Τζιαν Λορέντσο Μπερνίνι Ο Τζιαν Λορέντσο Μπερνίνι (ιταλ. Gian Lorenzo Bernini, 7 Δεκεμβρίου 1598 – 28 Νοεμβρίου 1680) ήταν διακεκριμένος Ιταλός γλύπτης και ζωγράφος, γιος του καλλιτέχνη Πιέτρο Μπερνίνι. Θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους γλύπτες του 17ου αιώνα, που άφησε το ισχυρότερο προσωπικό στίγμα στην εικόνα της Ρώμης. Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της τεχνοτροπίας του ιταλικού Μπαρόκ, που διακρίθηκε τόσο στη γλυπτική όσο και στην αρχιτεκτονική.

Ένα από τα πρώτα έργα όπου ο Μπερνίνι εργάστηκε σαν βοηθός του πατέρα του ήταν η Κρήνη του Σαπιοκάραβου στην Πιάτσα ντι Σπάνια.

Η Ρώμη στις αρχές του 17ου αιώνα ήταν μια πόλη που βρισκόταν σε καλλιτεχνικό αναβρασμό, σε μια εποχή μεγάλων καινοτομιών, αληθινών και καθαρών επαναστάσεων, όπως η ραγδαία εξάπλωση αυτά τα χρόνια της ζωγραφικής του Καραβάτζιο, στο νατουραλιστικό πεδίο, και αυτής του Καράτσι στο ακαδημαϊκό και σύμφωνο με την παράδοση πεδίο, τη στιγμή που η τέχνη του Ρούμπενς άνοιγε το δρόμο στο Μπαρόκ. Μα κυρίως επρόκειτο για μια πόλη που φιλοξενούσε καλλιτέχνες από όλη την Ευρώπη, οι οποίοι βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαράθεση και ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών.

Τα συμπλέγματα των Μποργκέζε Αινείας, Αγχίσης και Ασκάνιος (1619). Απεικονίζει τις τρεις διαφορετικές ηλικίες του ανθρώπου, καθώς τα τρία μυθολογικά αυτά πρόσωπα ήταν πατέρας, παππούς και γιος. Δανείζεται το θέμα του από την τοιχογραφία του Ραφαήλ, Η Πυρκαγιά στο Μπόργκο και πρόκειται για αλληγορία της στιγμής όπου ένας άνδρας αναλαμβάνει να φανεί δυνατός για χάρη της οικογένειάς του, διαδεχόμενος τον πατέρα του.

Ραφαήλ, Η πυρκαγιά του Μπόργκο, 1514

Η αρπαγή της Περσεφόνης (Προσερπίνα) (1621-22). Αναπαριστά τη γνωστή από την ελληνική μυθολογία σκηνή της απαγωγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Σημειώνεται πως Προσερπίνα είναι το ρωμαϊκό αντίστοιχο της ελληνικής θεότητας της αναγέννησης, της Περσεφόνης. Αυτό που καθιστά το έργο εντυπωσιακότατο είναι η εκπληκτική δεξιοτεχνία του γλύπτη στο σμίλεμα του μαρμάρου και η προσοχή στη λεπτομέρεια. Καθώς ο θεός του Κάτω Κόσμου αρπάζει το σώμα της νύμφης, τα δάχτυλά του προκαλούν βαθουλώματα στο σώμα της.

Απόλλων και Δάφνη (1622-25). Ένα έργο που θαυμάστηκε ήδη πολύ από την εποχή του Μπερνίνι. Μαζί με το άγαλμα του Δαβίδ που φιλοτεχνήθηκε στην ίδια περίοδο, αναπαριστά την εισαγωγή μιας νέας αισθητικής στη γλυπτική. Η σκηνή προέρχεται από τις διηγήσεις του Οβιδίου: ο θεός Απόλλωνας, κεραυνοβολημένος από έρωτα, καταδιώκει μια νύμφη του νερού, τη Δάφνη, η οποία είχε ορκιστεί αιώνια αγνότητα. Όταν τελικά τη συλλαμβάνει, εκείνη απελπισμένη, παρακαλεί τον πατέρα της, θεότητα ενός ποταμού, να απολέσει την ανθρώπινη μορφή της για να μην υποκύψει στο ερωτικό κάλεσμα του θεού. Έτσι μεταμορφώνεται στο φυτό δάφνη, το οποίο και έγινε κατόπιν σύμβολο του Απόλλωνα. Το γλυπτό αιχμαλωτίζει ακριβώς τη στιγμή της μεταμόρφωσης της κοπέλας. Και ενώ συνήθως έργο του καλλιτέχνη είναι να ζωντανεύει την άψυχη πέτρα σε ζωντανή διήγηση μιας ιστορίας, το συγκεκριμένο γλυπτό συλλαμβάνει τη στιγμή που μια ζωντανή κοπέλα μεταμορφώνεται σε ακίνητο δέντρο.

Δαβίδ (1623-24). Όπως και το Απόλλων και Δάφνη, έτσι και το γλυπτό αυτό ήταν καινοτόμο για την εποχή του. Και τα δύο απεικονίζουν την κίνηση με τρόπο που κανείς δεν είχε επιχειρήσει στο παρελθόν. Το γλυπτό αιχμαλωτίζει τη σκηνή όπου ο νεαρός Δαβίδ είναι έτοιμος να ρίξει την πέτρα που θα θανατώσει το Γολιάθ. Ο γυρισμένος κορμός του σώματος, το ρυτιδωμένο σε συγκέντρωση μέτωπο, όλα αποτελούν επιτομή της εμμονής του Μπαρόκ με τη δυναμική κίνηση και το συναίσθημα, σε αντίθεση με την κλασική αυστηρότητα των Αναγεννησιακών έργων. Διάσημοι Δαβίδ Φλωρεντινών καλλιτεχνών που προηγήθηκαν χρονικά του Μπερνίνι, απεικονίζουν το Δαβίδ θριαμβευτή. Ο Μιχαήλ Άγγελος, για παράδειγμα, απεικονίζει την ηρωική φύση του Δαβίδ. Ο εικοσιπεντάχρονος Μπερνίνι, αντίθετα, αιχμαλωτίζει ακριβώς τη στιγμή που έκανε το Δαβίδ ήρωα.

Διάφορα έργα Ουρανός του Παπικού Βωμού στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου (1624). Η καλλιτεχνική συμμαχία του Ουρβανού Η' με τον εκλεκτό του καλλιτέχνη, βρήκε στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου το ιδανικό σημείο έκφρασης: η βασιλική, χτισμένη στον τόπο όπου μαρτύρησε ο Απόστολος Πέτρος, ιδρυτής της Καθολικής Εκκλησίας, έπρεπε να εκφράζει την αναγέννηση της Εκκλησίας και την ηθική της ενδυνάμωση μετά την κρίση του προηγούμενου αιώνα. Ο Πάπας ήθελε ο νέος βωμός, τοποθετημένος πάνω από το πηγάδι του κονφέσιο, της κρύπτης όπου λέγεται ότι είναι θαμμένο το σώμα του Αγίου Πέτρου, να στεφανωθεί από ένα στέγαστρο από επιχρυσωμένο μπρούτζο, ακουμπισμένο πάνω σε μαρμάρινες βάσεις με το στέμμα των Μπαρμπερίνι. Στηριγμένο πάνω σε σπειροειδείς στύλους είκοσι μέτρων, στολισμένους με μοτίβα από τη φύση, καταλήγει σε τέσσερις σπείρες πάνω στις πλάτες δελφινιών που υποβαστάζουν άγγελοι, οι οποίες ενώνονται σε μια σφαίρα και έναν σταυρό. Στον βωμό αυτό, ο μόνος που επιτρέπεται να τελέσει τη Θεία Λειτουργία είναι ο Πάπας.

Κρήνη του Τρίτωνα (1642). Στο κέντρο της πολύβουης Πιάτσα Μπαρμπερίνι στη Ρώμη βρίσκεται η Κρήνη του Τρίτωνα, το πρώτο από τα σιντριβάνια του Μπερνίνι. Δημιουργήθηκε λίγο μετά την ολοκλήρωση του Παλάτσο Μπαρμπερίνι. Δελφίνια ισορροπούν πάνω στα κεφάλια τους, στρίβοντας τις ενωμένες ουρές τους για να στηρίξουν ένα τεράστιο όστρακο. Πάνω σε αυτό παρουσιάζεται γονατιστός και σε υπερφυσικό μέγεθος, ο Τρίτων, μια θεότητα της θάλασσας κατά την ελληνορωμαϊκή μυθολογία. Ρίχνει πίσω το κεφάλι φυσώντας ένα πίδακα νερού ψηλά μέσα από ένα κοχύλι. Ανάμεσα στις ουρές των δελφινιών φαίνονται τα κλειδιά του Αγίου Πέτρου, η Τιάρα του Πάπα και το οικόσημο των Μπαρμπερίνι, με τις χαρακτηριστικές μέλισσες. Το σιντριβάνι αυτό, μαζί με την Κρήνη των Μελισσών στην ίδια πλατεία, ήταν η τελευταία παραγγελία που ο Μπερνίνι έλαβε από το μεγάλο του προστάτη.

Παρεκκλήσι Κορνάρο και Έκσταση της Αγίας Θηρεσίας (1646). Στη Σάντα Μαρία ντέλα Βιτόρια, στο παρεκκλήσι Κορνάρο, στα αριστερά της Αγίας Τράπεζας, είναι η Έκσταση της Αγίας Θηρεσίας, που φιλοτέχνησε το 1646 ο Μπερνίνι. Τα αγάλματα αναπαριστούν μια σκηνή που περιγράφει η Αγία Θηρεσία της Αβίλα στην αυτοβιογραφία της, ένα πολύ ζωντανό όραμα που είχε, με έναν άγγελο να της τρυπά την καρδιά με ένα χρυσό βέλος, προκαλώντας της ταυτόχρονα μεγάλη χαρά και πόνο. Η Αγία είναι ξαπλωμένη σε ένα σύννεφο με το στόμα μισάνοιχτο και τα μάτια κλειστά, ενώ το σώμα της καλύπτει πτυχωτό ύφασμα. Από ψηλά την κοιτά ένας άγγελος που είναι έτοιμος να την τρυπήσει με ένα βέλος. Οι πλούσιες πτυχώσεις των ρούχων και η στάση των σωμάτων εγκαταλείπουν τους κλασικούς περιορισμούς και συνθέτουν μια παθιασμένη, κατά άλλους υπερβολικά φιλήδονη εικόνα. Το φως πέφτει από επάνω, από ένα παράθυρο που είναι αόρατο από το εξωτερικό του ναού, δημιουργώντας μια εξωπραγματική εικόνα. Πάνω από τις μαρμάρινες μορφές έχουν κατασκευαστεί ακτίνες που αναπαριστούν το θείο φως από μπρούντζο. Το ίδιο το παρεκκλήσι έχει κτιστεί έτσι, ώστε να θυμίζει σκηνή θεάτρου.

Κρήνη των Τεσσάρων Ποταμών (1651). Αυτή η υπέροχη κρήνη που στέκεται στο κέντρο της γραφικής Πιάτσα Ναβόνα, εγκαινιάστηκε το 1651. Την πέτρα σε σχήμα πυραμίδας που στηρίζει έναν αιγυπτιακό οβελίσκο κοσμούν το έμβλημα του Πάπα, ένα περιστέρι και ένα κλαδί ελιάς. Οι μεγάλοι ποταμοί που ήταν ως τότε γνωστοί, ο Νείλος, ο Γάγγης, ο Δούναβης και Ρίο ντελα Πλάτα, ένας για κάθε ήπειρο, απεικονίζονται ως τέσσερις γίγαντες, καθένας από τους οποίους φέρει χαρακτηριστικά που είναι συμβολικά για τον κάθε ποταμό. Για παράδειγμα ο Νείλος έχει σκεπασμένο πρόσωπο, γιατί τότε οι πηγές του ήταν άγνωστες, ενώ ο Ρίο ντε λα Πλάτα κάθεται πάνω σε νομίσματα, γιατί εκεί είχαν βρεθεί πολύτιμα μέταλλα. Την τεραστίων διαστάσεων σύνθεση ολοκληρώνει μια πληθώρα από εκπροσώπους του ζωικού βασιλείου. Διάφορα ανέκδοτα της εποχής, που επιβιώνουν ως τις μέρες μας, θέλουν την κρήνη γεμάτη μυστικά μηνύματα αποδοκιμασίας προς τη δουλειά του Μπορομίνι στη γειτονική εκκλησία της Αγίας Αγνής εν Αγωνία.

Πλατεία του Αγίου Πέτρου (1656 – 1667). Ο ανοιχτός χώρος μπροστά από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να χωρά το μεγαλύτερο δυνατό πλήθος, που θα μπορεί να βλέπει τον Πάπα να δίνει τις ευλογίες του, είτε από την κορυφή της πρόσοψης, είτε από κάποιο παράθυρο στο Αποστολικό Παλάτι. Σύμφωνα με το σχέδιο του Μπερνίνι, μια κιονοστοιχία οριοθετεί το τραπεζοειδές σχήμα της εισόδου του Ναού και της ελλειπτικής πλατείας μπροστά. Τις εστίες της έλλειψης καθορίζουν δύο σιντριβάνια, ενώ στο κέντρο της πλατείας υπάρχει ένας πανύψηλος αιγυπτιακός οβελίσκος από κόκκινο γρανίτη. Η κολοσσιαία κατασκευή έχει δυνατό αλληγορικό νόημα, συμβολίζοντας την αγκαλιά της Εκκλησίας.

Ο Μπερνίνι απεβίωσε στη Ρώμη το 1680 και κηδεύτηκε στη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζόρε. Δύο χρόνια μετά το θάνατό του, η Βασίλισσα Χριστίνα της Σουηδίας, η οποία τότε διέμενε στη Ρώμη, παρήγγειλε στον Φιλίππο Μπαλντινούτσι να γράψει τη βιογραφία του. Το πρόσωπό του, όπως το απεικόνισε ο ίδιος σε μια αυτοπροσωπογραφία του, εμφανιζόταν στο ιταλικό χαρτονόμισμα με αξία 50.000 λιρέτες. Επίσης, δανείζει το όνομά του στον κρατήρα Μπερνίνι, στην επιφάνεια του πλανήτη Ερμή. Πηγή: Wikipedia και ιστότοποι σχετικών μουσείων ή εκκλησιών (για τη φωτογραφική τεκμηρίωση)