Σελίδα 1 |

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η έρευνα και η καινοτομία (Ε&Κ)

διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στη δημιουργία έξυπνης και βιώσιμης

ανάπτυξης και θέσεων εργασίας. Μέσω της παραγωγής νέας γνώσης, η έρευνα

διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη νέων και καινοτόμων

προϊόντων, διεργασιών και υπηρεσιών

που ενισχύουν την παραγωγικότητα, την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας και,

τελικά, την ευημερία.

Η σημασία της παραγωγικότητας για τη δημιουργία βιώσιμης οικονομικής

ανάπτυξης και την εδραίωση της

ανάκαμψης της Ευρώπης έχει αναγνωριστεί ευρέως1. Ωστόσο, η

παραγωγικότητα της εργασίας στην ΕΕ είναι κατά περίπου 12 % χαμηλότερη από

την παραγωγικότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες, και το χάσμα έχει διευρυνθεί

κατά την τελευταία δεκαετία. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας

εξαρτάται από την ικανότητα των

οικονομιών να επενδύουν περισσότερο στο πάγιο κεφάλαιο ανά εργαζόμενο,

δηλ. στην ενίσχυση της κεφαλαιακής έντασης, και να καθίστανται

αποτελεσματικότερες όσον αφορά τον συνδυασμό των συντελεστών

παραγωγής, δηλ. την πολυπαραγοντική παραγωγικότητα. Από τη στιγμή που

ξεκίνησε η κρίση, στις περισσότερες

χώρες της ΕΕ οι επενδύσεις κεφαλαίων κινούνται σε χαμηλά επίπεδα και η

1 The future of productivity, ΟΟΣΑ, Παρίσι, 2015.

πολυπαραγοντική παραγωγικότητα παραμένει στάσιμη ή υποχωρεί.

Για τις χώρες που παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα κατά κεφαλή παραγωγής, η

ανάπτυξη της έρευνας και της καινοτομίας, των δεξιοτήτων και της

τεχνολογίας είναι παράγοντες ύψιστης σημασίας για την πολυπαραγοντική

παραγωγικότητα2. Για τις χώρες που

καταβάλλουν προσπάθειες να καλύψουν τη διαφορά, είναι επίσης κρίσιμης

σημασίας, προκειμένου να αρχίσουν να περιορίζουν το χάσμα παραγωγικότητας.

Τα συστήματα Ε&Κ, σε συνδυασμό με τη βελτίωση των κανονιστικών και θεσμικών

πλαισίων και την αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς, είναι απαραίτητα

για να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα

της συνδυαστικής χρήσης της εργασίας και των κεφαλαίων μιας χώρας.

Τα συστήματα Ε&Κ είναι πολύπλοκα

οικοσυστήματα των οποίων η βέλτιστη επίδοση εξαρτάται από διάφορα στοιχεία.

Σε αυτά περιλαμβάνονται η ύπαρξη μιας

ισχυρής δημόσιας επιστημονικής βάσης η οποία παράγει υψηλής ποιότητας

αποτελέσματα, η έντονη συμμετοχή των επιχειρήσεων σε δραστηριότητες

καινοτομίας, οι απρόσκοπτες και έντονες ροές γνώσεων μεταξύ των φορέων Ε&Κ

και οι καλές συνθήκες πλαισίου που επιτρέπουν την άνθιση της

επιχειρηματικής καινοτομίας.

Δεδομένης της πολυμορφίας των εθνικών

συστημάτων Ε&Κ στην ΕΕ, είναι

2 Global Competitiveness Report 2016-2017, WEF series, Γενεύη, 2017.

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ

ΕΞΑΜΗΝΟΥ

ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

Σελίδα 2 |

σημαντικό να εντοπιστούν τα κύρια εμπόδια που αντιμετωπίζει το καθένα εξ

αυτών. Ως εκ τούτου, οι αναλύσεις της

πολιτικής Ε&Κ που περιλαμβάνονται στις ανά χώρα εκθέσεις της Επιτροπής3

βασίζονται σε μια προσέγγιση που περιλαμβάνει τα εξής δύο στάδια:

τον προσδιορισμό, για κάθε κράτος

μέλος και με βάση ένα σύνολο δεικτών επιδόσεων Ε&Κ, των κύριων

προκλήσεων Ε&Κ: δηλαδή, τον

εντοπισμό των κύριων φραγμών που παρεμποδίζουν την πλήρη συμβολή

της Ε&Κ στην οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της παραγωγικότητας,

την αξιολόγηση του κατά πόσον η πολιτική απάντηση είναι επαρκής για

την αντιμετώπιση των προκλήσεων που έχουν εντοπιστεί.

Στο παρόν ενημερωτικό δελτίο αυτή η προσέγγιση δύο σταδίων αξιοποιείται ως

εξής. Στην ενότητα 2 παρέχεται επισκόπηση των επιδόσεων των

ευρωπαϊκών συστημάτων Ε&Κ και εντοπίζονται οι προκλήσεις που

εξακολουθούν να υφίστανται σε ό,τι

αφορά τις επενδύσεις, τις ροές γνώσεων και τις συνθήκες πλαισίου. Στην ενότητα

3 εξετάζονται τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με πιθανές πολιτικές

αντιμετώπισης των εν λόγω προκλήσεων, και με την αποτελεσματικότητα των

πολιτικών ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες υπό τις οποίες εφαρμόζονται.

Τα μέσα πολιτικής που παρουσιάζονται

στην ενότητα 3 παρατίθενται απλώς εν είδει παραδείγματος: δεν

αντικατοπτρίζουν το συνολικό φάσμα των πολιτικών απαντήσεων που μπορούν να

δώσουν ώθηση στα συστήματα Ε&Κ. Τέλος, στην ενότητα 4 σκιαγραφούνται οι

ορθές πολιτικές πρακτικές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στα κράτη

μέλη.

3 https://ec.europa.eu/info/strategy/european-semester. Βλέπε επίσης Παρατηρητήριο Έρευνας

και Καινοτομίας — Μηχανισμός υποστήριξης

πολιτικής του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» για ανάλυση, πληροφορίες, στατιστικά δεδομένα

και βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση της πολιτικής για την έρευνα και την καινοτομία σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο.

2. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Οι κύριες προκλήσεις Ε&Κ που

εντοπίζονται στις ανά χώρα εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου εμπίπτουν σε

τρεις ευρείες κατηγορίες: χαμηλή ποιότητα του δημόσιου συστήματος Ε&Κ

(2.1), ασθενείς ροές γνώσεων και διασυνδέσεις μεταξύ επιστημονικού και

επιχειρηματικού τομέα (2.2), και φραγμοί που παρεμποδίζουν τις επενδύσεις στην

καινοτομία (2.3).

2.1. Χαμηλή ποιότητα του δημόσιου

συστήματος Ε&Κ

Το δημόσιο σύστημα Ε&Κ (που

αποτελείται από τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης και άλλους δημόσιους

οργανισμούς με δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας) διαδραματίζει βασικό

ρόλο στην παραγωγή και την προώθηση της γνώσης και του ταλέντου που είναι

απαραίτητα στις καινοτόμες επιχειρήσεις, καθώς τους παρέχει τη δυνατότητα να

αξιοποιούν τις προσπάθειές τους στον

τομέα της Ε&Κ. Μέσα από την ανάλυση της ποιότητας του δημόσιου συστήματος

Ε&Κ των κρατών μελών μπορούμε να εντοπίσουμε τις χώρες όπου υφίστανται

εμπόδια.

Υπάρχουν αρκετοί σχετικοί δείκτες

επιδόσεων για την αξιολόγηση της ποιότητας των συστημάτων Ε&Κ.

Ορισμένοι από τους ευρύτερα χρησιμοποιούμενους δείκτες είναι οι

εξής: η «βιβλιομετρική ανάλυση», για τη μέτρηση του αντικτύπου των

επιστημονικών δημοσιεύσεων στην παραγωγή νέων γνώσεων, ο αριθμός των

αναγνωρισμένου κύρους υποτροφιών του

«Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας» που χορηγούνται σε ερευνητές μιας χώρας

(καθώς οι εν λόγω υποτροφίες θεωρείται ότι επιβραβεύουν την επιστημονική

αριστεία) και ο αριθμός των πανεπιστημίων με κορυφαίες επιδόσεις σε

μια χώρα, σύμφωνα με τις διεθνείς κατατάξεις.

Η ανάλυση των εν λόγω δεικτών αποτυπώνει την ύπαρξη ενός σαφούς και

επίμονου επιστημονικού χάσματος στους κόλπους της ΕΕ. Κατά πρώτον, υπάρχει

ένα χάσμα Ανατολής-Δύσης, καθώς η συνολική ποιότητα των δημόσιων

Σελίδα 3 |

συστημάτων Ε&Κ στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες είναι

χαμηλότερη σε σύγκριση με τα υπόλοιπα

κράτη μέλη. Δεύτερον, υπάρχει και χάσμα Βορρά-Νότου, αν και λιγότερο

έκδηλο, καθώς οι επιδόσεις της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της

Κύπρου, της Μάλτας και της Ιταλίας βρίσκονται ακριβώς κάτω από τον μέσο

όρο της ΕΕ και σε ενδιάμεση θέση μεταξύ των ανατολικοευρωπαϊκών και των

βορειοευρωπαϊκών χωρών.

Σε μεγάλο βαθμό, οι εν λόγω

διαχωριστικές γραμμές οφείλονται στις χαμηλότερες δημόσιες επενδύσεις σε Ε&Α

στις χώρες που υπολείπονται των άλλων. Εντούτοις, όταν εξετάζουμε τα

διαφορετικά επίπεδα των δημόσιων επενδύσεων σε E&A παρατηρούμε και

πάλι ότι οι επιδόσεις ορισμένων χωρών

που υστερούν είναι χειρότερες από ό,τι θα αναμενόταν βάσει του επιπέδου των

επενδύσεών τους σε E&A. Αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη πιθανών

προβλημάτων στον τρόπο διάθεσης των δημόσιων επενδύσεων σε E&A.

Για την απεικόνιση των εν λόγω διαχωριστικών γραμμών, το διάγραμμα 1

περιλαμβάνει: i) στον κατακόρυφο άξονα, ένα βιβλιομετρικό δείκτη

επιστημονικής αριστείας (το ποσοστό των επιστημονικών δημοσιεύσεων με τις

περισσότερες αναφορές, επί του συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων σε

εθνικό επίπεδο)4· και ii) στον οριζόντιο

άξονα, την ένταση της δημόσιας Ε&Α [οι δαπάνες σε Ε&Α στο σύστημα δημόσιας

έρευνας ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ].

Με βάση τα εν λόγω δεδομένα, διαπιστώνονται τα ακόλουθα τρία είδη

καταστάσεων:

Κράτη μέλη στα οποία η πολύ χαμηλή

ποιότητα του δημόσιου συστήματος Ε&Κ αποτελεί βασικό ζήτημα που

4 Οι δημοσιεύσεις με τις «περισσότερες

αναφορές» αντιστοιχούν στο 10 % των

δημοσιεύσεων με τις περισσότερες αναφορές. Δεδομένου ότι η αξιολόγηση των αναφορών

πρέπει να καλύπτει περίοδο αρκετών ετών μετά τη δημοσίευση, τα πλέον πρόσφατα δεδομένα αφορούν ερευνητικά αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν το 2014.

πρέπει να επιλυθεί, ιδίως μέσω της δημιουργίας ικανοτήτων. Όσον

αφορά τις χώρες αυτές (π.χ.

Βουλγαρία, Λετονία, Κροατία και Ρουμανία), η αύξηση των επενδύσεων

πρέπει να συμβαδίζει με εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις προκειμένου να

βελτιωθεί η αποδοτικότητα και η ποιότητα.

Κράτη μέλη με πολύ ισχυρή επιστημονική βάση, όπως το Ηνωμένο

Βασίλειο, οι Κάτω Χώρες, η Δανία και το Βέλγιο. Η κύρια πρόκληση που

αντιμετωπίζουν τα εν λόγω κράτη

μέλη είναι ο μετασχηματισμός της παγκόσμιου βεληνεκούς

επιστημονικής βάσης τους σε αυξημένα επίπεδα καινοτομίας στην

οικονομία. Κράτη μέλη όπως η Φινλανδία,

Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία και η Λιθουανία, των οποίων το επίπεδο

επιστημονικών επιδόσεων δεν

συμβαδίζει με τις δημόσιες δαπάνες τους σε Ε&Α. Στις περιπτώσεις της

Τσεχικής Δημοκρατίας, της Εσθονίας και της Λιθουανίας, η κατάσταση αυτή

μπορεί να οφείλεται στο ότι η επίδραση σημαντικών αυξήσεων στις

δημόσιες δαπάνες σε Ε&Α κατά τα τελευταία 10 έτη δεν έχει γίνει ακόμη

πλήρως αισθητή. Αυτή η διαπίστωση

αναδεικνύει την ανάγκη οι συγκεκριμένες χώρες να

επικεντρωθούν πλέον στην αύξηση της αποδοτικότητας των εν λόγω

επενδύσεων.

Σελίδα 4 |

Διάγραμμα 1 — Ποιότητα επιστημονικού έργου και δημόσιες επενδύσεις σε Ε&Α

Πηγή: ΓΔ Έρευνα και καινοτομία — Μονάδα για την ανάλυση και την παρακολούθηση των εθνικών πολιτικών

στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας

Με στοιχεία από: Eurostat, EIS 2016

Σημειώσεις: 1) Επιστημονικές δημοσιεύσεις που εμπίπτουν στο 10 % των επιστημονικών δημοσιεύσεων με τις περισσότερες αναφορές παγκοσμίως ως ποσοστό (%) επί του

συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων της χώρας, μέθοδος κλασματικής καταμέτρησης. 2) Κρατικές δαπάνες σε Ε&Α, συν δαπάνες της ανώτερης εκπαίδευσης σε

Ε&Α, ως ποσοστό του ΑΕΠ. Γραμμική παλινδρόμηση: y = 7,3693 + 4,3233

2.2. Ασθενείς ροές γνώσεων και διασυνδέσεις μεταξύ επιστημονικού

και επιχειρηματικού τομέα

Ενώ ορισμένα κράτη μέλη πρέπει να βελτιώσουν επειγόντως τη συνολική

ποιότητα της δημόσιας επιστημονικής

τους βάσης, άλλα θα πρέπει να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στο

να αξιοποιήσουν καλύτερα τα πλεονεκτήματα της επιστημονικής τους

βάσης προκειμένου να αυξήσουν την παραγωγικότητα και να ενισχύσουν τη

δημιουργία οικονομικού πλούτου και θέσεων εργασίας. Αυτό σημαίνει κυρίως

προώθηση των διασυνδέσεων μεταξύ επιστημονικού και επιχειρηματικού τομέα

ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες ευρύτερης διάχυσης και αξιοποίησης των

γνώσεων στον επιχειρηματικό τομέα.

Αυτή η διάχυση των γνώσεων μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω διαφόρων

EU

BE

BG

CZ

DK

DE

EE

IE

EL

ES

FR

HR

IT

CY

LV LT

LU

HU

MT

NL

AT

PL

PT

RO

SI

SK

FI

SE

UK

3

6

9

12

15

0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

Δη

μο

σιε

ύσ

εις

με τ

ις π

ερ

ισσ

ότε

ρες α

να

φο

ρές

(%

), 2

01

4

Ένταση δημόσιας Ε&Α, 2014

Σελίδα 5 |

διαύλων, ενώ η σχετική αξία των εν λόγω διαύλων θα εξαρτηθεί από τη δομή του

κάθε εθνικού συστήματος Ε&Κ.

Δεδομένης της δυσκολίας μέτρησης ορισμένων ροών γνώσεων, η αξιολόγηση

των συνολικών επιδόσεων των χωρών στο συγκεκριμένο θέμα προϋποθέτει τον

συνδυασμό σειράς ποσοτικών και ποιοτικών πληροφοριών.

Ένα από τα βασικά προς αξιολόγηση στοιχεία είναι το επίπεδο της συνεργασίας

δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μέσω της διεξαγωγής επί συμβάσει έρευνας, δηλ.

άμεσων επενδύσεων από επιχειρήσεις σε

έργα που υλοποιούνται από δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς.

Στο διάγραμμα 2 απεικονίζεται: - στον κατακόρυφο άξονα, ο όγκος της

έρευνας που διεξάγεται στο δημόσιο

σύστημα Ε&Κ και χρηματοδοτείται από τον επιχειρηματικό τομέα (σε % του

ΑΕΠ).

- στον οριζόντιο άξονα, η ένταση της επιχειρηματικής Ε&Α (η οποία πρέπει να

αποτυπωθεί, δεδομένου ότι η δυνατότητα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού

τομέα εξαρτάται από τον όγκο των δραστηριοτήτων επιχειρηματικής Ε&Α στη

χώρα). Οι εν λόγω πληροφορίες, σε συνδυασμό

με άλλες ποσοτικές και ποιοτικές πληροφορίες, μας επιτρέπουν να

εντοπίσουμε τις χώρες, όπως η Ιρλανδία,

η Ιταλία και η Πορτογαλία, στις οποίες το χαμηλό επίπεδο συνεργασίας μεταξύ της

δημόσιας επιστημονικής βάσης και του επιχειρηματικού τομέα αποτελεί βασικό

εμπόδιο στο σύστημα Ε&Κ.

Διάγραμμα 2 — Δημόσιες δαπάνες Ε&Α που χρηματοδοτούνται από επιχειρήσεις ως

ποσοστό του ΑΕΠ έναντι επιχειρηματικών δαπανών σε Ε&Α (BERD)

Πηγή: ΓΔ Έρευνα και καινοτομία — Μονάδα για την ανάλυση και την παρακολούθηση των εθνικών πολιτικών στον τομέα της

έρευνας και της καινοτομίας

Με στοιχεία από: Eurostat

Σημειώσεις: 1) Κρατικές δαπάνες σε Ε&Α, συν δαπάνες της ανώτερης εκπαίδευσης σε Ε&Α.

2) Δεν περιλαμβάνεται η χρηματοδότηση από το εξωτερικό.(3) BE, LU, AT, SE: 2013, BG, DE, IE, ES, FR, IT, CY, PT, EU: 2014.

Γραμμική παλινδρόμηση: y = 0,0145x + 0,0234

EU

BE

BG

CZ

DK

DE

EE

IE

EL

ES

FR HR

IT

CY

LV

LT

LU

HU

MT

NL

AT

PL

PT

RO

SI

SK

FI SE

UK

0,00

0,01

0,02

0,03

0,04

0,05

0,06

0,07

0,08

0,09

0,10

0,11

0,12

0,13

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

Δη

μό

σιε

ς δ

απ

άνες Ε

&Α

χρ

ημ

ατο

δο

τού

μενες α

πό

επ

ιχειρ

ήσ

εις

ως %

το

υ Α

ΕΠ

, 2

01

5(2

)

Ένταση BERD, 2015(2)

Σελίδα 6 |

2.3. Φραγμοί στις επενδύσεις στην καινοτομία

Προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τις

δυνητικές οικονομικές αποδόσεις του οικοσυστήματος Ε&Κ, οι επιχειρήσεις πρέπει

να λειτουργούν σε περιβάλλον που τους επιτρέπει να μετασχηματίζουν

αποτελεσματικά τις γνώσεις σε οικονομικές αποδόσεις. Αυτό εξαρτάται όχι μόνο από την

ποιότητα και την ποσότητα των επιστημονικών και τεχνολογικών

αποτελεσμάτων, αλλά και από τις συνθήκες πλαισίου στις οποίες δραστηριοποιούνται. Ως

εκ τούτου, είναι καίριας σημασίας η

διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος πρόσφορου στις επενδύσεις Ε&Α και στην επιχειρηματική

δραστηριότητα μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και αποτελεσματικών

μέσων πολιτικής.

Το χάσμα στην ένταση της επιχειρηματικής Ε&Α μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ5 οφείλεται

στη μικρότερη ικανότητα της ΕΕ να

αναπτύσσει μεγάλες επιχειρήσεις έντασης Ε&Α με βάση τις προόδους της επιστήμης

και της τεχνολογίας, ιδίως σε ό,τι αφορά τις ΤΠΕ. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός

ότι οι νέες επιχειρήσεις που ιδρύονται στην ΕΕ αναπτύσσονται με πιο βραδείς ρυθμούς

σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ λιγότερες από αυτές έχουν κατορθώσει να

συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων επιχειρήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο6.

Στο διάγραμμα 3 κατωτέρω παρουσιάζεται

ο αριθμός των εργαζομένων σε ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις στους πλέον

καινοτόμους7 τομείς σε σύγκριση με τον συνολικό αριθμό εργαζομένων (οριζόντιος

άξονας).

5 Το 2015, η ένταση της επιχειρηματικής Ε&Α ήταν 1,25 % στην ΕΕ και 1,99 % στις ΗΠΑ. Η επιχειρηματική Ε&Α είναι επίσης σημαντικά υψηλότερη σε άλλες μεγάλες οικονομίες: Κορέα (3,28

%), Ιαπωνία (2,58 %) και Κίνα (1,59 %). 6 Veugelers and Cincera, «Europe missing yollies», Bruegel policy brief, Βρυξέλλες, 2010. 7 Οι τομείς που συγκαταλέγονται στο 50 % των «πιο καινοτόμων» τομέων επιλέγονται βάσει των

συντελεστών καινοτομίας κάθε τομέα σε επίπεδο ΕΕ, όπως αυτοί προσδιορίζονται βάσει των βαθμολογιών της κοινοτικής έρευνας καινοτομίας που σταθμίζονται ως προς την απασχόληση στους τομείς έντασης γνώσης. Οι επιχειρήσεις με λιγότερους από 10 εργαζόμενους δεν λαμβάνονται υπόψη.

Σελίδα 7 |

Διάγραμμα 3 –Απασχόληση σε ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις ως ποσοστό (%) της συνολικής απασχόλησης, 2012 και 2014

Πηγή: ΓΔ Έρευνα και καινοτομία — Μονάδα για την ανάλυση και την παρακολούθηση των εθνικών πολιτικών στον τομέα της έρευνας

και της καινοτομίας

Με στοιχεία από: EIS 2017

Σημείωση: 1) EL: δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Ελλάδα.

0

2

4

6

8

10

%

2014 2012

Σελίδα 8 |

Το διάγραμμα καταδεικνύει ότι αρκετές χώρες, όπως η Ιρλανδία, έχουν

κατορθώσει να δημιουργήσουν δυναμικά

περιβάλλοντα για την προώθηση της επιχειρηματικότητας και συνθήκες για

την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων. Το διάγραμμα αποκαλύπτει επίσης την

ενδιαφέρουσα κατάσταση χωρών όπως το Βέλγιο, το οποίο κατατάσσεται μεταξύ

των τελευταίων χωρών, παρότι οι επιδόσεις του είναι καλές όσον αφορά

τους άλλους δείκτες Ε&Κ που παρουσιάζονται ανωτέρω.

Παρότι το Βέλγιο διαθέτει καλή

επιστημονική βάση και ισχυρή συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκών

ιδρυμάτων και επιχειρηματικού τομέα, το ποσοστό των εργατικού δυναμικού του

Βελγίου που απασχολείται στις ταχέως αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις στους

πλέον καινοτόμους τομείς είναι μάλλον μικρό. Αν και οι βελγικές πολιτικές Ε&Κ

έχουν οδηγήσει στην αύξηση της

έντασης της επιχειρηματικής Ε&Α την τελευταία δεκαετία, η Ε&Α φαίνεται ότι

παραμένει υπερβολικά συγκεντρωμένη σε ένα περιορισμένο αριθμό μεγάλων

πολυεθνικών. Η εν λόγω αδυναμία εμποδίζει τον πλήρη μετασχηματισμό των

πλεονεκτημάτων του βελγικού συστήματος Ε&Κ σε οικονομικές

επιδόσεις.

Η ανάπτυξη των επιχειρήσεων είναι ένα πολύπλοκο θέμα και εξαρτάται σε μεγάλο

βαθμό από το πλαίσιο. Οι επιχειρήσεις στις διάφορες αγορές αντιμετωπίζουν

διαφορετικές συνθήκες πλαισίου και ανταγωνιστικά περιβάλλοντα, έχουν

διαφορετικές δυνατότητες και χρησιμοποιούν διαφορετικά

επιχειρηματικά μοντέλα και στρατηγικές

καινοτομίας.

Παρά ταύτα, τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι η ύπαρξη συνθηκών πλαισίου που

υποστηρίζουν την ανακατανομή των

μεριδίων της αγοράς στις πιο παραγωγικές επιχειρήσεις είναι σημαντική

για την ανάδυση και τον αριθμό των καινοτόμων επιχειρήσεων με υψηλό

δυναμικό ανάπτυξης μιας χώρας. Οι τριβές που οφείλονται στην ύπαρξη

κανονισμών και πολιτικών που παρακωλύουν τις διαδικασίες

ανακατανομής των πόρων προς πιο αποδοτικές χρήσεις αποτελούν

ανασταλτικό παράγοντα για την

ανάπτυξη των εν λόγω επιχειρήσεων8. Επιπλέον, πίσω από αυτή την υστέρηση

των επιδόσεων των επιχειρήσεων με υψηλό δυναμικό ανάπτυξης σε

καινοτόμους τομείς ενδέχεται να υπάρχουν άλλοι παράγοντες. Για

παράδειγμα, ένα ζήτημα καίριας σημασίας είναι η διαθεσιμότητα της κατάλληλης

χρηματοδότησης. Από αυτή την άποψη, η

ΕΕ στο σύνολό της καθώς και όλα τα επιμέρους κράτη μέλη εξακολουθούν να

υστερούν σε σχέση με τις ΗΠΑ ως προς το ύψος των διαθέσιμων επιχειρηματικών

κεφαλαίων που επενδύονται ως ποσοστό του ΑΕΠ: η αναλογία του χάσματος

μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ είναι 6:1. Επιπλέον, την κατάσταση μπορούν να επηρεάζουν

και άλλες συνθήκες πλαισίου, όπως το

φορολογικό σύστημα, η χρηματοοικονομική ανάπτυξη, η

διαθεσιμότητα εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, η αποτελεσματικότητα της

δημόσιας διοίκησης και του κράτους δικαίου.

8 Hölzl, «High growth firms in Europe», «Science, Research and Innovation performance of the EU», Commission, Βρυξέλλες, 2016.

Σελίδα 9 |

Διάγραμμα 4 — Διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας (οι υψηλότερες βαθμολογίες αντιπροσωπεύουν τα περιβάλλονται που διευκολύνουν περισσότερο την επιχειρηματικότητα), 2010 και 2017

Πηγή: ΓΔ Έρευνα και καινοτομία — Μονάδα για την ανάλυση και την παρακολούθηση των εθνικών πολιτικών στον τομέα της

έρευνας και της καινοτομίας

Με στοιχεία από: Ease of Doing Business Indicator (Παγκόσμια Τράπεζα)

Σημείωση: 1) ΕΕ: μη σταθμισμένος μέσος όρος των τιμών για τα κράτη μέλη (ο μέσος όρος για το 2010 δεν

περιλαμβάνει τη MT).

Το διάγραμμα 4 παρουσιάζει τα αποτελέσματα της ετήσιας έκθεσης της

Παγκόσμιας Τράπεζας «Doing Business», η οποία κατατάσσει τις χώρες βάσει της

ποιότητας της νομοθεσίας για τις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης της

προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής

ιδιοκτησίας, και, ως εκ τούτου, αποτυπώνει ένα ακόμη σύνολο συνθηκών

πλαισίου σχετικών με την καινοτομία.

Με βάση τον σύνθετο δείκτη της Παγκόσμιας Τράπεζας:

η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σουηδία έχουν διαμορφώσει πολύ

καλές συνθήκες πλαισίου για την επιχειρηματικότητα.

Ορισμένες οικονομίες της Ανατολικής Ευρώπης (όπως η Πολωνία, η Τσεχική

Δημοκρατία, η Σλοβενία, η Ρουμανία και η Κροατία) από το 2010 έχουν

αρχίσει να γεφυρώνουν το χάσμα με τις χώρες που παρουσιάζουν τις

καλύτερες επιδόσεις στην ΕΕ, κυρίως μέσω του περιορισμού της

πολυπλοκότητας και του κόστους των κανονιστικών διαδικασιών καθώς και

μέσω της ενίσχυσης των νομικών θεσμών.

Η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία, οι οποίες συγκαταλέγονται

στις οικονομίες που επλήγησαν περισσότερο από την οικονομική

κρίση, διατηρούν ένα σταθερό ρυθμό κανονιστικών μεταρρυθμίσεων.

Παρότι τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν σε γενικές γραμμές βελτιώσει τις

συνθήκες πλαισίου για την επιχειρηματικότητα, η πολιτική

εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την πρόκληση της παροχής κατάλληλης

υποστήριξης στις ταχέως

αναπτυσσόμενες ΜΜΕ σε καινοτόμους τομείς, οι οποίες, μέσω της ενίσχυσης του

ανταγωνισμού και της

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2017 2010

Σελίδα 10 |

αποτελεσματικότερης διάθεσης των πόρων, μπορούν ευκολότερα να

επιταχύνουν τις διαρθρωτικές αλλαγές

συνολικά και να μετασχηματίσουν την ΕΕ σε μια οικονομία περισσότερο

προσανατολισμένη προς τη γνώση και βασιζόμενη στην καινοτομία.

3. ΜΕΣΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

3.1. Βελτίωση της ποιότητας του δημόσιου συστήματος Ε&Κ

Το επίπεδο των χρηματοδοτικών πόρων

που διατίθενται στον δημόσιο τομέα Ε&Α επηρεάζει καθοριστικά την ποιότητα των

αποτελεσμάτων του, ,η οποία μετράται

για παράδειγμα, μέσω των επιστημονικών δημοσιεύσεων με τις περισσότερες

αναφορές: εάν τα κράτη μέλη έχουν επενδύσει περισσότερο από τον μέσο όρο

στη δημόσια επιστημονική βάση τους, το σύστημα τείνει να παρουσιάζει καλές

επιδόσεις όσον αφορά την επιστημονική αριστεία.

Ταυτόχρονα, παρότι η διαμόρφωση μιας επιστημονικής βάσης υψηλής ποιότητας

εξαρτάται από την ύπαρξη επαρκούς δημόσιας χρηματοδότησης, η αύξηση των

επενδύσεων και μόνο δεν θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Προκειμένου

να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα

και η αποδοτικότητα των εν λόγω επενδύσεων, ενίοτε απαιτείται η

εφαρμογή φιλόδοξων μεταρρυθμίσεων των εθνικών συστημάτων Ε&Κ, με

έμφαση στον τρόπο διάθεσης των δημόσιων πόρων για την Ε&Α. Οι εν

λόγω μεταρρυθμίσεις μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση διεθνών

επιτροπών για τη διάθεση της

χρηματοδότησης βάσει έργων ή τη χρήση κριτηρίων επιδόσεων όσον αφορά τη

διάθεση της θεσμικής χρηματοδότησης.

Σε ορισμένα κράτη μέλη, ο υπερβολικός κατακερματισμός των ερευνητικών

ιδρυμάτων αποτελεί τροχοπέδη για την

αποδοτικότητα των δημόσιων συστημάτων έρευνας: για την επίτευξη

κρίσιμης μάζας απαιτείται η εφαρμογή θεσμικών μεταρρυθμίσεων ευρείας

κλίμακας, ιδίως σε τομείς που έχουν προσδιοριστεί ως πρόσφοροι για την

εφαρμογή μιας στρατηγικής «έξυπνης εξειδίκευσης».

Τέλος, η κινητικότητα των επιστημόνων σε διεθνές επίπεδο είναι ωφέλιμη για την

επιστημονική ποιότητα, την καινοτομία

και την ανάπτυξη. Έχει αποδειχθεί ότι οι συντάκτες επιστημονικών εργασιών που

δεν έχουν μετακινηθεί ποτέ ασκούν μικρότερη επίδραση σε σχέση με

συντάκτες οι οποίοι έχουν διαμείνει στο εξωτερικό. Τόσο οι επαναπατριζόμενοι

όσο και οι εισερχόμενοι ερευνητές συνήθως συμβάλλουν στη βελτίωση της

ποιότητας του επιστημονικού έργου, λόγω της έκθεσής τους σε άλλους

τρόπους διεξαγωγής έρευνας και της

συμβολής τους σε ένα διεθνές δίκτυο έρευνας. Ως εκ τούτου, οι χώρες που

πλήττονται περισσότερο από τις εκροές ερευνητών, είναι σημαντικό να

εφαρμόσουν πολιτικές για την επανένταξη των ερευνητών στο σύστημα

προέλευσής τους ή για την προσέλκυση διεθνών ερευνητών. Κατ’ αυτόν τον

τρόπο, ενδέχεται επίσης να

παρακινηθούν όσοι παραμένουν στη χώρα να αυξήσουν την παραγωγικότητά

τους.

3.2. Ενίσχυση των ροών γνώσεων. Ενίσχυση των διασυνδέσεων μεταξύ

επιστημονικού και επιχειρηματικού

τομέα

Σε ορισμένα κράτη μέλη, που διαθέτουν καλό δημόσιο σύστημα Ε&Κ, η

συνεργασία μεταξύ του επιστημονικού και του επιχειρηματικού τομέα ενδέχεται να

παραμένει περιορισμένη λόγω της

αναντιστοιχίας μεταξύ των δυνατοτήτων δημόσιας έρευνας και της οικονομίας.

Συνεπώς, ένας βασικός μοχλός για τη συνεργασία επιστημονικού και

επιχειρηματικού τομέα είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή στρατηγικών «έξυπνης

εξειδίκευσης», στο πλαίσιο των οποίων οι πόροι επικεντρώνονται σε τομείς με

δυναμικό απορρόφησης από τις

επιχειρήσεις. Παρότι σε πολλά κράτη μέλη η εν λόγω στρατηγική υπάρχει, δεν

εφαρμόζεται αποτελεσματικά.

Επιπλέον, οι κυβερνήσεις μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν μια δέσμη μέσων

πολιτικής που συμβάλλουν στην

καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων δημόσιας έρευνας για την κάλυψη των

αναγκών της βιομηχανίας και της

Σελίδα 11 |

οικονομίας. Ορισμένα από τα εν λόγω μέσα είναι τα ακόλουθα:

κίνητρα για τη διεξαγωγή δημόσιας έρευνας, τα οποία απευθύνονται ιδίως

σε ιδρύματα (π.χ. μέσω κριτηρίων χρηματοδότησης που ευνοούν τη

συνεργασία με επιχειρήσεις) και σε ερευνητές (π.χ. μέσω της

αναγνώρισης της εμπειρίας συνεργασίας με τον επιχειρηματικό

τομέα στο πλαίσιο της ανάπτυξης

σταδιοδρομίας στον δημόσιο τομέα),

στοχευμένα χρηματοδοτικά προγράμματα για έργα δημόσιου-

ιδιωτικού τομέα, αποδείξεις του εφικτού μιας ιδέας (proof of concept),

σχέδια έρευνας προσδιοριζόμενα σε

συνεργασία με τη βιομηχανία και υποτροφίες για την εκπόνηση

διδακτορικών στη βιομηχανία.

3.3. Διαμόρφωση φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος για την

καινοτομία

Πέραν των παραγόντων που σχετίζονται

με την ποιότητα και τη χρησιμότητα της επιστημονικής βάσης, μπορεί να

χρησιμοποιηθεί ένα ευρύ φάσμα μέσων πολιτικής για την ενίσχυση των

επενδύσεων Ε&Α και τη στήριξη του

μετασχηματισμού των νέων επιστημονικών και τεχνολογικών

αποτελεσμάτων σε καινοτομία και οικονομική δραστηριότητα. Τα κράτη

μέλη χρησιμοποιούν μέσα άμεσης και έμμεσης στήριξης για να προωθήσουν τις

επενδύσεις και τις δραστηριότητες επιχειρηματικής Ε&Α.

Παρέχουν επιχορηγήσεις και αγοράζουν υπηρεσίες Ε&Α (άμεση στήριξη), και

παρέχουν δημοσιονομικά κίνητρα, όπως πλεονεκτική φορολογική μεταχείριση των

δαπανών Ε&Α και προτιμησιακή μεταχείριση των εισοδημάτων που

προέρχονται από την αδειοδότηση καθώς

και των πωλήσεων περιουσιακών στοιχείων που σχετίζονται με Ε&Α ή

διπλώματα ευρεσιτεχνίας (έμμεση υποστήριξη).

Ωστόσο, η διαθεσιμότητα, η

προσβασιμότητα και η αποδοτικότητα της

άμεσης δημόσιας στήριξης της Ε&Κ και των άλλων κινήτρων για την τόνωση της

επιχειρηματικής Ε&Α συχνά χρήζουν βελτίωσης προκειμένου να διασφαλιστεί

ότι η δημόσια στήριξη δημιουργεί

πρόσθετες ιδιωτικές επενδύσεις. Ο διοικητικός φόρτος που συνδέεται με τη

δημόσια στήριξη μπορεί να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο για τις επενδύσεις, ιδίως

σε ό,τι αφορά τις ΜΜΕ. Σε ορισμένα κράτη μέλη, τα προγράμματα πίστωσης

φόρου για την E&A πρέπει να βελτιωθούν, καθώς ορισμένα εξ αυτών

ενδέχεται να αφορούν μεγάλες επιχειρήσεις, και πρέπει να

βελτιστοποιηθούν ώστε να λαμβάνουν

καλύτερα υπόψη τις ανάγκες των ΜΜΕ και των νέων και καινοτόμων

επιχειρήσεων με υψηλό δυναμικό ανάπτυξης.

Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση είναι

καίριας σημασίας για τον μετασχηματισμό

των νέων ιδεών σε καινοτομία. Παρότι τα τραπεζικά δάνεια και η αύξηση μετοχικού

κεφαλαίου, ιδίως μέσω επιχειρηματικών κεφαλαίων, εξακολουθούν να αποτελούν

τον ευρύτερα χρησιμοποιούμενο τρόπο χρηματοδότησης της καινοτομίας,

υπάρχουν και άλλοι δίαυλοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, και ορισμένες

νεωτερικές μέθοδοι όπως η συμμετοχική

χρηματοδότηση, οι οποίες έχουν αποκτήσει αυξημένη δυναμική τα

τελευταία λίγα έτη, μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμη εναλλακτική λύση

για τις ΜΜΕ που επιχειρούν να μετασχηματίσουν τις νέες ιδέες σε

καινοτομία.

Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να

αντιμετωπιστεί είναι η διαθεσιμότητα ενός εργατικού δυναμικού με επαρκείς

δεξιότητες: ειδικότερα, από τις αναντιστοιχίες μεταξύ των

πανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών και των αναγκών της αγοράς

εργασίας μπορεί να προκύψει έλλειμμα

δεξιοτήτων.

Γενικά, για την προώθηση ενός περιβάλλοντος ευνοϊκού προς τις

επενδύσεις και την καινοτομία επιχειρηματικής Ε&Α απαιτείται η

συντονισμένη χρήση σειράς πολιτικών: η

απομάκρυνση από μια προσέγγιση στεγανών και η ανάπτυξη μιας

προσέγγισης του μείγματος πολιτικής η

Σελίδα 12 |

οποία να εμπλέκει το σύνολο της δημόσιας διοίκησης.

Σε αυτή την προσέγγιση θα πρέπει να περιλαμβάνεται η θέσπιση έξυπνης

νομοθεσίας, η δημιουργία ζήτησης για καινοτόμα προϊόντα από τον δημόσιο

τομέα, και η ανάπτυξη αποτελεσματικών αγορών προϊόντων μέσω διαρθρωτικών

μεταρρυθμίσεων που υποστηρίζουν την αποτελεσματική (ανα)κατανομή των

παραγωγικών πόρων προς καινοτόμους

δραστηριότητες υψηλής παραγωγικότητας. Σε πολλά κράτη μέλη,

η εν λόγω προσέγγιση θα απαιτήσει την ενίσχυση των θεσμών και της

διακυβέρνησης.

4. ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΣΟΝ

ΑΦΟΡΑ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Αποτελεσματικά και αποδοτικά συστήματα έρευνας και καινοτομίας είναι

τα συστήματα εκείνα που επιτυγχάνουν ισχυρά επιστημονικά, τεχνολογικά

αποτελέσματα και αποτελέσματα

καινοτομίας, σε ό,τι αφορά τόσο την ποιότητα όσο και τη χρησιμότητα, με

σκοπό την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων

των κοινωνιών. Παρότι εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές διαφορές μεταξύ

των κρατών μελών ως προς τις επιδόσεις

των συστημάτων Ε&Κ, τα περισσότερα εξ αυτών έχουν καταβάλει ενεργά

προσπάθειες για τη βελτίωση των

συστημάτων δημόσιας έρευνας ή/και για να διαμορφώσουν τις κατάλληλες

συνθήκες πλαισίου με σκοπό τη διευκόλυνση των επενδύσεων και της

καινοτομίας, και ορισμένα από αυτά έχουν επιτύχει άριστα αποτελέσματα.

4.1. Βελτίωση της ποιότητας του

δημόσιου συστήματος έρευνας

Στην ΕΕ, η επιστημονική αριστεία

εξακολουθεί να είναι σε κάποιο βαθμό συγκεντρωμένη σε μια ομάδα

πρωτοπόρων χωρών, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Κάτω Χώρες και η Δανία.

Εντούτοις, τα τελευταία έτη έχει

σημειωθεί πρόοδος στα περισσότερα από τα υπόλοιπα κράτη, όπως φαίνεται στο

διάγραμμα 5 κατωτέρω, στο οποίο παρουσιάζονται οι δημοσιεύσεις με τις

περισσότερες αναφορές ως ποσοστό επί του συνόλου των επιστημονικών

δημοσιεύσεων σε εθνικό επίπεδο το 2004 (κόκκινες παύλες) και το 2014 (μπλε

ράβδοι).

Το διάγραμμα 5 καταδεικνύει ότι

ορισμένες χώρες, όπως η Εσθονία, το Λουξεμβούργο, η Μάλτα και η Σλοβενία

καλύπτουν πράγματι ενεργά την διαφορά

Σελίδα 13 |

Διάγραμμα 5 - Επιστημονικές δημοσιεύσεις που εμπίπτουν στο 10 % των επιστημονικών δημοσιεύσεων με τις περισσότερες αναφορές παγκοσμίως ως ποσοστό (%) επί του συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων (1), 2004 και 2014

Πηγή: ΓΔ Έρευνα και καινοτομία — Μονάδα για την ανάλυση και την παρακολούθηση των εθνικών πολιτικών

στον τομέα της έρευνας

Με στοιχεία από: CWTS βάσει της βάσης δεδομένων του Web of Science

Σημειώσεις: 1) Επιστημονικές δημοσιεύσεις που εμπίπτουν στο 10 % των επιστημονικών δημοσιεύσεων με τις περισσότερες αναφορές παγκοσμίως ως ποσοστό (%) επί του

συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων της χώρας. Το χρονικό διάστημα καταγραφής

των αναφορών για μια δημοσίευση είναι το έτος της δημοσίευσης συν δύο έτη.

Οι εν λόγω βελτιώσεις της επιστημονικής ποιότητας έχουν καταστεί εφικτές κυρίως

χάρη σε σημαντικές επενδύσεις στην Ε&Α, είτε από εθνικούς πόρους

(Λουξεμβούργο) είτε από τα ενωσιακά διαρθρωτικά ταμεία (στις

ανατολικευρωπαϊκές χώρες). Η αιτιώδης

συνάφεια με τις επενδύσεις αποτυπώνεται στο διάγραμμα 6, στο οποίο

παρουσιάζεται η μεταβολή που σημειώθηκε μεταξύ του 2004 και του

2014 τόσο στο μερίδιο των δημοσιεύσεων με τις περισσότερες

αναφορές (κατακόρυφος άξονας) όσο και στην ένταση της δημόσιας Ε&Α

(οριζόντιος άξονας). Στο διάγραμμα αυτό

παρουσιάζονται τόσο οι θετικές επιπτώσεις της αύξησης των επενδύσεων

όσο και οι αρνητικές επιπτώσεις της μείωσης των δημόσιων επενδύσεων Ε&Α

(Ουγγαρία, Βουλγαρία).

Ωστόσο, το διάγραμμα 6 καταδεικνύει επίσης ότι οι επιπτώσεις της αύξησης των

επενδύσεων στην ποιότητα είναι μικρότερες σε ορισμένες χώρες (όπως

στην Τσεχική Δημοκρατία, τη Λετονία και τη Λιθουανία) από ό,τι σε άλλες. Η

επιστημονική ποιότητα δεν εξαρτάται

μόνο από το επίπεδο των επενδύσεων στη δημόσια Ε&Α. Εξαρτάται επίσης από

το πόσο ικανά είναι τα εθνικά συστήματα έρευνας να αντλούν τη μεγαλύτερη

δυνατή αξία από τις συγκεκριμένες επενδύσεις: τα συστήματα είναι

απαραίτητα για τις χώρες που υστερούν. Υπάρχουν ορισμένα καλά παραδείγματα

μεταρρυθμίσεων που προωθούν την

αποτελεσματικότητα του συστήματος δημόσιας έρευνας. Στη Δανία, η

μεταρρύθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης αποσκοπεί στη συγχώνευση

0

2

4

6

8

10

12

14

16Ε

Ε

Ηνω

μένο

Βα

σίλ

ειο

Κά

τω Χ

ώρ

ες

Δα

νία

Βέλ

γιο

Ιρλ

ανδ

ία

Αυ

στρ

ία

Σο

υη

δία

Γερ

μα

νία

Λο

υξε

μβ

ού

ργ

ο

Γα

λλ

ία

Φιν

λα

νδ

ία

Ιτα

λία

Κύ

πρ

ος

Ισπ

ανία

Μά

λτα

Πο

ρτο

γα

λία

Ελλ

άδ

α

Σλ

οβ

ενία

Εσ

θο

νία

Τσ

εχ

ική

Δη

μο

κρ

ατί

α

Ου

γγα

ρία

Σλ

οβ

ακ

ία

Πο

λω

νία

Ρο

υμ

ανία

Κρ

οα

τία

Λετο

νία

Λιθ

ου

ανία

Βο

υλγ

αρ

ία

%

2014 2004

Σελίδα 14 |

Διάγραμμα 6 — Ποιότητα επιστημονικού έργου και επίπεδα επενδύσεων στη δημόσια Ε&Α, 2004 και 2014

● 2004 ● 2014

Πηγή: ΓΔ Έρευνα και καινοτομία — Μονάδα για την ανάλυση και την παρακολούθηση των εθνικών πολιτικών

στον τομέα της έρευνας

Με στοιχεία από: CWTS βάσει της βάσης δεδομένων «Web of Science»

Σημειώσεις: 1) Επιστημονικές δημοσιεύσεις που εμπίπτουν στο 10% των επιστημονικών

δημοσιεύσεων με τις περισσότερες αναφορές παγκοσμίως ως ποσοστό (%) επί του

συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων της χώρας. Το χρονικό διάστημα καταγραφής των αναφορών για μια δημοσίευση είναι το έτος της δημοσίευσης συν δύο έτη.

των προγραμμάτων ανώτατης εκπαίδευσης σε λιγότερα ιδρύματα ούτως

ώστε να βελτιωθεί η συνοχή και η

κρίσιμη μάζα της δημόσιας έρευνας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, θεσπίστηκε το Πλαίσιο

Ερευνητικής Αριστείας με σκοπό την ενίσχυση της διασύνδεσης μεταξύ της

ερευνητικής αριστείας και της χρηματοδότησης ιδρυμάτων.

4.2. Ενίσχυση των ροών γνώσεων. Ενίσχυση των διασυνδέσεων μεταξύ

επιστημονικού και επιχειρηματικού

τομέα

Παρότι πολλά κράτη μέλη πρέπει ακόμη να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους

στην προώθηση των διασυνδέσεων μεταξύ επιστημονικού και

επιχειρηματικού τομέα προκειμένου να

αυξήσουν τις ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις στην Ε&Α και να

δημιουργήσουν τις συνθήκες για την κατάλληλη διάχυση των γνώσεων (βλέπε

ενότητα 2.2), σε ορισμένες χώρες το

EU

LU

MT

EE

LV

SK

SI

IE AT

EL

CZ

LT

BE

HU

BG

0

2

4

6

8

10

12

14

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0

Επ

ιστη

μο

νικ

ές δ

ημ

οσ

ιεύ

σεις

με τ

ις π

ερ

ισσ

ότε

ρες α

να

φο

ρές

(1)

Ένταση δημόσιας Ε&Α

Σελίδα 15 |

επίπεδο συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι ιδιαίτερα υψηλό. Το

Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες και η Γερμανία

έχουν να επιδείξουν παραδείγματα σχετικών πολιτικών που παρουσιάζουν

ενδιαφέρον.

Το 2005, στην περιφέρεια της Βαλονίας,

στο Βέλγιο, ξεκίνησε να εφαρμόζεται η πολιτική «συνεργατικών σχηματισμών

ανταγωνιστικότητας» ως μια βιομηχανική πολιτική προσανατολισμένη στο μέλλον, ,

η οποία συγκεντρώνει σημαντικούς πόρους σε συγκεκριμένους οικονομικούς

τομείς με σκοπό τη δημιουργία ανάπτυξης

και θέσεων εργασίας, καθώς και την προσέλκυση ξένων επενδυτών και

ανθρώπινου δυναμικού υψηλής εξειδίκευσης. Οι συνεργατικοί

σχηματισμοί περιλαμβάνουν επιχειρήσεις, κέντρα κατάρτισης και δημόσιες ή

ιδιωτικές ερευνητικές μονάδες σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή

(Βαλονία), τα οποία είναι

προσανατολισμένα σε μια προσέγγιση με βάση τις συμπράξεις με σκοπό τη

δημιουργία συνεργειών για κοινά καινοτόμα έργα.

Οι συμπράξεις διαμορφώνονται σε πέντε συγκεκριμένες αγορές (βιοεπιστήμες,

αγροδιατροφικά προϊόντα, μηχανική, μεταφορές και εφοδιαστική, και

αεροναυπηγική) και σε συναφή

τεχνολογικά και επιστημονικά πεδία. Απώτερος στόχος είναι η επίτευξη της

κρίσιμης μάζας που είναι απαραίτητη για την ανταγωνιστικότητα και τη διεθνή

προβολή. Οι συνεργατικοί σχηματισμοί ανταγωνιστικότητας έχουν επιτρέψει στις

συμμετέχουσες επιχειρήσεις να επιτύχουν υψηλότερο επίπεδο αριστείας, και έχουν

συγκεντρώσει τις ικανότητες που

απαιτούνται για τη δρομολόγηση επιτυχών και πιο φιλόδοξων έργων, τη

δημιουργία καινοτομίας με βάση τις ικανότητες των εταίρων, και τη βελτίωση

των προσόντων των εργαζομένων τους. Οι δημόσιες αρχές στηρίζουν τους

συνεργατικούς σχηματισμούς ανταγωνιστικότητας στην υλοποίηση

έργων επενδύσεων, Ε&Α και κατάρτισης,

σύμφωνα με τη στρατηγική που έχουν οι ίδιοι καθορίσει για την ανταγωνιστική

τους θέση.

Στις Κάτω Χώρες, η αποκαλούμενη προσέγγιση των «κορυφαίων τομέων»,

που υιοθετήθηκε το 2011, συμβάλλει

στην αξιοποίηση του πλεονεκτήματος της επιστημονικής βάσης της χώρας μέσω

συμπράξεων μεταξύ επιχειρήσεων, ακαδημαϊκού χώρου και κέντρων

δημόσιας έρευνας και αποσκοπεί να αυξήσει το πεδίο και τις φιλοδοξίες της

επιχειρηματικής καινοτομίας. Η νέα αυτή μορφή βιομηχανικής πολιτικής, που

επικεντρώνεται σε εννέα βασικούς οικονομικούς τομείς, θέτει τους

εκπροσώπους της βιομηχανίας στο

επίκεντρο της διαδικασίας συντονισμού, ενώ το κράτος επικεντρώνεται κυρίως

στην ανάπτυξη πολιτικών ανά τομέα στα υπουργικά χαρτοφυλάκια,

συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης, της καινοτομίας και της εξωτερικής

πολιτικής.

Τέλος, στη Γερμανία, το αποκαλούμενο

«μοντέλο Fraunhofer» αποτελεί καλό

παράδειγμα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Η Εταιρεία Fraunhofer

είναι ένας από τους μεγαλύτερους διεθνείς ερευνητικούς οργανισμούς,

απαρτιζόμενος από 67 ιδρύματα σε όλη τη Γερμανία, καθένα εκ των οποίων

επικεντρώνεται σε διαφορετικά πεδία της εφαρμοσμένης επιστήμης. Παρότι μέρος

της βασικής χρηματοδότησης της

Εταιρείας Fraunhofer παρέχεται από το κράτος, πάνω από το 70 % της

χρηματοδότησης προέρχεται από εργασίες επί συμβάσει, είτε για κρατικά

έργα είτε για τη βιομηχανία. Το εν λόγω μοντέλο έχει επιτρέψει την υιοθέτηση

μιας ευέλικτης, αυτόνομης και επιχειρηματικής προσέγγισης όσον αφορά

τις ερευνητικές προτεραιότητες της

Fraunhofer, ενώ, παράλληλα, προωθεί τη συνεργασία με τον επιχειρηματικό τομέα

αποδίδοντας τη δέουσα προσοχή στις ερευνητικές του ανάγκες.

4.3. Διαμόρφωση φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος για την

καινοτομία

Το ολλανδικό σύστημα Ε&Κ έχει επιτύχει

να αυξήσει την ικανότητά του για καινοτομία, μέσα από ιδιαίτερα

αποδοτικές και αποτελεσματικές επενδύσεις στη δημόσια Ε&Α, υψηλό και

βελτιούμενο επίπεδο επιστημονικής και

Σελίδα 16 |

τεχνολογικής αριστείας, και την ανάπτυξη εστιών σε βασικές τεχνολογίες .

Πράγματι, οι επιδόσεις καινοτομίας του εν

λόγω συστήματος παρουσίασαν σταθερή βελτίωση μεταξύ 2008 και 2014, και οι

Κάτω Χώρες κατέχουν σήμερα ηγετική θέση στην καινοτομία, σύμφωνα με τον

πίνακα αποτελεσμάτων για την καινοτομία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,

2016)9. Οι συνθήκες πλαισίου για την καινοτομία στις Κάτω Χώρες είναι καλά

εδραιωμένες και, ως εκ τούτου, η χώρα αντλεί τα οφέλη μιας ιδιαίτερα

ανταγωνιστικής οικονομίας έντασης

γνώσεων.

Η προσέγγιση «Green Deal» (Πράσινη

συμφωνία) αποτελεί καλό παράδειγμα μιας ολλανδικής πολιτικής που αποσκοπεί

στη δημιουργία φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος και στην άρση

των φραγμών για τη δημιουργία καινοτομίας στον τομέα της βιώσιμης

οικονομικής ανάπτυξης, ιδίως στα αρχικά

στάδια, όταν οι καινοτόμες πρωτοβουλίες αντιμετωπίζουν τις περισσότερες

δυσκολίες. Η εν λόγω προσέγγιση χρησιμοποιείται συμπληρωματικά προς

υφιστάμενα μέσα, όπως η νομοθεσία και η ρύθμιση, η παροχή κινήτρων αγοράς

και οικονομικών κινήτρων, καθώς και τα μέτρα για την τόνωση της καινοτομίας

και την προσέγγιση του κράτους με τις

επιχειρήσεις, τους οργανισμούς ενδιαφερόμενων μερών και τις ομάδες

συμφερόντων.

Η προσέγγιση «Green Deal» αποτέλεσε

πηγή έμπνευσης για τις «Συμφωνίες καινοτομίας», ένα νέο πιλοτικό

πρόγραμμα που δρομολόγησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάιο του 2016,

και το οποίο έχει κύριο σκοπό να

βοηθήσει τους καινοτόμους φορείς με ελπιδοφόρες λύσεις να αντεπεξέλθουν

στις κανονιστικές προκλήσεις και να μπορέσουν να μεταφέρουν τις ιδέες τους

στην αγορά10. Οι συμφωνίες καινοτομίας αντιπροσωπεύουν έναν νέο τρόπο

αντιμετώπισης των φραγμών για την

9 innovation/facts-figures/scoreboards_en innovation/facts-figures/scoreboards_en 10 https://ec.europa.eu/research/innovation-deals/index.cfm?pg=home

καινοτομία που εγείρουν οι ενωσιακές νομοθετικές διατάξεις κατά τρόπο

πραγματιστικό, ανοικτό και διαφανή. Οι

συμφωνίες θα πρέπει να έχουν τη μορφή εθελοντικής συνεργασίας μεταξύ των

καινοτόμων φορέων, των εθνικών/περιφερειακών/τοπικών αρχών

και των υπηρεσιών της Επιτροπής. Η εν λόγω συνεργασία επισημοποιείται μέσω

μιας κοινής δήλωσης προθέσεων.

Οι συμφωνίες καινοτομίας βασίζονται σε

στοιχεία των κρατών μελών σύμφωνα με τα οποία σχεδόν τα δύο τρίτα των

παρατηρούμενων κανονιστικών φραγμών

που, επί του παρόντος, εμποδίζουν τους καινοτόμους φορείς να μεταφέρουν τις

ιδέες τους στην αγορά, μπορούν να αρθούν με την παροχή διευκρινίσεων ή

με τη σαφέστερη ερμηνεία συγκεκριμένων κανονισμών εκ μέρους

των δημόσιων αρχών. Όποτε επιβεβαιώνεται ότι ένας κανόνας ή

κανονισμός παρεμποδίζει μια καινοτομία

που θα μπορούσε να αποφέρει ευρύτερα κοινωνικά οφέλη, αυτό θα επισημαίνεται

στη συμφωνία καινοτομίας με σκοπό την ανάληψη περαιτέρω δράσης.

Ημερομηνία: 16.11.2017

Σελίδα 17 |

5. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

2016 European Commission, ΒρυξέλλεςScience, Research and Innovation

Performance of the EU,

The Future of Productivity, OECD, Παρίσι, 2015

Global Competitiveness Report 2016-2017, World Economic Forum, Γενεύη, 2016

Πίνακας αποτελεσμάτων για την καινοτομία, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες, 2017

Doing Business, World Bank, Ουάσιγκτον, 2017

Veugelers and Cincera, 'Europe missing yollies', Bruegel policy brief, Βρυξέλλες, 2010

http://bruegel.org/wp-content/uploads/imported/publications/PB-RVMC_Yollies_27082010_01.pdf

Δικτυακός τόπος Μηχανισμού υποστήριξης πολιτικής του προγράμματος «Ορίζοντας

2020»: https://rio.jrc.ec.europa.eu/en/policy-support-facility

Δικτυακός τόπος Ευρωπαϊκού Εξαμήνου:

https://ec.europa.eu/info/strategy/european-semester

Συμφωνίες καινοτομίας: https://ec.europa.eu/research/innovation-

deals/index.cfm?pg=home

6. ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΠΟΡΟΙ

Highly cited publications, πηγή: CWTS, επικαιροποιούμενο τον Σεπτέμβριο κάθε έτους

Ένταση δημόσιας Ε&Α [δημόσιες δαπάνες στην Ε&Α ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ]: πηγή:

Eurostat, επικαιροποιούμενο τον Μάρτιο και τον Νοέμβριο κάθε έτους

Ένταση επιχειρηματικής Ε&Α [επιχειρηματικές δαπάνες στην Ε&Α ως ποσοστό (%) του

ΑΕΠ]: πηγή: Eurostat, επικαιροποιούμενο τον Μάρτιο και τον Νοέμβριο κάθε έτους

Δημόσιες δαπάνες στην Ε&Α (κρατικές δαπάνες στην Ε&Α, συν δαπάνες της ανώτατης

εκπαίδευσης στην Ε&Α) χρηματοδοτούμενες από επιχειρήσεις (δεν περιλαμβάνεται η χρηματοδότηση από το εξωτερικό) ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ: πηγή: Eurostat,

επικαιροποιούμενο τον Μάρτιο και τον Νοέμβριο κάθε έτους

Ease of Doing Business: πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα, επικαιροποιούμενο μια φορά τον χρόνο (Οκτώβριο)