Βίοι φιλοσόφων, Τόμος Δ' - Διογένης Λαέρτιος

ΔΙ�ΓΕΝ�ΥΣ ΛΑΕΡΤΙ�Υ

«ΒΙ�Ι ΦΙΛ�Σ�ΦΩΝ»

Τ�Μ�Σ Δ�

ΔΙ�ΓΕΝ�ΥΣ ΛΑΕΡΤΙ�Υ

«ΒΙ�Ι ΦΙΛ�Σ�ΦΩΝ»

TOMOΣ Δ�

BIBΛION Z (EBΔOMON)

[Z�νων, �Aρ�στων, �Hριλλ�ς, Δι�ν!σι�ς,

Kλε#νθης, Σ&α*ρ�ς, Xρ!σιππ�ς]

Mετ#&ρασις: Nικ.λα�ς Kυργι.π�υλ�ς

\EÈÌ¤ÏÂÈ·: KˆÓÛÙ·ÓÙÖÓÔ˜ ¶ÔÙ·ÌÈÄÓÔ˜T�τλ�ς: Δι�γ1ν�υς Λαερτ��υ «B��ι Φιλ�σ.&ων» – T.μ�ς Δ�

�Eκδ.σεις: ΓEΩPΓIAΔH-«BIBΛIOΘHKH TΩN EΛΛHNΩN»5Yπε!θυν�ς �Eκδ.σεως: Λεων�δας Γεωργι#δης

Στ�ι6ει�θεσ�α-Φ�λμ-M�ντ#7: N*κ�ς Xατ7ηπ1ρης�E89&υλλ�: Δημ�τρι�ς Mπιλιλ;ςCopyright © Λ. Γεωργι#δης 2009

ISBN: 978-960-316-462-3SET: 978- 960-316-423-4

KεντρικL δι#θεσις: τηλ. 210 38 15 000BιRλι�πωλε*α:

Σ.λων�ς 114, �Aθ;ναι T.K. 106 81 τηλ. 210 38 47 347Kη&ισ�ας 236, Kη&ισι# T.K. 145 62, τηλ. 210 80 15 113

www.georgiadesbooks.com- e-mail: [email protected]

�Aπαγ�ρε!εται S Uναδημ�σ�ευσις Vλ.κληρης W μ1ρ�υς τ;ς παρ�!σης μελ1της, μ\Vπ�ι�δ�π�τε μ1σ�ν, 6ωρ^ς τLν γραπτL _δεια τ�` aκδ.τ�υ W τbν ν�μ�μων κληρ�ν.-μων τ�υ. �Eπιτρ1πεται S Uνα&�ρc στd παρdν RιRλ�� W στd περιε6.μεν. τ�υ μ.ν�ν σ\περ�πτωσι π�e παρ�υσι#7�νται ρητbς τc στ�ι6ε*α αfτ�`.

¶ E P I E X O M E N A

BIBΛION Z (EBΔOMON)

1. Z�νων..............................................................................................8

2. �Aρ�στων......................................................................................202

3. �Hριλλ�ς .....................................................................................208

4. Δι�ν!σι�ς....................................................................................212

5. Kλε#νθης....................................................................................214

6. Σ&α*ρ�ς ......................................................................................228

7. Xρ!σιππ�ς .................................................................................234

– 7 –

Δ Ι � Γ Ε Ν � Υ Σ Λ Α Ε Ρ Τ Ι � Υ

BIOI KAI ΓNΩMAI TΩN EN ΦIΛOΣOΦI�ΑEYΔOKIMHΣANTΩN

BIBΛION Z

1. ZHNøN

1. �O Z�νων1 τ�� Mνασ��υ � τ�� Δημ��υ κατ�γετ� "π$ τ$K%τι� τ'ς K)πρ�υ, π+λι /λληνικ0 π�2 ε34ε δε4θ7' Φ�%νικες "π�%-κ�υς.

9Hταν στρα:�λα%μης, ;πως λ�γει < Tιμ+θε�ς < =Aθηνα>�ς στ$«Περ� ��ων» :ι:λ%� τ�υ. �O δ? =Aπ�λλ@νι�ς < T)ρι�ς γρCDει ;τιFταν κ�κκαλιCρης, κ�ντ+ς, μελα4ρ�ιν+ς — γι= αGτ$ κCπ�ι�ς τ$νε3πε Aγυπτιακ� κληματ�δα, ;πως "ναD�ρει < Xρ)σιππ�ς στ$πρJτ� :ι:λ%� τJν «Παρ�ιμι�ν» τ�υ — μ? 4�ντρ�καμωμ�ναπ+δια, πλαδαρ$ς καL ντελικCτ�ς. Γι= αGτ$ καL δ?ν π�γαινε σ?π�λλP δε>πνα (γλ�ντια) π�2 τ$ν καλ��σαν, ;πως :ε:αι@νει <Περσα>�ς στ$ Uργ� τ�υ «�Yπ�μν�ματα συμπ�τικ�». VEτρωγε δ? μ?μεγCλη Wρε[ι τP σ�κα, Dρ�σκα καL [ερC.

2. Παρακ�λ�)θησε τ0ν διδασκαλ%α τ�� KρCτητ�ς, ;πωςε]παμε καL πρ�ηγ�υμ�νως. =Aργ+τερα, λ�γ�υν, διετ�λεσε μα-θητ0ς καL τ�� Στ%λπων�ς καL τ�� ^εν�κρCτ�υς _πL δ�κα Uτη,;πως μαρτυρε> < Tιμ�κρCτης στ$ν Δ�ων� τ�υ, "λλP καL τ��Π�λ�μων�ς.

– 9 –

B` Uκδ. =AD�L Συρ+π�υλ�ι, σελ. 585 κ.κ. =Eπ%σης :λ�πε «Kριτικ0 τ'ς Στωϊκ'ς Dιλ�-σ�D%ας» 1909, τ�� _κλιπ+ντ�ς καθηγητ�� τ'ς Δ�γματικ'ς στ$ Πανεπιστ�μι�=AθηνJν Xρ�στ�υ =Aνδρ�)τσ�υ.

Δ Ι � Γ Ε Ν � Υ Σ Λ Α Ε Ρ Τ Ι � Υ

BIOI KAI ΓNΩMAI TΩN EN ΦIΛOΣOΦI�ΑEYΔOKIMHΣANTΩN

BIBΛION VII

1. ZHNΩN

Z�νων Mνασ��υ � Δημ��υ, Kιτιε!ς #π$ K%πρ�υ,π�λ�σματ�ς �Eλληνικ�& Φ��νικας (π��κ�υς (σ)ηκ*τ�ς.

T$ν τρ�)ηλ�ν (π� θ�τερα νενευκ-ς /ν, 0ς 2ησι Tιμ*-θε�ς 4 5Aθηνα6�ς (ν τ7� Περ� ��ων (FHG iv. 523)9 κα�5Aπ�λλ:νι�ς δ� 2ησιν 4 T%ρι�ς ;τι σ)ν$ς /ν, <π�μ�κης,μελ�γ)ρως — ;θεν τις α=τ$ν ε>πεν Aγυπτ�αν κλημα-τ�δα, καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς (ν πρ:τ7ω Παρ�ιμι�ν —πα)%κνημ*ς τε κα� #παγ�ς κα� #σθεν�ς9 δι$ κα� 2ησιΠερσα6�ς — πα)%κνημ*ς τε κα� #παγ�ς κα� #σθεν�ς9 δι$κα� 2ησι Περσα6�ς (ν �Yπ�μν�μασι συμπ�τικ�6ς (SVF i.453) τ? πλε6στα α=τ$ν δε6πνα παραιτε6σθαι. @)αιρε δ�,2ασ�, σ%κ�ις )λωρ�6ς κα� Bλι�καCαις.

Δι�κ�υσε δ�, καθ�περ πρ�ε�ρηται, Kρ�τητ�ς9 ε>τα κα�Στ�λπων�ς #κ�&σα� 2ασιν α=τ$ν κα� Fεν�κρ�τ�υς @τηδ�κα, Gς Tιμ�κρ�της (ν τ7� Δ�ωνι9 #λλ? κα� Π�λ�μων�ς.

– 8 –

1. VHκμασε τ$ 333—261 π.X. ΠερL τJν "λλαγJν στLς κ�ινωνικ��ικ�ν�μικ?ςσυνθ'κες �h <π�>ες ε34αν _π�λθει στ$ν �Eλληνικ$ κ+σμ� καL στ0ν Mεσ+γει�,"ντανCκλασις τJν <π�%ων Fταν i Στωϊκ0 Dιλ�σ�D%α, :λ. διε[�δικ0 "νCλυσι τ��=Aμερικαν�� hστ�ρικ�� Γ�υ%λ NτυρCντ (Will Durant), Uνθ= "νωτ. /λλ. μεταDρ. τ+μ.

1

2

�O �EκCτων _[ jλλ�υ καL < =Aπ�λλ@νι�ς < T)ρι�ς στ$ πρJτ�τ�υ :ι:λ%� «Περ� Z�νων�ς» λ�γ�υν ;τι συμ:�υλε)θηκε τ$ν4ρησμ$2 τ% πρ�πει νP κCν7η γιP νP k�σ7η τ0ν καλ)τερη kω�, κι <θε$ς τ�� "πεκρ%θη ;τι θP τ$ _πιτ)47η jν γ%ν7η lνα μ? τ�2ςνεκρ�)ς, jν τ�2ς κCν7η παρ�α. KατCλα:ε τ% _νν��σε καL_ν�κυψε στ0ν μελ�τη τJν "ρ4α%ων συγγραD�ων (εnρισκ+μεθαστP 333-261 π.X.).

T@ρα πJς συν�:η ν= "κ�λ�υθ�σ7η τ$ν KρCτη — τP πρCγ-ματα U4�υν oς /['ς: �O Z�νων D�ρν�ντας μ? καρC:ι D�ρτ%�π�ρD)ρας "π$ τ0ν Φ�ιν%κη _ναυCγησε κ�ντP στ$ν Πειραιq(στLς Φλ�:ες). rOταν π'γε στ0ν =Aθ�να, τριακ�ντ�)της �δη,μπ'κε καL _κCθισε στ$ μαγαkL /ν$ς :ι:λι�π@λη.

3. Kαθsς _κε>ν�ς διC:αkε μεγαλ+Dωνα τ$ δε)τερ� :ι:λ%�"π$ τP 5Aπ�μνημ�νε%ματα τ�� ^εν�DJντ�ς (π�2 oς γνωστ$ν"ναD�ρ�νται στ$ν ΣωκρCτη), < Z�νων τ+σ� π�λ2 εG4αριστ�-θηκε π�2 _k�τησε νP μCθ7η π�� εnρ%σκ�νται τ�τ�ι�ι jνδρεςσ�μερα (σPν τ$ν ΣωκρCτη). T0ν tρα _κε%νη περν��σε "π$ _κε>< KρCτης, κι < :ι:λι�π@λης δε%4ν�ντCς τ�ν, «αGτ$ν ν’ "κ�λ�υ-θ�σ7ης», τ�� ε3πε. =Aπ$ _κε%νη τ0ν στιγμ0 Uγινε μαθητ0ς τ��KρCτητ�ς, U4�ντας jλλωστε κι < ]δι�ς uσ4υρ0 UDεσι γιP τ0νDιλ�σ�D%α.

9Hταν ;μως σεμν$ς καL δυσκ�λευ+ταν νP υh�θετ�σ7η τ0νKυνικ� "ναισ4υντ%α. Γι= αGτ$ < KρCτης θ�λ�ντας νP τ�� θερα-πε)σ7η κι αGτ$ τ$ _λCττωμα τ�� Uδωσε μιP (π�λινη) 4)τραγεμCτη σ��πα - Dακ?ς νP περCσ7η μ= αGτ0 μ�σα "π$ τ0νκεντρικ0 "γ�ρC, "π$ τ$ν Kεραμεικ+. ΣPν τ$ν ε3δε νP ντρ�πε-

ΔΙ�ΓΕΝ�ΥΣ ΛΑΕΡΤΙ�Υ «ΒΙ�Ι ΦΙΛ�Σ�ΦΩΝ» – BIBΛION Z

– 11 –

�Eκ�των (Gomoll 26) δ� 2ησι κα� 5Aπ�λλ:νι�ς 4T%ρι�ς (ν πρ:τ7ω Περ� Z�νων�ς, )ρηστηριασαμ�ν�υα=τ�& τ� πρ�ττων Iριστα �ι:σεται, #π�κρ�νασθαι τ$νθε*ν, ε συγ)ρωτ�J�ιτ� τ�6ς νεκρ�6ς9 ;θεν Lυν�ντα τ? τ�ν#ρ)α�ων #ναγιν:σκειν. τ7� �Oν Kρ�τητι παρ��αλετ�&τ�ν τ$ν τρ*π�ν. π�ρ2%ραν (μπεπ�ρευμ�ν�ς #π$ τPςΦ�ιν�κης πρ$ς τ7� Πειραιε6 (ναυ�γησεν. #νελθ-ν δ5 εςτ?ς 5Aθ�νας Qδη τριακ�ντ�%της (κ�θισε παρ� τινα�ι�λι�π:λην.

5Aναγιν:σκ�ντ�ς δ5 (κε�ν�υ τ$ δε%τερ�ν τ�νFεν�2�ντ�ς 5Aπ�μνημ�νευμ�των, Bσθε�ς (π%θετ� π�&διατρ��ιεν �R τ�ι�&τ�ι Iνδρες. ε=κα�ρως δS παρι*ντ�ςKρ�τητ�ς, 4 �ι�λι�π:λης δε�Lας α=τ*ν 2ησι, “τ�%τ7ωπαρακ�λ�%θησ�ν.” (ντε&θεν Qκ�υσε τ�& Kρ�τητ�ς,Iλλως μSν εUτ�ν�ς πρ$ς 2ιλ�σ�2�αν, αδ�μων δS Gςπρ$ς τ�ν Kυνικ�ν #ναισ)υντ�αν. ;θεν 4 Kρ�της ��υλ*-μεν�ς α=τ$ν κα� τ�%τ�υ θεραπε&σαι δ�δωσι )%τραν2ακPς δι? τ�& Kεραμεικ�& 2�ρειν. (πε� δ5 ε>δεν α=τ$ν

ΒΙΒΛΙ�ΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

– 10 –

3

2. Xρηστηριασαμ�ν�υ: 4ρηστηριαk�μ�ν�υ.

ται καL νP σκεπCk7η τ0ν 4)τρα, δ%νει μιP μ? τ0ν μαγκ�)ρα τ�υστ0ν 4)τρα καL τ0ν Uσπασε. Kαθsς ;μως τ$ν ε3δε νP Dε)γ7η κι�h Dακ?ς νP τρ�4�υν στP π+δια τ�υ, «τ% Dε)γεις Φ�ινικ+-π�υλ�;», τ�� ε3πε. «Δ?ν Uπαθες δP καν�να D�:ερ$ πρqγμα».

4. ΓιP κCπ�ι� διCστημα παρακ�λ�)θησε τ0ν διδασκαλ%α τ��KρCτητ�ς. �Oπ+τε Uγραψε καL τ0ν Π�λιτε�α τ�υ, γιP τ0ν <π�%αμερικ�%, 4αριτ�λ�γ��ντες, ε3παν ;τι τ0ν ε34ε γρCψει _πCνωστ0ν �GρP τ�� σκ)λ�υ.3

=Eκτ$ς "π$ τ0ν Π�λιτε�α Uγραψε καL τP "κ+λ�υθα Uργα:

Περ� τ�& κατ? 2%σιν ��υ.Περ� 4ρμPς Q περ� τPς #νθρωπ�νης 2%σεωςΠερ� παθ�νΠερ� τ�& καθ�κ�ντ�ςΠερ� ν*μ�υΠερ� τPς �EλληνικPς παιδε�αςΠερ� 4ρ�σεωςΠερ� τ�& σ%μπαντ�ς (Περ� τ�& ;λ�υ)Περ� σημε�ωνΠυθαγ�ρικ? Jητ�ματαKαθ�λικSς @νν�ιες (Kαθ�λικ�)Περ� π�ικιλι�ν λεκτικ�& V2�υς�Oμηρικ? πρ��λ�ματα, π�ντε �ι�λ�αΠερ� #ναγν:σεως π�ι�σεως

=Eπ%σης _γρCDησαν "π= αGτ+ν:


– 13 –

αδ�%μεν�ν κα� περικαλ%πτ�ντα, πα�σας τ[P �ακτηρ�\ακατ�γνυσι τ�ν )%τραν9 2ε%γ�ντ�ς δ5 α=τ�& κα� τPς2ακPς κατ? τ�ν σκελ�ν ]ε�%σης, 2ησ�ν 4 Kρ�της, “τ�2ε%γεις, Φ�ινικ�δι�ν; �=δSν δειν$ν π�π�νθας”.

_Eως μSν �Oν τιν$ς Qκ�υε τ�& Kρ�τητ�ς9 ;τε κα� τ�νΠ�λιτε�αν α=τ�& γρ�ψαντ�ς, τινSς @λεγ�ν πα�J�ντες (π�τPς τ�& κυν$ς �=ρaς α=τ�ν γεγρα2�ναι. γ�γρα2ε δSπρ$ς τ[P Π�λιτε�\α κα� τ�δε9

Περ� τ�& κατ? 2%σιν ��υ,Περ� 4ρμPς � περ� #νθρ:πων 2%σεως,Περ� παθ�ν,Περ� τ�& καθ�κ�ντ�ς,Περ� ν*μ�υ,Περ� τPς �EλληνικPς παιδε�ας,Περ� bψεως,Περ� τ�& ;λ�υ,Περ� σημε�ων,Πυθαγ�ρικ�,Kαθ�λικ�,Περ� λ�Lεων,Πρ��λημ�των �Oμηρικ�ν π�ντε,Περ� π�ιητικPς #κρ��σεως.

cEστι δ5 α=τ�& κα�


– 12 –

4

3. M? τ0ν DρCσι αGτ0 nπ�δηλ@νεται ;τι στ$ π�λιτικ$ θ�μα < Z�νωνυh�θετ��σε τ$ν κ�σμ�π�λιτισμ$ τJν KυνικJν, τ�� <π�%�υ �h θερμ+τερ�ι κι"π�τελεσματικ@τερ�ι κ�ρυκες nπ'ρ[αν �h Στωϊκ�%.

5Eγ)ειρ�δι� ρητ�ρικPςΛ%σεις5AνασκευSς (@λεγ)�ι), δ%� �ι�λ�α5Aπ�μνημ�νε%ματα τ�& Kρ�τητ�ς5Hθικ�

AGτP ε3ναι τP συγγρCμματC τ�υ. TελικP "πεμακρ)νθη "π$τ$ν KρCτη καL |κρ�Cσθη τJν πρ�αναDερθ�ντων _πL ε]κ�σιUτη. Γι= αGτ$ καL ε3πε, ;πως λ�γ�υν: «VEκαμα lνα εGτυ4ισμ�ν�τα[%δι ;ταν _ναυCγησα».

VAλλ�ι ;μως λ�γ�υν ;τι αGτ$ _λ�4θη ;ταν Fταν nπ$ τ$νKρCτην. Kατ= jλλην _κδ�4�ν, στ0ν =Aθ�να εnρισκ+μεν�ς UμαθεγιP τ$ ναυCγι�, <π+τε καL ε3πε: «KCνει καλP i τ)4η π�2 μ? }θε>στ0ν Dιλ�σ�D%α». VAλλ�ι, τ�λ�ς, uσ4υρ%k�νται ;τι ε34ε διαθ�σειτ$ _μπ+ρευμC τ�υ στ0ν =Aθ�να, πρ�τ�� στραD7' στ0ν Dιλ�σ�-D%α.

5. Συν�θιkε νP συkητ7', _ν�J περπατ��σε μ? τ�2ς μαθητ�ςτ�υ, Dιλ�σ�D%α, _μπρ$ς καL π%σω στ0ν Π�ικ�λη στ�? π�2}ν�μCkετ� Πεισιαν�κτι�ς, "λλP ε34ε ~ν�μασθ' Π�ικ�λη,_πειδ0 ε34ε διακ�σμηθ' μ? kωγραDικ?ς παραστCσεις "π$ τ$νΠ�λ)γνωτ�. KαL διCλε[ε τ$ μ�ρ�ς αGτ$ γιP νP γλυτ@σ7η "π$τ�2ς "ργ+σ4�λ�υς π�2 δ?ν _π�γαιναν _κε>, δι+τι στ$ μ�ρ�ςαGτ$ ε34αν θανατωθ7' τ0ν _π�40 τJν TριCκ�ντα (τυρCννων)1400 =Aθηνα>�ι π�λ>τες.

=Eκε> λ�ιπ$ν συγκεντρ@ν�νταν τ@ρα �h μαθητ�ς τ�υ καL γι=αGτ$ }ν�μCσθηκαν Στωϊκ��, _ν�J πρωτ)τερα λ�γ�νταν Zην:-νει�ι, ;πως :ε:αι@νει < =Eπ%κ�υρ�ς στLς 5Eπιστ�λ�ς τ�υ. =AλλPκαL πρωτ)τερα λ�γ�νταν Στωϊκ�� h συ4νCk�ντες σ? αGτ0 τ0νστ�P π�ιητ�ς, �h <π�>�ι σ)μDωνα μ? ;σα "ναD�ρει < =Eρατ�-σθ�νης στ$ Wγδ�� :ι:λ%� τ�� Περ� τPς #ρ)α�ας κωμωδ�αςUργ�υ τ�υ, ε34αν κCνει "κ+μα πι$ [ακ�υστ$ τ$ Wν�μα Στωϊκ*ς.


– 15 –

T�)νη κα�Λ%σεις κα�cEλεγ)�ι δ%�,5Aπ�μνημ�νε%ματα Kρ�τητ�ς,5Hθικ�.

Kα� τ�δε μSν τ? �ι�λ�α. τελευτα6�ν δS #π�στη κα� τ�νπρ�ειρημ�νων Qκ�υσεν gως (τ�ν εhκ�σιν9 iνα κα� 2ασινα=τ$ν επε6ν, “ν&ν ε=πλ*ηκα, ;τε νεναυ�γηκα.” �R δ5 (π�τ�& Kρ�τητ�ς τ�&τ5 α=τ$ν επε6ν9 Iλλ�ι δS διατρ��ντα(ν τα6ς 5Aθ�ναις #κ�&σαι τ�ν ναυαγ�αν κα� επε6ν, “εO γεπ�ιε6 B τ%)η πρ�σελα%ν�υσα Bμaς 2ιλ�σ�2�\α.” @νι�ι<δ�>, διαθ�μεν�ν 5Aθ�νησι τ? 2�ρτ�α, �Vτω τραπPναιπρ$ς 2ιλ�σ�2�αν.

5Aνακ�μπτων δ� (ν τ[P π�ικ�λ[η στ�\a τ[P κα� Πεισιανα-κτ�7ω καλ�υμ�ν[η, #π$ δS τPς γρα2Pς τPς Π�λυγν:τ�υπ�ικ�λ[η, διετ�θετ� τ�!ς λ*γ�υς, ��υλ*μεν�ς κα� τ$)ωρ��ν #περ�στατ�ν π�ιPσαι. (π� γ?ρ τ�ν τρι�κ�ντα τ�νπ�λιτ�ν πρ$ς τ�6ς )ιλ��ις τετρακ*σι�ι #ν[�ρηντ5 (ν α=τ7�.πρ�σ[�εσαν δ� λ�ιπ$ν #κ�%�ντες α=τ�& κα� δι? τ�&τ�Στωικ�� (κλ�θησαν κα� �R #π5 α=τ�& 4μ��ως, πρ*τερ�νZην:νει�ι καλ�%μεν�ι, καθ� 2ησι κα� 5Eπ�κ�υρ�ς (ν(πιστ�λα6ς (Usener 198). κα� πρ*τερ*ν γε Στωικ��(καλ�&ντ� �R διατρ��ντες (ν α=τ[P π�ιητα�, καθ� 2ησιν5Eρατ�σθ�νης (ν lγδ*[η Περ� τPς #ρ)α�ας κωμ7ωδ�ας, �mκα� τ$ν λ*γ�ν (π� πλε6�ν ηULησαν.


– 14 –

5

6. Oh =Aθηνα>�ι τιμ��σαν _[αιρετικP τ$ν Z�νωνα, ;πως"π�δεικν)εται "π$ τ$ ;τι τ�� _νεπιστε)θησαν καL τP κλειδιPτ'ς π+λεως, καL τ$ν _τ%μησαν μ? 4ρυσ$ στεDCνι καL 4Cλκιν�jγαλμα. T$ ]δι� Uκαναν καL �h συμπατριJτες τ�υ (�h Kιτιε>ς),θεωρ��ντες lνα στ�λ%δι τ$ jγαλμα τ�� "νδρ+ς. T$ν διεκ-δικ��σαν δ? καL �h Kιτιε>ς π�2 k��σαν στ0ν ΣιδJνα.

9Hταν _π%σης εGπρ+σδεκτ�ς καL "π$ τ$ν =Aντ%γ�ν�4 (τ$νΓ�νατq) < <π�>�ς, ;ταν μετ�:αινε στ0ν =Aθ�να, π�γαινε καLπαρακ�λ�υθ��σε τP μαθ�ματC τ�υ καL π�λλ?ς D�ρ?ς τ$ν πρ�-σεκCλεσε νP πC7η στ0ν αGλ� τ�υ (στ0ν Π�λλα τ'ς Mακεδ�ν%ας).AGτ$ς δ?ν _δ�4ετ�, "λλP Uστειλε τ$ν Περσα>�, lνα "π$ τ�2ςD%λ�υς τ�υ, συμπατρι@τη τ�υ "π$ τ$ K%τι�, γι$ τ�� Δημητρ%�υ,καL < <π�>�ς Fταν 40 _τJν κατP τ0ν 1300 =OλυμπιCδα, _ν�J <Z�νων Fταν πιP γ�ρ�ντας. �H _πιστ�λ0 τ�� =Aντιγ+ν�υ ε34ε oς"κ�λ�)θως, σ)μDωνα μ? ;σα γρCDει < =Aπ�λλ@νι�ς "π$ τ0νT)ρ� στ0ν Περ� Z�νων�ς συγγραD� τ�υ:

7. «�O :ασιλε2ς =Aντ%γ�ν�ς ε�4εται 4αρP στ$ν Z�νωνα τ$νDιλ+σ�D�.

»=Eν�J "π$ "π+ψεως τ)4ης καL δ+[ης θεωρJ τ$ν /αυτ+ μ�υ"ν@τερ�ν "π$ σ�να, ;μως εnρ%σκ�μαι _ν καθυστερ�σει Uναντ%σ�υ εuς ;,τι "D�ρq στ0ν σκ�ψι καL τ0ν παιδε%α καθsς καL τ0ντελε%α εGδαιμ�ν%α στ0ν <π�%α _σ2 UDθασες. Γι= αGτ$ "πεDCσισανP σ�� kητ�σω νP μ? _πισκεDθ7'ς, πεπεισμ�ν�ς ;τι δ?ν θP U47ης"ντ%ρρησι. Πρ�σπCθησε λ�ιπ$ν μ? κCθε τρ+π� νP Uλθ�ης, λαμ-:Cνων nπ= Wψιν ;τι δ?ν πρ+κειται νP ε3σαι μ+ν� _μ�� παιδευ-τ�ς, "λλP καL ;λων μαkL τJν Mακεδ+νων. Kαθ’ ;σ�ν αGτ$ς π�2διδCσκει τ$ν jρ4�ντα τ'ς Mακεδ�ν%ας καL <δηγε> αGτ$ν στ$νδρ+μ� τ'ς "ρετ'ς, πρ�DανJς _[ασκε> καL τ�2ς nπηκ+�υς τ�υστ$ νP ε3ναι καλ�L jνθρωπ�ι.


– 17 –

5Eτ�μων δ� �Oν 5Aθηνα6�ι σ2*δρα τ$ν Z�νωνα, �VτωςGς κα� τ�ν τει)�ν α=τ7� τ?ς κλε6ς παρακαταθ�σθαι κα�)ρυσ7� στε2�ν7ω τιμPσαι κα� )αλκ[P εκ*νι. τ�&τ� δS κα�τ�!ς π�λ�τας α=τ�& π�ιPσαι, κ*σμ�ν Bγ�υμ�ν�υς τ�ντ#νδρ$ς εκ*να. #ντεπ�ι�&ντ� δ5 α=τ�& κα� �R (ν Σιδ�νιKιτιε6ς. #πεδ�)ετ� δ5 α=τ$ν κα� 5Aντ�γ�ν�ς, κα� εh π�τ55Aθ�ναJε nκ�ι Qκ�υεν α=τ�& π�λλ� τε παρεκ�λει #2�κε-σθαι Gς α=τ*ν. 4 δS τ�&τ� μSν παρ[ητ�σατ�, Περσα6�ν δ5gνα τ�ν γνωρ�μων #π�στειλεν, oς /ν Δημητρ��υ μSν υR*ς,Kιτιε!ς δS τ$ γ�ν�ς, κα� QκμαJε κατ? τ�ν τριακ�στ�ν κα�pκατ�στ�ν 5Oλυμπι�δα, Qδη γ�ρ�ντ�ς bντ�ς Z�νων�ς. Bδ5 (πιστ�λ� B τ�& 5Aντιγ*ν�υ τ�&τ�ν ε>)ε τ$ν τρ*π�ν,καθ? κα� 5Aπ�λλ:νι�ς 4 T%ρι�ς (ν τ�6ς Περ� Z�νων*ς2ησι (Hercher, p. 107)9

“Bασιλε!ς 5Aντ�γ�ν�ς Z�νωνι 2ιλ�σ*27ω )α�ρειν.“5Eγ- τ%)[η μSν κα� δ*L[η ν�μ�Jω πρ�τερε6ν τ�& σ�&

��υ, λ*γ�υ δS κα� παιδε�ας καθυστερε6ν κα� τPς τελε�αςε=δαιμ�ν�ας rν σ! κ�κτησαι. δι*περ @κρινα πρ�σ-2ωνPσα� σ�ι παραγεν�σθαι πρ$ς (μ�, πεπεισμ�ν�ς σε μ�#ντερε6ν πρ$ς τ$ #Lι�%μεν�ν. σ! �Oν πειρ�θητι (κπαντ$ς τρ*π�υ συμμ6Lαι μ�ι, διειλη2-ς τ�&τ� δι*τι �=)pν$ς (μ�& παιδευτ�ς @σει, π�ντων δS Mακεδ*νων συλλ�-�δην. 4 γ?ρ τ$ν τPς Mακεδ�ν�ας Iρ)�ντα κα� παιδε%ωνκα� Iγων (π� τ? κατ5 #ρετ�ν 2ανερ*ς (στι κα� τ�!ς<π�τεταγμ�ν�υς παρασκευ�Jων πρ$ς ε=ανδρ�αν.


– 16 –

6

7

4. =Aντ%γ�ν�ς < Γ�νατqς (318—239), :ασιλε2ς τ'ς Mακεδ�ν%ας μ? πρωτε)-�υσα τ0ν Π�λλα, nπ$ τ0ν κυριαρ4%αν τ�� <π�%�υ διετ�λ�υν �h =Aθηνα>�ι.

Δι+τι ;π�ι�ς ε3ναι < iγ�τωρ, τ�ι��τ�ι oς _πL τ$ πλε>στ�νγ%ν�νται καL �h nπ�κ��% τ�υ».

8. KαL < Z�νων "π�ντησε oς /['ς5:Στ$ν :ασιλ�α =Aντ%γ�ν� < Z�νων ε�4εται 4αρC.«M�� ε3ναι εGπρ+σδεκτ�ς i Dιλ�μCθειC σ�υ, "D�� πρ�-

σκ�λλqσαι σ? _κε%νη τ0ν "ληθιν0 παιδε%α π�2 τε%νει σ? }D�λειακαL W4ι σ? _κε%νη τ0ν 4�νδρ�ειδ' π�2 μ+ν�ν σ? διαστρ�D0 τJν|θJν <δηγε>.

»rOπ�ι�ς ;μως λα4ταρq γιP Dιλ�σ�D%α, "ντιπαρερ4+μεν�ςτ0ν π�λυθρ)λητη iδυπCθεια π�2 _κθηλ)νει τ0ν ψυ40 μερικJνν�ων, ε3ναι Dανερ$ ;τι W4ι μ+ν�ν _κ D)σεως, "λλP καL "π$θ�λησι, κλ%νει πρ$ς τ0ν "νωτερ+τητα. M%α ;μως εGγεν0ς D)σις,π�2 :�ηθε>ται "π$ μ�τρια jσκησι π�2 _πL πλ��ν πρ+θυμα δ�4ε-ται τ0ν μ+ρDωσι, ε�κ�λα κατ�ρθ@νει ν= "π�κτ�σ7η τ0ν τ�λεια"ρετ�.

9. »=Eγs ;μως εnρ%σκ�μαι σ? σωματικ0 "δυναμ%α λ+γ�ωγ�ρατ�ς, "D�� ε3μαι πιP ~γδ+ντα _τJν. Γι= αGτ$ δ?ν |μπ�ρJ νPUλθω. Σ�� στ�λλω ;μως μερικ�2ς "π$ τ�2ς συμμελετητ�ς μ�υ,�h <π�>�ι πνευματικJς δ?ν ε3ναι κατ@τερ�ι "π$ μ�να, _ν�JσωματικJς ε3ναι "κμαι+τερ�ι. M? αGτ�2ς jν συνδεθ7'ς δ?νπρ+κειται νP στερηθ7'ς "π$ καν�να _κ τJν ;ρων π�2"ναγκαι��ν γιP τ0ν τ�λεια εGδαιμ�ν%α».

KαL Uστειλε τ$ν Περσα>� καL τ$ν Φιλων%δη, τ�2ς <π�%�υςκαL τ�2ς δ)� τ�2ς "ναD�ρει oς συkJντας μετP τ�� =Aντιγ+ν�υ< =Eπ%κ�υρ�ς στ0ν πρ$ς τ$ν "δελD+ τ�υ =Aριστ+:�υλ�_πιστ�λ� τ�υ.

=Eκτ$ς τ�)των, Uκρινα σκ+πιμ� νP μεταD�ρω _δJ καL τ$ψ�Dισμα π�2 _[�δωσαν �h =Aθηνα>�ι γι= αGτ+ν. KαL τ$ <π�>�U4ει oς /['ς:


– 19 –

�s�ς γ?ρ tν 4 Bγ�%μεν�ς [[/, τ�ι�%τ�υς εκ$ς Gς (π� τ$π�λ! γ�γνεσθαι κα� τ�!ς <π�τεταγμ�ν�υς.”

Kα� 4 Z�νων #ντιγρ�2ει uδε (Hercehr, p. 792)9 “Bασιλε6 5Aντιγ*ν7ω Z�νων )α�ρειν.“5Aπ�δ�)�μα� σ�υ τ�ν 2ιλ�μ�θειαν καθ*σ�ν τPς

#ληθινPς κα� ες bνησιν τειν�%σης, #λλ5 �=)� τPς δημ:-δ�υς κα� ες διαστρ�2�ν vθ�ν #ντ�)[η παιδε�ας. 4 δS2ιλ�σ�2�ας wρεγμ�ν�ς, (κκλ�νων δS τ�ν π�λυθρ%λητ�νBδ�ν�ν r τιν�ν θηλ%νει ν�ων ψυ)�ς, 2ανερ*ς (στιν �=μ*ν�ν 2%σει πρ$ς ε=γ�νειαν κλ�νων, #λλ? κα� πρ�αιρ�-σει. 2%σις δS ε=γεν�ς μετρ�αν Iσκησιν πρ�σλα��&σα, @τιδS τ$ν #2θ*νως διδ�L�ντα, ]\αδ�ως @ρ)εται πρ$ς τ�ντελε�αν #ν�ληψιν τPς #ρετPς. (γ- δS συν�)�μαι σ:ματι#σθενε6 δι? γPρας9 (τ�ν γ�ρ εμι lγδ��κ�ντα9 δι*περ �=δ%ναμα� σ�ι συμμ6Lαι. #π�στ�λλω δS σ�� τινας τ�ν(μαυτ�& συσ)�λαστ�ν, �m τ�6ς μSν κατ? ψυ)�ν �=κ#π�λε�π�νται (μ�&, τ�6ς δS κατ? σ�μα πρ�τερ�&σιν9 �sςσυν-ν �=δεν$ς καθυστερ�σεις τ�ν πρ$ς τ�ν τελε�ανε=δαιμ�ν�αν #νηκ*ντων”.

5Aπ�στειλε δS Περσα6�ν κα� Φιλων�δην τ$ν Θη�α6�ν,uν #μ2�τ�ρων 5Eπ�κ�υρ�ς μνημ�νε%ει Gς συν*ντων5Aντιγ*ν7ω (ν τ[P πρ$ς 5Aριστ*��υλ�ν τ$ν #δελ2$ν(πιστ�λ[P. @δ�Lε δ� μ�ι κα� τ$ ψ�2ισμα τ$ περ� α=τ�& τ�ν5Aθηνα�ων <π�γρ�ψαι. κα� @)ει δS uδε.


– 18 –

8

9

5. �H γνησι+της τJν _πιστ�λJν "μDισ:ητε>ται.

ΨHΦIΣMA10. «=EπL =Aρρεν%δ�υ jρ4�ντ�ς καL κατP τ0ν 5ην πρ�εδρ%αν6

(πρυτανε%α) τ'ς =Aκαμαντ%δ�ς Dυλ'ς τ0ν 1ην MαιμακτηριJν�ςκαL κατP τ0ν 23η iμ�ρα τ'ς πρ�εδρ%ας σ? πλ�ρη συν�λευσιν <_κ τJν πρ��δρων rIππων τ�� Kρατιστ�τ�λ�υς, ^υπεταιsν oςπρ$ς τ$ν δ'μ�ν, καL �h συμπρ+εδρ�ι Uθεσαν τ$ k�τημα σ?ψηD�D�ρ%α. �O ΘρCσων τ�� ΘρCσων�ς, =Aνακαιε2ς oς πρ$ςτ$ν δ'μ�, _πρ+τεινε τP /['ς:

»=Eπειδ0 < Z�νων < υh$ς τ�� Mνασ��υ < Kιτιε)ς, k�σας _ντ7' π+λει oς διδCσκαλ�ς τ'ς Dιλ�σ�D%ας _πL π�λλP Uτη,διαρκJς nπ'ρ[ε καL κατP τP λ�ιπP "γαθ$ς "ν�ρ, καL τ�2ςν��υς ��τινες πρ�σ�ρ4�ντ� πρ$ς αGτ$ν oς μαθηταL παρακινJνπρ$ς τ0ν "ρετ0ν καL τ0ν σωDρ�σ)νην παρ@ρμα πρ$ς τ$νjριστ�ν :%�ν, παρ�υσιCkων εuς ;λ�υς oς παρCδειγμα τ0ν kω�ντ�υ, �τις Fτ� σ)μDων�ς, μ? ;σα _δ%δασκε, "πεDCσισε < λα$ς(δ'μ�ς) νP _παιν�σ7η τ$ν Z�νωνα, υh$ν τ�� Mνασ��υ, Kιτι�α,καL νP τ$ν τιμ�σ7η δι= "π�ν�μ'ς 4ρυσ�� στεDCν�υ συμD@νωςπρ$ς τ$ν ν+μ�ν διP τ0ν _πι:ρC:ευσιν τ'ς "ρετ'ς καL τ'ςσωDρ�σ)νης, ν’ "ν�ικ�δ�μ�σ7η δ? τCD�ν δι= αGτ$ν εuς τ$νKεραμεικ$ν διP δημ�σ%ας δαπCνης.

11. »ΔιP τ0ν κατασκευ0ν τ�� στεDCν�υ καL τ0ν "ν�ικ�δ+μη-σιν τ�� τCD�υ θP _κλ�[7η τ@ρα < λα$ς πενταμελ' _πιτρ�π0ν _[=Aθηνα%ων. T$ παρ$ν ψ�Dισμα θP καταγραD7' nπ$ τ�� γραμ-ματ�ως εuς δ)� λιθ%νας στ�λας, αh <π�>αι θP στηθ��ν i μ%α εuςτ0ν =Aκαδημ%αν καL i /τ�ρα εuς τ$ Λ)κει�ν.

»T0ν δαπCνην διP τPς στ�λας θ�λει καταμερ%σει "ναλ�-γικJς < _πL τ'ς δι�ικ�σεως jρ4ων, �να �παντες δυνηθ��ν νPγνωρ%σ�υν ;τι < λα$ς τJν =AθηνJν καL kJντας τιμq τ�2ς "γα-


– 21 –

ΨHΦIΣMA“5Eπ5 5Aρρεν�δ�υ Iρ)�ντ�ς, (π� τPς 5Aκαμαντ�δ�ς

π�μπτης πρυτανε�ας, Mαιμακτηρι�ν�ς δεκ�τ[η <στ�ρ\α, κα�εκ�στ[P τPς πρυτανε�ας, (κκλησ�α κυρ�α, τ�ν πρ��δρων(πεψ�2ισεν _Iππων Kρατιστ�τ�λ�υς Fυπεται-ν κα� �Rσυμπρ*εδρ�ι, Θρ�σων Θρ�σων�ς 5Aνακαιε!ς ε>πεν9

“5Eπειδ� Z�νων Mνασ��υ Kιτιε!ς @τη π�λλ? κατ?2ιλ�σ�2�αν (ν τ7P π*λει γεν*μεν�ς @ν τε τ�6ς λ�ιπ�6ς#ν�ρ #γαθ$ς {ν διετ�λεσε κα� τ�!ς ες σ%στασιν α=τ7�τ�ν ν�ων π�ρευ�μ�ν�υς παρακαλ�ν (π5 #ρετ�ν κα�σω2ρ�σ%νην παρ:ρμα πρ$ς τ? ��λτιστα, παρ�δειγματ$ν hδι�ν ��ν (κθε�ς |πασιν #κ*λ�υθ�ν bντα τ�6ς λ*γ�ις�sς διελ�γετ�, τ%)[η #γαθ[P δεδ*)θαι τ7� δ�μ7ω, (παιν�σαιμSν Z�νωνα Mνασ��υ Kιτι�α κα� στε2αν�σαι )ρυσ7�στε2�ν7ω κατ? τ$ν ν*μ�ν #ρετPς gνεκεν κα� σω2ρ�σ%-νης, �κ�δ�μPσαι δS α=τ7� κα� τ�2�ν (π� τ�& Kεραμεικ�&δημ�σ�\α9 τPς δS π�ι�σεως τ�& στε2�ν�υ κα� τPς�κ�δ�μPς τ�& τ�2�υ )ειρ�τ�νPσαι τ$ν δPμ�ν Qδη τ�!ς(πιμελησ�μ�ν�υς π�ντε Iνδρας (L 5Aθηνα�ων. (γγρ�ψαιδS τ$ ψ�2ισμα τ$ν γραμματ�α τ�& δ�μ�υ (ν στ�λαις δ%�κα� (Lε6ναι α=τ�ν θε6ναι τ�ν μSν (ν 5Aκαδημε�\α, τ�ν δS (νΛυκε�7ω. τ$ δS #ν�λωμα τ$ ες τ?ς στ�λας γιν*μεν�νμερ�σαι τ$ν (π� τPς δι�ικ�σεως ;πως |παντες hδωσιν ;τι4 δPμ�ς 4 τ�ν 5Aθηνα�ων τ�!ς #γα-


– 20 –

10

11

6. ΓιP τ0ν καλ)τερη π�ρε%α τJν _ργασιJν �h :�υλευτ?ς /κCστης Dυλ'ςσυγκρ�τ��σαν _πιτρ�π0 i <π�%α πρ��στατ� τ'ς συνελε)σεως ((πρυτ�νευε)

_ναλλP[ _πL 35 � 36 iμ�ρες κατP τP συν�θη Uτη καL 38 � 39 κατP τP Uτη τJνδεκατριJν μηνJν.

θ�2ς καL μετP θCνατ�ν.12. »=E[ελ�γησαν δ? εuς τ0ν _πιτρ�π0ν διP τ0ν κατασκευ0ν

τ�� στεDCν�υ καL διP τ0ν �uκ�δ�μ0ν < ΘρCσων, < =Aνακαιε)ς,< Φιλ�κλ'ς "π$ τ$ν Πειραιq, < Φα>δρ�ς < =AναDλ)στι�ς, <M�δων < =A4αρνε)ς, < Σμ%κυθ�ς < Συπαληττε2ς καL < Δ%ων "π$τ0ν Παιαν%αν».

KαL τ$ μ?ν ψ�Dισμα κατ= αGτ$ν τ$ν τρ+π�ν συνετCγη. �O δ?=Aντ%γ�ν�ς < Kαρ)στι�ς λ�γει ;τι π�τ? δ?ν "ρν�θηκε ;τι ε3ναιKιτιε2ς ("π$ τ$ K%τι�). Δι+τι, καθsς σ? κCπ�ια _πισκευ0λ�υτρJν Fταν κι αGτ$ς lνας "π$ _κε%ν�υς π�2 συν�:αλαν σ=αGτ$ καL _γρCD�ντ� σ? μιP στ�λη τP ~ν+ματC τ�υς, σPν ε3δε ;τιUγραψαν μ+ν�ν «Z�νων < Dιλ+σ�D�ς» _k�τησε νP πρ�στεθ7'καL τ$ Kιτιε)ς. KCπ�τε _πCνω σ= lνα λαδικ$ (λ�κυθ�) ε34εDτιC[ει lνα κ�)Dι� :�)λωμα στ$ <π�>� ε34ε :Cλει ν�μ%σματαπρ�κειμ�ν�υ νP τP δ@σ7η γιP τLς "νCγκες τ�υ στ$ν δCσκαλ+ τ�υτ$ν KρCτη.

13. Λ�γ�υν δ? ;τι ε34ε πCνω "π$ 4%λια τCλαντα ;ταν Fλθεστ0ν �EλλCδα π�2 τP _τ+κιkε σ? _D�πλιστ�ς. VEτρωγε "ρτ%διακαL μ�λι κι Uπινε καL λ%γ� _κλεκτ$ κρασ%. ΣπCνια 4ρησιμ�-π�ι��σε nπηρ�τες. ΠραγματικC, μιP � δυ$ D�ρ?ς ε34ε lνα κ�ρ%-τσι, μ+ν� καL μ+ν� γιP νP μ0 δ%δ7η τ0ν _ντ)πωσι ;τι ε3ναι μισ�-γ)νης. VEμενε στ$ ]δι� σπ%τι μ? τ$ν Περσα>�, καL καθsς μιPiμ�ρα _κε>ν�ς τ�� UDερε μιP μικρ�)λα αGλητρ%δα, αGτ$ς δ?νU4ασε καιρ+: τ0ν π'ρε καL τ0ν π'γε "μ�σως στ$ν Περσα>�.Λ�γ�υν πsς Fταν τ+σ� ε�στρ�D�ς στ0ν συμπεριD�ρC τ�υ π�2π�λλ?ς D�ρ?ς τ$ν _κCλεσε σ? θ�ρυ:@δη γλ�ντια < :ασιλε2ς=Aντ%γ�ν�ς καL τ$ν π'ρε μαkL μ? jλλ�υς γλεντk�δες στ$ν =Aρι-στ�κλ' τ$ν μ�υσικ+. ΠCντως < Z�νων λ%γ� 4ρ�ν�τρι:��σε σ=αGτP τP ~λισθ�ματα.

14. =Aντιπαθ��σε δ? λ�γ�υν καL τ0ν π�λυκ�σμ%α, τ+σ� π�2καθ+ταν στ0ν "κρα%α θ�σι γιP νP γλυτ@νη τ�GλC4ιστ�ν τ0νμισ0 _ν+4λησι. =AλλP ��τε καL μ? περισσ+τερα "π$ δ)� � τρ%απρ+σωπα Uκανε περ%πατ�. KCπ�τε μCλιστα εuσ�πραττε "π$


– 23 –

θ�!ς κα� J�ντας τιμ\a κα� τελευτ�σαντας.5Eπ� δS τ�ν �κ�δ�μ�ν κε)ειρ�τ*νηνται Θρ�σων 5Aνα-

καιε%ς, Φιλ�κλPς Πειραιε%ς, Φα6δρ�ς 5Aνα2λ%στι�ς,M�δων 5A)αρνε%ς, Σμ�κυθ�ς Συπαληττε%ς [Δ�ων Παιανι-ε%ς].”

Kα� τ$ ψ�2ισμα μSν uδε @)ει.Φησ� δ5 5Aντ�γ�ν�ς 4 Kαρ%στι�ς (Wil. Ant. v. Kar., p.

116) �=κ #ρνε6σθαι α=τ$ν ε>ναι Kιτι�α. τ�ν γ?ρ ες τ�ν(πισκευ�ν τ�& λ�υτρ�ν�ς συμ�αλλ�μ�νων εsς {ν κα�#ναγρα2*μεν�ς (ν τ[P στ�λ[η, “Z�νων�ς τ�& 2ιλ�σ*2�υ”,vL�ωσε κα� τ$ Kιτιε!ς πρ�στεθPναι. π�ι�σας δ� π�τεκ�6λ�ν (π�θημα τ[P ληκ%θ7ω περι�2ερε ν*μισμα, λ%σινpτ��μην τ�ν #ναγκα�ων mν5 @)�ι Kρ�της 4 διδ�σκαλ�ς.

Φασ� δ5 α=τ$ν <πSρ )�λια τ�λαντα @)�ντα (λθε6ν εςτ�ν �Eλλ�δα κα� τα&τα δανε�Jειν ναυτικ�ς. Qσθιε δ�,2ησ�, #ρτ�δια κα� μ�λι κα� lλ�γ�ν ε=:δ�υς �ναρ��υ@πινε. παιδαρ��ις τε ()ρPτ� σπαν�ως, |παL � δ�ς π�υ παι-δισκαρ�7ω τιν�, mνα μ� δ�κ��η μισ�γ%νης ε>ναι, σ%ν τε Περ-σα�7ω τ�ν α=τ�ν �κ�αν 7�κει9 κα� α=τ�& α=λητρ�δι�νεσαγαγ*ντ�ς πρ$ς α=τ*ν, σπ�σας πρ$ς τ$ν Περσα6�να=τ$ #π�γαγεν. /ν τε, 2ασ�ν, ε=συμπερ�2�ρ�ς, Gς π�λ-λ�κις 5Aντ�γ�ν�ν τ$ν �ασιλ�α (πικωμ�σαι α=τ7� κα� πρ$ς5Aριστ�κλ�α τ$ν κιθαρ7ωδ$ν �μ5 α=τ7� (λθε6ν (π� κ�μ�ν,ε>τα μ�ντ�ι <π�δ&ναι.

5EL�κλινε δ�, 2ησ�, κα� τ$ π�λυδημ�δες, Gς (π5 Iκρ�υκαθ�Jεσθαι τ�& ��θρ�υ, κερδα�ν�ντα τ$ γ�&ν gτερ�νμ�ρ�ς τPς (ν�)λ�σεως. �= μ�ν �=δS μετ? πλει*νων δ%� �τρι�ν περιεπ�τει. (ν��τε δS κα� )αλκ$ν εσ�-


– 22 –

12

13

14

τ�2ς περ%εργ�υς π�2 συγκεντρ@ν�νταν γ)ρω lνα μικρ$ π�σ$νγιP νP τ�2ς "ναγκCk7η Uτσι "π$ τ$ν D+:� μ0 τυ4$ν δ@σ�υν νPμ0 πηγα%ν�υν, ;πως "ναD�ρει < KλεCνθης στ$ Περ� )αλκ�&Uργ� τ�υ.

rOταν κCπ�τε ε34αν συγκεντρωθ' π�λλ�L περ%εργ�ι, "D��τ�2ς Uδει[ε τ$ [)λιν� κιγκλ%δωμα τ�� :ωμ�� σ? μιP γων%α τ'ςστ�qς, «τ��τ�», τ�2ς ε3πε, «Fταν κCπ�τε στ0ν μ�ση, "λλP _πειδ0_μπ+διkε τW:αλαν στ0ν jκρη. KαL σε>ς λ�ιπ$ν jν "π�μα-κρυνθ'τε "π$ τ0ν μ�ση, λιγ@τερ� θP μqς _ν�4λ'τε». Kαθsς <Δημ�4Cρης τ�� ΛC4ητ�ς τ$ν 4αιρετ��σε καL τ�� Uλεγε ;τι DθC-νει �πλJς νP π7' � νP γρCψ7η στ$ν =Aντ%γ�ν� γιP ;,τι 4ρειCkεται κι_κε>ν�ς θP hκαν�π�ι�σ7η κCθε α]τημC τ�υ, αGτ+ς, "D�� τ$νjκ�υσε, δ?ν θ�λησε νP συνε4%σ7η τ0ν συk�τησι μαk% τ�υ.

15. Λ�γεται δ? ;τι μετP τ$ν θCνατ� τ�� Z�νων�ς < =Aντ%γ�-ν�ς ε3πε «τ% "κρ+αμα U4ασα!». Γι= αGτ$ καL μ�σ�ω τ�� ΘρCσων�ςτ�� πρεσ:ευτ�� _k�τησε "π$ τ�2ς =Aθηνα%�υς νP θCψ�υν τ$νZ�νωνα στ$ν Kεραμεικ+. =EρωτηθεLς (< =Aντ%γ�ν�ς) γιP π�ι+πρqγμα τ$ν _θα)μαkε, «δι+τι» ε3πε, «παρ= ;λα τP π�λλP καLμεγCλα δJρα π�2 τ�� Uκαμνα, π�τ? δ?ν "π�4αυν@θηκε ��τεταπειν@θηκε "π�ναντ% μ�υ».

T�� jρεσε i συk�τησις καL Fταν σ? ;λα "κρι:�λ+γ�ς. Γι=αGτ$ < T%μων στ�2ς «Σ�λλ�υς» τ�υ λ�γει τP /['ς:

Kα� ε>δα μι? λα�μαργη γρη? #π$ τ�ν Φ�ιν�κη, μ�σα σSσκιερ� #λαJ�νε�α μS #π�ραντες (πιθυμ�ες. Kα� τριγ%ριJετ$ κ�2�νι της π�! /ταν μικρ*. E>)ε δS μυαλ$ λιγ:τερ�#π$ τ$ μυαλ$ π�! @)ει τ$ π�λ! τ$ lν�μαJ*μεν� κιν-δαψ$ς (μετCDρ. K. Γεωργ�)λη).

16. Συν�θιkε νP συkητ7' πρ�σεκτικP καL μ? τ$ν Φ%λωνα τ$νδιαλεκτικ$ καL συνεργαk+ταν μαk% τ�υ. Γι= αGτ$ καL τ$ν_κτιμ��σε < Z�νων π�2 Fταν νε@τερ�ς, W4ι λιγ@τερ� "π$ ;σ�


– 25 –

πραττε τ�!ς περιισταμ�ν�υς, 0στε δεδι*τας τ$ διδ*ναιμ� (ν�)λε6ν, καθ� 2ησι Kλε�νθης (ν τ7� Περ� )αλκ�&(SVF i. 589 )9 πλει*νων τε περιστ�ντων α=τ*ν, δε�Lας (ντ[P στ�\a κατ5 Iκρ�υ τ$ L%λιν�ν περι2ερSς τ�& �ωμ�& @2η,“τ�&τ* π�τ5 (ν μ�σ7ω @κειτ�, δι? δS τ$ (μπ�δ�Jειν δ�\α(τ�θη9 κα� <με6ς �Oν (κ τ�& μ�σ�υ �αστ�σαντες α<τ�!ς�ττ�ν Bμ6ν (ν�)λ�σετε.” Δημ�)�ρ�υς δS τ�& Λ�)ητ�ς#σπαJ�μ�ν�υ α=τ$ν κα� 2�σκ�ντ�ς λ�γειν κα� γρ�2εινuν tν )ρε�αν @)[η πρ$ς 5Aντ�γ�ν�ν, Gς (κε�ν�υ π�νταπαρ�L�ντ�ς, #κ�%σας �=κ�τ5 α=τ7� συνδι�τριψε.

Λ�γεται δS κα� μετ? τ�ν τελευτ�ν τ�& Z�νων�ς επε6ντ$ν 5Aντ�γ�ν�ν �s�ν εhη θ�ατρ�ν #π�λωλεκ:ς9 ;θεν κα�δι? Θρ�σων�ς πρεσ�ευτ�& παρ? τ�ν 5Aθηνα�ων [Qτησενα=τ7� τ�ν (ν Kεραμεικ7� τα2�ν. (ρωτηθε�ς δS δι? τ� θαυ-μ�Jει α=τ*ν, “;τι,” @2η, “π�λλ�ν κα� μεγ�λων α=τ7�διδ�μ�νων <π5 (μ�& �=δεπ:π�τε ()αυν:θη �=δSταπειν$ς �2θη.”

�Hν δS κα� Jητητικ$ς κα� περ� π�ντων #κρι��λ�γ�%με-ν�ς9 ;θεν κα� 4 T�μων (ν τ�6ς Σ�λλ�ις 2ησ�ν �Vτω (Diels 38)9

κα� Φ��νισσαν hδ�ν λι)ν*γραυν σκιερ7� (ν� τ%27ω π�ντων Rμε�ρ�υσαν9 4 δ5 @ρρει γυργαθ$ς α=τPςσμικρ$ς (:ν9 ν�&ν δ5 ε>)εν (λ�σσ�να κινδαψ�6�.

5Eπιμελ�ς δS κα� πρ$ς Φ�λωνα τ$ν διαλεκτικ$ν διε-κρ�νετ� κα� συνεσ)*λαJεν α=τ7�9 ;θεν κα� θαυμασθPναι<π$ Z�νων�ς τ�& νεωτ�ρ�υ �=) �ττ�ν Δι�δ:ρ�υ τ�&


– 24 –

15

16

_κτιμ��σε καL τ$ν δCσκαλ+ τ�υ τ$ν Δι+δωρ�. �Yπ'ρ4αν ;μωςκ�ντC τ�υ καL μερικ�L ρακ�νδυτ�ι καL ρυπαρ�%, ;πως "ναD�ρει< T%μων.

cEσερνε μαJ� τ�υ 4λ*κληρ� σ%ννε2� #π$2τω)�λ�γι?7 π�! Lεπερν�&σαν ;λ�υς σS (παιτε�α κι /ταντ? πι$ )αμ�να κ�ρμι? #π$ τ�!ς κατ��κ�υς τPς π*λεως.

rOσ� γιP τ$ν ]δι�ν τ$ν Z�νωνα, Fταν στρυDν$ς καL πικρ$ςκαL μ? πρ+σωπ� συσπασμ�ν�. =Eπ%σης Fταν τρ�μερP τσιγγ�)-νης, πρ�σκ�λλημ�ν�ς σ? μιP "νC[ια γιP rEλληνα μικρ�πρ�πειαμ? τ$ πρ+σ4ημα τ'ς �uκ�ν�μ%ας. rOταν Uκαμνε παρατ�ρησι σ?κCπ�ι�ν, τ$ Uκαμνε μ? λ%γα λ+για καL 4ωρLς δια4)σεις,κρατJντας τ�ν σ? "π+στασι.

17. rOπως, _πL παραδε%γματι, ;ταν Uκαμε παρατ�ρησι σ?κCπ�ι�ν καλλωπιk+μεν�ν. Kαθsς αGτ$ς περν��σε μ? :'μα"ργ$ lνα μικρ$ ρ�μα, «U4εις δ%κι�» τ�� ε3πε, «νP λ�[�κυττCk7ηςτ0ν λCσπη, γιατL δ?ν μπ�ρε>ς νP καθρεDτισθ7'ς σ= αGτ�». rOτανκCπ�ι�ς Kυνικ$ς τ�� ε3πε ;τι δ?ν U4ει λCδι καL τ�� _k�τησε, <Z�νων τ�� "π�ντησε ;τι δ?ν θP τ�� δ@σ7η. rAμα ;μως "πεμα-κρ)νθη, τ�� συν�στησε νP σκεDθ7' π�ι+ς "π$ τ�2ς δυ+ τ�υςε3ναι "ναιδ�στερ�ς.

KαταληDθεLς "π$ _ρωτικ0 _πιθυμ%α γιP τ$ν Xρεμων%δη, _ν�Jδ%πλα στ$ν ν��ν καθ+ταν κι < KλεCνθης, σηκ@θηκε νP D)γ7η.Kαθsς δ? < KλεCνθης "π�ρ��σε, τ�� ε3πε: «Oh καλ�L γιατρ�Lμqς λ�γ�υν ;τι τ$ καλ)τερ� DCρμακ� γιP μιP Dλ+γωσι ε3ναι i"νCπαυσις». KCπ�τε π�2 σ= lνα συμπ+σι� δ)� ν��ι Fσαν[απλωμ�ν�ι < lνας λ%γ� παρακCτω "π$ τ$ν jλλ�ν, < "π�πCνω_κλ@τσησε τ$ν "π�κCτω μ? τ$ π+δι� <π+τε < Z�νων τ$νUσπρω[ε _λαDρJς μ? τ$ γ+νατ�. Kαθsς _κε>ν�ς γ)ρισε "π�ρη-μ�ν�ς, «"ναλ�γ%kεσαι λ�ιπ$ν τ@ρα», τ�� ε3πε, «τL τρα:Cει <"π�κCτω "π$ σ�να;».


– 27 –

διδασκ�λ�υ α=τ�&. /σαν δS περ� α=τ$ν κα� γυμν�ρρ%πα-ρ�� τινες, 0ς 2ησι κα� 4 T�μων (Diels 39)9

b2ρα πενεστ�ων σ%ναγεν ν�2�ς, �m περ� π�ντωνπτω)*τατ�� τ5 /σαν κα� κ�υ2*τατ�ι �ρ�τ�� #στ�ν.

A=τ$ν δS στυγν$ν τ5 ε>ναι κα� πικρ*ν, κα� τ$ πρ*σω-π�ν συνεσπασμ�ν�ν. /ν ε=τελ�ς τε σ2*δρα κα� �αρ�α-ρικPς ()*μεν�ς μικρ�λ�γ�ας, πρ�σ)�ματι �κ�ν�μ�ας. εδ� τινα (πισκ:πτ�ι, περιεσταλμ�νως κα� �=) |δην, #λλ?π*ρρωθεν9 λ�γω δS �s�ν (π� τ�& καλλωπιJ�μ�ν�υ π�τS@2η9 l)�τι�ν γ�ρ τι lκνηρ�ς α=τ�& <περ�α�ν�ντ�ς,“δικα�ως,” ε>πεν, “<2�ρ\a τ$ν πηλ*ν9 �= γ?ρ @στιν (να=τ7� κατ�πτρ�σασθαι. Gς δS Kυνικ*ς τις �= 2�σας@λαι�ν @)ειν (ν τ[P ληκ%θ7ω πρ�σ[�τησεν α=τ*ν, �=κ @2ηδ:σειν9 #πελθ*ντα μ�ντ�ι (κ�λευσε σκ�ψασθαι 4π*τερ�ςεhη #ναιδ�στερ�ς. (ρωτικ�ς δS διακε�μεν�ς Xρεμων�δ�υ,παρακαθιJ*ντων α=τ�& τε κα� Kλε�νθ�υς, #ν�στη9 θαυ-μ�J�ντ�ς δS τ�& Kλε�νθ�υς @2η, “κα� τ�ν ατρ�ν #κ�%ωτ�ν #γαθ�ν, κρ�τιστ�ν ε>ναι 2�ρμακ�ν πρ$ς τ? 2λεγ-μα�ν�ντα Bσυ)�αν.” δυ�6ν δ5 <πανακειμ�ν�ιν (ν π*τ7ω κα�τ�& <π5 α=τ$ν τ$ν <25 pαυτ$ν σκιμαλ�J�ντ�ς τ7� π�δ�, α=τ$ς(κε6ν�ν τ7� γ*νατι. (πιστρα2�ντ�ς δ�, “τ� �Oν,” @2η, “�hειτ$ν <π�κ�τω σ�υ π�σ)ειν <π$ σ�&;”


– 26 –

17

7. ΠενεστCων: μεταναστJν.

18. Σ? κCπ�ι�ν π�2 τ�� jρεσαν τ= "γ+ρια Uκανε τ0ν /['ςπαρατ�ρησι: «=Aκρι:Jς ;πως �h δCσκαλ�ι π�2 περν��ν ;λ�ντ$ν καιρ+ τ�υς μ? τ= "γ+ρια 4Cν�υν τ0ν εGθυκρισ%α τ�υς, Uτσισυμ:α%νει καL μ= "νθρ@π�υς σPν κι _σ�να». Συν�θιkε δ? νP λ�γ7η;τι �h "κρι:ε>ς καL 4ωρLς σ�λ�ικισμ�2ς λ+γ�ι μ�ιCk�υν μ? τPν�μ%σματα τ�� =Aλε[Cνδρ�υ. E3ναι oρα>�ι στ0ν _μDCνισι καLκαλ�κ�μμ�ν�ι σPν τP ν�μ%σματα, "λλP W4ι γι= αGτ$ν τ$ν λ+γ�καL �h καλ)τερ�ι. T$ "ντ%θετ� ;μως ε3δ�ς λ+γων π�2 μ�ιCk�υνμ? τP =AττικP τετρCδρα4μα, jν καL "πρ+σεκτα καL jτε4να δια-τυπωμ�ν�ι, U4�υν oστ+σ� μεγαλ)τερη :αρ)τητα "π$ τLς στ�λι-σμ�νες DρCσεις. Kαθsς < μαθητ�ς τ�υ =Aρ%στων συkητ��σεδιαρκJς μ? W4ι U[υπν� τρ+π�, μερικP δ? θ�ματα τP πραγματευ-+ταν μ? uσ4υρ�γνωμ�σ)νη καL nπερπεπ�%θησι, «"σDαλJς <πατ�ρας σ�υ μεθυσμ�ν�ς σ? _γ�ννησε», τ�� ε3πε. Γι= αGτ$ καLDλ)αρ� τ$ν Uλεγε, _ν�J < ]δι�ς Fταν ~λιγ+λ�γ�ς.

19. �Yπ'ρ4ε lνας λα%μαργ�ς π�2 δ?ν jDηνε τ%π�τε γιP τ�2ςσυντρ+D�υς τ�υ π�2 Uτρωγαν μαk% τ�υ. MιP μ�ρα ε34αν στ$τραπ�kι lνα μεγCλ� ψCρι κι < Z�νων τ$ _τρC:η[ε κ�ντC τ�υ,δ%δ�ντας τ0ν _ντ)πωσι ;τι θP τWτρωγε ;λ� μ+ν�ς τ�υ. Kαθsς <λα%μαργ�ς τ$ν _κ)τταkε [αDνιασμ�ν�ς, «τ% κυττqς», τ�� ε3πε,«�h σ)ντρ�D�% σ�υ σ? nπ�D�ρ�υν κCθε μ�ρα, κι _σ2 δ?ν μπ�ρε>ς��τε μιP D�ρP νP nπ�στ7'ς τ�ν δικ� μ�υ λαιμαργ%α;»8. rOτανκCπ�ι�ς τ$ν ρ@τησε γιP κCπ�ι� k�τημα π�2 nπερ�:αινε τ0νπερι�ργεια π�2 _τα%ριαkε στ0ν iλικ%α τ�υ, τ$ν π'ρε καL τ$νπ'γε νP κυττα4τ7' σ= lνα καθρ�Dτη. KαL μετP τ$ν ρ@τησε jνν�μ%k7η πsς ε3ναι ταιριαστ$ μ? τ0ν Wψι τ�υ νP θ�τ7η τ�τ�ια_ρωτ�ματα.


– 29 –

Πρ$ς δS τ$ν 2ιλ*παιδα �Uτε τ�!ς διδασκ�λ�υς @2η 2ρ�-νας @)ειν, #ε� διατρ��ντας (ν παιδαρ��ις, �Uτ5 (κε�ν�υς.@2ασκε δS τ�!ς μSν τ�ν #σ�λ��κων λ*γ�υς κα� #πηρτι-σμ�ν�υς 4μ��υς ε>ναι τ7� #ργυρ�7ω τ7� 5AλεLανδριν7�9ε=�2θ�λμ�υς μSν κα� περιγεγραμμ�ν�υς καθ? κα� τ$ν*μισμα, �=δSν δS δι? τα&τα �ελτ��νας. τ�!ς δS τ�=ναν-τ��ν #2ωμ��υ τ�6ς 5Aττικ�6ς τετραδρ�)μ�ις εκP μSνκεκ�μμ�ν�ις κα� σ�λ��κως, καθ�λκειν μ�ντ�ι π�λλ�κιςτ?ς κεκαλλιγρα2ημ�νας λ�Lεις. 5Aρ�στων�ς δS τ�&μαθητ�& π�λλ? διαλεγ�μ�ν�υ �=κ ε=2υ�ς, @νια δS κα�πρ�πετ�ς κα� θρασ�ως, “#δ%νατ�ν,” επε6ν, “ε μ� σε 4πατ�ρ μεθ%ων (γ�ννησεν9” ;θεν α=τ$ν κα� λ�λ�ν #πεκ�-λει, �ρα)υλ*γ�ς �ν.

Πρ$ς δS τ$ν lψ�2�γ�ν μηδSν τ�6ς συμ�ιωτα6ς κατα-λιπ*ντα, παρατεθ�ντ�ς π�τS μεγ�λ�υ )θ%�ς, Iρας �s*ς τ5/ν κατεσθ�ειν9 (μ�λ�ψαντι δ�, “τ� �Oν,” @2η, “τ�!ς συμ-�ιωτ?ς �hει π�σ)ειν καθ5 Bμ�ραν, ε σ! μ� δ%νασαι(νεγκε6ν τ�ν (μ�ν lψ�2αγ�αν;” μειρακ��υ δS περιεργ*τε-ρ�ν παρ? τ�ν Bλικ�αν (ρωτ�ντ�ς J�τημ� τι, πρ�σ�γαγεπρ$ς κ�τ�πτρ�ν κα� (κ�λευσεν (μ�λ�ψαι9 @πειτ’ vρ:τη-σεν ε δ�κε6 α=τ7� �ρμ*ττ�ντα ε>ναι bψει τ�ια%τ[ητ�ια&τα Jητ�ματα.


– 28 –

18

19

8. T$ "ν�κδ�τ� αGτ$ τ$ "ναD�ρει _πL λ�[ει σ4εδ$ν καL < =Aθ�ναι�ς, καθsςκαL < =Aντ%γ�ν�ς < Kαρ)στι�ς στ0ν :ι�γραD%α τ�� Z�νων�ς.

Σ? _κε>ν�ν π�2 τ�� Uλεγε ;τι δ?ν συμDωνε> μ? τLς περισσ+τε-ρες "π+ψεις π�2 διατυπ@νει στP :ι:λ%α τ�υ < =Aντισθ�νης, τ��παρ�υσ%ασε τ$ δ�κ%μι� τ�� =Aντισθ�ν�υς γιP τ$ν Σ�D�κλ' καLτ$ν ρ@τησε jν ν�μ%k7η ;τι nπCρ4ει καL τ%π�τε καλ$ σ= αGτ+.rOταν τ�� "πεκρ%θη ;τι δ?ν [�ρει, «δ?ν ντρ�πεσαι», τ�� ε3πε,«;,τι κακ$ U4ει λε4θ7' "π$ τ$ν =Aντισθ�νη νP τ$ [ε4ωρ%k7ης καLνP τ$ τ�ν%k7ης, καL νP μ0 θεωρ7'ς 4ρ��ς σ�υ νP κατ�47ης καL ;,τικαλ$ ε3πε;».

20. Σ? κCπ�ι�ν π�2 τ�� ε3πε ;τι μ? μεγCλη συντ�μ%α διατυ-π@ν�υν τP _πι4ειρ�ματC τ�υς �h Dιλ+σ�D�ι, "π�ντησε: «ΣωστPτP λ�ς. Θjπρεπε καL �h συλλα:�ς τ�υς, εu δυνατ+ν, νP ε3ναισ)ντ�μες». Kαθsς κCπ�ι�ς τ�� Uλεγε γιP τ$ν Π�λ�μωνα (π�2nπ'ρ[ε σε:αστ$ς δCσκαλ�ς τ�� Z�νων�ς) πsς jλλα πρ�αναγ-γ�λλει ;τι θP συkητ�σ7η κι jλλα λ�γει, τ�� ε3πε συνωDρυωμ�ν�ς:«Π+σ� _κτιμqς9 τ$ νP σηκωθ7'ς καL νP τ$ν παρατ�σ7ης;».

VEλεγε ;τι πρ�πει νP μιλqμε μ? θ�ρμη καL μ? :αρειP Dων0καL μεγCλη δ)ναμι, ;πως κCν�υν �h |θ�π�ι�%, "λλP W4ι ν= "ν�%-γωμε π�λ2 τ$ στ+μα� αGτ$ τ$ κCν�υν _κε>ν�ι π�2 λ�γ�υνπ�λλC, "λλP "σ�μαντα. «Oh καλ?ς <μιλ%ες», Uλεγε, «δ?ν ε3ναισPν τP Uργα τJν καλJν τε4νιτJν tστε νP 4ρειCkεται διακ�π0γιP νP θαυμασθ��ν. =Aντιθ�τως, θP πρ�πει < "κρ�ατ0ς νP"π�ρρ�Dqται "π$ τ0ν ]δια τ0ν <μιλ%α, tστε νP μ0 πρ�λC:7η νPκρατC7η σημει@σεις».

21. Σ= lναν νεαρ$ π�2 Dλυαρ��σε π�λλC, τ�� ε3πε: «T= αGτιCσ�υ γλ%στρησαν στ0ν γλJσσα σ�υ». Στ$ν Wμ�ρD� ν�� π�2 τ��ε3πε ;τι κατP τ0ν γν@μη τ�υ δ?ν ε3ναι δυνατ$ν ν= "γαπηθ7' lναςσ�D+ς, «γιατL τC4α», τ�� ε3πε, «θP ε3ναι πι$ "τυ40ς "π$ σqςπ�2 δ?ν διαθ�τετε παρP μ+ν�ν τ0ν ~μ�ρDιC σας;». Συν�θιkε νPλ�7γ7η ;τι καL �h περισσ+τερ�ι Dιλ+σ�D�ι ε3ναι jσ�D�ι στP περισ-σ+τερα πρCγματα, _ντελJς δ? "μαθε>ς στP μικρP καL τPτυ4α>α.


– 31 –

πρ$ς δS τ$ν 2�σκ�ντα Gς τ? π�λλ? α=τ7� 5Aντισθ�νης �=κ#ρ�σκ�ι, )ρε�αν Σ�2�κλ��υς πρ�ενεγκ�μεν�ς vρ:τησεν εhτινα κα� καλ? @)ειν α=τ7� δ�κε69 τ�& δ5 �=κ εδ�ναι 2�σα-ντ�ς, “ε>τ5 �=κ ασ)%ν[η,” @2η, “ε μ�ν τι κακ$ν /ν ερημ�ν�ν<π5 5Aντισθ�ν�υς, τ�&τ5 (κλεγ*μεν�ς κα� μνημ�νε%ων, ε δ�τι καλ*ν, �=δ5 (πι�αλλ*μεν�ς κατ�)ειν;”

Eπ*ντ�ς δ� τιν�ς ;τι μακρ? α=τ7� δ�κε6 τ? λ�γ�ριατ�ν 2ιλ�σ*2ων, “λ�γεις,” ε>πε, “τ#ληθP9 δε6 μ�ντ�ι κα�τ?ς συλλα�?ς α=τ�ν �ρα)ε�ας ε>ναι, ε δυνατ*ν.” λ�γ�ν-τ�ς δ� τιν�ς α=τ7� περ� Π�λ�μων�ς Gς Iλλα πρ�θ�μεν�ςIλλα λ�γει, σκυθρωπ�σας @2η, “π*σ�υ γ?ρ <tν>vγ�πας τ? διδ*μενα;” δε6ν δ5 @2η τ*ν7ω διαλεγ*μεν�ν0σπερ τ�!ς <π�κριτ?ς τ�ν μSν 2ων�ν κα� τ�ν δ%ναμινμεγ�λην @)ειν, τ$ μ�ντ�ι στ*μα μ� δι�λκειν9 o π�ιε6ν τ�!ςπ�λλ? μSν λαλ�&ντας, #δ%νατα δ�. τ�6ς εO λεγ�μ�ν�ις�=κ @2η δε6ν καταλε�πεσθαι τ*π�ν 0σπερ τ�6ς #γαθ�6ςτε)ν�ταις ες τ$ θε�σασθαι, τ�=ναντ��ν δS τ$ν #κ�%�ντα�Vτω πρ$ς τ�6ς λεγ�μ�ν�ις γ�νεσθαι 0στε μ� λαμ��νειν)ρ*ν�ν ες τ�ν (πισημε�ωσιν.

Nεαν�σκ�υ π�λλ? λαλ�&ντ�ς, @2η, “τ? �τ� σ�υ εςτ�ν γλ�τταν συνερρ%ηκεν”. πρ$ς τ$ν καλ$ν επ*ντα ;τι�= δ�κε6 α=τ7� (ρασθ�σεσθαι 4 σ�2*ς, “�=δ�ν,” @2η,“<μ�ν #θλι:τερ�ν @σεσθαι τ�ν καλ�ν.” @λεγε δS κα� τ�ν2ιλ�σ*2ων τ�!ς πλε�στ�υς τ? μSν π�λλ? #σ*2�υς ε>ναι,τ? δS μικρ? κα� τυ)ηρ? #μαθε6ς.


– 30 –

20

21

9. Π*σ�υ γ?ρ vγ�πας: πJς γPρ �Gκ |γCπας.

KαL "ν�Dερε συ4νP τ$ν λ+γ� τ�� KαDισ%�υ π�2 ;τανκCπ�ι�ς μαθητ�ς τ�υ πρ�σπαθ��σε νP κCν7η μεγCλα Dυσ�ματαστ0ν Dλ�γ�ρα τ�υ, τ��δωσε lνα 4αστ�)κι, λ�γ�ντCς τ�υ: «Δ?ν_[αρτqται τ$ καλ$ πα%[ιμ� "π$ τ0ν μεγαλ�Dων%α, i μεγαλ�Dω-ν%α ;μως μπ�ρε> νP nπCρ[7η στ$ καλ$ πα%[ιμ�»10. Kαθsς lναςνεαρ$ς γελ��σε μ? κCπ�ια αGθCδεια, «δ?ν θP σ�� πJ», τ��ε3πε, «αGτ$ π�2 σκ�πτ�μαι».

22. rEνας ν��ς "π$ τ0ν P+δ�, Wμ�ρD�ς καL πλ�)σι�ς, "λλPτ%π�τε περισσ+τερ�, _π�μενε νP γ%ν7η μαθητ�ς τ�υ. =AλλP τ��Fταν τ+σ� "νεπιθ)μητ�ς αGτ$ς < μαθητ0ς π�2 τ$ πρJτ�πρqγμα π�2 Uκανε < Z�νων Fταν νP τ$ν :Cλ7η νP κCθεται στPσκ�νισμ�να καθ%σματα γιP νP λερ@ν7η τ$ μCλλιν� _πανωD+ριτ�υ. rYστερα τ$ν U:αλε νP κCθεται μαkL μ? τ�2ς _πα>τες γιP ν="νακατε)εται μ? τP κ�υρ�λια τ�υς». TελικP < νεαρ$ς UDυγε.

T%π�τε, Uλεγε, δ?ν ε3ναι πι$ "πρεπ�στερ� "π$ τ0ν "λαk�-νε%α, πρ$ πCντων στ�2ς ν��υς. =Eπ%σης nπεστ�ριkε ;τι δ?ν πρ�-πει ν= "π�μνημ�νε)ωμε λ�[εις καL DρCσεις, "λλP ν’ "σκ��μετ$ν ν�� μας tστε νP }Dελ�)μεθα "π$ _κε>να π�2 "κ��με, "ντLνP τP γευ@μεθα σPν lνα καλ�ψημ�ν� � καλ�συσκευασμ�ν�Dαγητ+.

=Aκ+μη Uλεγε ;τι �h ν��ι πρ�πει νP _πιδεικν)�υν τελε%ακ�σμι+τητα στ$ν περ%πατ�, στ$ :Cδισμα καL στ0ν περι:�λ�τ�υς. KαL "ν�Dερε συνε4Jς τ�2ς στ%4�υς τ�� EGριπ%δ�υ γιP τ$νKαπαν�α,

π�! π�λλ? ε>)ε πλ�%τη, μ? δSν τ$ 5παιρνε #π�νωτ�υ καθ*λ�υ, ε>)ε #νθρ:π�υ 2τω)�& ταπειν�σ%νη11.

(Mετ. Θρ. Στα)ρ�υ).


– 33 –

κα� πρ�ε2�ρετ� τ$ τ�& Kα2ισ��υ, oς (πι�αλλ�μ�ν�υτιν$ς τ�ν μαθητ�ν μεγ�λα 2υσaν, πατ�Lας ε>πεν Gς �=κ(ν τ7� μεγ�λ7ω τ$ εO κε�μεν�ν εhη, #λλ’ (ν τ7� εO τ$ μ�γα.νεαν�σκ�υ δ� τιν�ς θρασ%τερ�ν διαλεγ�μ�ν�υ, “�=κ tνεhπ�ιμι,” @2η, “μειρ�κι�ν, � (π�ρ)ετα� μ�ι.”

�P�δ��υ δ� τιν�ς καλ�& κα� πλ�υσ��υ Iλλως δS μηδ�ν,πρ�σκειμ�ν�υ α=τ7�, μ� ��υλ*μεν�ς #ν�)εσθαι, πρ�τ�νμSν (π� τ? κεκ�νιμ�να τ�ν ��θρων (κ�θιJεν α=τ*ν, iναμ�λ%ν[η τ�ν )λαν�δα, @πειτα ες τ$ν τ�ν πτω)�ν τ*π�ν,0στε συνανατρ��εσθαι τ�6ς ]�κεσιν α=τ�ν9 κα� τ�λ�ς#πPλθεν 4 νεαν�σκ�ς. π�ντων @λεγεν #πρεπ�στερ�νε>ναι τ$ν τ&2�ν, κα� μ�λιστα (π� τ�ν ν�ων. μ� τ?ς 2ων?ςκα� τ?ς λ�Lεις #π�μνημ�νε%ειν, #λλ? περ� τ�ν δι�θεσιντPς )ρε�ας τ$ν ν�&ν #σ)�λε6σθαι, μ� 0σπερ gψησ�ν τινα �σκευασ�αν #ναλαμ��ν�ντας. δε6ν τ5 @λεγε τ�!ς ν��υςπ�σ[η κ�σμι*τητι )ρPσθαι (ν π�ρε�\α κα� σ)�ματι κα�περι��λ[P9 συνε)�ς τε πρ�ε2�ρετ� τ�!ς (π� τ�& Kαπα-ν�ως E=ριπ�δ�υ στ�)�υς, ;τι ��ς μSν /ν α=τ7� (Suppl.861-3)

nκιστα δ5 bλ�7ω γα&ρ�ς /ν, 2ρ*νημα δS�=δ�ν τι με6J�ν ε>)εν � π�νης #ν�ρ.


– 32 –

22

10. Πρ:λ. =Aθ�ναι�ν XIV.

23. T%π�τε, _τ+νιkε, δ?ν ε3ναι πι$ ~λ�θρι� γιP τ0ν κατCκτησιτJν _πιστημJν "π$ τ0ν �]ησι, καL δ?ν nπCρ4ει καν�να πρqγμα"π$ τ$ <π�>� U4�με τ+ση Dτ@4εια ;σ� "π$ 4ρ+ν�. =EρωτηθεLς τ%ε3ναι < D%λ�ς, «lνας δε)τερ�ς /αυτ+ς μας», ε3πε. Λ�γ�υν ;τικCπ�τε π�2 Uδερνε lνα δ��λ� τ�υ π�2 ε34ε κλ�ψει καL αGτ$ς_δικαι�λ�γε>τ� λ�γ�ντας: «9Hταν μ�ιρα>� γιP νP κλ�ψω» (nπαι-νισσ+μεν�ς τ0ν θεωρ%α τ�� Z�νων�ς καL γενικP τJν ΣτωϊκJν;τι ;λα ε3ναι πρ�καθωρισμ�να)� «καL γιP νP δαρ7'ς (Fτανμ�ιρα>�)! τ�� "π�ντησε < Z�νων12.

VEλεγε ;τι i ~μ�ρDιP ε3ναι τ$ jνθ�ς τ'ς σωDρ�σ)νης, _νJκατ= jλλ�υς "π�καλ��σε τ0ν σωDρ�σ)νη jνθ�ς τ'ς ~μ�ρDιqς.rOταν ε3δε κCπ�τε τ$ν δ��λ� /ν$ς _κ τJν γνωρ%μων τ�υ μωλω-πισμ�ν�ν, «:λ�πω» τ�� ε3πε (τ�� D%λ�υ τ�υ), «τP ]4νη τ��θυμ�� σ�υ». Σ? _κε>ν�ν π�2 ε34ε "λειDθ' μ? "ρ@ματα ε3πε:«Π�ι+ς ε3ναι αGτ+ς, π�2 μυρ%kει γυναικ%λες;». rOταν < Δι�ν)-σι�ς < Mεταθ�μεν�ς ("π�στCτης: ε34ε πρ�σ4ωρ�σει στ$ν =Eπι-κ�υρισμ+) τ$ν ρ@τησε γιατL "π= ;λ�υς τ�2ς μαθητ�ς τ�υ μ+ν�ναGτ$ν δ?ν δι�ρθ@νει, «γιατL πρ$ς _σ�να δυσπιστJ», τ�� ε3πε.Στ$ν νεαρ$ π�2 Dλυαρ��σε συνε4Jς, τ�� ε3πε: «�O λ+γ�ς π�2U4�με δ)� αGτιP κι lνα στ+μα ε3ναι ν= "κ��με π�λλP καL νPλ�με λ%γα».

24. MιP μ�ρα σ= lνα συμπ+σι� παρ�μενε σιωπηλ$ς καL ;ταντ$ν ρ@τησαν γιP τ0ν αuτ%α, «π�στε στ$ν :ασιλ�α», ε3πε, «;τιπαρ%στατ� στ$ συμπ+σι� καL κCπ�ι�ς π�2 �[ερε νP σιωπ�q».9Hσαν δ? �h _ρωτ�σαντες "πεσταλμ�ν�ι τ�� Πτ�λεμα%�υ π�2ε34αν Uλθει γιP νP μCθ�υν τ$ μ�νυμα π�2 θP μπ�ρ��σαν νPμεταD�ρ�υν _κ μ�ρ�υς τ�υ στ$ν :ασιλ�α.

=EρωτηθεLς πJς D�ρεται πρ$ς τ�2ς λ�ιδ�ρ��ντας, πρ$ς τ�2ς4λευCk�ντας «;πως», ε3πε, «συμπεριD�ρ�νται πρ$ς τ�2ς"πεσταλμ�ν�υς π�2 "π�π�μπ�νται 4ωρLς "πCντησι».


– 35 –

cEλεγε δS μηδSν ε>ναι τPς ��σεως #λλ�τρι:τερ�νπρ$ς κατ�ληψιν τ�ν (πιστημ�ν, μηδεν*ς θ5 Bμaς �Vτωςε>ναι (νδεε6ς Gς )ρ*ν�υ. (ρωτηθε�ς τ�ς (στι 2�λ�ς,“Iλλ�ς,” <@2η,> “(γ:.” δ�&λ�ν (π� κλ�π[P, 2ασ�ν, (μαστ�-γ�υ9 τ�& δ5 επ*ντ�ς, “εiμαρτ* μ�ι κλ�ψαι,” @2η, “κα�δαρPναι.” τ$ κ�λλ�ς ε>πε τPς σω2ρ�σ%νης Iνθ�ς ε>ναι9�R δS τ�& κ�λλ�υς τ�ν σω2ρ�σ%νην. τ�ν γνωρ�μων τιν$ςπαιδ�ρι�ν μεμωλωπισμ�ν�ν θεασ�μεν�ς πρ$ς α=τ$ν“4ρ� σ�υ”, @2η, “τ�& θυμ�& τ? h)νη9” πρ$ς τ$ν κε)ρισμ�-ν�ν τ7� μ%ρ7ω, “τ�ς (στιν,” @2η, “4 γυναικ$ς bJων;” Δι�νυ-σ��υ δS τ�& Mεταθεμ�ν�υ επ*ντ�ς α=τ7� δι? τ� α=τ$νμ*ν� �= δι�ρθ�6, @2η, “�= γ�ρ σ�ι πιστε%ω.” πρ$ς τ$2λυαρ�&ν μειρ�κι�ν, “δι? τ�&τ�,” ε>πε, “δ%� �τα @)�μεν,στ*μα δS gν, iνα πλε��να μSν #κ�%ωμεν, nττ�να δS λ�γω-μεν.”

5Eν συμπ�σ�7ω κατακε�μεν�ς σιγ[P τ�ν ατ�αν vρωτ�θη9@2η �Oν τ7� (γκαλ�σαντι #παγγε6λαι πρ$ς τ$ν �ασιλ�α ;τιπαρPν τις σιωπaν (πιστ�μεν�ς9 /σαν δS �R (ρωτ�σαντεςπαρ? Πτ�λεμα��υ πρ�σ�εις #2ικ*μεν�ι κα� ��υλ*μεν�ιμαθε6ν τ� εhπ�ιεν παρ5 α=τ�& πρ$ς τ$ν �ασιλ�α. (ρωτηθε�ςπ�ς @)ει πρ$ς λ�ιδ�ρ�αν, “καθ�περ”, ε>πεν, “ε πρεσ�ευτ�ς#ναπ*κριτ�ς #π�στ�λλ�ιτ�.”


– 34 –

23

24

11. Bλ. EGριπ%δ�υ �Iκ�τιδες 861—863.12. �O δ��λ�ς Dα%νεται ;τι Fταν μ�ρDωμ�ν�ς κι �[ερε τP δ+γματα τJν

ΣτωϊκJν: «Kαθ= εhμαρμ�νην δ� Dασι τP πCντα γ%γνεσθαι Xρ)σιππ�ς (…), Uστι δ=εhμαρμ�νη αuτ%α τJν Wντων εuρ�μ�νη � λ+γ�ς καθ= �ν < κ+σμ�ς διε[Cγεται». Bλ.

�O =Aπ�λλ@νι�ς "π$ τ0ν T)ρ� διηγε>ται ;τι καθsς < KρCτηςτ$ν τρα:��σε "π$ τ$ hμCτι� (τ$ν Z�νωνα) γιP νP τ$ν"π�σπCσ7η "π$ τ0ν σ4�λ0 τ�� Στ%λπων�ς, < Z�νων τ�� ε3πε:«�H "π�τελεσματικ@τερη λα:�, KρCτη, "π$ τ0ν <π�%α μπ�ρε>ςνP κρατ�σ7ης lνα Dιλ+σ�D�, ε3ναι i λα:0 "π$ τP αGτιC: πε>σε μελ�ιπ$ν καL τρC:α με "π= αGτC. �Aν ;μως μετα4ειρισθ7'ς :%α, τ$μ?ν σJμα μ�υ θP ε3ναι κ�ντC σ�υ, < ν��ς μ�υ ;μως θP ε3ναιστ$ν Στ%λπωνα».

25. KατP μαρτυρ%α τ�� Iππ�:+τ�υ, συν�kησε καL μ? τ$νΔι+δωρ�, πλησ%�ν τ�� <π�%�υ "σ4�λ�θηκε _ντατικP μ? τ0ν δια-λεκτικ�. KαL _ν�J ε34ε σημει@σει πρ+�δ�, π�γαινε καL στ0νσ4�λ0 τ�� Π�λ�μων�ς: τ+σ� "παλλαγμ�ν�ς "π$ κCθε "λαk�-νε%α Fταν. Γι= αGτ+, λ�γ�υν, < Π�λ�μων τ�� ε3πε τP /['ς: «Δ?νμqς διαDε)γει τ'ς πρ�σ�4'ς, Z�νων, ;τι εuσδ)�ντας "π$ τLς~π%σθιες π+ρτες καL κλ�:�ντας τP δ+γματC μας τP μεταμDι�-kεις Φ�ινικικ�J τ�J τρ+π�ω»13.

Kαθsς lνας διαλεκτικ$ς τ�� Uδει4νε /πτP διαλεκτικ?ς μ�ρ-D?ς μ? τ$ σ+Dισμα τ$ γνωστ$ oς «θεριστ�ς», < Z�νων τ$νρ@τησε π+σα �θελε γι= αGτ0 τ0ν διδασκαλ%α τ�υ. rOταν τ��"π�ντησε /κατ$ δρα4μ�ς, τ�� Uδωσε πρ+θυμα διακ+σιες. T+σ�μεγCλη Fταν i Dιλ�μCθειC τ�υ.

Λ�γ�υν δ? ;τι πρJτ�ς αGτ$ς εuσ�γαγε τ0ν λ�[ι καθ'κ�ν14

καL Uγραψε σ4ετικ0 πραγματε%α. Πλ0ν τ�)των λ�γεται ;τιδι@ρθωσε oς /['ς τ�2ς στ%4�υς τ�� Hσι+δ�υ:

�Yπερτερε6 ;λων (κε6ν�ς π�! #κ�λ�υθε6 μι? lρθ� γν:μη.cAριστ�ς ε>ναι κι (κε6ν�ς π�! τ? ε<ρ�σκει ;λα 4 hδι�ς15.(�O �Hσ%�δ�ς, "ντιθ�τως, θεωρ��σε τ$ν δε)τερ� oς «πανCρι-στ�ν»).


– 37 –

2ησ� δ5 5Aπ�λλ:νι�ς 4 T%ρι�ς, gλκ�ντ�ς α=τ$ν Kρ�τητ�ςτ�& Rματ��υ #π$ Στ�λπων�ς, επε6ν, “� Kρ�της, λα��2ιλ�σ*2ων (στ�ν (πιδ�Lι�ς B δι? τ�ν �των9 πε�σας �Oνgλκε τ�%των9 ε δS με �ι�J[η, τ$ μSν σ�μα παρ? σ�� @σται,B δS ψυ)� παρ? Στ�λπωνι.”

Συνδι�τριψε δS κα� Δι�δ:ρ7ω, καθ� 2ησιν �Iππ*��τ�ς9παρ5 7u κα� τ? διαλεκτικ? (Lεπ*νησεν. Qδη δS πρ�κ*πτωνεσ[�ει κα� πρ$ς Π�λ�μωνα <π5 #τυ2�ας, 0στε 2ασ� λ�γειν(κε6ν�ν, “�= λανθ�νεις, � Z�νων, τα6ς κηπα�αις παρεισ-ρ�ων θ%ραις κα� τ? δ*γματα κλ�πτων Φ�ινικικ�ς μεταμ-2ιενν%ς.” κα� πρ$ς τ$ν δε�Lαντα δ5 α=τ7� διαλεκτικ$ν (ν τ7�θερ�J�ντι λ*γ7ω pπτ? διαλεκτικ?ς δ�ας πυθ�σθαι, π*σαςεσπρ�ττεται μισθ�&9 #κ�%σαντα δS pκατ*ν, διακ�σ�αςα=τ7� δ�&ναι. τ�σ�&τ�ν Qσκει 2ιλ�μ�θειαν. 2ασ� δS κα�πρ�τ�ν καθPκ�ν wν�μακ�ναι κα� λ*γ�ν περ� α=τ�& πεπ�ι-ηκ�ναι. τ�!ς θ5 �Hσι*δ�υ στ�)�υς μεταγρ�2ειν �Vτω (Op.293 et Schol.)9

κε6ν�ς μSν παν�ριστ�ς oς εO επ*ντι π�θηται,(σθλ$ς δ5 αO κ#κε6ν�ς oς α=τ$ς π�ντα ν��σ[η.


– 36 –

25

καL κατωτ�ρω παραγρ. 149.13. �O Z�νων, oς γνωστ+ν, _θεωρε>τ� Φ�>νι[, �h δ? συμπατριJτες τ�υ _πι4ει-

ρηματ%ες Fταν γνωστ�L καL oς ν�θευτ?ς _μπ�ρευμCτων. =EδJ καταλ�γ%kεταιστ$ν Dιλ+σ�D� ;τι δ?ν ε34ε δικ�ς τ�υ θεωρ%ες, "λλP lνα συν�νθ)λευμα "π$ [�νες

uδ�ες ("π$ τ�2ς Kυνικ�2ς κ.λ.π.) π�2 τLς παρ�υσ%αkε γιP δικ�ς τ�υ.14. �H λ�[ις «καθ'κ�ν» _4ρησιμ�π�ιε>τ� �δη "π$ τ$ν Δημ�σθ�νη. Πρ:λ.

�Hσι+δ�υ «VEργα καL �Hμ�ραι», 293 "π�σπ.

26.Δι+τι _κε>ν�ς π�2 |μπ�ρε> νP δ@σ7η τ0ν πρ�π�υσα πρ�-σ�40 στ$ λεγ+μεν� καL νP _πωDεληθ7' _[ αGτ�� ε3ναι "ν@τερ�ς"π$ _κε>ν�ν π�2 "νακαλ)πτει τ$ κCθε τι < ]δι�ς. Δι+τι < lναςU4ει μ+ν�ν τ0ν ~ρθ0 καταν+ησι, < jλλ�ς ;μως nπακ�)ων στ0νκαλ0 γν@μη πρ�σθ�τει καL τ0ν πρq[ι. =Eρωτηθε%ς, λ�γ�υν, γιατ%,_ν�J ε3ναι τ+σ� αGστηρ+ς, στP συμπ+σια (;π�υ Uρρεε jDθ�ν�τ$ κρασ%) γ%νεται δια4υτικ+ς, «δι+τι», ε3πε, «καL τP λ�)πινα π�2ε3ναι πικρC, �μα μ�υσκευθ��ν γ%ν�νται γλυκC». Kι < �EκCτωνλ�γει στ$ δε)τερ� :ι:λ%� τJν «5Aνεκδ*των» τ�υ ;τι γλεντ��σε_λε)θερα σ= αGτ?ς τLς συναθρ�%σεις. «Kαλ)τερα», Uλεγε, «νPγλιστρ�σ�υν τP π+δια σ�υ παρP i γλJσσα σ�υ». «T$ νP γ%ν7ηςκαλ$ς _πιτυγ4Cνεται λ%γ� - λ%γ�, τ$ γεγ�ν$ς ;μως αGτ$ δ?νε3ναι λ%γ� πρqγμα». VAλλ�ι αGτ$ τ$ "π�δ%δ�υν στ$ν ΣωκρCτη.

27. 9Hταν δ? καρτερικ@τατ�ς καL λιτ+τατ�ς, καL 4ρησιμ�-π�ι��σε }μP DαγητP καL λεπτ$ Dτω4ικ$ τρ%:ωνα. Γι= αGτ$ κιUλεγαν γι= αGτ+ν:

OUτε τ? κρ%α τ�& )ειμ:να �Uτε �R �ρ�)Sς κα�τ$ λι�π%ρι κι �R �ασανιστικ�� π*ν�ι τ$ν κατα��λ-λ�υν. Στ�κεται παρ�μερα #π$ τ�ς λαϊκSς p�ρτSς κα�τ? Lε2αντ:ματα16. �Yπ�μ�νετικ*ς, #κ�%ραστ�ς,#2�σι:νεται ν%κτα - μ�ρα στ�ς 2ιλ�σ�2ικ�ς τ�υμελ�τες.

=AλλP καL �h κωμικ�L π�ιητ�ς, 4ωρLς νP τ$ καταλα:α%ν�υν,τ$ν _παιν��σαν μ? τP σκ@μματC τ�υς. VEτσι π.4. < Φιλ�μωνλ�γει στ$ δρqμα τ�υ «Φιλ*σ�2�ι» τP /['ς:


– 39 –

κρε�ττ�να γ?ρ ε>ναι τ$ν #κ�&σαι καλ�ς δυν�μεν�ν τ$λεγ*μεν�ν κα� )ρPσθαι α=τ7� τ�& δι5 α<τ�& τ$ πaν συν-ν��σαντ�ς9 τ7� μSν γ?ρ ε>ναι μ*ν�ν τ$ συνε6ναι, τ7� δ’ εOπεισθ�ντι πρ�σε6ναι κα� τ�ν πρaLιν. (ρωτηθε�ς δ�, 2ησ�,δι? τ� α=στηρ$ς {ν (ν τ7� π*τ7ω δια)ε6ται @2η, “κα� �Rθ�ρμ�ι πικρ�� bντες �ρε)*μεν�ι γλυκα�ν�νται.” 2ησ� δSκα� �Eκ�των (ν τ7� δευτ�ρ7ω τ�ν Xρει�ν (Gomoll 24) #ν�ε-σθαι α=τ$ν (ν τα6ς τ�ια%ταις κ�ινων�αις. @λεγ� τεκρε6ττ�ν ε>ναι τ�6ς π�σ�ν lλισθε6ν � τ[P γλ:ττ[η9 τ$ εOγ�νεσθαι μSν παρ? μικρ*ν, �= μ�ν μικρ$ν ε>ναι. �R δSΣωκρ�τ�υς.

�Hν δS καρτερικ:τατ�ς κα� λιτ*τατ�ς, #π%ρ7ω τρ�2[P)ρ:μεν�ς κα� τρ��ωνι λεπτ7�, 0στε λ�γεσθαι (π5 α=τ�&9

τ$ν δ5 �Uτ5 tρ )ειμ-ν κρυ*εις, �=κ bμ�ρ�ς #πε�ρων,�= 2λ$L vελ��ι� δαμ�Jεται, �= ν*σ�ς αν�,�=κ @ρ�τις δ�μ�υ (ναρε6 μ�ν�ς, #λλ5 ; γ5 #τειρ�ς#μ2� διδασκαλ�[η τ�ταται ν%κτας τε κα� /μαρ.

�m γε μ�ν κωμικ�� (λ�νθαν�ν (παιν�&ντες α=τ$ν δι? τ�νσκωμμ�των. mνα κα� Φιλ�μων 2ησ�ν �Vτως (ν δρ�ματιΦιλ�σ*2�ις (Kock ii, pp. 502 sp.)9


– 38 –

26

27

15. Bλ. "νωτ�ρω B` 32: T$ ε� jρ4εσθαι μικρ$ν μ?ν μ0 ε3ναι, παρP μικρ$ν δ�.

16. 5Eναρε6 μ�ν�ς: _ναρ%θμι�ς.

Kαιν�%ργια 2ιλ�σ�2�α 2�ρνει α=τ$ς 4 Iνθρωπ�ς.Διδ�σκει ν? πειν�&με: κα� ;μως #π�κτa μαθητ�ς.

rEνα κ�μμCτι ψωμι��, [ερP σ�κα καL νερ$ Fταν i τρ�D� τ�υ.VAλλ�ι "π�δ%δ�υν αGτ�2ς τ�2ς στ%4�υς στ$ν Π�σε%διππ�.

E34ε δ? "π�:' < Z�νων καL παρ�ιμι@δης. ΠCντως Uλεγαν (σ?περ%πτωσι μεγCλης _γκρατε%ας):

E>ναι πι$ (γκρατ�ς κι #π$ τ$ν 2ιλ*σ�2� Z�νωνα.

=AλλP καL < Π�σε%διππ�ς γρCDει γιP κCπ�ι�ς στ�2ς «Mετα-2ερ�μ�ν�υς» τ�υ:

T*σ� ((γκρατ�ς) π�! (π� δ�κα 4λ*κληρες Bμ�ρες(2�νη (γκρατ�στερ�ς κι #π5 α=τ$ν τ$ν Z�νωνα.

28. Δι+τι, πραγματικC, ;λ�υς τ�2ς [επερν��σε σ= αGτ$ τ$ε3δ�ς τ'ς "ρετ'ς καL στ0ν "[ι�πρ�πεια, "λλC, μP τ$ν Δ%α, καLστ0ν μακαρι+τητα. Γι= αGτ$ καL Ukησε nγι0ς καL 4ωρLς π�τ� τ�υν= "ρρωστ�σ7η _νεν�ντα ~κτs <λ+κληρα 4ρ+νια.

�O Περσα>�ς ;μως στLς 5HθικSς διατρι��ς τ�υ λ�γει ;τιπ�θανε /:δ�μ�ντα δ)� _τJν καL ;τι Fλθε στ0ν =Aθ�να σ? iλικ%αε]κ�σι δ)� _τJν. �O =Aπ�λλ@νι�ς _[ jλλ�υ :ε:αι@νει ;τι _4ρη-μCτισε διευθυντ0ς τ'ς σ4�λ'ς _πL πεν�ντα ~κτs 4ρ+νια. Oιτελευτα>ες τ�υ στιγμ?ς διεδραματ%σθησαν oς /['ς: Φε)γ�ντας"π$ τ0ν σ4�λ0 σκ+νταψε κι Uσπασε lνα δC4τυλ� τ�� π�δι��τ�υ. KτυπJντας τ+τε τ0ν γ' μ? τ$ 4�ρι τ�υ, _παν�λα:ε lναστ%4� "π$ τ0ν Nι*�η (τ�� Tιμ�θ��υ):

cEρ)�μαι, @ρ)�μαι, τ� μS 2ων�Jεις;

KαL "μ�σως [εψ)4ησε σD%γγ�ντας τ$ν λαιμ+ τ�υ.


– 41 –

εsς Iρτ�ς, bψ�ν σ)�ς, (πιπιε6ν Vδωρ.2ιλ�σ�2�αν καιν�ν γ?ρ ��τ�ς 2ιλ�σ�2ε6,πεινPν διδ�σκει κα� μαθητ?ς λαμ��νει9

�R δS Π�σειδ�ππ�υ.cHδη δS κα� ες παρ�ιμ�αν σ)εδ$ν ():ρησεν. (λ�γετ�

γ�&ν (π5 α=τ�&9

τ�& 2ιλ�σ*2�υ Z�νων�ς (γκρατ�στερ�ς.

#λλ? κα� Π�σε�διππ�ς Mετα2ερ�μ�ν�ις (Kock iii, p. 340)9

0στ5 (ν Bμ�ραις δ�καε>ναι δ�κε6ν Z�νων�ς (γκρατ�στερ�ν.

T7� γ?ρ bντι π�ντας <περε��λλετ� τ7� τ5 εhδει τ�%τ7ωκα� τ[P σεμν*τητι κα� δ� ν� Δ�α τ[P μακαρι*τητι9 lκτ- γ?ρπρ$ς τ�6ς (νεν�κ�ντα �ι�!ς @τη κατ�στρεψεν, Iν�σ�ς κα�<γι�ς διατελ�σας. Περσα6�ς δ� 2ησιν (ν τα6ς 5Hθικα6ςσ)�λα6ς (SVF i. 458) δ%� κα� p�δ�μ�κ�ντα (τ�ντελευτPσαι α=τ*ν, (λθε6ν δ5 5Aθ�ναJε δ%� κα� εhκ�σιν(τ�ν9 4 δ5 5Aπ�λλ:νι*ς 2ησιν #2ηγ�σασθαι τPς σ)�λPςα=τ$ν @τη δυ�6ν δ��ντα pL�κ�ντα. (τελε%τα δ� �Vτως9 (κτPς σ)�λPς #πι-ν πρ�σ�πταισε κα� τ$ν δ�κτυλ�ν περι�ρ-ρηLε9 πα�σας δS τ�ν γPν τ7[P )ειρ�, 2ησ� τ$ (κ τPς Nι*�ης(Page 787),

@ρ)�μαι9 τ� μ5 αUεις;

κα� παρα)ρPμα (τελε%τησεν, #π�πν�Lας pαυτ*ν.


– 40 –

28

29. Oh =Aθηνα>�ι τ$ν Uθαψαν στ$ν Kεραμεικ$ καL τ$ν _τ%μη-σαν μ? τP πρ�αναDερθ�ντα ψηD%σματα, πρ�σθ�τ�ντες τ0νμαρτυρ%α τ�υς γιP τ0ν καλωσ)νη τ�υ. Kι < =Aντ%πατρ�ς < Σιδ@-νι�ς ("π$ τ0ν ΣιδJνα) συν�θεσε πρ$ς τιμ�ν τ�υ τ$ "κ+λ�υθ�_πιτCDι� _π%γραμμα:

5Eδ� #ναπα%εται 4 μεγ�λ�ς Z�νων, #γαπητ$ς στ$K�τι�, π�! #ν��ηκε στ$ν cOλυμπ�, b)ι ��J�ντας τ$Π�λι� (π�νω στ�ν cOσσα, �Uτε (μ*)θησε σκληρ? σ?ντ$ν �HρακλP, #λλ? τ$ μ�ν�π�τι π�! �ρPκε γι? τ5Iστρα /ταν τ$ μ�ν�π�τι τPς σω2ρ�σ%νης.

30. Kι lνα jλλ� συν�θεσε < Zην+δ�τ�ς < Στωϊκ+ς, μαθητ0ςτ�� Δι�γ�ν�υς:

cEκανες τ�ν α=τ�ρκεια καν*να σ�υ, περι2ρ�ν�νταςτ$ν καυ)ησι�ρη πλ�&τ�, θε�ειδP Z�νων μS τ�ν σε��-σμια bψι κα� τ$ γαλ�νι� �λ�μμα. BρPκες #ρρενωπ�διδασκαλ�α, κα� μS τ�ν 2ρ*νησ� σ�υ κα� τ�!ς π�λλ�!ςμ*)θ�υς σ�υ iδρυσες μι? μεγ�λη καιν�%ργια σ)�λ�,�γν� μητ�ρα #τρ*μητης (λευθερ�ας.

T� κι tν ε>σαι #π$ τ�ν Φ�ιν�κη; M�πως #π$ (κε6 δSν/ταν κι 4 K�δμ�ς17.

Π�! @δωσε στ�ν �Eλλ�δα τ? �ι�λ�α της κα� τ�ν τ�)νητPς γρα2Pς;*


– 43 –

5Aθηνα6�ι δ5 @θαψαν α=τ$ν (ν τ7� Kεραμεικ7� κα�ψη2�σμασι τ�6ς πρ�ειρημ�ν�ις (τ�μησαν, τ�ν #ρετ�να=τ7� πρ�σμαρτυρ�&ντες. κα� 5Aντ�πατρ�ς 4 Σιδ:νι�ς(π��ησεν �Vτως (App. Anth. iii 104)·

τPν�ς ;δε Z�νων Kιτ�7ω 2�λ�ς, oς π�τ5 cOλυμπ�ν@δραμεν, �=κ cOσσ[η Π�λι�ν #νθ�μεν�ς,

�=δS τ� γ’ �HρακλP�ς #�θλεε9 τ?ν δ� π�τ5 Iστρα#τραπιτ$ν μ�%νας ε�ρε σα�2ρ�σ%νας.

Kα� Iλλ� Zην*δ�τ�ς 4 στωικ*ς, Δι�γ�ν�υς μαθητ�ς(A. Pal. vii. 117)9

@κτισας α=τ�ρκειαν, #2ε�ς κενεαυ)�α πλ�&τ�ν,Z�νων, σ!ν π�λι7� σεμν$ς (πισκυν�7ω9

Iρσενα γ?ρ λ*γ�ν ε�ρες, (νηθλ�σω δS πρ�ν��\α,αiρεσιν, #τρ�στ�υ ματ�ρ5 (λευθερ�ας9

ε δS π�τρα Φ��νισσα, τ�ς 4 2θ*ν�ς; �= κα� 4 K�δμ�ςκε6ν�ς, #25 �� γραπτ?ν �Eλλ?ς @)ει σελ�δα;


– 42 –

29

30

17. Πρ:λ. �Hρ�δ+τ�υ, V 58―59, oς καL τ$ πρ�αναDερθ?ν Uργ�ν «Euσαγωγ0εuς τPς κλασσικPς σπ�υδCς», σ. 7.

* Σημείωσις K. Π�ταμιάν�υ: �H "ναD�ρP αGτ0 _κDρCkει μ%α παρCδ�σι i<π�%α δ?ν ε3ναι "ληθ�ς, καθ’ ;τι i γραD0 Fταν _Dε)ρεσις τ�� Δι$ς καL "π$ τLςκ+ρες τ�υ M��σες _δωρ�θη στ�2ς "νθρ@π�υς (δηλ. στ�2ς rEλληνες), ;πως"ναD�ρει < Δι+δωρ�ς Σικελι@της στ$ E (74) :ι:λ%� τ'ς «IΣTOPIKHΣ BI-BΛIOΘHKHΣ». �O ]δι�ς _π%σης "ναD�ρει ;τι �h Φ�%νικες δ?ν Fσαν �h πρJτ�ι

π�2 "νεκCλυψαν τP γρCμματα, "λλ’ �πλJς jλλα[αν τ0ν μ�ρD� τ�υς. Δ?ν θPπρ�πει _π%σης νP λησμ�ν��με τ0ν "νακCλυψι τJν πρ�ϊστ�ρικJν γραDJν τ��Δισπηλι�� τ'ς Kαστ�ριqς, τJν Γι�)ρων τ'ς �Aλ�νν�σ�υ καL τ'ς Mυκ+ν�υ καLπλε>στες "ρ4αι�ελληνικ?ς παραδ+σεις "π$ τLς <π�>ες πιστ�π�ιε>ται i �παρ[ιςγραD'ς στ�2ς πανCρ4αι�υς 4ρ+ν�υς.

ΓιP ;λ�υς δ? _ν γ�νει τ�2ς Στωϊκ�2ς < =Aθ�ναι�ς < _πιγραμ-ματ�π�ι$ς _κDρCkεται oς /['ς:

�Ω εδ�μ�νες τ�ν δ�γμ�των τPς Στ�aς, π�! τ?καλ%τερα διδ�γματα (��λατε στ? Rερ? �ι�λ�α σας,διδ�σκ�ντας ;τι B #ρετ� τPς ψυ)Pς ε>ναι τ$ μ*ν�#γαθ*. Δι*τι μ*ν� α=τ� πρ�2υλ�σσει τ�ς JωSς #ν-θρ:πων κα� π*λεων. _Oσ� γι? τ�ς ασθησιακSς#π�λα%σεις π�! ε>ναι πρ�σ2ιλ�ς (πιδ�ωLις Iλλων #ν-δρ�ν, μ�α μ*ν�ν #π$ τ�ς θυγατ�ρες τPς Mν�μης (τ�ς(νν�α M�&σες) τ�ς @)ει (πιδ�κιμ�σει18.

31. E]παμε κι _με>ς τP /['ς στ0ν Π�μμετρ�19 γιP τ$ πJς_τελε)τησε < Z�νων:

Γι? τ$ν θ�νατ� τ�& Z�νων�ς #π$ τ$ K�τι� λ�γ�υν;τι, #2�& <π�2ερε π�λλSς κακ�υ)�ες (L ατ�ας τ�νγερατει�ν, (γλ%τωσε μ�ν�ντας θεληματικ? )ωρ�ςτρ�2�.

VAλλ�ι ;μως λ�γ�υν, καθsς κCπ�τε σκ+νταψε κι Uπεσε,"D�� κτ)πησε μ? τ$ 4�ρι τ�υ τ0ν γ', ε3πε

«@ρ)�μαι μ*ν�ς μ�υ, τ� μS 2ων�Jεις;».

Δι+τι μερικ�L λ�γ�υν ;τι κατ= αGτ$ν τ$ν τρ+π� π�θανε.AGτP λ�ιπ$ν "ναD�ρικP μ? τ$ν θCνατ+ τ�υ.=Eν τ�J μετα[2 < Δημ�τρι�ς < MCγνης γρCDει στ�2ς «�Oμω-

ν%μ�υς» τ�υ ;τι < πατ�ρας τ�υ Mνασ�ας, σPν Uμπ�ρ�ς π�2Fταν, _ρ4+ταν π�λλ?ς D�ρ?ς στ0ν =Aθ�να κι "γ+ραkε γιP τ$νZ�νωνα, π�2 Fταν παιδL "κ+μα, π�λλP "π$ τP :ι:λ%α π�2Uκαμναν λ+γ� γιP τ$ν ΣωκρCτη. Kι Uτσι < Z�νων ε34ε μ�ρDωθ'Dιλ�σ�DικP "π$ τ$ν καιρ$ π�2 Fταν "κ+μα στ0ν πατρ%δα τ�υ.


– 45 –

κα� κ�ιν[P δS κα� περ� π�ντων τ�ν στωικ�ν 5Aθ�ναι�ς 4(πιγραμματ�π�ι*ς 2ησιν �Vτως (A. Pal. ix. 496)9

� στωικ�ν μ%θων εδ�μ�νες, � παν�ρισταδ*γματα τα6ς Rερα6ς (νθ�μεν�ι σελ�σιν,

τ?ν #ρετ?ν ψυ)aς #γαθ$ν μ*ν�ν9 |δε γ?ρ #νδρ�νμ�%να κα� �ι�τ?ν ]%σατ� κα� π*λιας.

σαρκ$ς δ5 Bδυπ�θημα, 2�λ�ν τ�λ�ς #νδρ�σιν Iλλ�ις,B μ�α τ�ν Mν�μης Qνυσε θυγατ�ρων.

Ehπ�μεν Gς (τελε%τα 4 Z�νων κα� Bμε6ς (ν τ[P Παμ-μ�τρ7ω τ�&τ�ν τ$ν τρ*π�ν (A. Pal. vii. 118)9

τ$ν Kιτιa Z�νωνα θανε6ν λ*γ�ς Gς <π$ γ�ρωςπ�λλ? καμ-ν (λ%θη μ�νων Iσιτ�ς9

�R δ5 ;τι πρ�σκ*ψας π�τ5 @2η )ερ� γα6αν #λ��σας

@ρ)�μαι α=τ*ματ�ς9 τ� δ� καλε6ς με;

@νι�ι γ?ρ κα� τ�&τ�ν τ$ν τρ*π�ν τελευτPσα� 2ασιν α=τ*ν.

Kα� περ� μSν τPς τελευτPς τα&τα.

Φησ� δS Δημ�τρι�ς 4 M�γνης (ν τ�6ς �Oμων%μ�ις τ$νπατ�ρα α=τ�& Mνασ�αν π�λλ�κις |τ5 @μπ�ρ�ν 5Aθ�ναJεπαραγ�νεσθαι κα� π�λλ? τ�ν Σωκρατικ�ν #π�2�ρειν @τιπαιδ� bντι τ7� Z�νωνι9 ;θεν κα� (ν τ[P πατρ�δι συγκε-κρ�τPσθαι.


– 44 –

31

18. Bλ. "νωτ�ρω παν�μ�ι�τ)π�υς σ4εδ$ν στ%4�υς τ�� uδ%�υ _πιγραμματ�-π�ι�� γιP τ$ν =Aντισθ�νη, oς καL τ0ν σ4ετικ0 σημε%ωσι. 19. Π�μμετρ�ς: Uργ� π�ιητικ$ τ�� Λαερτ%�υ σ? π�ικ%λα μ�τρα.

32. Γι= αGτ$ ;ταν Fλθε στ0ν =Aθ�να πρ�σεκ�λλ�θη "μ�σωςστ$ν KρCτη. Φα%νεται δ�, πρ�σθ�τει < ]δι�ς συγγραDε)ς, ;τι,_ν�J �h jλλ�ι 4Cν�νταν στ$ πJς νP _κDρCσ�υν τLς "π+ψειςτ�υς, αGτ$ς καθ@ριkε lνα τελικ$ σκ�π+. Συν�θιkε δ�, λ�γ�υν,νP <ρκ%kεται «μP τ0ν κCππαρι», ;πως < ΣωκρCτης oρκιk+ταν«μP τ$ν σκ)λ�».

�YπCρ4�υν oστ+σ� μερικ�%, μετα[2 τJν <π�%ων καL �h περLτ$ν KCσσι� τ$ν Σκεπτικ+, π�2 γιP π�λλP κατηγ�ρ��ν τ$νZ�νωνα. ΠρJτα γιατL κηρ)ττει j4ρηστη τ0ν _γκ)κλια παιδε%αστ0ν "ρ40 τ'ς «Π�λιτε�ας» τ�υ. VEπειτα, δι+τι λ�γει ;τι ;λ�ι �hμ0 _νCρετ�ι ε3ναι _4θρ�L καL π�λ�μι�ι καL δ��λ�ι καL [�ν�ι"ναμετα[) τ�υς, κι �h γ�νε>ς πρ$ς τP τ�κνα κι �h "δελD�L πρ$ςτ�2ς "δελD�)ς, καL �h D%λ�ι πρ$ς τ�2ς D%λ�υς.

33. =Aκ+μη διατυπ@νει στ0ν «Π�λιτε�α» τ0ν γν@μη ;τι μ+ν�ν�h καλ�L jνθρωπ�ι ε3ναι "ληθιν�L π�λ>τες καL "ληθιν�L D%λ�ικαL "ληθιν�L �uκε>�ι καL πραγματικP _λε)θερ�ι. �Eπ�μ�νωςκατP τ0ν jπ�ψι τJν ΣτωϊκJν γ�νε>ς καL τ�κνα ε3ναι _4θρ�L"ναμετα[) τ�υς γιP τ$ν λ+γ� ;τι δ?ν ε3ναι σ�D�%.

=Aκ+μη δ�γματ%kει στ0ν «Π�λιτε�α» τ�υ ;τι �h γυνα>κες πρ�-πει νP ε3ναι κ�ιν�ς, καL σ? 200 στ%4�υς κηρ)σσεται κατP τ'ς"ν�ικ�δ�μ�σεως ναJν, δικαστηρ%ων καL γυμναστηρ%ων. rOσ�ν"D�ρ�q στP ν�μ%σματα, γρCDει πsς ��τε γιP τLς συναλλαγ�ς μας4ρειCkεται νP DτιC4ν�υμε ν�μ%σματα ��τε γιP τP τα[%δια.=Aκ+μη λ�γει ;τι τ0ν ]δια _νδυμασ%α πρ�πει νP D�ρ��ν jνδρεςκαL γυνα>κες καL νP μ0 κρ):�υν καν�να μ�ρ�ς "π$ τ$ σJματ�υς.

34. rOτι δ? δικ� τ�υ ε3ναι i «Π�λιτε�α», τ$ :ε:αι@νει < Xρ)-σιππ�ς20 στ$ «Περ� π�λιτε�ας» Uργ� τ�υ. KαL γιP τP _ρωτικPkητ�ματα _πραγματε)θη < Z�νων στ0ν "ρ40 τ�� Uργ�υ τ�υπ�2 _πιγρCDεται «5Eρωτικ� τ�)νη».


– 47 –

Kα� �Vτως (λθ*ντα ες 5Aθ�νας Kρ�τητι παρα�αλε6ν.δ�κε6 δ�, 2ησ�, κα� τ$ τ�λ�ς α=τ$ς 4ρ�σαι τ�ν πλανωμ�-νων περ� τ?ς #π�2�σεις. �μνυε δ�, 2ασ�, κα� κ�ππαριν,καθ�περ Σωκρ�της τ$ν κ%να. @νι�ι μ�ντ�ι, (L uν εσιν �Rπερ� K�σσι�ν τ$ν σκεπτικ*ν, (ν π�λλ�6ς κατηγ�ρ�&ντεςτ�& Z�νων�ς, πρ�τ�ν μSν τ�ν (γκ%κλι�ν παιδε�αν I)ρη-στ�ν #π�2α�νειν λ�γ�υσιν (ν #ρ)[P τPς Π�λιτε�ας, δε%τε-ρ�ν ()θρ�!ς κα� π�λεμ��υς κα� δ�%λ�υς κα� #λλ�τρ��υςλ�γειν α=τ$ν #λλ�λων ε>ναι π�ντας τ�!ς μ� σπ�υδα��υς,κα� γ�νε6ς τ�κνων κα� #δελ2�!ς #δελ2�ν, <κα�> �κε�-�υς �κε�ων.

Π�λιν (ν τ7P Π�λιτε�\α παριστ�ντα π�λ�τας κα� 2�λ�υςκα� �κε��υς κα� (λευθ�ρ�υς τ�!ς σπ�υδα��υς μ*ν�ν,0στε τ�6ς στωικ�6ς �R γ�νε6ς κα� τ? τ�κνα ()θρ��9 �= γ�ρεσι σ�2��. κ�ιν�ς τε τ?ς γυνα6κας δ�γματ�Jειν 4μ��ως (ντ[P Π�λιτε�\α κα� κατ? τ�!ς διακ�σ��υς <στ�)�υς> μ�θ5Rερ? μ�τε δικαστ�ρια μ�τε γυμν�σια (ν τα6ς π*λεσιν�κ�δ�με6σθαι. περ� τε ν�μ�σματ�ς �Vτως γρ�2ειν, “ν*μι-σμα δ5 �Uτ5 #λλαγPς gνεκεν �hεσθαι δε6ν κατασκευ�Jειν�Uτ5 #π�δημ�ας gνεκεν.” κα� (σθPτι δS τ[P α=τ[P κελε%ει)ρPσθαι Iνδρας κα� γυνα6κας κα� μηδSν μ*ρι�ν #π�κε-κρ%2θαι.

_Oτι δ5 α=τ�& (στιν B Π�λιτε�α κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7�Περ� π�λιτε�ας 2ησ�ν. περ� τ5 (ρωτικ�ν διε�λεκται κατ?τ�ν #ρ)�ν τPς (πιγρα2�μ�νης 5EρωτικPς τ�)νης9


– 46 –

32

33

34

20. Xρ)σιππ�ς: rEνας "π$ τ�2ς _πιDαν�στερ�υς jμεσ�υς μαθητ?ς τ�� Z�νω-ν�ς (_[ετCkεται κατωτ�ρω σ? [ε4ωριστ$ κεDCλαι�), ~[)ν�υς διαλεκτικ$ς κι=_ργατικ@τατ�ς σ�D+ς.

Παραπλ�σια γρCDει καL στLς «Διατρι��ς» τ�υ. Παρ+μ�ιες_πικρ%σεις (_ναντ%�ν τ�� Z�νων�ς) nπCρ4�υν W4ι μ+ν�ν στ$νKCσσι�, "λλP καL στ$ν =Iσ%δωρ� τ$ν Περγαμην+, τ$ν ρ�τ�ρα, <<π�>�ς μCλιστα :ε:αι@νει ;τι �h παρCγραD�ι π�2 "πεδ�κιμC-k�ντ� nπ$ τ'ς σ4�λ'ς ε34αν "Dαιρεθ' "π$ τP Uργα τ�υ "π$ τ$ν=Aθην+δωρ� τ$ν Στωϊκ$ π�2 τ�� ε34αν _μπιστευθ' τ0ν :ι:λι�-θ�κη τ'ς ΠεργCμ�υ� καL ;τι "ργ+τερα τLς [ανC:αλαν πCλι,;ταν "νεκαλ)Dθη καL _[ετ�θη < =Aθην+δωρ�ς. AGτP λ�ιπ$ν"ναD�ρικJς πρ$ς τLς παραγρCD�υς π�2 _θεωρ��ντ� πλαστ�ς.

35. �Yπ'ρ[αν δ? ~κτs Z�νωνες: 1. �O Z�νων < =EλεCτης γιPτ$ν <π�>�ν θP μιλ�σωμε. 2. �O "νωτ�ρω _[ετασθεLς Dιλ+σ�D�ς.3. �O P+δι�ς π�2 Uγραψε τ0ν hστ�ρ%α τ'ς P+δ�υ σ= lνα τ+μ�. 4.rEνας hστ�ρικ$ς π�2 Uγραψε γιP τ0ν _κστρατε%α τ�� Π)ρρ�υστ0ν =Iταλ%α καL στ0ν Σικελ%α, καθsς καL μιP _πιτ�μ0 τ'ς π�λι-τικ'ς hστ�ρ%ας τJν Pωμα%ων καL τJν Kαρ4ηδ�ν%ων. 5. rEναςμαθητ0ς τ�� Xρυσ%ππ�υ π�2 δ?ν jDησε π�λλP :ι:λ%α, jDησε;μως π�λλ�2ς μαθητ�ς. 6. rEνας γιατρ$ς τ'ς σ4�λ'ς τ�� Hρ�-D%λ�υ, hκαν$ς γιατρ$ς "λλP μ�τρι�ς συγγραDε)ς. 7. rEναςγραμματικ$ς (Dιλ+λ�γ�ς) στ$ν <π�>� μαkL μ? jλλα "π�δ%δ�-νται καL _πιγρCμματα. 8. rEνας "π$ τ0ν ΣιδJνα, =Eπικ�)ρει�ςDιλ+σ�D�ς, διαυγ0ς καL στ0ν σκ�ψι καL στ0ν UκDρασι.

36. Mαθητ?ς δ? τ�� Z�νων�ς nπ'ρ[αν π�λλ�%, ~ν�μαστ�L δ?�h /['ς: < Περσα>�ς τ�� Δημητρ%�υ "π$ τ$ K%τι�, τ$ν <π�>�ν �hμ?ν τ$ν θεωρ��ν μαθητ� τ�υ, jλλ�ι ;μως oς lνα nπηρ�τη τ�υ"π$ _κε%ν�υς π�2 τ�� Uστελνε < =Aντ%γ�ν�ς νP τ�� γρCD�υν τP:ι:λ%α τ�υ. AGτ$ς _4ρημCτισε καL παιδαγωγ$ς τ�� γι�� τ��=Aντιγ+ν�υ, τ�� Aλκυ�ν�ως. Θ�λ�ντας κCπ�τε < =Aντ%γ�ν�ς νPτ$ν δ�κιμCσ7η, τ�� διεμ�νυσε ;τι δ'θεν τP κτ�ματC τ�υ τPκατ�στρεψαν �h _4θρ�%.

#λλ? κα� (ν τα6ς Διατρι�α6ς τ? παραπλ�σια γρ�2ει. τ�ι-�υτ*τρ�π� τιν� (στι παρ? τ7� Kασσ�7ω, #λλ? κα� 5Iσι-δ:ρ7ω τ7� Περγαμην7� ]�τ�ρι9 oς κα� (κτμηθPνα� 2ησιν(κ τ�ν �ι�λ�ων τ? κακ�ς λεγ*μενα παρ? τ�6ς στωικ�6ς<π5 5Aθην�δ:ρ�υ τ�& στωικ�& πιστευθ�ντ�ς τ�ν (ν Περ-γ�μ7ω �ι�λι�θ�κην9 ε>τ5 #ντιτεθPναι α=τ�, 2ωραθ�ντ�ς τ�&5Aθην�δ:ρ�υ κα� κινδυνε%σαντ�ς. κα� τ�σα&τα μSν περ�τ�ν #θετ�υμ�νων α=τ�&.

Γεγ*νασι δS Z�νωνες lκτ:9 πρ�τ�ς 4 5Eλε�της, περ�� λ�L�μεν9 δε%τερ�ς α=τ$ς ��τ�ς9 τρ�τ�ς �P*δι�ς, τ�ν(ντ*πι�ν γεγρα2-ς Rστ�ρ�αν pνια�αν9 τ�ταρτ�ς Rστ�ρι-κ*ς, τ�ν Π%ρρ�υ γεγρα2-ς στρατε�αν ες 5Iταλ�αν κα�Σικελ�αν, #λλ? κα� (πιτ�μ�ν τ�ν πεπραγμ�νων �Pωμα��ιςτε κα� Kαρ)ηδ�ν��ις9 π�μπτ�ς Xρυσ�ππ�υ μαθητ�ς,�ι�λ�α μSν lλ�γα γεγρα2:ς, μαθητ?ς δS πλε�στ�υς κατα-λελ�ιπ:ς9 gκτ�ς ατρ$ς �Hρ�2�λει�ς, ν�Pσαι μSν Rκαν*ς,γρ�ψαι δ5 Iτ�ν�ς9 g�δ�μ�ς γραμματικ*ς, �� πρ$ς τ�6ςIλλ�ις κα� (πιγρ�μματα 2�ρεται9 bγδ��ς Σιδ:νι�ς τ$γ�ν�ς, 2ιλ*σ�2�ς 5Eπικ�%ρει�ς κα� ν�Pσαι κα�pρμηνε&σαι σα2�ς.

Mαθητα� δS Z�νων�ς π�λλ�� μ�ν, @νδ�L�ι δSΠερσα6�ς Δημητρ��υ Kιτιε%ς, oν �R μSν γν:ριμ�ν α=τ�&,�R δS �κ�την gνα τ�ν ες �ι�λι�γρα2�αν πεμπ�μ�νωνα=τ7� παρ5 5Aντιγ*ν�υ, �� κα� τρ�2ε!ς /ν τ�& παιδ$ς�Aλκυ�ν�ως. δι�πειραν δ� π�τε ��υληθε�ς λα�ε6ν α=τ�& 45Aντ�γ�ν�ς (π��ησεν α=τ7� πλαστ�ς #γγελPναι Gς εhη τ?)ωρ�α α=τ�& πρ$ς τ�ν π�λεμ�ων #2[ηρημ�να9

ΒΙΒΛΙ�ΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙ�ΓΕΝ�ΥΣ ΛΑΕΡΤΙ�Υ «ΒΙ�Ι ΦΙΛ�Σ�ΦΩΝ» – BIBΛION Z

– 48 – – 49 –

35

36

rOταν στεν�4ωρ�θηκε, «:λ�πεις», τ�� ε3πε, «;τι δ?ν ε3ναι"διCD�ρ�21 πρqγμα < πλ��τ�ς;»

Φ�ρ�νται δ? oς δικC τ�υ :ι:λ%α (τ�� Περσα%�υ) τP /['ς:

Περ� �ασιλε�αςT$ π�λ�τευμα τPς Σπ�ρτηςΠερ� γ�μ�υΠερ� #σε�ε�αςΘυ�στηςΠερ� @ρωτ�ςΠρ�τρεπτικ��Διατρι�α�5Aν�κδ�τα, 4 �ι�λ.5Aπ�μνημ�νε%ματα5Aπ�ντησις στ�!ς «N*μ�υς» τ�& Πλ�των�ς, 7 �ι�λ.

37. VAλλ�ι ~ν�μαστ�L μαθητ?ς τ�� Z�νων�ς nπ'ρ[αν < =Aρ%-στων τ�� MιλτιCδ�υ, X>�ς, < <π�>�ς εuσ�γαγε τ0ν θεωρ%α τJν|θικJς "διαD+ρων (�Gδετ�ρων) πραγμCτων. �O rHριλλ�ς <Kαρ4ηδ+νι�ς, < <π�>�ς διετ)πωσε τ0ν γν@μη ;τι i _πιστ�μηε3ναι < τελικ$ς σκ�π+ς. �O Δι�ν)σι�ς < <π�>�ς πρ�σε4@ρησεστ0ν θεωρ%α τ'ς iδ�ν'ς, δι+τι λ+γ�ω ~[ε%ας ~Dθαλμ%ας δ?ν ε34ετ$ θCρρ�ς νP π' καL τ$ν π+ν� "διCD�ρ� πρqγμα. 9Hταν "π$τ0ν �HρCκλεια. VAλλ�ι μαθητ�ς τ�υ nπ'ρ[αν < ΣDα>ρ�ς "π$ τ$νB+σπ�ρ�, < KλεCνθης τ�� Φαν%α "π$ τ0ν VAσσ�, π�2 τ$ν διεδ�-4θη στ0ν σ4�λαρ4%α. AGτ$ν < Z�νων συν�θιkε νP τ$ν παρ�μ�ι-Ck7η μ? τLς Dτιαγμ�νες "π$ σκληρ$ κερL πινακ%δες, ;π�υδ)σκ�λα γρCDει κανε%ς, "λλP �h <π�>ες διατηρ��ν τP γραD+-μενα. Mαθητ0ς τ�� KλεCνθ�υς Uγινε κι < ΣDα>ρ�ς μετP τ$νθCνατ� τ�� Z�νων�ς. ΘP μιλ�σωμε γι= αGτ$ν στ$ κεDCλαι� γιPτ$ν KλεCνθη.

κα� σκυθρωπ�σαντ�ς, “4ρaς,” @2η, “;τι �=κ @στιν 4 πλ�&-τ�ς #δι�2�ρ�ν;”

Bι�λ�α δS α=τ�& 2�ρεται τ�δε9

Περ� �ασιλε�ας,Π�λιτε�α Λακωνικ�,Περ� γ�μ�υ,Περ� #σε�ε�ας,Θυ�στης,Περ� (ρ:των,Πρ�τρεπτικ��,Διατρι��ν,Xρει�ν δ�,5Aπ�μνημ�νε%ματα,Πρ$ς τ�!ς Πλ�των�ς ν*μ�υς J�.

5Aρ�στων Mιλτι�δ�υ X6�ς, 4 τ�ν #δια2�ρ�αν εσηγη-σ�μεν�ς. _Hριλλ�ς Kαρ)ηδ*νι�ς, 4 τ�ν (πιστ�μην τ�λ�ςεπ:ν. Δι�ν%σι�ς 4 μεταθ�μεν�ς ες τ�ν Bδ�ν�ν9 δι? γ?ρσ2�δρ?ν l2θαλμ�αν �κνησεν @τι λ�γειν τ$ν π*ν�ν #δι�-2�ρ�ν9 ��τ�ς /ν �Hρακλε:της. Σ2α6ρ�ς B�σπ�ριαν*ς9Kλε�νθης Φαν��υ cAσσι�ς, 4 διαδεL�μεν�ς τ�ν σ)�λ�ν9oν κα� #2ωμ��υ τα6ς σκληρ�κ�ρ�ις δ�λτ�ις, αm μ*λις μSνγρ�2�νται, διατηρ�&σι δS τ? γρα2�ντα. δι�κ�υσε δ5 4Σ2α6ρ�ς κα� Kλε�νθ�υς μετ? τ�ν Z�νων�ς τελευτ�ν9 κα�λ�L�μεν περ� α=τ�& (ν τ7� Περ� Kλε�νθ�υς.


– 50 – – 51 –

21. Oh Στωϊκ�%, ;πως καL �h Kυνικ�%, παρεδ�4�ντ� ;τι μ�νC4α i "ρετ0 ε3ναι#γαθ$ καL μ�ναδικ$ κακ$ i κακ%α. rOλα τP jλλα ε3ναι #δι�2�ρα (�Gδ�τερα):

Zω�, nγε%α, τιμ�, κτ�ματα κ.λπ. δ?ν ε3ναι "γαθC. ΘCνατ�ς, "ρρ@στια, ντρ�π�,Dτ@4εια κ.λπ. δ?ν ε3ναι κακC.

37

38. =Eπ%σης διετ�λεσαν μαθητ?ς τ�� Z�νων�ς καL �h /['ς,;πως μαρτυρε> < �Iππ+:�τ�ς: Φιλων%δης < Θη:α>�ς, KCλιππ�ς< K�ρ%νθι�ς, Π�σειδ@νι�ς < =Aλε[ανδρε)ς, =Aθην+δωρ�ς <Σ�λε2ς καL Z�νων < Σιδ@νι�ς22.

=AπεDCσισα νP κCμω στ0ν :ι�γραD%α τ�� Z�νων�ς μ%αUκθεσι ;λων _ν γ�νει τJν στωϊκJν διδαγμCτων23, δι+τι αGτ$ςnπ'ρ[ε < θεμελιωτ0ς τ'ς σ4�λ'ς. VE4ω �δη παραθ�σει lνακατCλ�γ� τJν π�λυαρ%θμων συγγραμμCτων τ�υ στP <π�>α U4ει<μιλ�σει κατP τρ+π�ν π�2 καν�νας jλλ�ς Στωϊκ$ς δ?νoμ%λησε. E3ναι δ? τP κ�ινC τ�υς διδCγματα τP /['ς. ΘP τP"ναD�ρωμε συν�πτικC, ;πως _κCναμε καL γιP τLς jλλες σ4�-λ�ς24.

39. Σ? τρ%α μ�ρη, λ�γ�υν �h Στωϊκ�%, διαιρε>ται i Dιλ�σ�Dικ0διδασκαλ%α: Φυσικ�, =Hθικ0 καL Λ�γικ0 (π�2 περιελCμ:ανε καLτ0ν γνωσι�λ�γ%α). ΠρJτ�ς δ? < Z�νων < Kιτιε2ς Uκαμε αGτ0ντ0ν δια%ρεσι στ0ν «Περ� λ*γ�υ» συγγραD� τ�υ, καL < Xρ)σιπ-π�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ'ς «Περ� λ*γ�υ» πραγματε%ας τ�υ καLστ$ πρJτ� τJν «Φυσικ�ν» τ�υ. T0ν ]δια δια%ρεσι υh�θετε> κι <=Aπ�λλ+δωρ�ς κι < Σ)λλ�ς στ$ πρJτ� μ�ρ�ς

�Hσαν δS Z�νων�ς μαθητα� κα� �iδε, καθ� 2ησιν �Iππ*-��τ�ς9 Φιλων�δης Θη�α6�ς, K�λλιππ�ς K�ρ�νθι�ς, Π�σει-δ:νι�ς 5AλεLανδρε%ς, 5Aθην*δωρ�ς Σ�λε%ς, Z�νων Σιδ:-νι�ς.

K�ιν[P δS περ� π�ντων τ�ν στωικ�ν δ�γμ�των @δ�L�μ�ι (ν τ7� Z�νων�ς επε6ν ��7ω δι? τ$ τ�&τ�ν κτ�στην γεν�-σθαι τPς αRρ�σεως. @στι μSν �Oν α=τ�& κα� τ? πρ�γε-γραμμ�να �ι�λ�α π�λλ�, (ν �sς (λ�λησεν Gς �=δε�ς τ�νστωικ�ν. τ? δS δ*γματα κ�ιν�ς (στι τ�δε9 λελ�)θω δ5 (π�κε2αλα�ων, 0σπερ κα� (π� τ�ν Iλλων π�ιε6ν ε:θαμεν.

TριμερP 2ασιν ε>ναι τ$ν κατ? 2ιλ�σ�2�αν λ*γ�ν9ε>ναι γ?ρ α=τ�& τ$ μ�ν τι 2υσικ*ν, τ$ δS vθικ*ν, τ$ δSλ�γικ*ν. �Vτω δS πρ�τ�ς διε6λε Z�νων 4 Kιτιε!ς (ν τ7�Περ� λ*γ�υ κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7� α� Περ� λ*γ�υ κα� (ν τ7�α� τ�ν Φυσικ�ν κα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς κα� Σ%λλ�ς (ν τ7�


– 52 – – 53 –

22. VIσως πρ+κειται γιP τ$ν Z�νωνα τ$ν Tαρσ�α.23. Π�λ2 Dτω4ικ0 i /λληνικ0 :ι:λι�γραD%α γιP τ0ν στωϊκ0 Dιλ�σ�D%α _ν

"ντιθ�σει πρ$ς τ0ν πλ�υσιωτCτη [�νη (:λ. Tσ�λλερ, σελ. 267 κ.κ.). �YπCρ4�υνμ+ν�ν �h _ργασ%ες Xρ. =Aνδρ�)τσ�υ, Kριτικ� τ�ν θεμελιωδ�ν δ�L�ν τPς ΣτωϊκPς2ιλ�σ�2�ας, Δ. Θερειαν��, Δι�γραμμα ΣτωϊκPς 2ιλ�σ�2�ας, καL ;σα σ4ετικJς"ναγρCD�νται στP =Eγκυκλ�παιδικP λε[ικP καL στLς �Iστ�ρ%ες τ'ς Dιλ�σ�D%ας. �Hπαρ��σα Uκθεσις τ'ς στωϊκ'ς σκ�ψεως nπ$ τ�� Λαερτ%�υ, _κτειν�μ�νη σ? 160

παραγρCD�υς καL _πL π�ικ%λων πηγJν στηριk�μ�νη, θεωρε>ται «π�λ)τιμ�ς καLπλ�ρης δ�[�γραD%α» καL γιP τ0ν διεθν' :ι:λι�γραD%α a valuable and full

doxography (R. Hicks _νθ. "νωτ. τ+μ�ς B` σ. 148). Tελευτα%ως _κυκλ�D+ρησαν καLτP γαλλικP :ι:λ%α: Jean Brun, Les Stoiciens, textes choisis et traduits, Uκδ. P.U.F 1957,

καL Le stoicisme, στ0ν σειρP Que sais-je; No 770, P.U.F. 1958.

24. �O Λα�ρτι�ς _[ετCkει πρJτα συν�πτικP καL Uπειτα λεπτ�μερειακP τ$κCθε τμ'μα. Πρ:λ. κατωτ�ρω παρCγρ. 48: Kε2αλαιωδ�ν…κατ? μ�ρ�ς.

38

39

τ'ς εuσαγωγ'ς τ�υ στP στωϊκP δ+γματα, καθsς κι < E�δρ�μ�ςστP «Στ�ι)ε6α 5HθικPς» (Στ�ι4ε%ωσις), κι < Δι�γ�νης < Bα:υλ@-νι�ς κι < Π�σειδ@νι�ς.

40. TP μ�ρη αGτP < =Aπ�λλ+δωρ�ς τP "π�καλε> τ+π�υς, <Xρ)σιππ�ς κι < E�δρ�μ�ς ε]δη, καL jλλ�ι γ�νη. Παρ�μ�ιCk�υνδ? τ0ν Dιλ�σ�D%α μ? kJ�, ;π�υ στP κ+κκαλα καL τP νε�ρα "ντι-στ�ι4ε> i Λ�γικ�, στP σαρκ@δη μ�ρη i =Hθικ0 καL στ0ν ψυ40 iΦυσικ�. �H τ0ν παρα:Cλλ�υν μ? αGγ+: τ$ _[ωτερικ$ μ�ρ�ςε3ναι i Λ�γικ�, τ$ "σπρCδι i =Hθικ�, κι < κρ+κ�ς i Φυσικ�. VH"κ+μα παρωμ�%αkαν τ0ν Dιλ�σ�D%α μ? 4ωρCDι: < DρC4τηςε3ναι i Λ�γικ�, < καρπ$ς i =Hθικ�, κι i γ' � τP δ�νδρα iΦυσικ�. =Aκ+μη τ0ν παρωμ�%αkαν μ? π+λι καλJς περιτει4ι-σμ�νη καL κατP τ$ν ~ρθ$ λ�γισμ$ δι�ικ�υμ�νη.

=Eκτ$ς τ�)των, μερικ�L Στωϊκ�L nπεστ�ριkαν ;τι καν�νατμ'μα τ'ς Dιλ�σ�D%ας δ?ν ε3ναι "νε[Cρτητ� "π$ <π�ι�δ�π�τεjλλ�, "λλP "π�τελ��ν lνα μ>γμα. O�τε τP _δ%δασκαν 4ωριστC.VAλλ�ι ;μως jρ4ιkαν τP μαθ�ματC τ�υς μ? τ0ν Λ�γικ�, πρ�-4ωρ��σαν στ0ν Φυσικ0 καL _τελε%ωναν μ? τ0ν =Hθικ�. AGτ0τ0ν σειρP "κ�λ�)θησε κι < Z�νων στ0ν «Περ� λ*γ�υ» πραγμα-τε%α τ�υ, καθsς κι < Xρ)σιππ�ς, < =Aρ4�δημ�ς κι < E�δρ�μ�ς.

41. Δι+τι < Δι�γ�νης < Πτ�λεμαε2ς "ρ4%kει "π$ τ0ν =Hθικ�,_νJ < =Aπ�λλ+δωρ�ς τ0ν τ�π�θετε> δε)τερη τ0ν =Hθικ�, < δ?Πανα%τι�ς κι < Π�σειδ@νι�ς "ρ4%k�υν "π$ τ0ν Φυσικ�, ;πωςλ�γει < Φαιν%ας, < μαθητ0ς τ�� Π�σειδων%�υ, στ$ πρJτ� :ι:λ%�τ'ς _ργασ%ας τ�υ «Παραδ*σεις τ�& Π�σειδων��υ».

�O KλεCνθης πCλι θ�λει l[ι τμ�ματα: Διαλεκτικ�, =Hθικ�,Π�λιτικ�, Φυσικ�, Θε�λ�γ%α, Pητ�ρικ�. VAλλ�ι ;μως, ;πως <Z�νων "π$ τ0ν Tαρσ+, uσ4υρ%k�νται ;τι αGτP δ?ν ε3ναι διαιρ�-σεις τ'ς Dιλ�σ�Dικ'ς _κθ�σεως, "λλP τ'ς ]διας τ'ς Dιλ�σ�-

πρ:τ7ω τ�ν Eς τ? δ*γματα εσαγωγ�ν κα� EUδρ�μ�ς (ντ[P 5Hθικ[P στ�ι)ει:σει κα� Δι�γ�νης 4 Bα�υλ:νι�ς κα�Π�σειδ:νι�ς.

Tα&τα δS τ? μ�ρη 4 μSν 5Aπ�λλ*δωρ�ς τ*π�υς καλε6,4 δS Xρ%σιππ�ς κα� EUδρ�μ�ς εhδη, Iλλ�ι γ�νη.εκ�J�υσι δS J7:7ω τ�ν 2ιλ�σ�2�αν, lστ�6ς μSν κα� νε%-ρ�ις τ$ λ�γικ$ν πρ�σ�μ�ι�&ντες, τ�6ς δS σαρκωδεστ�-ρ�ις τ$ vθικ*ν, τ[P δS ψυ)[P τ$ 2υσικ*ν. � π�λιν 7w7�9 τ?μSν γ?ρ (κτ$ς ε>ναι τ$ λ�γικ*ν, τ? δS μετ? τα&τα τ$vθικ*ν, τ? δ5 (σωτ�τω τ$ 2υσικ*ν. � #γρ7� παμ2*ρ7ω9<��> τ$ν μSν περι�ε�λημ�ν�ν 2ραγμ$ν τ$ λ�γικ*ν, τ$νδS καρπ$ν τ$ vθικ*ν, τ�ν δS γPν � τ? δ�νδρα τ$ 2υσικ*ν.� π*λει καλ�ς τετει)ισμ�ν[η κα� κατ? λ*γ�ν δι�ικ�υμ�ν[η.

Kα� �=θSν μ�ρ�ς τ�& pτ�ρ�υ #π�κεκρ�σθαι, καθ�τινες α=τ�ν 2ασιν, #λλ? μεμ�)θαι α=τ�. κα� τ�ν παρ�δ�-σιν μικτ�ν (π��υν. Iλλ�ι δS πρ�τ� μSν τ$ λ�γικ$ν τ�τ-τ�υσι, δε%τερ�ν δS τ$ 2υσικ*ν, κα� τρ�τ�ν τ$ vθικ*ν9 uν(στι Z�νων (ν τ7� Περ� λ*γ�υ κα� Xρ%σιππ�ς κα� 5Aρ)�-δημ�ς κα� EUδρ�μ�ς.

�O μSν γ?ρ Πτ�λεμαε!ς Δι�γ�νης #π$ τ�ν vθικ�νIρ)εται, 4 δ5 5Aπ�λλ*δωρ�ς δε%τερα τ? vθικ�, Πανα�τι�ςδS κα� Π�σειδ:νι�ς #π$ τ�ν 2υσικ�ν Iρ)�νται, καθ�2ησι Φαιν�ας 4 Π�σειδων��υ γν:ριμ�ς (ν τ7� πρ:τ7ω τ�νΠ�σειδωνε�ων σ)�λ�ν. 4 δS Kλε�νθης �L μ�ρη 2ησ�, δια-λεκτικ*ν, ]ητ�ρικ*ν, vθικ*ν, π�λιτικ*ν, 2υσικ*ν, θε�λ�γι-κ*ν. Iλλ�ι δ5 �= τ�& λ*γ�υ τα&τα μ�ρη 2ασ�ν, #λλ5 α=τPςτPς 2ιλ�σ�2�ας, Gς Z�νων 4 Tαρσε%ς.


– 54 – – 55 –

40

41

D%ας. KCπ�ι�ι διαιρ��ν τ$ λ�γικ$ τμ'μα τ�� συστ�ματ�ς σ?δ)� _πιστ'μες, τ0ν ρητ�ρικ0 καL τ0ν διαλεκτικ�, μερικ�L πρ�-σθ�τ�υν κι _κε>ν� π�2 "σ4�λε>ται μ? τ�2ς <ρισμ�)ς, κι jλλ�ικαL τ$ τμ'μα π�2 "D�ρq σ? καν+νες � κριτ�ρια. Mερικ�L ;μωςκ+:�υν τ$ τμ'μα τJν <ρισμJν.

42. T@ρα, τ$ τμ'μα π�2 "σ4�λε>ται μ? τ�2ς καν+νες καL τPκριτ�ρια, τ$ παραδ�4�νται oς μ�σ�ν γιP νP :ρ��ν τ$ "ληθ�ς�δι+τι μ= αGτ$ _[ηγ��ν τP διCD�ρα ε]δη παραστCσεων π�2U4�με. T$ ]δι� καL τ$ <ρικ$ τμ'μα τ$ παραδ�4�νται oς μ�σ�ν"ναγνωρ%σεως τ�� "ληθ��ς, καθ= ;σ�ν τP πρCγματα κατα-ν��νται μ? τLς γενικ?ς Uνν�ιες. ’Eκτ$ς τ�)των, μ? τ0ν ρητ�-ρικ0 �h Στωϊκ�L _νν��ν τ0ν _πιστ�μη τ'ς καλ'ς <μιλ%ας _πLθεμCτων π�2 πραγματευ+μεθα μ? "D�γησι, μ? τ0ν διαλεκτικ0δ? _νν��ν τ0ν _πιστ�μη τ�� ~ρθJς διαλ�γεσθαι μ? _ρ@τησικαL "π+κρισι. Γι= αGτ$ καL τ0ν <ρ%k�υν oς _πιστ�μη "ληθJν,ψευδJν καL �Gδετ�ρων.

=AλλP καL τ0ν ]δια τ0ν ρητ�ρικ0 τ0ν διαιρ��ν σ? τρ%α μ�ρη:συμ:�υλευτικ+, δικανικ$ καL _γκωμιαστικ+.

43. =Hμπ�ρε> δ? κατ= αGτ�2ς i ρητ�ρικ0 νP διαιρεθ7' στ0νε�ρεσι τJν _πι4ειρημCτων, τ0ν διατ)πωσ% τ�υς σ? λ�[εις, τ0νδιευθ�τησ% τ�υς καL τ0ν _κD@νησι. �O δ? ρητ�ρικ$ς λ+γ�ς|μπ�ρε> νP διαιρεθ7' σ? πρ��%μι�, "D�γησι, "παντ�σεις πρ$ςτ�2ς "ντιδ%κ�υς καL σ? _π%λ�γ�.

rOσ�ν "D�ρq στ0ν διαλεκτικ�, nπεστ�ριkαν ;τι αGτ0διαιρε>ται σ? δ)� τμ�ματα: στP θ�ματα τ�� λ+γ�υ καL στ0νγλωσσικ� τ�υς UκDρασι. TP θ�ματα ε3ναι: ΠαραστCσεις καL τPπ�ικ%λα πρ�ϊ+ντα π�2 αGτ?ς διεγε%ρ�υν, uσ4υρισμ�L ("[ι@ματα,λεκτP) _κDερ+μεν�ι καL τP συστατικC τ�υς nπ�κε%μενα

τ$ δS λ�γικ$ν μ�ρ�ς 2ασ�ν @νι�ι ες δ%� διαιρε6σθαι(πιστ�μας, ες ]ητ�ρικ�ν κα� ες διαλεκτικ�ν. τινSς δS κα�ες τ$ 4ρικ$ν ε>δ�ς, τ$ περ� καν*νων κα� κριτηρ�ων9 @νι�ιδS τ$ 4ρικ$ν περιαιρ�&σιν.

T$ μSν �Oν περ� καν*νων κα� κριτηρ�ων παραλαμ��-ν�υσι πρ$ς τ$ τ�ν #λ�θειαν ε<ρε6ν9 (ν α=τ7� γ?ρ τ?ς τ�ν2αντασι�ν δια2�ρ?ς #πευθ%ν�υσι. κα� τ$ 4ρικ$ν δS 4-μ��ως πρ$ς (π�γνωσιν τPς #ληθε�ας9 δι? γ?ρ τ�ν (νν�ι�ντ? πρ�γματα λαμ��νεται. τ�ν τε ]ητ�ρικ�ν (πιστ�μην�Oσαν τ�& εO λ�γειν περ� τ�ν (ν διεL*δ7ω λ*γων κα� τ�νδιαλεκτικ�ν τ�& lρθ�ς διαλ�γεσθαι περ� τ�ν (ν (ρωτ�σεικα� #π�κρ�σει λ*γων9 ;θεν κα� �Vτως α=τ�ν 4ρ�J�νται,(πιστ�μην #ληθ�ν κα� ψευδ�ν κα� �=δετ�ρων.

Kα� τ�ν μSν ]ητ�ρικ�ν α=τ�ν ε>ναι λ�γ�υσι τριμερP9τ$ μSν γ?ρ α=τPς ε>ναι συμ��υλευτικ*ν, τ$ δS δικανικ*ν,τ$ δS (γκωμιαστικ*ν.

E>ναι δ5 α=τPς τ�ν δια�ρεσιν εhς τε τ�ν εVρεσιν κα� εςτ�ν 2ρ�σιν κα� ες τ�ν τ�Lιν κα� ες τ�ν <π*κρισιν. τ$ν δS]ητ�ρικ$ν λ*γ�ν εhς τε τ$ πρ��μι�ν κα� ες τ�ν δι�γησινκα� τ? πρ$ς τ�!ς #ντιδ�κ�υς κα� τ$ν (π�λ�γ�ν. T�ν δSδιαλεκτικ�ν διαιρε6σθαι εhς τε τ$ν περ� τ�ν σημαιν�μ�-νων κα� τPς 2ωνPς τ*π�ν9 κα� τ$ν μSν τ�ν σημαιν�μ�νωνεhς τε τ$ν περ� τ�ν 2αντασι�ν τ*π�ν κα� τ�ν (κ τ�%των<2ισταμ�νων λεκτ�ν #Lιωμ�των κα�


– 56 – – 57 –

42

43

καL κατηγ�ρ�ματα25, καL ;μ�ι�ι ;ρ�ι εGθε>ς � "ντεστραμμ�ν�ι,γ�νη καL ε]δη, _π%σης καL _πι4ειρ�ματα καL τρ+π�ι καL συλλ�γι-σμ�L καL "πCτες, ~Dειλ+μενες ε]τε στ0ν �λη τ�� θ�ματ�ς ε]τεστ0ν γλωσσικ� της UκDρασι.

44. Σ? αGτP περιλαμ:Cν�νται "ληθε>ς, ψευδε>ς καL "ρνητι-κ�L συλλ�γισμ�%, σωρ%τες (< συλλ�γισμ$ς τ�� σωρ�� π�2 �θελεν’ "ναιρ�σ7η τ0ν π�λλ+τητα τJν Wντων) καL τP ;μ�ια, συλλ�γι-σμ�L jλυτ�ι � καταλ�γ�ντες σ? συμπ�ρασμα, καθsς καL �h συλ-λ�γισμ�L �h γνωστ�L oς Σκεπασμ�ν�ς, KερασD+ρ�ς, Kαν�ναςκαL Θερ%k�ντες26.

T$ δε)τερ� τμ'μα π�2 "ναD�ραμε πρωτ)τερα oς "ν'κ�νστ0ν Διαλεκτικ0 ε3ναι _κε>ν� τ'ς γλωσσικ'ς _κDρCσεως (τ'ςDων'ς) στ$ <π�>� _μπερικλε%�νται: γραπτ0 γλJσσα καL τPμ�ρη τ�� λ+γ�υ, συk�τησις περL σ�λ�ικισμ�� καL :αρ:αρισμ��(δηλ. γιP τP συντακτικP καL γραμματικP λCθη), π�ιητικ$λεκτικ+, "μDιλ�γ%ες, εGDων%α καL μ�υσικ�, καθsς καL κεDC-λαια κατC τινας περL ;ρων, διαιρ�σεων καL �D�υς.

45. Mεγ%στης σημασ%ας, Uλεγαν, ε3ναι i μελ�τη τJν συλλ�-γισμJν, καθ’ ;σ�ν Dανερ@νει τ0ν μεγCλη "π�δεικτικ� τ�υςhκαν+τητα. �H <π�%α συμ:Cλλει π�λ2 στ$ν σ4ηματισμ$ ~ρθJνκρ%σεων, i δ? τακτ�π�%ησις καL συγκρ+τησ%ς τ�υς στ0ν μν�μηδ%δει _πιστημ�νικ$ 4αρακτ'ρα στ0ν καταν+ησι τJν πραγμC-των.

M%α δ? _πι4ειρηματ�λ�γ%α ε3ναι lνα σ)ν�λ� π�2 περιλαμ:C-νει τ0ν με%k�να καL τ0ν _λCσσ�να πρ+τασι (λ�μματα) καL τ$

α=τ�τελ�ν κα� κατηγ�ρημ�των κα� τ�ν 4μ��ων lρθ�νκα� <πτ�ων κα� γεν�ν κα� εδ�ν, 4μ��ως δS κα� λ*γων κα�τρ*πων κα� συλλ�γισμ�ν κα� τ�ν παρ? τ�ν 2ων�ν κα�τ? πρ�γματα σ�2ισμ�των9 uν ε>ναι ψευδ�μ�ν�υςλ*γ�υς κα� #ληθε%�ντας κα� #π�2�σκ�ντας σωρ�τας τεκα� τ�!ς 4μ��υς τ�%τ�ις, (λλιπε6ς κα� #π*ρ�υς κα�περα�ν�ντας κα� (γκεκαλυμμ�ν�υς κερατ�νας τε κα��Uτιδας κα� θερ�J�ντας.

E>ναι δS τPς διαλεκτικPς hδι�ν τ*π�ν κα� τ$ν πρ�ειρη-μ�ν�ν περ� α=τPς τPς 2ωνPς, (ν 7u δε�κνυται B (γ-γρ�μματ�ς 2ων� κα� τ�να τ? τ�& λ*γ�υ μ�ρη, κα� περ�σ�λ�ικισμ�& κα� �αρ�αρισμ�& κα� π�ιημ�των κα� #μ2ι-��λι�ν κα� περ� (μμελ�&ς 2ωνPς κα� περ� μ�υσικPς κα�περ� ;ρων κατ� τινας κα� διαιρ�σεων κα� λ�Lεων.

E=)ρηστ�τ�την δ� 2ασιν ε>ναι τ�ν περ� τ�ν συλλ�-γισμ�ν θεωρ�αν9 τ$ γ?ρ #π�δεικτικ$ν (μ2α�νειν, ;περσυμ��λλεσθαι π�λ! πρ$ς δι*ρθωσιν τ�ν δ�γμ�των, κα�τ�Lιν κα� μν�μην τ$ (πιστατικ$ν κατ�λημμα (μ2α�νειν.

E>ναι δS τ$ν λ*γ�ν α=τ$ν σ%στημα (κ λημμ�των κα�


– 58 – – 59 –

25. Oh ;ρ�ι κατηγ*ρημα, #L�ωμα, λεκτ$ν κ.λ.π. τ'ς παρ�)σης παραγρCD�υ_[ηγ��νται "π$ τ$ν ]δι� τ$ν συγγραD�α στLς κατωτ�ρω παραγρCD�υς 63—65.

26. Bλ. τLς λ�[εις αGτ?ς στ$ Φιλ�σ. Λε[ικ$ ΛαλCντ, /λλ. μετ. 1955, καθsς καLπρ�ηγ�υμ�νη σ4ετικ0 σημε%ωσι.

44

45

συμπ�ρασμα (_πιD�ρC). rEνας δ? τελικ$ς συλλ�γισμ$ς ε3ναιμ%α συλλ�γιστικ0 σειρP π�2 "π�τελε>ται "π$ αGτC.

=Aπ+δει[ις ε3ναι _πι4ειρηματ�λ�γ%α π�2 συμπερα%νει τP~λιγ@τερ� καταν�ητP "π$ τP περισσ+τερ� καταν�ητC.

46. rOσ�ν "D�ρq στ0ν παρCστασι (Dαντασ%α), αGτ0 ε3ναιlνα τ)πωμα (τ)πωσις) στ0ν ψυ4�. T$ Wν�μα αGτ$ _πιτυ4JςμετεD�ρθη "π$ τP "π�τυπ@ματα π�2 γ%ν�νται στ$ κερL "π$ τ$δακτυλ%δι - σDραγ%δα. �YπCρ4�υν δ? δ)� ε]δη παραστCσεως, iκαταν��σα � _νν�ιακ0 παρCστασις καL i μ0 καταν��σα27.

�H πρ@τη π�2 ε3ναι, λ�γ�υν, κριτ�ρι� τ'ς πραγματικ+τητ�ς(μ�σ�ν δ�κιμ'ς), πρ�ερ4�μ�νη "π$ lνα πραγματικ$ "ντικε%-μεν�, συμDωνε> μ? τ$ "ντικε%μεν� καL U4ει σDραγισθ' καLτυπωθ' στ$ μυαλ+ μας. �H δε)τερη, i μ0 καταν��σα, πρ��ρ-4εται "π$ μ0 nπCρ4�ν � καL "π$ nπCρ4�ν, "λλP συμDωνε> μ?αGτ+, καθ= ;σ�ν δ?ν ε3ναι σαD0ς ��τε διακεκριμ�νη.

47. �H διαλεκτικ�, λ�γ�υν, ε3ναι "παρα%τητη καL ε3ναι i ]δια"ρετ�, περι�4�υσα nπ= αGτ0ν jλλες _πL μ�ρ�υς "ρετ�ς28.. =Aπ$αGτ�ς: �H "παλλαγ� μας "π$ τ0ν :ιασ)νη ε3ναι νP γνωρ%kωμεμ? "κρ%:εια (_πιστ�μη) π+τε πρ�πει νP παραδε4θ��με ;τι μ%απαρCστασις συμDωνε> μ? τP πρCγματα.

�H πρ�Dυλακτικ+της μqς _νισ4)ει _ναντ%�ν _κε%ν�υ π�2κCπ�ια στιγμ0 Dα%νεται πιθαν+, tστε νP μ0 _νδ%δωμε σ= αGτ+.

T$ "δ)νατ�ν "νασκευ'ς ε3ναι uσ42ς σ? μ%α _πι4ειρηματ�λ�-γ%α π�2 μqς "π�τρ�πει νP πηγα%νωμε στ0ν "ντ%θετη πλευρC.

(πι2�ρaς9 τ$ν δS συλλ�γισμ$ν λ*γ�ν συλλ�γιστικ$ν (κτ�%των9 τ�ν δ5 #π*δειLιν λ*γ�ν δι? τ�ν μaλλ�ν καταλαμ-�αν�μ�νων τ$ �ττ�ν καταλαμ�αν*μεν�ν περα�ν�ντα.

T�ν δS 2αντασ�αν ε>ναι τ%πωσιν (ν ψυ)[P, τ�& lν*μα-τ�ς �κε�ως μετενηνεγμ�ν�υ #π$ τ�ν τ%πων τ�ν (ν τ7�κηρ7� <π$ τ�& δακτυλ��υ γιν�μ�νων. τPς δS 2αντασ�αςτ�ν μSν καταληπτικ�ν, τ�ν δS #κατ�ληπτ�ν9 καταλη-πτικ�ν μ�ν, rν κριτ�ρι�ν ε>ναι τ�ν πραγμ�των 2ασ�, τ�νγιν�μ�νην #π$ <π�ρ)�ντ�ς κατ5 α=τ$ τ$ <π�ρ)�ν (ναπε-σ2ραγισμ�νην κα� (ναπ�μεμαγμ�νην9 #κατ�ληπτ�ν δS �τ�ν μ� #π$ <π�ρ)�ντ�ς, � #π$ <π�ρ)�ντ�ς μ�ν, μ� κατ5α=τ$ δS τ$ <π�ρ)�ν9 τ�ν μ� τρανP μηδS @κτυπ�ν.

A=τ�ν δS τ�ν διαλεκτικ�ν #ναγκα�αν ε>ναι κα� #ρετ�ν(ν εhδει περι�)�υσαν #ρετ�ς9 τ�ν τ5 #πρ�πτωσ�αν (πιστ�-μην τ�& π*τε δε6 συγκατατ�θεσθαι κα� μ�9 τ�ν δ5 #νεικαι-*τητα σ)υρ$ν λ*γ�ν πρ$ς τ$ εκ*ς, 0στε μ� (νδιδ*ναια=τ7�9 τ�ν δ5 #νελεγL�αν σ)!ν (ν λ*γ7ω, 0στε μ� #π�γε-σθαι <π5 α=τ�& ες τ$ #ντικε�μεν�ν9


– 60 – – 61 –

27. �H θεωρ%α τJν κριτηρ%ων ε3ναι i γνωσι�λ�γ%α τ'ς σ4�λ'ς. «Kαταληπτικ0Dαντασ%α» ε3ναι, κατP τ$ν Xρ. =Aνδρ��τσ�ν, «i παρCστασις i "κρι:Jς καL

_ναργJς κατ�πτρ%k�υσα τP πρCγματα καL "ναγκCk�υσα εuς τ0ν "π�δ�40ν τ'ς"ληθε%ας αGτJν».

28. Πρ:λ. Πλ�υτCρ4�υ 5Hθικ�, 874 E, καL κατωτ�ρω παραγρ. 62 καL 83.

46

47

�H "π�υσ%α κ�υD+τητ�ς ("μαται+της) ε3ναι i uδι+της νPθ�τωμε τLς παραστCσεις nπ$ τ$ν Uλεγ4�ν τ�� ~ρθ�� λ�γισμ��.T0ν ]δια δ? τ0ν _πιστ�μη, τ0ν "κρι:' γνJσι δηλαδ�, τ0ν<ρ%k�υν ε]τε oς "λCνθαστη καταν+ησι (κατCληψις29), ε]τε oςuδι+τητα, oς κατCστασι, i <π�%α στ0ν πρ+σληψι τJν παραστC-σεων παραμ�νει "κλ+νητη "π$ _πι4ειρ�ματα. Δ%4ως τ0νσπ�υδ0 τ'ς διαλεκτικ'ς δ?ν |μπ�ρε> < σ�D$ς νP ε3ναι "λCθη-τ�ς στ�2ς συλλ�γισμ�)ς τ�υ. Δι+τι μ+ν�ν μ? αGτ0 διαγιγν@σκε-ται τ$ "ληθ?ς καL τ$ πεπλανημ�ν� καL [εκαθαρ%kεται τ$ πιθαν$καL τ$ "μD%:�λ�. KαL 4ωρLς αGτ0ν δ?ν |μπ�ρε> νP θ�τ7η _ρωτ�-ματα καL νP δ%δ7η "παντ�σεις.

48. �H nπερ:�λικ0 :ιασ)νη στ�2ς uσ4υρισμ�2ς _πηρεCkει καLτ0ν ρ�0 τ'ς πραγματικ+τητ�ς, τ+σ�ν tστε �h μ0 καλJς _[ησκη-μ�ν�ι στP kητ�ματα τJν παραστCσεων νP nπ�π%πτ�υν σ?"πρεπ' συμπεριD�ρP καL "πρ�σε[%α. KαL δ?ν |μπ�ρε> κατ=jλλ�ν τρ+π�ν (4ωρLς δηλ. τ0ν διαλεκτικ0) νP Dαν7' < σ�D$ς~[)ν�υς καL εGκ%νητ� μυαλ$ καL γενικP _πιδ�[ι�ς σ? _πι4ειρη-ματ�λ�γ%ες. Δι+τι στ$ ]δι� πρ+σωπ� "ν�κει τ$ νP συkητ7' καL νPσκ�πτεται σωστC, νP θ�τ7η _ρωτ�ματα στLς nπ�στηριk+μενες("π$ jλλ�υς) "π+ψεις καL ν= "παντq στLς τιθ�μενες _ρωτ�σεις.rOλα δ? αGτP τP πρ�σ+ντα ε3ναι πρ�σ+ντα _μπε%ρ�υ διαλε-κτικ��.

τ�ν δ5 #μαται*τητα gLιν #να2�ρ�υσαν τ?ς 2αντασ�ας (π�τ$ν lρθ$ν λ*γ�ν. α=τ�ν τε τ�ν (πιστ�μην 2ασ�ν � κατ�-ληψιν #σ2αλP � gLιν (ν 2αντασι�ν πρ�σδ�Lει #μετ�πτω-τ�ν <π$ λ*γ�υ. �=κ Iνευ δS τPς διαλεκτικPς θεωρ�ας τ$νσ�2$ν Iπτωτ�ν @σεσθαι (ν λ*γ7ω9 τ* τε γ?ρ #ληθSς κα�τ$ ψε&δ�ς διαγιν:σκεσθαι <π5 α=τPς κα� τ$ πιθαν$ν τ* τ5#μ2ι�*λως λεγ*μεν�ν διευκρινε6σθαι9 )ωρ�ς τ5 α=τPς �=κε>ναι 4δ7� (ρωτaν κα� #π�κρ�νεσθαι.

Διατε�νειν δS τ�ν (ν τα6ς #π�2�σεσι πρ�π�τειαν κα�(π� τ? γιν*μενα, 0στ5 ες #κ�σμ�αν κα� εκαι*τητα τρ�πε-σθαι τ�!ς #γυμν�στ�υς @)�ντας τ?ς 2αντασ�ας. �=κIλλως τ5 lL!ν κα� #γ)�ν�υν κα� τ$ ;λ�ν δειν$ν (ν λ*γ�ις2αν�σεσθαι τ$ν σ�2*ν9 τ�& γ?ρ α=τ�& ε>ναι lρθ�ς δια-λ�γεσθαι κα� διαλ�γ�Jεσθαι κα� τ�& α=τ�& πρ*ς τε τ?πρ�κε�μενα διαλε)θPναι κα� πρ$ς τ$ (ρωτ:μεν�ν#π�κρ�νασθαι, |περ (μπε�ρ�υ διαλεκτικPς #νδρ$ς ε>ναι.


– 62 – – 63 –

29. Kατ�ληψις: Δημι�υργηθε>σα "π$ τ$ν Z�νωνα UκDρασις π�2 U4ει τ$ ]δι�περιε4+μεν� μ? τ0ν �πλ' παρCστασι, διακρ%νεται ;μως "π= αGτ0ν δι+τι συν�δε)-εται "π$ τ0ν συνε%δησι τ'ς συμDων%ας μ? τ$ "ντικε%μεν� καL τ0ν σταθερ+τητα

π�2 πηγCkει "π= αGτ�ν.=Iσ4υρ%kεται δ? < Z�νων ;τι αGτ0 ε3ναι τ$ κριτ�ρι� τ'ς"λ�θειας.

48

T�τ�ια λ�ιπ$ν ε3ναι, συν�πτικJς, i διδασκαλ%α τ�υς oςπρ$ς τ0ν Λ�γικ�. KαL γιP νP μιλ�σωμε καL λεπτ�μερJς30, θ’"ναD�ρωμε καL ;σα περιλαμ:Cν�νται στ$ εuσαγωγικ+ τ�υς_γ4ειρ%δι�. ΘP παραθ�σω _πL λ�[ει καL αGτP π�2 λ�γει <Δι�κλ'ς < MCγνης ("π$ τ0ν Mαγνησ%α) στ$ :ι:λ%� τ�υ «5Eπι-δρ�μ� τ�ν 2ιλ�σ*2ων». =Iδ�2 τP λ+για τ�υ:

49. «Oh Στωϊκ�L πρ�τCσσ�υν τ0ν περL παραστCσεως καLαuσθ�σεως θεωρ%αν, δι+τι τ$ κριτ�ρι� μ? τ$ <π�>� _λ�γ4εται τ$"ληθ?ς τJν πραγμCτων ε3ναι γενικJς μ%α παρCστασις καL δι+τιi περL _πιδ�κιμασ%ας, καταν��σεως καL σκ�ψεως θεωρ%α δ?ν|μπ�ρε> νP λC:7η nπ+στασι δ%4ως τ0ν παρCστασι. Δι+τι i παρC-στασις πρ�ηγε>ται ;λων τJν jλλων (πνευματικJνλειτ�υργιJν). rYστερα Uρ4εται i διCν�ια, i σκ�ψις, i <π�%αhκαν0 ��σα νP _κDρCk7η τ$ν /αυτ+ της διατυπ@νει μ? μιP πρ+-τασι ;,τι τ$ nπ�κε%μεν� (< jνθρωπ�ς) δ�4εται "π$ τ0ν παρC-στασι.

50. ΔιαD�ρει ;μως i Dαντασ%α (παρCστασις) "π$ τ$ DCντα-σμα. Δι+τι τ$ DCντασμα ε3ναι lνα ;ραμα τ�� μυαλ�� μας, ;πωςγ%νεται στ$ν �πν�, _νJ i Dαντασ%α ε3ναι τ)πωμα στ0ν ψυ4�,δηλαδ0 "λλ�%ωσις, ;πως λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ$ δε)τερ� :ι:λ%�τ'ς Περ� ψυ)Pς πραγματε%ας τ�υ. Δι+τι, λ�γ�υν, δ?ν πρ�πει νPδε4θ��με τ$ τ)πωμα στ0ν κυρι�λεκτικ0 σημασ%α /ν$ς "π�τυ-π@ματ�ς "π$ σDραγ%δα, δι+τι ε3ναι "δ)νατ� στ$ ]δι� σημε>�καL κατP τ$ν ]δι� 4ρ+ν� νP γ%ν�υν π�λλP (καθαρP) "π�τυπ@-ματα. Θεωρε>ται δ? παρCστασις _κε%νη π�2 πρ��ρ4εται "π$nπαρκτ$ "ντικε%μεν�, συμDωνε> μ’ αGτ$

5Eν �Oν τ�6ς λ�γικ�6ς τα&τ5 α=τ�6ς δ�κε6ν κε2α-λαιωδ�ς. κα� iνα κα� κατ? μ�ρ�ς εhπωμεν κα� τ�δε |περα=τ�ν ες τ�ν εσαγωγικ�ν τε�νει τ�)νην, κα� α=τ? (π�λ�Lεως τ�θησι Δι�κλPς 4 M�γνης (ν τ[P 5Eπιδρ�μ[P τ�ν2ιλ�σ*2ων, λ�γων �Vτως.

“5Aρ�σκει τ�6ς Στωικ�6ς τ$ν περ� 2αντασ�ας κα�ασθ�σεως πρ�τ�ττειν λ*γ�ν, καθ*τι τ$ κριτ�ρι�ν, \u B#λ�θεια τ�ν πραγμ�των γιν:σκεται, κατ? γ�ν�ς 2αντα-σ�α (στ�, κα� καθ*τι 4 περ� συγκαταθ�σεως κα� 4 περ�καταλ�ψεως κα� ν��σεως λ*γ�ς, πρ��γων τ�ν Iλλων,�=κ Iνευ 2αντασ�ας συν�σταται. πρ�ηγε6ται γ?ρ B2αντασ�α, ε>θ5 B δι�ν�ια (κλαλητικ� <π�ρ)�υσα, oπ�σ)ει <π$ τPς 2αντασ�ας, τ�&τ� (κ2�ρει λ*γ7ω.”

Δια2�ρει δS 2αντασ�α κα� 2�ντασμα9 2�ντασμα μSνγ�ρ (στι δ*κησις διαν��ας �iα γ�νεται κατ? τ�!ς Vπν�υς,2αντασ�α δ� (στι τ%πωσις (ν ψυ)[P, τ�υτ�στιν #λλ��ωσις,Gς 4 Xρ%σιππ�ς (ν τ7� δευτ�ρ7ω Περ� ψυ)Pς <2�σταται.�= γ?ρ δεκτ��ν τ�ν τ%πωσιν �R�νε� τ%π�ν σ2ραγιστPρ�ς,(πε� #ν�νδεκτ*ν (στι π�λλ�!ς τ%π�υς κατ? τ$ α=τ$ περ�τ$ α=τ$ γ�νεσθαι. ν�ε6ται δS 2αντασ�α B #π$ <π�ρ)�ντ�ςκατ? τ$ <π�ρ)�ν (ναπ�μεμαγ-


– 64 – – 65 –

30. �H διCκρισις γενικ�� καL _πL μ�ρ�υς παρατηρε>ται καL στ$ν Σ�[τ� τ$ν=Eμπειρικ$ :λ. Πυρρ:νει�ι �Yπ�τυπ:σεις, I. 5: καθ+λ�υ λ+γ�ς…εuδικ$ς λ+γ�ς.

49

50

κι U4ει "π�τυπωθ', _ντυπωθ' καL πιεσθ' σPν σDραγ%δα στ0νψυ4� μας π�2 δ?ν θP μπ�ρ��σε νP nπCρ[7η τ�τ�ια �ν πρ�ερ4+-ταν "π$ μ0 nπCρ4�ν.

51. Oh παραστCσεις, _[ jλλ�υ, jλλες ε3ναι, κατ= αGτ�)ς,αuσθητικ?ς καL jλλες μ0 αuσθητικ�ς. KαL αuσθητικ?ς ε3ναι_κε>νες τJν <π�%ων i πρ+σληψις γ%νεται μ? lνα � περισσ+τερααuσθητ�ρια Wργανα, μ0 αuσθητικ?ς δ? _κε>νες π�2 πρ�σλαμ:C-ν�νται ("π= εGθε%ας) "π$ τ$ μυαλ+ μας, ;πως ε3ναι �h παραστC-σεις τJν "σωμCτων πραγμCτων καL ;λες �h jλλες παραστCσειςπ�2 πρ�σλαμ:Cν�νται μ? τ$ λ�γικ+ μας.

=Aπ$ τLς αuσθητικ?ς παραστCσεις πCλι, κCπ�ιες πρ��ρ4�νται"π$ nπαρκτP "ντικε%μενα καL συν�δε)�νται "π$ nπ�4@ρησικαL _πιδ�κιμασ%α _κ μ�ρ�υς μας. �YπCρ4�υν ;μως καL Dαιν�με-νικ?ς παραστCσεις π�2 μ�ιCk�υν νP πρ��ρ4ωνται "π$ πραγμα-τικP "ντικε%μενα31.

=Eκτ$ς τ�)των, διαιρ��σαν τLς παραστCσεις σ? λ�γικ?ς καLjλ�γες. Λ�γικ?ς ε3ναι �h παραστCσεις τJν λ�γικJν πλασμC-

μ�νη κα� (ναπ�τετυπωμ�νη κα� (ναπεσ2ραγισμ�νη, �iα�=κ tν γ�ν�ιτ� #π$ μ� <π�ρ)�ντ�ς.

T�ν δS 2αντασι�ν κατ5 α=τ�!ς αR μ�ν εσιν ασθητι-κα�, αR δ5 �U9 ασθητικα� μSν αR δι’ ασθητηρ��υ � ασθητη-ρ�ων λαμ�αν*μεναι, �=κ ασθητικα� δ5 αR δι? τPς διαν��αςκαθ�περ τ�ν #σωμ�των κα� τ�ν Iλλων τ�ν λ*γ7ω λαμ-�αν�μ�νων. τ�ν δ5 ασθητικ�ν <αR μSν> #π$ <παρ)*ντωνμετ5 εhLεως κα� συγκαταθ�σεως γ�ν�νται. εσ� δS τ�ν2αντασι�ν κα� (μ2�σεις αR Gσανε� #π$ <παρ)*ντωνγιν*μεναι.

cEτι τ�ν 2αντασι�ν αR μ�ν εσι λ�γικα�, αR δS Iλ�γ�ι9λ�γικα� μSν αR τ�ν λ�γικ�ν J7:ων, Iλ�γ�ι δS αR τ�ν #λ*-


– 66 – – 67 –

31. Πρ:λ. στ$ν τ+μ� A`, σελ. 115, σημ. 29, oς καL στP «5Hθικ? E=δ�μεια» τ0νθεωρ%α τ�� Aτηματικ�& 5Aκ�σμισμ�& (Acosmisme Postulatoire) τ�� Emile Ibs, διPτ'ς <π�%ας πρ�σπαθε> ν’ "παντ�ση στ$ γενικ@τατ� _ρ@τημα στ$ <π�>� |μπ�ρε>νP συν�ψισθ7' i ;λη πρ�:ληματικ0 τ'ς Dιλ�σ�D%ας στ$ _ρ@τημα: Π�ι+ ε3ναι τ$ν+ημα τ�� E3ναι, τ'ς nπCρ[εως. �Aν δηλαδ0 i kω0 U47η καν�να ν+ημα, καμμιP"[%α, καL π�ιC ε3ναι αGτ�, � ε3ναι μιP :λακ@δης nπ+θεσις, ;πως λ�γει < Σα%[πηρ:«MετP τ0ν "νακCλυψιν τ�� θανCτ�υ i kω0 μ�ιCkει μ? μιP hστ�ρ%α π�2 τ0νδιηγε>ται lνας |λ%θι�ς»: La découverte de la mort insinue que la vie est une histoire

racontée par un idiot (:λ. A. de Waelhens, La philosophie de Martin Heidegger, 1955,

σελ. 143).T$ πρ+:λημα, λιγ@τερ� _πε[εργασμ�ν�, τ$ ε34ε θ�σει κι < =Aριστ�τ�λης στ$ Z`

:ι:λ%� τJν «Mετα2υσικ�ν» τ�υ. T$ αu@νι� δηλαδ0 πρ+:λημα, i παντ�τιν0"ναk�τησις καL "π�ρ%α τ'ς Dιλ�σ�D%ας π�2 ε3ναι i _ρ@τησις π�2 _ρωτq τ% ε3ναι�ν — στ$ σ)ν�λ+ τ�υ («KαL τ$ πCλαι τε καL ν�ν τε καL "εL kητ�)μεν�ν καL "εL"π�ρ�)μεν�ν τ% τ$ Wν»).

51

των, jλ�γες δ? τJν "λ+γων. KαL �h μ?ν λ�γικ?ς ε3ναι διαδικα-σ%ες σκ�ψεως, �h δ? jλ�γες δ?ν U4�υν Wν�μα. =EπL πλ��ν,κCπ�ιες "π$ τLς παραστCσεις μας ε3ναι _πιστημ�νικ?ς κι jλλεςW4ι. ΠCντως "λλιJς :λ�πει lνα jγαλμα τ$ _[ασκημ�ν� μCτι/ν$ς γλ)πτη κι "λλιJς lνας συνηθισμ�ν�ς jνθρωπ�ς.

52. A]σθησις πCλι κατP τ�2ς Στωϊκ�2ς ε3ναι: 1. T$ ρε�μα τ��"�ρα π�2 "π$ τ$ κυριαρ4ικ$ μ�ρ�ς τ'ς ψυ4'ς �πλ@νεται στLςαuσθ�σεις. 2. �H καταν+ησις π�2 γ%νεται μ�σ�ω αGτJν. 3. �Hσυσκευ0 τJν αuσθητηρ%ων ~ργCνων _[ αuτ%ας τ'ς <π�%ας μερι-κ�L παρ�υσιCk�υν "ναπηρ%ες. =AλλP καL i _νεργητικ+της τJναuσθητηρ%ων ~ργCνων α]σθησις λ�γεται.

rOσ�ν "D�ρq στ0ν καταν+ησι, μ? τ0ν α]σθησι, κατ= αGτ�)ς,καταλα:α%ν�με τ$ jσπρ� καL τ$ μα�ρ�, τ$ τρα42 καL τ$ λε>�, μ?τ$ λ�γικ$ ;μως καταλα:α%ν�υμε τP δι= "π�δε%[εως συναγ+μενασυμπερCσματα, ;πως π.4. τ$ συμπ�ρασμα ;τι nπCρ4�υν θε�L καL;τι αGτ�L πρ�ν��ν. Δι+τι �h γενικ?ς Uνν�ιες γεννJνται κατPτ�2ς "κ+λ�υθ�υς τρ+π�υς : κCπ�ιες "π$ jμεση _παD�, κCπ�ιες"π$ <μ�ι+τητα, κCπ�ιες "π$ "ναλ�γ%α, μερικ?ς "π$ μετCθεσι,jλλες "π$ σ)νθεσι κι jλλες "π$ "ντ%θεσι.

53. =Aπ$ jμεση _παD0 μqς U4�υν Uλθει �h Uνν�ιες τJναuσθητJν πραγμCτων. =Aπ$ <μ�ι+τητα �h Uνν�ιες π�2 U4�υν τ0νπρ��λευσ% τ�υς σ? κCτι π�2 εnρ%σκεται μπρ�στC μας: i("τ�μικ0) Uνν�ια ΣωκρCτης _πL παραδε%γματι "π�κτqται "π$τ0ν πρ�τ�μ� τ�υ. Oh κατ= "ναλ�γ%αν σ4ηματιk+μενες Uνν�ιες"π�κτJνται ε]τε μ? μεγ�θυνσι, ;πως i Uνν�ια Tιτυ$ς καLK)κλωψ, ε]τε μ? με%ωσι, ;πως i Uνν�ια Πυγμα>�ς. KαL τ$κ�ντρ� τ'ς γ'ς κατ= "ναλ�γ%αν "π$ μικρ+τερες σDα>ρες Uγινεκαταν�ητ+. M? μετCθεσι _πιτυγ4Cν�νταν Uνν�ιες ;ταν _πLπαραδε%γματι τ�π�θετ��με μCτια στ$ στ'θ�ς.

γων. αR μSν �Oν λ�γικα� ν��σεις εσ�ν, αR δ5 Iλ�γ�ι �=τετυ)�κασιν lν*ματ�ς. κα� αR μ�ν εσι τε)νικα�, αR δSIτε)ν�ι9 Iλλως γ�&ν θεωρε6ται <π$ τε)ν�τ�υ εκ-ν κα�Iλλως <π$ #τ�)ν�υ.

Ahσθησις δS λ�γεται κατ? τ�!ς Στωικ�!ς τ$ τ5 #25Bγεμ�νικ�& πνε&μα (π� τ?ς ασθ�σεις διPκ�ν κα� B δι5α=τ�ν κατ�ληψις κα� B περ� τ? ασθητ�ρια κατασκευ�,καθ5 nν τινες πηρ�� γ�ν�νται. κα� B (ν�ργεια δS αhσθησιςκαλε6ται. B δS κατ�ληψις γ�νεται κατ5 α=τ�!ς ασθ�σειμSν λευκ�ν κα� μελ�νων κα� τρα)�ων κα� λε�ων, λ*γ7ω δSτ�ν δι5 #π�δε�Lεως συναγ�μ�νων, 0σπερ τ$ θε�!ς ε>ναι,κα� πρ�ν�ε6ν τ�%τ�υς. τ�ν γ?ρ ν��υμ�νων τ? μSν κατ?περ�πτωσιν (ν��θη, τ? δS καθ5 4μ�ι*τητα, τ? δS κατ5#ναλ�γ�αν, <τ? δS κατ? μετ�θεσιν,> τ? δS κατ? σ%νθε-σιν, τ? δS κατ5 (ναντ�ωσιν.

Kατ? περ�πτωσιν μSν �Oν (ν��θη τ? ασθητ�9 καθ54μ�ι*τητα δS τ? #π* τιν�ς παρακειμ�ν�υ, Gς Σωκρ�της#π$ τPς εκ*ν�ς9 κατ5 #ναλ�γ�αν δS α=Lητικ�ς μ�ν, <Gς>4 Tιτυ$ς κα� K%κλωψ9 μειωτικ�ς δ�, Gς 4 Πυγμα6�ς. κα�τ$ κ�ντρ�ν δS τPς γPς κατ5 #ναλ�γ�αν (ν��θη #π$ τ�νμικρ�τ�ρων σ2αιρ�ν. κατ? μετ�θεσιν δ�, �s�ν l2θαλμ��(π� τ�& στ�θ�υς9


– 68 – – 69 –

52

53

�O �Iππ�κ�νταυρ�ς ε3ναι lνα παρCδειγμα π�2 _[ηγε> τPδημι�υργ�ματα μ? σ)νθεσι32, < δ? θCνατ�ς παρCδειγμα _κε%νωνπ�2 ~Dε%λ�νται σ? "ντ%θεσι (δηλ. i Uνν�ια τ�� θανCτ�υ ~Dε%λε-ται στ0ν "ντ%θεσ% της πρ$ς τ0ν Uνν�ια τ'ς kω'ς). K�ντP σ=αGτ?ς nπCρ4�υν Uνν�ιες π�2 συνεπCγ�νται lνα ε3δ�ς μετα:C-σεως στ0ν περι�40 τ�� "καταλ�πτ�υ, ;πως ε3ναι τP λεκτP33 (τPδιαν��ματα, < _νδιCθετ�ς λ+γ�ς,) καL < τ+π�ς, < 4Jρ�ς.

Oh Uνν�ιες τ'ς δικαι�σ)νης καL τ'ς καλωσ)νης Uρ4�νται"π$ τ0ν D)σι. =Aκ+μη καL i στ�ρησις γεννq Uνν�ιες: π.4. i στ�-ρησις τ�� "νθρ@π�υ π�2 δ?ν U4ει 4�ρια. AGτP ε3ναι τP δ+γματCτ�υς γιP τ0ν παρCστασι, τ0ν α]σθησι καL τ0ν σκ�ψι.

54. Kριτ�ρι� δ? τ'ς "ληθε%ας λ�γ�υν ;τι ε3ναι i καταν��σαπαρCστασις, δηλ. i _κ πραγματικ��, nπαρκτ�� "ντικειμ�ν�υπρ�ερ4�μ�νη, καθ= � nπ�στηρ%k�υν < Xρ)σιππ�ς στ$ δε)τερ�:ι:λ%� τJν «Φυσικ�ν» τ�υ κι < =Aντ%πατρ�ς κι < =Aπ�λλ+δωρ�ς.

κατ? σ%νθεσιν δS (ν��θη �Iππ�κ�νταυρ�ς9 κα� κατ5 (ναν-τ�ωσιν θ�νατ�ς. ν�ε6ται δS κα� κατ? μετ��ασ�ν τινα, Gςτ? λεκτ? κα� 4 τ*π�ς. 2υσικ�ς δS ν�ε6ται δ�και*ν τι κα�#γαθ*ν9 κα� κατ? στ�ρησιν, �s�ν I)ειρ. τ�ι�δε τιν? κα�περ� 2αντασ�ας κα� ασθ�σεως κα� ν��σεως δ�γματ�-J�υσι.

Kριτ�ρι�ν δS τPς #ληθε�ας 2ασ� τυγ)�νειν τ�ν κατα-ληπτικ�ν 2αντασ�αν, τ�υτ�στι τ�ν #π$ <π�ρ)�ντ�ς,καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς (ν τ[P δευτ�ρ\α τ�ν Φυσικ�ν κα�5Aντ�πατρ�ς κα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς.


– 70 – – 71 –

32. �O K�νταυρ�ς Uγινε μ? σ)νθεσι "π$ μισ$ jλ�γ� ("π$ τ0ν μ�ση καL κCτω)καL "π$ μισ$ν jνθρωπ�.

33. Oh Στωϊκ�L δ?ν παρεδ�4�ντ� oς σ@ματα τ$ν 4Jρ�, τ$ν 4ρ+ν� καL τ$ δια-ν+ημα (λεκτ*ν). TP λεκτC, κατP τ$ν K. Γεωργ�)λη, ε3ναι �h uδε@δεις σημασ%ες,κCτι π�2 παρεμ:Cλλεται μετα[2 τJν ψυ4ικJν παραστCσεων καL τJν "ντικειμ�-νων στP <π�>α "ναD�ρ�νται.

54

�O B+ηθ�ς _κ μ�ρ�υς τ�υ παραδ�4εται περισσ+τερα κριτ�-ρια, τ$ν ν��ν, τ0ν α]σθησι - "ντ%ληψι, τ0ν Wρε[ι καL τ0ν_πιστ�μη. =EνJ < Xρ)σιππ�ς, "ντιDCσκων πρ$ς /αυτ+ν, δηλ@-νει στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ'ς «Περ� λ*γ�υ» συγγραD'ς τ�υ ;τι iα]σθησις καL i πρ��νν�ια, i κ�ιν0 Uνν�ια (πρ+ληψις34) ε3ναι τPκριτ�ρια. E3ναι δ? πρ��νν�ια lνα δJρ� τ'ς D)σεως, μ%α UμDυτησ)λληψις τJν καθ+λ�υ35 δηλ. τJν γενικJν _νν�ιJν. Mερικ�Ljλλ�ι ;μως "π$ τ�2ς "ρ4αι�τ�ρ�υς Στωϊκ�2ς τ$ν ~ρθ$ λ�γισμ$θεωρ��ν κριτ�ρι� τ'ς "λ�θειας, ;πως μαρτυρε> < Π�σειδ@νι�ςστ0ν «Περ� κριτηρ��υ» πραγματε%α τ�υ.

55. rOσ�ν "D�ρq στ0ν θεωρ%α τ�υς γιP τ0ν διαλεκτικ�, Dα%-νεται ;τι �h περισσ+τερ�ι συμDων��ν νP λC:�υν oς "Dετηρ%ατ$ θ�μα τ'ς Dων'ς. E3ναι δ? i Dων0 "�ρας κτυπημ�ν�ς � καL τ$]δι� τ$ "ντικε%μεν� π�2 ε3ναι αuσθητ$ "π$ τ0ν "κ��, ;πως λ�γει< Δι�γ�νης < Bα:υλ@νι�ς στ$ «Περ� 2ωνPς» _γ4ειρ%δι+ τ�υ.

4 μSν γ?ρ B*ηθ�ς κριτ�ρια πλε��να #π�λε�πει, ν�&ν κα�αhσθησιν κα� bρεLιν κα� (πιστ�μην9 4 δS Xρ%σιππ�ς δια2ε-ρ*μεν�ς πρ$ς α=τ$ν (ν τ7� πρ:τ7ω Περ� λ*γ�υ κριτ�ρι�2ησιν ε>ναι αhσθησιν κα� πρ*ληψιν9 @στι δ5 B πρ*ληψις@νν�ια 2υσικ� τ�ν καθ*λ�υ. Iλλ�ι δ� τινες τ�ν #ρ)αι�τ�-ρων Στωικ�ν τ$ν lρθ$ν λ*γ�ν κριτ�ρι�ν #π�λε�π�υσιν,Gς 4 Π�σειδ:νι�ς (ν τ7� Περ� κριτηρ��υ 2ησ�.

TPς δS διαλεκτικPς θεωρ�ας συμ2:νως δ�κε6 τ�6ςπλε�στ�ις #π$ τ�& περ� 2ωνPς (ν�ρ)εσθαι τ*π�υ. @στι δS2ων� #�ρ πεπληγμ�ν�ς � τ$ hδι�ν ασθητ$ν #κ�Pς, 0ς2ησι Δι�γ�νης 4 Bα�υλ:νι�ς (ν τ[P Περ� 2ωνPς τ�)ν[η.


– 72 – – 73 –

34. Πρ*ληψις: πρ��νν�ια, < ;ρ�ς πρ�λ�ψεις ε3ναι τ�� =Eπικ�)ρ�υ καLπρJτ�ς τ$ν μετα4ειρ%σθηκε < Xρ)σιππ�ς γιP νP δηλ@σ7η _κε>νες τLς «κ�ιν?ςπεπ�ιθ�σεις» (κ�ινα� @νν�ιαι, notiae communes) π�2 Uρ4�νται πρLν "π$ κCθε_πιστημ�νικ0 Uρευνα, δι+τι U4�υν παρα4θ' μ? Dυσικ$ τρ+π�, 4ωρLς τ�4νη, "π$γενικP γνωστ?ς _μπειρ%ες.

35. Kαθ*λ�υ (τP περ%Dημα universalia ― καθ�λικP — τ'ς σ4�λαστικ'ς Dιλ�-σ�D%ας): Oh γενικ?ς Uνν�ιες (κατ= "ντ%θεσιν πρ$ς τLς "τ�μικ�ς), VAνθρωπ�ς _πL

παραδε%γματι (_νJ "τ�μικ0 Uνν�ια ε3ναι < τCδε συγκεκριμ�ν�ς jνθρωπ�ς, <Z�νων < Kιτιε2ς _πL παραδε%γματι). E3ναι πιθαν$ν ;τι καL < Δημ+κριτ�ς ε34ε"σ4�ληθ' μ? τ0ν Uνν�ια τ�� καθ+λ�υ. VEτσι |μπ�ρε> νP /ρμηνευθ7' i "π+Dανσ%ςτ�υ: «VAνθρωπ+ς _στιν � πCντες ]δμεν» (Σ�[τ�ς =Eμπειρικ+ς, Kατ? μαθηματικ�ν,VII 265 Δ).

55

KαL τ�� μ?ν k@�υ i Dων0 ε3ναι "�ρας κτυπημ�ν�ς "π$Dυσικ0 παρ+ρμησι, τ�� "νθρ@π�υ ;μως i Dων0 ε3ναι Uναρ-θρ�ς καL "π�τελε> UκDρασι τ'ς διαν�%ας, ;πως λ�γει < Δι�γ�-νης, π�2 τελει�π�ιε>ται στP δεκατ�σσερα 4ρ+νια. K�ντP σ=αGτP �h Στωϊκ�L δ�4�νται ;τι i Dων0 ε3ναι κCτι τ$ σωματικ+,;πως μαρτυρε> < =Aρ4�δημ�ς στ0ν «Περ� 2ωνPς» πραγματε%ατ�υ, καθsς κι < Δι�γ�νης, κι < =Aντ%πατρ�ς κι < Xρ)σιππ�ς στ$δε)τερ� κεDCλαι� τ'ς ΦυσικPς τ�υ.

56. Δι+τι κCθε τι π�2 _νεργε>, π�2 παρCγει lνα "π�τ�λεσμα,σJμα ε3ναι. =Eνεργε> δ? i Dων�, "D�� πηγα%νει "π$ _κε%ν�υςπ�2 _κDων��ν σ? _κε%ν�υς π�2 "κ�)�υν. Mετατρεπ+μεν� σ?γρCμματα αGτ$ π�2 Fταν Dων�, γ%νεται μιP λεκτικ0 UκDρασις(λ�[ις), ;πως «iμ�ρα» _πL παραδε%γματι. Λ+γ�ς δ? ε3ναι i Dων0π�2 _κπ�μπεται "π$ τ0ν διCν�ια καL σημα%νει κCτι, π.4. «ε3ναιiμ�ρα».

ΔιCλεκτ�ς πCλι ε3ναι μιP π�ικιλ%α, μιP παραλλαγ0 λ+γ�υπ�2 4ρησιμ�π�ιε>ται "π$ lνα τμ'μα τ�� /λληνικ�� κ+σμ�υ καLτυγ4Cνει διακεκριμ�νη "π$ τ0ν γλωσσικ0 UκDρασι jλλ�υ τμ�-ματ�ς � jλλης _θν+τητ�ς. �H "κ+μη ε3ναι μ%α uδιCk�υσα γλωσ-σικ0 μ�ρD0 κCπ�ιας περι�4'ς, U4ει δηλαδ0 μιP γλωσσ�λ�γικ0π�ι+τητα. Στ0ν "ττικ0 διCλεκτ� _πL παραδε%γματι δ?ν λ�γ�υνθCλασσα "λλP θCλαττα καL στ0ν uωνικ0 δ?ν λ�γ�υν iμ�ρα"λλP iμ�ρη.

57. rOσ� γιP τP στ�ι4ε>α τ'ς λεκτικ'ς _κDρCσεως, αGτP ε3ναιτP εuκ�σιτ�σσερα γρCμματα. M? τριπλ' δ? σημασ%α λ�γεται τ$γρCμμα: �Ως F4�ς � στ�ι4ε>� τ�� λ+γ�υ. �Ως γραπτ$ σ)μ:�λ� �4αρακτ�ρας. KαL oς Wν�μα, VAλDα _πL παραδε%γματι. �EπτP"π$ τP γρCμματα ε3ναι Dων�εντα, τP γρCμματα α, ε, η, ι, �, υ, ω.KαL l[ι ε3ναι jDωνα, τC :, γ, δ, κ, π, τ.

J7:�υ μ�ν (στι 2ων� #�ρ <π$ 4ρμPς πεπληγμ�ν�ς,#νθρ:π�υ δ5 @στιν @ναρθρ�ς κα� #π$ διαν��ας (κπεμπ�-μ�νη, Gς 4 Δι�γ�νης 2ησ�ν, nτις #π$ δεκατεσσ�ρων (τ�ντελει�&ται. κα� σ�μα δ5 (στ�ν B 2ων� κατ? τ�!ς Στωι-κ�%ς, 0ς 2ησιν 5Aρ)�δημ*ς τ5 (ν τ[P Περ� 2ωνPς κα� Δι�γ�-νης κα� 5Aντ�πατρ�ς κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ[P δευτ�ρ\α τ�νΦυσικ�ν.

Πaν γ?ρ τ$ π�ι�&ν σ�μ� (στι9 π�ιε6 δS B 2ων� πρ�-σι�&σα τ�6ς #κ�%�υσιν #π$ τ�ν 2ων�%ντων. λ�Lις δ�(στιν κατ? τ�!ς Στωικ�%ς, 0ς 2ησι Δι�γ�νης, 2ων�(γγρ�μματ�ς, �s�ν �Hμ�ρα. λ*γ�ς δ� (στι 2ων� σημαν-τικ� #π$ διαν��ας (κπεμπ�μ�νη, <�s�ν �Hμ�ρα (στ�>. δι�-λεκτ�ς δ� (στι λ�Lις κε)αραγμ�νη (θνικ�ς τε κα� �Eλλη-νικ�ς, � λ�Lις π�ταπ�, τ�υτ�στι π�ι? κατ? δι�λεκτ�ν,�s�ν κατ? μSν τ�ν 5Aτθ�δα Θ�λαττα, κατ? δS τ�ν 5I�δα�Hμ�ρη.

TPς δS λ�Lεως στ�ι)ε6� (στι τ? εκ�σιτ�σσαρα γρ�μ-ματα. τρι)�ς δS λ�γεται τ$ γρ�μμα, <τ* τε στ�ι)ε6�ν> ;τε )αρακτ�ρ τ�& στ�ι)ε��υ κα� τ$ bν�μα, �s�ν cAλ2α92ων�εντα δ� (στι τ�ν στ�ι)ε�ων pπτ�, α, ε, η, ι, �, υ, ω9I2ωνα δS gL, �, γ, δ, κ, π, τ.


– 74 – – 75 –

56

57

ΔιαD�ρει i Dων0 "π$ τ$ν λ+γ�, δι+τι i Dων0 ε3ναι καL F4�ς,_νJ < λ+γ�ς ε3ναι πCντ�τε Uναρθρ�ς. =Eπ%σης διαD�ρει i _κD@-νησις "π$ τ$ν λ+γ�, δι+τι < λ+γ�ς πCντ�τε σημα%νει κCτι, _νJμ%α _κD@νησις μπ�ρε> νP ε3ναι καL "καταν+ητη, ;πως λ.4. i_κD@νησις :λ%τυρι, < λ+γ�ς ;μως δ?ν ε3ναι π�τ? "καταν+ητ�ς.�O δ? σ4ηματισμ$ς τ�� λ+γ�υ ε3ναι κCτι περισσ+τερ� "π$ �πλ'UκDρασις, δι+τι _νJ F4�ι _κDων��νται πρCγματακαταν��νται, _κε>να DυσικP π�2 μπ�ρ��ν νP _κDρασθ��ν διPτ�� λ+γ�υ, π�2 ε3ναι «λεκτP» (δηλ. δ?ν ε3ναι jρρητα, ;πως θPUλεγε < ΠλCτων). TP μ�ρη δ? τ�� λ+γ�υ ε3ναι π�ντε, ;πως"ναD�ρει < Δι�γ�νης (< Bα:υλ@νι�ς) στ0ν «Περ� 2ωνPς»πραγματε%α τ�υ κι < Xρ)σιππ�ς: VOν�μα (�Gσιαστικ+ν), πρ�-σηγ�ρ%α (~ν�μασ%α), ρ'μα, σ)νδεσμ�ς καL jρθρ�. �O =Aντ%πα-τρ�ς πρ�σθ�τει καL τ0ν μεσ+τητα (]σως πρ+κειται γιP τ$ _π%ρ-ρημα), στ$ Uργ� τ�υ «Περ� τ�ν λ�Lεων κα� τ�ν σημασι�ν των».

58. Πρ�σηγ�ρ%α κατP τ$ν Δι�γ�νη ε3ναι τ$ μ�ρ�ς τ�� λ+γ�υπ�2 σημα%νει μιP κ�ιν0 π�ι+τητα, VAνθρωπ�ς, rIππ�ς, _πLπαραδε%γματι. VOν�μα ε3ναι τ$ μ�ρ�ς τ�� λ+γ�υ π�2 δηλ@νειμιP uδιCk�υσα π�ι+τητα, Δι�γ�νης λ.4., ΣωκρCτης, κ.λ.π. P'μαε3ναι τ$ μ�ρ�ς τ�� λ+γ�υ π�2 σημα%νει lνα μεμ�νωμ�ν� κατη-γ+ρημα36 � ε3ναι lνα jκλιτ� στ�ι4ε>� τ�� λ+γ�υ π�2 |μπ�ρε> νPπρ�σκ�λλqται σ? lνα � περισσ+τερα nπ�κε%μενα, ;πως λ.4.γρCDω, λ�γω.

δια2�ρει δS 2ων� κα� λ�Lις, ;τι 2ων� μSν κα� 4 /)*ς (στι,λ�Lις δS τ$ @ναρθρ�ν μ*ν�ν. λ�Lις δS λ*γ�υ δια2�ρει, ;τιλ*γ�ς #ε� σημαντικ*ς (στι, λ�Lις δS κα� #σ�μαντ�ς, Gς B�λ�τυρι, λ*γ�ς δS �=δαμ�ς. δια2�ρει δS κα� τ$ λ�γειν τ�&πρ�2�ρεσθαι9 πρ�2�ρ�νται μSν γ?ρ αR 2ωνα�, λ�γεται δSτ? πρ�γματα, � δ� κα� λεκτ? τυγ)�νει.

T�& δS λ*γ�υ (στ� μ�ρη π�ντε, 0ς 2ησι Δι�γ�νης τ5 (ν τ7�Περ� 2ωνPς κα� Xρ%σιππ�ς, bν�μα, πρ�σηγ�ρ�α, ]Pμα,σ%νδεσμ�ς, Iρθρ�ν9 4 δ5 5Aντ�πατρ�ς κα� τ�ν μεσ*τητατ�θησιν (ν τ�6ς Περ� λ�Lεως κα� τ�ν λεγ�μ�νων.

cEστι δS πρ�σηγ�ρ�α μSν κατ? τ$ν Δι�γ�νην μ�ρ�ςλ*γ�υ σημα6ν�ν κ�ιν�ν π�ι*τητα, �s�ν cAνθρωπ�ς,_Iππ�ς9 bν�μα δ� (στι μ�ρ�ς λ*γ�υ δηλ�&ν δ�αν π�ι*-τητα, �s�ν Δι�γ�νης, Σωκρ�της9 ]Pμα δ� (στι μ�ρ�ςλ*γ�υ σημα6ν�ν #σ%νθετ�ν κατηγ*ρημα, Gς 4 Δι�γ�νης,Q, 0ς τινες, στ�ι)ε6�ν λ*γ�υ Iπτωτ�ν, σημα6ν*ν τι συντα-κτ$ν περ� τιν�ς � τιν�ν, �s�ν Γρ�2ω, Λ�γω9


– 76 – – 77 –

36. Kατηγ*ρημα, Predicate: ε3ναι τ$ κατηγ�ρ�)μεν� π�2 καταDCσκεται �"π�DCσκεται γιP lνα nπ�κε%μεν�. ΘP πρ�πει νP διακρ%νωμε τ$ κατηγ�ρ�)μεν�"π$ τ$ κατηγ+ρημα, τ$ <π�>� γενικP _νν�ε>ται κατP lνα πι$ πλατ2 τρ+π�. Π.4.

στ$: «�O jνθρωπ�ς ε3ναι θηλαστικ+», τ$ θηλαστικ$ ε3ναι κατηγ�ρ�)μεν�. Στ+ «<jνθρωπ�ς σκ�πτεται», τ$ σκ�πτεται ε3ναι κατηγ+ρημα. =AλλP i διCκρισις αGτ0δ?ν ε3ναι καλP καθωρισμ�νη.

58

Σ)νδεσμ�ς ε3ναι jκλιτ� μ�ρ�ς τ�� λ+γ�υ π�2 συνδ�ει τPμ�ρη τ�υ. VAρθρ�, τ�λ�ς, ε3ναι κλιτ$ μ�ρ�ς τ�� λ+γ�υ, π�2 [ε4ω-ρ%kει τP γ�νη ("ρσενικ+, θηλυκ+, �Gδ�τερ�) καL τ�2ς "ριθμ�2ς(/νικ+ς, πληθυντικ+ς) ;πως π.4. <, i, τ+, �h, αh, τC.

59. Oh δ? "ρετ?ς τ�� λ+γ�υ ε3ναι π�ντε: �Eλληνισμ$ς (W4ι:αρ:αρισμ�% — καθαρP /λληνικC), σαD�νεια, συντ�μ%α, κυρι�-λε[%α (πρ�π�ν), διCκρισις (κατασκευ�). �Eλληνισμ$ς ε3ναιγλJσσα jψ�γ�ς γραμματικJς καL "πηλλαγμ�νη 4υδαι�λ�γ%ας.

ΣαD�νεια ε3ναι lνα λεκτικ$ �D�ς π�2 παρ�υσιCkει τ0νσκ�ψι Uτσι tστε νP γ%νεται ε�κ�λα καταν�ητ�. Συντ�μ%α ε3ναιγλωσσικ$ �D�ς π�2 δ?ν 4ρησιμ�π�ιε>ται παρP τLς "παρα%τητεςγιP τ0ν πραγμCτευσι /ν$ς θ�ματ�ς λ�[εις. Kυρι�λε[%α ε3ναι νP4ρησιμ�π�ι'ται Dρασε�λ�γ%α συγγενικ0 πρ$ς τ$ θ�μα. ΔιCκρι-σις, τ�λ�ς, ε3ναι i "π�Dυγ0 uδιωματικJν _κDρCσεων.

=Aπ$ τP _λαττ@ματα δ? τ�� λεκτικ�� D�υς 4 �αρ�αρισμ$ςε3ναι i παρα:%ασις τ'ς γλωσσικ'ς _κDρCσεως τJν πρ�ωδευμ�-νων �Eλλ�νων, σ�λ�ικισμ$ς δ? nπCρ4ει ;ταν < λ+γ�ς δ?ν ε3ναικαν�νικP συντεταγμ�ν�ς.

60. Π�ιητικ$ς κατP τ$ν Π�σειδ@νι� ε3ναι < λ+γ�ς π�2 ε3ναιUμμετρ�ς � Uρρυθμ�ς, καL σPν τ�τ�ι�ς, μη4ανικP U4ει [εD)γει "π$τP 4αρακτηριστικP τ�� πεk�� λ+γ�υ. rEνα παρCδειγμα τ�τ�ι�υ_ρρ)θμ�υ λ+γ�υ ε3ναι < "κ+λ�υθ�ς στ%4�ς (τ�� EGριπ%δ�υ):

�Ω παμμ�γιστη γP, � �=ραν�,σκ�πη τ�ν θε�ν.

�Aν < π�ιητικ$ς λ+γ�ς ε3ναι σημαντικ$ς καL _μπερικλε%7η"πεικ+νισι � "ναπαρCστασι θε%ων καL "νθρωπ%νων πραγμC-των, τ+τε ε3ναι π�%ησις.

σ%νδεσμ�ς δ� (στι μ�ρ�ς λ*γ�υ Iπτωτ�ν, συνδ�&ν τ?μ�ρη τ�& λ*γ�υ9 Iρθρ�ν δ� (στι στ�ι)ε6�ν λ*γ�υ πτωτι-κ*ν, δι�ρ�J�ν τ? γ�νη τ�ν lν�μ�των κα� τ�!ς #ριθμ�%ς,�s�ν �O, �H, T*, OR, AR, T�.

5Aρετα� δS λ*γ�υ εσ� π�ντε, �Eλληνισμ*ς, σα2�νεια,συντ�μ�α, πρ�π�ν, κατασκευ�. �Eλληνισμ$ς μSν �Oν (στι2ρ�σις #δι�πτωτ�ς (ν τ[P τε)νικ[P κα� μ� εκα�\α συνηθε�\α9σα2�νεια δ� (στι λ�Lις γνωρ�μως παριστaσα τ$ ν��%με-ν�ν9 συντ�μ�α δ� (στι λ�Lις α=τ? τ? #ναγκα6α περι�-)�υσα πρ$ς δ�λωσιν τ�& πρ�γματ�ς9 πρ�π�ν δ� (στιλ�Lις �κε�α τ7� πρ�γματι9 κατασκευ� δS λ�Lις (κπε-2ευγυ6α τ$ν διωτισμ*ν. 4 δS �αρ�αρισμ$ς (κ τ�νκακι�ν λ�Lις (στ� παρ? τ$ @θ�ς τ�ν ε=δ�κιμ�%ντων�Eλλ�νων, σ�λ�ικισμ$ς δ� (στι λ*γ�ς #καταλλ�λωςσυντεταγμ�ν�ς.

Π��ημα δ� (στιν, Gς 4 Π�σειδ:νι*ς 2ησιν (ν τ[P Περ�λ�Lεως εσαγωγ[P, λ�Lις @μμετρ�ς � @νρυθμ�ς μετ?σκευPς τ$ λ�γ�ειδSς (κ�ε�ηκυ6α9 τ$ @νρυθμ�ν δ5 ε>ναι τ$(N2, E 839)

γα6α μεγ�στη κα� Δι$ς αθ�ρ.

π��ησις δ� (στι σημαντικ$ν π��ημα, μ�μησιν περι�)�νθε�ων κα� #νθρωπε�ων.


– 78 – – 79 –

59

60

rOρ�ς πCλι ε3ναι κατP τ$ν =Aντ%πατρ� λ+γ�ς π�), "D��"ναλυθ', _κD�ρεται μ? πλ�ρως "πηρτισμ�νη Uνν�ια. �O Xρ)-σιππ�ς στ$ «Περ� 4ρισμ�ν» :ι:λ%� τ�υ λ�γει ;τι < ;ρ�ς ε3ναι"π+δ�σις τ�� ]δι�υ τ�� /αυτ�� τ�υ37.

ΣκιαγρCDησις δ? ε3ναι < λ+γ�ς π�2 nπ�τυπωδJς "ναπτ)σ-σει τ$ θ�μα � <ρισμ$ς π�2 σ? �πλ�)στερη μ�ρD0 _νσωματ@νειτ0ν δ)ναμι τ�� κυρ%�υ <ρισμ��. Γ�ν�ς (στ0ν Λ�γικ0) ε3ναιπ�λλJν καL "δια4ωρ%στων _νν�ιJν συμπερ%ληψις, ;πως _πLπαραδε%γματι τ$ γ�ν�ς ZJ�ν. Δι+τι αGτ$ _μπερικλε%ει ;λα τP_πL μ�ρ�υς kJα.

61. VEνν�ια, _[ jλλ�υ, ε3ναι μ%α παρCστασις στ0ν διCν�ια i<π�%α, �ν καL δ?ν ε3ναι ��τε κCπ�ι� �ν ��τε uδι+της, παρ�υσιC-kεται σPν κCπ�ι� �ν καL σPν uδι+της38. VEτσι i εuκ+να /ν$ς"λ+γ�υ μπ�ρε> νP Uλθ7η στ$ν ν�� μας καL 4ωρLς νP nπCρ47ημπρ�στC μας jλ�γ�.

E3δ�ς ε3ναι αGτ$ π�2 περιλαμ:Cνεται nπ$ τ$ γ�ν�ς, ;πως τ$ε3δ�ς VAνθρωπ�ς περιλαμ:Cνεται nπ$ τ$ ZJ�ν. Γενικ@τατ�ν δ?γ�ν�ς ε3ναι _κε>ν� τ$ γ�ν�ς π�), _νJ ε3ναι τ$ ]δι� γ�ν�ς, δ?ν U4ειjλλ� γ�ν�ς nπ$ τ$ <π�>�ν νP nπCγεται. KαL τ�τ�ι� γ�ν�ς ε3ναιτ$ Wν39. Euδικ@τατ� δ? ε3δ�ς ε3ναι _κε>ν� τ$ ε3δ�ς,

_Oρ�ς δ� (στιν, 0ς 2ησιν 5Aντ�πατρ�ς (ν τ7� πρ:τ7ωΠερ� ;ρων, λ*γ�ς κατ5 #ν�λυσιν #παρτιJ*ντων (κ2ερ*-μεν�ς, Q, Gς Xρ%σιππ�ς (ν τ7� Περ� ;ρων, δ��υ #π*δ�σις.<π�γρα2� δ� (στι λ*γ�ς τυπωδ�ς εσ�γων ες τ? πρ�γ-ματα, � ;ρ�ς �πλ�%στερ�ν τ�ν τ�& ;ρ�υ δ%ναμιν πρ�σε-νηνεγμ�ν�ς. γ�ν�ς δ� (στι πλει*νων κα� #να2αιρ�των(νν�ημ�των σ%λληψις, �s�ν Z7��ν9 τ�&τ� γ?ρ περιε�λη2ετ? κατ? μ�ρ�ς J7�α.

5Eνν*ημα δ� (στι 2�ντασμα διαν��ας, �Uτε τ� �ν �Uτεπ�ι*ν, Gσανε� δ� τι �ν κα� Gσανε� π�ι*ν, �s�ν γ�νεται#νατ%πωμα iππ�υ κα� μ� παρ*ντ�ς.

E>δ�ς δ� (στι τ$ <π$ γ�ν�υς περιε)*μεν�ν, Gς <π$ τ�&J7:�υ 4 Iνθρωπ�ς περι�)εται. γενικ:τατ�ν δ� (στιν oγ�ν�ς �ν γ�ν�ς �=κ @)ει, �s�ν τ$ bν9 εδικ:τατ�ν δS


– 80 – – 81 –

37. �O συγγραDε2ς Dα%νεται ;τι Uκανε σ)γ4υσι μετα[2 τ�� ;ρ�υ (term) π�2 <=Aντ%πατρ�ς δ%δει τ0ν Uνν�ιC τ�υ καL τ�� <ρισμ�� (definition) γιP τ$ν <π�>� <Xρ)σιππ�ς λ�γει ;τι ε3ναι �πλJς "π+δ�σις τ'ς _νν�%ας τ�υ μ= jλλες λ�[εις. Mερι-κ�L μελετητ?ς δι�ρθ@ν�υν, :Cσει σ4�λ%�υ τ�� Δι�νυσ%�υ τ�� Θρακ+ς, τ$ δ��υ#π*δ�σις σ? κα� B #π*δ�σις.

38. Πρ:λ. Στ�:α>�, =Eκλ�γαL I. 136. 21 W.

39. cOν, Etre: KCθε τι π�2 πραγματικP nπCρ4ει. KαL DυσικP δ?ν μπ�ρε> νPnπCρ[7η εGρ)τερη Uνν�ια "π$ τ$ Wν, "D�� κCθε τι π�2 nπCρ4ει ε3ναι κι lνα Wν.KCθε Wν π.4. δ?ν ε3ναι Dυτ+. Δ?ν nπCρ4ει ;μως Dυτ$ π�2 νP μ0 ε3ναι Wν.

61

π�), _νJ ε3ναι τ$ ]δι� ε3δ�ς, δ?ν U4ει nπ= αGτ$ ε]δη, ;πως π.4.(τ$ συγκεκριμ�ν� πρ+σωπ�) ΣωκρCτης (Πρ+κειται δηλ. γιP τPκαθ= lκαστ�ν Wντα, τLς «"τ�μικ?ς Uνν�ιες», ;πως τ$ λ�γει iσημεριν0 Λ�γικ0 μ? τLς <π�>ες DθCν�υμε στ0ν τελευτα%α nπ�δι-α%ρεσι τJν Wντων: Πηνει$ς π.4., �Eλ:ετ%α, τ$ τCδε jλ�γ�, σπ%τι �δ�νδρ�. Bλ. N. Σ�)λια, Λ�γικ� μετ? στ�ι)ε�ων γνωσι�λ�γ�ας,1967, σελ. 20 κ.κ.).

Δια%ρεσις /ν$ς γ�ν�υς ε3ναι νP τ$ 4ωρ%σ�υμε στP πλησι�-στερα ε]δη τ�υ, ;πως: =Aπ$ τP kJα, τP μ?ν ε3ναι λ�γικC, τP δ?jλ�γα. =Aντιδια%ρεσις δ? ε3ναι 4ωρισμ$ς γ�ν�υς σ? ε]δη μ? "ντ%-θετες uδι+τητες: 4ωρ%k�υμε _πL παραδε%γματι μ? jρνησι (κατ="π+Dασιν), ;ταν λ�γωμε ;τι "π$ τP Wντα τP μ?ν ε3ναι "γαθC, τPδ? μ0 "γαθC.

�Yπ�δια%ρεσις, τ�λ�ς, ε3ναι δια%ρεσις π�2 γ%νεται _πCνω σ?πρ�ηγηθε>σα δια%ρεσι: π.4. "D�� π��με ;τι «_κ τJν WντωνκCπ�ια ε3ναι "γαθP καL κCπ�ια μ0 "γαθC», πρ�4ωρ��με καLλ�γ�με ;τι «καL _κ τJν μ0 "γαθJν κCπ�ια ε3ναι κακP καLκCπ�ια (|θικJς) �Gδ�τερα (#δι�2�ρα)».

62. Mερισμ$ς πCλι κατP τ$ν Kρ>νιν ε3ναι κατCτα[ις γενJν σ?κεDCλαια, ;πως: "π$ τP "γαθP μερικP ε3ναι ψυ4ικP καL jλλασωματικC.

=AμDι:�λ%α nπCρ4ει ;ταν μ%α λ�[ις δικαιωματικP καL κυρι�-λεκτJντας καL σ)μDωνα μ? τ0ν καθωρισμ�νη 4ρ'σι δηλ@ν7ηδ)� � περισσ+τερα διαD�ρετικP πρCγματα, εuς τρ+π�ν tστεταυτ�4ρ+νως νP λαμ:Cνεται σ? διCD�ρες διακεκριμ�νες σημα-σ%ες. =EπL παραδε%γματι, i ]δια λεκτικ0 UκDρασις |μπ�ρε> νPσημα%ν7η στ0ν μ%α περ%πτωσι ;τι «lνα σπ%τι τρε>ς D�ρ?ς Uπεσε»,καL στ0ν jλλη ;τι «μιP 4�ρε)τρια Uπεσε».

(στιν o ε>δ�ς �ν ε>δ�ς �=κ @)ει, 0σπερ 4 Σωκρ�της.Δια�ρεσις δ� (στι γ�ν�υς B ες τ? πρ�σε)P εhδη τ�μ�,

�s�ν T�ν J7:ων τ? μ�ν (στι λ�γικ�, τ? δS Iλ�γα. #ντιδια�-ρεσις δ� (στι γ�ν�υς ες ε>δ�ς τ�μ� κατ? τ�=ναντ��ν, Gςtν κατ5 #π*2ασιν, �s�ν T�ν bντων τ? μ�ν (στιν #γαθ�,τ? δ5 �=κ #γαθ�. <π�δια�ρεσις δ� (στι δια�ρεσις (π� διαι-ρ�σει, �s�ν T�ν bντων τ? μ�ν (στιν #γαθ�, τ? δ5 �=κ#γαθ�, κα� T�ν �=κ #γαθ�ν τ? μ�ν (στι κακ�, τ? δS#δι�2�ρα.

Mερισμ$ς δ� (στι γ�ν�υς ες τ*π�υς κατ�ταLις, Gς 4Kρ6νις9 �s�ν T�ν #γαθ�ν τ? μ�ν (στι περ� ψυ)�ν, τ? δSπερ� σ�μα.

5Aμ2ι��λ�α δ� (στι λ�Lις δ%� � κα� πλε��να πρ�γματασημα�ν�υσα λεκτικ�ς κα� κυρ�ως κα� κατ? τ$ α=τ$ @θ�ς,0σθ’ |μα τ? πλε��να (κδ�Lασθαι κατ? τα%την τ�ν λ�Lιν9�s�ν A=λητρ�ς π�πτωκε9 δηλ�&νται γ?ρ δι5 α=τPς τ$ μSντ�ι�&τ�ν, Oκ�α τρ�ς π�πτωκε, τ$ δS τ�ι�&τ�ν, A=λ�τριαπ�πτωκε.


– 82 – – 83 –

62

�H διαλεκτικ0 ε3ναι κατP τ$ν Π�σειδ@νι� i _πιστ�μη τJν"ληθJν, τJν ψευδJν καL τJν �Gδετ�ρων. KαL "σ4�λε>ται κατPτ$ν Xρ)σιππ� μ? τ$ν πρ�D�ρικ$ καL τ$ν _νδιCθετ� λ+γ�. AGτPλ�ιπ$ν λ�γ�υν στ0ν περL γλωσσικ'ς _κDρCσεως διδασκαλ%ατ�υς �h Στωϊκ�%.

63. Στ$ περL πραγμCτων καL σημαιν�μ�νων τμ'μα κατατCσ-σεται καL i περL _κDρCσεων (λεκτ�ν) διδασκαλ%α, περιλαμ:C-ν�υσα τLς πλ�ρεις (α=τ�τελε6ς) _κDρCσεις, τLς κρ%σεις (#Lι:-ματα) καL τ�2ς συλλ�γισμ�)ς, καL _κε>νες "π$ τLς _λλιπε>ς_κDρCσεις π�2 περι�4�υν <μ�� κατηγ�ρ�ματα Wρθια καL�πτια40 (δηλ. ρ�ματα _νεργητικP καL παθητικC).

M? τ$ λεκτ$ν (λεκτικ0 UκDρασις) _νν��ν _κε>ν� τ��<π�%�υ τ$ περιε4+μεν� "νταπ�κρ%νεται σ? κCπ�ια λ�γικ0παρCστασι. =Aπ= αGτ?ς τLς λεκτικ?ς _κDρCσεις (λεκτ?) jλλες �hΣτωϊκ�L τLς ~ν�μCk�υν αGτ�τελε>ς (πλ�ρεις), κι jλλες _λλιπε>ς.=Eλλιπε>ς ε3ναι _κε>νες π�2 δ?ν U4�υν oλ�κληρωμ�νη διατ)-πωσι, π.4. ΓρCDει, γιατL kητ��με νP μCθωμε «Π�ι+ς;» (γρCDει).AGτ�τελε>ς δ? ε3ναι _κε>νες τJν <π�%ων ε3ναι "πηρτισμ�νη iδιατ)πωσις, π.4. < ΣωκρCτης γρCDει. �Yπ$ τ$ν τ%τλ�ν λ�ιπ$ντJν _λλιπJν λεκτικJν _κDρCσεων _μπ%πτ�υν τP κατηγ�ρ�-ματα, nπ$ δ? τ$ν τ%τλ�ν τJν αGτ�τελJν �h κρ%σεις, �h συλλ�γι-σμ�%, �h _ρωτ�σεις καL �h "ναkητ�σεις.

64. Kατηγ+ρημα ε3ναι, ;πως λ�γ�υν �h περL τ$ν =Aπ�λλ+-δωρ�, αGτ$ π�2 λ�γεται γιP κCτι. M? jλλα λ+για, lνα πρqγμαπ�2 συνδ�εται μ? lνα � περισσ+τερα nπ�κε%μενα. VH, "κ+μη,|μπ�ρε> νP <ρ%kεται oς μ%α _λλιπ0ς UκDρασις π�2 /ν@νεται μ?~ν�μαστικ0 πτJσι γιP νP παρα4θ7' μ%α κρ%σις.

Διαλεκτικ� δ� (στιν, 0ς 2ησι Π�σειδ:νι�ς, (πιστ�μη#ληθ�ν κα� ψευδ�ν κα� �=θετ�ρων9 τυγ)�νει δ5 αVτη, Gς4 Xρ%σιππ*ς 2ησι, περ� σημα�ν�ντα κα� σημαιν*μενα. (νμSν �Oν τ[P περ� 2ωνPς θεωρ�\α τ�ια&τα λ�γεται τ�6ς Στω-ικ�6ς.

5Eν δS τ7� περ� τ�ν πραγμ�των κα� τ�ν σημαιν�μ�νωντ*π7ω τ�τακται 4 περ� λεκτ�ν κα� α=τ�τελ�ν κα� #Lιωμ�-των κα� συλλ�γισμ�ν λ*γ�ς κα� 4 περ� (λλιπ�ν τε κα�κατηγ�ρημ�των κα� lρθ�ν κα� <πτ�ων.

Φασ� δS [τ$] λεκτ$ν ε>ναι τ$ κατ? 2αντασ�αν λ�γικ�ν<2ιστ�μεν�ν. τ�ν δS λεκτ�ν τ? μSν λ�γ�υσιν ε>ναια=τ�τελP �R Στωικ��, τ? δ5 (λλιπP. (λλιπP μSν �Oν (στι τ?#ναπ�ρτιστ�ν @)�ντα τ�ν (κ2�ρ�ν, �s�ν Γρ�2ει9(πιJητ�&μεν γ�ρ, T�ς; α=τ�τελP δ5 (στ� τ? #πηρτισμ�νην@)�ντα τ�ν (κ2�ρ�ν, �s�ν Γρ�2ει Σωκρ�της. (ν μSν �Oντ�6ς (λλιπ�σι λεκτ�6ς τ�τακται τ? κατηγ�ρ�ματα, (ν δSτ�6ς α=τ�τελ�σι τ? #Lι:ματα κα� �R συλλ�γισμ�� κα� τ?(ρωτ�ματα κα� τ? π%σματα.

cEστι δS τ$ κατηγ*ρημα τ$ κατ� τιν�ς #γ�ρευ*μεν�ν� πρaγμα συντακτ$ν περ� τιν�ς � τιν�ν, Gς �R περ� 5Aπ�λ-λ*δωρ*ν 2ασιν, � λεκτ$ν (λλιπSς συντακτ$ν lρθ[P πτ:-σει πρ$ς #Lι:ματ�ς γ�νεσιν.


– 84 – – 85 –

40. rOλ�ι αGτ�L �h ;ρ�ι _[ηγ��νται κατωτ�ρω "π$ τ$ν ]δι�ν τ$ν συγγραD�α.T$ μ�ρ�ς αGτ$ τ'ς διαλεκτικ'ς "ντιστ�ι4ε> στ0ν δικ� μας Tυπικ0 λ�γικ�. Πρ:λ.καL =Eδμ. X��σσερλ, Tυπικ� κα� <περ�ατικ� λ�γικ�, σελ. 72.

63

64

=Aπ$ τP κατηγ�ρ�ματα jλλα ε3ναι _πιθετικP (συμ��ματα),;πως π.4. τ$ «νP πλ�7η κανεLς διP μ�σ�υ :ρC4ων»41 … KαL"κ+μη μερικP κατηγ�ρ�ματα ε3ναι ~ρθC, μερικP �πτια καLjλλα �Gδ�τερα. =OρθP ε3ναι τP συντασσ+μενα σ? πλCγια πτJσι,;πως =Aκ�)ει, Bλ�πει, Διαλ�γεται. rYπτια ("ντεστραμμ�να)ε3ναι ;σα _κD�ρ�νται σ? παθητικ0 Dων�, ;πως =Aκ�)�μαι, Φα%-ν�μαι. KαL �Gδ�τερα ε3ναι αGτP π�2 δ?ν ε3ναι ��τε τ$ lνα ��τετ$ jλλ�, π.4. Φρ�νε>, Περιπατε>.

65. AGτ�παθ', τ�λ�ς, κατηγ�ρ�ματα ε3ναι _κε>να "π$ τP�πτια, τP παθητικC, τP <π�>α �ν καL παθητικP στ0ν μ�ρD�,ε3ναι _ν τ�)τ�ις _νεργ�ματα, _νεργητικ?ς πρC[εις42, ;πως λ.4.^υρ%k�μαι. ΓιατL _κε>ν�ς π�2 [υρ%kεται _μπερι�4ει τ$ν /αυτ+τ�υ στ0ν σDα>ρα τ'ς δρCσε@ς τ�υ. ΠλCγιες δ? πτ@σεις ε3ναι iγενικ�, i δ�τικ0 καL i αuτιατικ�.

=A[%ωμα (κρ%σις, "π+Dανσις, uσ4υρισμ$ς) ε3ναι αGτ$ π�2ε3ναι "ληθ?ς � ψε�δ�ς, � πρqγμα πλ'ρες μ+ν� τ�υ (α=τ�τελ�ς),hκαν$ ν’ "π�DCσκεται (δηλ. νP τ$ "ρν�)μεθα) μ�σα στ$ν /αυτ+τ�υ καL "π$ τ$ν /αυτ+ τ�υ, ;πως < Xρ)σιππ�ς τ$ "ναD�ρειστ�2ς «Διαλεκτικ�!ς 4ρισμ�%ς» τ�υ: «"[%ωμα ε3ναι

τ�ν δS κατηγ�ρημ�των τ? μ�ν (στι συμ��ματα, �s�ν τ$“δι? π�τρας πλε6ν.”* κα� τ? μ�ν (στι τ�ν κατηγ�ρημ�τωνlρθ�, � δ5 Vπτια, � δ5 �=δ�τερα. lρθ? μSν �Oν (στι τ?συντασσ*μενα μι\a τ�ν πλαγ�ων πτ:σεων πρ$ς κατηγ�-ρ�ματ�ς γ�νεσιν, �s�ν 5Aκ�%ει, �Oρ\a, Διαλ�γεται9 Vπτια δ5(στ� τ? συντασσ*μενα τ7� παθητικ7� μ�ρ�7ω, �s�ν 5Aκ�%�-μαι, �Oρ�μαι9 �=δ�τερα δ5 (στ� τ? μηδετ�ρως @)�ντα, �s�νΦρ�νε6ν, Περιπατε6ν. #ντιπεπ�νθ*τα δ� (στιν (ν τ�6ς<πτ��ις, � Vπτια bντα (νεργ�ματα [δ�] (στιν, �s�ν Kε�ρε-ται9 (μπερι�)ει γ?ρ α<τ$ν 4 κειρ*μεν�ς. πλ�γιαι δS πτ:-σεις εσ� γενικ� κα� δ�τικ� κα� ατιατικ�.

5AL�ωμα δ� (στιν ; (στιν #ληθSς � ψε&δ�ς9 � πρaγμαα=τ�τελSς #π�2αντ$ν ;σ�ν (25 pαυτ7�, Gς 4 Xρ%σιππ*ς2ησιν (ν τ�6ς Διαλεκτικ�6ς ;ρ�ις, “#L�ωμ� (στι τ$ #π�-


– 86 – – 87 –

41. =EδJ nπCρ4ει κεν$ στ$ κε%μεν� π�2 θP Uπρεπε νP λ�η: T? δS παρασυμ��-ματα (Πρ:λ. Luc. Vit. Auct. 21). M? τ$ παρασ)μ:αμα ν�ε>ται "πρ+σωπ� ρ'μα μ?nπ�κε%μεν� σ? πλCγια πτJσι, ;πως: μ�λει μ�ι.

42. Πρ:λ. Φ%λωνα, L.A. III, 201: «�O jνθρωπ�ς καL "ντιδρ�q καL tσπερ "ντι-π�π�νθε σ4ηματ%kων /αυτ$ν πρ$ς τ$ κε%ρεσθαι». Δηλ. < jνθρωπ�ς ε3ναι καL_νεργητικ$ς καL παθητικ+ς, καθsς παρακ�λ�υθε> τLς κιν�σεις τ�υ κατP τ$ [)ρι-σμα.

65

αGτ$ π�2 μπ�ρε> μ�σα στ$ν /αυτ+ τ�υ καL "π$ τ$ν /αυτ+ τ�υ ν’"π�DCσκεται � νP καταDCσκεται. rOπως π.4. «�Hμ�ρα ε3ναι»,«�O Δ%ων κCνει περ%πατ�». =Ων�μCσθηκε δ? "[%ωμα "π$ τ$"[ιJ π�2 σημα%νει "π�δ�40 � "π+ρριψι. Δι+τι _κε>ν�ς π�2λ�γει «�Hμ�ρα ε3ναι» Dα%νεται νP δ�4εται ;τι ε3ναι iμ�ρα. �Aνλ�ιπ$ν ε3ναι πραγματικP iμ�ρα, ε3ναι "ληθ?ς τ$ πρ�κε%μεν�"[%ωμα. �Aν δ?ν ε3ναι iμ�ρα, ε3ναι ψε�δ�ς.

66. ΔιαD�ρει δ? τ$ "[%ωμα "π$ τ0ν _ρ@τησι καL τ0ν "ναk�-τησι, καθsς καL "π$ τ$ πρ�στακτικ+, τ$ _[�ρκιστικ+, τ$εGκτικ+, τ$ nπ�θετικ+, τ$ πρ�σαγ�ρευτικ$ καL "π$ κCθε;μ�ι�ν μ? "[%ωμα.

=A[%ωμα ε3ναι αGτ$ π�2 λ�γ�ντCς τ� πρ�:α%ν�με σ? μ%α"π+Dανσι, i <π�%α ε3ναι � "ληθ0ς � ψε�δ�ς. �H _ρ@τησις ε3ναι:�:αια καL αGτ0 πρqγμα αGτ�τελ�ς, ;πως καL τ$ "[%ωμα, πλ0ν;μως "π�kητε> μ%α "πCντησι, ;πως «9AρC γε iμ�ρα ε3ναι; AGτ$��τε "ληθ?ς ��τε ψε�δ�ς ε3ναι, εuς τρ+π�ν tστε τ$ μ?ν «�Hμ�ραε3ναι» "[%ωμα ε3ναι, τ$ δ? «9AρC γε iμ�ρα ε3ναι;» _ρ@τησις.

�H "ναk�τησις ε3ναι κCτι στ$ <π�>� δ?ν μπ�ρ��με ν= "παν-τ�σωμε μ? σ)μ:�λα, μ= lνα νε�μα, ;πως στ0ν περ%πτωσι τ'ς_ρωτ�σεως. =AλλP πρ�πει νP διατυπ@σωμε τ0ν "πCντησι, μ?λ�[εις: «M�νει σ? τ��τ� � σ? _κε>ν� τ$ μ�ρ�ς».

67. Πρ�στακτικ$ ε3ναι κCτι π�2 λ�γ�ντCς τ� πρ�στCk�υμε;πως: N5 #κ�λ�υθ[Pς τ$ ρε&μα τ�& 5Iν�)�υ43. =E[�ρκιστικ$ ε3ναικCτι… [πρ�σαγ�ρευτικ+]44, ε3ναι κCτι π�2 i 4ρ'σις τ�υ σημα%-νει ;τι "πευθ)νεσθε σ? κCπ�ι�ν. =EπL παραδε%γματι:

2αντ$ν � κατα2αντ$ν ;σ�ν (2’ pαυτ7�, �s�ν �Hμ�ρα (στ�,Δ�ων περιπατε6,” wν*μασται δS τ$ #L�ωμα #π$ τ�&#Lι�&σθαι � #θετε6σθαι9 4 γ?ρ λ�γων �Hμ�ρα (στ�ν,#Lι�&ν δ�κε6 τ$ Bμ�ραν ε>ναι. �Uσης μSν �Oν Bμ�ρας,#ληθSς γ�νεται τ$ πρ�κε�μεν�ν #L�ωμα9 μ� �Uσης δ�,ψε&δ�ς.

Δια2�ρει δ5 #L�ωμα κα� (ρ:τημα κα� π%σμα, πρ�στα-κτικ$ν κα� 4ρκικ$ν κα� #ρατικ$ν κα� <π�θετικ$ν κα�πρ�σαγ�ρευτικ$ν κα� πρaγμα ;μ�ι�ν #Lι:ματι. #L�ωμαμSν γ�ρ (στιν o λ�γ�ντες #π�2αιν*μεθα, ;περ � #ληθ�ς(στιν � ψε&δ�ς. (ρ:τημα δ� (στι πρaγμα α=τ�τελSς μ�ν,Gς κα� τ$ #L�ωμα, ατητικ$ν δS #π�κρ�σεως, �s�ν “�ρ� γ5Bμ�ρα (στ�;” τ�&τ� δ5 �Uτε #ληθ�ς (στιν �Uτε ψε&δ�ς, 0στετ$ μSν “Bμ�ρα (στ�ν” #L�ωμ� (στι, τ$ δS “�ρ� γ5 Bμ�ρα(στ�ν;” (ρ:τημα. π%σμα δ� (στι πρaγμα πρ$ς o συμ��-λικ�ς �=κ @στιν #π�κρ�νεσθαι, Gς (π� τ�& (ρωτ�ματ�ς,Nα�, #λλ? επε6ν “�κε6 (ν τ7�δε τ7� τ*π7ω.”

Πρ�στακτικ$ν δ� (στι πρaγμα o λ�γ�ντες πρ�στ�σ-σ�μεν, �s�ν

σ! μSν ��διJε τ?ς (π5 5Iν�)�υ ]��ς.

4ρκικ$ν δ� (στι πρaγμα* <πρ�σαγ�ρευτικ$ν δ� (στιπρaγμα> o ε λ�γ�ι τις, πρ�σαγ�ρε%�ι Iν, �s�ν (5Iλ. B 434,et alibi),


– 88 – – 89 –

43. Bλ. Συλλ�γ0 Nauck, T.G.F2 , Adesp. 177.

44. Kεν$ καL πρ�σθ�κη.

66

67

�Ω 5Aγ�μεμν�ν #ρ)ηγ�, τρισ�νδ�Lε 5Aτρε�δη45

rOμ�ι� μ? "[%ωμα ε3ναι αGτ$ π�), _νJ U4ει τ0ν διατ)πωσι/ν$ς "[ι@ματ�ς, ;μως, _πειδ0 "π$ lνα "π$ τP μ�ρη τ�υ _κDρC-kεται Uντ�νη _ντ)πωσις � συγκ%νησις, _κπ%πτει τ'ς τC[εως τJνκαθαυτ$ "[ιωμCτων, ;πως

�Ωρα6�ς, πραγματικ�, 4 Παρθεν:ν!Π*σ� μ�ι�Jει μS τ�!ς γι�!ς τ�& Πρι�μ�υ 4 γελαδ�ρης46.

68. =Eπ%σης nπCρ4ει, διCD�ρ�ν τ�� "[ι@ματ�ς, καL κCτι τ$ δια-π�ρητικ$ μ? τ$ <π�>� λ�γ�ντCς τ� _κDρCk�με "π�ρ%α, ;πως

N? ε>ναι τ�)α συγγενικ? B Jω� κα� 4 π*ν�ς;

Oh _ρωτ�σεις, �h "ναkητ�σεις καL τP παραπλ�σια δ?ν ε3ναι��τε "ληθ' ��τε ψευδ', _νJ τP "[ι@ματα ε3ναι πCντ�τε �"ληθ' � ψευδ'.

Oh περL τ$ν Xρ)σιππ�ν, =Aρ4�δημ�ν, =Aθην+δωρ�ν, =Aντ%πα-τρ�ν καL Kρ>νιν διαιρ��ν τP "[ι@ματα σ? �πλq � μ0 �πλq.�Aπλq ε3ναι _κε>να π�2 συν%στανται "π$ lνα � περισσ+τερα μ0διD�ρ�)μενα "[ι@ματα, ;πως «�Hμ�ρα ε3ναι». M0 δ? �πλqε3ναι _κε>να π�2 συν%στανται "π$ lνα � περισσ+τερα διD�ρ�)-μενα "[ι@ματα. Συν%στανται "π$ lνα μ+ν�ν διD�ρ�)μεν�"[%ωμα ;ταν λ�γωμε «�Aν ε3ναι iμ�ρα, ε3ναι iμ�ρα», καL "π$περισσ+τερα ;ταν λ�με «�Aν ε3ναι iμ�ρα, nπCρ4ει DJς».

69. �Aπλq "[ι@ματα ε3ναι τP /['ς: τ$ "π�Dατικ+, τ$ "ρνη-

5Aτρε�δη κ%διστε, IναL #νδρ�ν 5Aγ�μεμν�ν.

;μ�ι�ν δ5 (στ�ν #Lι:ματι o τ�ν (κ2�ρ?ν @)�ν #Lιωμα-τικ�ν παρ� τιν�ς μ�ρ��υ πλε�νασμ$ν � π�θ�ς @Lω π�πτειτ�& γ�ν�υς τ�ν #Lιωμ�των, �s�ν,

καλ$ς γ� 4 παρθεν:ν, <κα�>

Gς Πριαμ�δ[ησιν (μ2ερ�ς 4 ��υκ*λ�ς (N2 Adesp. 286).cEστι δS κα� (παπ�ρητικ*ν τι πρaγμα διενην�)$ς #Lι:-

ματ�ς, o ε λ�γ�ι τις, #π�ρ��η Iν (Kock iii, Men, 281 v. 8)9

�ρ’ @στι συγγεν�ς τι λ%πη κα� ��ς;

�Uτε δ5 #ληθP (στιν �Uτε ψευδP τ? (ρωτ�ματα κα� τ?π%σματα κα� τ? τ�%τ�ις παραπλ�σια, τ�ν #Lιωμ�των �#ληθ�ν � ψευδ�ν bντων.

T�ν #Lιωμ�των τ? μ�ν (στιν �πλa, τ? δ5 �=) �πλa, 0ς2ασιν �R περ� Xρ%σιππ�ν κα� 5Aρ)�δημ�ν κα� 5Aθην*δω-ρ�ν κα� 5Aντ�πατρ�ν κα� Kρ6νιν. �πλa μSν �Oν (στι τ?συνεστ�τα (L #Lι:ματ�ς μ� δια2�ρ�υμ�ν�υ [� (L #Lιω-μ�των], �s�ν τ$ “Bμ�ρα (στ�ν”. �=) �πλa δ5 (στ� τ?συνεστ�τ5 (L #Lι:ματ�ς δια2�ρ�υμ�ν�υ � (L #Lιωμ�των.(L #Lι:ματ�ς μSν δια2�ρ�υμ�ν�υ, �s�ν “ε Bμ�ρα (στ�ν,<Bμ�ρα (στ�ν>”. (L #Lιωμ�των δ�, �s�ν “ε Bμ�ρα (στ�,2�ς (στι.”

5Eν δS τ�6ς �πλ�6ς #Lι:μασ�ν (στι τ$ #π�2ατικ$ν κα�


– 90 – – 91 –

45. =IλιCς, I. 96.46. Nauck, Uνθ= "νωτ. 286.

68

69

τικ+, τ$ στερητικ+, τ$ :ε:αιωτικ+, τ$ καθ�ριστικ$ καL τ$ "+ρι-στ�. M0 �πλq δ? τP /['ς: τ$ nπ�θετικ+, τ$ συμπερασματικ+, τ$συμπλεγμ�ν�, τ$ διαkευγμ�ν�, τ$ αuτιJδες, κι _κε>ν� π�2 δε%4νειτ$ περισσ+τερ� � τ$ λιγ@τερ�…(κεν$ στ$ κε%μεν�).

KαL "π�Dατικ$ μ?ν ε3ναι ;ταν _πL παραδε%γματι λ�γωμε:«Δ?ν ε3ναι iμ�ρα». E3δ�ς δ? τ�� "π�Dατικ�� ε3ναι καL τ$διπλ�απ�Dατικ+. M? τ$ διπλ�απ�Dατικ$ ν�ε>ται jρνησις"ρν�σεως, ;πως _πL παραδε%γματι: «Δ?ν ε3ναι μ0 iμ�ρα». KαL:ε:αι@νει τ$ ;τι ε3ναι iμ�ρα.

70. =Aρνητικ$ "[%ωμα ε3ναι τ$ συνιστCμεν�ν "π$ "ρνητικ$μ+ρι� καL κατηγ+ρημα (ρ'μα) ;πως τ$ «OGδεLς περιπατε>»(κCνει περ%πατ�). Στερητικ$ ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 περι�4ει lναμ+ρι� τ$ <π�>� "ντιστρ�Dει τ$ "π�τ�λεσμα τ'ς κρ%σεως, ;πως:«=ADιλCνθρωπ�ς ε3ναι τ��τ�ς _δJ».

Bε:αιωτικ$ "[%ωμα ε3ναι _κε>ν� π�2 συν%σταται "π$ �Gσια-στικ$ σ? ~ν�μαστικ0 πτJσι καL "π$ κατηγ+ρημα (ρ'μα), ;πως:«�O Δ%ων περιπατε>». T$ καθ�ριστικ$ συν%σταται "π$ μιP δει-κτικ0 "ντωνυμ%α σ? ~ν�μαστικ0 πτJσι καL "π$ lνα κατηγ+-ρημα, ;πως: «T��τ�ς _δJ περιπατε>». =A+ριστ�, τ�λ�ς, ε3ναι τ$"[%ωμα π�2 συν%σταται "π$ μιP "+ριστη λ�[ι � λ�[εις καL "π$lνα κατηγ+ρημα, ;πως: «KCπ�ι�ς περιπατε>», «_κε>ν�ςκινε>ται».

71. =Aπ$ τP μ0 �πλq "[ι@ματα nπ�θετικ$ ε3ναι _κε>ν� π�),;πως < Xρ)σιππ�ς λ�γει στLς «Διαλεκτικ�ς» τ�υ κι < Δι�γ�νηςστ0ν «T�)νη τPς ΔιαλεκτικPς», καταρτ%kεται διP τ�� nπ�θε-τικ�� συνδ�σμ�υ «VAν». �Yπ+σ4εται δ? < _ν λ+γ�ω σ)νδεσμ�ς ;τιτ$ δε)τερ� _κ τJν δ)� πραγμCτων Uρ4εται oς _πακ+λ�υθ� τ��πρ@τ�υ, ;πως _πL παραδε%γματι: «�Aν ε3ναι iμ�ρα, nπCρ4ειDJς».

τ$ #ρνητικ$ν κα� τ$ στερητικ$ν κα� τ$ κατηγ�ρικ$ν κα�τ$ καταγ�ρευτικ$ν κα� τ$ #*ριστ�ν, (ν δS τ�6ς �=)�πλ�6ς #Lι:μασι τ$ συνημμ�ν�ν κα� τ$ παρασυνημμ�ν�νκα� τ$ συμπεπλεγμ�ν�ν κα� τ$ διεJευγμ�ν�ν κα� τ$ατι�δες κα� τ$ διασα2�&ν τ$ μaλλ�ν κα� τ$ διασα2�&ντ$ �ττ�ν. * κα� #π�2ατικ$ν μSν �s�ν “�=)� Bμ�ρα (στ�ν.”ε>δ�ς δS τ�%τ�υ τ$ <περαπ�2ατικ*ν. <περαπ�2ατικ$ν δ5(στ�ν #π�2ατικ$ν #π�2ατικ�&, �s�ν “�=)� Bμ�ρα <�=κ>@στι”9 τ�θησι δS τ$ “Bμ�ρα (στ�ν.”

5Aρνητικ$ν δ� (στι τ$ συνεστ$ς (L #ρνητικ�& μ�ρ��υκα� κατηγ�ρ�ματ�ς, �s�ν “�=δε�ς περιπατε6”. στερητικ$νδ� (στι τ$ συνεστ$ς (κ στερητικ�& μ�ρ��υ κα� #Lι:ματ�ςκατ? δ%ναμιν, �s�ν “#2ιλ�νθρωπ*ς (στιν ��τ�ς”. κατη-γ�ρικ$ν δ� (στι τ$ συνεστ$ς (κ πτ:σεως lρθPς κα� κατη-γ�ρ�ματ�ς, �s�ν “Δ�ων περιπατε6”. καταγ�ρευτικ$ν δ�(στι τ$ συνεστ$ς (κ πτ:σεως lρθPς δεικτικPς κα� κατη-γ�ρ�ματ�ς, �s�ν “��τ�ς περιπατε6”9 #*ριστ�ν δ� (στι τ$συνεστ$ς (L #�ρ�στ�υ μ�ρ��υ � #�ρ�στων μ�ρ�ων <κα�κατηγ�ρ�ματ�ς>, �s�ν “τ�ς περιπατε6,” “(κε6ν�ςκινε6ται.”

T�ν δ5 �=) �πλ�ν #Lιωμ�των συνημμ�ν�ν μ�ν (στιν,Gς 4 Xρ%σιππ�ς (ν τα6ς Διαλεκτικα6ς 2ησι κα� Δι�γ�νης(ν τ[P Διαλεκτικ[P τ�)ν[η, τ$ συνεστ$ς δι? τ�& “ε” συνα-πτικ�& συνδ�σμ�υ. (παγγ�λλεται δ5 4 σ%νδεσμ�ς ��τ�ς#κ�λ�υθε6ν τ$ δε%τερ�ν τ7� πρ:τ7ω, �s�ν “ε Bμ�ρα (στ�,2�ς (στι.”


– 92 – – 93 –

70

71

Συμπερασματικ$ ε3ναι, ;πως γρCDει < Kρ>νις στ0ν «T�)νητPς ΔιαλεκτικPς», τ$ "[%ωμα π�2 "ρ4%kει μ? τ$ν σ)νδεσμ�«=AD��» καL συν%σταται "π$ μιP "π+Dανσι κι lνα συμπ�ρασμα;πως: «=AD�� ε3ναι iμ�ρα, DJς nπCρ4ει». =Eγγυqται δ? < σ)νδε-σμ�ς ταυτ�4ρ+νως καL ;τι τ$ δε)τερ� πρqγμα ε3ναι _πακ+-λ�υθ� τ�� πρ@τ�υ καL ;τι τ$ πρJτ� πραγματικP nπCρ4ει.

72. Συμπεπλεγμ�ν� ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 U4ει συμπλε4θ' μ?lνα συμπλεκτικ$ σ)νδεσμ�, ;πως: «KαL iμ�ρα ε3ναι καL DJςnπCρ4ει». Διαkευγμ�ν� ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 καταρτ%kεταιτ�τ�ι� μ? τ$ν διαkευκτικ$ σ)νδεσμ� «VH», ;πως: «�H iμ�ραε3ναι � ν)κτα». �O σ)νδεσμ�ς _γγυqται ;τι τ$ lνα "π$ τP δ)�μ�λη τ'ς "ντιπαραθ�σεως τ�� διλ�μματ�ς ε3ναι ψευδ�ς.

AuτιJδες ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 καταρτ%kεται μ? τ$ «δι+τι»;πως: «Δι+τι ε3ναι iμ�ρα nπCρ4ει DJς». =Eπειδ0 i πρ@τη πρ+-τασις ε3ναι σPν α]τι� τ'ς δευτ�ρας.

Δεικτικ$ τ�� περισσ�τ�ρ�υ ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 γ%νεται μ?τ0ν λ�[ι «μqλλ�ν» καL τ0ν λ�[ι «παρP» "νCμεσα στLς πρ�τC-σεις, ;πως _πL παραδε%γματι: «Mqλλ�ν iμ�ρα ε3ναι παρPν)κτα».

73. Δεικτικ$ τ�� ~λιγωτ�ρ�υ ε3ναι τ$ "ντ%θετ� "π$ τ$"νωτ�ρω "[%ωμα ;πως: «E3ναι λιγ@τερ� ν)κτα παρ= ;σ�iμ�ρα». K�ντP σ= αGτP nπCρ4�υν "[ι@ματα π�2 "π$ τ0νjπ�ψι τ'ς "ληθε%ας καL τ�� ψε)δ�υς στ�κ�νται "ντ%θετα"ναμετα[) τ�υς καL τ$ lνα ε3ναι jρνησις τ�� jλλ�υ, ;πως π.4.�h πρ�τCσεις «�Hμ�ρα ε3ναι» καL «Δ?ν ε3ναι iμ�ρα». rEναnπ�θετικ$ /π�μ�νως "[%ωμα "ληθε)ει �ν τ$ "ντ%θετ� πρ$ς τ$συμπ�ρασμC τ�υ ε3ναι "συμ:%:αστ� μ? τ0ν πρ�κειμ�νη τ�υπρ+τασι ;πως : «�ν ε3ναι iμ�ρα, DJς nπCρ4ει». ΓιατL τ$ «δ?νnπCρ4ει DJς» "ντιDCσκ�ν πρ$ς τ$ συμπ�ρασμα ε3ναι "συμ:%-:αστ� μ? τ$ «�Hμ�ρα ε3ναι».

παρασυνημμ�ν�ν δ� (στιν, Gς 4 Kρ6ν�ς 2ησιν (ν τ[P Δια-λεκτικ[P τ�)ν[η, #L�ωμα o <π$ τ�& “(πε�” συνδ�σμ�υπαρασυνPπται #ρ)*μεν�ν #π5 #Lι:ματ�ς κα� λPγ�ν ες#L�ωμα, �s�ν “(πε� Bμ�ρα (στ�, 2�ς (στιν.” (παγγ�λλεταιδ5 4 σ%νδεσμ�ς #κ�λ�υθε6ν τε τ$ δε%τερ�ν τ7� πρ:τ7ω κα�τ$ πρ�τ�ν <2εστ�ναι.

Συμπεπλεγμ�ν�ν δ� (στιν #L�ωμα 4 <π* τινωνσυμπλεκτικ�ν συνδ�σμων συμπ�πλεκται, �s�ν “κα�Bμ�ρα (στ� κα� 2�ς (στι.” διεJευγμ�ν�ν δ� (στιν o <π$τ�& “Qτ�ι” διαJευκτικ�& συνδ�σμ�υ δι�Jευκται, �s�ν“Qτ�ι Bμ�ρα (στ�ν � ν%L (στιν.” (παγγ�λλεται δ5 4 σ%νδε-σμ�ς ��τ�ς τ$ gτερ�ν τ�ν #Lιωμ�των ψε&δ�ς ε>ναι.ατι�δες δ� (στιν #L�ωμα τ$ συντασσ*μεν�ν δι? τ�&“δι*τι,” �s�ν “δι*τι Bμ�ρα (στ�, 2�ς (στιν”. �R�νε� γ?ραhτι*ν (στι τ$ πρ�τ�ν τ�& δευτ�ρ�υ. διασα2�&ν δS τ$μaλλ�ν #L�ωμ� (στι τ$ συντασσ*μεν�ν <π$ τ�& δια-σα2�&ντ�ς τ$ μaλλ�ν συνδ�σμ�υ κα� τ�& <“Q”> μ�σ�υτ�ν #Lιωμ�των τασσ�μ�ν�υ, �s�ν “μaλλ�ν Bμ�ρα (στ�ν �ν%L (στι.”

Διασα2�&ν δS τ$ �ττ�ν #L�ωμ� (στι τ$ (ναντ��ν τ7�πρ�κειμ�ν7ω, �s�ν” �ττ�ν ν%L (στιν � Bμ�ρα (στ�ν.” @τιτ�ν #Lιωμ�των κατ� τ5 #λ�θειαν κα� ψε&δ�ς #ντικε�μενα#λλ�λ�ις (στ�ν, uν τ$ gτερ�ν τ�& pτ�ρ�υ (στ�ν #π�2ατι-κ*ν, �s�ν τ$ “Bμ�ρα (στ�” κα� τ$ �=) Bμ�ρα (στ�.” συνημ-μ�ν�ν �Oν #ληθ�ς (στιν �� τ$ #ντικε�μεν�ν τ�& λ�γ�ντ�ςμ�)εται τ7� Bγ�υμ�ν7ω, �s�ν “ε Bμ�ρα (στ�, 2�ς (στι.” τ�&τ5#ληθ�ς (στι9 τ$ γ?ρ “�=)� 2�ς,” #ντικε�μεν�ν τ7� λ�γ�ντι,μ�)εται τ7� “Bμ�ρα (στ�.”


– 94 – – 95 –

72

73

rEνα δ? nπ�θετικ$ "[%ωμα ε3ναι ψευδ?ς �ν αGτ$ π�2 "ντ%-κειται στ$ συμπ�ρασμα δ?ν συγκρ�)εται μ? τ0ν πρ�κειμ�νητ�υ, ;πως: «�Aν ε3ναι iμ�ρα < Δ%ων κCνει περ%πατ�». Δι+τι τ$«�O Δ%ων δ?ν κCνει περ%πατ�» δ?ν συγκρ�)εται μ? τ$ «�Hμ�ραε3ναι».

74. rEνα συμπερασματικ$ "[%ωμα ε3ναι "ληθιν$ jν,[εκινJντας "π$ μιP "ληθιν0 πρ�κειμ�νη, καταλ�γ7η σ? συνακ+-λ�υθ� συμπ�ρασμα, ;πως: «=Eπειδ0 ε3ναι iμ�ρα, < �λι�ς nπCρ-4ει _πCνω στ0ν Γ'. E3ναι δ? ψευδ�ς, �ν [εκινq "π$ ψευδ' πρ�-κειμ�νη � καταλ�γ7η σ? "νακ+λ�υθ� συμπ�ρασμα, ;πως:«=Eπειδ0 ε3ναι ν)κτα < Δ%ων κCνει περ%πατ�», �ν αGτ$ λ�γεται,_ν�J ε3ναι iμ�ρα.

=Aληθιν$ αuτιJδες "[%ωμα ε3ναι _κε>ν� π�2 [εκινJντας "π$"ληθιν0 πρ�κειμ�νη καταλ�γει σ? συνακ+λ�υθ� συμπ�ρασμα.Δ?ν συμ:α%νει ;μως καL τ$ "ντ%θετ�, δηλ. "π$ τ$ συμπ�ρασμανP πρ�κ)πτ7η i πρ�κειμ�νη, ;πως λ.4. στ$ "[%ωμα «Δι+τι ε3ναιiμ�ρα nπCρ4ει DJς», τ$ μ?ν «�Hμ�ρα ε3ναι» U4ει oς _πακ+-λ�υθ� τ$ «�YπCρ4ει DJς», ;μως τ$ «�YπCρ4ει DJς» δ?ν συνεπC-γεται τ$ «�Hμ�ρα ε3ναι» ("D�� DJς μπ�ρε> νP nπCρ[7η καL4ωρLς νP ε3ναι iμ�ρα).

Ψευδ?ς δ? αuτιJδες "[%ωμα ε3ναι _κε>ν� π�2 � "π$ ψευδ'πρ�κειμ�νη [εκινCει � καταλ�γει σ? "νακ+λ�υθ� συμπ�ρασμα� i πρ�κειμ�νη τ�υ δ?ν "νταπ�κρ%νεται στ$ συμπ�ρασμα,;πως: «Δι+τι ε3ναι ν)κτα < Δ%ων κCνει περ%πατ�».

75. Πιθαν+, τ�λ�ς, ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 παρακινε> σ? συγκα-τCθεσι, ;πως: «rOπ�ια _γ�ννησε κCτι ε3ναι καL μητ�ρα αGτ��».=AλλP αGτ$ δ?ν ε3ναι "ναγκαστικP "ληθιν+, "D�� δ?ν ε3ναι iκ+τα μητ�ρα τ�� αGγ��. =Eπ%σης nπCρ4�υν "[ι@ματα δυνατPκαL "[ι@ματα "δ)νατα. KαL κCπ�ια ε3ναι "ναγκα>α καL jλλαμ0 "ναγκα>α. Δυνατ$ν ("[%ωμα) ε3ναι τ$ _πιδεκτικ$

συνημμ�ν�ν δS ψε&δ*ς (στιν �� τ$ #ντικε�μεν�ν τ�&λ�γ�ντ�ς �= μ�)εται τ7� Bγ�υμ�ν7ω, �s�ν “ε Bμ�ρα (στ�,Δ�ων περιπατε6”. τ$ γ?ρ “�=)� Δ�ων περιπατε6” �= μ�)ε-ται τ7� “Bμ�ρα (στ�.”

Παρασυνημμ�ν�ν δ5 #ληθSς μ�ν (στιν o #ρ)*μεν�ν #π5#ληθ�&ς ες #κ*λ�υθ�ν λ�γει, �s�ν “(πε� Bμ�ρα (στ�ν,nλι*ς (στιν <πSρ γPς.” ψε&δ�ς δ5 o � #π$ ψε%δ�υς Iρ)ε-ται � μ� ες #κ*λ�υθ�ν λ�γει, �s�ν “(πε� ν%L (στι, Δ�ωνπεριπατε6,” tν Bμ�ρας �Uσης λ�γηται. ατι�δες δ5 #ληθSςμ�ν (στιν o #ρ)*μεν�ν #π5 #ληθ�&ς ες #κ*λ�υθ�ν λ�γει,�= μ�ν @)ει τ7� λ�γ�ντι τ$ #ρ)*μεν�ν #κ*λ�υθ�ν, �s�ν“δι*τι Bμ�ρα (στ�, 2�ς (στι”9 τ7� μSν γ?ρ “Bμ�ρα (στ�ν”#κ�λ�υθε6 τ$ “2�ς (στι,” τ7� δS “2�ς (στιν” �=) gπεταιτ$ “Bμ�ρα (στ�ν.” ατι�δες δS ψε&δ*ς (στιν o Qτ�ι #π$ψε%δ�υς Iρ)εται � μ� ες #κ*λ�υθ�ν λ�γει � @)ει τ7�λ�γ�ντι τ$ #ρ)*μεν�ν #νακ*λ�υθ�ν, �s�ν “δι*τι ν%L (στι,Δ�ων περιπατε6.”

Πιθαν$ν δ� (στιν #L�ωμα τ$ Iγ�ν ες συγκατ�θεσιν,�s�ν “εh τ�ς τι @τεκεν, (κε�νη (κε�ν�υ μ�τηρ (στ�.” ψε&δ�ςδS τ�&τ�9 �= γ?ρ B bρνις 7w�& (στι μ�τηρ. @τι τε τ? μ�ν(στι δυνατ�, τ? δ5 #δ%νατα9 κα� τ? μSν #ναγκα6α, τ? δ5�=κ #ναγκα6α. δυνατ$ν μSν τ$ (πιδεκτικ$ν τ�&


– 96 – – 97 –

74

75

νP ε3ναι "ληθ�ς, "λλP nπ$ τ0ν _πιD)λα[ι ;τι καν�να _[ωτερικ$γεγ�ν$ς δ?ν _ναντι��ται στ$ νP ε3ναι "ληθ�ς, ;πως: «Z' <Δι�κλ'ς». =Aδ)νατ�ν δ? ε3ναι _κε>ν� π�2 δ?ν ε3ναι _πιδεκτικ$νP ε3ναι "ληθ�ς, ;πως: π.4. «ΠετCει i γ'». =Aναγκα>� ε3ναι_κε>ν� π�2 _κτ$ς τ�� ;τι ε3ναι "ληθ�ς, δ?ν ε3ναι _πιδεκτικ$ νPε3ναι ψε�δ�ς, � ε3ναι μ?ν _πιδεκτικ+, "λλP _ναντι��ται πρ$ς τ$νP ε3ναι ψε�δ�ς �h _[ωτερικ?ς Uναντι αGτ�� περιστCσεις, ;πως:«�H "ρετ0 }Dελε>». M0 "ναγκα>� δ? ε3ναι αGτ$ π�), _νJ ε3ναι"ληθ�ς, μπ�ρε> νP ε3ναι καL ψε�δ�ς, �ν καμμιP D�ρP "π$ τLς_[ωτερικ?ς συνθ'κες δ?ν _ναντι��ται, ;πως π.4. τ$ "[%ωμα: «�OΔ%ων κCνει περ%πατ�».

76. E�λ�γ�, τ�λ�ς, ε3ναι τ$ "[%ωμα π�2 U4ει π�λλ?ς πιθαν+-τητες νP ε3ναι "ληθ�ς, ;πως π.4. «ΘP k�σω �ς α�ρι�». �YπCρ-4�υν καL jλλες διαD�ρ?ς μετα[2 τJν "[ιωμCτων καL μεταπτ@-σεις αGτJν _[ "ληθJν εuς ψε)δη καL "ντιστρ�D?ς τJν ;ρωντ�υς γιP τP <π�>α θP μιλ�σωμε τ@ρα _κτενJς.

=Eπι4ε%ρημα, ;πως λ�γ�υν �h περL τ$ν Kρ>νιν αGτ$ π�2 συν%-σταται "π$ μιP με%k�να πρ+τασι, "π$ μιP _λCσσ�να κι "π$ lνασυμπ�ρασμα, ;πως: «�Aν ε3ναι iμ�ρα, nπCρ4ει DJς� iμ�ρα δ?ε3ναι� jρα nπCρ4ει DJς». Δι+τι με%kων πρ+τασις ε3ναι τ$ «�νε3ναι iμ�ρα, nπCρ4ει DJς». =EλCσσων ε3ναι τ$ «iμ�ρα δ? ε3ναι»,καL συμπ�ρασμα τ$ «VAρα nπCρ4ει DJς».

Tρ+π�ς (�h�νεL σ4'μα λ+γ�υ) ε3ναι ε3δ�ς σκιαγραD%ας /ν$ς_πι4ειρ�ματ�ς, ;πως π.4. «�Aν τ$ πρJτ� ε3ναι "ληθιν+, τ+τεε3ναι καL τ$ δε)τερ�� "λλP τ$ πρJτ� ε3ναι, jρα ε3ναι καL τ$ δε)-τερ�».

#ληθSς ε>ναι, τ�ν (κτ$ς μ� (ναντι�υμ�νων ες τ$ #ληθSςε>ναι, �s�ν “J[P Δι�κλPς.” #δ%νατ�ν δS o μ� (στιν (πιδε-κτικ$ν τ�& #ληθSς ε>ναι, �s�ν “B γP iπταται.” #ναγκα6�νδ� (στιν ;περ #ληθSς �ν �=κ @στιν (πιδεκτικ$ν τ�&ψε&δ�ς ε>ναι, � (πιδεκτικ$ν μ�ν (στι, τ? δ5 (κτ$ς α=τ7�(ναντι�&ται πρ$ς τ$ ψε&δ�ς ε>ναι, �s�ν “B #ρετ�w2ελε6.” �=κ #ναγκα6�ν δ� (στιν o κα� #ληθ�ς (στιν κα�ψε&δ�ς �s*ν τε ε>ναι, τ�ν (κτ$ς μηδSν (ναντι�υμ�νων,�s�ν τ$ “περιπατε6 Δ�ων.”

EUλ�γ�ν δ� (στιν #L�ωμα τ$ πλε��νας #2�ρμ?ς @)�νες τ$ #ληθSς ε>ναι, �s�ν “�ι:σ�μαι αUρι�ν”.

Kα� Iλλαι δS δια2�ρα� εσι #Lιωμ�των κα� μεταπτ:-σεις α=τ�ν (L #ληθ�ν ες ψε%δη κα� #ντιστρ�2α�, περ�uν (ν τ7� πλ�τει λ�γ�μεν.

Λ*γ�ς δ� (στιν, Gς �R περ� τ$ν Kρ6ν�ν 2ασι, τ$ συνε-στηκ$ς (κ λ�μματ�ς [� λημμ�των] κα� πρ�σλ�ψεως κα�(πι2�ρaς, �s�ν 4 τ�ι�&τ�ς, “ε Bμ�ρα (στ�, 2�ς (στι9Bμ�ρα δ� (στι9 2�ς Iρα (στ�.” λPμμα μSν γ�ρ (στι τ$ “εBμ�ρα (στ�, 2�ς (στι”. πρ*σληψις τ$ “Bμ�ρα δ� (στιν”.(πι2�ρ? δS τ$ “2�ς Iρα (στ�.” τρ*π�ς δ� (στιν �R�νε�σ)Pμα λ*γ�υ, �s�ν 4 τ�ι�&τ�ς, “ε τ$ πρ�τ�ν, τ$ δε%τε-ρ�ν9 #λλ? μ�ν τ$ πρ�τ�ν9 τ$ Iρα δε%τερ�ν.”


– 98 – – 99 –

76

77. Συμ:�λικ$ _πι4ε%ρημα ε3ναι σ)νθεσις "π$ πλ'ρες _πι4ε%-ρημα καL τρ+π�, ;πως _πL παραδε%γματι: «�Aν k' < ΠλCτων,"ναπν�ει»� "λλP τ$ πρJτ� ε3ναι "ληθ�ς� jρα καL τ$ δε)τερ�"ληθε)ει. Παρεισ�4θη δ? αGτ0 i μ�ρD0 _πι4ειρ�ματ�ς γιP νPμ0 ε]μαστε πιP "ναγκασμ�ν�ι, ;ταν U4ωμε νP κCν�υμε μ?μικρ+τερα _πι4ειρ�ματα, ν= "ναD�ρωμε τ0ν _λCσσ�να πρ+τασι�ν ε3ναι μακρP γιP νP π��με τ$ συμπ�ρασμα, "λλP νP DθCνωμε;σ� τ$ δυνατ$ συντ�μ@τερα σ= αGτ+: �ν VAλDα τ+τε B'ττα (i_λCσσων πρ+τασις λανθCνει).

=Aπ$ τP _πι4ειρ�ματα κCπ�ια ε3ναι συμπερασματικP κι jλλαδ%4ως συμπ�ρασμα. Δ%4ως συμπ�ρασμα ε3ναι _κε>να π�2 τ$ "ντ%-θετ� πρ$ς τ$ συμπ�ρασμC τ�υς δ?ν ε3ναι "συμ:%:αστ� μ? τLςπρ�κε%μεν�ς τ�υς, ;πως τ$ /['ς: «�Aν ε3ναι iμ�ρα, nπCρ4ει DJς�λ�ιπ$ν iμ�ρα ε3ναι� jρα κCνει περ%πατ� < Δ%ων47.

78. =Aπ$ τP συμπερασματικP _πι4ειρ�ματα κCπ�ια "π$ τ$κ�ιν$ Wν�μα <λ�κλ�ρ�υ τ'ς τC[εως λ�γ�νται «κυρ%ως συμπε-ρασματικC», κι jλλα ~ν�μCk�νται συλλ�γιστικC. Συλλ�γιστικPε3ναι τP _πι4ειρ�ματα π�2 ε3ναι "ναπ+δεικτα (4ωρLς "π+δει[ιδι+τι δ?ν 4ρειCk�νται "π+δει[ι) � "νCγ�νται σ? "ναπ+δεικτασ4ετικP μ? μιP � περισσ+τερες πρ�κε%μενες, ;πως τ$ /['ς: «�AνκCν7η περ%πατ� < Δ%ων, κινε>ται < Δ%ων� "λλP κCνει περ%πατ� <Δ%ων, jρα κινε>ται < Δ%ων».

EuδικJς συμπερασματικP ε3ναι _κε>να π�2 συνCγ�υν μ?νσυμπ�ρασμα, W4ι ;μως μ? συλλ�γισμ+, ;πως π.4. «T$ νP ε3ναικαL iμ�ρα καL ν)κτα ε3ναι ψε�δ�ς� τ@ρα ε3ναι iμ�ρα� jρα δ?νε3ναι ν)κτα». =Aσυλλ+γιστα ε3ναι _κε>να π�2 μ�ιCk�υν μ? τP

Λ�γ*τρ�π�ς δ� (στι τ$ (L #μ2�τ�ρων σ%νθετ�ν, �s�ν“ε J[P Πλ�των, #ναπνε6 Πλ�των9 #λλ? μ�ν τ$ πρ�τ�ν9 τ$Iρα δε%τερ�ν.” παρεισ�)θη δS 4 λ�γ*τρ�π�ς <πSρ τ�&(ν τα6ς μακρ�τ�ραις συντ�Lεσι τ�ν λ*γων μηκ�τι τ�νπρ*σληψιν μακρ?ν �Oσαν κα� τ�ν (πι2�ρ?ν λ�γειν, #λλ?συντ*μως (πενεγκε6ν, “τ$ δS πρ�τ�ν9 τ$ Iρα δε%τερ�ν.”

T�ν δS λ*γων �R μ�ν εσι #π�ραντ�ι, �R δS περαντικ��.#π�ραντ�ι μSν uν τ$ #ντικε�μεν�ν τPς (πι2�ρaς �= μ�)ε-ται τ[P δι? τ�ν λημμ�των συμπλ�κ[P, �s�ν �R τ�ι�&τ�ι, “εBμ�ρα (στ�, 2�ς (στι9 Bμ�ρα δ� (στι9 περιπατε6 IραΔ�ων.”

T�ν δS περαντικ�ν λ*γων �R μSν 4μων%μως τ7� γ�νειλ�γ�νται περαντικ��9 �R δS συλλ�γιστικ��. συλλ�γιστικ��μSν �Oν εσιν �R Qτ�ι #ναπ*δεικτ�ι bντες � #ναγ*μεν�ι(π� τ�!ς #ναπ�δε�κτ�υς κατ� τι τ�ν θεμ�των Q τινα, �s�ν�R τ�ι�&τ�ι, “ε περιπατε6 Δ�ων, κινε6ται Iρα Δ�ων.” περα-ντικ�� δ� εσιν εδικ�ς �R συν�γ�ντες μ� συλλ�γιστικ�ς,�s�ν �R τ�ι�&τ�ι, “ψε&δ*ς (στι τ$ Bμ�ρα (στ� κα� ν%L (στι9Bμ�ρα δ� (στιν9 �=κ Iρα ν%L (στιν.” #συλλ*γιστ�ι δ5 εσ�ν�R παρακε�μεν�ι μSν πιθαν�ς τ�6ς


– 100 – – 101 –

47. Πρ:λ. Σ�[τ. =Eμπ. Πρ$ς Mαθηματικ�!ς VIII, 429.

77

78

συλλ�γιστικC, "λλP δ?ν ε3ναι πειστικC, ;πως: «�Aν ε3ναιjλ�γ� < Δ%ων, kJ� ε3ναι < Δ%ων� "λλP δ?ν ε3ναι jλ�γ� < Δ%ων�jρα δ?ν ε3ναι kJ� < Δ%ων».

79. =Aκ+μη, jλλα _πι4ειρ�ματα ε3ναι "ληθ' κι jλλα ψευδ'.=Aληθ' ε3ναι _κε>να π�2 συνCγ�υν τP συμπερCσματC τ�υς "π$"ληθιν?ς πρ�κε%μενες, ;πως: «�Aν i "ρετ0 }Dελ7', i κακ%α :λC-πτει� "λλP i "ρετ0 }Dελε>� jρα i κακ%α :λCπτει». Ψευδ' δ?_πι4ειρ�ματα ε3ναι _κε>να τJν <π�%ων �h πρ�κε%μενες ε3ναι_σDαλμ�νες � δ?ν ε3ναι συμπερασματικC, ;πως: «�Aν ε3ναιiμ�ρα, nπCρ4ει DJς� iμ�ρα δ? ε3ναι� jρα k' < Δ%ων».

TP _πι4ειρ�ματα _π%σης |μπ�ρ��ν νP διαιρεθ��ν σ? δυνατPκαL "δ)νατα καL σ? "ναγκα>α καL μ0 "ναγκα>α. =Eκτ$ς αGτJν,nπCρ4�υν καL μερικ?ς "π�DCνσεις π�2 ε3ναι "ναπ+δεικτες,καθ= ;σ�ν δ?ν 4ρ�k�υν "π�δε%[εως (δηλ. ε3ναι αGταπ+δεικτες).

AGτ?ς 4ρησιμ�π�ι��νται γιP τ$ν καταρτισμ$ κCθε _πι4ειρ�-ματ�ς. �Ως πρ$ς τ$ν "ριθμ+ τ�υς ;μως nπCρ4ει διαD�ρPμετα[2 τJν _ρευνητJν. �O Xρ)σιππ�ς τLς "νε:Ckει σ? π�ντε.AGτ?ς πρ�σλαμ:Cν�νται στP εuδικJς συμπερασματικP _πι4ει-ρ�ματα καL στ�2ς κατηγ�ρικ�2ς καL nπ�θετικ�2ς συλλ�γι-σμ�)ς.

80. ΠρJτ� ε3δ�ς "ναπ�δε%κτ�υ "π�DCνσεως ε3ναι _κε>ν�στ$ <π�>� τ$ ;λ�ν _πι4ε%ρημα καταρτ%kεται "π$ μ%α nπ�θετικ0πρ+τασι καL "π$ τ$ν ;ρ� μ? τ$ν <π�>�ν αGτ0 "ρ4%kει, _νJ <τελικ$ς ;ρ�ς ε3ναι τ$ συμπ�ρασμα. rOπως _πL παραδε%γματι«�Aν τ$ πρJτ� ε3ναι "ληθιν+, τ+τε καL τ$ δε)τερ�� "λλP τ$πρJτ� ε3ναι "ληθιν+� jρα καL τ$ δε)τερ�»48.

συλλ�γιστικ�6ς, �= συν�γ�ντες δ�, �s�ν “ε iππ�ς (στ�Δ�ων, J7�*ν (στι Δ�ων9 #λλ? μ�ν iππ�ς �=κ @στι Δ�ων9 �=κIρα J7�*ν (στι Δ�ων.”

cEτι τ�ν λ*γων �R μSν #ληθε6ς εσιν, �R δS ψευδε6ς.#ληθε6ς μSν �Oν εσι λ*γ�ι �R δι5 #ληθ�ν συν�γ�ντες,�s�ν “ε B #ρετ� w2ελε6, B κακ�α �λ�πτει9 <#λλ? μ�νw2ελε6 B #ρετ�9 B κακ�α Iρα �λ�πτει.” ψευδε6ς δ� εσιν�R τ�ν λημμ�των @)�ντ�ς τι ψε&δ�ς � #π�ραντ�ι bντες,�s�ν “ε Bμ�ρα (στ�, 2�ς (στιν9 Bμ�ρα δ� (στι9 J[P IραΔ�ων.” κα� δυνατ�� δ5 εσ� λ*γ�ι κα� #δ%νατ�ι κα� #ναγ-κα6�ι κα� �=κ #ναγκα6�ι9 εσ� δS κα� #ναπ*δεικτ�� τινες,τ7� μ� )ρ[�Jειν #π�δε�Lεως, Iλλ�ι μSν παρ5 Iλλ�ις, παρ?δS τ7� Xρυσ�ππ7ω π�ντε, δι5 uν πaς λ*γ�ς πλ�κεται9 �iτινεςλαμ��ν�νται (π� τ�ν περαντικ�ν κα� (π� τ�ν συλλ�-γισμ�ν κα� (π� τ�ν τρ�πικ�ν.

Πρ�τ�ς δ� (στιν #ναπ*δεικτ�ς (ν 7u πaς λ*γ�ςσυντ�σσεται (κ συνημμ�ν�υ κα� τ�& Bγ�υμ�ν�υ, #25 ��Iρ)εται τ$ συνημμ�ν�ν κα� τ$ λPγ�ν (πι2�ρει, �s�ν “ε τ$πρ�τ�ν, τ$ δε%τερ�ν9 #λλ? μ�ν τ$ πρ�τ�ν9 τ$ Iρα δε%τε-ρ�ν.”


– 102 – – 103 –

48. Πρ:λ. Σ�[τ. =Eμπ. Πυρρ:νει�ι <π�τυπ:σεις (Σ)ν�ψις τ'ς σκεπτικ'ςDιλ�σ�D%ας), 11, 157 κ.κ. VEkησε γ)ρω στ$ 150 μ.X.

79

80

Δε)τερ� ε3δ�ς "ναπ�δε%κτ�υ συλλ�γισμ�� ε3ναι _κε>ν� π�24ρησιμ�π�ιε> μιP nπ�θετικ0 πρ+τασι καL τ$ "ντ%θετ� πρ$ς τ$_πακ+λ�υθ+ της, U4�ντας γιP συμπ�ρασμα τ$ "ντ%θετ� τ'ς"ρ4ικ'ς πρ�τCσεως, ;πως: «�Aν ε3ναι iμ�ρα, nπCρ4ει DJς�;μως ε3ναι ν)κτα� jρα δ?ν ε3ναι iμ�ρα». =EδJ, i _λCσσων πρ+-τασις γ%νεται "π$ τ$ "ντ%θετ� πρ$ς τ$ _πακ+λ�υθ� τ'ς πρ@της,καL τ$ συμπ�ρασμα "π$ τ$ "ντ%θετ� πρ$ς τ0ν πρ@τη, τ0ν με%-k�να δηλαδ0 πρ+τασι.

Tρ%τ� ε3δ�ς ε3ναι _κε>ν� π�2 4ρησιμ�π�ιJντας μ%α σ)kευ[ι"ρνητικJν πρ�τCσεων γιP με%k�να πρ+τασι καL μιP "π= αGτ?ςγιP _λCσσ�να, συνCγει "π$ _κε> τ$ "ντ%θετ� πρ$ς τ0ν nπ+λ�ιπηπρ+τασι, ;πως: «Δ?ν μπ�ρε> καL νP π�θανε καL νP k' < ΠλCτων�"λλP < ΠλCτων U4ει πεθCνει� jρα δ?ν k' < ΠλCτων».

81. T�ταρτ� ε3δ�ς ε3ναι _κε>ν� π�2 4ρησιμ�π�ιε> oς πρ�κε%-μενες μ%α διαkευκτικ0 πρ+τασι καL "π$ lνα "π$ τP δ)� μ�λητ'ς "ντιπαραθ�σεως, καL τ$ συμπ�ρασμC τ�υς ε3ναι "ντ%θετ�πρ$ς τ$ jλλ� μ�λ�ς, ;πως: «�H A ε3ναι � B� "λλP ε3ναι A. VAραδ?ν ε3ναι B».

Π�μπτ�, τ�λ�ς, ε3δ�ς ε3ναι αGτ$ στ$ <π�>� τ$ _πι4ε%ρημασυν�λικJς καταρτ%kεται "π$ μ%α διαkευκτικ0 πρ+τασι καL "π$τ$ "ντ%θετ� /ν$ς τJν μελJν τ'ς "ντιπαραθ�σεως, τ$ δ? συμπ�-ρασμC τ�υ ε3ναι τ$ jλλ� μ�λ�ς, ;πως: «�H iμ�ρα � ν)κτα� "λλPiμ�ρα δ?ν ε3ναι� jρα ε3ναι ν)κτα».

=Aπ$ "ληθ?ς δ? συνCγεται "ληθ�ς, κατP τ�2ς Στωϊκ�)ς,;πως "π$ τ$ «E3ναι iμ�ρα» τ$ «�YπCρ4ει DJς». KαL "π$ψε�δ�ς ψε�δ�ς συνCγεται, ;πως τ$ «Σκ�τCδι ε3ναι» "π$ τ$«N)κτα ε3ναι», �ν τ$ τελευτα>� ε3ναι ψε�δ�ς (�ν δηλ. ε3ναιψ�μμα πsς ε3ναι ν)κτα, καL τ$ συμπ�ρασμα ;τι ε3ναι σκ�τCδιε3ναι _π%σης ψ�μμα).

δε%τερ�ς δ5 (στ�ν #ναπ*δεικτ�ς 4 δι? συνημμ�ν�υ κα�τ�& #ντικειμ�ν�υ τ�& λ�γ�ντ�ς τ$ #ντικε�μεν�ν τ�&Bγ�υμ�ν�υ @)ων συμπ�ρασμα, �s�ν “ε Bμ�ρα (στ�, 2�ς(στιν9 #λλ? μ�ν 2�ς �=κ @στιν9 �=κ Iρα Bμ�ρα (στ�ν.” Bγ?ρ πρ*σληψις γ�νεται (κ τ�& #ντικειμ�ν�υ τ7� λ�γ�ντικα� B (πι2�ρ? (κ τ�& #ντικειμ�ν�υ τ7� Bγ�υμ�ν7ω. τρ�τ�ςδ� (στιν #ναπ*δεικτ�ς 4 δι5 #π�2ατικPς συμπλ�κPς κα�pν$ς τ�ν (ν τ[P συμπλ�κ[P (πι2�ρων τ$ #ντικε�μεν�ν τ�&λ�ιπ�&, �s�ν “�=)� τ�θνηκε Πλ�των κα� J[P Πλ�των9 #λλ?μ�ν τ�θνηκε Πλ�των9 �=κ Iρα J[P Πλ�των.”

T�ταρτ�ς δ� (στιν #ναπ*δεικτ�ς 4 δι? διεJευγμ�ν�υκα� pν$ς τ�ν (ν τ7� διεJευγμ�ν7ω τ$ #ντικε�μεν�ν τ�&λ�ιπ�& @)ων συμπ�ρασμα, �s�ν “Qτ�ι τ$ πρ�τ�ν � τ$δε%τερ�ν9 #λλ? μ�ν τ$ πρ�τ�ν9 �=κ Iρα τ$ δε%τερ�ν.”π�μπτ�ς δ� (στιν #ναπ*δεικτ�ς (ν 7u πaς λ*γ�ς συντ�σ-σεται (κ διεJευγμ�ν�υ κα� <τ�&> pν$ς τ�ν (ν τ7� διεJευγ-μ�ν7ω #ντικειμ�ν�υ κα� (πι2�ρει τ$ λ�ιπ*ν, �s�ν “Qτ�ιBμ�ρα (στ�ν � ν%L (στιν9 �=)� δS ν%L (στιν9 Bμ�ρα Iρα(στ�ν.”

5Eπ5 #ληθε6 δ5 #ληθSς gπεται κατ? τ�!ς Στωικ�%ς, Gςτ7� “Bμ�ρα (στ�” τ$ “2�ς (στι”. κα� ψε%δει ψε&δ�ς, Gς τ7�“ν%L (στι” ψε%δει τ$ “σκ*τ�ς (στ�”9 κα� ψε%δει #ληθ�ς,Gς τ7� “iπτασθαι τ�ν γPν” τ$ “ε>ναι τ�ν γPν.”


– 104 – – 105 –

81

=AλλP καL "ληθ?ς |μπ�ρε> νP πρ�κ)ψ7η "π$ ψε�δ�ς, ;πως"π$ τ$ «�H γ' πετCει» τ$ «�H γ' nπCρ4ει». =Aπ$ "ληθ?ς ;μωςδ?ν συνCγεται ψευδ?ς συμπ�ρασμα. =Aπ$ τ$ ;τι π.4. nπCρ4ει iγ', δ?ν lπεται ;τι καL πετCει i γ'.

82. K�ντP σ= αGτP nπCρ4�υν καL μερικP jλυτα _πι4ειρ�-ματα49: < σκεπασμ�ν�ς, < κρυμμ�ν�ς, < σωρ%της, < κερασD+ρ�ςκαL < καν�νας50. T$ _πι4ε%ρημα τ�� σκεπασμ�ν�υ ε3ναι τ$/['ς…51. «Δ?ν ε3ναι δυνατ$ν �ν τP δ)� ε3ναι λ%γα νP μ0 ε3ναικαL τP τρ%α, κι jν ε3ναι κι αGτP λ%γα νP μ0 ε3ναι καL τP τ�σσερα�καL Uτσι μ�4ρι τP δ�κα. TP δ)� ;μως ε3ναι λ%γα� jρα καL τPδ�κα»…

T$ _πι4ε%ρημα «�O καν�νας» (��τις) ε3ναι lνα _πι4ε%ρηματ�� <π�%�υ i με%kων πρ+τασις συν%σταται "π$ lνα "+ριστ� καLlνα oρισμ�ν� ;ρ� π�2 "κ�λ�υθ��νται "π$ _λCσσ�να πρ+τασικαL συμπ�ρασμα, ;πως : «�Aν κCπ�ι�ς ε3ναι _δJ, αGτ$ς δ?νε3ναι στ0ν P+δ�� ["λλ= ;μως ε3ναι κCπ�ι�ς _δJ� /π�μ�νως δ?νε3ναι κCπ�ι�ς στ0ν P+δ�]…

83. T�τ�ια λ�ιπ$ν ε3ναι i Λ�γικ0 τJν ΣτωϊκJν μ? τ0ν <π�%α_πιδι@κ�υν νP _νδυναμ@σ�υν τ0ν jπ�ψ% τ�υς ;τι σ�D$ς ε3ναι <"ληθιν$ς διαλεκτικ+ς. Δι+τι ;λα τP πρCγματα, λ�γ�υν, διαγι-γν@σκ�νται μ? τ0ν λ�γικ0 μελ�τη, i <π�%α _μπε-

#ληθε6 μ�ντ�ι ψε&δ�ς �=κ #κ�λ�υθε69 τ7� γ?ρ “ε>ναι τ�νγPν” τ$ “π�τεσθαι τ�ν γPν” �=κ #κ�λ�υθε6.

Kα� Iπ�ρ�ι δ� τιν�ς εσι λ*γ�ι (γκεκαλυμμ�ν�ι κα�διαλεληθ*τες κα� σωρ6ται κα� κερατ�δες κα� �Uτιδες. @στιδS (γκεκαλυμμ�ν�ς, �s�ν 4 τ�ι�&τ�ς * “�=)� τ? μSν δ%�lλ�γα (στ�ν, �=)� δS κα� τ? τρ�α, �=)� δS κα� τα&τα μ�ν,�=)� δS κα� τ? τ�σσαρα κα� �Vτω μ�)ρι τ�ν δ�κα9 τ? δSδ%� lλ�γα (στ�9 κα� τ? δ�κα Iρα.” * �Uτις δ� (στι λ*γ�ςσυνακτικ$ς (L #�ρ�στ�υ κα� Gρισμ�ν�υ συνεστ:ς, πρ*-σληψιν δS κα� (πι2�ρ?ν @)ων, �s�ν “εh τ�ς (στιν (ντα&θα,�=κ @στιν (κε6ν�ς (ν �P*δ7ω. «#λλ? μ�ν (στ� τις (ντα&θα9�=κ Iρα τ�ς (στιν (ν �P*δ7ω> ”*

Kα� τ�ι�&τ�ι μSν (ν τ�6ς λ�γικ�6ς �R Στωικ��, iνα μ�λι-στα κρατ%νωσι διαλεκτικ$ν #ε� ε>ναι τ$ν σ�2*ν9 π�νταγ?ρ τ? πρ�γματα δι? τPς (ν λ*γ�ις θεωρ�ας


– 106 – – 107 –

49. TP _πι4ειρ�ματα αGτP ε3ναι στ0ν πραγματικ+τητα σ�D%σματα: «Mικρ+-λ�γες _[υπνCδες» τP 4αρακτηρ%kει < Tσ�λλερ (σελ. 135).

50. Bλ. "νωτ�ρω παρCγρ. 44, καθsς καL τ0ν :ι�γραD%α τ�� EG:�υλ%δ�υ.

51. T$ κε%μεν� _δJ ε3ναι _λλιπ�ς, δι+τι U4�με μ+ν�ν τP δ)� _πι4ειρ�ματα.=AλλP καL αGτ$ π�2 "ναγρCDει oς _πι4ε%ρημα τ�� «_γκεκαλυμμ�ν�υ» ε3ναι τ$_πι4ε%ρημα τ�� «σωρ%τ�υ». Bλ. ΛαλCντ, σελ. 1449—1451.

82

83

ρικλε%ει κCθε τι π�2 _μπ%πτει στ0ν σDα>ρα δρCσεως τ'ςΦυσικ'ς, καθsς καL κCθε τι π�2 "ν�κει σ? _κε%νη τ'ς =Hθικ'ς.Δι+τι _π%σης λ�γ�υν ;τι "ναD�ρικP μ? τ0ν διατ)πωσι καL τ$νσυλλ�γισμ$ i Φυσικ0 καL i =Hθικ0 δ?ν |μπ�ρ��ν νP εuπ��νπJς πρ�πει νP _κDρCkωνται �h ]διες, � σ4ετικP μ? τ0ν κατCλ-ληλη 4ρ'σι τJν ;ρων πJς �h ν+μ�ι U4�υν καθ�ρ%σει π�ικ%λες_ν�ργειες (τ$ κε%μεν� _δJ Dα%νεται �π�πτ�52).

=Eκτ$ς τ�)των, "π$ τP δ)� ε]δη συν�θων _ρευνJν π�2 _μπ%-πτ�υν nπ$ τ0ν "ρετ�, τ$ lνα _[ετCkει τ0ν D)σι /κCστης καL τ$jλλ� καλε>ται "ρετ�. KαL i μ?ν Λ�γικ� τ�υς Uτσι U4ει.

84. rOσ�ν δ= "D�ρq στ$ν |θικ$ κλCδ� τ'ς Dιλ�σ�D%ας τ�υς,αGτ$ς περιλαμ:Cνει τP "κ+λ�υθα τμ�ματα: 1. ΠερL <ρμ'ς(<ρμ�μDυτ�, Uνστικτ�). 2. ΠερL "ληθJν καL κακJν. 3. ΠερLπαθJν. 4. ΠερL "ρετ'ς. 5. ΠερL σκ�π�� 6. ΠερL πρ@της "[%αςκαL πρC[εων. 7. ΠερL καθηκ+ντων. 8. ΠερL πρ�τρ�πJν καL"π�τρ�πJν.

T0ν δια%ρεσι αGτ0 υh�θετ��ν �h περL τ$ν Xρ)σιππ�ν, =Aρ4�-δημ�ν, Z�νωνα τ$ν Tαρσ�α, =Aπ�λλ+δωρ�ν, Δι�γ�νην, =Aντ%πα-τρ�ν καL Π�σειδ@νι�ν. Δι+τι < Kιτιε2ς < Z�νων κι < KλεCνθης,σPν "ρ4αι+τερ�ι, κCπως λιγ@τερ� _πε[εργασμ�ν� πραγματε)-θηκαν τ$ θ�μα. ΠCντως αGτ�L nπ�δια%ρεσαν καL τ0ν Λ�γικ0καL τ0ν Φυσικ�.

85. �H πρ@τη <ρμ0 τ�� k@�υ (δηλ. i δυνατ@τερη, i δεσπ+-k�υσα) _κδηλ@νεται κατP τ�2ς Στωϊκ�2ς στ$ νP συντηρ�σ7ητ$ν /αυτ+ τ�υ, δι+τι "π$ τ0ν "ρ40 i D)σις καθιστq τ��τ� πρ�-

4ρaσθαι, ;σα τε τ�& 2υσικ�& τ*π�υ τυγ)�νει κα� αOπ�λιν ;σα τ�& vθικ�& (ες μSν γ?ρ τ$ λ�γικ$ν τ� δε6λ�γειν;) περ� τ5 lν�μ�των lρθ*τητ�ς, ;πως δι�ταLαν �Rν*μ�ι (π� τ�6ς @ργ�ις, �=κ tν @)ειν επε6ν. δυ�6ν δ5 �Uσαινσυνηθε�αιν τα6ν <π�πιπτ�%σαιν τ[P #ρετ[P, B μSν τ�gκαστ*ν (στι τ�ν bντων σκ�πε6, B δS τ� καλε6ται. κα� uδεμSν α=τ�6ς @)ει τ$ λ�γικ*ν.

T* δ5 vθικ$ν μ�ρ�ς τPς 2ιλ�σ�2�ας διαιρ�&σιν εhς τετ$ν περ� 4ρμPς κα� ες τ$ν περ� #γαθ�ν κα� κακ�ν τ*π�νκα� ες τ$ν περ� παθ�ν κα� περ� #ρετPς κα� περ� τ�λ�υςπερ� τε τPς πρ:της #L�ας κα� τ�ν πρ�Lεων κα� περ� τ�νκαθηκ*ντων πρ�τρ�π�ν τε κα� #π�τρ�π�ν. �Vτω δ5<π�διαιρ�&σιν �R περ� Xρ%σιππ�ν κα� 5Aρ)�δημ�ν κα�Z�νωνα τ$ν Tαρσ�α κα� 5Aπ�λλ*δωρ�ν κα� Δι�γ�νην κα�5Aντ�πατρ�ν κα� Π�σειδ:νι�ν9 4 μSν γ?ρ Kιτιε!ς Z�νωνκα� 4 Kλε�νθης, Gς tν #ρ)αι*τερ�ι, #2ελ�στερ�ν περ�τ�ν πραγμ�των δι�λα��ν. ��τ�ι δS διε6λ�ν κα� τ$νλ�γικ$ν κα� τ$ν 2υσικ*ν.

T�ν δS πρ:την 4ρμ�ν 2ασι τ$ J7��ν hσ)ειν (π� τ$τηρε6ν pαυτ*, �κει�%σης α=τ$ τPς 2%σεως #π5 #ρ)Pς,


– 108 – – 109 –

52. �O γνωστ$ς Γερμαν$ς μελετητ0ς Φ$ν VAρνιμ (Von Arnim) γρCDει σ4ετικJςτP /['ς: «For it the logician ought to have something to say about the correct use of

terms, how could he fail to lay down the proper names for actions?

84

85

σDιλ?ς στ$ν /αυτ+ τ�υς, ;πως λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ�:ι:λ%� τ�� Uργ�υ τ�υ «Περ� τελ�ν» (ΠερL σκ�πJν): «ΠρJτ�"γαπητ$ πρqγμα σ? κCθε kωνταν$ �ν ε3ναι i uδ%α τ�υ �παρ[ις(σ%στασις) καL i τα)της συνε%δησις» (αGτ�συνειδησ%α).

Δι+τι δ?ν Fταν σωστ$ i D)σις ν’ "π�[εν@σ7η τ$ kωνταν$ �ν"π$ τ$ν /αυτ+ τ�υ, ��τε, "D�� τ$ _δημι�)ργησε, νP τ$ "D�σ7η"π�[ενωμ�ν� "π$ τ$ν /αυτ+ τ�υ � 4ωρLς στ�ργ0 γιP τ0ν�παρ[% τ�υ.

E]μαστε /π�μ�νως nπ�4ρεωμ�ν�ι νP δε4θ��με ;τι τ$UDτια[ε "γαπητ$ στ$ν /αυτ+ τ�υ. VEτσι _[ηγε>ται τ$ ;τι "πωθε>τP :λCπτ�ντα καL κατευθ)νεται πρ$ς ;,τι ε3ναι _[υπηρετικ$καL συγγενικ$ πρ$ς αGτ+.

86. rOσ�ν "D�ρq στ0ν jπ�ψι μερικJν _ρευνητJν ;τι iiδ�ν0 ε3ναι < στ+4�ς π�2 κατευθ)νεται i πρ@τη <ρμ0 τJνkωντανJν Wντων, �h Στωϊκ�L τ0ν "π�δεικν)�υν _σDαλμ�νη.Δι+τι i iδ�ν�, �ν πραγματικP nπCρ47η, ε3ναι lνα _πακ+λ�υθ�π�2 Uρ4εται τ0ν στιγμ0 π�2 i ]δια i D)σις θP U47η �δη _πιkητ�-σει καL "νε)ρει τP κατCλληλα γιP τ0ν kωϊκ0 �παρ[ι μ�σα. E3ναιlνα _πακ+λ�υθ� παρ+μ�ι� μ? _κε%νη τ0ν κατCστασι π�2συντελε> νP μεγαλ@ν�υν τP kJα καL νP θCλλ�υν τP DυτC.

KαμμιP διαD�ρC, λ�γ�υν, δ?ν _γκαθ%δρυσε i D)σις μετα[2DυτJν καL k@ων, "D�� 4ωρLς <ρμ0 καL α]σθησι ρυθμ%kει καL_κε%νων τ0ν kω�, "λλP καL στ$ν "νθρ@πιν� ~ργανισμ$ π�λλ?ςλειτ�υργ%ες Dυτ�ειδJς γ%ν�νται.

ΣτP kJα π�2 _πιπρ�σθ�τως U4�υν καL τ0ν <ρμ0 γιP νPεnρ%σκ�υν τ0ν κατCλληλη τρ�D�, Dυσικ$ς ν+μ�ς ε3ναι ν="κ�λ�υθ��ν τ0ν κατε)θυνσι τ'ς <ρμ'ς. =Eπειδ0 ;μως στPλ�γικP Wντα δ+θηκε τ$ λ�γικ$ γιP τ0ν τελει+τερη πρ�στασ%ατ�υς, σ= αGτP i κατP τ$ν ~ρθ$ν λ�γισμ$ν kω0 ε3ναι i Dυσικ0kω�. Δι+τι τ$ λ�γικ$ _πεμ:α%νει καL διαμ�ρD@νει σωστP τ0ν

καθ� 2ησιν 4 Xρ%σιππ�ς (ν τ7� πρ:τ7ω Περ� τελ�ν,πρ�τ�ν �κε6�ν λ�γων ε>ναι παντ� J7:7ω τ�ν α<τ�& σ%στα-σιν κα� τ�ν τα%της συνε�δησιν9 �Uτε γ?ρ #λλ�τρι�σαιεκ$ς /ν α=τ$ <α<τ7�> τ$ J7��ν, �Uτε π�ι�σασαν α=τ*,μ�τ5 #λλ�τρι�σαι μ�τ5 [�=κ] �κει�σαι. #π�λε�πεται τ��-νυν λ�γειν συστησαμ�νην α=τ$ �κει�σαι πρ$ς pαυτ*9�Vτω γ?ρ τ� τε �λ�πτ�ντα διωθε6ται κα� τ? �κε6α πρ�-σ�εται.

�O δS λ�γ�υσ� τινες, πρ$ς Bδ�ν�ν γ�γνεσθαι τ�ν πρ:-την 4ρμ�ν τ�6ς J7:�ις, ψε&δ�ς #π�2α�ν�υσιν. (πιγ�ννημαγ�ρ 2ασιν, ε Iρα @στιν, Bδ�ν�ν ε>ναι ;ταν α=τ� καθ5α<τ�ν B 2%σις (πιJητ�σασα τ? (ναρμ*J�ντα τ[P συστ�σει#π�λ��[η9 oν τρ*π�ν #2ιλαρ%νεται τ? J7�α κα� θ�λλει τ?2υτ�. �=δ�ν τε, 2ασ�, δι�λλαLεν B 2%σις (π� τ�ν 2υτ�νκα� (π� τ�ν J7:ων, ;τι )ωρ�ς 4ρμPς κα� ασθ�σεωςκ#κε6να �κ�ν�με6 κα� (25 Bμ�ν τινα 2υτ�ειδ�ς γ�νεται.(κ περιττ�& δS τPς 4ρμPς τ�6ς J7:�ις (πιγεν�μ�νης, [� συγ-)ρ:μενα π�ρε%εται πρ$ς τ? �κε6α, τ�%τ�ις μSν τ$ κατ?2%σιν τ7� κατ? τ�ν 4ρμ�ν δι�ικε6σθαι9 τ�& δS λ*γ�υ τ�6ςλ�γικ�6ς κατ? τελει�τ�ραν πρ�στασ�αν δεδ�μ�ν�υ, τ$κατ? λ*γ�ν JPν lρθ�ς γ�νεσθαι <τ�%> τ�ις κατ? 2%σιν9τε)ν�της γ?ρ ��τ�ς (πιγ�νεται τPς 4ρμPς.


– 110 – – 111 –

86

<ρμ�.87. Γι= αGτ$ πρJτ�ς < Z�νων στ0ν «Περ� #νθρωπ�νης

2%σεως» πραγματε%α τ�υ nπ�δει[ε oς σκ�π$ τ0ν σ)μDωνα μ?τ0ν D)σι kω053 π�2 ε3ναι ταυτ+σημ� μ? τ0ν σ)μDωνα μ? τ0ν"ρετ0 kω�, δ�θ�ντ�ς ;τι i "ρετ0 ε3ναι < τελικ$ς σκ�π$ς στ$ν<π�>�ν i D)σις μqς <δηγε>.

rOμ�ιες "ντιλ�ψεις διατυπ@νει καL < KλεCνθης στ0ν «Περ�Bδ�νPς» πραγματε%α τ�υ, κι < Π�σειδ@νι�ς κι < �EκCτων στ$«Περ� τελ�ν» Uργ� τ�υ. �H κατ= "ρετ0ν kω0 uσ�δυναμε> _π%σηςκαL μ? τ0ν σ)μDωνα μ? τ0ν _μπειρ%α τJν _ν τ7' D)σει συμ:αιν+-ντων kω�, ;πως < Xρ)σιππ�ς "ναD�ρει στ$ «Περ� τελ�ν»:ι:λ%� τ�υ. Δι+τι καL �h δικ�ς μας "τ�μικ?ς D)σεις ε3ναι μ�ρητ'ς D)σεως τ�� κ�σμικ�� συν+λ�υ.

88. Γι= αGτ$ < σκ�π$ς |μπ�ρε> νP πρ�σδι�ρισθ7' oς kω0 συμ-D@νως πρ$ς τ0ν D)σι, ;περ σημα%νει ;τι πρ�πει νP k��με συμ-D@νως πρ$ς τ0ν uδ%α μας "νθρωπ%νη D)σι καL πρ$ς _κε%νη τ��σ)μπαντ�ς, 4ωρLς νP πρCττωμε τ%π�τε _[ _κε%νων π�2 συνηθ%-kει ν’ "παγ�ρε)7η < κ�ιν$ς ν+μ�ς, δηλ. < ~ρθ$ς λ+γ�ς, < <π�>�ςδιαπερνJν τP πCντα καL ταυτιk+μεν�ς μ? τ$ν Δ%α ε3ναι <jρ4ων τ'ς δι�ικ�σεως ;λων τJν Wντων.

AGτP δ? "κρι:Jς τP πρCγματα "π�τελ��ν τ0ν "ρετ0 τ��εGτυ4ισμ�ν�υ "νθρ@π�υ καL τ0ν εGν�ϊκ0 ρ�0 τ'ς kω'ς, ;ταν;λες �h πρC[εις γ%νωνται :Cσει τ'ς συμμ�ρD@σεως τ�� εuςlκαστ�ν jνθρωπ�ν _ν�ικ��ντ�ς δα%μ�ν�ς (δηλ. τ'ς λ�γικ'ςψυ4'ς) πρ$ς τ0ν :�)λησι τ�� δι�ικητ�� τJν ;λων.

�O Δι�γ�νης πCλι ρητJς δηλ@νει ;τι < σκ�π$ς Uγκειται στ$νP _νεργ7' κανεLς μ? καλ0 λ�γικ0 στ0ν _κλ�γ0 τJν κατP D)σιν

Δι*περ πρ�τ�ς 4 Z�νων (ν τ7� Περ� #νθρ:π�υ2%σεως τ�λ�ς ε>πε τ$ 4μ�λ�γ�υμ�νως τ[P 2%σει JPν, ;περ(στ� κατ5 #ρετ�ν JPν9 Iγει γ?ρ πρ$ς τα%την Bμaς B 2%σις.4μ��ως δS κα� Kλε�νθης (ν τ7� Περ� Bδ�νPς κα� Π�σει-δ:νι�ς κα� �Eκ�των (ν τ�6ς Περ� τελ�ν (Gomoll I). π�λινδ5 hσ�ν (στ� τ$ κατ5 #ρετ�ν JPν τ7� κατ5 (μπειρ�αν τ�ν2%σει συμ�αιν*ντων JPν, 0ς 2ησι Xρ%σιππ�ς (ν τ7�πρ:τ7ω Περ� τελ�ν9 μ�ρη γ�ρ εσιν αR Bμ�τεραι 2%σειςτPς τ�& ;λ�υ.

Δι*περ τ�λ�ς γ�νεται τ$ #κ�λ�%θως τ[P 2%σει JPν,;περ (στ� κατ� τε τ�ν α<τ�& κα� κατ? τ�ν τ�ν ;λων,�=δSν (νεργ�&ντας uν #παγ�ρε%ειν εhωθεν 4 ν*μ�ς 4κ�ιν*ς, ;σπερ (στ�ν 4 lρθ$ς λ*γ�ς, δι? π�ντων (ρ)*με-ν�ς, 4 α=τ$ς {ν τ7� Δι�, καθηγεμ*νι τ�%τ7ω τPς τ�ν bντωνδι�ικ�σεως bντι9 ε>ναι δ5 α=τ$ τ�&τ� τ�ν τ�& ε=δα�μ�ν�ς#ρετ�ν κα� εUρ�ιαν ��υ, ;ταν π�ντα πρ�ττηται κατ?τ�ν συμ2ων�αν τ�& παρ5 pκ�στ7ω δα�μ�ν�ς πρ$ς τ�ν τ�&τ�ν ;λων δι�ικητ�& ��%λησιν. 4 μSν �Oν Δι�γ�νης τ�λ�ς2ησ� ]ητ�ς τ$ ε=λ�γιστε6ν (ν τ7P τ�ν κατ?


– 112 – – 113 –

53. �H kω� εGπρ+σδεκτη "π$ τ0ν D)σι, living agrealy to nature (R.D. Hicks).

87

88

πραγμCτων. �O δ? =Aρ4�δημ�ς nπ�στηρ%kει ;τι < σκ�π$ς συν%-σταται στ$ νP k' κανεLς _κτελJν ;λα τP καθ�κ�ντC τ�υ54.

89. �Ως D)σι σ)μDωνα μ? τ0ν <π�%α πρ�πει νP k��με, < μ?νXρ)σιππ�ς _νν�ε> καL τ0ν κ�ιν0 καL uδ%ως τ0ν "νθρ@πινη D)σι,< δ? KλεCνθης _κδ�4εται μ+ν�ν τ0ν κ�ιν0 D)σι τ0ν <π�%α καLπρ�πει ν’ "κ�λ�υθ��με, W4ι ;μως καL τ0ν _πL μ�ρ�υς D)σι. �H"ρετ0 ε3ναι �ρμ�νικ0 διCθεσις π�2 _πιλ�γεται γιP αGτ0ν τ0ν]δια καL δ?ν πρ��ρ4εται "π$ D+:�, _λπ%δα � _[ωτερικ�2ς παρC-γ�ντες. Σ? αGτ0ν _νυπCρ4ει i εGδαιμ�ν%α, "D�� i "ρετ0"π�:λ�πει στ0ν �παρ[ι �ρμ�ν%ας σ? <λ+κληρη τ0ν kω�. T$λ�γικ$ �ν διαστρ�Dεται jλλ�τε μ?ν λ+γ�ω _[ωτερικJν παραγ+-ντων καL jλλ�τε λ+γ�ω τ'ς _πιδρCσεως τJν π�ρι[ αGτ��εnρισκ�μ�νων, _πειδ0 �h παρ�ρμ�σεις π�2 δ%δει i D)σιςστερ��νται διαστρ�DJν.

90. �H "ρετ0 θεωρε>ται μ?ν πλ�ρης <λ�κλ�ρωσις, ;πως"κρι:Jς i <λ�κλ�ρωσις (τ'ς κατασκευ'ς) /ν$ς "νδριCντ�ς�καL _π%σης oς κCτι π�2 δ?ν γ%νεται <ρατ+, ;πως ε3ναι i nγε%α.=Aκ+μη _νν�ε>ται oς ν�ητικ0 _ργασ%α, ;πως i Dρ+νησις. Δι+τι <�EκCτων "ναD�ρει στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ�υ τ'ς «Περ� #ρετ�ν»συγγραD'ς τ�υ ;τι αGτ?ς π�2 "π�τελ��νται "π$ ν�ητικ?ς_ργασ%ες ε3ναι _πιστημ�νικ?ς καL θεωρητικ�ς, ;πως i Dρ+νησιςκαL i δικαι�σ)νη� �h "θε@ρητες ε3ναι αGτ?ς π�2 θεωρ��νταικατP παρ�κτασι oς "π�τελ�)μενες "π$ τLς θεωρητικ�ς, ;πως inγε%α καL i uσ4)ς. Δι+τι i μ?ν nγε%α συμ:α%νει ν’ "κ�λ�υθ7' καLν’ "π�τελ7' πρ��κτασι τ'ς σωDρ�σ)νης i <π�%α ε3ναι θεωρη-τικ�, ;πως i uσ42ς στ0ν κατασκευ0 �uκ�δ�μημCτων μ? ψαλιδ�-ειδ' στ�γη.

2%σιν (κλ�γ[P. 5Aρ)�δημ�ς δS τ$ π�ντα τ? καθ�κ�ντα(πιτελ�&ντα JPν.

Φ%σιν δS Xρ%σιππ�ς μSν (Lακ�%ει, [�, #κ�λ�%θως δε6JPν, τ�ν τε κ�ιν�ν κα� δ�ως τ�ν #νθρωπ�νην9 4 δS Kλε�ν-θης τ�ν κ�ιν�ν μ*νην (κδ�)εται 2%σιν, [� #κ�λ�υθε6ν δε6,�=κ�τι δS κα� τ�ν (π� μ�ρ�υς.

T�ν τ5 #ρετ�ν δι�θεσιν ε>ναι 4μ�λ�γ�υμ�νην9 κα�α=τ�ν δι5 α<τ�ν ε>ναι αRρετ�ν, �= δι� τινα 2*��ν � (λπ�δαQ τι τ�ν @Lωθεν9 (ν α=τ[P τ5 ε>ναι τ�ν ε=δαιμ�ν�αν, |τ5�Uσ[η ψυ)[P πεπ�ιημ�ν[η πρ$ς τ�ν 4μ�λ�γ�αν παντ$ς τ�&��υ. διαστρ�2εσθαι δS τ$ λ�γικ$ν J7��ν, π�τS μSν δι?τ?ς τ�ν @Lωθεν πραγματει�ν πιθαν*τητας, π�τS δS δι?τ�ν κατ�)ησιν τ�ν συν*ντων9 (πε� B 2%σις #2�ρμ?ςδ�δωσιν #διαστρ*2�υς.

5Aρετ� δ5 B μ�ν τις κ�ιν�ς παντ� τελε�ωσις. 0σπερ#νδρι�ντ�ς9 κα� B #θε:ρητ�ς, 0σπερ <γ�εια9 κα� B θεω-ρηματικ�, Gς 2ρ*νησις. 2ησ� γ?ρ 4 �Eκ�των (ν τ7� πρ:τ7ωΠερ� #ρετ�ν (Gomoll 6) (πιστημ�νικ?ς μSν ε>ναι κα�θεωρηματικ?ς τ?ς ()�%σας τ�ν σ%στασιν (κ θεωρημ�-των, Gς 2ρ*νησιν κα� δικαι�σ%νην9 #θεωρ�τ�υς δS τ?ςκατ? παρ�κτασιν θεωρ�υμ�νας τα6ς (κ τ�ν θεωρημ�τωνσυνεστηκυ�αις, καθ�περ <γ�ειαν κα� σ)%ν. τ[P γ?ρσω2ρ�σ%ν[η τεθεωρημ�ν[η <παρ)�%σ[η συμ�α�νει#κ�λ�υθε6ν κα� παρεκτε�νεσθαι τ�ν <γ�ειαν, καθ�περ τ[Pψαλ�δ�ς �κ�δ�μ�\α τ�ν σ)!ν (πιγ�νεσθαι.


– 114 – – 115 –

54. Bλ. κατωτ�ρω (παραγρ. 108 κ./.) _τυμ�λ�γ%α, Uνν�ια καL ε]δη καθηκ+ν-των κατP τ0ν jπ�ψι τJν ΣτωικJν.

89

90

=Oν�μCk�νται δ? "θε@ρητες _πειδ0 δ?ν 4ρειCk�νται συναι-ν�σεις, "λλP ε3ναι δυνατ$ν νP nπCρ4�υν καL σ? Dα)λ�υς, ;πωςi nγε%α καL i "νδρε%α.

91. �Ως "π+δει[ι τ'ς nπCρ[εως τ'ς "ρετ'ς "ναD�ρει <Π�σειδ@νι�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ�� «5Hθικ�& λ*γ�υ» τ$ ;τιεGδ�κ%μησαν �h περL τ$ν ΣωκρCτη, τ$ν Δι�γ�νη καL τ$ν =Aντι-σθ�νη. �H κακ%α nπCρ4ει _πειδ0 ε3ναι "ντ%θετη πρ$ς τ0ν "ρετ�.AGτ0 ;μως μπ�ρε> νP διδα4θ7' καL < Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ�:ι:λ%� τ�υ «Περ� τ�λ�υς», καθsς καL < KλεCνθης καL < Π�σει-δ@νι�ς στ�2ς «Πρ�τρεπτικ�!ς» καL < �EκCτων λ�γ�υν ;τι i"ρετ0 μπ�ρε> νP διδα4θ7', αGτ$ δ? καθ%σταται Dανερ$ "π$ τ$;τι �h Dα�λ�ι μπ�ρ��ν νP γ%ν�υν καλ�%.

92. �O Πανα%τι�ς μ?ν λ�ιπ$ν θεωρε> ;τι nπCρ4�υν δ)�"ρετ�ς, i θεωρητικ0 καL i πρακτικ�� jλλ�ι δ? ;τι nπCρ4ειλ�γικ�, Dυσικ0 καL |θικ0 "ρετ�. �H σ4�λ0 τ�� Π�σειδων%�υδ�4εται τ�σσερεις τ+π�υς καL περισσ+τερ�υς < KλεCνθης, <Xρ)σιππ�ς, < =Aντ%πατρ�ς καL �h ~παδ�% τ�υς. �O =Aπ�λλ�DC-νης55 _κ μ�ρ�υς τ�υ δ?ν "ναγνωρ%kει παρP μ+ν�ν μιP "ρετ�, τ0νπρακτικ0 σ�D%α (Dρ+νησι).

=Aπ$ τLς "ρετ?ς μερικ?ς ε3ναι πρωταρ4ικ?ς κι= jλλες nπ�ταγ-μ�νες σ= αGτ�ς. Πρωταρ4ικ?ς ε3ναι i Dρ+νησις, i "νδρε%α, iδικαι�σ)νη καL i σωDρ�σ)νη. =EπL μ�ρ�υς "ρετ?ς ε3ναι i μεγα-λ�ψυ4%α, i _γκρCτεια, i καρτερ%α, i /τ�ιμ+της πνε)ματ�ς(#γ)�ν�ια) καL i καλ0 γν@μη (ε=��υλ�α). KαL i μ?ν Dρ+νησις<ρ%kεται "π$ αGτ�2ς oς i "κρι:0ς γνJσις τJν κακJν, τJν"γαθJν καL τJν �Gδετ�ρων. �H "νδρε%α (πρ�DανJς _δJ δ?ν<ρ%kεται i "νδρε%α, "λλP _[ακ�λ�υθε> < <ρισμ$ς τ'ς Dρ�ν�σεως.T$ κε%μεν� ε3ναι _λλιπ?ς καL συγκε4υμ�ν�) <ρ%kεται oς i "κρι:0ςγνJσις _κε%νων π�2 πρ�πει νP πρ�τιμ��με, _κε%νων"π$ τP <π�>α πρ�πει νP πρ�Dυλασσ@μεθα καL _κε%νων π�2ε3ναι �Gδ�τερα.

καλ�&νται δ5 #θε:ρητ�ι ;τι μ� @)�υσι συγκαταθ�σεις,#λλ5 (πιγ�ν�νται κα� περ� 2α%λ�υς [γ�ν�νται], Gς <γ�εια,#νδρε�α.

Tεκμ�ρι�ν δS τ�& <παρκτ�ν ε>ναι τ�ν #ρετ�ν 2ησιν 4Π�σειδ:νι�ς (ν τ7� πρ:τ7ω τ�& 5Hθικ�& λ*γ�υ τ$ γεν�-σθαι (ν πρ�κ�π[P τ�!ς περ� Σωκρ�την, Δι�γ�νην, 5Aντι-σθ�νην. ε>ναι δS κα� τ�ν κακ�αν <παρκτ�ν δι? τ$#ντικε6σθαι τ[P #ρετ[P. διδακτ�ν τ5 ε>ναι α=τ�ν, λ�γω δSτ�ν #ρετ�ν, κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7� πρ:τ7ω Περ� τ�λ�υς2ησ� κα� Kλε�νθης κα� Π�σειδ:νι�ς (ν τ�6ς Πρ�τρε-πτικ�6ς κα� �Eκ�των (Gomoll 8)9 ;τι δS διδακτ� (στι,δPλ�ν (κ τ�& γ�νεσθαι #γαθ�!ς (κ 2α%λων.

Πανα�τι�ς μSν �Oν δ%� 2ησ�ν #ρετ�ς, θεωρητικ�ν κα�πρακτικ�ν9 Iλλ�ι δS λ�γικ�ν κα� 2υσικ�ν κα� vθικ�ν9τ�τταρας δS �R περ� Π�σειδ:νι�ν κα� πλε��νας �R περ�Kλε�νθην κα� Xρ%σιππ�ν κα� 5Aντ�πατρ�ν. 4 μSν γ?ρ5Aπ�λλ�2�νης μ�αν λ�γει, τ�ν 2ρ*νησιν.

T�ν δ5 #ρετ�ν τ?ς μSν πρ:τας, τ?ς δS τα%ταις <π�τε-ταγμ�νας. πρ:τας μSν τ�σδε, 2ρ*νησιν, #νδρε�αν, δικαι-�σ%νην, σω2ρ�σ%νην9 (ν εhδει δS τ�%των μεγαλ�ψυ)�αν,(γκρ�τειαν, καρτερ�αν, #γ)�ν�ιαν, ε=��υλ�αν9 κα� τ�νμSν 2ρ*νησιν ε>ναι (πιστ�μην κακ�ν κα� #γαθ�ν κα��=δετ�ρων, τ�ν δ5 #νδρε�αν (πιστ�μην uν αRρετ��ν κα�ε=λα�ητ��ν κα� �=δετ�ρων9


– 116 – – 117 –

55. rEνας "π$ τ�2ς πι$ παλι�2ς Στωϊκ�)ς.

91

92

93. �H δικαι�σ)νη…(κεν+). �H μεγαλ�ψυ4%α56 <ρ%kεται oς i_πιστ�μη � i uδι+της π�2 μqς κCμνει "ν@τερ�υς τJν συμ:αιν+-ντων, τ+σ�ν τ�2ς καλ�2ς ;σ�ν καL τ�2ς κακ�)ς. �H _γκρCτεια<ρ%kεται oς < τρ+π�ς nπCρ[εως, oς τ$ Dρ+νημα (δι�θεσις) π�2π�τ? δ?ν παρα:ιCkει τLς _πιταγ?ς τ�� ~ρθ�� λ+γ�υ � oς i στα-θερ0 uδι+της, i l[ις, π�2 δ?ν iττqται "π$ τLς iδ�ν�ς.

�H καρτερ%α <ρ%kεται oς i _πιστ�μη � i l[ις π�2 μqς nπ�δει-κν)ει σ? π�ιC πρ�πει νP _γκαρτερ��με, σ? π�ιC W4ι, καθsς καLτP �Gδ�τερα. �H /τ�ιμ+της πνε)ματ�ς <ρ%kεται oς i l[ις π�2μqς κCνει hκαν�2ς νP εnρ%σκωμε "μ�σως _κε>ν� π�2 (|θικJς)_πι:Cλλεται νP κCν�υμε. �H καλ0 γν@μη, τ�λ�ς, i εG:�υλ%α,<ρ%kεται oς i _πιστ�μη μ? τ0ν <π�%α διακρ%ν�με αGτ$ π�2 πρ�-πει νP κCνωμε καL πJς πρ�πει να τ$ κCνωμε tστε i _ν�ργειCμας νP _[υπηρετ�σ7η τP συμD�ρ�ντC μας.

Kαθ= ;μ�ι�ν τρ+π�ν καL �h κακ%ες jλλες ε3ναι πρωταρ4ικ?ςκι jλλες nπ�ταγμ�νες σ= αGτ�ς. �H "Dρ�σ)νη _πL παραδε%γματι,i δειλ%α, i "δικ%α καL i "κ�λασ%α συγκαταλ�γ�νται μετα[2 τJνπρ@των, i δ? "κρCτεια, i :ραδ)ν�ια καL i κακ0 γν@μη (κακ�-��υλ�α) ε3ναι nπ�ταγμ�νες στLς πρ�ηγ�)μενες. K�ντP σ= αGτPnπ�στηρ%k�υν ;τι �h κακ%ες ε3ναι μ�ρD?ς "γν�%ας _κε%νων τJνπραγμCτων τJν <π�%ων i γνJσις δημι�υργε> τLς "ντ%στ�ι4ες"ρετ�ς.

τ�ν δS <δικαι�σ%νην> * τ�ν δS μεγαλ�ψυ)�αν (πιστ�μην<� gLιν <περ�νω π�ι�&σαν τ�ν συμ�αιν*ντων κ�ιν[P2α%λων τε κα� σπ�υδα�ων9 τ�ν δ5 (γκρ�τειαν δι�θεσιν#νυπ�ρ�ατ�ν τ�ν κατ5 lρθ$ν λ*γ�ν � gLιν #�ττητ�νBδ�ν�ν. τ�ν δS καρτερ�αν (πιστ�μην � gLιν uν (μμενε-τ��ν κα� μ� κα� �=δετ�ρων. τ�ν δ5 #γ)�ν�ιαν gLινε<ρετικ�ν τ�& καθ�κ�ντ�ς (κ τ�& παρα)ρPμα9 τ�ν δ5ε=��υλ�αν (πιστ�μην τ�& σκ�πε6σθαι π�6α κα� π�ς πρ�τ-τ�ντες πρ�L�μεν συμ2ερ*ντως.

5Aν? λ*γ�ν δS κα� τ�ν κακι�ν τ?ς μSν ε>ναι πρ:τας,τ?ς δ5 <π$ τα%τας9 �s�ν #2ρ�σ%νην μSν κα� δειλ�αν κα�#δικ�αν κα� #κ�λασ�αν (ν τα6ς πρ:ταις, #κρασ�αν δS κα��ραδ%ν�ιαν κα� κακ��υλ�αν (ν τα6ς <π$ τα%τας9 ε>ναι δ5#γν��ας τ?ς κακ�ας, uν αR #ρετα� (πιστPμαι.


– 118 – – 119 –

56. Bλ. τ0ν πρ�σωπ�γραD%α τ�� Mεγαλ*ψυ)�υ στ$ σ)γγραμμα τ�� =Aριστ�-τ�λ�υς 5Hθικ? E=δ�μεια 1231 : 32, _κδ. «Bι:λι�θ�κη τJν �Eλλ�νων» 1970,μετCDρ. N. Kυργι�π�)λ�υ. �O μεγαλ+ψυ4�ς, μ? "ντ%θετ�υς τ)π�υς τ$ν nπερ+πτη

καL τ$ν μικρ+ψυ4�, ε3ναι < jνθρωπ�ς π�2 [�ρει νP _κτιμ�σ7η κατ= "[%αν τ$ν/αυτ+ τ�υ καL "π�δ�4εται τLς τιμ?ς π�2 ε3ναι j[ι�ς.

93

94. =Aγαθ$ ε3ναι γενικP αGτ$ "π$ τ$ <π�>� Uρ4εται κCπ�ι�WDελ�ς, πι$ εuδικP δ? αGτ$ π�2 ε3ναι � ταυτ+σημ� μ? τ0ν}D�λεια � W4ι διαD�ρετικ$ "π= αGτ�. Γι= αGτ$ καL "ρετ0 καLκCθε τι π�2 μετ�4ει αGτ'ς λ�γεται "γαθ$ μ? τρε>ς Uνν�ιες:ΠρJτ�ν, καθ= ;σ�ν ε3ναι i πηγ0 "π$ τ0ν <π�%α }D�λεια πρ�κ)-πτει. Δε)τερ�ν, αGτ$ _ν σ4�σει πρ$ς τ$ <π�>�ν }D�λεια πρ�κ)-πτει, δηλ. i _νCρετ�ς πρq[ις57. Tρ%τ�ν, τ�λ�ς, αGτ$ μ? τ0ν _ν�ρ-γεια τ�� <π�%�υ }D�λεια πρ�κ)πτει, δηλ. < _νCρετ�ς π�2 μετ�-4ει τ'ς "ρετ'ς.

Kατ= jλλ�ν εuδικ$ν <ρισμ+ν, τ$ "γαθ$ν ε3ναι «i κατP D)σιντελει+της /ν$ς λ�γικ�� Wντ�ς oς λ�γικ��». T�τ�ι� ;μως "γαθ$ε3ναι i "ρετ�, καθsς καL �h _νCρετες πρC[εις καL �h καλ�Ljνθρωπ�ι, _D’ ;σ�ν μετ�4�υν τ'ς "ρετ'ς. =Eπακ+λ�υθα δ? ε3ναιi 4αρP καL i εGDρ�σ)νη καL τP παραπλ�σια.

95. T$ ]δι� συμ:α%νει καL μ? τP κακC: � ε3ναι κακ%ες, "Dρ�-σ)νη, δειλ%α, "δικ%α καL τP παραπλ�σια. �H ε3ναι πρCγματαμετ�4�ντα τ'ς κακ%ας, _μπερικλε%�ντα κακ?ς πρC[εις καL Dα)-λ�υς "νθρ@π�υς, καθsς καL τP συμπαρ�μαρτ��ντα, "πελπι-σ%α, σκυθρωπ+τητα καL τP ;μ�ια58.

5Aγαθ$ν δS κ�ιν�ς μSν τ$ τ� b2ελ�ς, δ�ως δ5 Qτ�ιτα=τ$ν � �=) gτερ�ν w2ελε�ας. ;θεν α=τ�ν τε τ�ν #ρετ�νκα� τ$ μετ�)�ν α=τPς #γαθ$ν τρι)�ς �Vτω λ�γεσθαι9 �s�ντ$ <μSν> #γαθ$ν #25 �� συμ�α�νει <w2ελε6σθαι, τ$ δSκαθ5 o συμ�α�νει>, Gς τ�ν πρaLιν τ�ν κατ5 #ρετ�ν9 <25 ��δ�, Gς τ$ν σπ�υδα6�ν τ$ν μετ�)�ντα τPς #ρετPς.

cAλλως δ5 �Vτως δ�ως 4ρ�J�νται τ$ #γαθ*ν, “τ$τ�λει�ν κατ? 2%σιν λ�γικ�& [�] Gς λ�γικ�&.” τ�ι�&τ� δ5ε>ναι τ�ν #ρετ�ν, 0σ<τε> μετ�)�ντα τ�ς τε πρ�Lεις τ?ςκατ5 #ρετ�ν κα� τ�!ς σπ�υδα��υς ε>ναι9 (πιγενν�ματα δSτ�ν τε )αρ?ν κα� τ�ν ε=2ρ�σ%νην κα� τ? παραπλ�σια.

�Ωσα%τως δS κα� τ�ν κακ�ν τ$ μSν ε>ναι #2ρ�σ%νην,δειλ�αν, #δικ�αν, κα� τ? παραπλ�σια9 μετ�)�ντα δSκακ�ας τ�ς τε πρ�Lεις τ?ς κατ? κακ�αν κα� τ�!ς 2α%-λ�υς9 (πιγενν�ματα δS τ�ν τε δυσθυμ�αν κα� τ�νδυσ2ρ�σ%νην κα� τ? ;μ�ια.


– 120 – – 121 –

57. �Ως τ0ν: (παραλλαγ0) tστε: �ς τC.58. Δηλ. �h Στωϊκ�L Dρ�ν��ν ;τι i "ρετ0 ε3ναι /νια%α ψυ4ικ0 διCθεσις κι W4ι

�πλ' l[ις. E3ναι Dρ+νημα καL τ$ Dρ+νημα αGτ$ � nπCρ4ει <λ+κληρ� � λε%πει<λ+τελα. =Aρετ0 καL κακ%α ε3ναι uδι+τητες π�2 δ?ν _πιδ�4�νται :αθμικ?ς διαD�-

ρ�ς. =AνCμεσC τ�υς δ?ν εnρ%σκεται τ%π�τε μεσα>�. Δ?ν μπ�ρε> νP U47η κανεLς lναμ�ρ�ς τ�υς μ�νC4α, παρP τLς U4ει � δ?ν τLς U4ει, ε3ναι _νCρετ�ς � κακ+ς, σ�D$ς �jDρων. Πρ:λ. κατωτ. παραγρ. 101.

94

95

=Eπ%σης, _κ τJν "γαθJν κCπ�ια ε3ναι ψυ4ικC, jλλα _[ωτε-ρικP καL μερικP ��τε ψυ4ικP ��τε _[ωτερικC. TP πρJτα περι-λαμ:Cν�υν τLς "ρετ?ς καL τLς _νCρετες πρC[εις. =E[ωτερικP"γαθP ε3ναι τ$ νP U47ης καλ0 πατρ%δα καL καλ$ν D%λ�, καL iεGδαιμ�ν%α π�2 πρ��ρ4εται "π= αGτC. O�τε _[ωτερικP δ? ��τεψυ4ικP ε3ναι τ$ νP ε3ναι καλ$ς κι εGτυ4ισμ�ν�ς < /αυτ+ς σ�υ.

96. Kαθ= ;μ�ι�ν τρ+π�ν καL τP κακC, τP μ?ν ε3ναι ψυ4ικC: �hκακ%ες καL �h κακ?ς πρC[εις, τP δ? _[ωτερικC, ;πως τ$ νP U47ηκανεLς jDρ�να πατρ%δα καL jDρ�να D%λ�, καL i δυστυ4%α "π=αGτC. KαL jλλα ��τε ψυ4ικP ��τε _[ωτερικP ε3ναι, ;πως τ$ νPε3ναι < ]δι�ς Dα�λ�ς καL δυστυ4ισμ�ν�ς.

=Aκ+μη τP "γαθP ε3ναι � τελικP (τελικ�L σκ�π�L) � π�ιητικC(μ�σα διP τJν <π�%ων πραγματ�π�ι��νται τP τελικP "γαθP) �τελικP καL π�ιητικC. rEνας D%λ�ς _πL παραδε%γματι καL τP πλε�-νεκτ�ματα "π$ αGτ$ν ε3ναι π�ιητικP "γαθC. T$ θCρρ�ς ;μως,τ$ nψηλ$ Dρ+νημα, i _λευθερ%α, i τ�ρψις, i εGDρ�σ)νη, i"παλλαγ0 "π$ τ$ν π+ν� (#λυπ�α) καL κCθε _νCρετ�ς πρq[ιςε3ναι τελικP "γαθC.

97. Oh "ρετ?ς (λ�γ�υν �h Στωϊκ�%) ε3ναι καL π�ιητικP καLτελικP "γαθC. Δι+τι, καθ= ;σ�ν μ?ν U4�υν oς _πακ+λ�υθ� τ0νεGδαιμ�ν%α, π�ιητικP "γαθP ε3ναι. Kαθ= ;σ�ν δ? τ0ν <λ�κληρ@-ν�υν tστε νP γ%νωνται μ�ρη αGτ'ς, ε3ναι τελικC.

�Oμ�%ως καL _κ τJν κακJν κCπ�ια ε3ναι τελικC, κCπ�ια π�ι-ητικC, καL jλλα U4�υν καL τLς δ)� uδι+τητες. �O _4θρ$ς π.4. καL�h :λC:ες π�2 μqς πρ�[ενε> ε3ναι π�ιητικP κακC. �H "τ�λμ%α;μως, i ταπειν+της, i δ�υλε%α, i k�Dερ+της, i "πελπισ%α, inπ�ρμετρ�ς θλ>ψις καL κCθε κατP κακ%αν πρq[ις ε3ναι τελικPκακC.

cEτι τ�ν #γαθ�ν τ? μSν ε>ναι περ� ψυ)�ν, τ? δ5 (κτ*ς,τ? δ5 �Uτε περ� ψυ)�ν �Uτ5 (κτ*ς. τ? μSν περ� ψυ)�ν#ρετ?ς κα� τ?ς κατ? τα%τας πρ�Lεις9 τ? δ5 (κτ$ς τ* τεσπ�υδα�αν @)ειν πατρ�δα κα� σπ�υδα6�ν 2�λ�ν κα� τ�ντ�%των ε=δαιμ�ν�αν9 τ? δ5 �Uτ5 (κτ$ς �Uτε περ� ψυ)�ν τ$α=τ$ν pαυτ7� ε>ναι σπ�υδα6�ν κα� ε=δα�μ�να. 5Aν�παλινδS κα� τ�ν κακ�ν τ? μSν περ� ψυ)�ν ε>ναι, τ?ς κακ�αςκα� τ?ς κατ5 α=τ?ς πρ�Lεις9 τ? δ5 (κτ$ς τ$ I2ρ�ναπατρ�δα @)ειν κα� I2ρ�να 2�λ�ν κα� τ�ν τ�%των κακ�-δαιμ�ν�αν9 τ? δ5 �Uτε (κτ$ς �Uτε περ� ψυ)�ν τ$ α=τ$νpαυτ7� ε>ναι 2α&λ�ν κα� κακ�δα�μ�να.

cEτι τ�ν #γαθ�ν τ? μSν ε>ναι τελικ�, τ? δS π�ιητικ�,τ? δS τελικ? κα� π�ιητικ�. τ$ν μSν �Oν 2�λ�ν κα� τ?ς #π5α=τ�& γιν�μ�νας w2ελε�ας π�ιητικ? ε>ναι #γαθ�9 θ�ρ-σ�ς δS κα� 2ρ*νημα κα� (λευθερ�αν κα� τ�ρψιν κα�ε=2ρ�σ%νην κα� #λυπ�αν κα� πaσαν τ�ν κατ5 #ρετ�νπρaLιν τελικ�.

Π�ιητικ? δS κα� τελικ? ε>ναι #γαθ? <τ?ς #ρετ�ς>.καθ$ μSν γ?ρ #π�τελ�&σι τ�ν ε=δαιμ�ν�αν π�ιητικ�(στιν #γαθ�9 καθ$ δS συμπληρ�&σιν α=τ�ν, 0στε μ�ρηα=τPς γ�νεσθαι, τελικ�. 4μ��ως δS κα� τ�ν κακ�ν τ? μSνε>ναι τελικ�, τ? δS π�ιητικ�, τ? δ5 #μ2�τ�ρως @)�ντα. τ$νμSν ()θρ$ν κα� τ?ς #π5 α=τ�& γιν�μ�νας �λ��ας π�ιητικ?ε>ναι9 κατ�πληLιν δS κα� ταπειν*τητα κα� δ�υλε�αν κα�#τερπ�αν κα� δυσθυμ�αν κα� περιλυπ�αν κα� πaσαν τ�νκατ? κακ�αν πρaLιν τελικ�9


– 122 – – 123 –

96

97

Oh κακ%ες δ? ε3ναι καL τP δ)�, δι+τι, καθ= ;σ�ν μ?ν πρ�-[εν��ν τ0ν κακ�δαιμ�ν%α, π�ιητικP κακP ε3ναι. Kαθ= ;σ�ν δ?τ0ν <λ�κληρ@ν�υν tστε νP γ%νωνται μ�ρη της, ε3ναι τελικC.

98. =Aκ+μη τP ψυ4ικP "γαθC, jλλα ε3ναι συν�θειες, jλλαδιαθ�σεις κι jλλα ��τε τ$ lνα ��τε τ$ jλλ�. Διαθ�σεις ε3ναι �h"ρετ�ς, συν�θειες ε3ναι �h "πασ4�λ�σεις, ��τε δ? συν�θειες��τε διαθ�σεις ε3ναι �h _νεργητικ+τητες σPν τ�τ�ιες59. ΓενικP δ?nπCρ4�υν καL μερικP "νCμικτα "γαθC, ;πως i εGτεκν%α καL iεGγηρ%α. �H _πιστ�μη ;μως ε3ναι lνα καθαρ$ "γαθ+. =Eκτ$ςτ�)των, μερικP "γαθP ε3ναι μ+νιμα, ;πως �h "ρετ?ς καL jλλαπαρ�δικC, ;πως i 4αρP � i περιπCτησις (oς jσκησις).

99. KCθε "γαθ$ ε3ναι _πιτ�δει� γιP τP συμD�ρ�ντC μας καL_πι:ε:λημ�ν� καL _πικερδ?ς καL 4ρ�σιμ� καL ε�4ρηστ� καLoρα>� καL }D�λιμ� καL _πιθυμητ$ καL δ%και�. =Eπιτ�δει� γιP τPσυμD�ρ�ντC μας ε3ναι _πειδ0 _πιD�ρει τ�τ�ια πρCγματα π�),;ταν αGτP συμ:α%ν�υν, iμε>ς }Dελ�)μεθα.

=Eπι:ε:λημ�ν� ε3ναι δι+τι _πιD�ρει /ν+τητα _κε> ;π�υ/ν+της 4ρειCkεται. =Eπικερδ?ς ε3ναι "D�� πληρ@νει τP δαπαν�-ματα γι= αGτ$ εuς τρ+π�ν tστε νP πρ�κ)πτ7η }D�λεια _κ τ'ς"νταλλαγ'ς. Xρ�σιμ� ε3ναι "D�� _[ασDαλ%kει 4ρ'σι }D�λιμη.E�4ρηστ� ε3ναι γιατL i }Dελιμ+της π�2 παρ�4ει ε3ναι "[%απαντ$ς _πα%ν�υ. �Ωρα>� γιατL ε3ναι σ)μμετρ� πρ$ς τ0ν 4ρ'σιτ�υ.

=ΩD�λιμ� ε3ναι "D�� ε3ναι τ�τ�ι� _κ D)σεως Dτιαγμ�ν� tστενP }Dελ7'. VA[ι� πρ�τιμ�σεως ε3ναι _πειδ0 ε3ναι τ�τ�ι� π�2ε3ναι λ�γικ$ νP πρ�τιμqται. Δ%και�, τ�λ�ς, ε3ναι δι+τι

#μ2�τ�ρως δ5 @)�ντα <τ?ς> κακ�ας, (πε� καθ$ μSν#π�τελ�&σι τ�ν κακ�δαιμ�ν�αν π�ιητικ� (στι9 καθ$ δSσυμπληρ�&σιν α=τ�ν, 0στε μ�ρη α=τPς γ�νεσθαι, τελικ�.

cEτι τ�ν περ� ψυ)�ν #γαθ�ν τ? μ�ν εσιν gLεις, τ? δSδιαθ�σεις, τ? δ5 �Uθ5 gLεις �Uτε διαθ�σεις. διαθ�σεις μSν αR#ρετα�, gLεις δS τ? (πιτηδε%ματα, �Uτε δ5 gLεις �Uτε δια-θ�σεις αR (ν�ργειαι. κ�ιν�ς δS τ�ν #γαθ�ν μικτ? μ�ν(στιν ε=τεκν�α κα� ε=γηρ�α, �πλ�&ν δ5 (στ�ν #γαθ$ν(πιστ�μη. κα� #ε� μSν παρ*ντα αR #ρετα�, �=κ #ε� δ�, �s�ν)αρ�, περιπ�τησις.

Πaν δ5 #γαθ$ν συμ2�ρ�ν ε>ναι κα� δ��ν κα� λυσιτελSςκα� )ρ�σιμ�ν κα� εU)ρηστ�ν κα� καλ$ν κα� w2�λιμ�ν κα�αRρετ$ν κα� δ�και�ν. συμ2�ρ�ν μSν ;τι 2�ρει τ�ια&τα uνσυμ�αιν*ντων w2ελ�%μεθα9 δ��ν δ5 ;τι συν�)ει (ν �sς)ρ�9 λυσιτελSς δ5 ;τι λ%ει τ? τελ�%μενα ες α=τ*, 0στε τ�ν#ντικατ�λλαLιν τ�ν (κ τPς πραγματε�ας <περα�ρειν τ[Pw2ελε�\α9 )ρ�σιμ�ν δ5 ;τι )ρε�αν w2ελε�ας παρ�)εται9εU)ρηστ�ν δ5 ;τι τ�ν )ρε�αν (παινετ�ν #περγ�Jεται9καλ$ν δ5 ;τι συμμ�τρως @)ει πρ$ς τ�ν pαυτ�& )ρε�αν9w2�λιμ�ν δ5 ;τι τ�ι�&τ*ν (στιν 0στε w2ελε6ν9 αRρετ$ν δ5;τι τ�ι�&τ*ν (στιν 0στε ε=λ*γως α=τ$ αRρε6σθαι9


– 124 – – 125 –

59. Δηλ. i _[ωτερ%κευσις μιqς hκαν+τητ�ς, τ'ς hκαν+τητ�ς π.4. νP τραγ�υδqςoρα>α.

98

99

ε3ναι _ναρμ�νισμ�ν� πρ$ς τ$ν ν+μ� καL τε%νει νP /ν@ν7η τ�2ς"νθρ@π�υς.

100. Θεωρ��ν oρα>� τ$ τ�λει� "γαθ$ "D�� _ν�4ει στ$"κ�ραι� ;λ�υς τ�2ς nπ$ τ'ς D)σεως "παιτ�υμ�ν�υς παρCγ�-ντες � _κε>ν� π�2 ε3ναι στ0ν _ντ�λεια συμμετρικ+, U4ει τ�λειες"ναλ�γ%ες. Λ�γ�υν ;τι nπCρ4�υν τ�σσερα ε]δη oρα%�υ: τ$δ%και�, τ$ "νδρε>�, τ$ κ+σμι� καL τ$ _πιστημ�νικ+, τ$ σ�D+.ΓιατL κCτω "π= αGτ?ς τLς μ�ρD?ς γ%ν�νται �h καλ?ς πρC[εις.�Oμ�%ως καL τ�� αuσ4ρ��, τ�� jσ4ημ�υ nπCρ4�υν τ�σσαραε]δη: τ$ jδικ�, τ$ δειλ+, τ$ jκ�σμ� καL τ$ jDρ�ν.

M? τ$ oρα>� ν�ε>ται κυρ%ως τ$ "γαθ$ π�2 καθιστq τ�2ςκατ+4�υς τ�υ "[%�υς _πα%ν�υ �, συντ+μως, τ$ j[ι� _πα%ν�υ"γαθ+. Σ? jλλη ;μως Uνν�ια σημα%νει lνα "γαθ$ _πιτ�δει� γιPτ$ ]δι� αGτ�� Uργ�. KαL γιP μ%α jλλη, τ�λ�ς, Uνν�ια τ$ oρα>�ε3ναι αGτ$ π�2 δ%δει καιν�)ργια 4Cρι σ= <τιδ�π�τε, ;πως ;τανλ�με ;τι μ+ν�ν < σ�D$ς ε3ναι καλ$ς κι Wμ�ρD�ς.

101. =Aκ+μη λ�γ�υν ;τι μ+ν� τ$ |θικJς oρα>� ε3ναι "γαθ+.VEτσι γρCDει < �EκCτων στ$ τρ%τ� :ι:λ%� τ'ς «Περ� #γαθ�&»πραγματε%ας τ�υ κι < Xρ)σιππ�ς στ0ν «Περ� τ�& καλ�&». E3ναιδ? τ$ oρα>�, nπ�στηρ%k�υν, i "ρετ0 καL κCθε τι π�2 μετ�4ειαGτ'ς: π�2 uσ�δυναμε> μ? τ$ νP π��με πsς ;,τι ε3ναι "γαθ$ε3ναι oρα>�, � μ? τ$ νP π��με ;τι < ;ρ�ς «"γαθ$» ε3ναι uσ�δ)-ναμ�ς μ? τ$ν ;ρ� «oρα>�» π�2 ε3ναι τ$ ]δι�. Γιατ%, _D= ;σ�ν lναπρqγμα ε3ναι "γαθ+, ε3ναι καL oρα>�. =AλλP ε3ναι "γαθ+. VAραε3ναι καL oρα>�.

=EπL πλ��ν nπ�στηρ%k�υν ;τι ;λα τP "γαθP ε3ναι ]σα, καLκCθε "γαθ$ ε3ναι στ$ν �ψιστ� :αθμ$ _πιθυμητ$ καL δ?ν _πιδ�-4εται 4αμ�λωσι � �ψωσι _ντCσεως60. TP πρCγματα, λ�γ�υν, τP

δ�και�ν δ5 ;τι ν*μ7ω (στ� σ%μ2ων�ν κα� κ�ινων�ας π�ιητι-κ*ν.

Kαλ$ν δS λ�γ�υσι τ$ τ�λει�ν #γαθ$ν παρ? τ$ π�ντας#π�)ειν τ�!ς (πιJητ�υμ�ν�υς #ριθμ�!ς <π$ τPς 2%σεως� τ$ τελ�ως σ%μμετρ�ν. εhδη δ5 ε>ναι τ�& καλ�& τ�τταρα,δ�και�ν, #νδρε6�ν, κ*σμι�ν, (πιστημ�νικ*ν9 (ν γ?ρ τ�6σδετ?ς καλ?ς πρ�Lεις συντελε6σθαι. #ν? λ*γ�ν δS κα� τ�&ασ)ρ�& ε>ναι εhδη τ�τταρα, τ$ τ5 Iδικ�ν κα� τ$ δειλ$ν κα�Iκ�σμ�ν κα� I2ρ�ν. λ�γεσθαι δS τ$ καλ$ν μ�να)�ς μSντ$ (παινετ�!ς παρε)*μεν�ν τ�!ς @)�ντας <�> #γαθ$ν(πα�ν�υ ILι�ν9 pτ�ρως δS τ$ εO πε2υκ�ναι πρ$ς τ$ hδι�ν@ργ�ν9 Iλλως δS τ$ (πικ�σμ�&ν, ;ταν λ�γωμεν μ*ν�ν τ$νσ�2$ν #γαθ$ν <κα�> καλ$ν ε>ναι.

Λ�γ�υσι δS μ*ν�ν τ$ καλ$ν #γαθ$ν ε>ναι, καθ� 2ησιν�Eκ�των (ν τ7� τρ�τ7ω Περ� #γαθ�ν (Gomoll 4) κα� Xρ%σιπ-π�ς (ν τ�6ς Περ� τ�& καλ�&9 ε>ναι δS τ�&τ� #ρετ�ν κα� τ$μετ�)�ν #ρετPς, 7u (στιν hσ�ν τ$ πaν #γαθ$ν καλ$ν ε>ναικα� τ$ σ�δυναμε6ν τ7� καλ7� τ$ #γαθ*ν, ;περ hσ�ν (στ�τ�%τ7ω. (πε� γ?ρ (στιν #γαθ*ν, καλ*ν (στιν9 @στι δS καλ*ν9#γαθ$ν Iρα (στ�. δ�κε6 δS π�ντα τ? #γαθ? hσα ε>ναι κα�πaν #γαθ$ν (π5 Iκρ�ν ε>ναι αRρετ$ν κα� μ�τ5 Iνεσιν μ�τ5(π�τασιν (πιδ�)εσθαι. τ�ν δ5 bντων 2ασ�


– 126 – – 127 –

60. Bλ. σημ. 59.

100

101

μ?ν ε3ναι "γαθC, τP δ? κακC, καL jλλα |θικJς �Gδ�τερα (#δι�-2�ρα).

102. =AγαθP ε3ναι �h /['ς "ρετ�ς: Dρ+νησις, δικαι�σ)νη,"νδρε%α, σωDρ�σ)νη (αGτ�κυριαρ4%α), κ.λπ. KακP δ? τP "ντ%-θετα: "Dρ�σ)νη, "δικ%α, κ.λπ. KαL �Gδ�τερα ;σα ��τε }Dελ��ν��τε :λCπτ�υν, ;πως kω�, nγε%α, iδ�ν�, ~μ�ρDιC, σDρ>γ�ς,πλ�)τη, καλ$ Wν�μα, "ριστ�κρατικ0 καταγωγ0 καL τP "ντ%θετCτ�υς: θCνατ�ς, "ρρ@στια, π+ν�ς, "σ4�μια, "δυναμ%α, Dτ@4εια,ντρ�π�, ταπειν0 καταγωγ0 καL τP τ�ια�τα, ;πως :ε:αι@νει <�EκCτων στ$ l:δ�μ� :ι:λ%� τ'ς «Περ� τ�λ�υς» συγγραD'ς τ�υκι < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν «5Hθικ�» τ�υ κι < Xρ)σιππ�ς.

Δι+τι αGτP δ?ν ε3ναι "γαθP καθ= /αυτC, "λλP ε3ναι (|θικJς)"διCD�ρα, �ν καL _μπ%πτ�υν nπ$ τ$ ε3δ�ς � τ0ν nπ�δια%ρεσιτJν πραγμCτων π�2 πρ�πει νP τP πρ�τιμ��με61.

103. Δι+τι, ;πως ]δι�ν τ�� θερμ�� ε3ναι νP θερμα%ν7η κι W4ινP κρυ@ν7η, Uτσι καL τ�� "γαθ�� ]δι�ν ε3ναι νP }Dελ7' κι W4ι νP:λCπτ7η. Πλ0ν ;μως δ?ν }Dελε> περισσ+τερ� "π$ ;σ� :λCπτει <πλ��τ�ς καL i nγε%α. VAρα δ?ν ε3ναι "γαθP ��τε < πλ��τ�ς ��τεi nγε%α.

=Eπ%σης nπ�στηρ%k�υν ;τι δ?ν ε3ναι "γαθ$ αGτ$ τ�� <π�%�υ|μπ�ρε>ς νP κCμν7ης καL καλ0 καL κακ0 4ρ'σι. T�� πλ�)τ�υ;μως καL τ'ς nγε%ας μπ�ρε> κανεLς νP κCν7η καL καλ0 καL κακ04ρ'σι. VAρα δ?ν ε3ναι "γαθP < πλ��τ�ς καL i nγε%α.

�O Π�σειδ@νι�ς ;μως λ�γει ;τι κι αGτP "γαθP ε3ναι. =AλλP <�EκCτων στ$ Uνατ� :ι:λ%� «Περ� #γαθ�ν» κι < Xρ)σιππ�ς στP

τ? μSν #γαθ? ε>ναι, τ? δS κακ�, τ? δ5 �=δ�τερα.5Aγαθ? μSν �Oν τ?ς τ5 #ρετ�ς, 2ρ*νησιν, δικαι�σ%νην,

#νδρε�αν, σω2ρ�σ%νην κα� τ? λ�ιπ�9 κακ? δS τ?(ναντ�α, #2ρ�σ%νην, #δικ�αν κα� τ? λ�ιπ�. �=δ�τερα δS;σα μ�τ5 w2ελε6 μ�τε �λ�πτει, �s�ν Jω�, <γ�εια, Bδ�ν�,κ�λλ�ς, σ)%ς, πλ�&τ�ς, ε=δ�L�α, ε=γ�νεια9 κα� τ? τ�%τ�ις(ναντ�α, θ�νατ�ς, ν*σ�ς, π*ν�ς, α>σ)�ς, #σθ�νεια, πεν�α,#δ�L�α, δυσγ�νεια κα� τ? παραπλ�σια, καθ� 2ησιν �Eκ�-των (ν p�δ*μ7ω Περ� τ�λ�υς (Gomoll 2) κα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς(ν τ[P 5Hθικ[P κα� Xρ%σιππ�ς. μ� γ?ρ ε>ναι τα&τ5 #γαθ�,#λλ5 #δι�2�ρα κατ5 ε>δ�ς πρ�ηγμ�να.

�Ως γ?ρ hδι�ν θερμ�& τ$ θερμα�νειν, �= τ$ ψ%)ειν,�Vτω κα� #γαθ�& τ$ w2ελε6ν, �= τ$ �λ�πτειν9 �= μaλλ�νδ5 w2ελε6 � �λ�πτει 4 πλ�&τ�ς κα� B <γ�εια9 �=κ Iρ5#γαθ$ν �Uτε πλ�&τ�ς �Uθ5 <γ�εια. @τι τ� 2ασιν, 7u @στιν εOκα� κακ�ς )ρPσθαι, τ�&τ5 �=κ @στιν #γαθ*ν9 πλ�%τ7ω δSκα� <γιε�\α @στιν εO κα� κακ�ς )ρPσθαι9 �=κ Iρ5 #γαθ$νπλ�&τ�ς κα� <γ�εια. Π�σειδ:νι�ς μ�ντ�ι κα� τα&τ� 2ησιτ�ν #γαθ�ν ε>ναι. #λλ5 �=δS τ�ν Bδ�ν�ν #γαθ*ν 2ασιν�Eκ�των τ5 (ν τ7� (ν�τ7ω Περ� #γαθ�ν


– 128 – – 129 –

61. Πρ�ηγμ�να. Bλ. λεπτ�μερ' "νCλυσι τ�� ;ρ�υ "π$ τ$ν ]δι�ν τ$ν συγγρα-D�α στLς "μ�σως κατωτ�ρω παραγρ. 105, 106 καL 107.

102

103

«Περ� �Hδ�νPς» nπ�στηρ%k�υν ;τι ��τε κι i iδ�ν0 ε3ναι "γαθ+.Δι+τι nπCρ4�υν καL αuσ4ρ?ς iδ�ν�ς. Kαν�να ;μως αuσ4ρ$πρqγμα δ?ν ε3ναι "γαθ+. =ΩD�λεια ;μως πρ�κ)πτει "π$ τ$ νPθ�τ7η κανεLς σ? κ%νησι � εuς πα�σι, σ? "ντ�4�, _νJ :λC:η πρ�-καλε>ται "π$ τ$ νP θ�τ7η σ? κ%νησι � εuς πα�σι κατP κακ%α.

104. �O ;ρ�ς «"διCD�ρα» U4ει δ)� σημασ%ες: μ? τ0ν πρ@τηδηλ@νει τP πρCγματα π�2 ��τε συντελ��ν στ0ν εGδαιμ�ν%α��τε στ0ν κακ�δαιμ�ν%α, ;πως ε3ναι < πλ��τ�ς, i δ+[α, i nγε%α,i ρ@μη καL τP ;μ�ια. ΓιατL ε3ναι δυνατ$ν καL 4ωρLς αGτP νPε]μεθα εGτυ4ισμ�ν�ι, "D�� αGτC, "νCλ�γα μ? τ0ν 4ρ'σι π�2 θPκCνωμε, μπ�ρ��ν ν= "π�:��ν πηγ0 εGτυ4%ας, "λλP καL δυστυ-4%ας.

Σ? _ντελJς jλλη σημασ%α λ�γ�νται "διCD�ρα τP πρCγματαπ�2 δ?ν U4�υν τ0ν δ)ναμι νP nπ�κιν�σ�υν ��τε τ0ν <ρμ0 ��τετ0ν "π�στρ�D�, ;πως π.4. τ$ γεγ�ν$ς �ν < "ριθμ$ς τJν τρι4Jντ'ς κεDαλ'ς ε3ναι jρτι�ς � περιττ$ς � τ$ νP _κτε%ν7ης � νPμαk�ψ7ης τ$ δCκτυλ+ σ�υ. Δ?ν λ�γ�νται ;μως Uτσι "διCD�ρααGτP π�2 "ναD�ραμε πρωτ)τερα, δι+τι αGτP ε3ναι "π�λ)τωςhκανP νP διεγε%ρ�υν καL <ρμ0 καL "π�4θεια.

105. Γι= αGτ+, κCπ�ια "π= αGτP τ= "π�kητ��με κι jλλα τP"π�ρρ%πτ�με, _νJ τP nπ$ τ0ν jλλη _κδ�40 "διCD�ρα ��τε πρ�-τ%μησι |μπ�ρ��ν νP πρ�καλ�σ�υν ��τε "π�στρ�D�. TP "διC-D�ρα, jλλα τP λ�γ�υν «πρ�ηγμ�να» (δηλ. π�2 "[%kει νP τP_πιθυμ��με καL νP τP πρ�τιμ��με) κι jλλα «"π�πρ�ηγμ�να»(π�2 πρ�πει δηλ. νP τP "π�Dε)γωμε).

Πρ�ηγμ�να ε3ναι _κε>να π�2 U4�υν "[%α καL "π�πρ�ηγμ�να_κε>να π�2 δ?ν U4�υν καμμιP "[%α. T0ν "[%α τ0ν <ρ%k�υν,πρJτ�ν, σPν κCπ�ια συμ:�λ0 στ0ν �ρμ�νικ0 kω�, τ�τ�ια π�2νP συνδ�εται μ? κCθε "γαθ+. Δε)τερ�ν, ;τι ε3ναι κCπ�ια hκα-

(Gomoll 5) κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ�6ς Περ� Bδ�νPς9 w2ελε6νδ� (στι κινε6ν � hσ)ειν κατ5 #ρετ�ν, �λ�πτειν δS κινε6ν �hσ)ειν κατ? κακ�αν.

Δι)�ς δS λ�γεσθαι #δι�2�ρα9 |παL μSν τ? μ�τε πρ$ςε=δαιμ�ν�αν μ�τε πρ$ς κακ�δαιμ�ν�αν συνεργ�&ντα, Gς@)ει πλ�&τ�ς, δ*Lα, <γ�εια, σ)!ς κα� τ? ;μ�ια9 (νδ�)εταιγ?ρ κα� )ωρ�ς τ�%των ε=δαιμ�νε6ν, τPς π�ιaς α=τ�ν )ρ�-σεως ε=δαιμ�νικPς �Uσης � κακ�δαιμ�νικPς. Iλλως δSλ�γεται #δι�2�ρα τ? μ�θ5 4ρμPς μ�τ5 #2�ρμPς κινητικ�,Gς @)ει τ$ #ρτ�ας @)ειν (π� τPς κε2αλPς τρ�)ας � περιτ-τ�ς, � (κτε6ναι τ$ν δ�κτυλ�ν � συστε6λαι, τ�ν πρ�τ�ρων#δια2*ρων �=κ�θ5 �Vτω λεγ�μ�νων9 4ρμPς γ�ρ (στιν(κε6να κα� #2�ρμPς κινητικ�. δι$ τ? μSν α=τ�ν (κλ�γε-ται, <τ? δS #πεκλ�γεται>, τ�ν [δ5] pτ�ρων (π�σης()*ντων πρ$ς αiρεσιν κα� 2υγ�ν.

T�ν #δια2*ρων τ? μSν λ�γ�υσι πρ�ηγμ�να, τ? δS#π�πρ�ηγμ�να9 πρ�ηγμ�να μSν τ? @)�ντα #L�αν,#π�πρ�ηγμ�να δS τ? #παL�αν @)�ντα. #L�αν δS τ�ν μ�ντινα λ�γ�υσι σ%μ�λησιν πρ$ς τ$ν 4μ�λ�γ�%μεν�ν ��ν,nτις (στ� περ� πaν #γαθ*ν9 τ�ν δS ε>ναι μ�σην τιν? δ%να-μιν �


– 130 – – 131 –

104

105

ν+της � 4ρ'σις π�2 Uμμεσα oς _νδιCμεσ� συμ:Cλλει στ$ν κατPD)σιν :%�ν, π�2 ε3ναι ;μ�ι� �ν τ0ν π��με «κCπ�ια :��θεια π�2πρ�σD�ρει < πλ��τ�ς � i nγε%α στ$ν κατP D)σιν :%�ν». Tρ%τ�ν,"[%α ε3ναι τ$ πλ'ρες uσ�δ)ναμ� /ν$ς _κτιμητ�� ;πως τ$ tρισεlνας Uμπειρ�ς τJν πραγμCτων — ;πως ;ταν λ�γεται ;τι σιτCρι"νταλλCσσεται γιP τ+σ� κριθCρι μαkL μ= lνα μ�υλCρι. ΓρCDεταικατ= jλλη ;μως γραD�: τPς iμι�λ%�υς κατP Arnim, θP μεταDρC-σ�υμε: "νταλλCσσεται σιτCρι μ? "ναλ�γ%α 1 σιτCρι 1 1/2 κριθCρι.Πρ:λ. καL Στ�:α%�υ =Eκλ�γα%, 11, 83, 10).

106. KατP τα�τα πρ�ηγμ�να ε3ναι _κε>να π�2 U4�υν θετικ0"[%α, ;πως _πL παραδε%γματι ε3ναι μετα[2 τJν ψυ4ικJν πρ�τε-ρημCτων i Dυσικ0 hκαν+της (ε=2υCα), i _πιτηδει+της (τ�)νη), i|θικ0 πρ+�δ�ς (πρ�κ�π�) καL τP ;μ�ια. KαL μετα[2 τJν σωμα-τικJν 4αρισμCτων i kω�, i nγε%α, i εGρωστ%α, i εGε[%α, i "ρτι-μ�λεια, i ~μ�ρDιP καL τP παραπλ�σια.

Στ0ν σDα>ρα τJν _[ωτερικJν πραγμCτων, < πλ��τ�ς, iδ+[α, i εGγεν0ς καταγωγ0 καL τP ;μ�ια. Στ0ν τC[ι τJν"π�πρ�ηγμ�νων "ν�κ�υν εuς ;,τι "D�ρq στLς ψυ4ικ?ς uδι+τητεςi Uλλειψις Dυσικ'ς hκαν+τητ�ς (#2υCα), i Uλλειψις _πιτηδει+τη-τ�ς καL τP ;μ�ια. �Ως πρ$ς τ$ σJμα, < θCνατ�ς, i "ρρ@στια, i"δυναμ%α, i κα4ε[%α, i "σ4�μια καL τP ;μ�ια.

Στ0ν σDα>ρα, τ�λ�ς, τJν _[ωτερικJν πραγμCτων "ν�κ�υν iDτ@4εια, i "DCνεια, i ταπειν0 καταγωγ0 καL τP παραπλ�σια.�YπCρ4�υν ;μως "κ+μα πρCγματα π�2 δ?ν "ν�κ�υν σ? καμμιPτC[ι (�=δ�τερα). AGτP δ?ν ε3ναι ��τε πρ�ηγμ�να ��τε"π�πρ�ηγμ�να.

107. =Aκ+μη "π$ τP πρ�ηγμ�να, δηλ. τP πρ�τιμητ�α, κCπ�ιατP πρ�τιμ��με γι= αGτP τP ]δια, κCπ�ια γιP jλλα, καL jλλα καLγι= αGτP τP ]δια καL γιP jλλα. Στ0ν πρ@τη τC[ι "ν�κ�υν iDυσικ0 hκαν+της, i |θικ0 jν�δ�ς καL τP ;μ�ια.

)ρε�αν συμ�αλλ�μ�νην πρ$ς τ$ν κατ? 2%σιν ��ν, ;μ�ι�νεπε6ν nντινα πρ�σ2�ρεται πρ$ς τ$ν κατ? 2%σιν ��νπλ�&τ�ς � <γ�εια9 τ�ν δ5 ε>ναι #L�αν #μ�ι��ν δ�κιμαστ�&,rν tν 4 @μπειρ�ς τ�ν πραγμ�των τ�L[η, ;μ�ι�ν επε6ν#με��εσθαι πυρ�!ς πρ$ς τ?ς σ!ν Bμι*ν7ω κριθ�ς.

Πρ�ηγμ�να μSν �Oν ε>ναι � κα� #L�αν @)ει, �s�ν (π�μSν τ�ν ψυ)ικ�ν ε=2υCαν, τ�)νην, πρ�κ�π�ν κα� τ?;μ�ια9 (π� δS τ�ν σωματικ�ν Jω�ν, <γ�ειαν, ]:μην,ε=εL�αν, #ρτι*τητα, κ�λλ�ς κα� τ? παραπλ�σια9 (π� δSτ�ν (κτ$ς πλ�&τ�ν, δ*Lαν, ε=γ�νειαν κα� τ? ;μ�ια.#π�πρ�ηγμ�να δ’ (π� μSν τ�ν ψυ)ικ�ν #2υCαν, #τε)ν�ανκα� τ? ;μ�ια9 (π� δS τ�ν σωματικ�ν θ�νατ�ν, ν*σ�ν,#σθ�νειαν, κα)εL�αν, π�ρωσιν, α>σ)�ς κα� τ? ;μ�ια9 (π�δS τ�ν (κτ$ς πεν�αν, #δ�L�αν, δυσγ�νειαν κα� τ? παρα-πλ�σια9 �Uτε δS πρ��)θη �Uτ5 #π�πρ��)θη τ? �=δετ�ρως@)�ντα.

cEτι τ�ν πρ�ηγμ�νων τ? μSν δι5 α<τ? πρ�Pκται, τ? δS δι5gτερα, τ? δS κα� δι5 α<τ? κα� δι5 gτερα. δι5 α<τ? μSν ε=2υCα,πρ�κ�π� κα� τ? ;μ�ια9


– 132 – – 133 –

106

107

Στ0ν δευτ�ρα < πλ��τ�ς, i _πιDαν0ς καταγωγ0 καL τP;μ�ια.

Στ0ν δ? τελευτα%α τ$ σDρ>γ�ς, �h τ�λειες αuσθ�σεις καL τPγερP σωματικP Wργανα (#ρτι*της).

T@ρα, γιP μ?ν τP ]δια, τP πρ�τιμ��με _πειδ0 αGτP ε3ναι κατPD)σιν πρCγματα62. ΓιP jλλα δ? (τP πρ�τιμ��με), "D�� W4ι λ%γες}D�λειες πρ�σπ�ρ%k�υν. �H ]δια τα[ιθ�τησις uσ4)ει καL γιP_κε>να π�2 "π�ρρ%πτ�με, γιP τP "π�πρ�ηγμ�να.

=Eκτ$ς τ�)των, καθ'κ�ν λ�γ�υν ;τι ε3ναι αGτ$ τ$ <π�>�νπρα4θ?ν63 |μπ�ρε> μ%α λ�γικ0 δικαι�λ�γ%α νP πρ�:Cλ7η, ;πωςπ.4. i �ρμ�ν%α στ0ν π�ρε%α τJν kωϊκJν διεργασιJν π�2 πραγ-ματικP δια4)νεται καL διαπερνq τ0ν α�[ησι τJν DυτJν καL τJνk@ων. Δι+τι καL σ= αGτC, nπ�στηρ%k�υν, μπ�ρ��με νP διακρ%-νωμε καθ�κ�ντα.

108. ΠρJτ�ς δ? < Z�νων _4ρησιμ�π�%ησε τ$ν ;ρ� καθ'κ�ν.=Eτυμ�λ�γικJς πρ��ρ4εται "π$ τ$ κατ� τινας nκειν, δηλ.

_κε>ν� π�2 DθCνει, _κτε%νεται lως, � _κε>ν� π�2 :αρ)νει_πCνω64. E3ναι δ? πρq[ις πρ�σηρμ�σμ�νη στLς Dυσικ?ς διευθε-τ�σεις. Δι+τι "π$ τLς πρC[εις π�2 γ%ν�νται καθ= <ρμ�ν, κCπ�ιεςε3ναι καθ�κ�ντα, δηλ. κατCλληλες καL �ρμ+k�υσες, jλλες ε3ναιτ$ "ντ%θετ�, μ%α δ? τρ%τη τC[ις δ?ν ε3ναι ��τε τ$ lνα ��τε τ$jλλ�.

δι5 gτερα δS πλ�&τ�ς, ε=γ�νεια κα� τ? ;μ�ια9 δι5 α<τ? δS κα�δι5 gτερα σ)%ς, ε=αισθησ�α, #ρτι*της. δι5 α<τ? μ�ν, ;τικατ? 2%σιν (στ�9 δι5 gτερα δ�, ;τι περιπ�ιε6 )ρε�ας �=κlλ�γας. 4μ��ως δ5 @)ει κα� τ$ #π�πρ�ηγμ�ν�ν κατ? τ$ν(ναντ��ν λ*γ�ν.

cEτι δS καθPκ*ν 2ασιν ε>ναι o πρα)θSν εUλ�γ*ν [τε]hσ)ει #π�λ�γισμ*ν, �s�ν τ$ #κ*λ�υθ�ν (ν Jω[P, ;περ κα�(π� τ? 2υτ? κα� J7�α διατε�νει9 4ρaσθαι γ?ρ κ#π� τ�%τωνκαθ�κ�ντα.

Kατων�μ�σθαι δ5 �Vτως <π$ πρ:τ�υ Z�νων�ς τ$καθPκ�ν, #π$ τ�& κατ� τινας nκειν τPς πρ�σ�ν�μασ�αςελημμ�νης. (ν�ργημα δ5 α=τ$ ε>ναι τα6ς κατ? 2%σινκατασκευα6ς �κε6�ν. τ�ν γ?ρ καθ5 4ρμ�ν (νεργ�υμ�νωντ? μSν καθ�κ�ντα ε>ναι, τ? δS παρ? τ$ καθPκ�ν <,τ? δ5�Uτε καθ�κ�ντα �Uτε παρ? τ$ καθPκ�ν>.


– 134 – – 135 –

62. �O KλεCνθης δ?ν _νν��σε ��τε τ0ν iδ�ν0 νP λ�γαριCσ7η στP κατP D)σινπρCγματα.

63. Πρ:λ. Στ�:α%�υ 5Eκλ�γα� II 85. 13: «�O πρα4θ?ν ε�λ�γ�ν "π�λ�γ%ανU4ει». KαL Σ�[τ. =Eμπ. VII, 158.

64. KαθPκ�ν: =Eκε>ν� π�2 καθ�κει, δηλ. π�2 DθCνει μ�4ρι τ�� "νθρ@π�υ σPνκCτι π�2 πρ�πει νP _πιτελεσθ7'. �H συν�θης σημασ%α τ�� ρ�ματ�ς καθ�κειν Dα%-νεται καθαρP στ$ν �Hρ+δ�τ�, VII, 22: «�O γPρ VAθως _στL Wρ�ς μ�γα τε καL~ν�μαστ$ν _ς θCλασσαν καθ'κ�ν». MεταD�ρικC, καθ'κ�ν σημα%νει αGτ$ π�2_πεκτε%νεται �ς _μqς, μqς _πηρεCkει � :αρ)νει _πCνω μας.

108

Kαθ�κ�ντα λ�ιπ$ν ε3ναι �h πρC[εις π�2 διαλ�γει < ~ρθ$ςλ+γ�ς γιP νP τLς κCνωμε, ;πως τ$ νP τιμ��με τ�2ς γ�νε>ς, τ�2ς"δελD�)ς, τ0ν πατρ%δα, νP _πικ�ινων��με μ? D%λ�υς. =Aντ%θε-τες πρ$ς τ$ καθ'κ�ν ε3ναι �h πρC[εις π�2 δ?ν τLς διαλ�γει <~ρθ$ς λ+γ�ς, ;πως π.4. τ$ νP παραμελ��με τ�2ς γ�νε>ς μας, ν="διαD�ρ��με γιP τ�2ς "δελD�)ς, νP μ0 συμDων��με μ? τ�2ςD%λ�υς, νP μ0 πρ�σ�4ω μ? τP συμD�ρ�ντα τ'ς πατρ%δ�ς καL τPπαραπλ�σια.

109. O�τε καθ�κ�ντα ��τε "ντ%θετα πρ$ς τ$ καθ'κ�ν ε3ναι�h πρC[εις π�2 ��τε τLς _πι:Cλλει < ~ρθ$ς λ+γ�ς ��τε τLς"παγ�ρε)ει, ;πως π.4. τ$ νP κ+ψ7ης lνα :λαστCρι, τ$ νP κρατqςπ�ννα � [υστρL καL τP ;μ�ια.

=Aκ+μη, κCπ�ια "π$ τP καθ�κ�ντα (nπ�4ρε@σεις) ε3ναι"π+λυτα, δηλ. πρ�πει νP _κτελ��νται πCντ�τε, καL jλλα_[αρτJνται "π$ τLς περιστCσεις. KαL "π+λυτα μ?ν καθ�κ�νταε3ναι νP Dρ�ντ%kωμε γιP τ0ν nγε%α μας καL γιP τP αuσθητ�ριαWργανC μας καL τP ;μ�ια, «κατP περ%στασιν» δ? ε3ναι π.4. τ$ ν’"κρωτηριCkωμε τ$ν /αυτ+ μας καL νP θυσιCkωμε τ0ν περι�υ-σ%α μας. T$ ]δι� uσ4)ει καL γιP τLς πρC[εις π�2 "π�τελ��νπαρC:ασι τ�� καθ�κ�ντ�ς.

=EπL πλ��ν _κ τJν καθηκ+ντων μερικP ε3ναι πCντ�τε _πι:ε-:λημ�να, jλλα W4ι πCντ�τε. KαL πCντ�τε μ?ν _πι:ε:λημ�ναε3ναι τ$ κατ= "ρετ0ν k'ν, W4ι δ? πCντ�τε _πι:ε:λημ�να ε3ναι π.4.i _ρ@τησις καL i "πCντησις, τ$ νP κCν�υμε περ%πατ� καL τP;μ�ια. T$ αGτ$ |μπ�ρε> νP λε4θ7' καL γιP τLς παρα:Cσεις τ��καθ�κ�ντ�ς. �YπCρ4�υν ;μως καL στP _νδιCμεσα πρCγματακαθ�κ�ντα, ;πως π.4. τ$ νP nπακ�)�υν τP παιδιP στ�2ς παιδα-γωγ�)ς τ�υς.

Kαθ�κ�ντα μSν �Oν ε>ναι ;σα λ*γ�ς αRρε6 π�ιε6ν, Gς@)ει γ�νε6ς τιμaν, #δελ2�%ς, πατρ�δα, συμπερι2�ρεσθαι2�λ�ις9 παρ? τ$ καθPκ�ν δ�, ;σα μ� αRρε6 λ*γ�ς, Gς @)ειτ? τ�ια&τα, γ�ν�ων #μελε6ν, #δελ2�ν #2ρ�ντιστε6ν,2�λ�ις μ� συνδιατ�θεσθαι, πατρ�δα <περ�ρaν κα� τ?παραπλ�σια9 �Uτε δS καθ�κ�ντα �Uτε παρ? τ$ καθPκ�ν;σα �Uθ5 αRρε6 λ*γ�ς πρ�ττειν �Uτ5 #παγ�ρε%ει, �s�ν κ�ρ-2�ς #νελ�σθαι, γρα2ε6�ν κρατε6ν � στλεγγ�δα κα� τ?;μ�ια τ�%τ�ις.

Kα� τ? μSν ε>ναι καθ�κ�ντα Iνευ περιστ�σεως, τ? δSπεριστατικ�. κα� Iνευ περιστ�σεως τ�δε, <γιε�ας(πιμελε6σθαι κα� ασθητηρ�ων κα� τ? ;μ�ια9 κατ? περ�-στασιν δS τ$ πηρ�&ν pαυτ$ν κα� τ�ν κτPσιν διαρριπτε6ν.#ν? λ*γ�ν δS κα� τ�ν παρ? τ$ καθPκ�ν. @τι τ�ν καθηκ*-ντων τ? μSν #ε� καθ�κει, τ? δS �=κ #ε�. κα� #ε� μSν καθ�-κει τ$ κατ5 #ρετ�ν JPν, �=κ #ε� δS τ$ (ρωτaν κα� #π�κρ�-νεσθαι κα� περιπατε6ν κα� τ? ;μ�ια. 4 δ5 α=τ$ς λ*γ�ς κα�(π� τ�ν παρ? τ$ καθPκ�ν. @στι δS κα� (ν τ�6ς μ�σ�ις τικαθPκ�ν, Gς τ$ πε�θεσθαι τ�!ς πα6δας τ�6ς παιδαγωγ�6ς.


– 136 – – 137 –

109

110. rOσ�ν "D�ρq στ0ν ψυ4�, αGτ0 κατP τ�2ς Στωϊκ�2ςε3ναι ~κταμερ�ς. Δι+τι μ�ρη της ε3ναι �h π�ντε αuσθ�σεις, ihκαν+της τ'ς <μιλ%ας, i διαν�ητικ0 hκαν+της π�2 ε3ναι αGτ0 i]δια διCν�ια, καL i γεννητικ0 hκαν+της. =Aπ$ τ0ν "πατηλ+τηταδ? πρ�κ)πτει διαστρ�D0 π�2 _πεκτε%νεται καL στ0ν διCν�ια,καL "π$ τ0ν <π�%α διαστρ�D0 π�λλP πCθη :λαστCν�υν τP<π�>α γ%ν�νται α]τια "σταθε%ας. T$ πCθ�ς δ? κατP τ$ν Z�νωναε3ναι μ%α jλ�γ�ς καL "ντιDυσικ0 κ%νησις τ'ς ψυ4'ς � μ%α nπ�ρ-μετρ�ς <ρμ0 (πλε�ν�J�υσα).

TP κ)ρια πCθη λ�γει < �EκCτων στ$ δε)τερ� :ι:λ%� τ'ς«Περ� παθ�ν» πραγματε%ας τ�υ κι < Z�νων στ0ν nπ$ ;μ�ι�ντ%τλ�ν συγγραD� τ�υ ε3ναι τ�σσερα: i λ)πη, < D+:�ς, i _πιθυ-μ%α καL i iδ�ν�.

111. Φρ�ν��ν δ? αGτ�L ;τι τP πCθη ε3ναι (στρα:?ς "[ι�λ�-γικ?ς) κρ%σεις, ;πως λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ0ν πραγματε%α τ�υ«Περ� παθ�ν». Δι+τι καL i Dιλαργυρ%α ε3ναι μ%α γν@μη, μ%α"ντ%ληψις (<π*ληψις) ;τι τP 4ρ�ματα ε3ναι κCτι καλ+, ;πωςσυμ:α%νει καL μ? τ0ν μ�θη, τ0ν "κ�λασ%α καL τP παρ+μ�ιαπCθη. KαL i μ?ν λ)πη, nπ�στηρ%k�υν, ε3ναι μ%α jλ�γη ψυ4ικ0συστ�λ�. E]δη δ? αGτ'ς ε3ναι < �3κτ�ς, < Dθ+ν�ς, i k�λεια, <"νταγωνισμ+ς, τ$ j4θ�ς, i _ν+4λησις, i θλ>ψις, i ~δ)νη καL iσ)γ4υσις.

112. O3κτ�ς ε3ναι λ)πη π�2 ν�ι@θ�υμε ;ταν κCπ�ι�ς"να[ι�παθ7'. Φθ+ν�ς ε3ναι λ)πη γιP τ0ν εGημερ%α τ�� jλλ�υ.Z�λεια (JPλ�ς) ε3ναι λ)πη, _πειδ0 < jλλ�ς U4ει αGτP π�2 _με>ς_πιθυμ��με. =Aνταγωνισμ$ς (Jηλ�τυπ�α) ε3ναι λ)πη, _πειδ0 U4εικι < jλλ�ς αGτP π�2 U4�υμε _με>ς.

VA4θ�ς, λ)πη π�2 μqς πι�kει ψυ4ικC. =Eν+4λησις, λ)πη π�2

Φασ� δS τ�ν ψυ)�ν ε>ναι lκταμερP9 μ�ρη γ?ρ α=τPςτ� τε π�ντε ασθητ�ρια κα� τ$ 2ωνητικ$ν μ*ρι�ν κα� τ$διαν�ητικ*ν, ;περ (στ�ν α=τ� B δι�ν�ια, κα� τ$ γεννητι-κ*ν. (κ δS τ�ν ψευδ�ν (πιγ�νεσθαι τ�ν διαστρ�2�ν (π�τ�ν δι�ν�ιαν, #25 �ς π�λλ? π�θη �λαστ�νειν κα� #κατα-στασ�ας αhτια. @στι δS α=τ$ τ$ π�θ�ς κατ? Z�νωνα BIλ�γ�ς κα� παρ? 2%σιν ψυ)Pς κ�νησις � 4ρμ� πλε�ν�-J�υσα. τ�ν δS παθ�ν τ? #νωτ�τω, καθ� 2ησιν �Eκ�των(ν τ7� δευτ�ρ7ω Περ� παθ�ν (Gomoll 9) κα� Z�νων (ν τ7�Περ� παθ�ν, ε>ναι γ�νη τ�τταρα, λ%πην, 2*��ν, (πιθυ-μ�αν, Bδ�ν�ν.

Δ�κε6 δ5 α=τ�6ς τ? π�θη κρ�σεις ε>ναι, καθ� 2ησι Xρ%-σιππ�ς (ν τ7� Περ� παθ�ν9 n τε γ?ρ 2ιλαργυρ�α <π*λη-ψ�ς (στι τ�& τ$ #ργ%ρι�ν καλ$ν ε>ναι, κα� B μ�θη δS κα� B#κ�λασ�α 4μ��ως κα� τIλλα. κα� τ�ν μSν λ%πην ε>ναισυστ�λ�ν Iλ�γ�ν9 εhδη δ5 α=τPς @λε�ν, 2θ*ν�ν, JPλ�ν,Jηλ�τυπ�αν, I)θ�ς, (ν*)λησιν, #ν�αν, lδ%νην, σ%γ)υσιν.

cEλε�ν μSν �Oν ε>ναι λ%πην Gς (π5 #ναL�ως κακ�-παθ�&ντι, 2θ*ν�ν δS λ%πην (π5 #λλ�τρ��ις #γαθ�6ς,JPλ�ν δS λ%πην (π� τ7� Iλλ7ω παρε6ναι uν α=τ$ς (πιθυμε6,Jηλ�τυπ�αν δS λ%πην (π� τ7� κα� Iλλ7ω παρε6ναι � κα�α=τ$ς @)ει, I)θ�ς δS λ%πην �αρ%ν�υσαν, (ν*)λησιν


– 138 – – 139 –

110

111

112

μqς στεν�4ωρε> καL _πιD�ρει Uλλειψι 4@ρ�υ (δυσ)ωρ�α, δ?νμqς 4ωρCει τ+π�ς). Θλ>ψις, λ)πη "π$ "γωνι@δεις σκ�ψεις π�2_μμ�νει � καL _παναυ[Cνεται. =Oδ)νη, λ)πη ~δυνηρ�. Σ)γ4υσις,τ�λ�ς, (δηλ. τ$ νP συγ4υk@μεθα), ε3ναι λ)πη jλ�γ�ς π�2 μqςταρCσσει καL μqς _μπ�δ%kει νP uδ��με τ0ν κατCστασι σPνσ)ν�λ�.

�O D+:�ς ε3ναι πρ�σδ�κ%α κακ��. �Yπ$ τ$ν D+:�ν κατατCσ-σ�νται τP "κ+λ�υθα συναισθ�ματα: τρ+μ�ς, ταρα4�, ντρ�π�,πτ+ησις, πανικ+ς, "γων%α. Tρ+μ�ς ε3ναι D+:�ς π�2 _μπ�ιε>δ��ς. Nτρ�π0 ε3ναι D+:�ς "δ�[%ας, δυσμενε%ας. Tαρα40 ε3ναιD+:�ς π�2 μqς κυριε)ει ;ταν πρ+κειται νP πρ�:��με σ?κCπ�ια _ν�ργεια.

Πτ+ησις ε3ναι D+:�ς "π$ παρCστασι (στ$ν ν�� μας) "συν�-θ�υς περιστατικ��. Πανικ$ς ε3ναι D+:�ς μ? π%εσι "σκ�υμ�νηnπ$ �4�υ. =Aγων%α, τ�λ�ς, ε3ναι D+:�ς π�2 ν�ι@θ�υμε ;τανκCπ�ια Uκ:ασις _κκρεμ7' "κ+μη.

113. rOσ�ν "D�ρq στ0ν _πιθυμ%α, ε3ναι jλ�γ�ς Wρε[ις στ0ν<π�%α περιλαμ:Cν�νται �h "κ+λ�υθες καταστCσεις: στ�ρησις,μ>σ�ς, Dιλ�νεικ%α, ~ργ�, Uρως, μ'νις καL θυμ+ς. Στ�ρησις (σπ�-νις) ε3ναι _πιθυμ%α "π�τυ4ημ�νη καL σPν "π�κ�μμ�νη "π$ τ$"ντικε%μεν+ της, "λλP σ? πλ�ρη Uντασι διατηρ�υμ�νη καLματα%ως θελγ�μ�νη "π$ αGτ+.

M>σ�ς ε3ναι αG[αν�μ�νη διαρκ0ς _πιθυμ%α νP συμ:7' κακ$σ? κCπ�ι�ν. Φιλ�νεικ%α ε3ναι _πιθυμ%α συνδε�μ�νη μ? κ�μματι-σμ+. =Oργ0 ε3ναι _πιθυμ%α νP τιμωρηθ7' _κε>ν�ς π�2 κατP τ0νγν@μη σας jδικα σqς U4ει :λCψει. VEρωτας ε3ναι _πιθυμ%α "π$τ0ν <π�%α ε3ναι "παλλαγμ�ν�ς < _νCρετ�ς. Δι+τι ε3ναι μιP πρ�-σπCθεια νP κερδ%σ7η κανεLς στ�ργ0 π�2 ~Dε%λεται στ0ν _[ωτε-ρικ0 παρ�υσ%α ~μ�ρDιqς.

λ%πην στεν�)ωρ�&σαν κα� δυσ)ωρ�αν παρασκευ�J�υ-σαν, #ν�αν λ%πην (κ διαλ�γισμ�ν μ�ν�υσαν � (πιτειν�μ�-νην, lδ%νην λ%πην (π�π�ν�ν, σ%γ)υσιν λ%πην Iλ�γ�ν,#π�κνα��υσαν κα� κωλ%�υσαν τ? παρ*ντα συν�ρaν.

�O δS 2*��ς (στ� πρ�σδ�κ�α κακ�&. ες δS τ$ν 2*��ν#ν�γεται κα� τα&τα9 δε6μα, bκν�ς, ασ)%νη, @κπληLις,θ*ρυ��ς, #γων�α. δε6μα μSν �Oν (στι 2*��ς δ��ς(μπ�ι�ν, ασ)%νη δS 2*��ς #δ�L�ας, bκν�ς δS 2*��ς μελ-λ�%σης (νεργε�ας, @κπληLις δS 2*��ς (κ 2αντασ�ας#συν�θ�υς πρ�γματ�ς, θ*ρυ��ς δS 2*��ς μετ? κατεπε�-Lεως 2ωνPς, #γων�α δS <2*��ς #δ�λ�υ πρ�γματ�ς>.

�H δ5 (πιθυμ�α (στ�ν Iλ�γ�ς bρεLις, <25 rν τ�ττεται κα�τα&τα9 σπ�νις, μ6σ�ς, 2ιλ�νεικ�α, lργ�, @ρως, μPνις,θυμ*ς. @στι δ5 B μSν σπ�νις (πιθυμ�α τις (ν #π�τε%Lει κα��s�ν κε)ωρισμ�νη (κ τ�& πρ�γματ�ς, τεταμ�νη δS δια-κενPς (π5 α=τ$ κα� σπωμ�νη9 μ6σ�ς δ5 (στ�ν (πιθυμ�α τιςτ�& κακ�ς ε>να� τινι μετ? πρ�κ�πPς τιν�ς κα� παρατ�-σεως9 2ιλ�νεικ�α δ5 (πιθυμ�α τις περ� αRρ�σεως9 lργ� δ5(πιθυμ�α τιμωρ�ας τ�& δ�κ�&ντ�ς vδικηκ�ναι �= πρ�ση-κ*ντως9 @ρως δ� (στιν (πιθυμ�α τις �=)� περ� σπ�υδα��υς9@στι γ?ρ (πι��λ� 2ιλ�π�ι�ας δι? κ�λλ�ς (μ2αιν*μεν�ν.


– 140 – – 141 –

113

114. M'νις ε3ναι ~ργ0 πεπαλαιωμ�νη καL μ�4θηρ0 π�2 ;μωςπεριμ�νει τ0ν εGκαιρ%α της, ;πως "πεικ�ν%kεται στ�2ς παρα-κCτω στ%4�υς (τ�� Oμ�ρ�υ, =IλιPς A. 81, 82):

Γιατ� tν )ωνε%σ[η τ�ν )�λ� σ5 (κε�νη τ�ν Bμ�ρα, ;μωςτ$ π�θ�ς Iσπ�νδ� στ? στ�θη μ�σα τρ�2ει, ν? Lεθυμ�ν[ηστ$ pLPς.

(MετCDρ. Π�λυλq)

Θυμ+ς, τ�λ�ς, ε3ναι ~ργ0 "ρ4�μ�νη, στ$ πρJτ� της δηλαδ0στCδι�. �Hδ�ν0 ε3ναι jλ�γ�ς U[αρσις π�2 πρ��ρ4εται "π$ αGτ$π�2 Dα%νεται j[ι� πρ�τιμ�σεως, κατατCσσ�νται δ? nπ= αGτ0ν iθ�λ[ις, i 4αιρεκακ%α, i τ�ρψις καL i παραD�ρP _κ τ�ρψεως.Θ�λ[ις ε3ναι iδ�ν0 π�2 γ�ητε)ει τ0ν "κ��. Xαιρεκακ%α ε3ναιiδ�ν0 "π$ τ0ν κακ�τυ4%α τ�� jλλ�υ. T�ρψις ε3ναι σPν κCπ�ιατρ�π0 (τ�ρψις), κCπ�τε πρ�@θησις τ'ς ψυ4'ς πρ$ς τ0ν "δυνα-μ%α. ΠαραD�ρC, τ�λ�ς, "π$ τ�ρψι ε3ναι διCλυσις τ'ς "ρετ'ς.

115. rOπως πρ�κειμ�ν�υ γιP τ$ σJμα μιλqμε γιP κCτι"δυναμ%ες, ;πως i π�δCγρα καL i "ρθρ>τις, Uτσι καL στ0ν ψυ40_μDιλ�4ωρε> i Dιλ�δ�[%α, i Dιληδ�ν%α καL τP παραπλ�σια.Δι+τι "δυναμ%α ε3ναι ν+σημα συν�δευ+μεν� "π$ _[ασθ�νησι,ν+σημα ;μως τ'ς ψυ4'ς ε3ναι i uδ�α ;τι κCτι ε3ναι πCρα π�λ2_πιθυμητ+. KαL ;πως γιP τ$ σJμα κCν�υμε λ+γ� γιP τCσειςπρ$ς oρισμ�νες "ρρ@στιες, ;πως < κατCρρ�υς καL i διCρρ�ια,Uτσι καL στ0ν ψυ40 _μDιλ�4ωρ��ν παρ+μ�ιες τCσεις, ;πως iDθ�νερ%α, < �3κτ�ς, �h Uριδες καL τP παραπλ�σια.

MPνις δ� (στιν lργ� τις πεπαλαιωμ�νη κα� (π�κ�τ�ς,(πιτηρητικ� δ�, ;περ (μ2α�νεται δι? τ�νδε (ll. A 81 sq)·

εh περ γ�ρ τε )*λ�ν γε κα� α=τPμαρ καταπ�ψ[η,#λλ� τε κα� μετ*πισθεν @)ει κ*τ�ν, b2ρα τελ�σσ[η.

4 δS θυμ*ς (στιν lργ� #ρ)�μ�νη.

�Hδ�ν� δ� (στιν Iλ�γ�ς @παρσις (25 αRρετ7� δ�κ�&ντι<π�ρ)ειν, <25 rν τ�ττεται κ�λησις, (πι)αιρεκακ�α, τ�ρ-ψις, δι�)υσις. κ�λησις μSν �Oν (στιν Bδ�ν� δι5 �των κατα-κηλ�&σα9 (πι)αιρεκακ�α δS Bδ�ν� (π5 #λλ�τρ��ις κακ�6ς9τ�ρψις δ�, �s�ν τ�ρψις, πρ�τρ�π� τις ψυ)Pς (π� τ$ #νειμ�-ν�ν9 δι�)υσις δ5 #ν�λυσις #ρετPς.

�Ως δS λ�γετα� τινα (π� τ�& σ:ματ�ς #ρρωστ�ματα,�s�ν π�δ�γρα κα� #ρθρ�τιδες, �Vτω κ#π� τPς ψυ)Pς 2ιλ�-δ�L�α κα� 2ιληδ�ν�α κα� τ? παραπλ�σια. τ$ γ?ρ #ρρ:-στημ� (στι ν*σημα μετ5 #σθενε�ας, τ$ δS ν*σημα �hησιςσ2*δρα δ�κ�&ντ�ς αRρετ�&. κα� Gς (π� τ�& σ:ματ�ςε=εμπτωσ�αι τινSς λ�γ�νται, �s�ν κατ�ρρ�υς κα� δι�ρ-ρ�ια, �Vτω κ#π� τPς ψυ)Pς εσιν ε=κατα2�ρ�αι, �s�ν 2θ�-νερ�α, (λεημ�σ%νη, @ριδες κα� τ? παραπλ�σια.


– 142 – – 143 –

114

115

116. =Eπ%σης λ�γ�υν ;τι καL i εGπCθεια65 (δηλ. �h συγκιν�σειςτ'ς ψυ4'ς �h σ)μDωνες μ? τ$ λ�γικ$) τρε>ς παρ�υσιCkει κ)ριεςκαταστCσεις: στ0ν 4αρC, τ0ν πρ�D)λα[ι (ε=λ��εια) καL τ0ν:�)λησι. �H 4αρP λ�γ�υν ;τι ε3ναι _ναντ%α πρ$ς τ0ν iδ�ν�, _D=;σ�ν ε3ναι ε�λ�γ�ς U[αρσις. �H πρ�D)λα[ις ε3ναι _ναντ%α πρ$ςτ$ν D+:�, _D= ;σ�ν ε3ναι ε�λ�γ�ς "π�Dυγ�. =Eπ= �GδενL λ+γ�ω:�:αια θP D�:ηθ7' < σ�D+ς, θP πρ�Dυλα4θ7' ;μως (δηλ. σταθε-ρ+της, "λλP καL σ)νεσις!).

�H :�)λησις ε3ναι "ντ%θετ�ς πρ$ς τ0ν _πιθυμ%α, λ�γ�υν, _D=;σ�ν ε3ναι ε�λ�γ�ς Wρε[ις. rOπως δ? nπ$ τP πρJτα πCθη _μπ%-πτ�υν μερικP jλλα, Uτσι γ%νεται καL μ? τLς πρJτες εGπCθειες.T�ι�υτ�τρ+πως nπ$ τ0ν :�)λησι _μπ%πτ�υν i ε�ν�ια, iεGμ�νεια, τ$ σ�:ας καL i "γCπησις, i στ�ργ�. �Yπ$ τ0ν πρ�D)-λα[ι i αuδsς καL i σεμν+της. �Yπ$ δ? τ0ν 4αρP i τ�ρψις, iεGDρ�σ)νη καL i εGθυμ%α.

117. =Aκ+μη λ�γ�υν ;τι καL "παθ0ς ("πηλλαγμ�ν�ς παθJν)ε3ναι < σ�D+ς, γιP τ$ν λ+γ� ;τι δ?ν ε3ναι _πιρρεπ0ς σ? "δυνα-μ%ες.�Yπ$ jλλην ;μως Uνν�ιαν πρ�σθ�τ�υν "παθ0ς λ�γεται κι <παλιCνθρωπ�ς, ;ταν _νν��με ;τι ε3ναι σκληρ$ς καL jτεγ-κτ�ς.66 =EπL πλ��ν < σ�D$ς δ?ν ε3ναι μεγαλ�μαν�ς, μαται+δ�-[�ς. Δι+τι ε3ναι "διCD�ρ�ς καL γιP τ$ καλ$ καL γιP τ$ κακ+ τ�υWν�μα.

E>ναι δS κα� ε=παθε�ας 2ασ� τρε6ς, )αρ�ν, ε=λ��ειαν,��%λησιν. κα� τ�ν μSν )αρ?ν (ναντ�αν 2ασ�ν ε>ναι τ[PBδ�ν[P, �Oσαν εUλ�γ�ν @παρσιν9 τ�ν δ5 ε=λ��ειαν τ7�2*�7ω, �Oσαν εUλ�γ�ν @κκλισιν. 2��ηθ�σεσθαι μSν γ?ρτ$ν σ�2$ν �=δαμ�ς, ε=λα�ηθ�σεσθαι δ�. τ[P δ5 (πιθυμ�\α(ναντ�αν 2ασ�ν ε>ναι τ�ν ��%λησιν, �Oσαν εUλ�γ�νbρεLιν. καθ�περ �Oν <π$ τ? πρ�τα π�θη π�πτει τιν�, τ$να=τ$ν τρ*π�ν κα� <π$ τ?ς πρ:τας ε=παθε�ας9 κα� <π$μSν τ�ν ��%λησιν εUν�ιαν, ε=μ�νειαν, #σπασμ*ν, #γ�πη-σιν9 <π$ δS τ�ν ε=λ��ειαν αδ�, �γνε�αν9 <π$ δS τ�ν)αρ?ν τ�ρψιν, ε=2ρ�σ%νην, ε=θυμ�αν.

Φασ� δS κα� #παθP ε>ναι τ$ν σ�2*ν, δι? τ$ #ν�μπτω-τ�ν ε>ναι9 ε>ναι δS κα� Iλλ�ν #παθP τ$ν 2α&λ�ν, (ν hσ7ωλεγ*μεν�ν τ7� σκληρ7� κα� #τ�γκτ7ω. Iτυ2*ν τ5 ε>ναι τ$νσ�2*ν9 hσως γ?ρ @)ειν πρ*ς τε τ$ @νδ�L�ν κα� τ$ Iδ�L�ν.


– 144 – – 145 –

65. E=-π�θεια (=καλP πCθη): Oh Στωϊκ�L Dρ�ν��ν ;τι μπ�ρε> B #π�θεια("π�υσ%α παθJν) τ�� σ�D�� νP μετριασθ7' τ+σ�, π�2 λ�νε πsς �h "ρ4?ς τJνπαθJν _μDαν%k�νται καL σ = αGτ+ν, 4ωρLς ;μως νP κερδ%σ�υν τ0ν συγκατCθεσ%τ�υ, καL μCλιστα μερικ?ς σ)μDωνες μ? τ$ λ�γικ$ συγκιν�σεις τ'ς ψυ4'ς(ε=π�θεια) μ+ν�ν σ= αGτ$ν παρ�υσιCk�νται.

66. Στ0ν νε�ελληνικ0 �h ;ρ�ι #παθ�ς καL #π�θεια 4ρησιμ�π�ι��νται μ+ν� μ?τ0ν δε)τερη σημασ%α καL σημα%ν�υν τ$ν "να%σθητ�, τ$ν "π�κτηνωμ�ν�, "λλPκαL _κε>ν�ν π�2 δ?ν U4ει συνα%σθησι τJν συνεπειJν μιqς πρC[εως π�2 κCνει �τ'ς καταστCσεως στ0ν <π�%α εnρ%σκεται.

116

117

�YπCρ4ει ;μως καL jλλ�ς 4ωρLς μαται�δ�[%α π�2 κατατCσ-σεται "νCμεσα στ�2ς "περ%σκεπτ�υς, αGτ$ς δ? ε3ναι < Dα�λ�ς.=Aκ+μη λ�γ�υν ;τι ;λ�ι �h _νCρετ�ι ε3ναι αGστηρ�%, τρα4ε>ς, δι+τι��τε �h ]δι�ι U4�υν δ�σ�ληψ%ες μ? τ0ν iδ�ν0 ��τε "ν�4�νται_κε%ν�υς π�2 U4�υν. =AλλP < ;ρ�ς αGστηρ+ς, τρα42ς U4ει _Dαρ-μ�γ0 καL σ? jλλες περιπτ@σεις, 4ρησιμ�π�ι�)μεν�ς μ? παρ+-μ�ια Uνν�ια π�2 λ�γεται καL γιP τ$ μπρ��σκ� κρασ%, τ$ <π�>�μετα4ειριk+μεθα γιP DCρμακα, "λλP δι+λ�υ γιP νP τ$ π%ν�υμε.

118. =Aκ+μη �h _νCρετ�ι ε3ναι "κ%:δηλ�ι καL jγρυπν�ι γιPτ0ν ]δια τ�υς |θικ0 πρ�κ�π�, kJντας κατP τρ+π� π�2 _[αDαν%-kει τP Dα�λα καL κCνει νP Dα%νωνται τP καλP π�2 nπCρ4�υνστP πρCγματα. Συγ4ρ+νως ε3ναι καL "νεπιτ�δευτ�ι. Δι+τι U4�υν"παλλαγ' "π$ κCθε _πιτ�δευσι στ0ν Dων0 καL στ$ :λ�μμα.K�ντP σ= αGτP ε3ναι "πηλλαγμ�ν�ι καL "π$ κCθε κερδ�σκ�πικ0Uγν�ια (#πρ�γμ�νες), "D�� "ρν��νται νP πρC[�υν κCτι π�2Uρ4εται σ? σ)γκρ�υσι μ? τ$ καθ'κ�ν.

ΘP πι7' :�:αια καL κρασL < _νCρετ�ς, δ?ν θP μεθ)σ7η ;μως.=EπL πλ��ν ��τε σ? παραDρ�σ)νη nπ+κειται < _νCρετ�ς.�Ωστ+σ� θP _π�λθ�υν καμμιP D�ρP καL "λλ+κ�τες uδ�ες σ=αGτ$ν "π$ μελαγ4�λ%α � παραλ�ρημα, uδ�ες π�2 δ?ν καθ�ρ%k�-νται "π$ τ0ν λ�γικ0 "ρ40 i <π�%α σωστP _κλ�γει, "λλP ε3ναιπαρP D)σιν. =AλλP ��τε λ)πη θP αuσθανθ7' < σ�D+ς, γιP τ$νλ+γ� ;τι i λ)πη ε3ναι jλ�γ�ς συστ�λ0 τ'ς ψυ4'ς, ;πως λ�γει <=Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν «5Hθικ�»τ�υ.

119. =Eπ%σης λ�γ�υν ;τι �h _νCρετ�ι ε3ναι ;μ�ι�ι μ? τ$ν θε+.Δι+τι U4�υν κCτι τ$ θε>� μ�σα τ�υς. =EνJ < παλιCνθρωπ�ς ε3ναιjθε�ς. �H "θε�α ;μως λ�γεται μ? δ)� σημασ%ες: i μ%α

ε>ναι δS κα� Iλλ�ν Iτυ2�ν, κατ? τ$ν εκα6�ν τεταγμ�ν�ν,;ς (στι 2α&λ�ς. κα� α=στηρ�!ς δ� 2ασιν ε>ναι π�νταςτ�!ς σπ�υδα��υς τ7� μ�τ5 α=τ�!ς πρ$ς Bδ�ν�ν 4μιλε6νμ�τε παρ5 Iλλων τ? πρ$ς Bδ�ν�ν πρ�σδ�)εσθαι. κα�Iλλ�ν δS ε>ναι α=στηρ*ν, παραπλησ�ως λεγ*μεν�ν τ7�α=στηρ7� �hν7ω, 7u πρ$ς μSν 2αρμακ�π�ι�αν )ρ�νται,πρ$ς δS πρ*π�σιν �= π�νυ.

5Aκι�δ�λ�υς τ�!ς σπ�υδα��υς 2υλακτικ�%ς τ5 ε>ναιτ�& (π� τ$ ��λτι�ν α<τ�!ς παριστ�νειν, δι? παρασκευPςτPς τ? 2α&λα μSν #π�κρυπτ�%σης, τ? δ5 <π�ρ)�ντα#γαθ? 2α�νεσθαι π�ι�%σης. #πλ�στ�υς τε περι[ηρηκ�ναιγ?ρ (ν τ[P 2ων[P τ$ πλ�σμα κα� τ7� εhδει. #πρ�γμ�ν�ς τ5ε>ναι9 (κκλ�νειν γ?ρ τ$ πρ�ττειν τι παρ? τ$ καθPκ�ν. κα��νωθ�σεσθαι μ�ν, �= μεθυσθ�σεσθαι δ�. @τι δ5 �=δSμαν�σεσθαι9 πρ�σπεσε6σθαι μ�ντ�ι π�τS α=τ7� 2αντα-σ�ας #λλ�κ*τ�υς δι? μελαγ)�λ�αν � λ�ρησιν, �= κατ?τ$ν τ�ν αRρετ�ν λ*γ�ν, #λλ? παρ? 2%σιν. �=δS μ�νλυπηθ�σεσθαι τ$ν σ�2*ν, δι? τ$ τ�ν λ%πην Iλ�γ�ν ε>ναισυστ�λ�ν τPς ψυ)Pς, Gς 5Aπ�λλ*δωρ*ς 2ησιν (ν τ[P5Hθικ[P.

Θε��υς τ5 ε>ναι9 @)ειν γ?ρ (ν pαυτ�6ς �R�νε� θε*ν. τ$νδS 2α&λ�ν Iθε�ν. διττ$ν δ5 ε>ναι τ$ν Iθε�ν, τ$ν τ5 (ναν-


– 146 – – 147 –

118

119

"ντιτ%θεται στ0ν θε�σ�:εια, i jλλη δηλ@νει _κε>ν�ν π�2"γν�ε> καθ= <λ�κληρ%αν τ$ θε>�ν. Στ0ν τελευτα%α αGτ0 σημασ%αi "θε�α δ?ν U4ει _Dαρμ�γ0 σ? κCθε Dα�λ�ν.

Oh _νCρετ�ι, πρ�σθ�τ�υν, ε3ναι καL θε�σε:ε>ς. Δι+τι ε3ναιUμπειρ�ι στLς hερ�τελεστ%ες γιP τ�2ς θε�)ς, "D�� εGσ�:εια ε3ναιi _πιστ�μη τ'ς _[υπηρετ�σεως τJν θεJν. =Eκτ$ς τ�)των θPκCμ�υν καL θυσ%ες στ�2ς θε�2ς καL θP διατηρ��ν �γν$ν τ$ν/αυτ+ τ�υς. =AD�� "π�Dε)γ�υν κCθε τι π�2 θP δυσαρεστ��σετ�2ς θε�)ς, καL �h θε�L τ�2ς _κτιμ��ν. Δι+τι ε3ναι �γι�ι καLδ%και�ι "ναD�ρικP μ? τ�2ς θε�)ς. M+ν�ν δ? �h σ�D�L ε3ναιhερε>ς. =Eπειδ0 αGτ�L U4�υν μελετ�σει τP περL θυσιJν, hδρ)σεωνναJν, καθαρμJν καL ;λα τP jλλα kητ�ματα π�2 "ν�κ�υνστ�2ς θε�)ς.

120. =Eπ%σης Dρ�ν��ν �h Στωϊκ�L ;τι "μ�σως μετP τ�2ςθε�2ς δικαι��νται τ�� σε:ασμ�� μας �h γ�νε>ς καL �h "δελD�%.�Yπ�στηρ%k�υν "κ+μη ;τι καL i πρ$ς τP τ�κνα Dιλ�στ�ργ%αε3ναι Dυσικ0 στ�2ς _ναρ�τ�υς, W4ι ;μως καL στ�2ς Dα)λ�υς.KαL διδCσκ�υν ;τι ]σα ε3ναι ;λα τP �μαρτ�ματα, ;πως μαρ-τυρε> < Xρ)σιππ�ς στ$ Uργ� τ�υ «5Hθικ? Jητ�ματα», καθsς κι< Περσα>�ς κι < Z�νων.

Δι+τι �ν κCτι "ληθιν$ δ?ν ε3ναι πι$ "ληθιν$ "π$ lνα jλλ�,��τε κι lνα ψε)τικ� ε3ναι πι$ ψε)τικ� "π$ lνα jλλ�. KατP τ$ν;μ�ι� τρ+π� ��τε μιP "πCτη ε3ναι μεγαλ)τερη "π$ μιP jλλη��τε �μCρτημα "π$ jλλ� �μCρτημα. Δι+τι :ε:α%ως αGτ$ς π�2"π�4ει /κατ$ σταδ%�υς "π$ τ$ν KCνω:� καL αGτ$ς π�2 "π�4ειlνα στCδι� δ?ν εnρ%σκεται στ$ν KCνω:�.

VEτσι καL _κε>ν�ς π�2 �μαρτCνει περισσ+τερ� καL _κε>ν�ςπ�2 �μαρτCνει λιγ@τερ� δ?ν εnρ%σκεται στ$ν δρ+μ� τ'ςσωστ'ς συμπεριD�ρqς. �O �Hρακλε%δης ;μως < Tαρσε)ς, π�2διετ�λεσε μαθητ0ς τ�� =AντιπCτρ�υ τ�� Tαρσ�ως, καL < =Aθην+-δωρ�ς λ�γ�υν ;τι δ?ν ε3ναι ]σα ;λα τP �μαρτ�ματα.

τ�ως τ7� θε�7ω λεγ*μεν�ν κα� τ$ν (L�υθενητικ$ν τ�&θε��υ9 ;περ �=κ ε>ναι περ� π�ντα 2α&λ�ν. θε�σε�ε6ς τετ�!ς σπ�υδα��υς9 (μπε�ρ�υς γ?ρ ε>ναι τ�ν περ� θε�!ςν�μ�μων9 ε>να� τε τ�ν ε=σ��ειαν (πιστ�μην θε�ν θερα-πε�ας. #λλ? μ�ν κα� θ%σειν α=τ�!ς θε�6ς �γν�%ς θ5 <π�ρ-)ειν9 (κνε%ειν γ?ρ τ? περ� θε�!ς �μαρτ�ματα. κα� τ�!ςθε�!ς Iγασθαι α=τ�%ς9 4σ��υς τε γ?ρ ε>ναι κα� δικα��υςπρ$ς τ$ θε6�ν. μ*ν�υς θ5 Rερ�ας τ�!ς σ�2�%ς9 (πεσκ�2θαιγ?ρ περ� θυσι�ν, Rδρ%σεων, καθαρμ�ν, κα� τ�ν Iλλωντ�ν πρ$ς τ�!ς θε�!ς �κε�ων.

Δ�κε6 δ5 α=τ�6ς κα� γ�ν�ας σε��σεσθαι κα� #δελ2�!ς(ν δευτ�ρ\α μ��ρ\α μετ? τ�!ς θε�%ς. 2ασ� δS κα� τ�ν πρ$ςτ? τ�κνα 2ιλ�στ�ργ�αν 2υσικ�ν ε>ναι α=τ�6ς κα� (ν 2α%-λ�ις μ� ε>ναι. #ρ�σκει τ5 α=τ�6ς hσα Bγε6σθαι τ? �μαρτ�-ματα, καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς (ν τ7� τετ�ρτ7ω τ�ν 5Hθικ�νJητημ�των κα� Περσα6�ς κα� Z�νων. ε γ?ρ #ληθSς#ληθ�&ς μaλλ�ν �=κ @στιν, �=δS ψε&δ�ς ψε%δ�υς9 �Vτως�=δ5 #π�τη #π�της, �=δ5 �μ�ρτημα �μαρτ�ματ�ς. κα�γ?ρ 4 pκατ$ν σταδ��υς #π�)ων Kαν:��υ κα� 4 gνα(π�σης �=κ εσ�ν (ν Kαν:�7ω9 �Vτω κα� 4 πλ��ν κα� 4@λαττ�ν �μαρτ�νων (π�σης �=κ εσ�ν (ν τ7� κατ�ρθ�&ν.�Hρακλε�δης μ�ντ�ι 4 Tαρσε%ς, 5Aντιπ�τρ�υ τ�& Tαρσ�ωςγν:ριμ�ς, κα� 5Aθην*δωρ�ς Iνισ� 2ασι τ? �μαρτ�ματα.


– 148 – – 149 –

120

121. =Aκ+μη �h Στωϊκ�L λ�γ�υν ;τι < σ�D$ς θP λC:7η μ�ρ�ςκαL στ0ν δι�%κησι τJν κ�ινJν, �ν δ?ν τ$ν _μπ�δ%σ7η κCτι — Uτσιπ.4. γρCDει < Xρ)σιππ�ς στ$ «Περ� ��ων» Uργ� τ�υ. Δι+τι Uτσι:�:αια θP περι�ρ%σ7η τ0ν κακ%α καL θP πρ�αγCγ7η τ0ν "ρετ�.KαL θP νυμDευθ7' < σ�D$ς καL θP κCν7η καL παιδιC, λ�γει <Z�νων στ0ν «Π�λιτε�α» τ�υ.

=Eκτ$ς τ�)των, δ?ν θP nπ�στηρ%[7η < σ�D$ς �πλ?ς δ�[ασ%ες,δηλαδ0 δ?ν θP δ@σ7η π�τ? τ0ν συγκατCθεσ% τ�υ γιP <,τιδ�π�τεψε)τικ�. =EπL πλ��ν θP k�σ7η κατP τ$ν Kυνικ$ τρ+π�, "D�� <Kυνισμ$ς ε3ναι σ)ντ�μ�ς δρ+μ�ς πρ$ς τ0ν "ρετ�, ;πωςnπ�στηρ%kει < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν «5Hθικ�» τ�υ. KαL θP DC7ηκαL "νθρ@πιν� κρ�ας nπ$ τ0ν π%εσι τJν περιστCσεων. M+ν�νδ? αGτ$ν (τ$ν σ�D$ν) κηρ)ττ�υν _λε)θερ�, τ�2ς δ? Dα)λ�υςτ�2ς θεωρ��ν δ�)λ�υς. Δι+τι _λευθερ%α θP π' _[�υσ%α γιP"νε[Cρτητη δρqσι, γιP αGτ�πραγ%α. �H δ�υλε%α ;μως ε3ναι στ�-ρησις αGτ�πραγ%ας.

122. �Aν καL nπCρ47η καL μιP jλλη μ�ρD0 δ�υλε%ας συνιστα-μ�νης στ0ν nπ+τα[ι πρ$ς τ0ν <π�%αν "ντιπαρατ%θεται i δεσπ�-τε%α π�2 κι αGτ0 Dα)λη ε3ναι. VO4ι δ? μ+ν�ν _λε)θερ�ι ε3ναι �hσ�D�%, "λλP καL :ασιλε>ς, δ�θ�ντ�ς ;τι i :ασιλε%α ε3ναι "νε)θυ-ν�ς "ρ40 ("νυπε)θυν�ς) τ0ν <π�%αν μ+ν�ν �h σ�D�L |μπ�ρ��ννP διατηρ�σ�υν, ;πως γρCDει < Xρ)σιππ�ς στ0ν πραγματε%ατ�υ π�2 nπερασπ%kεται τ0ν nπ$ τ�� Z�νων�ς4ρησιμ�π�ιηθε>σα <ρ�λ�γ%α.

Δι+τι, ;πως uσ4υρ%kεται, i "κρι:0ς γνJσις τJν καλJν καLτJν κακJν ε3ναι "παρα%τητη uδι+της τ�� jρ4�ντ�ς, πλ0ν ;μωςκαν�νας Dα�λ�ς δ?ν ε3ναι γν@στης τ'ς _πιστ�μης αGτ'ς.

Π�λιτε%σεσθα� 2ασι τ$ν σ�2$ν tν μ� τι κωλ%[η, 0ς2ησι Xρ%σιππ�ς (ν πρ:τ7ω Περ� ��ων9 κα� γ?ρ κακ�αν(2�Lειν κα� (π5 #ρετ�ν παρ�ρμ�σειν. κα� γαμ�σειν, Gς 4Z�νων 2ησ�ν (ν Π�λιτε�\α, κα� παιδ�π�ι�σεσθαι. @τι τε μ�δ�L�σειν τ$ν σ�2*ν, τ�υτ�στι ψε%δει μ� συγκαταθ�σε-σθαι μηδεν�. κυνιε6ν τ5 α=τ*ν9 ε>ναι γ?ρ τ$ν κυνισμ$νσ%ντ�μ�ν (π5 #ρετ�ν 4δ*ν, Gς 5Aπ�λλ*δωρ�ς (ν τ[P5Hθικ[P. γε%σεσθα� τε κα� #νθρωπ�νων σαρκ�ν κατ?περ�στασιν. μ*ν�ν τ5(λε%θερ�ν, τ�!ς δS 2α%λ�υς δ�%-λ�υς9 ε>ναι γ?ρ τ�ν (λευθερ�αν (L�υσ�αν α=τ�πραγ�ας,τ�ν δS δ�υλε�αν στ�ρησιν α=τ�πραγ�ας.

E>ναι δS κα� Iλλην δ�υλε�αν τ�ν (ν <π�τ�Lει κα� τρ�-την τ�ν (ν κτ�σει τε κα� <π�τ�Lει, [� #ντιτ�θεται B δεσπ�-τε�α, 2α%λη �Oσα κα� αVτη. �= μ*ν�ν δ5 (λευθ�ρ�υς ε>ναιτ�!ς σ�2�%ς, #λλ? κα� �ασιλ�ας, τPς �ασιλε�ας �Uσης#ρ)Pς #νυπευθ%ν�υ, nτις περ� μ*ν�υς tν τ�!ς σ�2�!ςσυστα�η, καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς (ν τ7� Περ� τ�& κυρ�ωςκε)ρPσθαι Z�νωνα τ�6ς lν*μασιν9 (γνωκ�ναι γ�ρ 2ησιδε6ν τ$ν Iρ)�ντα περ� #γαθ�ν κα� κακ�ν, μηδ�να δS τ�ν2α%λων (π�στασθαι τα&τα.


– 150 – – 151 –

121

122

�Oμ�%ως μ+ν�ν �h σ�D�L καL �h _νCρετ�ι ε3ναι hκαν�L νP ε3ναιjρ4�ντες, δικαστ?ς � ρ�τ�ρες, δι+τι καν�νας "π$ τ�2ς Dα)λ�υςδ?ν U4ει τP _ν πρ�κειμ�ν�ω "παιτ�)μενα πρ�σ+ντα. =Eπ%σηςε3ναι καL "λCθητ�ι, καθ= ;σ�ν δ?ν nπ+κεινται σ? πλCνη.

123. =EπL πλ��ν ε3ναι καL ":λα:ε>ς, "D�� δ?ν :λCπτ�υν τ�2ςjλλ�υς ��τε τ$ν /αυτ+ τ�υς. Συγ4ρ+νως δ?ν ε3ναι _λε�μ�νεςκαL δ?ν παρ�4�υν σ? καν�να συγ4@ρησι67. ΓιατL π�τ? δ?ν 4αλα-ρ@ν�υν τLς nπ$ τ�� ν+μ�υ <ριk+μενες κυρ@σεις. Δι+τι inπ�4@ρησις, < �3κτ�ς καL αGτ0 i _πιε%κεια ε3ναι δε%γματαψυ4ικ'ς _[ασθεν�σεως (_κDυλισμ��) π�2 "ντL τιμωριJν πρ�-σπ�ιε>ται καλωσ)νη. O�τε ;μως θ�λ�υν �h π�ιν?ς νP ε3ναι πCραπ�λ2 σκληρ�ς.

=Eκτ$ς τ�)των, < σ�D$ς δ?ν θαυμCkει τ%π�τε "π$ ;σα Dα%-ν�νται _[αιρετικC, τP Xαρ@νεια σπ�λαια68 _πL παραδε%γματι,τLς "μπ@τιδες, τLς θερμ�πηγ?ς � τLς _κρ�[εις iDαιστε%ων. =AλλP��τε "π�μ�νωμ�ν�ς θP k�σ7η < σ�D+ς. Δι+τι ε3ναι "π$ τ0ν D)σιDτιαγμ�ν�ς γιP κ�ινων%α καL δρqσι. ΠCντως θP nπ�:ληθ7' σ?jσκησι γιP ν’ αG[�σ7η τ0ν σκληραγωγ%α τ�� σ@ματ+ς τ�υ.

124. KαL θP κCμ7η παρακλ�σεις, λ�γ�υν, < σ�D+ς, αuτ�)με-

4μ��ως δS κα� #ρ)ικ�!ς δικαστικ�%ς τε κα� ]ητ�ρικ�!ςμ*ν�υς ε>ναι, τ�ν δS 2α%λων �=δ�να. @τι κα� #ναμαρτ�-τ�υς, τ7� #περιπτ:τ�υς ε>ναι �μαρτ�ματι.

5A�λα�ε6ς τ5 ε>ναι9 �= γ?ρ Iλλ�υς �λ�πτειν �Uθ5α<τ�%ς. (λε�μ�ν�ς τε μ� ε>ναι συγγν:μην τ5 @)ειν μηδεν�9μ� γ?ρ παρι�ναι τ?ς (κ τ�& ν*μ�υ (πι�αλλ�%σας κ�λ�-σεις, (πε� τ* γ5 εhκειν κα� 4 @λε�ς α=τ� θ5 B (πιε�κεια�=δ�νει� (στι ψυ)Pς πρ$ς κ�λ�σεις πρ�σπ�ι�υμ�νης)ρηστ*τητα9 μηδ5 �hεσθαι σκληρ�τ�ρας α=τ?ς ε>ναι. @τι γετ$ν σ�2$ν �=δSν θαυμ�Jειν τ�ν δ�κ�%ντων παραδ*Lων,�s�ν Xαρ:νεια κα� #μπ:τιδας κα� πηγ?ς θερμ�ν<δ�των κα� πυρ$ς #να2υσ�ματα. #λλ? μ�ν �=δ5 (ν(ρημ�\α 2ασι �ι:σεται 4 σπ�υδα6�ς9 κ�ινωνικ$ς γ?ρ2%σει κα� πρακτικ*ς. τ�ν μ�ντ�ι Iσκησιν #π�δ�Lεται<πSρ τPς τ�& σ:ματ�ς <π�μ�νPς.

EULετα� τε, 2ασ�ν, 4 σ�2*ς, ατ�%μεν�ς τ? #γαθ?


– 152 – – 153 –

67. =Oρθ0 jπ�ψις π�2 τ0ν υh�θετε> καL τ$ EGαγγ�λι�: «rOταν Uλθ7η < υh$ς τ��"νθρ@π�υ _ν τ7' δ+[7η αGτ�� καL πCντες �h �γι�ι jγγελ�ι μετ= αGτ�� […] καL στ�-σει τP πρ+:ατα _κ δε[ιJν, τP δ? _ρ%Dια _[ εGων)μων […] τ+τε _ρε> καL τ�>ς _[εGων)μων: π�ρε)εσθε εuς τ$ π�ρ τ$ αu@νι�ν […] καL "πελε)σ�νται ��τ�ι εuς

κ+λασιν αu@νι�ν, �h δ? δ%και�ι εuς kω0ν αu@νι�ν» (KατP Mατθα>�ν κεD. KΣT, 31).Bλ. και σημ. 72.

68. TP Xαρ@νεια σπ�λαια π�2 ε34αν μιP "π�πνικτικ0 "τμ+σDαιρα_θεωρ��ντ� διC:ασις γιP τ$ν jλλ�ν κ+σμ�.

123

124

ν�ς τP "γαθP παρP τJν θεJν, ;πως "ναD�ρει < Π�σειδ@νι�ςστ$ πρJτ� :ι:λ%� τ'ς «Περ� καθηκ*ντων» πραγματε%ας τ�υ κι< �EκCτων στ$ τρ%τ� τJν «Παραδ*Lων» τ�υ. =Eκτ$ς τ�)των,λ�γ�υν ;τι καL i Dιλ%α μ+ν�ν "νCμεσα στ�2ς σ�D�2ς καL τ�2ς_ναρ�τ�υς |μπ�ρε> νP nπCρ[7η λ+γ�ω τ'ς <μ�ι+τητ�ς π�2 U4�υν"ναμετα[) τ�υς. M? τ0ν Dιλ%α δ? _νν��ν μ%α κ�ιν0 4ρ'σι ;λων;σα U4�υν σ4�σι μ? τ0ν kω�, καL nπ�στηρ%k�υν ;τι ~Dε%λ�με νPμετα4ειριk@μεθα τ�2ς D%λ�υς σPν τ$ν /αυτ+ μας69. Πρ�πει δ?διακηρ)ττ�υν νP κCν�υμε κCπ�ι�ν D%λ�ν γιP τ$ν ]δι�ν, γιP τ0ν"[%α τ�υ, καL ;τι ε3ναι "γαθ$ i π�λυDιλ%α. KαL ;τι μετα[2 τJνπαλιανθρ@πων δ?ν nπCρ4ει ("ληθιν0) Dιλ%α, καL Uτσι καν�ναςπαλιCνθρωπ�ς δ?ν U4ει D%λ�.

VAλλ� δ+γμα τ�υς ε3ναι ;τι ;λ�ι �h jDρ�νες (�h "ν+ητ�ι, �hjμυαλ�ι) ε3ναι _στερημ�ν�ι λ�γικ��. Δι+τι δ?ν ε3ναι Dρ+νιμ�ι,συνετ�%, "λλP κCν�υν ;,τι κCν�υν γιP τ$ν λ+γ� ;τι i "Dρ�σ)νητ�υς ε3ναι ]ση πρ$ς τ0ν παραDρ�σ)νη τ�υς.

125. =Eπ%σης, < σ�D$ς θP _κτελ�σ7η κCθε τι καλC, "κρι:Jς;πως λ�γ�με ;τι < =Iσμην%ας πα%kει καλP τ�2ς σκ�π�2ς μ? τ0νDλ�γ�ρα τ�υ. KαL τP πCντα "ν�κ�υν στ�2ς σ�D�)ς. Δι+τι τ�2ςU4ει δ@σει πλ�ρη _[�υσ%α < ν+μ�ς70.

παρ? τ�ν θε�ν, καθ� 2ησι Π�σειδ:νι�ς (ν τ7� πρ:τ7ωΠερ� καθηκ*ντων κα� �Eκ�των (ν τρ�τ7ω Περ� παραδ*-Lων. λ�γ�υσι δS κα� τ�ν 2ιλ�αν (ν μ*ν�ις τ�6ς σπ�υδα��ιςε>ναι, δι? τ�ν 4μ�ι*τητα9 2ασ� δ5 α=τ�ν κ�ινων�αν τιν?ε>ναι τ�ν κατ? τ$ν ��ν, )ρωμ�νων Bμ�ν τ�6ς 2�λ�ις Gςpαυτ�6ς. δι5 α<τ*ν θ5 αRρετ$ν τ$ν 2�λ�ν #π�2α�ν�νται κα�τ�ν π�λυ2ιλ�αν #γαθ*ν. @ν τε τ�6ς 2α%λ�ις μ� ε>ναι2ιλ�αν μηδεν� τε τ�ν 2α%λων 2�λ�ν ε>ναι. π�ντας τε τ�!ςI2ρ�νας μα�νεσθαι9 �= γ?ρ 2ρ�ν�μ�υς ε>ναι, #λλ? κατ?τ�ν hσην τ[P #2ρ�σ%ν[η μαν�αν π�ντα πρ�ττειν.

Π�ντα τ5 εO π�ιε6ν τ$ν σ�2*ν, Gς κα� π�ντα 2αμSν τ?α=λ�ματα εO α=λε6ν τ$ν 5Iσμην�αν. κα� τ�ν σ�2�ν δSπ�ντα ε>ναι9 δεδωκ�ναι γ?ρ α=τ�6ς παντελP (L�υσ�αντ$ν ν*μ�ν.


– 154 – – 155 –

69. Πρ:λ. καL τ$ τ�� EGαγγελ%�υ: «=Aγαπ�σεις τ$ν πλησ%�ν σ�υ oς σεαυτ+ν».�H 4ριστιανικ0 θρησκε%α π'ρε π�λλP δ+γματα "π$ τ0ν Στωϊκ0 Dιλ�σ�D%α. Bλ.καL B. =Iωανν%δ�υ, 5Aπ*στ�λ�ς Πα&λ�ς κα� Στωϊκ�� 2ιλ*σ�2�ι.

70. Πρ�DανJς _δJ τ$ κε%μεν� "π$ τLς λ�[εις Kα� τ�ν σ�2�ν τ? π�ντα…μ�4ρι τ$ τ�λ�ς τ'ς παραγρCD�υ ε3ναι "λλ�ιωμ�ν�. Δι+τι _ν πρ@τ�ις π�ι+ς

ν+μ�ς U4ει δ@σει στ�2ς σ�D�2ς «παντελ' _[�υσ%αν»; M�πως < «κ�ιν$ς ν+μ�ς»π�2 ε3ναι κατP τ�2ς Στωϊκ�2ς i D)σις καL _ν τελευτα%�α "ναλ)σει < Θε+ς; =Aλλ= _ντ�ια)τ7η περιπτ@σει i σ�D%α καL i ταυτ+σημ�ς πρ$ς αGτ0ν "ρετ0 ε3ναι Dυσικ$4Cρισμα. �Oπ+τε καταρρ�ει <λ+κληρ� τ$ |θικ+ τ�υς σ)στημα π�2 U4ει oς :Cσι,_σDαλμ�νως "σDαλJς, τ$ ;τι i "ρετ0 ε3ναι διδακτ�.

125

E3ναι "λ�θεια ;τι oρισμ�να πρCγματα λ�γ�νται ;τι "ν�κ�υνστ�2ς Dα)λ�υς, "κρι:Jς ;πως _κDραk+μεθα γιP ;,τι μ?"ν�ντιμα μ�σα U4ει "π�κτηθ', π�2 "λλιJς τ$ _νν��με γιP τ$κρCτ�ς κι "λλιJς γιP _κε%ν�υς π�2 τ$ 4ρησιμ�π�ι��ν…

126. Oh "ρετ�ς, uσ4υρ%k�νται, συνεπCγ�νται i μ%α τ0ν jλληκαL < κCτ�4�ς μιqς ε3ναι κCτ�4�ς ;λων. Δι+τι U4�υν κ�ιν?ς τLς"ρ4�ς, ;πως λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ�� «Περ�#ρετ�ν» Uργ�υ τ�υ < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν «Φυσικ� κατ? τ�ν#ρ)α�αν σ)�λ�ν» κι < �EκCτων στ$ τρ%τ� :ι:λ%� τ'ς «Περ�#ρετ�ν» πραγματε%ας τ�υ. Δι+τι < _νCρετ�ς ε3ναι hκαν$ς καL ναδιακρ%ν7η καL νP _κτελ�σ7η αGτP π�2 _πι:Cλλεται νP κCν7η. AGτPδ? π�2 _πι:Cλλεται νP κCν7η περιλαμ:Cν�υν _κλ�γ�, nπ�μ�ν�,_πιμ�ν0 καL διαν�μ�. Euς τρ+π�ν tστε, �ν lνας jνθρωπ�ς κCν7ηκCπ�ια πρCγματα μετP "π$ συνετ0 _κλ�γ0 κCπ�ια μ?nπ�μ�ν�, "λλP μ? _πιμ�ν0 καL jλλα :Cσει δικα%ας διαν�μ'ς,αGτ$ς ε3ναι καL μυαλωμ�ν�ς καL "νδρε>�ς καL δ%και�ς καLσ@Dρων (αGτ�κυριαρ4ημ�ν�ς).

�EκCστη δ? τJν "ρετJν U4ει uδια%τερ� θ�μα μ? τ$ <π�>�"σ4�λε>ται. �H "νδρε%α π.4. "D�ρq σ? _κε>να π�2 πρ�πει νPnπ�μ�νωμε. �H Dρ+νησις (πρακτικ0 σ�D%α) "D�ρq σ? _κε>ναπ�2 πρ�πει νP κCνωμε, _κε>να π�2 δ?ν πρ�πει νP κCνωμε καLτP (|θικJς) "διCD�ρα. Kαθ= ;μ�ι�ν τρ+π�ν καL �h jλλες "ρετ?ς"D�ρ��ν στLς ]διες αGτJν σDα>ρες. Στ0ν Dρ+νησι nπCγεται iκαλ0 γν@μη (εG:�υλ%α) καL i "ντ%ληψις, i "ντιληπτικ0 hκαν+-της. Στ0ν σωDρ�σ)νη i εGτα[%α καL i κ�σμι+της.

τ�ν δS 2α%λων ε>να� τινα λ�γεται, oν τρ*π�ν κα� τ�ν#δ�κων, Iλλως μSν τPς π*λεως, Iλλως δS τ�ν )ρωμ�νων2αμ�ν.

T?ς δ5 #ρετ?ς λ�γ�υσιν #ντακ�λ�υθε6ν #λλ�λαις κα�τ$ν μ�αν @)�ντα π�σας @)ειν9 ε>ναι γ?ρ α=τ�ν τ? θεωρ�-ματα κ�ιν�, καθ�περ Xρ%σιππ�ς (ν τ7� πρ:τ7ω Περ�#ρετ�ν 2ησιν, 5Aπ�λλ*δωρ�ς δS (ν τ7P Φυσικ[P κατ? τ�ν#ρ)α�αν, �Eκ�των δS (ν τ7� τρ�τ7ω Περ� #ρετ�ν (Gomoll7). τ$ν γ?ρ (ν�ρετ�ν θεωρητικ*ν τ5 ε>ναι κα� πρακτικ$ντ�ν π�ιητ�ων. τ? δS π�ιητ�α κα� αRρετ�α (στ� κα� <π�με-νητ�α κα� (μμενετ�α κα� #π�νεμητ�α, 0στ5 ε τ? μSναRρετικ�ς π�ιε6, τ? δ5 <π�μενητικ�ς, τ? δ5 #π�νεμητικ�ς,τ? δ5 (μμενητικ�ς, 2ρ*νιμ*ς τ5 (στ� κα� #νδρε6�ς κα�δ�και�ς κα� σ:2ρων. κε2αλαι�&σθα� θ5 pκ�στην τ�ν#ρετ�ν περ� τι hδι�ν κε2�λαι�ν, �s�ν τ�ν #νδρε�αν περ�τ? <π�μενητ�α, τ�ν 2ρ*νησιν περ� τ? π�ιητ�α κα� μ� κα��=δ�τερα9 4μ��ως τε κα� τ?ς Iλλας περ� τ? �κε6α τρ�πε-σθαι. gπ�νται δS τ[P μSν 2ρ�ν�σει ε=��υλ�α κα� σ%νεσις,τ[P δS σω2ρ�σ%ν[η ε=ταL�α κα� κ�σμι*της,


– 156 – – 157 –

126

Στ0ν δικαι�σ)νη i uσ+της καL i διακριτικ+της (ε=γνωμ�-σ%νη)71. KαL στ0ν "νδρε%α i σταθερ+της ("παραλλα[%α) καL iρ@μη τ�� ν�� καL τ'ς :�υλ�σεως (ε=τ�ν�α).

127. rEνα "π$ τP δ+γματC τ�υς ε3ναι καL ;τι δ?ν nπCρ4ειτ%π�τε _νδιCμεσ� "ρετ'ς καL κακ%ας, _νJ �h Περιπατητικ�Lλ�γ�υν ;τι μετα[2 "ρετ'ς καL κακ%ας nπCρ4ει i |θικ0 πρ�-κ�π�. ΓιατL ;πως lνα [)λ� ε3ναι � ]σ� � στρα:$ Uτσι κι lναςjνθρωπ�ς ε3ναι � δ%και�ς � jδικ�ς. Δ?ν nπCρ4�υν :αθμ�Lδικαι�σ)νης � "δικ%ας. �O ]δι�ς καν+νας U4ει _Dαρμ�γ0 καL oςπρ$ς τLς jλλες "ρετ�ς.

Πλ0ν τ�)των, _νJ < Xρ)σιππ�ς nπ�στηρ%kει ;τι i "ρετ0|μπ�ρε> ν’ "π�λεσθ7' (νP 4αθ7'), < KλεCνθης U4ει "ντ%θετηγν@μη. KατP τ$ν πρJτ�ν |μπ�ρε> ν’ "π�λεσθ7' συνεπε%�α μ�θης� μελαγ4�λ%ας72. �O τελευτα>�ς τ0ν θεωρε> "ναDα%ρετη oς~Dειλ�μ�νη σ? "σDαλ' ν�ητικ� μας "ντ%ληψι. KαL τ0ν πρ�-τιμ��με, nπ�στηρ%k�υν, γιP τ0ν ]δια, γιP τ0ν "[%α της (W4ι δηλ.oς μ�σ�ν γιP νP _πιτ)4ωμε jλλ�υς σκ�π�)ς). ΠCντως ντρεπ+-μαστε γιP τP κακP π�2 κCν�υμε, σPν νP [�ρ�υμε ;τι μ+ν�ν τ$|θικP oρα>� ε3ναι "γαθ+.

128. KαL ε3ναι μ+νη της _παρκ0ς (i "ρετ0) νP _[ασDαλ%σ7ητ0ν εGδαιμ�ν%α, ;πως λ�γει < Z�νων κι < Xρ)σιππ�ς στ$ «Περ�#ρετ�ν» σ)γγραμμC τ�υ κι < �EκCτων στ$ «Περ� #γαθ�ν»:«Δι+τι _Cν», λ�γ�υν, «i μεγαλ�ψυ4%α73 |μπ�ρ7' μ+νη της νP μqςnψ@σ7η π�λ2 nπερCνω "π= <,τιδ�π�τε — καL ε3ναι σημειωτ��ναGτ0 μ�ρ�ς μ+ν�ν τ'ς "ρετ'ς — i "ρετ0 oς σ)ν�λ� ε3ναιαGτCρκης πρ$ς εGδαιμ�ν%α, καταDρ�ν��σα κCθε τι π�2 Dα%νε-ται ~4ληρ+».

τ[P δS δικαι�σ%ν[η σ*της κα� ε=γνωμ�σ%νη, τ[P δS #νδρε�\α#παραλλαL�α κα� ε=τ�ν�α.

5Aρ�σκει δ5 α=τ�6ς μηδSν μεταL! ε>ναι #ρετPς κα�κακ�ας, τ�ν Περιπατητικ�ν μεταL! #ρετPς κα� κακ�αςε>ναι λεγ*ντων τ�ν πρ�κ�π�ν9 Gς γ?ρ δε6ν 2ασιν �lρθ$ν ε>ναι L%λ�ν � στρε�λ*ν, �Vτως � δ�και�ν � Iδικ�ν,�Uτε δS δικαι*τερ�ν �Uτ5 #δικ:τερ�ν, κα� (π� τ�ν Iλλων4μ��ως. κα� μ�ν τ�ν #ρετ�ν Xρ%σιππ�ς μSν #π��λητ�ν,Kλε�νθης δS #ναπ*�λητ�ν9 4 μSν #π��λητ�ν δι? μ�θηνκα� μελαγ)�λ�αν, 4 δS #ναπ*�λητ�ν δι? �ε�α��υς κατα-λ�ψεις9 κα� α=τ�ν δι5 <α<τ�ν> αRρετ�ν ε>ναι. ασ)υν*-μεθα γ�&ν (25 �sς κακ�ς πρ�ττ�μεν, Gς tν μ*ν�ν τ$καλ$ν εδ*τες #γαθ*ν.

A=τ�ρκη τ5 ε>ναι α=τ�ν πρ$ς ε=δαιμ�ν�αν, καθ� 2ησιZ�νων κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7� πρ:τ7ω Περ� #ρετ�ν κα��Eκ�των (ν τ7� δευτ�ρ7ω Περ� #γαθ�ν (Gomoll 3). “εγ�ρ,” 2ησ�ν, “α=τ�ρκης (στ�ν B μεγαλ�ψυ)�α πρ$ς τ$π�ντων <περ�νω π�ιε6ν, @στι δS μ�ρ�ς τPς #ρετPς,α=τ�ρκης (στ� κα� B #ρετ� πρ$ς ε=δαιμ�ν�αν κατα-2ρ�ν�&σα κα� τ�ν δ�κ�%ντων l)ληρ�ν.”


– 158 – – 159 –

71. E=γν:μων: 1) �O σκεπτ+μεν�ς ~ρθJς, στ�4αστικ+ς, γνωστικ+ς, 2) < U4ωνγεννα>α Dρ�ν�ματα, δ%και�ς, εGμεν�ς, διακριτικ$ς (uδ%�α πρ$ς τ�2ς εGεργ�τες),μετρι+Dρων, κ�ινJς καλ+γνωμ�ς. Πρ:λ. =Aριστ�τ�λ�υς 5Hθικ? Nικ�μ�)εια XI.

72. Δηλ. κατ= "ρ40ν κι < Xρ)σιππ�ς θεωρε> τ0ν "ρετ0 «"ναπ+:λητ�ν» μ?_[αιρ�σεις τLς "ναDερ+μενες περιπτ@σεις. KαL ε3ναι ~ρθ0 i "ντ%ληψις αGτ�, �h δ?"ναDερ+μενες _[αιρ�σεις, στ0ν �Gσ%α, δ?ν nπCρ4�υν.

73. ΠερL τ'ς μεγαλ�ψυ)�ας παρ= "ρ4α%�ις :λ. =Aριστ. 5Hθ. E=δ�μεια, 1232α 22κ.κ. oς καL τ0ν "νωτ. σημ. 59.

127

128

�O Πανα%τι�ς ;μως κι < Π�σειδ@νι�ς δ?ν θεωρ��ν αGτCρκητ0ν "ρετ�, "λλP 4ρειCkεται, λ�γ�υν, καL nγε%α καL κCπ�ια μ�σαkω'ς καL σDρ>γ�ς.

VAλλ� δ+γμα τ�υς ε3ναι i διηνεκ0ς jσκησις τ'ς "ρετ'ς,;πως nπ�στηρ%kει < KλεCνθης καL �h ~παδ�% τ�υ. Δι+τι ε3ναι"ναDα%ρετη καL πCντ�τε < _νCρετ�ς _[ασκε> τ0ν διCν�ιC τ�υπ�2 εnρ%σκεται σ? τελει+τητα. =Aκ+μη Dρ�ν��ν ;τι i δικαι�-σ)νη καθsς καL < ν+μ�ς καL < ~ρθ$ς λ+γ�ς nπCρ4�υν _κD)σεως καL W4ι _κ συμ:Cσεως, ;πως λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ$«Περ� τ�& vθικ�ς Gρα��υ» Uργ� τ�υ.

129. VE4�υν δ? τ0ν "ντ%ληψι ;τι ��τε i διαD�ρP γνωμJνμετα[2 τJν Dιλ�σ+Dων θP πρ�πει νP μqς "π�μακρ)ν7η "π$ τ0νσπ�υδ0 τ'ς Dιλ�σ�D%ας, δι+τι τ+τε θP _γκαταλε%παμε _[<λ�κλ�ρ�υ τ0ν kω�, ;πως λ�γει < Π�σειδ@νι�ς στ�2ς «Πρ�τρε-πτικ�%ς» τ�υ. Xρ�σιμα δ? ε3ναι καL τP _γκ)κλια μαθ�ματαDρ�νε> < Xρ)σιππ�ς.

=Aκ+μη διδCσκ�υν ;τι δ?ν |μπ�ρε> νP nπCρ[7η k�τημαδικα%�υ μετα[2 "νθρ@π�υ καL τJν k@ων λ+γ�ω τ'ς "ν�μ�ι+τη-τ�ς ;πως "ναD�ρει < Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ� «Περ� Δικαι�σ%-νης» καL < Π�σειδ@νι�ς στ$ «Περ� Kαθ�κ�ντ�ς». KαL θ’"γαπ�σ7η στ�ργικC, λ�γ�υν, < σ�D$ς τ�2ς ν��υς �h <π�>�ι μ? τ0νUκDρασι τ�� πρ�σ@π�υ τ�υς δε%4ν�υν μιP Dυσικ0 κλ%σι πρ$ςτ0ν "ρετ�, ;πως "ναD�ρ�υν < Z�νων στ0ν «Π�λιτε�α», < Xρ)-σιππ�ς στ$ «Περ� B�ων» καL < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν «5Hθικ�».

130. �Oρ%k�υν δ? τ$ν Uρωτα oσPν πρ�σπCθεια πρ$ς δημι-�υργ%α Dιλ%ας ~Dειλ�μ�νης στ$ κCλλ�ς π�2 Dα%νεται, π�2 ε3ναι<ρατ+. KαL θP πρ�πει νP μ0 "π�:λ�π7η στ0ν σαρκικ0 "π+λαυσι,"λλP στ0ν Dιλ%α. �O Θρασων%δης τ�GλC4ιστ�ν, �ν καL ε34ε στ0ν_[�υσ%α τ�υ τ0ν _ρωμ�νη τ�υ, oστ+σ� "πε>4ε "π$ αGτ�ν, δι+τιτ$ν μισ��σε. =Eκ τ�)των λ�γ�υν ;τι καταδεικν)εται ;τι < Uρωτας_[αρτqται "π$ τ$ν σε:ασμ+, ;πως nπ�στηρ%kει κι < Xρ)σιππ�ςστ0ν «Περ� @ρωτ�ς» πραγματε%α τ�υ, καL ;τι δ?ν ε3ναι θε+πε-μπτ�ς. Θεωρ��ν δ? τ$ κCλλ�ς σPν jνθ�ς τ'ς "ρετ'ς.

4 μ�ντ�ι Πανα�τι�ς κα� Π�σειδ:νι�ς �=κ α=τ�ρκηλ�γ�υσι τ�ν #ρετ�ν, #λλ? )ρε�αν ε>να� 2ασι κα� <γιε�αςκα� )�ρηγ�ας κα� σ)%�ς.

5Aρ�σκει δ5 α=τ�6ς κα� δι? παντ$ς )ρPσθαι τ[P #ρετ[P,Gς �R περ� Kλε�νθην 2ασ�ν9 #ναπ*�λητ�ς γ�ρ (στι κα�π�ντ�τε τ[P ψυ)[P )ρPται �Uσ[η τελε�\α 4 σπ�υδα6�ς. 2%σειτε τ$ δ�και�ν ε>ναι κα� μ� θ�σει, Gς κα� τ$ν ν*μ�ν κα� τ$νlρθ$ν λ*γ�ν, καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς (ν τ7� Περ� τ�&καλ�&.

Δ�κε6 δ5 α=τ�6ς μηδS δι? τ�ν δια2ων�αν #2�στασθαι2ιλ�σ�2�ας, (πε� τ7� λ*γ7ω τ�%τ7ω πρ�λε�ψειν ;λ�ν τ$ν��ν, Gς κα� Π�σειδ:νι*ς 2ησιν (ν τ�6ς Πρ�τρεπτικ�6ς.ε=)ρηστε6ν δS κα� τ? (γκ%κλια μαθ�ματ� 2ησιν 4 Xρ%-σιππ�ς.

cEτι #ρ�σκει α=τ�6ς μηδSν ε>ναι Bμ6ν δ�και�ν πρ$ς τ?Iλλα J7�α, δι? τ�ν #ν�μ�ι*τητα, καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς(ν τ7� πρ:τ7ω Περ� δικαι�σ%νης κα� Π�σειδ:νι�ς (νπρ:τ7ω Περ� καθ�κ�ντ�ς. κα� (ρασθ�σεσθαι δS τ$νσ�2$ν τ�ν ν�ων τ�ν (μ2αιν*ντων δι? τ�& εhδ�υς τ�νπρ$ς #ρετ�ν ε=2υCαν, 0ς 2ησι Z�νων (ν τ[P Π�λιτε�\α κα�Xρ%σιππ�ς (ν τ7� πρ:τ7ω Περ� ��ων κα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς (ντ[P 5Hθικ[P.

E>ναι δS τ$ν @ρωτα (πι��λ�ν 2ιλ�π�ι�ας δι? κ�λλ�ς(μ2αιν*μεν�ν9 κα� μ� ε>ναι συν�υσ�ας, #λλ? 2ιλ�ας. τ$νγ�&ν Θρασων�δην κα�περ (ν (L�υσ�\α @)�ντα τ�ν (ρωμ�-νην, δι? τ$ μισε6σθαι #π�)εσθαι α=τPς. ε>ναι �Oν τ$ν@ρωτα 2ιλ�ας, Gς κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7� Περ� @ρωτ*ς 2ησι9κα� μ� ε>ναι (π�μεμπτ�ν α=τ*ν. ε>ναι δS κα� τ�ν 0ρανIνθ�ς #ρετPς.


– 160 – – 161 –

129

130

rOσ�ν "D�ρq στ$ ε3δ�ς :%�υ π�2 πρ�πει νP διαλ�[ωμε, �hΣτωϊκ�L διακηρ)ττ�υν ;τι "π$ τP τρ%α ε]δη :%�υ π�2 nπCρ4�υν(θεωρητικ+ς, πρακτικ$ς καL λ�γικ+ς), πρ�πει νP πρ�τιμ�σωμετ$ν τελευτα>�, δι+τι "π$ τ0ν D)σι τ$ λ�γικ$ �ν ε3ναι Dτιαγμ�ν�"κρι:Jς γιP θεωρ%α καL δρqσι. KαL θP :γCλ7η, λ�γ�υν, τ$ν/αυτ+ τ�υ "π$ τ0ν kω0 < σ�D$ς γιP ε�λ�γη αuτ%α, γιP τ$ συμD�-ρ�ν τ'ς πατρ%δ�ς � 4Cριν τJν D%λων τ�υ � �ν nπ�D�ρ7η "π$":Cστακτ�υς π+ν�υς "π$ "κρωτηριασμ�2ς � "π$ "θερCπευ-τες "ρρ@στιες74.

131. =Eπ%σης διδCσκ�υν ;τι μετα[2 τJν σ�DJν πρ�πει νPε3ναι κ�ιν?ς �h γυνα>κες, tστε νP ε3ναι /κCστ�τε _λε)θερη i_κλ�γ0 συντρ+D�υ: Uτσι γρCDει < Z�νων στ0ν Π�λιτε�α τ�υ κι <Xρ)σιππ�ς στ0ν πραγματε%α τ�υ «Σ%στημα διακυ�ερν�σεως»[κι W4ι μ+ν�ν αGτ�%, "λλP κι < Δι�γ�νης < Kυνικ$ς κι= < ΠλC-των75]. �Yπ$ τPς συνθ�κας αGτPς θP αuσθCνωνται ;μ�ιαπατρικ0 στ�ργ0 γιP ;λα τP παιδιC, καL θP τεθ7' τ�ρμα στ0νkηλ�τυπ%α π�2 πρ�καλε>ται "π$ τ0ν μ�ι4ε%α.

VAριστ� δ? σ)στημα διακυ:ερν�σεως θεωρ��ν τ$ μικτ$ "π$δημ�κρατ%α, :ασιλε%α καL "ριστ�κρατ%α. T�τ�ια λ�ιπ$ν ε3ναι τP|θικC τ�υς δ+γματα, καL τP περισσ+τερα τP διατυπ@-ν�υν μ? τLς �uκε>ες "π�δε%[εις.

B�ων δS τρι�ν bντων, θεωρητικ�& κα� πρακτικ�& κα�λ�γικ�&, τ$ν τρ�τ�ν 2ασ�ν αRρετ��ν9 γεγ�ν�ναι γ?ρ <π$τPς 2%σεως (π�τηδες τ$ λ�γικ$ν J7��ν πρ$ς θεωρ�αν κα�πρaLιν. ε=λ*γως τ� 2ασιν (L�Lειν pαυτ$ν τ�& ��υ τ$νσ�2$ν κα� <πSρ πατρ�δ�ς κα� <πSρ 2�λων, κtν (ν σκλη-ρ�τ�ρ\α γ�νηται #λγηδ*νι � πηρ:σεσιν � ν*σ�ις #νι�-τ�υς.

5Aρ�σκει δ5 α=τ�6ς κα� κ�ιν?ς ε>ναι τ?ς γυνα6κας δε6νπαρ? τ�6ς σ�2�6ς, 0στε τ$ν (ντυ)*ντα τ[P (ντυ)�%σ[η)ρPσθαι, καθ� 2ησι Z�νων (ν τ[P Π�λιτε�\α κα� Xρ%σιπ-π�ς (ν τ7� Περ� π�λιτε�ας. #λλ5 @τι Δι�γ�νης 4 κυνικ$ς κα�Πλ�των. π�ντας τε πα6δας (π�σης στ�ρL�μεν πατ�ρωντρ*π�ν κα� B (π� μ�ι)ε�\α Jηλ�τυπ�α περιαιρεθ�σεται.π�λιτε�αν δ5 #ρ�στην τ�ν μικτ�ν @κ τε δημ�κρατ�ας κα��ασιλε�ας κα� #ριστ�κρατ�ας.

Kα� (ν μSν τ�6ς vθικ�6ς δ*γμασι τ�ια&τα λ�γ�υσι κα�τ�%των πλε�ω μετ? τ�ν �κε�ων #π�δε�Lεων9


– 162 – – 163 –

74. VEτσι, λ�γεται, _τελε%ωσαν τ0ν kω� τ�υς < Z�νων, < KλεCνθης, < =Eρατ�-σθ�νης, < =Aντ%πατρ�ς καL π�λλ�L jλλ�ι Στωϊκ�%. �Aν καL �h πληρ�D�ρ%ες αGτ?ςπρ�πει νP γ%ν�υν δεκτ?ς μ? μεγCλη _πιD)λα[ι, δι+τι στ�2ς μεταγεν�στερ�υς Στω-ϊκ�2ς καL uδια%τερα στ$ν =Eπ%κτητ� U4�με δηλ@σεις _ναντ%�ν τ'ς αGτ�κτ�ν%ας.

Bλ. A. Bonhöffer, Eth. Epiktets (1894) σ. 188, καL R. Hirzel, Der Selbstmord

(αGτ�κτ�ν%α), Arch. F. Religionsw (1908) σ. 75 κ.κ.75. Oh _ντ$ς τJν "γκυλJν λ�[εις δια:Ck�νταν "ρ4ικP σPν περιθωριακ0

σημε%ωσις καL "ργ+τερα τLς συμπερι�λα:αν στ$ κε%μεν�.

131

�Aς θεωρηθ��ν δ? αGτP _παρκ' γιP μ%α nπ$ συν�πτικ0 καLστ�ι4ει@δη μ�ρD0 Uκθεσ% τ�υς.76

132. rOσ�ν "D�ρq στ0ν Dυσικ� τ�υς διδασκαλ%α, τ0νδιαιρ��ν στP /['ς τμ�ματα: 1. ΠερL σωμCτων. 2. ΠερL "ρ4Jν. 3.ΠερL στ�ι4ε%ων. 4. ΠερL θεJν. 5. ΠερL περCτων, 4@ρ�υ καLκεν��. KαL αGτ0 μ?ν ε3ναι δια%ρεσις σ? ε]δη. �H γεν�λ�γικ0;μως δια%ρεσις περιλαμ:Cνει τρ%α μ�ρη: τ$ περL σ)μπαντ�ς, τ$περL στ�ι4ε%ων καL τ$ αuτι�λ�γικ$ν (π�2 "ναkητε> τ0ν αuτι�λ�-γ%α τJν Dαιν�μ�νων77).

T$ μ�ρ�ς π�2 "σ4�λε>ται μ? τ$ κ�σμικ$ σ)ν�λ� (κ*σμ�ς)nπ�διαιρε>ται σ? δ)�: δι+τι nπCρ4ει σ? αGτ$ μ%α jπ�ψις γιP τ0ν<π�%α _νδιαD�ρ�νται κι �h μαθηματικ�%, _D= ;σ�ν πραγματε)ε-ται kητ�ματα "D�ρJντα στ�2ς "πλανε>ς "στ�ρες καL στ�2ςπλαν'τες. �Aν π.4. < �λι�ς � i σελ�νη ε3ναι τ+σ� μεγCλα ;σ�Dα%ν�νται, τ$ k�τημα τ'ς περιστρ�D'ς τ�υς καL jλλα παρ+μ�ιαkητ�ματα.

133. �YπCρ4ει ;μως καL μ%α jλλη jπ�ψις, lνα jλλ� πεδ%�κ�σμ�λ�γικ'ς _ρε)νης, π�2 "ν�κει "π�κλειστικP στ�2ς Dυσι-

τα&τα δ5 Gς (ν κε2αλα��ις Bμ6ν λελ�)θω κα� στ�ι)ειωδ�ς.T$ν δS 2υσικ$ν λ*γ�ν διαιρ�&σιν εhς τε τ$ν περ�

σωμ�των τ*π�ν κα� περ� #ρ)�ν κα� στ�ι)ε�ων κα� θε�νκα� περ�των κα� τ*π�υ κα� κεν�&. κα� �Vτω μSν εδικ�ς,γενικ�ς δ5 ες τρε6ς τ*π�υς, τ*ν τε περ� κ*σμ�υ κα� τ$νπερ� τ�ν στ�ι)ε�ων κα� τρ�τ�ν τ$ν ατι�λ�γικ*ν.

T$ν δS περ� τ�& κ*σμ�υ διαιρε6σθα� 2ασιν ες δ%�μ�ρη. μι\a γ?ρ σκ�ψει (πικ�ινωνε6ν α=τ�& κα� τ�!ς #π$τ�ν μαθημ�των, καθ5 rν Jητ�&σι περ� τε τ�ν #πλαν�ν κα�τ�ν πλανωμ�νων, �s�ν ε 4 nλι*ς (στι τηλικ�&τ�ς Bλ�κ�ς2α�νεται, κα� 4μ��ως ε B σελ�νη, κα� περ� διν�σεως κα�τ�ν 4μ��ων τ�%τ�ις Jητημ�των.

�Eτ�ραν δ5 α=τ�& σκ�ψιν ε>ναι nτις μ*ν�ις τ�6ς 2υσι-


– 164 – – 165 –

76. �O αGθεντικ$ς hστ�ρικ$ς τ'ς /λλην. Dιλ�σ�D%ας VEντ�υαρντ Tσ�λλερπαρατηρε> σ4ετικJς ;τι i πρ�στακτικ0 |θικ0 τJν ΣτωϊκJν παρ�υσιCkει μιPUκδηλη μ�ιρ�λατρ%α (Dαταλισμ+ς).

77. �H Φυσικ0 τJν ΣτωϊκJν (π�2 "ντιστ�ι4ε> μ= αGτ$ π�2 σ�μερα ~ν�μCk�μεκ�σμ�λ�γ%α � κ�σμ�θεωρ%α) στηρ%kεται, ;πως τ$ "παιτ��σε i τ+τε κατCστασιςτ'ς Dυσικ'ς _πιστ�μης, περισσ+τερ� στ$ν =Aριστ�τ�λη παρP στ$ν �HρCκλειτ�.

132

133

κ�)ς: αGτ$ _μπερικλε%ει kητ�ματα σPν τP "κ+λ�υθα: π�ιC ε3ναιi �Gσ%α τ�� κ�σμικ�� συν+λ�υ, �ν < �λι�ς καL �h "στ�ρες"π�τελ��νται "π$ �λη καL μ�ρD�, �ν < κ+σμ�ς ε3ναι γεννητ$ς(�ν δηλαδ0 γενν�θηκε σ? κCπ�ια oρισμ�νη στιγμ0 τ�� 4ρ+ν�υπρLν "π$ τ0ν <π�%α δ?ν nπ'ρ4ε) � ε3ναι "γ�ννητ�ς (δηλ.nπ'ρ4ε πCντ�τε), �ν ε3ναι Uμψυ4�ς � jψυ4�ς, Dθαρτ$ς �jDθαρτ�ς, _Pν δι�ικ'ται "π$ πρ+ν�ια (�ν δηλ. nπCρ47η κCπ�ι�σ4�δι� καL δ?ν ε3ναι τP συμ:α%ν�ντα στ$ν κ+σμ� τυ4α>α καLμ�ιρα>α), κ.λπ.

T$ αuτι�λ�γικ$ μ�ρ�ς παρ�υσιCkει καL αGτ$ δ)� "π+ψεις.Στ0ν μ%α U4�υν μερ%δι� κι �h uατρικ?ς Uρευνες, _D= ;σ�ν γ%νεταιδιερε)νησις γιP τ$ κυριαρ4ικ$ (Bγεμ�νικ$ν) μ�ρ�ς τ'ς ψυ4'ς(τ$ λ�γικ$ν μ�ρ�ς), γιP τP ψυ4ικP Dαιν+μενα, γιP τP σπ�ρματακαL τP παρ+μ�ια. T0ν jλλη τ0ν διεκδικ��ν κι �h μαθηματικ�%,τ$ πJς π.4. _[ηγε>ται i ;ρασις, π�ιC i αuτ%α π�2 σ4ηματ%kεταιτ$ ε]δωλ� στ$ν καθρ�Dτη, πJς γ%ν�νται τP ν�Dη, �h :ρ�ντ�ς, �h]ριδες (�GρCνι� τ+[�), τ$ Dωτειν$ στεDCνι γ)ρω "π$ τ$ Dεγ-γCρι � τ$ν �λι�, �h κ�μ'τες καL τP παραπλ�σια.

134. �Yπ�στηρ%k�υν δ? _ν πρ�κειμ�ν�ω ;τι δ)� ε3ναι �h "ρ4?ςστ$ Σ)μπαν: i _νεργητικ0 "ρ40 καL i παθητικ�. KαL i μ?νπαθητικ0 "ρ40 ε3ναι μ%α 4ωρLς uδι+τητα �Gσ%α (Iπ�ι�ς = 4ωρLςπ�ι+ν), _νJ i _νεργητικ0 "ρ40 ε3ναι < _ντ$ς τ'ς �Gσ%ας αGτ'ς_ν�ικJν λ+γ�ς (τ$ λ�γικ$) π�2 ε3ναι < Θε+ς. Δι+τι αGτ$ς ε3ναιαu@νι�ς καL δημι�υργε> τ$ κCθε τι καθ= �πασαν τ0ν Uκτασιν τ'ς�λης.

κ�6ς (πι��λλει, καθ5 rν Jητε6ται n τ5 �=σ�α α=τ�& [κα� ε 4nλι�ς κα� �R #στ�ρες (L Vλης κα� εhδ�υς] κα� ε γενητ$ς �#γ�νητ�ς κα� ε @μψυ)�ς � Iψυ)�ς κα� ε 2θαρτ$ς �I2θαρτ�ς κα� ε πρ�ν��\α δι�ικε6ται κα� περ� τ�ν λ�ιπ�ν.τ$ν τ5 ατι�λ�γικ$ν ε>ναι κα� α=τ$ν διμερP9 μι\a δ5 α=τ�&(πισκ�ψει (πικ�ινωνε6ν τ�ν τ�ν ατρ�ν J�τησιν, καθ’ rνJητ�&σι περ� τε τ�& Bγεμ�νικ�& τPς ψυ)Pς κα� τ�ν (ν ψυ)[Pγιν�μ�νων κα� περ� σπερμ�των κα� τ�ν τ�%τ�ις 4μ��ων9 τ�&δ5 pτ�ρ�υ κα� τ�!ς #π$ τ�ν μαθημ�των #ντιπ�ιε6σθαι, �s�νπ�ς 4ρ�μεν, τ�ς B ατ�α τPς κατ�πτρικPς 2αντασ�ας, ;πωςν�2η συν�σταται, �ρ�ντα� κα� hριδες κα� |λως κα� κ�μPταικα� τ? παραπλ�σια.

Δ�κε6 δ5 α=τ�6ς #ρ)?ς ε>ναι τ�ν ;λων δ%�, τ$ π�ι�&νκα� τ$ π�σ)�ν. τ$ μSν �Oν π�σ)�ν ε>ναι τ�ν Iπ�ι�ν�=σ�αν τ�ν Vλην, τ$ δS π�ι�&ν τ$ν (ν α=τ[P λ*γ�ν τ$νθε*ν9 τ�&τ�ν γ?ρ #Cδι�ν bντα δι? π�σης α=τPς δημι-�υργε6ν gκαστα.


– 166 – – 167 –

78. 5Eκπ%ρωσις (κ+ρωμα): Bλ. τLς "μ�σως κατωτ�ρω παρ. 136 κ.κ. πJς σ4η-

134

T$ δ+γμα αGτ$ τ$ θ�λ�υν < μ?ν Z�νων < Kιτιε2ς στ$ «Περ��=σ�ας» σ)γγραμμC τ�υ, < δ? KλεCνθης στ$ «Περ� τ�ν#τ*μων», < Xρ)σιππ�ς στ$ Uργ� «Φυσικ� κα� τελικ$ς σκ�π$ςτPς JωPς», < =Aρ4�δημ�ς στ$ «Περ� στ�ι)ε�ων» κι < Π�σειδ@-νι�ς στ$ δε)τερ� :ι:λ%� τ�� «Φυσικ�& λ*γ�υ». ΔιαD�ρ�υν;μως, λ�γ�υν, �h "ρ4?ς "π$ τP στ�ι4ε>α. Δι+τι �h "ρ4?ς ε3ναι"γ�ννητες καL jDθαρτες, τP στ�ι4ε>α ;μως Dθε%ρ�νται κατPτ0ν_κπ)ρωσι.78 =AλλP καL "σ@ματες79 ε3ναι �h "ρ4?ς καL jμ�ρDες,_νJ τP στ�ι4ε>α U4�υν πρ�ικισθ' μ? μ�ρD�.

135. ΣJμα πCλι ε3ναι, ;πως τ$ <ρ%kει < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν«Φυσικ�» τ�υ, αGτ$ π�2 _κτε%νεται σ? τρε>ς διαστCσεις: μ'κ�ς,πλCτ�ς καL :Cθ�ς. AGτ$ λ�γεται καL στερε$ σJμα. =EπιDCνειαε3ναι τ$ π�ρας στερε�� σ@ματ�ς � αGτ$ π�2 U4ει μ+ν� μ'κ�ςκαL πλCτ�ς, 4ωρLς :Cθ�ς. �YπCρ4ει δ? αGτ0 (i _πιDCνεια) λ�γει< Π�σειδ@νι�ς στ$ «Περ� μετε:ρων» Uργ� τ�υ (OGρCνια Dαι-ν+μενα) W4ι μ+ν� στ$ μυαλ+ μας, "λλP καL στ0ν πραγματικ+-τητα (U4ει δηλ. "ντικειμενικ0 �παρ[ι). Γραμμ0 ε3ναι τ$ π�ραςμιqς _πιDCνειας � μ'κ�ς 4ωρLς πλCτ�ς � αGτ$ π�2 U4ει μ+ν�νμ'κ�ς. Στιγμ0 δ? ε3ναι τ$ π�ρας τ'ς γραμμ'ς, τ$ _λC4ιστ�δυνατ$ σημε>�.

136. Θε+ς, ν��ς, εhμαρμ�νη (:λ. κατωτ�ρω λεπτ�μερ' <ρισμ$τ'ς εhμαρμ�νης) καL Zε2ς ε3ναι lνα καL τ$ αGτ+. KαL μ? π�λλ?ςjλλες ~ν�μασ%ες "π�καλε>ται. =EνJ λ�ιπ$ν κατ= "ρ4Pς εnρ%σκε-ται μ+ν�ς μ�σα στ$ν /αυτ+ τ�υ < Θε+ς, Uπειτα μετα:Cλλει τ$

τ�θησι δS τ$ δ*γμα τ�&τ� Z�νων μSν 4 Kιτιε!ς (ν τ7� Περ��=σ�ας, Kλε�νθης δ5 (ν τ7� Περ� τ�ν #τ*μων, Xρ%σιππ�ςδ5 (ν τ[P πρ:τ[η τ�ν Φυσικ�ν πρ$ς τ7� τ�λει, 5Aρ)�δημ�ς δ’(ν τ7� Περ� στ�ι)ε�ων κα� Π�σειδ:νι�ς (ν τ7� δευτ�ρ7ωτ�& Φυσικ�& λ*γ�υ. δια2�ρειν δ� 2ασιν #ρ)?ς κα�στ�ι)ε6α9 τ?ς μSν ε>ναι #γεν�τ�υς <κα�> #2θ�ρτ�υς, τ?δS στ�ι)ε6α κατ? τ�ν (κπ%ρωσιν 2θε�ρεσθαι. #λλ? κα�#σωμ�τ�υς ε>ναι τ?ς #ρ)?ς κα� #μ*ρ2�υς, τ? δSμεμ�ρ2�σθαι.

Σ�μα δS (στ�ν, 0ς 2ησιν 5Aπ�λλ*δωρ�ς (ν τ[P Φυσικ[P,τ$ τρι)P διαστατ*ν, ες μPκ�ς, ες πλ�τ�ς, ες ��θ�ς9τ�&τ� δS κα� στερε$ν σ�μα καλε6ται. (πι2�νεια δ5 (στ�σ:ματ�ς π�ρας � τ$ μPκ�ς κα� πλ�τ�ς μ*ν�ν @)�ν ��θ�ςδ5 �U9 τα%την δS Π�σειδ:νι�ς (ν π�μπτ7ω Περ� μετε:ρωνκα� κατ5 (π�ν�ιαν κα� καθ5 <π*στασιν #π�λε�πει. γραμμ�δ5 (στ�ν (πι2ανε�ας π�ρας9 � μPκ�ς #πλατSς � τ$ μPκ�ςμ*ν�ν @)�ν. στιγμ� δ5 (στ� γραμμPς π�ρας, nτις (στ�σημε6�ν (λ�)ιστ�ν.

_Eν τ5 ε>ναι θε$ν κα� ν�&ν κα� εRμαρμ�νην κα� Δ�α9π�λλα6ς τ5 pτ�ραις lν�μασ�αις πρ�σ�ν�μ�Jεσθαι. κατ5#ρ)?ς μSν �Oν καθ5 α<τ$ν bντα τρ�πειν τ�ν πaσαν�=σ�αν δι5 #�ρ�ς ες Vδωρ9


– 168 – – 169 –

ματ%σθηκε τ$ σJμα τ�� κ+σμ�υ σ? διCκρισι "π$ τ0ν ψυ4� τ�υ, τ0ν θε+τητα. MP;πως i "ντ%θεσις αGτ0 _γενν�θη μ�σα στ$ν 4ρ+ν�, Uτσι 4Cνεται _π%σης μ? τ$ν4ρ+ν�: MετP τ$ τ�λ�ς τ'ς τωριν'ς κ�σμικ'ς περι+δ�υ lνα κ+ρωμα τ�� κ+σμ�υ((κπ%ρωσις) τP μετα:Cλλει ;λα σ= lναν τερCστι� Wγκ� "π$ πυρ@δη "τμ+σDαιρα,"π$ Dλ�γερ0 j4να: �O Zε2ς πα%ρνει τ$ν κ+σμ� π%σω στ$ν /αυτ+ τ�υ, γιP νP τ$ν"D�σ7η πCλι νP :γ' U[ω σ? oρισμ�ν� "π$ πρLν 4ρ+ν�. �H hστ�ρ%α λ�ιπ$ν τ��κ+σμ�υ κινε>ται σ? "τ�λειωτ� κ)κλ� "νCμεσα σ? δημι�υργ%α καL 4αλασμ$κ+σμ�υ.

79. KαL #σωμ�τ�υς (Λε[ικ$ν «Σ�υ�δα»): TP 4ειρ+γραDα γρCD�υν κα�σ:ματα, καL μqλλ�ν αGτ0 τ0ν γραD0 πρ�πει νP υh�θετ�σωμε, γιατL γιP τ�2ς Στω-

ϊκ�2ς κCθε πραγματικ$ U4ει σωματικ0 nπ+στασι. =Eπειδ0 δ? κατ= _[�40ν πραγμα-τικ$ ε3ναι i θε+της, jρα αGτ0 ε3ναι σJμα. M+ν� π�2 τ0ν παραδ�4�νται Dτιαγ-μ�νη "π$ τ0ν τελει+τατη �λη. T0ν jπ�ψι αGτ0 τ0ν _πι:ε:αι@νει καL i "ντ%ληψιςτJν ΣτωϊκJν, ;τι καL �h "ρετ?ς "κ+μα, καθsς καL τP πCθη, i σ�D%α, τ$ περπC-τημα κ.λπ. ε3ναι σ@ματα κι Uμψυ4α Wντα. T$ ;τι uσ4υρ%k�νται ;τι < jδει�ς 4Jρ�ς,< τ+π�ς, < 4ρ+ν�ς καL τ$ διαν+ημα (λεκτ$ν) δ?ν μπ�ρ��ν νP ε3ναι σ@ματα, αGτ$Fταν μ+ν� μιC, 4ωρLς jλλ�, "ναπ+Dευκτη "νακ�λ�υθ%α.

80. Σπερματικ$ς λ*γ�ς = δημι�υργικ0 μ�ρD�πλαστικ0 δ)ναμις _κ τ'ς <π�%ας

135

136

σ)ν�λ� τ'ς κ�σμικ'ς �λης διP τ�� "�ρ�ς εuς �δωρ. KαL ;πωςστ$ νε�γ�ννητ� νε�γν$ περι�4εται τ$ σπ�ρμα, κατPτ$ν αGτ$ν τρ+π�ν καL < Θε+ς, < <π�>�ς _π�4ει θ�σι μ�ρD�πλα-στικ'ς δυνCμεως (σπερματικ$ς λ*γ�ς80) γιP τ$ν κ+σμ�, _γκαθι-δρ)εται στ$ nγρ$ oς τ�ια)τη, καθιστJν διP τ�� /αυτ�� τ�υ τ0ν�λη, κατ+πιν _πε[εργασ%ας, κατCλληλη γιP τ0ν γ�νεσι τJν στ�ι-4ε%ων τP <π�>α παρCγ�νται κατ+πιν. VEπειτα γεννq τP πρJτατ�σσερα στ�ι4ε>α, τ$ π�ρ, τ$ �δωρ, τ$ν "�ρα καL τ0ν γ' (στερεPσ@ματα). �Oμιλε> δ? περL αGτJν < Z�νων στ$ «Περ� τ�&κ�σμικ�& συν*λ�υ» σ)γγραμμC τ�υ (Περ� τ�& ;λ�υ) καL <Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ'ς «ΦυσικPς» τ�υ καL < =Aρ4�δη-μ�ς σ= lνα Uργ� τ�υ «Περ� στ�ι)ε�ων».

137. Στ�ι4ε>� ε3ναι αGτ$ "π$ τ$ <π�>� γεννJνται ;λα τP καθ=lκαστ�ν πρCγματα καL στ$ <π�>� τελικP #ναλ%�νται81. TP τ�σ-σερα στ�ι4ε>α μαkL συγκρ�τ��ν τ0ν 4ωρLς uδι+τητες, τ0ν«jπ�ι�ν» �Gσ%α � �λη. E3ναι δ? π�ρ τ$ θερμ$ στ�ι4ε>�, �δωρ τ$nγρ+, "�ρας τ$ ψυ4ρ$ καL γ' τ$ [ερ$ (Lηρ*ν). =AλλP καL στ$ν"�ρα "κ+μα nπCρ4ει i uδι+της τ'ς [ηρ+τητ�ς. T$ π�ρ εnρ%σκε-ται στ0ν "νωτCτη θ�σι π�2 λ�γεται καL αuθ�ρ, ;π�υ πρ@τη iτJν "πλανJν "στ�ρων σDα>ρα δημι�υργε>ται. VEπειτα Uρ4εταιi σDα>ρα τJν πλανητJν, �στερα "π= αGτ0 < "�ρας, μετP τ$�δωρ, 4αμηλ+τερα δ? "π= ;λα i γ', π�2 εnρ%σκεται στ0ν μ�ση"π�ναντι σ? ;λα.

κα� 0σπερ (ν τ[P γ�ν[P τ$ σπ�ρμα περι�)εται, �Vτω κα�τ�&τ�ν σπερματικ$ν λ*γ�ν bντα τ�& κ*σμ�υ, τ�ι*νδε<π�λε�πεσθαι (ν τ7� <γρ7�, ε=εργ$ν α<τ7� π�ι�&ντα τ�νVλην πρ$ς τ�ν τ�ν pLPς γ�νεσιν9 ε>τ5 #π�γεννaν πρ�τ�ντ? τ�σσαρα στ�ι)ε6α, π&ρ, Vδωρ, #�ρα, γPν. λ�γει δS περ�α=τ�ν Z�νων τ5 (ν τ7� Περ� τ�& ;λ�υ κα� Xρ%σιππ�ς (ντ[P πρ:τ[η τ�ν Φυσικ�ν κα� 5Aρ)�δημ�ς @ν τινι Περ� στ�ι-)ε�ων. @στι δS στ�ι)ε6�ν (L �� πρ:τ�υ γ�νεται τ? γιν*-μενα κα� ες o @σ)ατ�ν #ναλ%εται.

T? δ� τ�τταρα στ�ι)ε6α ε>ναι 4μ�& τ�ν Iπ�ι�ν �=σ�αντ�ν Vλην9 ε>ναι δS τ$ μSν π&ρ τ$ θερμ*ν, τ$ δ5 Vδωρ τ$<γρ*ν, τ$ν τ5 #�ρα τ$ ψυ)ρ*ν, κα� τ�ν γPν τ$ Lηρ*ν. �=μ�ν #λλ? κα� @τι (ν τ7� #�ρι ε>ναι τ$ α=τ$ μ�ρ�ς. #νωτ�τωμSν �Oν ε>ναι τ$ π&ρ, o δ� αθ�ρα καλε6σθαι, (ν 7u πρ:τηντ�ν τ�ν #πλαν�ν σ2α6ραν γεννaσθαι, ε>τα τ�ν τ�ν πλα-νωμ�νων9 μεθ5 rν τ$ν #�ρα, ε>τα τ$ Vδωρ, <π�στ�θμην δSπ�ντων τ�ν γPν, μ�σην �π�ντων �Oσαν.


– 170 – – 171 –

πρ��ρ4εται i "νCπτυ[ις. Bλ. καL =AγησιλC�υ Nτ+κα, Φιλ�σ�2ικ$ ΛεLικ$ 1967, σ.163 καL 165.

81. Σ�μερα i Φυσικ0 "παριθμε> πCνω "π$ /κατ$ στ�ι4ε>α (� �πλq σ@ματα)καL τP <π�>α σ? τελευτα%α "νCλυσι "νCγ�νται μ+ν�ν σ? δ)�: στ$ πρωτ+νι� καL τ$|λεκτρ+νι�. AGτP "π�τελ��ν τP :ασικP δ�μικP nλικP τ�� κ+σμ�υ…

137

138. rOσ�ν "D�ρq στ$ν κ+σμ� (τ$ Σ)μπαν), �h Στωϊκ�L τ$ν"ναD�ρ�υν μ? τρε>ς Uνν�ιες: 1�ν. K*σμ� λ�γ�υν τ$ν ]δι� τ$νΘε+, τ$ "τ�μικ$ �ν τ�� <π�%�υ i π�ι+της πρ��ρ4εται "π$σ)ν�λ� τ'ς κ�σμικ'ς �λης. E3ναι jDθαρτ�ς καL "γ�ννητ�ς,τε4ν%της τυγ4Cνων αGτ'ς τ'ς εGτCκτ�υ διευθετ�σεως, καL <<π�>�ς σ? καθωρισμ�νες 4ρ�νικ?ς περι+δ�υς "π�ρρ�Dq στ$ν/αυτ+ τ�υ τ$ σ)ν�λ� τ'ς κ�σμικ'ς �λης, καL πCλι τ0ν δημι-�υργε> "π$ τ$ν /αυτ+ τ�υ. 2�ν. KαL τ0ν ]δια τ0ν ε�τακτη διευ-θ�τησι τJν �Gραν%ων σωμCτων κ+σμ� τ0ν ~ν�μCk�υν. KαL τρ%-τ�ν, ~ν�μCk�υν κ*σμ� τ$ σ)ν�λ� τ�� <π�%�υ αGτP τP δ)� ε3ναιμ�ρη.

=Aκ+μη < κ+σμ�ς <ρ%kεται oς τ$ "τ�μικ$ �ν π�2 _πιθ�τει τLςuδι+τητες στ$ σ)ν�λ� τ'ς κ�σμικ'ς �λης, �, ;πως τ$ διατυπ@νει< Π�σειδ@νι�ς στ0ν πραγματε%α τ�υ «Mετεωρ�λ�γικ� στ�ι)ε�-ωσις», oσPν lνα σ)στημα "π�τελ�)μεν� _κ τ�� Gραν�� καLτ'ς γ'ς καL τJν εuς αGτP D)σεων, � "κ+μη oσPν lνα σ)στημα"π$ θε�2ς καL "νθρ@π�υς καL "π$ ;λα π�2 4Cριν αGτJν δημι-�υργ��νται. M? τ$ν �Gραν$ δ? ν�ε>ται i _[ωτCτη, i "κρ�τCτηπεριD�ρεια τ�� κ+σμ�υ, ;π�υ U4ει τ0ν lδρα της i θε+της.

139. �O κ+σμ�ς δι�ικε>ται "π$ λ�γικ+, "π$ «ν+ησι» καL "π$«πρ+ν�ια», σ)μDωνα μ? ;σα λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ$ «Περ� πρ�-ν��ας» Uργ� τ�υ κι < Π�σειδ@νι�ς στ$ «Περ� θε�ν». KαL τ$λ�γικ$ αGτ$ �πλ@νεται σ= ;λα τP μ�ρη τ�� κ+σμ�υ, ;πως"κρι:Jς �πλ@νεται i ψυ40 μ�σα σ? μqς. M+ν� π�2 nπCρ4ειμιP διαD�ρP :αθμ��: σ= jλλα μ�ρη nπCρ4ει περισσ+τερ� "π=αGτ$ (τ$ λ�γικ$) καL σ= jλλα λιγ@τερ�.

Λ�γ�υσι δS κ*σμ�ν τρι)�ς9 α=τ*ν τε τ$ν θε$ν τ$ν (κτPς �π�σης �=σ�ας δ�ως π�ι*ν, oς δ� I2θαρτ*ς (στι κα�#γ�νητ�ς, δημι�υργ$ς {ν τPς διακ�σμ�σεως, κατ? )ρ*-νων π�ι?ς περι*δ�υς #ναλ�σκων ες pαυτ$ν τ�ν |πασαν�=σ�αν κα� π�λιν (L pαυτ�& γενν�ν9 κα� α=τ�ν δS τ�νδιακ*σμησιν τ�ν #στ�ρων κ*σμ�ν ε>ναι λ�γ�υσι9 κα� τρ�-τ�ν τ$ συνεστηκ$ς (L #μ2�6ν. κα� @στι κ*σμ�ς 4 δ�ωςπ�ι$ς τPς τ�ν ;λων �=σ�ας Q, 0ς 2ησι Π�σειδ:νι�ς (ν τ[PMετεωρ�λ�γικ[P στ�ι)ει:σει, σ%στημα (L �=ραν�& κα�γPς κα� τ�ν (ν τ�%τ�ις 2%σεων � σ%στημα (κ θε�ν κα�#νθρ:πων κα� τ�ν gνεκα τ�%των γεγ�ν*των. �=ραν$ςδ� (στιν B (σ)�τη περι2�ρεια (ν [� πaν iδρυται τ$ θε6�ν.

T$ν δ� κ*σμ�ν δι�ικε6σθαι κατ? ν�&ν κα� πρ*ν�ιαν,καθ� 2ησι Xρ%σιππ�ς τ5 (ν τ7� π�μπτ7ω Περ� πρ�ν��αςκα� Π�σειδ:νι�ς (ν τ7� τρισκαιδεκ�τ7ω Περ� θε�ν, ες|παν α=τ�& μ�ρ�ς δι�κ�ντ�ς τ�& ν�&, καθ�περ (25 Bμ�ντPς ψυ)Pς9 #λλ5 Qδη δι5 uν μSν μaλλ�ν, δι5 uν δS �ττ�ν.


– 172 – – 173 –

138

139

Δι+τι μερικP τP διαπερνq oς συνεκτικ0 δ)ναμις (l[ις),;πως στ0ν περ%πτωσι τJν ~στJν καL τJν νε)ρων82. =EνJ jλλατP διαπερνq oς ν��ς, ;πως γ%νεται στ$ κυριαρ4ικ$ μ�ρ�ς τ'ςψυ4'ς.

Kι Uτσι τ$ κ�σμικ$ σ)ν�λ� ε3ναι lνα kωνταν$ Wν, Uμψυ4� καLλ�γικ+, π�2 U4ει τ$ν αuθ�ρα γιP iγεμ�νικ$ μ�ρ�ς τ�υ, ;πωςλ�γει < =Aντ%πατρ�ς < T)ρι�ς στ0ν «Περ� κ*σμ�υ» πραγματε%ατ�υ. �O Xρ)σιππ�ς ;μως στ$ «Περ� πρ�ν��ας» κι < Π�σειδ@-νι�ς στ$ «Περ� θε�ν» λ�γ�υν ;τι < �Gραν$ς83 ε3ναι τ$ iγεμ�νικ$τ�� κ+σμ�υ, < δ? KλεCνθης < �λι�ς.

�Ωστ+σ� < Xρ)σιππ�ς στ$ ]δι� Uργ� δ%δει καL μιP κCπως δια-D�ρετικ0 jπ�ψι, δηλ. ;τι τ$ καθαρ$ μ�ρ�ς τ�� αuθ�ρ�ς ε3ναι τ$iγεμ�νικ+, αGτ$ π�2 καL σPν κατ= _[�40ν θε$ν τ$ κηρ)ττ�υν,καθsς κατ= αuσθητ$ν τρ+π�ν (ασθητικ�ς) U4ει δια4υθ' μ�σασ? κCθε τι στ$ν "�ρα, μ�σα σ= ;λα τP kJα καL τP DυτP καL στ0ν]δια τ0ν γ' oσPν συν�4�υσα "ρ40.

140. �O κ+σμ�ς, κατP τ�2ς Στωϊκ�)ς, ε3ναι lνας καL πεπερα-σμ�ν�ς (δηλ. κCπ�υ τελει@νει) καL U4ει σ4'μα σDαιρ�ειδ�ς.Δι+τι, λ�γ�υν, ε3ναι καταλληλ+τατ� γιP τ0ν κ%νησι lνα τ�τ�ι�σ4'μα, ;πως λ�γει < Π�σειδ@νι�ς στ$ν «Φυσικ$ λ*γ�» τ�υ καL�h περL τ$ν =Aντ%πατρ�ν στP περL κ+σμ�υ Uργα τ�υς.

=Aπ= U[ω δ? "π$ τ$ν κ+σμ� nπCρ4ει 4υμ�ν� τ$ jπειρ� κεν+,τ$ <π�>� ε3ναι "σ@ματ�. =Aσ@ματ� δ? ε3ναι _κε>ν� π�2 ε3ναιδυνατ$ν νP κατ�4εται "π$ σ@ματα, "λλP δ?ν κατ�4εται. M�σα

δι5 uν μSν γ?ρ Gς gLις κε):ρηκεν, Gς δι? τ�ν lστ�ν κα�τ�ν νε%ρων9 δι5 uν δS Gς ν�&ς, Gς δι? τ�& Bγεμ�νικ�&.�Vτω δ� κα� τ$ν ;λ�ν κ*σμ�ν J7��ν bντα κα� @μψυ)�νκα� λ�γικ*ν, @)ειν Bγεμ�νικ$ν μSν τ$ν αθ�ρα, καθ�2ησιν 5Aντ�πατρ�ς 4 T%ρι�ς (ν τ7� lγδ*7ω Περ� κ*σμ�υ.Xρ%σιππ�ς δ5 (ν τ7� πρ:τ7ω Περ� πρ�ν��ας κα� Π�σειδ:-νι�ς (ν τ7� Περ� θε�ν τ$ν �=ραν*ν 2ασι τ$ Bγεμ�νικ$ντ�& κ*σμ�υ, Kλε�νθης δS τ$ν nλι�ν. 4 μ�ντ�ι Xρ%σιππ�ςδια2�ρ:τερ�ν π�λιν τ$ καθαρ:τατ�ν τ�& αθ�ρ�ς (ντα=τ7�, o κα� πρ�τ�ν θε$ν λ�γ�υσιν ασθητικ�ς 0σπερκε)ωρηκ�ναι δι? τ�ν (ν #�ρι κα� δι? τ�ν J7:ων �π�ντωνκα� 2υτ�ν9 δι? δS τPς γPς α=τPς καθ5 gLιν.

_Eνα τ$ν κ*σμ�ν ε>ναι κα� τ�&τ�ν πεπερασμ�ν�ν,σ)Pμ5 @)�ντα σ2αιρ�ειδ�ς9 πρ$ς γ?ρ τ�ν κ�νησιν �ρμ�-δι:τατ�ν τ$ τ�ι�&τ�ν, καθ� 2ησι Π�σειδ:νι�ς (ν τ7�π�μπτ7ω τ�& Φυσικ�& λ*γ�υ κα� �R περ� 5Aντ�πατρ�ν (ντ�6ς περ� κ*σμ�υ. @Lωθεν δ5 α=τ�& περικε)υμ�ν�ν ε>ναιτ$ κεν$ν Iπειρ�ν, ;περ #σ:ματ�ν ε>ναι9 #σ:ματ�ν δS τ$�s*ν τε κατ�)εσθαι <π$ σωμ�των �= κατε)*μεν�ν9 (ν δS


– 174 – – 175 –

82. Bλ. σημε%ωσι 78 καL 94.83. O=ραν$ς κατP τ�2ς Στωϊκ�2ς ε3ναι i _[ωτCτη, i "κρα%α σDα>ρα τJν

"πλανJν. �O =Aριστ�τ�λης τ$ν λ�γει πρ�τ�ν �=ραν*ν, τ�� <π�%�υ i iμερησ%α

περιστρ�D0 πρ�καλε>ται "π$ τ0ν θε+τητα π�2 j4ωρα τ$ν περιτριγυρ%kει. OhΣτωϊκ�%, ;πως ε]παμε καL παραπCνω, υh�θετ��ν περισσ+τερ� τLς "ντιλ�ψεις τ��=Aριστ�τ�λ�υς.

140

δ? σ? κ�σμικ$ Σ)μπαν δ?ν nπCρ4ει κεν+, "λλP < κ+σμ�ς"π�τελε> μ%α jνευ 4Cσματ�ς /ν+τητα. Δι+τι αGτ0 τ0ν κατPσυν�4ειαν /ν+τητα τ0ν _πι:Cλλει "ναγκαστικJς i σ)μπν�ιακαL i συν�40 τJν �Gραν%ων πρ$ς τP _π%γεια. �Oμιλε> δ? περL τ��κεν�� < μ?ν Xρ)σιππ�ς στ$ «Περ� κεν�&» σ)γγραμμC τ�υ καLστ$ πρJτ� :ι:λ%� τJν «Φυσικ�ν (πιστημ�ν» τ�υ, < δ? =Aπ�λλ�-DCνης στ0ν «Φυσικ�» τ�υ, καθsς κι < =Aπ�λλ+δωρ�ς κι <Π�σειδ@νι�ς στ$ δε)τερ� :ι:λ%� τ�� «Φυσικ�& λ*γ�υ» τ�υ.E3ναι ;μως καL αGτP (") σ@ματα84 (i σ)μπν�ια δηλ. καL iσυν�4�).

141. =Eπ%σης δ? καL < 4ρ+ν�ς ε3ναι κCτι τ$ "σ@ματ�, δι+τιε3ναι lνα διCστημα, lνα μ�τρ� τ'ς κιν�σεως τ�� κ+σμ�υ. KαL <μ?ν παρελθsν καL < μ�λλων 4ρ+ν�ς ε3ναι jπειρ�ι. �O παρsν;μως 4ρ+ν�ς ε3ναι πεπερασμ�ν�ς. �Yπ�στηρ%k�υν _π%σης ;τι καLDθαρτ$ς ε3ναι < κ+σμ�ς, καθ’ � γεννητ+ς, :ασ%k�ντες τ0νjπ�ψι αGτ0 σ? "νCλ�γη κατCστασι _κε%νων τJν πραγμCτωνπ�2 καταν��νται διP τJν αuσθ�σεων. KαL στ$ ;τι ;π�ι�υπρCγματ�ς τP μ�ρη ε3ναι DθαρτC, ε3ναι καL τ$ ;λ�ν Dθαρτ+.

=AλλP τP μ�ρη τ�� κ+σμ�υ ε3ναι DθαρτC, καθ’ ;σ�ν μετα-:Cλλ�νται εuς jλληλα. VAρα Dθαρτ$ς ε3ναι κι < κ+σμ�ς. Πλ0ντ�)των, �ν κCτι ε3ναι _πιδεκτικ$ μετα:�λ'ς πρ$ς τ$ 4ειρ+τερ�,Dθαρτ$ ε3ναι. VAρα καL < κ+σμ�ς, _πειδ0 _[ατμ%kεται καL δια-λ)εται.

τ7� κ*σμ7ω μηδSν ε>ναι κεν*ν, #λλ5 Bν�σθαι α=τ*ν9 τ�&τ�γ?ρ #ναγκ�Jειν τ�ν τ�ν �=ραν�ων πρ$ς τ? (π�γειασ%μπν�ιαν κα� συντ�ν�αν. 2ησ� δS περ� τ�& κεν�& Xρ%-σιππ�ς μSν (ν τ7� Περ� κεν�& κα� (ν τ[P πρ:τ[η τ�νΦυσικ�ν τε)ν�ν κα� 5Aπ�λλ�2�νης (ν τ[P Φυσικ[P κα�5Aπ�λλ*δωρ�ς κα� Π�σειδ:νι�ς (ν δευτ�ρ7ω τ�& Φυσικ�&λ*γ�υ.

E>ναι δS κα� τα&τα #σ:ματα 4μ��ως. / @τι δS κα� τ$ν)ρ*ν�ν #σ:ματ�ν, δι�στημα bντα τPς τ�& κ*σμ�υ κιν�-σεως. τ�%τ�υ δS τ$ν μSν παρ7ω)ηκ*τα κα� τ$ν μ�λλ�ντα#πε�ρ�υς, τ$ν δS (νεστ�τα πεπερασμ�ν�ν. #ρ�σκει δ5α=τ�6ς κα� 2θαρτ$ν ε>ναι τ$ν κ*σμ�ν, |τε γενητ$ν τ7�λ*γ7ω τ�ν δι5 ασθ�σεως ν��υμ�νων, �� τε τ? μ�ρη2θαρτ� (στι, κα� τ$ ;λ�ν9 τ? δS μ�ρη τ�& κ*σμ�υ2θαρτ�9 ες Iλληλα γ?ρ μετα��λλει9 2θαρτ$ς Iρα 4κ*σμ�ς. κα� εh τι (πιδεκτικ*ν (στι τPς (π� τ$ )ε6ρ�ν μετα-��λPς, 2θαρτ*ν (στι9 κα� 4 κ*σμ�ς δ�9 (Lαυ)μ�&ται γ?ρκα� (Lυδατ�&ται.


– 176 – – 177 –

84. =EδJ i λ�[ις σ:ματα δ?ν _ναρμ�ν%kεται μ? τ$ σ)ν�λ� τ'ς παραγρCD�υ.�H γραD0 σ:ματα θP μπ�ρ��σε νP δικαι�λ�γηθ7' �ν "λλC[ωμε τ0ν λ�[ι τα&τα μ?τ0ν λ�[ι λεκτ? (γιατL ;πως ε]παμε πρ:λ. καL παραγρ. 134), <π+τε i Uνν�ια θP

Fταν: «Oh σημασ%ες τJν _ν λ+γ�ω λ�[εων ε3ναι _π%σης "σ@ματα». �O καθηγητ0ςPearson nπ�δεικν)ει τ0ν "κ+λ�υθη γραD�: E3ναι δ? καL τP "σ@ματα <μ�%ως.

141

142. VEρ4εται δ? στ0ν �παρ[ι < κ+σμ�ς (γ�γνεσθαι) ;ταν i�Gσ%α τ�υ μετατραπ7', μ�σ�ω τ�� "�ρ�ς, πρJτα "π$ π�ρ σ?nγρ+τητα καL συμπυκνωθ7' Uπειτα τ$ πα42 μ�ρ�ς της oς γ',_νJ τ$ μ�ρ�ς μ? τP λεπτP μ+ρια (τ$ λεπτ�μερSς) θP _[αερωθ7',αGτ$ δ? "D�� πρ�4ωρ�ση στ0ν "ρα%ωσι θP γενν�σ7η π�ρ.rYστερα, μ? τ0ν "νCμι[ι αGτJν τJν στ�ι4ε%ων γ%ν�νται τP kJα,τP DυτP καL ;λα τP jλλα DυσικP ε]δη.

T$ περL τ'ς γεν�σεως καL Dθ�ρqς τ�� κ+σμ�υ θ�μα τ$ πραγ-ματε)�νται < μ?ν Z�νων στ$ «Περ� τ�& ;λ�υ» σ)γγραμμC τ�υ,< Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� τJν «Φυσικ�ν» τ�υ, < Π�σει-δ@νι�ς στ$ πρJτ� «Περ� κ*σμ�υ» κι < KλεCνθης κι < =Aντ%πα-τρ�ς στ$ δ�κατ� «Περ� κ*σμ�υ». �O Πανα%τι�ς ;μως κηρ)ττειjDθαρτ� τ$ν κ+σμ�.

143. rOτι δ? ταυτ�4ρ+νως < κ+σμ�ς ε3ναι κι lνα kωνταν$ �ν,λ�γικ+, Uμψυ4� καL ν�ητικ+, τ$ λ�γει < Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ�:ι:λ%� Περ� πρ�ν��ας κι < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν Φυσικ� κι <Π�σειδ@νι�ς. KαL kωνταν$ μ?ν �ν ε3ναι στ0ν Uνν�ια kωϊκ'ς�Gσ%ας πρ�ικισμ�νης μ? α]σθησι. =Eπειδ0 τ$ kJ� ε3ναι "ν@τερ�"π$ τ$ μ0 kJ�. Πλ0ν ;μως τ%π�τε δ?ν ε3ναι "ν@τερ� "π$ τ$νκ+σμ�. VAρα, kωνταν$ �ν ε3ναι < κ+σμ�ς.

rOτι δ? ε3ναι Uμψυ4� �ν γ%νεται Dανερ$ "π$ τLς καθ=lκαστ�ν ψυ4�ς μας, π�2 i καθεμιC της ε3ναι κ�μμCτι "π= αGτ+.�O B+ηθ�ς ;μως λ�γει ;τι δ?ν ε3ναι kωνταν$ �ν < κ+σμ�ς. rOτιδ? "π�τελε> μιP /ν+τητα < Z�νων τ$ λ�γει στ$ «Περ� τ�& ;λ�υ»σ)γγραμμC τ�υ, < Xρ)σιππ�ς κι < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν«Φυσικ�» τ�υ κι < Π�σειδ@νι�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� τ��«Φυσικ�& λ*γ�υ» τ�υ.

Γ�νεσθαι δS τ$ν κ*σμ�ν ;ταν (κ πυρ$ς B �=σ�α τραπ[Pδι5 #�ρ�ς ες <γρ*τητα, ε>τα τ$ πα)υμερSς α=τ�& συστ?ν#π�τελεσθ[P γP, τ$ δS λεπτ�μερSς (Lαραιωθ[P, κα� τ�&τ5(π� πλ��ν λεπτυνθSν π&ρ #π�γενν�σ[η. ε>τα κατ? μ�Lιν (κτ�%των 2υτ� τε κα� J7�α κα� τ? Iλλα γ�νη. περ� δ� �OντPς γεν�σεως κα� 2θ�ρaς τ�& κ*σμ�υ 2ησ� Z�νων μSν (ντ7� Περ� ;λ�υ, Xρ%σιππ�ς δ5 (ν τ7� πρ:τ7ω τ�ν Φυσικ�νκα� Π�σειδ:νι�ς (ν πρ:τ7ω Περ� κ*σμ�υ κα� Kλε�νθηςκα� 5Aντ�πατρ�ς (ν τ7� δεκ�τ7ω Περ� κ*σμ�υ. Πανα�τι�ς δ5I2θαρτ�ν #πε2�νατ� τ$ν κ*σμ�ν.

_Oτι δS κα� J7��ν 4 κ*σμ�ς κα� λ�γικ$ν κα� @μψυ)�νκα� ν�ερ$ν κα� Xρ%σιππ�ς (ν πρ:τ7ω 2ησ�ν Περ� πρ�-ν��ας κα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς [2ησιν] (ν τ[P Φυσικ[P κα� Π�σει-δ:νι�ς9 J7��ν μSν �Vτως bντα, �=σ�αν @μψυ)�ν ασθητι-κ�ν. τ$ γ?ρ J7��ν τ�& μ� J7:�υ κρε6ττ�ν9 �=δSν δS τ�&κ*σμ�υ κρε6ττ�ν9 J7��ν Iρ5 4 κ*σμ�ς. @μψυ)�ν δ�, GςδPλ�ν (κ τPς Bμετ�ρας ψυ)Pς (κε6θεν �Uσης #π�σπ�σμα-τ�ς. B*ηθ�ς δ� 2ησιν �=κ ε>ναι J7��ν τ$ν κ*σμ�ν. ;τι θ5εsς (στι Z�νων 2ησ�ν (ν τ7� Περ� τ�& ;λ�υ κα� Xρ%σιππ�ςκα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς (ν τ[P Φυσικ[P κα� Π�σειδ:νι�ς (νπρ:τ7ω τ�& Φυσικ�& λ*γ�υ.


– 178 – – 179 –

142

143

M? τ$ν ;ρ� δ? «T$ πaν» ν�ε>ται, κατP τ$ν =Aπ�λλ+δωρ�, καL< κ+σμ�ς, καL σ? jλλη Uνν�ια, καL τ$ _κ τ�� κ+σμ�υ καL τ��U[ωθεν κεν�� σ)στημα85. KαL < μ?ν κ+σμ�ς ε3ναι πεπερασμ�-ν�ς, τ$ κεν$ ;μως ε3ναι jπειρ�.

144. Oh "στ�ρες, �h μ?ν "πλανε>ς κCν�υν τ0ν περιD�ρC τ�υςμαkL μ? ;λ�ν τ$ν �Gραν+, �h δ? πλαν'τες U4�υν τLς uδια%τερεςκιν�σεις τ�υς. �O �λι�ς κCνει λ�[0 π�ρε%α διP μ�σ�υ τ��kωδιακ�� κ)κλ�υ. T$ ]δι� καL i σελ�νη "κ�λ�υθε> π�ρε%α σ?/λικ�ειδ' τρ�4ιC. E3ναι δ? < �λι�ς καθαρ0 DωτιC, σ)μDωνα μ?;σα λ�γει < Π�σειδ@νι�ς στ$ l:δ�μ� :ι:λ%� τJν «O=ραν�ων2αιν�μ�νων» τ�υ. KαL ε3ναι μεγαλ)τερ�ς "π$ τ0ν γ', ;πως <]δι�ς συγγραDε2ς λ�γει στ$ lκτ� :ι:λ%� τ�� «Φυσικ�& λ*γ�υ»τ�υ.

=AλλP καL σDαιρ�ειδ0ς ε3ναι, ;πως καL < κ+σμ�ς, ;πωςλ�γ�υν < ]δι�ς < συγγραDε2ς καL i σ4�λ� τ�υ. rOτι ε3ναι DωτιP"π�δεικν)εται "π$ τ$ ;τι ;λες �h _ν�ργει�ς τ�υ ε3ναι _ν�ργειεςDωτιqς.

τ$ δS πaν λ�γεται, 0ς 2ησιν 5Aπ�λλ*δωρ�ς, ; τε κ*σμ�ςκα� καθ5 gτερ�ν τρ*π�ν τ$ (κ τ�& κ*σμ�υ κα� τ�& @Lωθενκεν�& σ%στημα. 4 μSν �Oν κ*σμ�ς πεπερασμ�ν�ς (στ�, τ$δS κεν$ν Iπειρ�ν.

T�ν δ5 Iστρων τ? μSν #πλανP συμπερι2�ρεσθαι τ7�;λ7ω �=ραν7�, τ? δS πλαν:μενα κατ5 δ�ας κινε6σθαι κιν�-σεις. τ$ν δ5 nλι�ν λ�L�ν τ�ν π�ρε�αν π�ιε6σθαι δι? τ�&Jωδιακ�& κ%κλ�υ9 4μ��ως κα� τ�ν σελ�νην pλικ�ειδP.ε>ναι δS τ$ν μSν nλι�ν ελικρινSς π&ρ, καθ� 2ησι Π�σει-δ:νι�ς (ν τ7� p�δ*μ7ω Περ� μετε:ρων9 κα� με�J�να τPςγPς, Gς 4 α=τ$ς (ν τ7� gκτ7ω τ�& Φυσικ�& λ*γ�υ9 #λλ? κα�σ2αιρ�ειδP, Gς �R περ� α=τ$ν τ�&τ*ν 2ασιν, #ναλ*γωςτ7� κ*σμ7ω. π&ρ μSν �Oν ε>ναι, ;τι τ? πυρ$ς π�ντα π�ιε69


– 180 – – 181 –

85. Συν�θως < ;ρ�ς T$ πaν 4ρησιμ�π�ιε>ται μ+ν�ν στ0ν τελευτα%α Uνν�ια,_νJ γιP νP δηλωθ7' i κ�σμικ0 πραγματικ+της (κ*σμ�ς) 4ρησιμ�π�ιε>ται < ;ρ�ςT$ ;λ�ν.T0ν διCκρισι αGτ0 _πισημα%νει καL < ΓCλλ�ς συγγραDε2ς ΣCρτρ (Jean ―

Paul Sartre) στ$ θεμελιJδες Dιλ�σ�Dικ$ Uργ� τ�υ «T$ E>ναι κα� τ$ Mηδ�ν» (L’

être et le néant) 1953, σ. 716. Στ$ ~γκJδες αGτ$ σ)γγραμμC τ�υ πρ�σπαθε> νPλ)σ7η τ$ μεταDυσικ$ πρ+:λημα, "λλP 4ωρLς "π�τ�λεσμα. KαL < λ+γ�ς ε3ναι ;τι <ΣCρτρ δ?ν ε3ναι Dιλ+σ�D�ς. Mπ�ρε> νP ε3ναι –καL "ναμD%:�λα ε3ναι– "[ι+λ�γ�ςλ�γ�τ�4νης, "λλP Dιλ+σ�D�ς δ?ν ε3ναι. Παιδε)εται νP λ)σ7η τ$ μεταDυσικ$ πρ+-

:λημα μ? ~ντ�λ�γικP κριτ�ρια, _νJ τ$ πρ+:λημα δ?ν ε3ναι ~ντ�λ�γικ$ "λλP"[ι�λ�γικ+, |θικ+. T$ _ρ@τημα δ?ν ε3ναι τ� τ$ bν (;πως τ$ Uθετε καL < =Aριστ�τ�-λης) "λλP γιατ� τ$ bν. =Eπαναλαμ:Cνει < ΓCλλ�ς συγγραDε2ς ;τι < jνθρωπ�ς, <κ+σμ�ς, ε3ναι de trop, περ%σσι�ς, "δικα%ωτ�ς, π�2 ε3ναι μιP κ�ιν0 διαπ%στωσιςπ�2 τ0ν U4ει κCνει _δJ καL δυ+μισυ 4ιλιCδες 4ρ+νια < συγγραDε2ς τ�� «5Eκκλη-σιαστ�&». =AλλP < "ληθιν$ς Dιλ+σ�D�ς — καL "ληθιν$ς Dιλ+σ�D�ς σημα%νειστ$ν �ψιστ� :αθμ$ kωνταν$ς jνθρωπ�ς — δ?ν μπ�ρε> νP ε3ναι hκαν�π�ιημ�ν�ς,iσυ4ασμ�ν�ς "π$ τ0ν �πλ' αGτ0 διαπ%στωσι.

144

rOτι δ? ε3ναι μεγαλ)τερ�ς "π$ τ0ν γ' καταDα%νεται _κ τ��;τι ;λη i γ' Dωτ%kεται "π= αGτ+ν. KαL W4ι μ+ν�ν i γ', "λλP κι <�Gραν+ς. =Eπ%σης τ$ ;τι i γ' ρ%4νει μιP κων�ειδ' σκιP "π�δει-κν)ει ;τι < �λι�ς ε3ναι μεγαλ)τερ�ς "π= αGτ�ν. Φα%νεται δ? "π$παντ�� < �λι�ς _[ αuτ%ας τ�� μεγ�θ�υς τ�υ.

145. �Ωστ+σ�, περισσ+τερ� γ�ϊνη ε3ναι i σελ�νη, δ�θ�ντ�ς;τι καL πι$ κ�ντP στ0ν γ' εnρ%σκεται. Πα%ρν�υν δ? τ0ν τρ�D�τ�υς αGτP τP π)ρινα jστρα (@μπυρα), καθsς καL τ= jλλα, "π$τLς /['ς πηγ�ς: < μ?ν �λι�ς "π$ τ$ν εGρ2ν }κεαν+86, δ�θ�ντ�ς;τι ε3ναι lνα π)ριν� jναμμα, παρ= ;τι ε3ναι ν�ητικ$ν Wν. �H δ?σελ�νη πα%ρνει τ0ν τρ�D� της "π$ π+σιμα νερP μ? "νCμι[ι"�ρ�ς, δ�θ�ντ�ς ;τι εnρ%σκεται κ�ντP στ0ν γ', ;πως "ναD�ρει< Π�σειδ@νι�ς στ$ lκτ� :ι:λ%� τ�� «Φυσικ�& Λ*γ�υ». TP δ?jλλα jστρα "π$ τ0ν γ'. �Yπ�στηρ%k�υν "κ+μη ;τι τP jστραε3ναι σDαιρ�ειδ' καL i γ' _π%σης. KαL ;τι αGτ0 ε3ναι "κ%νητη.=Eπ%σης λ�γ�υν ;τι i σελ�νη δ?ν U4ει δικ+ της DJς, "λλP τ$πα%ρνει "π$ τ$ν �λι� ;ταν λCμπ7η "πCνω της.

146. VEκλειψις iλ%�υ γ%νεται ;ταν i σελ�νη περνC7η κατPμ�τωπ� πρ$ς αGτ$ν "π$ τ0ν πλευρP π�2 :λ�πει σ= _μqς, ;πωςμ= lνα διCγραμμα τ$ "π�δεικν)ει < Z�νων στ0ν «Περ� τ�&;λ�υ» πραγματε%α τ�υ. Δι+τι Dα%νεται i σελ�νη νP πρ�σεγ-

με�Jω δS τPς γPς τ7� πaσαν <π5 α=τ�& 2ωτ�Jεσθαι, #λλ?κα� τ$ν �=ραν*ν. κα� τ$ τ�ν γPν δS κων�ειδP σκι?ν#π�τελε6ν τ$ με�J�να ε>ναι σημα�νει9 π�ντ�θεν δS �λ�πε-σθαι δι? τ$ μ�γεθ�ς.

Γεωδεστ�ραν δS τ�ν σελ�νην, |τε κα� πρ�σγει�τ�ραν�Oσαν. τρ�2εσθαι δS τ? @μπυρα τα&τα κα� τ? IλλαIστρα, τ$ν μSν nλι�ν (κ τPς μεγ�λης θαλ�ττης ν�ερ$νbντα Iναμμα9 τ�ν δS σελ�νην (κ π�τ�μων <δ�των, #ερ�-μιγP τυγ)�ν�υσαν κα� πρ*σγει�ν �Oσαν, Gς 4 Π�σειδ:-νι�ς (ν τ7� gκτ7ω τ�& Φυσικ�& λ*γ�υ9 τ? δ5 Iλλα #π$ τPςγPς. δ�κε6 δ5 α=τ�6ς σ2αιρ�ειδP ε>ναι κα� τ? Iστρα κα�τ�ν γPν #κ�νητ�ν �Oσαν. τ�ν δS σελ�νην �=κ hδι�ν @)ειν2�ς, #λλ? παρ5 Bλ��υ λαμ��νειν (πιλαμπ�μ�νην.

5Eκλε�πειν δS τ$ν μSν nλι�ν (πιπρ�σθ�%σης α=τ7�σελ�νης κατ? τ$ πρ$ς Bμaς μ�ρ�ς, Gς Z�νων #ναγρ�2ει(ν τ7� Περ� τ�& ;λ�υ. 2α�νεται γ?ρ <περ)�μ�νη τα6ς


– 182 – – 183 –

86. �O }κεαν$ς δ?ν ν�ε>ται _δJ μ? τ0ν σημεριν0 σημασ%α, "λλP ε3ναι < γιγCν-τι�ς π�ταμ$ς 5Ωκεαν$ς π�2 _κ)κλωνε μ? τP νερC τ�υ τ$ �μισυ τ�� κ+σμ�υ.

145

146

γ%k7η στ�2ς συνδ�σμ�υς87 καL νP τ$ν κρ):7η καL Uπειτα ν’ "π�σ)-ρεται "π= αGτ+ν. T$ Dαιν+μεν� αGτ$ μπ�ρε> νP παρατηρηθ7'καλ)τερα �ν "ντικατ�πτρ%kεται μ�σα σ? μιP λεκCνη μ? νερ+.VEκλειψις σελ�νης γ%νεται ;ταν αGτ0 μπα%ν7η στ0ν σκιP τ'ς γ'ς.Γι= αGτ$ μ+ν�ν μ? πανσ�λην� συμ:α%νει Uκλειψις [W4ι ;μως καLσ? κCθε πανσ�λην�], μ�λ�ν+τι κCθε μ'να εnρ%σκεται διαμε-τρικP "ντ%θετη πρ$ς τ$ν �λι�. KαL < λ+γ�ς ε3ναι ;τι i σελ�νηκινε>ται σ? πλCγια τρ�4ιC, "π�κλ%ν�υσα σ? πλCτ�ς σ4ετικJςπρ$ς τ0ν τρ�4ιP τ�� iλ%�υ. �Eπ�μ�νως πηγα%νει μακρ)τεραπρ$ς :�ρρqν � πρ$ς ν+τ�ν. Παρ�υσιCkει δ? τ$ "νωτ�ρω πλC-τ�ς i σελ�νη88 ;ταν εnρ%σκεται στ�2ς "στερισμ�2ς τ�� Kαρκ%-ν�υ, τ�� Σκ�ρπι��, τ�� Kρι�� καL τ�� Tα)ρ�υ, ;πως λ�γει <Π�σειδ@νι�ς καL �h περL αGτ+ν.

147. �O Θε+ς, κατP τ�2ς Στωϊκ�)ς, ε3ναι lνα �ν "θCνατ�,λ�γικ+, τ�λει� � ν�ητικ$ _ν εGδαιμ�ν%�α εnρισκ+μεν�ν, "νεπ%δε-κτ� παντ$ς κακ��, τ$ <π�>�ν Dρ�ντ%kει γιP τ$ν κ+σμ� καL γιPκCθε τι στ$ν κ+σμ�. Δ?ν ε3ναι ;μως "νθρωπ+μ�ρD�ς. E3ναιπCντως < τε4ν%της (δημι�υργ$ς) τ�� Σ)μπαντ�ς καL π�2 σPνπατ�ρας τJν πCντων ε3ναι καL _κε>ν� π�2 τ$ διαπερνq στ0ν<λ+τητC τ�υ καL στP καθ= lκαστ�ν μ�ρη τ�υ. KαL λ�γεται μ?π�λλ?ς ~ν�μασ%ες "νCλ�γα μ? τLς διCD�ρες _[�υσ%ες τ�υ.

T$ν ~ν�μCk�υν Δ%α, καθ’ ;σ�ν δι’ αGτ�� Uγιναν τP πCντα.T$ν ~ν�μCk�υν Z'να, δι+τι ε3ναι < α]τι�ς τ�� JPν, τ'ς kω'ς �γιατL διαπερνq κCθε kω�. =Aθηνq τ$ν λ�γ�υν, δι+τι τ$ iγεμ�-νικ+, τ$ κυριαρ4ικ$ μ�ρ�ς τ'ς θε+τητ�ς _κτε%νεται στ$ν αuθ�ρα.rHρα, _πειδ0 τ$ Wν�μα αGτ$ δε%4νει τ0ν _π�κτασ% τ�υ στ$ν"�ρα. rHDαιστ�, _πειδ0 �πλ@νεται στ$ δημι�υργικ$ π�ρ

συν*δ�ις κα� #π�κρ%πτ�υσα α=τ$ν κα� π�λιν παραλλ�τ-τ�υσα9 γνωρ�Jεται δS τ�&τ� δι? λεκ�νης Vδωρ ()�%σης.τ�ν δS σελ�νην (μπ�πτ�υσαν ες τ$ τPς γPς σκ�ασμα9;θεν κα� τα6ς πανσελ�ν�ις (κλε�πειν μ*ναις, κα�περ κατ?δι�μετρ�ν Rσταμ�νην κατ? μPνα τ7� Bλ�7ω, ;τι κατ? λ�L�&Gς πρ$ς τ$ν nλι�ν κιν�υμ�νη παραλλ�ττει τ7� πλ�τει, ��ρει�τ�ρα � ν�τιωτ�ρα γιν�μ�νη. ;ταν μ�ντ�ι τ$ πλ�τ�ςα=τPς κατ? τ$ν Bλιακ$ν κα� τ$ν δι? μ�σων γ�νηται, ε>ταδιαμετρ�σ[η τ$ν nλι�ν, τ*τ5 (κλε�πει9 γ�νεται δS τ$ πλ�τ�ςα=τPς κατ? τ$ν δι? μ�σων (ν )ηλα6ς κα� σκ�ρπ�7ω κα�κρι7� κα� τα%ρ7ω, Gς �R περ� τ$ν Π�σειδ:νι�ν.

Θε$ν δ5 ε>ναι J7��ν #θ�νατ�ν, λ�γικ*ν, τ�λει�ν �ν�ερ$ν (ν ε=δαιμ�ν�\α, κακ�& παντ$ς #νεπ�δεκτ�ν, πρ�-ν�ητικ$ν κ*σμ�υ τε κα� τ�ν (ν κ*σμ7ω9 μ� ε>ναι μ�ντ�ι#νθρωπ*μ�ρ2�ν. ε>ναι δS τ$ν μSν δημι�υργ$ν τ�ν ;λωνκα� 0σπερ πατ�ρα π�ντων κ�ιν�ς τε κα� τ$ μ�ρ�ς α=τ�&τ$ διPκ�ν δι? π�ντων, o π�λλα6ς πρ�σηγ�ρ�αις πρ�σ�ν�-μ�Jεται κατ? τ?ς δυν�μεις. Δ�α μSν γ�ρ 2ασι δι5 oν τ?π�ντα, ZPνα δS καλ�&σι παρ5 ;σ�ν τ�& JPν αhτι*ς (στιν �δι? τ�& JPν κε):ρηκεν, 5Aθηνaν δS κατ? τ�ν ες αθ�ραδι�τασιν τ�& Bγεμ�νικ�& α=τ�&, _Hραν δS κατ? τ�ν ες#�ρα, κα� _H2αιστ�ν κατ? τ�ν ες τ$ τε)νικ$ν


– 184 – – 185 –

87. Σ%ν�δ�ι: �H σεληνιακ0 τρ�4ιP δ?ν συμπ%πτει μ? τ0ν _κλειπτικ�, μ? τ0ντρ�4ιP δηλαδ0 τ'ς Γ'ς περL τ$ν rHλι�ν, "λλP σ4ηματ%kει μετ= αGτ'ς γων%α μετα-:λητ�, τ'ς <π�%ας i μ�ση τιμ0 ε3ναι περ%π�υ 50°. ΓιP τ$ν λ+γ� δ? τ��τ� σ? κCθεν�α Σελ�νη δ?ν U4�υμε Uκλειψι �Hλ%�υ καL σ? κCθε πανσ�λην� Uκλειψι Σελ�νης.�H τ�μ0 τJν δ)� αGτJν _πιπ�δων σεληνιακ'ς τρ�4ιqς καL _κλειπτικ'ς καλε>ται

γραμμ0 τJν συνδ�σμων (Bλ. =I. ^ανθCκη κ.j. T$ μυστηρι�δες σ%μπαν κα� B σ%γ-)ρ�ν�ς #στρ�ναυτικ�, 1957, σ. 94 καL 100).

88. Δηλ. τ$ πλCτ�ς τ'ς σελ�νης σ4ετικP μ? τ$ν kωδιακ$ ε3ναι μηδ?ν (R. D.

Hicks).

147

(τε4νικ$ν π�ρ). Π�σειδJνα, "D�� _πεκτε%νεται στ0ν θCλασσα,καL Δ�μητρα, δι+τι DθCνει �ς τ0ν γ'. KαL jλλ�υς "κ+μη τ%τ-λ�υς Uδωσαν στ0ν θε+τητα, τ�ν%k�ντες ;σ� γ%νεται καλ)τερατ0ν μιP � τ0ν jλλη "π$ τLς uδι+τητ�ς της.

148. �Ως �Gσ%α τ�� θε��, < Z�νων λ�γει ;τι ε3ναι <λ+κληρ� <κ+σμ�ς καL < �Gραν+ς. T0ν ]δια jπ�ψι διατυπ@νει κι < Xρ)σιπ-π�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%� «Περ� θε�ν» κι < Π�σειδ@νι�ς στ$ν <μ�ι-+τιτλ� Uργ� τ�υ. �O =Aντ%πατρ�ς _κDρCkει διαD�ρετικ0 γν@μηuσ4υριk+μεν�ς στ$ l:δ�μ� :ι:λ%� τ'ς «Περ� κ*σμ�υ» συγ-γραD'ς τ�υ ;τι "ερ�ειδ0ς ε3ναι i �Gσ%α τ�υ, < δ? B+ηθ�ς <μιλε>γιP τ0ν σDα>ρα τJν "πλανJν "στ�ρων oς �Gσ%α τ�� θε��.

M? τ$ν ;ρ�ν 2%σις _νν��ν jλλ�τε αGτ$ π�2 συν�4ει τ$νκ+σμ� καL jλλ�τε αGτ$ π�2 συντελε> νP Dυτρ@ν�υν τP _πL τ'ςγ'ς. �Oρ%k�υν δ? τ0ν D)σι σPν μ%α δ)ναμι i <π�%α, "D= /αυτ'ςκιν�υμ�νη, παρCγει σ? oρισμ�νη περ%�δ� καL σ)μDωνα μ?σπερματικ?ς μ�ρD?ς διCD�ρα Wντα π�2 τP διατηρε> στ0ν�παρ[ι, καL _πιτυγ4Cνει "π�τελ�σματα ;μ�ια μ? _κε>να "π$ τP<π�>α "πε4ωρ%σθη.

149. =Aπ�:λ�πει δ? καL στ0ν }D�λεια καL στ0ν iδ�ν0 iD)σις, ;πως γ%νεται Dανερ$ "π$ τ$ν τρ+π� κατασκευ'ς τ��"νθρ@π�υ. Δι�π�νται δ? τP πCντα στ$ν κ+σμ� "π$ τ0ν εhμαρ-μ�νη, λ�γ�υν < Xρ)σιππ�ς, < Π�σειδ@νι�ς, < Z�νων κι < B+η-θ�ς στLς πραγματε>ες τ�υς, π�2 ;λες D�ρ�υν τ$ν ]δι� τ%τλ�:«Περ� εRμαρμ�νης».

π&ρ, κα� Π�σειδ�να κατ? τ�ν ες τ$ <γρ*ν, κα� Δ�μητρακατ? τ�ν ες γPν9 4μ��ως δS κα� τ?ς Iλλας πρ�σηγ�ρ�ας()*μεν�� τιν�ς �κει*τητ�ς #π�δ�σαν.

O=σ�αν δS θε�& Z�νων μ�ν 2ησι τ$ν ;λ�ν κ*σμ�ν κα�τ$ν �=ραν*ν, 4μ��ως δS κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7� πρ:τ7ωΠερ� θε�ν κα� Π�σειδ:νι�ς (ν πρ:τ7ω Περ� θε�ν. κα�5Aντ�πατρ�ς (ν p�δ*μ7ω Περ� κ*σμ�υ #ερ�ειδP 2ησινα=τ�& τ�ν �=σ�αν9 B*ηθ�ς δS (ν τ[P Περ� 2%σεως �=σ�ανθε�& τ�ν τ�ν #πλαν�ν σ2α6ραν. 2%σιν δS π�τS μSν#π�2α�ν�νται τ�ν συν�)�υσαν τ$ν κ*σμ�ν, π�τS δS τ�ν2%�υσαν τ? (π� γPς. @στι δS 2%σις gLις (L α<τPς κιν�υ-μ�νη κατ? σπερματικ�!ς λ*γ�υς #π�τελ�&σ� τε κα�συν�)�υσα τ? (L α<τPς (ν Gρισμ�ν�ις )ρ*ν�ις κα�τ�ια&τα δρ�σα #25 �iων #πεκρ�θη.

Tα%την δS κα� τ�& συμ2�ρ�ντ�ς στ�)�Jεσθαι κα�Bδ�νPς, Gς δPλ�ν (κ τPς τ�& #νθρ:π�υ δημι�υργ�ας.καθ5 εRμαρμ�νην δ� 2ασι τ? π�ντα γ�νεσθαι Xρ%σιππ�ς(ν τ�6ς Περ� εRμαρμ�νης κα� Π�σειδ:νι�ς (ν δευτ�ρ7ωΠερ� εRμαρμ�νης κα� Z�νων, B*ηθ�ς δ5 (ν πρ:τ7ω Περ�εRμαρμ�νης.


– 186 – – 187 –

148

149

E3ναι δ? i εhμαρμ�νη μιP "τ�λειωτη �λυσ%δα "π$ αuτ%ες διPτJν <π�%ων τP Wντα nπCρ4�υν � lνα λ�γικ$ (� τ)π�ς), :Cσειτ�� <π�%�υ < κ+σμ�ς πρ�ωθε>ται89.

=AλλP λ�γ�υν "κ+μη ;τι καL i μαντικ0 μ? ;λες της τLς μ�ρD?ςε3ναι πραγματικ$ καL �Gσιαστικ$ γεγ�ν$ς �ν πραγματικPnπCρ47η πρ+ν�ια. T0ν θεωρ��ν μCλιστα καL _πιστ�μη _[ αuτ%αςoρισμ�νων "π�τελεσμCτων, ;πως πρ�κ)πτει "π$ ;σα λ�γ�υν <Z�νων, < Xρ)σιππ�ς στ$ δε)τερ� :ι:λ%� «Περ� μαντικPς», <=Aπ�λλ+δωρ�ς καL < Π�σειδ@νι�ς στ$ δωδ�κατ� :ι:λ%� τ��«Φυσικ�& λ*γ�υ» καL στ$ π�μπτ� :ι:λ%� «Περ� μαντικPς». �OΠανα%τι�ς ;μως τ0ν κηρ)ττει "νυπ+στατη, "ν)παρκτη.

150. �Yπ+στρωμα ;λων τJν Wντων λ�γ�υν ;τι ε3ναι i πρ@τη�λη, ;πως "ναD�ρει < Z�νων κι < Xρ)σιππ�ς στ$ πρJτ� :ι:λ%�τJν «Φυσικ�ν» τ�υ. M? τ0ν �λη δ? _νν��ν αGτ$ "π$ τ$ <π�>�<,τιδ�π�τε γ%νεται. Λ�γεται δ? μ? διπλ' σημασ%α καL i �Gσ%ακαL i �λη, "νCλ�γα μ? τ$ �ν δηλ@νεται καθ�λικ0 � _πL μ�ρ�υς�Gσ%α � �λη. �H πρ@τη ��τε περισσ+τερη ��τε λιγ@τερη γ%νεται,_νJ i δε)τερη καL περισσ+τερη καL λιγ@τερη γ%νεται.


– 189 –

μπ�ρε> νP τ$ κCν7η _λε)θερα, δηλ. μ? τ0ν συγκατCθεσ% τ�υ, μP ε3ναι nπ�4ρεωμ�-ν�ς νP τ$ κCν7η, ;πως κι �ν ε3ναι: volentem fata ducunt, nolenten trahunt (:λ.Σεν�κα, 5Eπιστ�λ. 107, 10).

@στι δ5 εRμαρμ�νη ατ�α τ�ν bντων ερ�μ�νη � λ*γ�ς καθ5oν 4 κ*σμ�ς διεL�γεται. κα� μ�ν κα� μαντικ�ν <2εστ�ναιπaσ�ν 2ασιν, ε κα� πρ*ν�ιαν ε>ναι9 κα� α=τ�ν κα� τ�)νην#π�2α�ν�υσι δι� τινας (κ��σεις, 0ς 2ησι Z�νων τε κα�Xρ%σιππ�ς (ν τ7� δευτ�ρ7ω Περ� μαντικPς κα� 5Aθην*δω-ρ�ς κα� Π�σειδ:νι�ς (ν τ7� δυ�δεκ�τ7ω τ�& Φυσικ�&λ*γ�υ κα� (ν τ7� π�μπτ7ω Περ� μαντικPς. 4 μSν γ?ρΠανα�τι�ς #νυπ*στατ�ν α=τ�ν 2ησιν.

O=σ�αν δ� 2ασι τ�ν bντων �π�ντων τ�ν πρ:τηνVλην, Gς κα� Xρ%σιππ�ς (ν τ7[P πρ:τ[η τ�ν Φυσικ�ν κα�Z�νων. Vλη δ� (στιν (L �ς 4τιδηπ�τ�&ν γ�νεται. καλε6ταιδS δι)�ς, �=σ�α τε κα� Vλη, n τε τ�ν π�ντων κα� B τ�ν (π�μ�ρ�υς. B μSν �Oν τ�ν ;λων �Uτε πλε�ων �Uτ5 (λ�ττωνγ�νεται, B δS τ�ν (π� μ�ρ�υς <κα� πλε�ων κα� (λ�ττων>.


– 188 –

89. �O Tσ�λλερ παρατηρε> σ4ετικJς τP /['ς: «Σ= αGτ$ δ?ν κCνει _[α%ρεσι κατPτ�2ς Στωϊκ�2ς ��τε i "νθρ@πινη :�)λησις. �O jνθρωπ�ς _νεργε> _λε)θερα ;σ�διευθ)νεται "π$ τ0ν δικ� τ�υ τ0ν «<ρμ�», κι _κε>ν� π�2 τ�� _πι:Cλλει i D)σις

150

ΣJμα δ? ε3ναι, κατ= αGτ�)ς, �Gσ%α i <π�%α ε3ναι πεπερα-σμ�νη, ;πως nπ�στηρ%kει < =Aντ%πατρ�ς στ$ δε)τερ� :ι:λ%�«Περ� �=σ�ας» κι < =Aπ�λλ+δωρ�ς στ0ν «Φυσικ�» τ�υ. �Yπ+κει-ται δ? καL σ? παθ�ματα, σ? μετα:�λ�ς γιατ%, �ν Fταν "ναλλ�%-ωτη, δ?ν θP |μπ�ρ��σαν νP παρα4θ��ν τP _[ αGτ'ς παραγ+-μενα. =E[ �� καL _κε%νη i διδασκαλ%α ;τι τυγ4Cνει καL _π= jπει-ρ�ν διαιρετ�. �O Xρ)σιππ�ς λ�γει ;τι i διCκρισις δ?ν γ%νεται _π=jπειρ�ν, i ]δια ;μως ε3ναι jπειρη. Δι+τι δ?ν nπCρ4ει τ%π�τε τ$"πε%ρως μικρ$ στ$ <π�>� i δια%ρεσις νP μπ�ρ7' νP _πεκτε%νε-ται90. �Ωστ+σ� i δια%ρεσις πρ�4ωρε> _π= jπειρ�ν.

151. �H _[�γησις π�2 δ%δ�υν γιP τ0ν "νCμι[ι δ)� �GσιJνε3ναι, κατP τ$ν Xρ)σιππ�, ;τι αGτ?ς διεισδ)�υν i μ%α στ0ν jλληκαL δ?ν περιτριγυρ%k�υν �πλJς τP μ+ρια τ'ς μιqς τP μ+ρια τ'ςjλλης ��τε εnρ%σκ�νται πλCϊ πλCϊ. Δι+τι, :�:αια, �ν 4)σωμελ%γ� κρασL στ0ν θCλασσα θP _πεκταθ7' γιP λ%γ�, μετP θP συγ-4ωνευθ7' μ= αGτ�91.

=Eπ%σης nπ�στηρ%k�υν ;τι nπCρ4�υν καL μερικ�L δα%μ�νεςπ�2 U4�υν συμπCθεια πρ$ς τ$ "νθρ@πιν� γ�ν�ς καL _παγρυ-πν��ν _πL τJν "νθρωπ%νων πραγμCτων. =Aκ+μη πιστε)�υν σ?�ρωες, ;τι ε3ναι ψυ4?ς _ναρ�των π�2 _πιk��ν τJν σωμCτωντων.

152. rOσ�ν "D�ρq σ? _κε>να π�2 γ%ν�νται στ0ν "τμ+-


– 191 –

Φυσικ�, 1956, σελ. 172: «�YπCρ4ει jρC γε lνα "πε%ρως μικρ+, μ= jλλα λ+γιαμπ�ρ��με νP διαιρ�σωμε lνα "ντικε%μεν� _π’ jπειρ�ν;

91. Bλ. Πλ�υτCρ4�υ 5Hθικ�, 436 B.

σ�μα δ� (στι κατ5 α=τ�!ς B �=σ�α, κα� πεπερασμ�νηκαθ� 2ησιν 5Aντ�πατρ�ς (ν δευτ�ρ7ω Περ� �=σ�ας κα�5Aπ�λλ*δωρ�ς (ν τ[P Φυσικ[P. κα� παθητ� δ� (στιν, Gς 4α=τ*ς 2ησιν9 ε γ?ρ /ν Iτρεπτ�ς, �=κ tν τ? γιν*μενα (Lα=τPς (γ�νετ�9 @νθεν κ#κ<�λ�υθ>ε6ν Gς n τε τ�μ� εςIπειρ*ν (στιν. (rν Iπειρ�ν <�=κ ες Iπειρ*ν> 2ησιν 4Xρ%σιππ�ς9 �= γ?ρ (στ� τι Iπειρ�ν, ες o γ�νεται B τ�μ�.#λλ5 #κατ�ληκτ*ς (στι.)

Kα� τ?ς κρ�σεις δS δι*λ�υ γ�νεσθαι, καθ� 2ησιν 4Xρ%σιππ�ς (ν τ[P τρ�τ[η τ�ν Φυσικ�ν, κα� μ� κατ? περι-γρα2�ν κα� παρ�θεσιν9 κα� γ?ρ ες π�λαγ�ς lλ�γ�ς �>ν�ς�ληθε�ς (π� π�σ$ν #ντιπαρεκταθ�σεται, ε>τα συμ2θαρ�-σεται.

Φασ� δ5 ε>ναι κα� τινας δα�μ�νας #νθρ:πων συμπ�-θειαν @)�ντας, (π*πτας τ�ν #νθρωπε�ων πραγμ�των9κα� nρωας τ?ς <π�λελειμμ�νας τ�ν σπ�υδα�ων ψυ)�ς.

T�ν δ5 (ν #�ρι γιν�μ�νων )ειμ�να μSν ε>να� 2ασι τ$ν


– 190 –

90. T$ πρ+:λημα παραμ�νει "κ�ραι� καL γιP τ0ν σημεριν0 Φυσικ�. �O διCση-μ�ς σ)γ4ρ�ν�ς Γερμαν$ς "στρ�Dυσικ$ς Weizsäcker "ναρωτι�ται στ$ :ι:λ%� τ�υ(γαλλ. μετCDρ.) Le monde vu par la Physique = �O κ*σμ�ς ;πως τ$ν �λ�πει B

151

152

σDαιρα, λ�γ�υν ;τι < μ?ν 4ειμ@νας ε3ναι κατεψυγμ�ν�ςnπερCνω τ'ς γ'ς "�ρας π�2 ~Dε%λεται στ0ν "π�μCκρυνσι τ��iλ%�υ "π$ τ0ν γ'. VAν�ι[ις ε3ναι i καν�νικ0 θερμ�κρασ%α τ��"�ρ�ς κατP τ0ν πρ$ς iμqς πρ�σ�γγισ% τ�υ. Kαλ�κα%ρι ε3ναι iθερμ+της τ�� "�ρ�ς nπερCνω τ'ς γ'ς ;ταν < �λι�ς π�ρε)εταιπρ$ς :�ρρqν. KαL Dθιν+πωρ� γ%νεται λ+γ�ω τ'ς "π�4ωρ�σεωςτ�� iλ%�υ "π$ μqς.

Oh jνεμ�ι ε3ναι ρε)ματα "�ρ�ς π�2 λαμ:Cν�υν διαD�ρετικP~ν+ματα "νCλ�γα μ? τ$ μ�ρ�ς "π$ τ$ <π�>�ν πν��υν92. Γενεσι-�υργ$ δ? αGτJν α]τι� ε3ναι < �λι�ς π�2 _[ατμ%kει τP σ)ννεDα.T$ �GρCνι� τ+[� i "ντανCκλασις τJν iλιακJν "κτ%νων "π$nδαρ' ν�Dη �, ;πως λ�γει < Π�σειδ@νι�ς93 στ0ν Mετεωρ�λ�γ�ατ�υ, ε3ναι εuκ+να, ε]δωλ� τμ�ματ�ς τ�� iλ%�υ � τ'ς σελ�νης_πCνω σ? δρ�σισμ�ν� σ)ννεD�, κ�>λ� καL συνε4Jς <ρατ+, σPν_πCνω σ? καθρ�Dτη, μ? μ�ρD0 κυκλικ�� τ+[�υ. Oh κ�μ'τες, τPπωγων�D+ρα jστρα καL τP μετ�ωρα ε3ναι Dωτι?ς π�2 σ4ηματ%-k�νται ;ταν πυκν$ς "�ρας "νε:7' στ0ν περι�40 τ�� αuθ�ρα.

153. ΔιCττων "στ0ρ ε3ναι lνα [αDνικ$ jναμμα μιqς μCkαςπυρ$ς π�2 γρ�γ�ρα κινε>ται στ$ν "�ρα καL "D�νει π%σω τ�υ]4νη π�2 δ%δ�υν τ0ν _ντ)πωσι μ�κ�υς. Bρ�40 ε3ναι i μετα:�λ0ν�D�υς εuς �δωρ ;ταν i nπ$ τ�� iλ%�υ "π$ τ0ν [ηρP � "π$ τ0νθCλασσα "νυψωθε>σα nγρασ%α μερικJς μ+ν�ν U4ει _[ατμισθ'.�Aν αGτ0 i nγρασ%α κρυ@σ7η κCτω, λ�γεται πC4νη.

XαλCkι ε3ναι σ)ννεD� παγωμ�ν� π�2 U4ει θρυμματισθ' "π$τ$ν "�ρα.


– 193 –

93. �O Π�σειδ@νι�ς ε3ναι "ναμDισ:�τητα τ$ καθ�λικ@τερ� μυαλ$ π�2 ε3δε i�EλλCδα μετP τ$ν =Aριστ�τ�λη (Tσ�λλερ, 319).

<πSρ γPς #�ρα κατεψυγμ�ν�ν δι? τ�ν τ�& Bλ��υ πρ*σωI2�δ�ν, @αρ δS τ�ν ε=κρασ�αν τ�& #�ρ�ς κατ? τ�ν πρ$ςBμaς π�ρε�αν. θ�ρ�ς δS τ$ν <πSρ γPς #�ρα καταθαλπ*-μεν�ν τ[P τ�& Bλ��υ πρ$ς Iρκτ�ν π�ρε�\α, μετ*πωρ�ν δSτ[P παλινδρ�μ�\α τ�& Bλ��υ #25 Bμ�ν γ�νεσθαι. <τ�!ς δ5#ν�μ�υς #�ρ�ς ε>ναι ]%σεις9 παραλλαττ�%σας δS τ?ς(πωνυμ�ας γ�νεσθαι> παρ? τ�!ς τ*π�υς #25 uν ]��υσι.τPς δS γεν�σεως α=τ�ν αhτι�ν γ�νεσθαι τ$ν nλι�ν (Lατμ�-J�ντα τ? ν�2η. >ριν δ5 ε>ναι α=γ?ς #25 <γρ�ν νε2�ν#νακεκλασμ�νας Q, Gς Π�σειδ:νι*ς 2ησιν (ν τ[P Mετεω-ρ�λ�γικ[P, @μ2ασιν Bλ��υ τμ�ματ�ς � σελ�νης (ν ν�2ειδεδρ�σισμ�ν7ω κ��λ7ω κα� συνε)ε6 πρ$ς 2αντασ�αν, Gς (νκατ*πτρ7ω 2ανταJ�μ�νην κατ? κ%κλ�ν περι2�ρειαν.κ�μ�τας δS κα� πωγων�ας κα� λαμπαδ�ας πυρ? ε>ναι<2εστ�τα π�)�υς #�ρ�ς ες τ$ν αθερ:δη τ*π�ν #νενε-)θ�ντ�ς.

Σ�λας δS πυρ$ς #θρ*�υ @Lαψιν (ν #�ρι 2ερ�μ�ν�υτα)�ως κα� 2αντασ�αν μ�κ�υς (μ2α�ν�ντ�ς. <ετ$ν δ5 (κν�2�υς μετα��λ�ν ες Vδωρ, (πειδ?ν � (κ γPς � (κθαλ�ττης #νενε)θε6σα <γρασ�α <25 Bλ��υ [κα�] μ� τυγ-)�ν[η κατεργασ�ας9 καταψυ)θSν δS τ�&τ� π�)νηνκαλε6σθαι. )�λαJαν δS ν�2�ς πεπηγ*ς, <π$ πνε%ματ�ςδιαθρυ2θ�ν9


– 192 –

92. TP κενP στ$ κε%μεν� συμπληρ@θηκαν "π$ παρCλληλα 4ωρ%α τ�� =Aετ%�υ,περιε4+μενα στ0ν συλλ�γ0 Diels Doxographi Graeci, σελ. 374α 23.

153

Xι+νι ε3ναι nγρ0 �λη "π$ παγωμ�ν� σ)ννεD�, ;πως λ�γει <Π�σειδ@νι�ς στ$ Wγδ�� :ι:λ%� τ�� «Φυσικ�& λ*γ�υ» τ�υ.=Aστραπ0 ε3ναι jναμμα νεDJν π�2 τρ%Dτηκαν τ$ lνα _πCνωστ$ jλλ� � σ4%σθηκαν "π$ τ$ν "�ρα, ;πως λ�γει < Z�νων στ0ν«Περ� τ�& ;λ�υ» πραγματε%α τ�υ� :ρ�ντ0 δ? ε3ναι < κρ+τ�ς _κτ'ς μετα[) των πρ�στρι:'ς � _κ τ'ς ρ�[ε@ς των.

154. Kεραυν$ς ε3ναι :%αι� jναμμα πυρ+ς, π�2 μ? μεγCληδ)ναμι _κσDενδ�ν%kεται στ$ UδαD�ς, _πειδ0 πρ�στρ%:�νται"ναμετα[) τ�υς τP σ)ννεDα � σκ%k�νται "π$ τ$ν "�ρα. VAλλ�ιλ�γ�υν πsς ε3ναι μιP συμπ%εσις π)ριν�υ "�ρα π�2 κατε:α%νειμ? μεγCλη δ)ναμι. TυD@νας ε3ναι μεγCλη καL :%αιη θ)ελλα μ?κεραυν�)ς, ;μ�ια μ? "νεμ�στρ+:ιλ� � "νεμ�στρ+:ιλ�ς καπν@-δης πρ�ερ4+μεν�ς "π$ σ)ννεD� π�2 nπ�στη ρ'[ι.

«Πρηστ0ρ» ε3ναι σ)ννεD� π�2 U4ει σ4ισθ' γ)ρω - γ)ρω "π$τ0ν δ)ναμι πυρ$ς καL "�ρ�ς (Στ$ :ι:λ%� K, "Dιερωμ�ν� _[<λ�κλ�ρ�υ στ$ν =Eπ%κ�υρ�, ;π�υ _π%σης _[ετCk�νται ;λα τPμετεωρ�λ�γικP Dαιν+μενα < πρηστ0ρ <ρ%kεται σPν «Dλ�γισμ�-ν�ς "�ρας»). Σεισμ�L γ%ν�νται ;ταν ρε�μα "�ρ�ς μπ' � αu4μα-λωτισθ' σ? κ�ιλ@ματα τ'ς γ'ς, γρCDει < Π�σειδ@νι�ς στ$Wγδ�� :ι:λ%� τ�υ. Mερικ�L "π= αGτ�2ς πρ�καλ��ν κραδασμ$τ�� _δCD�υς (σεισματ�αι), jλλ�ι πρ�καλ��ν "ν�%γματα()ασματ�αι), jλλ�ι πλCγιες μετατ�π%σεις (κλιματ�αι: καυματ�αι)καL jλλ�ι κCθετες μετατ�π%σεις (�ρασματ�αι).

155. rOσ�ν "D�ρq στ0ν διακ+σμησι, τ0ν τC[ι στ$ν κ+σμ�,αGτ0 U4ει oς /['ς: Στ0ν μ�ση ε3ναι i γ', _π�4�υσα θ�σι κ�ντρ�υ.MετP Uρ4εται τ$ νερ$ σPν σDα>ρα <λ+γυρC της, U4�ντας τ$ ]δι�μ= αGτ0 κ�ντρ� — κι Uτσι i γ' εnρ%σκεται μ�σα στ$ νερ+. MετP"π$ τ$ νερ$ Uρ4εται lνα σDαιρικ$ στρJμα "�ρ�ς.

�YπCρ4�υν δ? π�ντε �GρCνι�ι κ)κλ�ι: ΠρJτ�ς < "ρκτικ$ςκ)κλ�ς, π�2 πCντ�τε Dα%νεται. Δε)τερ�ς < θεριν$ς τρ�πικ+ς.Tρ%τ�ς < κ)κλ�ς τ'ς uσημερ%ας. T�ταρτ�ς < 4ειμεριν$ς τρ�πι-


– 195 –

)ι*να δ5 <γρ$ν (κ ν�2�υς πεπηγ*τ�ς, Gς Π�σειδ:νι�ς (ντ7� lγδ*7ω τ�& Φυσικ�& λ*γ�υ9 #στραπ�ν δ5 @Lαψιν νε2�νπαρατρι��μ�νων � ]ηγνυμ�νων <π$ πνε%ματ�ς, GςZ�νων (ν τ7� Περ� τ�& ;λ�υ9 �ρ�ντ�ν δS τ$ν τ�%τωνψ*2�ν (κ παρατρ�ψεως � ]�Lεως9 κεραυν$ν δ5 @Lαψινσ2�δρ?ν μετ? π�λλPς ��ας π�πτ�υσαν (π� γPς, νε2�νπαρατρι��μ�νων � ]ηγνυμ�νων <π$ πνε%ματ�ς. �R δSσυστρ�2�ν πυρ:δ�υς #�ρ�ς �ια�ως κατα2ερ�μ�νην,τυ2�να δS κεραυν$ν π�λ%ν, ��αι�ν κα� πνευματ:δη �πνε&μα καπν�δες (ρρωγ*τ�ς ν�2�υς9 πρηστPρα <δS>ν�2�ς περισ)ισθSν πυρ� μετ? πνε%ματ�ς. <σεισμ�!ς δSγ�νεσθαι ]υ�ντ�ς πνε%ματ�ς> ες τ? κ�ιλ:ματα τPς γPς �καθειρ)θ�ντ�ς πνε%ματ�ς (ν τ[P γ[P, καθ� 2ησι Π�σειδ:-νι�ς (ν τ[P lγδ*[η9 ε>ναι δ5 α=τ�ν τ�!ς μSν σεισματ�ας, τ�!ςδS )ασματ�ας, τ�!ς δS κλιματ�ας, τ�!ς δS �ρασματ�ας.

5Aρ�σκει δ5 α=τ�6ς κα� τ�ν διακ*σμησιν uδε @)ειν9 μ�σηντ�ν γPν κ�ντρ�υ λ*γ�υ (π�)�υσαν, μεθ5 rν τ$ Vδωρ σ2αι-ρ�ειδ�ς, @)�ν τ$ α=τ$ κ�ντρ�ν τ[P γ[P, 0στε τ�ν γPν (νVδατι ε>ναι9 μετ? τ$ Vδωρ δ5 #�ρα (σ2αιρωμ�ν�ν. κ%κλ�υςδ5 ε>ναι (ν τ7� �=ραν7� π�ντε, uν πρ�τ�ν #ρκτικ$ν #ε� 2αι-ν*μεν�ν, δε%τερ�ν τρ�πικ$ν θεριν*ν, τρ�τ�ν σημεριν*ν,τ�ταρτ�ν )ειμεριν$ν τρ�πικ*ν, π�μπτ�ν


– 194 –

154

155

κ+ς. KαL π�μπτ�ς < "νταρκτικ+ς, π�2 δ?ν Dα%νεται. Λ�γ�νταιδ? παρCλληλ�ι, δι+τι δ?ν κλ%ν�υν < lνας στ$ν jλλ�ν. rOμωςδιαγρCD�νται γ)ρω "π$ τ$ ]δι� κ�ντρ�.

156. =E[ "ντιθ�τ�υ, < kωδιακ$ς ε3ναι λ�[$ς κ)κλ�ς, καθ’;σ�ν διασταυρ@νεται μ? τ�2ς παραλλ�λ�υς. ZJνες τ'ς γ'ςnπCρ4�υν π�ντε: Πρ@τη i :+ρεια k@νη, π�2 εnρ%σκεται π�ραντ�� "ρκτικ�� κ)κλ�υ καL ε3ναι "κατ�%κητη _[ αuτ%ας τ��ψ)4�υς. Δε)τερη μ%α ε�κρατ�ς. Tρ%τη i λεγ�μ�νη διακεκαυ-μ�νη k@νη, "κατ�%κητη κι αGτ0 _[ αuτ%ας τ�� κα)σων�ς.TετCρτη i "ντε)κρατ�ς. KαL π�μπτη i ν+τια k@νη, "κατ�%κητη_[ αuτ%ας τ�� ψ)4�υς της.

�H D)σις κατP τ0ν jπ�ψ% τ�υς ε3ναι lνα π�ρ π�2 τε4νικP_ργCkεται, πρ�4ωρJντας στ$ν δρ+μ� τ�υ νP δημι�υργ7'.Πρqγμα π�2 ε3ναι uσ�δ)ναμ� πρ$ς μ%α π)ρινη, δημι�υργικ0 �διαμ�ρD��σαν πν��ν94. �H δ? ψυ40 ε3ναι μ%α D)σις hκαν0 ν’"ντιλαμ:Cνεται. T0ν :λ�π�υν δ? oς τ0ν συμDυ' μ? μqς πν�0τ'ς kω'ς. =E[ αGτ�� συνCγ�υν τ$ συμπ�ρασμα ;τι U4ει σωμα-τικ0 nπ+στασι καL ;τι nπCρ4ει καL μετP θCνατ�ν. �Ωστ+σ�nπ+κειται σ? _[αDανισμ+. �H ψυ40 ;μως τ�� Σ)μπαντ�ς, μ�ρητ'ς <π�%ας ε3ναι �h "τ�μικ?ς ψυ4?ς τJν kωντανJν Wντων, τυγ-4Cνει "νε[�λ+θρευτη.

157. �O Z�νων < Kιτιε2ς κι < =Aντ%πατρ�ς στ0ν «Περ� ψυ)Pς»πραγματε%α τ�υς, καθsς κι < Π�σειδ@νι�ς, <ρ%k�υν τ0ν ψυ40σPν kεστ0 "νCσα. ΓιατL μ= αGτ0 γιν+μεθα kωνταν�L καL hκαν�LνP κιν�)μεθα. �O KλεCνθης nπ�στηρ%kει ;τι ;λες �h


– 197 –

kω�γ+ν�ν δ)ναμιν δι= �ς τP πCντα τρ�D�νται, αG[Cν�υν καL καθ+λ�υ kJσιν».

#νταρκτικ$ν #2ανP. λ�γ�νται δS παρ�λληλ�ι καθ*τι �=συννε%�υσιν ες #λλ�λ�υς9 γρ�2�νται μ�ντ�ι περ� τ$α=τ$ κ�ντρ�ν.

�O δS Jωδιακ$ς λ�L*ς (στιν, Gς (πι-ν τ�!ς παραλλ�-λ�υς. J�να� τ5 (π� τPς γPς εσι π�ντε9 πρ:τη �*ρει�ς [κα�]<πSρ τ$ν #ρκτικ$ν κ%κλ�ν, #��κητ�ς δι? ψ&)�ς9 δευτ�ραεUκρατ�ς9 τρ�τη #��κητ�ς <π$ καυμ�των, B διακεκαυ-μ�νη καλ�υμ�νη9 τετ�ρτη B #ντε%κρατ�ς9 π�μπτη ν*τι�ς,#��κητ�ς δι? ψ&)�ς.

Δ�κε6 δ5 α=τ�6ς τ�ν μSν 2%σιν ε>ναι π&ρ τε)νικ*ν, 4δ7��αδ�J�ν ες γ�νεσιν, ;περ (στ� πνε&μα πυρ�ειδSς κα�τε)ν�ειδ�ς9 τ�ν δS ψυ)�ν ασθητικ�ν <2%σιν>. τα%την δ5ε>ναι τ$ συμ2υSς Bμ6ν πνε&μα9 δι$ κα� σ�μα ε>ναι κα� μετ?τ$ν θ�νατ�ν (πιμ�νειν9 2θαρτ�ν δ5 <π�ρ)ειν, τ�ν δS τ�ν;λων I2θαρτ�ν, �ς μ�ρη ε>ναι τ?ς (ν τ�6ς J7:�ις.

Z�νων δ5 4 Kιτιε!ς κα� 5Aντ�πατρ�ς (ν τ�6ς Περ� ψυ)Pςκα� Π�σειδ:νι�ς πνε&μα @νθερμ�ν ε>ναιτ�ν ψυ)�ν9 τ�%τ7ω γ?ρ Bμaς ε>ναι @μπν�υς κα� <π$ τ�%-τ�υ κινε6σθαι. Kλε�νθης μSν �Oν π�σας (πιδιαμ�νειν


– 196 –

94. �H D)σις <ρ%kεται oς «π&ρ τε)νικ*ν», π�2 σ? τελευτα%α "ναλυσι ε3ναι iθε+της. «Π�ρ W4ι τ$ σ)νηθες, γρCDει < καθηγητ0ς Xρ. =Aνδρ��τσ�ς, "λλP τ$ θερ-μ$ν τ$ _ν τ�J πυρL _ν$ν (_νυπCρ4�ν), δι'κ�ν διP πCσης τ'ς D)σεως "π�τελε> τ0ν

156

157

ψυ4?ς _[ακ�λ�υθ��ν νP nπCρ4�υν μ�4ρι τ'ς _κπυρ@σεως. �OXρ)σιππ�ς ;μως λ�γει ;τι μ+ν�ν τJν σ�DJν �h ψυ4?ς U4�υναGτ0 τ0ν δ)ναμι.

=Aπαριθμ��ν δ? ~κτs μ�ρη τ'ς ψυ4'ς: τLς π�ντε αuσθ�σεις,τ0ν _ντ+ς μας γεννητικ0 hκαν+τητα, τ0ν hκαν+τητα νP μιλqμε καLτ0ν hκαν+τητα νP σκεπτ@μεθα. �Yπ�στηρ%k�υν ;τι :λ�π�με ;ταντ$ μετα[2 τ�� αuσθητηρ%�υ τ'ς <ρCσεως καL τ�� "ντικειμ�ν�υDJς _κτε%νεται nπ$ μ�ρD0ν κ@ν�υ, ;πως γρCD�υν < Xρ)σιππ�ςστ$ δε)τερ� :ι:λ%� τJν «Φυσικ�ν» κι < =Aπ�λλ+δωρ�ς. �Hκ�ρυD0 αGτ�� τ�� κ@ν�υ "�ρ�ς εnρ%σκεται στ$ μCτι, i δ? :Cσιςτ�υ στ$ "ντικε%μεν� π�2 :λ�π�με. Kι Uτσι oσPν διP μ�σ�υ /ν$ςμπαστ�υνι�� παρ�υσιCkεται σ? μqς τ$ πρqγμα π�2 :λ�π�μεμ�σ�ω τ�� π�ρι[ αGτ�� _κτειν�μ�ν�υ "�ρ�ς.

158. =Aκ��με ;ταν < μετα[2 τ�� |4��ντ�ς "ντικειμ�ν�υ καLτ�� αuσθητηρ%�υ τ'ς "κ�'ς "0ρ πληττ+μεν�ς �πλ@νεται σDαι-ρ�ειδJς, ;πως "κρι:Jς σ= αGτ0 μιP π�τρα. �O �πν�ςπρ�καλε>ται "π$ τ0ν 4αλCρωσι τ�� αuσθητικ�� τ+ν�υ, τ'ς_ντCσεως δηλαδ0 τJν αuσθ�σεων, π�2 _πηρεCk�υν τ$ iγεμ�-νικ$ μ�ρ�ς τ'ς ψυ4'ς. �Ως αuτ%ες δ? τJν παθJν θεωρ��ν τLςδιακυμCνσεις τ'ς kωτικ'ς πν�'ς.


– 199 –

μ�)ρι <τPς> (κπυρ:σεως, Xρ%σιππ�ς δS τ?ς τ�ν σ�2�νμ*ν�ν.

M�ρη δS ψυ)Pς λ�γ�υσιν lκτ:, τ?ς π�ντε ασθ�σειςκα� τ�!ς (ν Bμ6ν σπερματικ�!ς λ*γ�υς κα� τ$ 2ωνητικ$νκα� τ$ λ�γιστικ*ν. 4ρaν δS τ�& μεταL! τPς 4ρ�σεως κα�τ�& <π�κειμ�ν�υ 2ωτ$ς (ντειν�μ�ν�υ κων�ειδ�ς, καθ�2ησι Xρ%σιππ�ς (ν δευτ�ρ7ω τ�ν Φυσικ�ν κα� 5Aπ�λλ*-δωρ�ς. γ�νεσθαι μ�ντ�ι τ$ κων�ειδSς τ�& #�ρ�ς πρ$ς τ[Pbψει, τ�ν δS ��σιν πρ$ς τ7� 4ρωμ�ν7ω9 Gς δι? �ακτηρ�ας�Oν τ�& ταθ�ντ�ς #�ρ�ς τ$ �λεπ*μεν�ν #ναγγ�λλεσθαι.

5Aκ�%ειν δS τ�& μεταL! τ�& 2ων�&ντ�ς κα� τ�& #κ�%-�ντ�ς #�ρ�ς πληττ�μ�ν�υ σ2αιρ�ειδ�ς, ε>τα κυματ�υμ�-ν�υ κα� τα6ς #κ�α6ς πρ�σπ�πτ�ντ�ς, Gς κυματ�&ται τ$ (ντ[P δεLαμεν[P Vδωρ κατ? κ%κλ�υς <π$ τ�& (μ�ληθ�ντ�ςλ�θ�υ. τ$ν δS Vπν�ν γ�νεσθαι (κλυ�μ�ν�υ τ�& ασθητικ�&τ*ν�υ περ� τ$ Bγεμ�νικ*ν. ατ�ας δS τ�ν παθ�ν #π�λε�-π�υσι τ?ς περ� τ$ πνε&μα τρ�π�ς.


– 198 –

158

159. Σπ�ρμα λ�γ�υν ;τι ε3ναι αGτ$ π�2 ε3ναι hκαν$ νP γεννqWντα ;μ�ια μ? _κε>να "π$ τP <π�>α "πε4ωρ%σθη. T�� δ? "νθρ@-π�υ τ$ σπ�ρμα, π�2 μιP "νθρ@πινη πηγ0 μετα:ι:Ckει μ�σ�ωnγρ�� ~4�ματ�ς, "ναμιγν)εται μ? τP μ�ρη τ'ς ψυ4'ς στ0ν ]δια"ναλ�γ%α π�2 αGτP παρ�υσιCk�νται στ�2ς πρ�γ+ν�υς. E3ναιδ? αGτ+, κατP τ$ν Xρ)σιππ� (Φυσικ�, :ι:λ. :`), kωτικ0 πν�0 (�kωτικ$ πνε�μα) κατP τ0ν �Gσ%α τ�υ, ;πως καταDα%νεται "π$τ�2ς σπ+ρ�υς π�2 ρ%4ν�υμε στ0ν γ', �h <π�>�ι �ν ε3ναι παλαι�Lδ?ν Dυτρ@ν�υν, δι+τι U4ει _[ατμισθ' i γ�νιμ+της τ�υς. =EπLπλ��ν U4ει τ0ν πρ��λευσ% τ�υ (τ$ σπ�ρμα) "π= ;λ� τ$ σJμα,;πως nπ�στηρ%k�υν �h περL τ$ν ΣDα>ρ�ν. ΠCντως U4ει τ0νhκαν+τητα ν’ "ναπαρCγ7η ;λα τP μ�ρη τ�� σ@ματ�ς95.

T�� θηλυκ�� ;μως "τ+μ�υ τ$ σπ�ρμα ε3ναι κατ= αGτ�2ςjγ�ν�, στε>ρ�, δι+τι, ;πως λ�γει < ΣDα>ρ�ς, ε3ναι jτ�ν�, λ%γ� καLνερ�υλ+. M? τ$ iγεμ�νικ$ ν�ε>ται τ$ κυριαρ4ικ@τατ� μ�ρ�ςτ'ς ψυ4'ς (κυρι:τατ�ν), στ$ <π�>� παρCγ�νται �h παραστC-σεις καL �h <ρμ?ς καL "π$ τ$ <π�>� πρ��ρ4εται < λ+γ�ς, i<μιλ%α. VE4ει δ? τ0ν lδρα τ�υ στ0ν καρδιC.

160. AGτ0 λ�ιπ$ν ε3ναι καL i Φυσικ� τ�υς, στ0ν Uκτασι π�2Uκρινα κατCλληλη, U4�ντας nπ= Wψιν τ0ν συμμετρ%α τ�� συγ-γρCμματ�ς. rOσ� γιP τP σημε>α στP <π�>α μερικ�L Στωϊκ�L δια-D�ρ�υν "π$ τ�2ς jλλ�υς, αGτP ε3ναι τP "κ+λ�υθα.


– 201 –

95. �H hκαν+της αGτ0 στP DυτP δ?ν περι�ρ%kεται στ$ σπ�ρμα, "λλP καL jλλαμ�ρη τ�� σ@ματ+ς τ�υς μπ�ρ��ν νP τP "ναπαραγCγ�υν.

Σπ�ρμα δS λ�γ�υσιν ε>ναι τ$ �s*ν τε γεννaν τ�ια&τ5#25 �i�υ κα� α=τ$ #πεκρ�θη9 #νθρ:π�υ δS σπ�ρμα, oμεθ�ησιν 4 Iνθρωπ�ς μεθ5 <γρ�&, συγκιρνaσθαι τ�6ς τPςψυ)Pς μ�ρεσι κατ? μιγμ$ν τ�& τ�ν πρ�γ*νων λ*γ�υ.ε>ναι δ5 α=τ$ Xρ%σιππ*ς 2ησιν (ν τ[P δευτ�ρ\α τ�νΦυσικ�ν πνε&μα κατ? τ�ν �=σ�αν, Gς δPλ�ν (κ τ�ν εςτ�ν γPν κατα�αλλ�μ�νων σπερμ�των, � παλαιωθ�ντα�=κ�τι 2%εται, Gς δPλ�ν διαπεπνευκυ�ας α=τ�6ς τPςδυν�μεως. κα� #25 ;λων δS τ�ν σωμ�των α=τ* 2ασικατα2�ρεσθαι �R περ� τ$ν Σ2α6ρ�ν9 π�ντων γ�&ν γεννη-τικ$ν ε>ναι τ�ν τ�& σ:ματ�ς μερ�ν. τ$ δS τPς θηλε�αςIγ�ν�ν #π�2α�ν�νται9 Iτ�ν*ν τε γ?ρ ε>ναι κα� lλ�γ�νκα� <δατ�δες, Gς 4 Σ2α6ρ*ς 2ησιν. Bγεμ�νικ$ν δ5 ε>ναιτ$ κυρι:τατ�ν τPς ψυ)Pς, (ν 7u αR 2αντασ�αι κα� αR 4ρμα�γ�ν�νται κα� ;θεν 4 λ*γ�ς #ναπ�μπεται9 ;περ ε>ναι (νκαρδ�\α.

Tα&τα μSν κα� τ? 2υσικ? τ$ ;σ�ν Bμ6ν #π�)ρ:ντως@)ειν δ�κε6 στ�)αJ�μ�ν�ις τPς συμμετρ�ας τ�& συγγρ�μ-ματ�ς. � δ� τινες (L α=τ�ν διην�)θησαν, @στι τ�δε.


– 200 –

159

160

2. APIΣTΩN

�O =Aρ%στων96 < ΦCλανθ�ς (Dαλακρ$ς) "π$ τ0ν X%�, π�2 τ$νUλεγαν καL Σειρ'να, διετ)πωσε τ0ν γν@μη ;τι < jνθρωπ�ς~Dε%λει νP διCγ7η kω0ν τελε%ας "διαD�ρ%ας "π�ναντι σ? κCθε τιπ�2 δ?ν ε3ναι ��τε "ρετ0 ��τε κακ%α. O�τε θP πρ�πει νPκCμνωμε �hανδ�π�τε διCκρισι μετα[2 τJν "διαD+ρων πραγμC-των, "λλP νP τP μετα4ειριk@μεθα ;λα <μ�%ως. Δι+τι < σ�D$ςε3ναι ;μ�ι�ς μ? τ$ν καλ$ |θ�π�ι+, < <π�>�ς ε]τε τ$ν ρ+λ� τ��Θερσ%τη97 "ναλC:7η ε]τε τ�� =Aγαμ�μν�ν�ς θP τ�2ς πα%[7η, ;πωςπρ�πει. =Aπ�ρριπτε καL τ0ν Φυσικ0 καL τ0ν Λ�γικ�, λ�γων ;τι iμ?ν Φυσικ0 nπερ:α%νει τ0ν _Dικτ0 "π$ _μqς "π+στασι, i δ?Λ�γικ0 �Gδ+λως μqς "D�ρq. M+ν�ν δ? i =Hθικ0 μqς "D�ρq.

161. Oh διαλεκτικ�L συλλ�γισμ�%, Uλεγε, μ�ιCk�υν μ? τLς"ρα4νι�ς, π�2 �ν καL Dα%νωνται νP δε%4ν�υν κCτι μ? μαστ�ριPDτιαγμ�ν�, oστ+σ� ε3ναι j4ρηστες. Δ?ν παραδε4+ταν π�λλ?ς"ρετ�ς, ;πως κι < Z�νων, ��τε μιP μ? π�λλP ~ν+ματα, ;πως κι�h Mεγαρικ�%, παρP "ντ%κρυkε τ0ν "ρετ0 μ? τ0ν κατηγ�ρ%α τ'ς"ναD�ρqς, τ'ς σ4�σεως (πρ*ς τι 98). (Δηλαδ0 "ναρωτι+ταν «σ?τL 4ρησιμε)ει τ��τ� δJ;»).


– 203 –

98. �O =Aριστ�τ�λης παραδ�4εται δ�κα κατηγ�ρ%ες (θ�σεις π�2 πα%ρν�υμε γιPν= "ντικρ)σωμε τP Wντα): �Gσ%α, π�σ+τητα, π�ι+τητα, "ναD�ρP (πρ+ς τι), τ+π�,4ρ+ν�, θ�σι, κατCστασι, _ν�ργεια, πCθημα. Bλ. =Aριστ�τ�λ�υς Kατηγ�ρ�αι 4, 1625,T�πικ? A. 9 καL Mετα2υσικ? Δ, 15.

APIΣTΩN

5Aρ�στων 4 X6�ς 4 Φ�λανθ�ς (πικαλ�%μεν�ς Σειρ�ν.τ�λ�ς @2ησεν ε>ναι τ$ #δια2*ρως @)�ντα JPν πρ$ς τ?μεταL! #ρετPς κα� κακ�ας μηδ5 Bντιν�&ν (ν α=τ�6ςπαραλλαγ�ν #π�λε�π�ντα, #λλ5 (π�σης (π� π�ντων @)�ν-τα9 ε>ναι γ?ρ ;μ�ι�ν τ$ν σ�2$ν τ7� #γαθ7� <π�κριτ[P, oςIν τε Θερσ�τ�υ Iν τε 5Aγαμ�μν�ν�ς πρ*σωπ�ν #ναλ��[η,pκ�τερ�ν <π�κρ�νεται πρ�σηκ*ντως. τ*ν τε 2υσικ$ντ*π�ν κα� τ$ν λ�γικ$ν #ν[�ρει, λ�γων τ$ν μSν ε>ναι <πSρBμaς, τ$ν δ5 �=δSν πρ$ς Bμaς, μ*ν�ν δS τ$ν vθικ$ν ε>ναιπρ$ς Bμaς.

5E�ικ�ναι δS τ�!ς διαλεκτικ�!ς λ*γ�υς τ�6ς #ρα)ν��ις,� κα�τ�ι δ�κ�&ντα τε)νικ*ν τι (μ2α�νειν, I)ρηστ� (στιν.#ρετ�ς τ5 �Uτε π�λλ?ς εσPγεν, Gς 4 Z�νων, �Uτε μ�ανπ�λλ�6ς lν*μασι καλ�υμ�νην, Gς �R Mεγαρικ��, #λλ?κατ? τ$ πρ$ς τ� πως @)ειν.


– 202 –

96. VHκμασε τ$ 320 — 250 π.X.97. �O Θερσ%της "ναD�ρεται _δJ "ντιθετικP πρ$ς τ$ν nψηλ+Dρ�να =Aγαμ�-

μν�να. Δι+τι < Θερσ%της Fταν < α]σ4ιστ�ς τJν _ναντ%�ν τ'ς Tρ�%ας _κστρατευσC-ντων �Eλλ�νων: "λλ�%θωρ�ς, κ�υτσ$ς καL καμπ�)ρης. �H Dιλ+ψ�γ�ς καL "κριτ+-μυθ�ς γλJσσα τ�υ Uψεγε τP πCντα, �Gδ? τJν _πιDανεστCτων "νδρJν Dειδ�-μ�νη. =Aλλ= < =Oδυσσε2ς διP τ�� σκ�πτρ�υ τ�υ τ$ν |νCγκασε νP iσυ4Cσ7η. Bλ.=IλιCδα B, 212 — 271.

161

Kατ= αGτ$ν δ? τ$ν τρ+π�ν Dιλ�σ�DJντας καL μ? τ0ν διδα-σκαλ%α τ�υ στ$ Kυν+σαργες "π�κτησε τ�τ�ια _πιρρ�0 tστε ν’"π�καλ'ται hδρυτ0ς Dιλ�σ�Dικ'ς κατευθ)νσεως. ΠCντως <MιλτιCδης κι < Δ%Dιλ�ς πρ�σηγ�ρε)�ντ� =Aριστ@νει�ι (~παδ�Lτ�� =Aρ%στων�ς). 9Hταν πειστικ$ς <μιλητ0ς καL πρ�σαρμ�σμ�-ν�ς στP γ��στα τ�� εGρυτ�ρ�υ κ�ιν��. Γι= αGτ$ κι < T%μωνUγραψε σ4ετικP μ= αGτ$ν τ$ν "κ+λ�υθ� στ%4�:

Kα� κ�π�ι�ς #π$ τ�& δ�λ��υ 5Aρ�στων�ςτ�ν γενε? καταγ*μεν�ς.

162. =Aργ+τερα, "D�� _πεκ�ιν@νησε μ? τ$ν Π�λ�μωνα καLκαθ= ;ν 4ρ+ν�ν < Z�νων Fταν "π$ καιρ$ jρρωστ�ς, nπανε4@-ρησε "π$ τLς "π+ψεις τ�υ, ;πως μαρτυρε> < Δι�κλ'ς < MCγνης("π$ τ0ν Mαγνησ%α). T$ Στωϊκ$ δ+γμα στ$ <π�>� Uδιδε τ0νμεγαλ)τερη σημασ%α Fταν ;τι < σ�D$ς πCντ�τε στηρ%kεται σ?_[ακρι:ωμ�να πρCγματα κι W4ι σ? �πλ?ς «δ+[ες» (#δ*Lαστ�ς).

�O Περσα>�ς, καθsς Fταν "ντ%θετ�ς στ$ δ+γμα αGτ+, πρ��-τρεψε κCπ�ια iμ�ρα τ$ν lνα "π$ δ)� δ%δυμ�υς "δελD�2ς νPκαταθ�σ7η στ$ν =Aρ%στωνα lνα π�σ$ν 4ρημCτων κι "ργ+τεραU:αλε τ$ν jλλ�ν νP τP kητ�σ7η. �O =Aρ%στων περι'λθε σ? "μη4α-ν%α κι Uτσι "πεδε%4θη "ναιρJν τ0ν ]δια τ�υ τ0ν διδασκαλ%α.

Enρ%σκετ� δ? σ? διαDων%α καL μ? τ$ν =Aρκεσ%λα�. KαL μιPiμ�ρα σPν ε3δε lνα Uκτρωμα nπ$ μ�ρD0ν τα)ρ�υ μ? μ�τρα,«=Aλλ�%μ�ν+ μ�υ», ε3πε, «αGτ$ δ%δει lνα _πι4ε%ρημα στ$ν =Aρκε-σ%λα� κατP τ'ς "ληθε%ας, τJν παραστCσεων _κ τJν αuσθ�-σεων».

163. Σ? _κε>ν�ν τ$ν =Aκαδημαϊκ$ (τ'ς σ4�λ'ς τ�� ΠλCτω-ν�ς), π�2 uσ4υριk+ταν ;τι δ?ν Fταν :�:αι�ς γιP τ%π�τε (δηλ. ;τι�h αuσθ�σεις δ?ν παρ�4�υν "ληθ' εuκ+να τ'ς πραγματικ+τη-τ�ς), τ�� ε3πε: «O�τε κι αGτ$ν π�2 κCθεται κ�ντC σ�υ δ?ν τ$ν:λ�πεις;»


– 205 –

�Vτω δS 2ιλ�σ�2�ν κα� (ν Kυν�σ�ργει διαλεγ*μεν�ςhσ)υσεν αRρετιστ�ς #κ�&σαι. Mιλτι�δης �Oν κα� Δ�2ιλ�ς5Aριστ:νει�ι πρ�σηγ�ρε%�ντ�. /ν δ� τις πειστικ$ς κα�b)λ7ω πεπ�ιημ�ν�ς9 ;θεν 4 T�μων 2ησ� περ� α=τ�& (Diels40),

κα� τις 5Aρ�στων�ς γ�ννης Iπ� αRμ%λ�ν gλκων.

Παρα�αλ-ν δS Π�λ�μωνι, 2ησ� Δι�κλPς 4 M�γνης,μετ�θετ�, Z�νων�ς #ρρωστ�\α μακρ\a περιπεσ*ντ�ς. μ�λι-στα δS πρ�σε6)ε Στωικ7� δ*γματι τ7� τ$ν σ�2$ν #δ*Lα-στ�ν ε>ναι. πρ$ς o Περσα6�ς (ναντι�%μεν�ς διδ%μων#δελ2�ν τ$ν gτερ�ν (π��ησεν α=τ7� παρακαταθ�κηνδ�&ναι, @πειτα τ$ν gτερ�ν #π�λα�ε6ν9 κα� �Vτως #π�ρ�%-μεν�ν δι�λεγLεν. #πετε�νετ� δS πρ$ς 5Aρκεσ�λα�ν9 ;τεθεασ�μεν�ς τα&ρ�ν τερατ:δη μ�τραν @)�ντα, “�hμ�ι,”@2η, “δ�δ�ται 5Aρκεσιλ�7ω (πι)ε�ρημα κατ? τPς (ναρ-γε�ας.”

Πρ$ς δS τ$ν 2�μεν�ν 5Aκαδημαϊκ$ν �=δSν καταλαμ-��νειν, “�ρ5 �=δS τ$ν πλησ��ν σ�υ καθ�μεν�ν 4ρ\aς;”ε>πεν9


– 204 –

162

163

KαL ;ταν < jλλ�ς "πCντησε «VO4ι», τ�� ε3πε:

Π�ι*ς λ�ιπ$ν σS (τ%2λωσε;Π�ι*ς σ�& #2α�ρεσε τ$ 2�ς τ�ν ματι�ν σ�υ;

Φ�ρ�νται δ? oς δικC τ�υ τP :ι:λ%α τP /['ς:Πρ�τρεπτικ��, δ%� �ι�λ�α.Περ� τ�ν δ�γμ�των τ�& Z�νων�ς.Δι�λ�γ�ι.Παραδ*σεις μαθημ�των, gLι �ι�λ�α.Διατρι�α� περ� 2ιλ�σ�2�ας, pπτ? �ι�λ�α.Διατρι�α� περ� @ρωτ�ς.K�ινα� #ντιλ�ψεις περ� κεν�δ�L�ας.Σημει:σεις, εhκ�σι π�ντε �ι�λ�α.5Aπ�μνημ�νε%ματα, τρ�α �ι�λ�α.5Aν�κδ�τα, gνδεκα �ι�λ�α.Kατ? τ�ν ρητ*ρων.5Aπ�ντησις στ�ς #ντιλ�γ�ες τ�& 5AλεL�ν�υ.Kατ? τ�ν διαλεκτικ�ν, τρ�α �ι�λ�α.5Eπιστ�λSς πρ$ς τ$ν Kλε�νθη, τ�σσερα �ι�λ�α.

�O Πανα%τι�ς ;μως κι < ΣωσικρCτης λ�γ�υν ;τι μ+ν�ν �h=Eπιστ�λ?ς ε3ναι δικ�ς τ�υ, τP δ? jλλα Uργα ε3ναι τ�� =Aρ%στω-ν�ς τ�� Περιπατητικ��.

164. �O θρ�λ�ς λ�γει ;τι _πειδ0 Fταν Dαλακρ$ς Uπαθε iλ%ασικι "π= αGτ$ π�θανε. Συν�θεσα τ$ παρακCτω π�ιηματCκι γι=αGτ$ν σ? 4ωλιαμ:ικ�2ς στ%4�υς:


– 207 –

#ρνησαμ�ν�υ δ�, τ�ς <δS> σ5 (τ%2λωσεν (@2η), τ�ς #2ε�-λετ� λαμπ�δ�ς α=γ�ς;

Bι�λ�α δ5 α=τ�& 2�ρεται τ�δε9

Πρ�τρεπτικ�ν ��,Περ� τ�ν Z�νων�ς δ�γμ�των,Δι�λ�γ�ι,Σ)�λ�ν ς�,Περ� σ�2�ας διατρι��ν J�,5Eρωτικα� διατρι�α�,�Yπ�μν�ματα <πSρ κεν�δ�L�ας,�Yπ�μνημ�των κε�,5Aπ�μνημ�νευμ�των γ�,Xρει�ν ια�,Πρ$ς τ�!ς ]�τ�ρας,Πρ$ς τ?ς 5AλεL�ν�υ #ντιγρα2�ς,Πρ$ς τ�!ς διαλεκτικ�!ς γ�,Πρ$ς Kλε�νθην,5Eπιστ�λ�ν δ�,

Πανα�τι�ς δS κα� Σωσικρ�της μ*νας α=τ�& τ?ς(πιστ�λ�ς 2ασι, τ? δ5 Iλλα τ�& περιπατητικ�& 5Aρ�στω-ν�ς.

T�&τ�ν λ*γ�ς 2αλακρ$ν bντα (γκαυθPναι <π$ Bλ��υκα� uδε τελευτPσαι. πρ�σεπα�Lαμεν δ5 α=τ77� τ*νδε τ$ντρ*π�ν τ7� �μ�7ω τ7� )ωλ7� (App. Anth. v. 38)9


– 206 –

164

Γιατ�, 5Aρ�στων, γ�ρ�ς (σ! κα� 2αλακρ*ς,I2ησες τ$ν nλι� ν? σ�& ψ�σ[η τ$ μ�τωπ�; Γιατ�,#π�Jητ�ντας @τσι περισσ*τερη #π5 ;ση @πρεπεJ�στη, �ρPκες, )ωρ�ς ν? τ$ θ�λ[ης, τ$ κρ%� )�ματ�& τ�2�υ.

�Yπ'ρ[ε κι lνας jλλ�ς =Aρ%στων, =I�υλι�της τ0ν καταγωγ�ν,περιπατητικ+ς. Tρ%τ�ς lνας μ�υσικ$ς "π$ τ0ν =Aθ�να. T�ταρτ�ςlνας τραγικ$ς π�ιητ�ς. Π�μπτ�ς lνας �Aλαιε2ς τ0ν καταγωγ�,συγγραDε2ς πραγματειJν περL ρητ�ρικ'ς. rEκτ�ς lνας περιπα-τητικ$ς "π$ τ0ν =Aλε[Cνδρεια.

3. HPIΛΛOΣ

165. �O rHριλλ�ς < Kαρ4ηδ+νι�ς99 _κ�ρυ[ε oς τελικ$ σκ�π$τ'ς kω'ς τ0ν _πιστ�μη (τ0ν "κρι:' γνJσι), π�2 σημα%νει τ$ νPk��με μ? <δηγ$ σ= ;λα τP πρCγματα τ0ν _πιστ�μη, καL νP μ0παραπλαν@μεθα "π$ τ0ν jγν�ια. E3ναι δ? i _πιστ�μη μιP στα-θερ0 uδι+της τ�� ν�� (gLις) π�2 δ?ν "νατρ�πεται "π$ _πι4ειρ�-ματα στ0ν "π�δ�40 τJν παραστCσεων (δηλ. καν�να _πι4ε%-ρημα — πρ�DανJς σ�Dιστικ+, _ριστικ+ — νP μ0 μπ�ρ7' νP μqςπε%σ7η ;τι �h παραστCσεις μας μqς γελ��ν, δ?ν "π�δ%δ�υνδηλαδ0 τ0ν _[ωτερικ0 πραγματικ+τητα).

KCπ�τε ;μως Uλεγε ;τι δ?ν nπCρ4ει καν�νας σταθερ$ςτελικ$ς σκ�π+ς, "λλP αGτ$ς "λλCkει κατP τLς περιστCσεις καLτP πρCγματα, ;πως συμ:α%νει καL μ? τ$ν 4αλκ$ π�2 < ]δι�ςμπ�ρε> καL τ�� =Aλε[Cνδρ�υ νP γ%ν7η jγαλμα καL τ�� ΣωκρC-τ�υς. VEκαμνε δ? διCκρισι μετα[2 τ�� τελικ�� σκ�π�� καL /ν$ςuδιαιτ�ρ�υ πλαγ%�υ σκ�π�� (<π�τελ�ς).


– 209 –

99. ΠερL τ$ 260 π.X.

τ� δ� γ�ρων {ν κα� 2�λανθ�ς, � 5ρ�στων,τ$ �ρ�γμ5 @δωκας Bλ�7ω κατ�πτPσαι;τ�ιγ?ρ τ$ θερμ$ν πλε6�ν � δ��ι Jητ�ντ$ν ψυ)ρ$ν bντως ε�ρες �= θ�λων _Aιδην.

Γ�γ�νε δS κα� Iλλ�ς 5Aρ�στων 5I�υλι�της περιπατητι-κ*ς, 4 δ� τις μ�υσικ$ς 5Aθηνα6�ς, τ�ταρτ�ς π�ιητ�ςτραγ7ωδ�ας, π�μπτ�ς �Aλαιε!ς τ�)νας γεγρα2-ς ]ητ�ρι-κ�ς, gκτ�ς 5AλεLανδρε!ς περιπατητικ*ς.

HPIΛΛOΣ

_Hριλλ�ς δ5 4 Kαρ)ηδ*νι�ς τ�λ�ς ε>πε τ�ν (πιστ�μην,;περ (στ� JPν #ε� π�ντ5 #να2�ρ�ντα πρ$ς τ$ μετ5 (πιστ�-μης JPν κα� μ� τ[P #γν��\α δια�ε�λημ�ν�ν. ε>ναι δS τ�ν(πιστ�μην gLιν (ν 2αντασι�ν πρ�σδ�Lει #νυπ*πτωτ�ν<π$ λ*γ�υ. π�τS δ5 @λεγε μηδSν ε>ναι τ�λ�ς, #λλ? κατ?τ?ς περιστ�σεις κα� τ? πρ�γματ5 #λλ�ττεσθαι α=τ*, Gςκα� τ$ν α=τ$ν )αλκ$ν � 5AλεL�νδρ�υ γιν*μεν�ν #νδρι�-ντα � Σωκρ�τ�υς. δια2�ρειν δS τ�λ�ς κα� <π�τελ�δα9


– 208 –

165

AGτ$ν τ$ν _πιδι@κ�υν καL �h μ0 σ�D�%, τ$ν πρJτ� ;μως,δηλ. τ$ν "ληθιν$ σκ�π$ τ'ς kω'ς, μ+ν�ν < σ�D$ς τ$ν_πιkητε>100. rOλα δ? τP μετα[2 "ρετ'ς καL κακ%ας τP _κ�ρυττε|θικJς "διCD�ρα. VADησε καL συγγρCμματα, ~λιγ+στι4α μ?ν"λλP μεστP δυνCμεως, καL μ? "ντιρρ�σεις "ναD�ρικP μ? τ0νδιδασκαλ%α τ�� Z�νων�ς.

166. Λ�γεται ;τι ;ταν Fταν παιδL τ$ν _ρωτε)θηκαν κCμπ�-σ�ι, καL γιP νP τ�2ς δι@4ν7η < Z�νων (< δCσκαλ+ς τ�υ) nπε4ρ�-ωνε τ$ν rHριλλ� νP [υρ%k7η τ$ κεDCλι τ�υ, κι Uτσι αGτ�L "ηδ%α-kαν καL τ$ν jDηναν �συ4�.

TP :ι:λ%α τ�υ D�ρ�υν τ�2ς /['ς τ%τλ�υς:

Περ� #σκ�σεωςΠερ� παθ�νΠερ� γν:μης, δ�Lασ�ας�O ν�μ�θ�της�O μαιευτικ*ς�O 5Aντι2�ρων (4 πρ�καλ�ν)�O διδ�σκαλ�ς�O #ναθεωρ�ν�O (λ�γ)ων�EρμPςM�δειαΔι�λ�γ�ι5Hθικ? θ�ματα


– 211 –

ταν μ? τ0ν αGστηρ+τητα τJν "ρ4Jν τ'ς Στωϊκ'ς Dιλ�σ�D%ας (Tσ�λλερ, _κδ.«K�λ��ς» 1969, σελ. 305).

τPς μSν γ?ρ κα� τ�!ς μ� σ�2�!ς στ�)�Jεσθαι, τ�& δSμ*ν�ν τ$ν σ�2*ν. τ? δS μεταL! #ρετPς κα� κακ�ας #δι�-2�ρα ε>ναι. @στι δ5 α=τ�& τ? �ι�λ�α lλιγ*στι)α μ�ν, δυν�-μεως δS μεστ? κα� περι�)�ντα #ντιρρ�σεις πρ$ς Z�νωνα.

Λ�γεται δ5 ;τι παιδ$ς bντ�ς α=τ�& vρ�σθησαν Rκαν��,��ς #π�τρ�ψαι ��υλ*μεν�ς 4 Z�νων vν�γκασεLυρaσθαι _Hριλλ�ν, �R δ5 #πετρ�π�ντ�.

T? δS �ι�λ�α (στ� τ�δε9

Περ� #σκ�σεως,Περ� παθ�ν,Περ� <π�λ�ψεως,N�μ�θ�της,Mαιευτικ*ς,5Aντι2�ρων,Διδ�σκαλ�ς,Διασκευ�Jων,E=θ%νων,�EρμPς,M�δεια,Δι�λ�γ�ι,Θ�σεων vθικ�ν.


– 210 –

100. M�νC4α μ? τ0ν μεταρρ)θμισι αGτ0 τ'ς θεωρ%ας τ�υς γιP τ$ "γαθ$μπ�ρ��σαν �h Στωϊκ�L ν= "π�κτ�σ�υν θετικ0 σ4�σι μ? τP πρ�:λ�ματα τ'ς πρα-κτικ'ς kω'ς. VO4ι σπCνια ;μως Uκαμναν τ�τ�ια της 4ρ'σι π�2 νP μ0 συμ:ι:αk+-

166

4. ΔIONYΣIOΣ

�O Δι�ν)σι�ς < =Aπ�στCτης101 "νεκ�ρυ[ε oς "ν@τατ� "γαθ$(τ�λ�ς) τ0ν Dιλ�δ�νη kω�. AGτ$ δ? τ$ Uκαμε κCτω "π$ τ0νδ)σκ�λη περ%στασι τ'ς πρ�σ:�λ'ς τ�υ "π$ ~Dθαλμ%α. =Eπειδ�,καθsς nπ�Dερε ~δυνηρC, _δ%στασε νP π' τ$ν π+ν� "διCD�ρ�πρqγμα.

9Hταν "π$ τ0ν �HρCκλεια, γι$ς τ�� Θε�DCντ�υ. ΠρJταπαρακ�λ�)θησε τ0ν διδασκαλ%α τ�� συμπατρι@τη τ�υ �Hρα-κλε%δ�υ, Uπειτα τ�� =Aλε[%ν�υ καL τ�� Mενεδ�μ�υ καL τελικPτ�� Z�νων�ς.

167. Στ0ν "ρ40 τ'ς σταδι�δρ�μ%ας τ�υ τ�� jρεσε i λ�γ�τε-4ν%α καL _[ησκε>τ� στ0ν σ)νθεσι παντ$ς ε]δ�υς π�ιημCτων.VEπειτα π'ρε τ$ν π�ιητ0 VAρατ�102 σPν πρ+τυπ+ τ�υ, π�2 πρ�-σπαθ��σε νP τ$ν μιμηθ7'. rOταν "πεμακρ)νθη "π$ τ$νZ�νωνα, π'γε στ�2ς Kυρηναϊκ�)ς, καL "π$ τ+τε καL στP 4αμαι-τυπε>α _σ)4ναkε καL σ= ;λες τLς jλλες iδυπCθειες "πρ�καλ)-πτως παρεδ%δετ�. =AD�� Ukησε _πL ~γδ+ντα 4ρ+νια, αGτ�κτ+-νησε μ? θεληματικ0 "σιτ%α.

�Ως δικC τ�υ :ι:λ%α D�ρ�νται τP /['ς:

Περ� #παθε�ας, δ%� �ι�λ�α.Περ� #σκ�σεως, δ%� �ι�λ�α.


– 213 –

Wψιν τ�υ κι < =Aπ+στ�λ�ς Πα�λ�ς ;ταν μιλJντας στ�2ς =Aθηνα%�υς γιP τ$ν«jγνωστ� θε$» τ�2ς ε3πε: «_ν αGτ�J γPρ kJμεν καL κιν�)μεθα καL _σμ�ν, oς κα%τινες τJν καθ= nμqς π�ιητJν εuρ�κασι. T�� γPρ καL γ�ν�ς _σμ�ν» (ΠρC[εις τJν=Aπ�στ+λων, IZ. 28).

ΔIONYΣIOΣ

Δι�ν%σι�ς δ5 4 Mεταθ�μεν�ς τ�λ�ς ε>πε τ�ν Bδ�ν�νδι? περ�στασιν l2θαλμ�ας9 #λγ�σας γ?ρ (πιπ*νως �κνη-σεν επε6ν τ$ν π*ν�ν #δι�2�ρ�ν.

�Hν δS πα6ς μSν Θε�2�ντ�υ, π*λεως δ5 �Hρακλε�ας.Qκ�υσε δ�, καθ� 2ησι Δι�κλPς, πρ�τ�ν μSν �Hρακλε�δ�υτ�& π�λ�τ�υ, @πειτ5 5AλεL�ν�υ κα� Mενεδ�μ�υ, τελευτα6�νδS Z�νων�ς.

Kα� κατ5 #ρ)?ς μSν 2ιλ�γρ�μματ�ς {ν παντ�δαπ�6ς(πε)ε�ρει π�ι�μασιν, @πειτα δS κα� cAρατ�ν #πεδ�)ετ�,Jηλ�ν α=τ*ν. #π�στ?ς δS τ�& Z�νων�ς πρ$ς τ�!ς Kυρη-ναϊκ�!ς #πετρ�πη κα� εhς τε τ? )αμαιτυπε6α εσ[�ει κα�τIλλ5 #παρακαλ%πτως Bδυπ�θει. �ι�!ς δS πρ$ς τ?lγδ��κ�ντ5 #σιτ�\α κατ�στρεψε.

Bι�λ�α δ5 α=τ�& 2�ρεται τ�δε9

Περ� #παθε�ας ��,Περ� #σκ�σεως ��,


– 212 –

101. T$ 330—250 π.X.102. rEνας "π$ τ�2ς σπ�υδαι+τερ�υς jμεσ�υς μαθητ?ς τ�� Z�νων�ς ε3ναι κι

< π�ιητ0ς VAρατ�ς "π$ τ�2ς Σ+λ�υς τ'ς Kιλικ%ας, ~ν�μαστ$ς γιP τ$ "στρ�ν�μικ$διδακτικ$ π�%ημC τ�υ Φαιν*μενα, π�2 _σ@θη �ς _μqς καL π�2 "ρ4%kει ;πως κι <περ%Dημ�ς �μν�ς τ�� KλεCνθ�υς μ= lνα �μν� στ$ν Δ%α. AGτ$ν τ$ν �μν� ε34ε nπ=

167

Περ� Bδ�νPς, τ�σσερα �ι�λ�α.Περ� πλ�%τ�υ, δημ�τικ*τητ�ς κα� (κδικ�σεως.Π�ς ν? J[Pς μS τ�!ς συνανθρ:π�υς σ�υ.Περ� ε=τυ)�ας.Περ� #ρ)α�ων �ασιλ�ων.Περ� τ�ν (παιν�υμ�νων.Περ� �αρ�αρικ�ν (θ�μων.

AGτ�L λ�ιπ$ν ε3ναι �h /τερ+δ�[�ι Στωϊκ�%. =Eκε>ν�ς ;μωςπ�2 nπ'ρ[ε γν�σι�ς διCδ�4�ς τ�� Z�νων�ς Fταν < KλεCνθηςγιP τ$ν <π�>�ν θP μιλ�σωμε "μ�σως κατωτ�ρω.

5. KΛEANΘHΣ

168. �O KλεCνθης τ�� Φαν%�υ103 Fταν "π$ τ0ν VAσσ� (τ'ςTρωCδ�ς). Στ0ν "ρ40 Fταν πυγμC4�ς, ;πως "ναD�ρει < =Aντι-σθ�νης στLς «Διαδ�)�ς» τ�υ. rOταν Fλθε στ0ν =Aθ�να, ε34ε,λ�γ�υν, μ+ν�ν τ�σσερις δρα4μ�ς, ;ταν δ? συνCντησε τ$νZ�νωνα _πεδ+θη μ? k�σι στ0ν σπ�υδ0 τ'ς Dιλ�σ�D%ας _νστερ-νισθεLς καθ= ;λην τ0ν Uκτασ% τ�υς τP ]δια δ+γματα . �Yπ'ρ[ε[ακ�υστ$ς γιP τ0ν _ργατικ+τητC τ�υ, καθsς λ+γ�ω τ'ς μεγCληςτ�υ "ν�4ειας :Cλθηκε νP _ργCkεται. VEτσι, _νJ τ0ν ν)κταU:γαkε νερ$ "π$ τP πηγCδια γιP τ�2ς κ�π�υς, τ0ν iμ�ρα_[ησκε>τ� σ? Dιλ�σ�Dικ?ς συkητ�σεις. Γι= αGτ$ καL _πων�μC-σθηκε KλεCνθης < ΦρεCντλης (< "ντλJν "π$ Dρ�αρ). Λ�νε δ?;τι πρ�σ�4θη καL στ$ δικαστ�ρι� γιP νP δικαι�λ�γ�σ7η π��ε�ρισκε τP μ�σα τ'ς kω'ς κι Fταν τ+σ� ρωμαλ��ς. =AπηλλCγη;μως ;ταν παρ�υσ%ασε μCρτυρα τ$ν περι:�λCρη ;π�υ U:γαkενερ$ καL τ0ν "λευρ�π@λιδα π�2 τ0ν 4ρησιμ�π�ι��σε γιP ν’"λ�θ7η σιτCρι (μ? 4ειρ+μυλ�).


– 215 –

103. VHκμασε περL τ$ 304—232 π.X.

Περ� Bδ�νPς δ�,Περ� πλ�%τ�υ κα� )�ριτ�ς κα� τιμωρ�ας,Περ� #νθρ:πων )ρ�σεως,Περ� ε=τυ)�ας,Περ� #ρ)α�ων �ασιλ�ων,Περ� τ�ν (παιν�υμ�νων,Περ� �αρ�αρικ�ν (θ�ν.

Kα� ��τ�ι μSν �R διενε)θ�ντες. διεδ�Lατ� δS τ$νZ�νωνα Kλε�νθης, περ� �� λεκτ��ν.

KΛEANΘHΣ

Kλε�νθης Φαν��υ cAσσι�ς. ��τ�ς πρ�τ�ν /ν π%κτης,0ς 2ησιν 5Aντισθ�νης (ν Διαδ�)α6ς. #2ικ*μεν�ς δ5 ες5Aθ�νας τ�σσαρας @)ων δρα)μ�ς, καθ� 2ασ� τινες, κα�Z�νωνι παρα�αλ-ν (2ιλ�σ*2ησε γενναι*τατα κα� (π�τ�ν α=τ�ν @μεινε δ�γμ�των. διε��θη δ5 (π� 2ιλ�π�ν�\α,;ς γε π�νης {ν Iγαν 0ρμησε μισθ�2�ρε6ν9 κα� ν%κτωρμSν (ν τ�6ς κ�π�ις Qντλει, μεθ5 Bμ�ραν δ5 (ν τ�6ς λ*γ�ις(γυμν�Jετ�9 ;θεν κα� Φρε�ντλης (κλ�θη. 2ασ� δ5 α=τ$νκα� ες δικαστ�ρι�ν #)θPναι, λ*γ�υς δ:σ�ντα π*θεν (ςτ�σ�&τ�ν ε=�κτης {ν διαJ[P9 @πειτ5 #π�2υγε6ν, τ*ν τεκηπ�υρ$ν μ�ρτυρα παρασ)*ντα παρ5 oν Qντλει, κα� τ�ν#λ2ιτ*πωλιν παρ5 [� τ? Iλ2ιτα @πεττεν.


– 214 –

168

169. Oh =Aρε�παγ>τες Uμειναν hκαν�π�ιημ�ν�ι κι U:γαλαν"π+Dασι νP τ�� δ�θ��ν δ�κα μνα>. �O Z�νων ;μως δ?ν τ$νjDησε νP τLς πCρ7η. Λ�γ�υν ;τι κι < =Aντ%γ�ν�ς τ�� Uδωσε τρε>ς4ιλιCδες "ττικ?ς δρα4μ?ς (μισ$ τCλαντ�). �O Δημ�τρι�ς <MCγνης διηγε>ται στ�2ς �Oμων%μ�υς τ�υ ;τι σ? κCπ�ια /�ρτ�,καθsς < KλεCνθης πρ�4ωρ��σε _πL κεDαλ'ς τJν _D�:ων, <"�ρας τ$ν _γ)μνωσε καL "πεκαλ)Dθη ;τι δ?ν D�ρ��σε 4ιτJνα.�Oπ+τε �h =Aθηνα>�ι τ$ν _4ειρ�κρ+τησαν. Συνετ�λεσε δ? κι αGτ$στ$ ν’ αG[ηθ7' < θαυμασμ$ς μ? τ$ν <π�>�ν τ$ν περι�:αλλαν.

170. �YπCρ4ει καL μιP jλλη παρCδ�σις κατP τ0ν <π�%α <=Aντ%γ�ν�ς ;ταν κCπ�τε παρακ�λ�υθ��σε τ0ν διδασκαλ%α τ�υτ$ν ρ@τησε γιατ% "ντλε>. Kι _κε>ν�ς τ�� "π�ντησε: «M+ν�ν"ντλJ; MP μ�πως καL δ?ν σκC:ω καL δ?ν π�τ%kω καL τP πCνταδ?ν κCνω 4Cριν τ'ς Dιλ�σ�D%ας;». T$ν _[ασκ��σε :�:αια κι= <Z�νων σ= αGτP καL τ$ν δι�τασσε νP δ%δ7η lνα ~:�λ$ "π$ τ$iμερ�μ%σθι+ τ�υ (#π�2�ρ�)104. KαL μιP iμ�ρα, ;ταν ε34ε συγκε-ντρωθ' lνα π�σ$ν "π$ τP κ�ρματα αGτC, < Z�νων τP παρ�υ-σ%ασε στ�2ς γνωρ%μ�υς τ�υ λ�γ�ντCς τ�υς: «�O KλεCνθηςμπ�ρε> νP θρ�ψη κι lνα jλλ�ν KλεCνθη �ν τ$ θελ�σ7η, _νJ_κε>ν�ι π�2 U4�υν τP μ�σα kητ��ν εuς :Cρ�ς jλλων νP k�σ�υν,μ�λ�ν+τι τ�2ς περισσε)ει 4ρ+ν�ς κι "π$ τLς σπ�υδ�ς τ�υς». Γι=αGτ$ καL δε%τερ�ς �HρακλPς < KλεCνθης "πεκαλε>τ�. KαL Fτανμ?ν _ργατικ@τατ�ς, "λλP 4ωρLς hκαν+τητα γιP τ0ν Φυσικ�, καLnπερ:�λικP :ραδ)ς.


– 217 –

104. KατP τ$ν =Aττικ$ ν+μ� < nπ$ τ�� κυρ%�υ τ�υ _κμισθ�)μεν�ς σ? jλλ�νδ��λ�ς �Dειλε νP δ%δ7η στ$ν κ)ρι+ τ�υ μ�ρ�ς "π$ τ$ iμερ�μ%σθι+ τ�υ(#π�2�ρ�). �O Z�νων kητ��σε lνα μ�ρ�ς "π$ τP κ�ρδη τJν μαθητJν τ�υ.

5Aπ�δεLαμ�ν�υς δ5 α=τ$ν τ�!ς 5Aρε�παγ�τας ψη2�σα-σθαι δ�κα μνaς δ�θPναι, Z�νωνα δS κωλ&σαι λα�ε6ν.2ασ� δS κα� 5Aντ�γ�ν�ν α=τ7� τρισ)ιλ�ας δ�&ναι. Bγ�%με-ν*ν τε τ�ν (2��ων (π� τινα θ�αν <π5 #ν�μ�υ παραγυ-μνωθPναι κα� l2θPναι #)�τωνα9 (25 7u κρ*τ7ω τιμηθPναι<π5 5Aθηνα�ων, καθ� 2ησι Δημ�τρι�ς 4 M�γνης (ν τ�6ς�Oμων%μ�ις. (θαυμ�σθη δ� �Oν κα� δι? τ*δε.

Φασ� δS κα� 5Aντ�γ�ν�ν α=τ�& πυθ�σθαι bντα #κρ�α-τ�ν, δι? τ� #ντλε69 τ$ν δ5 επε6ν, “#ντλ� γ?ρ μ*ν�ν; τ� δ’;�=)� σκ�πτω; τ� δ’; �=κ Iρδω κα� π�ντα π�ι� 2ιλ�σ�2�αςgνεκα;” κα� γ?ρ 4 Z�νων α=τ$ν συνεγ%μναJεν ες τ�&τ�κα� (κ�λευεν l��λ$ν 2�ρειν #π�2�ρaς. κα� π�τ5 #θρ�ι-σθSν τ$ κ�ρμα (κ*μισεν ες μ�σ�ν τ�ν γνωρ�μων κα�2ησι, “Kλε�νθης μSν κα� Iλλ�ν Kλε�νθην δ%ναιτ5 tν τρ�-2ειν, ε ��%λ�ιτ�9 �R δ5 @)�ντες ;θεν τρα2�σ�νται παρ5pτ�ρων (πιJητ�&σι τ? (πιτ�δεια, κα�περ #νειμ�νως 2ιλ�-σ�2�&ντες.” ;θεν δ� κα� δε%τερ�ς �HρακλPς 4 Kλε�νθης(καλε6τ�. /ν δS π�νικ$ς μ�ν, #2%σικ�ς δS κα� �ραδ!ς<περ�αλλ*ντως9


– 216 –

169

170

Γι= αGτ$ καL < T%μων _κDρCkεται oς /['ς γι= αGτ+ν:

Π�ι* ε>ναι τ�&τ� τ$ nμερ� κρι�ρι, π�! (πιθεωρε6σειρSς #νδρ�ν, π�! μaς /λθε #π$ τ�ν cAσσ� κα� τ�&#ρ�σ�υν �R στ�)�ι105, gνας Iτ�λμ�ς π�τριν�ς bγκ�ς;

KαL "νε4+ταν νP τ$ν περιγελ��ν �h συμμαθητ�ς τ�υ, _δ�4ετ�νP τ$ν λ�γ�υν καL γαϊδ�)ρι. =AλλP μ+ν�ν αGτ+ς, τ�2ς Uλεγε,μπ�ρε> καL :αστCει τ$ D�ρτ%� τ�� Z�νων�ς.

171. KαL κCπ�τε π�2 τ$ν κατηγ�ρ��σαν γιP δειλ+,«=Aκρι:Jς γι= αGτ+», τ�2ς ε3πε, «κCνω λ%γα σDCλματα». =Eπ%σηςFταν nπερ�Dαν�ς γιP τ$ν τρ+π� kω'ς τ�υ Uναντι _κε%ν�υ τJνπλ�υσ%ων καL Uλεγε ;τι _νJ _κε>ν�ι "σ4�λ��νται νP πα%k�υνμπCλλα, αGτ$ς _ργαk+ταν σκC:�ντας σκληρ0 καL jγ�νη γ'.Π�λλ?ς δ? D�ρ?ς _μCλωνε μ? τ$ν /αυτ+ τ�υ. KαL κCπ�τε σPν;ταν jκ�υσε < =Aρ%στων, «μ? π�ι+ν τj4εις;» τ�� ε3πε. Kι αGτ$ςγελJντας, «μ? κCπ�ι�ν γ�ρ� π�2 U4ει jσπρα μαλλιC, "λλPμυαλ$ δ?ν U4ει», "πεκρ%θη.

rOταν κCπ�ι�ς τ�� ε3πε πsς < =Aρκεσ%λα�ς δ?ν κCνει τP δ��-ντα, «πα�σε», τ�� ε3πε, «καL μ0 κατηγ�ρ7'ς� γιατL �ν μ? τP λ+γιαDα%νεται "π�μακρυσμ�ν�ς "π$ τ$ καθ'κ�ν, μ? τP Uργα τ$_κτελε>. KαL ;ταν < =Aρκεσ%λα�ς τ�� ε3πε «_γs δ?ν _πηρεCk�μαι"π$ κ�λακε>ες», «Uτσι ε3ναι», τ�� "π�ντησε < KλεCνθης, «"λλPi κ�λακε%α μ�υ συν%στατ� στ$ ;τι i θεωρ%α σ�υ ε3ναι "συμ:%-:αστη μ? τLς πρC[εις σ�υ».

172. Σ? κCπ�ι�ν π�2 τ$ν ρωτ��σε τ% νP διδC[7η στ$ν γι+ τ�υ,< KλεCνθης _παν�λα:ε τ�2ς στ%4�υς τ'ς «5Hλ�κτρας» (τ��EGριπ%δ�υ, 140):

Σιωπ�, σιωπ� κα� nσυ)� περπ�τημα.


– 219 –

105. Φ�λ�ς (παραλλαγ�): λ%θ�ς (Diels).

δι$ κα� T�μων περ� α=τ�& 2ησιν �Vτω (Diels 41)9

τ�ς δ5 ��τ�ς κτ�λ�ς �ς (πιπωλε6ταιστ�)ας #νδρ�ν,

μωλ%της (π�ων 2�λ�ς cAσσι�ς,;λμ�ς Iτ�λμ�ς;

Kα� σκωπτ*μεν�ς δ5 <π$ τ�ν συμμαθητ�ν vνε�)ετ�κα� bν�ς #κ�%ων πρ�σεδ�)ετ�, λ�γων α=τ$ς μ*ν�ς δ%να-σθαι �αστ�Jειν τ$ Z�νων�ς 2�ρτ��ν.

Kα� π�τ5 lνειδιJ*μεν�ς Gς δειλ*ς, “δι? τ�&τ�,” ε>πεν,“lλ�γα �μαρτ�νω.” πρ�κρ�νων δS τ$ν pαυτ�& ��ν τ�&τ�ν πλ�υσ�ων @λεγεν, (ν 7u σ2αιρ�J�υσιν (κε6ν�ι τ�νσκληρ?ν κα� Iκαρπ�ν <α=τ$ς> (ργ�Jεσθαι σκ�πτων.π�λλ�κις δS κα� pαυτ7� (π�πληττεν9 uν #κ�%σας 5Aρ�-στων, “τ�νι,” @2η, “(πιπλ�ττεις;” κα� oς γελ�σας, “πρε-σ�%τ[η” 2ησ�, “π�λι?ς μSν @)�ντι, ν�&ν δS μ�.” επ*ντ�ςδ� τιν�ς 5Aρκεσ�λα�ν μ� π�ιε6ν τ? δ��ντα, “πα&σαι,” @2η,“κα� μ� ψ�γε9 ε γ?ρ κα� λ*γ7ω τ$ καθPκ�ν #ναιρε6, τ�6ςγ�&ν @ργ�ις α=τ$ τιθε6.” κα� 4 5Aρκεσ�λα�ς, “�= κ�λα-κε%ω 2�μεν�ς Iλλα μSν λ�γειν, gτερα δS π�ιε6ν.”

5Eρ�μ�ν�υ τιν$ς τ� <π�τ�θεσθαι δε6 τ7� υR7� “τ$ τPς5Hλ�κτρας,” @2η (E. 5Oρ�στης 140),

σ6γα, σ6γα, λεπτ$ν h)ν�ς.


– 218 –

171

172

rOταν κCπ�ι�ς ΣπαρτιCτης τ�� ε3πε ;τι ε3ναι καλ$ πρqγμα i_ργασ%α καL �h κ+π�ι, περι4αρ0ς τ�� "π�ντησε μ? τ�2ς κCτωθιστ%4�υς (τ�� Oμ�ρ�υ, =Oδυσ. δ, 611):

Asμα καλ*, παιδ�κι μ�υ,τ? λ*για σ�υ μ�& δε�)ν�υν(MετCDρασις =EDταλι@τη).

�O �EκCτων "ναD�ρει στP 5Aπ�2θ�γματ� τ�υ ;τι ;τανκCπ�ι� Wμ�ρD� "γ+ρι ε3πε τ�� KλεCνθη: «�Aν _κε>ν�ς, π�2 κ�υ-νCει τ0ν κ�ιλιC τ�υ, τ0ν γαστ�ρα, γαστρ%k7η, καL _κε>ν�ς π�2κ�υνCει τ�2ς μηρ�)ς τ�υ μηρ%kει», < Dιλ+σ�D�ς τ�� "πεκρ%θη:«=Eσ2 μ?ν "γ+ρι μ�υ κρCτα τ�2ς διαμηρισμ�2ς (τP κ�υν�ματατJν μηρJν)106, ;μως �h "νCλ�γες _κDρCσεις δ?ν σημα%ν�υνπCντ�τε "νCλ�γα πρCγματα». rOταν κCπ�τε κ�υ:εντιCk�ντας μ=lνα "γ+ρι τ$ ρωτ��σε �ν αuσθCνεται (�ν ε3ναι εGα%σθητ�), καL;ταν αGτ$ τ�� "πεκρ%θη καταDατικC, «μP γιατL λ�ιπ$ν _γs δ?ναuσθCν�μαι ;,τι αuσθCνεσαι;» τ�� παρετ�ρησε.

173. rOταν σ? θ�ατρ� _πL παρ�υσ%�α τ�υ < π�ιητ0ς Σωσ%θε�ςε3πε τ$ν στ%4�

�Oδηγημ�ν�ι σ?ν �*δια#π$ τ�ν μωρ�α τ�& Kλε�νθ�υς

< Dιλ+σ�D�ς παρ�μεινε "παθ�ς, Oh θεατ?ς τ$ν _4ειρ�κρ+τη-σαν, τ$ν δ? Σωσ%θε� τ$ν _π�τα[αν U[ω. rOταν κατ+πιν αGτ$ςμετCν�ιωσε καL _k�τησε συγγν@μη "π$ τ$ν KλεCνθη, < Dιλ+σ�-D�ς τ$ν συγ4@ρησε λ�γ�ντας πsς θP Fταν παρCλ�γ� < Δι+νυ-σ�ς καL < �Hρακλ'ς γελ�ι�π�ι�)μεν�ι "π$ τ�2ς π�ιητ?ς νP μ0~ργ%kωνται, αGτ$ς δ? νP στεν�4ωρ'ται "π$ μ%α τυ4α%α �:ρι.


– 221 –

106. �Yπαινιγμ$ς στ0ν διαστρ�D0 τ�� ν��υ (R. Genaille, τ+μ. B`, σελ. 285, σημ.145).

Λ�κων*ς τιν�ς επ*ντ�ς ;τι 4 π*ν�ς #γαθ*ν, δια)υθε�ς2ησιν (5Oδ. δ 611),

αiματ*ς ες #γαθ�6�, 2�λ�ν τ�κ�ς.

2ησ� δ5 4 �Eκ�των (ν τα6ς Xρε�αις (Gomoll 25), ε=μ*ρ2�υμειρακ��υ επ*ντ�ς, “ε 4 ες τ�ν γαστ�ρα τ%πτων γαστρ�-Jει, κα� 4 ες τ�!ς μηρ�!ς τ%πτων μηρ�Jει,” @2η, “σ! μSντ�!ς διαμηρισμ�!ς @)ε, μειρ�κι�ν9 αR δ5 #ν�λ�γ�ι 2ωνα�τ? #ν�λ�γα �= π�ντως σημα�ν�υσι πρ�γματα.” μειρακ�7ωπ�τS διαλεγ*μεν�ς (π%θετ� ε ασθ�νεται9 τ�& δ5 (πινε%-σαντ�ς, “δι? τ� �Oν,” ε>πεν, “(γ- �=κ ασθ�ν�μαι ;τιασθ�ν[η;”

Σωσιθ��υ τ�& π�ιητ�& (ν θε�τρ7ω επ*ντ�ς πρ$ςα=τ$ν παρ*ντα (N2, p. 823),

��ς B Kλε�νθ�υς μωρ�α ��ηλατε6,

@μεινεν (π� τα=τ�& σ)�ματ�ς9 (25 \u #γασθ�ντες �R #κρ�-ατα� τ$ν μSν (κρ*τησαν, τ$ν δS Σωσ�θε�ν (L��αλ�ν.μεταγιν:σκ�ντα δ5 α=τ$ν (π� τ[P λ�ιδ�ρ�\α πρ�σ�κατ�,επ-ν Iτ�π�ν ε>ναι τ$ν μSν Δι*νυσ�ν κα� τ$ν �Hρακλ�α2λυαρ�υμ�ν�υς <π$ τ�ν π�ιητ�ν μ� lργ�Jεσθαι, α=τ$νδ5 (π� τ[P τυ)�%σ[η �λασ2ημ�\α δυσ)ερα�νειν.


– 220 –

173

Συν�θιkε δ? νP λ�γ7η ;τι �h Περιπατητικ�L παθα%ν�υν κCτιπαρ+μ�ι� μ? τLς λ)ρες, �h <π�>ες :γCk�υν γλυκ�2ς �4�υς, "λλPτ$ν /αυτ+ν τ�υς δ?ν τ$ν "κ�)�υν. =Eπειδ0 uσ4υρ%k�νταν σ)μ-Dωνα μ? τ0ν διδασκαλ%α τ�� Z�νων�ς ;τι μπ�ρ��με νP δια-γν@σ�υμε τ$ Fθ�ς /ν$ς "νθρ@π�υ "π$ τ0ν _μDCνισ% τ�υ, μερι-κ�L U[υπν�ι ν��ι τ�� παρ�υσ%ασαν lνα σκληραγωγημ�ν�κ%ναιδ� μ? ρ�kιασμ�να "π$ τ0ν _ργασ%α στP 4ωρCDια 4�ρια καLτ�� _k�τησαν ν’ "π�Dανθ7' γιP τ$ Fθ�ς τ�υ. �O KλεCνθηςεnρ�θη σ? δ)σκ�λη θ�σι καL ε3πε στ$ν jνθρωπ� νP D)γ7η. =AλλC,καθsς UDευγε, Dταρν%σθηκε. «T$ν κατCλα:α», ε3πε < Dιλ+σ�-D�ς «θηλυπρεπ0ς ε3ναι».

174. Σ= lνα μ�ν�ρη jνθρωπ� π�2 μιλ��σε μ? τ$ν /αυτ+ τ�υ,«δ?ν <μιλε>ς μ? κακ$ν jνθρωπ�», τ�� ε3πε. rOταν κCπ�ι�ς τ��ε3πε πsς γ�ρασε, «κι _γs νP D)γω θ�λω» τ�� "π�ντησε. «=AλλPσPν :λ�πω τ$ν /αυτ+ μ�υ nγια%ν�ντα καL μπ�ρJ νP γρCDω καLνP δια:Ckω, παραμ�νω». Λ�γ�υν ;τι UγραDε _πCνω σ?Wστρακα καL }μ�πλCτες :�διJν τP μαθ�ματα τ�� Z�νων�ς,δι+τι δ?ν ε34ε 4ρ�ματα ν= "γ�ρCσ7η 4αρτ%. T�τ�ι�ς nπ'ρ[ε. KαLγι= αGτ+, καL "νCμεσα "π$ τ+σ�υς jλλ�υς καL _[�4�ντεςμαθητ?ς τ�� Z�νων�ς, αGτ$ς nπ'ρ[ε hκαν$ς νP τ$ν διαδε4θ7'στ0ν διε)θυνσι τ'ς σ4�λ'ς.

VADησε δ? καL κCλλιστα :ι:λ%α, π�2 ε3ναι τP /['ς:

Περ� )ρ*ν�υΠερ� τPς 2υσικPς 2ιλ�σ�2�ας τ�& Z�νων�ς δ%��ι�λ.�Eρμηνε6ες τPς 2ιλ�σ�2�ας τ�& �Hρακλε�τ�υ τ�σ-σερα �ι�λ.Περ� ασθ�σεωςΠερ� τ�)νης5Aπ�ντησις στ$ν Δημ*κριτ�5Aπ�ντησις στ$ν 5Aρ�σταρ)�


– 223 –

@λεγε δS κα� τ�!ς (κ τ�& περιπ�τ�υ ;μ�ι*ν τι π�σ)ειντα6ς λ%ραις, αm καλ�ς 2θεγL�μεναι α<τ�ν �=κ #κ�%�υσι.λ�γεται δ�, 2�σκ�ντ�ς α=τ�& κατ? Z�νωνα καταληπτ$νε>ναι τ$ /θ�ς (L εhδ�υς, νεαν�σκ�υς τιν?ς ε=τραπ�λ�υς#γαγε6ν πρ$ς α=τ$ν κ�ναιδ�ν (σκληραγωγημ�ν�ν (ν#γρ7� κα� #Lι�&ν #π�2α�νεσθαι περ� τ�& Qθ�υς9 τ$ν δSδιαπ�ρ�%μεν�ν κελε&σαι #πι�ναι τ$ν Iνθρωπ�ν. Gς δ5#πι-ν (κε6ν�ς @πταρεν, “@)ω,” ε>πεν, “α=τ*ν,” 4 Kλε�ν-θης, “μαλακ*ς (στι.”

Πρ$ς δS τ$ν μ�ν�ρη κα� pαυτ7� λαλ�&ντα, “�=2α%λ7ω,” @2η, “#νθρ:π7ω λαλε6ς.” lνειδ�σαντ�ς α=τ7�τιν�ς ες τ$ γPρας, “K#γ:,” @2η, “#πι�ναι ��%λ�μαι9;ταν δS παντα)*θεν (μαυτ$ν <για�ν�ντα περιν�� κα�γρ�2�ντα κα� #ναγιν:σκ�ντα, π�λιν μ�νω.” τ�&τ*ν2ασιν ες bστρακα κα� ��ν wμ�πλ�τας γρ�2ειν |περQκ�υε παρ? τ�& Z�νων�ς, #π�ρ�\α κερμ�των 0στεwν�σασθαι )αρτ�α. τ�ι�&τ�ς δ5 {ν (L�σ)υσε, π�λλ�ν κα�Iλλων bντων #Lι�λ*γων Z�νων�ς μαθητ�ν, α=τ$ς δια-δ�Lασθαι τ�ν σ)�λ�ν.

Bι�λ�α δS κ�λλιστα καταλ�λ�ιπεν, | (στι τ�δε9

Περ� )ρ*ν�υ,Περ� τPς Z�νων�ς 2υσι�λ�γ�ας δ%�,T�ν �Hρακλε�τ�υ (Lηγ�σεις, τ�σσαρα,Περ� ασθ�σεως,Περ� τ�)νης,Πρ$ς Δημ*κριτ�ν,Πρ$ς 5Aρ�σταρ)�ν,


– 222 –

174

5Aπ�ντησις στ$ν _Hριλλ�Περ� 4ρμPς δ%� �ι�λ.

175. 5Aρ)αι�λ�γ�αΠερ� θε�νΠερ� γιγ�ντωνΠερ� γ�μ�υΠερ� τ�& π�ιητ�&Περ� καθ�κ�ντ�ς τρ�α �ι�λ.Περ� καλPς γν:μηςΠερ� ε=γνωμ�σ%νηςΠρ�τρεπτικ$ςΠερ� #ρετ�νΠερ� 2υσικPς Rκαν*τητ�ςΠερ� Γ�ργ�ππ�υΠερ� 2θ*ν�υΠερ� @ρωτ�ςΠερ� (λευθερ�ας5Eρωτικ� τ�)νηΠερ� τιμPςΠερ� δ*LηςΠ�λιτικ$ς (#ν�ρ)Περ� συλλ�γιστικ�& διαλ�γισμ�&Περ� ν*μωνΠερ� τ�& δικ�JεινΠερ� #γωγPςΠερ� λ�γικPς τρ�α �ι�λ.Περ� τελικ�& σκ�π�&Περ� κ�λλ�υςΠερ� συμπερι2�ρaςΠερ� (πιστ�μης


– 225 –

Πρ$ς _Hριλλ�ν,Περ� 4ρμPς δ%�,5Aρ)αι�λ�γ�α,Περ� θε�ν,Περ� γιγ�ντων,Περ� <μενα��υ,Περ� τ�& π�ιητ�&,Περ� τ�& καθ�κ�ντ�ς τρ�α,Περ� ε=��υλ�ας,Περ� )�ριτ�ς,Πρ�τρεπτικ*ς,Περ� #ρετ�ν,Περ� ε=2υCας,Περ� Γ�ργ�ππ�υ,Περ� 2θ�νερ�ας,Περ� @ρωτ�ς,Περ� (λευθερ�ας,5Eρωτικ� τ�)νη,Περ� τιμPς,Περ� δ*Lης,Π�λιτικ*ς,Περ� ��υλPς,Περ� ν*μων,Περ� τ�& δικ�Jειν,Περ� #γωγPς,Περ� τ�& λ*γ�υ τρ�α,Περ� τ�λ�υς,Περ� καλ�ν,Περ� πρ�Lεων,Περ� (πιστ�μης,


– 224 –

175

Περ� �ασιλε�αςΠερ� 2ιλ�αςΠερ� συμπ�σ��υΠερ� τ�& ;τι B #ρετ� ε>ναι hδια κα� στ$ν Iνδρακα� στ�ν γυνα6καΠερ� τ�& ν? σ�2ιστε%[η 4 σ�2$ςΠερ� )ρ�σεωνΠαραδ*σεις μαθημ�των δ%� �ι�λ.Περ� Bδ�νPςΠερ� δι�κτησ�αςΠερ� #λ%των πρ��λημ�τωνΠερ� διαλεκτικPςΠερ� τρ*πων (μ�ρ2�ν π�! μπ�ρε6 ν? λαμ��ν[η 4συλλ�γιστικ$ς διαλ�γισμ*ς).Περ� κατηγ�ρημ�των.

AGτP ε3ναι τP :ι:λ%α τ�υ.

176. Π�θανε δ? κατP τ$ν "κ+λ�υθ� τρ+π�: =Eπειδ0 nπ�στημ%α Dλεγμ�ν0 τJν ��λων, δ?ν Uλα:ε τρ�D0 _πL δ)� iμ�ρες κατPσ)στασιν τJν uατρJν τ�υ. MετP �h γιατρ�L τ�� _π�τρεψαν νPτρ@7η ;πως πρJτα. =AλλP αGτ$ς δ?ν _δ�4θη λ�γ�ντας Wτι"ρκετP �δη ε34ε πρ�4ωρ�σει στ$ν δρ+μ�. KαL "π�4ων "π$κCθε τρ�D0 π�θανε στ0ν ]δια iλικ%α μ? τ$ν Z�νωνα, σ)μDωναμ? μερικ�)ς, ~γδ+ντα _τJν, "D�� διετ�λεσε _πL δ�κα _νν�α 4ρ+-νια μαθητ0ς τ�� Z�νων�ς.

=EγρCψαμε καL _με>ς γι= αGτ$ν τ�2ς κCτωθι ε�θυμ�υς στ%-4�υς:

5Eπαιν� τ$ν Kλε�νθη, #λλ? περισσ*τερ� (παιν�τ$ν _Aδη. Γιατ� �λ�π�ντ�ς τ�ν γ�ρ�ντα δSν �αστ�&σεν? μ� @)[η πι? Iνεσι #ν�μεσα στ�!ς νεκρ�%ς, #2�&(π� τ*σ�ν )ρ*ν�ν κ�υρ�σθηκε στ�ν Jω�.


– 227 –

Περ� �ασιλε�ας,Περ� 2ιλ�ας,Περ� συμπ�σ��υ,Περ� τ�& ;τι B α=τ� #ρετ� κα� #νδρ$ς κα� γυναικ*ς,Περ� τ�& τ$ν σ�2$ν σ�2ιστε%ειν,Περ� )ρει�ν,Διατρι��ν δ%�,Περ� Bδ�νPς,Περ� δ�ων,Περ� τ�ν #π*ρων,Περ� διαλεκτικPς,Περ� τρ*πων,Περ� κατηγ�ρημ�των,

Tα&τα α=τ7� τ? �ι�λ�α.Kα� τελευτ\a τ*νδε τ$ν τρ*π�ν9 δι7:δησεν α=τ7� τ$

�Oλ�ν9 #παγ�ρευσ�ντων δS τ�ν ατρ�ν, δ%� Bμ�ρας#π�σ)ετ� τρ�2Pς. κα� πως @σ)ε καλ�ς 0στε τ�!ς ατρ�!ςα=τ7� π�ντα τ? συν�θη συγ)ωρε6ν9 τ$ν δS μ� #νασ)�-σθαι, #λλ5 επ*ντα Qδη α=τ7� πρ�ωδ�π�ιPσθαι κα� τ?ςλ�ιπ?ς #π�σ)*μεν�ν τελευτPσαι τα=τ? Z�νωνι, καθ�2ασ� τινες, [lγδ��κ�ντα] @τη �ι:σαντα κα� #κ�%σανταZ�νων�ς @τη (ννεακα�δεκα.

5Eπα�Lαμεν δ� κα� Bμε6ς πρ$ς α=τ$ν �Vτως (App.Anth. v. 36)9

Aν� Kλε�νθην, #λλ? μaλλ�ν 5ACδην9δ-ν γ?ρ α=τ$ν πρ�σ�υν �=κ vν�σ)ετ�<τ$> μ� �= τ$ λ�ιπ$ν Iνεσιν (ν 2θιτ�6ς @)ειντ�σ�&τ�ν #ντλ�σαντα τ�& ��υ )ρ*ν�ν.


– 226 –

176

6. ΣΦAIPOΣ

177. rOπως ε]παμε καL παραπCνω (παραγρ. 37), μετP τ$νθCνατ� τ�� Z�νων�ς μαθητ0ς τ�� KλεCνθ�υς διετ�λεσε κι <ΣDα>ρ�ς "π$ τ$ν B+σπ�ρ�107 (B�σπ�ριαν+ς), < <π�>�ς, "D��_πραγματ�π�%ησε κατ+πιν "[ι�σημε%ωτες πρ�+δ�υς στLς μελ�-τες. μετ�:η στ0ν =Aλε[Cνδρεια, στ0ν αGλ0 τ�� :ασιλ�ως Πτ�λε-μα%�υ τ�� Φιλ�πCτ�ρ�ς. KCπ�τε λ+γ�υ γεν�μ�ν�υ �ν μπ�ρ7' νPπ�σ7η U[ω < σ�D$ς στ0ν κρ%σι τ�υ κι < ΣDα>ρ�ς ε3πε πsς αGτ$ε3ναι "δ)νατ� (πρ:λ. "νωτ. παραγρ. 162), θ�λ�ντας < :ασιλε2ςνP τ$ν διαψε)σ7η δι�τα[ε κρυDP νP D�ρ�υν στ$ τραπ�kι κ�ριναρ+δια. �O ΣDα>ρ�ς γελCσθηκε κι < :ασιλε2ς _D@να[ε ;τι < Dιλ+-σ�D�ς παρεδ�4θη ψευδ' παρCστασι. =AλλP < ΣDα>ρ�ς εGστ+4ως"π�ντησε ;τι δ?ν παρεδ�4θη ;τι ε3ναι ρ+δια, "λλP ;τι πιθαν$ννP ε3ναι ρ+δια. Δι+τι i :ε:α%α παρCστασις κι i λ�γικ0 πιθαν+τηςε3ναι δ)� _ντελJς διαD�ρετικP πρCγματα. Στ$ν Mνησ%στρατ�π�2 τ$ν κατηγ�ρ��σε πsς λ�γει ;τι < Πτ�λεμα>�ς δ?ν ε3ναι :ασι-λε2ς τ�� "π�ντησε ;τι «στ0ν περιωπ0 π�2 εnρ%σκεται < Πτ�-λεμα>�ς καL :ασιλε2ς ε3ναι».


– 229 –

107. VHκμασε περL τ$ 220 π.X.

ΣΦAIPOΣ

T�%τ�υ, καθ�περ πρ�ειρ�καμεν, Qκ�υσε μετ?Z�νωνα κα� Σ2α6ρ�ς 4 B�σπ�ριαν*ς, oς πρ�κ�π�νRκαν�ν περιπ�ιησ�μεν�ς λ*γων ες 5AλεL�νδρειαν #π[�ειπρ$ς Πτ�λεμα6�ν τ$ν Φιλ�π�τ�ρα. λ*γ�υ δ� π�τε γεν�-μ�ν�υ περ� τ�& δ�L�σειν τ$ν σ�2$ν κα� τ�& Σ2α�ρ�υεπ*ντ�ς Gς �= δ�L�σει, ��υλ*μεν�ς 4 �ασιλε!ς (λ�γLαια=τ*ν, κηρ�νας ]*ας (κ�λευσε παρατεθPναι9 τ�& δSΣ2α�ρ�υ #πατηθ�ντ�ς #νε�*ησεν 4 �ασιλε!ς ψευδε6συγκατατεθε6σθαι α=τ$ν 2αντασ�\α. πρ$ς oν 4 Σ2α6ρ�ςε=στ*)ως #πεκρ�νατ�, επ-ν �Vτως συγκατατεθε6σθαι,�=) ;τι ]*αι εσ�ν, #λλ5 ;τι εUλ�γ*ν (στι ]*ας α=τ?ς ε>ναι9δια2�ρειν δS τ�ν καταληπτικ�ν 2αντασ�αν τ�& ε=λ*γ�υ.πρ$ς δS Mνησ�στρατ�ν κατηγ�ρ�&ντα α=τ�& ;τι Πτ�-λεμα6�ν �U 2ησι �ασιλ�α ε>ναι, “τ�ι�&τ�ν δ5 bντα τ$νΠτ�λεμα6�ν κα� �ασιλ�α ε>ναι.”


– 228 –

177

178. Bι:λ%α δ? Uγραψε τP /['ς:

Περ� κ*σμ�υ108 δ%� �ι�λ�αΠερ� στ�ι)ε�ωνΠερ� σπ�ρματ�ςΠερ� τ%)ηςΠερ� (λα)�στων μερ�ν5Eναντ��ν τ�ν #τ*μων κα� τ�ν εδ:λωνΠερ� ασθητηρ�ωνΠερ� �Hρακλε�τ�υ π�ντε διατρι��νΠερ� τPς lρθPς διατ�Lεως τPς vθικPς διδασκα-λ�αςΠερ� καθ�κ�ντ�ςΠερ� 4ρμPςΠερ� παθ�ν δ%� �ι�λ�αΠερ� �ασιλε�αςΠερ� ΛακωνικPς π�λιτε�αςΠερ� Λυκ�%ργ�υ κα� Σωκρ�τ�υς τρ�α �ι�λ�α


– 231 –

μ%α τ�ια)τη ριkικ0 "μDι:�λ%α. �O παλαι$ς σκεπτικισμ$ς μ? "ρ4ηγ�την τ�υ τ$νΠρωταγ+ραν, τ$ν Γ�ργ%αν καL τ$ν Π)ρρωνα τ$ν =Hλε>�ν ε34εν �δη "ντιμετωπ%-σει τ$ν κ+σμ�ν μ? μ%αν τ�ια)την διCθεσιν. �O hερ$ς AGγ�υστ>ν�ς κατP τ0ν πρ@-την περ%�δ�ν τ'ς πνευματικ'ς τ�υ _[ελ%[εως nπ�στη τ$ :ασανιστ�ρι�ν μιqς_ντ�νωτCτης "μDι:�λ%ας.

«[…] Tιθ�μεν�ι _ν@πι�ν τ'ς πραγματικ+τητ�ς συναισθαν+μεθα ;τι WπισθεντJν καν�νικJς _παναλαμ:αν�μ�νων Dαιν�μ�νων nπCρ4ει lνα ν+ημα. AGτ�μC-τως "νακ)πτει μ�σα εuς τ0ν ψυ4�ν μας τ$ _ρ@τημα πρ$ς τ� 4 κ*σμ�ς α=τ*ς;Π�6�ν ε>ναι τ$ ν*ημα τ�& bντ�ς; Διατ� ν? <π�ρ)[η κ�τι κα� διατ� ν? μ� <π�ρ)[η τ$τ�π�τε, τ$ μηδ�ν; KατP τα�τα < Dιλ+σ�D�ς θ�τει _ν@πι+ν τ�υ τ$ πρ+:λημα τ��ν��ματ�ς τ�� Wντ�ς. Θ�τει τ$ _ρ@τημα πρ$ς τ% < κ+σμ�ς ��τ�ς, τ$ _ρ@τημα περLτJν _σ4Cτων σκ�πJν τ'ς nπCρ[εως.

Bι�λ�α δS γ�γρα2ε τ�δε9

Περ� κ*σμ�υ δ%�,Περ� στ�ι)ε�ων,<Περ�> σπ�ρματ�ς,Περ� τ%)ης,Περ� (λα)�στων,Πρ$ς τ?ς #τ*μ�υς κα� τ? εhδωλα,Περ� ασθητηρ�ων,Περ� �Hρακλε�τ�υ π�ντε διατρι��ν,Περ� τPς vθικPς διατ�Lεως,Περ� καθ�κ�ντ�ς,Περ� 4ρμPς,Περ� παθ�ν δ%�,Περ� �ασιλε�ας,Περ� ΛακωνικPς π�λιτε�ας,Περ� Λυκ�%ργ�υ κα� Σωκρ�τ�υς τρ�α,


– 230 –

108. Bλ. καL K. Γεωργ�)λη, AR σ%γ)ρ�ν�ι 2ιλ�σ�2ικα� κατευθ%νσεις, _κδ+σις«Xριστιανικ'ς /ν@σεως _κπαιδευτικJν λειτ�υργJν» 1954, ;π�υ "ναγρCD�νταικαL τP /['ς, σελ. 10 καL 30: «�Aς τεθJμεν εuς τ0ν τ�π�θ�τησιν τ�� "DελJς καL"Dιλ�σ�D�τως kJντ�ς _ν τ�J κ+σμ�ω "νθρ@π�υ […]. VE4ω πCντ�τε τ0ν :ε:αι+-τητα ;τι _ν@πι+ν μ�υ nπCρ4ει ε ς πρCγματι nDιστCμεν�ς κ+σμ�ς. �H τ�π�θ�τησιςα�τη "π�τελε> τ0ν συν�θη ν��τρ�π%αν τ�� "DελJς _ν τ�J κ+σμ�ω kJντ�ς "νθρ@-π�υ, τ0ν "Dελ' πραγματ�κρατ%αν (ρεαλισμ+ν). Δ?ν ε3ναι ;μως καL i μ�ναδικ0θ�σις τ0ν <π�%αν δ)ναται νP λC:7η < jνθρωπ�ς. �YπCρ4ει καL μ%α διCD�ρ�ς "ντι-μετ@πισις τ0ν <π�%αν ε3ναι δυνατ$ν νP λC:7η < Dιλ�σ�DJν jνθρωπ�ς. Euς πqσανστιγμ0ν nπCρ4ει i δυνατ+της νP _γερθ7' "μDι:�λ%α oς πρ$ς τ0ν μ�ρD0ν nπ$ τ0ν<π�%αν _μDαν%kεται < κ+σμ�ς. E3ναι _π%σης δυνατ$ν νP πρ�4ωρ�σ7η περισσ+τε-ρ�ν i "μDι:�λ%α καL νP θ�σ7η nπ$ "μDισ:�τησιν καL αGτ$ τ��τ� τ$ γεγ�ν$ς τ'ςnπCρ[εως τ�� κ+σμ�υ. Euς τ0ν hστ�ρ%αν τ'ς Dιλ�σ�D%ας π�λλCκις _νεDαν%σθη

178

Περ� ν*μ�υΠερ� μαντικPςΔι�λ�γ�ι περ� @ρωτ�ςΠερ� τ�ν 5Eρετριακ�ν 2ιλ�σ*2ωνΠερ� 4μ��ωνΠερ� ;ρωνΠερ� gLεωςΠερ� τ�ν #ντιλεγ�μ�νων (τ�ν #ντι2ατικ�ν),τρ�α �ι�λ�αΠερ� λ*γ�υΠερ� πλ�%τ�υΠερ� δ*LηςΠερ� θαν�τ�υΠερ� διαλεκτικPς τ�)νης δ%� �ι�λ�αΠερ� κατηγ�ρημ�τωνΠερ� δι2�ρ�υμ�νων ;ρων5Eπιστ�λ�ς.


– 233 –

Περ� ν*μ�υ,Περ� μαντικPς,Διαλ*γ�υς (ρωτικ�%ς,Περ� τ�ν 5Eρετριακ�ν 2ιλ�σ*2ων,Περ� 4μ��ων,Περ� ;ρων,Περ� gLεως,Περ� τ�ν #ντιλεγ�μ�νων τρ�α,Περ� λ*γ�υ,Περ� πλ�%τ�υ,Περ� δ*Lης,Περ� θαν�τ�υ,T�)νης διαλεκτικPς δ%�,Περ� κατηγ�ρημ�των,Περ� #μ2ι��λι�ν,5Eπιστ�λ�ς.


– 232 –

7. XPYΣIΠΠOΣ

179. �O Xρ)σιππ�ς τ�� =Aπ�λλων%�υ109 "π$ τ�2ς Σ+λ�υς (τ'ςKιλικ%ας) � "π$ τ0ν Tαρσ+, Fταν μαθητ0ς τ�� KλεCνθ�υς,;πως "ναD�ρει < =Aλ�[ανδρ�ς στLς «Διαδ�)�ς» τ�υ. ΠρLν γ%ν7ηDιλ+σ�D�ς Fταν oς δρ�με2ς μακρJν "π�στCσεων (δ�λι4�δρ+-μ�ς). VEπειτα παρακ�λ�)θησε τ0ν διδασκαλ%α τ�� Z�νων�ς �τ�� KλεCνθ�υς, κατP τ0ν μαρτυρ%α τ�� Δι�κλ��υς καL π�λλJνjλλων. =Eν ;σ�ω k��σε "πεμακρ)νθη "π= αGτ$ν καL Uγινε W4ι <τυ4sν στ0ν περι�40 τ'ς Dιλ�σ�D%ας. 9Hταν εGDυ0ς καL ~[υν�)-στατ�ς σ= ;λ�υς τ�2ς κλCδ�υς τ'ς Dιλ�σ�D%ας, τ+σ� π�2 σ?π�λλP σημε>α διεD@νησε καL μ? τ$ν Z�νωνα, καθsς καL μ? τ$νKλεCνθη, στ$ν <π�>�ν π�λλ?ς D�ρ?ς Uλεγε ;τι μ+ν�ν τ0ν διδα-σκαλ%α τJν δ�γμCτων 4ρειCkεται "π= αGτ+ν, τLς δ? "π�δε%[ειςτLς εnρ%σκει μ+ν�ς τ�υ. �Ωστ+σ� μετCν�ιωνε κCθε D�ρP π�2"ντιγνωμ��σε πρ$ς αGτ+ν, τ+σ� π�2 διαρκJς Uλεγε:

5Eγ- κατ? τ? Iλλα ε>μαι μακ�ρι�ς, πλ�ν σ)ε-τικ? μS τ$ν Kλε�νθη. Σ5 α=τ$ ε>μαι Iτυ)�ς.

180. KαL Uγινε τ+σ� Uνδ�[�ς στP διαλεκτικP kητ�ματα π�2π�λλ�L Uλεγαν ;τι �ν _πρ+κειτ� νP 4ρησιμ�π�ι�σ�υν �h θε�Lτ0ν διαλεκτικ�, "σDαλJς θP υh�θετ��σαν τ0ν Xρυσ%ππει�. E34εσυγκεντρ@σει πλ'θ�ς nλικ��, "λλP στ$ λεκτικ$ �D�ς δ?ν τPκατCDερνε. �Yπ'ρ[ε δ? Dιλ�π�ν@τερ�ς "π$ κCθε jλλ�ν, ;πωςκαταDα%νεται "π$ τP συγγρCμματC τ�υ π�2 "ν�ρ4�νται σ?περισσ+τερα "π$ 705. A�[ανε δ? < "ριθμ+ς τ�υς, δι+τι γιP


– 235 –

109. VHκμασε περL τ$ 282—206 π.X.

XPYΣIΠΠOΣ

Xρ%σιππ�ς 5Aπ�λλων��υ Σ�λε%ς, � Tαρσε!ς Gς 5Aλ�-Lανδρ�ς (ν Διαδ�)α6ς (FGrH 273 F 91), μαθητ�ς Kλε�ν-θ�υς. ��τ�ς πρ*τερ�ν μSν δ*λι)�ν Qσκει, @πειτ5 #κ�%σαςZ�νων�ς � Kλε�νθ�υς, Gς Δι�κλPς κα� �R πλε��υς, @τι τεJ�ντ�ς #π�στη α=τ�& κα� �=) 4 τυ)-ν (γ�νετ� κατ?2ιλ�σ�2�αν9 #ν�ρ ε=2υ�ς κα� lL%τατ�ς (ν παντ� μ�ρει�Vτως 0στε κα� (ν τ�6ς πλε�στ�ις διην�)θη πρ$ς Z�νωνα,#λλ? κα� πρ$ς Kλε�νθην, 7u κα� π�λλ�κις @λεγε μ*νηςτPς τ�ν δ�γμ�των διδασκαλ�ας )ρ[�Jειν, τ?ς δS #π�δε�-Lεις α=τ$ς ε<ρ�σειν. μετεν*ει μ�ντ�ι 4π*τε πρ$ς α=τ$ν#π�τε�ν�ιτ�, 0στε συνε)Sς πρ�2�ρεσθαι τα&τα (E. 5Oρ.540-1)9

(γ- δS τIλλα μακ�ρι�ς π�2υκ5 #ν�ρπλ�ν ες Kλε�νθην9 τ�&τ� δ5 �=κ ε=δαιμ�ν�.

OVτω δ5 (π�δ�L�ς (ν τ�6ς διαλεκτικ�6ς (γ�νετ�, 0στεδ�κε6ν τ�!ς πλε��υς ;τι ε παρ? θε�6ς /ν [B] διαλεκτικ�,�=κ tν Iλλη /ν � B Xρυσ�ππει�ς. πλε�ν�σας δS τ�6ςπρ�γμασι τ�ν λ�Lιν �= κατ:ρθωσε. π�νικ:τατ*ς τε παρ54ντιν�&ν γ�γ�νεν. Gς δPλ�ν (κ τ�ν συγγραμμ�τωνα=τ�&9 τ$ν #ριθμ$ν γ?ρ <πSρ π�ντε κα� pπτακ*σι� (στιν.(πλ�θυνε δ5 α=τ? π�λλ�κις <πSρ τ�& α=τ�& δ*γματ�ς


– 234 –

179

180

τ$ ]δι� θ�μα UDερνε κι jλλα _πι4ειρ�ματα, UγραDε ;,τι τ��κατ�:αινε, Uκανε π�λλ?ς δι�ρθ@σεις κι ε34ε τ0ν μαν%α νP παρα-θ�τ7η π�λλ?ς μαρτυρ%ες "π$ jλλ�υς συγγραDε>ς. VEτσι σ= lνα:ι:λ%� τ�υ ε34ε παραθ�σει <λ+κληρη σ4εδ$ν τ0ν M�δεια τ��EGριπ%δ�υ. Kι lνας π�2 ε34ε τ$ :ι:λ%� στP 4�ρια τ�υ καL ρωτ�-θηκε τ% :ι:λ%� Fταν αGτ+, i «M�δεια τ�� Xρυσ%ππ�υ»,"πεκρ%θη.

181. KαL < =Aπ�λλ+δωρ�ς < =Aθηνα>�ς θ�λ�ντας ν’ "π�δε%[7ηστ$ Uργ� τ�υ «Συναγωγ� δ�γμ�των» ;τι ;σα μ? τ0ν δικ� τ�υδ)ναμι καL πρωτ�τυπ%α καL 4ωρLς παραθ�σεις Uγραψε < =Eπ%-κ�υρ�ς ε3ναι κατP π�λ2 περισσ+τερα "π$ τP :ι:λ%α τ�� Xρυ-σ%ππ�υ, γρCDει _πL λ�[ει τP /['ς: «�Aν "Dαιρ�σ7η κανεLς "π$ τP:ι:λ%α τ�� Xρυσ%ππ�υ ;σα παραθ�τει "π$ jλλα Uργα, θP με%-ν�υν jδειες σελ%δες!».

AGτP μ?ν λ�γει < =Aπ�λλ+δωρ�ς.=AλλP καL μιP γριP γειτ+νισσα Uλεγε κατP τ$ν Δι�κλ' ;τι <

Dιλ+σ�D+ς μας UγραDε 500 στ%4�υς (σειρ?ς) τ0ν iμ�ρα. �O�EκCτων ;μως λ�γει ;τι < Xρ)σιππ�ς _στρCDη πρ$ς τ0ν Dιλ�-σ�D%α, δι+τι _δημε)θη i περι�υσ%α τ�υ π�2 ε34ε κληρ�ν�μ�σει"π$ τ$ν πατ�ρα τ�υ.

182. 9Hταν δ? καL μικρ+σωμ�ς, ;πως "π�δεικν)εται καL "π$τ$ν "νδριCντα τ�υ στ$ν Kεραμεικ$ π�2 τ$ν Uκρυ:ε σ4εδ$ν lναjγαλμα hππ�ως π�2 Fταν _κε> κ�ντC. Γι= αGτ$ καL < KαρνεCδηςτ$ν Uλεγε Kρ%ψιππ�. rOταν κατηγ�ρ�θηκε "π$ κCπ�ι�ν ;τιδ?ν συ4νCkει μαkL μ? τ$ν π�λ2ν κ+σμ� στLς διδασκαλ%ες τ��=Aρ%στων�ς, «jν "κ�λ�υθ��σα τ$ν W4λ�», τ�� ε3πε, «δ?ν θPDιλ�σ�D��σα». rOταν τ$ν _πλησ%ασε κCπ�ι�ς διαλεκτικ$ς π�2δ?ν συμDων��σε μ? τLς "π+ψεις τ�� KλεCνθ�υς καL τ��kητ��σε ν’ "παντ�σ7η σ? κCτι σ�D%σματα, «πα�σε», τ�� ε3πε, «ν’"π�σπqς τ$ν γ�ρ�ντα "π$ τP σ�:αρP


– 237 –

(πι)ειρ�ν κα� πaν τ$ <π�πεσ$ν γρ�2ων κα� δι�ρθ�%με-ν�ς πλε�ν�κις πλε�στ[η τε τ�ν μαρτυρι�ν παραθ�σει)ρ:μεν�ς9 0στε κα� (πειδ� π�τ5 @ν τινι τ�ν συγγραμμ�-των παρ5 lλ�γ�ν τ�ν E=ριπ�δ�υ M�δειαν ;λην παρετ�-θετ� κα� τις μετ? )ε6ρας ε>)ε τ$ �ι�λ��ν, πρ$ς τ$ν πυθ*-μεν�ν τ� Iρα @)�ι, @2η “Xρυσ�ππ�υ M�δειαν.”

Kα� 5Aπ�λλ*δωρ�ς δ5 4 5Aθηνα6�ς (ν τ[P Συναγωγ[P τ�νδ�γμ�των (Usener, Epicurea, p. 87), ��υλ*μεν�ς παριστ�-νειν ;τι τ? 5Eπικ�%ρ�υ �κε�\α δυν�μει γεγραμμ�να κα�#παρ�θετα bντα μυρ�7ω πλε�ω (στ� τ�ν Xρυσ�ππ�υ�ι�λ�ων, 2ησ�ν �Vτως α=τ[P τ[P λ�Lει9 “ε γ�ρ τις #2�λ�ιτ�ν Xρυσ�ππ�υ �ι�λ�ων ;σ5 #λλ*τρια παρατ�θειται,κεν$ς α=τ7� 4 )�ρτης καταλελε�ψεται.” κα� τα&τα μSν5Aπ�λλ*δωρ�ς. B δS παρεδρε%�υσα πρεσ�&τις α=τ7�, 0ς2ησι Δι�κλPς, @λεγεν Gς πεντακ�σ��υς γρ�2�ι στ�)�υςBμερησ��υς. �Eκ�των (Gomoll 27) δ� 2ησιν (λθε6ν α=τ$ν(π� 2ιλ�σ�2�αν, τPς �=σ�ας α=τ�& τPς πατρ7:ας ες τ$�ασιλικ$ν #ναλη2θε�σης.

�Hν δS κα� τ$ σωμ�τι�ν ε=τελ�ς, Gς δPλ�ν (κ τ�&#νδρι�ντ�ς τ�& (ν Kεραμεικ7�, oς σ)εδ*ν τι <π�κ�κρυ-πται τ7� πλησ��ν Rππε69 ;θεν α=τ$ν 4 Kαρνε�δης Kρ%-ψιππ�ν @λεγεν. ��τ�ς lνειδισθε�ς <π* τιν�ς ;τι �=)� παρ55Aρ�στωνι μετ? π�λλ�ν σ)�λ�J�ι, “ε τ�6ς π�λλ�6ς,” ε>πε,“πρ�σε6)�ν, �=κ tν (2ιλ�σ*2ησα.” πρ$ς δS τ$ν κατεLα-νιστ�μεν�ν Kλε�νθ�υς διαλεκτικ$ν κα� πρ�τε�ν�νταα=τ7� σ�2�σματα, “π�παυσ�,” ε>πε, “παρ�λκων τ$ν πρε-σ�%τερ�ν #π$ τ�ν πραγματικωτ�ρων, Bμ6ν δS τ?


– 236 –

181

182

θ�ματα� π�στα σ? τ%π�τε ν��υς αGτC». MιP jλλη D�ρP πCλι,κCπ�ι�ς π�2 �θελε νP τ$ν ρωτ�σ7η κCτι, _D= ;σ�ν Fταν �h δυ+τ�υς μιλ��σε �ρεμα. rOταν ε3δε ;μως νP μαkε)εται κ+σμ�ςjρ4ισε νP [εDων%k7η. �Oπ+τε < Dιλ+σ�D�ς τ�� "π�ντησε μ? τ�2ς/['ς στ%4�υς (τ�� EGριπ%δ�υ στ0ν 5Oρ�στεια, 253):

=Aλλ��μ�ν� α=τ�δελ2ετ$ �λ�μμα σ�υ ταρ�σσεται.Γρ�γ�ρα @2θασες στ�ν λ%σσα,(ν� πρ$ lλ�γ�υ μιλ�&σες καλ�.

183. ΣτP συμπ+σια, ;π�υ jDθ�ν� Uρρεε τ$ κρασ%, < Dιλ+σ�-D�ς παρ�μενε �συ4�ς. M+ν�ν τP π+δια τ�υ κ�υν��σε. Γι= αGτ$καL i nπηρ�τριC τ�υ Uλεγε ;τι «μ+ν�ν τP π+δια τ�� Xρυσ%ππ�υμεθ��ν». E34ε δ? τ+σ� μεγCλη uδ�α γιP τ$ν /αυτ+ τ�υ π�2κCπ�τε π�2 κCπ�ι�ς τ$ν ρ@τησε π�� νP _μπιστευθ7' γιP μ+ρ-Dωσι τ$ν γι+ τ�υ, «σ? μ�να», τ�� ε3πε, «δι+τι, �ν nπ'ρ4εκCπ�ι�ς "ν@τερ�ς "π$ μ�να, θP π�γαινα _γs < ]δι�ς νP μαθη-τε)σω κ�ντP σ? _κε>ν�ν». Γι= αGτ$ λ�γ�υν ;τι U4ει _Dαρμ�γ0 γι=αGτ$ν καL < /['ς στ%4�ς (τ�� Oμ�ρ�υ, =Oδυσ. κ. 495):

T�ν γν�σι B Περσε2*νη τ�& (2%λαLε κα� δSν γυρ-ν�ει σ?ν nσκι�ς μS τ�!ς Iλλ�υς.

(MετCDρασις =EDταλι@τη - Π�ρι@τη)

�Aν δSν ε>)ε <π�ρLει Xρ%σιππ�ς δSν θ? <πPρ)εΣτ�? (στωϊκ� 2ιλ�σ�2�α).


– 239 –

τ�ια&τα πρ*τεινε τ�6ς ν��ις.” π�λιν δ5 (πε� τις Jητ�ν κατα-μ*νας α=τ7� διελ�γετ� ε=σταθ�ς, (πε� δS θεωρ�ν πρ�σι*-ντα b)λ�ν Qρ)ετ� 2ιλ�νεικε6ν, @2η (E. 5Oρ. 253 sq.),

�hμ�ι, κασ�γνητ,5 bμμα σ$ν ταρ�σσεται9τα)!ς δS μετ�θ�υ λ%σσαν #ρτ�ως 2ρ�ν�ν.

5Eν μ�ντ�ι τα6ς �ν:σεσιν Bσ%)αJε παρα2ερ*μεν�ςτ�6ς σκ�λεσιν, 0στε επε6ν τ�ν δ�%λην, “Xρυσ�ππ�υ μ*νατ? σκ�λη μεθ%ει.” �Vτω δ5 /ν 2ρ�νηματ�ας 0στ5 (ρ�μ�ν�υτιν*ς, “τ�νι συστ�σω τ$ν υR*ν;”, επε6ν, “(μ��9 κα� γ?ρ ε<πελ�μ�αν�ν ε>να� τιν5 (μ�& �ελτ��να, παρ5 α=τ7� tν (γ-(2ιλ�σ*2�υν.” ;θεν 2ασ�ν (π5 α=τ�& λε)θPναι (5Oδ. Î495),

�s�ς π�πνυται, τ�� δS σκια� #Cσσ�υσι9κα�,

ε μ� γ?ρ /ν Xρ%σιππ�ς, �=κ tν /ν στ��.


– 238 –

183

184. TελικP ;μως, ;πως nπ�στηρ%kει < Σωτ%ων, _πεκ�ιν@νησεμ? τ$ν =Aρκεσ%λα� καL τ$ν Λακ)δη καL _σπ�)δασε nπ= αGτ�2ςDιλ�σ�D%α στ0ν =Aκαδημ%α. Γι= αGτ$ν τ$ν λ+γ� καL "ντ%θετα μ?τLς πρ�ηγ�)μενες "ντιλ�ψεις τ�υ, nπεστ�ρι[ε τLς "π+ψεις τηςκαL _4ρησιμ�π�ι��σε τLς μεθ+δ�υς τ'ς =Aκαδημ%ας ;ταν _πραγ-ματε)ετ� περL μεγεθJν καL "ριθμJν. KCπ�τε ;ταν ε34ε τ0νσ4�λ� τ�υ στ$ =Ωδε>� πρ�σεκλ�θη "π$ τ�2ς μαθητ�ς τ�υ σ? μιPθυσιαστικ0 /�ρτ�. =Eκε> �πιε γλυκ$ "ν�ρωτ� κρασL καL κατελ�-Dθη "π$ kαλCδες. KαL μετP π�ντε iμ�ρες π�θανε, τ0ν 143η =Oλυ-μπιCδα (208 - 204), "D�� Ukησε _πL 73 4ρ+νια, ;πως παραδ%δει <=Aπ�λλ+δωρ�ς στP «Xρ�νικ�» τ�υ. VEγραψα σ4ετικJς τ$ παρα-κCτω παιγνιJδες στι4�)ργημα:

Zαλ�σθηκε π�ν�ντας Iπληστα B�κ)�ν 4 Xρ%-σιππ�ς.

Kα� δSν λ�γ�ριασε �Uτε τ�ν Στ�? �Uτε τ�νπατρ�δα �Uτε τ�ν Jω� τ�υ, #λλ? πPγε στ�ν κατ�ι-κ�α τ�& _Aδη.

185. Mερικ�L ;μως λ�γ�υν πsς < θCνατ+ς τ�υ πρ�'λθε "π$"κρCτητα γ�λια. Kαθsς < γCϊδαρ�ς μιqς γριqς UDαγε τP σ�κατ�υ, ε3πε στ0ν γριP νP τ�� δ@σ�υν καL κρασ%, <π+τε Uσκασε στPγ�λια κι= "π= αGτ$ π�θανε.

9Hταν Dα%νεται καL "γ�ρω4�ς (nπερ+πτης). ΠCντως καν�να"π$ τP τ+σα συγγρCμματC τ�υ δ?ν "Dι�ρωσε σ? καν�να :ασι-λ�α. =Hρκε>τ� δ? στ0ν συντρ�DιP μιqς γριqς, ;πως "ναD�ρειστ�)ς «�Oμων%μ�υς» τ�υ < Δημ�τρι�ς.


– 241 –

T�λ�ς δ5 5Aρκεσιλ�7ω κα� Λακ%δ[η, καθ� 2ησι Σωτ�ων(ν τ7� lγδ*7ω, παραγεν*μεν�ς (ν 5Aκαδημε�\α συνε2ιλ�σ*-2ησε9 δι5 rν ατ�αν κα� κατ? τPς συνηθε�ας κα� <πSρα=τPς (πε)ε�ρησε, κα� περ� μεγεθ�ν κα� πληθ�ν τ[P τ�ν5Aκαδημαϊκ�ν συστ�σει )ρησ�μεν�ς.

T�&τ�ν (ν τ7� 57Ωδε�7ω σ)�λ�J�ντ� 2ησιν _Eρμιππ�ς(FHG iii 48) (π� θυσ�αν <π$ τ�ν μαθητ�ν κληθPναι9 @νθαπρ�σενεγκ�μεν�ν γλυκ!ν Iκρατ�ν κα� λιγγι�σανταπεμπτα6�ν #πελθε6ν (L #νθρ:πων, τρ�α κα� p�δ�μ�κ�-ντα �ι:σαντ5 @τη, κατ? τ�ν τρ�την κα� τετταρακ�στ�ν<κα� pκατ�στ�ν> 5Oλυμπι�δα, καθ� 2ησιν 5Aπ�λλ*δω-ρ�ς (ν Xρ�νικ�6ς (FGrH 244 F 46). κα� @στιν Bμ�ν εςα=τ$ν (A. Pal. vii. 706)9

λιγγ�ασε B�κ)�ν (κπι-ν )ανδ$νXρ%σιππ�ς, �=δ5 (2ε�σατ�

�= τPς στ�aς, �=) �ς π�τρης, �= τPς ψυ)Pς,#λλ5 /λθε δ�μ5 (ς 5ACδεω.

cEνι�ι δ� 2ασι γ�λωτι συσ)εθ�ντα α=τ$ν τελευτPσαι9bν�υ γ?ρ τ? σ&κα α=τ7� 2αγ*ντ�ς, επ*ντα τ[P γραC,“δ�δ�υ ν&ν Iκρατ�ν (πιρρ�2Pσαι τ7� bν7ω,” <περκαγ)�-σαντα τελευτPσαι.

Δ�κε6 δ5 <περ*πτης τις γεγ�ν�ναι. τ�σα&τα γ�&ν συγ-γρ�ψας �=δεν� τ�ν �ασιλ�ων πρ�σπε2:νηκεν. vρκε6τ*τε γραϊδ�7ω μ*ν7ω, καθ? κα� Δημ�τρι�ς (ν �Oμων%μ�ις2ησ�.


– 240 –

184

185

�O Πτ�λεμα>�ς ε34ε γρCψει στ$ν KλεCνθη νP πC7η αGτ$ς � νPστε%λ7η κCπ�ι�ν jλλ�ν. �O ΣDα>ρ�ς π'γε, "λλP < Xρ)σιππ�ς"ρν�θηκε. =Aπ$ τ$ jλλ� μ�ρ�ς < Πτ�λεμα>�ς Uστειλε στ$ν Xρ)-σιππ� τP παιδιP τ'ς "δελD'ς τ�υ, =Aριστ�κρ��ντα καL Φιλ�-κρCτη, καL < Dιλ+σ�D�ς τP _μ+ρDωσε. KαL πρJτ�ς αGτ$ς ε34ετ$ θCρρ�ς νP διατηρ7' nπα%θρι� σ4�λε>� στ$ Λ)κει�, ;πως <πρ�μνημ�νευθεLς Δημ�τρι�ς hστ�ρε>.

186. �Yπ'ρ4ε κι lνας jλλ�ς Xρ)σιππ�ς "π$ τ0ν Kν%δ�, για-τρ+ς, στ$ν <π�>�ς π�λλ?ς nπ�4ρε@σεις ε34ε < =Eρασ%στρατ�ς. KιUνας jλλ�ς γι$ς (� Uγγ�ν�ς) τ�� πρ�ηγ�υμ�ν�υ, γιατρ$ς τ��Πτ�λεμα%�υ, < <π�>�ς δια:ληθεLς _σ)ρθη :ια%ως καL _τιμωρ�θηδιP μαστιγ@σεως. T�λ�ς, lνας μαθητ0ς τ�� =EρασιστρCτ�υ καLκCπ�ι�ς π�2 Uγραψε Περ� γεωργ�ας (Γεωργικ�). 187. Συν�θιkενP πρ�:Cλλ7η < Dιλ+σ�D�ς μερικP _πι4ειρ�ματα σPν τP"κ+λ�υθα: «_κε>ν�ς π�2 "π�καλ)πτει τP μυστ�ρια στ�2ς"μυ�τ�υς "σε:ε>. �O �Iερ�DCντης ;μως τP Dανερ@νει στ�2ς"μ)ητ�υς. VAρα < �Iερ�DCντης "σε:ε>». VAλλ�: «AGτ$ π�2 δ?νnπCρ4ει στ0ν π+λι ��τε σ? σπ%τι nπCρ4ει. =AλλP στ0ν π+λι δ?νnπCρ4ει πηγCδι. VAρα ��τε σ? σπ%τι». VAλλ�: «�YπCρ4ει lνακεDCλι. AGτ$ ;μως τ$ κεDCλι δ?ν τ$ U4εις. VAρα δ?ν U4ειςκεDCλι». VAλλ�: �Aν κCπ�ι�ς ε3ναι στP M�γαρα, δ?ν ε3ναι στ0ν=Aθ�να. �YπCρ4ει ;μως jνθρωπ�ς στP M�γαρα. VAρα δ?ν nπCρ-4ει στ0ν =Aθ�να». =Eπ%σης: «�Aν λ?ς κCτι, αGτ$ περνCει "π$ τ$στ+μα σ�υ. T@ρα λ?ς �μC[ι. VAρα �μC[ι περνCει "π$ τ$ στ+μασ�υ». Kα% τ�λ�ς: «�Aν δ?ν τ$ "π�:αλες κCτι, αGτ$ τ$ U4εις.=AλλP κ�ρατα δ?ν "π�:αλες. VAρα U4εις κ�ρατα». AGτ$ jλλ�ι τ$"π�δ%δ�υν στ$ν EG:�υλ%δη.


– 243 –

Πτ�λεμα��υ τε πρ$ς Kλε�νθην (πιστε�λαντ�ς � α=τ$ν(λθε6ν � π�μψαι τιν�, Σ2α6ρ�ς μSν #πPλθε, Xρ%σιππ�ςδS περιε6δε. μεταπεμψ�μεν�ς δS τ�!ς τPς #δελ2Pς υRε6ς,5Aριστ�κρ��ντα κα� Φιλ�κρ�την, συνεκρ*τησε. κα�πρ�τ�ς (θ�ρρησε σ)�λ�ν @)ειν Vπαιθρ�ν (ν Λυκε�7ω,καθ�περ κα� 4 πρ�ειρημ�ν�ς Δημ�τρι�ς Rστ�ρε6.

Γ�γ�νε δS κα� Iλλ�ς Xρ%σιππ�ς Kν�δι�ς ατρ*ς, παρ5�� 2ησιν 5Eρασ�στρατ�ς τ? μ�λιστα w2ελPσθαι. κα�gτερ�ς υR$ς τ�%τ�υ, ατρ$ς Πτ�λεμα��υ, oς δια�ληθε�ςπερι�)θη κα� μαστιγ�%μεν�ς (κ�λ�σθη9 Iλλ�ς μαθητ�ς5Eρασιστρ�τ�υ κα� τις Γεωργικ? γεγρα2:ς.

�O δ� 2ιλ*σ�2�ς κα� τ�ι�%τ�υς τιν?ς vρ:τα λ*γ�υς9“4 λ�ων τ�6ς #μυ�τ�ις τ? μυστ�ρια #σε�ε69 4 δS γ5 Rερ�-2�ντης τ�6ς #μυ�τ�ις λ�γει <τ? μυστ�ρια>9 #σε�ε6 Iρα 4Rερ�2�ντης.” Iλλ�9 “o �=κ @στιν (ν τ[P π*λει, τ�&τ5 �=δ5 (ντ[P �κ�\α9 �=κ @στι δS 2ρ�αρ (ν τ[P π*λει, �=δ5 Iρ5 (ν τ[P�κ�\α». Iλλ�9 “@στι τις κε2αλ�9 (κε�νην δ5 �=κ @)εις9 @στιδ� γ� τις κε2αλ� <rν �=κ @)εις>9 �=κ Iρα @)εις κε2α-λ�ν.” Iλλ�9 “εh τις (στιν (ν Mεγ�ρ�ις, �=κ @στιν (ν 5Aθ�-ναις9 Iνθρωπ�ς δ5 (στ�ν (ν Mεγ�ρ�ις9 �=κ Iρ5 (στ�νIνθρωπ�ς (ν 5Aθ�ναις.” κα� π�λιν9“εh τι λαλε6ς, τ�&τ� δι?τ�& στ*ματ*ς σ�υ δι�ρ)εται9 |μαLαν δS λαλε6ς9 |μαLαIρα δι? τ�& στ*ματ*ς σ�υ δι�ρ)εται.” κα�9 “εh τι �=κ#π��αλες, τ�&τ5 @)εις9 κ�ρατα δ5 �=κ #π��αλες9 κ�ρατ5 Iρ5@)εις.” �R δ5 E=��υλ�δ�υ τ�&τ* 2ασιν.


– 242 –

186

187

188. �YπCρ4�υν ;μως καL �h καταDερ+μεν�ι _ναντ%�ν τ��Xρυσ%ππ�υ, _πειδ0 π�λλP αuσ4ρP καL "πρεπ' Uγραψε. Στ$«Περ� τ�ν #ρ)α�ων 2υσι�λ*γων» σ)γγραμμC τ�υ αuσ4ρJς τPπερL τ0ν rHραν καL τ$ν Δ%α /ρμηνε)ει, λ�γ�ντας σ? <λ+κληρ�υς/[ακ+σι�υς στ%4�υς πρCγματα π�2 καν�νας δ?ν θP _μ+λυνε τ$στ+μα τ�υ γιP νP τP π'. T0ν _[ιστ+ρησι αGτ0 τ0ν συνιστq σPνDυσικ0 διδασκαλ%α. �H γλJσσα ;μως π�2 4ρησιμ�π�ιε> θP _τα%-ριαkε σ? γυνα>κες τ�� δρ+μ�υ μqλλ�ν παρP σ? θε�)ς. =EπLπλ��ν αGτP π�υθενP δ?ν "ναD�ρ�νται ��τε "π$ τ�2ς :ι:λι�-γρCD�υς π�2 κατ�ρτισαν τ�2ς καταλ+γ�υς τJν συγγραμμC-των. Δι+τι δ?ν μνημ�νε)�νται ��τε "π$ τ$ν Π�λ�μωνα ��τε"π$ τ$ν �YψικρCτη, "λλP ��τε κι "π$ τ$ν =Aντ%γ�ν�. E3ναιDαντασι�κ�π�ματα τ�� Xρυσ%ππ�υ.

K�ντP σ= αGτC, στ$ «Περ� π�λιτε�ας» σ)γγραμμC τ�υ λ�γει;τι καL μ? τLς μητ�ρες _πιτρ�π�νται σε[�υαλικ?ς σ4�σεις καL μ?τLς θυγατ�ρες καL μ? τ�2ς γι�)ς. TP ]δια λ�γει καL στ$ «Περ�τ�ν μ� δι5 pαυτ? αRρετ�ν» σ)γγραμμC τ�υ. Στ$ «Περ� δικα��υ»(Περ� δικαι�σ%νης) _πιτρ�πει νP τρJμε αGτ�2ς π�2 πεθα%ν�υν.

189. Στ$ «Περ� ��υ κα� π�ρισμ�& πρ�ν�ε6ν» Uργ� τ�υ "σ4�-λ�)μεν�ς μ? τ$ν τρ+π� π�2 < σ�D$ς πρ�πει νP π�ρ%kεται τPμ�σα τ'ς kω'ς γρCDει καL τP /['ς:


– 245 –

Eσ� δS �m κατατρ�)�υσι τ�& Xρυσ�ππ�υ Gς π�λλ?ασ)ρ�ς κα� #ρρ�τως #ναγεγρα2*τ�ς. (ν μSν γ?ρ τ7�Περ� τ�ν #ρ)α�ων 2υσι�λ*γων συγγρ�μματι ασ)ρ�ς τ?Περ� τ�ν _Hραν κα� τ$ν Δ�α #ναπλ�ττει, λ�γων κατ?τ�!ς pLακ�σ��υς στ�)�υς � μηδε�ς vτυ)ηκ-ς μ�λ%νειν τ$στ*μα εhπ�ι Iν. ασ)ρ�τ�την γ�ρ, 2ασ�, τα%την #ναπλ�τ-τει Rστ�ρ�αν, ε κα� (παινε6 Gς 2υσικ�ν, )αμαιτ%παιςμaλλ�ν πρ�π�υσαν � θε�6ς, @τι τε κα� παρ? τ�6ς περ�πιν�κων γρ�ψασι <�=> κατακε)ωρισμ�νην9 μ�τε γ?ρπαρ? Π�λ�μωνι μ�τε παρ5 �Yψικρ�τει, #λλ? μηδS παρ55Aντιγ*ν7ω ε>ναι, <π5α=τ�& δS πεπλ�σθαι. (ν δS τ7� Περ�π�λιτε�ας κα� μητρ�σι λ�γει συν�ρ)εσθαι κα� θυγατρ�σικα� υR�6ς9 τ? δ5 α=τ� 2ησι κα� (ν τ7� Περ� τ�ν μ� δι5 pαυτ?αRρετ�ν ε=θ!ς (ν #ρ)[P. (ν δS τ7� τρ�τ7ω Περ� δικα��υ κατ?τ�!ς )ιλ��υς στ�)�υς κα� τ�!ς #π�θαν*ντας κατεσθ�εινκελε%ων.

5Eν δS τ7� δευτ�ρ7ω Περ� ��υ κα� π�ρισμ�& πρ�ν�ε6νλ�γων ;πως π�ριστ��ν τ7� σ�27�9


– 244 –

188

189

«=AλλP γιP π�ι+ν λ+γ� θP πρ�πει νP π�ρ%kεται < σ�D+ς;M�πως γιP νP _[ασDαλ%σ7η τ0ν kω� τ�υ; =AλλP αGτ0 ε3ναι "διC-D�ρ� πρqγμα (δηλ. � kωνταν�L ε]μεθα � πεθαμ�ν�ι ε3ναι τ$]δι�). M�πως γιP νP _[ασDαλ%σ7η iδ�ν�; =AλλP κι αGτ0 "διC-D�ρ� πρqγμα ε3ναι. �Aν τ�λ�ς πρ+κειται γιP τ0ν "ρετ�, αGτ0ε3ναι hκαν0 καL μ+νη της νP _[ασDαλ%σ7η τ0ν εGδαιμ�ν%α.

Kαταγ�λαστ�ι γ%ν�νται "π= αGτ$ν καL �h τρ+π�ι τ�� π�ρι-σμ��, ;πως π.4. ;ταν < π�ρισμ$ς γ%νεται "π+ lνα :ασιλ�α: θP4ρειασθ7' νP τ�� ε3σαι εG4Cριστ�ς. =Aπ$ Dιλ%α; T+τε θP _[αγ�-ρCkεται i Dιλ%α. =Aπ$ σ�D%α; Mισθ�D+ρ�ς θP ε3ναι τ+τε <σ�D+ς. AGτP λ�ιπ$ν τ�� καταλ�γ%k�υν.

=Eπειδ0 ;μως Uγραψε καL περ%Dημα :ι:λ%α ν�μ%kω ;τι θP πρ�-πει νP κατα4ωρ%σω _δJ κι lνα κατCλ�γ+ τ�υς, μ� :Cσι τP <μ�ειδ'θ�ματα π�2 πραγματε)εται. E3ναι δ? αGτP τP "κ+λ�υθα:

190. A` Λ�γικ0

Θ�σεις λ�γικSςΦιλ�σ�2ικSς @ρευνεςΔιαλεκτικ�� 4ρισμ�� #πευθυν*μεν�ι πρ$ς τ$νMητρ*δωρ�ν, 6 �ι�λ.


– 247 –

“κα�τ�ι τ�ν�ς )�ριν π�ριστ��ν α=τ7�; ε μSν γ?ρ τ�& JPνgνεκεν, #δι�2�ρ�ν τ$ JPν9 ε δS Bδ�νPς, κα� αVτη #δι�-2�ρ�ς9 ε δS τPς #ρετPς, α=τ�ρκης αVτη πρ$ς ε=δαιμ�-ν�αν. καταγ�λαστ�ι δS κα� �R τρ*π�ι τ�& π�ρισμ�&, �s�ν�R ?π$ �ασιλ�ως9 εhκειν γ?ρ α=τ7� δε�σει. κα� �R #π$2ιλ�ας9 λ�μματ�ς γ?ρ �νι�ς B 2ιλ�α @σται. κα� �R #π$σ�2�ας9 μισθαρν�σει γ?ρ B σ�2�α.” κα� τα&τα μSν(γκαλε6ται.

5Eπε� δ5 (νδ�L*τατα τ? �ι�λ�α (στ�ν α=τ7�, @δ�L� μ�ικα� τ�ν πρ$ς ε>δ�ς #ναγρα2�ν α=τ�ν (ντα&θα κατα)ω-ρ�σαι. κα� @στι τ�δε9

Λ�γικ�& τ*π�υ

Θ�σεις λ�γικα�,T�ν τ�& 2ιλ�σ*2�υ σκεμμ�των,_Oρων διαλεκτικ�ν πρ$ς Mητρ*δωρ�ν ς�,


– 246 –

190

Περ� τ�ν )ρησιμ�π�ι�υμ�νων στ�ν διαλεκτικ�lν�μ�των πρ$ς Z�νωνα, 1 �ι�λ.T�)νη διαλεκτικ� πρ$ς 5Aρισταγ*ραν, 1 �ι�λ.ΠιθανSς <π�θετικSς κρ�σεις πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην, 4�ι�λ.

B` Λ�γικ0γ)ρω "π$ πραγματ�λ�γικP θ�ματα

Πρ@τη σειρP

Περ� #Lιωμ�των, 1 �ι�λ.Περ� μ� �πλ�ν #Lιωμ�των, 1 �ι�λ.Περ� συμπεπλεγμ�νης κρ�σεως πρ$ς 5Aθην�δην, 2�ι�λ.Περ� #π�2ατικ�ν κρ�σεων πρ$ς 5Aρισταγ*ραν, 3�ι�λ.Περ� κατα2ατικ�ν κρ�σεων πρ$ς 5Aθην*δωρ�ν, 1�ι�λ.Περ� τ�ν κατ? στ�ρησιν κρ�σεων πρ$ς Θ�αρ�ν.Περ� τ�ν #�ρ�στων #Lιωμ�των πρ$ς Δ�ωνα, 3 �ι�λ.Περ� τPς δια2�ρaς τ�ν #�ρ�στων #Lιωμ�των, 4�ι�λ.Περ� τ�ν )ρ�νικ�ν #Lιωμ�των, 2 �ι�λ�α.Περ� τ�ν #Lιωμ�των στ$ν παρακε�μεν� )ρ*ν�, 2�ι�λ.


– 249 –

Περ� τ�ν κατ? τ�ν διαλεκτικ�ν lν�μ�των πρ$ςZ�νωνα α�,

T�)νη διαλεκτικ� πρ$ς 5Aρισταγ*ραν α�,Συνημμ�νων πιθαν�ν πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην δ�.

Λ�γικ�& τ*π�υ τ�& περ� τ? πρ�γματα

Σ%νταLις πρ:τη

Περ� #Lιωμ�των α�,Περ� τ�ν �=) �πλ�ν #Lιωμ�των α�,Περ� τ�& συμπεπλεγμ�ν�υ πρ$ς 5Aθην�δην α� ��,Περ� #π�2ατικ�ν πρ$ς 5Aρισταγ*ραν γ�,Περ� τ�ν καταγ�ρευτικ�ν πρ$ς 5Aθην*δωρ�ν α�,Περ� τ�ν κατ? στ�ρησιν λεγ�μ�νων πρ$ς Θ�αρ�ν α�,Περ� τ�ν #�ρ�στων #Lιωμ�των πρ$ς Δ�ωνα α� �� γ�,Περ� τPς δια2�ρaς τ�ν #�ρ�στων α� �� γ� δ�,Περ� τ�ν κατ? )ρ*ν�υς λεγ�μ�νων α� ��,Περ� συντελικ�ν #Lιωμ�των ��.


– 248 –

191. Δευτ�ρα σειρC:

Περ� τPς #ληθ�&ς διαJευκτικPς κρ�σεως πρ$ς Γ�ρ-γιππ�δην.Περ� τPς #ληθ�&ς <π�θετικPς κρ�σεως πρ$ς Γ�ργιπ-π�δην, 4 �ι�λ�α.5Eκλ�γ� #π$ διαJευκτικSς #ντιπαραθ�σεις πρ$ςΓ�ργιππ�δην.Συμ��λ� στ$ θ�μα τ�ν (πακ�λ�%θων.Περ� τ�& (πι)ειρ�ματ�ς π�! )ρησιμ�π�ιε6 τρε6ς;ρ�υς π�λι πρ$ς τ$ν Γ�ργιππ�δη.Περ� δυνατ�ν κρ�σεων πρ$ς Kλε6τ�ν, 4 �ι�λ.5Aπ�ντησις στ$ περ� σημασι�ν @ργ� τ�& Φ�λων�ς.Περ� τ�& π�ι�ς κρ�σεις ε>ναι ψευδε6ς.

Tρ%τη σειρC:

Περ� πρ�σταγμ�των, 2 �ι�λ.Περ� (ρωτ�σεως, 2 �ι�λ.Περ� διερευν�σεως, 4 �ι�λ.5Eπιτ�μ� περ� (ρωτ�σεως κα� διερευν�σεως.5Eπιτ�μ� περ� #π�κρ�σεως.Περ� #ναJητ�σεως, 2 �ι�λ.Περ� #π�κρ�σεως, 4 �ι�λ.

TετCρτη σειρC:

Περ� κατηγ�ρημ�των πρ$ς Mητρ*δωρ�ν, 10 �ι�λ.Περ� lρθ�ν κα� <πτ�ων πτ:σεων πρ$ς Φ%λαρ)�ν.Περ� <π�θετικ�ν συλλ�γισμ�ν πρ$ς 5Aπ�λλων�δην.Πρ$ς Π�συλ�ν περ� κατηγ�ρημ�των, 4 �ι�λ.

192. Π�μπτη σειρC:


– 251 –

Σ%νταLις δευτ�ρα

Περ� #ληθ�&ς διεJευγμ�ν�υ πρ$ς Γ�ργιππ�δην α�,Περ� #ληθ�&ς συνημμ�ν�υ πρ$ς Γ�ργιππ�δην α� �� γ� δ�,Aiρεσις πρ$ς Γ�ργιππ�δην α�,Πρ$ς τ$ περ� #κ�λ�%θων α�Περ� τ�& δι? τρι�ν π�λιν πρ$ς Γ�ργιππ�δην α�Περ� δυνατ�ν πρ$ς Kλε6τ�ν δ�,Πρ$ς τ$ περ� σημασι�ν Φ�λων�ς α�,Περ� τ�& τ�να (στ� τ? ψευδP α�.

Σ%νταLις τρ�τη

Περ� πρ�σταγμ�των ��,Περ� (ρωτ�σεως ��,Περ� πε%σεως δ�,5Eπιτ�μ� περ� (ρωτ�σεως κα� πε%σεως α�,5Eπιτ�μ� περ� #π�κρ�σεως α�,<Περ�> Jητ�σεως ��,Περ� #π�κρ�σεως δ�,

Σ%νταLις τετ�ρτη9

Περ� τ�ν κατηγ�ρημ�των πρ$ς Mητρ*δωρ�ν ι�,Περ� lρθ�ν κα� <πτ�ων πρ$ς Φ%λαρ)�ν α�,Περ� τ�ν συναμμ�των πρ$ς 5Aπ�λλων�δην α�,Πρ$ς Π�συλ�ν περ� κατηγ�ρημ�των δ�.


– 250 –

191

Περ� τ�ν π�ντε πτ:σεων (lν�μαστικ�, γενικ�,κ.λπ.).5Eκ2�ρSς ταLιν�μημ�νες συμ2:νως πρ$ς τ$ <π�κε�-μεν�ν. Περ� τρ�π�π�ι�σεως σημασ�ας πρ$ς Στησαγ*ραν,δ%� �ι�λ.Περ� τ�ν κυρ�ων lν�μ�των, 2 �ι�λ�α.

Γ` Λ�γικ0γ)ρω "π$ τLς λ�[εις καL τLς πρ�τCσεις

Πρ@τη σειρC:

Περ� τ�ν pνικ�ν κα� πληθυντικ�ν (κ2�ρ�ν, 6 �ι�λ.Περ� μεμ�νωμ�νων λ�Lεων πρ$ς Σωσιγ�νην κα�5Aλ�Lανδρ�ν, 5 �ι�λ.Περ� #νωμ�λων λ�Lεων � 2ρ�σεων πρ$ς Δ�ωνα, 4�ι�λ.T? (πι)ειρ�ματα τ�ν «σωριτ�ν», ;πως (2αρμ*J�ν-ται στ�ς (κ2ων�%μενες λ�Lεις, 3 �ι�λ.Περ� σ�λ�ικισμ�ν.Περ� σ�λ�ικιJ*ντων λ*γων πρ$ς Δι�ν%σι�ν.Λ*γ�ι παρα�ι�J�ντες τ�ν συν�θη )ρPσι.Λ�Lις πρ$ς Δι�ν%σι�ν (< τρ+π�ς τ�� λ�γειν, τ��πρ�σδ%δειν στLς DρCσεις διP τ�� καταλλ�λ�υ τ�νι-σμ�� τ0ν Dυσικ@τερη αGτJν Uνν�ια, Diction.Bλ. N.ΛCσκαρη, Θεατρικ$ν λε[ικ$ν 1923, σ. 109).


– 253 –

Σ%νταLις π�μπτη

Περ� τ�ν π�ντε πτ:σεων α�,Περ� τ�ν κατ? τ$ <π�κε�μεν�ν Gρισμ�νων (κ2�ρ�ν α�,Περ� παρεμ2�σεως πρ$ς Στησαγ*ραν ��,Περ� τ�ν πρ�σηγ�ρικ�ν ��.

Λ�γικ�& τ*π�υ περ� τ?ς λ�Lεις κα� τ$ν κατ5 α=τ?ς λ*γ�ν


Περ� τ�ν pνικ�ν κα� πληθυντικ�ν (κ2�ρ�ν ς�,Περ� λ�Lεων πρ$ς Σωσιγ�νην κα� 5Aλ�Lανδρ�ν ε�,Περ� τPς κατ? τ?ς λ�Lεις #νωμαλ�ας πρ$ς Δ�ωνα δ�,Περ� τ�ν πρ$ς τ?ς 2ων?ς σωριτ�ν λ*γων γ�,Περ� σ�λ�ικισμ�ν α�,Περ� σ�λ�ικιJ*ντων λ*γων πρ$ς Δι�ν%σι�ν α�,Λ*γ�ι παρ? τ?ς συνηθε�ας α�,Λ�Lις πρ$ς Δι�ν%σι�ν α�.


– 252 –

192

193. Δευτ�ρα σειρC:

Περ� τ�ν στ�ι)ε�ων τ�& λ*γ�υ κα� τ�ν (κ2ων�υμ�-νων λ�Lεων, 5 �ι�λ.Περ� τPς συντ�Lεως τ�ν (κ2ων�υμ�νων λ�Lεων, 4�ι�λ.Περ� τPς συντ�Lεως κα� τ�ν στ�ι)ε�ων τPς πρ�τ�-σεως, πρ$ς Φ�λιππ�ν, 3 �ι�λ.Περ� τ�ν στ�ι)ε�ων τ�& λ*γ�υ πρ$ς Nικ�αν.Περ� τ�& σ)ετικ�& ;ρ�υ.

Tρ%τη σειρC:

5Eναντ��ν (κε�νων π�! #π�ρρ�πτ�υν τ�ν δια�ρεσι, 2�ι�λ.Περ� δι2�ρ�υμ�νων μ�ρ2�ν τ�& λ*γ�υ πρ$ς5Aπ�λλaν, 4 �ι�λ.Περ� τ�ν τρ�πικ�ν #μ2ι��λι�ν.Περ� τρ�πικPς #μ2ι��λ�ας στ�!ς <π�θετικ�!ς συλ-λ�γισμ�%ς, 2 �ι�λ.5Aπ�ντησις στ$ περ� #μ2ι��λι�ν σ%γγραμμα τ�&Πανθ��δ�υ, 2 �ι�λ.Eσαγωγ� στ�ν μελ�τη τ�ν #μ2ι��λι�ν, 5 �ι�λ.5Eπιτ�μ� τ�& περ� #μ2ι��λι�ν @ργ�υ πρ$ς 5Eπικρ�-την._Yλη συγκεντρωθε6σα γι? τ�ν εσαγωγ� στ�ς #μ2ι-��λ�ες, 2 �ι�λ.

Δ` Λ�γικ0συλλ�γισμJν καL τρ+πων

194. Πρ@τη σειρP

5Eγ)ειρ�δι�ν (πι)ειρημ�των κα� τρ*πων πρ$ς Δι�-σκ�υρ�δην, 5 �ι�λ.Περ� συλλ�γισμ�ν, 3 �ι�λ.Περ� συνθ�σεως τρ*πων πρ$ς Στησαγ*ραν, 2 �ι�λ.


– 255 –


Περ� τ�ν στ�ι)ε�ων τ�& λ*γ�υ κα� τ�ν λεγ�μ�νων ε�,Περ� τPς συντ�Lεως τ�ν λεγ�μ�νων δ�,Περ� τPς συντ�Lεως κα� στ�ι)ε�ων τ�ν λεγ�μ�νων

πρ$ς Φ�λιππ�ν γ�,Περ� τ�ν στ�ι)ε�ων τ�& λ*γ�υ πρ$ς Nικ�αν α�,Περ� τ�& πρ$ς gτερα λεγ�μ�ν�υ α�.


Πρ$ς τ�!ς μ� διαιρ�υμ�ν�υς ��,Περ� #μ2ι��λι�ν πρ$ς 5Aπ�λλaν δ�,Περ� τ�ν τρ�πικ�ν #μ2ι��λι�ν α�,Περ� συνημμ�νης τρ�πικPς #μ2ι��λ�ας ��,Πρ$ς τ$ περ� #μ2ι��λι�ν Πανθ��δ�υ ��,Περ� τPς ες τ?ς #μ2ι��λ�ας εσαγωγPς ε�,5Eπιτ�μ� τ�ν πρ$ς 5Eπικρ�την #μ2ι��λι�ν α�,Συνημμ�να πρ$ς τ�ν εσαγωγ�ν τ�ν ες τ?ς #μ2ι��-

λ�ας ��Λ�γικ�& τ*π�υ πρ$ς τ�!ς λ*γ�υς κα� τ�!ς τρ*π�υς


T�)νη λ*γων κα� τρ*πων πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην ε�,Περ� τ�ν λ*γων γ�,Περ� τρ*πων συστ�σεως πρ$ς Στησαγ*ραν ��,


– 254 –

193

194

Σ%γκρισις τ�ν τρ�πικ�ν #Lιωμ�των.Περ� #μ�ι�α�ων κα� <π�θετικ�ν συλλ�γισμ�ν.Πρ$ς 5Aγ�θωνα � περ� τ�ν πρ��λημ�των π�!#π�μ�ν�υν.Π�ι�ς πρ�κε�μενες πρ�τ�σεις συλλ�γισμ�& μπ�ρ�&νν? δ:σ�υν συμπ�ρασμα μS τ�ν ��θεια μιaς �περισσ�τ�ρων (πικ�υρικ�ν πρ�κειμ�νων.Περ� συμπερασμ�των πρ$ς 5Aρισταγ*ραν.Π�ς 4 hδι�ς συλλ�γισμ$ς μπ�ρε6 ν? διατ�σσεταικατ? π�λλ�!ς τρ*π�υς.5Aπ�ντησις στ�ς #ντιρρ�σεις ;τι τ$ hδι� (πι)ε�ρημαμπ�ρε6 κα� συλλ�γιστικ�ς κα� )ωρ�ς συλλ�γισμ$ ν?διατ�σσεται 2 �ι�λ.5Aπ�ντησις πρ$ς τ�ς #ντιρρ�σεις στ�ς #ναλ%σεις τ�νσυλλ�γισμ�ν 3 �ι�λ.5Aπ�ντησις στ$ περ� τρ*πων @ργ� τ�& Φ�λων�ς πρ$ςTιμ*στρατ�ν.Λ�γικSς #π*ψεις πρ$ς Tιμ�κρ�την κα� Φιλ�μαθP:Kριτικ� τ�ν περ� λ*γων κα� τρ*πων @ργων τ�υς.

195. Δευτ�ρα σειρP

Περ� καταληγ*ντων σS τελειωτικ$ συμπ�ρασμα(πι)ειρημ�των πρ$ς Z�νωνα.Περ� τ�ν πρ:των κα� #ναπ�δε�κτων συλλ�-γισμ�ν πρ$ς Z�νωνα.Περ� τPς #ναλ%σεως τ�ν συλλ�γισμ�ν.Περ� τ�ν πλε�ναJ*ντων συλλ�γισμ�ν πρ$ςΠ�συλ�ν, 2 �ι�λ.Περ� τ�ν θεωρημ�των στ�!ς συλλ�γισμ�!ςΠερ� εσαγωγικ�ν (στ�ι)ειωδ�ν) συλλ�γισμ�νπρ$ς Z�νωνα.


– 257 –

Σ%γκρισις τ�ν τρ�πικ�ν #Lιωμ�των α�,Περ� #ντιστρε2*ντων λ*γων κα� συνημμ�νων α�,Πρ$ς 5Aγ�θωνα � περ� τ�ν pLPς πρ��λημ�των α�,Περ� τ�& τ�να συλλ�γιστικ� τιν�ς μετ5 Iλλ�υ τε κα�

μετ5 Iλλων α�,Περ� τ�ν (πι2�ρ�ν πρ$ς 5Aρισταγ*ραν α�,Περ� τ�& τ�ττεσθαι τ$ν α=τ$ν λ*γ�ν (ν πλε��σι τρ*-

π�ις α�,Πρ$ς τ? #ντειρημ�να τ7� τ$ν α=τ$ν λ*γ�ν (ν συλλ�γι-

στικ7� κα� #συλλ�γ�στ7ω τετ�)θαι τρ*π7ω ��,Πρ$ς τ? #ντειρημ�να τα6ς τ�ν συλλ�γισμ�ν #ναλ%-

σεσι γ�,Πρ$ς τ$ περ� τρ*πων Φ�λων�ς πρ$ς Tιμ*στρατ�ν α�,Λ�γικ? συνημμ�να πρ$ς Tιμ�κρ�την κα� Φιλ�μαθP9

ες τ? περ� λ*γων κα� τρ*πων α�.


Περ� τ�ν περαιν*ντων λ*γων πρ$ς Z�νωνα α�,Περ� τ�ν πρ:των κα� #ναπ�δε�κτων συλλ�γισμ�ν

πρ$ς Z�νωνα α�,Περ� τPς #ναλ%σεως τ�ν συλλ�γισμ�ν α�,Περ� τ�ν παρελκ*ντων λ*γων πρ$ς Π�συλ�ν ��,Περ� τ�ν ες τ�!ς συλλ�γισμ�!ς θεωρημ�των α�,Περ� συλλ�γισμ�ν εσαγωγικ�ν πρ$ς Z�νωνα α�,


– 256 –

195

Περ� εσαγωγικ�ν τρ*πων πρ$ς Z�νωνα, 3 �ι�λ.Περ� τ�ν κατ? ψευδP σ)�ματα συλλ�γισμ�ν, 5�ι�λ.Συλλ�γιστικ? (πι)ειρ�ματα δι5 #ναλ%σεως σS#ναπ*δεικτα (πι)ειρ�ματα.Διερευν�σεις (π� τ�ν τρ*πων πρ$ς Z�νωνα κα�Φιλ�μαθP. (T$ Uργ� αGτ$ Dα%νεται ;τι ε3ναι ψευ-δεπ%γραD�, δηλ. ν+θ�).

196. Tρ%τη σειρP

Περ� παραλλασσ*ντων (πι)ειρημ�των πρ$ς 5Aθη-ν�δη (ψευδεπ�γρα2�).Παραλλ�σσ�ντα (πι)ειρ�ματα #2�ρ�ντα στ�ν με-σ*τητα, 3 �ι�λ�α (ψευδεπ�γρα2�).5Aπ�ντησις πρ$ς τ�!ς «ΔιαJευκτικ�!ς συλλ�γι-σμ�!ς» τ�& 5Aμειν��υ.

TετCρτη σειρP

Περ� <π�θ�σεων πρ$ς Mελ�αγρ�ν, 3 �ι�λ.�Yπ�θετικ�� συλλ�γισμ�� (π� τ�ν ν*μων, π�λινπρ$ς Mελ�αγρ�ν.�Yπ�θετικ�� συλλ�γισμ�� Gς εσαγωγ�, 2 �ι�λ.�Yπ�θετικ�� συλλ�γισμ�� #π�τελ�%μεν�ι #π$θεωρ�ματα, 2 �ι�λ.Λ%σεις τ�ν <π�θετικ�ν (πι)ειρημ�των τ�& �Hδ%-λ�υ, 2 �ι�λ.Λ%σεις τ�ν <π�θετικ�ν τ�& 5AλεL�νδρ�υ, 3 �ι�λ.(ψευδεπ�γρα2�).


– 259 –

T�ν πρ$ς εσαγωγ�ν τρ*πων πρ$ς Z�νωνα γ�,Περ� τ�ν κατ? ψευδP σ)�ματα συλλ�γισμ�ν ε�,Λ*γ�ι συλλ�γιστικ�� κατ5 #ν�λυσιν (ν τ�6ς #ναπ�δε�-

κτ�ις α�,Tρ�πικ? Jητ�ματα πρ$ς Z�νωνα κα� Φιλ�μαθP α�

(τ�&τ� δ�κε6 ψευδεπ�γρα2�ν).


Περ� τ�ν μεταπιπτ*ντων λ*γων πρ$ς 5Aθην�δην α�(ψευδεπ�γρα2�ν),

Λ*γ�ι μεταπ�πτ�ντες πρ$ς τ�ν μεσ*τητα γ� (ψευδεπ�-γρα2α),

Πρ$ς τ�!ς 5Aμειν��υ διαJευκτικ�!ς α�.

Σ%νταLις τετ�ρτη

Περ� <π�θ�σεων πρ$ς Mελ�αγρ�ν γ�,Λ*γ�ι <π�θετικ�� ες τ�!ς ν*μ�υς πρ$ς Mελ�αγρ�ν

π�λιν α�,Λ*γ�ι <π�θετικ�� πρ$ς εσαγωγ�ν ��,Λ*γ�ι <π�θετικ�� θεωρημ�των ��,Λ%σις τ�ν �Hδ%λ�υ <π�θετικ�ν ��,Λ%σις τ�ν 5AλεL�νδρ�υ <π�θετικ�ν γ� (ψευδεπ�-

γρα2α),


– 258 –

196

Περ� (Lηγητικ�ν συμ�*λων πρ$ς Λα�δ�μαντα.

Π�μπτη σειρP

Eσαγωγ� στ$ (πι)ε�ρημα τ�& ψευδ�μ�ν�υ πρ$ς5Aριστ�κρ��ντα .5Eπι)ειρ�ματα τ%π�υ ψευδ�μ�ν�υ γι? ν? )ρησι-με%σ�υν Gς εσαγωγ�.Περ� τ�& ψευδ�μ�ν�υ πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα, 6�ι�λ.

197. rEκτη σειρP

5Aπ�ντησις σS (κε�ν�υς π�! <π�στηρ�J�υν ;τι �Rπρ�τ�σεις μπ�ρε6 κα� ψευδε6ς κα� #ληθε6ς ν?ε>ναι.Πρ$ς τ�!ς δι? τ�μPς διαλ%�ντας τ$ν ψευδ*με-ν�ν λ*γ�ν, πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα, 2 �ι�λ.5Aπ�δε�Lεις ;τι δSν πρ�πει ν� κ*�ωνται τ? #*ρι-στα (πι)ειρ�ματα.5Aπ�ντησις στ�ς #ντιρρ�σεις (κε�νων π�! καταδι-κ�J�υν τ�ν τ�μ� τ�ν #�ρ�στων (πι)ειρημ�των,πρ$ς Π�συλ�ν, 3 �ι�λ.Λ%σεις κατ? τ$ν τρ*π�ν τ�ν #ρ)α�ων πρ$ς Δι�-σκ�υρ�δην.Περ� τPς λ%σεως τ�& ψευδ�μ�ν�υ πρ$ς 5Aριστ�-κρ��ντα, 3 �ι�λ.Λ%σεις τ�ν <π�θετικ�ν (πι)ειρημ�των τ�& �Hδ%-λ�υ πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα κα� 5Aπ�λλaν.

�E:δ+μη σειρP

Πρ$ς (κε�ν�υς π�! λ�γ�υν ;τι τ? λ�μματα τ�&ψευδ�μ�ν�υ λ*γ�υ ε>ναι ψευδP.Περ� τ�& Σκεπτικ�& π�! #ρνε6ται, πρ$ς τ$ν 5Aρι-στ�κρ��ντα, 2 �ι�λ.


– 261 –

Περ� (κθ�σεων πρ$ς Λα�δ�μαντα α�.


Περ� τPς ες τ$ν ψευδ*μεν�ν εσαγωγPς πρ$ς 5Aριστ�-κρ��ντα α�,

Λ*γ�ι ψευδ*μεν�ι πρ$ς εσαγωγ�ν α�,Περ� τ�& ψευδ�μ�ν�υ πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα ς�.

Σ%νταLις gκτη

Πρ$ς τ�!ς ν�μ�J�ντας κα� ψευδP κα� #ληθP ε>ναι α�,Πρ$ς τ�!ς δι? τPς τ�μPς διαλ%�ντας τ$ν ψευδ*μεν�ν

λ*γ�ν πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα ��,5Aπ�δε�Lεις πρ$ς τ$ μ� δε6ν τ�μνειν τ? #*ριστα α�,Πρ$ς τ? #ντειρημ�να τ�6ς κατ? τPς τ�μPς τ�ν #�ρ�-

στων πρ$ς Π�συλ�ν γ�,Λ%σις κατ? τ�!ς #ρ)α��υς πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην α�,Περ� τPς τ�& ψευδ�μ�ν�υ λ%σεως πρ$ς 5Aριστ�κρ��ν-

τα γ�,Λ%σις τ�ν �Hδ%λ�υ <π�θετικ�ν πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα

κα� 5Aπ�λλaν α�.

Σ%νταLις p�δ*μη

Πρ$ς τ�!ς 2�σκ�ντας τ? λ�μματα @)ει ψευδP τ$νψευδ*μεν�ν λ*γ�ν α�,

Περ� #π�2�σκ�ντ�ς πρ$ς τ$ν 5Aριστ�κρ��ντα ��,


– 260 –

197

5Aρνητικ? (πι)ειρ�ματα γι? λ�γικ� (L�σκησι.Περ� τ�& (πι)ειρ�ματ�ς #π$ μικρSς α=L�σειςπρ$ς Στησαγ*ραν, 2 �ι�λ.Περ� τ�ν (πι)ειρημ�των π�! (πηρε�J�υν τ�ςσυν�θεις <π�θ�σεις κα� τ�ν #δραν�ν � σιω-πηλ�ν τ�ι�%των, πρ$ς 5Oν�τ�ρα, 2 �ι�λ.Περ� τ�& σ�2�σματ�ς τ�& (γκεκαλυμμ�ν�υ (τ�&σκεπασμ�ν�υ) πρ$ς 5Aριστ*��υλ�ν, 2 �ι�λ.Περ� τ�& διαλεληθ*τ�ς, δηλ. γι? τ$ σ*2ισμα τ�&#νθρ:π�υ π�! δια2ε%γει τ�ν πρ�σ�)�ν, πρ$ς5Aθην�δην.

198. =Oγδ+η σειρP

Γι? τ$ σ*2ισμα τ�& �Uτιδ�ς (τ�& κανεν$ς) πρ$ςMενεκρ�την, 8 �ι�λ.Περ� τ�ν (L #�ρ�στ�υ κα� Gρισμ�ν�υ πρ�ερ)�μ�-νων (πι)ειρημ�των πρ$ς Π�συλ�ν, 2 �ι�λ.Περ� τ�& (πι)ειρ�ματ�ς τ�& OUτιδ�ς πρ$ς 5Eπι-κρ�την.

=EνCτη σειρP

Περ� τ�ν σ�2ισμ�των πρ$ς �Hρακλε�δην κα�Π*λλιν, 2 �ι�λ.Περ� τ�ν διαλεκτικ�ν #π�ρι�ν πρ$ς Δι�σκ�υρ�-δην, 5 �ι�λ.5Aπ�ντησις γι? τ�ν μ�θ�δ� τ�& 5Aρκεσιλ��υ πρ$ςΣ2α6ρ�ν.

ΔεκCτη σειρP

Kατ? τPς κ�ινPς #ντιλ�ψεως πρ$ς Mητρ*δωρ�ν,6 �ι�λ.�YπSρ τPς κ�ινPς #ντιλ�ψεως πρ$ς Γ�ργιππ�δην 7.


– 263 –

Λ*γ�ι #π�2�σκ�ντες πρ$ς γυμνασ�αν α�,Περ� τ�& παρ? μικρ$ν λ*γ�υ πρ$ς Στησαγ*ραν α� ��,Περ� τ�ν ες τ?ς <π�λ�ψεις λ*γων κα� Bσυ)αJ*ντων

πρ$ς 5Oν�τ�ρα ��,Περ� τ�& (γκεκαλυμμ�ν�υ πρ$ς 5Aριστ*��υλ�ν ��,Πρε� τ�& διαλεληθ*τ�ς πρ$ς 5Aθην�δην α�.

Σ%νταLις lγδ*η

Περ� τ�& �Uτιδ�ς πρ$ς Mενεκρ�την η�,Περ� τ�ν (L #�ρ�στ�υ κα� Gρισμ�ν�υ λ*γων πρ$ς

Π�συλ�ν ��,Περ� �Uτιδ�ς λ*γ�υ πρ$ς 5Eπικρ�την α�.

Σ%νταLις (ν�τη

Περ� τ�ν σ�2ισμ�των πρ$ς �Hρακλε�δην κα� Π*λλιν ��,Περ� τ�ν #π*ρων διαλεκτικ�ν [λ*γων] πρ$ς Δι�-

σκ�υρ�δην ε�Πρ$ς τ$ 5Aρκεσιλ��υ μεθ*δι�ν πρ$ς Σ2α6ρ�ν α�.

Σ%νταLις δεκ�τη

Kατ? τPς συνηθε�ας πρ$ς Mητρ*δωρ�ν ς�,�YπSρ τPς συνηθε�ας πρ$ς Γ�ργιππ�δην J�.


– 262 –

198

E` Euδικ0 Λ�γικ0

Tριανταενν�α διερευν�σεις _κτ$ς τJν πρ�μνημ�νευθεισJντεσσCρων κυρ%ων διαιρ�σεων π�2 πραγματε)�νται μεμ�νωμ�-νως λ�γικ?ς διερευν�σεις π�2 δ?ν _μπερικλε%�νται στP 4ωριστPσ)ν�λα τJν "ναDερθ�ντων θεμCτων. rOλα τP λ�γικP συγγρCμ-ματα "ν�ρ4�νται σ? τριακ+σια lνδεκα.

1. =Hθικ0 πραγματευ�μ�νη τ0ν τα[ιν+μησι τJν |θικJν "ντι-λ�ψεων.


Σ)εδιαγρ�2ησις vθικPς θεωρ�ας πρ$ς Θε*π�ρ�ν.

Θ�σεις vθικ�ς.

Πιθαν? λ�μματα (με�Jων κα� (λ�σσων πρ*τασις)γι? vθικ? δ*γματα πρ$ς Φιλ�μαθP, 3 �ι�λ.

�Oρισμ$ς τ�& #γαθ�& τPς #ρετPς πρ$ς Mητρ*δω-ρ�ν, δ%� �ι�λ.�Oρισμ$ς τ�& κακ�& πρ$ς Mητρ*δωρ�ν, 2 �ι�λ.�Oρισμ�� τ�ν vθικ�ς (νδιαμ�σων πρ$ς τ$ν hδι�ν, 2�ι�λ.�Oρισμ�� τ�ν πρ$ς Mητρ*δωρ�ν κατ? γ�ν�ς, 7�ι�λ.�Oρισμ�� #2�ρ�ντες σS Iλλ�υς (πιστημ�νικ�!ςκλ�δ�υς, πρ$ς τ$ν hδι�ν, 2 �ι�λ.

Δευτ�ρα σειρP

Περ� τ�ν 4μ��ων, πρ$ς 5Aριστ�κλ�α 3.Περ� 4ρισμ�ν, πρ$ς Mητρ*δωρ�ν 7.

200. Tρ%τη σειρP

Περ� τ�ν #ντιρρ�σεων �R 4π�6ες b)ι lρθ�ς πρ�-��λλ�νται κατ? τ�ν 4ρισμ�ν πρ$ς Λα�δ�μαντα 7.


– 265 –

Λ�γικ�& τ*π�υ τ? τ�ν πρ�ειρημ�νων τεττ�ρων δια-2�ρ�ν (κτ$ς bντα κα� περι�)�ντα <τ?ς> σπ�ρ�δην κα��= σωματικ?ς Jητ�σεις λ�γικ�ς, περ� τ�ν καταλεγ�μ�-νων Jητημ�των (νν�α κα� τρι�κ�ντα. 4μ�& τ? π�ντα τ�&λ�γικ�& τια�.5Hθικ�& λ*γ�υ τ�& περ� τ�ν δι�ρθρωσιν τ�ν vθικ�ν (ν-ν�ι�ν


�Yπ�γρα2� τ�& <vθικ�&> λ*γ�υ πρ$ς Θε*π�ρ�ν α�,Θ�σεις vθικα� α�,Πιθαν? λ�μματα ες τ? δ*γματα πρ$ς Φιλ�μαθP γ�,_Oρων τ�ν τ�& #στε��υ πρ$ς Mητρ*δωρ�ν ��,_Oρων τ�ν τ�& 2α%λ�υ πρ$ς Mητρ*δωρ�ν ��,_Oρων τ�ν #ναμ�σων πρ$ς Mητρ*δωρ�ν ��,_Oρων τ�ν πρ$ς Mητρ*δωρ�ν κατ? γ�ν�ς J�,_Oρων τ�ν κατ? τ?ς Iλλας τ�)νας πρ$ς Mητρ*δω-

ρ�ν α� ��.


Περ� τ�ν 4μ��ων πρ$ς 5Aριστ�κλ�α γ�,Περ� τ�ν ;ρων πρ$ς Mητρ*δωρ�ν J�.


Περ� τ�ν �=κ lρθ�ς τ�6ς ;ρ�ις #ντιλεγ�μ�νων πρ$ςΛα�δ�μαντα J�,


– 264 –

199

200

Πιθαν? (πι)ειρ�ματα πρ$ς <π�στ�ριLι τ�ν4ρισμ�ν, πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην 2.

Περ� εδ�ν κα� γεν�ν πρ$ς Γ�ργιππ�δην 2.Περ� ταLιθετ�σεων.Περ� (ναντ�ων (π�! ε>ναι #ντ�θετα) πρ$ς Δι�ν%-σι�ν 2.Πιθαν? (πι)ειρ�ματα σ)ετικ? μS τ�ς ταLιθετ�-σεις, τ? γ�νη κα� τ? εhδη κα� μS τ�ν διαπραγμ�-τευσι τ�ν (ναντ�ων.

TετCρτη σειρP

Περ� τ�ν (τυμ�λ�γικ�ν πρ$ς Δι�κλ�α 7.Περ� (τυμ�λ�γικ�ν Jητημ�των πρ$ς Δι�κλ�α 4.

Π�μπτη σειρP

Περ� παρ�ιμι�ν πρ$ς Zην*δ�τ�ν 2.Περ� π�ιημ�των πρ$ς Φιλ�μαθP.Π�ς πρ�πει ν? δια��J�υμε τ? π�ι�ματα, 2.Mι? #π�ντησις πρ$ς τ�!ς κριτικ�!ς πρ$ς Δι*δω-ρ�ν, 1.

2. =Hθικ0 γ)ρω "π$ τLς κ�ιν?ς "π+ψεις καL τLς _[ αGτJν πρ�-κ)πτ�υσες _πιστ'μες καL "ρετ�ς.


5Eναντ��ν τ�ν Jωγρα2�σεων πρ$ς Tιμ:νακτα.Γι? τ$ν τρ*π� π�! lν�μ�J�με κ�θε πρaγμα κα�σ)ηματ�J�με μ�α #ντ�ληψι #π5 α=τ*.Περ� (νν�ι�ν πρ$ς Λα�δ�μαντα, 2.Περ� γν:μης πρ$ς Πυθ:νακτα, 3.5Aπ�δε�Lεις ;τι δSν @)ει (σ2αλμ�νες #ντιλ�ψεις 4σ�2$ςΠερ� «καταλ�ψεως», (πιστ�μης κα� #γν��ας, 4.Περ� λ�γικ�&, 2.Περ� )ρ�σεως τ�& λ�γικ�& πρ$ς Λεπτ�νην.


– 267 –

Πιθαν? ες τ�!ς ;ρ�υς πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην ��,Περ� εδ�ν κα� γεν�ν πρ$ς Γ�ργιππ�δην ��,Περ� διαιρ�σεων α�,Περ� (ναντ�ων πρ$ς Δι�ν%σι�ν ��,Πιθαν? πρ$ς τ?ς διαιρ�σεις κα� τ? γ�νη κα� τ? εhδη

κα� <τ?> περ� τ�ν (ναντ�ων α�.

Σ%νταLις τετ�ρτη

Περ� τ�ν (τυμ�λ�γικ�ν πρ$ς Δι�κλ�α J�.5Eτυμ�λ�γικ�ν πρ$ς Δι�κλ�α δ�.


Περ� παρ�ιμι�ν πρ$ς Zην*δ�τ�ν ��,Περ� π�ιημ�των πρ$ς Φιλ�μαθP α�,Περ� τ�& π�ς δε6 τ�ν π�ιημ�των #κ�%ειν ��,Πρ$ς τ�!ς κριτικ�!ς πρ$ς Δι*δωρ�ν α�.

5Hθικ�& τ*π�υ περ� τ$ν κ�ιν$ν λ*γ�ν κα� τ?ς (κ τ�%-τ�υ συνισταμ�νας τ�)νας κα� #ρετ�ς


Πρ$ς τ?ς #ναJωγρα2�σεις πρ$ς Tιμ:νακτα α�,Περ� τ�& π�ς gκαστα λ�γ�μεν κα� διαν��%μεθα α�,Περ� τ�ν (νν�ι�ν πρ$ς Λα�δ�μαντα ��,Περ� <π�λ�ψεως πρ$ς Πυθ:νακτα γ�,5Aπ�δε�Lεις πρ$ς τ$ μ� δ�L�σειν τ$ν σ�2$ν α�,Περ� καταλ�ψεως κα� (πιστ�μης κα� #γν��ας δ�,Περ� λ*γ�υ ��,Περ� τPς )ρ�σεως τ�& λ*γ�υ πρ$ς Λεπτ�νην.


– 266 –

201

202. Δευτ�ρα σειρ?

Περ� παραδ�)Pς τPς διαλεκτικPς #π$ τ�!ς παλαι-�%ς, κα� #π*δειLις τ�%τ�υ πρ$ς Z�νωνα, 2.Περ� διαλεκτικPς πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα, 4.Περ� τ�ν #ντιρρ�σεων (ναντ��ν τ�ν διαλεκτικ�ν, 3.Περ� ρητ�ρικPς πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην, 4.

Tρ%τη σειρP

Περ� σταθερaς ψυ)ικPς δι*τητ�ς πρ$ς Kλ�ωνα, 3.Περ� τ�)νης κα� #τε)ν�ας πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα, 4.Περ� τPς δια2�ρaς μεταL! τ�ν #ρετ�ν πρ$ς Δι*δω-ρ�ν, 4.Περ� τ�& )αρακτPρ�ς τ�ν δια2*ρων #ρετ�ν.Περ� #ρετ�ν πρ$ς Π*λλιν, 2.

3. =Hθικ0 περL "γαθJν καL κακJν.

Πρ@τη σειρP

Περ� τ�& vθικ�ς Gρα��υ κα� τPς Bδ�νPς πρ$ς5Aριστ�κρ��ντα, 10.5Aπ�δε�Lεις ;τι δSν ε>ναι τελικ$ς σκ�π$ς B Bδ�ν�,4.5Aπ�δε�Lεις ;τι δSν ε>ναι #γαθ$ν B Bδ�ν�, 4.Περ� τ�ν κ�ιν�ς )ρησιμ�π�ι�υμ�νων (πι)ειρημ�-των <π�ρ...

(�O κατ�λ�γ�ς διακ*πτεται (δ�, (ν� 4 2ιλ*σ�2�ς @γραψε <πSρτ? 705 @ργα. T$ κε�μεν� (π�σης ε>ναι #λλ�ιωμ�ν�).


– 269 –


Περ� τ�& (γκρ�νειν τ�!ς #ρ)α��υς τ�ν διαλεκτικ�νσ!ν τα6ς #π�δε�Lεσι πρ$ς Z�νωνα ��,

Περ� τPς διαλεκτικPς πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα δ�,Περ� τ�ν #ντιλεγ�μ�νων τ�6ς διαλεκτικ�6ς γ�,Περ� τPς ]ητ�ρικPς πρ$ς Δι�σκ�υρ�δην δ�.


Περ� gLεως πρ$ς Kλ�ωνα γ�Περ� τ�)νης κα� #τε)ν�ας πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα δ�,Περ� τPς δια2�ρaς τ�ν #ρετ�ν πρ$ς Δι*δωρ�ν δ�,Περ� τ�& π��ας ε>ναι τ?ς #ρετ?ς α�,Περ� #ρετ�ν πρ$ς Π*λλιν ��.

5Hθικ�& τ*π�υ περ� #γαθ�ν κα� κακ�ν


Περ� τ�& καλ�& κα� τPς Bδ�νPς πρ$ς 5Aριστ�κρ��ντα ι�,5Aπ�δε�Lεις πρ$ς τ$ μ� ε>ναι τ�ν Bδ�ν�ν τ�λ�ς δ�,5Aπ�δε�Lεις πρ$ς τ$ μ� ε>ναι τ�ν Bδ�ν�ν #γαθ$ν δ�,Περ� τ�ν λεγ�μ�νων <πSρ τPς **


– 268 –

202

Βίοι φιλοσόφων, Τόμος Δ' - Διογένης Λαέρτιος

Documents

Transcript of Βίοι φιλοσόφων, Τόμος Δ' - Διογένης Λαέρτιος