Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

1

ΕΛΠ 41

ΣΧΕ∆ΙΑΓΡΑΜΜΑ 2ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΘΕΜΑ: Παραδοσιακές µορφές κοινωνικής οργάνωσης: α) η κοινότητα β) η συντεχνία. ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ: Α. Η κοινότητα

Ιστορική αναδροµή: ο ρόλος της, οι αξίες της. Η κοινότητα ως φυσικός χώρος: φυσικοί καταναγκασµοί, ανθρώπινη επέµβαση, τελετουργίες.

Η κοινότητα ως κοινωνικός χώρος: κοινοτική αλληλεγγύη, συνεργασία. Η κοινότητα ως πολιτισµικός χώρος. Αποδιοργάνωση και εξαστισµός.

Β. Η συντεχνία

Εισαγωγή : σύνδεση µε τα προηγούµενα – ερµηνεία του όρου «συντεχνία». Ιστορική αναδροµή: Οθωµανική Αυτοκρατορία, αρχικός σκοπός, αρµοδιότητες.

∆οµή συντεχνιών – ιστορικές συντεχνίες. Συντεχνιακή αλληλεγγύη. Αποδόµηση.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (αναφορά στο θέµα και σε όσα πρόκειται να αναλυθούν στο κύριο µέρος της εργασίας)

Σκοπός της εργασίας που ακολουθεί είναι να παρουσιαστούν δύο βασικές µορφές κοινωνικής οργάνωσης που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της παραδοσιακής ζωής. Πρόκειται για την κοινότητα και τη συντεχνία. Το κοινοτικό σύστηµα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δηµιουργία και τη λειτουργία των οικισµών. Η κοινότητα ξεκίνησε ως φυσικός χώρος και στη συνέχεια, µε τους δεσµούς που αναπτύχθηκαν ανάµεσα στα µέλη της, µετατράπηκε σε µονάδα πολιτισµικής παραγωγής. Η συντεχνία αντίστοιχα είναι ο θεσµός µέσω του οποίου διαµορφώθηκαν ισχυροί δεσµοί στο εργασιακό περιβάλλον. Κοινότητα και συντεχνία ακολούθησαν κοινή πορεία και σταδιακά οδηγήθηκαν στην αποδυνάµωση και τον αποσυντονισµό.

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ( ανάλυση των κύριων σηµείων της εργασίας) Α. Η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Ο τόπος όπου κατοικούν οι άνθρωποι αποτελεί µια γεωγραφική και πολιτισµική ενότητα που µπορεί να προσδιοριστεί µέσα από τη µελέτη της

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

2

κοινότητας. Η ερµηνεία του όρου «κοινότητα» είναι διπλή. Από τη µία πλευρά, η κοινότητα αποτελεί συσσωµάτωση ανθρώπων, οι οποίοι αποφασίζουν να ζήσουν µαζί σε ένα χώρο που επιλέγουν οι ίδιοι, τον οποίο και διαµορφώνουν έτσι ώστε να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται µεταξύ τους είναι ποικίλες (παραγωγικές, κοινωνικές, πολιτικές). Από την άλλη πλευρά, η κοινότητα είναι ιστορικό µόρφωµα, το οποίο στην περίπτωση της Ελλάδας είχε µια εξελικτική πορεία, που το οδήγησε στη σύσταση του ελληνικού έθνους. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.1) Την περίοδο της Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε αυτό που αποκαλούµε ελληνικό παραδοσιακό πολιτισµό και σε αυτό συνέβαλε η κοινοτική ζωή. Η µελέτη εποµένως της κοινότητας πρέπει να γίνεται προσεγγίζοντας την σε τρία επίπεδα: ως φυσικό στοιχείο, ως κοινωνικό µόρφωµα και ως αποτέλεσµα ιστορικής εξέλιξης. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.1) Η σηµασία της κοινότητας γίνεται αντιληπτή τόσο από την πολυπλοκότητα του όρου, όπως παρουσιάστηκε παραπάνω, όσο και από τους ρόλους που υιοθέτησε ήδη από τη Βυζαντινή εποχή. Ο ρόλος του κοινοτικού συστήµατος δεν περιορίστηκε στην πολιτικο-οικονοµική διάσταση της εποχής της Τουρκοκρατίας, η οποία σίγουρα ενισχύθηκε και από την φορολογική πολιτική της εποχής. Επιπροσθέτως, διευκόλυνε τα µέλη της απέναντι στις αυθαιρεσίες της κεντρικής εξουσίας και ταυτόχρονα ρόλο οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτισµικό και πολιτικό. Εκτός αυτών, η κοινότητα ήταν ο θεσµός, στον οποίο εγγράφονταν και γίνονταν κατανοητές οι αξίες, το ήθος και οι κανόνες που χαρακτήριζαν τα µέλη της. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.1) Οι ενώσεις των ανθρώπων και ο ακόλουθος σχηµατισµός οικισµών, χωριών και πόλεων ήταν αποτέλεσµα της ανάγκης τους να προστατευτούν από φυσικούς καταναγκασµούς. Η κάθε µορφή κοινότητας αποτελεί έναν πολυσύνθετο οργανισµό µε πολλαπλές και εξίσου σηµαντικές λειτουργίες (οικονοµικές, κοινωνικές, πολιτισµικές, πολιτικές). Αρχική φροντίδα για την δηµιουργία ενός οικισµού ήταν η εύρεση ενός φυσικού τοπίου κατάλληλου να φιλοξενήσει τους νέους κατοίκους. Ωστόσο, οι δυσκολίες δεν έλλειπαν και οι κάτοικοι καλούνταν να ξεπεράσουν τους φυσικούς καταναγκασµούς, δηλαδή τους περιορισµούς που προκύπτουν από το ίδιο το φυσικό περιβάλλον. Ο άνθρωπος τότε «δηµιουργεί µια διαλεκτική σχέση µε τη φύση, που γεννά µια συνεχή αλληλεπίδραση».1 (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.2.1) Οι δυνατότητες εποµένως που προσφέρει το φυσικό περιβάλλον θα επηρεάσουν και τον τρόπο οργάνωσης της κοινότητας. Επιπλέον, σηµαντικό παράγοντα διαµόρφωσης της κοινότητας αποτελεί και το επίπεδο πολιτισµού των κατοίκων, το οποίο συνίσταται στις παραδοσιακές τεχνολογικές τους δεξιότητες, αλλά και η προοδευτικότητα που πιθανόν τους χαρακτηρίζει και η δυνατότητά τους να αναζητούν λύσεις. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.2.1) Σε προγενέστερες περιόδους υπήρχαν συγκεκριµένα έθιµα και τελετουργίες βάσει των οποίων οριοθετούταν ένας οικισµός: η τελετουργία του ριζώµατος, όπου επικαλούνταν το µεταφυσικό στοιχείο, η ίδρυση τεσσάρων ξωκλησιών που είχε αποτρεπτική λειτουργία, το γκαίνιασµα µε περιµετρικό όργωµα του χώρου. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.2.1) Η κοινότητα αποτελεί παραγωγική µονάδα, στην οποία τα µέλη της εµπλέκονται σε διάφορες λειτουργίες της και έτσι αναπτύσσουν µεταξύ τους

1Αικατερινίδη Γ., Αλεξάκη Ε., Γιατράκου Μ. Ε., Θανόπουλου Γ., Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε., Τζάκη ∆.(2002). ∆ηµόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος. Τόµος Α΄ . Πάτρα: ΕΑΠ. Σελ.265.

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

3

κοινωνικές σχέσεις. Οι σχέσεις αυτές αφορούν είτε την εργασία και την καθηµερινή ζωή είτε είναι αποτέλεσµα συγγένειας. Οι παραδοσιακές παραγωγικές σχέσεις στηρίζονται στην κοινοτική αλληλεγγύη, γεγονός που δείχνει και το πόσο ισχυροί ήταν οι δεσµοί µεταξύ τους. Ιδιαίτερα εµφανής ήταν στην τοπική αγροτική µικροκοινωνία, όπου ο ένας είχε την ανάγκη αλλά και στήριζε τον άλλον. Αυτή η αλληλεγγύη θα δούµε ότι δεν περιορίστηκε µόνο στον αγροτικό χώρο. Αναπτύχθηκε και στα πλαίσια του αστικού χώρου µε τη µορφή των συντεχνιών, που θα µελετήσουµε αναλυτικότερα στο δεύτερο µέρος της εργασίας. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9) Η κοινότητα, όπως προαναφέρθηκε λειτουργεί και ως πολιτισµικός χώρος, όπου συναντώνται όλες οι δραστηριότητες των ανθρώπων του χώρου αυτού. Ο κοινός πολιτισµικός χώρος, µέσα στον οποίο κυλά η ζωή του παραδοσιακού ανθρώπου και όπου υιοθετεί κανόνες, αξίες και προσδοκίες, είναι στοιχείο συνοχής και κρατά την κοινότητα ενωµένη. Ο άνθρωπος µε τον τρόπο αυτό αισθάνεται ότι ανήκει κάπου γι’ αυτό και η ενδεχόµενη αποµάκρυνσή του από αυτόν είναι κάτι πολύ δύσκολο. Ενδεικτικοί είναι οι σύλλογοι που λειτουργούν ακόµη και στις µέρες µας. Τους συλλόγους αυτούς τους ιδρύουν στον νέο τόπο εγκατάστασής τους µε σκοπό να διατηρήσουν τους δεσµούς τους, τα ήθη και έθιµά τους. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.2) Τα νέα οικονοµικά δεδοµένα που προέκυψαν στην ελληνική αγορά είχαν ως αποτέλεσµα την αποδυνάµωση του κοινοτικού συστήµατος. Η κοινοτική αλληλεγγύη αντικαταστάθηκε από πελατειακές σχέσεις που σκοπό είχαν την εξυπηρέτηση προσωπικών συµφερόντων και την ατοµική προβολή. Η διάλυση του κοινοτικού συστήµατος ήταν αποτέλεσµα του µετασχηµατισµού της κοινωνίας µέσω του εξαστισµού και του εκχρηµατισµού της αγοράς. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Α, κεφ. 9.3) Β. Η συντεχνία Μια άλλη µορφή κοινωνικής οργάνωσης που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της παραδοσιακής ζωής και πιο συγκεκριµένα στον εργασιακό χώρο ήταν οι συντεχνίες. Σύµφωνα µε την Ε. Σπαθάρη-Μπεγλίτη «ο θεσµός των συντεχνιών, ως οµάδων ανθρώπων που συµµετέχουν σε κοινή παραγωγή και διακίνηση προϊόντων, ανέπτυξε στοιχεία αντίστοιχα προς εκείνα του κοινοτισµού: ενώ και οι δύο θεσµοί διαµορφώθηκαν τυπικά για λόγους φορολογικούς, ανέπτυξαν συνεκτικούς δεσµούς και αλληλεγγύη».2 (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Β, κεφ. 2) Επί τουρκοκρατίας ο όρος που είχε καθιερωθεί για τη συντεχνία ήταν σινάφι ή εσνάφι προερχόµενος από την αραβική λέξη esnaf που σηµαίνει «είδος», «µέρος», «τάξη». Στην τουρκο-οθωµανική γλώσσα ο όρος σήµαινε τη συνεταιριστική οργάνωση και τα µέλη της. Μια άλλη ονοµασία είναι ρουφέτιον που είναι αραβικής προέλευσης και σηµαίνει θίασος. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Β, κεφ. 2.1) Οι συντεχνίες για το οθωµανικό φεουδαρχικό σύστηµα αποτέλεσαν έναν τρόπο οικονοµικής και κοινωνικής οργάνωσης και ήταν συνέχεια των βυζαντινών συντεχνιών. Αρχικός σκοπός τους ήταν να βοηθήσουν το κράτος και να συνεισφέρουν στον έλεγχο της οικονοµικής ζωής της πόλης (όριζαν τις τιµές,

2 Γουήλ-Μπαδιεριτάκη Α. Ι., Ολυµπίτου Ε., Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. (2002). ∆ηµόσιος και Ιδιωτικός Βίος 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Παραδοσιακή Τέχνη και Τεχνολογία.. Τόµος Β΄. Πάτρα: ΕΑΠ. Σελ. 93.

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

4

επόπτευαν ιδιωτικές επιχειρήσεις, χαρακτήριζαν την ποιότητα των προϊόντων) µε συνακόλουθο αποτέλεσµα την εξασφάλιση καλύτερων όρων ζωής για τα µέλη και τους κατοίκους της. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Β, κεφ. 2.2) Η δοµή της συντεχνίας χαρακτηριζόταν από µεγάλη συνοχή και την αποτελούσαν τρία βασικά πρόσωπα: ο µάστορας, ο κάλφας και το τσιράκι. Ο κάλφας ήταν ο βοηθός του µάστορα ενώ το τσιράκι ήταν µαθητευόµενος που δούλευε κοντά στο σε ένα µάστορα για να µάθει την τέχνη γι’ αυτό και δεν πληρωνόταν ή είχε ελάχιστη αµοιβή. Μόνο µέσω της µαθητείας σε ένα µάστορα µπορούσε ένας κοινός παραγωγός να γίνει δεκτός στην αστική κοινωνία της εποχής του. Τόσο στο Βυζάντιο όσο και αργότερα επί τουρκοκρατίας υπήρχε πλήθος συντεχνιών, µεταξύ των οποίων η συντεχνία των γουναράδων, των µπακάληδων, των ψωµάδων, των παπουτσήδων. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Β, κεφ. 2.3) Από τη µελέτη πολλών αρχείων και καταστατικών των συντεχνιών πληροφορούµαστε για τη µεγάλη συνοχή ανάµεσα στα µέλη της που εξωτερικευόταν µε την αλληλεγγύη σε ποικίλες εκφάνσεις της ζωής. Η συντεχνιακή αλληλεγγύη ήταν αντίστοιχη της κοινοτικής. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Β, κεφ. 2.4) Η διατήρηση της τάξης αποτελούσε βασική επιδίωξη των συντεχνιών και διασφαλιζόταν µε διακηρύξεις αλλά και µε την επέµβαση των αρχών. Στόχος ήταν η διατήρηση της παράδοσης, του κλειστού χαρακτήρα των συντεχνιών και η αποφυγή αθέµιτου ανταγωνισµού και νεωτερισµών. Οι κεφαλαιοκρατικές- καπιταλιστικές τάσεις και η εισαγωγή καινοτοµιών οδήγησαν στην σταδιακή αποδόµηση και διάλυση των συντεχνιών. (βιβλίο ΕΑΠ, τοµος Β, κεφ. 2.5) ΕΠΙΛΟΓΟΣ (συµπεράσµατα- σύνοψη)

Μέσα από µια σύντοµη ιστορική αναδροµή έγινε προσπάθεια να µελετηθούν δύο βασικές παραδοσιακές µορφές κοινωνικής οργάνωσης. Η κοινότητα και η συντεχνία διαµορφώθηκαν στη προσπάθεια του ανθρώπου να ικανοποιήσει πρωταρχικές του ανάγκες, που αφορούν την εγκατάστασή του σε ένα τόπο και την ανάπτυξη αυτού αλλά και την επίλυση προβληµάτων που εντοπίζονται στον εργασιακό χώρο. Ωστόσο, είδαµε ότι οι ισχυροί συνεκτικοί δεσµοί και η αλληλεγγύη που αναπτύχθηκε ανάµεσα στα µέλη της κοινότητας και της συντεχνίας δεν κατάφεραν να τις προφυλάξουν από τα νέα δεδοµένα που είχαν ως αποτέλεσµα την αποδυνάµωση και οριστική κατάρρευσή τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αικατερινίδη Γ., Αλεξάκη Ε., Γιατράκου Μ. Ε., Θανόπουλου Γ., Σπαθάρη-

Μπεγλίτη Ε., Τζάκη ∆.(2002). ∆ηµόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα 2: Οι

Νεότεροι Χρόνοι. Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος. Τόµος Α΄ . Πάτρα: ΕΑΠ.

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

5

Γουήλ-Μπαδιεριτάκη Α. Ι., Ολυµπίτου Ε., Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. (2002).

∆ηµόσιος και Ιδιωτικός Βίος 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Παραδοσιακή Τέχνη και

Τεχνολογία.. Τόµος Β΄. Πάτρα: ΕΑΠ.