικάνικες ε-κλογές άνθρωποι σαν αυτή τη γυναίκα; R.D.: Φυσικά θεωρώ κάτι τέτοιο! Μιας πιθανής αντιπροέδρου ενός από τα ισχυρότερα κράτη της Γης, της οποίας η κατανόηση για την πραγματικότητα είναι τόσο παραμορφω-μένη ώστε να πιστεύει ότι οι άνθρωποι υπήρχαν στη Γη ταυτόχρονα με τους δεινόσαυ-ρους, δεν μπορείς να εμπιστευτείς ότι θα καταλαβαίνει άλλες πτυχές της πραγματικότη-τας. Εγώ ελπίζω πολύ ότι θα εκλεγεί ο Μπάρακ Ομπάμα. Στις δύο τελευταίες προεδρικές εκλογές κατάφεραν οι Ρεπουμπλικάνοι να κινητοποιήσουν τον κόσμο εναντίον των δια-νοουμένων. ίσως προέρχεται αυτό από ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας που έχουν απένα-ντι στους διανοουμένους. Στο βιβλίο σας «Ιστορίες από τις αρχές της ζωής» διηγείστε με πολλή αγάπη για τους πολλούς προγόνους μας και τα θαύματα στη Γη. Σας στενοχωρεί όταν βλέπετε πώς αντιμετωπίζει σήμερα ο άνθρωπος τον πλανήτη μας; R.D.: Οι άνθρωποι βρίσκονται έτσι κι αλλιώς πάνω στη Γη. Και λόγω του τεράστιου πληθυσμού, της τεχνολογίας και του πολιτισμού επηρεάζει δραστικά τη Γη. Μερικά είδη εξαφανίζονται, άλλα είδη προσαρμόζονται στις οικολογικές μεταβολές που δημιουργού-νται από τους ανθρώπους. Τέτοια είδη που προσαρμόζονται είναι τα ποντίκια, οι αρου-ραίοι και οι κατσαρίδες. Πώς βλέπετε να είναι οι άνθρωποι σε 1 εκατ. χρόνια στη Γη; R.D.: Δεν είναι δυνατή κάποια πρόβλεψη. Δεν μπορούμε να προβάλουμε το παρελθόν στο μέλλον. Κρίνοντας από το παρελθόν, διαπιστώνουμε ότι μεγάλωσε ο εγκέφαλος του ανθρώπου. Αλλά δεν είναι δυνατόν να συμπεράνουμε ότι θα έχουμε έναν ακόμα μεγαλύ-τερο εγκέφαλο σε 1 εκατ. χρόνια. Ίσως όμως να μην βρισκόμαστε εδώ σε 1 εκατ. χρόνια, οι άνθρωποι έχουμε τη δυνατότητα να τα καταστρέψουμε όλα. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει η πρόθεση για μια καταστροφή, υπάρχει ο σοβαρός κίνδυνος για ένα καταστροφικό λάθος. Κι αυτό το λάθος θα εξαφανίσει τη ζωή στη Γη. Καταστροφικά γεγονότα συνέβησαν και στο παρελθόν και παρ' όλα αυτά η ζωή συ-νεχίστηκε! R.D.: Είναι σωστό. Αν εξετάσουμε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, αυτό συνέβη λόγω κάποιας μεγάλης καταστροφής. Αλλά κάπου 30% των ειδών επιβίωσαν. Μόνο που μια καταστροφή που θα προέρχεται από τον άνθρωπο θα είναι πολύ πιο αποτελεσματική!

131

Γιατί διαρκεί η εξέλιξη τόσο πολύ; Δεν θα μπορούσαν να συνηθίσουν να κάθονται οι άνθρωποι διαρκώς σε μια καρέκλα και να μην αισθάνονται πόνους στην πλάτη; R.D.: Η εξέλιξη συμβαίνει, όταν κάποιοι άνθρωποι επι-βιώνουν άλλων ανθρώπων και πολλαπλασιάζονται καλύ-τερα. Έχουμε μάτια για να βλέπουμε και πόδια για να περπατάμε, επειδή κάποιοι πρόγονοί μας επιβίωσαν με αυτά καλύτερα. Αν κάποιοι δεν αισθάνονται πόνους μετά από πολύωρο κάθισμα σε καρέκλα, τότε θα έπρεπε αυτοί οι άνθρωποι να επιβιώνουν άλλων που πονάνε και να κά-νουν πολλά παιδιά. Αλλά δεν συμβαίνει αυτό. Τί θα συνέβαινε αν δεν είχε γεννηθεί ο Δαρβίνος; R.D.: Κάποιος άλλος θα είχε διατυπώσει την ίδια θεωρία, κάποια στιγμή. Ξέρουμε ότι και ο φυσιοδίφης Wallace εί-χε τις ίδιες ιδέες με αυτές του Δαρβίνου και ανεξάρτητα από αυτόν. Δεν έγραψε κάποιο σημαντικό βιβλίο για τη φυσική επιλογή, ίσως να το έκα-νε αν δεν είχε προηγηθεί ο Δαρβίνος. Θα μπορούσε να διατυπωθεί σήμερα κάτι τόσο επαναστατικό, όσο η θεωρία του Δαρβίνου; R.D.: Θα έπρεπε να έχουμε κεφαλαιώδη ερωτήματα, σαν αυτά που αντιμετώπισε ο Δαρ-βίνος. Έχουμε τέτοια ερωτήματα; ίσως για την υποκειμενική συνείδηση. Τί είναι αυτό που μας δίνει την αυτοσυνειδησία, που κάνει εμένα τον εαυτό μου κι εσένα το δικό σου εαυτό; Εσύ βλέπεις κίτρινο ή κόκκινο και μόνο εσύ ξέρεις πώς το βλέπεις, χωρίς να ξέ-ρεις πώς βλέπω εγώ αυτά τα χρώματα. Ίσως υπάρξει ένας νέος Δαρβίνος που θα δώσει απάντηση σ' αυτά τα μυστηριώδη ερωτήματα.

(16/10/2008)

132

Γαλάτσι

Βρήκα απόκομμα από μια παλιά αθηναϊκή εφημερίδα του 1910, δηλαδή σχεδόν πριν από 100 χρόνια. Σ’ αυτό το απόκομμα έχει διασωθεί μια επιφυλλίδα του γνωστού λογοτέχνη, δημοσιογράφου και ακαδημαϊκού, Ζαχαρία Παπαντωνί-ου (1877-1940). Θέμα του είναι η παρουσίαση του «εξοχικού προαστίου» με το όνομα Γαλάτσι! Μεταφέρω εδώ το κείμενο με τη σύνταξη και ορθογραφία του πρωτοτύπου:

Το Γαλάτσι είναι μία εξοχή που έχει μέλλον. Δένδρα δεν έχει και το θέλγητρόν της είναι μόνο ο λαμπρός αέρας που φυσά εκεί αφθόνως από την μικράν λοφοσειράν του Ψυχικού. Άλλως τε τα δένδρα δεν είναι εύκολον πράγμα εις την Αττικήν. Γενεαί γενεών επέρασαν εδώ χωρίς να τα ιδούν. Ο Πλάτων μας περιγράφει την Αττικήν άφυλλον, τον Υμηττόν φαλακρόν και εις την εποχήν του, όπως είνε σήμερον, και μόνο μας πληροφορεί ότι χίλια έτη προ της εποχής του ήτο κατάφυτος, πράγμα το οποίον μπορεί και να συνέβαινε ή, αν συνέβαινε, δεν μας ενδιαφέρει. Τέλος πάντων, εγεννήθημεν εις τον τόπον της φαλάκρας. Οι σχολιασταί δεν ημπορούν να εξηγήσουν πού ευρίσκετο αυτό το άλσος Κολωνού, εις το οποίον ο Σοφοκλής ετοποθέτη-σε τρομεράς θεότητας και πλήθος αηδόνων. Φαίνεται ότι οι ποιηταί της αρχαιότητας, μη βλέποντες δένδρα, τα έγραφαν. Άδικον λοιπόν να οργισθή κανείς ότι το Γαλάτσι δεν έχει πολλά άλλα δένδρα από τας πε-λωρίας λεύκας του καφενείου του. Κατά τα άλλα, εφόσον κάθηται κανείς εις αυτό το κα-φενείον, η διαμονή είναι ευχάριστος, και το αερόλουτρον που παίρνει από τα ηδονικώτε-ρα. Εκεί μάλιστα υπάρχει και πηγή με νερό χωνευτικόν, μέγα και τούτο αγαθόν. Πριν ο-λίγου καιρού η πηγή είχε την αθλιότητα γούρνας, εις την οποίας εβύθιζαν τα ρύγχη των ζώα και άνθρωποι, αλλά ήδη ο δήμαρχος την έκαμε μαρμαρόκτιστον και άσπρη ως νύφη. Συνέβη μάλιστα και το νόστιμον ότι οι Γαλατσιώται δυσπιστούσαν εις την γενναιοδωρίας του κ. Μερκούρη, υποπτευόμενοι ότι θα τους πάρει το νερό δια τον δήμον. Και ο δήμαρ-χος δια να τους καθυσηχάσει έβαλε να σκαλίσουν επί του μαρμάρου τας λέξεις: «Τοις ι-διοκτήταις του ύδατος Γαλατσίου». Με την επιγραφήν αυτήν, επέχουσαν θέσιν όρκου, ησύχασαν και πίνουν αφθόνως. Πράγμα άξιον μελέτης εις το Γαλάτσι είνε η τεράστια τέντα του καφενείου, ένα υπόστε-γον απέραντον που κόστισε 5.000 φράγκα. Το ίδρυμα αυτό ποίος το έκανε νομίζετε; Αι ελληνικαί προπόσεις. Πουθενά δεν γίνονται τόσαι προπόσεις, όσαι εις το Γαλάτσι. Εκεί τα περισσότερα ελληνικά σωματεία εκτελούν τον μόνο και κύριον σκοπόν των – το ετή-σιον γεύμα, κατά το οποίον προπίνουν από πρωίας μέχρι εσπέρας και ευχαριστούνται. Φαίνεται λοιπόν ότι ο καφετζής ήτο μεγαλοφυής και εσκέφθη: επειδή πάσα ελληνική μα-νία είνε κεφάλαιον, το οποίον πρέπει να εκμεταλλευθεί πας έξυπνος επιχειρηματίας, ας κάμω την μεγαλύτερην τέντα της Ελλάδος. Όταν οι Έλληνες μάθουν ότι εδώ μπορούν να προπίνουν όλην την ημέραν, χωρίς να τους κάψη ο ήλιος, όχι μόνον θα έρχωνται να τρώ-γουν πολλοί μαζί, αλλά θα κάνουν και σωματεία επίρηδες. Όπερ και έγεινε, καθώς υπο-θέτω. Προ ημερών ο συμπολίτης μας κ. Κεκάδης εβάπτισε το μικρό του καφετζή. Το ωνόμασεν Αλέξανδρον. Ο δε Αλέξανδρος ούτος είνε αληθώς μέγας διότι περιπατεί, παίζει και προ-

133

χθές παρ’ ολίγον να μου σκίσει το καπέλλο, ωσεί καταληφθείς από πολεμικόν μένος αμέ-σως μόλις ήκουσεν ότι του έδοσαν όνομα στρατηλάτου. Το όνομα παίζει μέγαν ρόλον εις τον κόσμον. Φαντασθήτε ότι ο μικρός ήρχισε να μου τραβά και τα γένεια. Εγώ δε πώς να αντιστώ εναντίον Αλεξάνδρου, αφού ονομάζομαι μό-λις Ζαχαρίας; Παρεδόθην ως μαλθακός Πέρσης εις τον κατακτητήν. Τέλος εκαθήσαμεν εις το γεύμα εις το οποίον παρεκάθησε και ο Δήμαρχος Αθηναίων κ. Μερκούρης. Αλλά το γεύμα ήτο υπό την τέντα. Έπρεπε να γίνη κάποια πρόποσις. Κι ε-πειδή ουδείς εξ ημών ανελάμβανε το βαρύ τούτο έργον, δια το οποίον απαιτούνται τόσα προσόντα, η μικρά δεσποινίς Χαρδουβάκη υψώνουσα το ποτήριον είπε:

«Να ζήσει ο υιός του καταστηματάρχου και εις υγείαν του κ. Δημάρχου».

Η ομοιοκαταληξία είνε μεγάλη οικονομία. Όταν την εύρη κανείς, όπως η χαριτωμένη ε-κείνη μικρά, προπίνει ταυτοχρόνως υπέρ της υγείας δύο ανθρώπων. Συνεκρούσαμεν τα ποτήρια και την συνεχάρημεν. Μετά τούτο οι βιολιντζήδες έκρουσαν ελληνικόν χορόν και τα κορίτσια εχόρεψαν. Ο παί-ζων το σαντούρι, κινών τον λάρυγγά του ως κότα καταπίνουσα νερό, τραγουδούσε γλυ-κύτατα δια την πρώτην κόρην που έσυρε λεβέντικα τον χορόν:

«Να σε χαρεί που σ’ έχει και που σε λαχταρεί και που σε καμαρώνει λεβέντικο κορμί»

Ο δροσερός αέρας της εξοχής, τόσον αρμονισμένος με το τρίο των λαϊκών οργάνων, ε-φτέρωνε τον χορόν και η λεύκα παρέκει εσάλευεν, όλη τρόμον και αγαλλίασιν, δια την νεότητα της χορεύτριας. Αίφνης ηκούσθη κρότος πηρουνιού εις πιάτο και εφάνη κάποιος εγειρόμενος δια να κάμη πρόποσιν. Θα το πιστεύσετε; Ήταν ο παπάς, ο βαπτίσας το παιδί. Εσιωπήσαμεν βαθέως περιμένοντας να ακούσωμεν τί θα έλεγε ο ιερεύς του Υψίστου, ο οποίος μέχρι της ώρας εκείνης έτρωγε σιωπηλότατος. Θα βρήκε ασφαλώς άλλην ομοιοκαταληξίαν. Και όμως όχι. Δεν κατώρθωσε να βρη άλλην. Επανέλαβεν εκείνην της μικράς κόρης και έκαμε την πρόποσίν του ως εξής:

«Εις υγείαν του καταστηματάρχου και συγχρόνως του κυρίου Δημάρχου»

-«Σεις δεν θα κάμετε καμμίαν πρόποσιν;» με ηρώτησαν.

-«Να σας πω ειλικρινώς, σκέπτομαι να κάμω την ίδια που έκαμαν η κόρη και ο παπάς».

Και προσχωρήσας προς την δροσεράν πηγήν, προέπιον δύο χωνευτικά ποτήρια ύδατος, μονολογήσας περίπου κατά τον επόμενον τρόπον:

«Εις υγείαν του καταστηματάρχου και του κυρίου Δημάρχου. Ομοιοκαταληξίαι άλλαι δεν υπάρχου(ν)».

Ζαχαρίας Παπαντωνίου

134

Ο κόσμος μετά την αμερικάνικη κυριαρχία Κοιτάζοντας στο site μιας ξένης εφημερίδας αυτή τη φω-τογραφία του Barack Obama, με έπιασε η περιέργεια να μάθω, τι τίτλο έχει το βιβλίο που κρατάει ο μεγάλος. Με στροφή και μεγέθυνση της φωτογραφίας διαπίστωσα λοι-πόν ότι πρόκειται για το βιβλίο του ινδικής καταγωγής Αμερικάνου Fareed Zakaria με τίτλο: «The Post-American World», δηλαδή περίπου: «Ο κόσμος μετά την αμερικάνι-κη κυριαρχία». Οι Αμερικάνοι, γράφει ο Ζακαρία, μπήκαν στην παγκό-σμια οικονομία τον 19ο αιώνα. Πριν από το β’ παγκόσμιο πόλεμο βρίσκονταν από τη σκοπιά της στρατιωτικής ισχύος στη θέση 19, πίσω από την Πορτογαλία, αλλά ακόμα πριν λήξει αυτός ο πόλεμος, κατάφεραν να επιβάλλουν με τις νομισματικές συμφωνίες του Bretton Woods σε όλο τον κόσμο το δολάριο ως νόμισμα αναφοράς. Η ειδυλλιακή εποχή κράτησε μέχρι το 1971, οπότε ο Νίξον αποδέσμευσε το αμερικάνικο νόμισμα από το χρυσό. το δολάριο είναι έκτοτε απλό «χαρτί». Έτσι χρηματοδοτήθηκε ο πόλεμος στο Βιετνάμ και ταυτόχρονα αυξήθηκε το χρέος των ΗΠΑ. Η παγκόσμια παρα-γωγή παρέχει μέχρι σήμερα στις ΗΠΑ με προϊόντα και υπηρεσίες, οι ΗΠΑ πληρώνουν ζωγραφισμένα χαρτιά! Η Αμερική πρωτοστάτησε κάποτε στο άνοιγμα των αγορών, στην εμπορική παγκοσμιο-ποίηση, η οποία όμως φαίνεται να οδηγεί σε δική της υποβάθμιση και, αργά αλλά σταθε-ρά, σε σε κυριαρχία των χωρών με τεράστιους πληθυσμούς. Οι ΗΠΑ εμπνεύστηκαν και εκτέλεσαν –με μερικούς πρόθυμους συνεταίρους– την επιδρομή στο Αφγανιστάν και, κυ-ρίως, στο Ιράκ. Η ανατροπή των ισορροπιών στην παραγωγή και μεταφορά υγρών και αέριων καυσίμων, ανέβασε τις τιμές τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε η Ρωσία να βρεθεί σε πρωταγωνιστικό ρόλο, με τόσα απρόβλεπτα έσοδα που βρήκε να εισρέουν στη χώρα... Από την αρχή της νέας χιλιετίας βρήκε το δολάριο στο ευρώ έναν ισχυρό ανταγωνιστή. Οι έμποροι και παραγωγοί του κόσμου περνάνε, αργά αλλά σταθερά, στο ισχυρότερο νό-μισμα. Το δολάριο σε μερικές δεκαετίες θα περάσει σε δεύτερη και τρίτη μοίρα και η οι-κονομική δύναμη των ΗΠΑ θα υποβαθμιστεί σημαντικά. Ποιος θα προμηθεύει πλέον μια χώρα που δεν θα έχει «σκληρό» συνάλλαγμα ή χρυσό να πληρώσει; Ο Ζακαρία αναδεικνύει στο βιβλίο του τις επιπτώσεις από την ανάδειξη της Ινδίας και της Κίνας στην παγκόσμια σκηνή. Ένας «ψυχρός πόλεμος» με την Κίνα για μεγαλύτερη (καταρχάς και κυρίως εμπορική) επιρροή στον κόσμο, θα έχει διαφορετική μορφή, γράφει ο Ζακαρία, από τον ψυχρό πόλεμο με το πρώην ανατολικό μπλοκ, γιατί η Κίνα έχει οικο-νομική ισχύ, πράγμα που δεν συνέβαινε με τη Σοβιετική Ένωση και τις χώρες περί αυτήν. Τελικά, αυτή ακριβώς η έλλειψη οικονομικών δυνατοτήτων των σοβιετικών χωρών απ’ την μια μεριά και οι απαιτήσεις των πληθυσμών τους για καλύτερο βιοτικό επίπεδο από την άλλη, οδήγησε στην κατάρρευση του μπλοκ. Για να επικρατήσουν οι Αμερικάνοι σε ένα πολιτικο-οικονομικό ανταγωνισμό με την Κί-

135

να, θα έπρεπε να διατηρηθούν οικονομικά ισχυρότεροι και να εξασφαλίσουν την επιστη-μονική και τεχνολογική πρωτοκαθεδρία τους. Ακόμα θα έπρεπε να μειώσουν το εθνικό χρέος που σημαίνει να αρχίσουν να καταναλώνουν όσα παράγουν (πολύ δύσκολο αυτό, άμα μάθεις στην αδάπανη καλοπέραση), να καταργήσουν τη χρηματοδότηση επιχειρήσε-ων χωρίς παραγωγικότητα και τεχνολογική καινοτομία, να υποβοηθήσουν την είσοδο στη χώρα μεταναστών με συγκροτημένη εκπαίδευση και να ενισχύσουν σταθερές πολιτικές συμμαχίες, αντί να ξεπέφτουν σε πολεμικές αναμετρήσεις που δεν είναι εύκολο ή δυνα-τόν να καταλήξουν νικηφόρες. Επειδή όλα αυτά δεν πρόκειται να γίνουν, ο Ζακαρία πιστεύει ότι οι ΗΠΑ υποχωρούν οι-κονομικά και στρατιωτικά και δείχνουν να έχει αρχίσει η παρακμή του μοντέλου που κα-θιέρωσαν στον κόσμο για περισσότερο από έναν αιώνα. Η παρακμή της Αμερικής συμ-βαδίζει με ένα ξύπνημα της Ινδίας, της Κίνας και της Βραζιλίας και μαζί με αυτές και της Ρωσίας που ανακάμπτει.

Εμείς μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτά τα διαβάζει ο μαυ-ρούλης και προετοιμάζεται να αποτρέψει την παρακμή της «α-μερικάνικης αυτοκρατορίας». Καλά κάνει, δεν λέω, αλλά δεν θάναι και πολύ εύκολο αυτό το εγχείρημα, αν δεν καταφέρει, πρώτον, να μειώσει η κυβέρνησή του δραστικά τα αμερικάνικα ελλείμματα, δεύτερον, να πείσει τους Ευρωπαίους, Ασιάτες και Αυστραλούς να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν έμμεσα τις ΗΠΑ και, τρίτον, να επιβάλλει με στρατιωτική ισχύ αυτά που θέλει και οι άλλοι απορρίπτουν. Όλα εξόχως εξωπραγματικά, όταν έχει απέναντί του ταυτόχρονα μια αναθαρρημένη Ρωσία, ενώ την ίδια στιγμή θα σούρνονται οι στρατιώτες του στο Ιράκ απέναντι σε εξαθλιωμένους αλλά αποφασισμένους αντιπάλους.

Μονόδρομος λοιπόν η εξέλιξη! Αλλά να μην χαίρονται οι επόμενες γενιές πρόωρα. Προ-βλέπω μετά βεβαιότητας ότι ο επόμενος πλανητάρχης, Κινέζος, Ινδός ή Ρώσος, θα είναι πολύ πιο αλαζονικός και αιμοβόρος από ότι ήταν όλοι οι Αμερικάνοι πρόεδροι μαζί.

(19/10/2008)

136

Αβιογένεση

Από πολύ παλιά υπήρχε η αντίληψη ότι ορισμένες μορφές ζωής προκύπτουν αυτογενώς, από άβιο υλικό, δηλαδή από ανόργανη ύλη. Ο όρος αβιογένεση προέρχεται βέβαια από το τέλος του 19ου αιώνα, η ιδέα που περιγράφεται με αυτό τον όρο πρέπει όμως να επικρα-τούσε ήδη από τους αρχαίους χρόνους και σχετιζόταν με διάφορες δεισιδαιμονίες. Για παράδειγμα, όλα τα «άχρηστα», «ενοχλητικά» και «επιβλαβή» ζώα (σκουλήκια, ζωύφια κ.ά.) και φυτά (ζιζάνια, παράσιτα κ.ά.) προέρχονταν, σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, από αβιογένεση. Και ενώ για τη συντήρηση των χρήσιμων ειδών απαιτείται η φροντίδα του ανθρώπου, τα άχρηστα ευδοκιμούν αυτοδύναμα, παρά τις προσπάθειες για εξαφάνισή τους.

Αυτές οι αντιλήψεις οδηγούσαν λοιπόν στο απλοϊκό συμπέρασμα ότι τα χρήσιμα είδη προκύπτουν από ζωντανά υλικά, ενώ τα άχρηστα από νεκρή ύλη. Συνηθέστερο σχετικό παράδειγμα ήταν τα σκουλήκια στο χαλασμένο κρέας. Όσο το κρέας ήταν φρέσκο (ζω-ντανό), δεν είχε σκουλήκια. Άμα σάπιζε, δηλαδή γινόταν «νεκρό», όπως πιστευόταν τότε, εμφανίζονταν σκουλήκια... Αυτή η σχεδόν καθημερινή εμπειρία των ανθρώπων που προ-καλούσε και απώλεια ποσοτήτων διατροφής, αποτελούσε (εσφαλμένη, προφανώς) από-δειξη της αβιογένεσης.

Το έτος 1668 έκανε ο Ιταλός γιατρό Francesco Redi (Ρέντι, 1626-1697) πειραματικές έρευ-νες και τοποθέτησε διάφορα κομμάτια κρέατος σε οκτώ δο-χεία, τέσσερα από τα οποία τα σφράγισε και τα υπόλοιπα τέσ-σερα τα άφησε ανοικτά. Αποτέ-λεσμα ήταν να δημιουργηθούν σκουλήκια στο κρέας των ανοι-κτών δοχείων, στο οποίο μαζεύ-ονταν μύγες. Το κρέας στα σφραγισμένα δοχεία σάπισε ε-πίσης, αλλά δεν παρουσιάστη-καν σκουλήκια. Με νεότερα

πειράματα, κατά τα οποία έβαζε ο Ρέντι πάνω στα δοχεία μια γάζα, ώστε να υπάρχει μεν κυκλοφορία αέρος αλλά να μην μαζεύονται μύγες, διαπιστώθηκε ότι και πάλι δεν δη-μιουργήθηκαν σκουλήκια. Η αντίληψη περί αβιογένεσης των σκουληκιών είχε ακυρωθεί.

Όμως οι φυσιοκρατική αντίληψη των πραγμάτων δεν δικαιολογούσε άλλη ερμηνεία της ζωής από αυτή της αβιογένεσης. Έτσι, με τη θεωρητική και πειραματική εξέλιξη της επι-στήμης έγιναν προσπάθειες να εξηγηθεί και επιτευχθεί μεθοδευμένα μια τέτοια διαδικα-σία. Ήδη ο Δαρβίνος είχε υποθέσει ότι η ζωή δημιουργήθηκε στη Γη σε ένα θερμό περι-βάλλον με «θρεπτικά» υλικά, μέσα σε μια δυναμωτική «σούπα». Πριν από τον α' παγκ. πόλεμο κατάφερε ο Χημικός Walter Löb να διαμορφώσει πειραματικές συνθήκες αβιογέ-νεσης και παρήγαγε μάλιστα με ηλεκτρικές εκκενώσεις το αμινοξύ Glycin. Τα πορίσματά

Η πειραματική διάταξη του Miller και επεξήγηση

137

του δεν έτυχαν όμως της δέουσας προσοχής από την ερευνητική κοινότητα. Ο Βιοχημικός Melvin Calvin που προσπάθησε το έτος 1951 να δημιουργήσει οργανική ύλη από ανόρ-γανη, βομβαρδίζοντας με ραδιενεργή ακτινοβολία ένα μείγμα διοξειδίου του άνθρακα και νερού, δεν πέτυχε το ζητούμενο αποτέλεσμα.

Τελικά, στέφθηκαν με επιτυχία οι προσπάθειες του φοιτητή της Χημείας Stanley Lloyd Miller (1930-2007), ο οποίος το έτος 1952 γέμισε στο εργαστήριό του στο πανεπιστήμιο του Σικάγου ένα σφαιρικό αντιδραστήρα με νερό, αμμωνία, μεθάνιο και υδρογόνο και τοποθέτησε σ' αυτόν δύο ηλεκτρόδια από βολφράμιο. Αφού θέρμανε το περιεχόμενο του δοχείου και συνέδεσε ηλεκτρική τάση στα άκρα των ηλεκτροδίων, άρχισαν να εκδηλώνο-νται ηλεκτρικές εκκενώσεις στο νεφέλωμα που είχε δημιουργηθεί στο εσωτερικό του α-ντιδραστήρα.

Το περιεχόμενο του αντιδραστήρα αποτελούσε μια προσέγγιση της γήινης ατμόσφαιρας που επικρατούσε πριν από κάποια δισεκατομμύρια χρόνια και η οποία παρατηρείται σή-μερα σε μερικούς δορυφόρους των μεγάλων πλανητών του ηλιακού μας συστήματος. Μέσα σε μια εβδομάδα άρχισε να αλλάζει χρώματα το μείγμα υγρών και αερίων στη γυά-λινη σφαίρα του Μίλερ. Αρχικά πήρε ο «ωκεανός» στον πυθμένα του αντιδραστήρα χρώ-μα ροζ, μετά σκούρο κόκκινο και στα τοιχώματα επικάθισε ένα κίτρινο στρώμα. Την πέ-μπτη ημέρα του πειράματος κολυμπούσαν στην «πρωταρχική σούπα» του αντιδραστήρα 5 αμινοξέα, τα οποία αμινοξέα αποτελούν θεμελιώδη συστατικά των πρωτεϊνών. Οι πρω-τεΐνες με τη σειρά τους είναι πολύπλευρες ενώσεις, οι οποίες υπάρχουν σε όλους τους ορ-γανισμούς. Περίπου το 15% του μεθανίου είχε μετατραπεί σε οργανική ύλη.

Ο Μίλερ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είχε συγκροτήσει με την πειραματική διάταξή του μια θεμελιώδη κατάσταση που αναπαριστούσε τη διαδικασία αβιογένεσης στη Γη. Τον Μάιο του επόμενου έτους δημοσιεύτηκαν τα αποτελέσματα στο επιστημονικό περιο-δικό Science κι έτσι πήρε το όνομα του Μίλερ περίοπτη θέση στην Ιστορία της Επιστή-μης. Ένα σχέδιο ή φωτογραφία της πειραματικής διάταξης του 1952 περιέχεται σήμερα σε όλα τα σχολικά βιβλία της Βιολογίας. Ο Μίλερ προσπάθησε τότε με το πείραμά του να επιβεβαιώσει μια θεωρητική σύλληψη του καθηγητή του Harold Urey. Όμως πολλοί συ-νάδελφοί του ήταν προβληματισμένοι, επειδή θεωρούσαν απίθανο να επαναληφθεί σε ερ-γαστηριακές συνθήκες αυτό που εξελίχθηκε στη φύση μέσα σε εκατομμύρια χρόνια.

Από τότε μέχρι σήμερα αναπτύχθηκαν διάφορες απόψεις για τις συνθήκες που μπορεί να επικρατούσαν κάποτε στην ατμόσφαιρα και την επιφάνεια της Γης και οι οποίες απείχαν περισσότερο ή λιγότερο από αυτές που είχαν θέσει οι Urey και Miller ως προϋπόθεση στα πειράματα. Το σημαντικότερο πόρισμα από το πείραμα του Μίλερ ήταν όμως, ακόμα κι αν δεν εξομοίωνε το περιεχόμενο στον αντιδραστήρα του επακριβώς την ατμόσφαιρα στη Γη, ότι είχε αποδειχθεί πως είναι δυνατή η δημιουργία ζωής από ανόργανη ύλη. Με σημε-ρινή ορολογία, η φύση είχε περάσει από τη Χημεία στη Βιολογία, όπως το διατύπωσε ο Ιστορικός των Επιστημών Ernst Peter Fischer. Ουσιαστικά συνέβη δηλαδή περίπου αυτό που διατύπωναν διαισθητικά οι φυσιοκράτες ερευνητές ήδη από την αρχαιότητα, αλλά δεν διέθεταν τις θεωρητικές γνώσεις και την πειραματική τεχνογνωσία για να το αποδεί-ξουν.

Μια από τις σημαντικές συνέπειες αυτού του πειράματος ήταν επίσης η ψυχολογική απο-δέσμευση διαφόρων ερευνητών από αντιλήψεις περί θεϊκής δημιουργίας κ.τ.ό. - όσοι τις διατηρούσαν, φυσικά! Η ιδέα για την «πρωταρχική σούπα», από την οποία προήλθε η ζωή στον πλανήτη μας, πέρασε έκτοτε στην καθημερινή κουβέντα, σε μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, στα σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, σε κόμικς κ.ο.κ.

138

Ο Χημικός Jeffrey Bada από το Ωκεανο-γραφικό Ινστιτούτο του UCSD (Καλιφόρ-νια, Σαν Ντιέγκο) θέλησε φέτος να περι-γράψει αναλυτικά το πείραμα του, μακα-ρίτη πλέον, δάσκαλου και φίλου του Μί-λερ και αναζήτησε τις πειραματικές δια-τάξεις, οι οποίες είχαν βρει θέση, ως κει-μήλια της Ιστορίας των Επιστημών, σε ένα υπόγειο του πανεπιστημίου του Σικά-γου. Εκεί ανακάλυψε ο Bada μερικές α-κόμα πειραματικές διατάξεις του Μίλερ, στις οποίες είχε επίσης αναφερθεί ακροθι-γώς ο ερευνητής σε επιστημονική δημοσί-ευσή του. Η μελέτη αυτών των νέων πειραματικών διατάξεων, οι οποίες δεν διέφεραν σημα-ντικά από την αρχική, έδωσε στους ερευ-νητές την εντύπωση ότι ο Μίλερ είχε προ-σπαθήσει να εξομοιώσει στον αντιδραστήρα την ατμόσφαιρα πάνω από ένα ηφαίστειο, όπου επικρατεί ταυτόχρονα καταιγίδα με ηλεκτρικές εκκενώσεις. Ένα φαινόμενο που δεν είναι μεν σύνηθες, αλλά περιγράφηκε κατά την Αρχαιότητα από τον νεότερο Πλίνιο για την έκρηξη του Βεζούβιου που είχε καταστρέψει την Πομπηία και παρατηρήθηκε πρό-σφατα στο ηφαίστειο Chaiten της Χιλής. Επίσης σημαντικό είναι ότι στον νεότερο αντιδραστήρα του Μίλερ είχαν δημιουργηθεί όχι μόνο 5 αλλά 22 αμινοξέα, τα οποία δεν ήταν όμως σε θέση να μετρήσει ο πειραματι-στής με τις δυνατότητες του έτους 1955 (Science, τόμος 322/2008, σελ. 404). Αλλά, ακό-μα και στα υπολείμματα του αρχικού αντιδραστήρα ανακάλυψαν οι ερευνητές ότι υπήρ-χαν 14 αμινοξέα. Ίσως δημιουργήθηκαν αυτά με την πάροδο των ετών, μάλλον όμως υ-πήρχαν από την αρχή εκεί αλλά δεν ήταν και πάλι σε θέση να τα εντοπίσει ο Μίλερ. Οι αντιλήψεις των ερευνητών για τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Γη, όταν προέκυ-ψαν οι οργανικές ενώσεις, δεν είναι ενιαίες. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η κατάσταση περιγράφεται καλύτερα με ένα μείγμα υπέρθερμου ατμού, ατμών θείου, διοξειδίου του άνθρακα, αζώτου και ηφαιστειακής λάβας. Απ’ την άλλη μεριά, τα βιολογικά μόρια δεν αντέχουν σε υψηλές θερμοκρασίες (οι πρωτεΐνες μέχρι περίπου 40ο C), οπότε δεν θα ήταν δυνατόν να διατηρηθούν αυτά σε περιβάλλον ηφαιστειακών θερμοκρασιών. Γι’ αυτό συμπεραίνουν ο Bada και οι συνεργάτες του ότι τα αμινοξέα στη Γη δημιουργή-θηκαν μεν σε ηφαιστειακό περιβάλλον, αλλά η συσσωμάτωσή τους σε πρωτοκύτταρα έ-γινε σε κάποιον ήρεμο και δροσερό χώρο, μάλλον στη θάλασσα όπου κατέληγε η ηφαι-στειακή λάβα. Αυτή η θάλασσα κοντά σε ηφαίστειο πρέπει να αποτέλεσε λοιπόν τον «ω-κεανό» που φαντάστηκε ο Μίλερ και στον οποίο αναπτύχθηκε η ζωή με περιβάλλον στα-θερής περίπου θερμοκρασίας. Άλλα πρωταρχικά βιολογικά μόρια πρέπει να έφτασαν στη Γη από το διάστημα, πάνω σε μετεωρίτες και συνέβαλαν στα πρώτα βήματα της γήινης βιολογίας. Ένας τέτοιος μετεωρίτης έπεσε το έτος 1969 στο Murchison της Αυστραλίας και πάνω του περιέχονταν περισσότερα από 100 αμινοξέα!

O Miller σε μεγαλύτερη ηλικία και η αρχική πειραματική διάταξη

139

Τους επαγγελματίες εκπροσώπους των θρησκειών που παραπονούνται ότι, με αυτά τα πειραματικά αποτελέσματα, είναι αναγκασμένοι να καταγράψουν άλλη μια υποχώρηση του θεού και της δημιουργιστικής ιδεοληψίας, είχε «μαλώσει» ο καθηγητής Urey ήδη το 1952, μετά την πραγματοποίηση των πειραμάτων και τον εντοπισμό των 5 αμινοξέων: «Αν ο θεός δεν ακολούθησε το δρόμο που έδειξε ο Μίλερ, τότε έχασε μια καλή ευκαιρία να κάνει κάτι απλό!»

140

«Το σύμπαν είναι σιωπηρό»

Ο καθηγητής Bernulf Kanitscheider (Κανιτσάιντερ, Β.Κ.) δίδασκε μέχρι το 2007 στο πανεπιστήμιο Giessen/Γερμανία Φιλοσοφία των Φυσικών Επιστημών. Τα ε-ρευνητικά του πεδία είναι Κοσμολογία, Θεωρία των Επιστημών και η Σύγχρονη Φυσική. Οι πιο πρόσφατες δημοσιεύσεις του αναφέρονται στις δυνατότητες και τα πλεονεκτήματα της φυσιοκρατικής ηθικής και την επαναφορά της «ηδονιστικής αντίληψης» του σπουδαίου αρχαίου φιλοσόφου Επίκουρου.

Και είναι πολύ χρήσιμο να υπενθυμίσουμε εδώ την επιστολή του Επίκουρου προς Μενοικέα, όπου αναφέρεται:

Όταν λέμε ότι σκοπός είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές του ασώτου και αυτές που βρίσκονται μέσα στις απολαύσεις, όπως νομίζουν μερικοί που το

αγνοούν και δεν το παραδέχονται ή είναι κακώς πληροφορημένοι. Αλλά εννοούμε να μην πονάει το σώμα και να μην ταράσσεται η ψυχή.

Ακολουθεί ένα απόσπασμα από συνέντευξη του καθηγ. Κανιτσάιντερ στην εφη-μερίδα «Süddeutsche Zeitung» (SZ):

SZ: Κύριε Κανιτσάιντερ, σας βλέπω μια χαρά και ευχαριστημένο.

B.K.: Τί λόγο έχω να μην είμαι ευχαριστημένος;

SZ: Στις κοσμολογικές μελέτες σας υπογραμμίζετε ότι εμείς οι άν-θρωποι στη μικρή Γη περνάμε μια μοναχική, γρήγορη, περιφε-ρειακή ζωή, σε ένα ασήμαντο μεταβατικό στάδιο ενός σύμπαντος χωρίς προορισμό. Το αργότερο σε 4 δισεκ. θα υποκύψει ο πλανή-της μας σε θερμικό θάνατο.

B.K.: Αυτό προκύπτει από ένα επαρκώς επιβεβαιωμένο τυπικό μοντέλο της κοσμολογίας και οι νεότερες έρευνες στον τομέα της κβαντικής βαρύτητας εξειδικεύουν αυτή τη διάγνωση ακόμα περισσότερο. Αιτιολο-γημένες μαθηματικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι ζούμε σε ένα από τα 10.500 σύμπαντα. Εν-νοείται πως δεν αποκλείεται καθόλου να συναντήσουμε κάποια στιγμή στο δικό μας γα-λαξία κάποιες ευφυείς υπάρξεις.

SZ: Θα μας βοηθούσε σε τίποτα η γνωριμία με «πράσινα ανθρωπάκια»;

B.K.: Πιθανόν όχι, επειδή αυτοί θα ενδιαφέρονταν περισσότερο για την εντυπωσιακή κοινωνική ζωή των μυρμηγκιών, παρά για μας τους ανθρώπους. Κατά τ' άλλα, θα είχαν τυχόν εξωγήινες ευφυΐες τα ίδια προβλήματα για το νόημα του σύμπαντος που έχουμε κι εμείς: το σύμπαν είναι «σιωπηρό» και γι' αυτούς.

SZ: Ο Γάλλος φιλόσοφος και φυσικός Blaise Pascal ομολογούσε ότι η σιωπή αυτών των απέραντων χώρων του σύμπαντος του φαινόταν φρικιαστική. B.K.: Ο Pascal έζησε σε μια μεταβατική περίοδο, όταν το πεπερασμένο και πολύ μικρό σύμπαν της εποχής πριν από τον Κοπέρνικο έχανε οριστικά τα όρια και το κέντρο του και

141

αναδεικνυόταν ο άπειρος χώρος. Αυτό έπρεπε καταρχάς να το επεξεργαστεί συναισθημα-τικά η διανόηση του 16ου αιώνα. SZ: Λοιπόν, άλλη μια φορά η ερώτησή μου: γιατί κάθεστε εδώ με τόσο καλή διάθεση; B.K.: Έχω αποδεχτεί ότι από το σύμπαν δεν πρόκειται να προκύψουν κάποιες οδηγίες συμπεριφοράς για μας, ούτε επίσης από τη φύση. Στην πεπερασμένη διάρκεια της ύπαρ-ξής μας εξαρτώμεθα αποκλειστικά από τον εαυτό μας. Όποιος πιστεύει ότι σημαντικό εί-ναι μόνο αυτό που διαρκεί αιώνια, βρίσκεται σε πλάνη. Δεν αληθεύει ότι ο θάνατος είναι το μόνο σημαντικό γεγονός στη ζωή. Όποιος κοιτάει διαρκώς το τέλος της ζωής, χάνει την ευκαιρία να διαμορφώσει τη ζωή του με περιεχόμενο. Μπορούμε να το δούμε και αντίστροφα: ακριβώς η θνητότητα είναι αυτή που κάνει μια ανθρώπινη ζωή πολύτιμη. Αν είχαμε άπειρο χρόνο μπροστά μας, θα αναβάλαμε κάθε στόχο στο απεριόριστο μέλλον. SZ: Πώς μπορεί να διατυπώσει κάποιος στόχους στη ζωή χωρίς θεό; B.K.: Ο Έλληνας φιλόσοφος Αρίστιππος (~435-355 π.Χ.) από την Κυρήνη ίδρυσε ήδη τον 5ο αιώνα π.Χ. τη φιλοσοφική σχολή του «ηδονισμού». Ξεκινάει από τη διαπίστωση ότι όλα τα ζωντανά -άνθρωποι και ζώα- αποφεύγουν τον πόνο και αναζητούν ευχαρίστη-ση και χαρά. Πρέπει να ακολουθήσουμε αυτή την αναζήτηση και να σκεφτόμαστε, πώς θα αυξήσουμε την ευχαρίστηση. Ο Επίκουρος τροποποίησε αυτή την ηθική και διατύπωσε την αποφασιστική ερώτηση: Αν τοποθετήσουμε την αναζήτηση της ευχαρίστησης σαν αρχή, πώς μπορούμε να οικοδομή-σουμε πάνω της μια αποδοτική κοινωνική δομή, η οποία θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα όλων των ανθρώπων; SZ: Το ορίζετε έτσι απλά; B.K.: Δεν γίνεται διαφορετικά. Σε καμιά και κυρίως σε καμιά φυσιοκρατική ηθική δεν μπορούμε να διατυπώσουμε τελικές ερμηνείες. Τα βασικά ηθικά αξιώματα τίθενται ως αρχικές απαιτήσεις. Φυσικά, θα μπορούσαμε εξ ίσου να προκαθορίσουμε ότι στόχος της ζωής είναι η μεγιστοποίηση του πόνου. Οι χριστιανοί μοναχοί το έκαναν αυτό, π.χ. οι αναχωρητές, οι οποίοι αναζητούσαν στις ερημιές και στις αγριάδες την ταπείνωση του σώματος. Αλλά, εγώ θα ρώταγα μαζί με τους επικούρειους, πραγματιστικά: Τί είναι αυτό που μπορεί να αντιπαρατεθεί στην επί-σης βιολογικά προκαθορισμένη προσπάθειά μας για ευχαρίστηση στη διαμόρφωση της ζωής μας; SZ: Ίσως επειδή μπορεί να υπάρχει κάτι περισσότερο στη ζωή από το να έχεις ευχαρίστηση. B.K.: Αυτό είναι ένα σύνηθες αλλά και εσφαλμένο επιχείρημα ενάντια στην «ηδονιστι-κή» αντίληψη της ζωής, λες και πρόκειται μόνο για κρασί, γυναίκες και τραγούδια (Wein, Weib und Gesang). Ποιο τρόπο ευχαρίστησης διαλέγει καθένας για τον εαυτό του, εξαρ-τάται από το χαρακτήρα του. Εξ άλλου ισχύει κι εδώ ο θεμελιώδης κανόνας της λογικής: η ευχαρίστηση είναι ο απώτατος στόχος, αλλά δεν είναι απαραίτητο να επιδιώκεται πάντα

142

και διαρκώς, γιατί τελικά αυτό που μετράει είναι ο συνολικός απολογισμός των ευχάρι-στων γεγονότων στη ζωή. Γι' αυτό είναι συχνά σκόπιμο να α-σκείται κάποιος στην αυτοσυγκράτη-ση, ώστε αργότερα να μεγιστοποιήσει την ευχαρίστησή του. Εξ ίσου λαθε-μένη είναι η κατηγορία της τεμπε-λιάς: και ο «ηδονιστής» πρέπει να εργάζεται, ώστε να είναι σε θέση να διαθέτει τα χρήματα της δουλειάς του στα αντικείμενα της ευχαρίστησής του. Αν αγαπάει τη μουσική και η μουσική δωματίου αποτελεί τη μεγα-λύτερη ευχαρίστησή του, θα κρύβε-ται η χαρά του πιθανόν σε ένα πιάνο με ουρά, στο οποίο θα παίζει σονάτες του Μότσαρτ. SZ: Πολλοί θα ξαπλώνουν στην παραλία και θα κοιτάνε τα κύματα. B.K.: Αν γι' αυτούς αποτελεί ανώτατο συναίσθημα ευχαρίστησης η πλήρης απραξία, γιατί όχι; Ήδη ο Αρίστιππος είχε αναγνωρίσει ότι η φύση των ανθρώπων είναι τόσο διαφορετι-κή, ώστε να είναι αδύνατον να θέσουμε προδιαγραφές περιεχομένου. Για τον Αριστοτέλη ήταν ανώτατος σκοπός ζωής η εξερεύνηση του σύμπαντος. Αυτό είναι δύσκολο να το κα-ταλάβει ένας άνθρωπος που δεν προβληματίζεται. Με τον ίδιο τρόπο δεν είναι δυνατόν να διδάξετε σε ένα άμουσο άνθρωπο το παίξιμο του βιολιού. SZ: Σε γενικές γραμμές καταλαβαίνουν οι άνθρωποι ως «ηδονιστική» ευχαρίστηση μάλλον τη σεξουαλική δραστηριότητα. B.K.: Αυτός ο περιορισμός στη σημασία είναι αποτέλεσμα της χριστιανικής συκοφάντη-σης του «ηδονιστικού» στόχου, ιδίως από τους λεγόμενους εκκλησιαστικούς πατέρες. Ο Αυγουστίνος είχε χαρακτηρίσει τον Επίκουρο γουρούνι και ηδονιστή, επειδή ο φιλόσοφος αξιολογούσε θετικά τον έρωτα. Στην πραγματικότητα ο Επίκουρος θεωρούσε τη διανόη-ση και την καλλιτεχνική απόλαυση, τη χαρά στα έργα τέχνης, εξ ίσου σημαντικά. Αλλά, φυσικά, και η σεξουαλικότητα είναι μια ισχυρή βιολογικά στερεωμένη δύναμη, η οποία αποτελεί πηγή μεγάλης ευχαρίστησης. Είναι τραγικό ότι υπό την επιρροή του χριστιανισμού και του εκκλησιαστικού μηχανι-σμού φιμώθηκε για πολλούς αιώνες η σεξουαλική συμπεριφορά των ανθρώπων. Η έντα-ση αυτών των περιορισμών και των διώξεων σχετίζεται με τις βιβλικές επιταγές στο 5ο βιβλίο της Π.Δ., οι οποίες απαιτούν απάνθρωπη αντιμετώπιση , όπως εκτέλεση, ομοφυ-λόφιλων και μοιχών. SZ: Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η άνθηση της γερμανικής λογοτεχνίας μεταξύ 1770 και 1830 σχετίζεται πιθανόν με νευρώσεις σεξουαλικού υποβάθρου ιδιοφυών ανθρώπων, οι οποίοι στα νεαρά τους χρόνια ανατράφηκαν σε προτεσταντικούς εκκλησιαστικούς κύκλους. B.K.: Θεωρώ αυτή την άποψη πολύ υπερβολική. Υπάρχουν πάρα πολλά αντίθετα παρα-

143

δείγματα. Ας σκεφτούμε τον Robert Schumann, ο οποίος άνθησε καλλιτεχνικά και έγρα-ψε σύντομα την «ανοιξιάτικη συμφωνία» του, αφού κατάφερε επιτέλους να παντρευτεί την Clara του και να έχει μια ολοκληρωμένη σεξουαλική σχέση μαζί της. Επίσης ο Μό-τσαρτ ήταν ένας ιδιαίτερα ενστικτώδης άνθρωπος, ο οποίος συνδύαζε σεξουαλική ευχα-ρίστηση με δημιουργικότητα. [...] SZ: Τί άλλο μπορούμε να μάθουμε από τους (αρχαίους) Έλληνες; B.K.: Ακριβώς το ίδιο, όπως και από τη σύγχρονη εξελικτική ψυχολογία: οι άνθρωποι δεν είναι συστήματα χωρίς κωδικοποίηση, στους οποίους μπορούμε να «φορέσουμε» μια η-θική, βάσει κάποιων θεωρητικών συλλογισμών. Οι περισσότερες από τις επιθυμίες μας λειτουργούν με ένα υπόβαθρο ιστορικής καταγωγής και βρίσκονται αγκυρωμένες στον εγκέφαλο, επειδή προκάλεσαν ορισμένα πλεονεκτήματα στην επιβίωση. [...] SZ: Είναι όλα επιτρεπτά στην ηθική σας; B.K.: Όχι φυσικά, επειδή πρέπει να ληφθεί υπόψη η εμπειρική φύση του ανθρώπου και αυτή δεν είναι τυχαία. Επιπλέον, επειδή εδώ πρόκειται για τη μεγαλύτερη δυνατή ευτυχία για το μέγιστο δυνατό αριθμό ανθρώπων ή για την ελάχιστη δυνατή λύπη για το σύνολο. Αντίστροφα, θα ήταν τρομερό, αν η ηθική μας είχε εξάρτηση από το αν υπάρχει θεός. Αμφιβολίες στο μεταφυσικό εποικοδόμημα προκαλούν καθίζηση και στην ηθική.

SZ: Πάντως, μερικές μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πιστοί σε θρησκείες έχουν συχνά μεγάλο βαθμό ευχαρί-στησης. B.K.: Αν διαθέτουν μια σταθερή πίστη, ίσως συμβαίνει αυτό. Θα ήταν όμως τραγικό, αν κάποιος ανατραφεί με την κατήχηση των καθολικών (και των ορθοδόξων, συμπληρώ-νω εγώ! Σ.Φρ.) που είναι εχθρική προς την ευχαρίστηση και κάποια στιγμή αργότερα, όταν διαχωρίσει αυτός τη θέ-ση του από την πίστη, διαπιστώνει ότι έχασε τον πραγμα-τικό σκοπό της ζωής του. SZ: Δεν μπορεί να συμβεί να καταπονήσει τους ανθρώπους η προσπάθεια να είναι διαρκώς ευτυχισμένοι;

B.K.: Δεν πρόκειται για άθλημα υψηλών επιδόσεων, όπου όλοι είναι υποχρεωμένοι να χαμογελάνε καθημερινά. Στόχος είναι να βρίσκεται κάποιος ικανοποιημένος με το συνο-λικό συνασθηματικό του ισοζύγιο. Φαντάζομαι ότι κάποιος θα κάθεται σε μεγάλη ηλικία μπροστά στο σπίτι του, στον ήλιο, και θα σκέπτεται: Δεν έκανα στη ζωή μου τίποτα ανα-πότρεπτα ηλίθιο, αξιοποίησα τις δυνατότητές μου, είχα μια ικανοποιητική ζωή. Φυσικά, μπορεί πάντα να παρέμβει η τυχαιότητα του σύμπαντος, μια ασθένεια ή ένα ατύχημα. Γι' αυτό θεωρώ ότι πρέπει να αρχίσουμε έγκαιρα να αξιοποιούμε τις δυνατότητες ευχαρίστη-σης που μας προσφέρει η ζωή, όπως μας δίδαξε ο Επίκουρος πριν από 2.400 χρόνια!

144

Αντιθρησκευτικά μηνύματα σε λεωφορεία ...

Σε λεωφορεία του Λονδίνου θα τοποθετηθούν από τον Ιανουάριο μηνύματα εναντίον του εκκλησιαστικού μηχανισμού και της πίστης σε θεούς και δαίμονες. Για το σκοπό αυτό έχουν ενδιαφερθεί ήδη χορηγοί, γνωστότερος από τους οποίους είναι ο εξελικτικός βιο-λόγος Richard Dawkins, ο οποίος διαθέτει ήδη τώρα 5.500 λίρες και αργότερα θα διπλα-σιάσει αυτό το ποσό.

Η εκστρατεία με τα αντιθρησκευτικά μηνύματα αποβλέπει στην εξισορρόπηση ανάλογων θρησκευτικών μηνυμάτων του εκκλησιαστικού μηχανισμού. Οι συντονιστές της αντιθρη-σκευτικής καμπάνιας θεωρούν ότι η θρησκεία έχει στο βρετανικό δημόσιο βίο ασυδοσία δράσης, απαλλαγή από φόρους, δικαίωμα προσφυγής εναντίον προσβολών και διαθέτει μηχανισμό για πλύση εγκεφάλου σε μικρούς μαθητές. Καιρός είναι, λένε, να ακουστούν και αντίθετες απόψεις στην καθημερινή ζωή της πόλης. Ο Dawkins περιμένει ότι θα υπάρξει σημαντική αντίδραση από εκπροσώπους των βρετα-νικών εκκλησιών, γιατί αυτή η αντιθρησκευτική καμπάνια θα «αναγκάσει» τους απλούς ανθρώπους να βάλουν το μυαλό τους να σκεφτεί. Και η σκέψη είναι κακό πράγμα για τους πιστούς. Όπως έλεγε και ο Hemingway: «Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι είναι άθρη-σκοι!»

(24/10/2008)

145

Θεοδικία

Με τον όρο Θεοδικία (στις λατινογενείς γλώσ-σες: Théodicée, Theodizee, Theodicy) χαρακτηρί-ζεται το φιλοσοφικό και θεολογικό πρόβλημα της (αμφισβητούμενης) δικαιοσύνης του θεού, ιδίως σ’ εκείνες τις θρησκείες όπου ο θεός έχει στο ανώτα-το δυνατό επίπεδο τις ιδιότητες της παντοδυναμί-ας, πανσοφίας, παναγαθότητας, πανταχού παρουσί-ας κτλ.

Το πρόβλημα

Είναι προφανές ότι ανέκαθεν οι άνθρωποι διαπίστωναν πως, παρά τη θεϊκή παρουσία και τις όποιες εικαζόμενες θεϊκές ιδιότητες, στον κόσμο επικρατούν αδικία, στέρηση και πό-νος. Είτε από φυσικά φαινόμενα, ασθένειες και επιδημίες, είτε από ενέργειες άλλων αν-θρώπων και λαών, οι άνθρωποι πάντα υποφέρουν και, κάποια στιγμή, αναρωτιούνται, γιατί ο θεός επιτρέπει αυτή την κατάσταση;

Με αυτό το δίλημμα έχουν ασχοληθεί ήδη οι φιλόσοφοι της ελληνικής Αρχαιότητας (σκεπτικιστές), ανάλογοι προβληματισμοί αναφέρονται και στο βιβλίο Ιώβ της Π.Δ. Στη νεότερη φιλοσοφική Ιστορία ασχολήθηκαν –ανεπιτυχώς– με το πρόβλημα σημαντικοί φιλόσοφοι, ανάμεσά τους ο Gottfried Leibniz (Λάιμπνιτς, 1646-1716), ο οποίος μάλιστα, μια και δεν μπορούσε να δώσει επαρκείς εξηγήσεις, προσπάθησε να θεωρήσει το πρό-βλημα ανύπαρκτο: ο υπάρχων κόσμος είναι ο καλύτερος δυνατός, οπότε δεν παρουσιάζο-νται αδικίες, στερήσεις και καημοί. Αυτοί που ισχυρίζονται το αντίθετο, κακώς διαπιστώ-νουν σύγκρουση με τις επιθυμίες και τις δυνατότητες του θεού.

Εννοείται ότι ο Λάιμπνιτς δεν γνώρισε τις χιτλερικές θηριωδίες με τα εκατομμύρια δολο-φονημένους Εβραίους, ομοφυλόφιλους, τσιγγάνους, αριστερούς κλπ., ούτε τα έργα του Στάλιν στα γκουλάγκ ή τις δολοφονίες του Πινοσέτ στη Χιλή και του Βιντέλα στην Αρ-γεντινή εναντίον πολιτών αυτών των χωρών, ούτε γνώριζε τους βομβαρδισμούς αμάχων από τους Αμερικάνους στο Βιετνάμ με ναπάλμ, στη Γιουγκοσλαβία και το Ιράκ με απε-μπλουτισμένο ουράνιο και όλα τα άλλα που γνωρίζουμε εμείς σήμερα επαρκώς. Γνώριζε όμως πολύ καλά ο Λάιμπνιτς τις δολοφονίες «μαγισσών» και «αιρετικών» από τα θεο-κρατικά φεουδαρχικά καθεστώτα του Μεσαίωνα, οι οποίες δολοφονίες γίνονταν μάλιστα στο όνομα ακριβώς του θεού που θα έπρεπε να έχει παρέμβει.

Ο συγκεκριμένος προβληματισμός διατυπώνεται απλουστευτικά με τα εξής λόγια:

Είτε ο θεός θέλει να αποτρέψει την αδικία, αλλά δεν μπορεί, οπότε είναι αδύναμος, πράγμα που αντιβαίνει στην παντοδυναμία του.

Είτε μπορεί να την αποτρέψει, αλλά δεν θέλει, επειδή δεν έχει αισθήματα συμπόνιας, οπότε δεν είναι πανάγαθος.

Είτε θέλει και μπορεί, αλλά δεν γνωρίζει πού και πότε υπάρχει αδικία, άρα δεν γνωρίζει παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα, οπότε δεν είναι πάνσοφος.

146

Είτε, τέλος, δεν ξέρει, δεν θέλει και δεν μπορεί, οπότε δεν είναι θεός. Σε αντίθετη περίπτω-ση, από πού προέρχεται η αδικία;

Λέγεται ότι ο Επίκουρος (341-271 π.Χ.) είχε ήδη απαντήσει σ’ αυτόν τον προβληματι-σμό, σύμφωνα με τον εκκλησιαστικό ιστορικό Λακτάντιο, πράγμα που αμφισβητείται όμως σήμερα και θεωρείται ότι η συγκεκριμένη απάντηση οφείλεται σε κάποιον άγνωστο σκεπτικιστή φιλόσοφο:

«Αν ο θεός δεν θέλει να αποτρέψει το κακό, τότε δεν είναι πανάγαθος. Αν δεν μπορεί να το αποτρέψει, δεν είναι παντοδύναμος. Άρα, η παναγαθότητα και η παντοδυναμία ενός θεού δεν συμβιβάζονται με τον πραγματικό κόσμο.

Είτε λοιπόν δεν υπάρχει κακό, είτε δεν υπάρχει θεός!» Με αυτό το συλλογισμό καταδεικνύεται η ασυμβατότητα ενός θεού με τις συγκεκριμένες ιδιότητες που τον φορτώνουν οι θεολόγοι. Σίγουρα από τον Επίκουρο κατάγεται η άποψη ότι «ακόμα κι αν υπάρχουν θεοί, αυτοί δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα», οπότε παρέλ-κει το πρόβλημα της θεοδικίας, αφού κάθε μικρή ή μεγάλη αδικία δεν έχει σχέση με τους θεούς. Προσπάθειες επίλυσης Διάφοροι θεοκράτες διανοούμενοι προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, είτε σχετικοποιώντας την έννοια της αδικίας (περίπου όπως ο Λάιμπνιτς), οπότε δεν υπήρχε λόγος αμφισβήτησης των ιδιοτήτων του θεού, είτε δίνοντας άλλη σημασία στις θεϊκές ι-διότητες, άρα μόνο οι άνθρωποι έβλεπαν την αντίφαση και δεν υπήρχε πρόβλημα προς επίλυση. Όλες αυτές οι προσπάθειες εμπεριέχουν το κεντρικό μειονέκτημα της μεσαιωνικής «σχο-λαστικής» μεθοδολογίας, στην οποία είναι γνωστός ο στόχος (όσα αναφέρονται στα «ιερά βιβλία») και αναζητείται τρόπος να επιβεβαιωθούν. Αντίθετα, στην κλασική και στη σύγ-χρονη φιλοσοφία, γνωστή είναι η μέθοδος και αναζητείται το αποτέλεσμα. Στο πλαίσιο των θεοκρατικών αντιλήψεων, ο χριστιανός πατέρας Ιερώνυμος (Sophronius Eusebius Hieronymus, 342-420 μ.Χ.) εκπλήσσεται που δεν επεμβαίνει ο θεός να τιμωρή-σει τους «αιρετικούς» και προτείνει την εξόντωσή τους για να λήξει το πρόβλημα! Λέει ο «άγιος»: «Μπορούμε να ρωτήσουμε, πώς γίνεται ο Θεός να είναι αγαθός, ο οποίος έδωσε τον νόμο και τους προφήτες, όταν βλέπει τη ζωή των διεφθαρμένων να ευδοκιμεί, και αυ-τοί να μην υφίστανται τίποτα απ’ αυτόν, σύμφωνα με την τιμωρία που τους αρμόζει. [...] Έχουν γεννήσει γιους, και έχουν προσφέρει καρπούς. Τί καρπούς έχει προσφέρει ο Μαρ-κίων, με το να δημιουργήσει υιούς της απιστίας; [...]». Επικαλείται λοιπόν ο δάσκαλος της αγάπης ένα χωρίο της Π.Δ. από το βιβλίο του Ιερεμία (12: 1-3) και συνεχίζει επεξηγώντας αυτό το χωρίο, λέγοντας ότι τα βασανιστήριά τους είναι «αγιασμός». Συνεχίζει το μισάνθρωπο εγκληματικό παραλήρημά του με τα λόγια: «Αγίασε αυτούς, όταν φθάσει η ημέρα της σφαγής αυτών”. Δηλαδή, «φονεύοντάς τους τούς αγιάζεις!» (Εργασίες του Ιερωνύμου, Τόμος V, 818). Σε μια παράλληλη θεολογική γραμμή, ο «άγιος» Αυγουστίνος (Aurelius Augustinus, 354-430) και ο Θωμάς Ακινάτης (Tommaso d’ Aquino, 1225-1274) –σημειωτέον αμφότεροι

147

χριστιανοί πατέρες, στων οποίων τα λόγια και γραπτά στηριζόταν η Ιερά Εξέταση για να εγκληματεί– θεωρούσαν ότι δεν υπάρχει αυτοτελώς το κακό, αλλά αυτό αποτελεί απουσία καλού. Άρα, όσοι παραπονιούνται για στερήσεις, αδικίες κλπ., στην ουσία επιζητούν αυτά που τους λείπουν και, απλώς, ακόμα δεν τα πέτυχαν. Αυτή η αντιμετώπιση επιβλήθηκε σε όλο τον εκκλησιαστικό μηχανισμό και κανείς δεν τολμούσε να ισχυριστεί κάτι διαφορε-τικό: θα κηρυσσόταν πάραυτα «μάγος» και «αιρετικός», σε Δύση και Ανατολή. Εννοείται ότι η συγκεκριμένη αντίληψη εγκαταλείφθηκε, όπως τόσες άλλες αντιλήψεις, από την Αναγέννηση και μετά, οπότε θεωρήθηκε ότι το καλό και το κακό μπορούν να α-ποτελούν αυτοτελείς αξιολογήσεις του ίδιου φυσικού ή κοινωνικού γεγονότος. Μια άλλη αντίληψη, ιουδαϊκής μυστικιστικής προελεύσεως που γινόταν για αιώνες απο-δεκτή και από χριστιανούς (ίσως γίνεται ακόμα), είναι αυτή περί την ατέλεια του κόσμου και τη δοκιμαστική δημιουργία (καμπάλα): Ο θεός έφτιαξε δοκιμαστικά ένα κόσμο για να μελετήσει τα προβλήματα που θα προκύψουν, στη συνέχεια όμως θα τον καταστρέψει για να φτιάξει έναν τέλειο! Ο θεός ως μελετητής μοντέλων...

Αυτή η αντίληψη αντιβαίνει, βέβαια, σε όλες τις ιδιότητες του θεού, έλλειψη πανσοφίας που δεν ήξερε από την αρχή την κα-τάληξη της δημιουργίας του, έλλειψη παντοδυναμίας που δεν μπόρεσε και μπορεί να διορθώσει τα λάθη που έγιναν και έλ-λειψη παναγαθότητας που κάποιοι ανυποψίαστοι άνθρωποι δυ-στυχούν, χωρίς να ευθύνονται για οτιδήποτε. Για να αποφύ-γουν οι καμπαλιστές αυτές τις αντιφάσεις, έχουν εισαγάγει πρόσθετες ιδιότητες του θεού, οι οποίες σκοπό έχουν να απο-τρέψουν ή αμβλύνουν τα προβλήματα που απορρέουν από την αρχική επιχειρηματολογία τους. Στον κύκλο σκέψεων του Λάιμπνιτς που προαναφέρθηκε, κι-νήθηκαν κι άλλοι διανοητές, οι οποίοι θεώρησαν ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρξει απόλυτη δικαιοσύνη και παντελής απου-

σία δυστυχίας, γιατί ο κόσμος αυτός θα ήταν ο Παράδεισος, από τον οποίο όμως έχουν αποβληθεί οι άνθρωποι και «δεν δικαιούνται δια να ομιλούν». Εννοείται ότι αυτές οι α-πόψεις διατυπώνονταν κυρίως από μέλη και υποτακτικούς της φεουδαρχικής και εκκλη-σιαστικής εξουσίας, όταν έπρεπε να βρουν παρηγορητικές εξηγήσεις για τα πεινασμένα θύματα του εκμεταλλευτικού καθεστώτος που οι ίδιοι στήριζαν. Και δεν είναι τυχαίο ότι, σε όλες αυτές τις επιχειρηματολογίες, στο τέλος βρίσκεται μια δογματική απόφανση ή ένα φανταστικό γεγονός, οπότε παύει οποιαδήποτε προοπτική διαλόγου. Η μια πλευρά «πιστεύει» και η άλλη «ερευνά»! Στο ίδιο περίπου πλαίσιο κινήθηκε ο Χέγκελ (Έγελος, Hegel, 1770-1831), ο οποίος πολύ συχνά διατύπωνε φιλοσοφικές απόψεις που βόλευαν την εξουσία του κράτους και της εκ-κλησίας, όπως τον κατηγόρησε αργότερα ο Πόπερ. Συγκεκριμένα ο Χέγκελ θεωρούσε ότι βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο της Ιστορίας και, κάποια εποχή, θα αποκαταστα-θεί η δικαιοσύνη και ό,τι άλλο ποθούν οι άνθρωποι. Κι σ' αυτή την περίπτωση ο Χέγκελ ήταν μέσα στο σύστημα και το υπηρετούσε, ενώ οι παραπονούμενοι βρίσκονταν εκτός και έπρεπε να παρηγορηθούν και να πεισθούν να κάνουν υπομονή, για μερικές χιλιάδες χρόνια ακόμα, με ταυτόχρονη μακροημέρευση της εξουσίας. Οι αυστηρά προσηλωμένοι στις θεολογικές σκέψεις έχουν διατυπώσει την άποψη ότι το

148

«κακό» είναι θέλημα θεού, για να μάθουν οι άνθρωποι να διακρίνουν μεταξύ καλού και κακού, κάτι που δεν κατέχουν εκ γενετής. Για να μπορέσει να μάθει, όμως, ο άνθρωπος αυτή τη διάκριση, πρέπει ο ίδιος να ζήσει καταστάσεις καλού και κακού και να αποκτή-σει τη σχετική εμπειρία. Αυτά που θεωρούν οι άνθρωποι άδικα, ο θεός τα αντιλαμβάνεται αλλιώς και εντάσσονται στο «σχέδιό» του με τρόπο που δεν γίνεται κατανοητός από τους γηγενείς. Κι αυτή η άποψη είναι παρηγορητική, δεν λαμβάνει δηλαδή υπόψη ότι μερικοί άνθρωποι βιώνουν μόνο αδικίες στη ζωή τους, πείνα, σκλαβιά, βασανιστήρια, ασθένειες, ενώ κά-ποιοι ευνοημένοι βιώνουν «αδικίες», επειδή τους ψόφησε ο σκύλος ή έχασαν την πτήση του αεροπλάνου κ.ο.κ. Πέρα απ’ αυτά, το μικρό παιδί που καίγεται από βόμβες ναπάλμ, ή γεννιέται ως τέρας στο Ιράκ λόγω του ουρανίου, ποιες εμπειρίες μπόρεσε να συλλέξει και πώς εντάσσεται στο όποιο θεϊκό σχέδιο; Να σημειώσουμε με την ευκαιρία επίσης ότι στα «ιερά βιβλία» του χριστιανισμού αναφέρονται συγκεκριμένα επεισόδια βαρβαρότητας, όπου γυναικόπαιδα κατασφάχτηκαν με θεϊκή εντολή που έδωσε σε στρατιώτες του «πε-ριούσιου λαού», άρα κάτι δεν στέκει καλά με την παναγαθότητα του θεού.

Υπάρχουν ακόμα πολλά εδάφια της Βίβλου, όπου αναφέ-ρεται ότι ο θεός ο ίδιος δημιούργησε το «κακό», χωρίς πε-ραιτέρω εξηγήσεις, π.χ. Ησαΐας 45.7, ή ότι θα εκδικηθεί με θηρία και δαίμονες, όπως περιγράφεται στην «Αποκά-λυψη», ή ότι ο θεός δεν αντιμετωπίζει όλους τους ανθρώ-πους ίδια αλλά κατά περίπτωση (Παύλος, Ρωμ. 9.14-18 με αναφορά πάλι στην Π.Δ.) κ.ο.κ. Κι αυτά τα επιχειρήματα που δείχνουν κατά κανόνα τη μισανθρωπία και το φθόνο αναχωρητών που τα διατύπωσαν, δεν συμβιβάζονται με την παναγαθότητα του θεού και επιτείνουν τη διάχυτη ε-ντύπωση της αδικίας. Αλλαγή πλεύσης Αφού με όλα αυτά τα επιχειρήματα (και άλλα όμοια) δεν απαντήθηκε το αρχικό δίλημμα και δεν ξεπεράστηκε η επιχειρηματολογία που αποδίδεται στον Επίκουρο, επινο-

ήθηκαν άλλες μέθοδοι, όπως η σχετικοποίηση των θεϊκών ιδιοτήτων. Ο «πανάγαθος» θε-ός είναι, λένε μερικοί θεολόγοι, μια συντομογραφία για το βιβλικό θεό. Ο πραγματικός θεός είναι πολυσύνθετος και πολύπλευρος, κάτι που οι άνθρωποι, έχοντας μια απλοϊκή αντίληψη για την καλοσύνη, δεν μπορούν να αντιληφθούν και περιμένουν από το θεό αυ-τά που ελπίζουν οι ίδιοι. Το ίδιο ισχύει και με τις υπόλοιπες απόλυτες ιδιότητες του θεού, με κάποιες φραστικές προσαρμογές. Αυτός ο κύκλος επιχειρημάτων δείχνει πάλι μια υποχώρηση και μάλιστα υποχώρηση από λογικής αλλά και ιστορικής σκοπιάς. Η λογική υποχώρηση έγκειται στο γεγονός ότι η θεϊκή καλοσύνη ανάγεται σε μια ανώτερη ιδιότητα, ας την ονομάσουμε Χ, την οποία οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται και προσβλέπουν μόνο σε ένα υποσύνολό της που είναι η ανθρωπίνως κατανοητή καλοσύνη. Αν δεχθούμε αυτό, τότε πρέπει να αποδεσμεύσουμε το θεό από τις ιδιότητες που τον φορτώνουν οι θεολόγοι και μάλιστα από αυτές τις ιδιό-τητες που καταλαβαίνουν οι άνθρωποι με συγκεκριμένο τρόπο και να διατυπώσουμε από την αρχή ότι «υπάρχει θεός με τις ιδιότητες Χ, Υ, Ζ, τις οποίες κανείς δεν είναι σε θέση να καταλάβει». Το ερώτημα που τίθεται αφορά πλέον το είδος της θεολογίας που μπορεί

149

να συγκροτηθεί με αυτά τα αρχικά αξιώματα και πόσοι «πιστοί» είναι διατεθημένοι να την ακολουθήσουν. Η ιστορική υποχώρηση στο προηγούμενο επιχείρημα σχετίζεται με το γεγονός ότι οι ιν-δουιστικοί, οι αιγυπτιακοί και οι ελληνικοί θεοί διέθεταν ακριβώς αυτό το μίγμα καλού και κακού, δύναμης και αδυναμίας, καλοσύνης και κακίας και, κατά περίπτωση εκδηλώ-νονταν για συγκεκριμένους ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων, με τη μια ή την άλλη ιδιότη-τά τους. Συχνά ο ένας θεός υπερίσχυε του άλλου και όλο και κάποιοι ήταν ευχαριστημέ-νοι, αλλά και οι δυσαρεστημένοι θα είχαν την ευκαιρία να ευχαριστηθούν κάποτε – περί-που όπως γίνεται στα αθλήματα σήμερα, όπου όλοι προσεύχονται να κερδίσει η ομάδα τους και όταν συμβεί αυτό, το αποδίδουν στο θεό, αν χάσουν φταίει ο διαιτητής. Αν λοι-πόν έγινε όλη αυτή η βαβούρα με την επιβολή της «αληθινής» θρησκείας (και της επόμε-νης «αληθινής» του μωαμεθανισμού), για να καταλήξουμε πάλι στον πολυθεϊσμό, τότε έγινε τσάμπα η φασαρία.

Άλλες αντιλήψεις που επίσης δεν απαντούν οριστικά στο πρόβλημα σχετίζονται, άλλοτε με ιδιοτροπίες του θεού, ε-πειδή απέσυρε το ενδιαφέρον του από τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν τον σέβονται, άλλοτε με τη σχετικότητα του χρό-νου, ότι δηλαδή δεν έχει τελειώσει ακόμα η εποχή της δη-μιουργίας και γι’ αυτό ορισμένα φυσικά και κοινωνικά φαι-νόμενα δημιουργούν ακόμα προβλήματα κτλ. κτλ. Κάθε μία από αυτές τις απόψεις και άλλες πολλές που δεν αναφέρο-νται εδώ, εκτίθεται συνήθως σε δεκάδες συγγράμματα και μόνο ως τίτλοι μπορούν να αναφερθούν. Κάποιοι, τέλος, αμφισβητούν δογματικά το δικαίωμα των ανθρώπων να θέτουν τέτοια ερωτήματα, και λένε ότι κακώς διατυπώνεται το δίλημμα της θεοδικίας! Κινδυνεύουμε δη-λαδή να φάμε χαστούκι, άμα μας συναντήσουν στο δρόμο. Πρόκειται εμφανώς για μια λογική, η οποία έχει ξεπεραστεί,

τόσο από τους Ίωνες φιλοσόφους της Αρχαιότητας όσο και τους φιλοσόφους της ελληνι-στικής εποχής, αλλά και από όλους σχεδόν τους φιλοσόφους και φυσιοδίφες, από τον Κοπέρνικο, τον Κέπλερ και τον Γαλιλαίο, μέχρι τους σύγχρονους ερευνητές. Στο τέλος, η μόνη σωστή απάντηση σ’ αυτόν τον κυκεώνα των απόψεων που δεν έχουν δώσει και δεν φαίνεται να μπορούν να δώσουν απάντηση στο αρχικό ερώτημα, είναι η φυσιοκρατική απάντηση που βρίσκεται από αιώνων στο μυαλό όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων και στα χείλη των πιο θαρραλέων εξ αυτών: Δεν υπάρχει ο νομιζόμενος θεός! Και μόνο με αυτό το απλό κτύπημα λύνεται οριστικά ο συγκεκριμένος γόρδιος δεσμός!

150

Συγγνώμη σου ζητώ, συγχώρεσέεε μεεε... Ο καθολικός επίσκοπος της βαυαρικής πόλης του Augsburg, Walter Mixa (όνομα κι αυ-τός…) επετέθη με διάγγελμά του κατά των «απίστων και άθεων» και κάλεσε τους πι-στούς στο χριστιανισμό να μην δέχονται «να τους κολλήσουν οι αντίπαλοι στον τοίχο», ισχυριζόμενοι ότι «η χριστιανική θρησκεία είναι υπεύθυνη για τους πολέμους». Πάντως τα περί «εν τούτω νίκα» στης χριστιανικής θρησκείας τη διδασκαλία περιέχονται και η χριστιανική εκπαίδευση τα διαδίδει. Επίσης, ότι η επέκταση και σταθεροποίηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (με πολέμους έγινε!) ήταν πρόβλεψη του θεούλη για να διαδο-θεί εύκολα ο χριστιανισμός, πάλι θεολογία σχολικού επιπέδου είναι. Στη συνέχεια δήλωσε όμως ο ίδιος επίσκοπος ότι «κακώς ισχυρίζονται κάποιοι (μάλλον τους μουσουλμάνους εννο-εί) ότι οι σταυροφορίες ήταν η αιτία που διαδόθηκε η α-ντιπαλότητα και το μίσος στον κόσμο!» Κάποια δημόσια συζήτηση θα έγινε στη Γερμανία και πάνω σ’ αυτή παίρ-νει θέση ο κ. επίσκοπος. Αμέσως μετά προσθέτει δε: «Στο όνομα του θεού κανείς δεν επιτρέπεται να κάνει πο-λέμους (χμμμ…), γιατί ο πόλεμος είναι πάντα αμαρτία!» Θα μου πείτε, ο Μπους που μιλάει αυτοπροσώπως με το θεό και κάνει πολέμους, δεν είναι καθολικός, άρα δεν χρειάζεται να ακούει τις σοφίες του συγκεκριμένου και άλλων καθολικών επισκόπων. Πάνω σ' αυτά θυμάται ο επίσκοπος και κάτι από τα σχολικά μαθήματα Ιστορίας, οπότε αποφαίνεται: «Και οι σταυροφορίες ήταν αμαρτία, εκτός από την πρώτη!» Γκλουπ! Γιατί η πρώτη δεν ήταν αμαρτία; Δεν πήγαν οι χριστιανοί αλητο-ιππότες στη Μέση Ανα-τολή για να «απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους» από τους γηγενείς και να αποκτή-σουν, παρεμπιπτόντως, και οι ίδιοι φεουδαρχική επικράτεια που δεν διέθεταν στις πατρί-δες τους; Εκεί δεν ήταν που οι χριστιανοί σταυροφόροι έσφαξαν τους πολιορκημένους Παλαιστίνιους (Αντιόχεια και Ιερουσαλήμ), κυρίως γυναίκες και παιδιά, και μαγείρεψαν τα πτώματά τους για να τα φάνε; Περιγράφονται παραστατικότατα όλα αυτά από χρονι-κογράφους (π.χ. Radulph von Caen ή Rodolfo di Caen στο χρονικό του: "Gesta Tancredi in expeditione Hierosolymitana"). Και δεν παίζει ρόλο εδώ αν οι σταυροφόροι ήταν Άγ-γλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι ή κάτι άλλο, πρωτίστως με την ιδιότητα του χριστιανού πήγαν εκεί! Τι μετράει τελικά, η αρχική πρόθεση (ας πούμε ότι ήταν ιερή) ή το τελικό αποτέλε-σμα; Επειδή, όμως, όταν μιλάει ο επίσκοπος από τον άμβωνα, δεν υπάρχει περίπτωση να ση-κωθεί κάποιος από το ακροατήριο και να τον διορθώσει, κάνει απότομα στροφή ο κ. Mixa και ισιώνει πάλι τα πράγματα: «Η διαφορά και το πλεονέκτημα των χριστιανών εί-ναι όμως ότι αναγνωρίζουν τις αμαρτίες τους και ζητάνε συγχώρηση». Έτσι μπράβο και κόντευα να πάθω ταραχή, νόμιζα ότι θα ανακοινώσει ο επίσκοπος την αποχώρησή του από τη χριστιανική εκκλησία! Τώρα τα έφερε όλα στην ευθεία: κάνεις όποια εγκλήματα είναι να κάνεις και μετά διαγράφεις τα πάντα με μια συγχώρηση… Παραλίγο θα προλά-

151

βαινε να ζητήσει συγχώρηση και ο Χίτλερ και θα βρισκόταν τώρα στο ακροατήριο του επισκόπου! Έχω αναφερθεί κι άλλη φορά σε δύο περιστατικά ίδιας νοοτροπίας, η οποία συνοδεύει όλους τους ανθρώπους με ολοκληρωτικές αντιλήψεις.

• Το πρώτο περιστατικό συνέβη προ ετών σε μένα με μια νεαρή Κνίτισσα, στην οποία έθεσα το ερώτημα για τα επανειλημμένα σφάλματα και εγκλήματα του «αγίου» κόμ-ματος και τί μας εξασφαλίζει ότι δεν θα ξαναγίνουν αυτά στο μέλλον. Μου απάντησε λοιπόν αφοπλιστικά: «Μα έχουμε κάνει αυτοκριτική γι’ αυτά, δεν είναι δυνατόν να τα επικαλείσαι!» Τόσο απλά… Όλοι οι νεκροί, οι προδομένοι και οι παραπλανημένοι έπρεπε, λοιπόν, να προσέχουν μόνοι τους και να μην εμπιστεύονται ένα κόμμα που μπορεί να τους διαγράψει από την Ιστορία με μια πανηγυ-ρική αυτοκριτική σε ολομέλεια! Ζητάει ο άλλος «άφεση αμαρτιών» από την Ιστορία και την εισπράττει πάραυτα και αδαπάνως.

• Το δεύτερο περιστατικό προέρχεται από μια ταινία που αποδίδει άριστα την πραγματικότητα και όπου ένας μαφιό-ζος της Νέας Υόρκης (στην ταινία ο Ρ. Ντε Νίρο) μονολο-γεί και αυτοθαυμάζεται, πώς αναδείχθηκε στα νεανικά του χρόνια στην κορυφή του υπόκοσμου: «Το Σάββατο πήγαι-να στην εξομολόγηση, την Κυριακή κοινωνούσα και τη Δευτέρα έπεφτα πάλι με τα μούτρα στη δουλειά! Είναι ω-ραίο να είσαι χριστιανός!»

Συγγνώμη σου ζητώ, συγχώρεσέεε μεεε... που έλεγε κάποτε η μεγάλη Σοφία Βέμπο!!

152

Προφήτης Μωάμεθ... υπήρξε ποτέ; ...

Έχω γράψει ήδη στο πρώτο τεύχος των «Σημαντικά Παραλειπόμενων» ότι η ύπαρξη του Ιησού Χριστού, έτσι όπως περιγράφεται στα «ιερά βιβλία», δεν είναι ιστορικά τεκμηριω-μένη. Πίστευα όμως ότι υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για τον ιδρυτή του μωαμεθανισμού, τον «προφήτη» Μωάμεθ. Τώρα μαθαίνω ότι κι αυτό το πρόσωπο μπορεί να είναι δημιούργημα μεταγε-νέστερων μυθοπλασιών και είναι άγνωστο, αν όλα αυτά που λέγεται ότι έκανε και είπε ο προφήτης, συνέβησαν πραγματι-κά ή είναι επινοήσεις κάποιων μεταγενέστερων πιστών του. (Φωτογραφία δεξιά: Ο προφήτης με τον αρχάγγελο Γαβριήλ) Συγκεκριμένα, ο καθηγητής Muhammad Sven Kalisch (γενν. 1966), προτεστάντης χριστιανός εξ ανατροφής και μουσουλ-μάνος από το 15ο έτος της ηλικίας του, ο οποίος διδάσκει Ισ-λαμική Ιστορία στο πανεπιστήμιο Münster, προσέγγισε το σημαντικό για τους μωαμεθανούς ζήτημα των αρχών της θρησκείας με ευρωπαϊκή εμβρίθεια. Το συμπέρασμά του ήταν ότι «δεν υπάρχουν στοι-χεία που σχετίζονται άμεσα με τον ιδρυτή του Ισλάμ». Ο καθηγητής στο ίδιο πανεπιστήμιο Marco Schöller, που διδάσκει μουσουλμανική θεο-λογία και είναι συγγραφέας βιογραφίας του Μωάμεθ, δηλώνει ότι γραπτά στοιχεία για τον «προφήτη» υπάρχουν από τον 9ο αιώνα και μετά. Από αυτά τα στοιχεία, τα οποία εί-ναι αλληλοσυγκρουόμενα σε μεγάλο βαθμό, συνάγουν οι ερευνητές διαφορετικά συμπε-ράσματα. Ο Schöller εκτιμά ότι το μεγαλύτερο μέρος των ερευνητών στον κόσμο δέχονται ότι ο Μωάμεθ ήταν υπαρκτό πρόσωπο, οι ιστορίες για τη ζωή και τη δράση του που διαβάζου-με όμως στα σχολικά βιβλία, είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους βολική μυθογραφία και αποτέλεσμα συμβιβασμών μεταξύ αντικρουόμενων απόψεων, ήδη τους πρώτους αιώνες μετά το θάνατο του «προφήτη». Ένας άλλος βιογράφος του Μωάμεθ, ο Tilman Nagel, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Göttingen, λέει ότι «Είναι αυτονόητο ότι υπήρξε ο Μωάμεθ, ό,τι άλλο λέγεται είναι α-νοησία. Με την ίδια λογική θα μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε αν έζησε ο Πλάτων!» Μόνο που ο Πλάτων δεν επιβάλλεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια πολιτών ως προφήτης του θεού – είναι σημαντική η διαφορά. Ο Kalisch ισχυρίζεται ότι από τις πηγές φαίνεται ότι Μωάμεθ δεν ήταν ανδρικό όνομα αλλά τίτλος ευγενείας για τον Ιησού, ως «προφήτη» των μονοφυσιτών χριστιανών. Με την πάροδο των δεκαετιών και αιώνων μεταφέρθηκε αυτός ο τίτλος από το συγκεκριμένο πρόσωπο στον προφήτη που κήρυσσε το λόγο του θεού, το κοράνι. Αυτές οι απόψεις συ-μπίπτουν με εκείνες ενός ακόμα καθηγητής μωαμεθανική θεολογίας, του Karl-Heinz Ohlig από το πανεπιστήμιο του Saarbrücken.

153

Ο Ohlig θεωρεί ότι από τον 9ο αιώνα προέκυψε το Ισλάμ από το πρωτοχριστιανικό κίνη-μα της μιας και μοναδικής θεότητας, χωρίς γιο και πνεύμα. Αυτή η αλλαγή ήταν απαραί-τητη για να υπάρξει μια θεολογική κάλυψη του αυξημένου αραβικού εθνικισμού, με τον οποίο απλώθηκαν σταδιακά οι αραβικές κατακτήσεις από την Ινδία μέχρι την Ισπανία. Οι αντίπαλοι αυτής της άποψης είναι βέβαιοι ότι πίσω από αυτές τις θεωρήσεις κρύβονται χριστιανικές ή ιουδαϊκές συνωμοσίες για να μειώσουν το Ισλάμ και να το υποβαθμίσουν σε διάδοχη θρησκεία στον αραβικό κόσμο. Ο Schöller δεν βέπει ένα συσχετισμό Ισλάμ και χριστιανισμού, ίσως όμως με τον ιουδαϊ-σμό, από τον οποίο προέρχεται και ο χριστιανισμός. Κι αυτό, γιατί και ο ιουδαϊσμός έχει ως ηγέτη του έναν προφήτη (Μωυσή), ενώ ο χριστιανισμός αντέγραψε την ιδιότητα του ιδρυτή του από τον ελληνισμό: ο ημίθεος του ελληνικού πολυθεϊσμού μετονομάστηκε σε θεάνθρωπο του χριστιανισμού. (Φωτογραφία αριστερά: Ο προφήτης με την οικογένειά του)

Στους πιστούς του μωαμεθανισμού όλα αυτά α-κούγονται ως αποτελέσματα «σιωνιστικής και σταυροφορικής προπαγάνδας». Χωρίς καμία ε-παφή με το πνεύμα έρευνας και αμφισβήτησης που επικρατεί στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, οι απανταχού φοβικοί μουσουλμάνοι καταφεύγουν στη συνωμοσιλογία, όταν αμφισβητηθούν τα ε-θνικά και θρησκευτικά απολιθώματα, στα οποία πιστεύουν. Λίγους μήνες μετά αρνήθηκαν πολλοί φοιτητές

της μουσουλμανικής θεολογίας, αραβικής ή τούρκικης εθνικότητας, να παρακολουθή-σουν τις παραδόσεις του Kalisch, γιατί καταφέρεται κατά των οσίων του μουσουλμανι-σμού και οι ίδιοι δεν πρόκειται να γίνουν αποδεκτοί ως δάσκαλοι σε σχολεία, αφού θα έχουν σπουδάσει σε έναν αιρετικό. Ταυτόχρονα ξεκίνησαν καταγγελίες κατά του Kalisch για υπεξαίρεση χρημάτων, στις οποίες καταγγελίες εμπλέκεται μια γραμματέας τούρκικης εθνικότητας. Παρατηρητές πιθανολογούν ότι πρόκειται για κατασκευασμένες κατηγορίες για να αναγκαστεί το πανεπιστήμιο να αποσύρει τον καθηγητή. Ότι ο καθηγητής Kalisch δέχεται απειλές για τη ζωή του από Ισλαμιστές και καλείται «να πάψει να διαδίδει τις αιρετικές απόψεις του», είναι περίπου αυτονόητο! Όλοι οι φοβικοί και ανασφαλείς αντιδρούν βίαια! Συναφής είναι η συνέντευξη με τον καθηγητή Karl-Heinz Ohlig στην εφημερίδα Frank-furter Allgemeine Zeitung (FAZ) που ακολουθεί.

154

Οι ιστορικές ρίζες της χριστιανικής πίστης ...

Απόσπασμα από μια συζήτηση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine, με τον ομότιμο καθηγητή θεολογία Karl-Heinz Ohlig, του οποίου το βιβλίο «Schlaglichter - Die ersten beiden islamischen Jahrhunderte» (Αντιφεγγιά - Οι δύο πρώτοι αιώνες του ισλαμισμού), Verlag Hans Schiler, 617 σελίδες. Κύριε καθηγητά, είναι πιθανόν να μας ενδιαφέρει η εκκλησιαστική ιστορία της Αρχαιότητας περισσότερο, απ’ όσο αντιλαμβάνονται οι σύγχρονοι άνθρωποι; Είναι σωστό ήδη εξ αιτίας του γεγονότος ότι τότε ο χρι-στιανισμός πήρε τη μορφή, με την οποία τον παραλάβαμε εμείς στην Ευρώπη. Μια μορφή, η οποία έχει περιέλθει τώρα σε κρίση. Ποια από τις πολλές κρίσεις εννοείτε; Πολλά από το χριστιανισμό που κληρονομήσαμε από την Αρχαιότητα, γίνονται σήμερα αντιληπτά ως μύθοι και όχι πλέον ως περιεχόμενο πίστης. Γι’ αυτό πρέπει να διερευ-νήσουμε την Αρχαιότητα για να καταλάβουμε, τι ακριβώς ήταν ο χριστιανισμός και τί οφείλεται σε ελληνιστική επένδυση, η οποία δεν μπορεί να αποτελέσει σήμερα αντικείμενο πίστης. Τι προτείνετε εσείς; Επιστροφή στις ρίζες; Νέα συγκρότηση του εκκλησιαστικού κανόνα; Ο κανόνας παραμένει η βάση. Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι η ελληνοποίηση του χριστιανισμού ήταν μία από τις πολλές δυνατότητες. Παράλληλα υπήρχε η συριακή εκ-κλησία, της οποίας η επιρροή πέρναγε το περσικό κράτος και έφτανε στα όρια της Ινδίας και η οποία απέκτησε μια διαφορετική πολιτισμική πλαισίωση. Το ίδιο περίπου αντιμε-τωπίζουμε τώρα στην Ασία, στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική, όπου οι νέοι πιστοί σκέπτονται διαφορετικά για τον Ιησού, διαφορετικά για το θεό. Τι έγινε διαφορετικό στην ανατολική εκκλησία; Ήταν μια εκκλησία, της οποία η φιλοσοφία συγγένευε με εκείνη των ιουδαϊκού χριστια-νισμού. Δεν είχαν, για παράδειγμα, την ελληνική επιθυμία για θεοποίηση, η οποία οδή-γησε στην ιδέα ότι ο Ιησούς ήταν μια ενσάρκωση του θεού. Για τη συριακή εκκλησία ή-ταν η ηθική σημαντική και ο Ιησούς ένας άνθρωπος, τον οποίο έστειλε ο θεός, κάποιος ο οποίος δοκιμάστηκε και τον οποίο εμείς, εφόσον δοκιμαστούμε με επιτυχία, πρέπει να ακολουθήσουμε. Έτσι δεν υπήρχε εκεί η βάση για μια διδασκαλία περί τριαδικού θεού. Είναι η τριαδική διδασκαλία ειδωλολατρικό φορτίο στο χριστιανισμό;

155

Μπορεί να πούμε με βεβαιότητα ότι αυτή η τριαδικότητα δεν θα υπήρχε χωρίς τον εξελ-ληνισμό. Ο θεός του Ιησού, ο θεός των Ιουδαίων Γιαχβέ, ήταν ο μοναδικός θεός. Ήταν ένας Μονοθεϊσμός με μία υπόσταση του θεού, από τον οποίο στην πορεία του χριστιανι-σμού προέκυψε ο διαδικός θεός και στη συνέχεια ο τριαδικός. Αυτό ήταν τότε απαραίτη-το, γιατί στην κατανόηση του Ελληνισμού ο θεός είναι η αρχή του κόσμου, αμετάβλητος, άχρονος. Στο Νεοπλατωνισμό ήταν ένας και αδιαφοροποίητος θεός, ώστε να μην ξέρει κανείς, αν υπάρχει καν, ένας θεός δυσπραγής. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής χρειάζονταν λοιπόν και μια χαμηλότερη θεότητα, για να αποδεχτούν ότι ο θεός ήταν η αρχή και το τέλος του κόσμου, ότι είναι ο δημιουργός του και ότι παρεμβαίνει στην ιστορία. Αυτή η αντίληψη προκύπτει ιδιαίτερα καθαρά στον πρόλογο του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου, όπου «εν αρχή ην ο Λόγος», με τον οποίο και δια του οποίου όλα δημιουργούνται και ο οποίος στη συ-νέχεια ενσαρκώνεται. Αντίστροφα διατυπώνεται επίσης προς το χριστιανισμό η κατηγορία ότι έχει ενσω-ματώσει την ειδωλολατρία, τις γιορτές, τις τελετουργίες… Ο χριστιανισμός είναι σίγουρα η θρησκεία, η οποία εισπήδησε επιθετικά στους πολιτι-σμούς. Αρχικά ήταν μια ιουδαϊκή ανανεωτική κίνηση, η οποία σύντομα απευθύνθηκε σε μη Ιουδαίους, στη συγκεκριμένη περίπτωση στην οικουμένη του ρωμαϊκού κράτους. Και εφόσον προσηλυτίζει σ’ αυτό το περιβάλλον, πρέπει να εκφραστεί έτσι, ώστε οι άνθρωποι που έχουν ενστερνιστεί τον ελληνικό τρόπο σκέψης, να αναγνωρίζουν στο χριστιανισμό τη θρησκεία τους. Τέτοιες διεργασίες ενσωμάτωσης σε πολιτισμούς συμβαίνουν και σή-μερα στην Ασία και την Αφρική. Πρόκειται για κάτι που δεν κατάφεραν άλλες θρησκεί-ες. Γιατί εξαφανίστηκε χωρίς υπολείμματα ο παλιός κό-σμος των θεών; Η διάβρωση είχε αρχίσει ήδη, όταν εμφανίστηκε ο χριστια-νισμός. Οι μορφωμένοι Ρωμαίοι αντιλαμβάνονταν το θεϊκό πάνθεον σαν φοκλόρ. Οι τελετές συνεχίζονταν, αλλά συ-σχετίζονταν με τη μοναδική θεότητα. Πολλοί μορφωμένοι έβρισκαν διέξοδο στη φιλοσοφία, άλλοι προσέγγιζαν τις μυστικιστικές τελετές. Αυτό ακούγεται εντυπωσιακά σύγχρονο. Η δεσμευτικό-τητα της πίστης έχει σβήσει, καθένας αναζητάει αυτό που χρειάζεται. Πρόκειται για περισσότερα, για την αναζήτηση ενός νοήματος. Σήμερα έχουμε την εντύ-πωση ότι οι προσαρμοσμένοι χριστιανισμοί δεν δίνουν μια ικανοποιητική απάντηση. Οι άνθρωποι προσανατολίζονται σε εσωτερισμούς ή αναζητάνε αυτό που τους ταιριάζει… Αποτελεί και η δημιουργία του Ισλάμ ένα μέρος της αρχαίας εκκλησιαστικής ιστο-ρίας; Ήδη το έτος 1919 είχε πει ο ερευνητή του Ισλάμ Friedrich Schwally: Οι θεολόγοι δεν έ-χουν συνειδητοποιήσει ότι το Ισλάμ είναι ένα τμήμα της δικής μας εκκλησιαστικής ιστο-

156

ρίας. Όσο ακριβέστερα ασχολείται κάποιος με το Κοράνι, τόσο ευκρινέστερα βλέπει ότι στις απαρχές του Ισλάμ βρίσκεται ένα είδος χριστιανισμού. Πιθανόν από το έτος 800 και μετά προέκυψε μια αυτοτελής θρησκεία. Ποιες αποδείξεις υπάρχουν πάνω σ’ αυτό; Όπως προείπα, η συριακή χριστιανική εκκλησία έβλεπε τον Ιησού ως προφήτη, ως απε-σταλμένο του θεού. Ο Σύριος εκκλησιαστικός πατέρας Αφραάτης (Afrahat, 270-345) ο-νομάζει τον Ιησού συχνά τον «μεγάλο προφήτη», όχι τον «υιό του θεού» αλλά τον γιο της Μαρίας και ακριβώς σ’ αυτή τη συριακή θεολογία στηρίζεται το Κοράνι. Οι πρώτοι μουσουλμάνοι δεν ήξεραν λοιπόν ότι είναι μουσουλμάνοι, θεωρούσαν τους εαυτούς τους χριστιανούς; Ναι, μια ιδιαίτερη μορφή του χριστιανισμού, ο οποίος στηριζόταν στις γραφές και κατη-γορούσαν τους τριαδιστές ότι αλλοιώνουν τη γραφή. Θα μπορούσε να αποτελεί αυτό μια αιτία για την ταχεία διάδοση του Μωαμεθανι-σμού; Ότι οι άνθρωποι δεν χρειάστηκε να μεταστραφούν και προσηλυτιστούν; Ναι, το Ισλάμ διαδόθηκε εκεί ακριβώς, όπου η εκκλησιαστική παράδοση αφορούσε μία μοναδική υπόσταση του θεού, όπου ο Ιησούς τιμόταν ως άνθρωπος και απεσταλμένος του θεού και όχι ως θεός.

(2/10/2008)

157

Ένα χαστούκι για τον καγκελάριο

...

Τον Νοέμβριο του 1968, πριν από 40 χρόνια, συνέβη στη Γερμανία ένα περιστατικό, το οποίο έκανε τον γύρο του κόσμου και, κυρίως, έκανε παγκοσμίως γνωστό το πολιτικό παρλεθόν του Γερμανού Καγκελάριου Kurt-Georg Kiesinger (Κίζινγκερ, καμία σχέση με τον επίσης Γερμανό στην καταγωγή Henry Kissinger). Η 29-χρονη Beate Auguste Klarsfeld (Κλάρσφελτ), έδωσε ένα ανάποδο χαστούκι στον καγκελάριο, το οποίο αντήχησε σε όλη την υφήλιο. Ταυτόχρονα την άκουσαν όλοι στην αίθουσα του συνεδρίου που συνέβη το περιστατικό και από τις τηλεοράσεις να φωνάζει «Ναζί, Ναζί, Ναζί,...» μέχρι που την απομάκρυνε η Αστυνομία από την αίθουσα. Δυστυ-χώς, δεν είχαν συντονιστεί κατάλληλα τα τηλεοπτικά συνεργεία και οι φωτογράφοι κι έ-τσι υπάρχει από το περιστατικό μόνο μια θολή εικόνα. Ο Κίζνγκερ πιάνει το κεφάλι του για να μην του φύγει, η Κλάρσφελτ κινείται για να απομακρυνθεί και δίπλα τους ο παλιός καγκελάριος Έρχαρτ καπνίζει αμέριμνος το πούρο του.

:: Ο καγκελάριος Κίζινγκερ είχε γίνει μέλος του ναζιστικού κόμματος ήδη το έτος 1933, μόλις το κόμμα ανέβηκε στην εξουσία, χωρίς να υπάρχει (τότε ακόμα) καμιά πίεση ή υ-ποχρέωση γι' αυτό. Από το 1943 έγινε δε ο ίδιος αναπληρωτής διευθυντής του προπαγαν-διστικού ραδιοφωνικού σταθμού του ναζιστικού Υπουργείου Εξωτερικών. Είναι προφα-νές ότι δεν επρόκειτο για κάποιον ουδέτερο υπάλληλο, αλλά για πιστό οπαδό και συνο-δοιπόρο του ναζιστικού συστήματος.

Όταν αργότερα, καγκελάριος πλέον ο Κίζινγκερ, έπρεπε να απαντήσει στο ερώτημα, γιατί είχε γίνει μέλος του ναζιστικού κόμματος, έλεγε με στόμφο ότι σ' αυτή την απόφαση δεν υπήρχε «ούτε πεποίθηση, ούτε καιροσκοπισμός!» (Weder aus Überzeugung, noch aus Opportunismus). Εννοείται, η αμέσως επόμενη ερώτηση ήταν, καλά γιατί έγινε τότε μέ-λος, αφού ούτε φιλοναζί (έλεγε ότι) ήταν, ούτε καιροσκόπος. Στο συγκεκριμένο ερώτημα δεν έδωσε όμως ποτέ απάντηση, τι να πει εξ άλλου;

Ο Κίζινγκερ ετοιμαζόταν στο τέλος του 1968 να επισκεφτεί την Αμερική (πρόεδρος ο Nixon) και ήλπιζε να κερδίσει το 1969 τις βουλευτικές εκλογές στη Γερμανία ως πολιτι-

158

κός παγκόσμιου κύρους. Με το ανάποδο χαστούκι από την Κλάρσφελτ τσαλακώθηκε αυ-τό το σχέδιό του, τον πήραν χαμπάρι και οι εβραϊκές οργανώσεις στις ΗΠΑ και τον περί-μεναν με διαδηλώσεις. Επίσης, διαδόθηκε τότε σε όλο τον κόσμο αυτό που επιθυμούσε να δείξει και η Κλάρσφελτ: «Δεν είμασταν όλοι οι Γερμανοί φίλοι των Ναζί».

Η ίδια η Κλάρσφελτ (πατρικό όνομα Künzel) ήταν παντρεμένη με τον Γάλλο Σέργιο Κλαρσφελτ, του οποίου αμφότεροι οι γονείς είχαν δολοφονηθεί στο στρατόπεδο συγκε-ντρώσεως του Auschwitz. Μαζί οργάνωσαν οι δύο την ενέργεια εναντίον του Κίζινγκερ, σε μια εποχή που δεν λαμβάνονταν ακόμα πολλά μέτρα προστασίας για τους πολιτικούς.

Beate Klarsfeld

Μετά την ανάποδη χαστούκα, η οποία τραυμάτισε τον Κίζινγκερ λίγο στο μάτι, καταδι-κάστηκε η Κλάρσφελτ σε 1 χρόνο φυλακή, ποινή που μειώθηκε στη συνέχεια σε 4 μήνες με αναστολή... Στα επόμενα χρόνια έψαχναν ο Σέργιος και η Μπεάτε Κλάρσφελτ τα βιο-γραφικά διαφόρων πολιτικών και παραγόντων της γερμανικής δημόσιας ζωής και κατά καιρούς ανακάλυψαν και κατήγγειλαν πολλούς παλιούς φίλους και συνεργάτες του ναζι-στικού καθεστώτος. Χαστούκι δεν βάρεσαν πλέον σε κανέναν -όπου έβλεπαν τους δύο, έφευγαν οι ένοχοι- αλλά το έτος 1971 προσπάθησαν ανεπιτυχώς ο Σέργιος και η Μπεάτε να απαγάγουν τον Kurt Lischka, υπεύθυνο για τη μεταφορά των Εβραίων της Γαλλίας στα στρατόπεδα συ-γκεντρώσεως! Σκοπός της απαγωγής ήταν να μεταφερθεί ο Λίσκα στη Γαλλία για να δι-καστεί, επειδή στη Γερμανία είχε ήδη δικαστεί παλαιότερα από τα στρατεύματα κατοχής κι έτσι δεν ήταν δυνατόν να προσαχθεί πάλι σε δίκη για το ίδιο αδίκημα. Τελικά, καταδι-κάστηκε επιεικώς η Κλάρσφελτ για την απόπειρα απαγωγής σε δίμηνη φυλάκιση με ανα-στολή, ο δε Λίσκα προσήχθη σε δίκη στη Γερμανία το 1979 και καταδικάστηκε σε ηλικία 70 ετών σε 10ετή φυλάκιση.

159

Ανταγωνισμός μεταξύ «αληθινών» θρησκειών... Σε δύο εκκλησίες του Αμβούργου έγιναν πρόσφατα διαρρήξεις από άγνωστους δράστες. Έσκισαν βιβλία ύμνων, έσπασαν σταυρούς και αγάλματα αγίων, αλλά δεν έκλεψαν χρή-ματα από το παγκάρι, ούτε πείραξαν τα στερεοφωνικά συστήματα που ήταν εκτεθειμένα στους δύο ναούς. Η Αστυνομία εκτιμά ότι δεν ήταν ναρκομανείς που έψαχναν για χρήμα-τα, δεν ήταν δράστες με πολιτικά κίνητρα, οι οποίοι συνήθως γράφουν με σπρέι σε τοί-χους και τζάμια. Ποιοι μπορεί να ήταν λοιπόν; Χωρίς να αναφέρεται πουθενά, όλοι πιστεύουν ότι τα κίνη-τρα των δραστών ήταν θρησκευτικά, γι’ αυτό εστίασαν τις ενέργειές τους οι δράστες σε λατρευτικά αντικείμενα και σε βοηθήματα της λειτουργίας, κόκκινο κρασί, κεριά, ενδύ-ματα των ιερέων κ.ά. Οι καταστροφές ήταν τόσο μεγάλες, ώστε η λειτουργία της επόμε-νης Κυριακής έπρεπε να γίνει στο προαύλιο του ναού, στο ύπαιθρο.

Εννοείται ότι κανείς δεν συμφωνεί με τέτοιες ενέργειες καταστροφής, τόσο λόγω του α-παιτούμενου σεβασμού στους χώρους και στα αντικείμενα που άλλοι θεωρούν ιερά, όσο και για τον απλό λόγο ότι, αν οι πληττόμενοι από κανιβαλικές ενέργειες αρχίσουν να α-νταποδίδουν τις πράξεις στα ιερά κάποιων άλλων θρησκειών ή δογμάτων, θα οδηγηθεί η κοινωνία σε θρησκευτικό πόλεμο, από τον οποίο βγήκαμε μόλις την εποχή του Διαφωτι-σμού. Όμως, οι χριστιανοί που τώρα παραπονούνται, έχουν βαρύτατο παρελθόν με καταστρο-φικές ενέργειες σε βάρος άλλων θρησκειών και των ιερών χώρων άλλων ανθρώπων και λαών. Αρχίζοντας από τις καταστροφές σε βάρος ναών και αγαλμάτων των εθνικών θρη-σκειών και συνεχίζοντας με τις καταστροφές και καθαιρέσεις σε βάρος των εβραϊκών συ-ναγωγών, φτάσαμε στην εποχή που αλληλοκατέστρεφαν χριστιανοί και μουσουλμάνοι ναούς και τζαμιά, ανάλογα ποιος έπαιρνε το πάνω χέρι σε κάθε περιοχή. Κάποια εποχή, περί το έτος 600, έδινε οδηγίες ο επίσκοπος Ρώμης Γρηγόριος Α', ο Μέ-γας, άγιος της καθολικής και ορθόδοξης Εκκλησίας, πώς να αλλάζουν χρήση οι μονάδες

160

κρούσεις των χριστιανών στα εθνικά ιερά: «Πρέπει να προσέξουμε πρώτα από όλα να μην εξοργίσουμε τους ειδωλολάτρες και να μην καταστρέφουμε τους ναούς τους. Πρέπει να καταστρέφουμε μόνο τα είδωλα και έπειτα να ραντίζουμε το μέρος με αγιασμό και να τοποθετούμε μέσα του άγια λείψανα. Αν οι ναοί αυτοί είναι καλοκτισμένοι, μάς συμφέρει να τους μετατρέπουμε απλώς από χώρο λατρείας των δαιμόνων σε χώρο λατρείας του αληθινού Θεού». Τα «είδωλα» που έδινε εντολή ο βάρβαρος Γρηγόριος να καταστρέφο-νται ήταν γλυπτά ενός ανώτερου πολιτισμού, τα οποία οι χριστιανοί καλλιτέχνες μόνο στην (πολιτισμική) Αναγέννηση του 15ου αιώνα κατάφεραν να προσεγγίσουν για πρώτη φορά δια της αντιγραφής. Περίπου μια χιλιετία μετά τον Γρηγόριο γράφει ο Οθωμανός ιστορικός Σαν αλ-Ντιν κατά το 16ο αιώνα σε μια περιγραφή για την κατάκτηση της Κων/πολης: «...Οι (χριστιανικοί) ναοί της Πόλης καθαρίστηκαν από τα ποταπά είδωλα και τις βρώμικες ειδωλολατρικές ακαθαρσίες, σβήστηκαν οι εικόνες τους και στήθηκαν μωαμεθανικοί βωμοί και άμβωνες ... οι ναοί των απίστων μετατράπηκαν σε τζαμιά των πιστών και οι ακτίνες του φωτός του Ισλάμ έδιωξαν τις στρατιές του σκότους, όπου μέχρι τότε ζούσαν οι αισχροί άπιστοι ...» (P. Sherrad: Constantinople, Iconography of a Sacred City, Λονδίνο 1965.)

Οι «εξαγνισμοί» που είχαν μεθοδεύσει οι χριστιανοί εναντίον των εθνικών ιερών, επανα-λαμβάνονταν από τον 11ο αιώνα στη Μικρά Ασία και από το 15οαιώνα και στα Βαλκά-νια, σε βάρος τους εκ μέρους των μωαμεθανών. Ανταγωνισμός μεταξύ «αληθινών» θρη-σκειών... Οι αρχές του Αμβούργου που εξερευνούν τον πρόσφατο κανιβαλισμό στους δύο ναούς, θεωρούν πολύ πιθανόν, αν και δεν το αναφέρουν δημόσια, ότι δράστες είναι μουσουλμά-νοι που φαίνεται ότι εθίγησαν από κάποιες ενέργειες των τοπικών χριστιανών ιερέων. Και στον μουσουλμανισμό ισχύει, βέβαια, η χριστιανική αρχή να επιδιώκεις την προβολή μέ-σω μείωσης του «άλλου». Είναι εγγενές στις μονοθεϊστικές θρησκείες αυτό! Πρακτικές καταστροφής τελούνταν στην Ελλάδα μέχρι τη δεκαετία του 1960 από θεό-πληκτους, ίσως και με υψηλή καθοδήγηση: Περί τα έτη 1960-61 ξεκίνησε από διάφορες ενορίες μια ομάδα από θεούσες, καθοδηγούμενες από τους τοπικούς εφημέριους, οι οποί-ες έβαλαν στόχο το ναό των ορθοδόξων Ουνιτών στην οδό Αχαρνών. Ήταν και μια θεία μου ανάμεσά τους, αδελφή του πατέρα μου, οπότε μάθαμε από πρώτο χέρι τα οργανωτικά της επιδρομής.

161

Στο δρόμο σταμάτησε τις θεούσες η Αστυνομία και όταν ρωτήθηκε η θεία μου στο αστυ-νομικό τμήμα που την μετέφεραν, πώς της ήρθε η ιδέα να συμμετάσχει σε μια επίθεση σε χριστιανικό ναό, απάντησε: «Μα αυτοί είναι Ούννοι του πάπα, πάνε να μας αλλάξουν την πίστη». Προφανέστατα οι παπάδες έβγαλαν λόγο στις αγράμματες θείες, τους μπέρδεψαν επίτη-δες το μυαλό με τις όμοιες λέξεις Ούννος και Ουνίτης (που δεν έχουν βέβαια καμιά σχέ-ση) και ήταν έτοιμοι να θαυμάσουν το καταστροφικό έργο τους. Να υπενθυμίσω ό-τι, Ούννοι στην απώτερη εθνική καταγωγή είναι οι Ούγγροι, οι Φινλανδοί και οι Βούλγα-ροι. Ουνίτες είναι εκείνοι που ακολουθούν την παράδοση της ένωσης των εκκλησιών που είχε υπογραφεί από τον Ιωάννη Παλαιολόγο στη Φεράρα. Και εννοείται, τίποτα από αυτά δεν νομιμοποιούν τους παπάδες και τις θείες, ούτε και τους μουσουλμάνους στο Αμβούρ-γο, να μεθοδεύουν επιθέσεις σε πιστούς άλλων θρησκειών, δογμάτων και ταμείων...

(9/11/2008)

162

Η πτωματική σύνοδος και η περίοδος της πορνοκρατίας

Του Δρ. Αντωνίου Καμμά Αντιπροέδρου ΤΕΙ Αθήνας

Υπάρχουν στιγμές και περίοδοι στην ιστορία του Χριστιανισμού που πολλοί θα εύχονταν να μην υπήρχαν. Η ιστορία όμως καταγράφει, αναλύει και εξηγεί τα γεγονότα και αφήνει στους αναγνώστες της την κρίση και την κριτική γι’ αυτά.

Με τον όρο «Πορνοκρατία» χαρακτηρίζεται, διεθνώς και επισήμως, μία σκοτεινή περίο-δος της παπικής εκκλησίας που ξεκινά το 904 μ.Χ. με την άνοδο στον παπικό θρόνο του πάπα Σέργιου Γ' (Serge III) και τελειώνει το 963 μ.Χ. με την καθαίρεση του πάπα Ιωάννη ΙΒ' (Jean XII).

Το χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου ήταν ο ασφυκτικός εναγκαλισμός της Αγίας Έ-δρας από τη μεγάλη και ισχυρή οικογένεια του Θεοφύλακτου (Thèophylacte), κόμη του Τούσκουλου και, κυρίως, των γυναικών της οικογένειάς του, της συζύγου του Θεοδώρας (Thèodora l’ Ancienne) και των δύο θυγατέρων τους, της Θεοδώρας της Νεώτερης (Thèodora la Jeune) και της Μαροζίας (Marozie de Tusculum) οι οποίες, μέσα από συνω-μοσίες και ερωτικές μεθοδεύσεις (εξ ου και ο όρος πορνοκρατία), καθαιρούσαν και ανα-γόρευαν προκαθημένους της Ρωμαϊκής εκκλησίας.

«Δίκη» του πτώματος του πεθαμένου πάπα Φορμόζο υπό την προεδρία του

πάπα Ετιέν ΣΤ'. Δεξιά το πτώμα, αριστερά ο κατήγορος, στη μέση ο συνήγορος!

Αν και επίσημα η μαύρη αυτή περίοδος ξεκινά από το 904 μ.Χ., οι προϋποθέσεις της ξε-κινούν περίπου δύο δεκαετίες νωρίτερα, όταν το 882 μ.Χ. πέθανε ο πάπας Ιωάννης Η' (Jean VIII) την εποχή που διαλυόταν το κράτος των Καρολιδών και οι μεγάλες αριστο-κρατικές οικογένειες της Ρώμης επιχειρούσαν τον έλεγχο της Αγίας Έδρας.

Στην Ιταλία ήταν διάχυτη η προτίμηση του λαού για επιλογή στο αξίωμα του αυτοκράτο-ρα, του Αρνούλφου της Καρίνθιας (Arnulf de Carinthie), νόθου γιου του βασιλιά της Βαυαρίας και δούκα της Καρίνθιας, Καρόλου (Charles de Carinthie). Στη λαϊκή αυτή

163

προτίμηση αντιτάχθηκε όμως η πανίσχυρη οικογένεια των Spoleti που υποχρέωσε το διά-δοχο του πάπα Ιωάννη Η', Ετιέν Ε' (Etienne V), να στέψει αυτοκράτορα της Ιταλίας τον Γκυ του Σπολέτ (Guy de Spolète).

Τον Ετιέν Ε', μετά το θάνατό του, διαδέχθηκε ο πάπας Φορμόζο (Formose) ο οποίος, κά-τω και πάλι από την ισχυρή πίεση των Σπολέτι, έστεψε αυτοκράτορα, μετά το θάνατο του Γκυ (894), τον γιο του Λαμπέρ (Lambert de Spolète). Όταν όμως, το 896 μ.Χ. πέθανε ο Λαμπέρ, ο Φορμόζο έκρινε ότι ήλθε η στιγμή να απαλλαγεί η Αγία Έδρα, από την κηδε-μονία της Ιταλικής αριστοκρατίας και, αυθαίρετα, έστεψε αυτοκράτορα της Ιταλίας τον Αρνούλφο της Καρίνθιας.

Οι Σπολέτι, οργισμένοι, εγκατέλειψαν τη Ρώμη, σχεδιάζοντες την επάνοδό τους και την εκδίκηση εναντίον του Φορμόζο, τον οποίο θεωρούσαν προδότη της μεταξύ των συμφω-νίας. Λίγο αργότερα (897) ο Φορμόζο πέθανε και τον διαδέχθηκε ο Βονιφάτιος ΣΤ' (Boniface VI), του οποίου όμως η πρωτοκαθεδρία κράτησε μόνο 15 ημέρες.

Οι Σπολέτι επανήλθαν στη Ρώμη και «αναγόρευσαν» πάπα της ρωμαϊκής εκκλησίας τον Ετιέν ΣΤ' (Etienne VI), πειθήνιο όργανό τους και ορκισμένο εχθρό του, νεκρού πια, Φορ-μόζο. Και τότε αποφασίσθηκε και υλοποιήθηκε από τους Σπολέτι και τον πάπα το πιο φρικιαστικό γεγονός στην ιστορία της χριστιανικής εκκλησίας: η δίκη του πτώματος του πάπα Φορμόζο από μία σύνοδο ιταλών καρδινάλιων υπό την προεδρία του πάπα Ετιέν ΣΤ'.

Η σύνοδος αυτή που συνήλθε το 897 στη Ρώμη, ξέθαψε το από εννεαμήνου ενταφιασμένο πτώμα του Φορμόζο, το έντυσε με τα παπικά ενδύματα, το κάθισε στον παπικό θρόνο και ανέθεσε σ’ έναν έντρομο διάκονο το ρόλο του συνηγόρου του πτώματος. Η μακάβρια αυ-τή παράσταση, που καταγράφηκε στην ιστορία με το όνομα «πτωματική σύνοδος» («Synodus Horrenda» λατ. ή «Concile cadaverique» γαλλ.), διήρκεσε πολλές ημέρες, κα-τά τη διάρκεια των οποίων ο νεκρός Φορμόζο κατηγορήθηκε για άπειρα αδικήματα, όπως προδοσία, κατάλυση των εκκλησιαστικών κανόνων και άλλα.

Όπως ήταν φυσικό, κηρύχθηκε έκπτωτος του παπικού αξιώματος, ακυρώθηκαν όλες οι πράξεις (βούλες) που υπέγραψε ως προκαθήμενος της ρωμαϊκής εκκλησίας, του αφαιρέ-θηκαν τα παπικά διάσημα της στολής του και του απεκόπησαν τα τρία δάκτυλα του δε-ξιού χεριού του με τα οποία ευλογούσε -εν ζωή- το ποίμνιό του. Τέλος το ημιαποσυντε-θημένο πλέον πτώμα του ρίχτηκε στο Τίβερι απ’ όπου, μέρες αργότερα, περισυνελέγη από κάποιους ψαράδες.

Η πτωματική σύνοδος αποτέλεσε το έναυσμα σειράς συγκρούσεων μεταξύ Φορμοζιανών και Σπολετιανών. Ο Ετιέν ΣΤ' συνελήφθη και στραγγαλίστηκε στο κελί της φυλακής του, τύχη που είχε αργότερα και ο πάπας Λέων Ε' (Leon V) που ανήκε στους Σπολετιανούς αλλά δολοφονήθηκε από τον αντιπάπα Χριστόφορο (Christophore), τον τελευταίο Φορ-μοζιανό που, και αυτός με τη σειρά του, ανατράπηκε (904) από τον Σέργιο Γ' (Serge III), πιστό τοποτηρητή των αριστοκρατικών οικογενειών της Ρώμης. Η περίοδος της πορνο-κρατίας είχε πια ξεκινήσει.

Η Μαροζία (Marozie, Duchesse de Toscane, 892-937) ήταν κόρη του Θεοφύλακτου και της Θεοδώρας της Παλαιάς και αδελφή της Θεοδώρας της Νεώτερης. Σε ηλικία 13 ετών έγινε, με την προτροπή των γονέων της, ερωμένη του πάπα Σέργιου 3ου και απέκτησε από αυτόν ένα γιο, τον μετέπειτα πάπα Ιωάννη ΙΑ' (Jean XI) με τον οποίον, αργότερα, συνήψε

164

και αιμομικτικές σχέσεις. Παντρεύτηκε, σε πρώτο γάμο τον Αλμπερίκ, δούκα του Σπολέ-το (Albèric, duc de Spolète) με τον οποίο απέκτησε ένα γιο, τον Albèric II.

Αριστερά: Η Μαροζία του Τούσκουλου, έγινε ερωμένη του πάπα στα 13 της χρόνια,

αποτέλεσε υπόδειγμα για την «Πάπισσα Ιωάννα», Μέση: Η Θεοδώρα του Τούσκουλου, ερωμένη του πάπα Σέργιου Γ' και μητέρα της Μαροζία, Δεξιά: Ο Σέργιος ο 3ος, ερωμέ-νος των προαναφερόμενων και άλλων υψηλών κυριών. Άλλος ένας πάπας που αναδεί-

χθηκε με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος Κατηγόρησε τη μητέρα της ως ερωμένη του πάπα Ιωάννη Ι' (Jean X) και τους δύο ερα-στές σαν υπεύθυνους του θανάτου του συζύγου της. Με τη βοήθεια του αδελφού της Πέ-τρου συνέλαβε, φυλάκισε και, τελικά, δηλητηρίασε τον πάπα Ιωάννη Ι' για να επιτύχει, λίγα χρόνια αργότερα (931) την άνοδο στο παπικό αξίωμα του γιου της (από τον πάπα Σέργιο Γ') Ιωάννη ΙΑ' (Jean XI). Οι δύο επόμενοι γάμοι της με τον Γκυ της Τοσκάνης (Guy de Toscane) και τον Ούγο της Άρλ (Hugues d’ Arles) αύξησαν σημαντικά την εξουσία της όχι όμως και την επιρροή της στο γιο της Alberic II, ο οποίος το 932 εξεγέρθηκε εναντίον της και εναντίον του Hugues, τον εξεδίωξε από τη Ρώμη, ενώ έκλεισε στη φυλακή τη μητέρα του, η οποία και πέθανε φυλακισμένη, πέντε χρόνια αργότερα. Αυτό ήταν και το άδοξο τέλος αυτής της φοβερής γυναίκας που δεν δίσταζε μπροστά σε οποιοδήποτε εμπόδιο προκειμένου να κρατά τα ηνία της εξουσίας και της οποίας η ζωή και η δράση σημάδεψαν τόσο αρνητικά την ιστορία του καθολικισμούς και του χριστια-νισμού γενικότερα. Η επικράτηση του Albèric II και ο θάνατος της Μαροζίας κάθε άλλο παρά ηρέμησαν το πολιτικο-εκκλησιαστικό κλίμα στη Ρώμη. Ο νέος ισχυρός άνδρας της αριστοκρατίας αρ-χικά στήριξε τον ετεροθαλή αδελφό του (από την ίδια μητέρα) πάπα Ιωάννη ΙΑ', αργότε-ρα όμως (935) ήλθε σε ρήξη μ’ αυτόν, τον συνέλαβε και τον έκλεισε στη φυλακή. Ακολούθησε μία σειρά παπών-ανδρείκελων του Albèric II μέχρι τον Δεκέμβριο του 955 οπότε, ο αδίστακτος αυτός ηγέτης αποφάσισε να αναδείξει στο ύπατο ιερατικό αξίωμα της Ρωμαϊκής εκκλησίας τον ηλικίας μόλις 18 ετών νόθο γιο του Οκταβιανό (Ottaviano), τον οποίο είχε αναγορεύσει καρδινάλιο σε ηλικία 8 ετών. Ο νέος πάπας πήρε το όνομα Ιωάννης ΙΒ'. Τα εννέα χρόνια της πρωτοκαθεδρίας του στη Ρωμαϊκή εκκλησία αποτέλεσαν την κορω-νίδα και το επιστέγασμα αυτής της σκοτεινής περιόδου της μεσαιωνικής Ιστορίας. Χωρίς

165

στοιχειώδη εκκλησιαστική παιδεία και αγνοώντας τελείως τη λατινική γλώσσα, ο νέος πάπας μετέτρεψε την αυλή του σ’ ένα τεράστιο οίκο ανοχής, όπου οι ερωτικές απολαύ-σεις και η τρυφηλή ζωή βρισκόντουσαν σε καθημερινή συνύπαρξη με φρικαλεότητες και ωμή βία εναντίον όποιου εκρίνετο ανεπιθύμητος σ’ αυτήν. Το παλάτι του Lateran στέγαζε τα χωρίς φραγμό όργια της παπικής αυλής όπου οι συν-δαιτυμόνες έπιναν εις υγείαν του Διαβόλου, τύφλωναν και ευνούχιζαν όσους τους κατέ-κριναν και σπαταλούσαν απλόχερα τους εκκλησιαστικούς θησαυρούς. Σε πολιτικό επίπεδο, ο Ιωάννης ΙΒ' δεν δίστασε να ανοίξει την πόρτα της εξουσίας στον Γερμανό αυτοκράτορα Όθωνα Α' (Otto I), ο οποίος του εγγυήθηκε τα προνόμιά του, για να έλθει αργότερα σε ρήξη με αυτόν, να εκδιωχθεί από τη Ρώμη, να επανέλθει όμως αρ-γότερα σ’ αυτήν επιδιώκοντας νέα σύμπραξη με τους Γερμανούς και τελικά να αφήσει την τελευταία του πνοή το 964, σε ηλικία μόλις 27 ετών, πιθανότατα κάτω από τα κτυπή-ματα ενός ζηλιάρη συζύγου μιας από τις ερωμένες του. Με το θάνατο του Ιωάννη ΙΒ' έκλεισε ιστορικά η περίοδος της πορνοκρατίας όχι όμως και τα προβλήματα της ρωμαϊκής εκκλησίας, τα οποία συνεχίσθηκαν για ένα περίπου αιώνα ακόμα, μέχρι την ιστορική σύνοδο του Sutri, το 1046. Εκεί μπήκαν προσωρινά σε τάξη όλα τα ζητήματα, τα οποία επί ενάμιση αιώνα διέσυραν και εξευτέλισαν αξίες, αρχές και κάθε έννοια δικαίου και ηθικής.

166

Άλλη μια στιγμή μεγαλείου για το χριστιανισμό Ο πάπας Βενέδικτος Θ' (Benedict IX)

Ο αγαπητός συνάδελφος και φίλος Α. Καμάς έγραψε μια σύντομη παρουσίαση της λεγό-μενης εποχής της «πτωματικής συνόδου και της πορνοκρατίας» και την χαρακτήρισε ως τη χειρότερη στιγμή του χριστιανισμού. Συμφωνώ ότι δεν θεωρείται από τις λαμπρές στιγμές του, αλλά υπάρχουν κι άλλες πολλές αξιομνημόνευτες εποχές, ώστε δύσκολα ο αναγνώστης θα μπορέσει να απονείμει το βραβείο για πρωτιά. Υπάρχει μεγάλος ανταγω-νισμός!

Ο ποντίφικας Βενέδικτος Θ' που αναφέρεται στον τίτλο της ανάρτησης, γεννήθηκε πιθανόν το έτος 1014 και α-νέλαβε τον παπικό θρόνο σε ηλικία 18 ετών. Κατά μία άλλη εκδοχή, γεννήθηκε το 1021 και έγινε πάπας μόλις στα 11 χρόνια του. Ούτε που ενδιαφέρονταν να καταθέ-σουν τα βιογραφικά τους στοιχεία, έπεφταν με την πρώ-τη στο πλιάτσικο! Ό,τι κι αν ισχύει στο θέμα της ηλικί-ας, αυτός ο Βενέδικτος είχε πολύ ζωηρή ζωή, με διασκε-δάσεις, κυνήγι στα δάση, πανηγύρια, ερωμένες, ομαδικά όργια και άλλα συναφή. Έφηβος ήταν, έστω μόλις είχε ενηλικιωθεί, τί άλλο θα μπορούσε να κάνει; (Πέρα από

τα υψηλά χριστιανικά καθήκοντά του, εννοείται...) Βέβαια, οι σχέσεις αυτές του Βενέδικτου με γυναίκες μπορεί να μην είναι από τη φύση τους απορριπτέες, αλλά μόνοι τους δηλώνουν οι κληρικοί ότι όλα αυτά αποτελούν πηγή «αμαρτίας»! Ας γευτούν λοιπόν ολόκληρη τη θεοπληξία τους και ας υποταχθούν σε ρυθ-μίσεις που οι ίδιοι επινόησαν. Πέρα απ’ αυτά, όμως, αυτός ο Βενέδικτος ήταν και τραμπούκος: έβαζε συμμορίες και σκότωναν ή καθιστούσαν ανάπηρους διαφόρους αντιπάλους του. Γι’ αυτό το λόγο ήταν και πολύ αντιπαθής στο λαό της Ρώμης. Έτσι το έτος 1933 εκδιώχθηκε από τη Ρώμη, πα-ραμένοντας όμως πάπας Κάποια στιγμή ξαναγύρισε στην «άγια έδρα» και, μέχρι το 1044 που ξαναδιώχτηκε, επέζησε από πολλές απόπειρες σε βάρος της ζωής του. Προφανώς τον έσωζε η θεία πρόνοια. Συνέβη τώρα το εξής: στα χρόνια που βρέθηκε ο Βενέδικτος μακριά από τη Ρώμη, εξέλε-ξαν οι συνοδικοί έναν νέο πάπα, τον Σιλβέστρο Γ’, ο οποίος όμως το έτος 1045 εκδιώ-χθηκε κι αυτός, επειδή είχε εξαγοράσει τους καρδιναλίους για να τον ψηφίσουν. Κατά μια άλλη εκδοχή, εκδιώχθηκε γιατί οι ισχυρές οικογένειες της Ρώμης δεν τον συμπαθούσαν. Άμα δεν σε θέλει το Άγιο Πνεύμα που εποπτεύει στην εκλογή, πώς θα συμφωνήσουν οι οικογένειες των μαφιόζων της εποχής; Με την εκδίωξη του Σιλβέστρου επέστρεψε ο αρχικός Βενέδικτος και κατέλαβε τη «θέση του»! Δική του ήταν, ότι ήθελε την έκανε. Πάνω εκεί, σκέφτηκε εμπορικά το άτομο και πούλησε το παπικό δικαίωμα στον νονό του, ο οποίος, εκεί που δεν το περίμενε, βρέθηκε να εκπροσωπεί τον θεούλη ως πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ'. Τώρα, ο λόγος για την πώληση του δικαιώματος της «διαδοχής του Αποστόλου Πέτρου» ήταν πολύ ανθρώπινος: ο Βενέδι-κτος ήταν σε ηλικία γάμου και ήθελε να παντρευτεί την εξαδέλφη του. Τι πιο φυσιολογι-

167

κό; Καλού κακού κατήργησε όμως και την απαγόρευση γάμου για τους ανώτερους κλη-ρικούς (Αγαμία, Celibacy, Zölibat), ώστε να κρατήσει ανοικτές τις μελλοντικές προοπτι-κές του, αν παντρευόταν. Αυτά όλα προκάλεσαν ευχαρίστηση στο ρωμαϊκό λαό, αφενός επειδή θα γλίτωναν από τον μαφιόζο πάπα, αφετέρου επειδή θα γινόταν μεγάλη γαμήλια γιορτή και όλο και κάτι θα τσιμπούσε η φτωχολογιά. Τα πράγμα ήρθα όμως διαφορετικά: η εξαδέλφη δεν ενδιαφερόταν πια να τον παντρευτεί, γιατί αυτή απέβλεπε σε γάμο με πάπα, όχι με πρώην πάπα. Αφού ήρθαν όλα έτσι ανάποδα και δεν μπόρεσε να μεταπείσει ο Βενέδικτος την εξαδέλφη, δήλωσε ότι η πώληση του «παπικού δικαιώματος» που είχε γίνει, είναι άκυρη και ζήτησε από τον Γρηγόριο να του ελευθερώσει τη θέση, γιατί αναλαμβάνει πάλι ο ίδιος πάπας. Δεν γνωρίζω αν επέστρεψε και το χρήμα που είχε εισπράξει από την πώληση, αλλά αυτό είναι μια λεπτομέρεια. Ό-πως νοείται, ο Γρηγόριος δεν δεχόταν να παραιτηθεί – τσάμπα προσευχήθηκε στο Άγιο Πνεύμα να τον αναδείξει; Έτσι θα έβγαζε κάποιος το συμπέρασμα ότι υπήρχαν την ίδια στιγμή στη Ρώμη 2 διαφο-ρετικοί πάπες. Ουχί! Υπήρχαν ταυτόχρονα 3, γιατί στην αναμπουμπούλα ανακηρύχθηκε πάπας και ένας Δαμάσιος Β' (ο διαμαντένιος), ο οποίος ανέλαβε τη θέση στα μουλωχτά, όταν ο κόσμος ήταν απασχολημένος με τους καυγάδες των άλλων δύο. Ο λαός είχε χωριστεί εκ των πραγμάτων σε παρατάξεις: οι μεν κατηγορούσαν τον Βενέ-δικτο ότι πούλησε την παπική τιμή για μια γυναίκα (τρίχα… καράβι σέρνει), οι δε έβρι-ζαν τον Γρηγόριο ότι είχε αγοράσει το αξίωμα από έναν πάπα εν ενεργεία, ενώ μέχρι τότε μόνο με κενό τον παπικό θρόνο επιτρέπονταν αγοραπωλησίες -όλα κι όλα- και οι υπόλοι-ποι καταριόνταν τον Δαμάσιο ότι ξεφύτρωσε από το πουθενά και τους μπερδεύει. Πάνω στην αναμπουμπούλα με 3 πάπες εν ενεργεία, συνήλθε το έτος 1046 σύνοδος στο ιταλικό Σούτριο και καθαίρεσε και τους τρεις! Αυτό δε, όχι επειδή οι καρδινάλιοι είχαν κάποια επιφοίτηση, αλλά επειδή τους το επέβαλε ο Βαυαρός βασιλιάς Ερρίκος Γ' (Heinrich III) που παραμόνευε εκεί κοντά με ισχυρό στρατό. Εκείνα τα χρόνια σημαντι-κότερο ρόλο στην ευρωπαϊκή Ιστορία έπαιζαν οι γερμανικές δυναστείες (Φράγκοι), από τον Καρλομάγνο, τους γιους του, τους Όθωνες και μετά. Στη θέση του πάπα τοποθετήθηκε λοιπόν κάποιος Κλήμης Β', ο οποίος πέθανε όμως από δηλητηρίαση ήδη το έτος 1047 - και όλοι ήταν βέβαιοι ότι τον φαρμάκωσε ο Βενέδικτος. Πράγματι, όταν στα μέσα του 20ου αιώνα ανοίχθηκε για πρώτη φορά ο τάφος αυτού του πάπα και έγιναν αναλύσεις στα οστά του μακαρίτη, βρέθηκε υπερβολικά μεγάλη συγκέ-ντρωση μολύβδου. Προφανώς δεν προκύπτει από αυτό το εύρημα και ο δράστης, αλλά η φήμη που κυριαρχούσε στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας για τον Βενέδικτο Θ', δεν φαί-νεται να ήταν εξωπραγματική. Με κενό πλέον τον άγιο θρόνο, γύρισε πάλι ο Βενέδικτος στη Ρώμη και, πάνω που ξανά-γινε πάπας, επιστρέφει σε 8 μήνες και ο Δαμάσιος και κατατροπώνει τον πρώτο στρατιω-τικά. Πάπας έγινε τώρα πλέον ένας Λέων Θ'. Ο Βενέδικτος δεν το έβαλε όμως κάτω και συνέχισε τον πόλεμο, αλλά μια σύνοδος στο Λατερανό του έτους 1049 αφορίζει τον επί-μονο διεκδικητή και του κόβει την όρεξη να ηγηθεί εκ νέου του ποιμνίου. Αποσύρθηκε λοιπόν ο χαμένος σε ένα μοναστήρι, περιμένοντας κάποια νέα ευκαιρία, αλλά πέθανε το 1055 σε ηλικία μικρότερη των 40 ετών. Τώρα, πώς και γιατί πέθανε τόσο νέος, κανείς δεν

168

ξέρει. Υποψιάζομαι ότι θα τον κάλεσε ο θεός του για να συνεχίσει στον παράδεισο το εκ-κλησιαστικό έργο που ξεκίνησε στη Γη! Αληθώς, δεν θα μπορούσε να γίνει αυτή η ιστορία ένα πολύ καλό σίριαλ στην τηλεόρα-ση, με Βενέδικτο έναν εμφανίσιμο νεαρό ηθοποιό;

169

Ακόμα μια εποχή μεγαλείου για το χριστιανισμό Οι Βοργίες Η κατάσταση σε Δύση και Ανατολή είναι στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας περίπλοκη, λόγω πολλαπλών κέντρων εξουσίας που σταδιακά αναπτύσσονται κατά τον ύστερο Με-σαίωνα και εναλλάσσονται στην πρωτοκαθεδρία, ιδιαίτερα κατά το 15ο αιώνα. Στην Ανα-τολή, το υπόλειμμα της Ανατολικής Αυτοκρατορίας (Βυζάντιο) έχει καταλυθεί οριστικά από τους Οθωμανούς και το χριστιανικό ιερατείο υπό τον δωσίλογο Γεώργιο Σχολάριο-Γεννάδιο υλοποιεί την προσυμφωνημένη «θεοθέλητη συναλληλία»!

Στη Δύση, σημαντικό-τερο και διαχρονικό κέντρο εξουσίας παρα-μένουν ο πάπας και το περιβάλλον του και με αυτή την εξουσία σχε-τίζονται πολλά κο-σμοϊστορικά γεγονότα των επόμενων δεκαε-τιών και αιώνων. Οι ευρύτερες μάζες των Ευρωπαίων πολιτών, όπως και των Βυζαντι-νών σύγχρονών τους, διαπνέονται από θρη-σκευτικό ενθουσιασμό, ανάκατο με μυστικι-στικούς φόβους, προ-λήψεις, προφητείες και

απειλές για βασανιστικές τιμωρίες. Ιεροκήρυκες περιδιαβαίνουν κυρίως τις αγροτικές πε-ριοχές και προαναγγέλλουν βιβλικές καταστροφές, με πρώτο αποδεικτικό σημάδι την εμ-φάνιση ενός κομήτη το έτος 1456.

Λόγω της αναμενόμενης αστρικής συνόδου του Δία με τον Κρόνο στον αστερισμό του Σκορπιού, χαρακτηρίστηκε το έτος 1484 ως magnus annus (μεγάλο έτος), κατά το οποίο θα ερχόταν η συντέλεια του κόσμου. Κι επειδή κι αυτό το έτος παρήλθε χωρίς να συμβεί οτιδήποτε, ανακηρύχθηκε το στρογγυλό έτος 1500 ως «έτος του Αντίχριστου», κατά το οποίο θα επαληθευόταν η προφητεία της Αποκάλυψης του Ιωάννη. Αυτή η τακτική, να ανακοινώνεται δηλαδή urbi et orbi η επικείμενη συντέλεια του κόσμου δεν αποτελεί έ-μπνευση του 15ου αιώνα! Διάφοροι πάπες, πατριάρχες και άλλοι «θεόπνευστοι» προέβλε-παν διαχρονικά και προβλέπουν μέχρι τώρα (βλέπε 2012 κτλ. του Χαρδαβέλλα) συντέ-λειες και καταστροφές για εκμετάλλευση των αφελών.

Ακόμα και φωτισμένα πνεύματα του 15ου αιώνα άγονται από προλήψεις και δεισιδαιμονί-ες! Η Αστρολογία και η Αλχημεία βρίσκονται σε περίοπτη θέση στην πίστη και στις συ-ζητήσεις των επιφανών της εποχής! Στη Φλωρεντία, επίκεντρο της αναγεννησιακής σκέ-

Αριστερά: Έρασμος, ένας από τους επιφανέστερους διανοούμενους της Ανα-γέννησης, Δεξιά:Ο ηγεμών της Φλωρεντίας, Lorenzo Medici (1449-1492), με

την υποστήριξη του οποίου ξεκίνησε η καλλιτεχνική Αναγέννηση.

170

ψης, οι διανοούμενοι συμφωνούν απολύτως ότι όλα τα σημαντικά γεγονότα στον κόσμο συμβαίνουν πάντα ημέρα Σάββατο και ότι, πριν από συμμετοχή σε μάχη ή μονομαχία κτλ., καλό είναι να αποφύγουν ορισμένα σοκάκια της πόλης.

Οι πάπες και άλλοι ανώτεροι κληρικοί (για τους κατώτερους δεν υπάρχουν μαρτυρίες) μελετούν τα άστρα πριν πάρουν κάποια σοβαρή απόφαση! Ένας διανοούμενος με πανευ-ρωπαϊκή ακτινοβολία, ο Έρασμος (Erasmus Desiderius van Rotterdam, 1466-1536), πι-στεύει ότι ένα μαγικό λιοντάρι τον προστατεύει αδιάκοπα από κακοτυχίες και ματιάσματα και δηλώνει ότι ποτέ δεν παίρνει σημαντικές αποφάσεις στα έτη που είναι πολλαπλάσια του αριθμού επτά.

Ο πρωτοπόρος φιλόσοφος του ορθολογισμού Καρτέσιος (1596-1650) έγραφε το 1619, στα πρώτα ερευνητικά βήματά του, ότι η επιλογή του για την αναζήτηση νέων δρόμων στη φιλοσοφία και στην επιστήμη οφειλόταν σε επιφοίτηση, μία «άνωθεν ενθάρρυνση», με τρία όνειρα! Προφανώς είχε καθ' ύπνον ενόραση των επιθυμιών που δεν τολμούσε να εξωτερικεύσει λόγω του καταπιεστικού κοινωνικού περίγυρου. Τέτοιες δεισιδαιμονίες και προλήψεις κυριαρχούν σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού μέχρι των ημερών μας, άλλοτε με κατάλοιπα ειδωλολατρικών συνηθειών, εξορκισμούς και τάματα και άλλοτε με γραφικές συνήθειες, όπως το κτύπημα ξύλου, την αποφυγή μαύρης γάτας κ.ά. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση και την αντίληψη περί πίστης, η οποία προέρχεται βέ-βαια από την προϊστορική πολιτισμική περίοδο, αλλά διατηρήθηκε και στις επόμενες ι-στορικές περιόδους, χωρίς να έχει επηρεαστεί ουσιαστικά από τα (τότε) σχεδόν χίλια δια-κόσια χρόνια χριστιανισμού, η καθολική Εκκλησία παραμένει στις αρχές του 15ου αιώνα, ως θεσμός, αμήχανη ή αδιάφορη. Αυτό που απασχολεί τους πάπες είναι, πρώτον να πλου-τίζουν σε χρήμα και κτήματα και δεύτερον να αναγνωρίζονται ως συντονιστές των χρι-στιανών ηγεμόνων της Ευρώπης και μέσω αυτών, καθοδηγητές των υπηκόων τους. Η ε-πιδίωξη πλουτισμού και η εξουσιομανία παραμένουν ακόμα και σήμερα σταθερά χαρα-κτηριστικά των απανταχού εκκλησιαστικών μηχανισμών.

Ο εκάστοτε πάπας συνεχίζει να συγκαλεί και να προεδρεύει στις σπάνιες πια εκκλησια-στικές συνόδους, αλλά στην πραγματικότητα είναι περισσότερο όμηρος των πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, παρά ηγέτης τους. Το 1417 ο πάπας Μαρτίνος V παραδέχεται δημόσια ότι είναι πλέον πολιτικά ανήμπορος και ότι τα «έθνη» (τα χριστιανικά κράτη) έχουν αποκτήσει ανεξαρτησία. Με τα περιστατικά της μεταφοράς της παπικής έδρας στην Αβινιόν και την επαναφορά της στη Ρώμη δέχεται η καθολική Εκκλησία ένα νεότερο πλήγμα στη συνείδηση των ανθρώπων της εποχής.

Στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα αλλάζουν όμως τα πράγματα. η επανασύσταση παπικών κρατών και το εύρος της έγγειας περιουσίας της επίσημης Εκκλησίας ανάγουν το Βατι-κανό σε οικονομική και στρατιωτική δύναμη, ικανή να υποστηρίξει όλους τους ηγεμόνες που αναγνωρίζουν το «πνευματικό» προβάδισμα του πάπα.

Οι σταυροφορίες για την «απελευθέρωση» της Παλαιστίνης από τους «άπιστους» έχουν ξεχαστεί, η Ανατολική Εκκλησία καταγγέλλεται δημόσια ως συνεργαζόμενη στενά με τους Οθωμανούς κατακτητές και γι' αυτό έχει διαγραφεί ως (έτσι κι αλλιώς άσπονδη) α-δελφή, ο χριστιανισμός ταυτίζεται πλέον με το ρωμαιοκαθολικισμό.

171

Η Ρώμη βρίσκεται και πάλι στην κορυφή της πνευματικής δόξας και της υλικής ευημερί-ας! Προβλήματα ανακύπτουν μόνο όταν χηρεύει ο θρόνος του πάπα και οι διάφοροι ηγε-μόνες, Γάλλοι, Ισπανοί, Ιταλοί, Γερμανοί και Άγγλοι, αντιδικούν για την επιρροή στο διορισμό του διαδόχου του. Θεολογικά θέματα δεν παίζουν πια κανένα απολύτως ρόλο, ούτε προσχηματικά!

Σ' αυτή τη διαπάλη των ηγεμόνων για το διορισμό «δικού» τους πάπα διαφαίνεται η στα-διακά αυξανόμενη επιρροή των βασιλέων της Καστίλης και Αραγονίας, οι οποίοι στηρί-ζουν με κάθε μέσο τη Ρώμη και προωθούν την πάμπλουτη ισπανική οικογένεια των Βορ-γία.

Ο Αλφόνσο Βοργία αξιοποιεί την υποστήριξη από ένα καρδινάλιο και μετέπειτα πάπα, τον Benoit XIII και μπαίνει στην υπηρεσία του βασιλιά της Αραγονίας. Από αυτή τη θέση χρίζεται αρχιεπίσκοπος της Βαλένσια και αναλαμβάνει να διδάξει στο γιο του βασιλιά και το δικό του ανιψιό, Ροντρίγο Βοργία, ό,τι απαιτείται για την παιδεία της εποχής. Το 1449 εγκαθίσταται ο Αλφόνσο στη Ρώμη και έκτοτε δεν θα αφήσει η οικογένεια Βοργία ποτέ πια την Ιταλία. Σε λίγα χρόνια χρίζεται ο Αλφόνσο καρδινάλιος, αλλά παραμένει και επί-σκοπος της Βαλένσια. Αμέσως αρχίζει δε να τακτοποιεί συγγενείς του -όπως κάνουν όλοι οι καρδινάλιοι και άλλοι μεγαλόσχημοι εξάλλου (νεποτισμός)- σε σημαντικά πόστα του Βατικανού και της καθολικής Εκκλησίας γενικότερα. Ένας από τους διορισμούς ήταν και αυτός του ανιψιού Ροντρίγο ως αρχιψάλτη του καθεδρικού ναού της Βαλένσια, σε ηλικία μόλις 14 ετών!

Το 1455 φτάνει ο Αλ-φόνσο σε ηλικία 77 ετών στον παπικό θρόνο με το όνομα Κάλιξτος ΙΙΙ. Από αυτή τη θέση προσφέρει θεολογικές, πολιτικές και οικονομικές εξυπη-ρετήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις. αποκαθι-στά την Ιωάννα της Λω-ραίνης ως αγία, ανακη-ρύσσει άγιο το σφοδρό αντισημίτη ιεροκήρυκα της Βαλένσια, Φεριέ, καθώς και πολλούς μο-ναχούς από διάφορα κα-θολικά έθνη, αλλά πρω-τίστως διορίζει συγγενείς του σε σημαντικές θέσεις. Ο Ροντρίγο, μάλλον ο ικανότερος από τους ανιψιούς του πάπα, παίρνει στα τρία χρόνια που παρέμεινε ο Αλφόνσο στον παπικό θρόνο, διαδοχικά τις θέσεις του αποστολικού νο-τάριου, του πρεσβύτερου ενός κεντρικού ναού της Βαλένσια, αργότερα του λεγάτου στην Ανκόνα, του αντικαγκελάριου της συνόδου των καρδιναλίων, του αρχιστράτηγου και επι-θεωρητή των στρατευμάτων του Βατικανού και, τέλος, του καρδινάλιου και αντικαγκε-λάριου όλης της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Μία λαμπρή καριέρα με αναμφίβολα προ-γενέστερη ευδόκιμη υπηρεσία!

Λουκρητία Βοργία, η κόρη του πάπα και ο πατέρας της, πάπας Ροντρίγο Βοργία.

172

Από το 1458 που πέθανε ο θείος, μέχρι το 1492 που εκλέγεται ο ίδιος ο Ροντρίγο στο θρόνο του πάπα, ως Αλέξανδρος VI, έχει μαζέψει αυτός ο πολλά υποσχόμενος ανιψιός, αμύθητη περιουσία, κινητή και ακίνητη, καθώς επίσης ένα στρατό από υπηρέτες και με-τρέσες. Ταυτόχρονα είναι δε αυτός ο πάπας και ένας από τους σημαντικότερους μαικήνες της (τότε) σύγχρονης τέχνης, αυτή που ονομάζουμε σήμερα αναγεννησιακή.

Παράλληλα έχει δημιουργήσει ο Ροντρίγο πάμπολλους δεσμούς χρήματος και συμφέρο-ντος με όλο τον τότε γνωστό κόσμο της εξουσίας και του πλούτου, ενώ ταυτόχρονα έχει μεθοδεύσει τον εξοστρακισμό και τη δολοφονία όλων εκείνων που θα μπορούσαν να ε-μποδίσουν την άνοδό του.

Το πλήθος και το μέγεθος των εγκλημάτων, για τα οποία κατηγορείτο ο πάπας, ανάγκασε πολλούς υποστηρικτές της «εκκλησιαστικής ορθότητας», κυρίως φονταμενταλιστές χρι-στιανούς, να ξεσηκωθούν και να ζητήσουν την καθαίρεση και προσαγωγή σε δίκη του Ροντρίγο. Σημαντικότερος εξ αυτών ήταν ο χριαστιανο-ταλιβανικών αντιλήψεων δομινι-κανός μοναχός Girolamo Hieronymus Savonarola (Σαβοναρόλα, 1452-1458) στη Φλωρε-ντία, ο οποίος αρχικά αναζητούσε μια συνεννόηση με τον πάπα.

Αργότερα προσχώρησε κι αυτός στην ομάδα εκείνων που ζητούσαν την καθαίρεσή του, βγάζοντας πύρινους λόγους στις πλατείες της Φλωρεντίας, όταν δεν έκαιγε έργα τέχνης και βιβλία: «Εσείς, εκκλησιαστικοί ηγέτες κοιμά-στε τα βράδια με τις πόρνες και το πρωί ασχο-λείστε με τα ιερά μυστήρια της εκκλησίας μας...» ή «αυτοί οι εκκλησιαστικοί ηγέτες έ-χουν το πρόσωπο μιας πόρνης και γι' αυτό η φήμη τους επιβαρύνει τα μέγιστα την Εκκλη-σία, δεν έχουν καμιά σχέση με τη χριστιανική πίστη.» Ο Σαβοναρόλα δεν είχε καθόλου άδι-κο, αλλά ο στόχος του ήταν οπισθοδρομικός, να γυρίσει την κοινωνία πίσω στην πρωτοχρι-

στιανική εποχή, όταν (νόμιζε ότι) όλα ήταν αγνά και ταπεινά.

Για να εξαγοράσει τη σιωπή του Σαβοναρόλα, του πρότεινε ο Ροντρίγο να τον ανακηρύ-ξει καρδινάλιο. Ο Σαβοναρόλα, υπερκτίμησε την επιρροή του και απέρριψε την πρόταση, νομίζοντας ότι ο λαός της Φλωρεντίας θα τον προστατεύσει απέναντι στο στρατό του πά-πα, ίσως να σκεφτόταν δε ότι ο πιστός λαός θα ανέβαζε τον ίδιο στον παπικό θρόνο. Κα-τόπιν αυτού ο Ροντρίγο, στηριζόμενος στα τεράστια οικονομικά, πολιτικά και προσωπικά συμφέροντα που εκπροσωπούσε, αφόρισε τον Σαβοναρόλα, διέταξε τη σύλληψή του και το 1498 τον οδήγησε στην πυρά (αριστερά η εκτέλεση του Σαβοναρόλα σε πίνακα της επο-χής, στην Piazza della Signoria της Φλωρεντίας. Στο σημείο της εκτέλεσης υπάρχει σήμερα αναμνηστική πλάκα που αναφέρεται στο γεγονός).

Αυτός ο πάπας, Αλέξανδρος VI, με αναπληρώτρια στον παπικό θρόνο και, όπως λέγεται, ερωμένη την ίδια την κόρη του, Λουκρητία, ίσως ο πιο διεφθαρμένος θρησκευτικός ηγέ-της στην ιστορία της ανθρωπότητας, εκπροσωπεί στη λήξη του 15ου αιώνα τη ρωμαιοκα-θολική Εκκλησία και το χριστιανισμό γενικότερα.

173

Για τον Κων/νο Καραθεοδωρή Μια περίπλοκη, μοναχική και αντιφατική πορεία Συνέντευξη του Κώστα Γαβρόγλου (καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) στον Θανάση Γιαλκέτση

-Η βιογραφία του μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή αναλύει με λεπτομερή τρόπο και το ερευνητικό του έργο. Πόσο κατανοητό είναι το βιβλίο αυτό από τους μη ειδικούς αναγνώστες; «Απολύτως. Η βιογραφία του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή της δρος Μαρίας Γεωργιά-δου, που κυκλοφορεί από τις "Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης" (και αποτελεί την ε-μπλουτισμένη ελληνική έκδοση του έργου της που κυκλοφόρησε το 2004 από τον εκδο-τικό οίκο "Springer Verlag"), είναι η ιστορία ενός μαθηματικού που ανήκει στην πιο προικισμένη γενιά μαθηματικών και φυσικών που υπήρξε ποτέ. Στο βιβλίο περιγράφεται με λεπτομερή τρόπο το οικογενειακό περιβάλλον του Καραθεοδωρή και αναδύεται ο πε-ρίπλοκος κόσμος των Φαναριωτών του 19ου αιώνα. Πρόκειται για μία υποδειγματική εργασία αφού η συγγραφέας, μέσα από την εξαντλητική μελέτη ε-νός εντυπωσιακού αριθμού αρχείων σε πολλές χώ-ρες της Ευρώπης, στις ΗΠΑ, στο Ισραήλ και στην Τουρκία, ανασυγκροτεί το εξαιρετικά σύνθετο κλί-μα στην Ευρώπη και την Ελλάδα του πρώτου μι-σού του 20ού αιώνα, αναδεικνύει τις δομές και την κουλτούρα των πανεπιστημίων της Κεντρικής Ευ-ρώπης όπου σπούδασε και εργάστηκε ο Καραθεο-δωρή και μας περιγράφει τις σχέσεις ανάμεσα στον Καραθεοδωρή και τους πολλούς επιστήμονες, οι οποίοι ήταν οι πρωταγωνιστές των ριζοσπαστικό-τερων αλλαγών που έγιναν μετά τον 17ο αιώνα σχετικά με τους τρόπους θέασης της φύσης. Αυτοί ήταν οι συνάδελφοι και φίλοι του Καραθεο-δωρή, οι θεμελιωτές των θεωριών της σχετικότητας και της κβαντικής μηχανικής, στην τελειοποίηση των οποίων συνέβαλε και ο ίδιος. Η βιογραφία, λοιπόν, δεν είναι απλώς η ανάλυση του μαθηματικού έργου του Καραθεοδωρή, αλλά μια κοινωνική ιστορία της επιστήμης, με την οποία θα πρέπει να αναμετρηθούν οι μελλοντικές βιογραφίες επιστημόνων». -Υπήρξαν διάφορες αντιδράσεις, και μάλιστα η κ. Γεωργιάδου κατηγορήθηκε ότι δεν παρουσιάζει με αντικειμενικό τρόπο τη ζωή του Καραθεοδωρή. Γιατί τόσος θό-ρυβος; «Ανάμεσα στα πολλά που πραγματεύεται η κ. Γεωργιάδου είναι και η παραμονή του Κα-ραθεοδωρή στη Γερμανία μετά την άνοδο των ναζί και καθ' όλη τη διάρκεια του Πολέ-μου, παρά το γεγονός ότι είχε τη δυνατότητα να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Το τμήμα αυ-

174

τό του βιβλίου ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από διάφορους που τόσο καιρό, ενώ άφη-ναν να εννοηθεί ότι χωρίς τη συμβολή του Καραθεοδωρή ο Αϊνστάιν δεν θα μπορούσε να είχε διατυπώσει τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας (κάτι που είναι εντελώς λάθος), εί-χαν επιμελώς αποσιωπήσει την παραμονή του Καραθεοδωρή στη Γερμανία. Αποκορύ-φωμα αυτών των αντιδράσεων είναι μία πρόσφατη απόφαση της Συγκλήτου της Ακαδη-μίας Αθηνών, όπου εγκαλείται η κ. Γεωργιάδου για "ανακριβείς κατηγορίες και αυθαίρε-τες και μειωτικές απόψεις" για τον Καραθεοδωρή». -Είναι, όντως, έτσι; «Το ακριβώς αντίθετο. Η κ. Γεωργιάδου πραγματεύεται το συγκεκριμένο θέμα με εξαιρε-τικά μεγάλη προσοχή. Π.χ., πολλοί πανικοβλήθηκαν ότι αν συζητηθεί η παραμονή του Καραθεοδωρή στη ναζιστική Γερμανία από το 1933 μέχρι το τέλος του Πολέμου, αυτό θα σήμαινε ότι ο Καραθεοδωρή θα ταυτιζόταν με τους ναζί. Ο πανικός αυτός δείχνει μια τε-ράστια άγνοια για το τι συνέβαινε στη Γερμανία εκείνη την εποχή, και, κυρίως, παραπέ-μπει σε μία λογική του άσπρου-μαύρου. Αυτήν ακριβώς την αντίληψη έρχεται να ανατρέψει η συγκεκριμένη βιογραφία, η οποία μας πείθει ότι τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Έχει ενδιαφέρον ότι η απόφαση της Ακαδημίας δεν προσκομίζει κανένα απολύτως συγκεκριμένο στοιχείο, και απλώς κατη-γορεί την κ. Γεωργιάδου. Είναι πράγματι θλιβερό. Η Ακαδημία θα όφειλε να αγκαλιάσει ένα βιβλίο γραμμένο με τέτοιο υποδειγματικό τρόπο, και να οικειοποιηθεί το επιστημονι-κό του ήθος. Αντ' αυτού επέλεξε να κατηγορήσει το έργο αυτό, χωρίς καμία τεκμηρίω-ση». -Συνεργάστηκε, τελικά, ο Καραθεοδωρή με τους ναζί; «Δεν είναι ένα ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί με ένα ναι ή ένα όχι. Πουθενά στο βι-βλίο ο Καραθεοδωρή δεν κατηγορείται ότι συνεργάστηκε με τους ναζί. Ούτε και δίνεται η εντύπωση ότι έμεινε στη Γερμανία για να κάνει αντίσταση στους ναζί, γιατί απλούστατα η παραμονή του δεν είχε αυτόν τον στόχο. Αντιθέτως, από την αφήγηση της κ. Γεωργιά-δου αναδεικνύεται ένας πανεπιστημιακός που δεν θέλει να ταυτιστεί με εκείνους τους κα-θηγητές που συνεργάζονται με τους ναζί, που προσπαθεί να είναι δίκαιος στις κρίσεις για τους νεότερους και να τους βοηθάει ακόμη και εκεί που θα μπορούσε να σιωπά, να οδη-γείται σε ορισμένους συμβιβασμούς με τις Αρχές και να περιμένει το τέλος του Πολέμου. Η αφήγηση της κ. Γεωργιάδου πραγματεύεται ένα σύνθετο πλέγμα συνθηκών μέσα στις οποίες πορεύεται ο Καραθεοδωρή με τις αντιφάσεις του: Το 1915 υπογράφει την περίφη-μη διακήρυξη ότι ο γερμανικός πολιτισμός είναι συνώνυμος με τον μιλιταρισμό. Δεν υ-πογράφει καμία διακήρυξη υπέρ των ναζί, αλλά και δεν κάνει απολύτως τίποτα για να υπερασπιστεί τους εβραϊκής καταγωγής συναδέλφους του που πρέπει να εγκαταλείψουν τα πανεπιστήμια μέσα σε λίγες εβδομάδες το 1933 - τηρώντας την ίδια παθητική στάση που τήρησαν άλλοι πολλοί γνωστοί Γερμανοί καθηγητές. Στη διάρκεια των συνεδριάσε-ων των δύο Ακαδημιών (της Πρωσικής και της Βαυαρικής), όταν οι φιλοναζί επιστήμο-νες κατηγόρησαν τον Αϊνστάιν ότι προωθούσε την εβραϊκή επιστήμη και, στη συνέχεια, τον διέγραψαν, ο Καραθεοδωρή, όπως και οι άλλοι παρόντες Γερμανοί επιστήμονες, δεν πήρε τον λόγο για να υπερασπιστεί τον Αϊνστάιν. Το 1935 το βαυαρικό υπουργείο Παι-δείας τον διόρισε να εκπροσωπήσει τη Γερμανία στη Διεθνή Μαθηματική Ένωση, έναν διορισμό που αποδέχτηκε, χωρίς, όμως, να έχει καταγραφεί καμία φιλοναζιστική θέση του για να του δοθεί αυτό το αξίωμα.

175

Δεν ήταν μία ασυνήθιστη συμπεριφορά ανάμεσα στους Γερμανούς καθηγητές, χωρίς, ω-στόσο, να παραβλέπουμε και το γεγονός ότι υπήρξαν και ελάχιστοι καθηγητές που αντι-τάχτηκαν στους ναζί. Επιπλέον ο Καραθεοδωρή σε καμία από τις ιδιωτικές επιστολές του ή και τα δημόσια κείμενά του δεν είχε αναφερθεί στην κατοχή της Ελλάδας από τους να-ζί, και δεν υπάρχει καμία αναφορά του για το Ολοκαύτωμα. Αυτά είναι συγκεκριμένα στοιχεία, και αποτελούν ορισμένες από τις παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να κατανοηθεί η συνολική πορεία του». -Μέσα από αυτήν την κοινωνική ιστορία που μας παρουσιάζει η κ. Γεωργιάδου, υ-πάρχουν ποικίλες αναφορές για την παρουσία του και γα τα τεκταινόμενα στην Ελ-λάδα. Ως προς αυτό, προκύπτουν νέες ερμηνείες; «Νομίζω πως ναι. Ο Καραθεοδωρή είχε μια εξαιρετικά έντονη πολιτική εμπλοκή που ταυτίζεται με τις περιόδους διακυβέρνησης του Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος τού είχε μεγάλη εμπιστοσύνη και του αναθέτει δύο τεράστια εγχειρήματα. Το πρώτο είναι η δημιουργία του Ιωνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη, και το δεύτερο, η μεταρρύθμιση της Ανωτάτης Εκπαίδευσης το 1932. Με την κατάρρευση του μετώπου, το 1922, δεν καταρρέει μόνο το σχέδιο του Πανεπιστημίου στη Σμύρνη - οι προετοιμασίες του οποίου είχαν ήδη προχω-ρήσει με εντυπωσιακό τρόπο. Καταρρέει και η ιδεολογία του Καραθεοδωρή σχετικά με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας, και της δυνατότητάς της να μεταλαμπαδεύσει τον πολι-τισμό της στην Ανατολή. "Η Σμύρνη και οι Επτά Εκκλησιές θα παραμείνουν ελληνικές μόνον ως ανάμνηση", έγραφε το 1926 στην αναφορά στον Henry Morgethau σχετικά με την αποτίμησή του για την κατάσταση μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ως προς τη μεταρρύθμιση της Ανωτάτης Εκπαίδευσης το 1932, σε αυτόν ουσιαστικά ο-φείλουμε τη δομή ενός νόμου που εφαρμόστηκε για 50 χρόνια. Ομως, αρνούμενος να διοριστεί πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, που θα καταστρατηγούσε την παράδοση της εκλογής από τους καθηγητές, δέχτηκε να διοριστεί κυβερνητικός επίτροπος με ειδικό νόμο που ψηφίστηκε και αφορούσε τον διορισμό του. Στη θέση αυτή έμεινε για δύο χρό-νια, μέχρι την παραίτησή του μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1932. Ο θε-σμός αυτός, και τότε, κατηγορήθηκε από πολλούς καθηγητές ότι υπονόμευε την αυτονο-μία του Πανεπιστημίου. Χρειάζεται, επίσης, να σκεφτούμε πάνω στο γεγο-νός ότι ανάμεσα στους πολλούς μαθητές του Κα-ραθεοδωρή που εργάστηκαν μαζί του για το διδα-κτορικό τους, δεν υπάρχει κανένας Ελληνας, ενώ υπάρχουν επιστήμονες από διάφορες εθνικότητες. Η αναμόρφωση των μαθηματικών σπουδών και η ανύψωση της έρευνας στα Μαθηματικά στην Ελ-λάδα στη διάρκεια των δύο θητειών που είχε ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δεν φαίνε-ται να ήταν ανάμεσα στις προτεραιότητές του». -Ορισμένοι αναφέρονται στην τελευταία συνέ-ντευξη που έδωσε ο Αϊνστάιν, όπου ανακοινώνει στους δημοσιογράφους ότι από όλους τους δα-σκάλους του ξεχωρίζει τον Καραθεοδωρή, γιατί ήταν το άτομο από το οποίο αποκόμισε τα πε-ρισσότερα επιστημονικά οφέλη στη ζωή του. Εί-

176

ναι γεγονός αυτό; «Είναι απολύτως ανυπόστατο. Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Αυριανή", και έ-κτοτε το χρησιμοποιούν πολλοί όταν αναφέρονται στον Καραθεοδωρή. Προφανώς, δεν κατανοούν τη ζημιά που κάνουν. Σε επαφή που είχα με την υπεύθυνη του Αρχείου Αϊν-στάιν, η κ. Βουλφ ξεκαθαρίζει ότι όχι μόνο δεν υπάρχει καμία απολύτως ένδειξη στο Αρ-χείο Αϊνστάιν, αλλά ούτε και σε καμία από τις πολλές βιογραφίες του υπάρχει η παραμι-κρή αναφορά σε αυτό το υποτιθέμενο συμβάν. Ούτε βέβαια και η κ. Γεωργιάδου βρίσκει τίποτα που να αναφέρεται σε αυτό στην εκτεταμένη έρευνα που έχει κάνει. Επιπλέον, ο Αϊνστάιν δεν εκφραζόταν με τέτοιον τρόπο, και η υποτιθέμενη υπόμνηση του Αϊνστάιν είναι πολύ ξένη στο "στιλ" έκφρασης και συμπεριφοράς του. -Συμπερασματικά τι θα είχατε να πείτε; «Το βιβλίο μάς παρουσιάζει την περίπλοκη, δύσκολη, μοναχική και αντιφατική πορεία ενός από τους σημαντικότερους μαθηματικούς, σε μία ταραγμένη Ευρώπη και Ελλάδα. Μας αφηγείται τη ζωή ενός, τελικά, ηττημένου ανθρώπου. Ο Καραθεοδωρή ανήκε σε μια κοινωνική ομάδα που τη χαρακτήριζε η αριστοκρατία του πνεύματος και επιδίωκε μια κοινωνική ηγεμονία, χωρίς ιδιαίτερες ευαισθησίες στη δημοκρατία. Αναρωτιέμαι αν τον ενδιέφερε η Ελλάδα ως τέτοια ή μονάχα η ιδέα του Ελληνισμού. Πολλοί είναι αυτοί που καλλιεργούν έναν μύθο γύρω από τον Καραθεοδωρή. Είναι ο μύθος του αμόλυντου πα-τριώτη που είναι αφοσιωμένος στην επιστήμη. Μόνο που τέτοιοι δεν υπάρχουν σε καμία στιγμή της Ιστορίας. Κανένα βιβλίο από μόνο του, όσο καλό και αν είναι, δεν μπορεί να αναιρέσει μύθους, αφού η δημιουργία και η συντήρησή τους έχουν βαθιές κοινωνικές και ιδεολογικές δια-στάσεις. Σίγουρα, όμως, ένα καλό βιβλίο, όπως αυτό της κ. Γεωργιάδου, μπορεί να προ-σφέρει υλικό για την αποσαφήνιση των πραγματικών γεγονότων, ώστε να αποκαλυφθεί και η βαθύτερη αιτία αυτών των μύθων. Ο Καραθεοδωρή, όπως όλα τα δημόσια πρόσω-πα, έχει μια δεύτερη ζωή μέσα από τη δημόσια εικόνα του. Η οποία, συχνά, μπορεί να είναι πιο επώδυνη από την πρώτη».

(ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/11/2008)

177

Ως γνωστόν, η Γη είναι επίπεδη…

Το έτος 1849 δημοσίευσε ο Samuel Birley Rowbotham (1816–1884) ένα φυλλάδιο, το οποίο σταδιακά ενισχύ-θηκε και πήρε τη μορφή βιβλίου, ό-που ισχυριζόταν ότι από τη Βίβλο προκύπτει ότι η Γη, πάνω στην οποία ζούμε, είναι επίπεδη!

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις αντι-λήψεις των «επιπεδιστών», η Γη είναι ένας κυκλικός δίσκος με το βόρειο πόλο στο κέντρο και την Ανταρκτική ως εξωτερικό περιμετρικό όριο. Τί συμβαίνει από κει και πέρα, τί ισχύει για την κάτω πλευρά του δίσκου, δεν υπήρχε καμιά άποψη, αφού και η Βί-βλος δεν αναφέρεται σε τέτοια προ-χωρημένα θέματα. Τα άστρα βρίσκο-νται κατά τον Rowbotham σε μία στοίβα πάνω από την επίπεδη Γη, σε ένα ύψος της τά-ξης μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων. Να προσέξουμε εδώ ότι αυτές οι θρησκο-αστρονομικές απόψεις δεν σχετίζονται με τις αντίστοιχες ιδεοληψίες περί κούφιας Γης, μέσα στην οποία ζουν άλλοι άνθρωποι κτλ. Σημαντικό είναι επίσης ότι και το Κοράνι αναφέρεται σε επίπεδη Γη. Μάλιστα, πριν από μερικά χρόνια κυκλοφόρησε ένας ιμάμης στη Σαουδική Αραβία μία φάτβα (κάτι σαν πα-τριαρχική εγκύκλιο), στην οποία απαγόρευε στους πιστούς να ισχυρίζονται αυτά που δια-δίδουν οι άπιστοι, ότι δηλαδή η Γη είναι σφαιρική… Από γνωστούς εκκλησιαστικούς παράγοντες του Μεσαίωνα γνωρίζουμε ότι υποστήριζαν την «επίπεδη Γη», π.χ. ο αυλικός ιστορικός Lactantius (245–325 μ.Χ.), ο οποίος εκτιμού-σε ότι σε μια σφαιρική Γη θα έπρεπε οι άνθρωποι στο νότιο ημισφαίριο να στέκονται με το κεφάλι προς τα κάτω! Άλλος μεγαλόσχημος που αντιτασσόταν στη ν ιδέα της σφαιρι-κής Γης, ήταν ο Ιωάννης Χρυσόστομος (349–407 μ.Χ.), ο οποίος θεωρούσε ότι δεν μπο-ρεί να κάνει λάθος η Βίβλος και να έχουν δίκιο οι Έλληνες, άρα η Γη είναι επίπεδη! Ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης (6ος αι. μ.Χ.) υποστήριζε στο βιβλίο του «Χριστιανική Τοπογρα-φία» μια τετράπλευρη επίπεδη Γη. Άλλοι γνωστοί επιπεδιστές ήταν ο Κύριλλος των Ιε-ροσολύμων (315–386 μ.Χ.), ο Διόδωρος εκ Ταρσού (4ος αι. μ.Χ.) και αρκετοί άλλοι. Το κίνημα του Rowbotham έγινε στα μέσα του 19ου αιώνα ευρύτερα γνωστό από τις αντι-δικίες και δημόσιες συζητήσεις που έκαναν εκπρόσωποί του με επιστήμονες, οι οποίοι ουσιαστικά επαναλάμβαναν αυτά που έλεγαν ήδη οι Κινέζοι, οι Βαβυλώνιοι και οι αρχαί-οι Έλληνες – ό,τι μαθαίνουμε και σήμερα στο σχολείο: τα πλοία εμφανίζονται στο θα-λάσσιο ορίζοντα πρώτα με τα κατάρτια και μετά με το σκάφος κ.ο.κ.

178

Επειδή η τρέλα δεν πάει στα βουνά αλλά προτιμάει τους ανθρώπους, ο Rowbotham μά-ζεψε αρκετούς οπαδούς (εδώ τόσοι και τόσοι πιστεύουν στα θαύματα) και δημιούργησε την Universal Zetetic Society, η οποία εξέδωσε το περιοδικό The Earth Not a Globe Review. Η οργάνωση αυτή φυτοζωούσε για αρκετές δεκαετίες, οπότε περί το τέλος του α' παγκόσμιου πολέμου φαίνεται ότι είχε εκφυλιστεί τελείως. Όμως εκείνη περίπου την εποχή υιοθέτησαν τις ιδέες του Rowbotham τα μέλη μιας χρι-στιανικής κίνησης, της Christian Catholic Apostolic Church. Η συγκεκριμένη εκκλησία ήθελε να ιδρύσει μια θεοκρατική κοινωνία και προφανώς έπρεπε όλες οι απόψεις και οι ενέργειες των ανθρώπων να προκύπτουν από τη Βίβλο. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν συνεπείς: ή θα ακολουθούμε πιστά, αποκλειστικά και κατά γράμμα τη Βίβλο ή δεν θα είμαστε χριστιανοί! Ας τα βλέπουν αυτά μερικοί σύγχρονοι θεόπληκτοι, οι οποίοι παίρνουν από δω κι από κει ό,τι τους βολεύει και λειτουργούν ταυ-τόχρονα με 2-3 μοντέλα στο μυαλό τους, τις Κυριακές με το γεωκεντρικό σύστημα, τις εργάσιμε ημέρες με το ηλιοκεντρικό… Κινούμενη σχιζοφρένεια! Η έδρα της «χριστιανικής καθολικής και αποστολικής εκκλησίας» ήταν στην πόλη Σιών, 70 km βόρεια του Σικάγου. Εκεί υπολειτουργούσε η εκκλησία, οπότε άρχισε να διαλύεται όταν διαπιστώθηκε ότι κάποιοι ηγέτες της έκλεβαν το ταμείο. Θα μου πείτε, τίποτα πρω-τότυπο, κι εδώ σ’ εμάς κλέβουν οικόπεδα από το κράτος και περιουσίες από γερόντια, το φτωχικό ταμείο της εκκλησίας των τρελαμένων θα σέβονταν; Πράγμα που δείχνει ότι δεν είναι οι μεμονωμένοι άνθρωποι που υποκύπτουν στον πειρασμό, αλλά η ίδια η ιδεολογία που τους ωθεί σ’ αυτές τις ενέργειες.

Παρά τις αλλεπάλληλες αναποδιές, η «εκκλησία» συνέχισε να υπάρχει και ίδρυσε την International Flat Earth Society, για να βγάλει κανένα φράγκο κι από Ευρωπαίους ή Νοτιαμερικα-νούς «επιπεδιστές».

Πάνω εκεί, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, άρχισαν να δημοσιεύονται στις εφημερίδες φωτογραφίες της Γης από το διάστημα, οι οποίες φωτογρα-φίες έδειχναν σαφέστατα ότι αυτό το πράγμα που ονομάζεται πλανήτης Γη ήταν σφαιρικό. Την ίδια περίπου επο-χή άρχισαν τα μαζικά διηπειρωτικά αεροπορικά ταξίδια και καθένας μπο-ρούσε να δει μόνος του ότι πετάει πά-νω από μια σφαίρα...

Αργότερα δε, όταν με το διαστημικό πρόγραμμα Apollo, κυκλοφόρησαν παντού οι φωτο-γραφίες του γαλάζιου πλανήτη, με εμφανή τα σύννεφα, τους ωκεανούς και τις ηπείρους, οι οποίες θα έπειθαν και τον πιο δύσπιστο ότι δεν υπάρχει κάτι επίπεδο εκεί κάτω, τα μέ-λη της Society χαμογελούσαν συγκαταβατικά και δήλωναν ότι πρόκειται για σκευωρία των κομμουνιστών, των αιρετικών και άλλων βδελυρών στοιχείων· περίπου όπως και σή-

179

μερα αυτοί που δέχονται να ξεφτιλιστούν με κάθε θεόπληκτη ανοησία και εχθρεύονται τους φυσιοκράτες, οι οποίοι δέχονται μόνο το επιβεβαιούμενο και εμπειρικά προφανές.

Στις μέρες μας, δεν φαίνεται να υπάρχει πια κάποια συγκροτημένη οργάνωση που στηρί-ζει την ιδεοληψία της επίπεδης Γης, πέρα από τους φανατικούς μωαμεθανούς. Υπάρχουν όμως διάφοροι ιστότοποι, στους οποίους γίνονται συζητήσεις, ανταλλάσσονται αποτελέ-σματα «παρατηρήσεων» κ.ο.κ., δίπλα στους οπαδούς της «κούφιας γης», της «διαστημι-κής καταγωγής» των ανθρώπων, των «ΕΛ» και ό,τι άλλο προωθεί σε πακέτα ο Λιακό-πουλος και προβάλλει από τηλεοράσεως ο Χαρδαβέλλας.

180

«Μας ξεσήκωσε η αλαζονεία της θρησκευτικής Δεξιάς» Συνέντευξη με τον Daniel Dennett

Ο Daniel Dennett (D.D., Ντάνιελ Ντένετ, καθη-γητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ταφτς, συγ-γραφέας του μπεστ σέλερ βιβλίου «Καταρρίπτο-ντας τη θρησκεία» (εκδ. Βάνιας) και ένας από τους διασημότερους «νέους άθεους» της εποχής μας, εξηγεί στην «Ε» γιατί πιστεύει στον άνθρωπο και όχι στον Θεό. Γιατί είστε άθεος; Αν όχι η θρησκεία, τότε τι;

D.D.: «Εκπλήσσομαι από το ότι πολλοί άνθρω-ποι εξακολουθούν να θεωρούν ότι κάποιος χρειά-ζεται τη θρησκεία για να βρει νόημα (και ηθική) στη ζωή του. Ζούμε σ' αυτόν τον υπέροχο πλανή-τη, προικισμένοι με το δώρο της κληρονομιάς ε-κατομμυρίων ανθρώπων που έζησαν πριν από ε-μάς και είμαστε περικυκλωμένοι από πολλά προ-κλητικά προβλήματα που περιμένουν τη λύση τους.

Είμαι ευγνώμων προς όλους όσοι δημιούργησαν όλα αυτά τα καλά πράγματα που καθη-μερινά συναντώ και προσπαθώ να τους το "ανταποδώσω", προσθέτοντας σε αυτή τη "σούμα" ό,τι είναι δυνατόν να αποτελέσει καλύτερο δώρο για τις μελλοντικές γενιές. Τι θα μπορούσε να δίνει περισσότερο νόημα στη ζωή μου από αυτό; Δεν χρειάζομαι κά-ποιον φαντασιακό ενδιάμεσο για την απόδοση της ευγνωμοσύνης μου και ασφαλώς δεν χρειάζομαι "έναν μπάτσο στον ουρανό" που να με αποτρέπει από το να κάνω κακά πράγ-ματα».

Πώς περνάτε τις γιορτές, τα Χριστούγεννα; Τηλεφωνείτε για ευχές στους φίλους σας που γιορτάζουν; Εχετε διαφωνίες με όσους από αυτούς δηλώνουν ότι πιστεύουν στον Θεό;

D.D.: «Η οικογένειά μου κι εγώ αγαπούμε τη μυσταγωγία των γιορτών, τη μουσική, τους εορτασμούς των Χριστουγέννων. Για πάνω από 25 χρόνια διοργανώνουμε ένα ντίνερ-πάρτι, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο της εποχής των Χριστουγέννων. Παίζουμε θρη-σκευτικά τραγούδια στο αρμόνιο, μάλιστα έχω κάνει και μια επιλογή από τα καλύτερα που έχουμε τραγουδήσει όλα αυτά τα χρόνια!

Ασφαλώς και έχω θρησκευόμενους φίλους. Δεν αντιδικώ μαζί τους (γιατί άραγε θα έπρε-πε να το κάνω;), από τη στιγμή που δεν χρησιμοποιούν τις θρησκευτικές τους θέσεις (οι οποίες, αν έχω δίκιο, δεν είναι στην πραγματικότητα πεποιθήσεις) για να δικαιολογήσουν τις ηθικές ή πολιτικές απόψεις τους. Τους στέλνω ευχετήριες κάρτες και τους συγχωρώ εάν, χωρίς την έγκρισή μου, προσεύχονται για μένα!».

181

Πώς αντιμετωπίζετε την αγωνία του θανάτου;

D.D.: «Προσπαθώντας να κάνω ό,τι περισσότερο και καλύτερο μπορώ κάθε μέρα της ζωής μου. Παραδέχομαι ότι η βολική ψευδαίσθηση της «μετάβασης στον Ουρανό» είναι ένα ακαταμάχητο ψεματάκι για να το λες στα μικρά παιδιά, όταν π.χ. κάποιος που αγα-πούν πεθαίνει, αλλά όλοι μας, αργά ή γρήγορα, πρέπει να ωριμάσουμε στη ζωή μας».

Γιατί τόσος θόρυβος τα τελευταία τρία χρόνια με τους «άθεους συγγραφείς» και τα βι-βλία τους; Υπήρξε κάτι συγκεκριμένο που δημιούργησε αυτό το φαινόμενο;

D.D.: «Νομίζω ότι η αυξανόμενη αλαζονεία της θρησκευτικής Δεξιάς στις ΗΠΑ, η οποία φαινόταν να βαδίζει προς τη θεοκρατία, ξεσήκωσε αρκετούς από εμάς, οπότε βάλαμε στην άκρη την -κατά κανόνα- ευγενική σιωπή μας και αποφασίσαμε ότι έπρεπε να τρα-βήξουμε την προσοχή του κόσμου πάνω στο πόσο πολλοί μη πιστοί υπάρχουν. Και όλο αυτό φαίνεται να λειτουργεί πολύ καλά. Εμείς, που δεν έχουμε κάποια θρησκεία, είμαστε η ταχύτερα αναπτυσσόμενη κατηγορία, ταχύτερα και από τους Μορμόνους και τους Μουσουλμάνους, οι οποίοι είναι τα μόνα γκρουπ που αυξάνονται στις μέρες μας - κυρίως λόγω αυξημένου ρυθμού γεννήσεων- και όχι προσηλυτισμού.

Ακόμη και οι Ευαγγελικοί Χριστιανοί στις ΗΠΑ ανησυχούν ότι οι περισσότεροι από τους νέους ανθρώπους θα εγκαταλείψουν την εκκλησία πριν από την εφηβεία τους. Παρ' όλα αυτά, άνθρωποι που δεν θα διανοούνταν ποτέ να κατηγορήσουν Εβραίους, Μουσουλμά-νους ή Ινδουιστές αισθάνονται όμορφα όταν εκφράζουν την περιφρόνησή τους και το μί-σος τους για τους άθεους -αλλά έφθασε η ώρα να συνειδητοποιήσουν ότι παγκοσμίως υπάρχουν δύο φορές περισσότεροι άθεοι απ' ό,τι Ινδουιστές και πιθανότατα σαράντα φο-ρές περισσότεροι απ' ό,τι Εβραίοι».

Υπάρχουν επιστήμονες που πιστεύουν στον Θεό. Είναι αυτό αντιφατικό;

D.D.: «Οπωσδήποτε υπάρχει κάποια σύγκρουση, αν όχι μια τεράστια αντίφαση. Οι επι-στήμονες που διακηρύσσουν την πίστη τους στον Θεό δεν έχουν καταφέρει ποτέ να πουν με σαφήνεια πώς καταφέρνουν και συμφιλιώνουν "δύο μυαλά" πάνω στο ίδιο θέμα. Κρί-νοντας από την εμπειρία μου, νομίζω ότι απλώς αποδέχονται σκεπτικό αιτίασης, το οποίο ποτέ δεν θα ανέχονταν στην επιστημονική τους δουλειά. Δικαιολογούν δε αυτά τα διπλά στάνταρντ με διάφορους τρόπους, κανείς απ' τους οποίους δεν είναι πειστικός κατ' εμέ».

Δεν θα μπορούσε, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, η επιστήμη να παίξει τον ρόλο μιας νέας, απόλυτης θρησκείας, με τον ίδιο τρόπο που στα ολοκληρωτικά καθεστώτα οι η-γέτες τους δήλωναν άθεοι, έχοντας απλώς αντικαταστήσει τον Θεό με τον εαυτό τους;

D.D.: «Θα μπορούσε, εάν επρόκειτο για μια τυφλή, ανορθολογική πίστη, αλλά η επιστή-μη δεν είναι αυτό, σε γενικές γραμμές. Η επιστήμη δεν διαθέτει κάποιο άκριτο δόγμα και συνεχώς ελέγχει τον εαυτό της. Πολλές φορές μιλούμε, με υπερβολή, για "αιρετικούς" ή "ανορθόδοξους" επιστήμονες, αλλά ποτέ κανείς τους δεν τιμωρήθηκε με κάτι περισσότε-ρο από το να αγνοηθεί!».

Υπάρχουν σημεία της Βίβλου ή των Ευαγγελίων που βρίσκετε γοητευτικά;

D.D.: «Υπάρχει πολλή και όμορφη ποίηση στη Βίβλο, και κάποιες υπέροχες ιστορίες. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Δεν χρειάζεται να πιστεύεις στις ιστορίες για να γοητεύεσαι από αυτές».

182

Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι σε πολλά αμερικανικά σχολεία διδάσκεται τόσο η θεω-ρία-γεγονός της εξέλιξης όσο και και εκείνη του ευφυούς σχεδιασμού του Σύμπαντος από ένα ανώτερο ον, τον Θεό;

D.D.: «Πιθανότατα, όσο κακά είναι τα σχολεία, στα οποία διδάσκονται και οι δύο θεωρίες, άλλο τόσο κακά είναι κι εκείνα, στα οποία διδάσκεται η βιολογία, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά είτε στην εξέλιξη είτε στον ευφυή σχεδια-σμό, από τον φόβο των δασκάλων και των σχολικών συμ-βουλίων ότι, αν το κάνουν, κάποιος μπορεί να προσβληθεί και να δημιουργηθεί πρόβλημα. Κάποια μέρα, αλλά όχι σύ-ντομα, θα κοιτάζουμε πίσω με θαυμασμό -θα είναι σαν να φοβόμαστε να διδάξουμε ότι η Γη είναι σφαίρα, επειδή μπορεί να αναστατωθούν κάποιοι που τη θεωρούσαν επίπε-δη!»

Τι είδους κοινωνία είναι αυτή στην οποία μια συγκεκριμένη θρησκεία (η χριστιανική) «βγάζει» πρόεδρο, όπως έγινε δύο φορές στην Αμερική με τον Μπους;

D.D.: «Κοιτάξτε, μόλις εκλέξαμε έναν πολύ διαφορετικού είδους (ασφαλέστερο και υγιέ-στερο διανοητικά) Χριστιανό, κάτι που δείχνει ότι οι ΗΠΑ πήραν το μάθημά τους από το προηγούμενο μεγάλο λάθος που διέπραξαν».

Ποια είναι η βασική διαφορά ΗΠΑ και Ιράν, αποκλειστικά στο θέμα της θρησκείας;

D.D.: «Η διαφορά είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα απ' ό,τι ήταν πριν από τον Νοέμβριο! Η αιτία και το αποτέλεσμα βρήκαν πάλι τη δικαιωματική τους θέση στην κυβέρνησή μας. Ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε -και ότι αξίζουμε- να ξανακερδίσουμε τις φιλίες που χά-σαμε σε όλον τον κόσμο τα προηγούμενα 8 χρόνια...».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/12/2008

183

The Bill Cosby Show Διάφοροι μελετητές της αμερικάνικης πολιτικής και της κοινωνίας υποστήρι-ξαν ότι σημαντικό ρόλο στη μετα-στροφή πολλών λευκών Αμερικάνων έναντι των μαύρων συμπατριωτών τους, έπαιξε το σίριαλ της δεκαετίας του '8Ο μιας οικογένειας μαύρων και των φίλων τους με επικεφαλής τους ηθοποιούς Bill Cosby και Phylicia Rashad στο ρόλο των γονέων. Ακόμα και οι φίλοι και επισκέπτες της οικο-γένειας στη σειρά αυτή ήταν μαύροι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπου εμφανι-ζόταν κάποιος λευκός συμμαθητής. Για πολλές δεκαετίες συνυπήρχαν στις ΗΠΑ οι λευκοί με τους μαύρους σε παράλληλες κοινωνίες, με μόνο ευκαιριακές, κυρίως επαγγελματικές επαφές. Οι δραστηριότητες και τα προβλήματα της τηλεοπτικής οικογένειας και του καθενός μέ-λους της ξεχωριστά, οι οποίες αντανακλούσαν την εικόνα μιας οικογένειας λευκών της ανώτερης μεσαίας τάξης, άλλαξε τις αντιλήψεις πολλών Αμερικάνων και τους βοήθησε να προσεγγίσουν πολύ πιο εύκολα την ιδέα ενός έγχρωμου προέδρου των ΗΠΑ. Εννοείται ότι είχαν προηγηθεί από δεκαετιών πολλοί έγχρωμοι δήμαρχοι, κυβερνήτες, βουλευτές, γερουσιαστές και υπουργοί, αλλά στο άλμα προς την προεδρία φαίνεται να βοήθησε η εικόνα της τηλεοπτικής οικογένειας του Bill Cosby. Δεν είναι τυχαίο δε ότι

και τα σκέρτσα on camera με τα κορίτσια των Obama και οι αναφορές σε οικογενειακά θέματα, τα οποία ήταν σίγουρα προμελετημένα, αποδίδουν τις χαρούμενες στιγμές εκείνης της τηλεοπτικής οικογένειας. Στην πρώτη φωτογραφία είναι τα μέλη της οικο-γένειας από το «Bill Cosby Show» και στη δεύτε-ρη οι τηλεοπτικοί «γονείς» Bill Cosby και Phylicia Rashad σε πρόσφατες φωτογραφίες τους. Γερνάνε και οι ηθοποιοί, ε;

(18/12/2008)

184

Τσάμπα προφήτες ...

Οι διαδρομές προς την διασημότητα είναι απρόβλεπτες και περίπλοκες, ιδιαίτερα στον ανεξέλεγκτο κόσμο και χώρο του Internet. Έτσι, ένας blogger από την Νότια Κορέα, ο οποίος γράφει με το ψευδώνυμο Minerva (λατινιστί η θεά Αθηνά), απέκτησε απρόβλεπτη διασημότητα στη χώρα του, επειδή έγραψε τον περασμένο Ιούλιο ότι η αμερικάνικη κρί-ση στις χρηματοδοτήσεις ακινήτων θα περάσει σύντομα πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό και θα κτυπήσει τη Νότια Κορέα. Πράγματι αυτό συνέβη στην Κορέα, όπως συνέβη και σε άλλες χώρες, μόνο που εκεί η κυβέρνηση είναι αναξιόπιστη (κάτι μου θυμίζει αυτό!) και ο κόσμος προτιμάει να πιστεύ-ει τους «προφήτες» του Internet, παρά τον εκεί κυβερνητικό εκπρόσωπο.

Είναι γνωστό ότι οι εποχές ανακατα-τάξεων και προβλημάτων ήταν πάντα οι καλύτερες για προφήτες κάθε επι-πέδου και σκοπιμότητας. Όταν επι-κρατεί «κατάλληλος καιρός» (χρό-νος), όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλλη-νες, ό,τι κι αν πεις, ιδίως αν προβλέ-ψεις τα αυτονόητα με απαισιόδοξη χροιά, κάτι από αυτά θα επιβεβαιωθεί, οπότε μπορείς να μπεις εύκολα στην ομάδα των «σοβαρών αναλυτών» και «μελλοντολόγων» του Internet. Όμως, η πρόβλεψη ότι σε μια περιοχή με επιδημίες κάποιος ή κάποιοι θα κολλήσουν την επιδημική ασθένεια,

δεν προδίδει «κληρονομικό» προφητικό χάρισμα, όπως κανείς δεν γίνεται σοβαρός σει-σμολόγος στην Ελλάδα, επειδή προβλέπει ότι το επόμενο τρίμηνο θα γίνει σεισμός 6 R στο «ελληνικό τόξο», γύρω από την Πελοπόννησο. Απ’ την άλλη μεριά, αν ήταν η χρηματιστηριακή κρίση τόσο εύκολα προβλέψιμη και δεν αποτελούσε μία μόνο από τις πάμπολλες πιθανές εκδοχές, δεν θα είχαν χάσει τόσες τρά-πεζες και εταιρίες και τόσοι ιδιώτες τις καταθέσεις τους. Ανάλογα συνέβησαν εξάλλου παρ’ ημίν αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες: τον περασμένο Μάρτιο ή Απρίλιο, όταν η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης ανέβαινε καθημερινά, έσπευδαν όλοι οι διαχειριστές σε πολυκατοικίες, κτιριακά συγκροτήματα και μονάδες παραγωγής να γεμίσουν τις δεξαμε-νές τους, γιατί το φθινόπωρο η τιμή του θα βρισκόταν (σίγουρα!) στα ύψη. Τον Απρίλιο 2008 η τιμή ήταν στα 77 λεπτά το λίτρο και τώρα τον Δεκέμβριο 2008 έχει πέσει στα 48 λεπτά. Όποιος πήρε τότε πετρέλαιο, κατηγορείται για διασπάθιση χρημά-των. Αν είχε ανέβει εντωμεταξύ η τιμή του, πάνω από εκείνη του Απριλίου και δεν είχε αγοραστεί τον Απρίλιο πετρέλαιο, θα κατηγορούσαν τον διαχειριστή ότι δεν έπραξε το αυτονόητο και τώρα πληρώνουν την αμέλειά του! Αυτή η αβεβαιότητα δείχνει ότι, το δύσκολο δεν είναι να περιγράψεις όλες ή τις περισσό-

185

τερες από τις πιθανές μελλοντικές εξελίξεις μιας πολύπλοκης υπόθεσης, αλλά να πεις κα-θαρά, ποια από αυτές θα υλοποιηθεί, έστω και πιθανολογικά. Μετά τα γεγονότα είναι ό-λοι σοφοί, αλλά και (συνήθως) χαμένοι! Τσάμπα προφήτες!

(20/12/2008)

186

Υπερήφανοι για τους μισθοφόρους; ...

Έγινε προ ημερών ο ποδοσφαιρικός αγώνας Ολυμπιακού Πειρ.- Χέρτα Βερολίνου, ο ο-ποίος έληξε με καθαρή νίκη της ελληνικής ομάδας και σκορ 4-0. Δεν είναι το αποτέλεσμα που θα σχολιάσω εδώ! Παρατηρώ τις συνθέσεις των δύο ομάδων και βλέπω ότι:

• Στον Ολυμπιακό έπαιξαν οι Νικοπολίδης, Τοροσίδης, Α. Παπαδόπουλος, Ζεβλά-κοφ, Ντομί, Γκαλέτι, Πάντος, Ντουντού, Πατσατζόγλου, Τζόρτζεβιτς, Λέτο, Μπελούτσι, Κοβάσεβιτς και Ντιόγο. Δηλαδή από τους 14 παίκτες οι 5 Έλληνες,

• Στην Χέρτα έπαιξαν οι Ντρόμπνι, Στάιν, Φρίντριχ, Κακά, Φον Μπέργκεν, Ντομο-βίτσκι, Νίκου, Λούσιο, Λουστενμπέργκερ, Ντάρνταϊ, Σίσερο, Ράφαελ, Πάντελιτς και Τσέρμιτι. Δηλαδή από τους 14 παίκτες οι 4 ίσως και ένας ακόμα Γερμανοί (κρίνοντας από τα επώνυμα).

Και, όσον αφορά την ελληνική ομάδα, δεν πρόκειται για αλλοεθνείς που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν ή έστω ζούσαν και πριν από την ποδοσφαιρική τους δραστηριοποίηση μόνιμα στην Ελλάδα - τους οποίους θα θεωρούσα «ελληνοποιημένους». Πρόκειται αμιγώς για μισθοφόρους, οι οποίοι μένουν εδώ μόνο όσο συμμετέχουν στη σύνθεση κάποιας ο-μάδας και θα φύγουν, όταν δεν βρουν πλέον ομάδα για να παίξουν.

Από τους προαναφερόμενους ίσως μόνο ο Τζώρτζεβιτς να μείνει και μετά την ποδοσφαι-ρική του καριέρα μόνιμα στην Ελλάδα, ως προπονητής ή μάνατζερ. Έτσι κι αλλιώς ο συ-γκεκριμένος, πολύ καλός ποδοσφαιριστής, μιλάει καλύτερα ελληνικά από πολλούς γηγε-νείς Έλληνες.

Αναρωτιέμαι λοιπόν, τι νόημα έχει να υποστηρίζει κάποιος ομάδες, οι οποίες χρησιμο-ποιούν μεν τα σύμβολα και την ιστορία ελληνικών σωματείων, αλλά ουσιαστικά είναι νοτιοαμερικάνικες ή σλάβικες ομάδες, με 2-3 «ξένους» παίκτες από την Ελλάδα;

Από τους 11 παίκτες σ' αυτή την παράταξη βλέπω μόνο 3 Έλληνες!

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία κ.ο.κ. Οι 4 πρώτες ομάδες της Αγγλίας έχουν συνολικά στο γήπεδο περί τους 7 Εγγλέ-ζους. Όλοι οι άλλοι είναι ξένοι! Με βεβαιότητα μπορεί να υποθέσει κάποιος λοιπόν ότι αυτές οι ομάδες θα είχαν τη φυσική τους θέση στη Νότια Αμερική ή έστω στη βόρεια Αφρική. Γι' αυτό τον τελευταίο καιρό, όταν τύχει να παρακολουθήσω στην τηλεόραση ποδοσφαι-

187

ρικό αγώνα ελληνικού πρωταθλήματος, υποστηρίζω πάντα την «ελληνικότερη» από τις δύο ομάδες. Συνήθως Θρασύβουλο, Πανθρακικό, Εργοτέλη κτλ. Εφόσον ασχολούμαστε με τα αθλήματα για την ψυχαγωγία μας και για την ταύτισή μας με μια ομάδα, καλό είναι να προτιμάμε την ομάδα της γειτονιάς, της συνοικίας, της πόλης, της χώρας μας, αλλά με παίκτες που τους ξέρουμε ή θα τους συναντήσουμε αύριο στο καφενείο, στο τρόλεϊ, στο μπακάλικο, στην πολιτική συγκέντρωση κ.ο.κ. Όλοι αυτοί είναι, βέβαια, επαγγελματίες και δεν παντρεύονται δια βίου την ομάδα τους, αλλά έχουν κάποια «υπερηφάνεια» για τον τόπο και την κοινωνική τους προέλευση. Με το μισθοφόρο παίκτη, όσο κι αν τον σέβομαι και τον συμπαθώ (καλά παιδιά είναι οι πε-ρισσότεροι), πώς να αποκτήσω επαφή, αφού το μόνο κοινό που έχω μαζί του είναι το συ-γκεκριμένο αγώνισμα και τίποτα άλλο; Βέβαια, εφόσον υποστηρίζω «φτωχές» επαρχιακές ή συνοικιακές ομάδες, τελικά είμαι σχεδόν πάντα με τους χαμένους στο αποτέλεσμα. Αλλά αυτή δεν είναι η ποδοσφαιρική μας παράδοση; Είμαστε εναντίον των παραδόσεων; «Τρώγαμε» εφτάρες κάποτε, αλλά «είχαμε» αγωνιστεί ως ήρωες, νέοι Μυρμιδόνες και Αχαιοί, Κολοκοτρώνηδες, Αθ. Διάκοι κτλ. Τώρα, όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, τί μας ενδιαφέρει αν ο Εντίνιο ή ο Ντού-ντου αγωνίζεται ως ήρωας; Βραζιλιάνος ή Αφρικανός ήρωας θα είναι και σίγουρα δεν μας αφορά - εμένα καθόλου...

(21/12/2008)

188

Σκοτώθηκε κυνηγός αγριογούρουνων ...

Για κυνήγι αγριογούρουνου είχε πάει 32χρονος σε αγροτική περιοχή της Άρτας μαζί με τον αδελφό του και φί-λους του, αλλά κατά λάθος κάποιος τον πυροβόλησε και τον σκότωσε, νομίζοντας ότι πρόκειται για θήραμα. Όλα έγιναν στην θέση «Αμπέλι» του Δημοτικού Διαμερίσματος Παλαιοκά-τουνου Αθαμανίας Άρτας, όταν ο 32χρονος δέχθηκε τον πυροβολισμό από κάποιον της παρέας του, εκεί που είχαν στήσει το καρτέρι για το αγριο-γούρουνο.

Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της Άρτας, όπου διαπιστώθηκε ότι ήταν ήδη νεκρός. Την υπόθεση ερευνά η Αστυνομία Άρτας, ενώ αυτοί που κυνηγούσαν μαζί του, οδηγήθηκαν στο αστυνομικό τμήμα για να διαπιστωθεί από τίνος το όπλο βρήκε το θάνατο ο άτυχος 32χρονος.

(Εφημερίδες) Δεν χαίρομαι για κανένα θάνατο αλλά, αφού δεν είναι γνωστό ποιος πυροβόλησε, θα ευ-χόμουν πολύ να έχει πυροβολήσει ένα καπράκι από αυτά που βυζαίνουν στη φωτογραφία. Θα μάθουν έτσι οι αυτοανακηρυχθέντες ως «προστάτες του δάσους», τι σημαίνει να σε πυροβολούν στο χώρο σου, εκεί που τρως μέσα στα χιόνια τα χορταράκια και τις ριζού-λες σου...

189

Αντιγραφές ιδεών και πολιτισμού

:

:

Πάνω αριστερά: ο Μοσχοφόρος της Ακροπόλεως, 570 π.Χ., Πάνω δεξιά: ο Ερμής Κριο-φόρος από το πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ., Κάτω: ο Ιησούς, με αρνί στον ώμο κι αυτός, όπως τον αντέγραψαν οι πατέρες για να οικειοποιηθούν την ιδέα του «καλού ποιμένος». Υπάρχει μάλιστα και μια εκτεταμένη φιλολογία σχετικά με την φαντασίωση ότι ο Ιησούς ποτέ δεν είχε γελάσει, η οποία υλοποιείται στις χριστιανικές εικόνες…

190

Ψηφιδωτά της Πάφου Ψηφιδωτά από την «Οικία του αιώνα» στην Πάφο. Πάνω, ο Ερμής παραδίδει τον νεογέν-νητο Διόνυσο στον Τροφέα, τη Νύσα και την Ανατροφή για να τον μεγαλώσουν. Η Θεο-γονία και ο Διόνυσος φέρουν φωτοστέφανα. Κάτω, ο Απόλλων, με φωτοστέφανο, δικάζει τον Μαρσία, με παρούσα την (πάντα πιθανή) Πλάνη.

Γράφει ο Μάριος Βερέττας στο τεύχος Στ' του «Κήπου του Επίκουρου»: «Όπως γίνεται φανερό, οι μεταγενέστεροι αγιογράφοι αντέγραψαν τις ελληνιστικές παραστάσεις για να αποτυπώσουν (επίσης φανταστικά) επεισόδια από τη χριστιανική ιστορία. Πολύ συχνά μάλιστα διατήρησαν ανέπαφα τα σχέδια και άλλαζαν μόνο τις επιγραφές με τα ονόματα των προσώπων. Τα φωτοστέφανα των χριστιανών αγίων κι αυτά αντιγραφή είναι.»

191

Μεσαιωνική οπισθοδρομικότητα

..

Στη Σαουδική Αραβία, ένα θεοκρατικό κράτος, στο οποίο ισχύει αυστηρά ο «νόμος του προφήτη», η Σαρία, επιτρέπεται να επιβληθεί σε ένα κορίτσι κάτω των 10 ετών ο γάμος του με έναν άνδρα οποιασδήποτε ηλικίας, δεν επιτρέπεται όμως να χωρίσει αυτό το κορί-τσι - δεν το επιτρέπει ο δίκαιος νόμος του προφήτη. Συγκεκριμένα, ένας πατέρας πάντρεψε (πούλησε ουσιαστικά) την κόρη του, 8 ετών, αντί περίπου 6.000 € σε ένα νεανία 5Ο ετών! Ο γάμος δεν φαίνεται να ευδοκίμησε –πώς θα μπορούσε άλλωστε- και η μητέρα του κοριτσιού που έχει χωρίσει με τον άνδρα της (αυ-τόν που πούλησε το κορίτσι), κατέφυγε στα δικαστήρια.

Μετά από δίκες επί δικών αποφάσισε το ανώτατο σαουδαραβικό δικαστή-ριο, κάτι σαν Άρειος Πάγος με κελε-μπίες, ότι δεν επιτρέπεται να χωρίσει το κοριτσάκι γιατί, πολύ απλά, δεν φαίνεται να έχει καταλάβει καν ότι είναι παντρεμένο, λέει η απόφαση του δικαστηρίου. Όταν μεγαλώσει και κα-

ταλάβει, τότε μπορεί να υποβάλλει το ίδιο αίτηση διαζυγίου! Αναρωτιέται, εδώ, κάθε λογικός άνθρωπος: αφού δεν κατάλαβε το οκτάχρονο κοριτσάκι –και δεν καταλαβαίνουν κατά κανόνα σ’ αυτή την ηλικία– ότι παντρεύτηκε, τότε γιατί έγινε ο γάμος; Προφανώς μόνο για να εισπράξει ο πατέρας το χρήμα. Και όταν μεγαλώ-σει το κορίτσι, ας πούμε γίνει 17-18-19 ετών και μπορεί να χωρίσει επειδή καταλαβαίνει πλέον, γιατί να το κάνει αφού θα έχει ήδη 3-4 παιδιά από τον τότε 6Οχρονο καλοπληρω-τή; Υπενθυμίζω ότι ο ίδιος ο προφήτης –αλαχού ακμπάρ μπε– είχε εξαγοράσει ένα κορίτσι 6 ετών από τον πατέρα του με τον όρο, όπως αναφέρεται στις ιερές μουσουλμανικές γρα-φές, να «ολοκληρωθεί ο γάμος» όταν το κορίτσι θα γινόταν 9 ετών… Όπως όλοι γνωρί-ζουμε, τα κορίτσια των 9 ετών είναι έτοιμα να ολοκληρώσουν γάμους. Αυτά διδάσκει και πραγματοποιεί η χρονικά τρίτη εκ των θρησκειών από τη Μέση Ανα-τολή… Κάθε μια πιο οπισθοδρομική από την άλλη! Να σημειώσω ακόμα ότι, ένα μέρος της Σαρία, π.χ. αυτό που αφορά το οικογενειακό δίκαιο, ισχύει με νόμο του ελληνικού κράτους και στην Ελλάδα. Άμα προσχωρήσετε στον μωαμεθανισμό μπορείτε να τον επι-καλεστείτε, για παράδειγμα να παντρευτείτε μέχρι 4 γυναίκες (ίσως υπάρχουν τέτοια κο-ρόιδα), να παντρευτείτε κοριτσάκια 10 ετών κ.ά.

(22/12/2008)

192

Ο βιολόγος PZ Myers Ο PZ Myers (=Paul Zachary Myers) είναι εξελικτικός βιολόγος στο πανεπιστήμιο της Minnesota/ΗΠΑ και γνωστός εκπρόσωπος του κινήματος κατά των θρησκειών. Το blog που διατηρεί, Pharyngula, είναι ένα από τα πιο πετυχημένα επιστημονικά blogs παγκοσμί-ως. Στην έκδοση hpd (=Humanistischer Pressedienst, Ανθρωπιστική Υπηρεσία Τύπου) δη-μοσιεύτηκε πρόσφατα μια συνέντευξή του PZ Myers. hpd: PZ, δέχθηκες απειλές, ακόμα και απειλές θανάτου, επειδή υποστήριξες κάποιον που κακομεταχειρίστηκε ένα μπισκότο, ένα μπισκότο που δήθεν περιέχει το σώμα του Ιησού. Από αυτά που έγραψες στο blog σου, δεν έδωσες την εντύπωση ότι αισθάνθηκες πράγματι κάποιο φόβο από τους φανατικούς Καθολικούς. Είναι σωστή η εντύπωση και τι συνέβη α-κριβώς; PZ Myers: Έχω αισιόδοξη άποψη για τη βασική αξιοπρέπεια των συνανθρώπων μου και, ταυτόχρονα, κλίνω προς την κυνική εκτίμηση ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να είναι τεμπέληδες. Αυτό σημαίνει ότι είναι εύκολο να διατυπώνουν απειλές, όταν κάθονται μπροστά στον υπολογιστή τους και να γράφουν, αλλά είναι πολύ απίθανο να σηκωθούν

και να υλοποιήσουν αυτά που γράφουν hpd: Το στιλ των αναρτήσεών σου στο blog είναι συχνά πολεμικό. Σε ποιους και σε τι αποβλέπεις με την επιλογή της συγκεκριμένης ρητορικής; Ή γράφεις απλά αυτό που σκέφτεσαι χωρίς να έχεις καταστρώσει μια συγκεκριμένη στρατηγική; PZ Myers: Λίγο απ’ τα δύο. Ένα blog είναι ένα μέσο για να διοχετεύσω συνειδησιακές ροές και γράφω απλά αυτά που σκέφτομαι. Αυτή η τρέλα έχει όμως και μέθο-δο: μαζεύει κόσμο στις σελίδες μου, ο οποίος κόσμος ενεργοποιείται και δείχνει παρουσία, εκφράζοντας τις απόψεις του. hpd: Σε δημόσιες διαλέξεις και συζητήσεις είσαι πολύ λι-

γότερο πολεμικός απ’ ότι στο blog. Αποτελεί αυτό συγκεκριμένη επιλογή ή σχετίζεται με το μέσο που αξιοποιείται κάθε φορά; PZ Myers: Ναι και στα δύο! Με μια ανάρτηση μπορεί ο συγγραφέας να επιλέξει κάθε φορά μια ισχυρή θέση και να τη θέση προς συζήτηση. Μια διαλλακτική θέση θα υποβάθ-μιζε την ισχυρή θέση που διατυπώνεται στην ανάρτηση. Η δημόσια συζήτηση σε μια ο-μάδα ή με ένα συνομιλητή είναι διαφορετικό πράγμα: σ’ αυτή την περίπτωση προσπα-θούμε να διαπραγματευτούμε και να εκμαιεύσουμε, τι ακριβώς θέλει να πει ο άλλος ή να πουν τα άλλα μέλη της ομάδας. hpd: Οι ΗΠΑ ιδρύθηκαν ως λαϊκό κράτος, αλλά τώρα θεωρείται, σε σύγκριση με άλλες δυ-τικές δημοκρατίες, το περισσότερο επηρεασμένο από τη θρησκεία. Ποια θεωρείς ότι ήταν τα σημαντικότερα αίτια γι’ αυτή την εξέλιξη;

193

PZ Myers: Η Ευρώπη περιθωριοποίησε τα πιο τρελά, ακραία και θρησκόληπτα στοιχεία της και τα ξαπόστειλε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Απ’ την εποχή της ίδρυσης των ΗΠΑ αποτελούμαστε από ανόμοιες αποικίες, οι οποίες αρχικά ιδρύθηκαν για να στεγά-σουν θρησκομανείς. Έχουμε και ένα σύνταγμα, το οποίο εξασφαλίζει την προστασία της θρησκευτικής πίστης σε ευρεία κλίμακα. Αυτό σημαίνει ότι υπήρξε γόνιμο έδαφος να αναπτυχθούν οι πιο απί-θανες ιδέες, τις οποίες δεν επιτρεπόταν να καταπιέζει καμιά κυβέρνηση. Έτσι, με το μη-χανισμό της εξέλιξης, οι πιο άγριες και ακραίες ιδέες επιβίωσαν απέναντι στις ήπιες και διαλλακτικές. hpd: Σε προβληματίζει το μέλλον του λαϊκού κράτους στη χώρα σου; PZ Myers: Πάρα πολύ! Θεωρώ ότι έχουμε φτάσει σε ένα σημείο καμπής. Βρισκόμαστε σε μια κατωφέρεια προς τον ανορθολογισμό. Μπορούμε να διορθώσουμε την πορεία και να γίνουμε πάλι ένα κράτος ανοικτών αντιλήψεων ή, εφόσον οι τρελαμένοι ανατινάξουν επιτυχώς το εκπαιδευτικό μας σύστημα, να ξεπέσουμε σε μερικές γενιές στο επίπεδο ενός τριτοκοσμικού κράτους. hpd: Πώς εκτιμάς τη σημασία μιας ευθείας καταγγελίας της θρησκείας σε σύγκριση με μια πολιτική για ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου και της παροχής επιστημονικών γνώσεων; PZ Myers: Είναι δύο διαφορετικά πράγματα! Και τα δύο είναι σημαντικά και μπορούμε να κάνουμε και τα δύο. hpd: Ποια πιστεύεις ότι είναι η κύρια επιτυχία των «Νέων Αθεϊστών»; PZ Myers: Κυρίως το άνοιγμα αυτών των συζητήσεων και ότι καταφέραμε να συζητούν και αντιδικούν οι άνθρωποι γι’ αυτό το θέμα. Ο αθεϊσμός στις ΗΠΑ, άλλοτε αγνοείτο ε-πιδεικτικά και άλλοτε ταυτιζόταν τυφλά με τον κομμουνισμό. Τώρα, τουλάχιστον, προ-βληματίζονται οι άνθρωποι γι’ αυτά τα ζητήματα και προσέχουν τις εξελίξεις. hpd: Θεωρείς την επιστήμη με κάποιο τρόπο συμβατή με τη θρησκεία; Και μπορούμε να διαπιστώσουμε, αν οι άθεοι είναι καλύτεροι επιστήμονες από τους θρησκευόμενους; PZ Myers: Όχι και στα δύο! Η επιστήμη είναι ένα εργαλείο για την απόκτηση γνώσης με βάση εμπειρικές αποδείξεις, προβληματισμό, κριτική και συνεχή επανέλεγχο των αποτε-λεσμάτων. Η θρησκεία είναι ένα εργαλείο που δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας βεβαιό-τητας, κάτι που προκαλεί συγκρούσεις φυλών και εθνών και το μόνο που προσφέρει είναι μυστικοπάθειες και δόγματα. Επιστήμη και θρησκεία αποτελούν τον ορισμό της αντίθε-σης. Υπάρχουν άθεοι που δεν είναι καλοί επιστήμονες, υπάρχουν θρησκευόμενοι που είναι καλοί. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να διατηρούν στο μυαλό τους και να αποδέχονται ταυτόχρονα ιδέες, οι οποίες λογικά αλληλοσυγκρούονται και απο-κλείονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ο Dennis Rader, ένας απεχθείς εγκληματίας, ήταν από τη μια πλευρά πολλαπλός δολοφόνος κι από την άλλη τακτικό και πιστό μέλος της Evangelical Lutheran Church. Αυτό δεν σημαίνει ότι η εγκληματικότητα συμβιβάζεται με το χριστιανισμό ή ότι

194

οι χριστιανοί είναι περισσότερο επιρρεπείς στα εγκλήματα από τους άθρησκους. Με τον ίδιο τρόπο δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε ότι μεμονωμένοι επιστήμονες που είναι και θρησκευόμενοι, δείχνουν τη συμβατότητα επιστήμης και θρησκευτικής πίστης. hpd: Πώς αξιολογείς την απειλή από το Ισλάμ σε σχέση με την απειλή του χριστιανισμού; PZ Myers: Εγώ είμαι Αμερικάνος. Το Ισλάμ αποτελεί μια πολύ μικρή απειλή για μας. Οι σπάνιες τρομοκρατικές ενέργειες φανατικών μουσουλμάνων δεν απειλούν τον πυρήνα του πολιτισμού μας. Το Ισλάμ είναι μια χοντρή ιδεοληψία, την οποία απορρίπτει κάθε ελεύθερος και λογικός άνθρωπος και, στο βαθμό που με αφορά, βρίσκεται πολύ μακριά μου!

(26/12/2008)

195

«Ο Φυσικός του θεού» Ένα βιβλίο για τον Iσαάκ Νεύτωνα Αυτός που ανακάλυψε τους νόμους της βαρύτητας και δημιουργός της σύγχρονης φυσι-κής, ο Ισαάκ Νεύτων (Isaac Newton, 1643-1727), ήταν ένας πολύ αντιφατικός άνθρω-πος. Δεν ήταν μόνο Φυσικός και Μαθηματικός, αλλά επίσης αφοσιωμένος Αλχημιστής. Ήταν γνώστης των θεωριών εσωτερισμού και μυστικισμού και μελετούσε συστηματικά τη Βίβλο. Στο πανεπιστήμιο του Cambridge σκεφτόταν κάποια εποχή να ακολουθήσει το ιερατικό επάγγελμα. Αυτές και άλλες ιστορίες από την αντιφατική ζωή αυτού του διάσημου πνεύματος περι-γράφει ο Γερμανός Μαθηματικός Harro Heuser στο βιβλίο του «Der Physiker Gottes – Isaac Newton oder Die Revolution des Denkens» (Ο Φυσικός του θεού - Ισάκ Νεύτων ή η επανάσταση της σκέψης), εκδ. Herder Spektrum 2005.

Ο Νεύτων πίστευε στο θεό, τον οποίο αναγνώριζε ως «παντοκράτορα» και αντιλαμβανόταν την προσωπική του δραστηριότητα ως αυτή ενός θεϊκού υπηρέτη. Ή-ταν ένας «Φυσικός του θεού», ο οποίος θεός του είχε αποκαλύψει τους νόμους της παγκόσμιας κίνησης. Σε αλχημιστικές και θεολογικές μελέτες του αναφέρεται στην παρεμβολή θεϊκών δυνάμεων στη λειτουργία της φύσης, χωρίς να τις εξειδικεύει και ερμηνεύει. Σίγουρα αυτές οι δυνάμεις δεν ήταν, πάντως, «εσωτε-ρικές», άρα έπρεπε να τις επιβάλλει κάποιος απ' έξω, δλδ. ο θεός κατά τον Νεύτωνα. Αν αρνηθούμε, έγραφε ο Νεύτων, την ύπαρξη των θεϊκών δυνάμεων, είναι σαν να αρνούμαστε την ύπαρξη του θεού! Απεχθανόταν το φιλόσοφο Καρτέσιο (René Descartes, 1596–1650), ου-σιαστικά τον πρώτο αναγεννησιακό φιλόσοφο, επειδή τον θεωρούσε κρυπτο-αθεϊστή. Γι’ αυτό τον αγνοούσε σε όλα τα έργα του.

Για να ξεφύγουν οι φιλόσοφοι των πρώτων αιώνων της σύγχρονης επιστήμης από τις θε-ολογικές αντιπαραθέσεις, εισηγήθηκαν την εισαγωγή ενός φυσικού μεγέθους, το οποίο μένει αναλλοίωτο και δημιουργείται από τον ίδιο το θεό για να μην απαιτείται διαρκώς η παρέμβασή του. Ο Καρτέσιος είχε προτείνει ως τέτοιο διατηρητέο μέγεθος το γινόμε-νο μάζα x ταχύτητα (=σήμερα ορμή), ενώ ο Λάιμπνιτς (Gottfried Wilhelm Leibniz, 1646–1716) πρότεινε της vis viva, δηλαδή το γινόμενο μάζα x ταχύτητα2 (=σήμερα ενέργεια). Τότε δεν ήταν δυνατόν να διαπιστωθεί με μετρήσεις ακριβείας, ποιο από τα δύο μεγέθη διατηρείται πράγματι σταθερό. Σήμερα γνωρίζουμε ότι υπάρχουν, όχι μόνο δύο αλλά τέσσερις αρχές διατηρήσεως στη Φυσική. Ο Νεύτων μελέτησε εντατικά τη Bίβλο και τις πραγματείες των πατέρων, ιδιαίτερα δε τον Άρειο και τον Αθανάσιο. Πολύ έντονα προβληματίστηκε με το θεμελιώδες χριστιανικό δόγμα της τριαδικότητας και ειδικότερα με τις σχέσεις μεταξύ πατρός, υιού και πνεύμα-

196

τος. Δεν ήταν καινούργιος αυτός ο προβληματισμός, αφού ήδη προγενέστεροι φιλόσοφοι αναρωτιόντουσαν για την εσωτερική ιεραρχία της αγίας τριάδας, όταν βρισκόταν ο θεός στο θρόνο, πού στέκονταν ο υιός και το πνεύμα, στο ίδιο ύψος, χαμηλότερα και γιατί; Η αγγλικανική εκκλησία είχε επιλέξει την ισοϋψή παράσταση και την ισότητα των τριών θεϊκών υποστάσεων. Για το σημερινό μέσο άνθρωπο, ακόμα και τον πιστό, αυτές οι με-σαιωνικές τυπολατρίες ακούγονται σαν αστειότητες. Πίσω από κλειστές πόρτες σε θεο-λογικά σεμινάρια συζητούνται όμως αυτά εμβριθώς, ακόμα και σήμερα! Η «αγία τριάδα» δεν ήταν (και δεν είναι) αυτονόητη για τους χριστιανούς. Δεν υπάρχει πουθενά στην Καινή Διαθήκη σχετική αναφορά, ούτε έχει καταγραφεί πουθενά το εφεύ-ρημα της «ομοούσιας» σύστασης των τριών υποστάσεων. Από τις προσωπικές μελέτες του κατέληξε ο μεγάλος Φυσικός στο συμπέρασμα, όπως θα κατέληγε κάθε λογικός θεο-σεβής άνθρωπος, ότι ο Άρειος είχε δίκιο. Αυτό το συμπέρασμά του δεν τολμούσε όμως να το γράψει ή να το δηλώσει ο Νεύτων δημόσια, γιατί εκείνη την εποχή οι εκπαιδευτικοί τού (ειρωνεία της σύμπτωσης) «Trinity College of Cambridge», στο οποίο δίδασκε ο Νεύτων, έπρεπε να ορκιστούν ότι δεν είναι αθεϊστές και αρειανιστές! Όπως γνωρίζουμε, ο Άρειος κηρύχθηκε στην οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας «αιρετι-κός» και αποβλήθηκε από την κεντρική επιτροπή του εκκλησιαστικού μηχανισμού. Η λύ-ση δόθηκε τότε, χωρίς πολλές εξηγήσεις, από τον αυτοκράτορα Κων/νο Α', χαρακτηριζό-μενο και ως Μέγα, ο οποίος είχε ανέλθει στην εξουσία αφού κατάσφαξε όλους τους πραγματικούς ή υποθετικούς διεκδικητές του θρόνου, αλλά και διάφορα μέλη της οικογέ-νειάς του. Προφανώς, κύριο μέλημα της κεντρικής εξουσίας στην αυτοκρατορία δεν ήταν η όποια θεολογική ορθότητα, αλλά η πολυσυλλεκτικότητα της νέας «αληθινής» θρησκείας: πολυ-θεϊκή προς τους ειδωλολάτρες, μονοθεϊκή προς τους Ιουδαίους! Με τη συγκρότηση του χριστιανικού εκκλησιαστικού μηχανισμού και την επιβολή αυτής της θρησκείας ως μονα-δικής από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, διακόπηκε κάθε φιλοσοφική εξέλιξη για περίπου 1000 χρόνια, μέχρι που ξεκίνησε η καλλιέργεια της φιλοσοφίας πάλι το 16ο αιώνα, από το σημείο που είχε διακοπεί στην ύστερη Αρχαιότητα. Ο Νεύτων έγινε κρυπτο-αρειανιστής, πράγμα που εκμυστηρεύτηκε μόνο στα γραπτά του ενώ ταυτόχρονα μισούσε τον Αιθίοπα εκκλησιαστικό πατέρα Αθανάσιο, τον οποίο απο-καλεί στα γραπτά του «λατρευτή ειδώλων, θεομπαίχτη, πνευματικό πόρνο, καθώς επίσης το χειρότερο και κακοηθέστερο τύπο ανθρώπου επί της Γης» - οι συνήθεις εκδηλώσεις «αγάπης» μεταξύ διαφωνούντων χριστιανών. Εννοείται, ο 4ος και 5ος αιώνας, στη διάρκεια των οποίων συναρμολογήθηκε η χριστιανική θεολογία και κατά τους οποίους πήραν τα «ιερά κείμενα» του χριστιανισμού την τελική μορφή τους -αυτή που γνωρίζουμε σήμερα-, χαρακτηρίζεται από τον Νεύτωνα ως μια ε-ποχή κατάπτωσης και αποστασίας, απομάκρυνσης από την αληθινή πίστη στον ένα και μοναδικό Γιαχβέ της Παλαιάς Διαθήκης. Αποτέλεσμα ήταν, κατά την άποψή του, ο προ-σανατολισμός στον «τριαδικό σατανισμό»! Ο μυστικισμός και η αποδοχή της χριστιανικής θρησκείας μέσα από πολλαπλές και αντι-φατικές ιδεοληψίες, οδήγησαν το Νεύτωνα στη διατύπωση θεωριών για την περαιτέρω εξέλιξη του χριστιανισμού: Πίστευε κατά λέξη όλα τα ιερά βιβλία και προσπαθούσε επί 5Ο χρόνια να «υπολογίσει», όπως δείχνουν εκτεταμένα κείμενα και σημειώσεις που βρέ-θηκαν μετά το θάνατό του (περί τις 4.500 σελίδες), πότε θα γίνει η δεύτερη παρουσία που

197

επαγγέλλεται η Καινή Διαθήκη. Κάποια στιγμή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτό θα συμβεί το έτος 2060 και ότι τότε θα αρχίσει η «χιλιετής βασιλεία των αγίων»! Ο Νεύτων προέβλεψε για τον εαυτό του μια θέση ανάμεσα σ' αυτούς τους αγίους... Πολλά από αυτά τα στοιχεία για την πίστη του Νεύτωνα που περιέχονται στο παρουσια-ζόμενο εδώ βιβλίο, και άλλα πολλά που έχουν παραλειφθεί, τα είχα μαζέψει πριν από πολλά χρόνια, όταν διάβαζα και άκουγα ότι ο μεγαλύτερος Φυσικός της ανθρωπότητας (κι αυτό παίζει!) ήταν πιστός χριστιανός. Τα περί αρειανισμού, αστρολογικών και αλχη-μιστικών «μελετών», αλλά και η αυτοεκτίμηση ότι ο μεγάλος Φυσικός θα βρίσκεται με-ταξύ των αγίων κατά τη χριστιανική «δευτέρα παρουσία», τα οποία υπάρχουν σε κάθε βιογραφία του Νεύτωνα, αποσιωπούνταν... Έτσι προέκυπτε άλλη μια ελλιπής και ουσιαστικά ψευδής ιστοριούλα για να διαθοθεί το παραπλανητικό μήνυμα του εκκλησιαστικού μηχανισμού.

198

Το αναποδογυρισμένο σύμπαν

Πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν; απορρίπτεται η αρχική μεγάλη έκρηξη (big bang); και τι συνέβαινε πριν; Ο ερευνητής Φυσικός Martin Bojowald (Μπόγιοβαλτ), Γερμανός στην καταγωγή που διδάσκει και ερευνά τώρα στο Pennsylvania State University/ΗΠΑ, εργάστηκε σε ένα μαθηματικό μοντέλο που υποκαθιστά την περίπου γενικά αποδεκτή ιδέα ενός big bang ως την αρχή του σύ-μπαντος και προσδιορίζει με υπολογισμούς το πέρασμα του σύμπαντος από την κατάσταση «πριν» στην κατάσταση «μετά».

Το σύμπαν, στο οποίο βρισκόμαστε, δεν ξεκίνησε την τρέχουσα φάση του με μια έκρηξη αλλά με ένα αναποδογύρισμα, όπως μπορεί να γίνει με ένα μπαλόνι, όταν το φουσκώνουμε ανάποδα, το μέσα έξω. Η συνέντευξη που ακολουθεί με μικρές περικοπές, έγινε από το δημοσιογράφο Max Rauner για λογαριασμό της εβδομα-διαίας γερμανικής εφημερίδας «Die Zeit».

ZEIT: Κύριε Bojowald, πότε αρχίσατε να αμφιβάλλετε για την ορθότητα της «μεγάλης έ-κρηξης»;

Bojowald: Λίγο μετά το διδακτορικό μου. Εργαζόμουν πάνω σε μαθηματικές μεθόδους για την περιγραφή των διεργασιών στο σύμπαν. Σε μια από τις εξισώσεις ήταν δυνατόν να επιλέξουμε ελεύθερα το πρόσημο, συν ή πλην. Αντιλήφθηκα ότι το πλην αντιστοιχούσε στο χρόνο πριν από τη μεγάλη έκρηξη και το συν στο χρόνο μετά.

ZEIT: Πώς μπορούμε να φανταστούμε αυτή την «επιφοί-τηση»; Καθόσαστε σε ένα μικρό γραφείο στο πανεπιστήμιο του Aachen με μολύβι και χαρτί…

Bojowald: Στη διάρκεια των υπολογισμών συγκεντρώ-νομαι στα Μαθηματικά. Οι καλές ιδέες έρχονται όταν

αφήνομαι ελεύθερος.

ZEIT: Η ιδέα σας ότι υπάρχει μια «εποχή» πριν από το big bang δημοσιεύτηκε το έ-τος 2001 στο περιοδικό Physical Review Letters. Τότε ήσασταν 28 ετών και αμφισβητήσα-τε με 4 σελίδες το ιστορικό «δημιουργίας» που αποδέχεται η σύγχρονη Φυσική. Δεν θεώρη-σαν οι συνάδελφοί σας ότι η ενέργειά σας περιείχε θράσος;

Bojowald: Το μεγαλύτερο τμήμα του big bang, δηλαδή τη δημιουργία των στοιχειωδών σωματιδίων, των ατόμων και των γαλαξιών, δεν το αμφισβητώ καθόλου. Ε-γώ αναφέρομαι μόνο στη χρονική στιγμή μηδέν. Αν προσπαθήσετε να περιγράψετε αυτή τη χρονική στιγμή με τη βοήθεια της «Θεωρίας της Σχετικότητας», διαπιστώνετε ότι οι εξισώσεις δεν έχουν πια νόημα. Παίρνετε άπειρες θερμοκρασίες και ενεργειακές πυκνό-τητες. Οι Φυσικοί λέμε ότι πρόκειται για «ανωμαλία» (singularity). Με τη δική μας μέθο-δο καταφέραμε να αποφύγουμε αυτή την ανωμαλία.

199

ZEIT: Σας έστειλε συγχαρητήρια ο Stephen Hawking;

Bojowald: Ο ίδιος όχι αλλά ένας πρώην συνεργάτης του.

ZEIT: Σύμφωνα με κάποιο μύθο, ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ παρακάλεσε τον Stephen Hawking να μην ερευνήσει το χρόνο πριν από το Big bang. Εσείς είστε καθολικός;

Bojowald: Με βάφτισαν καθολικό.

ZEIT: Αισθάνεστε τώρα αιρετικός;

Bojowald: Ε, όχι! Αλλά όταν μιλάω δημόσια, αντιλαμβάνομαι από τις αντιδράσεις σε ποια χώρα βρίσκομαι. Στην Ευρώπη και στην Αμερική προκύπτουν μερικές φορές ερω-τήσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση. Στους Ινδούς είναι η ιδέα για μια αρχή του κόσμου μάλ-λον ξένη, βρίσκουν τα αποτελέσματά μου μάλλον κανονικά.

ZEIT: Ερωτήσεις για το χρόνο πριν από το big bang δεν έχουν νόημα, όπως δεν έχει νόη-μα και η ερώτηση τι είναι βορειότερα του βόρειου πόλου, είπε κάποτε ο Stephen Hawking.

Bojowald: Η σύγκριση είναι προβληματική. Στο βόρειο πόλο δεν συμβαίνει κάτι ιδιαίτε-ρο, επικρατεί βέβαια πολύ κρύο, αλλά δεν υφίσταται καμιά «φυσική ανωμαλία», μόνο μαθηματική. Οι Γεωγράφοι έχουν επιλέξει έτσι τις συντεταγμένες, ώστε η ερώτηση για ένα βορειότερο σημείο να μην έχει νόημα. Στο big bang υπάρχει όμως πράγματι μια ανω-μαλία και αυτή είναι πολύ σημαντικότερη!

ZEIT: Για ποιον σημαντικότερη;

Bojowald: Αν πηγαίναμε πίσω στο χρόνο, δεν θα φτάναμε ποτέ στη μεγάλη έκρηξη, ε-πειδή θα επικρατούσαν πολύ υψηλές θερμοκρασίες και δυνάμεις στροβίλων. Αυτό ση-μαίνει ότι η αριστερή πλευρά του σώματος θα δεχόταν τελείως διαφορετικές δυνάμεις από αυτές της δεξιάς πλευράς. Κάθε τι που θα πέρναγε από εκεί θα διαλυόταν. Ακόμα και όργανα μέτρησης να στέλναμε, κάποια στιγμή θα διαλύονταν τα άτομα, ακόμα και οι πυ-ρήνες τους.

ZEIT: Επειδή δεν μπορούμε να στείλουμε κάποιον ερευνητή στην περιοχή της μεγάλης έκρηξης, δεν σημαίνει ότι δεν έχει συμβεί αυτή!

Bojowald: Οι άπειρες πυκνότητες που προκύ-πτουν από τη «Θεωρία της Σχετικότητας» για τη χρονική στιγμή μηδέν, δεν έχουν φυσικό αντίκρι-σμα. Και αυτό ακριβώς είναι μια ένδειξη ότι η θεωρία σ’ αυτό το σημείο δεν ισχύει. Για τόσο μεγάλες ενεργειακές πυκνότητες πρέπει να συ-μπεριλάβουμε την Κβαντική Φυσική. Και αυτό ακριβώς κάνουμε με την Κβαντική Βαρύτητα Βρόχων (Loop Quantum Gravity, LQG).

ZEIT: Τι σημαίνει αυτό;

200

Bojowald: Από την Κβαντική Φυσική γνωρίζουμε ότι η ύλη απαρτίζεται από άτομα. Η Κβαντική Βαρύτητα Βρόχων υποδιαιρεί το χώρο και το χρόνο σε μικρά τμήματα, ας πού-με σε χωροχρονικά κβάντα. Αυτά είναι τόσο μικρά, ώστε να μην μπορεί κάποιος να τα παρακολουθήσει. Μιλάμε για βρόχους, αλλά δεν παίζει ρόλο το όνομα. Σημαντικό είναι ότι αυτές οι απειροελάχιστες υποδιαιρέσεις εμποδίζουν το σύμπαν να βρίσκεται τη στιγμή της έναρξης του big bang σε μηδενικό μέγεθος.

ZEIT: Τι ακριβώς συμβαίνει εκείνη τη στιγμή, σύμφωνα με τη θεωρία σας;

Bojowald: Ο όγκος του σύμπαντος μεταπηδάει από μείον σε συν, θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε σαν ένα αναποδογύρισμα.

ZEIT: Όπως γυρίζουμε σε μια φανέλα το μέσα έξω;

Bojowald: Μάλλον σαν ένα μπαλόνι, από το οποίο διαφεύγει ο αέρας και γίνεται όλο μι-κρότερο. Στο τέλος έχει χαλαρώσει τελείως η ελαστική επιφάνεια, ώστε να συνεχίσει να ξεφουσκώνει το μπαλόνι. Αν όμως σκεφτούμε ότι όλα τα σημεία της επιφάνειας του μπα-λονιού τείνουν να προσεγγίσουν ένα μηδενικό σημείο, κάποια στιγμή γυρνάει το μέσα έξω και ξεκινάει ένα νέο φούσκωμα.

ZEIT: Και τι συνέβαινε πριν από τη μεγάλη έκρηξη;

Bojowald: Αρκετό χρόνο πριν από την έκρηξη υπήρχε ίσως ένα σύμπαν όπως το δικό μας. Όμως όχι επεκτεινόμενο αλλά συρρικνούμενο.

ZEIT: Υπήρχε ζωή σ’ αυτό;

Bojowald: Εξαρτάται από τυχαία γεγονότα, όπως και η ύπαρξη ζωής στο γαλαξία μας και ειδικότερα στο ηλιακό μας σύστημα, είναι αποτέλεσμα τυχαίων ενεργειακών ροών κατά τη διάρκεια της μεγάλης έκρηξης. Όπου υπήρχε περισσότερη ενέργεια, εκεί δη-μιουργήθηκαν αστέρια και γαλαξίες.

ZEIT: Το σύμπαν πριν από τη μεγάλη έκρηξη υπήρχε πάντα;

Bojowald: Είναι πιθανόν! Η θεωρία μας επιτρέπει όμως και άλλη μια δυνατότητα: ότι το σύμπαν περιοδικά διαστέλλεται και πάλι συστέλλεται. Αυτό οδηγεί στην αντίληψη του κυκλικού σύμπαντος.

ZEIT: Τι συμβαίνει ακριβώς με την Κοσμολογία; Μερικοί ερευνητές προσβλέπουν σε πα-ράλληλα σύμπαντα, εσείς βλέπετε το κυκλικό ή αιώνιο σύμπαν, άλλοι υπερασπίζονται τη μεγάλη έκρηξη. Είναι σαν να βρισκόμαστε σε συνέλευση με πολλές γνώμες.

Bojowald: Κάπως έτσι, ίσως έπρεπε κάποια στιγμή να περάσουμε στην ψηφοφορία! Αλ-λά για να σοβαρευτούμε, μόλις πρόσφατα καταφέραμε να υπολογίσουμε παραμέτρους, όπως τη διεύρυνση του σύμπαντος ή την ηλικία του με σημαντική ακρίβεια. Ακόμα κι αυτές οι παρατηρήσεις επιτρέπουν αρκετά περιθώρια, ώστε να αναπτυχθούν διαφορετικά μοντέλα. Μιλάμε για το πρώτο νανοδευτερόλεπτο (10-9 sec) μετά το big bang. Τα όργανα μέτρησης που διαθέτουμε δεν έχουν ακόμα την ακρίβεια ώστε να μετρήσουμε σήματα εκείνης της χρονικής στιγμής, όπως βαρυτικά κύματα.

201

ZEIT: Μερικές φορές ακούγεται ότι χρειαζόμαστε έναν καινούργιο Αϊνστάιν, μήπως είστε εσείς ο σωτήρας;

Bojowald: Εγώ απλά αξιοποίησα τη θεωρία βρόχων, την οποία ανέπτυξαν άλλοι παλαιό-τερα, περίπου 20 ερευνητές σε όλο τον κόσμο. Σήμερα είμαστε περισσότεροι. Ένας μόνος του δεν είναι σε θέση να κάνει κάτι τέτοιο!

ZEIT: Γράφετε ένα βιβλίο για το χρόνο πριν από τη μεγάλη έκρηξη. Γιατί;

Bojowald: Πολλοί άνθρωποι ενδιαφέρονται γι’ αυτά τα ζητήματα. Κι εμένα με βοηθάει να ξανασκεφτώ τα πράγματα, χωρίς να χρησιμοποιήσω Μαθηματικά, πίσω από τα οποία κρυβόμαστε πολύ συχνά.

ZEIT: Βλέπουμε ότι πολλοί Κοσμολόγοι στις ΗΠΑ και στη Μ. Βρετανία, οι οποίοι έχουν διατυπώσει μια νέα θεωρία, αμέσως συγγράφουν ένα βιβλίο. Δεν προκύπτει εκεί μια σύ-γκρουση συμφερόντων;

Bojowald: Για ποιο λόγο;

ZEIT: Ό τι καθένας χτενίζει κατάλληλα τη «θεωρία της δημιουργίας» που διατύπωσε, ώστε να πουλήσει αντίτυπα.

Bojowald: Στην περίπτωσή μου δεν συμβαίνει αυτό. Αρχικά ήθελα μόνο να ολοκληρώσω τη διδακτορική διατριβή μου, μετά ακολούθησαν δημοσιεύσεις. Το βιβλίο αποτελεί μια λογική συνέχεια αυτών.

ZEIT: Μετά από συνεντεύξεις παίρνουμε στην εφημερίδα πάντα επιστολές αναγνωστών, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι βρήκαν ένα «παγκόσμιο τύπο» της Φυσικής. Πώς διαφοροποιεί-ται η θεωρία σας από εσωτεριστικές αντιλήψεις;

Bojowald: Σε τελευταία ανάλυση πρέπει μια επιστημονική θεωρία να διατυπώνει προβλέψεις, οι οποίες είναι απαραίτητο να επιβεβαιωθούν με πα-ρατηρήσεις. Αυτός είναι και ο δικός μας σκοπός. Βέβαια, δεν μπορούμε να φτάσουμε στη μεγάλη έκρηξη, αλλά το κάνουμε αυτό έμμεσα. Σχετικά υ-πάρχουν στην Ιστορία της Φυσικής πολλά παραδείγματα. Όταν ο Αϊνστάιν μελετούσε το έτος 1905 την κίνηση Brown…

ZEIT: …είναι η μικροσκοπική κίνηση στα σταγονίδια των υγρών…

Bojowald: …κατέληξε στο συμπέρασμα για την ύπαρξη των ατόμων, τα οποία έδιναν στα σταγονίδια μικρές ωθήσεις. Αυτή ήταν μια έμμεση ένδειξη που έπεισε τους Φυσικούς της εποχής. Μετά από περίπου 50 χρόνια πήραμε εικόνες από τα πραγματικά άτομα. Ελ-πίζουμε ότι και για τα χωροχρονικά άτομα θα πάρουμε έμμεσες ενδείξεις.

202

ZEIT: Μπορείτε να φανταστείτε ότι η προσπάθεια να περιγραφεί το σύμπαν συνολικά, ξε-περνάει τις δυνατότητες της Φυσικής;

Bojowald: Ναι, αλλά δεν θα το ξέρουμε ποτέ με βεβαιότητα αυτό, γι’ αυτό και συνεχί-ζουμε την έρευνα.

(29/12/2008)

203

Βιβλιογραφία-Πηγές Στα κείμενα της «Ιστορίας» που περιέχονται σ' αυτό το σύγγραμμα δεν γίνεται λεπτομερής παραπομπή σε βιβλία, σελίδες και παραγράφους για ακριβή εντοπισμό της προέλευσης των διαφόρων πληροφοριών που παρατίθενται εδώ. Τα συγκεκριμένα κείμενα δεν είναι προϊόν πρωτότυπης έρευνας, τα πορίσματα της οποί-ας πρέπει να τεκμηριωθούν συστηματικά, αλλά αποτελούν μελέτη, στην οποία περιλαμβάνονται επίσης σχολιασμένα γνωστά επιστημονικά πορίσματα. Ο αναγνώστης είναι σκόπιμο να διαβάσει λοιπόν ολόκληρο το σχετικό κεφάλαιο ή και το βιβλίο, στο οποίο γίνεται παραπομπή, ώστε να βγάλει κατά περίπτωση τα δικά του συμπεράσματα.

1. Αθανασάκης Αρτ., Δασκαλάκης Αρ. κ.ά.: «Τεχνολογία και Παραγωγή», ΟΕΔΒ, Αθήνα 1987.

2. Αραμπατζής Θ., Γαβρόγλου Κ. κ.ά.: «Ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας», Ο-ΕΔΒ, Αθήνα 1999.

3. Αραμπατζής Θ., Γαβρόγλου Κ. (επιμ.): «Ο Αϊνστάιν και η Σχετικότητα», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2006.

4. Βακαλιός Αθ.: «Τεχνολογία, Κοινωνία, Πολιτισμός», εκδ. «Αρμός», Αθήνα 1995. 5. Βακαλιός Αθ.: «Το Πρόβλημα της Ταυτότητας του Ανθρώπου», εκδ. «Ψηφίδα», Αθήνα

2004. 6. Βακαλούδη Αν.: «Η γένεση του θεϊκού ανθρώπου στις αρχαίες θρησκείες», εκδ. «Κέδρος»,

Αθήνα 2002. 7. Βακαλούδη Αν.: «Η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο στο πρώιμο Βυζάντιο», εκδ. «Ευά-

λιος», Αθήνα 2001. 8. Βασιλειάδη Στ. - Ζεάκη-Γλύνια Ανδρ.: «Η μουσική στον αιώνα μας, Α' Λυκείου», ΟΕΔΒ,

Αθήνα 1995. 9. Βιτρούβιου: «Περί Αρχιτεκτονικής», τόμοι Α', Β', εκδ. «Πλέθρον», Αθήνα 2000. 10. Βρυώνης Σπύρος: «Η παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδι-

κασία εξισλαμισμού», ΜΙΕΤ, 1996. 11. Γαβρόγλου Κων/νος: «Το παρελθόν των Επιστημών ως Ιστορία», ΠΕΚ, 2004. 12. Γλυκατζή-Αρβελέρ Ελένη: «Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας», εκδ.

«Ψυχογιός», Αθήνα 1992 13. Δερμάτης, Καλαφάτης κ.ά.: «Το Μεταλλευτικό Λαύριο του 19ου και 20ου Αιώνα», Λαύριο

1997. 14. Δεσποτόπουλος Κ.Ι.: «Επίμαχοι θεσμοί και άλλα θέματα», εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα 1987. 15. Δημαρόγκωνας Ανδρ.: «Η Ιστορία της Τεχνολογίας Ι+ΙΙ», Μακεδονικές Εκδ., Αθήνα 2001,

2004. 16. Δουκάκης Βασίλης Α.: «Η Βιομηχανική επανάσταση που δεν έγινε», εκδ. «Αντ. Σάκκου-

λα», Αθήνα 2005. 17. Θεοχάρης Δημ.: «Νεολιθικός Πολιτισμός, Σύντομη επισκόπηση της νεολιθικής εποχής

στον ελλαδικό χώρο», ΜΙΕΤ, 2000. 18. Καλλιγερόπουλος Δ.: (Επιμέλεια): «Αυτοματοποιητική Ήρωνα του Αλεξανδρινού» - CD-

ROM, εκδ. «Καστανιώτης», Αθήνα 1999. 19. Καλλιγερόπουλος Δ.: «Ιστορία της Τεχνολογίας και των Αυτομάτων», εκδ. «Σύγχρονη Εκ-

δοτική, Αθήνα 2005. 20. Καλλιγερόπουλος Δ.: «Μύθος και ιστορία της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας...», εκδ.

«Καστανιώτης», Αθήνα 1999. 21. Κανελλόπουλος Π.: «Γεννήθηκα στο χίλια τετρακόσια δύο», 2 τόμοι, ΕΣΤΙΑ, Αθήνα 1980. 22. Καρδάρας Γεώργιος: «Βυζάντινο, Περσικοί Πολέμοι - Η σύγκρουση δύο αυτοκρατοριών»,

Εκδόσεις Περισκόπιο. 23. Καστοριάδης Κ.: «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία», εκδ. «Ύψιλον», Αθήνα 1986. 24. Καστοριάδης Κ.: «Οι ομιλίες στην Ελλάδα», εκδ. «Ύψιλον», Αθήνα 2000. 25. Καστοριάδης Κ.: «Φιλοσοφία και Επιστήμη, Διάλογος με τον Γ. Ευαγγελόπουλο»,εκδ.

«Ευρασία», Αθήνα 2005.

204

26. Κεράνης Δημ.: «Οι αξίες του ανθρώπου και το 2ο θερμοδυναμικό αξίωμα», εκδ. «Δωδώ-νη», Αθήνα 2005.

27. Κιουσοπούλου Τόνια: «Βασιλεύς ή Οικονόμος - Πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση», εκδ. «Πόλις», Αθήνα 2007.

28. Κρεββατάς Δημ.: «Το Βυζάντιο και ο διωγμός των Ελλήνων», εκδ. «Καστανιώτης», Αθήνα 2004.

29. Κρεμμυδάς Β. - Πισπιρίγκου Φ.: «Ο μεσαιωνικός κόσμος», εκδ. «Γνώση», Αθήνα 1985. 30. Κρεμμυδάς Β.: «Νεότερη Ιστορία», εκδ. «Δαρδανός», Αθήνα 2001. 31. Λαμνής Σ.: «Τα Μαθηματικά και ο νεοελληνικός Διαφωτισμός επί Τουρκοκρατίας», εκδ.

«ΔΙΟΝ», Αθήνα 2002. 32. Μακράκη Λιλή: «Ελευθέριος Βενιζέλος 1846-1910. Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη»,

ΜΙΕΤ, 1992. 33. Μακρής Γιώργος: «Οι γέφυρες στην αρχαία Ελλάδα», εκδ. «Αίολος», Αθήνα 2004. 34. Μέσκος Αρσένιος: «Ο Πλανήτης της Θεολογίας», εκδ. «ΣΟΧΟΣ» 2002. 35. Μιχόπουλος Στ.: «Βυζάντιο - Αυτοκράτορες, Κλήρος και Ελληνισμός», Αθήνα 2000. 36. Νικολαΐδου Ελ.-Φράγκου Μαρία: «Αρχιμήδης, το θεϊκό μυαλό», εκδ. «Ελληνικά Γράμμα-

τα», Αθήνα 2006. 37. Ξανθόπουλος Βασίλης: «Περί αστέρων και συμπάντων», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1985. 38. Οικονόμου Ε.Ν.: «Πυρηνικά όπλα και ανθρώπινος πολιτισμός», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1985. 39. Περιβολιώτου Μαργ.: «Ρυθμολογία Επίπλου», εκδ. «ΙΩΝ», Αθήνα 2004. 40. Παπαθεοδοσίου Θεοδ.: «Παραγωγή Τεχνογνωσίας & Μεταφορά Τεχνολογίας», εκδ. «Λύ-

χνος», Αθήνα 1993. 41. Ρασσιάς Β.Γ.: «Μία Ιστορία Αγάπης-Η Ιστορία της χριστιανικής επικρατήσεως», τόμοι Α'-

Γ', εκδ. «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα 2005-06. 42. Ρηγοπούλου Πέπη: «Αυτοματοποιητική», εκδ. «Αποψη», Αθήνα 1988. 43. Σάθας Κων/νος: «Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, Ιστορία της Ελλήνων 1453-1821», εκδ.

«Λιβάνης», Αθήνα. 44. Σβορώνος Ν. Γ.: «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας», εκδ. «Θεμέλιο», Αθήνα 1990. 45. Σβορώνος Ν. Γ.: «Το ελληνικό έθνος, Γένεση και διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού»,

εκδ. «Πόλις», Αθήνα 2004. 46. Σιέττος Γεώργιος: «Ο ανθελληνισμός στα πατερικά και εκκλησιαστικά κείμενα», εκδ. «Εύ-

ανδρος», Αθήνα 2004. 47. Σιμόπουλος Κ.: «Ο μύθος των "μεγάλων" της Ιστορίας», εκδ. «ΣΤΑΧΥ», Αθήνα 1995. 48. Σιμόπουλος Κ.: «Διανοούμενοι και Καλλιτέχνες ευτελείς δούλοι της εξουσίας», εκδ.

«ΣΤΑΧΥ», Αθήνα 1998. 49. Σοφιανός Δημ.: «Εγκύκλιοι του Οικουμενικού Πατριάρχη Ευγενίου Β' ...», Β' τόμος του

Δελτίου του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Α-θηνών, Αθήνα 2000, σελ. 19 επ.

50. Σταυριανός Γεώργιος: «Η Δυναμική των Πολιτισμών», εκδ. «Σταμούλης», Θεσ/νίκη 2005. 51. Σταυριανός Ελευθέριος: «Ιστορία του ανθρώπινου γένους», ΟΕΔΒ, Αθήνα 1984. 52. Συκουτρής Ιωάννης: «Εμείς και οι Αρχαίοι», εκδ. «ΚΑΚΤΟΣ», Αθήνα 2006. 53. Τσακυράκης Σταύρος: «Θρησκεία κατά Τέχνης», Πόλις, Αθήνα 2005. 54. Τσιότρας Βασίλειος: «Η εξηγητική παράδοση της Γεωγραφικής Υφηγήσεως του Κλαύδιου

Πτολεμαίου», εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006. 55. Τσόχας Κώστας: «Περιδιαβάζοντας το "συνειδέναι" του ωραίου και της τέχνης», εκδ. «Λύ-

χνος», Αθήνα 1985. 56. Φαρσακίδης Γιώργος: «Ιαματικά Ψεύδη», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2004. 57. Χαρίσης Αποστ.: «Θρησκεία και Πολιτική στην Ελλάδα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα

2001. 58. Χριστιανίδης, Διαλέτης, Παπαδόπουλος, Γαβρόγλου: «Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη,

Οι επιστήμες στην Αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο και στο Νεότερο Ελληνισμό», ΕΑΠ, Πά-τρα 2000.

59. Armand L. - Drancourt M.: «Τεχνική και Πολιτισμός», εκδ. «Παπαζήση», Αθήνα 1969. 60. Arlt Herbert: «Das Verbindende der Kulturen-The Unifying Aspects of Cultures», Book

Series of INST 2003.

205

61. Asimov Isaac: «Το χρονικό των επιστημονικών ανακαλύψεων», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2001. 62. Asimov Isaac: «Το χρονικό του Κόσμου», ΠΕΚ, Ηράκλειο 2002. 63. Attali Jacques: «1492 - Από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση», εκδ. «Λιβάνης», Αθήνα

1992 64. Baynes N.-Moss H.: «Βυζάντιο - Εισαγωγή στο Βυζαντινό Πολιτισμό», Παπαδήμας, Αθή-

να. 65. Beck Hans-Georg: «Η βυζαντινή χιλιετία», ΜΙΕΤ, 1990. 66. Belis Annie: «Η καθημερινή ζωή των μουσικών στην Αρχαιότητα», εκδ. «Παπαδήμας»,

2004. 67. Benevolo Leonardo: «Η πόλη στην Ευρώπη, Η διαμόρφωση της Ευρώπης», εκδ. «Ελληνικά

Γράμματα», Αθήνα 1997. 68. Bodanis David: «Ηλεκτρικό Σύμπαν», εκδ. «Λιβάνη», 2007. 69. Bouveresse Jacques: «Γοητευτικές και παραπλανητικές ακροβασίες της φιλοσοφίας», εκδ.

«Πατάκης», Αθήνα 2002. 70. Brock William: «History of Chemistry», Fontana Press, London 1992. 71. Butterfield Herbert: «Η καταγωγή της σύγχρονης επιστήμης, 1300-1800», ΜΙΕΤ, Αθήνα

1983. 72. Buehrke Thomas: «Sternstunden der Physik - Von Galilei bis Lise Meitner», Verlag Beck,

Muenchen 2003. 73. Carrier Martin: Wissenschaftstheorie zur Einfuehrung, Junius Verlag, Hamburg 2006. 74. Cardwell D.: «Ιστορία της Τεχνολογίας», εκδ. «Μεταίχμιο», Αθήνα 2004. 75. Chalmers A.F.: «Τί είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη;», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1994. 76. Crombie A.C.: «Από τον Αυγουστίνο στο Γαλιλαίο», ΜΙΕΤ, τόμος Α' 1994, τόμος Β' 1992. 77. Davies Paul: «Θεός και μοντέρνα Φυσική», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 1988. 78. Dawkins Richard: «The God Delusion», Bantam Press, London, 2006. 79. Deschner K.: «Abermals kraehte der Hahn - Eine Demaskierung des Chistentums», εκδ.

«Rowohlt», Hamburg 1972. 80. Deschner K.: «Die Kriminalgeschichte des Christentums», 10 Baende, εκδ. «rororo

Sachbuch», 2004. 81. Evans J.A.S.: «Η εποχή του Ιουστινιανού», εκδ. «Οδυσσέας», Αθήνα 1999. 82. Farmelo Graham (επιμέλεια): «Οι μεγάλες εξισώσεις του 20ου αιώνα», εκδ. «Αλεξάνδρεια»,

Αθήνα 2004. 83. Fischer E.P.: «Aristoteles, Einstein & Co., Eine kleine Geschichte der Wissenschaft in

Portraets», εκδ. «Piper», 2000. 84. Fischer E.P.: «Leonardo, Heisenberg & Co., Eine kleine Geschichte der Wissenschaft in

Portraets», εκδ. «Piper», 2002. 85. Fischer E.P.: «Die andere Bildung - Was man von den Naturwissenschaften wissen muss»,

εκδ. «Ullstein», 2003. 86. Forbes R.J. - Dijksterhuis E.J.: «A history of science and technology», London 1963. 87. Gehrke H-J.: «Ιστορία του ελληνιστικού κόσμου», ΜΙΕΤ, 2000. 88. Gille B.: «Histoire des Techniques, Technique, civilisation et sciences, Encyclopedie de la

Pleiade», 1978. 89. Grant Edward: «Οι φυσικές επιστήμες κατά το Μεσαίωνα», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1994. 90. Gribbin John: «Science, a History 1543-2001», εκδ. «Penguin/Lane», 2002 91. Hankins Th.: «Επιστήμη & Διαφωτισμός», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1998. 92. Harris Sam: «The End of Faith», Norton, London 2005. 93. Hausen Karin - Reinhard Ruerup: «Moderne Technikgeschichte», Kiepenheuer & Witsch,

Koeln 1975. 94. Herschke Otmar: «Was wird morgen anders sein? Wissenschaftler sehen die Zukunft», dtv,

Muenchen 1969. 95. Hirschberger Joh.: «Geschichte der Philosophie», 2 Baende, Herder-Verlag, Freiburg 1980. 96. Huntington S., Ζουράρις Κ., Γιανναράς Χρ. κ.ά.: «Η σύγκρουση Ανατολής και Δύσης και η

πρόκληση Χάντιγκτον», Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2002. 97. Ihde Don: «Φιλοσοφία της Τεχνολογίας», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 2004. 98. Inalcik Halil: «The Ottoman Empire - The Classical Age, 1300-1600», London, 1973

206

99. Kaehler Gert: «Geschichte des Wohnens» Bd. 5, «Deutsche Verlags-Anstalt», Muenchen 1996 κ.ε.

100. Kenny Anthony: «Ιστορία της δυτικής Φιλοσοφίας», εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 2005. 101. Jackson Joe: «A World on Fire: A Heretic, an Aristocrat and the Race to Discover Oxy-

gen», Viking Penguin 2005. 102. Junker Thomas: «Geschichte der Biologie, Die Wissenschaft vom Leben», Verlag C.Beck,

Muenchen 2004. 103. Laszlo Ervin: «Wissenschaft und Wirklichkeit, Insel Taschenbuch, Frankfurt-Leipzig 1994. 104. Le Goff Jacques: «Οι διανοούμενοι στο Μεσαίωνα», εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2002. 105. Le Goff Jacques: «The Birth of Europe», Blackwell, London 2005. 106. Leicester Henry: «Ιστορία της Χημείας», εκδ. «Τροχαλία», Αθήνα 1993. 107. Lemerle Paul: «Ο πρώτος Βυζαντινός Ουμανισμός», MIET, 1985. 108. Lenzman I.: «Οι ρίζες του Χριστιανισμού», εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2001. 109. Levy David (επιμέλεια): «Το Βιβλίο του Κόσμου», εκδ. «Αλεξάνδρεια», Αθήνα 2004. 110. Lilley Samuel: «Men, Machines and History», London: Cobbett 1948, 3rd ed. New York

1966. 111. Lilley Samuel: «Menschen und Maschinen. Eine kurze Geschichte der Technik», Wien:

Schoenbrunn 1952. 112. Lloyd G.E.R.: «Αρχαία Ελληνική Επιστήμη», Α' και Β', ΠΕΚ, Αθήνα 2005. 113. Maier Franz-Georgl: «Byzanz, Fischer Weltgeschichte», Fischer, Frankfurt 1973. 114. Mango Cyril: «Βυζάντιο, Η αυτοκρατορία της νέας Ρώμης», ΜΙΕΤ, Αθήνα 2002. 115. McCabe Joseph: «History's Greatest Liars», εκδ. «Amer. Atheist Pr.», 1985. 116. Mindell David: «The Evolving World, Evolution in Everyday Life», Harvard University

Press, London 2006. 117. Morris Richard: «The Last Sorcerers: The Path From Alchemy to the Periodic Table», εκδ.

«Joseph Henry Press», Washington 2003. 118. Morus Iwan Rhys: «When Physics Bekame King», εκδ. «The University of Chicago Press»,

2005. 119. Moscovici S.: «Τεχνική και φύση στον ευρωπαϊκό πολιτισμό», εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα

1999. 120. Mumford Lewis: «Τέχνη και Τεχνική», εκδ. «Νησίδες», Αθήνα 1997. 121. Mumford Lewis: «Τεχνική και Πολιτισμός», εκδ. «Νησίδες», Αθήνα 1997. 122. Neugebauer O.: «Οι θετικές επιστήμες στην αρχαιότητα», ΜΙΕΤ, 1990. 123. Norwich J.: «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου», εκδ. «Γκοβόστης», Αθήνα 1999. 124. Pirker Theo: «Technik-Report», εκδ. «dtv», Muenchen 1971. 125. Polastron L.: «Livre en feu», εκδ. «Denoel», Paris 2004. 126. Posner Richard: «Catastrophe: Risk and Response», εκδ. «Oxford University Press»,

Oxford 2005. 127. Price Derek De Solla: «The Antikythera Mechanism - A Calendar Computer from ca. 80

B.C.», Science History Publications, New York, 1975 128. Roberts J.M.: «Παγκόσμια Ιστορία», Α'+Β', εκδ. «Οδυσσέας», Αθήνα 1999, 2002. 129. Runciman Steven: «Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση», εκδ. «ΔΟΜΟΣ», Αθήνα 1980. 130. Runciman Steven: «Η βυζαντινή θεοκρατία», εκδ. «ΔΟΜΟΣ», Αθήνα 1982. 131. Russo Lucio: «Η Λησμονημένη Επανάσταση, εκδ. «ΔΙΑΥΛΟΣ», Αθήνα 2006. 132. Saller Karl: «Ιστορία των ανθρώπινων φυλών», εκδ. «Πορεία», Αθήνα 1989. 133. Salmon Merrilee H. κ.ά.: «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Επιστήμης», ΠΕΚ, Αθήνα 2003. 134. Salomon Jean-Jacques: «Επιβιώνοντας της Επιστήμης», εκδ. «Μπουκουμάνης», Αθήνα

2003 135. Selleri Franco: «Η διαμάχη για την κβαντική θεωρία», εκδ. «Gutenberg», Αθήνα 1986 136. Shapin Steven: «Η επιστημονική επανάσταση, Η καταγωγή της σύγχρονης επιστημονικής

αντίληψης», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 2003. 137. Shermer Michael: «Γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν σε παράξενα πράγματα;», ΠEK, Ηράκλειο

2004. 138. Schneider Eric - Saga Dorion: «Into the Cool - Energy Cool, Thermodynamics and Life»,

εκδ. «The University of Chicago Press», 2005.

207

139. Schneider Helmuth: «Einfuhrung in die antike Technikgeschichte», Darmstadt: WBG 1992. 140. Schwanitz Dietrich: «Bildung - Alles was man wissen muss», Goldmann, Muenchen 2002. 141. Sjobbema D.J.W.: «Geschichte der Elektronik», Elektor-Verlag, Aachen 1998. 142. Smith Philip: «Πολιτισμική Θεωρία», εκδ. «Ελληνικά Κριτική», Αθήνα 2006. 143. Snow C.P.: «Οι δύο κουλτούρες», εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1995. 144. Sprague De Camp L.: «The Ancient Engineers», Ballantine, 1963 145. Spierling Volker: «Kleine Geschichte der Philosophie», Serie Piper, Muenchen 2002. 146. Stavrianos L.S.: «The Balkans since 1453», εκδ. «Hurst», London 2001. 147. Stein-Holzheim Robert: «95 Thesen fuer das dritte Jahrtausend», Innernet 2000. 148. Stengers Is. - Bensaude-Vincent B.: «Ιστορία της Χημείας», εκδ. «Π.Τραυλός», Αθήνα

1999. 149. Stengers Victor: «God - The Failed Hypothesis: How science shows that god does not ex-

ist», εκδ. «Prometheus Books», N.Y. 2007. 150. ten Horn-van Nispen Marie-Louise: «400.000 Jahre Technikgeschichte», Primus Verlag,

Darmstadt 1999. 151. Toynbee Arnold: «Der Gang der Weltgeschichte - Aufstieg und Verfall der Kulturen», 2

τόμοι, dtv-Wissenschaftliche Reihe, Muenchen 1970. 152. Toynbee Arnold: «Der Gang der Weltgeschichte - Kulturen im Uebergang», 2 τόμοι, dtv-

Wissenschaftliche Reihe, Muenchen 1970. 153. Troitzsch Ulrich - Weber Wolfhard (Hg.): «Die Technik, Von den Anfangen bis zur Ge-

genwart», Georg Westermann Verlag, Braunschweig 1982. 154. Weinberg Steven: «Όνειρα για μια τελική θεωρία, Η αναζήτηση των θεμελιωδών νόμων

της φύσης», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 1995. 155. Werner Ernst: «Die Geburt einer Grossmacht - Die Osmanen», Wien 1985 156. Westfall R.S.: «Η συγκρότηση της σύγχρονης επιστήμης», ΠΕΚ, Ηράκλειο 1995. 157. White MIchael: «Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ο πρώτος επιστήμονας», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα

2004. 158. Wilson Edward O.: «Consilience, The Unity of Knowledge», Knopf, New York 1998. 159. Woolgar Steve: «Επιστήμη, Η ιδέα καθ' αυτήν», εκδ. «Κάτοπτρο», Αθήνα 2003.

ΜΙΕΤ = Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, ΠΕΚ= Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρή-της

Άλλες πηγές

160. Ανωνύμου του Έλληνος: «Ελληνική Νομαρχία, Εν Ιταλία 1806», εκδ. «Βαγιονάκης», Αθή-να.

161. Αλαχιώτης Στ. Ν.: «Γιατί ο Δαρβίνος είχε δίκιο», Εφημερίδα Το Βήμα, 12-09-1999. 162. Ανδριανέσης Παν.: «Τεχνοφοβία-Επαίδευση: 1-0», Περιοδικό «PC Master»,14-06-2000. 163. Αποστολόπουλος Δ.Γ.: «Χαλίφης αυτοκράτορας- Ρωμιός πατριάρχης», Εφημερίδα Καθη-

μερινή, 29-05-2005. 164. Αποστολόπουλος Δ.Γ.: «Xαλίφης αυτοκράτορας ή Καρλομάγνος», Εφημερίδα Καθημερινή,

22-01-2006. 165. Γέμτος Α. Π.: «Η επικαιρότητα του Διαφωτισμού», περιοδικό ΝΕYΣΙΣ 11, 2002, σελ. 79-

185. 166. Γιάγκου Άρτεμις: «Φώτα της πόλης, μια λεπτομέρεια του ελληνικού μοντερνισμού», Ελλη-

νικός αστικός χώρος, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 2004, σελ. 15-34.

167. Γιανναράς Χρ.: «Προϊόντα διανοητικής έκπτωσης», Εφημερίδα Καθημερινή, 18-09-2005. 168. Δεσποτόπουλος Κ.Ι.: «Τα όρια της επιστημονικής έρευνας», Εφημερίδα Καθημερινή, 17-

06-2004. 169. Δήμου Νίκος: «Ο Θρίαμβος της Μούχλας!», Περιοδικό RAM, 01-07-2000.

208

170. Κασσιανού Νίνα: «Σκαπανείς του τεχνικού πολιτισμού», εκδ. Φωτογραφικό Κέντρο Σκοπέ-λου, Θεσ/νίκη 2006.

171. Κέλσος: «Αληθής λόγος κατά χριστιανών», εκδ. Μ.Βερέττας, Αθήνα 2004. 172. Κονιδάρη Ελένη: «Εκπαιδευτικοί και νέες τεχνολογίες - οι στάσεις των εκπαιδευτικών σχε-

τικά με τους ΗΥ και οι πεποιθήσεις τους για τη διδασκαλία και τη διδακτική αυτεπάρκειά τους», Αθήνα 2002

173. Κοντράρου-Ρασσιά Ν.: «Είχαν οι Αρχαίοι στένσιλ;», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 07-08-2005.

174. Κουμάντος Γεώργιος: «Προτάσεις Πολιτισμού», Εφημερίδα Καθημερινή, 25-12-2004. 175. Λαμνής Στ.: Αριθμητική-Γεωμετρία-Αλγεβρα στους χρόνους της Τουρκοκρατίας, περιοδι-

κό ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ της Ε.Μ.Ε., τεύχη 55-56, Ιανουάριος-Ιούνιος 2005. 176. Μαλιγκούδης Φαίδων: «Εν-στάσεις: Η τρίτη αυτοκρατορία», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία,

09-03-2006. 177. Πορφύριος: «Κατά χριστιανών», εκδ. Μ.Βερέττας, Αθήνα 2004. 178. Πορφύριος: «Περί αγαλμάτων», εκδ. Μ.Βερέττας, Αθήνα 2003. 179. Σαρτζετάκης Χρήστος: «Η εκκλησιαστική διαμάχη», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 19-10-

2003. 180. Σιακαντάρης Γιώργος: «Συγκλονιστικές εποχές, Συναρπαστικοί άνθρωποι», περιοδικό Βι-

βλιοθήκη Ελευθεροτυπίας, τεύχος 370, Αύγουστος 2005. 181. Τάσιος Θ.Π.: «Η διαφάνεια και οι αρχαίοι, Εφημερίδα» Το Βήμα, 04-05-2002. 182. Τζουραμάνης Α. - Σπυρόπουλος Β.: «Ένα on-line εκπαιδευτικό βοήθημα για την Υλικοτε-

χνική Υποδομή και τη Λειτουργική Διάρθρωση των Βυζαντινών Νοσοκομείων», Πρακτικά 28ου Πανελληνίου Ιατρικού Συνεδρίου, Αθήνα 21-25 Μαϊου 2002, σ. 105.

183. Τσαπόγας Γιώργος: «Το πρώτο λαμπιόνι ανάβει το 1888, Ιστορικές αναδρομές του εξηλε-κτρισμού στην Ελλάδα», Ιδιωτική έκδοση του συγγραφέα, Αθήνα 2006.

184. Τσώλη Θεοδώρα: «Το επιστημονικό προφίλ του Ευρωπαίου», Εφημερίδα Το Βήμα, 07-08-2005.

185. Τύμπας Αριστ.: «Η καλλιέργεια μιας κριτικής κατανόησης της σχέσης τεχνολογίας-κοινωνίας: Μια κρίσιμη συνιστώσα της γενικής εκπαίδευσης σύγχρονων πολιτών», Διημε-ρίδα Τ.Ε.Ε. «Μηχανικοί και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση», Αθήνα, Απρίλιος 2005.

186. Φραγκόπουλος Στ.: «Βασική Ηλεκτροτεχνία Ι», Εκδ. Νέων Τεχνολογιών, Αθήνα 1985 κ.ε. 187. Χατζηιωάννου, Μ. κ.ά.: «Το Μεταξουργείο της Αθήνας», Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών

Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών , Αθήνα 1995. 188. Chebel Malek: «Les cinq chantiers de l'islam», Περιοδικό Nouvel Observateur, 02-02-2006. 189. Forero Juan, εφημερίδα New York Times: Οι ιθαγενείς που επέλεξαν τα «φώτα της πόλης»,

Εφημερίδα Καθημερινή, 16-05-2006. 190. Krugman Paul: «Φαινόμενο θερμοκηπίου», Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 16-06-2006. 191. Lawson Mark, εφημερίδα Guardian: «Όταν η τεχνολογία κλείνει τον πολιτισμό σε μια μι-

κροσυσκευή», Εφημερίδα Καθημερινή, 12-08-2005. 192. Lippe Wolfram: «Ein Ueberblick ueber die Entwicklung der Rechenautomaten - Das Rae-

derwerk von Antikythera», Vorlesungs-Skript Uni Muenster 2005. 193. New York Times: Το Βατικανό για τη θεωρία της εξέλιξης, Εφημερίδα Καθημερινή, 20-01-

2006. 194. New York Times: «Έκκληση για ανακωχή στη μάχη μεταξύ θρησκείας και επιστήμης»,

Εφημερίδα Καθημερινή, 4-3-2006 195. New York Times: «Ο νους και η πίστη», Εφημερίδα Καθημερινή, 16-6-2006 196. Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης (ΕΛΟΤ): Διεθνές Σύστημα Μονάδων, Αθήνα 1999. 197. ΕΤΒΑ: «Ιστορία της νεοελληνικής τεχνολογίας», Τριήμερο εργασίας Πάτρας, 1988. 198. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: «Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο», Πρακτικά του

Α' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 1989. 199. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: «Οι σκοτεινοί αιώνες του Βυζαντίου (7ος-8ος αιώ-

νας), Πρακτικά Θ' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 2001. 200. Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε.: «Η αυτοκρατορία σε κρίση(;), Το Βυζάντιο τον

11ο αιώνα, Πρακτικά ΙΑ' Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 2003. 201. Ο ιός της Κυριακής: «Δαρβίνος και Εκκλησία», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 30-07-2000.

209

202. ΟΤΕ: «Η ανάπτυξη των Επικοινωνιών στην Ελλάδα», 1821-1998, Αθήνα 1998. 203. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ): «Δια πυρός και σιδήρου, 80 χρόνια», Αθήνα 2003. 204. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ): Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Α' Συνέδριο, Αθήνα

1997. 205. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ): Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Β' Συνέδριο, Αθήνα

2006. 206. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος, 1204-1453 207. Ψηφιακή βιβλιοθήκη: Ελληνομνήμων 208. Περιοδικό ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης και της τεχνολογίας:ΝΕΥΣΙΣ 209. Στ. Φραγκόπουλος: Οι σημαντικότεροι άνθρωποι ... . 210. «Ιστορία των Ελλήνων», Εκδόσεις ΔΟΜΗ, β' έκδοση, Αθήνα 2006 κ.ε. 211. «Technikgeschichte», edition sigma e.Kfm., Berlin. 212. Technikgeschichte-Guide, Clio online. 213. Wikipedia, the free Encyclopedia: English Wikipedia. 214. Wikipedia, Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια: Ελληνική Βικιπαίδεια. 215. Wikipedia, the free Encyclopedia: List of engineers. 216. KnowLex - The free Encyclopedia. 217. Livio C. Stecchini: A History of Measures. 218. Basis-Lexikon: Woerterbuch vor dem Hintergrund einer Ethik und nicht eines Glaubens. 219. Bautz-Lexikon: Biographisch-bibliographischen Kirchenlexikon. 220. Scientific Identity, The Dibner Library Portrait Collection . 221. Lexikon Philosophen & Logiker: Philosophenlexikon. 222. Λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας: Mythologie. 223. Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας, Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. 224. The History and Philosophy of Science: A Selection of Web and other Sources. 225. Institute and Museum of the History of Science. 226. Wissenschaftshistorischer www-Server in Deutschland. 227. ΕΜΠ: Δημιουργία Συστήματος Πληροφοριών Μεγάλων Ταμιευτήρων της Ελλάδας. 228. Τεύχος «Ιστορικά» εφημερίδας Ελευθεροτυπία, Β. Παναγόπουλος (επιμελητής), καθηγ. Φ.

Μαλιγκούδης (επιστ. υπεύθυνος):

o Πλήθων και Μυστράς, Νοέ. 2000. o Η βυζαντινή Μικρά Ασία, Ιαν. 2001. o Η Ιερά Εξέτασις, Φεβρ. 2001. o Καρλομάγνος, Μάιος 2001. o Αναγέννηση, Μάιος 2001. o Η εποχή των Κομνηνών, Μάιος 2001. o Ελλάδα-Ρώμη I, Δεκ. 2001. o Ο Ναπολέων της Ιαπωνίας, Ιαν. 2002. o Το Σχίσμα, Μάιος 2002. o Ο βυζαντινός άνθρωπος, Ιούλιος 2002. o Βυζαντινή Αναγέννηση, Οκτ. 2002. o Αρχαίοι Έλληνες Αστρονόμοι, Ιαν. 2003. o Η τεχνολογία στην αρχαία Ελλάδα, Ιαν. 2003. o Ελλάδα-Ρώμη II, Ιαν. 2003. o Το Βυζάντιο πριν από την άλωση, Μάιος 2003. o Ελλάδα-Ρώμη IΙI, Ιούνιος 2003. o Η ιστορία των φυλακών, Δεκ. 2003. o Έλληνες στη Δύση, 15ος αιώνας, Ιαν. 2004. o Κράτος και Εκκλησία, Απρίλιος 2004. o Κων/νος Παλαιολόγος, Μάιος 2004. o Εξεγέρσεις στο Βυζάντιο, Νοέ. 2004. o Αριστοτέλης, Ι+ΙΙ, Δεκ. 2004. o Οι «περιθωριακοί», Δεκ. 2004. o Ιστορία του σιδηροδρόμου, Απρ. 2005.

210

o Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Απρ. 2005. o Οθωμανική Αυτοκρατορία Ι+ΙΙ, Μάιος 2005. o Πειρατές στο Αιγαίο, Ιούνιος 2005. o Οι περιηγήσεις του Σ. Γκουφιέ, Αύγ. 2005. o Οι περιηγήσεις του Γκ. Ολιβιέ, Αύγ. 2005

229. Τεύχος «Οι πρωτοπόροι» εφημερίδας Ελευθεροτυπία, Βαγγέλης Παναγόπουλος (υπεύθυ-νος έκδοσης):

o Αϊνστάιν 'Αλμπερτ, Ο φιλόσοφος της Φυσικής, τ.2, Οκτ. 2005. o Αμπέρ Αντρέ-Μαρί, Ο «Νεύτων» του Ηλεκτρισμού, τ.5, Οκτ. 2005. o Λεονάρντο ντα Βίντσι, Πανεπιστήμονας και δημιουργός, τ.17, Ιαν. 2006. o Βολτέρος, Ο εμπνευστής μιας επανάστασης, τ.18, Ιαν. 2006. o Γαλιλαίος, Ο αστρονόμος που πάταγε στη Γη, τ.19, Φεβ. 2006. o Γουτεμβέργιος, Ο πατέρας της τυπογραφίας, τ.21, Φεβ. 2006. o Δαρβίνος, Ο θεμελιωτής της εξέλιξης, τ.23, Μάρ. 2006. o Έρασμος, Ένας συνειδητός Ευρωπαίος, τ.24, Μάρ. 2006. o Καρτέσιος, Ο εμπνευστής του ορθολογισμού, τ.28, Απρ. 2006. o Κιουρί Μαρία, Η κυρία της επιστήμης, τ.30, Απρ. 2006. o Λε Κορμπυζιέ, Ένας Μεσσίας της Αρχιτεκτονικής, τ.31, Απρ. 2006. o Νεύτων Ισαάκ, Ο παγκόσμιος νους, τ.39, Ιούν. 2006. o Πασκάλ Μπλεζ, Ο φυσικός-διανοητής, τ.42, Ιούλ. 2006. o Παστέρ Λουί, Ο πατέρας της Μικροβιολογίας, τ.43, Ιούλ. 2006. o Ράσελ Μπέρτραντ, Ο στοχαστής της ειρήνης, τ.45, Αύγ. 2006. o Ρουσό Ζαν-Ζακ, Ο παγκόσμιος πολίτης, τ.49, Αύγ. 2006. o Σμιθ Ανταμ, Ο παρεξηγημένος Σκοτσέζος, τ.52, Σεπτ. 2006.

230. Τεύχος «Επτά Ημέρες» εφημερίδας Καθημερινή, Ελένη Τράιου (επιμελήτρια): o Ελλάδα & Θάλασσα, Αθήνα 1997. o Ύστερη αρχαιότητα, Φεβρουάριος 2001. o Βυζάντιο - Έργα και Ημέρες, Νοέμβριος 2001. o Βυζαντινοί και Αρχαιότητα, Ιανουάριος 2003. o Δεισιδαιμονίες - Εξορκίζοντας το κακό, Σεπτέμβριος 2003. o Αναγέννηση και Ελλάδα, Ιανουάριος 2004. o Μαθηματικά και Λογοτεχνία, Απρίλιος 2004. o Η αγωνία της πρόγνωσης- Μαντική και Προφητεία, Δεκ. 2004. o Τέχνη και Πολιτική, Ιανουάριος 2005. o Τέχνη και Τεχνολογία, Φεβρουάριος 2005. o Χιροσίμα, Όπλα μαζικής καταστροφής, Αύγουστος 2005. o Τα πλοία γράφουν Ιστορία, Αύγουστος 2005.

231. Περιοδικό «Τα Ιστορικά» Περιοδική έκδοση ιστορικών σπουδών, Εκδοτικός Οίκος Μέ-λισσα, Αθήνα:

o Φίλιππος Ηλιού: Συγχωροχάρτια Α', τεύχος 1, Σεπτ. 1983. o Φίλιππος Ηλιού: Συγχωροχάρτια Β', τεύχος 3, Μάιος 1985.

232. Περιοδικό «ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ» Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, Αννα Λαμπράκη (εκδότρια-διευθύντρια):

o Tεχνολογία των Aρχαίων, τ. 9, Νοέμβριος 1983. o Tο πλοίο, τ. 32, Σεπτέμβριος 1989. o Η τεχνολογία στην προϊστορική Ελλάδα, τ. 94, Μάρτιος 2005. o Η τεχνολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, τ. 95, Ιούνιος 2005. o Η τεχνολογία των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων, τ. 96, Σεπτ. 2005.

211