Ρητορικά Κείμενα

1. Λςζίαρ, Υπέπ Μανηιθέος (δικανικόρ λόγορ)

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ1 Α. Φςζική πηηοπεία : ην ηαιέλην ηεο θσζικής εσγλωηηίας πνπ δελ γλσξίδεη

θνηλσληθέο δηαθξίζεηο (πξβι ‘αγξάκκαηνο δηθεγόξνο’, νκεξηθόο ζνθόο Νέζηνξαο , νκεξηθόο

αζήκαληνο Θεξζίηεο)

Παπαδείγμαηα θςζικήρ πηηοπείαρ:

Ομηρικοί αγορηηές (Νέζηνξαο, Θεξζίηεο): ζηνλ Όκεξν ε θπζηθή επγισηηία είλαη

ζετθό ράξηζκα, όπσο ε νκνξθηά θαη ε ζύλεζε. Ο ηδαληθόο ήξσαο πξέπεη λα είλαη

‘κύζσλ ηε ξεηήξ έξγσλ ηε πξεθηήξ’

‘Γημοκραηικοί’ αγορηηές ( Θεκηζηνθιήο, Πεξηθιήο): ην δεκνθξαηηθό πνιίηεπκα ,πνπ

πξνέβιεπε ηζεγνξία , νδήγεζε πνιινύο λα αμηνπνηήζνπλ ην θπζηθό ηνπο ηαιέλην.

Μπνξεί θάπνηνη λα πξνεηνίκαδαλ ηνπο ιόγνπο ηνπο (π.ρ ίζσο ν Πεξηθιήο) αιιά δελ

ηνπο έγξαθαλ θαη έηζη δε καο ζώδεηαη θαλέλαο ιόγνο έηζη όπσο εθθσλήζεθε.2

Β. ςζηημαηική πηηοπεία: απαηηεί όρη κόλν θύζη αιιά επιζηήμη [γλώζε

θαλόλσλ] + μελέηη [άζθεζε]

Απσή ζςζηημαηικήρ πηηοπείαρ:

Τόπος- Χρόνος : ζηε Σικελία κεηά ην 466 π.Χ. θαηαιύζεθε ε ηπξαλλίδα θαη

επηθξάηεζε ε δεκνθξαηία. Δπεηδή νη ηύξαλλνη είραλ ζθεηεξηζηεί πνιιέο πεξηνπζίεο

πξνθιήζεθε πιήζνο αζηηθώλ δηθώλ [ αλάπηπμε δηθαληθήο ξεηνξείαο]

Πρώηοι δάζκαλοι ηης ζσζηημαηικής ρηηορικής: νη πξαθνύζηνη Κόπακαρ (δάζθαινο)

θαη Τειζίαρ ( καζεηήο): δηαίξεζαλ ην ξεηνξηθό ιόγν ζε κέξε, ρξεζηκνπνίεζαλ ηα

‘εηθόηα’(πηζαλά – ινγηθά επηρεηξήκαηα) ζηνπο ιόγνπο ηνπο. Ο Κόξαθαο όξηζε ηε

ξεηνξηθή σο ‘πειθούρ δημιοςπγό’ (δειαδή ρξεζηκνπνηώληαο ηα εηθόηα[ πηζαλά-

αιεζνθαλή] ελδηαθέξεηαη κόλν λα πείζεη θαη όρη λα αλαθαιύςεη ηελ αιήζεηα)

Γ. Ρηηοπεία και οθιζηική:

Δξέλιξη ζςζηημαηικήρ πηηοπείαρ:

Τόπος – Χρόνος: από ηε ηθειία ην θέληξν ηεο ξεηνξηθήο κεηαθέξεηαη ζηελ Αθήνα,

ζηα μέζα ηος 5ος

αι. π.Φ. γηαηί επλννύλ νη ζπλζήθεο: ε Αζήλα είλαη κηα κεγάιε θαη

δεκνθξαηηθή πόιε κε θηιό-ινγνπο Αζελαίνπο θαη πνιινύο ζνθηζηέο

Πρώηοι ζοθιζηές δάζκαλοι ηης ζσζηημαηικής ρηηορικής: ν Γοπγίαρ, από ηνπο

Λενληίλνπο ηεο ηθειίαο , ν νπνίνο ην 427 π.Χ. δίδαζθε ηε ξεηνξεία ζηελ Αζήλα

δίλνληαο έκθαζε ζηνλ ‘καιπό’ ( ηελ θαηάιιειε ζηηγκή πνπ πξνβάιιεηαη έλα

επηρείξεκα πξνθεηκέλνπ λα πείζεη) θαη ζηα ‘γοπγίεια’ ζρήκαηα ιόγνπ ( π.ρ

νκνηνηέιεπηα, παξερήζεηο πνπ θάλνπλ ην ιόγν ηνπ πνηεηηθό αιιά ηαπηόρξνλα θαη

θνπξαζηηθό, δεο ζειίδα βηβιίνπ 402- 403)

Αποηελέζμαηα ζύνδεζης ρηηορείας- ζοθιζηικής: από ηε ζηηγκή πνπ νη ζοθιζηές

δηδάζθνπλ ηε ξεηνξεία ζεσξώληαο όηη δελ ππάξρεη αληηθεηκεληθή αιήζεηα [Γοπγίαρ],

όηη γηα θάζε δήηεκα ππάξρνπλ ‘διζζοί λόγοι’(απόςεηο αληίζεηεο αιιά ηαπηόρξνλα

εμίζνπ αιεζηλέο )[Ππωηαγόπαρ] θαη από ηε ζηηγκή πνπ νη μαθηηές ηων ζοθιζηών

γίλνληαη ζηξεςόδηθνη, δεκαγσγνί θαη ρσξίο εζηθνύο δηζηαγκνύο [π.ρ. ν ίδηνο

ινγνγξάθνο γξάθεη θαη ην ιόγν ηνπ θαηεγνξνύκελνπ θαη ην ιόγν ηνπ θαηήγνξνπ

ζηελ ίδηα δίθε] είλαη θπζηθό ε ξεηνξηθή λα νδεγεζεί ζηελ αποδοκιμαζία.

Κριηική Πλάηωνα για ηη ρηηορική: δελ ηελ ζεσξεί επηζηήκε (γηαηί ν ξήηνξαο δελ έρεη

‘επηζηήκε’= γλώζε αιιά ‘δόμα’ = γλώκε) νύηε ηέρλε (γηαηί δελ έρεη ζπγθεθξηκέλν

αληηθείκελν θαη κέζνδν δηδαζθαιίαο) αιιά όξγαλν απάηεο

1 Πεδόο ιόγνο: ηζηνξηνγξαθία- πηηοπική – θηινζνθία

Πνηεηηθόο ιόγνο: έπνο – ιπξηθή πνίεζε- δξάκα 2 Καη λα ζπκόκαζηε όηη ν ξεηνξηθόο ιόγνο ,θαζώο εθθσλνύληαλ ,ήηαλ κεηαβαιιόκελνο αλάινγα κε ηηο

αληηδξάζεηο ηνπ αθξναηεξίνπ, ήηαλ δειαδή διάλογορ εν μονολόγω. Δκείο νύηε είκαζηε πξαγκαηηθνί

αθξναηέο νύηε μέξνπκε ηη είπε ν αληίπαινο

3

Κριηική Ιζοκράηη για ηη ρηηορική: έρνληαο ν ίδηνο ξεηνξηθή ζρνιή θαη επηθξίλνληαο

ηηο αθξόηεηεο ησλ επαγγεικαηηώλ ξεηόξσλ ζεσξεί όηη ε ξεηνξηθή έρεη παιδεςηική

αξία γηαηί θάλεη ηνλ άλζξσπν – καζεηή λα απνθηά ‘θιλοζοθία’ δειαδή πλεπκαηηθή

θαιιηέξγεηα, θαη ηνλ θάλεη άλζξσπν ηεο δξάζεο.

Γ.

Ο κανόναρ [θαηάινγνο] ηων 10 αηηικών πηηόπων: ν θαηάινγνο απηόο

ζπληάρζεθε αξγόηεξα από ηνπο Αιεμαλδξηλνύο θηινιόγνπο θαη πεξηέρεη ηα νλόκαηα ησλ

ζεκαληηθόηεξσλ ξεηόξσλ, δαζθάισλ ηεο ξεηνξηθήο θαη ινγνγξάθσλ πνπ έδξαζαλ ζηελ

Αζήλα από ηα ηέιε ηνπ 5νπ

έσο ηα ηέιε ηνπ 4νπ

αηώλα π.Χ.

1. Αληηθώληαο

2. Αλδνθίδεο3

3.Αηζρίλεο

4.Γεκνζζέλεο

5. Γείλαξρνο

6.Ιζνθξάηεο

7. Ιζαίνο

8. Λπζίαο

9. Λπθνύξγνο

10. Υπεξείδεο

Δ.

Σα είδη ηος αηηικού πηηοπικού λόγος, καηά Απιζηοηέλη: Συμβουλευτικοί – Πολιτικοί

- ζηόρνο ξήηνξα: λα δώζεη ζπκβνπιέο γηα ην κέιινλ ,πξνηξέπνληαο ή απνηξέπνληαο ην

ιαό γηα θάηη ,κε πιήξε ειεπζεξία αιιά θαη ππεπζπλόηεηα, θαζώο ην όλνκά ηνπ θαη

νη πξνηάζεηο ηνπ πεξηιακβάλνληαλ ζηα ςεθίζκαηα.

- ρώξνο εθθώλεζεο : Δθθιεζία ηνπ δήκνπ(Πλύθα, Αγνξά , Θέαηξν Γηνλύζνπ)4, όπνπ

κεηά ηελ αγόξεπζε ςήθηδαλ κε ρεηξνηνλία

- ζεκαληηθόηεξνο ξήηνξαο : Γεκνζζέλεο

Δικαμικοί - ζηόρνο ξήηνξα - ινγνγξάθνπ

5: λα απνδείμεη ηελ ελνρή ή ηελ αζσόηεηα ηνπ

θαηεγνξνπκέλνπ γηα πξάμεηο ηνπ παξειζόληνο.

- ρώξνο εθθώλεζεο: Γηθαζηήξηα: Άρειος Πάγος (θόλνη), Βοσλή (πξάμεηο δεκόζηαο

δσήο), Δκκληζία ηοσ Γήμοσ( ζνβαξά εγθιήκαηα γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο),

Ηλιαία ( ιατθό δηθαζηήξην 6000 ελόξθσλ κεηά από θιήξσζε, γλήζησλ Αζελαίσλ

πάλσ από 30 ρξνλώλ)

- ζεκαληηθόηεξνο ξήηνξαο : Λπζίαο

Επιδεικτικοί ή Παμηγυρικοί - ζηόρνο ξήηνξα : λα εγθσκηάζεη ή λα επηθξίλεη πξάμεηο θαη πξόζσπα ηνπ παξόληνο κε

αλαδξνκέο ζην παξειζόλ θαη πξνδξνκέο ζην κέιινλ. Δπεηδή ζπρλά εμππεξεηνύλ θαη

πνιηηηθέο ζθνπηκόηεηεο κνηάδνπλ κε ηνπο ζπκβνπιεπηηθνύο- πνιηηηθνύο

- ρώξνο εθθώλεζεο : ρώξνη ενξηώλ θαη εθδειώζεσλ (π.ρ. επηηάθηνη ιόγνη)

- ζεκαληηθόηεξνο ξήηνξαο : Ιζνθξάηεο

3 Μόλν ν Αλδνθίδεο θαη ν Αηζρίλεο δελ ήηαλ ινγνγξάθνη

4 ρνιηθό εγρεηξ. ζειίδα 275

5 ρνιηθό εγρεηξ. ζειίδα 29: νη δηάδηθνη ζύκθσλα κε ην λόκν έπξεπε λα εθθσλήζνπλ κόλνη ηνπο ηνπο

ιόγνπο ηνπο. Γηα απηό , έλαληη αδξάο ακνηβήο , αλέζεηαλ ηε ζύληαμε ησλ ιόγσλ ηνπο ζε

επαγγεικαηίεο δηθαληθνύο ξήηνξεο, ηοςρ λογογπάθοςρ. Απηνί ζηεξίδνληαλ ζηε γλώζε ηνπ αηηηθνύ

δηθαίνπ, ζε εγρεηξίδηα ξεηνξηθήο ηέρλεο θαη ζηελ ηθοποιία ( πξνζαξκνγή ηνπ ιόγνπ ζην ραξαθηήξα

ηνπ πειάηε)

4

Σ.

Σα μέπη ηος πηηοπικού λόγος: Πποοίμιο [exordium] : ζηόρνο ηνπ:

- ε ‘εύνοια’ [captatio benevolentiae: επαηλεί ηνπο αθξναηέο, πξνβάιιεη ηελ πξνζσπηθόηεηά

ηνπ θαη επηθξίλεη ηνπο αληηπάινπο, δηαιύεη πξνθαηαιήςεηο]

- ε ‘ ππόζεξιρ’ [πξνζειθύεη ηελ πξνζνρή πξνβάιινληαο ηε ζπνπδαηόηεηα ηεο αγόξεπζήο

ηνπ]

- ε ‘εςμάθεια’ [ ελεκεξώλεη επί ηνπ ζέκαηνο ζην ηκήκα πνπ βξίζθεηαη ακέζσο κεηά ην

πξννίκην θαη νλνκάδεηαη ‘ππόθεζη’ [propositio][

Διήγηζη [narratio]: Με ζαθήλεηα θαη πεηζηηθόηεηα ,ρσξίο λα αθνινπζνύληαη νη

θαλόλεο ηεο ηζηνξηθήο αθήγεζεο ,επηιέγνληαη εθείλα ηα γεγνλόηα πνπ εμππεξεηνύλ ηνλ

νκηιεηή. Γεληθά ε ‘δηήγεζε’ ζπλήζσο δελ ππάξρεη σο απηόλνκν ηκήκα αιιά

παξεκβάιιεηαη ζηελ ‘πίζηε’ Πίζηιρ – Απόδειξη [probatio- argumentatio]:ην ηκήκα απηό είλαη ην

ζεκαληηθόηεξν. Οη πίζηεηο – απνδείμεηο ρσξίδνληαη

Α. άηεσνερ [αληηθεηκεληθέο, όπσο

λόκνη, έγγξαθα, θαηαζέζεηο

καξηύξσλ, ζπκβόιαηα]

Β. ένηεσνερ :[επηλνεκέλεο από ην ξήηνξα]

Επίκληση στη λογική - ενθςμήμαηα: βξαρπινγηθνί(γηα λα κελ θνπξάδνπλ θαη γηα λα

δίλνπλ θνκςόηεηα ζην ιόγν) ζπιινγηζκνί πνπ ζηεξίδνληαη ζε

‘θνηλνύο ηόπνπο’( γεληθά απνδεθηέο απόςεηο). Οη ζπιινγηζκνί

απηνί κπνξεί λα είλαη έγθπξνη αιιά όρη αιεζείο θαη νξζνί.

- παπαδείγμαηα: ηζηνξηθά (πξαγκαηηθά)ή πιαζηά, πνπ κε

αλαινγηθό ηξόπν πξνζπαζνύλ λα απνδείμνπλ θάηη

- γνώμερ: απνθζέγκαηα, ηα νπνία βέβαηα κπνξνύλ λα

ακθηζβεηεζνύλ

Επίκληση στο συναίσθημα

- πάθη: πξνθαιεί ζηνπο αθξναηέο ζπλαηζζήκαηα, π.ρ. νξγή,

ληξνπή, νίθην…

Επίκληση στο ήθος (ηνπ ξήηνξα, ηνπ αθξναηή, ηνπ αληηπάινπ)

- ήθη: πξνθαιεί ζηνπο αθξναηέο εληππώζεηο

Επίλογορ [peroratio] : ζηόρνο ηνπ

- ε ‘ αλάκλεζε’ [ αλαθεθαιαίσζε θύξησλ ζεκάησλ]

- ε ‘ παζνπνηία’ (πξόθιεζε εληππώζεσλ)

Ο επίινγνο είλαη ζύληνκνο θαη δελ είλαη απαξαίηεηνο. Γεληθά θαηαιήγεη ζε πξνηξνπή ή

απνηξνπή

Ε- Ζ - Θ

Σα πποζόνηα ηος πήηοπα: θπζηθή επγισηηία, γλώζε λόκσλ, ηερληθήο θαη

ςπρνινγίαο, ππνθξηηηθή θαη κλεκνηερληθή ηθαλόηεηα

Ζ διδαζκαλία, η ζημαζία και ο ηπόπορ μελέηηρ ηηρ πηηοπικήρ ζήμεπα: ήκεξα ζην ζρνιείν αληί ηεο Ρεηνξηθήο δηδάζθεηαη ε Έθζεζε. Η κειέηε ησλ

ξεηνξηθώλ θεηκέλσλ θαη ηνπ ηξόπνπ επεξεαζκνύ ηεο θνηλήο γλώκεο καο βνεζά λα

απνθηήζνπκε αληηζώκαηα ζηε δηαθήκηζε θαη ζηελ πξνπαγάλδα θαη θαζώο πξόθεηηαη γηα

θείκελα δηαρξνληθνύ πξνβιεκαηηζκνύ καο βνεζνύλ λα θαηαλννύκε ηα ζύγρξνλα

θνηλσληθνπνιηηηθά δξώκελα θαη λα γηλόκαζηε ελεξγνί πνιίηεο.