ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ (ΔΜΥ)

ΔΜΥ 50 1Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΕΝΤΡΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ/ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΚΕΝΤΡΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΙΚΑ-

ΕΤΑΜ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ, 2014

Ε κ φ ώ ν η σ η 1ης Γραπτής εργασίας

Σύμφωνα με το Νόμο 3235/2004 του Ελληνικού Κράτους περί Πρωτοβάθμιας

Φροντίδας Υγείας, ο οικογενειακός προγραμματισμός συμπεριλαμβάνεται στις

υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας που πρέπει να παρέχονται από το Εθνικό

Σύστημα Υγείας. Σκοπός της λειτουργίας των κέντρων οικογενειακού

προγραμματισμού είναι η παροχή συμβουλευτικής, αλλά και θεραπευτικών πρακτικών

σε ζητήματα αντισύλληψης, οικογενειακής συμβουλευτικής, αμβλώσεων, εγκυμοσύνης

και τοκετού στην εφηβεία κ.α. Παρ’ όλα αυτά, η οργάνωση και η λειτουργία κέντρων

οικογενειακού προγραμματισμού ενταγμένων στο Ε.Σ.Υ. πραγματοποιείται με πολύ

αργούς ρυθμούς στη χώρα μας.

Ο Σχεδιασμός–Προγραμματισμός για την παροχή υπηρεσιών υγείας εμπεριέχει

τον καθορισμό των αντικειμενικών σκοπών καθώς και τις μεθόδους επίτευξής τους. Με

βάση την ύλη των τριών πρώτων Κεφαλαίων του τόμου «Βασικές Αρχές Διοίκησης –

Διαχείρισης (Management) Υπηρεσιών Υγείας», το συνοδευτικό υλικό ή/και

επιπρόσθετη βιβλιογραφία:

1. Να σχολιάσετε τη σημασία ανάπτυξης Κέντρων Οικογενειακού

Προγραμματισμού στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα.

2. Να παρουσιάσετε μια τυπική διαγνωστική ανάλυση SWOT (Strengths,

Weaknesses, Opportunities, Threats) για την ανάπτυξη επιχειρησιακού σχεδίου για τα

Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού, σε συγκριμένη δομή του δημόσιου τομέα,

την οποία εσείς θα επιλέξετε.

3. Να παρουσιάσετε ένα ρεαλιστικό σχεδιασμό/προγραμματισμό για την

ανάπτυξη και εφαρμογή Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού, βάσει των

κατευθύνσεων που απορρέουν από την ανάλυση SWOT.

2

Περίληψη

Τα Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού αποτελούν δομές με κύριο σκοπό

την εκπαίδευση, ενημέρωση και επιμόρφωση των σεξουαλικά ενεργών ανδρών και

γυναικών για θέματα υγείας που σχετίζονται με την σεξουαλικότητα και την

αναπαραγωγή. Μέσα από την λειτουργία και την επίτευξη του ρόλου τους

επιταχύνονται ουσιαστικά οφέλη, τόσο για τα ζευγάρια και τα παιδιά όσο και για όλη

την κοινωνία. Στην παρούσα εργασία καταδεικνύονται οι λόγοι για τους οποίους είναι

αναγκαία η ύπαρξη Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού, γίνεται μια

προσπάθεια αξιολόγησης των Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού του ΙΚΑ-

ΕΤΑΜ με την ανάλυση SWOT και παρουσιάζεται ένας προγραμματισμός για την

ανάπτυξη Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού από το ασφαλιστικό ταμείο.

Λέξεις κλειδιά: οικογενειακός προγραμματισμός, ανάλυση SWOT, ΙΚΑ-ΕΤΑΜ.

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περίληψη ……………………………..………………………………………… 3

1. Εισαγωγή …………………………………………...………………….……… 5

2. Η σημασία και η αναγκαιότητα ανάπτυξης Κέντρων Οικογενειακού

Προγραμματισμού στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα ……….………………….… 7

3. SWOT ανάλυση Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού στις

μονάδες υγείας του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ ….……………………………………….…… 11

4. Σχεδιασμός/Προγραμματισμός για την ανάπτυξη και λειτουργία

Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού από το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ …..……….. 15

5. Συμπεράσματα…………………………………………………….…………17

Βιβλιογραφία……………………………………………….……………………18

4

1. Εισαγωγή

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) αναγνωρίζει τον οικογενειακό

προγραμματισμό όχι ως επιλογή αλλά ως αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ζευγαριού για

εκούσια, υπεύθυνη, συνειδητή αναπαραγωγικότητα και μείωση εκτρώσεων.

(Ιωαννίδη & Αγραφιώτης, 2008). Λανθασμένα αρκετές φορές ο οικογενειακός

προγραμματισμός έχει ταυτιστεί με τον περιορισμό των γεννήσεων, ο κύριος στόχος

του ωστόσο είναι η παροχή υπεύθυνης πληροφόρησης για τον καθορισμό του

επιθυμητού αριθμού παιδιών σε κάθε οικογένεια στα ζευγάρια. (Ιωαννίδη &

Αγραφιώτης, 2008). Παράλληλα με το δικαίωμα της γυναίκας και του άνδρα στην

ενημέρωση απαραίτητη είναι η εξασφάλιση της πρόσβασης και των δυο σε ασφαλείς,

αποτελεσματικές, προσιτές και αποδεκτές μεθόδους οικογενειακού προγραμματισμού

της επιλογής τους καθώς το δικαίωμα για κατάλληλες υπηρεσίες παροχής

πρωτοβάθμιας φροντίδας. Στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, ανάμεσα τους και

στη χώρα μας (Ν. 1038/1980) ο οικογενειακός προγραμματισμός έχει καθιερωθεί με

νόμο. (Ιωαννίδη & Αγραφιώτης, 2008). Εντούτοις, η ύπαρξη νόμων, η διατύπωση

οδηγιών και κατευθύνσεων από την Π.Ο.Υ. δεν αποτελούν οπωσδήποτε εγγυήσεις για

την εφαρμογή τους καθώς μια σειρά από κοινωνικό-πολιτιστικά πρότυπα

παρεμβαίνουν ώστε να υπάρχουν σοβαρές αποκλίσεις από το «ιδανικό» ή το

«επιθυμητό» (Ιωαννίδη & Αγραφιώτης, 2008).

Στη χώρα μας μέχρι το 1976 μέσα στον ιατρικό χώρο, εκτός από κάποιες

συζητήσεις και αναζητήσεις από ευαισθητοποιημένα άτομα ή μικρές ομάδες και

ορισμένες επιστημονικές εργασίες, οι οποίες είχαν επισημάνει το πρόβλημα των

εκτρώσεων στη χώρα μας, δεν υπήρχε τίποτε το ουσιαστικό και ολοκληρωμένο στον

θεσμό του οικογενειακού προγραμματισμού. (Ελληνική Εταιρεία Οικογενειακού

Προγραμματισμού, Αντισύλληψης και Αναπαραγωγικής Διαδικασίας, διαδίκτυο). Το

1973 συστήθηκε, από ομάδα επιστημόνων, αποτελούμενη κυρίως από γιατρούς, η

Ελληνική Εταιρεία Οικογενειακού Προγραμματισμού, η οποία μέχρι το 1976 δεν είχε

καμιά δημόσια εμφάνιση ή δραστηριότητα. Η Ελληνική Εταιρεία Οικογενειακού

Προγραμματισμού δραστηριοποιήθηκε ενεργά μετά το 1976, κυρίως στην παροχή

υπηρεσιών στο «Μαιευτήριο Αλεξάνδρα» όπου λειτούργησε το Κέντρο

Οικογενειακού Προγραμματισμού. (Ελληνική Εταιρεία Οικογενειακού

Προγραμματισμού, Αντισύλληψης και Αναπαραγωγικής Διαδικασίας, διαδίκτυο).

5

Σήμερα, λειτουργούν στη χώρα μας 41 Κέντρα Οικογενειακού

Προγραμματισμού, 12 από τα οποία βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών-

Πειραιώς, 3 στη Θεσσαλονίκη και 22 σε νοσοκομεία της περιφέρειας. (Ιωαννίδη &

Αγραφιώτης, 2008). Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα με μεγάλο αριθμό

νησιών η Κρήτη είναι το μοναδικό νησί που διαθέτει Κέντρα Οικογενειακού

Προγραμματισμού, συνολικά 4. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των ημιαστικών

και αγροτικών περιοχών δεν έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες Οικογενειακού

Προγραμματισμού αλλά και τα Κέντρα που λειτουργούν κυρίως μέσα στα δημόσια

νοσοκομεία εστιάζουν περισσότερο στην ενημέρωση και παροχή υπηρεσιών για τεστ-

ΠΑΠ και μαστογραφίες και λιγότερο στην ενημέρωση ζευγαριών για θέματα

αντισύλληψης. (Μαργαριτίδου και συν., 1991, Ioannidi-Kapolou, 2004).

Προκύπτει συνεπώς εύλογα το ζήτημα της ανάπτυξης Κέντρων

Οικογενειακού Προγραμματισμού στο δημόσιο τομέα τα οποία θα καλύπτουν

γεωγραφικά όλο τον ελληνικό πληθυσμό εμπεριέχοντας το στοιχείο της απρόσκοπτης

προσπέλασης των πολιτών και θα χαρακτηρίζονται από κοινά προγράμματα και

κοινούς στόχους.

6

2. Η σημασία και η αναγκαιότητα ανάπτυξης Κέντρων Οικογενειακού

Προγραμματισμού στο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα

Ως Οικογενειακός Προγραμματισμός ορίζονται όλες οι ενέργειες που πρέπει

να σκεφτεί και στη συνέχεια να αποφασίσει και να υλοποιήσει το νεαρό ζευγάρι για

να μπορέσει να προγραμματίσει με επιτυχία την οικογενειακή του πορεία και εξέλιξη

(Αθανασιάδου-Λαμπράκη, 2007). Ο Οικογενειακός Προγραμματισμός εκφράζει τη

συνειδητή αντιδιαστολή ανάμεσα σε δυο βασικές βιολογικές λειτουργίες, την

γενετήσια και την αναπαραγωγική, και αποσκοπεί στη δημιουργία οικογενειών από

ευτυχισμένους γονείς και επιθυμητά, υγιή παιδιά (Αθανασιάδου-Λαμπράκη, 2007).

Επιγραμματικά ο Οικογενειακός Προγραμματισμός στοχεύει:

Στην επίλυση δηµογραφικών προβλημάτων.

Στη μείωση του αριθμού των εκτρώσεων.

Στην προαγωγή της υγείας της μητέρας.

Στην προαγωγή της υγείας των παιδιών.

Στην αντιμετώπιση της υπογονιµότητας.

Στην πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων (Ρούµπια και

Μπαφάκη, 1995). (Από ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑ∆ΑΣ ΥΓΕΙΑΣ)

Επίσης, ο Οικογενειακός Προγραμματισμός αναφέρεται σε πρακτικές που βοηθούν

τα άτοµα ή τα ζευγάρια προκειμένου να επιτύχουν ορισμένους σκοπούς όπως:

Μείωση συχνότητας περιστατικών ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης.

Αύξηση περιστατικών επιθυμητής εγκυμοσύνης.

Ρύθμιση διαστημάτων μεταξύ κυήσεων.

Έλεγχος χρόνου γεννήσεων σε σχέση µε την ηλικία των γονέων.

Καθορισμός αριθµού των παιδιών στην οικογένεια. (Αυγενάκη, Γενιτσαρίδη,

Ζαμπουλάκη, 2009) (Από ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑ∆ΑΣ ΥΓΕΙΑΣ)

7

Ειδικότερα ο Οικογενειακός Προγραμματισμός έχει ιδιαίτερη σημασία για την

υγεία της γυναίκας, για την υγεία του παιδιού και συνολικά για την οικογένεια και

κατ’ επέκταση για την κοινωνία.

Α. Σημασία για την υγεία της γυναίκας .

Κάθε χρόνο ένας σημαντικός αριθμός γυναικών πεθαίνουν από αιτίες που

σχετίζονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Παράλληλα, η ίδια η εγκυμοσύνη

απειλεί τη ζωή της γυναίκας εξαιτίας κάποιας ασθένειας ή πιθανής επιπλοκής. Ο

οικογενειακός προγραμματισμός είναι ιδιαίτερα ωφέλιμος στις έφηβες γυναίκες,

καθώς η εγκυμοσύνη σε αυτήν την ηλικία σχετίζεται με σοβαρούς κινδύνους για την

υγεία τους, αφού το σώμα τους είναι ανώριμο να ανταποκριθεί στο στρες της

εγκυμοσύνης και του τοκετού. Επίσης, κίνδυνος υπάρχει και για τις γυναίκες άνω των

35 ετών που συνεχίζουν να τεκνοποιούν καθώς αυξάνεται η πιθανότητα γέννησης

παιδιών με συγγενείς ανωμαλίες. Ένα ακόμη πρόβλημα που πηγάζει από τη μητρική

θνησιμότητα είναι πως αρκετά παιδιά μένουν ορφανά και υποφέρουν από

προβλήματα υγείας και θρέψης λόγω έλλειψης της μητρικής φροντίδας.

Προσέτι ο οικογενειακός προγραμματισμός αποτρέπει τις γυναίκες με

ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη να καταφεύγουν σε επικίνδυνες τεχνητές διακοπές της

κύησης από ανθρώπους με ανεπαρκή εκπαίδευση ή σε χώρους όπου δεν υπάρχουν οι

ελάχιστες προϋποθέσεις για την ασφαλή εκτέλεση τους. (Αθανασιάδου-Λαμπράκη,

2007).

Η πληροφόρηση και ενημέρωση μέσα από τον οικογενειακό προγραμματισμό

συμβάλλει ακόμα και στην προστασία από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα,

(ΑIDS, ιός ανθρώπινων θηλωμάτων, σύφιλη κ.λπ.) που μπορεί να οδηγήσουν σε

πυελικές φλεγμονές, καρκίνο του τραχήλου ή ακόμα και στο θάνατο.

8

Β. Σημασία για την υγεία του παιδιού

Η αντισύλληψη αποτελεί για το ζευγάρι ένα χρήσιμο εργαλείο για να ελέγξει

και να προγραμματίσει τη γέννηση των παιδιών τους, πράγμα που μπορεί να

επηρεάζει σημαντικά την υγεία και την ευημερία των οικογενειών τους.

Συγκεκριμένα η χρήση της αντισύλληψης για την επίτευξη μεσοδιαστήματος

τουλάχιστον δύο ετών μεταξύ των κυήσεων έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική

μείωση της νεογνικής θνησιμότητας. Ο σύντομος ερχομός ενός άλλου νεογνού έχει

επιπτώσεις και στο αμέσως προηγούμενο βρέφος- παιδί που θα στερηθεί τον θηλασμό

και τη φροντίδα της μητέρας. Ο θηλασμός παρέχει ειδικά θρεπτικά οφέλη για το

νεογέννητο και το προστατεύει από τη διάρροια, τον βήχα και τα κρυολογήματα

καθώς και από άλλες απειλητικές για τη ζωή του νεογνού νόσους όπως η ιλαρά, η

διφθερίτιδα και ο κοκίτης. Τα νεογνά που γεννιούνται από ανήλικες μητέρες είναι

συνήθως πρόωρα και µε χαμηλό βάρος και είναι πιθανόν να πεθάνουν τον πρώτο

μήνα της ζωής τους. Αυτός ο κίνδυνος εξακολουθεί να υφίσταται τα 5 χρόνια της

ζωής αυτών των παιδιών (Αθανασιάδου-Λαμπράκη, 2007).

Επιπλέον τα νεογνά που γεννιούνται από μητέρες µε τέσσερα ή περισσότερα

παιδιά βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να πεθάνουν. Με τον κατάλληλο

οικογενειακό προγραμματισμό και τη σωστή χρήση αντισύλληψης για την αποφυγή

της τεκνοποίησης πέραν των τεσσάρων παιδιών ελαττώνεται η νεογνική θνησιμότητα

και ταυτόχρονα δίνεται η δυνατότητα παροχής περισσότερης τροφής, ένδυσης, καθώς

και ευκαιριών εκπαίδευσης και μόρφωσης στα παιδιά (Αθανασιάδου-Λαμπράκη,

2007).

9

Γ. Σημασία για την οικογένεια και την κοινωνία

Ο οικογενειακός προγραμματισμός βοηθά τα ζευγάρια να δημιουργούν

μικρότερες και υγιέστερες οικογένειες, μειώνοντας το οικονομικό και

συναισθηματικό φορτίο τους ως γονείς. Επιπλέον, η αντισύλληψη βελτιώνει την

ποιότητα ζωής και το βιοτικό επίπεδο των γυναικών, εφόσον κατορθώνουν να

εξασφαλίζουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο για μόρφωση, οικονομική και κοινωνική

εξέλιξη. Αντίθετα, όταν τα κορίτσια εγκαταλείπουν το σχολείο νωρίς για να

παντρευτούν και να αναθρέψουν τα παιδιά τους, όπως συμβαίνει στις

αναπτυσσόμενες χώρες, διαιωνίζουν τον κύκλο του χαμηλού κοινωνικοοικονομικού

επιπέδου και της πολυτοκίας. Αναμφισβήτητα, τα παιδιά από μικρές οικογένειες

εκπαιδεύονται καλύτερα σε σχέση µε τα παιδιά που προέρχονται από πολυμελείς

οικογένειες. Η σχέση μεταξύ αντισύλληψης και κοινωνικού επιπέδου της γυναίκας

είναι αμφίδρομη, καθώς η αύξηση των οικονομικών και μορφωτικών ευκαιριών

μπορεί επίσης να συμβάλλει σημαντικά στην αποδοχή και τη χρήση της

αντισύλληψης (Αθανασιάδου-Λαμπράκη, 2007).

Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η ανάγκη ανάπτυξης Κέντρων

Οικογενειακού Προγραμματισμού στο δημόσιο τομέα που θα εξασφαλίζουν την

δωρεάν πρόσβαση σε αυτά και την ενημέρωση και καθοδήγηση σε σχετικά θέματα

για όλες τις γυναίκες στην χώρα μας, ανεξαρτήτου ηλικίας κοινωνικής θέσης ή

οικονομικής δυνατότητας.

Η ένταξη αυτών των Κέντρων στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας επιβάλλεται

όχι μόνο για τους κοινωνικούς σκοπούς που αυτά υπηρετούν, αλλά και για την

εξοικονόμηση του οικονομικού κόστους που απορρέει από τις συνέπειες της μη

ύπαρξης τους όπως αυτές περιγράφηκαν παραπάνω. (Για παράδειγμα οι πάσχοντες

από σεξουαλικά νοσήματα επιβαρύνουν οικονομικά τη Δημόσια Υγεία και τα

ασφαλιστικά ταμεία για εξετάσεις και φαρμακευτικές αγωγές, ή οι γυναίκες που

έχουν οδηγηθεί σε άμβλωση ενδέχεται να παρουσιάσουν ψυχολογικά προβλήματα

επιβαρύνοντας κι εκείνες τη Δημόσια υγεία με θεραπείες σε

Ψυχολόγους/Ψυχιάτρους). Τέλος πρέπει να επισημανθεί ότι η απουσία των Κέντρων

Οικογενειακού Προγραμματισμού στο πρωτοβάθμιο επίπεδο υγείας οδηγεί σε

καταστάσεις (νόσους, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, ψυχολογικά προβλήματα κ.λ.π.)

όπου η αντιμετώπιση τους γίνεται από υπηρεσίες δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας

φροντίδας, οι οποίες στη χώρα μας ήδη ασφυκτιούν και καλό θα ήταν να επιδιώκεται

η αποφόρτισή τους.

10

3. Ανάλυση SWOT Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού στις

μονάδες υγείας του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ

Η ανάλυση SWOT (Strengths- Weaknesses- Opportunities- Threats) είναι ένα

σημαντικό εργαλείο του στρατηγικού σχεδιασμού που παρουσιάστηκε στη δεκαετία

του 1970 (Andrews, 1971) και χρησιμοποιείται με σκοπό να εντοπίσει και να

καταγράψει τα δυνατά και αδύνατα σημεία στο εσωτερικό ενός οργανισμού καθώς

επίσης και οι ευκαιρίες και οι απειλές που υπάρχουν στο εξωτερικό περιβάλλον του

οργανισμού. Απώτερος σκοπός είναι η βελτίωση της λειτουργίας του οργανισμού και

η αύξηση των πιθανοτήτων επίτευξης των στόχων του, μέσω της κεφαλαιοποίησης

των δυνατών σημείων, της εξάλειψης των αδυναμιών, της εκμετάλλευσης των

ευκαιριών και της αντιμετώπισης των απειλών. (Σωτηριάδου, Αντωνοπούλου,

διαδίκτυο)

Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση, πρέπει να σημειώσουμε ότι το ΙΚΑ-

ΕΤΑΜ αποτελεί τον κύριο φορέα παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας για το

ήμισυ και πλέον του πληθυσμού της χώρας και στα 70 χρόνια λειτουργίας του έχει

αναπτύξει, προοδευτικά, ένα πανελλαδικό δίκτυο Κέντρων πρωτοβάθμιας φροντίδας,

που αποτελείται από τις μονάδες του και τα συμβεβλημένα διαγνωστικά κέντρα, και

το οποίο εξασφαλίζει τόσο την εύκολη πρόσβαση και κάλυψη των αναγκών των

ασφαλισμένων, με ποιότητα και εύρος υπηρεσιών, όσο και την αποσυμφόρηση,

λειτουργική και οικονομική, των νοσοκομείων. (IKA-ETAM, διαδίκτυο)

11

Δυνατά σημεία ( Strenghts )

Ύπαρξη 10 Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού με σκοπό: α) την

παροχή ενημέρωσης και συμβουλών σε θέματα αντισύλληψης και προγραμματισμού

εγκυμοσύνης και β) την ενημέρωση για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση

προβλημάτων στειρότητας και σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων, καθώς και

για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και του μαστού. (IKA-

ETAM, διαδίκτυο)

Καταστήματα σε κάθε νομό της Ελλάδας. Η ήδη υπάρχουσα κτηριακή

υποδομή σε κάθε νομό της χώρας, και μάλιστα με περισσότερα του ενός

καταστήματος σε πολυπληθείς νομούς (317 καταστήματα) διευκολύνει την

δημιουργία νέων Κέντρων.

Εμπειρία προσωπικού. Το προσωπικό συνήθως υπηρετεί από την αρχή της

λειτουργίας των Κέντρων και διαθέτει την εκπαίδευση, τις γνώσεις και την εμπειρία

για την οργάνωση και τη λειτουργία τους.

Λειτουργία 58 Σταθμών Προστασίας Μάνας Παιδιού και Εφήβου

πανελλαδικά, στους οποίους παρέχονται υπηρεσίες πρόληψης σε εγκύους, βρέφη,

παιδιά και εφήβους. Οι Σταθμοί αυτοί λόγω του ρόλου τους λειτουργούν

συμπληρωματικά με τα Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού.

Αδύναμα σημεία ( Weaknesses )

Ελλείψεις προσωπικού. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της οικονομικής κρίσης

στη χώρα μας, σχεδόν όλες οι υπηρεσίες του δημοσίου –συμπεριλαμβανομένου και

του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ έχουν υποστεί μειώσεις προσωπικού.

Ελλιπείς επιμορφώσεις προσωπικού. Η δημοσιονομική πολίτικη της χώρας

μας δεν επιτρέπει την διάθεση κονδυλίων για επιμόρφωση προσωπικού των

υπηρεσιών υγείας, ενώ η έλλειψη προσωπικού και η οικονομικές δυσκολίες

καθιστούν αδύνατη την απόφαση του υπάρχοντος προσωπικού να απουσιάσει από

την εργασία του για λόγους μετεκπαίδευσης.

Ελλείψεις τεχνολογικού εξοπλισμού που θα διευκόλυνε την λειτουργία των

Κέντρων.

12

Μεγάλος αριθμός ασφαλισμένων στο ταμείο. Η πλειοψηφία των Ελλήνων

και των αλλοδαπών που διαβιούν στη χώρα μας είναι ασφαλισμένοι στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ,

με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλος αριθμός εξυπηρετούμενων που καθυστερεί να

λάβει τις παρεχόμενες υπηρεσίες.

Ευκαιρίες ( Opportunities )

Ανάπτυξη περισσότερων Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού στα

ήδη 317 καταστήματα. Το γεγονός ότι το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ λειτουργεί 317

οργανωμένους υγειονομικούς σταθμούς πανελλαδικά διευκολύνει την ανάπτυξη νέων

Κέντρων σε αυτά, σε ήδη υπάρχοντες χώρους. Υπό αυτό το πρίσμα, διακρίνεται η

δυνατότητα να αξιοποιηθεί πλήρως ένα ήδη υφιστάμενο δυναμικό.

Προσλήψεις προσωπικού. H στελέχωση των Κέντρων δύναται και πρέπει να

αποτελέσει μέριμνα της πολιτικής ηγεσίας, δεδομένου της σημασίας της ανάπτυξης

των Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού για όλη την κοινωνία αλλά και του

οικονομικού οφέλους που αυτά αποφέρουν στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια

φροντίδα υγείας.

Επιμόρφωση προσωπικού. Υπάρχουν και πρέπει να αναζητηθούν ευκαιρίες

επιμόρφωσης του προσωπικού σε θέματα που άπτονται του ρόλου τους, π.χ.

νοσηλευτικά ζητήματα, κοινωνιολογία, ψυχολογία, επιμορφωτικά-εκπαιδευτικά

σεμινάρια, καθώς και ένταξη σε προγράμματα του Ο.Α.Ε.Δ για επιδότηση μέσω

Ε.Σ.Π.Α τυχόν δαπανών εγγραφής και παρακολούθησης των σεμιναρίων.

Εκσυγχρονισμός λειτουργίας, μέσα από την απόκτηση υπολογιστή και

τεχνολογικού εξοπλισμού που θα διευκολύνει το έργο των Κέντρων.

Διασύνδεση Υπηρεσιών. Η λειτουργική διασύνδεση των υπαρχόντων

Κέντρων θα διευκόλυνε το προσωπικό στην εκτέλεση των καθηκόντων του, λόγω

ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών, καλών πρακτικών και ανάληψης κοινών

δράσεων ενώ παράλληλα θα συνέβαλε στην παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών για

τους ωφελούμενους.

13

Απειλές ( Threats )

Οικονομική ύφεση και περικοπές κονδυλίων. Η υφιστάμενη οικονομική

κρίση μέσα από την οποία διέρχεται η χώρα μας αποτελεί τροχοπέδη τόσο για τη

συνέχιση υφιστάμενων προγραμμάτων, πόσο μάλλον για τον προγραμματισμό και

την έναρξη νέων προγραμμάτων, όπως της υπό μελέτη περίπτωσης. Η αντικειμενική

οικονομική δυσκολία για την κατάλληλη υποστήριξη των Κέντρων αποτελεί

ανασταλτικό παράγοντα για την προαγωγή και την ανάπτυξη τους που εξ’

αντικειμένου δε μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς ενίσχυση με επιπλέον προσωπικό,

δαπάνες εξοπλισμού, δαπάνες για την επιμόρφωση του προσωπικού και τις

γενικότερες απαιτούμενες ανάγκες σε πόρους για την ομαλή και απρόσκοπτη

λειτουργία τους.

Αδυναμία άμεσης εξυπηρέτησης των αιτούντων. Εξαιτίας του μεγάλου

αριθμού ασφαλισμένων στο ταμείο παρατηρούνται καθυστερήσεις στην ικανοποίηση

των αιτημάτων των ωφελούμενων, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα την ανεπαρκή ή την

μη ικανοποιητική παροχή υπηρεσιών.

14

4. Σχεδιασμός/ Προγραμματισμός για την ανάπτυξη και λειτουργία

Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού από το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ

Η διαδικασία του προγραμματισμού ακολουθεί μια λογική σειρά από βήματα:

Α) Καθορισμός των αντικειμενικών σκοπών:

Λειτουργία επιπλέον 10 Κέντρων σε νομούς της χώρας που δεν διαθέτουν

Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού μέσα σε χρονικό διάστημα ενός

έτους.

Στελέχωση των νέων Κέντρων με επιστημονικό προσωπικό: γιατρούς,

ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, επισκέπτες υγείας, νοσηλευτές.

Β) Ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων:

Η επιλογή των πόλεων που θα λειτουργήσουν τα νέα Κέντρα θα γίνει βάση: α)

πληθυσμιακών κριτηρίων; β) μη ύπαρξης άλλων Κέντρων Οικογενειακού

Προγραμματισμού στις πόλεις ή σε όμορες; γ) στατιστικών δεδομένων των

πόλεων για αμβλώσεις ή ύπαρξης σεξουαλικών νοσημάτων στους

πληθυσμούς τους;

Η λειτουργία να γίνει με δημιουργία αυτόνομων Κέντρων στους 10 νομούς.

Η λειτουργία να γίνει συμπληρωματικά με τους υπάρχοντες σταθμούς

προστασίας μάνας, παιδιού και εφήβου.

Να γίνουν προσλήψεις προσωπικού

Να υπάρξουν μετακινήσεις προσωπικού από άλλες υπηρεσίες του ΙΚΑ που

έχουν επάρκεια εργαζομένων.

Τα προσωπικό που θα προσληφθεί θα είναι μόνιμο ή εποχιακό;

Υπάρχει δυνατότητα εθελοντικής εργασίας;

Θα μπορέσει να καλυφθεί η αγορά τεχνολογικού εξοπλισμού έτσι ώστε να

παρέχεται και online συμβουλευτική ή ακόμα και ανοιχτή 24ώρη γραμμή

επικοινωνίας;

15

Γ) Διερεύνηση συνθηκών:

Οι οικονομικές συνθήκες δίνουν περιορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης

αυτόνομων Κέντρων με προσλήψεις εξ’ ολοκλήρου νέου και μόνιμου προσωπικού.

Πρέπει να αναζητηθεί η δυνατότητα χρησιμοποίησης εθελοντών από υπάρχοντα

δίκτυα εθελοντικών οργανώσεων, και κυρίως πρέπει να αναζητηθεί η δυνατότητα

ένταξης των Κέντρων σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα χρηματοδότησης

Δ) Αξιολόγηση εναλλακτικών προτάσεων

Τα Κέντρα σε πολυπληθείς πόλεις θα εξυπηρετούν σαφώς μεγάλο αριθμό

ασφαλισμένων, ωστόσο στις μεγάλες πόλεις άλλοι δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς

καλύπτουν έστω και μερικώς το ρόλο ενός ολοκληρωμένου Κέντρου Οικογενειακού

Προγραμματισμού. Στον αντίποδα οι κάτοικοι των περιοχών της περιφέρειας στις

οποίες οι δράσεις που αναπτύσσονται είναι περιορισμένες έχουν μεγαλύτερη ανάγκη

από τις προσφερόμενες υπηρεσίες ενός Κέντρου.

Αναφορικά με το προσωπικό, ιδανικό θα ήταν να πραγματοποιηθούν

προσλήψεις μόνιμου προσωπικού για την κάλυψη των αναγκών έτσι ώστε να

επιτευχθούν: α) το στοιχείο της συνέχειας στις δράσεις των Κέντρων και β) η

μεγαλύτερη αποδοτικότητα του προσωπικού καθώς θα έχει επαλειφθεί το στοιχείο

της επαγγελματικής ανασφάλειας. Από την άλλη η πρόσληψη εποχιακού προσωπικού

διευκολύνει το πρόβλημα της οικονομικής δυσπραγίας.

Ε. Επιλογή των πιο κατάλληλων λύσεων

Βάση των παραπάνω τα Κέντρα Οικογενειακού Προγραμματισμού του ΙΚΑ-

ΕΤΑΜ θα είναι ορθό να λειτουργήσουν σε πόλεις στις οποίες δεν υπάρχουν

παρόμοιες δομές, συμπληρωματικά με τους υπάρχοντες σταθμούς μάνας, παιδιού και

εφήβου. Το προσωπικό που θα απασχοληθεί θα είναι συνδυασμός μόνιμου και

εποχιακού προσωπικού, ενώ ανά περίπτωση θα αναζητηθεί και η δυνατότητα

εθελοντών επαγγελματιών υγείας. Ασφαλώς και θα εξεταστεί η δυνατότητα ένταξης

των Κέντρων σε αναπτυξιακό ευρωπαϊκό πρόγραμμα.

16

ΣΤ. Διαμόρφωση επί μέρους σχεδίων

Τα επί μέρους σχέδια αφορούν: 1) την διαδικασία της επιλογής των

συγκεκριμένων πλέον πόλεων που θα λειτουργήσουν τα Κέντρα, 2) τον καθορισμό

των δραστηριοτήτων τους και κατ’ επέκταση τον ακριβή καθορισμό του αριθμό του

προσωπικού και των ειδικοτήτων (ιατροί, επαγγελματίες υγείας, διοικητικό

προσωπικό, βοηθητικό προσωπικό) που απαιτούνται, 3) την μελέτη για τον

τεχνολογικό και λοιπό εξοπλισμό τους 3) την αναζήτηση αναπτυξιακών

προγραμμάτων στα όποια θα ενταχθούν τα Κέντρα.

Ζ. Εφαρμογή των σχεδίων

Στο σημείο αυτό αρχίζει η υλοποίηση των σχεδίων η οποία χαρακτηρίζεται

από την οργάνωση των κατάλληλων δομών και μηχανισμών, την καθοδήγηση και

κινητοποίηση των ανθρώπων και τέλος από τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας

τους. (Κουτούζης, Σιγάλας , 1999) βιβλίο ΔΜΥ

5. Συμπεράσματα

Η λειτουργία Κέντρων Οικογενειακού Προγραμματισμού αναμένεται να

ωφελήσει τη σύγχρονη γυναίκα, τα παιδιά, τα ζευγάρια και να μειώσει τις δαπάνες

περίθαλψης σε δευτεροβάθμιο και πρωτοβάθμιο επίπεδο. Το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, με

δεδομένο ότι διαθέτει καταστήματα και κτηριακές υποδομές σε όλους τους νομούς

της χώρας, θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες μεγάλου μέρους του ελληνικού

πληθυσμού.

17

Βιβλιογραφία

Ελληνική βιβλιογραφία

1. Αθανασιάδου Γ., Λαμπράκη Η. «Οικογενειακός Προγραμματισμός στην υγεία

της οικογένειας», Διπλωματική Εργασία, Θεσσαλονίκη 2007

2. Ανδρουλάκη Ρ., Μπαφάκη Α., «Πολιτική και Οργάνωση του Οικογενειακού

Προγραμματισμού», 1995.

3. Αυγενάκη Μ., Γενιτσαρίδη Ε., Ζαμπουλάκη Μ., «Οικογενειακός

Προγραμματισμός, Υπογονιμότητα και ο ρόλος της Ομάδας Υγείας», Εργασία,

Ηράκλειο Κρήτης 2009

4. Ιωαννίδη Ε., Αγραφιώτης Δ. «Οικογενειακός Προγραμματισμός: Αντιλήψεις

και στάσεις των γυναικών για την αντισύλληψη και τις εκτρώσεις» στο

Κορνάρου Ε., Ρουμελίωτη Α. Γυναίκα και Υγεία, Εκδόσεις Παπαζήσης

Αθήνα, 2008.

5. Σωτηριάδου Κ., Αντωνοπούλου Λ., «PEST & SWOT ανάλυση του

προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι», στο Ελληνικό Περιοδικό της

Νοσηλευτικής Επιστήμης, Τόμος 2, Τεύχος 2, 2009

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

1. Ioannidi – Kapolou E. (2004) Use of Contraception and Abortion in Greece: A

Review. In: Marge Berer (Eds) Abortion Law, Policy and Practice in

Transition, Reproductive Health Matters, 12 (24), supplement, 174-183

Διευθύνσεις στο Διαδίκτυο

1. Ελληνική Εταιρεία Οικογενειακού Προγραμματισμού, Αντισύλληψης και

Αναπαραγωγικής Διαδικασίας - www . oikogeneiakos . gr

2. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ - www . ika . gr

18

19