14o_TEYXOS

24
Αντισταθείτε στο κάπνισµα! αξίζει τον κόπο το περιοδικό www.agaliazo.gr Λεωσθενους 21-23, 185 36 Πειραιάς ∆ΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ-ΑΓΚΑΛΙΑΖΩ ΜΑΪΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2009/ΤΕΥΧΟΣ 14 ∆ΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ∆ΩΡΕΑΝ 14o TEYXOS 05-06-09 10:27 Page 1

Transcript of 14o_TEYXOS

Page 1: 14o_TEYXOS

Αντισταθείτε στο κάπνισµα!αξίζει τον κόπο

το περιοδικόwww.agaliazo.gr

Λεωσθενους

21-23, 185 36

Πειραιάς

∆ΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ-ΑΓΚΑΛΙΑΖΩΜΑΪΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 2009/ΤΕΥΧΟΣ 14

∆ΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ∆ΩΡΕΑΝ

14o TEYXOS 05-06-09 10:27 Page 1

Page 2: 14o_TEYXOS

Ο Μ Ι Λ Ο Σ Ε Θ Ε Λ Ο Ν Τ Ω Ν Κ Α Τ Α Τ Ο Υ Κ Α Ρ Κ Ι Ν Ο Υ

∆ Ι Ο Ι Κ Η Τ Ι Κ Ο Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ι Ο

Πρόεδρος: Ιωσηφίνα Σκούρτα

Αντιπρόεδρος: Στέλιος Παπαδόπουλος

Γεν. Γραµµατέας: Αναστασία Πασακοπούλου

Ειδ. Γραµµατέας: ∆ήµητρα Φωτοπούλου

Ταµίας: Φλώρα Μπληζιώτου

Μέλη: Όλγα Αρνιακού

Πόπη Γρύλλη

Μαρίκα ∆ούρου

Νίκος Ελευθερόγλου

Μαίρη Καραγκούνη

Ελένη Μισιτζή

∆ιµηνιαία Κοινωνική και Πολιτιστική Έκδοση

Ιδιοκτησία: Όµιλος Εθελοντών Κατά του Καρκίνου - ΑγκαλιάΖΩ,www.agaliazo.grΛεωσθένους 21-23, 18536. Πειραιάς

Τηλ. 210-4181641, Fax 210-4535343

e-mail: [email protected]Παράρτηµα Ν. Αχαΐας, Πατρέως 8-10,

Πάτρα, Τηλ/Fax 2610-226122

e-mail: [email protected]Παράρτηµα Ηρακλείου Κρήτης,Παπαλεξάνδρου 16, Β΄ όροφος, γρα-

φείο Γ3, Τηλ/Fax 2810-288319

Eκδότης: Ιωσηφίνα Σκούρτα

∆ηµοσιογραφική Επιµέλεια: Έλλη Σολοµών

Γραµµατεία: Λένα Γεωργακοπούλου

Συντακτική Επιτροπή: Νίκος Ελευθερόγλου,

Χρυσάνθη Καλογιάννη,

Στέλιος Παπαδόπουλος,

Ίλντα Σαρακατσάνη

Έλλη Σολοµών

ΣΧΕ∆ ΙΑΣΜΟΣ ΚΑ Ι ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΟΥ :∆ΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ - ΗΛ. ΣΕΛΙ∆ΟΠΟΙΗΣΗ: BREAK IN A.E.E.B.E

Βαλτετσίου 50-52 & Εµµ. Μπενάκη

Τηλ.: 210 3636186, Fax: 210 3390696

CREATIVE ART DIRECTOR: Σοφία Στεργίου

ΕΚΤΥΠΩΣΗ: I.N. Πάλλης ΑΒΕΕ,

Kυνουρίας 3, 121 32 Περιστέρι,

Τηλ.: 210 5776998, Fax: 210 5773702,

ΥΠ. ΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟΥ: Ευάγγελος Στεργίου

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π ΗΘεοδοσία Αντωνάδου: Ογκολόγος – Ακτινοθεραπευτής,

Ακτινοθεραπευτικό Τµήµα Ιατρικού

Κέντρου Αθηνών

∆ρακούλης Γιαννουκάκος: Μοριακός Βιολόγος - Γενετιστής

∆ιευθυντής Ερευνών - Εργαστήριο

Μοριακής ∆ιαγνωστικής Ε.Κ.Ε.Φ.Ε.

" ∆ΗΜΟΚΡΙΤΟΣ "

Νικόλαος Θρουβάλας: Ογκολόγος – Ακτινοθεραπευτής,

Ακτινοθεραπευτικό Τµήµα Ιατρικού

Κέντρου Αθηνών

Βασίλης Ιακωβίδης: Ψυχίατρος, ∆/ντής Τοµέα Ψυχικής

Υγείας Ε.Α.Ν.Π. ΜΕΤΑΞΑ

Πάρις Κοσµίδης: Ογκολόγος – Παθολόγος,

∆/ντής Ογκολογικής Κλινικής

Θεραπευτηρίου ΥΓΕΙΑ

Χρυσούλα Λεµονίδου: Καθηγήτρια Νοσηλευτικής

Πανεπιστηµίου Αθηνών

Χρήστος Μαρκόπουλος: Αναπληρωτής Καθηγητής

Χειρουργικής, Πρόεδρος ΕΧΕΜ -

Ελληνικής Χειρουργικής Εταιρείας

Μαστού, ∆/ντής Κέντρου Μαστού,

Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Ελευθέριος Μιχαήλ: Χειρουργός – Ουρολόγος F.E.B.U. –

Επιµελητής Α΄ Ουρολογικής Κλινικής

Γ.Π.Ν.Π. ΤΖΑΝΕΙΟ

∆ηµήτρης Μιχαρικόπουλος: Νοµικός – Σύµβουλος Επιχειρήσεων

∆ηµήτριος Μπαφαλούκος: Ογκολόγος – Παθολόγος,

Πρόεδρος της Ε.Ο.Π.Ε. – Εταιρείας

Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας,

Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας

Μελέτης Μελανώµατος,

∆/ντής Ογκολογικής Κλινικής

Νοσοκοµείου ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ

Θεόδωρος Πανοσκάλτσης: Γυναικολόγος – Ογκολόγος,

MD, PhD, MRCOG, COST (UK),

∆ιδάκτωρ Πανεπιστηµίου Αθηνών

Αλέξανδρος Ροδολάκης: Γυναικολόγος – Ογκολόγος,

Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής –

Γυναικολογίας Πανεπιστηµίου Αθηνών

∆ηµοσθένης Σκάρλος: Ογκολόγος – Παθολόγος,

∆/ντής Ογκολογικής Κλινικής

Νοσοκοµείου ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ

Ιωσηφίνα Σκούρτα: Πρόεδρος ΟΕΚΚ – ΑγκαλιάΖΩ

Ιωάννης Τριανταφυλλίδης: PhD, MACG, FEBG

Καθηγητής Ιατρικής Σχολής

Πανεπιστηµίου Ιασίου Ρουµανίας

∆/ντής Γαστρεντερολογικού Τµήµατος

Κρατικού Νοσοκοµείου Νίκαιας

∆ιευθυντής Κέντρου Ιδιοπαθούς

Φλεγµονώδους Εντερικής Νόσου

Κρατικού Νοσοκοµείου Νίκαιας

Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας

Ογκολογίας Πεπτικού

Γιώργος Φαρµακίδης: Καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας,

∆/ντής ΣΤ΄ Μαιευτικής –

Γυναικολογικής Κλινικής Γ.Π.Ν.

Μαιευτηρίου «ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ»

ΓΙΑ ΣΥΝ∆ΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ∆ΩΡΕΕΣ

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος : Αρ. Λογ. 190-2960-2737IBAN: GR28 0110 1900 0000 1929 602 737 Alpha Bank: Αρ. Λογ. 132-002101-104787IBAN: GR56 0140 1320 1320 0210 1104 787Τράπεζα Πειραιώς: Αρ. Λογ. 5036-038884-703IBAN: GR1 0 0172 0360 0050 3603 8884 703

14o TEYXOS 05-06-09 10:27 Page 2

Page 3: 14o_TEYXOS

3

Ιωσηφίνα Σκούρτα, Πρόεδρος ΟΕΚΚ-ΑγκαλιάΖΩ

editorial

Όπως είναι γνωστό, από την 1η

Ιουλίου 2009 θα τεθεί σε εφαρµογή

ο Ν. 3730/08 (ΦΕΚ 262 Α/23-12-2008) για την απαγόρευση του

καπνίσµατος σε κλειστούς χώρους.

Μεγάλο ποσοστό καπνιστών εκφράζονται θετικά για τον νόµο, θεωρούν την

εφαρµογή του υποστηρικτική στην επιθυµία τους να διακόψουν το κάπνισµα

και ορίζουν την ηµεροµηνία εφαρµογής του νόµου ως αφετηρία της προσπάθειάς τους.

Εµείς, γνωρίζοντας ότι το κάπνισµα είναι το κυριότερο αναστρέψιµο αίτιο πρόωρης

θνησιµότητας, θέλουµε να στηρίξουµε και να ενθαρρύνουµε τους καπνιστές να το πετύχουν.

Τα σύγχρονα Ειδικά Ιατρεία ∆ιακοπής Καπνίσµατος συνδυάζουν σε εξατοµικευµένο επίπεδο

φαρµακευτική βοήθεια µε ψυχολογική στήριξη, διατροφική καθοδήγηση και συνεχή παρακολούθηση

ώστε τα αποτελέσµατα να είναι επιτυχή και µόνιµα.

Στις σελίδες του περιοδικού µας, επιστηµονικά άρθρα καταγράφουν την ελληνική πραγµατικότητα,

την ύπουλη δράση του παθητικού καπνίσµατος και κάνουν αναφορά σε τρόπους προσέγγισης

των καπνιστών (σελ. 9, 10).

Ακόµα, σ’αυτό το τεύχος παρουσιάζονται τα στατιστικά στοιχεία των αποτελεσµάτων της εκστρατείας

για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, στην οποία τελικά συµµετείχαν 7435 άτοµα (σελ. 5, 6, 7, 8).

Τέλος η 7η Ιουνίου έχει οριστεί στην Αµερική, αλλά και σε πολλές χώρες της Ευρώπης,

ως ηµέρα γιορτής για εκατοµµύρια ανθρώπους που νίκησαν τον καρκίνο.

Θα ήταν καλό να καθιερώσουµε και να προβάλουµε και στην Ελλάδα αυτή τη γιορτή.

Πιστεύουµε ότι αυτό θα βοηθήσει στην αποµυθοποίηση του καρκίνου, θα αµβλύνει

τις προκαταλήψεις και θα αναδείξει τα επιτυχή αποτελέσµατα της πρόληψης και

της έγκαιρης διάγνωσης.

Ευχή αλλά και προσπάθειά µας είναι όλοι µαζί να συµβάλουµε ώστε

όλο και περισσότεροι άνθρωποι να βγαίνουν νικητές

στη µάχη µε τον καρκίνο.

14o TEYXOS 05-06-09 10:27 Page 3

Page 4: 14o_TEYXOS

ΠεριεχόµεναΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ 2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Η ΕΠΙ∆ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΠαρασκευή Μπούρα, Ανδριανή Χαρπίδου. . . . . . . . . . . . . . . . . . 9ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΥΠΟΨΗΦΙΟ ΓΙΑ ∆ΙΑΚΟΠΗ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣΑντώνιος ∆. Βασσιάς, Ιωάννης Χ. Γκιόζος, Κων/νος Ν. Συρίγος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ: Ένας ύπουλος εχθρόςΕυαγγελία Α. Χονδρού, Μακρίνα Μ. Μιχαηλίδου, Κωνσταντίνος Ν. Συρίγος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12∆ΙΑΤΡΟΦΗ & ∆ΙΑΚΟΠΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ . . . . . . . . . . . . 14ΜΑΣ ΡΩΤΑΤΕ…ΣΑΣ ΑΠΑΝΤΟΥΜΕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 ∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18∆ΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Η ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΗΓΟΡΙΑΣ & ∆ΙΕΚ∆ΙΚΗΣΗΣ ∆ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ . . . . . . . . . . . . . . . . 21ΠΑΝ.ΣΥ.ΛΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22Από τον Ηλία Μαµαλάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

14o TEYXOS 05-06-09 10:27 Page 4

Page 5: 14o_TEYXOS

7435 συµπολίτες µας

είπαν ΝΑΙ στην πρόληψη και έκαναν τη δω-

ρεάν προληπτική εξέταση για τον καρκίνο του

παχέος εντέρου.

Εξ αυτών, συνολικά 830 (11,16%) έλαβαν

θετική στην ύπαρξη αιµοσφαιρίνης στα κό-

πρανα απάντηση και 6605 αρνητική (88,84%).

Σηµειώνονται σηµαντικές διαφοροποιήσεις

στη θετικότητα στην ύπαρξη αιµοσφαιρίνης

στα κόπρανα µεταξύ των διαφορετικών πε-

ριφερειών:

Στην Αττική, επί συνόλου 5066 δειγµάτων, θε-

τικά ανιχνεύθηκαν τα 628, ποσοστό 12,46%,

το οποίο είναι σηµαντικά υψηλότερο από το

αντίστοιχο περσινό του 9,83%.

Στη Θεσσαλονίκη, στην οποία υλοποιήθηκε

για πρώτη φορά η καµπάνια ενηµέρωσης και

το πρόγραµµα συµµετοχής σε δωρεάν προ-

ληπτικές εξετάσεις, η θετικότητα ήταν σηµα-

ντικά χαµηλότερη, στο 8,3% (σε σύνολο 1407

δειγµάτων τα 117 βρέθηκαν θετικά).

Η Πάτρα, στην οποία επίσης υλοποιήθηκε για

πρώτη φορά η καµπάνια ενηµέρωσης και το

Οριακά λιγότερες γυναίκες ευαισθητοποιήθηκαν στην

ηλικιακή οµάδα των 60-65, συµµετέχοντας κατά 56,76%

στο σύνολο των εξετασθέντων.

Η εικόνα στις ηλικίες 65-70 καταδεικνύει ότι η ανησυ-

χία για τη νόσο στην ηλικία αυτή εµφανίζεται εξίσου

και στα δύο φύλα, καθώς η κατανοµή της συµµετοχής

µεταξύ ανδρών και γυναικών στην ηλικιακή οµάδα αυ-

τή είναι σχεδόν ίδια (49.9% γυναίκες και 50,1% άν-

δρες).

Πρώτοι σε συνολική συµµετοχή στην πρωτοβουλία οι

ασχολούµενοι µε τα οικιακά (28,3 % του συνόλου των

συµµετεχόντων).

5

1. Θεσσαλονίκη Συνολικά, για τη Θεσσαλονίκη η συµµετοχή

ανά ηλικιακή οµάδα είχε ως εξής:

55 – 60: 629 δείγµατα επί συνόλου 1407 (44,7%)

60 – 65: 407 δείγµατα επί συνόλου 1407 (28,9%)

65 -- 70: 371 δείγµατα επί συνόλου 1407 (26,4%)

Στην ηλικιακή οµάδα των 55-60, οι γυναίκες

ανταποκρίθηκαν µαζικά συµµετέχοντας κατά

63,59% στο σύνολο των εξετασθέντων.

πρόγραµµα συµµετοχής σε δωρεάν προληπτικές εξε-

τάσεις, κατέχει την πρωτιά σε θετικότητα µε το 13% των

δειγµάτων (44 από το σύνολο των 326) να έχουν ανι-

χνευθεί θετικά σε ύπαρξη αιµοσφαιρίνης στα κόπρανα.

Την αντίστροφη πρωτιά, εκείνη της σηµαντικά χαµηλό-

τερης θετικότητας ακόµη και από τον µέσο όρο που ανα-

φέρεται στη βιβλιογραφία (και υπολογίζεται στο 10%),

εµφανίζει η Κρήτη, µε µόλις ένα 6,5% θετικότητας σε

σηµαντικό µάλιστα αριθµό δειγµάτων (σε σύνολο 636

δειγµάτων, µόλις τα 41 είχαν θετικό εύρηµα). Στις ηλι-

κίες της καµπάνιας, δηλαδή 55-70, ο συνδυασµός µιας

παραδοσιακά υγιεινής κρητικής διατροφής (όσο και αν

έχει αλλοιωθεί τα τελευταία χρόνια) µε έναν τρόπο ζω-

ής ίσως χαµηλότερων ρυθµών, φαίνεται να εξακολου-

θεί να λειτουργεί ως «ασπίδα» προστασίας στους κα-

τοίκους της Κρήτης. Σηµαντικό ρόλο φαίνεται όµως να

διαδραµατίζει και η ετοιµότητα και η προθυµία των Κρη-

τών να συµµετάσχουν σε προληπτικές εξετάσεις για τον

καρκίνο, αν και είναι η πρώτη φορά που το πρόγραµ-

µα υλοποιείται στην Κρήτη. Το ποσοστό, µάλιστα, συµ-

µετοχής στην καµπάνια σε σχέση µε τον γενικό πλη-

θυσµό των περιφερειών είναι το µεγαλύτερο και από

τις τέσσερις περιφέρειες! Όποιος προσέχει…..

Γενικά Στατιστικά Συµµετοχής

Συµµετοχή Ανά Περιφέρεια

Συγκεντρωτικών Αποτελεσµάτων Προγράµµατος Προληπτικών Εξετάσεων για τον Καρκίνο Παχέος Εντέρου 2009

Στατιστική Ανάλυση

14o TEYXOS 05-06-09 10:27 Page 5

Page 6: 14o_TEYXOS

Εκ του συνόλου των θετικών

δειγµάτων, το 44,4% αντιστοιχεί σε

άτοµα ηλικίας 55-60 ετών, το 23,9%

σε άτοµα ηλικίας 61-65 ετών και το

31,7% σε άτοµα ηλικίας 65-70 ετών.

Οι ενδείξεις θετικότητας φαίνεται ότι «προ-

τιµούν» τις γυναίκες της νεαρότερης ηλι-

κιακής οµάδας του πληθυσµού ένταξης

στο πρόγραµµα προληπτικών εξετάσεων.

Στην ηλικιακή οµάδα 55–60, είναι θλιβε-

ρή η «πρωτιά» των γυναικών, που είχαν

το 61,54% των θετικών αποτελεσµάτων

σε σχέση µε το 38,46% των ανδρών.

Αντίθετα, στις ηλικίες 60-65, η κατανοµή

της θετικότητας φαίνεται ισορροπηµένη µε-

ταξύ των δύο φύλων: 53,57% για τις γυ-

ναίκες και 46,43% για τους άνδρες.

Τέλος, στη γηραιότερη ηλικιακή οµάδα,

οι άνδρες έλαβαν θετική διάγνωση για την

ύπαρξη αιµοσφαιρίνης σε συντριπτικό πο-

σοστό 62,16% επί του συνόλου των θετι-

κών απαντήσεων, σε αντίθεση µε τις γυ-

ναίκες που περιορίστηκαν στο 37,84%.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο σε επίπεδο

συµµετοχής όσο και σε επίπεδο κατανο-

µής θετικότητας µεταξύ των φύλων και των

ηλικιακών οµάδων, τα ποσοστιαία ευρή-

µατα της ανάλυσης της Θεσσαλονίκης βρί-

σκονται πολύ κοντά στα αντίστοιχα ευρή-

µατα του προγράµµατος του 2008, όπου

περιφέρεια ένταξης ήταν µόνο η Αττική!

Πέρα από το γενικό trend που ίσως επι-

βεβαιώνει την ανταποκρισιµότητα των φύ-

λων και των ηλικιακών οµάδων σε ένα

πρόγραµµα προληπτικών εξετάσεων δια-

θέσιµο για πρώτη φορά σε µια περιοχή,

ιδίως ως προς τη θετικότητα, φαίνεται να

επιβεβαιώνεται και η συχνότητα εµφάνι-

σης της θετικής ένδειξης σε συγκεκριµένες

ηλικιακές οµάδες και φύλα.

2. Αττική Συνολικά, για την Αττική η συµµετοχή ανά ηλικια-

κή οµάδα είχε ως εξής:

55 – 60: 2045 δείγµατα επί συνόλου 5066 (40,4%)

60 – 65: 1778 δείγµατα επί συνόλου 5066 (35,1%)

65 -- 70: 1243 δείγµατα επί συνόλου 5066 (24,5%)

Στην ηλικιακή οµάδα των 55-60, οι γυναίκες αντα-

ποκρίθηκαν µαζικά συµµετέχοντας κατά 62,3% στο

σύνολο των εξετασθέντων.

Η εικόνα στις ηλικίες 60-65 καταδεικνύει ότι η ανη-

συχία για τη νόσο εµφανίζεται σχεδόν εξίσου και

στα δύο φύλα, καθώς η «υπεροχή» των γυναικών

σε όρους συµµετοχής είναι οριακή (55,9% γυναίκες

και 44,1% άνδρες).

Αντίστοιχα και αντίστροφα είναι τα ευρήµατα και για

τις ηλικίες 65-70, µε τους άνδρες να προηγούνται σε

συµµετοχή µε 56,5% του συνόλου έναντι των γυ-

ναικών (µόλις το 43,5%).

Εκ του συνόλου των θετικών δειγµάτων, το 37,6 %

αντιστοιχεί σε άτοµα ηλικίας 55-60 ετών, το 33,9%

σε άτοµα ηλικίας 61-65 ετών και το 28,5% σε άτο-

µα ηλικίας 65-70 ετών.

Οι ενδείξεις θετικότητας φαίνεται ότι και στην Αττική

«προτιµούν» τις γυναίκες της νεαρότερης ηλικιακής

οµάδας του πληθυσµού ένταξης στο πρόγραµµα

προληπτικών εξετάσεων. Στην ηλικιακή οµάδα 55–

60, είναι θλιβερή η «πρωτιά» των γυναικών που έλα-

βαν το 62,45% των θετικών αποτελεσµάτων σε σχέ-

ση µε το 37,55% των ανδρών.

Αντίθετα, στις ηλικίες 60-65, και όπως ακριβώς και

µε τα ευρήµατα της Θεσσαλονίκης, η κατανοµή της

θετικότητας προκύπτει απολύτως ισορροπηµένη µε-

ταξύ των δύο φύλων: 50,47% για τις γυναίκες και

49,77% για τους άνδρες.

Τέλος, στη γηραιότερη ηλικιακή οµάδα, οι άνδρες

έλαβαν θετική διάγνωση για την ύπαρξη αιµο-

σφαιρίνης σε ποσοστό 54,44% επί του συνόλου των

θετικών απαντήσεων, υψηλότερα από τις γυναίκες

που περιορίστηκαν στο 45,56%.

Σε σχέση µε την καµπάνια του 2008, είναι αξιοση-

µείωτο ότι σηµαντική αύξηση της τάξης του 7% ση-

6

14o TEYXOS 05-06-09 10:28 Page 6

Page 7: 14o_TEYXOS

7

µειώθηκε στη θετικότητα των δειγµάτων στην

ηλικιακή οµάδα 55-60 (από 30,18% του συ-

νόλου το 2008 σε 37,6% το 2009).

Αντίστροφη είναι η εικόνα στα δείγµατα της

ηλικιακής οµάδας 65+, όπου καταδείχθηκε

σηµαντικά χαµηλότερη θετικότητα (από

34,53% του συνόλου σε 28,5%).

3. Κρήτη Συνολικά, για την Κρήτη η συµµετοχή ανά

ηλικιακή οµάδα είχε ως εξής:

55 – 60: 280 δείγµατα επί συνόλου 636 (44%)

60 – 65: 217 δείγµατα επί συνόλου 636 (34%)

65 -- 70: 138 δείγµατα επί συνόλου 636 (22%)

Στην ηλικιακή οµάδα των 55-60, η συµµετοχή

«µοιράστηκε» µεταξύ ανδρών και γυναικών,

µε τις γυναίκες να ευαισθητοποιούνται ορια-

κά περισσότερο µε ποσοστό 52,5% του συ-

νόλου των συµµετεχόντων.

Ακόµη πιο εντυπωσιακή είναι η συµµετοχή

των γυναικών στην ηλικιακή οµάδα των 60-

65, καθώς συµµετείχαν κατά 56,7% στο σύ-

νολο των εξετασθέντων.

Η εικόνα στις ηλικίες 65-70 καταδεικνύει ότι

η ανησυχία για τη νόσο στην ηλικία αυτή εµ-

φανίζεται εξίσου και στα δύο φύλα, καθώς

η κατανοµή της συµµετοχής µεταξύ ανδρών

και γυναικών στην ηλικιακή οµάδα αυτή εί-

ναι σχεδόν ίδια (49,3% γυναίκες και 50,7%

άνδρες).

Η συνολική θετικότητα στην Κρήτη, όπως

αναφέρθηκε και παραπάνω, ανεξαρτήτως

ηλικίας, είναι σηµαντικά χαµηλότερη από τις

υπόλοιπες περιφέρειες και από τη γενική πα-

ραδοχή της βιβλιογραφίας (10%), ενώ, αντί-

θετα, σηµαντικά υψηλότερη είναι η ποσο-

στιαία συµµετοχή από τον γενικό πληθυσµό

των ηλικιακών οµάδων στο πρόγραµµα.

4. Πάτρα Συνολικά, για την Πάτρα η συµµετοχή ανά ηλικια-

κή οµάδα είχε ως εξής:

55 – 60: 134 δείγµατα επί συνόλου 326 (40%)

60 – 65: 114 δείγµατα επί συνόλου 326 (35%)

65 -- 70: 81 δείγµατα επί συνόλου 326 (25%)

Εκ του συνόλου των θετικών δειγµάτων, το 41,5%

αντιστοιχεί σε άτοµα ηλικίας 55-60 ετών, το 34,1%

σε άτοµα ηλικίας 61-65 ετών και το 24,4% σε άτο-

µα ηλικίας 65-70 ετών.

Οι ενδείξεις θετικότητας φαίνεται ότι στην Πάτρα

«προτιµούν» τους άνδρες της νεαρότερης ηλικιακής

οµάδας του πληθυσµού ένταξης στο πρόγραµµα

προληπτικών εξετάσεων, σε αντίθεση από τις άλλες

περιφέρειες. Στην ηλικιακή οµάδα 55–60, είναι θλι-

βερή η «πρωτιά» των ανδρών που έλαβαν το

59,10% των θετικών αποτελεσµάτων σε σχέση µε

το 40,9% των γυναικών.

Αντίθετη και εντελώς διαφορετική από τις άλλες πε-

ριφέρειες είναι η εικόνα στις ηλικίες 60-65 όπου οι

γυναίκες «προηγούνται» µε 63,60% των ανδρών,

οι οποίοι περιορίστηκαν στο 36,40% του συνόλου

των θετικών δειγµάτων για την ηλικιακή οµάδα.

Τέλος, στη γηραιότερη ηλικιακή οµάδα, τρεις φορές

περισσότεροι άνδρες (63,60%) έλαβαν θετική διά-

γνωση για την ύπαρξη αιµοσφαιρίνης σε σχέση µε

τις γυναίκες (36,30%), εικόνα που προσοµοιάζει µε

τα ευρήµατα των άλλων περιφερειών.

Γενική Σηµείωση

Σε όλες τις περιφέρειες υπό µελέτη φαίνεται ότι σηµα-

ντικά χαµηλότερη από τις άλλες ηλικιακές οµάδες είναι

η συµµετοχή των 65+ (Θεσσαλονίκη 26,4%, Αθήνα

24,5%, Πάτρα 25% και Κρήτη 22%), γεγονός το οποίο

θα έχρηζε περαιτέρω διερεύνησης προκειµένου να

αξιολογηθεί αν η ηλικιακή αυτή οµάδα α) αδιαφορεί,

δεν κινητοποιείται ή σε κάθε περίπτωση δεν εξετάζει

σοβαρά προληπτικές δράσεις τέτοιου τύπου, β) έχει άρ-

νηση συµµετοχής ή γ) δεν έχει βελτιστοποιηθεί η µε-

τάδοση του µηνύµατος και σε αυτούς.

14o TEYXOS 05-06-09 10:28 Page 7

Page 8: 14o_TEYXOS

8

Αποτελέσµατα

Με την ευγενική χορηγία των

14o TEYXOS 05-06-09 10:28 Page 8

Page 9: 14o_TEYXOS

Ητελευταία ανακοίνωση του Παγκόσµιου Οργανισµού

Υγείας αναφέρει ότι υπάρχουν 1,25 δισεκατοµµύρια κα-

πνιστές παγκοσµίως, αριθµός που αντιπροσωπεύει σχε-

δόν το 1/3 του πληθυσµού µε ηλικία άνω των 15 ετών. Η πλει-

ονότητα των καπνιστών ζουν στις αναπτυγµένες χώρες και είναι

κυρίως άντρες. Καθηµερινά 80.000-100.000 νεαρά άτοµα ξεκι-

νούν το κάπνισµα. Ο αριθµός των καπνιστών παγκοσµίως αυ-

ξάνεται σταθερά και εκτιµάται ότι θα αγγίξει τα 1,64 δισεκατοµ-

µύρια µέχρι το 2025, ενώ υπολογίζεται ότι ο αριθµός των γυναι-

κών καπνιστριών θα έχει διπλασιαστεί. Αυτή η ραγδαία αύξηση

δεν θα κατανεµηθεί οµοιόµορφα στον γεωγραφικό χάρτη, καθώς

υπάρχει µια σταθερή µείωση στην κατανάλωση καπνού τις τρεις

τελευταίες δεκαετίες στις δυτικές χώρες µε υψηλό εισόδηµα και

µορφωτικό επίπεδο, ενώ η κατανάλωση στις αναπτυσσόµενες χώ-

ρες (Λατινική Αµερική, Ασία) αυξάνεται ταχύτατα µε ρυθµό 3,4%

ετησίως. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η Κίνα όπου την περίοδο

1970-1992 η κατανάλωση τσιγάρων αυξήθηκε κατά 260%.

Στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι 215 εκατοµµύρια κατοίκων εί-

ναι καπνιστές και τα 130 εκατοµµύρια είναι άνδρες. Η επιδηµιο-

λογία του καπνίσµατος είναι διαφορετική στις διάφορες ευρω-

παϊκές χώρες. Οι άνδρες της ∆υτικής Ευρώπης ξεκίνησαν το κά-

πνισµα στις αρχές του 20ου αιώνα ενώ οι γυναίκες µετά από το

δεύτερο ήµισυ του αιώνα. Σε αρκετές δυτικοευρωπαϊκές χώρες

όπως το Ηνωµένο Βασίλειο, τη Γερµανία, τη ∆ανία και τη Φιν-

λανδία, η καπνιστική συνήθεια παρουσιάζει τάσεις µείωσης. Η

κατάσταση είναι σαφώς διαφορετική στην Κεντρική και Ανατολική

Ευρώπη που βρίσκεται στην κορυφή της παγκόσµιας κατανά-

λωσης προϊόντων καπνού από τις αρχές του 1960 µέχρι και σή-

µερα. Η καπνιστική συνήθεια στους άνδρες στις µέρες µας είναι

σταθερή ή αρχίζει να µειώνεται ενώ αντίθετα το ποσοστό των γυ-

ναικών καπνιστριών συνεχίζει να αυξάνεται, ιδιαίτερα στις χώρες

της Κεντρικής, Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης. Στις ΗΠΑ το κά-

πνισµα στους ενήλικες άνω των 18 ετών µειώθηκε από 42% σε

21% κατά το διάστηµα 1965-2004. Αξίζει να τονισθεί ότι περί-

που 45 εκατοµµύρια Αµερικανοί διέκοψαν το κάπνισµα. Παρά

την διαφαινόµενη µείωση των καπνιστών, ο µέσος ετήσιος αριθ-

µός τσιγάρων ανά άτοµο παρουσιάζει αύξηση. Η Ελλάδα έχει τον

υψηλότερο αριθµό κατά κεφαλήν καταναλισκόµενων τσιγάρων

στη ∆υτική Ευρώπη. Μετά το 2000, ο αριθµός αυτός ήταν δι-

πλάσιος από ό,τι στη Γερµανία, Γαλλία και Μ. Βρετανία και πε-

νταπλάσιος από ό,τι στη Νορβηγία. Στη χώρα µας, ένα µεγάλο πο-

9

Η ΕΠΙ∆ΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚαπνίσµατΟςΚ Α Ι Η Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Π Ρ Α Γ Μ Α Τ Ι Κ Ο Τ Η Τ Α

Παρασκευή Μπούρα,

Ανδριανή Γ. Χαρπίδου

Ογκολογική

Μονάδα ΓΠΠ

Ιατρικής Σχολής Αθηνών,

Γενικό Νοσοκοµείο

«Η Σωτηρία»

Μέσος ετήσιος κατά κεφαλήν αριθµός τσιγάρων

Ποσοστά σπουδαστών ηλικίας 17-18 ετών που καπνίζουν περισσότερα από 11 τσιγάρα την ηµέρα.

σοστό καπνιστών αποκτά την καπνιστική

συνήθεια σε ηλικία άνω των 15 ετών,

οδηγώντας µας στη θλιβερή πρωτιά του

µεγαλύτερου ποσοστού καπνιστών σε

αγόρια και κορίτσια 17-18 ετών, ανάµε-

σα στις χώρες της Ευρώπης.

Το κάπνισµα παραµένει το κυριότερο

αναστρέψιµο αίτιο πρόωρης θνησιµότη-

τας παγκοσµίως. Το έτος 2000 καταγρά-

φηκαν από την Παγκόσµια Οργάνωση

Υγείας 4,8 εκατοµµύρια πρόωροι θάνα-

τοι που σχετίζονταν µε το κάπνισµα. Με

βάση τα σηµερινά δεδοµένα, οι θάνατοι

που οφείλονται στο κάπνισµα αναµένε-

ται να µειωθούν περίπου κατά 9% στις

χώρες υψηλού εισοδήµατος κατά το διά-

στηµα 2002-2030, αλλά αντίθετα να δι-

πλασιαστούν από 3,4 σε 6,8 εκατοµµύ-

ρια στις χαµηλού και µεσαίου εισοδή-

µατος χώρες κατά το ίδιο διάστηµα.

Αξιολογώντας τα ανωτέρω επιδηµιο-

λογικά στοιχεία, καταλήγει κανείς αβία-

στα στο συµπέρασµα ότι το κάπνισµα εί-

ναι µια παγκόσµια ενδηµική νόσος, µε

ιατρικές, κοινωνικές και οικονοµικές επι-

πτώσεις.

14o TEYXOS 05-06-09 10:28 Page 9

Page 10: 14o_TEYXOS

Hδιακοπή του καπνίσµατος προϋποθέ-

τει καταρχήν τη συναίνεση του καπνι-

στή. Η διατήρηση της συναίνεσης αυ-

τής για όσο το δυνατόν µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα,

ακόµη και διά βίου, καθορίζει την επιτυχία. Η διαδικασία

διακοπής απαιτεί µια µεθοδολογία που ο ιατρός να γνω-

ρίζει και ο ασθενής να ακολουθεί. Η εκτίµηση των δυνα-

τοτήτων του καπνιστή να ακολουθήσει τα βήµατα που θα

απαιτηθούν κατά την εφαρµογή του προγράµµατος δια-

κοπής αποτελεί βασικό στοιχείο της µεθοδολογίας αυτής.

Κάθε καπνιστής µπορεί να είναι υποψήφιος διακοπής,

ακόµη κι αν δεν το επιθυµεί αρχικά. Επίσης, κάθε καπνι-

στής µπορεί να διακόψει τελικά το κάπνισµα. Το µόνο

που χρειάζεται είναι η σωστή κινητοποίησή του. Η καπνι-

στική συνήθεια αποτελεί µια διαδικασία χρόνια και επα-

ναλαµβανόµενη, εποµένως οι στρατηγικές διακοπής απαι-

τούν µια εξίσου επίµονη και επαναλαµβανόµενη προ-

σπάθεια που περιλαµβάνει υποστηρικτικές και φαρµα-

κευτικές παρεµβάσεις.

Η χρήση καπνού συνδέεται µε πολλαπλές παραµέτρους

στον τοµέα της φυσιολογίας και της ψυχολογίας του κα-

πνιστή, άρα κάθε προσπάθεια διακοπής απαιτεί χρόνο.

Για τον λόγο αυτό, έχουν καθοριστεί συγκεκριµένα στά-

δια µη φαρµακευτικής προσέγγισης (υποστηρικτικής δια-

δικασίας). Τα στάδια αυτά είναι πιο γνωστά µε τη συντο-

µογραφία «τα 5 Άλφα» (the 5 A’s), από τα αρχικά των

αγγλικών λέξεων ask (ρωτώ), advise (συµβουλεύω),

assess (προσδιορίζω), assist (βοηθώ) και arrange (κα-

θορίζω).

Στάδιο 1ο: Ask (ερωτώ µε σκοπό να εντοπίσω τους καπνιστές).

Μέσα στις πολλές ερωτήσεις του ιατρικού ιστορικού,

χρειάζονται κι άλλες δύο: α) καπνίζετε; β) αν ναι, θέλετε

να κόψετε το κάπνισµα; Οι ερωτήσεις αυτές πρέπει να

γίνονται σε κάθε ασθενή και σε κάθε επίσκεψή του στον

ιατρό. Έτσι εντοπίζουµε το σύνολο των καπνιστών ασθενών

µας και γίνεται µια πρώτη και ευθεία προσέγγιση για το

αναγκαίο της διακοπής. Πέρα από τις προσωπικές συνήθειες

ή πεποιθήσεις του, ο ιατρός δεν πρέπει να ξεχνά ότι οι

περισσότεροι καπνιστές είτε θέλουν να διακόψουν το

κάπνισµα είτε έχουν ήδη κάνει κάποιες προσπάθειες

διακοπής.

10

Επιλέγοντας τον υποψήφιο γ

Στάδιο 2ο: Advise (συµβουλεύω και ενηµερώνω).

Αποσκοπεί στην ενηµέρωση για τις βλαπτικές συνέ-

πειες του καπνίσµατος αλλά και για τα οφέλη της δια-

κοπής. Πρέπει να κατευθύνουµε τον υποψήφιο προς την

πλήρη και οριστική διακοπή κι όχι ν’ αφήνουµε περι-

θώρια για µέσες λύσεις. Η απλή συµβουλευτική πα-

ρέµβαση του ιατρού σχεδόν διπλασιάζει τις πιθανό-

τητες µιας επιτυχούς προσπάθειας διακοπής, αλλά θα

πρέπει να εξατοµικεύεται λαµβάνοντας υπόψη τις ιδι-

αιτερότητες κάθε ατόµου.

Στάδιο 3ο: Assess (προσδιορίζω τα κίνητρα διακοπής).

Τα κίνητρα διακοπής διαφέρουν πολύ µεταξύ των

καπνιστών και ο προσδιορισµός τους µπορεί να κα-

θορίσει την επιτυχία. Ένας υποψήφιος µε ισχυρά κίνη-

τρα είναι πιθανότερο να πετύχει στην προσπάθειά του

αλλά και να την επαναλάβει σε περίπτωση αποτυχίας.

Πρέπει να θέσουµε τρεις ερωτήσεις:α) Επιθυµείτε να κόψετε το κάπνισµα;β) Πόσο σηµαντικό είναι για σας να πετύχετε

στην προσπάθειά σας;γ) Μπορείτε να ξεκινήσετε την προσπάθεια άµεσα

(π.χ. µέσα στις επόµενες δύο εβδοµάδες);Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες καπνιστών. Κάποιοι

επιθυµούν να κόψουν το κάπνισµα, κάποιοι όχι. Κά-

ποιοι πρόσφατα έχουν διακόψει και συνεχίζουν να µην

καπνίζουν, κάποιοι διέκοψαν αλλά υποτροπίασαν. Από

εκείνους που επιθυµούν να διακόψουν υπάρχουν άλ-

λοι που τοποθετούν το πλάνο της προσπάθειας δια-

κοπής άµεσα κι άλλοι πιο µακροπρόθεσµα. Κάθε οµά-

δα έχει τις ιδιαιτερότητές της.

Θα πρέπει να διαπιστώσουµε αν ο καπνιστής έχει

γνώση των κινδύνων που συνδέονται µε τη χρήση κα-

πνού, να εξετάσουµε αν υπάρχουν ήδη στο ατοµικό

ιστορικό του νοσήµατα που συνδέονται µε το κάπνι-

σµα και να τον ενθαρρύνουµε σε περίπτωση προη-

γούµενων αποτυχηµένων προσπαθειών. Σχεδόν όλοι

οι καπνιστές προσπαθούν πάνω από µια φορά για να

πετύχουν τελικά να διακόψουν. Οφείλουµε επίσης να

ενηµερώσουµε για τις επιπτώσεις που έχει στον ορ-

γανισµό η διακοπή του καπνίσµατος και για τα συ-

µπτώµατα από την έλλειψη νικοτίνης. Οι καπνιστές ανη-

Αντώνιος ∆. Βασσιάς,

Ιωάννης Χ. Γκιόζος,

Κων/νος Ν. Συρίγος

Ογκολογική Μονάδα ΓΠΠ

Ιατρικής Σχολής Αθηνών,

Γενικό Νοσοκοµείο

«Η Σωτηρία»

14o TEYXOS 05-06-09 10:28 Page 10

Page 11: 14o_TEYXOS

Στάδιο 5ο: Arrange (καθορίζω πρόγραµµα τακτικής παρακολούθησης).

Η διαδικασία παρακολούθησης της προόδου των προσπα-

θειών του καπνιστή έχει πολύ µεγάλη σηµασία και πρέπει να

σχεδιάζεται προσεκτικά, είτε διατηρώντας µια επαφή πρόσω-

πο µε πρόσωπο τις πρώτες εβδοµάδες είτε µέσω τηλεφωνι-

κής επικοινωνίας αργότερα.

Πρακτικά η πρώτη επανεκτίµηση πρέπει να γίνεται κοντά στην

προκαθορισµένη ηµεροµηνία διακοπής, ενώ τον πρώτο µήνα

καλό είναι να γίνεται επανεκτίµηση κάθε εβδοµάδα. Σε περί-

πτωση φαρµακευτικής θεραπείας επίσης είναι σκόπιµη η τακτική

παρακολούθηση για το ενδεχόµενο των παρενεργειών. Ένα

επαρκές πρόγραµµα παρακολούθησης προλαµβάνει και µει-

ώνει τις υποτροπές και πρέπει να ακολουθείται µετά την πρώ-

τη µηνιαία επίσκεψη, στους 3, 6 και 12 µήνες από την ηµερο-

µηνία διακοπής. Συζητάµε αναλυτικά µε τον καπνιστή και τους

οικείους του, τόσο για την πρόοδό του, επαινώντας µάλιστα την

επιτυχή προσπάθεια, όσο και για τα προβλήµατα λόγω της έλ-

λειψης νικοτίνης ή λόγω των χορηγούµενων φαρµάκων.

ΣυµπεράσµαταΓια να βοηθήσουµε επαρκώς τον καπνιστή που επιθυµεί να διακόψει, πρέ-

πει να λάβουµε υπόψη τα χαρακτηριστικά του ιδίου αλλά και τις ιδιαιτερότη-τες του οικογενειακού και εργασιακού του περιβάλλοντος. Οι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα µιας επιτυχούς προσπάθειας δια-κοπής είναι το υψηλό µορφωτικό και οικονοµικό επίπεδο, ο έγγαµος βίος, ηηλικία (µε πιο επιτυχή την οµάδα των µεγαλύτερων ασθενών), η απουσία κα-πνίσµατος στην εργασία και στο σπίτι, το φύλο (µε µια µικρή υπεροχή των αν-δρών έναντι των γυναικών σε κάποιες µελέτες) και ο αριθµός των τσιγάρωνανά ηµέρα (µε πιο επιτυχή οµάδα όσους κάπνιζαν λιγότερο).Για τους λόγους αυτούς είναι επιτακτική η εντατικότερη προσπάθεια σε όσεςαπό τις παραπάνω οµάδες παρουσιάζουν υστέρηση ως προς το τελικό απο-τέλεσµα και άρα η ολιστική προσέγγιση κάθε καπνιστή. Αρκετές φορέςστο παραπάνω κείµενο αναφέραµε τη λέξη ασθενής, ακριβώς για ναγίνει κατανοητό πλέον ότι το κάπνισµα δεν είναι απλώς µια συνή-θεια, ούτε καν µια επιλογή ή στάση ζωής, αλλά παρουσιάζει πέρααπό τον εθισµό τα χαρακτηριστικά µιας νόσου, και µάλιστα µιας νό-σου χρόνιας και υποτροπιάζουσας. Όσο νωρίτερα το κατανοήσει σε βάθος αυτό ο ιατρός τόσο περισ-σότεροι καπνιστές θα έχουν την πιθανότητα να κινητοποιηθούν και τε-λικά να θεραπευθούν. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι για να έχει επι-τυχή έκβαση µια τόσο δύσκολη προσπάθεια χρειάζεται οργάνωση και ύπαρ-ξη προγραµµατισµού από τους υπεύθυνους υπηρεσιών Υγείας σε όλα τα κλι-µάκια. Η διακοπή του καπνίσµατος δεν είναι προληπτική ιατρική. Είναι ιατρι-κή πράξη µέγιστης σηµασίας.

11

συχούν συχνότερα για την αλλαγή στην ψυχική τους διάθεση και

για την αλλαγή στο σωµατικό τους βάρος [Πίνακας 1]. Χρήσιµο

είναι να συνδέσουµε τη διακοπή του καπνίσµατος µε τα οφέλη για

τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειας (π.χ. τα παιδιά) αλλά και για τον

ίδιο τον ασθενή (π.χ. τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, της γεύ-

σης, της όσφρησης).

Πίνακας 1. Συµπτώµατα έλλειψης νικοτίνης

ΣύµπτωµαΚαταθλιπτικό συναίσθηµα

∆ιαταραχές ύπνου

Ευερεθιστότητα

∆υσκολία συγκέντρωσης

Ανησυχία- αδυναµία ανάπαυσης

Αύξηση όρεξης και σωµατικού βάρους

Μείωση καρδιακής συχνότητας

∆υσκοιλιότητα

Ναυτία

Στάδιο 4ο: Assist (βοηθώ στη διακοπή).

Για τον καπνιστή που έχει συµφωνήσει να ξεκινήσει µια προ-

σπάθεια διακοπής, ακολουθούµε τα παρακάτω βήµατα :

Ορίζουµε συγκεκριµένη ηµεροµηνία διακοπής.

Επισηµαίνουµε την αναγκαιότητα της απόλυτης αποχής (ούτε

µια ρουφηξιά µετά την ηµεροµηνία διακοπής).

Γίνεται αναφορά στα συµπτώµατα έλλειψης νικοτίνης και στο

πώς µπορούν να αντιµετωπιστούν.

Επισηµαίνουµε την κρίσιµη περίοδο υποτροπής (οι πρώτες εβδο-

µάδες από την έναρξη της προσπάθειας).

∆ίνουµε πρακτικές οδηγίες για ενίσχυση των προσωπικών κι-

νήτρων και αποφυγή αντικινήτρων που είναι συχνά γνωστά

στον ασθενή από προηγούµενες προσπάθειες. - Συνιστάται ο πε-

ριορισµός της χρήσης αλκοόλ, η κατανάλωση του οποίου συν-

δέεται θετικά µε την κατανάλωση καπνού.

Ζητάµε την ενεργό συµµετοχή του οικογενειακού και φιλικού

περιβάλλοντος. Η παρουσία άλλων καπνιστών στο σπίτι ή στο

άµεσο φιλικό περιβάλλον παίζει αρνητικό ρόλο σε κάθε προ-

σπάθεια.

∆ίνουµε αναλυτικές πληροφορίες για τις φαρµακευτικές θεραπεί-

ες (υποκατάστατα νικοτίνης, βουπροπιόνη, βαρενικλίνη κ.λπ.), τον

βαθµό αποτελεσµατικότητας, τις παρενέργειες αλλά και τη θετική

δράση τους στη µείωση των συµπτωµάτων έλλειψης νικοτίνης.

για διακοπή ΚαπνίσµατΟς

14o TEYXOS 05-06-09 10:28 Page 11

Page 12: 14o_TEYXOS

Ως παθητικό κάπνισµα ορίζεται η

αναπνοή του καπνού που πα-

ράγεται από το τσιγάρο των άλ-

λων. Ο καπνός αυτός, που προέρχεται

από την εισπνοή και εκπνοή του κα-

πνιστή αλλά και από το καιγόµενο

άκρο του τσιγάρου, είναι ιδιαίτερα το-

ξικός αφού µεταξύ των 4.000 χηµι-

κών ουσιών που περιέχει περιλαµ-

βάνονται τουλάχιστον 100 δηλητή-

ρια και 50 καρκινογόνα.

Οι πολυάριθµες µελέτες των τελευταί-

ων 30 ετών έχουν αποδείξει ότι το πα-

θητικό κάπνισµα ευθύνεται για σει-

ρά νοσηµάτων (κυρίως των πνευ-

µόνων, της καρδιάς και των αγ-

γείων) σε ενήλικες και παιδιά κα-

θώς και για µεγάλο αριθµό θα-

νάτων (περίπου 80.000/έτος για

τα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής

Ένωσης). Τις αρνητικές επιδράσεις υφί-

στανται βασικά οι εργαζόµενοι σε χώρους µε ση-

µαντική έκθεση σε καπνό (καφετέριες, µπαρ, εστια-

τόρια) και τα άτοµα που συµβιώνουν µε καπνιστές.

Αναλυτικότερα, οι µη-καπνιστές που εκτίθενται

σε καπνό στον χώρο εργασίας ή στο σπίτι έχουν

1,2-1,4 φορές µεγαλύτερο κίνδυνο εµφάνισης

καρκίνου του πνεύµονα συγκριτικά µε εκεί-

νους που δεν εκτίθενται. Ο επιπλέον κίνδυνος

φαίνεται να είναι µικρός αλλά το παθητικό

κάπνισµα αφορά το 40% του ενήλικου πλη-

θυσµού, γεγονός που το καθιστά σηµαντικό

περιβαλλοντικό καρκινογόνο.

Το παθητικό κάπνισµα επιδρά βλαπτικά στα µι-

κρά και µεγάλα αγγεία αυξάνοντας κατά 25-60%

τον κίνδυνο εµφάνισης στεφανιαίας νόσου σε µη-κα-

πνιστές και κατά 60-100% τον κίνδυνο αγγειακού εγκε-

φαλικού επεισοδίου, µε περισσότερο επιρρεπείς τους

άνδρες. Σχετικά µε τα αποφρακτικά πνευµονικά νοσή-

µατα, η παθητική έκθεση στον καπνό αυξάνει τον κίνδυ-

νο εµφάνισης βρογχικού άσθµατος κατά 50% περίπου.

Οι ήδη πάσχοντες από άσθµα, και ιδίως οι γυναίκες, που

δεν καπνίζουν αλλά εκτίθενται σε καπνό στην εργασία ή στο

σπίτι, παρουσιάζουν αυξηµένο αριθµό παροξυσµών της νόσου,

αυξηµένη χρήση φαρµάκων, µειωµένη αναπνευστική λειτουργία

και χειρότερη ποιότητα ζωής σε σχέση µε εκείνους που δεν έχουν

έκθεση. Επιπρόσθετα, το παθητικό κάπνισµα αυξάνει κατά 1,5

έως 2,5 φορές τον κίνδυνο εµφάνισης χρόνιας αποφρακτικής

πνευµονοπάθειας σε µη-καπνιστές, ενώ στους ήδη πάσχοντες που

έχουν σταµατήσει το κάπνισµα, η έκθεση σε περιβάλλον καπνού

σχετίζεται µε επιδείνωση των συµπτωµάτων, της αναπνευστικής

λειτουργίας και της ποιότητας ζωής. Η σχέση του παθητικού κα-

πνίσµατος µε τα ανωτέρω νοσήµατα είναι δοσοεξαρτώµενη που ση-

µαίνει ότι όσο βαρύτερη και µεγαλύτερης διάρκειας στο 24ωρο είναι

η έκθεση τόσο µεγαλύτερος ο κίνδυνος εµφάνισης του νοσήµατος.

Η παθητική έκθεση στον καπνό κατά την ενδοµήτριο ζωή αλλά και

µετά τη γέννηση έχει βλαπτικές επιδράσεις στην υγεία των παιδιών. Το

κάπνισµα της µητέρας κατά την εγκυµοσύνη, ενεργητικό ή παθητικό,

σχετίζεται µε έκτοπο κύηση, αποβολή, πρόωρο τοκετό, µικρό βάρος

γέννησης, υποπλασία των πνευµόνων, ανώµαλη ανάπτυξη εγκεφά-

λου και αιφνίδιο θάνατο νεογνού. Παιδιά προσχολικής ηλικίας που

εκτίθενται στον καπνό του τσιγάρου των γονέων τους, εµφανίζουν κα-

τά 70-90% αυξηµένο κίνδυνο εµφάνισης βρογχικού άσθµατος, χρό-

νιας βρογχίτιδας και οξέων λοιµώξεων αναπνευστικού συστήµατος

(ιγµορίτιδα, φαρυγγίτιδα, µέση ωτίτιδα, βρογχίτιδα, πνευµονία, φυ-

µατίωση), ενώ εκείνα που πάσχουν από βρογχικό άσθµα παρου-

σιάζουν σοβαρότερης µορφής νόσο. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας έχουν

επίσης αυξηµένο κίνδυνο λοιµώξεων του αναπνευστικού συστήµα-

τος όταν ζουν σε περιβάλλον καπνού.

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι το παθητικό κάπνισµα είναι

ένας σηµαντικός περιβαλλοντικός παράγοντας κινδύνου νόσησης και

θανάτου σε ενήλικες και παιδιά. Είναι όµως και ένας παράγοντας που

µε τα κατάλληλα µέτρα και την ενηµέρωση του κοινού µπορεί και

πρέπει να περιορισθεί.

12

Ευαγγελία Α. Χονδρού,

Μακρίνα Μ. Μιχαηλίδου,

Κωνσταντίνος Ν. Συρίγος

Ογκολογική Μονάδα ΓΠΠ

Ιατρικής Σχολής Αθηνών,

Γενικό Νοσοκοµείο

«Η Σωτηρία»

ΠαθητικόΚάπνισµα:Ένας ύπουλος εχθρός

14o TEYXOS 05-06-09 10:29 Page 12

Page 13: 14o_TEYXOS

ΕΥΓΕΝΙ∆ΕΙΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ (ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ)

ΚΑΤ

ΝΙΜΤΣ (ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ)

ΑΜΑΛΙΑ ΦΛΕΜΙΝΓΚ

∆ΗΜΟΤΙΚΑ ΙΑΤΡΕΙΑ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ

ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ "ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ"

IASO GENERAL (ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ)

ΠΕΠΑΓΝ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠ. ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ

Γ.Ν. ΒΕΡΟΙΑΣ (ΚΑΡ∆ΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ)

Γ.Ν. ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ (ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ)

ΚΕΝΤΡΟ ΥΓΕΙΑΣ ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ

ΚΕΝΤΡΟ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΡΥΜΩΝΙΚΟΥ

ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ "ΥΓΕΙΑ"

ΕΙ∆ΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΘΩΡΑΚΟΣ (ΠΑΤΡΑ)

210-7293407

210-6280702

210-7288110

210-8038126210-8038112

210-9532712

210-4809000

210-6502653

2810-368189 2810-368193

23313-51100

23133-07835

24450-49100

23210-94500

210-6867432

2613-600320

Καθηµερινά από Τρίτη έως Παρασκευή 9:00 - 14:00 καθώς και ∆ευτέρα & Τετάρτη 14:00 - 18:00∆ευτέρα - Πέµπτη - Παρασκευή 10:00 - 13:00

∆ευτέρα - Τετάρτη - Παρασκευή 10:00 - 13:00

Τρίτη 11:00 - 13:00

Παρασκευή 11:00 - 13:30

Τετάρτη και Παρασκευή

Καθηµερινά 9:30 - 14:00

∆ευτέρα 9:00 -13:00

Τρίτη 11:00 - 13:00

Τρίτη 10:00 - 13:00

Καθηµερινά πρωινή ώρα µε νούµερο προτεραιότητας

Καθηµερινά

Πέµπτη 11:00 - 13:00

13

Για να πάρετε πληροφορίες και να κλείσετε ραντεβού στο πλησιέστερο για σαςΚέντρο ∆ιακοπής Καπνίσµατος µπορείτε να καλείτε τον τετραψήφιο αριθµό 1535Η τηλεφωνική Γραµµή ∆ιακοπής Καπνίσµατος της Ελληνικής ΠνευµονολογικήςΕταιρίας είναι 800 80 180 80Ενδεικτικά σάς δίνουµε στοιχεία µερικών κέντρων διακοπής καπνίσµατος τουδηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΚΕΝΤΡΑ ∆ΙΑΚΟΠΗΣ

ΚαπνίσµατOς

14o TEYXOS 05-06-09 10:29 Page 13

Page 14: 14o_TEYXOS

Έρευνες των τελευταίων ετών

έχουν δείξει σηµαντική επί-

δραση του καπνίσµατος στη

διατροφική πρόσληψη, τις διατροφικές συ-

νήθειες και το σωµατικό βάρος των καπνι-

στών. Oι καπνιστές έχουν χαµηλότερο σωµατικό

βάρος και ∆είκτη Μάζας Σώµατος από τους µη κα-

πνιστές. Επιπλέον, το κάπνισµα εµπλέκεται σε αλ-

λαγές του µεταβολισµού. Πιο συγκεκριµένα, προ-

καλεί αύξηση του µεταβολικού ρυθµού ηρεµίας, της

θερµογένεσης, της λιπόλυσης, του ρυθµού οξείδω-

σης λιπών και υδατανθράκων, καθώς και διαταρα-

χή της ανοχής στη γλυκόζη και της ευαισθησίας στην

ινσουλίνη. Τέλος, οι καπνιστές φαίνεται ότι έχουν ιδι-

αίτερες διατροφικές συνήθειες σε σχέση µε τους µη

καπνιστές. Οι καπνιστές τείνουν να προσλαµβάνουν

περισσότερες θερµίδες, λίπος, αλκοόλ, καφεΐνη, χο-

ληστερόλη, απλά σάκχαρα και λιγότερους σύνθε-

τους υδατάνθρακες όπως ψωµί ολικής άλεσης και δη-

µητριακά. Αναφορικά µε τις διατροφικές επιλογές, οι

καπνιστές καταναλώνουν λιγότερα φρούτα, λαχα-

νικά και είναι λιγότερο πιθανό να παίρνουν πρωινό.

Συνεπώς, σύµφωνα µε τις παρούσες διατροφικές συ-

στάσεις, οι καπνιστές ακο-

λουθούν λιγότερο

υγιεινή διατροφή σε

σχέση µε τους µη κα-

πνιστές.

∆ιατρOφή &

14Επιπλέον, µεγάλη προσοχή απαιτείται στην περίπτωση

της διακοπής του καπνίσµατος. Η διακοπή του καπνί-

σµατος συνοδεύεται από αύξηση βάρους, η οποία είναι

µεγαλύτερη από την αναµενόµενη και µπορεί να φτάσει

ακόµα και τα 10 κιλά. Αν και οι µοριακοί µηχανισµοί

που ευοδώνουν την αύξηση βάρους µετά τη διακοπή

του καπνίσµατος δεν είναι πλήρως κατανοητοί, φαίνεται

πως η αύξηση αυτή ελέγχεται βασικά από γενετικούς πα-

ράγοντες αλλά και από µεταβολικές αλλαγές που φυ-

σιολογικά συµβαίνουν µετά τη διακοπή του καπνίσµατος,

όπως η µείωση του µεταβολικού ρυθµού ηρεµίας και η

αύξηση της δραστικότητας της λιποπρωτεϊνικής λιπάσης.

Επίσης, παρατηρείται αυξηµένη ενεργειακή πρόσληψη

και µειωµένη φυσική δραστηριότητα. Αυτή η µεταβολή

του βάρους είναι ένας από τους σηµαντικότερους λό-

γους για µη προσπάθεια ή για αποτυχία προσπάθειας

διακοπής του καπνίσµατος. ∆εδοµένου ότι τα πλεονε-

κτήµατα από τη διακοπή του καπνίσµατος είναι αδιαµ-

φισβήτητα σηµαντικότερα από τα µειονεκτήµατα της αύ-

ξησης βάρους, υποδεικνύεται η ανάγκη κατάλληλης δια-

τροφικής και συµβουλευτικής παρέµβασης στους κα-

πνιστές που αποφασίζουν να διακόψουν το κάπνισµα.

Τα άτοµα πρέπει να ενηµερώνονται για τις πιθα-

νές αλλαγές στο βάρος τους και να ακολου-

θούν πρόγραµµα ελέγχου του βάρους που θα

συνοδεύεται από διατροφική επιµόρφω-

ση. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο κα-

λύτερος έλεγχος του βάρους

οδηγεί σε µεγα-

∆ιακοπή τ

14o TEYXOS 05-06-09 10:29 Page 14

Page 15: 14o_TEYXOS

Επιλεγµένη Βιβλιογραφία

1. Molarius A, et al. Smoking and relative body

weight: An international perspective from the

WHO MONICA Project. J Epidemiol Community

Health 1997;51:252-260.

2. Perkins KA. Metabolic effects of cigarette smoking.

J Appl Physiol 1992;72: 401-409.

3. Filozof C, et al. Smoking cessation and weight gain.

Obes Rev 2004;5:95-103.

4. Dallongeville J, et al. Cigarette smoking is associated with

unhealthy patterns of nutrient intake: a meta-analysis. J Nutr

1998;128:1450-1457.

5. Wilson DB, et al. Differences in food intake and exercise by

smoking status in adolescents. Prev Med 2005;40:872-879.

6. de Castro JM, Taylor T. Smoking status relationships with the food

and fluids intakes of free-living humans. Nutrition

2008;24:109-119.

7. Eisenberg D, Quinn BC. Estimating

the effect of smoking cessation on

weight gain: an instrumental

variable approach. Health Serv Res

2006;41:2255-2266.

15

ή του ΚαπνίσµατOςλύτερη επιτυχία των προ-

γραµµάτων διακοπής καπνί-

σµατος. Έτσι, η κατάλληλη

διατροφική αγωγή είναι απα-

ραίτητη τόσο για την απο-

φυγή της αύξησης βάρους

και συνεπώς των επιπλοκών

που συνδέονται µε αυτή,

όσο και για την καλύτερη

συµµόρφωση στη διακο-

πή του καπνίσµατος. Επι-

πλέον, η διατροφική αγω-

γή είναι απαραίτητη για το

σύνολο του πληθυσµού,

καθώς είναι γνωστό ότι

οι σωστές διατροφικές

επιλογές συµβάλλουν

στην πρόληψη και αντι-

µετώπιση πολλών πα-

θήσεων και στη βελ-

τίωση της κατάστασης

υγείας συνολικά. Το

πρότυπο της Μεσογει-

ακής ∆ιατροφής απο-

τελεί ένα εξαιρετικό

διατροφι

κό πλάνο το οποίο

έχει συσχετιστεί µε

απώλεια βάρους και

προστασία από χρό-

νιες παθήσεις, ενώ

αποτελεί έναν οι-

κείο τρόπο διατρο-

φής για τον ελλη-

νικό πληθυσµό.

14o TEYXOS 05-06-09 10:29 Page 15

Page 16: 14o_TEYXOS

να τις πλη-

ροφορηθείτε από

τη Γραµµατεία της σχολής.

Για να ενταχθεί στη σχολή που τον ενδιαφέ-

ρει, πρέπει να υποβάλει σχετική αίτηση στη

Γραµµατεία της σχολής που να συνοδεύεται

από τα δικαιολογητικά τα οποία υποβάλλουν

οι νεοεισαγόµενοι φοιτητές καθώς και το πι-

στοποιητικό Πρωτοβάθµιας Υγειονοµικής Επι-

τροπής που να πιστοποιεί την πάθησή του.

Για οτιδήποτε άλλο χρειαστείτε (υποστήριξη)

είµαστε στη διάθεσή σας, τηλέφωνο επικοι-

νωνίας 210-4181641.

Αγαπητέ κύριε,

Είναι πολύ θετικό ότι ο

γιος σας έχει δε-

χθεί καλά την

ασθένεια του, όπως

λέτε, και διαχειρί-

ζεται τα δύσκο-

λα, συνήθως,

συναισθήµατα

που αυτή επι-

φέρει. Είµαι

στην ευχάριστη

θέση να σας

ενηµερώσω ότι

υπάρχει ειδικός νό-

µος για την εισαγω-

γή υποψηφίων µε συ-

γκεκριµένες παθήσεις στην

Τριτοβάθµια Εκπαίδευση

Φ151/17104/Β6/17-2-2006 ( ΦΕΚ

259-Β/2006).

Έτσι τα όνειρα που έχει κάνει για την εισα-

γωγή του σε κάποιο Πανεπιστηµιακό Ίδρυ-

µα ούτε αναβάλλονται ούτε αναστέλλονται.

Σύµφωνα µε αυτό τον νόµο, ο γιος σας µπο-

ρεί να γραφτεί στη σχολή ή στο τµήµα της επι-

λογής του σε ποσοστό 3% επί του συνολι-

κού αριθµού εισακτέων εκτός από κάποιες

σχολές που λόγω της φύσης τους δεν µπορεί

να παρακολουθήσει. Υπάρχει σχετική από-

φαση για το ποιες είναι αυτές, και µπορείτε

Ο γιος µου είναι στη Β’ Λυκείου και διαγνώστηκε µε

non-Hodgkin. Σε λίγες µέρες ξεκινάει τις χηµειοθεραπείες του

που θα διαρκέσουν αρκετό διάστηµα. Παρόλο πουφαίνεται να έχει δεχθεί καλά

την ασθένειά του, έχει αγχωθεί πολύ µε το σχολείο του για το αν θα περάσει

στη σχολή που θέλει ή λόγω των απουσιών και των κενών, που πιθανόν ναπροκύψουν, θα µείνει πίσω και δεν θα τα κα-

ταφέρει.

16

Τζανέτου Κων/να

Κοινωνική λειτουργός –

ΟΕΚΚ «ΑγκαλιάΖΩ»

ΜΑΣ ΡΩΤΑΤΕ……

14o TEYXOS 05-06-09 10:29 Page 16

Page 17: 14o_TEYXOS

Κουλιάκη Κατερίνα,

Κοινωνική Λειτουργός

ΟΕΕΚ-ΑγκαλιάΖΩ

….ΣΑΣ ΑΠΑΝΤΟΥΜΕ

17

Αγαπητή κυρία,

Ηκακοποίηση σε οποιαδήποτε µορφή της, σω-

µατική, λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική, εί-

ναι µια κατάσταση που δεν αξίζει σε

κανέναν άνθρωπο, άντρα ή γυναίκα, ενή-

λικο ή ανήλικο, υγιή ή ασθενή. Οι νόµοι,

εποµένως, που ισχύουν για την κα-

κοποίηση προστατεύουν όλους τους

ανθρώπους το ίδιο.

Αυτό που θα µπορούσατε να κά-

νετε στην παρούσα φάση είναι

να απευθυνθείτε σε εξειδικευ-

µένο κέντρο για την κακοποίη-

ση για να λάβετε την αντίστοιχη

υποστήριξη.

Στην Αθήνα µπορείτε να απευ-

θυνθείτε στο Συµβουλευτικό κέ-

ντρο για την βία στην οικογένεια,

Νίκης 11, Σύνταγµα, 2103317305-6,

καθηµερινά 9-12 π.µ. από όπου θα λά-

βετε τόσο Νοµικές συµβουλές για την προ-

στασία και την αποζηµίωσή σας όσο και ψυ-

χολογική υποστήριξη και συµβουλευτική.

Θα πρέπει παράλληλα να γνωρίζετε ότι ο Όµιλος Εθε-

λοντών Κατά του Καρκίνου-- ΑγκαλιάΖΩ θα βρίσκεται δίπλα σας

για να σας στηρίξει ψυχοκοινωνικά σε όλη την πορεία της νόσου αλ-

λά και να σας ενηµερώσει για οποιαδήποτε παροχή ή δικαίωµα µέσω

του προγράµµατος συνηγορίας και διεκδίκησης δικαιωµάτων ασθε-

νών µε καρκίνο.

Είµαι 54 ετών, πάσχω από καρκίνο µαστού και υποβάλλοµαι

εντατικά σε χηµειοθεραπείες. Για αρκετούς µήνες είµαι σε διάσταση

µε τον σύζυγό µου ο οποίος µε κακοποιούσε ψυχολογικάκαι τώρα, παρόλο που γνωρίζει την κατάσταση

της υγείας µου, συνεχίζει την κακοποίηση κόβοντάς µου εδώ και µια εβδοµάδα ρεύµα και νερό στο σπίτι όπου

διαµένω και το οποίο είναι στο όνοµά του. Γνωρίζετε µήπως αν υπάρχει κάποιος νόµος

που να µε προστατεύει ως καρκινοπαθή από αυτή την κακοποίηση;

14o TEYXOS 05-06-09 10:30 Page 17

Page 18: 14o_TEYXOS

185 Μαΐου 2009, ∆ιάλεξη της Προέ-

δρου, Ιωσηφίνας Σκούρτα, στο 35ο

Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο στην

Αθήνα, µε θέµα «Αξιοποίηση της προ-

σωπικής εµπειρίας και της ευαισθησίας

των πολιτών στον οργανωµένο εθε-

λοντισµό, στον αντικαρκινικό χώρο».

6-8 Μαΐου 2009, Συµµετοχή των Κοι-

νωνικών Λειτουργών του ΟΕΚΚ-ΑΓΚΑ-

ΛΙΑΖΩ, Τζανέτου Κωνσταντίνας & Τσιτ-

λακίδου Μαρίας, στο

17ο International Conference On

Health Promoting Hospital and Health

Services.

8-10 Μαΐου 2009, Συµµετοχή στο Φεστιβάλ

Νεολαίας Κερατσινίου, µε διακίνηση έντυπου

ενηµερωτικού υλικού.

12 & 25 Μαΐου 2009, Πρόγραµµα Εκπαίδευ-

σης στην Αυτοεξέταση του Μαστού, στον ∆ήµο Κο-

ρυδαλλού.

∆ράσεις του Οµίλου

16 Μαΐου 2009, Συµ-

µετοχή της Κοινωνικής

Λειτουργού του Οµί-

λου, Κατερίνας Κου-

λιάκη και παρου-

σίαση των δράσε-

ων του Οµίλου, στο

2ο Συνέδριο της

WACC – Woman

Against Cervical

Cancer στο Παρίσι.

18 Μαΐου 2009 Ενη-

µέρωση των Εθελοντών

του Οµίλου, στη ∆ηµοτι-

κή Πινακοθήκη Πειραιά,

για το Πρόγραµµα Συ-

νηγορίας και ∆ιεκδίκησης

∆ικαιωµάτων Ασθενών

µε Καρκίνο.

23 & 24 Μαΐου

2009, Πρόγραµ-

µα Εκπαίδευσης

στην Αυτοεξέτα-

ση του Μαστού,

στην Κορώνη

και Αρφαρά

Μεσσηνίας.

29-31 Μαΐου 2009, Εξόρµηση στην Πάτµο

10-11 Ιουνίου 2009, Συµµετοχή της Κοινωνικής Λειτουργού του Οµίλου,

Τσιτλακίδου Μαρίας, σε πανευρωπαϊκή συνάντηση για την υποστήριξη των

ηγετών των Ευρωπαϊκών Οµάδων Ασθενών µε Καρκίνο Μαστού, στη Ζυ-

ρίχη, µε οργανωτή το Patienten Forum από την Ελβετία.

23 & 24 Μαΐου 2009. Πρόγραµµα Εκπαίδευσης στην Αυτοεξέταση του Μαστού στην Κορώνη και Αρφαρά Μεσσηνίας

18 Μαΐου 2009 Ενηµέρωση εθελοντών του ΑγκαλιάΖΩ

14o TEYXOS 05-06-09 10:30 Page 18

Page 19: 14o_TEYXOS

10 Μαΐου 2009 ∆ιακίνηση ενηµερωτικών φυλλαδίων για τον καρκίνο

του τραχήλου της µήτρας και τη ∆ιεκδίκηση ∆ικαιωµά-

των Ασθενών µε Καρκίνο, µε αφορµή την παγκόσµια

ηµέρα της γιορτής της Μητέρας, σε συνεργασία µε το

4ο ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα του ∆ήµου Ηρακλείου.

11 Μαΐου 2009 Πραγµατοποίηση Προγράµµατος Εκπαίδευσης στην

Αυτοεξέταση Μαστού, στην κοινότητα Κορφών, σε

συνεργασία µε την κοινότητα Κορφών και τον ∆ήµο

Κρουσώνα.

13 Μαΐου 2009 Ολοµέλεια Εθελοντών και καθορισµός αρµοδιοτήτων, στα γραφεία του Οµίλου, στο

Ηράκλειο.

25 Μαΐου 2009 Πραγµατοποίηση Προγράµµατος Εκπαίδευσης στην Αυτοεξέταση Μαστού, για τις

εργαζόµενες του 4ου ∆ηµοτικού ∆ιαµερίσµατος, του ∆ήµου Ηρακλείου.

ΜΑΪΟΣ 2009

ΜΑΪΟΣ 2009

ΙΟΥΝΙΟΣ 2009

4-6 Μαΐου 2009 Συµµετοχή µε ενηµερωτικό περίπτερο στην πλα-

τεία Γεωργίου Α, στο πλαίσιο της 13ης Εβδοµά-

δας Προαγωγής Υγείας, που διοργάνωσε ο ∆η-

µοτικός Οργανισµός Υγείας – Πρόνοιας ∆. Πα-

τρέων και η Αντιδηµαρχία Κοινωνικής Πολιτικής.

5 Μαΐου 2009 Συµµετοχή στην Αλυσίδα Κοινωνικής Αλληλεγ-

γύης, µε πορεία από το Πανεπιστήµιο προς την

Πλατεία Γεωργίου, που διοργάνωσε το Εθε-

λοντικό ∆ίκτυο Συµβουλευτικής Επικοινωνίας

Φοιτητών Μελών ∆ΕΠ «διαπασών».

10 Μαΐου 2009 Ενηµερωτική Εκδήλωση, σε συνεργασία µε τον ∆ήµο Αντιρρίου, για τον

καρκίνο του Παχέος Εντέρου, µε θέµα «Εικόνες Ζωής, Στάση Πρόληψης», στο Πνευµατικό Κέντρο

του ∆ήµου Αντιρρίου.

11 Μαΐου 2009 Έναρξη Σεµιναρίου Εκπαίδευσης Νέων Εθελοντών.

17 Μαΐου 2009 Ενηµερωτική Εκδήλωση, σε συνεργασία µε τον ∆ήµο Λασιώνος, για τον καρκίνο του Παχέος

Εντέρου, µε θέµα «Εικόνες Ζωής, Στάση Πρόληψης», στην Αίθουσα Συνεδριάσεων του ∆ηµαρχεί-

ου ∆ήµου Λασιώνος (Πανόπουλο).

18 Ιουνίου 2009 Ενηµερωτική Εκδήλωση για τον Καρκίνο του ∆έρµατος (Μελάνωµα) στο προσωπικό της ∆ΕΗ.

24 Ιουνίου 2009 Ψυχαγωγική Απογευµατινή Εκδήλωση για τα µέλη και τους φίλους του Παραρτήµατος.

19

ΑΧΑΪΑΣ

ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

∆ράσεις Παραρτηµάτων

14o TEYXOS 05-06-09 10:30 Page 19

Page 20: 14o_TEYXOS

Η ελπίδακαι η πίστη στη ζωή

δεν αγοράζονται ούτε πωλούνται.

Χαρίζονται!

Όταν εκπαιδεύτηκα ως εθελόντρια στον

Όµιλο πριν από πολλά χρόνια, δεν φα-

νταζόµουνα ότι θα βρισκόµουν σ’ ένα

«πανεπιστήµιο της ζωής». Πραγµατικά, η επαφή

µου µε τους ασθενείς και τους συνοδούς στην κλι-

νική ηµέρας, όπου υπηρετώ, µου προσφέρει τόσο

σηµαντικές εµπειρίες ώστε αποτελεί µάθηµα ζωής

για µένα. Εκεί ζω καταστάσεις που δεν θα µπο-

ρούσα να τις ζήσω πουθενά αλλού. Καταστάσεις

που µου έχουν αφήσει µια τρυφερή ανάµνηση και

στιγµές έντονης συγκίνησης.

Ως εθελόντρια, µε πλησιάζουν και πλησιάζω αν-

θρώπους που έχουν πολύ σοβαρά προβλήµατα

υγείας, και όχι µόνο. Αυτό που εγώ, όπως και κά-

θε άλλη εθελόντρια, µπορώ να προσφέρω είναι

σεβασµός, ζεστασιά και κατανόηση. Πράγµατα που

µοιάζουν απλά, αλλά φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα

σηµαντικά για τους ασθενείς και τους συνοδούς τους.

Αν και κάθε ένας είναι και µια ξεχωριστή περίπτω-

ση, όλοι έχουν ανάγκη τη ζεστασιά και την παρου-

σία κάποιου που µπορεί να τους ακούσει µε αληθι-

νό ενδιαφέρον. Αυτό και µόνο είναι αρκετό για να

τους ενθαρρύνει και τους βοηθά ν’ αντιµετωπίσουν

το πρόβληµά τους. Αυτό προσπαθώ να δίνω απλό-

χερα, µέσα στα όρια του ρόλου µου, και το εισπράτ-

τουν µε πολλή αγάπη όλοι, ανεξαρτήτως κοινωνικού

και µορφωτικού επιπέδου. Γιατί όλοι οι άνθρωποι εί-

µαστε ίσοι στα µάτια του Θεού. Το µόνο που ζητάµε

είναι αγάπη και κατανόηση.

Είµαι ευγνώµων που έχω την ευκαιρία να το ζω µέσα

από τον εθελοντισµό, γιατί σε τελική ανάλυση είναι πε-

ρισσότερα αυτά που εισπράττω από αυτά που δίνω.

20

η στήλη τoυ εθελοντή

Κωστάντζα Χελιώτη

Εθελόντρια, Υπεύθυνη Προγράµµατος Κλινικής Ηµέρας

14o TEYXOS 05-06-09 10:30 Page 20

Page 21: 14o_TEYXOS

Στις 18 Απριλίου εορτάσθηκε η Ευρωπαϊκή Ηµέρα ∆ικαιωµάτων

των Ασθενών από 32 οργανώσεις ασθενών και πολιτών σε 21 χώ-

ρες της Ε.Ε. η οποία διοργανώθηκε από το δίκτυο Ενεργών Πολιτών

ACN της Ιταλίας. Ο ΄Οµιλος, συµµετέχοντας στον εορτασµό, παρουσίασε πα-

νελλαδικά το Πρόγραµµα Συνηγορίας & ∆ιεκδίκησης ∆ικαιωµάτων των Ασθενών,

µε διανοµή του ειδικού εντύπου που δηµιούργησε, µέσω της Κυριακάτικης Ελευ-

θεροτυπίας της 18ης Απριλίου ’09 και είχε πολύ καλή απήχηση, αν κρίνουµε από

τον αριθµό τηλεφωνηµάτων και e-mails που δέχθηκε η Κοινωνική Υπηρεσία του

Οµίλου.

Η Ιδρυτική Επιτροπή του Προγράµµατος σχεδίασε επίσης µια σειρά παράλληλων

δράσεων για τον εορτασµό της 18ης Απριλίου:

Έναρξη της ιστοσελίδας του Προγράµµατος www.patientsrights.gr που θα πε-

ριέχει πληροφορίες, ειδήσεις και νέα για τα δικαιώµατα των ασθενών.

∆ηµοσίευση στην ιστοσελίδα του Οµίλου www.agaliazo.gr και στο περιοδικό

µας, άρθρων για την Ευρωπαϊκή Ηµέρα ∆ικαιωµάτων των Ασθενών.

Άρθρα στον ηµερήσιο Τύπο για την Ευρωπαϊκή Χάρτα ∆ικαιωµάτων των Ασθε-

νών και το Πρόγραµµα Συνηγορίας & ∆ιεκδίκησης ∆ικαιωµάτων των Ασθενών.

∆ελτίο Τύπου στον ηµερήσιο και κυριακάτικο Τύπο της 18-19ης Απριλίου.

Συµµετοχή εκ µέρους του Οµίλου, της Κας Καίτης Αποστολίδου, Υπεύθυνης του

Προγράµµατος και της Κας Βασιλικής Σφυρή, Ψυχολόγου, στην κεντρική εκ-δήλωση για τον εορτασµό της 18ης Απριλίου, που έγινε στις 22 Απριλίου στοΣτρασβούργο, στο Ευρωκοινοβούλιο, υπό την αιγίδα της Επιτρόπου Υγείας,

Κας Ανδρούλλας Βασιλείου, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊ-

κής Οικονοµικής και Κοινωνικής Επιτροπής.

Ενηµερωτικό σεµινάριο εθελοντών στις 19/5/09 για τους στόχους και τις δρά-

σεις του Προγράµµατος και τη σηµασία της Ευρωπαϊκής Ηµέρας ∆ικαιωµάτων

των Ασθενών και του εορτασµού της 18ης Απριλίου.

Μετάφραση και εκτύπωση της Χάρτας και της αφίσας στα ελληνικά.

∆ιάθεση των εντύπων του Προγράµµατος και της Ευρωπαϊκής Χάρτας ∆ικαιω-

µάτων των Ασθενών σε νοσοκοµεία και ογκολογικά τµήµατα.

Αποστολή επιστολών στους υποψήφιους Ευρωβουλευτές, στο πλαίσιο της οδη-

γίας της ευρωπαϊκής οργάνωσης ΕCPC (European Cancer Patient Coalition),

της οποίας είµαστε µέλος. Η ECPC ζήτησε από τα µέλη της να στείλουν το µανι-

φέστο της, το οποίο περιλαµβάνει τα δικαιώµατα που διεκδικούν οι ασθενείς µε

καρκίνο, και συνοδευτικές επιστολές στους υποψήφιους Ευρωβουλευτές µε τις

οποίες να τους ζητούν να συµπεριλάβουν τον καρκίνο στις προγραµµατικές τους

δηλώσεις και, όταν εκλεγούν, να γίνουν µέλη της οµάδας MAC, δηλαδή της

οµάδας Ευρωβουλευτών κατά του Καρκίνου. Η Οµάδα MAC, που έχει σήµε-

ρα 70 µέλη από όλες τις χώρες, και από την Ελλάδα µόνον έναν Ευρωβου-

λευτή, έχει επιδείξει σηµαντικό έργο και επέτυχε να θέσει εκ νέου στην ατζέντα

της Ε.Ε. το θέµα του καρκίνου, που είχε αδρανήσει µετά το 2003.

Από την στήλη αυτή θα σας ενηµερώνουµε τακτικά για τις δράσεις και τις εκδηλώσεις του Προ-

γράµµατος και είµαστε στην διάθεση σας για τυχόν περισσότερες πληροφορίες, τηλεφωνικά στο

210 418 1641, µε ηλ. ταχ. στο [email protected] ή και µε επίσκεψη στα γραφεία του Οµίλου.

Eίµαστε δυνατοί, είµαστε γεροί, είµαστε εδώΤα Νέα µας...

H πρώτη Κυριακή του Ιουνίου είναι αφιε-ρωµένη σε όσους νίκησαν τον καρκίνο.

Στις 7 Ιουνίου, την πρώτη Κυριακή του µή-

να, στις αγγγλοσαξωνικές χώρες αλλά

και σε πολλές χώρες της Ευρώπης, θα

εορτασθεί µε εκδηλώσεις, συγκεντρώσεις και

άλλες δράσεις, η ηµέρα των survivors, δηλαδή

των επιζώντων από µια εµπειρία καρκίνου.

Στην Αµερική 12 εκατοµµύρια επιζώντες από

καρκίνο θα γιορτάσουν την 22η Εθνική Ηµέρα

Επιζώντων από Καρκίνο, κατά την οποία θα απευ-

θύνει µήνυµα ο Πρόεδρος Οµπάµα και ο Πρό-

εδρος του Νational Cancer Institute, John E.

Niederhuber. Παράλληλα, σε χιλιάδες πόλεις

της Αυστραλίας, του Καναδά και της Ευρώπης

θα γίνουν εκδηλώσεις από εκατοµµύρια επιζώ-

ντων για να τιµήσουν τη ζωή και να

αποδείξουν ότι ο καρκίνος δεν ση-

µαίνει καταδίκη, αλλά και να τιµήσουν

επίσης τις οικογένειες, τους φίλους,

τους ερευνητές, και τους επαγγελµατίες

υγείας που στηρίζουν τους ασθενείς.

Την Κυριακή 7 Ιουνίου, θυµηθείτε

και εσείς τους συγγενείς και φίλους

σας, που κάποτε είχαν καρκίνο και τώ-

ρα είναι καλά και είναι κοντά σας, τη-

λεφωνήστε τους, επισκεφθείτε τους

και πείτε τους πόσο χαίρεστε που εί-

ναι νικητές και είναι µαζί σας.

Αλλά και εσείς, φίλοι και φίλες νι-

κητές, θυµηθείτε στις 7 Ιουνίου τους

συγγενείς, τους φίλους, τους νοση-

λευτές, τους γιατρούς σας και όσους

σας υποστήριξαν και πείτε τους πόσο

τυχεροί είσαστε που τους είχατε συ-

νοδοιπόρους στο µακρύ ταξίδι του

καρκίνου.

Να είστε καλά και να γιορτάζουµε

µαζί για πολλά πολλά χρόνια ακόµη.

21

Καίτη Αποστολίδου

Υπεύθυνη

Προγράµµατος

Συνηγορίας

& ∆ιεκδίκησης

∆ικαιωµάτων

των Ασθενών

µε Καρκίνο

18η Aπριλίου: Ευρωπαϊκή Ηµέρα ∆ικαιωµάτων των Ασθενών

14o TEYXOS 05-06-09 10:30 Page 21

Page 22: 14o_TEYXOS

Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι,

Οι περισσότεροι από µας τους λαρυγγεκτοµηθέντες,

υπήρξαµε καπνιστές, καπνίζοντας άλλοι πολλά και άλλοι λίγα τσιγάρα.

Καπνίζαµε, είτε γιατί αγνοούσαµε είτε γιατί παραβλέπαµε τις ανακοινώσεις

των δεδοµένων επιστηµονικών ερευνών παγκοσµίως και τις εκκλήσεις

της ιατρικής κοινότητας, που θεωρεί το κάπνισµα ως µια από τις εξαρτήσεις

οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά την υγεία των ανθρώπων και προκαλούν πλήθος ασθενειών.

Χωρίς εγώ ν’ αποτελώ την εξαίρεση, ανάµεσα στους λαρυγγεκτοµηθέντες, ήµουν καπνίστρια! Ώσπου

ένα πρωί βράχνιασα για τα καλά και ο γιατρός διέγνωσε λαρυγγίτιδα, παρότι ο καρκίνος κατέτρωγε τις

χορδές µου κάτω απ’ αυτήν την εικόνα, και όταν οι βιοψίες απέδειξαν την ύπαρξή του, η πρώτη συµβουλή

του ήταν «σταµατήστε το κάπνισµα». Πώς το κάνεις πράξη όµως; Η προσπάθεια ήταν όλη δική µου και δύ-

σκολη. Ιδιαίτερα, αφού µετά την διάγνωση του καρκίνου, το στρες και το άγχος µου πολλαπλασιάστηκαν.

Όµως µε την βοήθεια των γιατρών µου, των συγγενών και των φίλων µου, επικέντρωσα την προσοχή µου

στη θεραπεία που µου προτάθηκε, γιατί αυτή είχε προτεραιότητα. Παρότι, στην αρχή της διακοπής, είχα στερη-

τικά σύνδροµα, η ανάγκη µου για κάπνισµα πέρασε σε δεύτερη µοίρα. Η υγεία µου µπήκε στην πρώτη

γραµµή και έτσι, έστω και εκ των υστέρων, έκοψα το κάπνισµα, αφού η βλάβη που επέφερε στην υγεία

µου ήταν πλέον επιβεβαιωµένη και µη αναστρέψιµη.

Αυτά συνέβησαν σε µένα πριν από 17 περίπου χρόνια.

Σήµερα όµως, είναι ανεπίτρεπτο να συνεχίζουν να καπνίζουν οι άνθρωποι. Σήµερα η πληροφόρηση

για τις επιβλαβείς επιπτώσεις του καπνίσµατος είναι και συχνότερη και εµπεριστατωµένη. Επίσης

λειτουργούν 50 περίπου ιατρεία διακοπής του καπνίσµατος σε κρατικά και ιδιωτικά νοσοκο-

µεία σ’ όλη την Ελλάδα, όπου οµάδα γιατρών και ψυχολόγων υποστηρίζουν τους κα-

πνιστές εκείνους που είναι αποφασισµένοι να σταµατήσουν το κάπνισµα.

Ίσως αν και εγώ είχα εγκαίρως διακόψει προληπτικά το κάπνισµα, να

µην είχα παρουσιάσει καρκίνο του λάρυγγα και να µην ήµουν

λαρυγγεκτοµηµένη σήµερα.

22

∆ήµητρα Καρυώτου

Γενική Γραµµατέας

του Πανελληνίου Συλλόγου

Λαρυγγεκτοµηθέντων

ΠΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΕΚΟΨΑ ΤΟΚαΠΝΙΣΜΑ

14o TEYXOS 05-06-09 10:31 Page 22

Page 23: 14o_TEYXOS

Ζελέ µε γάλα και φρούτα

Υλικά

Πολύ εµφανίσιµο γλυκό µε σχεδόν καθόλου ζά-

χαρη που, αν µη τι άλλο, θα ηρεµήσει την επι-

θυµία σας για γλυκό. Θα χρησιµοποιή-

σουµε ένα ζελέ έτοιµο µε άρωµα φρά-

ουλας χωρίς ζάχαρη και φυσικά άπα-

χο γάλα. Υλικά για 4 µπολάκια

1 φακελάκι ζελέ χωρίς ζάχαρη

µε άρωµα φράουλας

1 φλιτζ. τσαγιού ζεστό

άπαχο γάλα

1 φλιτζ. τσαγιού κρύο

άπαχο γάλα

2 κουτ. σούπας ψιλοκοµµένο

φρέσκο µήλο

2 κουτ. σούπας ψιλοκοµµένο

φρέσκο αχλάδι

2 κουτ. σούπας ψιλοκοµµένη

φρέσκια µπανάνα

23

Σε ένα µικρό κατσαρολάκι βάζετε το

ζεστό άπαχο γάλα και διαλύετε µέσα το ζελέ

µε το άρωµα φράουλας. Ανακατεύετε καλά και ρί-

χνετε µέσα το κρύο άπαχο γάλα. Εάν το γάλα δείχνει

να κόβει και να κάνει µικρά γροµπαλάκια, βάλτε το µείγ-

µα στο µίξερ και κτυπήστε το να γίνει οµοιογενές.

Μοιράστε τα ψιλοκοµµένα φρούτα σε 4 µπολάκια. Περιχύστε

τα µε το µείγµα ζελέ και γάλακτος.

Αφήστε τα να κρυώσουν καλά εκτός ψυγείου για περί-

που 45 λεπτά της ώρας, και κατόπιν βάλτε τα στο

ψυγείο για 1-2 ώρες να σφίξουν καλά. Τα ξε-

φορµάρετε και τα σερβίρετε στα πιάτα.

Από τονΗλία Μαµαλάκη

Για µάγειρες µε ανησυχίες

Σχόλιο ∆ιαιτολόγου

ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ

Ανά µερίδα(1 µπολ)

Ενέργεια/Θερµίδες (Kcal): 67

Πρωτεΐνες (g): 6,9Υδατάνθρακες (g): 9,6Λίπη (g): 0,3B12 (µg): 0,46Βιτ. D (mg): 0,57Φολικό οξύ (µg): 7,5Μαγνήσιο (mg): 17,9Βιτ. A (RE): 69,5Φώσφορος (mg): 188Ασβέστιο (mg): 156

Οι περισσότεροι από

εµάς, ίσως δεν γνωρί-

ζουν πως η σκόνη του

ζελέ προέρχεται από

µια φυτική ζελατινώ-

δη ουσία αποτελού-

µενη από πολυσακ-

χαρίτες, το "άγαρ", το

οποίο ανευρίσκεται

στα φυτά γένους

Gelidium. Έτσι, το γλυ-

κό που προτείνεται

µας προσφέρει ένα

ελαφρύ και ταυτό-

χρονα θρεπτικό, λόγω

του άπαχου γάλακτος,

επιδόρπιο.

Πέτσιος ∆ηµήτριος, Msc Kλινικός

∆ιαιτολόγος - ∆ιατροφολόγος

14o TEYXOS 05-06-09 10:31 Page 23

Page 24: 14o_TEYXOS

14o TEYXOS 05-06-09 10:31 Page 24