ΕΠΟ 12 ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

«Αναφερθείτε κριτικά στις παραδοχές που συνδέονται με την

επιστημολογία του λογικού θετικισμού στη Γεωγραφία. Εστιάστε

ιδιαίτερα στις προβλέψεις του μοντέλου «Κύκλων ζωής» των πόλεων

και σχολιάστε κριτικά τη δυνατότητα των θετικιστικών αναλύσεων να

ερμηνεύσουν τη σύνθετη πραγματικότητα της εξέλιξης των αστικών

κέντρων. Αναφερθείτε εν συντομία σε ένα παράδειγμα Μεσογειακής

πόλης και τις ομοιότητες ή διαφορές που η εξέλιξη της πόλης αυτής

παρουσιάζει συγκρινόμενη με το μοντέλο «κύκλων ζωής» των

πόλεων».

2η εργασία

Ιανουάριος 2015

Γεωργία Κόττη

1

Περιεχόμενα

Εισαγωγή……………………………………………………….….....................3

Ποσοτική Γεωγραφία και η σύνθεση της με τον λογικό θετικισμό……..…3

Η αδυναμία της Ποσοτικής Γεωγραφίας να ερμηνεύσει τη σύνθετη

πραγματικότητα ……..…………………………………………………………6

Το μοντέλο «κύκλων ζωής» των πόλεων……………………………………...7

Παράδειγμα Μεσογειακής πόλης, η Αθήνα …………………………………10

Συμπεράσματα …………………………………………………………….........11

Βιβλιογραφία…………………………………………………….……………..12

2

Εισαγωγή

Στην παρούσα εργασία θα αναφερθούμε κριτικά στο επιστημολογικό Παράδειγμα

της ποσοτικής Γεωγραφίας και πως αυτό συνδέθηκε με το λογικό θετικισμό στη

Γεωγραφία. Στη συνέχεια θα εστιάσουμε κυρίως στις προβλέψεις του μοντέλου

«κύκλων ζωής» των πόλεων και θα σχολιάσουμε τη δυνατότητα των θετικιστικών

αναλύσεων, να ερμηνεύσουν τη σύνθετη πραγματικότητα της εξέλιξης των αστικών

κέντρων. Τέλος, θα παρουσιάσουμε ένα παράδειγμα Μεσογειακής πόλης με τις

ομοιότητες ή διαφορές που η εξέλιξη της πόλης αυτής εμφανίζει, συγκρινόμενη με το

μοντέλο «κύκλων ζωής» των πόλεων.

Η Ποσοτική Γεωγραφία και η σύνθεση της με τον λογικό θετικισμό

Στα χρόνια του μεσοπολέμου η επιστήμη της Γεωγραφίας είχε εξασθενήσει,

καθώς ανακύκλωνε τη θεωρία της Περιφερειακής Γεωγραφίας. (Λεοντίδου 2011:

σ.92) Ωστόσο, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, οι νέες κοινωνικο-

οικονομικές ανάγκες και προτεραιότητες, που συνδέθηκαν με την ανασυγκρότηση

της Ευρώπης, τον κυκλοφοριακό σχεδιασμό στις ΗΠΑ, τη διάδοση του ηλεκτρονικού

υπολογιστή και τις δυνατότητες χειρισμού μεγάλου όγκου δεδομένων, οδήγησαν στην

αναβίωση της Γεωγραφίας. (Λεοντίδου 2011: σ.91-92)

Οι καινοτομίες των Γεωγράφων της εποχής, σε συνδυασμό με την ανάγκη για

ανάπτυξη νέων τρόπων χειρισμού και ελέγχου των χωρικών φαινομένων, οδήγησαν

την ανάπτυξη της Γεωγραφίας προς την ποσοτική κατεύθυνση. (Λεοντίδου 2011:

σ.91) Επίσης, η άμεση αντιμετώπιση της χωρικής και οικονομικής ανασυγκρότησης

των καπιταλιστικών χωρών, καθώς αυτές προσπαθούσαν να δημιουργήσουν, μετά τον

πόλεμο, ένα νέο κύκλο κεφαλαιακής συσσώρευσης και κοινωνικής ρύθμισης,

συνέβαλαν στη γενικότερη «μανία ποσοτικοποίησης» των πάντων. (Κουρλιούρος

2013: σ.153) Το νέο καθεστώς συσσώρευσης ήταν ο φορντισμός, (Κουρλιούρος

2013: σ.153) ο οποίος ανέδειξε ένα νέο μοντέλο ορθολογικής και μοντέρνας

οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. (Κουρλιούρος 2011: σ.149) Το

3

φορντικό μοντέλο εισήγαγε την μαζική παραγωγή και ταυτόχρονα μια ανακλαστική

σχέση, τη μαζική κατανάλωση. (Κουρλιούρος 2011: σ.149-150) Ο μαζικός εργάτης

του φορντισμού ήταν παράλληλα και ο μαζικός καταναλωτής των προϊόντων του.

(Κουρλιούρος 2011: σ.149) Αυτός ακριβώς ο άνθρωπος είναι ο άνθρωπος της

ποσοτικής Γεωγραφίας. Ο «οικονομικός άνθρωπος», ο homo economicus, που ως

άτομο, νοικοκυριό ή επιχείρηση έχει οικονομική ορθολογική συμπεριφορά και τέλεια

ικανότητα να χρησιμοποιεί την πληροφορία με ορθολογικό τρόπο, έχει ως μοναδικό

του μέλημα τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας και του κέρδους και τη μείωση

του κόστους. (Λεοντίδου 2011: σ.93)

Στις χώρες που επικράτησε ο καπιταλισμός, η μαζική παραγωγή συγκεντρώθηκε

σε μεγάλους αστικο-βιομηχανικούς πόλους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί

συνωστισμός δραστηριοτήτων σ΄ αυτούς και να υπάρξουν χωρικές ανισορροπίες, τις

οποίες οι Κυβερνήσεις προσπάθησαν να μειώσουν μέσω εφαρμογής χωροταξικού και

πολεοδομικού σχεδιασμού. (Κουρλιούρος 2013: σ.154-155) Μέσα σ΄ αυτά τα

κοινωνικο-οικονομικά πλαίσια αναπτύχθηκε η ποσοτική Γεωγραφία αρχικά στις

ΗΠΑ και στη συνέχεια στην Ευρώπη, κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960.

(Κουρλιούρος 2013: σ.156) Η ποσοτική γεωγραφία είχε τις απαρχές της στη

«Γερμανική Σχολή Χωροθέτησης», η οποία είχε εγκαινιάσει μια παράδοση

ποσοτικών προσεγγίσεων του χώρου. Σύμφωνα με τον Neil Smith, η μελέτη της

χωροθέτησης των δραστηριοτήτων υπήρξε ένα από τα κύρια αντικείμενα

ενδιαφέροντος των ποσοτικών γεωγράφων. (Κουρλιούρος 2013: σ.155)

Η καθιέρωση της ποσοτικής Γεωγραφίας ως κυρίαρχου Παραδείγματος ήταν

αποτέλεσμα της διαμάχης μεταξύ του περιφερειακού Γεωγράφου Richard Harthorne

και του θετικιστή Fred Schaefer, με την επικράτηση του δεύτερου, ο οποίος πίστευε

ότι η Γεωγραφία έπρεπε να γίνει νομοθετική επιστήμη, δηλαδή να βασίζεται σε

γενικευτικά μοντέλα και καθολικούς νόμους. (Κουρλιούρος 2013: σ.156) Η θέση

αυτή, σύμφωνα με τον Cregory, άνοιξε το δρόμο για να εισέλθει ο λογικός θετικισμός

στο γνωσιολογικό χώρο της Γεωγραφίας. (Κουρλιούρος 2013: σ.159)

Τα αίτια της νομοθετικής μεταστροφής στη Γεωγραφία συσχετίζονται κυρίως με

την επέλαση του βιομηχανικού καπιταλισμού, που παρουσιάζει την τάση να

ομοιογενοποιεί το χώρο, καθώς παράγει απαράλλακτα αστικοβιομηχανικά τοπία

χωρικής οργάνωσης. (Κουρλιούρος 2013: σ.159) Οι οικονομικές σχέσεις και κυρίως

4

η χωρική οργάνωση των παραγωγικών συστημάτων αποτέλεσαν τον πυρήνα του

αντικειμένου της χωρικής ανάλυσης, η οποία συμπληρώθηκε με εισροές από τη

θεωρία συστημάτων που αναπτύχθηκαν σε άλλους κλάδους. (Λεοντίδου 2011: σ.95)

Η Γεωγραφία γίνεται νομοθετική και αναζητά τη διατύπωση νόμων γενικής

ισχύος, κατά τα πρότυπα των φυσικών επιστημών, για να εξηγήσει την ανθρώπινη

συμπεριφορά. (Λεοντίδου 2011: σ.95) Η στροφή στη γεωγραφική έρευνα βασίστηκε

σε μοντέλα, κανόνες και γενικεύσεις και συνδέθηκε με τη ποσοτική επανάσταση και

το επιστημολογικό της υπόβαθρο, το λογικό θετικισμό. (Κουρλιούρος 2011: σ.46,

Λεοντίδου 2011: σ.95)

Η «ποσοτική επανάσταση» εδραιώνεται και προπαγανδίζει κάθε φαινόμενο που

δεν είναι μετρήσιμο. (Λεοντίδου 2011: σ.95) Οι βασικοί μεθοδολογικοί άξονες της

ποσοτικής Γεωγραφίας είναι οι εξής: « Η παραδοχή της ύπαρξης αναλογιών ανάμεσα

στα φυσικά και τα γεωγραφικά φαινόμενα». Η γεωγραφική μελέτη πρέπει να

απαρτίζεται μόνο από τα γεωγραφικά φαινόμενα που μπορούν να ποσοτικοποιηθούν,

δηλαδή να μετρηθούν και να ταξινομηθούν, έτσι ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο

μαθηματικής και στατιστικής επεξεργασίας και ελέγχου. Τέλος, ο γεωγραφικός χώρος

γίνεται κατανοητός ως μια απόλυτη «νευτώνεια» φυσική οντότητα που περιβάλει τα

γεωγραφικά γεγονότα δίχως να επηρεάζεται από αυτά. (Κουρλιούρος 2013: σ.157)

Η ποσοτική επανάσταση στη Γεωγραφία βασίστηκε στο θεμελιώδες

μεθοδολογικό αξίωμα του θετικισμού που είναι η παραδοχή της ύπαρξης απόλυτου

διαχωρισμού και αντιπαράθεσης μεταξύ γεγονότων και αξιών στη μελέτη των

φαινομένων. (Κουρλιούρος 2011: σ.46-47) Το γεγονός ότι τα κοινωνικά φαινόμενα,

γεγονότα και αξίες βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση, δεν έχουν την δυνατότητα α

ποσοτικοποιηθούν και για το λόγο αυτό δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο

επιστημονικής ενασχόλησης. (Κουρλιούρος 2013: σ.162) Για τον θετικισμό η

απόδειξη της αλήθειας των γεγονότων βρίσκεται στη δυνατότητα τους να

επαληθεύονται μέσα από τον εμπειρικό έλεγχο. (Κουρλιούρος 2011: σ.48)

Η χρήση ποσοτικών τεχνικών και μοντέλων ανάλυσης εμπειρικών χωρικών

δεδομένων, οδήγησε στη διατύπωση οικουμενικών νόμων που διέπουν τη

γεωγραφική οργάνωση, καθώς ήταν σε απόλυτη αρμονία με την επαγωγική

μεθοδολογία του λογικού θετικισμού, δηλαδή τη δυνατότητα κατασκευής

θεωρητικών νόμων μέσα από τη γενίκευση επιμέρους εμπειρικών δεδομένων.

5

(Κουρλιούρος 2011: σ.46) Αξιολογικές κρίσεις και ηθικές προτάσεις που δεν είναι

δυνατόν να υπαχθούν σε εμπειρικό έλεγχο, αποκλείονται από τη διαδικασία της

επιστημονικής ανάλυσης. (Κουρλιούρος 2013:σ.160) Το γεγονός ότι η εμπειρική

μελέτη των δεδομένων αποτελεί τη βασική προϋπόθεση για την αποδοχή ή την

απόρριψη των υποθέσεων, επικεντρώνει το ενδιαφέρον της Γεωγραφίας στη χωρική

διάταξη των φαινομένων στην επιφάνεια της γης και αναζητά παντού όμοια μοντέλα

χωροθέτησης δραστηριοτήτων. (Λεοντίδου 2011: σ.96)

Η αδυναμία της Ποσοτικής Γεωγραφίας να ερμηνεύσει τη σύνθετη

πραγματικότητα

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο αναπτυγμένος καπιταλιστικός κόσμος είχε

περιέλθει σε μεγάλη αναταραχή, (Κουρλιούρος 2013: σ.170) με αποτέλεσμα να

δημιουργηθεί μια γενική απαίτηση ώστε να γίνει η γεωγραφία πιο σχετική, για να

βοηθήσει στην αντιμετώπιση και επίλυση των πιεστικών κοινωνικών προβλημάτων

της εποχής, όπως η αστική εξαθλίωση, τα αυξανόμενα επίπεδα του χρέους των

αναπτυσσόμενων χωρών κ.λ.π.. Η αίσθηση που επικράτησε ήταν ότι η ποσοτική,

θετικιστική γεωγραφία δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα και

κατηγορήθηκε ότι αγνοεί αφελώς τις εγγενείς επιπτώσεις του καπιταλιστικού

συστήματος. (Tim Hall 2005: σ.51)

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, κατά τη δεκαετία του 1970, αναδύθηκε το

Παράδειγμα της κριτικής Γεωγραφίας, το οποίο αποκαθιστά το διεπιστημονικό

χαρακτήρα της γεωγραφικής γνώσης, προτάσσει τις κοινωνικές διαστάσεις του

γεωγραφικού χώρου και αναπτύσσει μια κριτική θεώρηση της καπιταλιστικής χωρο-

κοινωνικής πραγματικότητας και οργάνωσης. (Κουρλιούρος 2013: σ.171) Η

γεωγραφική κριτική τόνισε ότι τα γεωγραφικά φαινόμενα δεν είναι αποτέλεσμα

γεωγραφικών αιτιών, αλλά βαθύτερων κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών και

ιστορικών αιτιών. (Κουρλιούρος 2013: σ.172)

Ο κόσμος του λογικού θετικισμού, μπορούμε να πούμε ότι είναι ένας

μονοδιάστατος κόσμος ποσοτικών γεγονότων, αδρανής, ανιστορικός,

περιχαρακωμένος και κατακερματισμένος σε εξειδικευμένους επιστημονικούς

6

κλάδους. (Κουρλιούρος 2013: σ.162) Ένα από τα χειρότερα αποτελέσματα της

ποσοτικής σχολής της χωρικής ανάλυσης ήταν ο περιορισμός της στη μετρήσιμη

έννοια της απόστασης. (Λεοντίδου 2011: σ.96) Η επικράτηση της ποσοτικής

επανάστασης και του λογικού θετικισμού, συνέβαλε στην οπισθοδρόμηση της

Γεωγραφίας, εδραιώνοντας τον κατακερματισμό της σε επιμέρους υποδιαιρέσεις, με

αποτέλεσμα κάθε επιστήμονας να μένει πιστός στο δικό του κόσμο θεωριών, νόμων

και γλώσσας. (Κουρλιούρος 2013: σ.162, Λεοντίδου 2011: σ.105) Ο θετικιστικός

κατακερματισμός περιόρισε δραστικά το φάσμα ερωτημάτων που σχετίζονται με

σημαντικά φαινόμενα, που από τη φύση τους είναι σύνθετα, όπως για παράδειγμα το

ζήτημα της ανάπτυξης και της υπανάπτυξης, της μετανάστευσης και των συνόρων

κ.λ.π.. Μέσα στο πλαίσιο αυτό η ποσοτική Γεωγραφία αποδυνάμωσε τη γεωγραφική

φαντασία αποκόπτοντάς την από κοινωνικές και πολιτικές ευαισθησίες.

(Κουρλιούρος 2013: σ.164)

Το μοντέλο «κύκλων ζωής» των πόλεων

Οι γεωγράφοι στηριζόμενοι στα ποσοτικά μοντέλα προσπάθησαν να ερμηνεύσουν

τον μετασχηματισμό της πόλης, που έχει να κάνει με το μέγεθός της, τη φυσιογνωμία

της αλλά και τις λειτουργίες της. (Tim Hall 2005: σ.13-14)

Η εκβιομηχάνιση επηρέασε την εσωτερική γεωγραφία πολλών πόλεων και στην

πορεία ανάπτυξης τους παρατηρήθηκε μια εξελικτική διαδικασία που εμφανίζεται ως

διακυμάνσεις ή κύκλοι. Οι «κύκλοι ζωής» των πόλεων είναι οι εξής: (Tim Hall 2005:

σ.29, Λεοντίδου 2011: σ.119)

Η Αστικοποίηση: «Πρόκειται για στάδιο απόλυτης ή σχετικής πληθυσμιακής

συγκέντρωσης από την περιφέρεια προς τις πόλεις που διέρχονται ταχύτατη ανάπτυξη

λόγω κυρίως της μετανάστευσης και λιγότερο της φυσικής κίνησης του πληθυσμού».

(Λεοντίδου 2011: σ.119) Την εποχή της εκβιομηχάνισης η Δυτική Ευρώπη άλλαξε

ριζικά το δημογραφικό τοπίο της, καθώς τεράστια τμήματα πλεονάζοντος εργατικού

δυναμικού μετακινήθηκαν από την ύπαιθρο στις εκβιομηχανικές αστικές ζώνες.

(Γαγανάκης 1999: σ.260)

7

Η Προαστικοποίηση: Πρόκειται βασικά για μια διαδικασία του εικοστού αιώνα,

στενά συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της τεχνολογίας μεταφορών: τα τρόλεϊ-

λεωφορεία, το τρένο και το αυτοκίνητο αντίστοιχα. Τα προάστια μπορούν να

οριστούν ως οι εξωτερικές περιοχές της πόλης που είναι κτισμένες γύρω από τον

πυρήνα της καθώς αυτή επεκτείνεται προς τα έξω και συνήθως σχηματίζει ένα

οικιστικό συνεχές. Το προάστιο αποτέλεσε τοπίο της μεσαίας τάξης και των

εξειδικευμένων εργατών. (Tim Hall 2005: σ.154)

Η Αποαστικοποίηση: Αφορά το στάδιο αποκέντρωσης του πληθυσμού από τις

ευρωπαϊκές και αμερικανικές μεγαλουπόλεις προς μη μητροπολιτικές περιοχές. Η

αποκέντρωση του πληθυσμού, παρατηρήθηκε αρχικά στην Αμερική και γινόταν πέρα

από τα προάστια, προς μικρότερους οικισμούς και προς τις αγροτικές περιοχές των

μητροπολιτικών περιοχών εργασίας, άλλα με ραγδαία ανάπτυξη αστικές περιοχές. Η

αποαστικοποίηση επεκτάθηκε και στις πόλεις τις Δυτικής Ευρώπης. Οι μελετητές

ερμηνεύουν το φαινόμενο ως αποτέλεσμα του αυξανόμενου κόστος ζωής στις

μεγαλουπόλεις και την ανάγκη των βιομηχανιών για το φθηνό εργατικό δυναμικό

των επαρχιακών πόλεων σε περιόδους οικονομικής κρίσης (Λεοντίδου 2011: σ.120-

121)

Η Επαναστικοποίηση: Στο στάδιο αυτό ξαναζωντανεύουν οι άδειες εσωτερικές

περιοχές των πόλεων με την επιστροφή των εύπορων στα κέντρα, τα οποία

αναβαθμίζονται κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά και αλλάζουν χρήσεις.

(Λεοντίδου 2011: σ.122, Tim Hall 2005: σ.153) Οι νέοι κάτοικοι προσελκύονται από

το πολιτιστικό κεφάλαιο που είναι συνδεδεμένο με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των

κτιρίων, καθώς αυτά είναι διαθέσιμα σε πολύ χαμηλές τιμές λόγω της φυσικής τους

ερείπωσης. (Tim Hall 2005: σ.153) Η επαναστικοποίηση προωθεί μία σκληρή

στρατηγική της αστικής ανάπτυξης και αναβάθμισης, σε βάρος της εργατικής τάξης,

η οποία μετατοπίζεται, καθώς όλες οι πόλεις εξωθούνται στο στίβο του αστικού

ανταγωνισμού. (Λεοντίδου 2011: σ.122)

8

Σχέδιο 1: Κύκλοι ζωής των πόλεων

Στο διάγραμμα παρακολουθούμε όλα τα στάδια, από την αστικοποίηση μέχρι την επαναστικοποίηση.

Πηγή: Λ. Λεοντίδου 2011

Το μοντέλο «κύκλων ζωής» των πόλεων ποσοτικοποιεί και περιγράφει τις ευρω-

αμερικανικές πόλεις και υποστηρίζει έναν αναπόφευκτο εξελικτισμό, δίχως να

λαμβάνει υπόψη τη συνθετότητα των κοινωνιών καθώς και την ανθρώπινη

συμπεριφορά. (Λεοντίδου 2011: σ.122, Tim Hall 2005: σ.14) Είναι εθνοκεντρικό και

ειδικότερα αγγλο-αμερικανο-κεντρικό, επίσης, διατηρεί την πλάνη ότι όλες οι πόλεις

διέρχονται αναπόφευκτα τα ανωτέρω στάδια, ενώ όσες βρίσκονται σε προηγούμενο

στάδιο θεωρούνται «υπανάπτυκτες». Το μοντέλο συνιστά εμπειρική γενίκευση και

όχι θεωρία, καθώς πόλεις της Μεσογειακής Ευρώπης, δεν εφάρμοσαν τους ανωτέρω

κύκλους ζωής, αλλά δύο διακριτά στάδια προαστικοποίησης. (Λεοντίδου 2011: σ.122)

9

Παράδειγμα Μεσογειακής πόλης, η Αθήνα

Εστιάζοντας, στη διαδρομή εξέλιξης της πόλης των Αθηνών, και συγκρίνοντάς

την με άλλες μεσογειακές και λατινοαμερικάνικες πόλεις, διαπιστώνουμε αρκετά

κοινά χαρακτηριστικά στον ιδιαίτερο τρόπο ανάπτυξης τους. Τα κυριότερα

σχετίζονται με την αυθόρμητη αστικοποίηση, την αστική ανάπτυξη πριν τη

βιομηχανική και την αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνιση, τη χωρική επέκταση των

πόλεων πριν τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών και δικτύων και τον

δυναμικό ρόλο της άτυπης οικονομίας. (Κ. Πετροπούλου 2013:σ.281).

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι επιπτώσεις της διαφορετικής βιομηχανικής

ανάπτυξης, που ήταν συνδεδεμένη με τις μεγάλες παραχωρήσεις δημοσίων εκτάσεων

στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και η πληθυσμιακή μετακίνηση προς το αστικό κέντρο,

δημιούργησαν μια μορφή βίαιης αστικοποίησης τόσο στην Αθήνα όσο και στις

αστικές μεσογειακές κοινωνίες, καθώς και σοβαρά προβλήματα στο περιβάλλον. (Κ.

Πετροπούλου 2013:σ.282).

Στην Αθήνα, η διαδικασία της πολεοδομικής εξέλιξης, όπως και στις περισσότερες

μεσογειακές και λατινοαμερικάνικες πόλεις, χαρακτηρίστηκε από την κατασκευή

πολυώροφων πολυκατοικιών και τη μη οργανωμένη δόμηση. (Κ. Πετροπούλου

2013:σ.281-282). Η αυθόρμητη δόμηση συνδέθηκε με τη λαϊκή αυτοστέγαση εκτός

σχεδίου πόλεως, η οποία συνέπεσε με τη διαδικασία της αστικοποίησης και

προηγήθηκε του σταδίου επαναστικοποίησης, και με τη μεσοαστική αυθαίρετη

δόμηση εντός ή εκτός σχεδίου πόλεως, η οποία ήταν και πλησιέστερη προς την

αγγλο-αμερικανική προαστιοποίηση. (Κ. Πετροπούλου2013: σ. 281-282, Λεοντίδου

2011: σ. 122). Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν τα συναντούμε στις χώρες της Βόρειας

Ευρώπης, καθώς αυτές διέρχονται από την πρώιμη καπιταλιστική και βιομηχανική

ανάπτυξη τους, υιοθετούν τον ορθολογισμό στον αστικό σχεδιασμό. (Κ.

Πετροπούλου 2013:σ.281-282).

Μέχρι και τη δεκαετία του 1980, η πορεία εξέλιξης της Αθήνας επιβεβαίωνε το

αντίστροφο του μοντέλου Burges, καθώς τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα δεν

μετακινήθηκαν πραγματικά από το κέντρο της πόλης, ενώ, την ίδια στιγμή η λαϊκή

αυτοστέγαση ολοένα και επεκτεινόταν στην περιφέρεια της πόλης. (Κ. Πετροπούλου

2013: σ.283-284). Εδώ παρατηρούμε την ουσιαστική διαφορά της μεσογειακής πόλης

από την αγγλο-αμερικανική πόλη. (Λ. Λεοντίδου 2011: σ.187) Στην πορεία το

10

μοντέλο αυτό αλλάζει προς ένα πιο πολύπλοκο μοντέλο και κυριαρχεί το τομεακό

μοντέλο του Hoyt. Η αλλαγή αυτή, οφείλεται στην ανάπτυξη των οδικών δικτύων,

τη μαζικοποίηση των μέσων μεταφοράς και την επικράτηση του μοντέλου της

μονοκατοικίας στα μεσοαστικά στρώματα, δυνάμεις, που οδήγησαν πλήθος

μεσοαστών στην περιφέρεια της πόλης. (Κ. Πετροπούλου 2013: σ.284). Η προς τα

έξω επέκταση της πόλης, έγινε επιλεκτικά σε περιοχές καλύτερες από άποψη φυσικού

περιβάλλοντος, οι γνωστές ως «κηπουπόλεις», αφήνοντας τις πιο υποβαθμισμένες

κατοικήσιμες περιοχές, σε χαμηλότερου οικονομικού και εκπαιδευτικού επιπέδου

κοινωνικά στρώματα. (Κ. Πετροπούλου 2013: σ.284).

Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι η Ποσοτική Γεωγραφία δίνοντας έμφαση

στη χωρική ανάλυση με τη βοήθεια του λογικού θετικού, προσπαθεί να εξετάσει την

ανθρώπινη συμπεριφορά με μαθηματικά μοντέλα και απορρίπτει κάθε τι μη

μετρήσιμο. Οι θετικιστικές προσεγγίσεις δημιούργησαν εδαφικότητες και στεγανά,

και έναν ακραίο κατακερματισμό, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να αναλύσουν τα

αυξημένα σύνθετα προβλήματα του χώρου και έτσι δέχτηκαν έντονη κριτική.

Μελετώντας το νομοθετικό μοντέλο «κύκλων ζωής» των πόλεων, διαπιστώσαμε

ότι υποστηρίζει μια υποχρεωτική διαδικασία εξέλιξης των πόλεων με μαθηματικά

δεδομένα, χωρίς όμως να διερευνά σε βάθος και να διατυπώνει αιτίες. (Λεοντίδου

2011: σ.122) «Η ποικιλία των τύπων των πόλεων και των διαδικασιών

αστικοποίησης δεν μπορούν να περιοριστεί σε μια απλή, γραμμική εξελικτική

διαδικασία.» (Tim Hall 2005: σ.28). Τέλος, μπορούμε να πούμε ότι η εξελικτική

διαδικασία των πόλεων δεν είναι ταυτόσημη, μπορεί να μοιάζει σε γενικές γραμμές,

αλλά έχει πολύ διαφορετικά τοπία, οικονομίες, κουλτούρες και κοινωνίες. ( Tim Hall

2005: σ.28)

11

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γαγανάκης Κώστας, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης,

Ε.Α.Π., Πάτρα 1999.

Κουρλιούρος Ηλίας, «Ευρωπαϊκές Γεωγραφίες, Τεχνολογία και Υλικός

Πολιτισμός», στο Λ. Λεοντίδου (επιμ.), Δύο Επιστημολογικές Τομές στη

Μεταπολεμική Ευρωπαϊκή Γεωγραφία, ΕΑΠ, Πάτρα 2013, σ.151-176.

Κουρλιούρος Ηλίας, Διαδρομές στις Θεωρίες του Χώρου: Οικονομική

γεωγραφία της παραγωγικής αναδιάρθρωσης και της άνισης ανάπτυξης,

Προπομπός, Αθήνα 2011.

Λεοντίδου Λίλα, Αγεωγράφητος Χώρα: Ελληνικά Είδωλα στους

Επιστημολογικούς Αναστοχασμούς της Ευρωπαϊκής Γεωγραφίας, Προπομπός,

Αθήνα 2011.

Πετροπούλου Κρίστη, «Ευρωπαϊκές Γεωγραφίες, Τεχνολογία και Υλικός

Πολιτισμός», στο Λ. Λεοντίδου (επιμ.), Η Βιομηχανική Πόλη και η Κριτική

της, ΕΑΠ, Πάτρα 2013, σ.264-286.

Hall Tim, Αστική Γεωγραφία, Κριτική, Αθήνα 2005.

12