ΠΤΥΧΙΑΚΗ

ΘΕΜΑ:

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

ΣΜΥΡΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Α.Μ.:1274

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΑΡΕΛΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

1

Δήλωση περί μη λογοκλοπής

Δηλώνω ότι είμαι ο συγγραφέας της παρούσας εργασίας με τίτλο: «Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΤΙΜΗ ΤΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ», που συντάχθηκε στα πλαίσια της πτυχιακής μου εργασίας και παραδόθηκε το μήνα Ιούνιο του 2013 Η αναφερόμενη εργασία δεν αποτελεί αντιγραφή ούτε προέρχεται από ανάθεση σε τρίτους. Οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν αναφέρονται σαφώς στη βιβλιογραφία και στο κείμενο ενώ κάθε εξωτερική βοήθεια, αν υπήρξε, αναγνωρίζεται ρητά

Όνομα (κεφαλαία) ΑΜ Υπογραφή:ΣΜΥΡΝΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 1274

Ημερομηνία:

26/06/2013

2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Λέκτορα κ. Χρήστο Καρελάκη, ο οποίος ως επιβλέπων καθηγητής, μου παρείχε με προθυμία την επιστημονική του γνώση και εμπειρία καθ’ όλη τη διάρκεια συγγραφής της πτυχιακής μου διατριβής.

Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής καθώς επίσης την οικογένεια μου και τους φίλους μου και ιδιαίτερα την Μαρία Τσιτσιρούδη για την ηθική και υλική υποστήριξη που μου παρείχαν σε όλη την περίοδο των σπουδών μου. Τέλος δεν θα μπορούσα να μην ευχαριστήσω τον Διοικητή του 3ου

ΤΥΠ Αντισυνταγματάρχη (ΤΧ) κ. Ουρουμίδη Γεώργιο για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε, ώστε να φέρω εις πέρας τις σπουδές μου και την πτυχιακή μου διατριβή κατά την διάρκεια της στρατιωτικής μου θητείας.

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ1.1. Το δέντρο της ελιάς……………………………………………………………….71.2. Η καταγωγή της ελιάς…………………………………………………………….81.3. Οι αντικειμενικοί σκοποί της καλλιέργειας …………………………………...…81.4. To ελαιόλαδο …………………………………………………………………….9

1.4.1.Η ελαιοσυλλογή…………………………………………………………….91.5. Ποιοτικές κατηγορίες ελαιολάδου………………………………………………10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ Κ.Α.Π.2.1. Στόχοι και αρχές της Κ.Α.Π………………………………………………..……122.2. Η ιστορική εξέλιξη της Κ.Α.Π…………………………………………………..142.3. Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική ……………………………………………….15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ3.1.Η ΚΟΑ ελαιολάδου πριν τη μεταρρύθμιση του 1998. …………………………..183.2. Η Συμφωνία της GATT………………………………………………………….203.3. Η ΚΟΑ ελαιολάδου μετά τη μεταρρύθμιση του 1998. …………………………213.4. Η ΚΟΑ ελαιολάδου μέσα στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική………………….25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ4.1.Προβλήματα που αφορούν τη λίπανση…………………………………………..284.2. Προβλήματα στην άρδευση……………………………………………………..284.3. Προβλήματα που οφείλονται στις ασθένειες……………………………………284.4.Προβλήματα που οφείλονται σε εχθρούς………………………………………..294.5.Παρενιαυτοφορία………………………………………………………………...294.6. Προβλήματα στους συνεταιρισμούς…………………………………………….294.7. Προβλήματα πολιτικής και προώθησης

ελαιολάδου…………………………….29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ……………….……..31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: S.W.O.T Ανάλυση Κλάδου Ελαιολάδου…………………………..36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ο: ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ7.1 Επιπτώσεις των μέτρων της αγροτικής πολιτικής………………………………..387.2 Συναρτήσεις προσφοράς γεωργικών προϊόντων…………………………………39

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: ΑΠΟΤΕΛΕΜΑΤΑ…………………………………………………42

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ…………………………..47

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………..50

4

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ…...……………………………………………………………….51

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γεωργία παίζει κύριο ρόλο στην οικονομική ζωή των αγροτικών περιοχών καθώς και στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παρόλο που η γεωργία είναι λιγότερο σημαντική στην οικονομική ζωή των αγροτικών περιοχών, παραμένει κρίσιμος παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) ήταν μια πολιτική για την οποία υπήρχε σαφής αναφορά στην ιδρυτική συνθήκη της ΕΟΚ με ένα σύνολο δέκα Άρθρων. Από το 1957 έως και σήμερα, παρά τις όποιες αλλαγές βελτίωσης της θέσης άλλων πολιτικών, κατέχει μια εξέχουσα θέση, γιατί απορροφά τη μερίδα του λέοντος του κοινοτικού προϋπολογισμού και γιατί είναι υπεύθυνη για τον επαρκή εφοδιασμό του πληθυσμού της με προϊόντα όλων των ειδών σε λογικές. Παραμένει πολύπλοκη γιατί τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει (συνθήκες παραγωγής και εμπορίας διαφόρων προϊόντων δεκάδων χωρών με διαφορετικές διαρθρώσεις) είναι με τη σειρά τους περίπλοκα.

Η ΚΑΠ αποτελεί ένα σύνολο διασυνδεόμενων μέτρων, που στοχεύουν να οδηγήσουν στην επίτευξη στόχων που έχουν τεθεί. Περιλαμβάνει ένα θεωρητικό ερμηνευτικό υπόβαθρο στηριζόμενο στην οικονομική θεωρία και εφαρμοσμένο τμήμα που αναφέρεται στα συγκεκριμένα μέτρα και τις επιπτώσεις τους.

Η θεωρητική προσέγγιση αποκαλύπτει τις προσφερόμενες επιλογές και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την υιοθέτηση τους. Η εφαρμοσμένη πλευρά παρουσιάζει τις επιλογές που έχουν γίνει στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.

Στην εφαρμογή της η ΚΑΠ σημειώνει συνεχείς μεταβολές τόσο στο σκέλος των προϊόντων , σε αυτό των διαρθρωτικών μέτρων όσο και στο σκέλος των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Εμπορίου με άλλες μεγάλες παραγωγικές δυνάμεις.

H νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική όπως αυτή εφαρμόστηκε με τον Κανονισμό 1782/2003 και επαναξιολογήθηκε με τον Κανονισμό 73/2009, στρέφει το ενδιαφέρον της προς τους καταναλωτές και τους φορολογούμενους, δίνοντας παράλληλα στους γεωργούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης την ελευθερία να παράγουν με βάση τις απαιτήσεις της αγοράς. Τα τελευταία χρόνια, η σταδιακή αποσύνδεση των επιδοτήσεων από την παραγωγή σε συνδυασμό με τις κατάλληλες φιλικές προς το περιβάλλον καλλιεργητικές πρακτικές, στόχο έχουν να οδηγήσουν σε νέες βιώσιμες εκμεταλλεύσεις οι οποίες θα παράγουν νέα, ποιοτικά, και ανταγωνιστικά στην παγκόσμια αγορά προϊόντα όπως αυτή ορίζει.

Με την εξειδίκευση στην παραγωγή δύνεται η δυνατότητα σε κάθε χώρα που συμμετέχει στις εμπορικές ανταλλαγές να μπορεί να καταναλώσει περισσότερα από αυτά που θα μπορούσε να παράγει από μόνη της.

Αποτελεί κοινοτυπία η διαπίστωση, ότι το γεωργικό εμπόριο, είτε μας αρέσει είτε όχι, διέπεται πλέον μονίμως από τους κανόνες και τις πειθαρχίες του διεθνές εμπορίου που προβλέπονται από την πρώην GATT (Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου) και τον νυν ΠΟΕ (Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου).

Σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι να διερευνηθούν οι οικονομικές επιπτώσεις σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις ελαιολάδου, που εντοπίζονται

5

στα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελληνικής επικράτειας, από την εφαρμογή της νέας ΚΑΠ, που σημαίνει μεταξύ άλλων και μείωση των επιδοτήσεων στην παραγωγή. Επίσης λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα και τις επιταγές της αγροτικής πολιτικής για το ελαιόλαδο, τις τοπικές καλλιεργητικές συνήθειες, τα προβλήματα του ελαιοκομικού τομέα, τις υπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα λόγω της πολιτικό-οικονομικής κρίσης, καθώς επίσης τις δυνατότητες και προθέσεις των παραγωγών για αναδιάρθρωση του ελαιοκομικού τομέα, προτείνονται νέα σχέδια παραγωγής και διακίνησης-πώλησης του ελαιολάδου με στόχο να βελτιώσουν τον οικονομικότητα των εκμεταλλεύσεων, να τις κάνουν οικονομικά βιώσιμες χωρίς επιδοτήσεις και να σταθεροποιήσουν το γεωργικό εισόδημα των παραγωγών ελαιολάδου.

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

1.1. Το δέντρο της ελιάς

Η ελιά είναι αειθαλές, καρποφόρο δέντρο, που ονομάζεται συνηθέστερα ελαιόδεντρο και είναι πολύτιμο για τον καρπό του, ο οποίος αποτελεί βασικό μέσο διατροφής. Είναι ανώτερο φυτό, αγγειόσπερμο, δικότυλο, συμπέταλο της τάξης των Στρεψιανθών. Η ελιά ανήκει και έδωσε το όνομα της σε μια οικογένεια φυτών τους Ελαιϊδες (Oleaceae), πολύ διαφορετικών στην εμφάνιση, αλλά με αρκετά βασικά χαρακτηριστικά κοινά, κυρίως στα όργανα του πολλαπλασιασμού τους. Η οικογένεια αυτή περικλείει φυτά με άνθη μικρά, άσπρα ή ωχρά, μυρωδάτα, συγκεντρωμένα σε ταξιανθία τύπου φόβης, που βγαίνει συνήθως στη μασχάλη των φύλλων, συχνά όμως και στην άκρη του βλαστού. Επίσης, η οικογένεια Oleaceae χαρακτηρίζεται από το μικρό ή ελλείπων κάλυκα, την άστροφη στεφάνη, τους δύο στήμονες, τα συμφυή καρποπέταλα και τη δίχωρη ωοθήκη.

Το δέντρο της ελιάς είναι αιωνόβιο και φτάνει σε ύψος 10 – 15 μέτρα. Οι ρίζες της σε άγονα εδάφη φθάνουν σε βάθος 5 – 10 μέτρα, αλλά σε γόνιμα εδάφη αναπτύσσονται επιπόλαια και με την πάροδο του χρόνου και τη διάβρωση του εδάφους μένουν εκτεθειμένες στον αέρα. Ο κορμός αποκτά πολλά εξογκώματα και μεγάλες κοιλότητες. Τα φύλλα είναι λογχοειδή και έχουν χρώμα πράσινο στην πάνω και αγριοπράσινο στην κάτω επιφάνειά τους. Ανθίζει τους μήνες Απρίλιο και Μάιο και ευδοκιμεί σε ήπιες και ξηρές περιοχές δηλαδή σε περιοχές με κλίμα που χαρακτηρίζεται από μαλακό και υγρό χειμώνα και ξηρό και θερμό καλοκαίρι. Γι’ αυτό το λόγο προτιμά τις παραθαλάσσιες περιοχές στις οποίες οι μεταβολές της θερμοκρασίας δεν είναι μεγάλες και απότομες. Οι χαμηλές θερμοκρασίες αλλά και οι πολύ υψηλές όταν συνοδεύονται από ξηρούς ανέμους προκαλούν ζημιές στο δέντρο. Η ελιά μπορεί να αναπτυχθεί σε φτωχά και ξηρά εδάφη και το γεγονός αυτό εξασφαλίζει τη μακροζωία και τη διατήρηση της παραγωγικότητας της.

Σε μια σειρά ετών παραγωγής ενός ελαιώνα παρατηρείται μεγάλη διακύμανση στο ύψος της παραγωγής. Η εξήγηση που δίνεται σ’ αυτή τη μεγάλη ανομοιομορφία είναι πολύπλοκη και γι’ αυτό δεν είναι ποτέ ικανοποιητική. Διαφορετικά συμπεράσματα βγαίνουν από την εξέταση της παραγωγικότητας ενός ελαιώνα στο σύνολό του, παρά από την εξέτασή της σε κάθε δέντρο του ελαιώνα ξεχωριστά. Η εξέταση αυτή δείχνει ότι ενώ μερικά δέντρα του ελαιώνα καρπίζουν άφθονα μια χρονιά , άλλα του ίδιου ελαιώνα δίνουν τον ίδιο χρόνο μικρή ή ελάχιστη σοδειά. Πολλές φορές πάλι, όλα τα δέντρα του ελαιώνα ή τα πιο πολλά καρπίζουν άφθονα ακόμα και δύο συνεχόμενες χρονιές, αν και η περίπτωση αυτή είναι σπάνια. Έτσι παρατηρούνται μεγάλες διακυμάνσεις στην παραγωγή του ελαιώνα ανά ένα ή δύο έτη. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «Παρενιαυτοφορία» και επηρεάζει άμεσα τις ετήσιες τιμές παραγωγού τόσο στο ελαιόλαδο όσο και στη βρώσιμη ελιά εξαιτίας των διακυμάνσεων της προσφερόμενης ποσότητάς τους στην αγορά. (Περιοδικό’’Ελια και ελαιόλαδο’’, Αύγουστος 2003)

7

Το γένος Ελαία (Olea) περιλαμβάνει 30 είδη από τα οποία μόνο το είδος Olea europaea L. (Ευρωπαϊκή Ελιά) παρουσιάζει οικονομικό ενδιαφέρον. Το γένος αυτό υποδιαιρείται σε δύο υποείδη,

την άγρια ελιά (OLEA EUROPAEA SILVESTRIS) την ήμερη, κοινή, βρώσιμη ελιά (OLEA EUROPAEA SATIVA).

1.2. Η καταγωγή της ελιάς

Η καταγωγή του ελαιόδεντρου δεν έχει προσδιορισθεί με ακρίβεια. Χάνεται στους θρύλους και στις παραδόσεις των λαών γύρω απ’ τη Μεσόγειο. Αυτό είναι φυσικό, αφού το δέντρο της ελιάς είναι στενά δεμένο με την ιστορία των μεσογειακών λαών. Το ελαιόδεντρο είναι τυπικός εκπρόσωπος του μεσογειακού κλίματος. Η λεκάνη της Μεσογείου παρέχει ιδεώδες περιβάλλον από πλευράς κλιματολογικών και τοπογραφικών συνθηκών για την ελαιοκαλλιέργεια και δε γεννιέται αμφιβολία ότι η ελιά αυτοφυόταν σ’ αυτή την περιοχή από την εποχή που ο άνθρωπος ανακάλυψε τη γεωργία.

Πολλοί ιστορικοί συγγραφείς θεωρούν ως πιο πιθανό τόπο προέλευσης της ελιάς την περιοχή της Συρίας και της Μικράς Ασίας. Αυτό το στηρίζουν στο γεγονός ότι οι πλαγιές των βουνών στη βόρεια Συρία, κοντά στα σύνορα της Τουρκίας είναι σκεπασμένες από αγριελιές.

Εντούτοις, αγριελιές απαντούν διάσπαρτες σ’ όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, στα βόρεια παράλια της Αφρικής, στην Ισπανία, στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Κατ’ άλλους συγγραφείς τόπος προέλευσής της είναι η Αφρική (Αβησσυνία, Αίγυπτος). Στην περιοχή αυτή καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους σημιτικούς λαούς και διαδόθηκε στην Κύπρο και στα βόρεια παράλια της Αφρικής (Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία κ.λ.π.). Η ελιά με εστία προέλευσης τη βόρεια Συρία διαδόθηκε στα ελληνικά νησιά και στην ηπειρωτική Ελλάδα από τους Φωκείς και το 600 π.Χ. πέρασε στην Ιταλία, τη Σικελία και τη Σαρδηνία. Τέλος, στην Ισπανία έφτασε διαμέσου δύο δρόμων, του ελληνορωμαϊκού και του σημιτικού (Άραβες). Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ορισμένες ισπανικές ποικιλίες έχουν ονομασίες λατινικές, ενώ άλλες αραβικές. Ο καρπός του ελαιόδεντρου λέγεται aceituna και το ελαιόλαδο aceite (λέξεις αραβικές), ενώ το δέντρο ονομάζεται olivo (λέξη λατινική). Περίεργο είναι ότι η ελιά δεν ήταν αυτοφυής στο Νέο Κόσμο, σε περιοχές με παρόμοιο κλίμα προς το μεσογειακό, αλλά μεταφυτεύτηκε εκεί από τους πρώτους Ισπανούς αποίκους το 18ο αιώνα. Σε μεταγενέστερη εποχή μεταφέρθηκε από Ιταλούς μετανάστες στην Αυστραλία.

Στην Ελλάδα η ελιά καλλιεργείται από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματα των ανασκαφών. Για παράδειγμα στις Μυκήνες βρέθηκε κομμάτι ασημένιου αγγείου που απεικονίζει μια ελιά, ενώ στην ίδια περιοχή οι Σλήμαν και Τούντας βρήκαν πυρήνες ήμερης ελιάς. Στη Θήρα και στη Κνωσό βρέθηκαν τοιχογραφίες με θέμα την ελιά καθώς και συσκευές που έμοιαζαν με ελαιοπιεστήρια. Έτσι, η καλλιέργεια της ελιάς στην Κρήτη τοποθετείται μεταξύ 2000 και 1500 π.Χ..

1.3. Οι αντικειμενικοί σκοποί της καλλιέργειας

Οι αντικειμενικοί σκοποί της καλλιέργειας της ελιάς σε έναν ελαιώνα είναι συνυφασμένοι με τα προϊόντα της. Από τον καιρό της προϊστορίας τα προϊόντα διατροφής της ελιάς ήταν απαραίτητα στη ζωή μας. Και δεν ήταν άλλα από τη βρώσιμη ελιά και το λάδι. Αν και πέρασαν χιλιάδες χρόνια καλλιέργειας ο βασικός αντικειμενικός σκοπός της δεν άλλαξε. Παραμένει ο καρπός της και το λάδι. Με την

8

ανάπτυξη όμως της επιστήμης στην πρακτική της μορφή από την ελιά πήραμε και άλλα προϊόντα. Μερικά αυξάνουν τον αριθμό των θρεπτικών ουσιών, όπως η μαργαρίνη, με την υδρογόνωση ραφιναρισμένων λαδιών από την επεξεργασία δεύτερων λαδιών. Επίσης εκμεταλλευόμαστε τον ελαιοπυρήνα κι απ’ αυτόν βγαίνει με εκχύλιση το πυρηνέλαιο. Εκτός αυτού με την αποξήρανση του πυρήνα παράγονται καύσιμα, ζωοτροφές, φουρφουρόλη και οργανικά οξέα. Τέλος από τα κατακάθια της ελαιοποίησης, τη λεγόμενη μούργα, προκύπτουν λάδια κατάλληλα για σαπούνια.

1.4. To ελαιόλαδο

Η σχέση τροφής και φυσιολογίας των οργανισμών είναι από τα πιο θαυμαστά λειτουργικά φαινόμενα στη φύση. Σπάνια βρίσκονται τροφές που ικανοποιούν πολλές ανάγκες μαζί και γι’ αυτό αυτές που το πραγματοποιούν ονομάζονται τέλειες. Μια τέτοια τροφή είναι το λάδι της ελιάς. Έτσι τουλάχιστον πιστεύουν οι λαοί που το καταναλώνουν. Για τον καταναλωτή το ελαιόλαδο αποτελεί μια εξαίσια τροφή που μπορεί να τον κρατήσει γερό και ικανό όσο φτωχό και να είναι το συνολικό του διαιτολόγιο. Ένα μονάχα ζητά να ξέρει: «Αν το λάδι που τρώει είναι αγνό, παρθένο λάδι ελιάς και καλά παρασκευασμένο ώστε να διατηρεί τα διαιτητικά του προτερήματα, να είναι καθαρό και να έχει μικρή οξύτητα. Για το διαιτολόγο το λάδι έχει σαφείς τροφικές ιδιότητες που το κάνουν σχεδόν αναντικατάστατο στην ανθρώπινη διατροφή (Πρακτικά συνεδρίου του 1ου Φεστιβάλ ελαιολάδου, 2006).

ΘΕΡΜΙΚΗ ΑΞΙΑΛΑΔΙΟΥ, ΚΡΕΑΤΟΣ, ΖΑΧΑΡΗΣ

1 γραμ. λάδι 9,4 θερμίδες1 γραμ. κρέας 4,1 θερμίδες

1 γραμ. ζάχαρη 4,1 θερμίδες

1.4.1. Η ελαιοσυλλογή

Στις ελαιοποιήσιμες ελιές η συλλογή αρχίζει με την αλλαγή του χρώματος από πράσινο-κίτρινο σε πράσινο-ιώδες και κλιμακώνεται, ανάλογα με τις συνθήκες, μέχρι την πλήρη ωρίμανση των καρπών (μαύρισμα). Η συλλογή νωρίτερα δίνει λιγότερο και κατώτερης ποιότητας λάδι, ενώ η συλλογή αργότερα, όταν οι καρποί έχουν υπερωριμάσει, δίνει λάδι υποβαθμισμένης ποιότητας. Η συλλογή του ελαιοκάρπου είναι η πιο δαπανηρή εργασία και αποτελεί το κυριότερο πρόβλημα της ελαιοκαλλιέργειας σήμερα αφού ανεβάζει πολύ το κόστος παραγωγής ελαιολάδου και επιτραπέζιας ελιάς.

Ανάλογα με την ποικιλία, το ύψος των δέντρων και το φορτίο τους η δαπάνη ελαιοσυλλογής είναι δυνατό να φθάσει μέχρι το 70 – 80% του συνολικού κόστους παραγωγής και είναι μεγαλύτερη για τις μικρόκαρπες ποικιλίες, τα μεγάλα και ψηλά δένδρα και σε χρονιές μικρής καρποφορίας. Πολύ συχνά το κόστος ελαιοσυλλογής ισοδυναμεί με το 50% ή και περισσότερο της αξίας του προϊόντος. Με τα ημερομίσθια που πρέπει να πληρώνουν σήμερα οι καλλιεργητές των ελαιώνων, για να μαζευτούν οι ελιές με τους παραδοσιακούς τρόπους συλλογής, η ελαιοκομία γίνεται σχεδόν ασύμφορη. Για την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και τη μείωση του κόστους της ελαιοσυλλογής γίνεται σήμερα, όπου είναι δυνατό, διαμόρφωση των δένδρων σε χαμηλά σχήματα και επίσης χρησιμοποιούνται διάφορα σύγχρονα βοηθητικά μέσα της ελαιοσυλλογής (Πρακτικά συνεδρίου του 1ου Φεστιβάλ ελαιολάδου, 2006). Οι τρόποι ελαιοσυλλογής είναι η συλλογή με άρμεγμα, με

9

ραβδισμό, με μηχανικούς δονητές και τέλος με τη χρήση καρποπτωτικών. Τα μέσα ελαιοσυλλογής είναι τα δίχτυα, τα πανιά, οι χειροκίνητες κτένες και τα μηχανοκίνητα ραβδιστήρια. Ο ελαιόκαρπος μετά τη συλλογή του μεταφέρεται στο ελαιοτριβείο / ελαιουργείο όπου υποβάλλεται σε επεξεργασία για την παραλαβή του ελαιολάδου. Τα βασικά μηχανήματα ενός σύγχρονου ελαιοτριβείου, με τα οποία γίνεται η επεξεργασία του ελαιοκάρπου, είναι,

Το αποφυλλωτήριο, όπου απομακρύνονται τα φύλλα της ελιάς. Το πλυντήριο, όπου πλένεται ο ελαιόκαρπος. Ο σπαστήρας, όπου γίνεται όπου γίνεται το σπάσιμο (άλεσμα) του

ελαιοκάρπου. Ο μαλακτήρας, όπου γίνεται η επεξεργασία της ελαιοζύμης. Ο φυγοκεντριτής (decanter) οριζόντιας διάταξης, όπου γίνεται ο διαχωρισμός

του ελαιολάδου από τα στερεά συστατικά (ελαιοπυρήνας) και τα απόνερα (νερό και φυτικά υγρά).

Ο ελαιοδιαχωριστήρας κάθετης διάταξης, όπου γίνεται ο τελικός διαχωρισμός του λαδιού από τυχόν νερό και άλλες ακαθαρσίες που συγκράτησε κατά τη φυγοκέντριση.

Παράγοντες που κατά την επεξεργασία του ελαιοκάρπου μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα του παραλαμβανομένου ελαιολάδου είναι κυρίως,

Η θερμοκρασία στην οποία θερμαίνεται η ελαιοζύμη κατά τη μάλαξη, η οποία δεν πρέπει να ξεπερνά τους 25ο C.

Η έκθεση της ελαιοζύμης στον αέρα (που οδηγεί στην οξείδωση) η οποία σε καλής κατασκευής μαλακτήρες περιορίζεται σημαντικά.

Η παρουσία στο λάδι ιχνών μετάλλων που αποφεύγεται αν όλες οι επιφάνειες που έρχονται σε επαφή με τον καρπό, την ελαιοζύμη και το λάδι είναι κατασκευασμένες από ανοξείδωτα μέταλλα καλής ποιότητας.

Τα περισσότερα (γύρω στο 80%) των ελαιοτριβείων στη χώρα μας είναι φυγοκεντρικά και λειτουργούν με τον παραπάνω τρόπο. Την ελαιοκομική περίοδο 2005 – 2006 τα ελαιουργεία της Ελλάδας είχαν τη νομική μορφή που φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.

Διάγραμμα. Το νομικό καθεστώς των ελληνικών ελαιουργείων την περίοδο 2005-2006.

45%

20%

31%

1% 2%1%

ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣΣΥΝΕΤΑΙΡΙΚΑΟ.Ε. ή Ε.Ε.Ε.Π.Ε.Α.Ε.ΑΛΛΗ ΜΟΡΦΗ

1.5. Ποιοτικές κατηγορίες ελαιολάδου

10

Το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου (ΔΣΕ) έχει θέσει τα κριτήρια για το προσδιορισμό του ελαιολάδου και είναι τα παρακάτω.

Οξύτητα: Αποτελεί το βασικότερο κριτήριο αξιολόγησης για τη ποιότητα του ελαιολάδου. Με βάση αυτό το κριτήριο διαχωρίζεται σε βιομηχανικό και βρώσιμο.

Οξείδωση: Ο προσδιορισμός της γίνεται με τη μέτρηση των υπεροξειδίων, την απορρόφηση στο υπεριώδες φάσμα και άλλες τεχνικές.

Οργανοληπτικά χαρακτηριστικά: Η γεύση εξαρτάται από τη παρουσία των πτητικών συστατικών, από τα λιπαρά οξέα (ελαΪκό και λινελαΪκό οξύ) και τις πολυφαινόλες. Προσδιορίζονται με το Panel Test.

Χρώμα: Το είδος των λιποδιαλυτών χρωστικών, οι οποίες επικρατούν στον ελαιόκαρπο κατά το στάδιο της συγκομιδής, καθορίζει το χρώμα του ελαιολάδου.

Σύμφωνα με τον κανονισμό 1513/2001 της 23ης Ιουλίου, ο οποίος τροποποίησε τον 136/66 του 1998 του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιολάδου και ισχύει από την 1η Νοεμβρίου 2003, οι ποιοτικές κατηγορίες του ελαιολάδου είναι:

Παρθένο ελαιόλαδο. Είναι το ελαιόλαδο το οποίο παραλαμβάνεται από τον καρπό μόνο με μηχανικές μεθόδους ή άλλες φυσικές επεξεργασίες σε συνθήκες που δεν προκαλούν αλλοίωση του ελαίου και αυτό το οποίο δεν έχει υποστεί καμία άλλη επεξεργασία πλην της πλύσης, της μετάγγισης, της φυγοκέντρισης και της διήθησης. Αποκλείεται από την κατηγορία αυτή το έλαιο που λαμβάνεται με διαλύτες και κάθε μείγμα άλλων λαδιών. Το παρθένο ελαιόλαδο κατατάσσεται στις εξής κατηγορίες.

Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο (extra virgin olive oil). Παρθένο ελαιόλαδο με οξύτητα εκφρασμένη σε ελαϊκό οξύ όχι πάνω από 0,8 γρ./100γρ.

Παρθένο ελαιόλαδο ή φίνο (fine virgin olive oil). Παρθένο ελαιόλαδο με οξύτητα όχι πάνω από 2 γρ./100γρ.

Ελαιόλαδο λαμπάντε (lampante virgin olive oil). Παρθένο ελαιόλαδο με οξύτητα πάνω από 2 γρ./100γρ. Προορίζεται για βιομηχανική χρήση ή εξευγενισμό (ραφινάρισμα).

Εξευγενισμένο ελαιόλαδο (refined olive oil). Ελαιόλαδο λαμβανόμενο από τον εξευγενισμό παρθένων ελαιόλαδων λαμπάντε με οξύτητα όχι πάνω από 0,3 γρ./100γρ.

Ελαιόλαδο (pure olive oil). Ελαιόλαδο αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, με οξύτητα όχι πάνω από 1 γρ./100γρ.

Ακατέργαστο πυρηνέλαιο. Ελαιόλαδο που λαμβάνεται από τους πυρήνες της ελιάς κατόπιν επεξεργασίας με διαλύτες ή με φυσικά μέσα.

Εξευγενισμένο πυρηνέλαιο. Ελαιόλαδο που λαμβάνεται από τον εξευγενισμό του ακατέργαστου πυρηνελαίου του οποίου η οξύτητα δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 0,3 γρ./100 γρ.

Πυρηνέλαιο. Ελαιόλαδο που αποτελείται από μείγμα εξευγενισμένου πυρηνελαίου και παρθένων ελαιόλαδων, εκτός από το ελαιόλαδο λαμπάντε, του οποίου η οξύτητα δεν μπορεί να υπερβαίνει το 1 γρ./100 γρ.

11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ Κ.Α.Π.

2.1: Στόχοι και αρχές της Κ.Α.Π.

Με την Συνθήκη της Ρώμης αλλά και οι νεώτερες συνθήκες, που αποβλέπουν κυρίως στη δημιουργία μιας οικονομικής Κοινότητας με στενή συνεργασία παρά μια απλή τελωνειακή ένωση, ορίζει πέντε γενικούς στόχους για την Κοινή Αγροτική Πολιτική. Οι στόχοι της Κ.Α.Π., όπως καθορίζονται στο άρθρο 33 της συνθήκης της Ρώμης των ΕΚ, είναι οι εξής:

Να αυξάνει την παραγωγικότητα της γεωργίας με την ανάπτυξη της τεχνικής προόδου και την εξασφάλιση της ορθολογικής αναπτύξεως της αγροτικής παραγωγής, καθώς της άριστης χρησιμοποιήσεως των συντελεστών παραγωγής, ιδίως του εργατικού δυναμικού.

Να εξασφαλίζει κατά αυτό τον τρόπο ένα δίκαιο βιοτικό επίπεδο στον γεωργικό πληθυσμό, ιδίως με της αύξηση του ατομικού εισοδήματος των εργαζομένων στην γεωργία.

Να σταθεροποιεί τις αγορές Να εξασφαλίζει τον εφοδιασμό Να διασφαλίζει λογικές τιμές κατά την προσφορά αγαθών στους

καταναλωτές.

Το ίδιο άρθρο αναφέρει ότι, κατά την εφαρμογή της Κ.Α.Π., θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη:

Οι κοινωνικές παράμετροι της γεωργίας (οι διαρθρωτικές και φυσικές ανισότητες μεταξύ διάφορων περιοχών).

Οι ανάγκες κατάλληλων προσαρμογών. Το γεγονός ότι η γεωργία αποτελεί τομέα που συνδέεται στενά με την

Ευρωπαϊκή οικονομία στο σύνολο της.

Για την επίτευξη αυτών των στόχων, το άρθρο 34 της Συνθήκης της Ρώμης των ΕΚ προβλέπει την Κοινή Οργάνωση των Αγορών (ΚΟΑ) των αγροτικών προϊόντων η οποία, ανάλογα με το προϊόν, λαμβάνει μία από της ακόλουθες μορφές:

Κοινοί κανόνες ανταγωνισμού Υποχρεωτικός συντονισμός των διαφόρων εθνικών οργανώσεων αγοράς Ευρωπαϊκή οργάνωση αγοράς

Οι ΚΟΑ δημιουργήθηκαν σταδιακά και τώρα υπάρχουν για όλα τα αγροτικά προϊόντα της Ε.Ε.. Αποτελούν τα βασικά μέσα της κοινής αγροτικής αγοράς, καθώς καταργούν τους φραγμούς για το ενδοκοινοτικό εμπόριο αγροτικών προϊόντων και διατηρούν κοινούς τελωνειακούς φραγμούς όσον αφορά τις τρίτες χώρες.

12

Τρεις βασικές αρχές, που καθορίστηκαν το 1962, χαρακτηρίζουν την κοινή αγροτική αγορά και συνεπώς τις ΚΟΑ:

1. Ενοποιημένη Αγορά: Αυτό σημαίνει ελεύθερη κυκλοφορία των αγροτικών προϊόντων μέσα στην επικράτεια των κρατών μελών. Στην αγορά αυτή αποκλείονται δασμοί ή ισοδύναμοι φόροι ή επιδοτήσεις που νοθεύουν τον ανταγωνισμό ή οποιοδήποτε μέτρο με ισοδύναμο αποτέλεσμα. Φυσικά είναι αναγκαία η καθιέρωση κοινών τιμών σε όλα τα κράτη μέλη και επιβάλλεται η εναρμόνιση των διοικητικών μέτρων και η ύπαρξη σταθερών νομισματικών ισοτιμιών. Η ύπαρξη σταθερών ισοτιμιών από το 2002 παύει να ισχύει αφού καθιερώνεται ενιαίο νόμισμα με ευεργετικές συνέπειες στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς.

2. Κοινοτική προτίμηση: Αυτό σημαίνει ότι δίνεται προτίμηση και τιμολογιακό πλεονέκτημα στα αγροτικά προϊόντα της ΕΕ σε σχέση με τα εισαγόμενα. Σημαίνει επίσης την προστασία της εσωτερικής αγοράς από προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες σε χαμηλές τιμές και από σημαντικές διακυμάνσεις στην παγκόσμια αγορά. Η κοινοτική προτίμηση προστατεύει την ενιαία αγορά από εισαγωγές αγροτικών προϊόντων σε χαμηλές τιμές διακυμάνσεις της διεθνούς αγοράς. Όταν οι τιμές της διεθνούς αγοράς είναι πιο χαμηλές από της τιμές της Κοινότητας, ένας κυμαινόμενος φόρος στα εισαγόμενα γεωργικά προϊόντα, ανεβάζει στο επιπεδό τιμών τις τιμές των εισαγόμενων από τις τρίτες χώρες. Έτσι διασφαλίζεται η ελεύθερη είσοδος στην Κοινοτική αγορά χωρίς να νοθεύεται ο ανταγωνισμός. Όταν οι κοινές τιμές είναι χαμηλότερες από τις διεθνείς τιμές, το σύστημα αντιστρέφεται για να προστατεύσει τους ευρωπαίους καταναλωτές αποθαρρύνοντας τις εξαγωγές.

3. Οικονομική αλληλεγγύη: Όλες οι δαπάνες που απορρέουν από την εφαρμογή της Κ.Α.Π. καλύπτονται από τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η οικονομική αλληλεγγύη είναι η αρχή που εκφράζεται με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (Ε.Τ.Π.Ε.). Το ΕΤΠΕ ή όπως είναι γνωστό το FEOGA είναι τα βασικό χρηματοδοτικό όργανο της Κ.Α.Π. και για όλα τα κράτη-μέλη.

Σε ότι αφορά τους στόχους της Κ.Α.Π., θα πρέπει να γίνει αναφορά και στην Agenda 2000, οι αποφάσεις τις οποίας αποτελούσαν τα σημεία πλεύσης μέχρι το 2006 χωρίς να αμφισβητούν τους 8 μέχρι τώρα στόχους της Κ.Α.Π. Με τις αποφάσεις αυτές εμπλουτίστηκε με νέα στοιχεία, αφού επεκτάθηκε σε μία στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης, ιεραρχώντας πλέον τους στόχους της πολιτικής ως εξής:

Εστίαση της ΚΑΠ σε μία πολιτική ασφάλειας και ποιότητας τροφίμων. Εγγύηση ενός ευπρεπούς βιοτικού επιπέδου για τους αγρότες. Ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών στόχων στην ΚΑΠ. Δημιουργία εναλλακτικών πηγών εισοδήματος και απασχόλησης στις

αγροτικές περιοχές, με την ενδυνάμωση της πολιτικής ανάπτυξης της υπαίθρους, ως δεύτερου πυλώνα της ΚΑΠ.

Απλοποίηση του κοινοτικού νομικού πλαισίου.

13

2.2: Η ιστορική εξέλιξη της Κ.Α.Π.

Η ΚΑΠ ξεκίνησε στη δυτική Ευρώπη την δεκαετία του ΄50, όπου οι κοινωνίες είχαν καταστραφεί από τον πολυετή πόλεμο και η γεωργία βρίσκονταν σε παραλυσία και δεν μπορούσε να εγγυηθεί την επισιτιστική ασφάλεια. Η αρχική ΚΑΠ έδωσε έμφαση λοιπόν στην βελτίωση της παραγωγικότητας της γεωργίας ώστε να εφοδιάζονται σταθερά οι καταναλωτές με φθηνά είδη διατροφής και να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα της ΕΕ. Η ΚΑΠ προσέφερε επιδοτήσεις και συστήματα που εξασφάλιζαν υψηλές τιμές στους γεωργούς παρέχοντας τους κίνητρα να παράγουν περισσότερο. Χορηγούνταν οικονομική βοήθεια για την αναδιάρθρωση της γεωργίας, π.χ. επιδοτήσεις για επενδύσεις στη γεωργία με στόχο την αύξηση του μεγέθους των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και την διαχείριση και προσαρμογή των τεχνολογικών γνώσεων στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε. Λήφθηκαν ορισμένα μέτρα υπό τη μορφή βοήθειας για πρόωρη συνταξιοδότηση, για επαγγελματική κατάρτιση και για την ενίσχυση των μειονοτικών περιοχών.

Η ΚΑΠ πέτυχε τον στόχο της, δηλαδή την αυτάρκεια της ΕΕ από την δεκαετία του ΄80 και μετά. Ξαφνικά όμως η ΕΕ βρέθηκε αντιμέτωπη με σχεδόν διαρκή πλεονάσματα των σημαντικότερων γεωργικών προϊόντων, ορισμένα εκ των οποίων εξάγονταν (με την βοήθεια εξαγωγικών επιδοτήσεων) και άλλα αποθηκεύονταν ή διατίθοντο στην αγορά εντός της ΕΕ. Τα μέτρα αυτά είχαν μεγάλο δημοσιονομικό κόστος, στρέβλωναν ορισμένες παγκόσμιες αγορές, δεν εξυπηρετούσαν πάντοτε κατά τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα των γεωργών, σε βαθμό που άρχισαν γρήγορα να τα επικρίνουν τόσο οι καταναλωτές όσο και οι φορολογούμενοι. Παράλληλα η κοινωνία άρχισε να ανησυχεί όλο και περισσότερο για την περιβαλλοντική αειφορία της γεωργίας, με την σύνοδο κορυφής του Ριο το 1992 να αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό γεγονός στις αρχές της δεκαετίας του ΄90.

Πολλές σημαντικές αλλαγές όσον αφορά την ΚΑΠ είχαν ήδη γίνει στη δεκαετία του ΄80, αλλά οι περισσότερες έγιναν στη δεκαετία του ΄90. οι περιορισμοί της παραγωγής βοήθησαν στη μείωση των πλεονασμάτων (γαλακτοκομικές ποσοστώσεις του 1983). Νέα έμφαση δόθηκε τότε στη φιλική προς το περιβάλλον γεωργία. Οι γεωργοί χρειάστηκε να προσανατολιστούν περισσότερο προς την αγορά, λαμβάνοντας παράλληλα άμεσες ενισχύσεις στο εισόδημα τους και να ανταποκριθούν στις εξελισσόμενες προτεραιότητες των καταναλωτών ( μεταρρύθμιση “MacSharry” του 1992.)

Αυτή η μετατροπή των προτεραιοτήτων, η οποία έλαβε χώρα το 1999 στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης “πρόγραμμα δράσης 2000” και προωθεί την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής γεωργίας, περιελάμβανε επίσης ένα σημαντικό νέο στοιχείο, μια πολιτική αγροτικής ανάπτυξης η οποία ενθάρρυνε πολλές αγροτικές πρωτοβουλίες ενώ παράλληλα βοηθούσε τους γεωργούς να αναδιαρθρώσουν τα αγροκτήματα τους, να διαφοροποιήσουν την παραγωγή τους και να βελτιώσουν την εμπορική προώθηση των προϊόντων τους. Στον προϋπολογισμό τέθηκε ένα ανώτατο όριο ώστε να διαβεβαιωθούν οι φορολογούμενοι ότι το κόστος της ΚΑΠ δεν θα ξέφευγε από τον έλεγχο. Τέλος, το 2003 αποφασίστηκε μια ακόμη πιο ουσιαστική μεταρρύθμιση.

Οι γεωργοί δεν πληρώνονται πλέον για να παράγουν απλώς είδη διατροφής. Η σημερινή ΚΑΠ είναι προσανατολισμένη προς την ζήτηση. Λαμβάνει πλήρως υπόψη τις ανησυχίες των καταναλωτών και των φορολογουμένων ενώ παράλληλα παρέχει στους γεωργούς της ΕΕ την ελευθερία να παράγουν αυτά που χρειάζεται η

14

αγορά. Στο παρελθόν, όσο περισσότερο παρήγαγαν οι γεωργοί τόσο περισσότερες επιδοτήσεις έπαιρναν. Από εδώ και στο εξής, το μεγαλύτερο μέρος της ενίσχυσης προς τους γεωργούς πληρώνεται ανεξάρτητα από το πόσο παράγουν. Σύμφωνα με το νέο σύστημα οι γεωργοί εξακολουθούν να λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις για τη σταθεροποίηση του εισοδήματος τους, αλλά οι ενισχύσεις αυτές δεν συνδέονται πλέον με την παραγωγή. Επιπλέον, οι γεωργοί πρέπει να τηρούν ορισμένα πρότυπα όσον αφορά το περιβάλλον, την ασφάλεια των τροφίμων, την υγιεινή των φυτών και την καλή μεταχείριση των ζώων. Σε περίπτωση μη τήρησης της απαίτησης συμμόρφωσης προς αυτά τα πρότυπα (γνωστής ως “πολλαπλής συμμόρφωσης”), μειώνονται οι άμεσες ενισχύσεις τους. Η αποκοπή του δεσμού μεταξύ παραγωγής και ενισχύσεων ( γνωστή και ως “αποσύνδεση”) θα επιτρέψει στους γεωργούς της ΕΕ να προσανατολιστούν περισσότερο προς την αγορά. Θα είναι ελεύθεροι να παράγουν τα προϊόντα που θα τους αποφέρουν τα περισσότερα κέρδη ενώ παράλληλα, πράγμα αναγκαίο για αυτούς, θα διατηρούν σταθερά τα εισοδήματα τους.

Αυτές οι μεταρρυθμίσεις δεν έχουν απλώς ξεκαθαρίσει τον ορίζοντα της ΚΑΠ αλλά έχουν κάνει και σαφέστερη την αξία της σε ολόκληρη την κοινωνία. (Σέμος ,2004)

2.3: Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική

Σε περισσότερα από πενήντα χρόνια ύπαρξης, η ιστορία της ΚΑΠ αντανακλά σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον για την αγροτική κοινότητα, αλλά και την κοινωνία συνολικά.

Αρχικά, σκοπός της ίδρυσης της ήταν να ενθαρρύνει τους αγρότες προς την κατεύθυνση της αύξησης της παραγωγής – στρατηγικό κλειδί της πολιτικής της μεταπολεμικής Ευρώπης. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε με τη δημιουργία ολοκληρωμένων συστημάτων παρέμβασης στις εσωτερικές αγορές αγροτικών προϊόντων και την προστασία των τελευταίων από τις εισαγωγές.

Το σύστημα αυτό στη δεκαετία του 1980, οδήγησε σε παραμορφώσεις της αγοράς και ως εκ τούτου δημιούργησε ένα συνεχώς διογκούμενο περιβαλλοντικό απόθεμα αγροτικών προϊόντων. Νωρίς, στη δεκαετία του 1990, η ιστορική ΚΑΠ τροποποιήθηκε, μειώνοντας βαθμιαία τη στήριξη της κάθε εθνικής αγοράς, ενώ παράλληλα προσπάθησε να βελτιστοποιήσει την αποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών αγροτικών επιχειρήσεων, να τις προσανατολίσει περισσότερο στην αγορά, με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση της περιβαλλοντικής σταθερότητας.

Η ΚΑΠ ενισχύει συγκεκριμένα πολιτικές, όπως ο «έλεγχος υγείας» τον οποίο εισήγαγε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμφωνα με τη δημοσιευμένη έκθεση του Νοεμβρίου. Στην εν λόγω έκθεση ανιχνεύονται προθέσεις – συστάσεις οι οποίες μεταξύ άλλων προβλέπουν περαιτέρω μείωση της στήριξης της αγοράς των αγροτικών προϊόντων ( δέσμευση – τερματισμού της ποσοστώσεως του γάλακτος) δίδοντας περισσότερο έμφαση στο αγροτικό περιβάλλον και την αγροτική ανάπτυξη.

Η Επιτροπή επίσης ξεκαθάρισε ότι δέσμη μέτρων της μελλοντικής στρατηγικής της ΚΑΠ θα αποσκοπεί στην ύφεση των κλιματικών αλλαγών και την ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων (δημοσιεύθηκε αναλυτικό άρθρο μου).

Επιπλέον, προκειμένου να χρηματοδοτήσει αυτές τις πολιτικές, το ποσοστό ρύθμισης πρόκειται να αυξηθεί από 5% που είναι τώρα σε 13% το 2013.(Πέζαρος,2007)

15

Η άμεση συνέπεια των αναγγελιών της Επιτροπής στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το γεγονός ότι δεν απαιτείται πλέον ιδιαίτερη αγροτική πολιτική. Πολλές υποθέσεις καταδεικνύουν ότι η θεμελιώδης μελλοντική αναθεώρηση του Προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μάλλον θα οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας νέας αγροτικής και περιβαλλοντικής πολιτικής για το 2014 και μετά, η οποία θα αφορά περισσότερο σε μια ολιστική θεώρηση των χρήσεων των εδαφικών και υδάτινων πόρων, με τη γεωργία απλά να συνεισφέρει στο συνολικό πολιτικό μείγμα.

Σύμφωνα με την Επιτροπή, η αναθεωρημένη ΚΑΠ θα προωθεί την καινοτομία, θα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα του γεωργικού τομέα, τόσο από οικονομική όσο και από οικολογική άποψη, θα καταπολεμά την κλιματική αλλαγή και θα στηρίζει την απασχόληση και την οικονομική ανάπτυξη. Με αυτόν τον τρόπο, θα συμβάλει καθοριστικά στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

Συνοψίζοντας τα κύρια στοιχεία των προτάσεων της Επιτροπής καταλήγουμε στα εξής 10 σημεία-κλειδιά της αναμόρφωσης:

1. Καλύτερα στοχευμένες εισοδηματικές ενισχύσεις που προωθούν την ανάπτυξη και την απασχόληση: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί μια πιο δίκαιη, απλούστερη και καλύτερα στοχευμένη στήριξη του εισοδήματος των αγροτών, ώστε να αξιοποιηθεί καλύτερα το δυναμικό της ευρωπαϊκής γεωργίας. Η βασική στήριξη του εισοδήματος αφορά μόνο τους ενεργούς αγρότες. Μετά τα 150.000 ευρώ θα μειώνεται σταδιακά και θα υπόκειται σε ανώτατο όριο μετά τα 300.000 ευρώ ανά εκμετάλλευση και ανά έτος, λαμβανομένου υπόψη του αριθμού των θέσεων απασχόλησης που δημιουργεί η εκμετάλλευση. Επίσης, θα κατανέμεται πιο δίκαια μεταξύ των αγροτών, των περιφερειών και των κρατών μελών.

2. Δραστικότερα και καταλληλότερα μέσα διαχείρισης των κρίσεων για καλύτερη αντιμετώπιση των νέων οικονομικών προκλήσεων: Η αστάθεια των τιμών είναι μακροπρόθεσμα επικίνδυνη για την ανταγωνιστικότητα του γεωργικού τομέα. Η Επιτροπή προωθεί πιο αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας για τους γεωργικούς κλάδους που είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε κρίσεις (ιδιωτική αποθεματοποίηση και δημόσια παρέμβαση), ενώ παράλληλα τάσσεται υπέρ της σύστασης ασφαλίσεων και ταμείων αλληλοβοήθειας.

3. Μια «περιβαλλοντική» πληρωμή με στόχο τη μακροπρόθεσμη παραγωγικότητα και τη διατήρηση των οικοσυστημάτων: Για να ενισχυθεί η οικολογική βιωσιμότητα του γεωργικού τομέα και για να ανταμειφθούν οι προσπάθειες των αγροτών, η Επιτροπή προωθεί τη διοχέτευση του 30% των άμεσων ενισχύσεων σε μεθόδους που προωθούν τη βέλτιστη χρήση των φυσικών πόρων. Τέτοιου είδους μέθοδοι, απλές στην εφαρμογή τους και αποτελεσματικές από οικολογική άποψη, είναι η διαφοροποίηση των καλλιεργειών, η διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων και η διατήρηση των προστατευόμενων οικολογικών περιοχών και των φυσικών τοπίων.

4. Συμπληρωματικές επενδύσεις για έρευνα και καινοτομία: Για τη δημιουργία μιας ανταγωνιστικής γεωργίας της γνώσης, θα διπλασιαστεί ο προϋπολογισμός για αγρονομική έρευνα και καινοτομία, καθώς και προωθείται η εφαρμογή στην πράξη των αποτελεσμάτων της έρευνας μέσω μιας νέας σύμπραξης για την καινοτομία. Τα κονδύλια αυτά θα ενθαρρύνουν τη μεταφορά γνώσεων, τη συμβουλευτική υποστήριξη των αγροτών και τη στήριξη ερευνητικών σχεδίων ειδικά για τους αγρότες,

16

εξασφαλίζοντας μια πιο στενή συνεργασία μεταξύ του γεωργικού τομέα και της επιστημονικής κοινότητας.

5. Πιο ανταγωνιστική και ισόρροπη τροφική αλυσίδα: Η γεωργία, που αποτελεί τη βάση της τροφικής αλυσίδας, είναι σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένη κα ελάχιστα δομημένη. Για να ενισχυθεί η θέση των γεωργών, η νέα ΚΑΠ επιδιώκει τη στήριξη των οργανώσεων των παραγωγών και διακλαδικών οργανώσεων, καθώς και τη δημιουργία απευθείας δικτύων ανάμεσα στους παραγωγούς και τους καταναλωτές (χωρίς πολλούς μεσάζοντες). Επιπλέον, οι ποσοστώσεις για τη ζάχαρη, που δεν έχουν πλέον λόγω ύπαρξης, δεν θα συνεχιστούν από το 2015.

6. Ενθαρρύνονται οι αγροπεριβαλλοντικές πρωτοβουλίες: Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε εδάφους και να ενθαρρύνονται οι αγροπεριβαλλοντικές πρωτοβουλίες σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Για τον σκοπό αυτό, οι 2 από τις 6 προτεραιότητες της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη να είναι η διατήρηση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων καθώς και η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και η αποτελεσματική χρήση των πόρων.

7. Διευκολύνεται η εγκατάσταση νέων αγροτών: Τα 2/3 των αγροτών είναι ηλικίας άνω των 55 ετών. Για να δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης και να ενθαρρυνθούν οι νέες γενιές να ασχοληθούν με τη γεωργία, θεσμοθετείται ένα νέο μέσο για την στήριξη εγκατάστασης νέων αγροτών, το οποίο θα απευθύνεται σε αγρότες κάτω των 40 ετών και θα χορηγείται τα πρώτα 5 χρόνια.

8. Κίνητρα για την αγροτική απασχόληση και την επιχειρηματικότητα: Για την προώθηση της απασχόλησης και του επιχειρηματικού πνεύματος, η νέα ΚΑΠ θεσπίζει μια σειρά μέτρων που σκοπό έχουν να ενθαρρύνουν την οικονομική δραστηριότητα στις αγροτικές περιοχές, καθώς και τις πρωτοβουλίες για τοπική ανάπτυξη. Π.χ. θα δημιουργηθεί μια «πρώτη εργαλειοθήκη» όπως την ονομάζει, για την στήριξη σχεδίων μικροεπιχειρήσεων, με χρηματοδότηση εώς και 70.000 ευρώ για μια περίοδο 5 ετών. Θα ενισχυθούν επίσης οι ομάδες τοπικής δράσης LEADER.

9. Μεγαλύτερη προσοχή στις ευάλωτες περιοχές: Για να αποφευχθεί η ερημοποίηση και να διατηρηθεί ο πλούτος των εδαφών μας, η Ε.Ε. δίνει στα κράτη μέλη την δυνατότητα να χορηγούν μεγαλύτερη στήριξη στους αγρότες που βρίσκονται σε περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα, μέσω πρόσθετης αντιστάθμισης. Η βοήθεια αυτή θα συμπληρώνει τις άλλες μορφές στήριξης που χορηγούνται σήμερα στο πλαίσιο της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη.

10. Μια απλούστερη και αποτελεσματικότερη Κοινή Αγροτική Πολιτική: Για να αποφευχθεί ο άσκοπος διοικητικός φόρτος, προωθείται η απλούστευση διαφόρων μηχανισμών της ΚΑΠ, ιδίως κανόνων σχετικά με την πολλαπλή συμμόρφωση και τα συστήματα ελέγχου, χωρίς όμως να θίγεται η αποτελεσματικότητα. Θα απλουστευθούν επίσης οι ενισχύσεις υπέρ των μικρών αγροτών. Για τους αγρότες αυτούς προβλέπεται κατ’ αποκοπή πληρωμή 500 εώς 1000 ευρώ ανά έτος και ανά εκμετάλλευση. Τέλος, θα ενθαρρυνθεί η εκχώρηση εκτάσεων από μικρούς αγρότες, που παύουν τη γεωργική τους δραστηριότητα, σε άλλους που επιθυμούν την αναδιάρθρωση του αγροκτήματός τους.(Πέζαρος,2007)

17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ

3.1 Η ΚΟΑ ελαιολάδου πριν τη μεταρρύθμιση του 1998.

Το ελαιόλαδο, ως μεσογειακό προϊόν, έχει μία εξέχουσα θέση τόσο από πλευράς όγκου παραγωγής, γιατί είναι ένα προϊόν το οποίο παράγεται σε μεγάλες ποσότητες, αλλά και γιατί απασχολεί ένα μεγάλο μέρος των παραγωγών κυρίως των μεσογειακών χωρών. Γι’ αυτό το λόγο η Κοινή Οργάνωση Αγοράς του ελαιολάδου αποτελεί μία από τις πιο ολοκληρωμένες και συνεκτικές ΚΟΑ της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Ο βασικός κανονισμός, δηλαδή το νομοθετικό κείμενο το οποίο προσδιόριζε την ΚΟΑ ελαιολάδου και λιπαρών ουσιών (μέχρι το 1998), ήταν ο κανονισμός 136/66. Αυτός ο κανονισμός διέθετε όλη τη πανοπλία προστασίας και κινήτρων που χρησιμοποιεί η ΚΑΠ: ενίσχυση στην παραγωγή, ενίσχυση στην κατανάλωση, παρέμβαση, ιδιωτική αποθεματοποίηση, επιστροφή εξαγωγών και δασμός κατά την εισαγωγή. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αναφέρονται παρακάτω.

Η εμπορική περίοδος αρχίζει κάθε χρόνο την 1η Νοεμβρίου. Το Συμβούλιο Υπουργών Γεωργίας κάθε χρόνο καθορίζει το ύψος των παρακάτω τιμών και ενισχύσεων, οι οποίες συνθέτουν το μηχανισμό στήριξης του προϊόντος και ρύθμισης των αγορών.

Ενδεικτική Τιμή Παραγωγού. Έχει μια θεωρητική σημασία και αντιστοιχεί σε αυτό που θεωρείται ως δίκαιο εισόδημα για τους ελαιοπαραγωγούς.

Αντιπροσωπευτική Τιμή Αγοράς. Ορίζεται σε ένα ύψος σημαντικά κατώτερο της ενδεικτικής τιμής παραγωγού, που θεωρείται ότι επιτρέπει την ομαλή διάθεση στην κατανάλωση, λαμβάνοντας υπ’ όψη και τις τιμές των άλλων ανταγωνιστικών φυτικών ελαίων.

Ενίσχυση στην παραγωγή και Ενίσχυση στην κατανάλωση. Είναι η διαφορά μεταξύ των δύο παραπάνω τιμών (Ενδεικτική Τιμή Παραγωγού μείον Αντιπροσωπευτική Τιμή Αγοράς) και καλύπτεται από δύο ενισχύσεις, στην παραγωγή και στην κατανάλωση. Η ενίσχυση στην παραγωγή χορηγείται στους ελαιοπαραγωγούς με σκοπό να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός δίκαιου εισοδήματός τους. Η ενίσχυση στην κατανάλωση χορηγείται στους τυποποιητές για τα ελαιόλαδα που συσκευάζονται και διατίθενται στην αγορά, προκειμένου να υποβοηθηθεί η κατανάλωση ιδίως σε σχέση με τα άλλα ανταγωνιστικά φυτικά έλαια.

Τιμή Παρέμβασης. Το ύψος της ισούται με την Ενδεικτική Τιμή Παραγωγού μειωμένη κατά την Ενίσχυση στην Παραγωγή και επιπλέον ένα ποσό που θεωρείται ότι αντιστοιχεί στις δαπάνες διακίνησης του ελαιολάδου από τις ζώνες παραγωγής προς τις ζώνες κατανάλωσης καθώς και των διακυμάνσεων των τιμών που επικρατούν στο εμπόριο. Όλες οι παραπάνω τιμές καθορίζονταν σε ECU ανά 100 κιλά.

18

Η ενίσχυση στην παραγωγή χορηγούνταν στους ελαιοπαραγωγούς με σκοπό να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός δίκαιου εισοδήματός τους. Ήδη από την περίοδο 1994–1995 κάλυπτε το 40% περίπου του συνολικού εισοδήματος. Η ενίσχυση χορηγούνταν αδιακρίτως της ποιοτικής κατηγορίας του ελαιολάδου και της όποιας χρήσης του από τον παραγωγό. Από την περίοδο 1987-1988 επιβλήθηκε καθεστώς συνυπευθυνότητας (σταθεροποιητής) και καθορίστηκε Μέγιστη Εγγυημένη Ποσότητα (Μ.Ε.Π.) ίση προς 1.350.000 τόνους αθροιστικά για όλες τις ελαιοπαραγωγές χώρες μέλη. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι αν η συνολική παραγωγή (αιτήσεις για ενίσχυση) υπερβεί το όριο των 1.350.000 τόνων τότε το βασικό ποσό της ενίσχυσης που είχε καθορίσει το Συμβούλιο Υπουργών για τη χρονιά αυτή θα μειωθεί κατά το ίδιο ποσοστό της υπέρβασης της Μ.Ε.Π. Αν ωστόσο, η συνολική παραγωγή υπολείπεται της Μ.Ε.Π. τότε η ποσότητα της διαφοράς μεταφέρεται και αθροιζόμενη προσαυξάνει τη Μ.Ε.Π. της επόμενης περιόδου.(Καρανικόλας-Μαρτίνος,2005)

Οι παραγωγοί οι οποίοι δικαιούνταν ενίσχυσης διακρίνονταν σε δύο κατηγορίες,

Οι «μεγάλοι παραγωγοί» με μέση παραγωγή άνω των 500 κιλών εισέπρατταν ενίσχυση σύμφωνα με το μοναδιαίο ποσό της ενίσχυσης που είχε καθοριστεί από το Συμβούλιο Υπουργών (142,20 ECU/100 χγρ. για την περίοδο 1995-1996), εκτός αν την περίοδο αυτή υπήρχε υπέρβαση της Μ.Ε.Π. οπότε το μοναδιαίο αυτό ποσό μειωνόταν αναλογικά όσο και το ποσοστό υπέρβασης της Μ.Ε.Π.

Οι «μικροί παραγωγοί» με μέση παραγωγή κάτω των 500 κιλών εισέπρατταν ενίσχυση σύμφωνα με ειδικά αυξημένο μοναδιαίο ποσό, π.χ. για την περίοδο 1995-1996 η απόφαση του Συμβουλίου Υπουργών προέβλεπε ποσό 151,48 ECU/100 χγρ, προσαυξημένο με το επιπλέον συμπληρωματικό ποσό 3,574 ECU/100χγρ, ενώ για τους «μεγάλους» το βασικό ποσό ήταν 142,20 ECU/100

19

χγρ. Οι «μικροί παραγωγοί» εξαιρούνταν των επιπτώσεων από τυχόν υπέρβαση της Μ.Ε.Π., δηλαδή εισέπρατταν το μοναδιαίο ποσό της ενίσχυσης ανεξαρτήτως αν η τελική παραγωγή υπερέβαινε ή όχι τη Μ.Ε.Π.

Η ενίσχυση στην κατανάλωση χορηγούνταν στις επιχειρήσεις για το ελαιόλαδο που συσκεύαζαν και διέθεταν στην αγορά, ακριβώς για να διευκολυνθεί η ομαλή διάθεση του προϊόντος. Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν η συσκευασία να μην υπερέβαινε τα 5 λίτρα καθαρού περιεχομένου. Οι επιχειρήσεις αποκτούσαν το δικαίωμα ενίσχυσης από τη στιγμή που το συσκευασμένο ελαιόλαδο έβγαινε από τη μονάδα τυποποίησης για να διατεθεί στην αγορά (εγχώρια, κοινοτική ή τρίτη χώρα).

Η τιμή παρέμβασης αποτελούσε την ελάχιστη εγγυημένη τιμή του παραγωγού. Στην τιμή αυτή η Ε.Ε. αγόραζε μέσω των Οργανισμών Παρέμβασης το ελαιόλαδο που προσέφεραν οι παραγωγοί κατά τη διάρκεια του τετραμήνου Ιουλίου-Οκτωβρίου και το οποίο δεν μπόρεσαν να διαθέσουν στην αγορά (συνθήκες υπερπροσφοράς). Όταν οι συνθήκες της αγοράς ήταν κατάλληλες (μειωμένη προσφορά), τα αποθέματα αυτά προωθούνταν μέσω δημοπρασιών στο εμπόριο-βιομηχανία. Οι δημοπρασίες διεξάγονταν σύμφωνα με τις λεπτομέρειες που αποφασίζονταν σε επίπεδο Διαχειριστικής Επιτροπής (εκπρόσωποι των Υπουργών Γεωργίας όλων των κρατών μελών). Ο θεσμός των «Συμβολαίων Αποθεματοποίησης» ήταν παρόμοιος με την «Παρέμβαση» με μόνη διαφορά ότι το αποθεματοποιούμενο λάδι δεν περιερχόταν στην ιδιοκτησία της Ε.Ε. αλλά στις Οργανώσεις Παραγωγών, οι οποίες αποθεματοποιούσαν το ελαιόλαδο των παραγωγών μελών τους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μέχρι να το διαθέσουν στην αγορά.

3.2 Η Συμφωνία της GATT

Μετά από 7 χρόνια σκληρών διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο του λεγόμενου «γύρου της Ουρουγουάης», υπογράφτηκε στο Μαρακές το 1994 το τελικό κείμενο της συμφωνίας από τις 124 συμμετέχουσες χώρες, οι οποίες καλύπτουν πάνω από το 90% του παγκοσμίου εμπορίου. Ο γεωργικός τομέας συμπεριελήφθη από την πρώτη στιγμή στις διαπραγματεύσεις με σκοπό να οδηγηθεί σε μια φιλελευθεροποίηση του διεθνούς εμπορίου μέσω μιας γενικής αποδυνάμωσης των πάσης φύσεως ενισχύσεων και επιπρόσθετα των πάσης φύσεως εμποδίων που δεν επιτρέπουν την απρόσκοπτη εισαγωγή των ομοειδών προϊόντων των άλλων χωρών. Η συμφωνία για τη γεωργία, και το ελαιόλαδο ειδικότερα, περιλαμβάνει τα παρακάτω σημεία.

Η «Πρόσβαση στην αγορά». Τα οποιασδήποτε μορφής μέτρα τα οποία περιόριζαν τις εισαγωγές μετατράπηκαν σε δασμούς, οι οποίοι θα έπρεπε να μειωθούν κατά 20% μέσα σε μια μεταβατική περίοδο 6 ετών. Για να πάρουμε το παράδειγμα του παρθένου ελαιόλαδου την περίοδο 1986-1988 η μέση εισαγωγική εισφορά ήταν 747 ECU/τόνο και η μέση ενίσχυση στην κατανάλωση 809 ECU/τόνο. Συνεπώς έχουμε μια τιμή βάσης 747+809=1556, η οποία εντός 6 ετών (μέχρι το 2000) πρέπει μειούμενη κατά 20% να φθάσει τα 1245 ECU/τόνο.

Η «Εσωτερική στήριξη». Η κάθε χώρα ήταν υποχρεωμένη να μειώσει την εσωτερική στήριξη που παρείχε υπέρ των αγροτών της. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα πέτυχε να εξαιρεθούν μια σειρά από ρυθμίσεις της ΚΑΠ μεταξύ των οποίων και εκείνες που εμπεριέχονταν στην Κ.Ο.Α. ελαιολάδου. Άρα, στην περίπτωση του ελαιολάδου δεν χρειαζόταν καμία αλλαγή στην «εσωτερική στήριξη» προκειμένου η Ε.Ο.Κ. να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της συμφωνίας της GATT.

Εξαγωγικές επιδοτήσεις. Η Ε.Ο.Κ. όφειλε να μειώσει κατά 21% τις ποσότητες ελαιολάδου που απολαμβάνουν εξαγωγικών επιστροφών και κατά 36% τη σχετική δαπάνη του προϋπολογισμού.

20

3.3. Η ΚΟΑ ελαιολάδου μετά τη μεταρρύθμιση του 1998.

Το σύστημα που ίσχυε στην ΚΟΑ ελαιολάδου μέχρι το 1998 (περιγράφτηκε στο προηγούμενο υποκεφάλαιο 4.1.) δημιούργησε καταστάσεις οι οποίες προβλημάτισαν τα διάφορα όργανα της Ε.Ε.

Η θέσπιση της κοινής Μέγιστης Εγγυημένης Ποσότητας δημιούργησε διενέξεις ανάμεσα στις χώρες-μέλη κατηγορώντας η μία την άλλη για νόθευση στοιχείων ως προς την πραγματική παραγωγή τους σε ελαιόλαδο. Γεγονός είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν ήταν σε θέση να αποδώσει τις πραγματικές ευθύνες της όποιας υπέρβασης σε κάθε μέλος εξαιτίας της έλλειψης μιας βάσης δεδομένων η οποία να μην αμφισβητείται από κανέναν.

Το σύστημα με τις ενισχύσεις και τις εγγυήσεις που προσφέρει ωθούσε τους παραγωγούς σε αλόγιστη αύξηση της παραγωγής με αποτέλεσμα η προσφορά να πλεονάζει της ζήτησης. Αυτό το φαινόμενο προκαλούσε σοβαρές συνέπειες τόσο στην αγορά όσο και στο εισόδημα των παραγωγών, αλλά επίσης και στα δημοσιονομικά της Ε.Ε.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο των Υπουργών, το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και το Ελεγκτικό Συνέδριο είχαν επανειλημμένα διατυπώσει την άποψη ότι το ισχύον σύστημα ενισχύσεων στο ελαιόλαδο ήταν πηγή ατασθαλιών και προσέφερε έδαφος για παρατυπίες που έφταναν ως την απάτη (ιδίως στην «ενίσχυση στην κατανάλωση» από την μεριά των επιχειρήσεων).

Τέλος, η ΚΟΑ ελαιολάδου έπρεπε να υποστεί μία μεταρρύθμιση έτσι ώστε οι διατάξεις της να είναι εναρμονισμένες μ’ αυτές που αποφασίστηκαν στα πλαίσια της διαπραγμάτευσης για την GATT στο Μαρακές το 1994. Η μείωση των εισαγωγικών εισφορών και των εξαγωγικών επιδοτήσεων ήταν μέτρα επιτακτικά για την Ε.Ε. αν ήθελε να μην υποστεί κυρώσεις από τον Οργανισμό Εμπορίου.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν ήταν δυνατόν να μείνει αδιάφορη μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, η οποία μεσοπρόθεσμα θα οδηγούσε την ελαιοκομία σε σοβαρό αδιέξοδο. Παράλληλα, και με δεδομένη τη σύγχρονη διάρθρωση της παραγωγής, έκρινε σκόπιμο να προτείνει μία σειρά μέτρων ώστε να λαμβάνεται υπόψη η κοινωνική, η περιφερειακή αλλά και η περιβαλλοντική σημασία της ελαιοκομίας, καθώς και η σπουδαιότητα της ποιότητας, χωρίς να ξεχνάμε και την προώθηση του προϊόντος που αποτελεί βασικό παράγοντα. Το Φεβρουάριο του 1997 εξέδωσε ένα έγγραφο προβληματισμού το οποίο πρότεινε δύο εναλλακτικές λύσεις. Η πρώτη εναλλακτική λύση ήταν η βελτίωση του υφιστάμενου καθεστώτος αποφασίζοντας,

Την κατάργηση του μηχανισμού ενισχύσεων στους «μικρούς» παραγωγούς και τη γενίκευση της ενίσχυσης η οποία θα βασιζόταν στην πραγματική παραγωγή, δηλαδή όχι κατ’ αποκοπή ενίσχυση.

Την κατανομή της Μέγιστης Εγγυημένης Ποσότητας σε εθνικό επίπεδο. Την κατάργηση της ενίσχυσης στην κατανάλωση. Την αναθεώρηση των κανονισμών για το θεσμό της «Παρέμβασης».

21

Η δεύτερη εναλλακτική λύση, η οποία ήταν η πιο ριζική, περιείχε την ενίσχυση στο ελαιόλαδο της οποίας το ύψος θα διαμορφωνόταν σε συνάρτηση με τις κατά παράδοση αποδόσεις για κάθε περιοχή (οριοθέτηση «ζωνών ελαιοπαραγωγής») και η οποία θα αντικαθιστούσε την ενίσχυση στην παραγωγή. Επίσης και σ’ αυτή τη λύση η Επιτροπή πρότεινε την κατάργηση της ενίσχυσης στην κατανάλωση παράλληλα με τη θέσπιση καθεστώτος ιδιωτικής αποθεματοποίησης η οποία θα αντικαθιστούσε το σύστημα της δημόσιας αποθεματοποίησης.

Το έγγραφο αυτό έγινε αντικείμενο πολλών παθιασμένων συζητήσεων σε όλα τα όργανα και στους φορείς που εμπλέκονται με την εμπορία ελαιολάδου για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η συζήτηση κράτησε περίπου ένα χρόνο. Όλοι οι φορείς και τα όργανα, με τελευταίο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, γνωμοδότησαν επί της πρότασης το Δεκέμβριο του 1997. Η Επιτροπή συγκέντρωσε όλες τις γνώμες και το Μάρτιο του 1998 υιοθέτησε μία πρόταση προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με την οποία προσδιόριζε τους στόχους που θα πρέπει να επιτύχει μία ενδεχόμενη μεταρρύθμιση στον τομέα. Οι στόχοι αυτοί ήταν:

Η προάσπιση και η βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος (βασικός στόχος). Η σταθεροποίηση των εισοδημάτων των ελαιοπαραγωγών (βασικός στόχος). Η δυναμική σταθερότητα της αγοράς του ελαιολάδου. Η οργάνωση και ο έλεγχος του τομέα.

Η υιοθέτηση ενός καινούριου πλαισίου στην ΚΟΑ ελαιολάδου εμποδιζόταν από τη δυσκολία εύρεσης ενός έγκυρου τρόπου μέτρησης της πραγματικής παραγωγής ελαιολάδου. Γι’ αυτό το λόγο από την άνοιξη του 1997 η Επιτροπή επιχείρησε μια στατιστική εκτίμηση του αριθμού των ελαιόδεντρων με τη χρήση αεροφωτογραφιών και την κατηγοριοποίηση των ελαιοπαραγωγικών περιοχών ανάλογα με τις αποδόσεις τους. Όμως η ολοκλήρωση των παραπάνω διαδικασιών θα χρειαζόταν τουλάχιστον δύο με τρία χρόνια. Έτσι, η Επιτροπή έκρινε ότι δεν ήταν σε θέση να καταθέσει μία πρόταση για μεταρρύθμιση του τομέα πριν το 2000. Απαραίτητη προϋπόθεση για μια τέτοια κίνηση ήταν η επιτυχής επεξεργασία των στοιχείων για τον αριθμό των ελαιόδεντρων, των εκτάσεων των ελαιώνων και των αποδόσεων ανά περιοχή η οποία θα σκιαγραφούσε την υφιστάμενη κατάσταση στον ελαιοκομικό τομέα.

Μετά από αλλεπάλληλα συμβούλια, συνεδριάσεις Υπουργών και Ευρωβουλευτών, το Συμβούλιο των Υπουργών Γεωργίας δημοσίευσε, στις 26 Ιουνίου του 1998, το κείμενο της μεταρρύθμισης στο τομέα. Μία μεταρρύθμιση η οποία είχε προσωρινό χαρακτήρα και αποτελούσε το μεταβατικό καθεστώς ως την οριστική αναθεώρηση της ΚΟΑ του ελαιολάδου που είχε προγραμματιστεί για το 2001. Το 2001, όμως, αποφασίστηκε ότι χρειάζεται περισσότερος χρόνος για την ανάλυση του τομέα και η ριζική μεταρρύθμιση μετατέθηκε για το 2004, παρατείνοντας το μερικά αναθεωρημένο καθεστώς του 1998 μέχρι τις 31 Οκτωβρίου του 2004.

ΤΟ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του καθεστώτος, το οποίο όπως αναφέρθηκε ισχύει μέχρι το 2004, είναι τα εξής:

Καταργήθηκε το διπλό σύστημα ενίσχυσης στην παραγωγή («μικροί» και «μεγάλοι» παραγωγοί). Η ενίσχυση χορηγείται στους ελαιοκαλλιεργητές σε συνάρτηση με την ποσότητα ελαιολάδου που έχει πράγματι παραχθεί.

22

Το ύψος της ενίσχυσης μειώθηκε κατά 5% και έγινε 132,25 Ευρώ/100χγρ. Επίσης, καθορίστηκε ότι μετά την 1η Νοεμβρίου 2001, η ενίσχυση στην παραγωγή θα χορηγείται μόνο για ελαιόλαδα που παράγονται από ελαιώνες φυτεμένους πριν από την 1η Μαΐου 1998. Εξαιρέθηκαν απ’ αυτό τον αποκλεισμό οι φυτεύσεις που έγιναν στο πλαίσιο προγράμματος αντικατάστασης παλαιών ελαιώνων σε νέους.

Αυξήθηκε κατά 31,6% η Μέγιστη Εγγυημένη Ποσότητα (ΜΕΠ) και έφτασε τους 1.777.261 τόνους, συνολικά για όλη την Ευρώπη. Επίσης, αποφασίστηκε η κατανομή της ΜΕΠ σε εθνικές εγγυημένες ποσότητες (ΕΕΠ), μεταξύ των χωρών παραγωγής, ως εξής,

Πίνακας 3.1. Οι ΕΕΠ σε κοινοτικό επίπεδο.Εθνικές εγγυημένες ποσότητες σε κοινοτικό επίπεδο

Ισπανία 760.027 τόνουςΙταλία 543.164 τόνους

Ελλάδα 419.529 τόνουςΠορτογαλία 51.244 τόνους

Γαλλία 3.297 τόνουςΠηγή: Eurostat

Διάγραμμα 3.1. Η κατανομή της ΜΕΠ στην κοινότητα.

43%

31%

24%

3%

Πωλήσεις

ΙσπανίαΙταλίαΕλλάδαΠορτογαλία-Γαλλία

Αν, για μία περίοδο εμπορίας η πραγματική παραγωγή ενός κράτους μέλους είναι κατώτερη από την ΕΕΠ του, τότε

1) το 20% της διαφοράς κατανέμεται μεταξύ των κρατών μελών τα οποία υπερέβησαν την ΕΕΠ τους κατά την ίδια περίοδο (η κατανομή πραγματοποιείται κατ’ αναλογία των ΕΕΠ των δικαιούχων χωρών),2) το 80% της διαφοράς προστίθεται, μόνον για την επόμενη περίοδο, στην ΕΕΠ του εν λόγω κράτους μέλους.

23

Καταργήθηκε η ενίσχυση στην κατανάλωση με το αιτιολογικό ότι οι επιπτώσεις της, όσο εφαρμόστηκε, δεν αποδείχθηκαν επαρκείς.

Καταργήθηκαν οι δημόσιες αγορές παρέμβασης και υιοθετήθηκε η ιδιωτική αποθεματοποίηση ως μέσο παρέμβασης για τη σταθεροποίηση στην αγορά. Η ιδιωτική αποθεματοποίηση ισχύει ολόκληρη την εμπορική περίοδο εφόσον οι τιμές είναι κάτω από το 95% της τιμής παρέμβασης. Μ’ αυτό τον τρόπο η Ε.Ε. αποποιείται να παίξει το ρόλο του εμπόρου των αποθεμάτων ελαιολάδου. Για την εφαρμογή αυτής της ενέργειας ενεργοποιούνται οι οργανώσεις παραγωγών, χωρίς όμως να είναι οι αποκλειστικοί φορείς.

Επαναπροσδιορίστηκαν οι διάφορες ποιότητες του παρθένου ελαιόλαδου, οι οποίες κάνουν αναφορά στο λεγόμενο ”panel test”. Έτσι, προκειμένου ν’ αποφευχθεί η υποκειμενικότητα του ”panel test” προσδιορίστηκαν τα όρια πέρα από τα οποία το ελαιόλαδο δεν δικαιούται την ονομασία του «έξτρα παρθένου».

Το ελαιοκομικό μητρώο εντάχθηκε στο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης και ελέγχου οπότε και προσαρμόστηκαν τα στοιχεία που απαιτούνται για τη μετάβαση από το ένα σύστημα στο άλλο. Όσο κι αν δε δείχνει σημαντικό το μέτρο αυτό, η σημασία του είναι μεγάλη γιατί το ελαιοκομικό μητρώο συντασσόταν με πρωτοβουλία του κράτους μέλους ενώ πλέον το ολοκληρωμένο σύστημα ελέγχου βασίζεται αποκλειστικά στις δηλώσεις των παραγωγών.

Δόθηκε η δυνατότητα στις χώρες παραγωγής να χρησιμοποιήσουν μέρος των ΕΕΠ στον τομέα των επιτραπέζιων ελιών

Παρακρατήσεις στην ενίσχυση

1) 1,4% για τη χρηματοδότηση ενεργειών βελτίωσης της ποιότητας του ελαιολάδου και των επιτραπέζιων ελιών και 2) 0,8% για τη χρηματοδότηση των εξόδων των Ομάδων Παραγωγών και των Ενώσεων τους σχετικά με τη χορήγηση της ενίσχυσης.o Θεσπίστηκαν αυστηρότερες ποινές για παραβάσεις που μπορεί να φτάσουν ως και τον αποκλεισμό του δικαιούχου από την ενίσχυση.(Μούσης,2008)

Πίνακας 3.2. Παραγωγή ελαιολάδου (σε τόνους) για την οποία χορηγήθηκε ενίσχυση, περιλαμβανομένου και του πυρηνελαίου. Οι επιτραπέζιες ελιές περιλαμβάνονται από την περίοδο 1998/1999.Έτος Ιταλία Ισπανία Ελλάδα Πορτογαλί

αΓαλλία Σύνολο

89/90 585.000 573.000 316.372 35.100 2.825 1.512.29790/91 148.000 700.000 170.869 20.000 2.310 1.014.17991/92 650.000 610.000 430.147 34.992 3.400 1.728.53992/93 410.000 636.000 314.432 17.075 1.840 1.379.34993/94 550.000 588.000 323.161 27.486 2.407 1.461.05494/95 458.664 583.000 389.904 29.220 2.440 1.463.22895/96 625.000 375.000 445.000 34.000 2.450 1.481.45096/97 410.000 986.700 494.218 37.000 2.360 1.930.27897/98 712.847 1.147.000 492.364 39.600 2.480 2.394.29198/99 452.286 899.991 562.493 33.936 2.364 1.951.07099/00 791.595 747.000 463.090 47.380 2.681 2.051.746

24

00/01 540.684 1.074.970 479.066 25.444 2.247 2.122.591Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Γεωργίας.

3.4. Η ΚΟΑ ελαιολάδου μέσα στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική

Το μέλλον της ΚΟΑ του ελαιολάδου είναι στενά συνδεδεμένο με τις τελευταίες εξελίξεις στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις, που κράτησαν ένα χρόνο, ολοκληρώθηκε η αναθεώρηση της ΚΑΠ. Στις 27 Ιουνίου του 2003 στο Λουξεμβούργο οι υπουργοί Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησαν, με μόνη αρνητική ψήφο εκείνη της Πορτογαλίας, τη νέα ΚΑΠ. H Ε.Ε. προχώρησε στη μεγαλύτερη αλλαγή των τελευταίων ετών, με στόχο:

να αντιμετωπίσει η Ε.Ε. τις επικείμενες ρυθμίσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) για την περαιτέρω φιλελευθεροποίηση των όρων διεξαγωγής του διεθνούς εμπορίου αγροτικών προϊόντων και να μπορέσουν τα ευρωπαϊκά προϊόντα να παραμείνουν ανταγωνιστικά.

να εξευρεθούν οι απαραίτητοι πόροι για τη χρηματοδότηση της γεωργίας των 10 νέων κρατών μελών από τη διεύρυνση.

να συμβάλλει στο ξεπέρασμα της οικονομικής ύφεσης, που παρατηρείται αυτή την περίοδο στα μεγάλα τουλάχιστον κράτη μέλη της Ένωσης, με εξοικονόμηση δαπανών για τη γεωργία και κατεύθυνσή τους σε άλλους τομείς της οικονομίας.

η καταβολή της άμεσης ενίσχυσης στο ακέραιο απαιτείται να συνδεθεί με την εφαρμογή κανόνων που αφορούν τη γεωργική γη, την παραγωγή, τη δραστηριότητα, την ασφάλεια των τροφίμων και τις ορθές γεωργικές και περιβαλλοντικές συνθήκες.

Στο Συμβούλιο Υπουργών του Λουξεμβούργου τον Ιούνιο του 2003, όταν επιτεύχθηκε πολιτική συμφωνία για τη θεμελιώδη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ δόθηκε στην Επιτροπή η εντολή να υποβάλει το φθινόπωρο του 2003 μεταρρυθμιστικές προτάσεις για τις ΚΟΑ ελαιολάδου, ακατέργαστου καπνού και βαμβακιού. Οι προτάσεις, οι οποίες δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 15 Σεπτεμβρίου του 2003, βασίζονται στους στόχους και την προσέγγιση της μεταρρύθμισης της ΚΓΠ του Ιουνίου 2003.

Η μεταρρυθμιστική πρόταση για το ελαιόλαδο προβλέπει τη μετατροπή των υφιστάμενων συνδεδεμένων με την παραγωγή άμεσων ενισχύσεων στον τομέα του ελαιολάδου σε άμεση εισοδηματική στήριξη, μέσω της δημιουργίας νέων δικαιωμάτων των γεωργών στην ενιαία ενίσχυση ανά εκμετάλλευση, πέραν εκείνων που προκύπτουν από τη μεταρρύθμιση της ΚΓΠ του Ιουνίου 2003. Προτείνεται το 60% των συνδεδεμένων με την παραγωγή ενισχύσεων για την περίοδο αναφοράς να μετατραπεί σε δικαιώματα επί της ενιαίας ενίσχυσης ανά εκμετάλλευση για τις εκμεταλλεύσεις με μέγεθος άνω του 0,3 ha. Για τις μικρότερες εκμεταλλεύσεις οι ενισχύσεις θα αποσυνδεθούν πλήρως. Για να προληφθεί η πιθανή διακοπή της συντήρησης των ελαιοδένδρων, η οποία με τη σειρά της θα μπορούσε να οδηγήσει στην υποβάθμιση της φυτοκάλυψης και του τοπίου ή σε αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις, τα κράτη μέλη θα διατηρήσουν το υπόλοιπο των συνδεδεμένων με την παραγωγή ενισχύσεων με σκοπό τη χορήγηση στους παραγωγούς συμπληρωματικής ενίσχυσης ελαιώνων, η οποία θα υπολογίζεται σε βάση ανά εκτάριο ή ανά δένδρο, ώστε να εξασφαλιστεί η διατήρηση των ελαιοδένδρων στις οριακές περιοχές ή στους

25

ελαιώνες χαμηλής παραγωγής. Η Επιτροπή προτείνει επίσης να διατηρηθούν αμετάβλητα τα ισχύοντα μέτρα ιδιωτικής αποθεματοποίησης για το ελαιόλαδο ως μηχανισμός δικτύου ασφαλείας, αλλά να καταργηθούν οι επιστροφές που σχετίζονται τόσο με τις εξαγωγές όσο και με την παρασκευή ορισμένων κονσερβών. Για να στηριχθεί ο τομέας στη διάρκεια της προσαρμογής προς τις εξελισσόμενες συνθήκες της αγοράς, πρέπει να ενισχυθούν τα υφιστάμενα μέτρα για την ποιότητα και την ιχνηλασιμότητα. Η χρηματοδότηση των παρόντων οργανισμών ελέγχου ελαιολάδου θα παύσει μετά την 1η Νοεμβρίου 2005 (Commission of the European Communities, 2003). Με την πρόταση αυτή, η Επιτροπή εκπληρώνει την υποχρέωσή της να υποβάλει το 2003 πρόταση προς το Συμβούλιο, το οποίο θα αποφασίσει για την κοινή οργάνωση της αγοράς λιπαρών ουσιών.

ΙΣΧΥΟΝ ΚΑΘΕΣΤΩΣ

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στις 29 Σεπτεμβρίου 2003, εξέδωσε τον Κανονισμό 1782/2003 ο οποίος αφορούσε τη θέσπιση κοινών κανόνων για τα καθεστώτα άμεσης στήριξης στα πλαίσια της κοινής γεωργικής πολιτικής και για τη θέσπιση ορισμένων καθεστώτων στήριξης για τους γεωργούς. Οι κυριότερες διατάξεις του κανονισμού ισχύουν και για την κοινή οργάνωση λιπαρών ουσιών (στην οποία περιλαμβάνεται το ελαιόλαδο) η οποία μετονομάζεται σε κοινή οργάνωση αγορών ελαιολάδου και επιτραπέζιας ελιάς. Η λεπτομερής εφαρμογή του 1782/2003 στο τομέα του ελαιολάδου και της επιτραπέζιας ελιάς, καθώς και κάποιες άλλες διατάξεις αναγράφονται στον Κανονισμό 865/2004 της 29ης Απριλίου του 2004.

Αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις (decoupling). H ενίσχυση αποδεσμεύεται από την ποσότητα ή το στρέμμα και συνδέεται προσωπικά με τον κάθε αγρότη (καθεστώς ενιαίας ενίσχυσης). Από το 2005 και ύστερα ο αγρότης ενισχύεται κάθε χρόνο με επιδότηση, η οποία θα είναι ίση με τη μέση επιδότηση που έλαβε τα 3 τελευταία χρόνια (2000/2002). Δηλαδή, αν κάποιος γεωργός ενισχύθηκε με 19.000Є το 2000, 20.000Є το 2001 και 21.000Є το 2002 θα δέχεται ενίσχυση ύψους 20.000Є κάθε χρόνο ανεξάρτητα από την παραγωγή που επιτυγχάνει. Η περίοδος αναφοράς για το ελαιόλαδο είναι 4 χρονιές, το 1999, το 2000, το 2001 και το 2002. Η αποδέσμευση της ενίσχυσης για το ελαιόλαδο από τη παραγωγή είναι στο 100%.

Μειώσεις ενισχύσεων (modulation). Οι μειώσεις ενισχύσεων θα εφαρμόζονται στους γεωργούς οι οποίοι σύμφωνα με τη νέα ΚΑΠ θα επιδοτούνται με 5.000Є και άνω. Τα ποσά που προκύπτουν από την εφαρμογή των μειώσεων διατίθενται ως πρόσθετη κοινοτική στήριξη για μέτρα στα πλαίσια του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης, που χρηματοδοτείται από το «Τμήμα Εγγυήσεων» του ΕΓΤΠΕ σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) με αριθμό 1257/1999. Οι μειώσεις των ενισχύσεων θα ξεκινήσουν από το 2005 έως το 2012 και τα ποσοστά των μειώσεων για κάθε έτος είναι τα παρακάτω:

2005 3% 2009 5%2006 4% 2010 5%2007 5% 2011 5%2008 5% 2012 5%

Πρόσθετη ενίσχυση. Την πρόσθετη ενίσχυση την απολαμβάνουν οι ελαιοπαραγωγοί των οποίων η ενιαία ενίσχυση δεν ξεπερνά τα 5000 Ευρώ.

Πολλαπλή συμμόρφωση (cross compliance). Για να εισπράξει τις αποσυνδεδεμένες ενισχύσεις ο αγρότης ή κτηνοτρόφος θα πρέπει να τηρεί τους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, τους κανόνες ευζωίας των ζώων και τα

26

περιβαλλοντικά μέτρα που θα θεσπιστούν (και οι ελαιοπαραγωγοί). Σε περίπτωση αμέλειας το ποσοστό της μείωσης δεν υπερβαίνει το 5% και σε περίπτωση επαναλαμβανόμενης μη συμμόρφωσης το 15%. Σε περίπτωση σκόπιμης μη συμμόρφωσης το ποσοστό μείωσης δεν είναι λιγότερο του 20% και μπορεί να ανέλθει μέχρι τον πλήρη αποκλεισμό από ένα ή περισσότερα καθεστώτα ενίσχυσης και να ισχύσει για ένα ή περισσότερα ημερολογιακά έτη. Το 25% των προστίμων, που θα επιβάλλονται σε αγρότες και κτηνοτρόφους για τη μη τήρηση των κανόνων πολλαπλής συμμόρφωσης, θα μπορεί να παρακρατείται από τα κράτη μέλη, ενώ το υπόλοιπο 75% θα επιστρέφει στον κοινοτικό προϋπολογισμό.

Σύστημα παροχής γεωργικών συμβουλών. Προκειμένου να βοηθηθούν οι γεωργοί να ανταποκριθούν στα πρότυπα μιας σύγχρονης, υψηλής ποιότητας γεωργίας, τα κράτη μέλη είναι απαραίτητο να καθιερώσουν ένα ευρύ σύστημα παροχής γεωργικών συμβουλών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις εμπορικού χαρακτήρα. Το σύστημα παροχής γεωργικών συμβουλών θα πρέπει να βοηθήσει τους γεωργούς να εφαρμόσουν γεωργικές πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον και οι οποίες πρέπει να εξασφαλίζουν την ποιότητα των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων.

Περίοδος εμπορίας. Η περίοδος εμπορίας του ελαιολάδου αρχίζει την 1η

Ιουλίου κάθε έτους και λήγει στις 30 Ιουνίου του επόμενου έτους. Παρέμβαση. Ο μηχανισμός της αποθεματοποίησης καταργείται. Σε περίπτωση

σοβαρής διαταραχής της αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή ορισμένων περιφερειών της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να επιτρέψει την αποθεματοποίηση. Ο μηχανισμός αποθεματοποίησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ιδίως όταν κατά τη διάρκεια μιας μακράς περιόδου, η μέση τιμή στην αγορά είναι χαμηλότερη των:

1.779 ευρώ / τόνο για το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο 1.710 ευρώ / τόνο για το παρθένο ελαιόλαδο 1.524 ευρώ / τόνο για το ελαιόλαδο λαμπάντε με ελεύθερη οξύτητα 2 βαθμών

(το ποσό αυτό μειώνεται κατά 36,70 ευρώ / τόνο για κάθε επιπλέον βαθμό οξύτητας).

Συναλλαγές με τις τρίτες χώρες.

Οι εισαγωγές υπόκεινται στην έκδοση άδειας εισαγωγής. Για όλα τα υπόψη προϊόντα, εφαρμόζονται οι συντελεστές δασμών του

κοινού δασμολογίου. Κατά τις συναλλαγές με τις τρίτες χώρες, απαγορεύονται κατά κανόνα η

επιβολή οποιασδήποτε επιβάρυνσης αποτελέσματος ισοδύναμου με δασμό, καθώς και η εφαρμογή οποιουδήποτε ποσοτικού περιορισμού στις εισαγωγές ή μέτρων ισοδύναμου αποτελέσματος.

Τιμές των άλλων ελαίων φυτικής προέλευσης. Τα κράτη μέλη δεν επιτρέπεται να προσαυξήσουν τις τιμές των άλλων φυτικών ελαίων σε σχέση με την τιμή του ελαιόλαδου ώστε να διευκολύνουν τη διάθεση της παραγωγής ελαιόλαδου. (europarl.europa.eu)

27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

4.1.Προβλήματα που αφορούν τη λίπανση

Η εντατικοποίηση της καλλιέργειας και η προσπάθεια των ελαιοπαραγωγών να επιτύχουν ιδανικό μέγεθος στον ελαιόκαρπο οδήγησε σε υπερβολικές λιπάνσεις, κυρίως με νιτρικά λιπάσματα. Αυτό είχε αποτέλεσμα τη μόλυνση του υπεδάφους με νιτρικά και την είσοδο τους στη διατροφική αλυσίδα. Όπως γνωρίζουμε τα νιτρικά θεωρούνται καρκινογόνα γιατί όταν εισέλθουν μέσα σε έναν οργανισμό μετατρέπονται σε νιτρώδη, αντιδρούν με τις αμίνες και μετατρέπονται σε νιτροσαμίνες, που είναι καρκινογόνες.

4.2. Προβλήματα στην άρδευση

Όσον αφορά την άρδευση, υπάρχει κυρίως πρόβλημα στην ποσότητα του νερού που απαιτείται για την εξασφάλιση των αναγκών του ελαιώνα. Οι βροχοπτώσεις τα τελευταία χρόνια ελαττώθηκαν, ο αριθμός των δένδρων που φυτεύτηκαν αυξήθηκε και η μέση θερμοκρασία τους θερμούς μήνες του έτους αυξήθηκε, σε σχέση με παρελθόντα έτη. Όλοι αυτοί οι παράγοντες επιδείνωσαν την κατάσταση, με αποτέλεσμα το νερό των γεωτρήσεων να μην επαρκεί σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας.

4.3. Προβλήματα που οφείλονται στις ασθένειες

Η πιο σοβαρή ασθένεια η οποία παρουσιάζεται είναι το κυκλοκόνιο. Η προσβολή θεωρείται χρόνια και για αυτό η αντιμετώπιση του θεωρείται αναγκαία, προκειμένου να μην υπάρξει μείωση της παραγωγής. Τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνιση ακόμα μια σοβαρή ασθένεια, το βερτιτσίλλιο, που αν δεν αντιμετωπιστεί, θα δημιουργήσει έντονα προβλήματα. Οι λόγοι που οδήγησαν στην εμφάνιση του είναι:

1. Η μετατροπή των ελαιώνων σε ποτιστικούς.2. Η γειτνίαση των ελαιώνων με ετήσιες καλλιέργειες κηπευτικών.3. Εγκατάσταση ελαιώνα σε χωράφι που στο παρελθόν καλλιεργούνταν με

κηπευτικά.4. Συγκαλλιέργεια ελιάς με κηπευτικά.5. Στήριξη των νεαρών δενδρυλλίων ελιάς, πασάλων που ήδη είχαν

χρησιμοποιηθεί ως μέσο στήριξης σε καλλιέργειες τομάτας.6. Η μη απολύμανση των μηχανημάτων και των εργαλείων με τα οποία

γίνονται καλλιεργητικές φροντίδες, τόσο σε χωράφια με κηπευτικά, όσο και σε ελαιώνες.

7. Η μη καύση των προσβεβλημένων κλάδων, καθώς και η διασπορά τους μέσα στον ελαιώνα, οδήγησε στην εξάπλωση του βερτιτσιλλίου.

28

4.4.Προβλήματα που οφείλονται σε εχθρούς.

Οι πιο σημαντικοί εχθροί οι οποίοι παρουσιάζονται είναι ο δάκος και ο πυρηνοτρήτης. Θεωρούνται σημαντικοί γιατί προκαλούν υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιόκαρπου καθώς και του παραγόμενου ελαιολάδου. Τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνιση του και το παραμορφωτικό άκαρι το οποίο δημιουργεί ανομοιόμορφη διόγκωση του ελαιόκαρπου.

4.5.Παρενιαυτοφορία.

Είναι πρόβλημα το οποίο καθιστά την ελιά μια δύσκολη καλλιέργεια με όχι σταθερές αποδόσεις. Η ελιά παρουσιάζει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας σε αρκετά υψηλό βαθμό, χωρίς όμως οι αποδόσεις της να μειώνονται δραστικά, σε σχέση με τη μέση ετήσια παραγωγή. Η παρενιαυτοφορία μπορεί να ελεχθεί με το κατάλληλο κλάδεμα, και τη σωστή λίπανση.

4.6. Προβλήματα στους συνεταιρισμούς.

Η πλειονότητα των ελαιοπαραγωγών είναι οργανωμένοι σε συνεταιρισμούς, και ελάχιστοι είναι μεμονωμένοι καλλιεργητές.

Η οργάνωση σε συνεταιρισμούς δίνει το πλεονέκτημα στον ελαιοπαραγωγό να απολαμβάνει καλύτερες τιμές, καθώς και να μετέχει στη διεθνή αγορά με ανταγωνιστικότερα προϊόντα. Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική, και κάπως δυσοίωνη για το μέλλον. Τα αίτια της κακής λειτουργίας των συνεταιρισμών είναι:

1. Η ύπαρξη κομματικών, προσωπικών και τοπικών συμφερόντων, που εμποδίζουν την ομαλή λειτουργία τους.

2. Η κακή διαχείριση των οικονομικών, κυρίως από άτομα με ελλιπή τεχνογνωσία.

3. Η ύπαρξη μεγάλων χρεών των συνεταιρισμών.4. Τα εργοστάσια μεταποίησης και συσκευασίας της ελιάς στην πλειονότητα

τους βρίσκονται σε κακή κατάσταση, με έλλειψη προσωπικού και εκσυγχρονισμένων μηχανημάτων.

5. Η απουσία διαφήμισης και προώθησης των προϊόντων κυρίως στο εξωτερικό.6. Η μη πραγματοποίηση ερευνών αγοράς.7. Οι συνεταιρισμοί λειτουργούν κυρίως ως συσκευαστήρια και όχι ως κέντρα

μεταποίησης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες ελαιολάδου να εξάγονται σε ανταγωνιστικές χώρες, όπως η Ιταλία, όπου τυποποιείται και μεταπωλείται σε πολύ υψηλότερες τιμές.

4.7.Προβλήματα πολιτικής και προώθησης ελαιολάδου.

Το ελαιόλαδο είναι ένα από τα πρώτα αγροτικά μας προϊόντα. Έτσι η ελαιοκαλλιέργεια προσφέρει απασχόληση και εισόδημα σε περισσότερες από 500.000 ελληνικές οικογένειες.

Η μέση ετήσια παραγωγή ελαιολάδου στη χώρα μας υπερβαίνει τους 350.000 τόνους. Η χώρα μας στην παραγωγή ελαιολάδου είναι τρίτη μετά την Ισπανία και την Ιταλία. Το ελαιόλαδο όμως της Ελλάδας σε ποσοστό 80% είναι extra παρθένο, ενώ της Ιταλίας μόνο το 50% και της Ισπανίας το 30%. Από τους 350.000 τόνους οι

29

200.000 καταναλίσκονται στην ελληνική αγορά και το υπόλοιπο εξάγεται κατά 90% στην Ιταλία και ένα 10%. Μόνο όμως 10.000 τόνοι εξάγονται από την χώρα μας μετά από τυποποίηση. Η κατάσταση όμως για το ελληνικό ελαιόλαδο έχει να αντιμετωπίσει τα εξής προβλήματα:

1. Η παραγωγή αυξάνεται λόγω των πολλών φυτεύσεων ελαιοδενδρυλλίων τα τελευταία χρόνια.

2. Η εγχώρια κατανάλωση είναι σταθερή ή μειώνεται.3. Υψηλό κόστος παραγωγής, λόγω κατακερματισμού και μικρού μεγέθους των

εκμεταλλέυσεων.4. Επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας και στις υπόλοιπες χώρες της λεκάνης της

Μεσογείου (Τουρκία, Τυνησία, Μαρόκο, Συρία), γεγονός που επιτείνει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Επίσης, μακροπρόθεσμα θα γίνουν ανταγωνιστικές οι παρακάτω χώρες: ΗΠΑ, Αργεντινή, Χιλή, Κίνα, που παρουσιάζουν μεγάλη ανάπτυξη του ελαιοκομικού τους τομέα.

5. Η φιλελευθεροποίηση του παγκόσμιου εμπορίου και η τάση μείωσης του προστατευτισμού από την Ε.Ε. του κοινοτικού ελαιολάδου, απέναντι στα ελαιόλαδα τρίτων χωρών.

Έτσι λοιπόν το διεθνές περιβάλλον για το ελαιόλαδο τείνει να γίνει πολύ δυσμενές για την Ελλάδα. Το μέλλον λοιπόν των ελαιολάδων πρέπει να διασφαλιστεί με τη χάραξη μιας εθνικής στρατηγικής που αφορά:1. Βελτίωση της ποιότητας και μείωσης του κόστους παραγωγής.2. Τυποποίηση του ελαιολάδου και βελτίωση των συνθηκών διακίνησης και

εμπορίας.3. Διαφήμιση και διερεύνηση της παρουσίας του ελληνικού ελαιολάδου ως

επώνυμου προϊόντος στις διεθνείς αγορές. 4. Δημιουργία brandname του ελληνικού ελαιολάδου.(Θέριος,2005)

30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

Τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την εκτίμηση των οικονομετρικών υποδειγμάτων της προσφοράς του ελαιολάδου και για τον υπολογισμό των επιπτώσεων της στην οικονομία του ελαιολάδου αναφέρονται στην περίοδο 1989 έως και 2006, και αναφέρονται χωριστά για κάθε περιφέρεια της χώρας. Του Αιγαίου, του Ιονίου, της Θράκης, της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Στερεάς Ελλάδας, της Πελοποννήσου και της Κρήτης. Ενώ επίσης παρατίθενται και άλλοι πίνακες στατιστικών δεδομένων που μας βοήθησαν στην περεταίρω ανάλυση και κατανόηση του ελαιοκομικού κλάδου στις διεθνείς αγορές και εμπόριο. Τα στατιστικά στοιχεία πάρθηκαν από το τμήμα Στατιστικής της Διεύθυνσης Αγροτικής Πολιτικής και Τεκμηρίωσης του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και από τον FAOSTAT.

Τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν είναι τα εξής:

Ο συνολικός αριθμός ελαιοδέντρων Η συνολική παραγωγή ελαιοκάρπου Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου Η τιμή παραγωγού

Η Ελλάδα είναι τρίτη ελαιοπαραγωγός χώρα στον κόσμο, μετά την Ισπανία και την Ιταλία με ετήσια παραγωγή να κυμαίνεται από 300.000 έως 400.000 τόνους ελαιόλαδο.

Διάγραμμα 4.1. Παγκόσμια παραγωγή ελαιολάδου για το 2007 (FAOSTAT)

31

Διάγραμμα 4.2. Ελληνική παραγωγή ελαιολάδου 2000-2007 (FAOSTAT)

Η εκμετάλλευση των ελαιόδεντρων στη Ελλάδα παρουσίασε σημαντική μείωση τα έτη 2001-2003 ενώ ακολούθησε σημαντική αύξηση τα επόμενα τρία χρόνια.

Διάγραμμα 4.3. Αριθμός ελαιοδέντρων στην Ελλάδα την περίοδο 2000-2007 (FAOSTAT)

32

Διάγραμμα 4.4. Παραγωγή ελαιόκαρπου στην Ελλάδα την περίοδο 2000-2007 (FAOSTAT)

33

Διάγραμμα 4.5. Αποπληθωρισμένες τιμές έλληνα παραγωγού περίοδος 1988-2009 (ΕΛ.ΣΤΑΤ.)

Διάγραμμα 4.6. Σύγκριση μέσων τιμών παραγωγών Ελλάδας-Ισπανίας-Ιταλίας περίοδος 1998-2008 (ΕΛ.ΣΤΑΤ.)

34

Πίνακας 4.1. Μέσες τιμές εξαγωγών ελληνικού ελαιολάδου περίοδος 2002-2007 (ΕΛ.ΣΤΑΤ.)

Πίνακας 4.2. Αξία εξαγωγών ελαιολάδου από Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδαπρος το σύνολο του κόσμου σε χιλιάδες δολάρια $ την περίοδο 1996-2005. (FAOSTAT)

35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο

S.W.O.T Ανάλυση Κλάδου Ελαιολάδου

Σε αυτό το κεφάλαιο πραγματοποιείται SWOT ανάλυση, μελετώνται τα δυνατά (Strengths) και αδύνατα (Weaknesses) σημεία του κλάδου του ελαιολάδου, καθώς και οι ευκαιρίες (Opportunities) και οι απειλές (Threats) που αντανακλούν μεταβλητές του εξωτερικού περιβάλλοντος. Σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι να προσδιοριστεί η θέση του ελληνικού ελαιολάδου στην παγκόσμια αγορά και η δυνατότητα ανάδειξης των ισχυρών σημείων του.

ΙΣΧΥΡΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS) ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES)

Υψηλή κατά κεφαλή κατανάλωση ελαιολάδου και ως εκ τούτου ανελαστικότητα της ζήτησης του ως προς το εισόδημα του έλληνα καταναλωτή.

Υψηλό κόστος παραγωγής τόσο σε επίπεδο πρωτογενούς παραγωγής, όσο και σε επίπεδο μεταποίησης. Υψηλή εξάρτηση του εισοδήματος των παραγωγών ελαιολάδου από επιδοτήσεις.

Υψηλής ποιότητας προϊόντα και υψηλή διαφοροποίηση κατά περιοχές με ιδιαίτερα οργανοληπτικά και λοιπά χαρακτηριστικά.

Διαρθρωτικά προβλήματα κλάδου όπως μικρό μέγεθος εκμεταλλεύσεων, μεγάλος αριθμός μεταποιητικών μονάδων, ανεπαρκής οργάνωση, μέτριο τεχνολογικό επίπεδο.

Ύπαρξη ευνοϊκών συνθηκών για την ανάπτυξη της βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας και την παραγωγή βιολογικών ελαιολάδων.

Χαμηλός βαθμός καθετοποίησης της παραγωγής και χαμηλή επομένως προστιθέμενη αξία, λόγω κυρίως της υψηλής συμμετοχής του χύμα ελαιολάδου στην τελική εγχώρια κατανάλωση.

Σημαντικές δυνατότητες υποκατάστασης άλλων καλλιεργειών από ελαιοκαλλιέργεια εντατικού ή υπερεντατικού τύπου.

Μη ύπαρξη ισχυρών δικτύων διανομής στις διεθνείς αγορές.

Σημαντική τεχνογνωσία και εμπειρία στη καλλιέργεια και παραγωγή ελαιολάδου.

Μη ύπαρξη στρατηγικού εξαγωγικού marketing για το Ελληνικό Ελαιόλαδο.

Ύπαρξη σημαντικού παραγωγικού δυναμικού στον τομέα της τυποποίησης ελαιολάδου με εξαγωγικό προσανατολισμό.

Υψηλή τιμή, που αντικατοπτρίζει μεν την ανώτερη ποιότητά του, κάτι όμως που δεν έχει εμπεδωθεί στην συνείδηση των ξένων καταναλωτών.

Χαμηλά μερίδια τυποποιημένων ή επώνυμων προϊόντων στη διεθνή αγορά και υψηλή εξάρτηση των εξαγωγών χύμα ελαιολάδου από την Ιταλία.

36

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES) ΑΠΕΙΛΕΣ (THREATS)Θετικές επιπτώσεις στην παγκόσμια ζήτηση από την στροφή μερίδας των καταναλωτών στη μεσογειακή διατροφή - Αυξητικές τάσεις στη παγκόσμια κατανάλωση.

Διαμόρφωση των τάσεων και των συνθηκών λειτουργίας της διεθνούς αλλά και της εγχώριας αγοράς (τιμές, αποθέματα, εξαγωγές, κ.τ.λ.) από την πορεία κυρίως της Ισπανικής αλλά και της Ιταλικής παραγωγής.

Αξιοποίηση των δυνατοτήτων του internet και των εναλλακτικών μέσων για προώθηση προϊόντων υψηλής ποιότητας σε εξειδικευμένα τμήματα της αγοράς.

Επιδείνωση της οικονομικής κρίσης και των επιπτώσεων της στα χρηματοοικονομικά των επιχειρήσεων του κλάδου. Μείωση της κατάκεφαλήν κατανάλωσης και πιθανότητα μεγαλύτερης στροφής σε σπορέλαια λόγω μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος.

Αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το θεσμικό πλαίσιο για αύξηση του μεριδίου των τυποποιημένων προϊόντων στην εγχώρια αλλά και την Ευρωπαϊκή αγορά.

Αρνητικές επιπτώσεις από την Νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, με μείωση επιδοτήσεων και εγκατάλειψη οριακών εκμεταλλεύσεων.

Ευκαιρίες αύξησης των μεριδίων του Ελληνικού ελαιολάδου στις νέες αναπτυσσόμενες αγορές (Ανατολική Ευρώπη, Κίνα, Ιαπωνία, λοιπές χώρες της Ασίας, Λατινική Αμερική) όπου οι ανταγωνιστές μας δεν έχουν ακόμη εδραιώσει ισχυρές θέσεις.

Σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα που εμποδίζουν την υλοποίηση των προγραμμάτων εδαφικών βελτιώσεων, δακοκτονίας, αναδιάρθρωσης της παραγωγής κ.τ.λ.

Χαμηλά μερίδια της διεθνούς αγοράςτυποποιημένων ή επώνυμων προϊόντων και υψηλή εξάρτηση των εξαγωγών χύμα ελαιολάδου από την Ιταλία.

Αύξηση του ανταγωνισμού μακροπρόθεσμα, από τρίτες χώρες που επιχειρούν να αναπτύξουν τον ελαιοκομικό κλάδο με στόχο την κάλυψη της εγχώριας τους ζήτησης ή της εξαγωγές.

Μεγαλύτερη συγκέντρωση της παραγωγής και διανομής τυποποιημένου ελαιολάδου σε παγκόσμιο επίπεδο, με αποτέλεσμα τη μείωση της διαπραγματευτικής θέσης των μικρών παραγωγών και χαμηλότερες τιμές στο χύμα ελαιόλαδο.

37

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ο

ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ

7.1 Επιπτώσεις των μέτρων της αγροτικής πολιτικής

Στη διεθνή αγορά θεωρείται ότι επικρατούν συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού σε μεγαλύτερο βαθμό από κάθε άλλη αγορά. Όταν στην αγορά επικρατεί τέλειος ανταγωνισμός (perfect competition) οι συντελεστές παραγωγής χρησιμοποιούνται με τον πιο αποδοτικό τρόπο και κατανέμονται μεταξύ των διάφορων κλάδων παραγωγής αποτελεσματικά. Τα μέτρα αγροτικής πολιτικής, σε οποιοδήποτε στάδιο της παραγωγής και της εμπορίας των γεωργικών προϊόντων εφαρμόζονται, μετατοπίζουν τις ισορροπίες της αγοράς και απομακρύνουν τις τιμές από τις πιο αποτελεσματικές. Η σύγκριση της κατανομής των συντελεστών και των τιμών σε συνθήκες πλήρους ανταγωνισμού (διεθνής αγορά) με τις πραγματικές συνθήκες όπως διαμορφώνονται μετά την εφαρμογή των μέτρων, αποτελεί μια μέθοδο εκτίμησης των αποτελεσμάτων που έχουν τα μέτρα αυτά.

Οι επιπτώσεις της αγροτικής πολιτικής εκτιμούνται με τη σύγκριση ενός επιπέδου μιας μεταβλητής χωρίς την παρέμβαση του κράτους, με το επίπεδο της ίδιας μεταβλητής μετά την παρέμβαση του κράτους. Στην περίπτωση των τιμών, η διεθνής τιμή του προϊόντος θεωρείται ως τιμή αναφοράς, ή τιμή που θα διαμορφώνονταν υπό συνθήκες πλήρους και ελεύθερου ανταγωνισμού και συγκρίνεται με την εθνική τιμή.

Οι διεθνείς τιμές αποτελούν την καταλληλότερη μεταβλητή για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων μιας πολιτικής για τους εξής λόγους (Lutz and Scandizzo, 1980): 1) Η διεθνής αγορά προσεγγίζει περισσότερο από κάθε άλλη τις συνθήκες της πλήρους ανταγωνιστικής αγοράς. 2) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη σύγκριση των τιμών σε διάφορες χώρες αποτελώντας το πιο αξιόπιστο κοινό σύστημα παρακολούθησης της αγοράς. 3) Για τα προϊόντα που είναι αντικείμενο διεθνούς εμπορίου οι διεθνείς τιμές αντιπροσωπεύουν το πραγματικό εναλλακτικό κόστος, δηλαδή το κόστος που προκύπτει από τη μη ενδεδειγμένη χρήση των συντελεστών παραγωγής. 4) Τις τελευταίες δεκαετίες στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες ο υψηλός παρεμβατισμός αποτελεί τον κανόνα και ο μόνος τρόπος μέτρησης της διαφοράς των τιμών και του εναλλακτικού κόστους είναι οι διεθνείς τιμές.

Οι διεθνείς τιμές μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη σύγκριση με τις εθνικές τιμές με πολλούς τρόπους (Lutz and Scandizzo,1980):1) Υπολογίζοντας το λόγο της διεθνούς τιμής προς την εθνική τιμή. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να αξιολογηθούν τα πρότυπα παραγωγής μιας χώρας. 2) Αν προσαρμοστούν σε ένα κοινό επίπεδο αναφοράς με τις εθνικές τιμές, οι διεθνείς τιμές, μπορούν να δώσουν ένα μέτρο του βαθμού προστασίας ενός συγκεκριμένου προϊόντος. 3) Η σύγκριση των τιμών καταναλωτή και των διεθνών τιμών, βοηθάει στο καθορισμό του βαθμού επηρεασμού των προτύπων κατανάλωσης μετά από παρέμβαση του κράτους. 4) Ο λόγος μεταξύ των εθνικών τιμών και των διεθνών τιμών για συγκεκριμένα προϊόντα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση των διαφορετικών επιπέδων προστασίας.

Κατά τον προσδιορισμό των διεθνών τιμών παρουσιάζονται σημαντικά προβλήματα. Περιορισμοί επίσης δημιουργούνται και κατά την ποσοτικοποίηση

38

ορισμένων μέτρων αγροτικής πολιτικής. Τα προβλήματα αυτά είναι τα εξής(Lutz and Scandizzo, 1980 ):

1) Ο καθορισμός των διεθνών τιμών δεν είναι πάντα εύκολος καθώς δεν υπάρχει ένα παγκόσμιο κοινό σύστημα τιμών στη διεθνή αγορά αλλά πολλά διαφορετικά συστήματα τα οποία μεταβάλλονται ανάλογα με τον χρόνο και το επίπεδο των συναλλαγών. 2) Σε αρκετές περιπτώσεις, οι διαφορές στις τιμές κάποιων προϊόντων είναι αποτέλεσμα διάφορων συμφωνιών μεταξύ κρατών ή άλλων εμπορικών πρακτικών μεγάλων κρατών που επηρεάζουν το διεθνές εμπόριο. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως, ενώ είναι σημαντικό να συγκριθούν οι τιμές μιας μικρής χώρας με τις διεθνείς τιμές, είναι άνευ σημασίας η σύγκριση για μια μεγάλη χώρα. Κι αυτό γιατί η μικρή χώρα δεν μπορεί να μεταβάλλει τις τιμές του διεθνούς εμπορίου, ενώ η μεγάλη χώρα με την πολιτική της επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο των τιμών της διεθνούς αγοράς.3) Η επίδραση κάποιων μέτρων αγροτικής πολιτικής στο εισόδημα των διάφορων οικονομικών μονάδων δε μπορεί να μετρηθεί ποσοτικά γιατί έχουν μακροχρόνια διάρκεια.

Οι περισσότερες μελέτες για την εκτίμηση των επιπτώσεων της αγροτικής πολιτικής βασίζονται στο γεγονός ότι με την εφαρμογή της πολιτικής, δημιουργείται μια διαφοροποίηση στα εισοδήματα των κοινωνικών ομάδων μιας χώρας κυρίως από τη διαφορά μεταξύ των τιμών που απολαμβάνουν οι παραγωγοί της χώρας αυτής και των διεθνών τιμών. Δηλαδή, ως βάση για τον υπολογισμό των επιπτώσεων λαμβάνονται οι τιμές των προϊόντων στη διεθνή αγορά.

Η μέτρηση των επιπτώσεων από την εφαρμογή της αγροτικής πολιτικής αποσκοπεί κυρίως (Scandizzo, 1989):

1) Στο να υπολογιστούν οι μεταβολές στην παραγωγή, στα γεωργικά εισοδήματα και στα εισοδήματα των καταναλωτών, αλλά και στην ευρύτερη οικονομία του κράτους.2) Στο να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις της συγκεκριμένης πολιτικής στο διεθνές εμπόριο. 3) Στη λήψη αποφάσεων για την πολιτική που πρέπει να εφαρμοστεί για να διορθωθούν αρνητικές επιπτώσεις από προηγούμενα μέτρα ή για να επιτευχθούν νέοι στόχοι.

7.2 Συναρτήσεις προσφοράς γεωργικών προϊόντων

Η οικονομική πολιτική ενός κράτους, αλλά και πιο ειδικά η αγροτική πολιτική, έχουν ως αρχικό στόχο τη λήψη της σωστής απόφασης. Η τελική απόφαση για την εφαρμογή μιας συγκεκριμένης πολιτικής, λαμβάνεται μετά από αναλύσεις στατιστικών στοιχείων, τα αποτελέσματα των οποίων αξιολογούνται κατάλληλα και κατευθύνουν στις ορθές επιλογές. Η οριστική απόφαση περνά από ορισμένα στάδια όπως είναι ο καθορισμός του προβλήματος, η εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων, η απόφαση για μια συγκεκριμένη πολιτική, η εφαρμογή των μέτρων της πολιτικής στη πράξη και η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της απόφασης (OECD, 2005).

Καθοριστικό ρόλο σε όλα τα παραπάνω στάδια παίζουν οι πληροφορίες για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Οι πληροφορίες αυτές μπορεί να είναι ποιοτικές ή ποσοτικές και λαμβάνονται από παρατηρήσεις σε πραγματικές συνθήκες της

39

οικονομικής ζωής. Για να είναι χρήσιμη μια πληροφορία στη λήψη σωστών αποφάσεων πρέπει να προέρχεται από έγκυρες πηγές, να είναι ακριβής και σχετική με το πρόβλημα ώστε η χρήση της να μειώνει την αβεβαιότητα και να συμβάλλει στη σωστή απόφαση για τα μέτρα της πολιτικής που θα εφαρμοστούν(FAO,1997).Η αβεβαιότητα παίζει σημαντικό ρόλο, επηρεάζει τις αποφάσεις παραγωγών και καταναλωτών και κατά συνέπεια και τις οικονομικές δραστηριότητες τους.

Ο παράγοντας αυτός καθορίζει και τη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων. Προκειμένου να μειωθεί σε αυτές η αβεβαιότητα χρησιμοποιούνται διάφορα μαθηματικά ή οικονομετρικά υποδείγματα.

Με τη χρήση των υποδειγμάτων αυτών αποφεύγονται οι υποκειμενικοί παράγοντες στη λήψη αποφάσεων, διευκολύνεται η μαθηματική ανάλυση και απλοποιείται η ερμηνεία των οικονομικών φαινομένων(Davidson and Smolensky, 1964).

Κατά την εφαρμογή ενός οικονομετρικού υποδείγματος ακολουθούνται τρία βασικά στάδια :

1) Προσδιορίζονται οι ερμηνευτικές μεταβλητές , η μαθηματική και η στατιστική σχέση που υπάρχει μεταξύ των μεταβλητών(εξειδίκευση του υποδείγματος).2) Επιλέγονται τα δεδομένα.3) Εκτιμούνται οι παράμετροι των υποθετικών σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών.

Οι περισσότερες δυσκολίες παρουσιάζονται στην εξειδίκευση του υποδείγματος γιατί αυτή πρέπει να βασίζεται στην οικονομική θεωρία και να εξηγεί με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τι πρόβλημα (Hallam, 1986). Η επιλογή του κατάλληλου υποδείγματος το οποίο να εξηγεί τους παράγοντες που επηρεάζουν την προσφορά των αγροτικών προϊόντων και της συμπεριφοράς των καταναλωτών ενός αγροτικού προϊόντος παρουσιάζει επιπλέον προβλήματα. Κι αυτό συμβαίνει γιατί η αγροτική παραγωγή εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων, πολλοί από τους οποίους είναι απρόβλεπτοι και ανεξέλεγκτοι, όπως π.χ. οι καιρικές συνθήκες, το ίδιο και η ζήτηση των αγροτικών προϊόντων παρουσιάζει μεγάλες μεταβολές, γιατί επηρεάζεται σημαντικά από τις κατά καιρούς προτιμήσεις των καταναλωτών και για τα περισσότερα αγροτικά προϊόντα υπάρχουν πάρα πολλά υποκατάστατα .

Στα αγροτικά προϊόντα, τα οικονομετρικά υποδείγματα εξειδικεύονται προκειμένου να διαπιστωθεί η σχέση της κρατικής πολιτικής που εφαρμόζεται σε ένα προϊόν με τη συμπεριφορά των παραγωγών με αποτέλεσμα τη μεταβολή της παραγωγής και της προσφοράς του προϊόντος (Thomson and Rayner, 1984).Γενικότερα ένα υπόδειγμα που αφορά την προσφορά και τη ζήτηση ενός αγροτικού προϊόντος ενσωματώνει την πολιτική που αφορά το προϊόν. Έτσι επηρεάζεται άμεσα ή έμμεσα η μορφή και η δομή του υποδείγματος, κυρίως στα μεγέθη των συντελεστών των μεταβλητών που χρησιμοποιούνται.

Η φύση και η δομή των οικονομετρικών υποδειγμάτων αλλάζει όταν μεταβάλλεται το θεσμικό και οικονομικό περιβάλλον. Οι συντελεστές των μεταβλητών δεν είναι διαχρονικά σταθεροί και μεταβάλλονται με την αλλαγή της αγροτικής πολιτικής. Οι αλλαγές στην πολιτική επηρεάζουν σημαντικά την δομή των οικονομετρικών υποδειγμάτων. Κι αυτό γιατί τα οικονομετρικά υποδείγματα περιλαμβάνουν την συμπεριφορά τόσο των καταναλωτών όσο και παραγωγών, οι αποφάσεις και η συμπεριφορά των οποίων επηρεάζονται από την πολιτική που επικρατεί. Ακόμη, όταν η πολιτική αλλάζει κατά διαστήματα μέσα σε μια μακρά χρονική περίοδο, τότε οι επιδράσεις είναι ασήμαντες. Όταν όμως η αλλαγή πολιτικής εισάγεται για πρώτη φορά επηρεάζει σημαντικά το οικονομετρικό υπόδειγμα. Η αξιολόγηση κάποιας πολιτικής που εφαρμόστηκε, η σύγκριση δύο διαφορετικών

40

πολιτικών, μελλοντικές προβλέψεις στην παραγωγή ενός προϊόντος, η μελέτη της προσφοράς και της ζήτησης των αγροτικών προϊόντων μέσα στα πλαίσια ορισμένης πολιτικής είναι μερικές από τις περιπτώσεις όπου τα οικονομετρικά υποδείγματα βρίσκουν πρακτική εφαρμογή στο γεωργικό τομέα. Η επιλογή του κατάλληλου οικονομετρικού υποδείγματος αποτελεί τον σπουδαιότερο παράγοντα για τη σωστή αξιολόγηση των μέτρων μιας πολιτικής.

Στην παρούσα εργασία η ανάλυση έγινε με το υπόδειγμα του Nervole που αποτελεί το πλέον ενδεδειγμένο για την ερμηνεία της προσφοράς αγροτικών προϊόντων.

Η συσχέτιση των προσδοκώμενων και των πραγματοποιούμενων μεγεθών εκφράζεται μαθηματικά από τον τύπο:

*Qt=α+β Pet+ut

Η παραπάνω εξίσωση δηλώνει ότι το επιθυμητό επίπεδο παραγωγής *Qt είναι μια γραμμική συνάρτηση των προσδοκώμενων τιμών Pe

t

Qt-Qt-1= λ (*Qt- Qt-1)

Σύμφωνα με την παραπάνω εξίσωση η μεταβολή της προσφοράς από τη μία περίοδο στην άλλη είναι ένα ποσοστό της επιθυμητής αλλαγής στη προσφορά.

41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8Ο

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Dependent Variable: ΚΡΗΤΗMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:16Sample: 1989 2006Included observations: 17

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 13.58247 0.086121 157.7145 0.0000P -0.066620 0.016019 -4.158784 0.0008

R-squared 0.535539     Mean dependent var 13.26791Adjusted R-squared 0.504575     S.D. dependent var 0.241210S.E. of regression 0.169779     Akaike info criterion -0.598507Sum squared resid 0.432374     Schwarz criterion -0.500481Log likelihood 7.087305     Hannan-Quinn criter. -0.588763F-statistic 17.29548     Durbin-Watson stat 2.958579Prob(F-statistic) 0.000840

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια της Κρήτης έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

Dependent Variable: ΑΙΓΑΙΟMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:12Sample: 1989 2006Included observations: 17

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 11.57184 0.216666 53.40860 0.0000P -0.023375 0.040302 -0.579992 0.5705

R-squared 0.021934     Mean dependent var 11.46147Adjusted R-squared -0.043270     S.D. dependent var 0.418186S.E. of regression 0.427138     Akaike info criterion 1.246711Sum squared resid 2.736702     Schwarz criterion 1.344736Log likelihood -8.597047     Hannan-Quinn criter. 1.256455F-statistic 0.336391     Durbin-Watson stat 3.462499Prob(F-statistic) 0.570530

42

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια του Αιγαίου έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

Dependent Variable: ΘΡΑΚΗMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:13Sample: 1989 2006Included observations: 17

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 9.026594 0.144151 62.61900 0.0000P -0.184903 0.026813 -6.895963 0.0000

R-squared 0.760208     Mean dependent var 8.153526Adjusted R-squared 0.744222     S.D. dependent var 0.561905S.E. of regression 0.284181     Akaike info criterion 0.431719Sum squared resid 1.211381     Schwarz criterion 0.529744Log likelihood -1.669607     Hannan-Quinn criter. 0.441462F-statistic 47.55430     Durbin-Watson stat 0.907400Prob(F-statistic) 0.000005

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια της Θράκης έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

Dependent Variable: ΙΟΝΙΟMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:13Sample: 1989 2006Included observations: 17

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 12.12791 0.091865 132.0182 0.0000P -0.021668 0.017088 -1.268059 0.2241

R-squared 0.096819     Mean dependent var 12.02560Adjusted R-squared 0.036607     S.D. dependent var 0.184513S.E. of regression 0.181104     Akaike info criterion -0.469355

43

Sum squared resid 0.491982     Schwarz criterion -0.371330Log likelihood 5.989517     Hannan-Quinn criter. -0.459611F-statistic 1.607973     Durbin-Watson stat 2.946322Prob(F-statistic) 0.224106

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια του Ιονίου έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

Dependent Variable: ΗΠΕΙΡΟΣMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:14Sample: 1989 2006Included observations: 16

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 10.65235 0.312856 34.04875 0.0000P -0.029807 0.056810 -0.524687 0.6080

R-squared 0.019285     Mean dependent var 10.50741Adjusted R-squared -0.050766     S.D. dependent var 0.573118S.E. of regression 0.587486     Akaike info criterion 1.890539Sum squared resid 4.831952     Schwarz criterion 1.987112Log likelihood -13.12431     Hannan-Quinn criter. 1.895484F-statistic 0.275297     Durbin-Watson stat 3.233877Prob(F-statistic) 0.608009

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια της Ηπείρου έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

Dependent Variable: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:14Sample: 1989 2006Included observations: 17

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 11.26889 0.185838 60.63825 0.0000

44

P -0.113289 0.034567 -3.277342 0.0051

R-squared 0.417271     Mean dependent var 10.73397Adjusted R-squared 0.378423     S.D. dependent var 0.464690S.E. of regression 0.366363     Akaike info criterion 0.939745Sum squared resid 2.013325     Schwarz criterion 1.037771Log likelihood -5.987836     Hannan-Quinn criter. 0.949489F-statistic 10.74097     Durbin-Watson stat 1.515771Prob(F-statistic) 0.005090

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια της Μακεδονίας έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

Dependent Variable: ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΟΣMethod: Least SquaresDate: 04/15/13 Time: 09:15Sample: 1989 2006Included observations: 17

Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.  

C 13.89972 0.115338 120.5134 0.0000P -0.085443 0.021454 -3.982690 0.0012

R-squared 0.513963     Mean dependent var 13.49628Adjusted R-squared 0.481560     S.D. dependent var 0.315790S.E. of regression 0.227378     Akaike info criterion -0.014279Sum squared resid 0.775508     Schwarz criterion 0.083746Log likelihood 2.121369     Hannan-Quinn criter. -0.004535F-statistic 15.86182     Durbin-Watson stat 3.028554Prob(F-statistic) 0.001201

Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών για την περιφέρεια της Πελοποννήσου έχουν τιμές οι οποίες κρίνονται αναμενόμενες, βάση της οικονομικής θεωρίας και γίνονται αποδεκτές. Το γεγονός ότι το F-statistic είναι υψηλό μας δείχνει ότι έχουμε ισχυρή συνάρτηση προσφοράς. Ο έλεγχος για αυτοσυσχέτιση του διαταρακτικού όρου έγινε με την μέθοδο Durbin, με τη στατιστική h και για επίπεδο σημαντικότητας 5% λόγω ύπαρξης μεταβλητής με χρονική υστέρηση. Έτσι συμπεράνουμε ότι οι εκτιμηθέντες συντελεστές είναι αποτελεσματικοί. Σε ότι αφορά την ελαστικότητα προσφοράς, κυμαίνεται στα αναμενόμενα επίπεδα.

45

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα αποτελέσματα των συναρτήσεων προσφοράς έδειξαν ότι η συνολική προσφορά ελαιολάδου στις περιφέρειες της Ελλάδας δεν θα μειωθεί αλλά θα έχει μικρή ανοδική τάση σε σχέση με το παρελθόν.

Ο κλάδος του ελαιολάδου στο χώρα μας παρά τους κλυδωνισμούς που δέχεται κυρίως λόγω ανταγωνισμού και της διεθνούς οικονομικής δυσπραγίας παρουσιάζει μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης. Η ποιοτική υπεροχή του Ελληνικού ελαιολάδου, η σημαντική ποικιλομορφία και διαφοροποίηση της εγχώριας παραγωγής και η αναγνώριση της διατροφολογικής του αξίας διεθνώς, αποτελούν κρίσιμα στοιχεία για την ανάπτυξη του κλάδου.

Επιπλέον η υψηλή κατά κεφαλή κατανάλωση ελαιολάδου στη χώρα μας και η ανελαστικότητα της ζήτησης του ελαιολάδου ως προς το εισόδημα έχει ως αποτέλεσμα, τον σχετικά χαμηλό βαθμό επηρεασμού της εγχώριας ζήτησης από την παρούσα οικονομική κρίση και τον επηρεασμό του διαθέσιμου εισοδήματος.

Δεδομένου, ότι η Ελληνική παραγωγή, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν είναι δυνατό να αυξηθεί αισθητά και ότι οι εξαγωγές γίνονται κυρίως σε μορφή χύμα, στόχος είναι να μεταβληθούν οι όροι εμπορίας του, αυξάνοντας τη προστιθέμενη αξία του, έτσι ώστε να αυξηθούν όσο γίνεται περισσότερο τα έσοδα από τη διάθεσή του στο εξωτερικό. Αυτό σημαίνει στην πράξη εξαγωγή σε επώνυμες συσκευασίες ειδικών προδιαγραφών στις ξένες αγορές με τρόπο που να αποκτήσει αναγνωρισιμότητα και σταθερή παρουσία, ώστε να απολαμβάνει τις υψηλότερες τιμές που αξίζει η ανώτερη ποιότητά του. Εδώ επομένως, χρειάζεται μεγαλύτερη γνώση των διεθνών αγορών και των ιδιαιτεροτήτων τους και μεγαλύτερη χρήση των εργαλείων του εξαγωγικού marketing. Για την ανάπτυξη του κλάδου ωστόσο, απαιτούνται διαρθρωτικές μεταβολές που θα επιτρέψουν την καλύτερη αξιοποίηση της Ελληνικής παραγωγής, την αύξηση των εσόδων της αγοράς του ελαιολάδου και την κατάκτηση υψηλότερου και σταθερού μεριδίου στη διεθνή αγορά. Οι μεταβολές αυτές κυρίως αφορούν:

Τη συμπίεση του κόστους παραγωγής (κυρίως μέσω συγκέντρωσης σε όλα τα στάδια παραγωγής)

την αύξηση του μεριδίου παραγωγής που τυποποιείται και τη διαμόρφωση μιας συνεπούς και όχι αποσπασματικού χαρακτήρα

στρατηγικής εξαγωγικού marketing.

Παρακάτω παρατίθενται ορισμένες προτάσεις που προέκυψαν μετά από την έρευνα, την ανάλυση των δεδομένων της παρούσας εργασίας, τις συζητήσεις με παράγοντες του κλάδου (παραγωγούς, τυποποιητές, στελέχη του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης κα.) και από τις προσωπικές εμπειρίες από την ενασχόληση μου με τον τομέα του ελαιολάδου, που μπορούν να συμβάλλουν προς αυτήν την κατεύθυνση:

Η παραγωγή θα πρέπει να επικεντρωθεί σε περιοχές με υψηλές αποδόσεις λόγω γεωγραφικής θέσης (κυρίως Κρήτη και Πελοπόννησος), σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερες εκτάσεις και να προωθηθεί όπου είναι εφικτό η συλλογή καρπών με χρήση μηχανημάτων μειώνοντας σημαντικά το κόστος συγκομιδής του ελαιοκάρπου.

Η περιορισμένη στήριξη της ΚΑΠ μπορεί μεσοπρόθεσμα να οδηγήσει προς αυτή την κατεύθυνση καθώς, ο περιορισμός των επιδοτήσεων θα θέσει εκτός αγοράς τους

46

παραγωγούς που λειτουργούν με εξαιρετικά χαμηλές αποδόσεις (ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 1/3 της ελαιοπαραγωγής γίνεται σε εκτάσεις μικρότερες των 5 εκταρίων, που είναι σε μεγάλο βαθμό ζημιογόνες).

Εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης, με σκοπό την «τακτοποίηση του κόστους» και την «καλύτερη» τιμή που προσδοκούν οι παραγωγοί. Το σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης , βασίζεται στην τήρηση των νομικών απαιτήσεων, την ορθολογική χρήση όλων των εισροών (και την παρακολούθηση και τον έλεγχο όλων των φάσεων παραγωγής με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και του καταναλωτή, καθώς και την παραγωγή επώνυμων, ποιοτικών, ασφαλών και ανταγωνιστικών προϊόντων.

Σταδιακή αναβάθμιση της τεχνολογίας των ελαιοτριβείων (κυρίως μέσω αντικατάστασης των τριφασικών από διφασικά) που εκτιμάται ότι μπορεί να περιορίσει σημαντικά το κόστος παραγωγής.

Συνένωση ή άμεση συνεργασία των μικρών αγροτεμαχίων – ελαιώνων καθώς και ελαιοτριβείων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία και απόκτηση οικονομιών κλίμακας (πχ. Ομάδες Παραγωγών). Το κρίσιμο στοιχείο στην προσπάθεια αυτή είναι η ύπαρξη εταιριών με την απαιτούμενη οικονομική επιφάνεια για την στήριξη μεγάλων εξαγωγικών προγραμμάτων καθώς και τη διερεύνηση αγορών του εξωτερικού.

Οργάνωση και αυστηρός έλεγχος ποιότητας, καθώς οι πολιτικές προορισμού της φοροδιαφυγής, μπορούν να βοηθήσουν να πραγματοποιηθεί ουσιαστική στροφή στο τυποποιημένο ελαιόλαδο.

Τυποποίηση προϊόντος στις κατάλληλες για κάθε αγορά συσκευασίες με στόχο τη μείωση των απωλειών εσόδων και την ενίσχυσή τους και μέσω της επιτυγχανόμενης αύξησης της προστιθέμενης αξίας του προϊόντος.

Προώθηση του ελαιόλαδου και σε συσκευασίες μικρές και εύχρηστες για καθημερινές καταναλώσεις π.χ. μαθητές, κατασκηνωτές, εκδρομείς, τροφοδοσίες κρουαζιερόπλοιων και αεροπλάνων, τοποθέτηση ελαιόλαδου υψηλών προδιαγραφών στο πρωινό τραπέζι (αντί βουτύρου) και άλλες ειδικές χρήσεις αυτού του σπουδαίου προϊόντος. Εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν σαφώς σημαντικά καινοτομικά ανοίγματα στην αγορά με σκοπό την καθιέρωση νέων μορφών συσκευασίας ανάλογα με τις επιδιωκόμενες χρήσεις του προϊόντος σε συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες των επί μέρους νέων αγορών στο εξωτερικό.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει η οποιαδήποτε εξαγωγική κίνηση να τεκμηριώνεται με αντίστοιχη μελέτη στρατηγικού marketing και να συνδυάζεται με τις δυνατότητες δημιουργίας των αναγκαίων δικτυώσεων.

Τέλος αναφέρονται οι άμεσες δράσεις που προτείνονται από τα Γραφεία ΟΕΥ (Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων) της Ελλάδας για την αύξηση της κατανάλωσης του Ελληνικού ελαιολάδου σε χώρες, μη ελαιοπαραγωγικές :

Πραγματοποίηση εβδομάδων Ελληνικών τροφίμων στα S/M , ειδικά σε βαλκανικές χώρες όπου υπάρχουν Ελληνικά καταστήματα.

Τοποθέτηση στα ράφια των S/M της χώρας υποδοχής ελληνικών προϊόντων με υποχρεωτικές ενδείξεις ΠΟΠ, τρόπου παρασκευής, ποιοτικής κατάταξης στη γλώσσα της χώρας εισαγωγής.

Ενημέρωση μέσω αφιερωμάτων σε εφημερίδες και περιοδικά / ανάδειξη και προβολή των πλεονεκτημάτων της ελληνικής κουζίνας και των ευεργετικών επιδράσεών της στην υγεία (αξιοποίηση της τάσης για υγιεινή διατροφή)

Οργάνωση εβδομάδων /φεστιβάλ ελληνικής γαστρονομίας σε μεγάλα ξενοδοχεία για την ανάδειξη της γεύσης της ελληνικής επιτραπέζιας ελιάς και ελαιολάδου.

47

Συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις με ελληνικό περίπτερο

Τα οφέλη από μια τέτοια αναδιάρθρωση θα ήταν σημαντικά. Η τυποποίηση του ελαιολάδου θα επέφερε αύξηση του επιπέδου των πωλήσεων των ελληνικών εταιρειών στα επίπεδα των αντίστοιχων ιταλικών και θα συνέβαλε στη δημιουργία των απαραίτητων οικονομιών κλίμακας και κρίσιμης μάζας για τη σωστή διαφήμιση αλλά και προώθηση κατάλληλα τυποποιημένου και συσκευασμένου ελαιολάδου στο εξωτερικό.

Αν δεν γίνουν συστηματικές προσπάθειες κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα συνεπικουρούμενου και από μια συνεπή εθνική στρατηγική Αγροτικής Πολιτικής με κύριο σκοπό την προώθηση του ελληνικού ελαιολάδου, τα επόμενα χρόνια, υπάρχει κίνδυνος οι κύριοι βασικοί «θύλακες» στο εξωτερικό, όπου θα μπορεί κανείς να βρει επώνυμο ελληνικό ελαιόλαδο, να περιοριστούν στις μικρές ομογενειακές αγορές, ενώ ένα μέρος των χύμα ελληνικών εξαγωγών στην Ιταλία θα αντικατασταθεί με εξαγωγές συσκευασμένο ελαιολάδου με τη μέθοδο private label δηλαδή με επωνυμία των ξένων μεγάλων super markets.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

48

Παύλος Δ. Πέζαρος (2007), Η τελευταία μεταρρύθμιση της ΚΑΠ και η εφαρμογή της στην Ελλάδα: Θεσμικές και πολιτικές διαστάσεις.

Περιοδικό Ελιά και Ελαιόλαδο

Νίκος Σ. Μούσης (2008) “Ευρωπαϊκή Ένωση Δίκαιο-Οικονομία-Πολιτική” Εκδόσεις Παπαζήση 2008

Αναστάσιος Β. Σέμος (2004) ‘Ευρωπαϊκή Ένωση και Κοινή Αγροτική Πολιτική’ Εκδόσεις Ζήτη 2004

Παύλος Καρανικόλας- Νίκος Μαρτίνος (2005) “Διεθνές Εμπόριο Γεωργικών Προϊόντων και Πολυλειτουργική Γεωργία” Εκδόσεις Μαϊστρος 2005

Ιωάννης Ν. Θέριος “Ελαιοκομία” Εκδόσεις Γαρταγάνης 2005

Burrel A. (1986). Supply Response Model, Wye College, 1986.

Davidson P. and Smolensky E., (1964). Agregate Sapply and Demand Analysis. New York, 1964.

Lutz E. and Scandizzo P., (1980), Price Distorsions in developing countries: A bias against agriculture, European Rev. Agr. Econ. 1980

Hallam D.,(1986). Econometric Models and Agricultural Policy, Department of Agricultural Economics, University of Reading, 1986.

Διαδίκτυο:

www.fao.org www.internationaloliveoil.org www .eur-lex.europa.eu www.minagric.gr www .europarl.europa.e u

49

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

ΚΡΗΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΙΟΝΙΟ ΘΡΑΚΗ ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΙΓΑΙΟ1989 117889 101947 25578 1930 4806 31414 25 3390 167021990 92076 81294 28764 3343 8750 33507 197 8847 249711991 82723 57159 17011 1748 10184 15047 65 2768 111451992 116034 129344 33839 9247 5776 58425 392 11484 316141993 92267 128487 42596 4252 6223 34431 510 2892 185411994 111361 85626 31091 4789 5712 45656 365 5578 95111995 103860 143328 35819 1870 4343 35174 467 3018 320881996 125532 106842 44515 9161 10177 47429 467 10438 155531997 121570 166224 42608 1948 9491 24562 932 3138 402181998 149770 125128 43298 11450 8681 45204 902 10245 119551999 144299 181882 49226 3635 10282 26385 1049 5460 457002000 161653 125715 43511 15686 14200 26209 1127 9397 108772001 155778 159627 40346 3532 9926 27982 715 5577 314632002 168782 110268 41823 6748 7720 25459 525 9395 77222003 169232 137576 35229 8095 5822 31245 412 3880 358422004 152556 99428 26597 2582 9094 15218 738 7476 117912005 180597 129557 38084 5619 10321 30131 1605 3214 180962006 140307 139801 38559 5692 10242 14231 1293 8194 27232

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

ΚΡΗΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΗΣΟΣ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΙΟΝΙΟ ΘΡΑΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΙΓΑΙΟ1989 439667 552966 147967 17486 156038 1429 30250 37132 979181990 292612 278101 72505 9147 95583 1924 21560 33461 527441991 575536 620211 155033 79993 191335 1018 34757 30487 1250031992 440302 735838 175413 26165 147328 3417 23322 28546 824171993 476252 552256 98247 31240 176987 2070 31650 62119 577531994 542691 793253 143202 11613 171840 2680 21100 17658 1344721995 581880 695671 162415 71093 214915 3527 57535 71772 677601996 592931 829015 167166 8018 157685 3573 52252 10131 1463891997 591943 680175 140941 67924 198013 3120 54998 68519 708491998 639962 916541 206887 17349 166024 4628 59909 46168 1728651999 680702 799391 204454 94249 156703 4727 62654 73552 740452000 730428 923058 194913 29463 165461 5175 55384 1467682001 695182 797168 191923 33768 138255 4357 57506 73987 555582002 737783 1161932 245562 41837 200881 3943 43800 24006 1788942003 1688362004 662170 704457 151482 48389 182185 7412 78898 21218 912442005 684394 994877 194859 55348 183713 7525 84397 38648 1350352006 711748 830290 184838 54735 177567 6964 87158 35254 62416

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΛΑΙΟΚΑΡΠΟΥ ΓΙΑ ΕΛΑΙΟΠΟΙΗΣΗ (ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΤΟΝΟΥΣ)

50

ΚΡΗΤΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΙΟΝΙΟ ΘΡΑΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΑΙΓΑΙΟ1989 28045123 39626886 23601021 6433761 7319935 455343 5106155 3230820 166607391990 28116498 39885834 24954975 6646097 7256948 463807 5129072 3259617 174446501991 28433973 40527403 24007163 6755143 7202035 490459 5433164 3271098 166480001992 29041742 41574851 24263950 6736354 7207430 485624 5997681 3321160 168275491993 29644435 41885858 24367149 6803770 7365294 483942 6034907 3405169 166912961994 30059689 42694407 24840928 6746587 7286347 487344 6172076 3425177 167076321995 30523516 44227491 24583507 6992708 7388296 479790 6392304 3376381 168535891996 31181036 44747836 25347998 7057192 7289270 487385 6935180 3424888 168100831997 31767588 44934430 25116318 7194350 7434826 506050 7194350 3487457 169986011998 32411498 45195228 25402417 7158739 7959193 507825 9113327 3490967 168746021999 33170301 46073743 25670939 7241297 7438331 559318 9576508 3471517 170929852000 33385824 46821319 26309429 7299269 7655828 564754 10040612 3527099 172821192001 34135854 46677747 26650054 7346792 7761846 581904 10321538 3469354 173097802002 35026940 46640382 27067854 7374601 7430891 620007 10604770 3718966 170402112003 254354582004 35136472 46773457 24873306 7187642 7773823 668158 11091401 3584787 186945162005 35250764 46879104 24859399 7634096 7461439 678133 10921040 3564403 187221622006 36615721 47034252 25248538 7708072 7544490 685169 11187259 3615318 18828113

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΛΑΙΟΔΕΝΔΡΩΝ

ΤΙΜΗ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ1989 9,31990 9,221991 10,951992 5,921993 4,741994 4,561995 4,651996 4,41997 4,091998 2,971999 2,972000 2,472001 2,242002 2,572003 2,382004 2,872005 2,892006 3,462007 2,652008 2,62009 1,92

ΑΠΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΤΙΜΕΣ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ

51