ΑΝΩΤΕΡΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

ΟΞΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ

ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ Δρ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΥΔΗΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ

Διδυμότειχο, Απρίλιος 2015

2

ΕΙΚΟΝΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

Εικόνα 1:Ανατομία καρδιάς……………………………………………………………..10

Εικόνα 2:Η θέση του μυοκαρδίου στην καρδιά…………………………………………12

Εικόνα 3: Στεφανιαίες αρτηρίες και αιμάτωση καρδιάς………………………………...13

Εικόνα 4: Το ερεθισματαγωγό σύστημα………………………………………………...14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

Εικόνα 5: Ο καρδιακός κύκλος………………………………………………………….19

Εικόνα 6: Η απεικόνιση του καρδιακού ρυθμού στα επάρματα του

ηλεκτροκαρδιογραφήματος……………………………………………………………...23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Εικόνα 7: Επιπολασμός των θανατηφόρων καρδιαγγειακών νοσημάτων ανά τον

κόσμο………………………………………………………………………………….…25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΣΤΑΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟΣ

Εικόνα 8: Η στεφανιαία νόσος……………………………………………………….….28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΞΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ

Εικόνα 9: Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου……………………………………………31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΟΞΕΟΣ ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ

Εικόνα 10: Εφαρμογή πρωτογενούς αγγειοπλαστικής με ή χωρίς stent…………………57

Εικόνα 11: Εφαρμογή απλού, διπλού, τριπλού και τετραπλού bypass……………..……59

Εικόνα 12: Τοποθέτηση stent στην στενωμένη στεφανιαία αρτηρία…………………....61

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ……………………………………………………………………………..6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………………………………7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

1.1. Ανατομία της καρδιάς………………………………………………………9

1.2. Το μυοκάρδιο……………………………………………………………….11

1.3. Στεφανιαία κυκλοφορία…………………………………………………...12

1.4. Ερεθισματαγωγό σύστημα…………………………………………..…….14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΔΙΑΣ

2.1. Φυσιολογία του καρδιαγγειακού συστήματος……………………………15

2.2. Φυσιολογία του μυοκαρδίου……………………………………………….17

2.3. Ο καρδιακός κύκλος………………………………………………………..19

2.4. Ηλεκτροκαρδιογράφημα και φυσιολογική λειτουργία της καρδιάς……21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

3.1. Ορισμός……………………………………………………………………...24

3.2. Επιδημιολογία………………………………………………………………24

3.3. Αιτιολογία και προδιαθεσικοί παράγοντες………………………………..25

3.4. Ενδείξεις και συμπτώματα…………………………………………………27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Η ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝΟΣΟΣ

4.1. Ορισμός……………………………………………………………………...28

4.2. Επιδημιολογία………………………………………………………………28

4

4.3. Αιτιολογία…………………………………………………………………...29

4.4. Συμπτώματα κι εκδηλώσεις……………………………………………….29

4.5. Επιπτώσεις και πρόγνωση…………………………………………………30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΞΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΥΟΚΑΡΔΙΟΥ

5.1. Ορισμός……………………………………………………………………...31

5.2. Επιδημιολογία………………………………………………………………32

5.3. Προδιαθεσικοί παράγοντες………………………………………………...33

5.4. Παθογένεια………………………………………………………………….34

5.5. Τύποι εμφραγμάτων………………………………………………………..36

5.6. Εντόπιση εμφραγμάτων……………………………………………………39

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΟΞΕΟΣ ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ

6.1. Διαγνωστική διαδικασία και ευρήματα…………………………………...40

6.1.1. Λήψη ιστορικού...............................................................................................40

6.1.2. Κλινική εξέταση……………………………………………………………...42

6.1.3. Εργαστηριακή εξέταση……………………………………………………….43

6.2. Θεραπευτικές παρεμβάσεις………………………………………………...46

6.2.1. Επείγουσα ιατρική φροντίδα……………………………………………….46

6.2.1.1. Πρώτες βοήθειες κατά την οξεία φάση στο ΤΕΠ………………………….46

6.2.1.2. Η σημασία της ακριβούς εκτίμηση της βλάβης ............................................49

6.2.1.3. Η αντιμετώπιση των επιπλοκών στα ΤΕΠ………………………………….50

6.2.2. Συντηρητική θεραπεία…………………………………………………………..52

6.2.2.1. Φαρμακευτική αγωγή………………………………………………………52

5

6.2.2.2. Δίαιτα………………………………………………………………………55

6.2.3. Επεμβατικές θεραπευτικές μέθοδοι………………………………..………56

6.2.3.1. Πρωτογενής αγγειοπλαστική ………………………………………………56

6.2.3.2. Η αορτοστεφανιαία παράκαμψη Bypass…………………………………...59

6.2.3.3. Ο ενδονάρθηκας Stent ..................................................................................60

6.2.4. Πρόληψη……………………………………………………………………..61

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ

ΟΞΕΟΣ ΕΜΦΡΑΓΜΑΤΟΣ

7.1. Ο ρόλος του νοσηλευτή στη διάγνωση και την προετοιμασία του ασθενούς…..63

7.2. Ο ρόλος του νοσηλευτή στη ΜΕΘ………………………………………………...64

7.3. Ο ρόλος του νοσηλευτή μετά τη νοσηλεία………………………………………..66

7.4. Ο ρόλος του νοσηλευτή στην πρόληψη…………………………………………...67

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ……………………………………………………………………69

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………….71

6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ανώτατο Τεχνολογικό

Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Σχολή Επαγγελμάτων

Υγείας και Πρόνοιας , Τμήμα Νοσηλευτικής. Το θέμα της πτυχιακής εργασίας είναι το

έμφραγμα του μυοκαρδίου και ο ρόλος του νοσηλευτή, μία νόσος που αφορά την καρδιά,

δηλαδή ένα από τα ζωτικότερα όργανα του ανθρώπινου σώματος.

Η στεφανιαία νόσος με κύρια εκδήλωση το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, εξακολουθεί

να αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως σε άτομα μέσης και μεγάλης ηλικίας.

Οι περισσότεροι θάνατοι συμβαίνουν τις πρώτες ώρες από την εμφάνιση των

συμπτωμάτων, αλλά δυστυχώς η θνητότητα είναι αυξημένη και μετά την έξοδο από το

νοσοκομείο και αυτό λόγω ανεπαρκούς ενημέρωσης του ασθενούς για το τι πρέπει να

κάνει μετά το έμφραγμα. Η μείωση της θνητότητάς της αποτελεί πρόκληση για την

ιατρική και νοσηλευτική κοινότητα.

Σκοπός της εργασίας είναι να εξεταστεί συνολικά το ζήτημα της αντιμετώπισης του

εμφράγματος μυοκαρδίου υπό το πρίσμα της νοσηλευτικής φροντίδας όχι μόνο όσον

αφορά την αντιμετώπιση του ασθενούς από το νοσηλευτή στο τμήμα των επειγόντων

περιστατικών, αλλά και τη νοσηλευτική συμμετοχή στη θεραπεία,την εκπαίδευση και

ενημέρωση του ασθενούς μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης.

Τέλος θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τον καθηγητή μου τον Δρ. Παπανδρούδη

Ανδρέα για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε, την υπομονή που έκανε κατά την διάρκεια

της υλοποίησης της εργασίας, καθώς και για τις γνώσεις και την εμπειρία που μου

μετέδωσε και με βοήθησαν να προσεγγίσω καλύτερα το θέμα και να φτιάξω μία

όμορφη πτυχιακή..!

7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου αποτελεί μια από τις πιο συχνές αιτίες θανάτου

διεθνώς. Πρόκειται επί της ουσίας για εκείνη την ιατρική κατάσταση που ακολουθεί την

οξεία απόφραξη στεφανιαίας αρτηρίας, η οποία στη συνέχεια οδηγεί στη σταδιακή

νέκρωση του μυοκαρδίου. Το οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου μπορεί να οφείλεται σε μια

ποικιλία αιτιών και η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε σωτήριες για τον ασθενή

θεραπευτικές επεμβάσεις.

Στην πραγματικότητα, οι καρδιακές παθήσεις αποτελούν την βασικότερη αιτία

νοσηρότητας και θνησιµότητας για τις περισσότερες από τις σύγχρονες κοινωνίες του

δυτικού κόσµου. Κατά κύριο λόγο, η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης των καρδιακών

παθήσεων οφείλεται μεταξύ άλλων στην αύξηση των κρουσμάτων της στεφανιαίας

νόσου. Με τη σειρά της, η στεφανιαία νόσος συνεπάγεται την δημιουργία συνθηκών

αυξηµένης νοσηρότητας και θνησιµότητας µέσω των βλαβών τις οποίες προκαλεί n

ισχαιµία στο µυοκάρδιο. Επιπλέον, καθώς η ισχαιµία μπορεί να εμφανίζεται ως οξεία ή

να εξελίσσεται αργά και χρόνια, βλάπτοντας όλο και πιο πολύ την καρδιακή λειτουργία

και προκαλώντας καρδιακή ανεπάρκεια, με την παράτασή της µπορεί να καταλήξει

τελικά σε οξύ έµφραγµα. Υπό αυτή την οπτική, ο νοσηλευτής και το ιατρικό δυναμικό

ενός νοσοκομείου έχουν τη δυνατότητα να ανιχνεύσουν πρώιμα τυχόν ενδείξεις που

μαρτυρούν τη πιθανότητα ενός επικείμενου εμφράγματος και να παρέμβουν άμεσα και

αποτελεσματικά (Μανώλης, 2002).

Σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της

θεραπείας του οξέος εμφράγματος. Όσοι παθαίνουν οξύ έμφραγμα και οδηγούνται

έγκαιρα στο νοσοκομείο, ασφαλώς απολαμβάνουν τα οφέλη αυτής της προόδου και είναι

δυνατό να επιβιώσουν όντας λειτουργικοί. Ειδικά διαρρυθμισμένες μονάδες εντατικής

θεραπείας, με μηχανήματα καταγραφής του ηλεκτρογραφήματος όλο το εικοσιτετράωρο,

βηματοδότες, απινιδωτές, νέα φάρμακα για τη διάλυση του θρόμβου που αποφράζει τη

στεφανιαία αρτηρία αποτελούν τα σύγχρονα ιατρικά «όπλα» κατά του οξέος

εμφράγματος. Όλα συμβάλλουν στο να εξέρχεται από το νοσοκομείο ο εμφραγματίας με

τις λιγότερες βλάβες στο μυοκάρδιο, άρα και μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης.

8

Σε κάθε περίπτωση, ένα οξύ έμφραγμα, όσο καλά και εάν εξελιχθεί παραμένει

πρόβλημα για τον ασθενή. Ο ίδιος χρειάζεται να λαμβάνει μέτρα για τη διατήρηση της

υγείας του, την αποφυγή επιπλοκών, αλλά και την αποφυγή εμφάνισης ενός νέου

εμφράγματος, αφού ανήκει πλέον στην ομάδα υψηλού κινδύνου. Παρόλα αυτά, έχει

αποδειχτεί ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής του ανθρώπου μπορεί να έχουν ως

αποτέλεσμα την σταθεροποίηση της εξέλιξης της αρτηριοσκλήρυνσης, αλλά ακόμη και

την υποχώρηση των βλαβών των στεφανιαίων αρτηρίες. Έτσι, ένα μεγάλο μέρος της

ευθύνης για την διδασκαλία της αλλαγής του τρόπου ζωής αλλά και των συνηθειών του

ασθενούς που έχει υποστεί έμφραγμα αναλαμβάνει ο νοσηλευτής που βρίσκεται δίπλα

στον ασθενή τον περισσότερο χρόνο από όλους τους επαγγελματίες υγείας. Με τις

γνώσεις, την εμπειρία και την υπομονή του, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην

διδασκαλία αλλά και εφαρμογή ενός νέου τρόπου ζωής, τέτοιου που θα του εξασφαλίζει

μακροβιότητα αλλά και ποιότητα.

9

Κεφάλαιο 1ο. Εισαγωγή στην ανατομία της καρδιάς

1.1. Ανατομία της καρδιάς

Η φυσιολογική καρδιά βρίσκεται μέσα στον περικαρδιακό σάκο, στο μέσο του

θώρακα και ελαφρά προς τα αριστερά της μέσης γραμμής. Ο δεξιός κόλπος και η δεξιά

κοιλία καταλαμβάνουν το πρόσθιο τμήμα της καρδιάς, ενώ ο αριστερός κόλπος και η

αριστερή κοιλία καταλαμβάνουν το οπίσθιο τμήμα. Η κορυφή της καρδιάς αγγίζει την

άνω επιφάνεια του διαφράγματος, το οποίο βρίσκεται κοντά στην οπίσθια και κατώτερη

καρδιακή επιφάνεια. Η θέση της καρδιάς ποικίλει με τη σωματική διάπλαση του

ασθενούς καθώς και με τη φάση της αναπνοής (Βαρδής και συν., 2005, Κρεμαστινός,

2005).

Η καρδιά αποτελείται από τέσσερις κοιλότητες, το δεξιό κόλπο και τη δεξιά

κοιλία, τον αριστερό κόλπο και την αριστερή κοιλία. Οι κόλποι χωρίζονται μεταξύ τους

με το μεσοκολπικό διάφραγμα και οι κοιλίες με το μεσοκοιλιακό διάφραγμα. Κάθε

κόλπος επικοινωνεί με την ομόπλευρη κοιλία μέσω βαλβίδων. Στο δεξιό κόλπο

εκβάλλουν οι άνω και η κάτω κοίλη φλέβα ενώ από τη δεξιά κοιλία εκφύεται η

πνευμονική αρτηρία. Στο αριστερό κόλπο εκβάλλουν οι πνευμονικές φλέβες και από την

αριστερή κοιλία εκφύεται η αορτή.

Στην πρόσθια όψη το μεγαλύτερο τμήμα της επιφάνειας της καρδιάς

καταλαμβάνεται από την τριγωνικού σχήματος δεξιά κοιλία, με το στέλεχος της

πνευμονικής αρτηρίας να εκφύεται από την κορυφή του τριγώνου. Επί τα άνω και επί τα

δεξιά της δεξιάς κοιλίας βρίσκεται ο δεξιός κόλπος (και συγκεκριμένα το ωτίο του) που

καλύπτει την έκφυση της αορτής (Κοντόπουλος, 2002, Μπαχαράκης, 2005).

Η αύλακα που χωρίζει το δεξιό κόλπο από τη δεξιά κοιλία (στεφανιαία αύλακα)

περιέχει λίπος και μέσα της πορεύεται η δεξιά στεφανιαία αρτηρία. Στο άνω μέρος του

δεξιού κόλπου εκβάλλει η άνω κοίλη φλέβα, ενώ η κάτω κοίλη φλέβα βρίσκεται στη

διαφραγματική επιφάνεια της καρδιάς και εκβάλλει στο δεξιό κόλπο. Στην πρόσθια όψη

10

της καρδιάς φαίνεται ένα μικρό τμήμα της αριστερής κοιλίας το οποίο σχηματίζει την

κορυφή της καρδιάς. Η πρόσθια μεσοκοιλιακή αύλακα (που χωρίζει τις 2 κοιλίες)

περιέχει και αυτή λίπος και μέσα σε αυτή πορεύεται ο πρόσθιος κατιών κλάδος της

αριστερής στεφανιαίας αρτηρίας. Το μόνο τμήμα του αριστερού κόλπου που είναι ορατό

από εμπρός είναι το αριστερό ωτίο, το οποίο κείται πάνω από την αριστερή κοιλία.

Φυσιολογικά οι πνεύμονες καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της καρδιάς κυρίως κατά την

εισπνοή.

Εικόνα 1. Ανατομία της καρδιάς. Πηγή: www.incardiology.gr

Από την αριστερή πλάγια όψη η αριστερή κοιλία και ο αριστερός κόλπος

καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της καρδιακής επιφάνειας. Εντός της οπίσθιας

μεσοκοιλιακής αύλακας πορεύεται ο πρόσθιος κατιών κλάδος της δεξιάς στεφανιαίας

αρτηρίας. Εντός της κολποκοιλιακής αύλακας που χωρίζει τον αριστερό κόλπο από την

αριστερή κοιλία βρίσκονται ο στεφανιαίος κόλπος και η αριστερή στεφανιαία αρτηρία.

Έτσι λοιπόν, σχηματίζεται μία στεφάνη γύρω από την καρδιά, από την οποία παίρνουν

και το όνομά τους τα τροφοφόρα της αγγεία (στεφανιαία αγγεία) (Βαρδής και συν.,

2005).

Το οπίσθιο τμήμα της καρδιάς αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του από

τον αριστερό κόλπο και την αριστερή κοιλία και λιγότερο από το δεξιό κόλπο και κοιλία.

11

Η άνω και η κάτω κοίλη φλέβα εκβάλλουν στην οπίσθια επιφάνεια του δεξιού

κόλπου, ενώ η αορτή φέρεται προς τα επάνω, από την αριστερή κοιλία, από τη μεσότητα

της καρδιάς. Η πνευμονική αρτηρία βγαίνοντας από τη δεξιά κοιλία, πορεύεται προς τα

άνω και αριστερά μπροστά από την αορτή, εξέρχεται από τον περικαρδιακό σάκο και

στη συνέχεια διαχωρίζεται σε αριστερό και δεξιό κλάδο που κατευθύνεται προς τον

αντίστοιχο πνεύμονα.

Η αορτή εκφύεται βαθιά μέσα στην καρδιά και το κεντρικό της τμήμα καλύπτεται

από το δεξιό ωτίο. Πορεύεται προς τα πάνω στο πλάγιο της άνω κοίλης φλέβας προτού

δώσει τον πρώτο και μεγαλύτερο κλάδο (ανώνυμη αρτηρία) ο οποίος διχάζεται στη

συνέχεια στη δεξιά κοινή καρωτίδα και στη δεξιά υποκλείδιο αρτηρία. Το αορτικό τόξο

πορεύεται προς τα αριστερά και πίσω δίνοντας την αριστερή υποκλείδιο και αριστερή

κοινή καρωτίδα αρτηρία.

Στο δεξιό κόλπο όπως προαναφέρθηκε εκβάλλουν οι άνω και κάτω κοίλη φλέβα

και ο φλεβώδης κόλπος. Ο δεξιός κόλπος χωρίζεται από τη δεξιά κοιλία από την

τριγλώχινα βαλβίδα, και η δεξιά κοιλία χωρίζεται από την πνευμονική αρτηρία με την

τρίπτυχη πνευμονική βαλβίδα ενώ ο αριστερός κόλπος χωρίζεται από την αριστερή

κοιλία με τη δίπτυχη μιτροειδή βαλβίδα. Η αριστερή κοιλία χωρίζεται από την αορτή με

την τρίπτυχη αορτική βαλβίδα (Μανώλης, 2002, Μπαχαράκης, 2005).

1.2. Το μυοκάρδιο

Το μυοκάρδιο αποτελεί ένα συγκεκριμένο τμήμα μυϊκού ιστού στην καρδιά, το

οποίο έχει την ικανότητα να συστέλλεται για τη διάχυση του αίματος στον οργανισμό

μέσω του κυκλοφορικού συστήματος. Στο μυοκάρδιο βρίσκονται οι δύο κόλποι και οι

δύο κοιλίες της καρδιάς, οι οποίοι σχηματίζουν το μυοκάρδιο των κόλπων και το

μυοκάρδιο των κοιλιών, δύο μέρη τα οποία συνδέονται μεταξύ τους και αλληλεπιδρούν

(Crawford, 2009).

Ο καρδιακός μυς, γνωστός στην επιστημονική βιβλιογραφία και ως «μυοκάρδιο»,

αποτελεί έναν από τους τρεις τύπους μυών του ανθρώπινου σώματος. Συγκεκριμένα, στο

12

ανθρώπινο σώμα υπάρχουν ακόμη σκελετικοί και λείοι μύες. Παρόλα αυτά, ο καρδιακός

μυς είναι μοναδικός και δεν συναντάται πουθενά αλλού στο ανθρώπινο σώμα κάποιος

ίδιος ή παρόμοιος με εκείνον. Αναλυτικότερα, εξετάζοντας κανείς το μυοκάρδιο στο

μικροσκόπιο παρατηρεί ότι εκείνο αποτελείται από πολλές ραβδώσεις, οι οποίες είναι επί

της ουσίας βαθιές κόκκινες ίνες ή ινίδια. Καθεμιά από αυτές τις ίνες δημιουργεί

διακλαδώσεις, που με τη σειρά τους έρχονται σε άμεση επαφή με τις ίνες των υπολοίπων

κυττάρων του μυοκαρδίου. Για τον λόγο αυτό, το μυοκάρδιο έχει τη δυνατότητα να

λειτουργεί ως δίκτυο (Crawford, 2009, Μπαχαράκης, 2005).

Εικόνα 2. Η θέση του μυοκαρδίου στην καρδιά. Πηγή: www.en.wikipedia.org

1.3. Στεφανιαία κυκλοφορία

Οι δυο κύριες στεφανιαίες αρτηρίες (αριστερή και δεξιά) εκφύονται από τον

αριστερό και δεξιό κόλπο αντίστοιχα, μέσα από τους θυλάκους των μηνοειδών πτυχών.

Στο 30% των ατόμων μικρότερη είναι η αριστερή στεφανιαία αρτηρία. Η αριστερή

στεφανιαία αρτηρία αφού πορευθεί πίσω από την πνευμονική αρτηρία, διαχωρίζεται σε

13

πρόσθιο και περισπώμενο κλάδο. Από τον πρόσθιο κλάδο εκπορεύεται ένας κατιών

κλάδος ο οποίος πορεύεται στη μεσοκοιλιακή αύλακα (Βαρδής και συν., 2005).

Η δεξιά στεφανιαία αρτηρία πορεύεται στην κολποκοιλιακή αύλακα προς τα

κάτω και πίσω όπου δίνει τον οπίσθιο κατιόντα μεσοκοιλιακό κλάδο. Κοντά στην

έκφυση της δεξιάς στεφανιαίας αρτηρίας εκβάλλει ένας πρόσθιος δεξιός κολπικός

κλάδος, ο οποίος αιματώνει τον φλεβόκομβο. Από τον οπίσθιο κατιόντα κλάδο της

δεξιάς στεφανιαίας αιματώνεται και ο κολποκοιλιακός κόμβος.

Η ύπαρξη παράπλευρης κυκλοφορίας στο στεφανιαίο δίκτυο είναι μια μεταβλητή

που είναι δύσκολο να εκτιμηθεί και η οποία μεταβάλλεται προϊόντος του χρόνου.

Παρόλα αυτά η ύπαρξή της είναι εξαιρετικά σημαντική τόσο στην ανάπτυξη όσο και

στην πρόγνωση της στεφανιαίας νόσου.

Εικόνα 3. Στεφανιαίες αρτηρίες και αιμάτωση καρδιάς. Πηγή: www.incardiology.gr

Η στεφανιαία κυκλοφορία παροχετεύεται ως επί το πλείστον από τον στεφανιαίο

κόλπο, ενώ υπάρχουν και λίγες φλέβες οι οποίες παροχετεύουν απευθείας μέσα στα

καρδιακά διαμερίσματα (θηβεσιανές φλέβες). Ο στεφανιαίος κόλπος σχηματίζεται από

τη μείζονα καρδιακή φλέβα (που παροχετεύει την αριστερή κοιλία) και την οπίσθια

καρδιακή φλέβα (Βαρδής και συν., 2005, Κοντόπουλος, 2002).

14

1.4. Ερεθισματαγωγό σύστημα

Ο φλεβόκομβος, από τον οποίο ξεκινά το ερέθισμα της καρδιακής διέγερσης,

εντοπίζεται στη συμβολή της άνω κοίλης φλέβας και του δεξιού κόλπου. Ο

κολποκοιλιακός κόμβος εντοπίζεται στο δεξιό οπίσθιο τμήμα του μεσοκολπικού

διαφράγματος, πλησίον της βάσης της τριγλώχινας και συνεχίζει με το δεμάτιο του Hiss

το οποίο διχάζεται σε αριστερό και δεξιό σκέλος στο ύψος του μεσοκοιλιακού

διαφράγματος. Το αριστερό σκέλος χωρίζεται σε πρόσθιο και οπίσθιο κλάδο και οι 3

κλαδοι πορεύονται στη συνέχεια υπενδοκαρδιακά κοντά στο μεσοκοιλιακό διάφραγμα,

προτού διαχωριστούν στις ίνες του Purkinje οι οποίες κατανέμονται σε όλα τα τμήματα

του κοιλιακού μυοκαρδίου (Κοντόπουλος, 2002, Κρεμαστινός, 2005, Μανώλης, 2002).

Εικόνα 4. Το ερεθισματαγωγό σύστημα. Πηγή: www.mednet.gr

15

Κεφάλαιο 2ο. Η φυσιολογία της καρδιάς

2.1. Φυσιολογία του καρδιαγγειακού συστήματος

Η καρδιά λειτουργεί με τρόπο αυτόματο, λαμβάνοντας ερεθίσματα που

παράγονται σε διάφορα τμήματα του μυοκαρδίου. Για τον λόγο αυτό δεν χρειάζεται

ιδιαίτερα εξωτερικά νευρικά ερεθίσματα.

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως σχετικά με την ανατομία του μυοκαρδίου, τα

κύτταρα του καρδιακού μυός διαθέτουν κάποια χαρακτηριστικά που τα κάνουν ιδιαίτερα

αποτελεσματικά στην συσταλτική λειτουργία της καρδιάς, όπως για τα παράδειγμα το

γεγονός ότι αποτελούνται από γραμμωτά νημάτια ακτίνης και μυοσίνης, ενώ είναι

τακτοποιημένα σε συγκύτια. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό, το οποίο είναι μοναδικό στο

μυοκάρδιο, έγκειται στην ικανότητά του να αρχίζει αυτόματα τις ηλεκτρικές ώσεις που

προκαλούν τη μηχανική συστολή (Κοντόπουλος, 2002, Μπαχαράκης, 2005).

Το σύστημα αυτό αποτελείται από κύτταρα και ίνες μυϊκής προελεύσεως

λειτουργικά διαφοροποιημένες, που χωρίζονται από τις ίνες του μυοκαρδίου με

συνδετικό ιστό και διαιρούνται σε τρία τμήματα:

Α. Το φλεβοκομβικό τμήμα.

Το φλεβοκομβικό τμήμα περιλαμβάνει το φλεβόκομβο, γνωστό και ως «κόμβο

των Keith και Flack», και βρίσκεται μέσα στο μυοκάρδιο του δεξιού κόλπου, κοντά στην

εκβολή της άνω κοίλης φλέβας. Ο φλεβόκομβος αποτελείται με τη σειρά του από τρία

διαφορετικά είδη κυττάρων, τα κοινά κύτταρα, τα μεταβατικά και τα βηματοδοτικά.

Β. Το κολποκοιλιακό τμήμα.

Το κολποκοιλιακό τμήμα περιλαμβάνει (α) τον κολποκοιλιακό κόμβο, γνωστό

και ως «κόμβο των Aschof- Tawara», που βρίσκεται στο πίσω τμήμα του μεσοκολπικού

διαφράγματος κοντά στην εκβολή του στεφανιαίου κόλπου και (β) το δεμάτιο του His

και τα σκέλη του, που αποτελούν την ανατομική - λειτουργική συνέχεια του κόμβου

Aschof - Tawara. Το δεμάτιο του His διαπερνά τον ινώδη δακτύλιο, πορεύεται μέσα στο

16

κολποκοιλιακό διάφραγμα και χωρίζεται, μετά από μια σύντομη πορεία, στα δύο τους

σκέλη, αριστερό και δεξιό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τις τελικές διακλαδώσεις του συστήματος μέσα στο

μυοκάρδιο των κοιλιών αποτελούν ίνες του Purkinje, οι οποίες χωρίς εμφανή όρια,

καταλήγουν στις ίνες του συσταλτού μυοκαρδίου (Ramrakha and Hill, 2008, Rosen et al.,

2004).

Αρχικά, η διέγερση εμφανίζεται αυτόματα σε ίνες του φλεβόκομβου, υπό την

μορφή αναστροφής της ηλεκτρικής διπλοστοιβάδας της κυτταρικής μεμβράνης των

μυϊκών ινών και θέτει σε κίνηση το μηχανισμό της συστολής στα μυϊκά ινίδια. Μέσα

στις μυϊκές ίνες η κυτταρική μεμβράνη των ινών, όταν βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας,

στην εξωτερική της επιφάνεια εμφανίζει θετικά ηλεκτρικά φορτία, στην εξωτερική της

επιφάνεια είναι φορτισμένη αρνητικά (ηλεκτρική διπλοστοιβάδα). Κατά την επίδραση

δραστικών ερεθισμάτων προκαλείται πρόσκαιρη αναστροφή της ηλεκτρικής

διπλοστοιβάδας, έτσι η εξωτερική επιφάνεια της μεμβράνης καθίσταται αρνητική σε

σχέση με την εσωτερική (αναστροφή) (Κοντόπουλος, 2002, Rosen et al., 2004).

Ο φλεβόκομβος, λοιπόν, καθορίζει κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, τη

συχνότητα παραγωγής των ερεθισμάτων, γι΄ αυτό και είναι ο φυσιολογικός βηματοδότης

της καρδιάς ή πρωτεύον κέντρο. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις μη λειτουργίας του

μπορούν να παραχθούν ερεθίσματα και από τον κόμβο των Aschof-Tawara, ο οποίος

θεωρείται δευτερεύον κέντρο. Ο βηματοδότης όμως παράγει φυσιολογικά 60-80

ερεθίσματα το λεπτό, από τον κόμβο Aschof-Tawara παράγονται 50-55 το λεπτό ή και

λιγότερα (Βαρδής και συν., 2005, Μπαχαράκης, 2005).

Με τη δημιουργία, λοιπόν, της διέγερσης ξεκινάει ο καρδιακός κύκλος ή

καρδιακή περίοδος, η οποία περιλαμβάνει τρεις κύριες φάσεις: τη συστολή των κόλπων,

τη συστολή των κοιλιών και την καρδιακή παύλα ή διαστολή.

Επακόλουθο της διέγερσης του φλεβόκομβου είναι η συστολή των κόλπων, όπου

η διέγερση αρχίζει από την εκβολή της άνω κοίλης φλέβας και επεκτείνεται μέχρι τα

κολποκοιλιακά στόμια. Κατά τη συστολή αυτή προκαλείται βράχυνση των μυϊκών ινών,

με συνέπεια την σμίκρυνση των διαμέτρων των κοιλοτήτων των κόλπων και προώθηση

17

του περιεχομένου του αίματος στις κοιλίες. Η συστολή των κόλπων διαρκεί 0,1 sec

περίπου (Μπαχαράκης, 2005, Τσίλιας, 2009).

Μόλις η διέγερση φτάσει στον κολποκοιλιακό κόμβο μεταδίδεται στις μυϊκές του

ίνες, και στη συνέχεια άγεται ταχύτατα με το δεμάτιο του His και στα δύο σκέλη του

προς τις διακλαδώσεις τους, με τις οποίες μεταδίδεταί σε πολλά σημεία του μυοκαρδίου

των κοιλιών, όπου εκτείνεται σε όλες τις ίνες του σε χρονικό διάστημα 0,6 sec.

Επακόλουθο αυτής της διέγερσης είναι η ταυτόχρονη συστολή των μυϊκών ινών

ολόκληρου του κοιλιακού μυοκαρδίου. Κατά την έναρξη της συστολής η κολποκοιλιακές

βαλβίδες κλείνουν (ισομετρική περίοδος) και κατά συνέπεια η κοιλίες μεταβάλλονται σε

κοιλότητες που είναι από παντού κλειστές. Με την έναρξη της συστολής εξασκείται

πίεση (φάση έντασης) στο αίμα που περιέχεται μέσα τους. Η πίεση αυτή αυξάνεται

απότομα και μέσα σε χρόνο 0,04 sec, ξεπερνά την πίεση που επικρατεί μέσα στην αορτή

και την πνευμονική αρτηρία, με συνέπεια τη διάνοιξη των αρτηριακών βαλβίδων. Από τη

στιγμή αυτή αρχίζει η διοχέτευση αίματος (φάση εξώθησης) στις αρτηρίες, ενώ η

συστολή συνεχίζεται και προκαλεί προοδευτική σμίκρυνση στη διάμετρο των κοιλιών.

Τελικά, μετά διάρκεια συστολής 0,2-0,3 δευτερολέπτων αρχίζει αυτόματα η

χαλάρωση των ινών του μυοκαρδίου των κοιλιών με συνέπεια την πτώση της

ενδοκοιλιακής πίεσης σε σχέση με την πίεση των αρτηριών (αορτής- πνευμονικής).

Ακολουθεί η σύγκλιση των μηνοειδών βαλβίδων των δύο αυτών αγγείων και το άνοιγμα

των κολποκοιλιακών βαλβίδων καθώς η ενδοκολπική πίεση γίνεται μεγαλύτερη από την

ενδοκοιλιακή (Μανώλης, 2002, Μπαχαράκης, 2005, Ramrakha and Hill, 2008, Rosen et

al., 2004).

2.2. Φυσιολογία του μυοκαρδίου

Χάρη στην ιδιαίτερη λειτουργία του, το μυοκάρδιο αναφέρεται συχνά από τη

σχετική βιβλιογραφία ως το «συσταλτό μέρος της καρδιάς». Πράγματι, φαίνεται ότι κάθε

κύτταρο του μυοκαρδίου μπορεί να συσταλεί ή να χαλαρώσει, αφού διαθέτει ένα είδος

αυτόνομης ρυθμικής δύναμης. Τα κύτταρα αυτά, σε αντίθεση με τους άλλους τύπους

μυών, δεν βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με το νευρικό σύστημα, αλλά λαμβάνουν

18

συνολικά την εντολή της συστολής από ένα κύμα ηλεκτρισμού, το οποίο παράγεται από

τον φλεβόκομβο και τον κολποκοιλιακό κόμβο. Παρόλα αυτά, τα νεύρα έχουν τη

δυνατότητα να αλλάζουν τον ρυθμό και την ισχύ της συστολής, χωρίς, όμως, να

προκαλούν απαραίτητα τον χτύπο της καρδιάς.

Ο φλεβόκομβος εντοπίζεται στη συμβολή του δεξιού κόλπου και της άνω κοίλης

φλέβας. Αυτός αποτελείται από ένα σύνολο κυττάρων, τα οποία σχηματίζουν την

πρωτογενή ηλεκτρική γεννήτρια της καρδιάς, γνωστή με το όνομα «βηματοδότης». Η

λειτουργία του είναι πολύ σημαντική, αφού κάθε καρδιακός παλμός ξεκινά από το

φλεβόκομβο και ενεργοποιεί μια αλυσιδωτή ηλεκτρική αντίδραση, η οποία μεταδίδει το

σήμα και στους δύο κόλπους με τελικό αποτέλεσμα την κολπική σύσπαση. Στη συνέχεια,

το ηλεκτρικό σήμα μεταβιβάζεται και στον κολποκοιλιακό κόμβο. Ύστερα, η ηλεκτρική

ώση μεταφέρεται από τους κόλπους της καρδιάς σε μια ζώνη, η οποία βρίσκεται στη

δεξιά οπίσθια θέση του μεσοκολπικού διαφράγματος. Η ζώνη αυτή ονομάζεται

«κολποκοιλιακός κόμβος» και αποτελεί το μοναδικό σημείο ηλεκτρικής σύνδεσης

κόλπων και κοιλιών. Πιο συγκεκριμένα, ο κολποκοιλιακός κόμβος λειτουργεί σαν μια

θύρα ελέγχου του ηλεκτρικού σήματος ανάμεσα στο φλεβοκόμβο και τις οδούς αγωγής

των κοιλιών, έτσι ώστε να διασφαλίζει το σωστό χρόνο μετάδοσης της ηλεκτρικής ώσης

για την πυροδότηση της κοιλιακής σύσπασης (Crawford, 2009, Κρεμαστινός, 2005).

Αξίζει να επισημανθεί ότι το μυοκάρδιο αποτελεί ένα από τα πιο ευάλωτα μέρη

του οργανισμού. Πιθανές αλλοιώσεις στα κύτταρά του, διαταραχές στη ροή και την

ποιότητα του αίματος, προβλήματα οξυγόνωσης, διατροφικοί και γενετικοί παράγοντες

μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση διαφόρων προβλημάτων του μυοκαρδίου

θέτοντας σε κίνδυνο τη λειτουργία του και τη ζωή του ανθρώπου.

Ορισμένες από τις πιο συνήθεις διαταραχές στη φυσιολογία του μυοκαρδίου είναι

οι παρακάτω:

• Ισχαιμική μυοκαρδιοπάθεια

• Μυοκαρδιοπάθεια

• Διατατική μυοκαρδιοπάθεια

19

• Μη ισχαιμική μυοκαρδιοπάθεια

• Αποφρακτική μυοκαρδιοπάθεια (Κρεμαστινός, 2005).

2.3. Ο καρδιακός κύκλος

Η κυκλοφορία του αίματος βασίζεται στην αδιάλειπτη και ρυθμική σύσπαση της

καρδιάς. Στην διάρκεια του καρδιακού κύκλου η καρδιά διαστέλλεται και συστέλλεται

αδιάκοπα. Αναλυτικότερα, κατά την διαστολή το αίμα από τους κόλπους της καρδιάς

μετακινείται στην κοιλία, ενώ κατά την συστολή ξεκινά η σύσπαση της κοιλίας η οποία

επιταχύνεται και αυξάνει την ενδοκοιλιακή πίεση. Όταν η ενδοκοιλιακή πίεση αυξηθεί

αρκετά, προκαλείται το άνοιγμα των μηνοειδών βαλβίδων και το αίμα διαχέεται στις

αρτηρίες. Βέβαια, έχει σημασία να τονιστεί ότι οι βαλβίδες επιτρέπουν τη ροή του

αίματος μόνο προς μία κατεύθυνση. Με αυτόν τον τρόπο, η καρδιά φθάνει να αντλεί

κατά μέσο όρο περίπου 5 λίτρα αίματος κάθε λεπτό (White and Chew, 2008).

Εικόνα 5. Ο καρδιακός κύκλος. Πηγή: www.iatronet.gr

20

Όσον αφορά τον γενικότερο κύκλο του αίματος στο σώμα με τη βοήθεια της

καρδιάς, κάθε κύκλος θεωρείται ότι ξεκινά με την είσοδο του αποξυγονωμένου αίματος

από το σώμα στην καρδιά. Το αίμα εισέρχεται στην καρδιά μέσω του φλεβικού

συστήματος φθάνοντας στον δεξιό κόλπο, μία από τις κοιλότητες της καρδιάς. Στη

συνέχεια, περνά στην δεξιά κοιλία μέσω μιας βαλβίδας που ανοιγοκλείνει ανά τακτά

χρονικά διαστήματα και είναι γνωστή ως τριγλώχινα . Αφού η δεξιά κοιλία γεμίσει με

αίμα, ανοίγει μία άλλη βαλβίδα γνωστή ως «πνευμονική», μέσω της οποίας ρέει το αίμα.

Αμέσως μετά το άνοιγμά της, η πνευμονική αρτηριά διαιρείται αμέσως στη δεξιά και

αριστερή πνευμονική αρτηρία, οι οποίες διαιρούνται με τη σειρά τους σε όλο και πιο

μικρές αρτηρίες σχηματίζοντας με αυτό τον τρόπο τα πνευμονικά αρτηριόλια και στη

συνέχεια στα τριχοειδή, που επικαλύπτουν τους πνεύμονες. Το αίμα που εισχωρεί στον

δεξιό κόλπο και τη δεξιά κοιλία της καρδιάς φέρει μεταξύ άλλων μια σειρά από άχρηστα

προϊόντα μεταβολισμού, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο ανταλλάσσει με

οξυγόνο στην διάρκεια της αναπνοής μέσω ενός σχετικού και σύνθετου μηχανισμού της

διάχυσης στην κυψελιδοτριχοειδική μεμβράνη.

Το αίμα αυτό, γεμάτο πια με οξυγόνο, εισέρχεται τώρα στα πνευμονικά φλεβιόλια

και έπειτα στα πιο μεγάλα αγγεία, τις «πνευμονικές φλέβες». Ύστερα, επανέρχεται στην

καρδιά, αλλά αυτή την φορά στην αριστερό κόλπο και της αριστερή κοιλία της μέσω

μίας άλλης βαλβίδας, της μιτροειδούς . Όταν πια η αριστερή κοιλία γεμίσει με αίμα, τότε

ανοίγει η τέταρτη βαλβίδα της καρδιάς η «αορτική» μέσω της οποίας το αίμα περνά στην

μεγαλύτερη αρτηρία του σώματος, την «αορτή» και από τις διάφορες διακλαδώσεις της

διαχέεται ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα σημεία του σώματος (Βαρδής και συν.,

2005, Κοντόπουλος, 2002, Χατζημπάλης, 2008).

Στο ανθρώπινο σώμα η αποβολή του οξυγόνου προς τα κύτταρα και η πρόσληψη

του διοξειδίου του άνθρακα από αυτά πραγματοποιείται σταδιακά. Αρχικά, μέσω των

τριχοειδών αγγείων το αίμα διαχέεται από τις αρτηρίες στις φλέβες προκειμένου να

κατευθυνθεί ξανά προς την καρδιά, να φιλτραριστεί και να εμπλουτίσει και εκ νέου κάθε

κύτταρο με οξυγόνο. Με αυτόν τον τρόπο επιτελούνται οι διεργασίες για την κυκλοφορία

21

του αίματος και τον εμπλουτισμό των κυττάρων του οργανισμού με το απαραίτητο για

την επιβίωση του ανθρώπου οξυγόνο.

Επιπλέον, η κυκλοφορία του αίματος κατά την έξοδό του από την δεξιά κοιλία

εώς την επανείσοδο του στην καρδιά στον αριστερό κόλπο αποκαλείται «πνευμονική» ή

«μικρή κυκλοφορία». Αντίθετα η διαδικασία που ξεκινά από την αριστερή κοιλία έως

την επανείσοδο του αίματος στο δεξιό κόλπο ονομάζεται «συστηματική» ή «μεγάλη

κυκλοφορία» (Κρεμαστινός, 2005, Ραλλίδης, 2013).

2.4. Ηλεκτροκαρδιογράφημα και φυσιολογική λειτουργία της καρδιάς

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα αναφέρεται σε μια ειδική εργαστηριακή εξέταση που

χρησιμοποιείται ευρέως στην καθημερινή κλινική πράξη και προσφέρει πολλές

σημαντικές πληροφορίες για την ηλεκτρική δραστηριότητα και κατ’ επέκταση για τη

λειτουργία της καρδιάς. Αναλυτικότερα, αν από μια μυϊκή ίνα απαχθούν με τη βοήθεια

ενός ειδικού γαλβανομέτρου τα ηλεκτρικά δυναμικά που παράγονται όταν διεγερθεί, τότε

καταγράφονται δύο επάρματα: ένα θετικό, που αντιστοιχεί στην επέκταση της διέγερσης

και άρα την «εκπόλωση της μεμβράνης», και ένα αρνητικό, που αντιστοιχεί στην

αποδρομή της ή την «επαναπόλωση». Με αυτόν τον τρόπο προκύπτει το λεγόμενο

διφασικό δυναμικό ενέργειας της μυϊκής ίνας (Κρεμαστινός, 2002, 2005, Μανώλης,

2002).

Έπειτα, αν τα δύο ηλεκτρόδια του γαλβανομέτρου τοποθετηθούν σε ένα σημείο

των κόλπων και ένα των κοιλιών, τότε αναμένεται να απαχθεί το άθροισμα των δύο

διφασικών δυναμικών των ινών του μυοκαρδίου. Αυτό απεικονίζεται μέσω του

ηλεκτρικού σωματικού πεδίου στην επιφάνεια του σώματος και μπορεί με τη βοήθεια

ενός ειδικού οργάνου γνωστού ως «ηλεκτροκαρδιογράφου» να απαχθεί και να

καταγραφεί. Η καμπύλη που προκύπτει από αυτή την καταγραφή λέγεται

«ηλεκτροκαρδιογράφημα».

22

Με βάση τα παραπάνω, προκύπτει, λοιπόν, ότι ηλεκτροκαρδιογράφημα

αναφέρεται σε μια γραφική παράσταση που αναπαριστά τα παραγόμενα στο μυοκάρδιο

ηλεκτρικά δυναμικά σε συνάρτηση με το χρόνο, όπως αυτά φτάνουν στην επιφάνεια του

δέρματος. Η καταγραφή αυτή πραγματοποιείται σε ειδικό χαρτί, με καθορισμένη

ταχύτητα και αφού προηγηθεί κατάλληλη σύνδεση του εξεταζόμενου με τη συσκευή. Σε

κάθε ηλεκτροκαρδιογράφο υπάρχει ρύθμιση με βάση την οποία, όταν από το

γαλβανόμετρο δεν περνά ηλεκτρικό ρεύμα, τότε καταγράφεται μια οριζόντια γραμμή που

ονομάζεται «ισοηλεκτρική» (Ραλλίδης, 2013).

Για κάθε καρδιακή συστολή καταγράφεται μια χαρακτηριστική σειρά από

επάρματα ή κύματα. Συγκεκριμένα, το φυσιολογικό ηλεκτροκαρδιογράφημα φέρει πέντε

επάρματα, που χαρακτηρίζονται με γράμματα του λατινικού αλφαβήτου. Οι καταγραφές

με τα γράμματα P, Q, R, S, T. Οι P, R, T είναι θετικές, βρίσκονται δηλαδή πάνω από

την ισοηλεκτρική γραμμή, ενώ εκείνες με τα γράμματα Q, S είναι αρνητικές.

Αναλυτικότερα, αποκωδικοποιώντας τη σημασία των επαρμάτων παρατηρείται ότι το

έπαρμα Ρ οφείλεται στην επέκταση της διέγερσης στους κόλπους. Το διάστημα P-Q

αναπαριστά το χρόνο που περνά από την αρχή της διέγερσης των κόλπων μέχρι την αρχή

της διέγερσης των κοιλιών. Το σύμπλεγμα QRS αναφέρεται στη διέγερση των κοιλιών.

Με τη σειρά του, το έπαρμα Q αντιστοιχεί στην αποπόλωση του μεσοκοιλιακού

διαφράγματος, ενώ το έπαρμα R αφορά στη φάση της διέγερσης των κοιλιών και το

έπαρμα S αντιστοιχεί στην εκπόλωση της υπερκοιλιακής ακρολοφίας. Επιπρόσθετα, το

διάστημα S-T αντιστοιχεί στο χρονικό διάστημα κατά το οποίο όλο το μυοκάρδιο

βρίσκεται σε διέγερση, στο χαρτί υπάρχει ισοηλεκτρική γραμμή. Τέλος, το έπαρμα Τ

αναφέρεται στην αποδρομή της διέγερσης από της κοιλίες, ενώ συχνά ακολουθείται από

ένα άλλο έπαρμα που συμβολίζεται με το U (Βουγιούκα και Καπάδοχος, 2015,

Μπαχαράκης, 2005).

23

Εικόνα 6. Η απεικόνιση του καρδιακού ρυθμού στα επάρματα του

ηλεκτροκαρδιογραφήματος. Πηγή: www.incardiology.gr

Για να επιτευχθεί η σύνδεση του ατόμου με τον ηλεκτροκαρδιογράφο και να

καταγραφούν τα ηλεκτρικά δυναμικά του μυοκαρδίου, χρησιμοποιούνται ορισμένα

ηλεκτρόδια, τα οποία «βλέπουν» το μυοκάρδιο από συγκεκριμένες θέσεις της επιφάνειας

του σώματος. Τα ηλεκτρόδια αυτά ονομάζονται «απαγωγές». Ειδικότερα, κάθε απαγωγή

έχει περιορισμένη «ορατότητα» στο μυοκάρδιο με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται

συνήθως δώδεκα απαγωγές (Κρεμαστινός, 2002, Μπαχαράκης, 2005).

Γενικότερα, η σημασία της χρήσης του ηλεκτροκαρδιογραφήματος είναι τεράστια

για την πρόοδο της καρδιολογίας, αφού έχει συμβάλει καθοριστικά στη βελτίωση της

έγκαιρης διάγνωσης της στεφανιαίας νόσου και άλλων παθήσεων του μυοκαρδίου

(Βουγιούκα και Καπάδοχος, 2002).

24

Κεφάλαιο 3ο. Παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος

3.1. Ορισμός

Οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν σήμερα την πρώτη αιτία θανάτου σε

παγκόσμιο επίπεδο (Αντωνιάδης 1991,Κρεμαστίνος 2005). Πράγματι, από τα

καρδιαγγειακά νοσήματα εκτιμάται ότι καταλήγουν στο θάνατο ετησίως περισσότεροι

άνθρωποι παρά από οποιαδήποτε άλλη ασθένεια διεθνώς. Ωστόσο, τα καρδιαγγειακά

νοσήματα δεν αναφέρονται σε έναν συγκεκριμένο τύπο πάθησης, αλλά σε μια ευρεία

ομάδα ασθενειών, που προσβάλλουν την καρδιά και τα αιμοφόρα αγγεία. Ενδεικτικά,

ορισμένες συνήθειες καρδιαγγειακές παθήσεις είναι οι εξής:

Η νόσος των αρτηριών που τροφοδοτούν τον εγκέφαλο με αίμα που

ευθύνεται για τα εγκεφαλικά επεισόδια ή αποπληξία

Ρευματική νόσος της καρδίας ή «ρευματική καρδίτιδα».

Η στεφανιαία νόσος της καρδίας

Η περιφερική αρτηριακή νόσος

Συγγενείς καρδιοπάθειες

Βαθιά φλεβική θρόμβωση και πνευμονική εμβολή (Crawford, 2009,

Κοντόπουλος, 2002)

3.2. Επιδημιολογία

Σύμφωνα µε έρευνες της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, στη χώρα

μας το 2003 περίπου το 49% των θανάτων οφείλονταν σε καρδιαγγειακές παθήσεις,

ποσοστό που αντιστοιχεί σε 52.000 θανάτους. Από τότε μέχρι σήμερα οι διακυμάνσεις

των ποσοστών είναι ελάχιστες.

25

Στην Ευρώπη τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν επίσης την κυριότερη αιτία

θανάτου. Με βάση τις σχετικές έρευνες, εκτιμάται ότι περίπου 4.300.000 θάνατοι κάθε

χρόνο στην Ευρώπη οφείλονται στα νοσήματα αυτά, αριθμός που αντιστοιχεί στο 48%

του συνόλου των θανάτων και συγκεκριμένα, στο 54% του συνόλου των θανάτων

ανδρών και το 43% των θανάτων γυναικών. Επιπλέον, περισσότεροι από τους μισούς

θανάτους από καρδιαγγειακά αίτια οφείλονται σε περιστατικά στεφανιαίας νόσου, ενώ

δεύτερα κατά σειρά έρχονται τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (Δεληγιάννης, 2008,

Thompson, 2010, Χατζημπάλης, 2008).

Εικόνα 7. Επιπολασμός των θανατηφόρων καρδιαγγειακών νοσημάτων ανά τον κόσμο.

Πηγή: www.mednet.gr

3.3. Αιτιολογία και προδιαθεσικοί παράγοντες

Οι σημαντικότερες αιτίες που προκαλούν τις διάφορες καρδιαγγειακές παθήσεις

είναι η ανθυγιεινή διατροφή, η καθιστική ζωή χωρίς ικανοποιητική σωματική άσκηση

και το κάπνισμα σε όλες του τις μορφές. Μάλιστα, φαίνεται ότι οι αιτίες αυτές είναι

υπεύθυνες για το 80% των περιστατικών με στεφανιαία νόσο της καρδίας, εγκεφαλικά

26

επεισόδια ή άλλα προβλήματα αρτηριών που τροφοδοτούν τον εγκέφαλο με αίμα

(Μανώλης, 2007, Χατζημπάλης, 2008).

Η ανθυγιεινή διατροφή και η απουσία σωματικής άσκησης οδηγούν σε αυτούς

που ονομάζονται ενδιάμεσοι παράγοντες κινδύνου που είναι η υπέρταση, ο σακχαρώδης

διαβήτης, οι αυξημένες τιμές χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, το, υπερβολικό βάρος

σώματος και η παχυσαρκία (Βουγιούκα και Καπάδοχος, 2015, Κρεμαστινός, 2005).

Αναλυτικότερα, το φύλο θεωρείται ως ένας προδιαθεσικός παράγοντας

εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Πράγματι, παρατηρείται ότι ο ανδρικός

πληθυσμός έχει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου σε σχέση με τον

γυναικείο. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι ιδιαίτεροι ορμονολογικοί παράγοντες συντελούν στην

εμφάνιση της νόσου. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι με την αύξηση της ηλικίας

αυξάνεται και ο κίνδυνος εμφάνισης των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Το βεβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό πρώιμης στεφανιαίας νόσου και λοιπών

καρδιαγγειακών νοσημάτων αποτελεί επίσης επιβαρυντικό παράγοντα. Οι έρευνες

δείχνουν ότι άτομα των οποίων οι γονείς πάσχουν από καρδιαγγειακά νοσήματα και

ειδικά όταν έκεινα έχουν εμφανιστεί πριν την ηλικία των 50, έχουν αυξημένο κίνδυνο

εμφάνισης παρόμοιων παθήσεων κατά την ενήλικη ζωή (Μπαμπάτσικου, 2010).

Η χοληστερόλη είναι μια ουσία απαραίτητη για τη λειτουργία του οργανισμού.

Παρόλα αυτά, όταν οι τιμές της στο αίμα υπερβούν τα επιτρεπτά όρια , τότε αυξάνεται

ραγδαία και ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων. Αντίστοιχα, η αρτηριακή

υπέρταση μπορεί να αποτελέσει την κυρίαρχη αιτία εμφάνισης τέτοιων ασθενειών, ενώ

εκτιμάται ότι ένας στους τρεις ενήλικες έχει αρτηριακή υπέρταση ή οριακή αρτηριακή

πίεση.

O σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί μια πάθηση, η οποία προσβάλει μεταξύ άλλων

τα αγγεία του σώματος. Ακόμη, μπορεί να επηρεάσει τα αγγεία του οφθαλμού και του

εγκεφάλου, τους νεφρούς και τα νεύρα. Σε πολλές περιπτώσεις, η στεφανιαία νόσος

θεωρείται απόρροια του αρρύθμιστου σακχαρώδους διαβήτη του ασθενούς.

Επίσης, οι καπνιστές παρουσιάζουν διπλάσιες πιθανότητες εμφάνισης καρδιακού

επεισοδίου και ο κίνδυνος θανατηφόρου καρδιαγγειακού προβλήματος αυξάνεται

27

τουλάχιστον κατά 5,5 φορές στους μανιώδεις καπνιστές σε σχέση με τους μη καπνιστές.

Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ακόμη και η παθητική έκθεση στον καπνό του

τσιγάρου αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου. Μάλιστα, σχετικές έρευνες

καταδεικνύουν ότι ασθενείς με τεκμηριωμένη στεφανιαία νόσο, που έχουν σταματήσει

το κάπνισμα, έχουν μικρότερη πιθανότητα να υποστούν έμφραγμα σε σχέση με τους

καπνιστές ασθενείς που δεν διέκοψαν το κάπνισμα.

Ακόμη, η υπέρμετρη εναπόθεση λιπώδους ιστού στο σώμα και κυρίως στην

περιοχή της κοιλιάς αποτελεί έναν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση

της στεφανιαίας νόσου. Αυτό συμβαίνει επειδή ο λιπώδης ιστός συμμετέχει στη

διαδικασία του μεταβολισμού του οργανισμού, αλλά και στην οξειδωτική διαδικασία η

οποία ευθύνεται επίσης για την σύσταση των αθηρωματικών πλακών.

Ο περιορισμός της φυσικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με την πλούσια σε

λιπαρά διατροφή αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του ατόμου και

αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ωστόσο, η φυσική

δραστηριότητα βοηθά στη σωστή ρύθμιση των λιπιδαιμικών χαρακτηριστικών του

οργανισμού (Κρεμαστινός, 2005, Μπαχαράκης, 2005, Μπαμπάτσικου, 2010,

Μπροκαλάκη και συν., 2012).

3.4. Ενδείξεις και συμπτώματα

Κατά κανόνα, τα άτομα που πάσχουν από κάποια καρδιαγγειακή νόσο δεν

παρουσιάζουν συμπτώματα, με αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές η πρώτη ένδειξη να

είναι η καρδιακή προσβολή, το έμφραγμα ή το εγκεφαλικό επεισόδιο. Κατά συνέπεια,

είναι μεγάλη η ανάγκη για επίγνωση των παραγόντων κινδύνου και για την λήψη

κατάλληλων προληπτικών μέτρων που αποσκοπούν μείωση του κινδύνου εμφάνισης της

νόσου.

Γενικά, πολλά από τα καρδιαγγειακά νοσήματα εκδηλώνονται με θωρακικό

άλγος, αισθήματα δυσφορίας στήθος και πόνο στον αριστερό ώμο. Επίσης, μπορεί να

παρουσιαστεί δυσκολία στην αναπνοή και ταχύπνοια ή βραδύπνοια, αίσθημα λιποθυμίας

28

και ζάλη, ναυτία ή έμετος, εφίδρωση και πονοκέφαλος (Αντωνιάδης, 1991, Yeh et al.,

2012).

Κεφάλαιο 4ο. Η στεφανιαία νόσος

4.1. Ορισμός

Η στεφανιαία νόσος αποτελεί απόρροια της δημιουργίας πλούσιων

αθηρωματικών πλακών στο τοίχωμα των επικαρδιακών στεφανιαίων αρτηριών με

αποτέλεσμα την στένωση του αυλού τους και την παρεμπόδιση της ροής του αίματος

μέσα από αυτές. Κατά συνέπεια, το αίμα που φθάνει στο μυοκάρδιο μέσω της

στεφανιαίας αρτηρίας, είναι λίγο σε ποσότητα και δεν επαρκεί για να καλύψει τις

ανάγκες της καρδιάς. Στην περίπτωση αυτή εμφανίζεται καρδιακή ισχαιμία και στηθάγχη

(Μανώλης, 2007).

Εικόνα 8. Η στεφανιαία νόσος. Πηγή: www.iatronet.gr

4.2. Επιδημιολογία

Η στεφανιαία νόσος συναντάται ευρέως στον δυτικό κόσμο, αλλά ακόμη και στις

αναπτυσσόμενες χώρες. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, εκτιμάται ότι οι ενήλικες άντρες και

γυναίκες με στεφανιαία νόσο για το 2004 ανέρχονταν σε περίπου 16 εκατομμύρια άνδρες

29

και γυναίκες. Παρόμοια είναι και η επιδημιολογία της νόσου στην Ευρώπη, αν και οι

διαφορές μεταξύ των διαφόρων χωρών είναι μεγάλες, με τα υψηλότερα ποσοστά

επιπολασμού να διαπιστώνονται στις βόρειες και τις ανατολικές χώρες και τα

χαμηλότερα στις δυτικές και νοτιότερες περιοχές. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν προκαλεί

έκπληκττο γεγονός ότι η στεφανιαία νόσος αποτελεί μία από τις βασικότερες αιτίες

θανάτου στις ανεπτυγμένες χώρες.

Η συχνότητα εκδήλωσης των στεφανιαίων επεισοδίων και των θανάτων που

προκαλούνται από αυτά, καθιστούν την στεφανιαία νόσο μια ασθένεια-μάστιγα. Έχει

σημασία να αναφερθεί ότι με βάση τα πρόσφατα στατιστικά στοιχεία το 50% των

αντρών και το 64% των γυναικών που απεβίωσαν αιφνιδίως από ΣΝ δεν παρουσίαζαν

συμπτώματα της νόσου (Κότσαλου και συν., 2012, Πολυκανδριώτη, 2010).

4.3. Αιτιολογία

Σε γενικές γραμμές, η παχυσαρκία και η ταχεία αύξηση του σωματικού βάρους

θεωρούνται ως οι ισχυρότεροι προδιαθεσικοί παράγοντες για την εμφάνιση της

στεφανιαίας νόσου, αφού εκτιμάται ότι περίπου το 60% των ασθενών, που εμφανίζουν

τη διαταραχή, είναι υπέρβαροι με 20% μεγαλύτερο σωματικό βάρος από το

ενδεικνυόμενο. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι η υψηλή διαιτική πρόσληψη μαγειρικού

αλατιού (NaCl) αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο αύξησης της αρτηριακής πίεσης και κατά

συνέπεια εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Ακόμη, άλλοι περιβαλλοντικοί αιτιώδεις

παράγοντες μπορεί να είναι είναι η κατανάλωση οινοπνευματωδών, το ψυχοκοινωνικό

στρες, η καθιστική ζωή και η έλλειψη φυσικής άσκησης (Βαρδής και συν., 2005,

Γαβριηλάκη και συν., 2011, Μπαχαράκης, 2005).

4.4. Συμπτώματα κι εκδηλώσεις

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο αιφνίδιος θάνατος, η στηθάγχη, το οξύ

έμφραγμα του μυοκαρδίου και η καρδιακή ανεπάρκεια αποτελούν το πρώτο σημείο της

στεφανιαίας νόσου, που συχνά στερείται συμπτωμάτων. Σπανιότερα, ωστόσο, ο ασθενής

30

μπορεί να παρουσιάζει πόνο στον ώμο, το λαιμό, το σαγόνι ή την πλάτη, βραχύπνοια και

πονοκεφάλους.

Πάντως, η ποιότητα, η ένταση και η διάρκεια των συμπτωμάτων παρουσιάζει

μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των ασθενών. Κατά κανόνα, τα συμπτώματα είναι

δυνατόν να γίνονται πιο έντονα με την επιδείνωση της στένωσης των αρτηριών λόγω της

αύξησης του σχηματισμού της αθηρωματικής πλάκας (Μανώλης, 2007, Πολυκανδριώτη,

2010).

4.5. Επιπτώσεις και πρόγνωση

Με δεδομένο το γεγονός ότι η στεφανιαία νόσος είναι μια εξελισσόμενη νόσος,

τα συμπτώματα που σχετίζονται με εκείνη δεν είναι συνήθως εμφανή έως τη μέση ηλικία

ή αργότερα. Γενικά, η στεφανιαία νόσος ενδέχεται να ξεκινά με την εκδήλωση ήπιων

συμπτωμάτων και να εξελίσσεται σταδιακά σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από

συχνότερα και εντονότερα συμπτώματα. Πολλές φορές, μάλιστα, η εκδήλωση της νόσου

μπορεί να είναι αιφνίδια, χωρίς προειδοποίηση, όπως άλλωστε προαναφέρθηκε. Ωστόσο,

ακόμα και στις περιπτώσεις, οπότε η εκδήλωση των συμπτωμάτων είναι αιφνίδια, η

στεφανιαία νόσος μπορεί να προϋπήρχε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο άτομο. Οι

επιπτώσεις της ποικίλουν ανάλογα με το άτομο και το στάδιο της εξέλιξής της και σε

ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι θανατηφόρες.

Σε γενικές γραμμές, η πρόγνωση για τα άτομα με στεφανιαία νόσο εξαρτάται από

μια ποικιλία παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού των αγγείων που έχουν

προσβληθεί από τη νόσο, της βαρύτητας της απόφραξης, της παρουσίας παραγόντων

κινδύνου που δύνανται να επιταχύνουν τη διαδικασία της αθηροσκλήρωσης, αλλά και

της γενικότερης υγείας και συσταλτικότητας της αριστερής κοιλίας. Για παράδειγμα, σε

περιπτώσεις, οπότε η αριστερή κοιλία είχε υποστεί προηγούμενη βλάβη από οξύ

έμφραγμα του μυοκαρδίου, η πρόγνωση για την πορεία υγείας του ασθενούς είναι πολύ

δυσμενέστερη (Κότσαλου και συν., 2012, Μανώλης, 2007, 2002).

31

Κεφάλαιο 5ο. Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου

5.1. Ορισμός

Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου αποτελεί έναν από πιο συνήθεις λόγους

θανάτου παγκοσμίως, αλλά και ένα από τα πιο συχνά προβλήματα υγείας σε γενικότερα.

Ουσιαστικά, το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου αφορά εκείνην την ιατρική κατάσταση

που ακολουθεί την οξεία απόφραξη στεφανιαίας αρτηρίας, η οποία με τη σειρά της

οδηγεί στην σταδιακή νέκρωση του μυοκαρδίου. Εξαιτίας της παραπάνω κατάστασης, ο

ασθενής να αποκτά μόνιμες βλάβες, που επηρεάζουν την καρδιαγγειακή του λειτουργία.

Πιο αναλυτικά, το «Έµφραγµα του Μυοκαρδίου» περιγράφει τον κυτταρικό θάνατο των

µυϊκών κυττάρων της καρδιάς. Ο «θάνατος» αυτός οφείλεται κατά κύριο λόγο στην

εκτεταμένη και επίμονη ισχαιµία της περιοχής, η οποία τείνει συνηθέστερα να οφείλεται

σε διαταραχές που αφορούν την ελλιπή οξυγόνωση του αίματος (Βαρδής και συν., 2005,

Μπροκαλάκη και συν., 2010).

Εικόνα 9. Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Πηγή: www.incardiology.gr

32

Παρόλα αυτά, όπως φανερώνουν οι σχετικές επιστημονικές έρευνες, το οξύ

έμφραγμα του μυοκαρδίου μπορεί να προληφθεί, να αποφευχθεί ή πολύ συχνά να

αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και έγκαιρα. Πράγματι, η πρώιμη παρέμβαση για την

αποκατάσταση της στεφανιαίας ροής είτε με θρομβολυτική θεραπεία ή είτε με

πρωτογενή αγγειοπλαστική, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον πιθανό κίνδυνο των

επιπλοκών, αλλά και τις πιθανότητες θνησιμότητας του ατόμου από το οξύ έμφραγμα

του μυοκαρδίου. Έτσι, με την αξιοποίηση του ιστορικού του ασθενούς, αλλά και τις

ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις, οι αλλοιώσεις του μυοκαρδίου, αλλά και διαταραχές

του κυκλοφορικού συστήματος μπορούν να διαγνωστούν έγκαιρα και να οδηγήσουν σε

έγκαιρες θεραπευτικές παρεμβάσεις (Μπαχαράκης, 2005, Οικονόμου, 2009).

5.2. Επιδημιολογία

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα, τα κρούσματα των καρδιαγγειακών

παθήσεων και ειδικότερα του οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου είναι ιδιαίτερα αυξημένα τόσο

στην ελληνική επικράτεια, όσο και σε διεθνές επίπεδο στη διάρκεια των τελευταίων

δεκαετιών. Μάλιστα, σύµφωνα µε έρευνα που πραγµατοποίησε η American Heart

Association το 1997, παρατηρήθηκε ότι ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες της Δύσης, η

Βόρεια Αγγλία παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από καρδιαγγειακά

νοσήματα στους άνδρες, με ποσοστό που αγγίζει 49%. Αντίστοιχα, στην ίδια έρευνα

παρατηρήθηκε κάποια αυξημένη θνησιμότητα των γυναικών στη Φινλανδία από

καρδιαγγειακά νοσήματα με ποσοστό της τάξεως του 38% (Μπροκαλάκη και συν.,

2010).

Αναφορικά με την ελληνική πραγματικότητα, οι διάφορες επιδηµιολογικές

µελέτες μαρτυρούν ότι κατά τη διάρκεια της περιόδου 1979-1999, τα ποσοστά θανάτων

από καρδιαγγειακά νοσήματα και συγκεκριμένα από οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου

αφορούσαν σταθερά στα 20-25% των θανάτων ετησίως, ενώ παρουσίαζαν τάσεις

μείωσης και για τα δύο φύλα μαζί. Παρόλα αυτά, οι παραπάνω μελέτες έδειξαν ότι οι

άνδρες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στο οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου με ποσοτά που

κυμαίνονταν περίπου από 60 έως 77% για το διάστημα αυτό. Πιο συγκεκριμένα, η

33

ισχαιμία του μυοκαρδίου θεωρήθηκε ως η συχνότερη και κυριότερη αιτία θανάτου για

τους άνδρες, ενώ ακολουθούν τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια στη δεύτερη θέση.

Επιπλέον, οι άνδρες παρουσίασαν ακόμη αξιοσημείωτα υψηλά ποσοστά εμφάνισης

αρτηριακής υπέρτασης. Όσον αφορά τις γυναίκες, εκείνες είχαν ως κύρια αιτία θανάτου

τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια µε 40,1%, ενώ η ισχαιµία του µυοκαρδίου και η

υπέρταση βρέθηκαν στις λιγότερο συχνές αιτίες θνητότητας (Μπαχαράκης, 2005).

Πάντως, αξίζει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά εµφάνισης και θνησιµότητας από

καρδιαγγειακές παθήσεις και συγκεκριµένα από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου τείνουν

ν’ αυξάνονται όσο περνούν τα χρόνια, γεγονός που αποδίδεται στην αύξηση της έκθεσης

του ατόμου σε στρεσογόνους παράγοντες, την κακή διατροφή και τις ανθυγιεινές

συνθήκες ζωής. Μάλιστα, σε πρόσφατη έρευνα του, το 2008, ο Παγκόσμιος Οργανισμός

Υγείας διαπίστωσε ότι παρατηρείται κάποια σημαντική αύξηση της θνησιµότητας

εξαιτίας του οξέος εμφράγματος μυοκαρδίου σε χώρες µεσαίας και υψηλής ανάπτυξης

από το 2004, ενώ οι προβλέψεις για το 2015 και 2030 δεν είναι καθόλου καθησυχαστικές

(Βαρδής και συν., 2005, Δημητρίου, 2007).

5.3. Προδιαθεσικοί παράγοντες

Στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, το επιστημονικό ερευνητικό ενδιαφέρον

έχει στραφεί στην προσπάθεια για αποσαφήνιση των αιτιών που κρύβονται πίσω από την

εμφάνιση και την ανάπτυξη των καρδιαγγειακών νοσημάτων και ιδιαίτερα του οξέος

εμφράγματος μυοκαρδίου. Σήμερα, πάντως, αν και τα ακριβή αίτια της νόσου δεν έχουν

ακόμη προσδιοριστεί πλήρως, φαίνεται ότι η εμφάνισή του οξέος εμφράγματος

μυοκαρδίου προκύπτει κατ’ αρχάς από την ανάπτυξη αθηρωµατικών πλακών στα

στεφανιαία αγγεία. Ωστόσο, η δηµιουργία των πλακών αυτών απαιτεί σε πρώτο επίπεδο

µια µακρόχρονη διαδικασία εξέλιξης, ενώ μπορεί να οφείλειται σε μια ποικιλία

παραγόντων, που συχνά αναφέρονται ως «παράγοντες κινδύνου» ή «προδιαθεσικοί

παράγοντες». Πρόκειται για μια σειρά από παράγοντες που αυξάνουν σημαντικά τον

κίνδυνο εµφάνισης εμφράγματος και οι οποίοι, όταν συνυπάρχουν, λειτουργούν

πολλαπλασιαστικά ως προς τον βαθμό επικινδυνότητας.

34

Από αυτούς τους παράγοντες, άλλοι είναι εγγενείς και μη αναστρέψιμοι, όπως

είναι η ηλικία, το φύλο και το οικογενειακό ιστορικό της στεφανιαίας νόσου, κι άλλοι

είναι επίκτητοι και αναστρέψιμοι, όπως είναι το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η κακή

διατροφή.

Ενδεικτικά, οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι:

∆υσλιπιδαιµία

Κάπνισμα

Χρήση αλκοόλ και τοξικών ουσιών

Παχυσαρκία

Κακή διατροφή

Καθιστική ζωή και έλλειψη φυσικής άσκησης

Άγχος

Σακχαρώδης διαβήτης

Αρτηριακή υπέρταση

Βεβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό καρδιοπαθειών

Φύλο και ηλικία

Λοιμώξεις

Διαταραχές της πήξης του αίματος (Μανώλης, 2002, Μπαχαράκης, 2005).

5.4. Παθογένεια

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα, το έμφραγμα αφορά το θάνατο των

κυττάρων του µυοκαρδίου εξαιτίας της εμφάνισης παρατεταµένης ισχαιµίας. Πιο

35

συγκεκριμένα, ανάλογα µε την ανατοµική επιφάνεια που έχει υποστεί βλάβη, το

έμφραγμα διακρίνεται σε επιμέρους κατηγορίες, όπως είναι το «διατοιχωµατικό», που

αφορά όλο το πάχος του µυοκαρδίου και το «υπενδοκάρδιο», δηλαδή το µη

διατοιχωµατικό έµφραγµα, που αφορά μια στοιβάδα του ιστού του μυοκαρδίου

(Κρεμαστινός, 2005).

Στην περίπτωση του διατοιχωματικού εμφράγματος, ο θάνατος των κυττάρων

ερμηνεύνεται παθολογικά ως αποτέλεσμα του σχηματισμού θρόμβου από αιµοπετάλια

και της ύπαρξης µιας «πλάκας», η οποία πριν τη ρήξη δεν προκαλούσε σε σοβαρό βαθμό

στένωση του αγγείου, ενώ τώρα προκαλεί ισχαιµία της περιοχής. Αποτέλεσμα της

κατάστασης είναι να σχηματίζεται ικανοποιητική παράπλευρη κυκλοφορία, αλλά το

μυοκάρδιο να υφίσταται και ρήξη. Αναλυτικότερα, καθώς τα θροµβογενή στοιχεία του

αρτηριακού τοιχώµατος βρίσκονται εκτεθειμένα στον αυλό του παθολογικού

στεφανιαίου αγγείου, εμφανίζεται σταδιακή µείωση της ροής του αίµατος και

προκαλείται ταχεία απόφραξη των αρτηριών.

Στην περίπτωση του υπενδοκάρδιου εμφράγματος, αυτό συμβαίνει συνήθως όταν

προϋπάρχει κάποια σοβαρή στένωση ενός αγγείου ή περισσότερων αγγείων. Στις

περιπτώσεις αυτές η απόφραξη μπορεί να είναι είναι υφολική ή πλήρης, παροδική ή

παρατεταµένη (Κρεμαστινός, 2005, Οικονόμου, 2009).

Επιπλέον, έχει διαπιστωθεί ότι τυχόν µεταβολές στον αγγειακό τόνο των

στεφανιαίων λόγω της παραγωγής του ενδογενούς οξειδίου του αζώτου µπορούν να

ερμηνεύσουν ικανοποιητικά ένα µεγάλο µέρος των παραλλαγών του «στηθαγχικού

ουδού». Μερικοί αιτιώδεις παράγοντες αυτών των μεταβολών μπορεί να είναι η υποξία,

οι ενδογενείς κατεχολαµίνες και οι αγγειοδραστικές ουσίες. Σε κάθε περίπτωση, η

επιμελής εργαστηριακή ανάλυση των ιστολογικών τµηµάτων, αλλά και τα ευρήματα της

κλινικής εξέταση έχουν καθοριστική σημασία για την διαπίστωση της ακριβούς αιτίας

της απόφραξης και την εφαρμογή κατάλληλης θεραπείας (Δημητρίου, 2007, Οικονόμου,

2009).

Ακόμη, από την πρώτη στιγµή που αρχίζει να εξελίσσεται το έμφραγμα

μυοκαρδίου, ο θάνατος των κυττάρων τείνει να επέρχεται µετά την πάροδο ενός

36

διαστήματος τουλάχιστον 20 λεπτών. Βέβαια, συνήθως απαιτούνται αρκετές ώρες, ώστε

η µυοκαρδιακή νέκρωση να διαπιστωθεί µε µακροσκοπική ή ακόμη και η µικροσκοπική

µετά θάνατον εξέταση. Επιπλέον, για να νεκρωθεί ολοκληρωτικά το μυοκάρδιο

χρειάζεται να περάσουν αρκετές ώρες. Η διάρκεια του διαστήματος που απαιτείται ως

την ολοκληρωτική ολοκληρωτική νέκρωση του µυοκαρδίου εξαρτάται από τους

ορισμένους παράγοντες, όπως είναι η ύπαρξη παράπλευρης κυκλοφορίας στην ισχαιµική

ζώνη, η συνεχής ή ασυνεχής απόφραξη της στεφανιαίας αρτηρίας, η ευαισθησία των

µυϊκών κυττάρων στην ισχαιµία και η προϋπάρχουσα κατάσταση και τελικά από την

ξεχωριστή ανάγκη του κάθε µυοκαρδίου σε οξυγόνο και θρεπτικά στοιχεία.

Ως προς την παθοφυσιολογία τους, εµφράγµατα του µυοκαρδίου συνήθως

κατηγοριοποιούνται ανάλογα με το µέγεθος και το σημείο της βλάβης στους παρακάτω

τύπους:

µικροσκοπικό (εστιακή νέκρωση),

µικρό (<10% του αριστερού κοιλιακού τοιχώµατος),

µέτριο (10-30% του αριστερού κοιλιακού τοιχώµατος) και

µεγάλο (>30% του αριστερού κοιλιακού τοιχώµατος) (Βαρδής και

συν., 2005, Μπαχαράκης, 2005).

5.5. Τύποι εμφραγμάτων

Αναφέρθηκε παραπάνω ότι το οξύ έμφραγμα οφείλεται κυρίως στην εμφάνιση

ισχαιμίας στην καρδιακή περιοχή. Παραδοσιακά, η ισχαιμία μπορεί να εκδηλωθεί με μια

σειρά από ήπιες ενδείξεις και συμπτώματα, ικανά, όμως, να ενεργοποιήσουν την

ανησυχία του ασθενούς και τον προβληματισμό του ιατρού. Ενδεικτικά, ορισμένα συχνά

συµπτώµατα της ισχαιµίας είναι τα εξής:

• Το αίσθημα δυσφορίας στη θωρακική περιοχή

• Ενοχλήσεις στα άνω άκρα

37

• Υπερδραστηριότητα ή ατονία

• Ενοχλήσεις και μουδιάσματα στη κάτω γνάθο

• Ενοχλήσεις και άλγη στο επιγάστριο (Κρεμαστινός, 2005, Μπαχαράκης,

2005).

Έχει ενδιαφέρον να τονιστεί ότι το αίσθημα της δυσφορίας, αλλά και οι διάφορες

ενοχλήσεις που σχετίζονται με το έμφραγμα συνήθως έχουν μέση διάρκεια 20 λεπτών.

Μάλιστα, πολύ συχνά η δυσφορία που αισθάνεται ο ασθενής είναι διάχυτη και

ακαθόριστη, δεν επηρεάζεται από την κίνηση της περιοχής και ενδέχεται να συνοδεύεται

από δύσπνοια, εφίδρωση, ναυτία, εμετό ή συγκοπή. Κατά συνέπεια, ο πάσχων

δυσκολεύεται να εντοπίσει τις ακριβείς περιοχές που τον κάνουν να δυσφορεί, ενώ το

περιβάλλον των οικείων του είναι δύσκολο να αναγνωρίζει τα συμπτώματα και να

αναζητήσει έγκαιρα βοήθεια (Οικονόμου, 2009).

Ανάλογα με τα αίτια που προκαλούν την ισχαιμία και κατ’ επέκταση το οξύ

έμφραγμα μυοκαρδίου, αλλά και τα χαρακτηριστικά της εκδήλωσής του, εκείνο μπορεί

να διακριθεί σε έξι επιμέρους τύπους.

Τύπος 1

Ο τύπος 1 περιλαμβάνει το οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου το οποίο συνδέεται με την

ύπαρξη ισχαιμίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ισχαιμία αυτή αποδίδεται σε κάποιο

προηγούμενο στεφανιαίο συμβαν, όπως είναι η εξέλκωση πλάκας.

Τύπος 2

Ο τύπος 2 περιλαμβάνει το έμφραγμα του μυοκαρδίου που προκύπτει

δευτερογενώς από ισχαιµία. Στην περίπτωση αυτή, ωστόσο, η ισχαιμία παρουσιάζεται να

οφείλεται στην αυξημένη απαίτηση του οργανισμού για οξυγόνο και στη συνέχεια στην

µειωµένη προσφορά, γεγονός που οδηγεί σε δυσλειτουργικές οργανικές καταστάσεις,

38

όπως είναι ο σπασμός στεφανιαίας αρτηρίας, οι αρρυθµίες, η υπέρταση ή η υπόταση και

η αναιμία.

Τύπος 3

Ο τύπος 3 περιλαμβάνει το οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου που εκδηλώνεται με έναν

αιφνίδιο θάνατο. Στην περίπτωση αυτή, η ιδιάζουσα ιατρική κατάσταση περιλαμβάνει

την ανακοπή της καρδιάς του ασθενούς, ο οποίος προηγουμένως παρουσιάζει συνήθως

συμπτώματα που παραπέμπουν σε µυοκαρδιακή ισχαιµία. Σε πολλές περιπτώσεις, η

δυσλειτουργία συνοδεύεται από μια νέα ανύψωση ST ή νέο LBBB, όπως επίσης και την

εμφάνιση νέου θρόµβου στην στεφανιαία αγγειογραφία ή κατά την αυτοψία.

Τύπος 4

Ο τύπος 4 περιλαμβάνει το έμφραγμα του μυοκαρδίου, οξύ ή μη, που που

συνδέεται µε τη διαδερµική αγγειοπλαστική (Percutaneous Coronary Intervention- PCI).

Τύπος 5

Ο τύπος 5 είναι εκείνος που συνδέεται πολύ στενά με το stent. Πολύ συχνά, η

ύπαρξη θρόµβωσης καταδεικνύεται κατά την εξέταση της αγγειογραφίας, είτε στην

αυτοψία, εφόσον ο ασθενής καταλήξει στο θάνατο.

Τύπος 6

Ο τύπος 6 αφορά στο έμφραγμα του μυοκαρδίου που συνδέεται πολύ στενά με

την αορτοστεφανιαία παράκαµψη (Κρεμαστινός, 2005, Μανώλης, 2002, Μπαχαράκης,

2005).

39

5.6. Εντόπιση εμφραγμάτων

Η εντόπιση και η έκταση του εμφράγματος εξαρτώνται από (α) την ανατομική

διανομή του αγγείου, (β) το μέγεθος της απόφραξης και (γ) την επάρκεια της

παράπλευρης κυκλοφορίας. Έτσι όσο πλησιέστερα προς την έκφυση της αρτηρίας

βρίσκεται η στενωτική ή η αποφρακτική βλάβη, τόσο μεγαλύτερο τμήμα του μυοκαρδίου

πάσχει. Ανάλογα με το αγγείο που παρουσιάζει τη βλάβη, το έμφραγμα εντοπίζεται σε

διαφορετικές περιοχές:

Απόφραξη του πρόσθιου κατιόντα κλάδου της αριστερής στεφανιαίας

προκαλεί έμφραγμα στην πρόσθια και κορυφαία περιοχή της αριστερής

κοιλίας, στις περιοχές του μεσοκοιλιακού διαφράγματος,του

προσθιοπλάγιου τοιχώματος, του πρόσθιου θηλοειδούς μυός. Σπάνια

μπορεί να νεκρωθούν τμήματα της δεξιάς κοιλίας.

Απόφραξη της αριστερής περισπωμένης, προκαλεί έμφραγμα των

πλάγιων και οπισθίων κατωτέρων περιοχών της αριστερής κοιλίας και του

οπίσθιου θηλοειδούς μυός.

Απόφραξη της δεξιάς στεφανιαίας προκαλεί έμφραγμα στις οπίσθιες-

κατώτερες περιοχές της αριστερής κοιλίας, στις οπίσθιες-κατώτερες

περιοχές του μεσοκοιλιακού διαφράγματος και στη δεξιά κοιλία.

Το έμφραγμα συνήθως εντοπίζεται στην αριστερή κοιλία, ενώ η δεξιά κοιλία

σπάνια προσβάλλεται λόγω του πλούσιου αναστομωτικού δικτύου της και του λεπτού

τοιχώματός της. Οι κόλποι προσβάλλονται σε αναλογία 10-15% και συνήθως το

έμφραγμα αυτό είναι επέκταση άλλου εμφράγματος. Η βαθμιαία απόφραξη μιας των

στεφανιαίων αρτηριών προκαλεί τρεις βαθμούς βλάβης στο μυοκάρδιο. Τη ζώνη

ισχαιμίας, τη ζώνη βλάβης και τη ζώνη νέκρωσης.

40

Κεφάλαιο 6ο. Διάγνωση και θεραπεία του οξέος εμφράγματος

6.1. Διαγνωστική διαδικασία και ευρήματα

6.1.1. Λήψη ιστορικού

Η λήψη του ιστορικού του ασθενούς συνιστά ένα αναπόσπαστο κομμάτι της

συνολικής διαδικασίας της. Το ιστορικό θα πρέπει να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα της ζωής

του ασθενούς, όπως το ιατρικό, οικογενειακό και περιβαλλοντικό του πλαίσιο. Πολλές

μελέτες έχουν καταδείξει ότι η λήψη του ιστορικού του ασθενούς συμβάλλει

καθοριστικά στην καλύτερη και ορθότερη διάγνωση του οξέος εμφράγματος

μυοκαρδίου, στη διαφοροδιάγνωση, τον αποκλεισμό, δηλαδή, άλλων διαταραχών και την

έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση. Κατά συνέπειτα, εκτιμάται ότι περίπου το 80% των

εύστοχων και έγκαιρων διαγνώσεων οφείλεται μεταξύ άλλων στη βαρύτητα που δόθηκε

στα στοιχεία που προκύπτουν από το ιστορικό του ασθενούς (Crawford, 2009). Σε

γενικές γραμμές, η λήψη του ιστορικού χρειάζεται να περιλαµβάνει πληροφορίες για

τους ακόλουθους τομείς:

Την παρούσα κατάσταση της υγείας του ασθενούς

Τη συμπτωματολογία που παρουσιάζει

Το ατοµικό ιατρικό και χειρουργικό ιστορικό του ασθενούς

Το οικογενειακό ιατρικό ιστορικό του ασθενούς

41

Τους πιθανούς κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που

έχουν επιπτώσεις στην υγεία του ασθενή

Την προσεκτική και επαρκή αναθεώρηση της συμπτωματολογίας

Τις πιθανές φαρμακευτικές ουσίες, χρήση των οποίων ενδέχεται να

κάνει το άτομο

Το διαιτητικό του ιστορικό

Την άτυπη αξιολόγηση διανοητικής του κατάστασης και της

ψυχοσυναισθηματικής του υγείας προκειμένου να αποκλειστούν

άλλες διαταραχές (Βαρδής και συν., 2005, Ναλμπάντη και

Μούλτου, 2007, Οικονόμου, 2009, Χατζημπαλής, 2008).

Σε πολλές περιπτώσεις, η συνέντευξη του ασθενούς, αλλά και εσφαλμένες ή

ανακριβείς πληροφορίες για το ιστορικό του οδηγούν σε άστοχη, μη έγκαιρη ή ελλιπή

διάγνωση σχετικά με τη κατάσταση της υγείας και τις πραγματικές ανάγκες του.

Επιπλέον, πολύ συχνά οι ασθενείς έχουν την τάση να να υπερεκτιμούν, να υποτιμούν ή

ακόμη και να αποσιωπούν συμπτώματα τα οποία έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την

σωστή διάγνωση του προβλήματος της υγείας τους. Για τους παραπάνω λόγους, η

αντικειμενική κλινική εξέταση του ασθενούς αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της

διαγνωστικής διαδικασίας. Κατά τη διάρκεια της αντικειμενικής κλινικής εξέτασης, κάθε

σύμπτωμα εξετάζεται με προσοχή, αφού πολλές φορές μπορεί να ερμηνευθεί με πολλούς

τρόπους. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στην αναζήτηση της αιτίας κάθε συμπτώματος,

αφού αν αγνοηθεί η αναζήτηση του μηχανισμού του που τα προκαλεί, ενδέχεται να

υποτιμηθεί η σημασία τους για την υγεία του ασθενούς. Εξάλλου, ο τρόπος με τον οποίο

αντιλαμβάνει ο κάθε ασθενής την υγεία του και αντιδρά απέναντι στη νόσο μπορεί να

42

προκαλέσει μια πρόσθετα συμπτώματα, τα οποία είναι απαραίτητο να ελέγχονται και να

αξιολογούνται, ώστε να μην εμποδίζεται ή αποπροσανατολίζεται η διαδικασία της

διάγνωσης (Μπαχαρακάκης, 2005, Σαχίνη-Καρδάση και Πάνου, 2004).

Βέβαια, τα ευρήματα που απορρέουν από την κλινική εξέταση σχετικά με το οξύ

έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι δυνατό να διαφέρουν από ασθενή σε ασθενή, αφού

εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τύπο του εμφράγματος, τα χαρακτηριστικά και το

στάδιο εξέλιξης της ασθένειας, αλλά και από την προσωπικότητα του ασθενούς (Stein et

al., 2014). Ο ιατρός που αναλαμβάνει την κλινική εξέταση χρειάζεται, λοιπόν, να δίνει

ιδιαίτερα μεγάλη προσοχή στα πρώιμα συμπτώματα της πάθησης, να επαναξιολογεί την

κατάσταση της υγείας του ατόμου και να λαμβάνει υπόψη τις πληροφορίες που

προέρχονται από ιατρικές επισκέψεις και εξετάσεις με αφορμή άλλα συμπτώματα και

ενοχλήσεις, ανεξάρτητα ή άσχετα προς το έμφραγμα μυοκαρδίου (Κρεμαστινός, 2005,

Μπαχαρακάκης, 2005).

Αρχικά, πραγματοποιούνται διάφορες εξετάσεις με κυρίαρχη τη τη σωματική

εξέταση, που έχει στόχο να να επιβεβαιώσει ότι τα ζωτικά όργανα, όπως η καρδιά και οι

πνεύμονες, λειτουργούν φυσιολογικά. Έπειτα, ακολουθεί η ψυχολογική εξέταση στη

διάρκεια της οποίας πραγματοποιείται σχολαστικός έλεγχος του ασθενούς για την

παρουσία συμπτωμάτων κατάθλιψης, άγχους και ψύχωσης, αφού τα προβλήματα αυτά

είναι δυνατό να οδηγήσουν σε παραπλανητική συμπτωματολογία και κλινική εικόνα

(Βαρδής και συν., 2005, Crawford, 2009, Μπαχαρακάκης, 2005).

6.1.2. Κλινική εξέταση

Η κλινική εξέταση είναι απαραίτητη τόσο για τη διάγνωση του εμφράγματος, όσο

και τη διαφοροδιάγνωση, τον αποκλεισμό, δηλαδή, άλλων πιθανών παθολογικών

καταστάσεων. Κατά κανόνα, στη διάρκεια της κλινικής εξέτασης, το ιατρικό και

νοσηλευτικό προσωπικό ελέγχει τα ζωτικά σημεία του ασθενούς, καταγράφει και

αξιολγεί τα συμπτώματα και ζητεί κάποια βασικά στοιχεία που αφορούν στο ιστορικό

του ατόμου, αν αυτά είναι άμεσα διαθέσιμα.

43

Η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και των παλμών, ο αξιολόγηση της

αναπνευστικής λειτουργίας, ο σωματικός έλεγχος για τυχόν αλλοιώσεις, διογκώσεις ή

τραύματα που θα διευκολύνουν τη διάγνωση, αποτελούν απαραίτητα συστατικά της

διαδικασίας της κλινικής εξέτασης (Ζυγά, 2006, Οικονόμου, 2009).

6.1.3. Εργαστηριακή εξέταση

Αναφέρθηκε προηγουμένως ότι τόσο η λήψη του οικογενειακού και ιατρικού

ιστορικού του ασθενούς, όσο και η αντικειμενική κλινική εκτίμηση αποτελούν ιδιαίτερα

σημαντικά βήματα στη διάρκεια της διαδικασίας για την διάγνωση των καρδιαγγειακών

παθήσεων. Παρόλα αυτά, για την επιβεβαίωση των ευρημάτων είναι απαραίτητη μια

ακόμη σειρά από εξειδικευμένες εξετάσεις εργαστηριακού τύπου.

Όσον αφορά τις κοινές, γενικές εργαστηριακές εξετάσεις, ο ασθενής µε

επικείμενο έμφραγμα μπορεί να μην παρουσιάζει ιδιαίτερα και εμφανή συμπτώματα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ασθενής αυτός σπανίως εµφανίζει έντονο πόνο στη διάρκεια

της εξέτασης. Ωστόσο, πολύ συχνά ο ασθενής µε επικείμενο έμφραγμα του μυοκαρδίου

χαρακτηρίζεται από απροσδιόριστη δυσφορία και έντονη ανησυχία για το μέλλον και την

υγεία του. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάζει φαιά απόχρωση του δέρµατος,

εφίδρωση, πανικό ή εξάντληση (Μπροκαλάκη και συν., 2012, Ναλμπάντη & Μούλτου,

2007, Οικονόμου, 2009).

Ιδιαίτερα σημαντική είναι ακόμη η εξέταση των ζωτικών σημείων του ασθενούς,

μεταξύ των οποίων ο ρυθμός του αρτηριακού και του φλεβικού σφυγµού, η ακρόαση του

θώρακα και της καρδιάς. Τα στοιχεία αυτά είναι δυνατόν να συμβάλουν στην καλύτερη

διάγνωση. Επιπροσθέτως, τα κρύα άκρα ενδέχεται να μαρτυρούν κάποια δυσλειτουργία

της κυκλοφορίας του αίματος (Βαρδής και συν., 2005).

Σημαντικούς δείκτες της καρδιαγγειακής λειτουργίας στο οξύ έμφραγμα του

μυοκαρδίου αποτελούν η καρδιακή συχνότητα και ο καρδιακός ρυθµός. Παραδείγματος

χάριν, σε ασθενείς µε κατώτερο έµφραγµα, είναι πολύ συχνές οι καρδιακές συχνότητες

της τάξεως του 50 και του 60, ιδίως τις πρώτες λίγες κατά τις οποίες εξελίσσεται το

44

έμφραγμα. Ακόμη, σε ορισμένες περιπτώσεις η βραδυκαρδία τείνει να συνοδεύεται από

δευτεροπαθή υπόταση λόγω της διέγερσης του πνευµονογαστρικού συστήματος. Έχει

σημασία να τονιστεί ότι η επίμονη φλεβοκοµβική ταχυκαρδία µετά τις πρώτες 12 έως 24

ώρες συνεπάγεται αυξημένες πιθανότητες θνησιμότητας για τον ασθενή

(Μπαχαρακάκης, 2005, Χατζημπαλής, 2008).

Ακόμη, συστήνεται η εξέταση των πνευμόνων και της καρδιάς για τον

αποκλεισμό άλλων ιατρικών καταστάσεων, μια διαδικασία η οποία ονομάζεται

συνοπτικά «διαφοροδιάγνωση» και συμβάλλει στην ευστοχότερη διάγνωση και στην

εξατομίκευση της θεραπευτικής παρέμβασης που ακολουθεί ανάλογα με τις ανάγκες το

συγκεκριμένου ατόμου (Crawford, 2009).

Στην περίπτωση του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, η ψηλάφηση του

προκάρδιου μπορεί να βοηθήσει να εντοπιστούν τµηµατικές διαταραχές της

κινητικότητας του τοιχώµατος. Η ψηλάφηση αυτή συνίσταται αρχικά να

πραγματοποιείται µε τον ασθενή σε ύπτια θέση. Σε πολλές περιπτώσεις, η διαδικασία

αυτή παίζει σημαντικό ρόλο για την εξακρίβωση της ύπαρξης κάποιας τυχόν

εντοπισµένης φυσιολογικής ή δυσκίνητης ώσης της κορυφής. Με τον ασθενή σε στάση

αριστερής πλάγιας κατάκλισης είναι δυνατό να ψηλαφιστεί η διάχυτη ώση της κορυφής,

η ακινησία και η παράδοξη προβολή κατά το τέλος της συστολής. Σε μερικούς ασθενείς,

μάλιστα, παρατηρείται η ύπαρξη ψηλαφητής συστολής των κόλπων που αντιστοιχεί στον

ακουστό καλπασµό S4, αλλά και καρδιακοί τόνοι μειωμένης έντασης (Μανώλης, 2002,

Μπαχαρακάκης, 2005).

Το ηλεκτροκαρδιογράφηµα ανήκει στις ειδικότερες εργαστηριακές εξετάσεις,

που αν και ανιχνεύει τη καρδιαγγειακή δυσλειτουργία, δεν µπορεί να διακρίνει την

ισχαιµία, ή ασταθή στηθάγχη, από τη νέκρωση. Παρόλα αυτά, τα διαδοχικά

ηλεκτροκαρδιογραφήματα κατά τη διάρκεια του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου

μπορούν να εντοπίσουν ορισµένες εξελικτικές αλλοιώσεις για την πλειοψηφία των

ασθενών. Ιδιαίτερα το ηλεκτροκαρδιογράφημα που πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια

του έντονου ισχαιµικού πόνου είναι δυνατόν να εµφανίζει αλλοιώσεις της

επαναναπόλωσης και να οδηγήσει στην ταχύτατη διάγνωση (Μπαχαρακάκης, 2005).

45

Αναφορικά με τις ειδικές εξετάσεις αίματος, εκείνες μπορούν να συμβάλουν στην

πρώιμη διάγνωση της διαταραχής, αφού, η νέκρωση των κυττάρων του µυοκαρδίου

μπορεί να αναγνωριστεί από την εµφάνιση διαφορετικών πρωτεϊνών στο αίµα, οι οποίες

βρίσκονται ελεύθερες στην κυκλοφορία από τα κατεστραµµένα µυϊκά κύτταρα, τέτοιες

ουσίες είναι η µυοσφαιρίνη, η τροπονίνη Τ και Ι (cTnT, cTntI), η κρεατινίνη κινάση-

CK, η γαλακτική δεϋδρογενάση-LDH, κ.α. Πάντως, έχει σημασία να επισημανθεί ότι για

την οριστική διάγνωση που αφορά στο έμφραγμα μυοκαρδίου, συνήθως λαμβάνονται

κυρίως υπόψη τα επίπεδα ευαίσθητων και συγκεκριµένων δεικτών όπως είναι η

καρδιακή τροπονίνη και η CK-MB, τα οποία είναι αυξηµένα κατά την κλινική εξέταση

(Μπροκαλάκη και συν., 2012, Οικονόμου, 2009).

Η ακτινογραφία του θώρακα σε ασθενείς µε οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου είναι

πολύ σημαντική για τη διάγνωση της παρουσίας κι άλλων ιατρικών καταστάσεων όπως

είναι οι ακόλουθες:

• Η ύπαρξη πνευµονικού οιδήµατος,

• Οι αλλαγές στο μέγεθος και τη δομή της καρδιάς και

• η παρουσία µεγαλοκαρδίας, προκειµένου να προσδιοριστεί εάν η

καρδιακή ανεπάρκεια, το έµφραγµα του µυοκαρδίου ή η βαλβιδική νόσος είναι οξεία ή

χρόνια (Βαρδής και συν., 2002, Μπροκαλάκη και συν., 2012, Οικονόμου, 2009).

Τα τελευταία χρόνια, η εφαρμογή της ηχω-καρδιογραφίας έχει αποτελέσει ένα

σημαντικό βήμα στην πορεία προς την εξέλιξη των μη επεμβατικών καρδιακών

διαγνώσεων. Σημαντικό πλεονέκτημα της μεθόδου αυτής αποτελεί η ικανότητά της να

παρέχει δισδιάστατες εικόνες της καρδιακής δοµής και λειτουργίας υψηλής απόδοσης

και πραγµατικού χρόνου. Στη διάρκεια των τελευταίων ετών διατίθεται μια μεγάλη

ποικιλία διαφορετικών τρόπων απεικόνισης της καρδιακής λειτουργίας, οι οποίοι

αξιοποιούνται συνδυαστικά, ώστε να αποδώσουν που µια πλήρη καρδιολογική εξέταση

µε τους υπερήχους. Μάλιστα, καθώς τα κύµατα των υπερήχων αντανακλώνται από

οποιαδήποτε διαχωριστική επιφάνεια των ιστών, είναι δυνατό να αξιοποιηθούν για την

ακριβή σύνθεση της πραγματικής εικόνας της καρδιακής δοµής και να αποκαλύψουν

46

έγκαιρα τυχόν αλλοιώσεις (Βαρδής και συν., 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2012,

Οικονόμου, 2009).

Ο καρδιακός καθετηριασμός, γνωστός και ως «στεφανιογραφία» αποτελεί επίσης

μια εργαστηριακή διαγνωστική εξέταση που πραγματοποιείται σε άτομα με πιθανή ή

επιβεβαιωμένη καρδιακή νόσο. Η εξέταση αυτή εφαρμόζεται σε περίπτωση, οπότε

υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι στεφανιαίες αρτηρίες έχουν στενώσεις ή αποφράξεις

για την διάγνωση της ακριβούς θέσης και έκτασης των στενώσεων ή αποφράξεων ώστε

να προσφερθεί η πλέον κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση. Ο καρδιακός

καθετηριασμός πραγματοποιείται με τοπική αναισθησία, οπότε ένας λεπτός καρδιακός

καθετήρας εισέρχεται συνήθως από τη μηριαία αρτηρία της βουβωνικής περιοχής,

προωθείται και φθάνει στην καρδιά. Τα ευρήματα της εξέτασης αυτής είναι δυνατόν να

παραπέμψουν τον ασθενή σε θεραπεία με αορτοστεφανιαία παράκαμψη (bypass).

6.2. Θεραπευτικές παρεμβάσεις

6.2.1. Επείγουσα ιατρική φροντίδα

6.2.1.1. Πρώτες βοήθειες κατά την οξεία φάση στο ΤΕΠ

Σε περίπτωση οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, η έγκαιρη προσέλευση στο

νοσοκομείο εξασφαλίζει στον ασθενή υψηλές πιθανότητες επιβίωσης και θεραπείας, που

αγγίζουν το 90%. Μονάχα ένα ποσοστό της τάξεως του 7% των ασθενών που παθαίνουν

οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου καταλήγουν στον θάνατο. Τα ποσοστά θνησιμότητας

οφείλονται συνήθως στην αδυναμία του ατόμου να λάβει έγκαιρη, επαρκή και

κατάλληλη ιατρική φροντίδα (DiMarco, 2009).

Από τη στιγμή που ο ασθενής θα εισαχθεί στο νοσοκομείο με ενδείξεις

εμφράγματος, το ιατρικό και το νοσηλευτικό προσωπικό θα προβεί σε μια σειρά από

διαδοχικές ενέργειες για την άμεση διάγνωση του προβλήματος. Με την επιβεβαίωση

του επικείμενου ή εξελισσόμενου εμφράγματος, ο ασθενής αναμένεται να οδηγηθεί στην

47

Μονάδα Εμφραγμάτων. Στη Μονάδα αυτή οι γιατροί χορηγούν στον ασθενή

θρομβολυτικά φάρμακα προκειμένου να προκαλέσουν τη «διάνοιξη» της αρτηρίας και τη

διάλυση του θρόμβου που προκάλεσε τον φραγμό. Προκειμένου να το επιτύχουν αυτό,

προχωρούν συνήθως σε μία μικρή επέμβαση με καθετήρα με την οποία θα διαανοίξουν

την αρτηρία και θα σπάσουν τον θρόμβο, ούτως ώστε να καταφέρουν την επέκταση της

νέκρωσης (Guyton, 1998, Μπροκαλάκη και συν., 2010).

Ο μέσος χρόνος νοσηλείας στη Μονάδα Εμφραγμάτων δεν υπερβαίνει τις 3-4

μέρες στις περισσότερες περιπτώσεις. Στη διάρκειά των ημερών αυτών ο ασθενής

υποβάλλεται σε ποικίλες εργαστηριακές και κλινικές εξετάσεις, ώστε να καταγραφεί η

πλήρης εικόνα της κατάστασής του προτού και αφότου ο ασθενής υποβληθεί σε

καρδιακό καθετηριασμό. Ο καρδιακός καθετηριασμός αποτελεί μια απλή επέμβαση, η

οποία δεν απαιτεί καν ολική αναισθησία. Με την επέμβαση αυτή, το ιατρικό προσωπικό

μπορεί να εντοπίσει τις αρτηρίες που έχουν πληγεί και τις επιδιορθώνουν.

Από την εξέλιξη της υγείας του ασθενούς εξαρτάται το σχέδιο θεραπευτικής

παρέμβασης, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στη συνέχεια, όπως είναι η εφαρμογή

κάποιας χειρουργικής επέμβασης, όπως η αγγειοπλαστική ή η χορήγηση κάποιας απλής

φαρμακευτική αγωγή. Στόχος των παρεμβάσεων αυτών είναι η βελτίωση της ποιότητας

ζωής των ασθενών και της υγείας τους (Βαρδής και συν., 2005, Μπροκαλάκη και συν.,

2010, Οικονόμου, 2009).

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι με την έλευσή τους στο νοσοκομείο, οι

ασθενείς οδηγούνται στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) και μόνο με τη

διάγνωση του συγκεκριμένου προβλήματος οδηγούνται στη Μονάδα Εμφράγματος.

Βασική αποστολή του Τμήματος Επειγόντων Περιστατικών αποτελεί η άμεση

αντιμετώπιση των επειγόντων περιστατικών, των ασθενών δηλαδή που διακομίζονται με

ασθενοφόρο ή προσέρχονται στο νοσοκομείο σε 24ωρη βάση αναζητώντας άμεση

περίθαλψη. Στην περίπτωση του οξέος εμφράγματος μυοκαρδίου, η περίθαλψη των

ασθενών στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών περιλαμβάνει ορισμένους ειδικούς

στόχους και απαιτεί συγκεκριμένες παρεμβάσεις (Βαρδής και συν., 2005, Μπροκαλάκη

και συν., 2010, Ναλμπάντη και Μούλτου, 2007, Οικονόμου, 2009).

48

Πιο συγκεκριμένα, βασικοί στόχοι της περίθαλψης τωμ ασθενών µε θωρακικό

άλγος και επικείμενο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι οι παρακάτω:

Ο ταχύτερος δυνατός εντοπισµός των ασθενών µε οξύ έμφραγμα του

μυοκαρδίου λαμβάνοντας υπόψη τα τυπικά ή άτυπα συμπτώματα ώστε ν’

αρχίσει αµέσως η κατάλληλη θεραπεία,

Η αναγνώριση των ασθενών µε στεφανιαία σύνδροµα (π.χ. ασταθή

στηθάγχη) αλλά χωρίς, τα οποία βρίσκονται σε µεγάλο κίνδυνο και

Η αντικειμενική και ακριβής εκτίµηση των ασθενών χαµηλού κινδύνου

που χρειάζεται να υποβληθούν σε αναίµακτο έλεγχο (Μπροκαλάκη και

συν., 2010, Ναλμπάντη και Μούλτου, 2007, Οικονόμου, 2009).

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι όσο πιο γρήγορα ξεκινήσει η θεραπεία

επαναιµάτωσης των ασθενών µε τη διαγνωστική ανάσπαση του τµήµατος ST, τόσο πιο

θετικά πρόκειται να είναι τα τελικά αποτελέσµατα της θεραπευτικής παρέμβασης.

Βέβαια, εξίσου σημαντικό στόχο αποτελεί η εφαρµογή ενός συστήµατος

διαλογής, που να μειώνει τον αριθµό των ασθενών υψηλού κινδύνου, µε οξύ έμφραγμα

του μυοκαρδίου ή ασταθή στηθάγχη στην παρούσα περίπτωση, που λανθασμένα

αποµακρύνονται από το Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών, ενώ παράλληλα, να μειώνει

τις εισαγωγές στη µονάδα εντατικής θεραπείας των ασθενών χαµηλού κινδύνου, οι

οποίοι, αν και βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο, δεν έχουν υποστεί οξύ έμφραγμα του

μυοκαρδίου (Μπροκαλάκη και συν., 2010, Οικονόμου, 2009).

Σε γενικές γραμμές, σπανίως συναντώνται περιπτώσεις υποδιάγνωσης ή

υπερδιάγνωσης των καρδιαγγειακών δυσλειτουργιών. Η λάθος διάγνωση του οξέος

εμφράγματος μυοκαρδίου συνδέεται πολύ συχνά µε την εσφαλμένη ερµηνεία των

ειδικών εργαστηριακών εξετάσεων. Οι δυσκολίες διάγνωσης του οξέος εμφράγματος του

μυοκαρδίου είναι συχνές, πάντως. Χαρακτηριστικά, αξιζει να αναφερθεί ότι ακόµα και

το έμπειρο ιατρικό προσωπικό καταφέρνει να διαγνώσει έγκαιρα και ικανοποιητικά την

ασταθή στηθάγχη κατά 79-80% και με βάση σχεδόν αποκλειστικά τα κλινικά ευρήματα.

Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις, οπότε η ασταθούς στηθάγχη δεν συνοδεύεται από έμφραγμα,

η διάγνωση καθίσταται ακόμη πιο δύσκολη, αφού απαιτεί υψηλή εξειδίκευση και

49

εξοικείωση με τις σχετικές εργαστηριακές εξετάσεις προκειμένου να εξακριβωθεί με

ασφάλεια το πραγματικό πρόβλημα και η σοβαρότητά του (Ναλμπάντη και Μούλτου,

2007).

6.2.1.2. Η σημασία της ακριβούς εκτίμηση της βλάβης στο ΤΕΠ

Όπως προκύπτει από τα όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενως ενότητες, το οξύ

έμφργμα μυοκαρδίου αποτελεί μια ιατρική κατάσταση, η οποία εξελίσσεται ραγδαία και

γι’ αυτό απαιτεί άμεσες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Έτσι, ο σχεδιασμός και η καθιέρωση

μιας μεθόδου, η οποία θα οδηγεί σε άμεση προκαταρκτική εκτίµηση της κατάστασης των

ασθενών με έντονο θωρακικο πόνο είναι απαραίτητη. Βασικό στόχο του εγχειρήματος

αυτού αποτελεί η μείωση της διάρκειας που απαιτείται για τη διάγνωση του επικείμενου

ή εξελισσόμενου εμφράγματος σε λιγότερο από 10 λεπτά με τη διαδικασία να

περιλαμβάνει τη λήψη ηλεκτροκαρδιογραφήματος 12 απαγωγών, την τοποθέτηση

ενδοφλέβιας γραµµής, την χορήγηση οξυγόνου, καθώς και την εγκατάσταση συστήματος

συνεχούς παρακολούθησης με ηλεκτροκαρδιογράφημα (Βαρδής και συν., 2005,

Μπροκαλάκη και συν., 2010).

Το εγχείρημα της έγκαιρης και ταχείας εκτίµησης της κατάστασης του ασθενούς

εστιάζεται στην επίτευξη διαφορικής διάγνωσης του θωρακικού πόνου, έτσι ώστε να

είναι δυνατόν να εξακριβωθεί γρήγορα αν η ισχαιµία του µυοκαρδίου θα μπορούσε να

αποτελεί μια πιθανή διάγνωση. Για την καλύτερη εκτίμηση της κατάστασης συνηθίζεται

ακόμη η λήψη αίματος για τη µέτρηση των βασικών επιπέδων των καρδιακών δεικτών,

αλλά και τη γενικότερη εκτίμηση της ιατρικής εικόνας του ασθενούς, που καταφθάνει

στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών. Σε περίπτωση που εντοπιστούν ενδείξεις

ισχαιµίας του µυοκαρδίου προτείνεται συνήθως στους ασθενείς η λήψη δισκίου

ασπιρίνης 160-325 mg και ενιότε η λήψη υπογλώσσιας νιτρογλυκερίνης, η οποία, όμως,

αποφεύγεται άν η συστολική αρτηριακή πίεση είναι χαμηλότερη του 90mmHg (Βαρδής

και συν., 2005, Μπαχαρακάκης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2010, Οικονόμου, 2009).

50

6.2.1.3. Η αντιμετώπιση των επιπλοκών στα ΤΕΠ

Από τη στιγμή που οι πρώτες κρίσιμες ώρες παρέλθουν, χωρίς ο ασθενής να

καταλήξει σε θάνατο ξαφνικά από αρρυθμία ή οξύ πνευμονικό οίδημα, ο ασθενής δεν

παίρνει εξιτήριο, αλλά παραμένει σε συνεχή παρακολούθηση. Αυτό συμβαίνει γιατί

ακόμη και τις πρώτες 48ώρες είναι αυξημένος ο κίνδυνος ενός ξαφνικού θανάτου. Αξίζει

να αναφερθεί ότι, παρόλο που στις περισσότερες περιπτώσεις το έμφραγμα αρχίζει να

επουλώνεται από μόνο του, δεν είναι λίγες οι φορές, οπότε ασθενείς καταλήγουν λίγο

μετά το περιστατικό στο θάνατο εξαιτίας της καθυστερημένης λήψης ή της λήψης

ακατάλληλης ιατρικής περίθαλψης (DiMarco, 2009). Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητη

η άμεση μεταφορά του ασθενούς στο πλησιέστερο νοσοκομείο. Παρόλα αυτά, αν ο

ασθενής βρεθεί σε τοποθεσία που δεν έχει άμεση πρόσβαση σε νοσοκομείο, χρειάζεται

να επιστρατεύεται το πλησιέστερο νοσηλευτικό ή ιατρικό προσωπικό, ώστε να του

παρέχει τις πρώτες βοήθειες (Crawford, 2009, DiMarco, 2009).

Η άμεση αντιμετώπηση του εμφράγματος αποδεικνύεται συνήθως σωτήρια για

τον ασθενή. Πράγματι, έχει παρατηρηθεί ότι η εφαρμογή θρομβολυτικής θεραπείας το

ταχύτερο δυνατόν βελτιώνει τις πιθανότητες επιβίωσης αυξάνοντάς τις κατά 15-20%

κυρίως στις περιπτώσεις, που η μεταφορά στο νοσοκομείο καθυστερεί ή εμποδίζεται

(Βαρδής και συν., 2005, Μπαχαρακάκης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2010,

Οικονόμου, 2009: Χατζημπαλής, 2008).

Η παροχή άμεσης κι εξειδικευμένης ιατρικής φροντίδας στο νοσοκομείο έχει κατ’

αρχάς ως στόχο την αντιμετώπιση του έντονου πόνου που νιώθει ο ασθενής για την

επίτευξη της καλύτερης δυνατής περίθαλψης στη συνέχεια. Έτσι τις περισσότερες φορές

χορηγείται στον ασθενή μορφίνη ως παυσίπονο, εφόσον η συστολική πίεση είναι

μεγαλύτερη από 100 mmHg και δεν εντοπίζεται βραδυκαρδία με αριθμό σφύξεων

μικρότερο από 50 ανά λεπτό. Βασικές πιθανές παρενέργειες που μπορεί να προκύψουν

από την λήψη μορφίνης είναι η υπόταση, η αίσθηση ζάλης και οι εμετοί. Σε περίπτωση

που ο πόνος συνοδεύεται από βραδυκαρδία, τότε προτιμάται η χορήγηση πεδιθίνης, αφού

η ουσία αυτή τείνει να αυξάνει την καρδιακή συχνότητα (Ναλμπάντη και Μούλτου,

2007, Οικονόμου, 2009).

51

Στο επόμενο στάδιο, ο ασθενής υποβάλλεται άμεσα σε αντιθρομβωτική θεραπεία.

Κατά την αντιθρομβωτική θεραπεία χορηγούνται στο άτομο υποδόρια ηπαρίνες μικρού

μοριακού βάρους, οι οποίες φαίνεται ότι μειώνουν τις επιπλοκές της ενδοφλέβιας

ηπαρίνης. Ταυτόχρονα, πραγματοποιείται η αντιαιμοπεταλιακή θεραπεία, κατά την οποία

χορηγείται στον ασθενή ένα μείγμα ασπιρίνης και κλοπιδογρέλης (Ναλμπάντη και

Μούλτου, 2007, Μπροκαλάκη και συν., 2010, Οικονόμου, 2009).

Όπως προαναφέρθηκε, το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι το αποτέλεσμα

της δημιουργίας θρόμβου πάνω στην αθηρωματική πλάκα ενός στεφανιαίου αγγείου, η

οποία έχει υποστεί ρήξη ή μεγάλου βαθμού διάβρωση. Παρόλα αυτά, κατά τα πρώτα

λεπτά της αντιμετώπισης ενός εμφράγματος η ισχαιμία του μυοκαρδίου είναι

αναστρέψιμη. Συγκεκριμένα, η επαρκής αποκατάσταση της αιμάτωσης του μυοκαρδίου

οδηγεί στην παύση της ισχαιμίας. Ωστόσο, η ανεπανόρθωτη νέκρωση αρχίζει άμεσα

μετά τα πρώτα 20λεπτά του περιστατικού αρχικά στο υπενδοκάρδιο της αριστερής

κοιλίας και σταδιακά προς το επικάρδιο. Οι διάφορες έρευνες φανερώνουν ότι ο μόνος

τρόπος για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η εξελισσόμενη νέκρωση είναι η

επαναιμάτωση του ασθενούς, πριν από την ολοκλήρωση της. Με αυτόν τον τρόπο

τουλάχιστον ένα τμήμα του μυοκαρδίου που βρίσκεται σε κίνδυνο, είναι πιθανό να σωθεί

(Μπροκαλάκη και συν., 2010).

Με βάση τις παραπάνω παραδοχές, η όσο το δυνατόν ταχύτερη και πληρέστερη

αποκατάσταση της βατότητας του αγγείου, που είναι υπεύθυνο για το έμφραγμα,

αποτελεί το κύριο μέλημα της πρωτεύουσας ιατρικής παρέμβασης. Αποτέλεσμα αυτής

της παρέμβασης είναι η μείωση του μεγέθους του εμφράγματος, η βελτίωση της

λειτουργικότητας της αριστεράς κοιλίας και η μείωση της πιθανότητας ξαφνικού

θανάτου. Βέβαια, στις περισσότερες περιπτώσεις, οπότε η οξεία επαναιμάτωση είναι

εφικτή, αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε φαρμακολογικά, με την ενδοφλέβια

χορήγηση θρομβολυτική αγωγής, είτε επεμβατικά με την πραγματοποιήση πρωτογενούς

αγγειοπλαστικής(Βαρδής και συν., 2005, Μανώλης, 2002, Μπαχαρακάκης, 2005).

Ωστόσο, κατά την ιατρική παρέμβαση για την αντιμετώπιση του οξέος

εμφράγματος του μυοκαρδίου, οι θεράποντες ιατροί είναι πιθανό να βρεθούν

52

αντιμέτωποι με μερικές επιπλοκές που συχνά συνοδεύουν τη συγκεκριμένη πάθηση.

Ενδεικτικά, τέτοιες πιθανές επιπλοκές είναι οι ακόλουθες:

Κοιλιακή ταχυκαρδία

Περικαρδίτιδα

Κοιλιακή μαρμαρυγή

Υποτροπή του καρδιακού άλγους

Έκτακτες κοιλιακές συστολές

Έμφραγμα της δεξιάς κοιλίας

Καρδιογενής καταπληξία

Καρδιακή ανεπάρκεια

Κολπική μαρμαρυγή (Ναλμπάντη και Μούλτου, 2007).

6.2.2. Συντηρητική θεραπεία

6.2.2.1. Φαρμακευτική αγωγή

Στη διάρκεια της προνοσοκομειακής φάσης, η έγκαιρη αναγνώριση των

συμπτωμάτων του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου έχει μεγάλη σημασία για την

έκβαση του ασθενούς. Ιδιαίτερα σε ασθενείς με βεβαρυμένο ιατρικό ιστορικό και ιδίως

σε αυτούς που λαμβάνουν ήδη νιτρώδη συνηθίζεται η άμεση χορήγηση μίας δόσης

υπογλωσσίου για τον στηθαγχικό πόνο. Στις περιπτώσεις οπότε ο πόνος δεν υποχωρεί ή

επιδεινώνεται μέσα σε 5 λεπτά από την χορήγηση του υπογλωσσίου θα πρέπει να

αναζητείται έκτακτη ιατρική βοήθεια. Ακόμη και μετά τη λήψη ου υπογλωσσίου, ο

ασθενής θα πρέπει να μεταφέρεται στο νοσοκομείο με ασθενοφόρο και όχι με άλλα

μεταφορικά μέσα (Κοντόπουλος, 2002, Κρεμαστινός, 2005).

53

Αν και η υπογλώσσια αγωγή μπορεί να μειώσει τον στηθαγχικό πόνο, δεν μπορεί

να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Έτσι, ακολουθεί η

θρομβόλυση ή η πρωτογενής αγγειοπλαστική. Η θρομβόλυση αποτελεί τη μη

επεμβατική, φαρμακευτική αντιμετώπιση του οξέος εμφράγματος μυοκαρδίου. Σε

κλινικό επίπεδο, η θρομβόλυση πραγματοποιείται με την ενδοφλέβια χρησιμοποίηση

ινωδολυτικών παραγόντων, ενώ θεωρείται ότι αποτελεί τη ταχύτερη μέθοδο

αποκατάστασης της επαναιμάτωσης κατά τη διάρκεια ενός εξελισσόμενου οξέος

έμφράγματος του μυοκαρδίου (Μπαχαρακάκης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2012).

Στην πραγματικότητα, η θρομβολυτική φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται για

να διαλύσει πρόσφατα σχηματισμένους θρόμβους και η αποτελεσματικότητά της

αποδεικνύεται μεγάλη. Παρόλα αυτά ο κίνδυνος αιμορραγίας και άλλων ανεπιθύμητων

ενεργειών είναι μεγάλος. Για τον λόγο αυτό η θρομβολυτική αγωγή θα πρέπει να

χρησιμοποιείται μόνο μέσα σε νοσοκομείο και από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό

(Κρεμαστινός, 2005).

Ενδεικτικά, βασικές αντεδείξεις για την εφαρμογή θρομβόλυσης συνιστούν οι

ακόλουθες:

Μη ελεγχόμενη υπέρταση,

νευροχειρουργική επέμβαση

ιστορικό αιμορραγικού εγκεφαλικού επεισοδίου,

ενδοκρανιακό νεόπλασμα

ενεργό πεπτικό έλκος,

ανεύρυσμα

ηπατοπάθεια,

οσφυονωτιαία παρακέντηση το τελευταίο δίμηνο,

54

κάκωση ή χειρουργική επέμβαση το τελευταίο δεκαήμερο (Κοντόπουλος,

2002).

Ένας μεγάλος αριθμός ερευνών γύρω από το θέμα καταδεικνύει ότι έχει τα

θρομβολυτικά φάρμακα έχουν τη δυνατότητα να ελαττώνουν τη θνησιμότητα στο οξύ

έμφραγμα του μυοκαρδίου όταν δίνονται ενδοφλεβίως τις πρώτες 6 έως 12 ώρες από την

έναρξη των συμπτωμάτων, αφού αποκαθιστούν μερικώς ή πλήρως τη βατότητα στην

υπεύθυνη για το έμφραγμα αρτηρία στο 80% των περιπτώσεων (DiMarco, 2009).

Η θρομβολυτική θεραπεία αποτελεί την καλύτερη δυνατή επιλογή για τη

συντριπτική πλειοψηφία των νοσοκομείων που δεν διαθέτουν τμήμα καθετηριασμών.

Εξάλλου, η θρομβολυτική θεραπεία, όταν το ιστορικό του ασθενούς δεν αποτρέπει την

εφαρμογή της, ξασφαλίζει την αποφυγή της καθυστέρησης πού συνεπάγεται ή μεταφορά

του ασθενούς σε εξειδικευμένο τμήμα καθετηριασμού (Μπροκαλάκη και συν., 2012).

Πάντως, βασικό μειονέκτημα της θρομβολυτικής θεραπείας αποτελεί το γεγονός

ότι εκείνη υστερεί στα ποσοστά διάνοιξης της αρτηρίας, που φθάνουν το 70% περίπου σε

σύγκριση με το 90-95% της αποτελεσματικότητας της επεμβατικής μεθόδου

αντιμετώπισης. Παράλληλα, η θεραπεία αυτή οδηγεί σε γενική πτώση της πηκτικότητας

του αίματος, η οποία με τη σειρά της μπορεί να έχει ως επακόλουθο την εγκεφαλική

αιμορραγία. Παρ' όλα αυτά, πρέπει να τονιστεί ότι η θρομβολυτική θεραπεία είναι εξίσου

σωτήρια για τον ασθενή, αν χορηγηθεί άμεσα, κατά τις πρώτες ώρες από την έναρξη του

πόνου.

Συγκεκριμένα, μια σειρά επιστημονικών ερευνών έχει καταδείξει ότι, όταν ή

θρομβολυτική θεραπεία χορηγείται μέσα στις πρώτες τρεις ώρες από την έναρξη του

πόνου, έχει αποτελέσματα σχεδόν αντίστοιχα της διάνοιξης της αρτηρίας με μπαλόνι.

Αντίθετα για τους ασθενείς οι όποιοι αναζητούν βοήθεια μετά από τρεις ώρες από την

έναρξη του θωρακικού πόνου, η θρομβολυτική θεραπεία προσφέρει μειωμένα

αποτελέσματα, ενώ η μεταφορά τους σε εξειδικευμένο κέντρο καθετηριασμών προς

διάνοιξη της αρτηρίας με πρωτογενή αγγειοπλαστική μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια

(Κυριακίδης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2012, Yer et al., 2010).

55

Μετά την αντιμετώπιση του εμφράγματος και την διασφάλιση της επιβίωσης του

ασθενούς, συνηθίζεται η χορήγηση χρόνιας φαρμακευτικής υποστήριξης. Στόχος της

φαρμακευτικής αγωγής αυτής είναι τόσο η υποστήριξη του τραυματισμένου μυοκαρδίου,

όσο και η πρόληψη μιας νέας προσβολής. Αν και σήμερα δεν υπάρχει θεραπεία που να

εξασφαλίζει ότι ο ασθενής δεν θα υποστεί ξανά οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου στο

μέλλον, έχει παρατηρηθεί ότι η συστηματική παρακολούθηση του ασθενούς έχει

πολλαπλά οφέλη, ενώ βελτιώνει δραστικά το προσδόκιμο επιβίωσης πολύ περισσότερο

από άλλες επιθετικές θεραπείες όπως ή αγγειοπλαστική και το bypass (Κρεμαστινός,

2005).

Στο επίκεντρο της χρόνιας φαρμακευτικής θεραπείας βρίσκεται χορήγηση

αντιαιμοπεταλιακών (ασπιρίνη, κλοπιδογρέλλη, πρασουγρέλλη, τικαγρελόλλη) και

καρδιοπροστατευτικών φαρμάκων (β-αναστολείς, αναστολείς ΜΕΑ, σαρτάνες). Σε

πολλές περιπτώσεις, ακόμη, είναι πιθανό να χρειαστούν φάρμακα για την ρύθμιση της

αρτηριακής πίεσης και τον έλεγχο των λιπιδίων του αίματος (χοληστερίνης και

τριγλυκεριδίων) (Μανώλης, 2005, Οικονόμου, 2009).

Παρόλα αυτά, η απλή φαρμακευτική αγωγή δεν αρκεί για την βέλτιστη πρόληψη

ενός νέου εμφράγματος. Ο ασθενής θα πρέπει να υιοθετήσει, ακόμη, θετικές πρακτικές

για την υγεία του, όπως είναι η διακοπή του καπνίσματος, η υιοθέτηση κατάλληλων

διατροφικών συνηθειών και η εγκατάλειψη ενός καθιστικού τρόπου ζωής με ήπιους

τρόπους φυσικής άσκησης (Οικονόμου, 2009, Τοκμακίδης, 2003).

6.2.2.2. Δίαιτα

Καθώς η διατροφή αποτελεί έναν σοβαρό παράγοντα πρόκλησης καρδιαγγειακών

νοσημάτων, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών του ασθενούς είναι απαραίτητη για

τη βελτίωση της υγείας του και την πρόληψη ενός νέου εμφράγματος. Η κατάλληλη

δίαιτα πρέπει να περιέχει κυρίως αρκετές πρωτεΐνες και βιταμίνες, ενώ είναι σημαντικό

να μειωθούν κατά το δυνατόν τα λίπη και οι υδατάνθρακες. Για τον λόγο αυτό,

56

συστήνεται συνήθως οι ασθενείς να υιοθετούν μια δίαιτα ελεγχόμενη σε λίπη

(Αντωνιάδης, 1991).

Η ελεγχόμενη σε λίπη δίαιτα αποτελεί μια μέθοδο κατά την οποία ρυθμίζονται

τόσο η ποσότητα του, όσο και ο τύπους του λίπους που καταναλώνει ο ασθενής. Πιο

αναλυτικά, η δίαιτα αυτή ωθεί τον ασθενή να καταναλώνει λιγότερο λίπος και προτιμά

λίπη που να προέρχονται κατά κανόνα από φυτικά έλαια (πολυακόρεστα) και λιγότερο

από κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα (κεκορεσμένα). Αντίθετα, το ψάρι επιβάλλεται

να αποτελεί βάση της διατροφής του ασθενούς που έχει επιβιώσει από έμφραγμα

(Κοντόπουλος, 2002).

Απώτερος σκοπός της παραπάνω δίαιτας είναι να μειωθεί το ποσοστό της

χοληστερίνης και των άλλων λιπαρών συστατικών στο αίμα. Ο λόγος είναι ότι όσο

λιγότερη χοληστερίνη έχει το αίμα, τόσο πιο αργά τείνει να εξελίσσεται η

αρτηριοσκλήρυνση. Έτσι, το ιατρικό προσωπικό τείνει να συστήνει δίαιτα χαμηλή σε

λίπη, ακόμη και αν ο ασθενής δεν έχει υποστεί έμφραγμα, αλλά βρίσκεται στην ομάδα

υψηλού κινδύνου, εφόσον θ το ποσοστό της χοληστερίνης στο αίμα του είναι πολύ

υψηλό. Ακόμα, το ιατρικό προσωπικό μπορεί κατά διαστήματα να προχωρεί σε

πρόσθετες εραγστηριακές εξετάσεις, για να δει αν η δίαιτα συνέβαλε τελικά στη μείωση

του ποσοστού της χοληστερίνης στα φυσιολογικά επίπεδα ή αν χρειάζονται άλλα

φάρμακα και αυστηρότερη δίαιτα (Κοντόπουλος, 2002, Κρεμαστινός, 2005, White and

Chew, 2008).

6.2.3. Επεμβατικές θεραπευτικές μέθοδοι

6.2.3.1. Πρωτογενής αγγειοπλαστική

Με τον όρο «πρωτογενής αγγειοπλαστική» (primary percutaneous coronary

intervention-pPCI) περιγράφεται η επεμβατική αντιμετώπιση, η οποία εφαρμόζεται στην

οξεία φάση του εμφράγματος του μυοκαρδίου, χωρίς να έχει προηγηθεί θρομβολυτική

αγωγή. Σημαντικό πλεονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι ότι μειώνει σημαντικά τον

57

κίνδυνο αιμορραγικών επιπλοκών που συνδέονται με τη θρομβολυτική αγωγή (Ρίζου και

συν., 2014).

Εικόνα 10. Εφαρμογή πρωτογενούς αγγειοπλαστικής με ή χωρίς stent. Πηγή:

www.jamanetwork.com

Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σε κατάλληλα εξειδικευμένο τμήμα, κατάλληλα

εξοπλισμένο, και βασίζεται στην τεχνική της στεφανιογραφίας, μέσω της οποίας

προσδιορίζεται ανατομικά η διάγνωση της στεφανιαίας νόσου και εντοπίζονται η θέση

και η έκταση της απόφραξης των στεφανιαίων αρτηριών, αλλά και η ανάπτυξη ή μη

παράπλευρης κυκλοφορίας (Μανώλης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2012, Ρίζου και

συν., 2014, Σαχίνη-Καρδάση και Πάνου, 2004).

Η πρωτογενής αγγειοπλαστική θεωρείται ως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος

αντιμετώπισης του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, που, όμως, είναι απαραίτητο να

εφαρμόζεται το συντομότερο δυνατό. Προκειμένου να επιτευχθεί η άμεση

πραγματοποίηση της πρωτογενούς αγγειοπλαστικής, απαιτείται να υπάρχει στο

νοσοκομείο ένα σύγχρονο και λειτουργικό σύστημα μεταφοράς των εμφραγμάτων προς

οργανωμένες καρδιολογικές κλινικές με αιμοδυναμικό εργαστήριο και εξειδικευμένο

ανθρώπινο δυναμικό, όπως επεμβατικούς καρδιολόγους, νοσηλεύτριες και τεχνολόγους

(Crawford, 2009, Ρίζου και συν., 2014).

58

Προκειμένου ένα τέτοιο σύστημα άμεσης εφαρμογής της πρωτογενούς

αγγειοπλαστικής να είναι αποτελεσματικό, χρειάζεται να πληρεί ορισμένες

προϋποθέσεις. Αρχικά, θα πρέπει το άτομο να καταφθάνει στο νοσοκομείο μέσα σε μισή

ώρα από την έναρξη του πόνου, ενώ ο χρόνος από την προσέλευση του ασθενούςστο

νοσοκομείο μέχρι τη διάνοιξη του αγγείου να είναι μικρότερος από 60 με 90 λεπτά.

Αξίζει να ειπωθεί ότι στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη υπάρχει κατάλληλο σύστημα

μεταφοράς και έγκαιρης αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών. Στην Ελλάδα, αν και

καταβάλλονται σοβαρές προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, η ανεπάρκεια του

ανθρώπινου δυναμικού και συχνά η έλλειψη υλικοτεχνικών υποδομών, υπονομεύουν

σημαντικά το εγχείρημα αυτό (Θεοδώρου και συν., 1997, Ρίζου και συν., 2014).

Με την αποκατάσταση της αιματικής ροής είναι δυνατόν να σωθεί ο καρδιακός

μυς και αποτρέπονται οι δυσμενείς επιπτώσεις για τον ασθενή. Αν η αποκατάσταση της

αιματικής ροής επιτευχθεί μέσα στην πρώτη ώρα από την έναρξη του πόνου, τότε ο

ασθενής μπορεί να θεραπευθεί πλήρως.

Η διαδικασία της πρωτογενούς αγγειοπλαστικής θεωρείται ως η πιο

αποτελεσματική και ασφαλής μέθοδος για την αποκατάσταση της αιματικής ροής.

Πρόκειται επί της ουσίας για την ενδοστεφανιαία επέμβαση στην υπεύθυνη αρτηρία, η

οποία επιτυγχάνεται με την άμεση διεξαγωγή στεφανιογραφίας, που καταδεικνύει το

πρόβλημα και ταυτόχρονα, με τη διάνοιξη της φραγμένης αρτηρίας με μπαλόνι και

τοποθέτηση stent (Ρίζου και συν., 2014).

Η άμεση διάνοιξη της αρτηρίας με τη χρήση μπαλονιού προϋποθέτει, σε κάθε

περίπτωση, τη νοσηλεία του ασθενούς σε νοσοκομείο, το οποίο διαθέτει τμήμα

καρδιακών καθετηριασμών και από προσωπικό με επαρκή εμπειρία και ετοιμότητα για

την επείγουσα αντιμετώπιση εμφραγμάτων σε 24ωρη βάση (Κυριακίδης, 2005,

Μανώλης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2012).

59

6.2.3.2. Η αορτοστεφανιαία παράκαμψη Bypass

Η αορτοστεφανιαία παράκαμψη ή «bypass» είναι μια χειρουργική επέμβαση

ανοιχτής καρδιάς μέσω της οποίας παρακάμπτονται οι στενώσεις των στεφανιαίων

αρτηριών που προκαλούν τη στεφανιαία νόσο, χωρίς να διανοίγονται. Η παράκαμψη

πραγματοποιείται με τη χρήση φλεβικών ή αρτηριακών μοσχευμάτων. Στις περισσότερες

περιπτώσεις, το ένα άκρο του μοσχεύματος συρράπτεται στην αορτή και το άλλο στη

στεφανιαία αρτηρία μετά το σημείο της στένωσης, με αποτέλεσμα να τροφοδοτείται η

στεφανιαία κυκλοφορία με αρκετό αίμα από την αορτή χωρίς να χρησιμοποιείται το

«βουλωμένο» αγγείο.

Εικόνα 11. Εφαρμογή απλού, διπλού, τριπλού και τετραπλού bypass. Πηγή:

www.en.wikipedia.or

Γενικά, όπως προαναφέρθηκε, οι κατηγορίες των μοσχευμάτων είναι δύο: (α) τα

φλεβικά ή αρτηριακά μοσχεύματα, κατά τα οποία χρησιμοποιούνται φλέβες που

αποκόπτονται από τα κάτω άκρα ή αρτηρίες που αποκόπτονται από τα άνω άκρα και και

(β) οι πλησιέστερες αρτηρίες (Μπαχαράκης, 2005, Μπροκαλάκη και συν., 2012).

Πολύ συχνά, αξιοποιούνται οι έσω μαστικές μαρτυρίες που βρίσκονται πλάγια

του στέρνου. Aν το μόσχευμα προέρχεται από έσω μαστική αρτηρία, το αγγείο μπορεί να

μείνει ανοιχτό στο 90% και άνω των περιπτώσεων για τουλάχιστον 10 χρόνια. Αξίζει να

σημειωθεί ότι η αναστόμωση του μοσχεύματος με τη στεφανιαία αρτηρία

60

πραγματοποιείται είτε απευθείας με το αγγείο, είτε αφού προηγηθεί η αφαίρεση της

αθηρωματικής πλάκας από το εσωτερικό της αρτηρίας (Μπροκαλάκη και συν., 2012,

Ρίζου και συν., 2014).

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της μεθόδου, οι σχετικές έρευνες

μαρτυρούν ότι το bypass έχει πολύ καλά αποτελέσματα για τον ασθενή και σχετικά

μικρά ποσοστά αποτυχίας και επιπλοκών με περισσότερα από το 80% των φλεβικών

μοσχευμάτων αποδεικνύονται βατά τους πρώτους 6 μήνες μετά την εγχείρηση. Μόλις

παρέλθει το πρώτο εξάμηνο οι πιθανότητες να παραμείνουν ανοιχτές οι αρτηρίες

αυξάνονται σημαντικά, αφού το ποσοστό απόφραξης των μοσχευμάτων φτάνει μόλις το

2% κάθε χρόνο. Ιδιαίτερα τα αρτηριακά μοσχεύματα προσφέρουν ακόμη καλύτερα

αποτελέσματα, αφού μένουν «ανοιχτά» σε ποσοστό που υπερβαίνει το 90% για μια

δεκαετία (Μπροκαλάκη και συν., 2012, Πολυκανδριώτη, 2010).

6.2.3.3. Ο ενδονάρθηκας Stent

Το στεφανιαίο stent αναφέρεται σε έναν σωλήνα, που τοποθετείται στις

στεφανιαίες αρτηρίες, οι οποίες τροφοδοτούν την καρδιά, με σκοπό να διατηρούν τις

αρτηρίες ανοικτές κατά τη θεραπεία των στεφανιαίων νόσων. Το stent εφαρμόζεται μέσω

μιας διαδικασίας που ονομάζεται διαδερμική στεφανιαία παρέμβαση (PCI). Γενικά, τα

stents μειώνουν τη στηθάγχη, ενώ έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι βελτιώνουν την

ικανότητα επιβίωσης σε περίπτωση οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου (Stein et al.,

2014, White and Chew, 2008).

61

Εικόνα 12. Τοποθέτηση stent στην στενωμένη στεφανιαία αρτηρία. Πηγή:

www.incardiology.gr

6.2.4. Πρόληψη

Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν, είναι προφανές ότι έμφραγμα εμφανίζεται ύπουλα

και απροσδόκητα. Στο 50% των περιπτώσεων τουλάχιστον, οι ασθενείς δεν έχουν

προηγούμενες ενδείξεις για έμφραγμα, αφού η διαταραχή εξελίσσεται συχνά

ασυμπτωματικά. Ο ήπιος και βραχυπρόθεσμος πόνος στο στήθος, οι μικρές και σύντομες

αναπνευστικές δυσφορίες, η αύξηση των ενοχλήσεων σε περίπτωση κόπωσης, ακόμα και

η στηθάγχη συνιστούν σοβαρές ενδείξεις, οι οποίες δεν θα πρέπει να αγνοούνται ή να

υποτιμούνται από τους ασθενείς. Ακόμη και αν είναι πιθανό τα αίτια των ενοχλήσεων

αυτών να είναι ψυχολογικά και να οφείλονται στο αυξημένο άγχος, τα συμπτώματα θα

πρέπει να διερευνώνται έγκαιρα και σχολαστικά από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό.

Εξάλλου, οι σχετικές εξετάσεις είναι εύκολες, ανώδυνες κι έχουν χαμηλό κόστος.

Τέτοιες είναι οι γενικές εξετάσεις αίματος και το τεστ κοπώσεως (White and Chew,

2008).

Το τεστ κοπώσεως πραγματοποιείται συνήθως σε κυλιόμενο τάπητα (διάδρομο) ή

ποδήλατο. Στη διάρκειά του τεστ, η λειτουργία της καρδιάς καταγράφεται μέσα από την

υποβολή του ασθενούς σε μία καταναγκαστική και αυξανόμενη άσκηση που την

κουράζει, αναγκάζοντάς την να «δουλέψει» περισσότερο. Μέσω του τεστ αυτού, μπορεί

να διαπιστωθεί αν η καρδιά καταφέρνει να τροφοδοτείται επαρκώς με αίμα

(Μπαχαρακάκης, 2005).

62

Κατά το τεστ κοπώσεως, ο ιατρός ελέγχει την καρδιακή λειτουργία με

καρδιογραφήματα και συνεχή μέτρηση της αρτηριακής πίεσης, έτσι ώστε να διαπιστώσει

αν το μυοκάρδιο αιματώνεται σωστά ιδιαίτερα σε συνθήκες, όπου απαιτείται

περισσότερο οξυγόνο. Ακόμη, εκτιμά κατά πόσο παρατηρούνται δυσλειτουργίες από μια

πιθανή στένωση αρτηριών και άλλων αιμοφόρων αγγείων. Σε ασθενείς, οι οποίοι

παρουσιάζουν κινητικά προβλήματα και δεν μπορούν να ασκηθούν, το τεστ κοπώσεως

γίνεται με την παροχή ειδικών φαρμάκων.

Στο πλαίσιο της δευτερογενούς πρόληψης, εκείνης δηλαδή που ακολουθεί την

εμφάνιση του εμφράγματος, ο ασθενής ενθαρρύνεται να υιοθετήσει πιο υγιεινό τρόπο

ζώης Τα προληπτικά μέτρα που συστήνονται στην περίπτωση αυτή περιλαμβάνουν:

Την άμεση διακοπή του καπνίσματος

Την άμεση διακοπή της κατανάλωσης αλκοόλ

Την βελτίωση των διατροφικών συνηθειών

Τον συστηματικό έλεγχο της υγείας (check-up)

Τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής

Την ήπια και καθημερινή φυσική δραστηριότητα (Yer et al., 2010).

63

Κεφάλαιο 7ο. Ο ρόλος του νοσηλευτή στην αντιμετώπιση του

οξέος εμφράγματος

7.1. Ο ρόλος του νοσηλευτή στη διάγνωση και την προετοιμασία του

ασθενούς

Ο ρόλος του νοσηλευτή είναι καθοριστικής σημασίας στην θεραπευτική

φροντίδα των ασθενών με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Ο έμπειρος και

παρατηρητικός νοσηλευτής είναι εκείνος που θα προχωρήσει σε μια σύντομη

αξιολόγηση της γενικής κατάστασης του ασθενούς στο Τμήμα Επειγόντων

Περιστατικών, δίνοντας έμφαση σε κομβικά στοιχεία όπως το χρώμα του δέρματος, τη

θερμοκρασία, τυχόν εφίδρωση, δυσφορία, κόπωση ή άλλα σημεία που ίσως δεν μπορεί

να προσδιορίσει ο ασθενής στις περιγραφές των συμπτωμάτων του. Στη συνέχεια, ο

νοσηλευτής ενημερώνει το ιατρικό προσωπικό για τις ενδείξεις που εντόπισε και

συμμετέχει στη διαδικασία της διεξαγωγής των απαραίτητων κλινικών και

εργαστηριακών εξετάσεων. Έπειτα, ο νοσηλευτής είναι εκείνος ο οποίος ενημερώνει την

ομάδα του αιμοδυναμικού εργαστηρίου και φροντίζει για τη μεταφορά του ασθενούς στο

αιμοδυναμικό τμήμα. Προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι ιατρικές παρεμβάσεις το

νοσηλευτικό προσωπικό προετοιμάσει τον ασθενή με ευπρεπισμό του δέρματος

(ξύρισμα/αντισηψία) στην μηροβουβωνική περιοχή (Κρεμαστινός, 2002,

Μπαχαρακάκης, 2005, Ζυγά, 2006).

Η ψυχολογική στήριξη του ασθενούς αποτελεί βασική παράμετρο των

νοσηλευτικών διεργασιών για την κατά το δυνατόν απαλλαγή του από το άγχος.

Δεδομένου του γεγονότος ότι ο νοσηλευτής είναι εκείνος ο οποίος έρχεται σε πιο στενή

επαφή με τον ασθενή και την οικογένειά του εντός και εκτός νοσοκοµείου, συχνά είναι

αυτός που θα εξηγήσει στον ασθενή τη φύση και την παθογένεια της ασθένειας µε απλά

και κατανοητά λόγια και θα διδάξει τρόπους για τον έλεγχο και την πρόληψή της

(Αγραφιώτης, 2003).

64

7.2. Ο ρόλος του νοσηλευτή στη ΜΕΘ

Κατά τη νοσηλεία του ασθενούς στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), ο

νοσηλευτής καλείται να επιτελέσει πολλαπλά καθήκοντα για τη φροντίδα του ατόμου. Η

αξιολόγηση θρέψης του ασθενούς αποτελεί, ενδεικτικά, ένα από τα βασικότερα

καθήκοντα του νοσηλευτή. Αυτό συμβαίνει επειδή η θρεπτική υποστήριξη στον ασθενή

της ΜΕΘ αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό θεραπείας του. Σκοπός της διατροφικής

υποστήριξης είναι η χορήγηση όλων των απαραίτητων διατροφικών συστατικών για την

κάλυψη των αυξημένων µεταβολικών αναγκών που οι ασθενείς παρουσιάζουν, όταν

βρίσκονται σε παρατεταμένη κατάκλιση κι ενόσω ο οργανισμός προσπαθεί να επουλώσει

τις πληγές του. Παράλληλα, σημαντικοί στόχοι της θρεπτικής υποστήριξης των ασθενών

είναι η προστασία των ζωτικών οργάνων, η μείωση του καταβολισµού των πρωτεϊνών

και η ελάττωση της απώλειας της µυϊκής µάζας. Στο σημείο αυτό, έχει ενδιαφέρον να

τονιστεί ότι οι βαρέως πάσχοντες ασθενείς είναι κατά κανόνα υπερµεταβολικοί, ώστε

παρουσιάζουν αυξηµένες θρεπτικές απαιτήσεις. Μάλιστα, η επαρκής λήψη θρεπτικών

συστατικών και βιταμινών είναι απαραίτητη για την επούλωση των τραυµάτων, τη

σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήµατος και την αποκατάσταση του ασθενούς

(Αρχοντάκης και συν., 2010).

Η κατάσταση του ασθενούς ως προς τη θρέψη του στη ΜΕΘ αποτελεί παράγοντα

που επηρεάζει σημαντικά την πορεία της θεραπείας τους. Επί παραδείγματι, η καλή

θρεπτική πρόσληψη μπορεί να συμβάλει στη μείωση της χρονικής διάρκειας της

μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής και της παραμονής στη ΜΕΘ, την μείωση της

συχνότητας λοιμώξεων και την βελτίωση της πρόγνωσης (Μαρβάκη και Κοτανίδου,

2010).

Η συνεχής αξιολόγηση των ζωτικών σημείων του ασθενούς είναι μείζονος

σημασίας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της θερμοκρασίας του σώματος του

ασθενούς, η οποία πρέπει να ελέγχεται τακτικά από τον νοσηλευτή. Στην

πραγματικότητα, οι διαταραχές της θερμοκρασίας του σώματος μπορούν να προκληθούν

από μια ποικιλία αιτιών, τόσο λοιμωδών, όσο και μη λοιμωδών. Αξίζει να σημειωθεί ότι

οι διαταραχές αυτές είναι ιδιαίτερα συχνές σε ασθενείς που νοσηλεύονται και μπορούν

65

να επηρεάσουν σημαντικά τη θεραπευτική τους προσέγγιση (Ζυγά, 2006, Μαρβάκη και

Κοτανίδου, 2010).

Ο συστηματικός αιμοδυναμικός έλεγχος είναι απαραίτητος για την εκτίμηση της

κεντρικής και της περιφερειακής αιμάτωσης των ιστών. Η έγκαιρη και κατάλληλη

αποκατάσταση της αιμοδυναμικής αστάθειας και της υποαιμάτωσης των ιστών είναι

απαραίτητη για την πρόληψη των σοβαρών επιπλοκών, που απειλούν τη ζωή του

εμφραγματία στη ΜΕΘ. Κατά την εντατική φροντίδα υγείας η σχέση ανάμεσα στην

συνεχή αιμοδυναμική παρακολούθηση, τη λήψη αποφάσεων και τη θεραπευτική

παρέμβαση είναι στενή. Σχετικές έρευνες καταδεικνύουν, άλλωστε, ότι η έγκαιρη

διάγνωση διαταραχών του κυκλοφορικού συστήματος μέσω της αιμοδυναμικής

παρακολούθησης στη ΜΕΘ μπορεί να συμβάλει στη πρόληψη σοβαρών επιπλοκών και

στη μείωση των ποσοστών θνητότητας από σηπτικό σοκ (Αρχοντάκης και συν., 2010,

Μπαχαράκης, 2005).

Έχει σημασία να τονιστεί, ότι κατά τη νοσηλεία του εμφραγματία στη ΜΕΘ, η

αιμοδυναμική σταθερότητα και η αιμάτωση των ιστών παρακολουθούνται από ένα

συνδυασμό μεθόδων, που περιλαμβάνουν την κλινική εξέταση, την μηχανική

παρακολούθηση και την εργαστηριακή εξέταση. Οι πληροφορίες που λαμβάνονται για

την κατάσταση και την πορεία υγείας του ασθενούς μέσα από τις παραπάνω πρακτικές

χρησιμοποιούνται για τον σχεδιασμό και την αναθεώρηση του θεραπευτικού σχεδίου,

ενώ είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την έγκαιρη διάγνωση τυχόν διαταραχών και την

πρόληψη των σοβαρών επιπλοκών (Αρχοντάκης και συν., 2010).

Τέλος, ο νοσηλευτής χρειάζεται να φροντίζει για τη σωματική υγιεινή του

ασθενούς, την πρώιμη κινητοποίηση για την μείωση των επιπτώσεων της παρατεταμένης

κατάκλισης, όπως είναι η μυική ατροφία, και την εφαρμογή της φαρμακευτικής

θεραπείας. Δευτερεύοντες, αλλά ιδιαίτερα σημαντικές υποχρεώσεις του εντατικού

νοσηλευτή είναι οι παρεμβάσεις για την ψυχολογική υποστήριξη του ατόμου, αλλά και

την μείωση των παραγόντων που δυσχεραίνουν τη νοσηλεία του ασθενούς (Ραγιά, 2006).

66

7.3. Ο ρόλος του νοσηλευτή μετά τη νοσηλεία

Η φροντίδα υγείας του εμφραγματία δεν ολοκληρώνεται με το εξιτήριο, αλλά

συχνά συνεχίζεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Έχει σημασία να τονιστεί ότι ο

νοσηλευτής πολύ συχνά καλείται να εμπλακεί στη φροντίδα του ασθενούς μετά τη

νοσηλεία παρέχοντας του μεταξύ άλλων εκπαίδευση υγείας και ενημερώνοντας τους

φροντιστές του για τις ιδιαίτερες ανάγκες του. Πράγματι, στην περίπτωση των ατόμων με

καρδιαγγειακά νοσήματα και της οικογένειάς τους, ο νοσηλευτής φροντίζει να τους

εξοικειώσει με θετικές πρακτικές φροντίδας και αυτοφροντίδας, τους ενημερώνει για την

ασθένεια και τις επιπτώσεις της και τους διδάσκει τεχνικές για την αντιμετώπιση των

δυσάρεστων συνεπειών της και την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση ενός πιθανού

επικείμενου εμφράγματος. Έτσι, είναι προφανές ότι ο εκπαιδευτικός ρόλος του

νοσηλευτή δεν περιορίζεται στην κατάρτιση του ασθενούς και της οικογένειάς του. Πολύ

περισσότερο, η εκπαίδευση υγείας συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη διαδικασία της

πρόληψης (Ιωαννίδη και Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου, 2010, Ραγιά, 2006).

Ενδεικτικά, βασικοί τομείς στους οποίους εστιάζεται η διαδικασία της

εκπαίδευσης υγείας των ασθενών με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου είναι οι παρακάτω:

• Επιλογή κατάλληλου διαιτολογίου

• Αναγνώριση αρνητικών καθημερινών πρακτικών υγείας

• Εξοικείωση με δραστηριότητες ήπιας φυσικής άσκησης

• Εξοικείωση και κατανόηση σημασίας τακτικού ελέγχου της κατάστασης

υγείας με γενικές εργαστηριακές εξετάσεις

• Αναγνώριση και αντιμετώπιση ενδείξεων υποτροπής

• Εκπαίδευση στην άμεση αναζήτηση εξειδικευμένης ιατρικής βοήθειας σε

περίπτωση έκτακτης ανάγκης (Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου και Σούρτζη, 2005,

Μπαχαρακάκης, 2005, Τοκμακίδης, 2003).

Κατά την κοινοτική νοσηλευτική, οι νοσηλευτές καλούνται να αξιοποιήσεις τις

ιδιαίτερες επιστημονικές γνώσεις, δεξιότητες και στρατηγικές τους για την αντιμετώπιση

67

των αναγκών υγείας των ατόμων και των ομάδων, που υποφέρουν από συγκεκριμένες

παθήσεις και βρίσκονται στο οικείο περιβάλλον τους, όπως είναι το σχολείο, το σπίτι ή ο

χώρος εργασίας τους. Ουσιαστικά, η κοινοτική νοσηλευτική περιλαμβάνει τη

συστηματική νοσηλευτική φροντίδα, η οποία παρέχεται έξω από το παραδοσιακό

θεραπευτικό πλαίσιο των νοσοκομειακών μονάδων, κλινικών ή ιατρείων (Αντωνιάδης,

1991, Κυριακίδου, 1997).

Δεδομένου του γεγονότος ότι οι ασθενείς με καρδιαγγειακές παθήσεις έχουν

αυξημένη ανάγκη από εντατική και συστηματική παρακολούθηση με νοσηλευτικές

παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην πρόληψη των υποτροπών, την προαγωγή της υγείας

και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Στο πλαίσιο της νοσηλευτικής φροντίδας στη

κοινότητα, ο νοσηλευτής παρέχει μακροχρόνια φροντίδα και ειδική εκπαίδευση στους

ασθενείς με καρδιαγγειακές παθήσεις, που έχουν υποστεί οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου,

έτσι ώστε να ακολουθούν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, αλλά και να αναγνωρίζουν τυχόν

ύποπτες ενδείξεις για περαιτέρω προβλήματα στη καρδιακή λειτουργία. Κατ’ επέκταση,

ο κοινοτικός νοσηλευτής παραπέμπει τους ασθενείς στους αρμόδιους φορείς και

υπηρεσίες για την προέκταση της φροντίδας τους, την έγκαιρη διάγνωση τυχόν

διαταραχών και την πρώιμη ιατρική παρέμβαση (Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου και

Σούρτζη, 2005).

7.4. Ο ρόλος του νοσηλευτή στην πρόληψη

Το θέμα της πρόληψης του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου και γενικότερα

των καρδιαγγειακών νοσημάτων έχει απασχολήσει συστηματικά τη νοσηλευτική

κοινότητα. Παρόλα αυτά, καθώς η συμπτωματολογία της εκδήλωσης των διαταραχών

αυτών παραμένει στο μεγαλύτερο βαθμό της ήπια ή άδηλη, η επιστημονική κοινότητα

δεν είναι πάντα σε θέση να εξακριβώσει τα στοιχεία που μαρτυρούν ένα επικείμενο

έμφραγμα. Παρόλα αυτά, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ορισμένες ενέργειες μπορούν

να συμβάλλουν στην έγκαιρη διάγνωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων και κατά

συνέπεια στην έγκαιρη ιατρική παρέμβαση και την πρόληψη του οξέος εμφράγματος του

68

μυοκαρδίου. Η πρώιμη διάγνωση και παρέμβαση έχει μάλιστα, αποδειχθεί πολλές φορές

σωτήρια για πλήθος ασθενών (Αντωνιάδης, 1991).

Ορισμένα βασικά μέτρα για την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων

περιλαμβάνουν διαδικασίες, όπως ο προληπτικός ετήσιος έλεγχος της υγείας (check up),

η προαγωγή ενός υγιεινού τρόπου ζωής με καλή διατροφή και συστηματική άσκηση, οι

παρεμβάσεις για τη μείωση του άγχους και η ενημέρωση για τους πιθανούς αιτιώδεις

παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση των καρδιαγγειακών νοσημάτων και του

εμφράγματος, μπορούν φυσικά να βοηθήσουν σημαντικά στη πρόληψη (Αντωνιάδης,

1991, Τοκμακίδης, 2003).

Ο νοσηλευτής με την εμπλοκή του σε προγράμματα αγωγής υγείας, την άσκηση

κοινοτικού νοσηλευτικού έργου, αλλά και την παροχή εκπαίδευσης υγείας στο ίδιο το

άτομο που πάσχει, μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη του εμφράγματος στην ευρύτερη

κοινότητα, αλλά και την αποφυγή των υποτροπών και των επιπλοκών στον εμφραγματία

(Χατζημπάλης, 2008).

69

ΣYΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου αποτελεί παγκοσμίως μία από τις συχνότερες

αιτίες θανάτου. Αν και σήμερα υπάρχουν οι κατάλληλες ιατρικές μέθοδοι για την

αποτελεσματική αντιμετώπιση του οξέος εμφράγματος μυοκαρδίου, η ανεπάρκεια του

εξειδικευμένου προσωπικού, η έλλειψη κατάλληλου υλικοτεχνικού εξοπλισμού, αλλά

και η ελλιπής ενημέρωση των ομάδων υψηλού κινδύνου για τα συμπτώματα και την

θεραπεία του εμφράγματος έχουν ως αποτέλεσμα ένα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας

στους ασθενείς αυτούς. Στην Ευρώπη ως κύρια αιτία θανάτου από οξύ έμφραγμα του

μυοκαρδίου θεωρείται η μη έγκαιρη λήψη κατάλληλης ιατρικής βοήθειας. Η

καθυστερημένη αναζήτηση ιατρικής βοήθειας οφείλειται κυρίως στην υποτίμηση των

συμπτωμάτων από τον ασθενή.

Αν και υπάρχουν διάφοροι τρόποι φροντίδας του ασθενούς, βασικές μέθοδοι για

την αντιμετώπιση του εμφράγματος αποτελούν σήμερα η φαρμακευτική παρέμβαση με

θρομβόλυση και η επεμβατική μέθοδος της πρωτογενούς αγγειοπλαστικής. Οι μέθοδοι

αυτοί προτιμώνται επειδή παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά επιτύχιας. Η πρωτογενής

αγγειοπλαστική μπορεί να «σώσει» μέχρι και το 90% των ασθενών, ακόμη κι αν εκείνοι

ζητούν βοήθεια τρεις ώρες μετά την έναρξη του στηθαγχικού πόνου. Ωστόσο, λόγω της

έλλειψης υποδομών για τη διεξαγωγή της μεθόδου αυτής, τα περισσότερα νοσοκομεία

στην Ελλάδα εφαρμόζουν τη θρομβόλυση με φάρμακα. Αν και η θρομβόλυση μπορεί να

αναστείλει τη νέκρωση του μυοκαρδίου, εκείνη είναι αποτελεσματική μόνο αν

εφαρμοστεί έγκαιρα, ενώ συχνά ακολουθείται από σοβαρές για την υγεία του ασθενούς

παρενέργειες (Θεοδώρου και συν., 1997).

Ο ρόλος του νοσηλευτή στη φροντίδα του ασθενούς με οξύ έμφραγμα του

μυοκαρδίου είναι καίριος και πολυσχιδής. Βασική προτεραιότητα των παρεμβάσεων του

νοσηλευτικού προσωπικού στην αντιμετώπιση του εμφράγματος είναι η γρήγορη

αναγνώριση του ασθενούς με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, η άμεση λήψη ιατρικής

φροντίδας και η ανακούφιση του ασθενούς από τον πόνο, τη δύσπνοια και το άγχος.

Επιπλέον, ο νοσηλευτής συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες διάγνωσης και

70

αντιμετώπισης του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, ενώ φροντίζει για την

ενημέρωση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση του ασθενούς και της οικογένειάς του.

Σε πολλές περιπτώσεις, ο νοσηλευτής μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην πρόληψη

τόσο των καρδιαγγειακών νοσημάτων γενικά, όσο και της εμφάνισης ενός νέου

εμφράγματος στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Προκειμένου να επιτευχθεί η

αποτελεσματική θεραπεία του ασθενούς, είναι απαραίτητη από την πλευρά των

νοσηλευτών η καλή οργάνωση και η επαρκής εκπαίδευση του.

71

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Αγραφιώτης, Δ. (2003). Υγεία, αρρώστια, κοινωνία, τόποι και τρόποι

σύμπλεξης. Αθήνα: Τυπωθήτω.

(2) Αντωνιάδης, Λ. (1991). Οξύ Έμφραγμα Μυοκαρδίου. Προδιαθεσικοί

παράγοντες, ενδονοσοκομειακή εξέλιξη εποχιακή και γεωγραφική κατανομή. 8ο

Παγκύπριο Ιατρικό Συνέδριο. Λευκωσία.

(3) Αρχοντάκης, Σ., Ραγκούση, Ε. και Καρακώστα, Α. (2010). Βασικές αρχές

νοσηλευτικής Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.). Αθήνα: Κλειδάριθμος.

(4) Βαρδής, Π., Γουδέβενος, Ι., kai Ελισάφ, Μ. (επ.) (2005). Βασική Κλινική

Καρδιολογία. Αθήνα: Πασχαλίδης.

(5) Βουγιούκα, Κ. και Καπάδοχος, Θ. (2015). Το Οξύ Στεφανιαίο Σύνδρομο

στους ηλικιωμένους ασθενείς, Το Βήμα του Ασκληπιού, 14 (1), 19-33.

(6) Crawford, M. (2009). Σύγχρονη καρδιολογία. Αθήνα: Πασχαλίδης.

(7) Δεληγιάννης, Α. (2008). Φυσική αποκατάσταση σε ασθενείς με στεφανιαία

νόσο. Η Ιατρική Σήμερα, 27-28 (2), 25-27.

(8) DiMarco, J.P. (2009). Αιφνίδιος θάνατος μετά από έμφραγμα μυοκαρδίου.

Heartreat, 43 (9), 20-22.

(9) Ζυγά, Σ. (2006) Εισαγωγή στη Νοσηλευτική. Αθήνα: Βήτα Ιατρικές εκδόσεις.

(10) Θεoδώρoυ, Μ., Σαρρής, Μ. και Σούλης, Σ. (1997). Συστήματα Υγείας και

Ελληνική Πραγματικότητα. Αθήνα.

(11) Θεοφίλου, Π. (2010). Ποιότητα ζωής στο χώρο της υγείας: έννοια και

αξιολόγηση. E-Journal of Science & Technology, 5 (4): 43-53.

72

(12) Ιστικόγλου, Χ., Κουτουβίδης, Ν., Χαριτάκης, Γ. και Βλυσίδης, Δ. (2011). Η

μετεμφραγματική κατάθλιψη στη διασυνδετική ψυχιατρική του Γενικού νοσοκομείου.

Εγκέφαλος, 48 (3), 114-117.

(13) Ιωαννίδη, Β. και Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου, Α. (2010). Αγωγή

Υγείας: Σημαντικός Παράγοντας για τη Σύγχρονη Εκπαίδευση και τη Δημόσια Υγεία.

Νοσηλευτική, 49 (2), 113-121.

(14) Guyton, H. (1998). Η Φυσιολογία του Ανθρώπου. Αθήνα: Λίτσας.

(15) Καλοκαιρινού-Αναγνωστοπούλου, K. και Σούρτζη, Π. (2005). Κοινοτική

Νοσηλευτική. Αθήνα: Ιατρικές εκδόσεις.

(16) Κοντόπουλος, Α. (2002). Επίτομη καρδιολογία. Θεσσαλονίκη: University

Studio Press.

(17) Κότσαλου, Ε., Κότσαλος, Α., Αναστασάκη, Α. Δημακόπουλος, Ν. και

Ζακόπουλος, Ν. (2012). Συχνότητα στεφανιαίας νόσου σε ασθενείς με σακχαρώδη

διαβήτη τύπου 2 χωρίς στηθαγχικά ενοχλήματα. Το Βήμα του Ασκληπιού, 11 (3), 453-

467.

(18) Κρεμαστινός, Δ. (2005). Επίτομη Κλινική Καρδιολογία. Αθήνα:

Πασχαλίδης.

(19) Κρεµαστινός, Δ. (2002). Οι πλάκες και ο µοιραίος ρόλος τους. Ελληνικά

Ιατρικά, 3, 14-21.

(20) Κυριακίδου, Ε. (1997) Κοινοτική Νοσηλευτική. Αθήνα: Ταβιθά.

(21) Μανώλης, Α.Σ. (2007). Στεφανιαία νόσος. Σύγχρονη διάγνωση και

θεραπευτική αντιμετώπιση. Κοινωνία και Υγεία, 4, 207-216.

(22) Μανώλης, Α.Σ. (επ.) (2002). Η Καρδιολογία στην Πρωτοβάθµια Φροντίδα.

Αθήνα: Παρισιάνου.

73

(23) Μαρβάκη, Χ. και Κοτανίδου, Α. (2010). Επείγουσα νοσηλευτική. Αθήνα:

Έλλην.

(24) Μπαμπάτσικου, Φ. (2010). Επιδημιολογικά δεδομένα των καρδιαγγειακών

νοσημάτων στους ηλικιωμένους. Το Βήμα του Ασκληπιού, 9 (3), 230-242.

(25) Μπαχαρακάκης, Σ. (2005). Μαθήµατα στην καρδιολογία. Θεσσαλονίκη:

University Studio Press.

(26) Μπροκαλάκη, Η., Φώτος, Ν.Β., Παπανουδάκη, Ε., Γαλάνης, Π.,

Γιακουμιδάκης, Κ. & Ελευσινιώτης, Γ. (2012). Οξύ Έμφραγμα του Μυοκαρδίου και

Αναζήτηση Υπηρεσιών Υγείας. Νοσηλευτική, 47 (1), 73-82. Διατίθεται στο:

http://www.hjn.gr/actions/get_pdf.php?id=213

(27) Ναλμπάντη, Β. και Μούλτου, Α. (2007). Πτυχιακή εργασία: Έμφραγμα του

Μυοκαρδίου. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις-Αποκατάσταση ασθενούς. Αθήνα: ΤΕΙ Αθηνών.

(28) Οικονόμου, Κ.Α. (2009). Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου και το σύστημα

ρενίνης αγγειοτασίνης. Καρδιολογία, 2-3 (1), 102-105.

(29) Πολυκανδριώτη, Μ. (2010). Ανάγκες νοσηλευόμενων ασθενών με

στεφανιαία νόσο. Βήμα Ασκληπιού, 9 (4), 395-397.

(30) Ραγιά, Χ.Α. (2006). Η νοσηλεία του ασθενούς ως ιδιαίτερου ατόμου.

Νοσηλευτική, 45 (1),19-24.

(31) Ραλλίδης, Λ. (2013). Επείγουσα καρδιολογία. Αθήνα: Πασχαλίδης.

(32) Ρίζου, Δ., Κλεισιάρη, Α., Μούτσου, Μ. (2014). Πρωτογενής

Αγγειοπλαστική στο Οξύ Έμφραγμα του Μυοκαρδίου. Hospital Chronicles, 9 (1), 48-52.

(33) Ρόντος, Ι. και Ρίζος, Ε. (2009). Ψυχικές διαταραχές και καρδιακά νοσήματα.

Αθήνα: Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις.

(34) Ramrakha, P. and Hill, J. (2008). Oxford Handbook of Cardiology. London:

Oxford University Press.

74

(35) Rosen, S.D., Sharma, S. and Oakley, S.M. (2004). Cardiology. New York:

Thieme editions.

(36) Σαχίνη-Καρδάση, Α. και Πάνου, Μ. (2004). Παθολογική και Χειρουργική

Νοσηλευτική, Νοσηλευτικές ∆ιαδικασίες, τ.2. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα.

(37) Stein, G.Y., Herscovici, G., Korenfeld, R., Matetzky, S., Gottlieb, S., Alon,

D., Gevrielov-Yusim, N., Iakobishvili, Z. and Fuchs, S. (2014). Type-II Myocardial

Infarction – Patient Characteristics, Management and Outcomes. PLOS One, DOI:

10.1371/journal.pone.0084285.

(38) Τοκμακίδης, Σ.Π. (2003). Άσκηση και χρόνιες παθήσεις. Αθήνα:

Πασχαλίδης.

(39) Τσίλιας, Κ. (2009). Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου: γιατί συμβαίνει τόσο

απροσδόκητα και τα επεμβατικά μέσα δεν μπορούν να το προλάβουν αποτελεσματικά.

Ιατρικά Χρονικά Βορείου Ελλάδος, 5 (2), 72-78.

(40) Thomson, R (2010). How to manage acute myocardial infarction with

primary percutaneous coronary intervention. Nursing Times, 106 (4), 344-351.

(41) Χατζημπαλής, Ε. (2008). Έμφραγμα Μυοκαρδίου. Θεσσαλονίκη: University

Studio Press.

(42) White, H.D. and Chew, D.P. (2008). Acute myocardial infarction. Lancet,

372, 570−584

(43) Yeh, R.W., Sidney, S., Chandra, M., Sorel, M., Selby, J.M. and Go, A.V.

(2010). Population Trends in the Incidence and Outcomes of Acute Myocardial

Infarction. The New England Journal of Medicine, 362, 2155-2165.

(44) Zigelstein, R., Fauerbach, J. et al. (2002). Patients with depression and less

likely to follow recommendations to reduce cardiac risk during recovery from a

myocardial infarction. Arc Intern Med, 160 (1), 1818-1823.