«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 26

Τι είναι ο ήρωας;

(Απόσπασμα από «συνέντευξη» του Α. Ζέρβα στον Σ. Φωτόπουλο)11 Με ρώτησες γιε μου τι είναι ο ήρωας. Θα σου πω. Και λάβε υπ’ όψη σου ότι αυτή η ερώτηση με απασχολούσε και μένα, σ’ όλη τη ζωή μου. Έζησα πολλούς πολέμους, είδα πολλούς να χάνονται, τώρα που πλησιάζω στο τέλος της δικής μου ζωής, γνωρίζω την απάντηση: Ο ήρωας είναι ένας ερωτευμένος. Μη χαμογελάς, δεν τα έχω χάσει ακόμη, ξέρω καλά τι σου λέω. Υπάρχει το καθήκον και υπάρχει και ο ηρωισμός. Όπως υπάρχει η αγάπη και υπάρχει κι ο έρωτας. Το καθήκον είναι σαν την αγάπη. Αγαπάς την Ελλάδα, αγαπάς τους δικούς σου ανθρώπους, αγαπάς τους συναδέλφους στη Διμοιρία και στο Λόχο, πολεμάς για αυτούς και αν χρειαστεί ή αν είσαι άτυχος, αν σου είναι γραμμένο, δίνεις και τη ζωή σου. Αυτό είναι το καθήκον. Αγάπη … Ο ηρωισμός είναι κάτι πέρα και πάνω από το καθήκον. Έτσι λένε και τα βιβλία έτσι λένε και οι στρατιωτικοί κανονισμοί. Τι είναι πάνω από την αγάπη; Τι είναι αυτό που μπορεί να σε κάνει να φερθείς παράφορα, να ξεπεράσεις κάθε λογική, να αψηφίσεις κάθε κίνδυνο, να δώσεις τη ζωή σου για τους άλλους, να δώσεις και τη ζωή σου για ότι αγαπάς; Για σκέψου το: Μόνο ο έρωτας σε κάνει να φερθείς τόσο παράλογα. Έρωτας τρελός, που σε κάνει κάποιες στιγμές να μη λογαριάζεις τίποτα. Ο ηρωισμός είναι σαν τον έρωτα: Σαν μια τρελή και παράφορη αγάπη, που σε κάνει να τα ξεχνάς όλα και να ζεις μόνο για τη στιγμή. Και όπως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να ερωτευθούν παράφορα, έτσι και όλοι οι πολεμιστές μπορούν να γίνουν ήρωες. Να κινδυνέψουν και να σκοτωθούν, για κάτι που αγαπούν παράφορα. Θες να το λες «πατρίδα», να το λες «τιμή» ή να το λες «συντροφικότητα», αυτό το «κάτι» έχει πολλά ονόματα. Όχι, δεν ήταν όλοι ήρωες όσοι σκοτώθηκαν. Υπήρξαν και αυτοί που ήταν απλά άτυχοι. Η σφαίρα ή η οβίδα που τους σκότωσε, θα μπορούσε να έχει πετύχει τον διπλανό τους. Αλλά και αυτός που σκοτώθηκε και αυτός που έζησε, έκαναν εξ ίσου το καθήκον τους την ώρα εκείνη. Για το καθήκον αυτό, υπάκουσαν στη Διαταγή που έλεγε «επιτεθείτε» ή «μείνετε στη θέση σας και πολεμήστε μέχρι

11

Πρόκειται φυσικά για την φανταστική συνέντευξη, που έδωσε ο μυθιστορηματικός ήρωας Αριστείδης Ζέρβας στον μυθιστορηματικό δημοσιογράφο Σαράντη Φωτόπουλο (δες σχετικά στην εισαγωγή του πρώτου βιβλίου, που αναφέρεται στον 1

ο Βαλκανικό

Πόλεμο, κεφάλαιο «Η μεγαλύτερη χαρά … Πληρότητα …»)

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 27

την τελευταία σας σφαίρα». Και έκαναν το καθήκον τους, νεκροί και ζωντανοί, άτυχοι και τυχεροί, αφήνοντας το Χάρο να διαλέξει. Υπήρξαν όμως και αυτοί, που έκαναν πράξεις που δεν τις πρόσταζε το καθήκον. Πράξεις ηρωικές. Αυτός που ορμάει πρώτος στο εχθρικό χαράκωμα ή πάνω στα εχθρικά πολυβόλα, ο Αξιωματικός που πηγαίνει μπροστά έφιππος για να δίνει θάρρος στους Οπλίτες του, αυτοί ξεπερνούσαν την ώρα εκείνη τα όρια και τις προσταγές του καθήκοντος. Σαν έναν ερωτευμένο, που δεν λογαριάζει τίποτα. Αυτός είναι ο ήρωας. Κατάλαβες; Ήρωας είναι αυτός που κάνει κάτι, πέρα και πάνω από το καθήκον …

Μετάλιο Α’ Βαλκανικού Πολέμου Η διεμβολή με διασταυρούμενα ξίφη δείχνει τραυματισμό σε μάχη

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 28

Τι είναι ο φόβος και τι είναι η δειλία;

(Από την ίδια «συνέντευξη») Όχι, δεν ήμασταν πάντα γενναίοι. Κι αν καμιά φορά τρέχαμε όλοι κατά πίσω, ήταν εύκολο αργότερα (για τη σωτηρία της τρωθείσας «τιμής της μονάδας») να φτιάχνονται και οι πιο απίστευτες (και γι’ αυτό πειστικές) ιστορίες: - Είναι αλήθεια Στρατιώτη ότι σας κυνηγούσε ολόκληρο Σύνταγμα; - Έτσι λέγανε όλοι κύριε Ταγματάρχα. Όχι, αυτό δεν ήταν καλό. Θέλει καλύτερο, θέλει και λίγο θαύμα … - Είναι αλήθεια Στρατιώτη ότι είδε ο Λοχαγός σας την Παναγιά να του λέει

«όχι από εδώ»; - Την είδαμε κι εμείς κύριε Ταγματάρχα. Ντυμένη στα χρυσά, σαν Ρήγισα, με

τον Χριστό μωρό στην αγκαλιά της … Σήκωνε ψηλά το χέρι κι έλεγε «όχι από δω γενναίοι μου … γυρίστε πίσω».

Και μετά από χρόνια, εκεί που έγινε το «θάμα», φτιάχνουμε κι ένα ξωκλήσι της «Παναγιάς της Σωτήρας», και κάθε ανάκριση για την υποχώρηση και την ήττα μπορεί να παύσει οριστικά. Έτσι, το Τάγμα που κινδύνευσε να διαλυθεί κι ακόμη τρέχει, «κινδυνεύσαν, καθ’ όλας τας πληροφορίας, υπό απείρως μεγαλυτέρων εχθρικών δυνάμεων, διεσώθη απαγκιστρωθέν ταχέως, ως εκ θαύματος». Έτσι είναι γιε μου, στον πόλεμο υπάρχει και ο φόβος κι η δειλία κι ο πανικός. Αν νομίζεις ότι πρωί μεσημέρι βράδυ ήμασταν λιοντάρια ατρόμητα, τότε δεν έχεις καταλάβει ακόμη τι είναι ο πόλεμος. Όταν ξέρεις πού είναι ο εχθρός, πόσος είναι και τι σχέδια έχει, δεν φοβάσαι και τόσο. Άμα όμως, απ’ αλλού τον περίμενες και αλλού επιτίθεται, τότε γίνεσαι εύκολα θύμα του πανικού. Και μέσα στην ομίχλη της μάχης, ο πανικός μπορεί να εξαπλωθεί με ταχύτητα απίστευτη. Όπως έγινε το ’12 στο Σόροβιτς, με την 5η Μεραρχία, που παρά λίγο να διαλυθεί από έναν μόνο Λόχο τούρκικο. Τώρα, μετά από τόσες δεκαετίες, μπορώ και να γελώ ακόμη με τα παθήματα που συνέβησαν, είτε σε εμάς είτε στους εχθρούς μας. Ένα είναι σίγουρο γιε μου: Ότι όπως δεν γεννιέται κανείς ήρωας, έτσι δεν γεννιέται και δειλός. «Όσα φέρνει η ώρα, δεν τα φέρνει ο χρόνος όλος» που λένε … Και να ξέρεις ότι οι στιγμές φόβου, σε έναν πόλεμο, είναι πολύ περισσότερες από τις στιγμές της δόξας και των ηρωισμών. Μη με κοιτάς περίεργα, σαν να

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 29

άκουσες κάτι που δεν το είχες σκεφτεί ποτέ … Αν νομίζεις ότι σαν λιοντάρια ξυπνούσαμε, σαν λιοντάρια πολεμούσαμε και σαν λιοντάρια κοιμόμασταν, να θυμάσαι ότι και το λιοντάρι ακόμη, μπορεί να ξαφνιαστεί και να τρομάξει κι από ένα ποντίκι … Αυτά που σου λέω τώρα, μην ψάξεις να τα βρεις στα χρονογραφήματα και στις εφημερίδες. Κι αν τα βρεις, θα είναι με τέτοιο τρόπο γραμμένα, που θα μπερδευτείς χειρότερα. Και έτσι πρέπει. Δεν τα συμπαθεί η Ιστορία τα θέματα αυτά. Επειδή αυτός που σήμερα δείλιασε, αύριο μπορεί να είναι ο πιο γενναίος όλων. Αύριο μπορεί να δώσει τη ζωή του για να σωθεί η δική σου. Δεν έχουμε λόγο να τον εκθέσουμε. Ούτε αυτόν ούτε την μονάδα του. Αντίθετα, πρέπει να βρεθεί ο τρόπος και τα λόγια για να σωθεί η τιμή της Μεραρχίας, του Συντάγματος, του Λόχου … Γιατί αυτά θα είναι εκεί και αύριο και μετά από 300 χρόνια … Να σωθεί με ένα ψέμμα; Γιατί όχι, ψεμματάκι είναι, δεν πειράζει … Και επειδή οι αλήθειες είναι πολύ περισσότερες και πολύ σημαντικότερες, δεν θα πειράξει να πούμε και ένα ψεμματάκι … Όπως λένε και οι Ιταλοί: «se non è vero, è ben trovato»