INSTITUTE FOR NEOHELLENIC RESEARCHNATIONAL HELLENIC RESEARCH FOUNDATION

ΚΕΝΤΡΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΡΕΤΝΩΝΕΘΝΙΚΟ! ΙΔΡ!ΜΑΤΟΣ ΕΡΕ!ΝΩΝ

ΙV INTERNATIONAL CONGRESS OF HISTORY ~ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΤΝΕΔΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Historiographyof Modern and Contemporary Greece

1833-2002

Ιστοριογραφίατης νεότερης και σύγχρονης Ελλάδα;

1833-2002

PROCEEDINGS

VOLUME ΙΙΠΡΑΚΤΙΚΑ

ΤΟΜΟΣ Β'

Edited byPASCHALIS Μ. KITROMILIDES - TRIANTAPHYLLOS Ε. SKLAVENITIS

ΕπιμέλειαΠΑΣΧΑΛΗΣ Μ. ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ -ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ Ε. ΣΚΛΑΒΕΝΙΤΗΣ

ATHENS 2004 ΑΘΗΝΑ 2004

Anastassia Papadia-Lala

ΤΗΕ PERIOD OF VEΝΕΤΙΑΝ RULE (VENETOΚRATIA)

ΙΝ GREEK HISTORICAL DISCOURSE

PERCEPTIONS AND INTERPRETATIONS

(SUMMARy)

This paper examines the place occupied by the period ofVenetian rule (Venerσkratia)ίη Greek hisιorical discourse, and the manner ίτι which this era is perceived by rheGreeks. Drawing arτention ιο rhe facr thar this period has yet το be fully incorporatedίιιτο the main body οΕ Greek hisrorical studies -and consequently οΕ Greek hisιory-,the paper reminds us that a good many faets, and their interpretation, have yet ιο beagreed upon. The term Venetokratia is used ίη Greek το refer ro the Venetian rule οΕtraditionally Greek areas berween 1204 and 1797, and this concept was, until recently,approached by Greek hisrorians as a series of separate and specific locations ΟΓ eraswithin the conventional division οΕ Greek hisιory ίατο Ancient, Byzantine andModern Periods. Α separate seetion οΕ the paper deals with conteIfiporarydevelopments ίη the way Greek historians appιoach Venetian rule: many hisιoricalstudies, tracing the beginnings ofNew Hellenism το circa 1204 οτι the basis οΕ politicaland geographic criteria, as well as the emergence οΕ a modern Greek identity, have ledhistorians ιο perceive the period of Venetian rιtle as a single, auιonomous historicalperiod for the first time. The paper then moves οτι ro examine the differences berweenGreek and Italian approaches ro the hisrory οΕ the period, and το chart the way Greekhistorical writings οτι the era have changed ίπ parallel with a succession of differentideological climates. Thus, while Venetian rule was once viewed as an era οΕenslavement, comparable ιο Orτoman rule, ίι later came ιο be seen as a producriveperiod οΕ cultural exc.hange berween the Byzantine/Greek and Western traditions.Similarly, while the confliets οΕ the era were once seen as purely national, they cameίη time to acquire an additional social diInensioIl. The work also contains a survey οΕthe changes ίη methodology discernible ίη historical writing ου the period, from thesimple publication οΕ archival material ίη past decades το recent studies whichsuccessfully combine documentary evidence with the theory required το process ίτ.Fίnally, the paper notes the recent proliferation οΕ academic research οτι the period -centred οπ the Hellenic Institute οΕ Byzantine and Post Byzantine Studies ίη Venice,and manifesting itself ίπ university courses, publications, and academic conferences,within the framework οΕ a constantly evolving dialogue between Greek hisroriographyand its counterparts ίπ ltaly and the rest οΕ the world.

ΝΙΙ<:ΟΣ Ε.Ι<ΑΡΑΠΙΔΑΙ<ΗΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΎ'ΤΙΚΩΝ ΚΎ'ΡΙΑΡΧΙΩΝ:Η ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΤΗΝ ΕΘΝΤΚΗΗ ΔΙΑΣΤ ΑΣ Η ΜΕΤ ΑΞ, ΤΩΝ ΣΤΟΧΑΣΤΩΝ

ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ

Ο σημερινός ερε\)νητής, όχι χωρίς 6ιπληξη, ανακαλύπτει Γη μέθοδο ΚιΧΤιΧ-τάξεως στην οποία εξετέθη ο Σπ\)ρίδων Λάμπρος όταν συνέγραψε την περί-φ-ημη ανακοίνωσή του «Η ιστορική σχολή της ΕΠΤιΧνήσο\))1 και την οποίαπαρουσίασε στο πρώτο Πανιόνιο Συνέδριο το 1914.

Αφ' ενός ιΧπέκρ\)ψε, αν και η ιΧΡΧιΧίιΧιστορία τον ενδιέφερε, όλουτ; περίπουτουτ; αρχαιογνώστεξ που έδΡιΧσιΧνστα ΕπτάνησιΧ κατα τον 180 αιώνα κιχι τιςιΧρχές του Ι9ου, αφ' ετέρου δε παρέλειψε τα ίδια τα πορίσματα του Λαυρε-ντίου Βροκίνη, του οποίου ΤΟ έργο γνώριζε", γιιΧ μιιΧ ολόκληρη γενιά Επτα-νησίων και δη Κερκυραίων λογίων, συγγραφέων και αρχαιολόγων πουεντρυφούν στα ιστορικά και Κ\)ΡΙιΧΡΧούν την πρώτη εικοσαετία του Ι90υαιώνα, σε ολόκληρη την ΚιΧλλιεργημέν-η Ευρώπη". Στην ιΧνιΧκοίνωση τουΣπυρίδωνα Λάμπρου, δεν ιΧξιώνοντιΧΙ ούτε μΙιΧς γΡιΧμμής. Επειδ-ή ίσως δεν

Οι παραπομπές στην Ιονική Βιβλωγραφ{α του Θωμά Παπαδόπουλου, Λθ~ναΙ998 καιτην Bibliographie Ionienne του t-miIe Legrand υποδεικνύονται με τα αρχικά 8.1. για τηδεύτερη και 1.8. για την πρώτη, ακολουθούμενα α-πό τον αριθμό καταχώρισητ. Με όρΘιεςαγκύλες Ι.] σ-ημειώνονται οι χρονολογίες ~ οι τόποι έΚOOσΊJζ1 όταν δεν αναφερονται μεσαφήνεια στις βιβλιογραφικέτ; καταχωρΙσεις.

.1.Σπυρ. 11. Λάμπρου, «Η lστoρικ~ σxoλ~ T"~ςEπταν"~σOυ)), Νέος Ελληνομνήμων 12(1915), 319-34ί. Η ανακοίνωση διαβάστηκε την 22", Μαίου του J!)]4.

:1. 'Ο.π., σ. 328, υποσ. 7, όπου ο Λάμπρος αναφέρεται μόνο στο Α' τεύχος των βιο-γραφικών σχεδαρϊων του Βροκίνη, εκδεδομένων το 18ί7, και δεν αναφέρει το δεύτεροτεύχος του 1884. Αναφερόμαστε στο πολύ σημαντικό Λαυρ. Σ. ΒροκΙνη, Βιογραφικάσχεδάρια των εν τοις Υρά.μμασιν, ωραίαις τέχναις και άλλοις κλάδοις του κοι νωνοωύ βίουδιαλαμψάντων Κερχυρα{ων από των μέσων της παρελΘούσης eYoaroVTaeTYJptJo; μέχριτων αρχών της ενεστώσης, μετά προσΘήκης r:Λε{στων χα! πoιxtλων σημ.ειώσεων. χαι

άλλων ει.δήσεων περί της καταγωγής, του τε φιλολογικού και xaινωνιy.oι; αυτών βίου. τχ.1+2, Κέρκυρα 18ίί-Ι884, επανεκδόθηκαν με επιμέλεια το\) Κώστα Δαφν~, το 1!Jί:L, ως160ζ (ΧΥΙ) τόμος των Κερκυραϊκών .'<poyιx(~ν, όπου και οι πα-ρσ.πaμπές μας.

3. Βροκίνης, 6.π., σ. 6-92.

:ιί4 IΣτοrlι\ ΤΩ:" ΘΕΣΜΩΝ Κι\1 ΤΟΥ Ε:\ι\ΗΝllω1' 1(1'ι\ΤΟΤΣ

εγραψανελληνικά. Αλλού όμως, ο Λάμπρος περιλαμβάνει και συγγραφείςπου επίσης δεν έγραψαν ελληνικά. 'Ισως επειδή, κατά την αντίλ'ηψ'ή του, τοέργο τους δεν ενέπιπτε σ' αυτό που εκείνοι; θεωρούσε ιστορία. Αλλού ίιμως,περιλαμβάνει στ«; δραστηριότητες του ιστορικού έργα στα οποία αυτοίείχαν διακριθεί. Στο ίδιο μάλιστα το προοίμιο της ανακoίνωσ~ς του θεωρείότι, για την αρχαία τουλάχιστον ιστορία, «διδασκουσιν ημάς αι σωζόμενα ιιστσρικαί και άλλα ι συγγραφαί και προς αυταίξ τα ενεπίγραφα μνημεία».πως λοιπόν αγνοεί το έργο ΤΊ)ς Μαρίας Α ναστασίατ; ΓΙετρετίνι, αλλά και τηςΙσαβελλας Θεοτόκη-Αλβρίτζ'η'ί, του Σπυρίδωνα ΓΙε-τρετίν", του ΣτυλιανούΠέτρου Δ. ΓΙροσαλενδη' και πολλών άλλων", όπως και του Ιωάννη ΓΙετρε-τίν? , που είχαν μετCl.φράσει και σχολιάσει αρχαίους συγγραφείς αλλά και

tι. l3ροκίνης, ά.π., σ. Ιω-IO~. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Μαρία-Αναστασία Πετρετίν(Ι 77tι-1851), εκτότ; από την αρχιχιομάθειά της, οιακρίΟηκε στη σύγχρον-η βιογραφία, και~δίως τη βιογραφία «γυναικών», κοντά στο είδος των πορτρέτων τητ; Ισαβέλλατ; Θεοτό-

κη-AlbrίΖΖί, εγκα-ινιά.ζοντας έτσι ένα είδος που δυστυχώτ; δεν έχει μελετηθεί.5. l3ροκίνης, 6.π., σ. 9:I-~)9. Rirrarri scrirri da Isabel1a TiJeorochi AIbrizzi. [21808],13.1.

7~)6, Ι. Β. 1058.6. Ο.π., σ. 106-11 Ι. Επίσητ, ι. aringhe di C. Taciro, saggio di rraduzione di P.C.S.

[Spiridione Perrettini Corcirese]. [IR06], 13.1.745.1.13. !)24' La Sroria romana ... rradorra daSpiridiOIJe Perrerini. [Ι 81 1],13.1.848, Ι.Β.Ι 20(;' ?arenesi "ί Greci del1e Serre IsoIe deIljoniodi S'/'.C. [Spiridione Ροσοηίηί Corcirese], [χ.τ.]. [1814 'r, 181,,]. 1.13. 1244' DeIIe operescieIre di GiuliaIJo imperarore voIgari=1re da Spiridione Perrerrini Corcirese. [χ.τ.], [Ι 82Ι],13.1.988, 1.13.15'1fι' Isroria Romana di Vel1ejo ?arercoIo ... voIgarizzara da Spiridione ?errerrini

Corcirese [χ.τ.], [1821].7. ΒροκiνΎίς, ο.π., σ. 14]- 150. Επίσηξ, Breve nocjzja jnrorno ... mOI1umenci ... scoperci

ηοΙ [οπίroΓίο delJa anrica Corcira ... [S.P. Doria Prossalendi], [Ι 811], 13.1.821,1.13. ΙΙ1.7,8. n ερίπου όλους όσοι αναφέροντα.ι από τον Βροκίν-η στον πρόλογό του. Βλ. επίση;

Memorie apparrenenri alla sroria... di Corfu raccoIre da un Corfioro, Κέρκυροι [180 Ι], Β.ι 595και 1.13. 7'31. Επίσης το ενοιαφέρον για την ιστορία τητ; κpιτικ~ς των εγγράφων, DelJaorigina1ira nelJe scrirrure ... discorsi due di Mario ?ieri, [18IoJ, 13.1-,810,1.13. 109'1' Opuscoloinrorno aIcune inscrizioni Iapidarie ... rinvenure a CorRι di ΑΩroηίο Vracliori corcirese ...• I<έρ-κυρα, [181'1],13.1.849,1.13.1217' ΡΟΓΟΓί inrorno delJa cirra d·Alcinoo ... , Κέρκυροι [1811], 13.1.851, Ι.Β. 1220' Saggio srorico sulle prime era dell'isola di Leucadia ... Demeuio PerrizzopuIo,[1814],13.1. 865, 1.13. 124~)' Seguiro delle medagIie Leucadie illusrrare da1 dorror DenJerrioPerrizzopuIo, [χ.τ.], 1815, 13.1.879,1.13.1276' SuIIa Feacia di Omero. Discorso di MarinoMeraxa Cefaleno, Κέρκυρα. 1814, R.I. 866, 1.13. 1250' Saggio srorico suII'era di Leucadia ...conJ?ilaro da1... Demerrio PerrizzopuIo Leucadio, Ϊχ.τ.], [1824], Β.Ι. 1050, I.Β.1678.

!). Papiri Greco-Egizj ed a1rri Greci monumenri dell'l.R. Museo di Corre. Tradorri edilJusrrari da Giovanni Perrerrini Corcirese imperia1e regio ordinario professore di filosofiagreca e Iarina presso f'universiriJ di ?adova, Βιένν'ο, 1826.

Νίκος Ε. l\οιρ"πιδι!.Υ.ης. Η ΙΣΤΟΡΙΛ ΤΩΝ ΔΎΊΊlω" 1()ΓIΛrΧIΩ:'i ,)/:1

εκτεθεί με ό!.εθν"~ επιτυχία. στ«; αρχαιογνωστικέτ χαι ιστ ορυτέτ; επι τεύξε«;του καιρού τουξ:

Κατά τρόπο ακόμα πιο αξιοπερίεργο, αποσιωπά σχεδόν εντελώτ Τ'ηνιστοριοδιφική, ιστοριογραφική και αρχαιογνωστική παραγωγή του Ι ί 01) καιτουΙδου αιώνα, αλλά ακόμα και τα ιστορικά αναγνώσματα που γνώρισανεπανειλημμένετ; εκδόσε«; τον 180 αιώνα και αν μ'~ τι άλλο μαρτυρούσαν έναδιευρυμένο αναγνωστικό κοινό, Διόλου δεν τον απασχολεί η γέννηση τηςιστοριοδιφίατ; τον 170 αιώνα, σε έργα όπως το Corsi di ροηο e carelJaΙU, 11 ''ι γεν-νηση της αρχαιογνωσίατ; σε θεμελιωδη έργα όπως το Primordia Corcyrae τουAngelo Maria Querini, έργο του Ι 718 που θεμελιώνει τη μελέτη των επταν-rι-σιακ ών αρχαιοτήτων, Όσο για την πολυδιαβασμένη ιστορία του βίου τουΜεγάλου ΓΙέτρου, του Αντώνιου Κατήφορου ~ τα απομνημονεύματα φιλολο-γικ~ς ιστορίατ; (memorie per serνire all'hisroria lerreraria) 70υ Άγγελου Καλογε-ρα, που δημοσιεύονται από τοl 75'1 έως το Ι 7:'\Η, ως να μ'Γιν αφορούσαν στηνιστορία, αγνοούνται εντελώξ ι Ι,

Ακόμα περισσότερο, ουδόλωτ; συνδέεται η πυκνή παρουσία ιστορικών έρ-γων, όσο προχωρά ο 180ς αιώναξ, με ην πυκν6τερη ακόμα έκδοση ιστοριώνφυσικ~ς ιστορίατ αλλά και μαθηματικών εργασιών. Αν και ο Σπ, Λάμπροςαναφέρεται σε υπομνηματια στατιστικήξ, δεν διερωτάται ούτε μια στιγμήπώτ; οι συγγραφείξ τους έφθασαν να χρησιμοποιήσουν αυτ~ την επιστήμη καιαν αυτ~ είχε )(άποια συναφεια με την αντίλ'rιψη περί ιστορίαξ της εποχήτ; της.

Με λίγα λόγια ο Λάμπρος θεώρησε την ιστοριογραφική παραγωγή μεκpιτ~pια εξαιpετικ~ς στενότηταξ, κοινωνικά και επιστημονικά, αφού αγνόη-σε τ/ν χ.οινωνικ"ή καταγωγή και τον κοινωνικό και άρα πολιτικό ρόλο τωνΕπτανησίων ιστοριογράφων (δεν υπάρχει π.χ. ούτε μία αναφορα στην κατα-γωγΥι των συγγραφέων τους οποίους παρουσιάζει, αντίθετα με ό.τι πράττειο αρχειοφύλακαξ Λαυρέντιοτ; Βροκίνης), καθως αγνόησε και τ-ην ιστορίαμέσα από την οποία παρήχθησαν αυτοί οι ιστοριογραφοι ως να δρούσαν απόαπλ~ περιέργεια χωρίς να έχουν κoινωνικ~ προέλευση και κοινωνικές αξιω-σειξ. Επί πλέον απέφυγε να διασαφηνίσει τί εννοούσε γραφονταξ ιστορικήσχολή και άρα ιστορία, Και ωστόσο έγραφε το 191412

10. Corsi di pena e carena di marerie sopra l'isoIa di Cefalonia di Al1drea Morosini ...provedirore, [1628],13.1. l-n, I.B.G5.

11. Βλ. παρακάτω υποσ. 'J') και 'ci.:12.ΕκπλήΤΤΕΙ μάλιστα ακόμα περισσότερο Ύj φράσΊί που χρησιμοποιεί προοιμιακα ο

Λάμπρος: «ο μέγιστος των κατά. τον δέκατο ένατον αιώνα ιστορικών Τ'f)ς ΓερμανίαςΛεοπόλδοτ; Ρανκε ( ... ))) όταν Ύj Γερμανία. 70 19 Ί fι ι είΧΕ ξεπερά.σει κατά πολύ τον ρανΧΕ.αφού είχε ολοκληρωθεί 1) εμπειρία των MOl1umenca Germaniae Hiscorjca, ρεύμα που δεν

57(; ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΎΈΛΛΗΝ ΙΚΟΎ'ΚΡΑΊΌ1"Σ

Καταδίκασε έτσι την πλουσιότερη ίσως ιστορική παραγωγή που είχεποτέ επιτευχθεί από 'Ελληνετ, σε μιoc κocτάτocξη στεν~ς εθνικής κocτocγωγ~ς,περνώντατ; Π.χ. από τον Παχώμιο Ρουσάνο στον Ζαμπέλιο, ως εάν η επ-τα-νησιακ~ καταγωγή τους να μπορούσε να απαλείψει τις μεγάλες διαφορέτ;χρόνου, αντιλήψεω» και συγκρότηση; που υπήρχαν στο έργο τους.

Η απήχηση της ελλιπούτ θεωρησης του Λάμπρου έχει δυσμενέστατεξσυνέπειετ; έως σήμερα, αφού αγνοεί τις συνθ~κες μέσα στ«; οποίες οι υπόδυτικ~ κυριαρχία κοινωνίες διocτύπωσαν τα ιστοριογραφικα τους προγράμ-μocτoc,ανέπτυξαν το πάθος τους γιoc την ιστορία και την ακρίβεια της ιστορι-κ~ς γνώσητ; και παρήκμασαν όταν η συνoλικ~ τους ocυτ~ προσπάθεια ~ρθε ναενταφιασθει ως ocπλ~ συνεισφορα στην απελευθέρωσή τους, δηλocδ~ τηνενσωμάτωσή τους στο Βασίλειο της Ελλαδοτ,

Για να το διατυπώσουμε διαφορετυεα, ο Λάμπρος μελέτησε την ιστοριο-γραφιX"~ παραγωγή της Επτανήσου, ερ~μην της ιστορία; που την είχεπαραγάγει. Την μελέτησε ως αντικείμενο χωρίς εσωτερική συνοχή επιβαλ-λοντάς του μιoc εξωτερικ~ καταταξη κατά τόπο καταγωγή; και χρονολογίατων συγγρocφέων T"~ς.

Α νάγκη είναι επομένως να περάσουμε στην πραγματική ιστορία της ιστο-ρίας. Κατακτημένετ; χώρε.; τα Ιόνια νησιά, διαμερισματοποιημένετ; διοικητι-κά και πολιτικά, θα αρχίσουν να αποκτούν μιoc αίσθηση συνέχεια; μέσα στοχρόνο, όταν είτε οι ηγεμονικές ομάδες των πόλεων είτε οι ηγεμονικές ομάδεςτου κατακτητή, δηλαδ~ οι άρχοντες, οι εκκλησίες ~ οι Βενετοί αξιωματού-χοι, αναζητήσουν τη θεμελίωση των δικαιωμάτων τους στον χρόνο. Αναδρο-μικά. Ο Μάρμορocς ~θελε να τιμήσει την πόλη του δίνοντάς της αρχαιολογι-κό βάθος, γνωρίζοντας το πάθος του !Ίου γιoc τα δικαιώματα κάθε φύσεωτ;που θεμελιώνονται στην αρχαιότητα 1·1. Αλλά το αρχαιολογικό βάθος πρέπεινα στηρίζεται σε ισχυρά στοιχεία, σε αποδείξεις, όπως τις εννοούσε μια κοι-νωνία εμποτισμένη σε όλα της τα επίπεδα από τις αμέτρητες δικαστικέτ; δια-μάχες της. Η απόδειξη και ο κριτυωτ; έλεγχος των πηγών πριν συναντηθούνμε την ιστορία, είχαν ευρύτατα χρησιμοποιηθεί στη δικαστικ~ πpακτικ~ καιστις διαφορεξ διαδικασίες της. Μαρτυρούν αναλόγ ωτ; τα πολυάριθμα έντυπα

8ιαχώριζε την ιστοριοδιφϊα από την ιστορία, ΕπΙσης, αν και εγνώριζε το έργο του Λού-ντζ'1 και του Ζαμπέλιου, δεν ασχολείται καθόλου με τττ;θεωΡ'ητικές προϋποθέσεις τουξ,που 3εν ήτα.ν άλλες από τις δι.άφορες παραλλα.γές του κριτικού ιδεαλισμού (Herder,Fichte. Hegel, Ηιυιιοοίτ κ.ά..).

13. Ν. Καραπιδακη, «Αντί του Έθνους η πόλη: '~Ιστορία πριν από τα Φώτα», Ο Ερα-νιστής21 (1997),19-30.

Νίκος Ι,. l(oιραι"ιδάΚΎjς, Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔI"ΤιΚΩΝ Kn'IΛPXIΩ~ ;ίΙϊ

αποδεικτικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται στα δικαστΓ;ρια αλλά και σεαλλετ; χp~σεις, και κυκλοφορούν ευρύτατα στα Επτάνησα, γνωστά με τοόνομα StaωΡalfι. Η κριτικ+, των πηγων, όπως θα τη γνωρίσουμε αργότερα ωςπροϋπόθεση Τ'~ς επιστημoνικ~ς ιστορίαξ, είχε γεννηθεί εκεί στ«; δυωγρα-φίες, στην παράθεση παλαιών οικογενειακών τίτλων. γνησίων +, νόθων, πουπροσκομίζονταν στ«; δίκες και ετύγχαναν κριτικής εξέτασης. με ζωτικ"ί;ςσημασίαξ αποτελέσματα για τους ΧP"~στες τους. Η χρ+,σ'η αυτών των εντύ-πων ~ταν ίσως εφ-ήμερη και δεν έχουν διασωθεί όσα πραγματικά παρήχθη-σαν. Αλλά αν συνυπολογίσουμε και τα χειρόγραφα που συνήθωτ; σώζονταιστα δικαστικά αρχεία, βρισκόμαστε μπροστά σε μια ευρύτατη παραγωγήπηγών δικαστικ~ς χρήσης η οποία άνοιξε το δρόμο της εξοικείωσης με ταδιπλωματικά τεκμήρια. Κοντά σ' αυτό το πάθος της διεκδικ~σεως περιου-σιακών δυωαωματων 8ι.& του γνησίου τίτλου, συναντάται και το πά.θος διεκ-δικ+,σεως συμβολικών δικαιωμάτων, και πάντως συνοδευόμενων από υλικάανταλλάγματα, που συγκροτεί μια ξεχωριστ"ή ιστορική παραγωγή, και είναιαυτή της αγιολογιατ. Κατά πολύ φυσυω τρόπο, ένα από τα παλαιότερα σχε-τικά πονήματα, του 1669, είναι βέβαια η VeTa re1azlone de1 rhaumarurgo diCorFu 5piridio11e ί1 5a11[oI\ που συντάσσει για λογαριασμό της διεκδΙΚ'~τpιαςτων λειψάνων του αγίου ουωγένειατ; του ο Νικόλαο ; Βούλγαρη; και αφιερώ-νει στον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Λαμπια. Η ιστορία είναι ακόμα στενά συνδε-δεμένη με το δικαίωμα εκμετάλλευση; του ιστορούμενο» αντικειμένου 11;.

Το σύνολο αυτών των συμπεριφορών χαρακτηρίζει κοινωνίες που οιμικροομάδες τους συγκρούονται λυσσαλέα, όπως γνω'ρίζουμε από την έρευναγύρω από τα δικαιώματα τους. Αν ο προαναφερθεί.; Μάρμορας χρησιμοποιείαπό το 1672 τις αδέξιες αρχαιογνωστικέτ; του γνώσε«; για να κάνει την πόλ''ιτου ευγενέστερη και να τύχει και αυτότ; κάποιας ευμένειας εκ μέρους της, ηρωμαιοκαθολική προσπάθεια να ελέγξει τους ορθόδοξους πληθυσμούς τωνν~σων απαντά κατά το 173817, με τΊj ΧP'ήσΊj τώρα της αρχαισγνωσίαξ, μέσω

'14. Στο Ι8ιο, σ. :29.15. Vera relarione del rhauωarurgο di CorfU 5piridione iI5anro ... la famiglia Bulgari,

consecrara a11'... Carlo Labia ... archivescovo di CorfU, da NicoIo Bulgari. dorτor ... Corcirese,Β.Ι.198,I.Β.91.

16. Όλη α.υτ~ Υ)συζ+Ιτησ'~ είναι ακατανόητη έξω από το περιβαλλον των συγκρούσεωνγύρω από ΤΊ)" εκμεταλλευση του ιερού σκηνώματοτ, που έφερε αντιμέτωπουτ την πόλrικαι τ/" οικογένεια σΤΊ}νοποία ιxψ~κε το σκ-ήνωμα, μι.α.υποδιαίρεση των εν γένΕΙ Ορ""σΥ..Ευ-τικών αντιπαλοτήτων aTr,v Κέρκυρα., βλ. Αλίκ"r,ζ Νικηφόρου, Δημόσιες τελετές στηνΚέρκυρα κατά την περίοδο της βενετική, κυριαρχίας, Αθήναι ωω, κ'ψl.ως τι ; σ. 34ί-4Οϊ.

17. PrjnJOrdi" Corcyrae ... (Appendix sacra quaedaJ1JCorcyrae prjmordia), [Angelo MariaQuerini]ι 8.1.237, Ι.Β. 237. Ως προς την εν γένει στάση του σημαντικού αυτού λατινεπισκό-

578 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

του θεμελιώδουτ; έργου του λατινεπισκόπου Angelo-Maria Querini, όπου ΤΊJVαρχαιολογία της Κέρκυρας συνοδεύει και ένα παράρτημα εκκλησιαστικήτ;ιστορίαξ των πρώτων χρόνων, επομένως εκείνων πριν τα σχίσματα, πουβέβαια ενοποιεί την εκκλησιαστική ιστορία και άρα την εκκλησιαστικ·1ι πραγ-ματικότητα, ανεξαρτήτως τητ; οιοικητικής υπεροχ·ής του ενός δόγματοξ επίτου άλλου. Η οημοσίευση του έργου τοl 738, και η άλλη ενός αντίστοιχουέργου για ΤΊJ Ζάκυνθο το 1756, επίσ·% εκ μέρους του εκεί λατινεπισκόπουRemondinil8, δεν θα μείνει χωρίς απήχηση, σε μια κοινωνία όπου ΊJ ΚαθολικήΕκκλησία βρισκόταν σε οιαρκή ανταγωνισμό με την ορθόοοξη κοινότητα, τηνοποία σημειωτέον εκπροσωπούσε κυρίως το Συμβούλιο των Ευγενών. Πόλε-μος που εκτός των άλλων μπορεί να διαβαστεί στη λειτουργία δύο σχολείων,ενός καθολικού και ενός ορθοόόξου. Ο υπόκωφος ανταγ ωνισμότ; μετετράπη σεπαρατεταμένο πόλεμο εξαιτίας της oιαμάXΊJς και της ανάμειξης των ρωμαιο-καθολικών στη λειτουργία του Κοινού Φροντιστηρίου, που προσπάθησανάλλωστε να κλείσουν!". Η αρχαιότητα και ΊJεκκλησιαστική ιστορία μετατρέ-πονται σε ένα εργαλείο ταυτότητα.; και εξουσίας των ομάδων που συγκρούο-νται. Ας σημειωθεί ότι πολύ αργότερα, όταν ο Μουστοξύδηξ θα οημοσιε1Jσειτο έργο του DeJle cose corciresi, το Ι8!ι8, ουσιαστικά Θα ξαναγράφει ΤΊJVιστορίατης αρχαίας και πρωτοχριστιανικής Κέρκυρας, ως ορθόοοξη απάντηση στην,μοναοική έως τότε γpαμμέν-~, ιστορία τητ; χριστιανυοκ; Κέρκυρας από τουςρωμαιοκαθολοωύξ-", όπως έκανε και κατά τα πρώτα του έργα του Ι804 και

που βλ Νυ.ηφόρου, ό.π., passim και Αθ. Τσίτσα, «Angelus Maria Quirinus, λατινεπίσκοποτ;Κορυφών, 1723-1727)), Δελτ{ο ΑναΥνωσηκής ΕταιΡ{ας Κερκ';ρας8 (1971),7-41.

18. De Zacynchi anciquicacibus ec Forcuna commencarius [Balthasar Marie Remondini],Β.1. 354, Ι.Β. 298. Το έργο αυτό δεν αγνοεί ο Λάμπρος, ό.π., σ. 329-330. Αλλά τον προβλη-ματίζει « Περίεργον μαλιστα είνε, ότι ο πρώτος τούτων δεν είνε επιχώριος αν-ήρ, αλλάπαρεπίδημοξ ο Λατίνος επΙσκοπος Ζα.κύνθου και Κεφαλληνίατ; [ο .. [». Ο Remondini όμωςαν-ήκε σ' ένα μεγάλο ρεύμα αρχαιογνωσίαξ του 180u αιώνα, όπως και ο Montfaucon, τουοποίου βέβαι.α το έργο γνωρίζει καλά ο Λά.μπρος, όπως γνωρίζει και γι.α ΤΎJ διδασκαλία τηςπαλαιογραφίαξ από τον Κωνσταντίνο Σακελλαρόπουλο σΤ"!JνΚέρκυρα. Για την ιστορία ΤΎ)ςαρχαιογνωσΙας τον 180 αιώνα και τ«; τύχετ; της κατά τον επόμενο, βλ Arn. Momigliano,Probll:mes d'hisroriographie ancienne ec moderne, Παρίσι 1983. Για την εκκλησιαστικ+,ιστοριοδιφία, Α. Dupront, L. Α. Muratori eC/. sociece europeenne des pre-Lumieres. Essaid'invencaire ec de cypoJogie, <Biblioteca dell'edizione nazionale del carteggio' di Ι.Α.

Muratori, ιν-. Φλωρεντία 1976.19. Για τιτ; συγκροόσε«; γvρω από τη λειτουργία 3ιαψορετικών σχολείων και. το ρόλο

του συμβουλίου τητ; πόλης, βλ Παναγιώτα; 'Γζιβαρα , Σχολεία και δάσκαλω στη Βενε-τοχρατούμενΎ) Κέρκυρα (ωος-180ς αι.). Συμβολή στην Ιστορία της εκπα{δευσης, διδα-

.,!. ~ .•. __ ,Γ.J_!. ι: "".",.--...J- ')(\Μ

Νίκω; Ε. Καραπιδώτησ,Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ Δ)-ΠΚΩΝ KΠ'ΙAPXlΩN ~7B

τουI811-181!ι21. Η αρχαιότητα ήταν μια περιουσία που θεμελίωνε το οικαίω-μα ύπαρξης και πολιτειακητ; οιαπραγμάπυσΊ]ςΠ των Επτανησίων. όπως .ηπρωτοχριστιανική Εκκλησία Θεμελίωνε την παρουσία των ρωμαιοκαθολι-κών. Ας σημειωθεί δε ότι η γενιά των αρχαιογνωστών της Κέρκυρας, από τηνοποία προέρχεται και ο Μουστοξύοης ή εκείνοι από τους Κερ.ωραίου.; πουέκαναν ανασκαφέξ στ-ην Παλαιόπολη και oΊJμoσίευαν τα ευp~ματά τους, όπωςο αρχονταξ Πέτρος Πολύκαρπος Βούλγαρη; και οι Γκαγκάοη2\ έχουν στενέ.;σχέσεις με τον θεσμό του Κοινού Φροντιστηρίου-! και άρα με τους κύκλουςτης τοπικής Ορθοοοξίας, αφού πρόκειται για άρχοντες που οι ουωγένειέτ;τους το χρηματοδότησαν και το προυωδότησαν, χωρίς να επιμείνουμε στηνπαρουσία σε αυτό του Νικηφόρου Θεοτόκη, ενός κατ' εξο/>ιν εκπροσώπου ΤYjζ

αρχοντικ'ής Κέρκυρας.Η κριτική των πηγών γεννήθηκε όπως υποστ-ηρίξαμε στα οικαστήρια25,

ΊJ αρχαιογνωσία αναπτύχθηκε ως απάντηση σε μια ρωμαιοκαθολική αξίω-ση, που οεν μπορούσε ν' αψήσει αδιαφορου.; τους οιεκόικητικούς άρχον7ες.

Θα ήταν παραγνώριση, αν επιμέναμε στα Μο αυτά ρεύματα, αντίλ'ηψης τηςιστορίαξ, χωρίς να αναφερθούμε στ«; παραλληλεξ προόδου ; των φυσικών επι-στημών2(;, Προόδου.; που πρέπει να. εννοήσουμε ως στροφή του κοιναύ και των

:ΙΙ. Για T"!JVεν γένει εργογρα.φία. του Μουσταξύδη και LοΙως αυτήν τητ πρώτης περιό-δου που συνδέεται με ΤΥ)ν πολιτειακή ιστορία ΤΎ)ζ Ιονίου ΓΙολιτείας, βλ. Ευ. Μα.νή . .4 ν8ρέ-ας ΙΗουστοξύδης, /785- 1Η60. Ο επιστήμων~ ο πολιτικός, ο εθνικός αγωνιστής, Λθ"ήνα1960, σ. 1 Ι 7 κ.ε.

22. Το πρόβλ-ημα 7ΊJς θεμελίωση; μέσα από τ'ην αρχαιότητα προκάλεσε χι άλλες συζη-τ+,σεις ειδικά με τουτ; Ισραηλίτετ, βλ. Saggio sug/i Ebrei e sui Greci. LecceraDe/Sig. Ab. Giu-seppe Compagnoni Α S.E. ί/ Sig. Marc/Je.5eFrancesco Albergacj CapacelJi, Βενετία 1792.μυφοφωτογραφημενο αντίτυπο, Τριαντ. Σκλαβενίτης, Τετράδια ΕΡΥασ{ας ΚΝΕιΕlΕ Ι(1982),51· Leccera di un marchese Francesco Albergaci CapacelJi [=]ean Donas Pascha1is, deCorFou] ίη ap%gia alJa/eccerade/ sig. Ab. Compagnoni ... infra Ebrei e Greci [ι 793], Β.Ι. 520.!.Β.590.

23. Arc/Jecypon PraecJari MonumeJ]ci ... Corcyrens: ... ίη PaleopoJeos ruderibus reperciViccor ec Anconius Fracs: Gangadi [17!)1], [Pierro & Policarpo Bulgari], Ι.Β. 568.

24. Τζιβάρα, ο.π., σ. 156 κ.ε.25. Per S.E. Giusciniana Wynne Co: di Rosemberg Al Lalldo [χ.τ.], [1785], Ι.Β.;) I'J,

που εκτός από ντοκουμέντα ΤΊ)ζ περιόδου ·1774- Ι7851 αναφέρεται και στου ; Orsini, αυθέ-ντες Κεφαλονια« και Ζακύνθου, επί της Φρα.γκοκρα.τίας.

26. Βλ. ενδεικτικά Ι.Β. τις καταχωρίσειτ; των ετώνI752,1755, 1758, 1762. 1763,1764, 17β6,17βl>,1782, 178'1, 1785,1787,1788, βλ. επίσης, για τη γενικότερη κίνησ·"

των επιστημονικών ιδεών, ι-ι επιστημ.ονική σκέψη στον ελληΥικό Χ(~Po 180ς-/.90ς «τ.,Αθ+,να, ΚΝΕ/ΕΙ Ε, Ι9\)Η.

580 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΘεΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟ. εΛΛΙ-ΙΝIΚΟΊ" ΚΙ'ΑΤΟΥΣ

επιστημόνων σε ένα νέο πiΧθoς, πέρα από αυτά της αρχαιότητατ; και των τίτ-λων, στο πάθος της καθoλικ~ς γνώσης. Μπορούμε να το παρακολουθήσουμεαπό τη «μανία» του Ι80υ αιώνα, να δημοσιεύει επιστημονικέ; ανωωινώσε«;και να κάνει επιστημονικέ; Οιαλέξεις. Λόγια γεωγραφία, όπως στον Μάρκο-Αντώνιο ΚατζαίτηΣ, φυσική ιστορία όπως στον Γεώργιο Χωραφα-", εντομο-λογία όπως στον Μάρκο Χαρμποuρη~!J, ιατpικ~ στον Ζουλατη, εφαρμοσμέναμαθηματικα στον Άγγελο Ντέλλα Ντέτσιμα-θ και τον Αντώνιο Ρωμανό-ι,αλλά και Ψυχολογία ~ στροφή στη σύγχρονη ιστορία, αν σταθούμε στα έργαπαλ: του γιατρού Giorgio-Francesco Zulacri, DeJ1a [orza de1JaMusica ne1Jepassioni,nei coscumi32, και στο έργο του Πέτρου Κουαρτανου Περ{ φυσΙΟΥνωμίας:!] ~,για τη σύγχρονη ιστορία, στο έργο του Ευγενίου Βουλγάρεως, Στοχασμοί ειςτους παρόΥτας κρισίμους καιpoιJς του Κράτους του OθωμανικoιJ, του 177'1.,οημοσιευμένου ~oη στη γαλλικ~ του έκοοση τοl 77'13". Η στροφή άλλωστεπρος τη νεότερη και τη σύγχρονη ιστορία συνόδευε τον αιώνα, αφού, όπωςπροαναφέραμε, κυκλοφόρησαν σε πολλαπλές εκδόσε«; η ιστορία του ΜεγάλουΠέτρου, του Αντώνιου Κατήφορου, ~oη σε δεύτερη έκοοση από το 17393", αλλiΧκαι τα φιλολογικα απομνημονεύματα του Angelo Calogera3(;. Το ίοιο ενδιαφέρονγια τα σύγχρονα γεγονότα θα ξαναβροuμε στα συνήθωτ; αο'ημοσίευτα τότεαλλά πολυάριθμα απομνημονεύματα στα οποία καταγραφονται τα γεγονότα

27. Geografίa in diaJogo con molcissime nocizie scoriche... di Marco Anconio Cazzairi,nobile ... di CorFu,Zanre e Cefalonia, [1738], B.J. 322, Ι.Β. 236.

28. Dissercazione iscorico-fisica deJJ. cause e deJJe effecri deJl'erucrioni del monreVesuvio negli anni 1751, e /752. Del conce D. Giorgio Coraf.J...., del Regimenco R.Macedone, [1752], Β.1. ')41, I.Β.285.

'1.9.Lecrera sopra υηο spetie d'insecro marino, (Marco Carburi], [1757], Β.1. 359, Ι.Β.302.

30. Comiris Ange1i Decima de crium corporum celeberrimo probJemare m.chemaricainquisicio, .d ... Gregorium Fonrana, [1780], Β.Ι. 455, Ι.Β. 474.

31. Νυονο mecodo di appJicare a1la Sinresi la soluzione ana1irica di qua1unqueproblema ... geomecrico ... di Anconio Romano, [χ.τ.], [1793].

32. De1la [orza deJJa Musica neJle passioni, nei cosrumi ... Discorso dell... Gio.Francesco ZuJarci di CefaJonia,[χ.τ.],[.Ι787], Β.Ι. 484, Ι.Β. 53"1.

33. DeJJ. fisionomia. Riflcssioni σ osserνazioni. ScoJpico per le fronci era l'νalοredeΙΙΌnοrac. gence. Pecr.DeJJaFlama, Λέϋντεν 1792 [=Pietro Quartano, Corcirese], Ι.Β. 577.

34. Στοχασμο! εις τους παρόντας κρισίμους Καιρούς, του Κράτους του Οθωμανικού,[χ.τ., Πετρούπολη -ήΛειψία] ["1771-1772], J.B. 430. Για τη γαλλικ-ή έχδοση, Ι.Β. 405.

35. Vica di Pierro il Grande Imperador deJJaRussia ... dal ab. Anconio Caci[oro, [χ.τ.],[21739]. Το έργο γνώρισε χι άλλες εχΟόσεις κατα τη διάρκειοι αυτού του αιώνα.

36. Memorie per serνire a1J'isrorialecceraria,[Angelo Calogera], [χ.τ.], [1753-1758].~

"Ι'

Νίκος ε. ΚοφαπιΜΚΊ)ζ, 1-1IΣΤΟI,lΑ ΤΩΝ Δ.ΤιΚΩΝ Ι<ΤΙ'ΙΑΡΧΙΩΝ 5RI

όπως εξελίσσονται όταν τρέχουν οι πολιτικέ; αλλαγέξ. Σ' αυτά τα ρεύματασκέΨης και η δημόσια υγεία'!;, ο μαγνητισμόξ, η αστρονομία κ.iΧ. Συνοπτικάένας ολοκληρωμένος διαφωτισμότ; που καθιστά κοινού και δημοσίου ενδιαφέ-ροντος την επιστημονική σκέΨη. Στις σχετικές προόδουτ, πρέπει να συνυπο-λογίσου με τις οιαλέξεις στην αγpoνoμικ~ εταιρεία της Κεφαλονιάς'!8, από το1792, που εγγεγραμμένες στη διαφωτιστική παράδοση θέτουν τα προβλήματακατανομήτ; των καλλιεργούμενων επιφανειών ~ της πολυδιάσπαση; τωνμέτρων και των σταθμώνΊ9 (1/94). Όταν η στατιστική γίνει επίσημο αντικεί-μενο μελέτης της loνικ~ς Ακαοημίας, θα έχει πολλούτ ανθρώπους, προερχό-μενους από αυτό το κλίμα, έτοιμου; να την υπηpετ~σoυνlι(].

Δύο μεγάλα ρεύματα ιστορωγραφίατ; λοιπόν, στο ένα να κυριαρχεί ηαπόδειξη 3ιά ιστορικών στοιχείων και η αρχαιογνωσία, που τείνουν να υπη-ρετούν την καταγωγή και την αρχαιότητα μιας ουωγένειατ, ενός θεσμού,ενός πληθυσμού και να εξυπηρετούν τα oικαιώματiΧ του, εξακτινώνoντiΧς ταστο παρελθόν, κυριαρχώντατ; έτσι σ' έναν αναδρομικά περαιτέρω χρόνο, στοάλλο να κυριαρχεί η θετικ~ γνώση, συνυφασμένη με τη φυσική ιστορία καιτα αίτια ~ τις μετρήσε«; των φαινομένων. Κοντά της και η στροφή προς τασύγχρονα, πολιτικά και κοινωνικά φαινόμενα, συγκαταλέγοντατ; στα τελευ-ταία και τα οικονομικά. Το ένα ρεύμα, το ιστοριοοιφικό/αρχαιογνωστικόυπηρετεί την πολιτική, oηλαo~ τα συμβολικά οικαιΙ:ψατα επί του χρόνουκαι του παρόντος. ΊΌ άλλο ρεύμα, αυτό της θετικ~ς γνώσης, της στηριγμέ-νης στην παρατήρηση, υπηρετεί την ανiΧγκη για μια αναδιοργάνωση -;-'ηςπαραγωγή; και σ' ένα βαθμό της κοινωνίας. επιτρέποντατ; της να ελέγξει τιςθνησιμότητές της, τις επαρκειέτ; της, τη γενικότερη έκθεσ~ της στους φυσι-κοuς κινΜνους. Και τα Μο ρεύματα εκπορεύονται από την ελίτ και θα εξυ-πηpετ~σoυν την ελίτ και δεν είναι στεγανά μεταξύ τους. Ας παρακολουθή-σουμε Μο υλοποιήσε«; τους.

Ο Στυλιανότ; Βλασσόπουλο.; γενν~Oηκε στην Κέρκυρα το Ι/4ΙΙ. 'Ηταν εκγενν~σεως και παρέμεινε ώς το τέλος της ζω'ης του, το 1822, οιακεκρψένο

37. Dissercazione episrolaredel dorcore Dionisio Roidi ...• J/ecaL/se... a rendere insa1lIbrela acmos[er•... deJ/a viJ/adi Licrachiiί, [χ.τ.], [17!)(J]. R.1. /ιΩ/ι, 1.13.5:;9.

3R. Βλ. τιτ; καταχωρίσε«; σφ. :;78, 57!) στο έτος 179:2 της Ι.Β.

39. Degli oscacoli che porta al/'agricolrura di CefaJolJiiIla dispersione delle cerre.ricordo... del nob. Sig. Dorrore SreFanoCoidan, [χ.τ.],[17!)4], 13.1.:')29, Ι.Β. 599.

40. 'Ελλη; Γιωτοπούλου-Σισιλιανου, {(Η επίδραση των σ.pxιJ)')τ/ζ Γαλλικής Επανα-στασηξ στα: Επτάνησα», Ι<ερκυραίκά. Α0-ήνα19~17,σ. 21'\ Κ.ε. Όπου ",oιι'~παλαιότερηβιβλιογραφία . .Βλ. επίσητ; τ'~ν αναφορα στιτ Ricerche Srarisciche inrorno alla citta eterrirorio di Prevesa, του Καρόλου Αρμένη, Βρο",ίνης, Σχεδιf.pια:.σ. 36.

,,8l ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΛΙ ΤΟΎ' ΕΛΛ ΗΝΙΚΟΎ' ΚΙ'ΛΤΟΎ'Σ

μέλος της τοπικ-ής εξουσίατ; Μαθητής στο Κοινό Φροντιστήριο, σπουδαγμέ-νος στην Π αντοβα, υπηρέτησε σε σημαντικότατα αξιώματα" ι. ΊΌ έργο τουαναλύεται μεταξύ αρχαιογνωστικών ενδιαφερόντων, πολιτική; και νομικήςσκέΨης, δημόσιας διοίκησης, απομνημονευμάτων σύγχρονης ιστορίαξ, βελ-τίωση; τητ; κτηνοτροφικής και της γεωργικής παραγωγήξ. Όταν περάσειστην ιστορία, για να γραΨει την ιστορία της πόλη; του, θα κανει χωρίς περι-στροφές κοινωνική και οικονομική ιστορία, αφήνοντατ; στην ακρ-η τις αρχαι-ογνωστικές του γνώσεις. Μέτρηση πληθυσμών, γεννητυωτητα/θνησιμότη-τα, κριτικ-ή των δημογραφικών στοιχείων, πληθυσμιακές τασε«; σε ύπαιθροκαι πόλη, λεπτομερής παρατήρηση και περιγραφή του αστικού τοπίου -καιαπ' αυτήν την αποψ-η είναι προδρομικός- δημόσια υγεία, αστικοί θεσμοί,εκκλησίες και λείψανα ως θεσμικα μορφώματα, ιστορία της παιδείαξ. Μιαιστορία με αλλα λόγια, που αποκόπτεται από τη διήγηση της συνέχειας, τηνοποία τέμνει για να μελετ-ήσει ειδικώς το επιλεγμένο αντικείμενο: έναν κοι-νωνικό οργανισμό. Κι ωστόσο, μετά το σημαντικότατο αυτό έργο του, πουπρέπει να ολοκληρώνει το 1813, συντηρητυωποιείτατ. ΟΙ γόνιμες σκέψειςτου, για την πολιτική, τη δωίκηση, τη μελέτη της κοινωνίας, φαίνονται ναεξανεμίζονται όταν αναλαμβάνει να συντάξει, το .1819, μια dottrina crisriana,για σχολική μάλλον χρήση- Τον είχε επηρεάσει άραγε η αγγλική διοίκησηκαι η σαφώς συντηρητική στροφή που έφερε στα πράγματα; Φοβήθηκε:Ήθελε να κρατ-ήσει τις δημόσιες θέσεις του; Το θέμα παραμένει ανοικτό καιπαντωτ; μένει το ερώτημα, κατα πόσο η βρετανική αλλαγ-ή και το γενικότεροσυντηρητικό κλίμα που ακολούθησε τη ναπσλεόντεια -ήττα δεν ανέκοΨε έναολόκληρο κίνημα κοινωνικής σκέψ-ης που είχε γεννηθεί τον 180 αιώνα καικορυφώθηκε τα χρόνια μεταξύ του 1807 και του 18'14.

Από αυτό το κίνημα κοινωνικ-ής σκέΨης, φαίνεται να διασώζονται μετάτο 1820 μόνο οι συνταγματικέτ; διεκδικ-ήσεις που κι αυτέτ; είχαν γεννηθεί ταχρόνια της βενετικής αποχώρησηξ.

Ο Ανδρέατ; Μουστοξύδηξ είναι συνδεδεμένοτ; με αυτέξ. Ήταν αλλωστεσαράντα περίπου χρόνια νεότερος από τον Βλασσόπουλο. Ανήκε από την αρχήτης σταδιοδρομία; του, περισσότερο στο ρεύμα των αρχαιογνωστών παράτων κοινωνιστ ών. Δούλεψε από πολύ νωρίς και χαρη στη θέσ-η του ως ιστο-ριογραφου42, στη θεμελίωσ-η των δικαιωματων επί του χρόνου, που είχε τόσο

lι1. ΒροκΙνΎ'\ζ, ό.π., σ. H-\t)-\B9' Αθ. "Γσίτσα , «Στυλ. Βλα.σσΟπουλου, Στατιστικαί καιΙστορυιαί στερί Κερχ\ψας ει1\-ησεις», l(ερχυραϊκά Χρονικά ΧΧ\ (1977), 1-14' ι , Για τοανέχ1\οτο έΡΎΟτο" Σπ . n. ιν/_μπρος, «Κατάλσγοτ; των κω1\ίχων ΤΎjςΙστορικής και ΕΟνο-λΟΎικής Εταιοείατ;», Νέος Ελληνομν-ήμων9 (1912), 'ι6 Ι -'.55.

42. Μαν-ης, ό. Π., σ. \ 7.

Νίκος Ε_«ocρocπιΜΚ1)ζ, Η ΙΣΤΟΙ>ΙΑ ΤΩΝ ΔΎΤΙΙ<ΩΝ KΎΊ'ΙAPXJΩN 3ιη

αναγκ-η 'ι) νεαρή Ιόνιος Πολιτεία για να τύχει καποιας συνταγματική; ανα-γνώρισης_ Το έργο του εγγραφεται στ-ην κοίτη των μεγάλων αρχαιογνωστώντης κερκυραϊκής αpιστoκρατίαςι,~ και των λογίων που συγκέντρωναν τίτλου;επί ιδιοκτησιακών δικαιωματων, ώστε να ξεκαθαριστεί η φύση των κερκυ-ραϊκών περωυσ~ώνή4, ένα. θέμα. που θα αναστατωνε ΤΎjν τοπική κοινωνία,αφού ήταν προϋπόθεση της καταργηση; των φεουδαρχικών υποχρεώσεων,και θα τροφοδοτήσει μια ξεχωριστ-ή νομυω-ιστορική φιλολογία. Η κοινωνι-κή προϋπόθεση θα υποχωρήσει μπροστά crTI) συνταγματική διεκδίκησΎj καιτον προσδιορισμό της φύσεωτ; του καθεστώτος. Σε αντίθεση με την προηγού-μενη γενεά, το ιστορικό αντικείμενο, η κοινωνία, θα αντικατασταθεί οριστικάχαρη στο πιο αφηρημένο , που ήταν το έθνος. Σ' αυτήν την αντικατάσταση, τααρχαιογνωστικα και νομικα εφόδια που θεμελίωναν δικαιώματα στο χρόνοκαι τα πράγματα -ήταν πω χρήσιμα από τις πλ-ηθυσμιακές τασε«; ή τ«; θεσμι-κές υλοποιήσειξ.

'Ηταν φυσυω για τον Σπυρίδωνα Λαμπρό να αναγνωρίσει ως πρόγονότου τον Μουστοξύδη!ι"_ Είχε θεμελιώσει τον τύπο ιστοριογραφίατ; που Θεω-ρούσε ότι συνέχιζε ο ίδως. Γνώριζε όμως, αραγε, ποια δυναμικ-ή είχε χαΘείόταν αναδυόταν ο Μουστοξύδης;

ιΙ1

,\

43. Το 1802, εκόίόει με τον Μάριο Πιέρρη, στ-ην Κέρκυρα, την Gazerra Urbana. Τα·επόμενα. χρόνια, κινείται στους κίικλους των περιοδικών και εφημερίδων, Monirore JOI1iO

(1803-1811), Mercιιrio Jeccerario ("1802-18()(i) κ_ά.. Στον τελευταίο συνεργάζεται με τονΕμμανου-ήλ Θεοτόκη (;Filergo Ροεοο).

44. Βλ π.χ. τη γνώση του για, το Θέμα, στ'l) σύντομη επιστολή 70υ στον GioνanniQuerini Stampalia, Anastasia Srouraiti, L1 Crecia nelJe raccoJce deJJa fondazione QueriniSralnpalia, Βενετία 2000, σ. 2~σ, όπου αναφέρεται σε θέματα απαλλοτρίωση; της Βαρο-νία.ς Κορνέρ-Μπαταλια.

45. Λαμπροξ, « Η ιστορική σχολ"ή...», σ. "~2'2:«Την χριτιΚ"ην ο' εχεΙν'ην, 'r,')μα.τ"ην

ζ'ητούμεν -παοά τω Μα.ρμ.αρά., ευρΙσκομε'l α-φθο'lουσα.'1εν τυ«; έργοις του ηΎεμ6'ιος τωνΕπτανησίω» ιστοριογρά.φων κα.'. ιόρυ-τού τητ; εν Kεpκ,~.φα. ισ-:ορικ"'ις σχολΓις του ΕΧ

κυπρου ελκοντος το γένος Ανορέου Μουστοξύδου». Για. τις συνέΧΕιες ΤΎj" επτO'.γησΙOCy:ί"jς

ιστοριογραφίατ; βλ τον συλλογικό τόμο IraJia - Grecia: remi e sroriografla €Ι confronro,<Ιετιτυιο ΕlΙοηίco di Studi ΒίΖοητίηί e Postbizantini di Yenezia, Convegni -1-·, Βενετία2001.