Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΚΑΤΟΧΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΤΙΚΟΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

ΣΤΟΝ ΥΣΤΕΡΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261)Στις 13 Aπριλίου του 1204 η Kωνσταντινούπολη παραδόθηκε στους Λατίνους. Στις 9 Mαΐου του 1204 ο Bαλδουίνος Α' της Φλάνδρας εξελέγη αυτοκράτορας και λίγο αργότερα (16 Mαΐου του

1204) στέφθηκε στο ναό της Aγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Σύμφωνα με τη συνθήκη διανομής των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Partitio terrarum imperii Romaniae) που υπέγραψαν οι Λατίνοι της Δ' Σταυροφορίας, δώδεκα Βενετοί και δώδεκα Φράγκοι, μεταξύ της 12ης Απριλίου και 9ης Μαΐου 1204, στο λατίνο αυτοκράτορα επιδικάστηκαν το 1/4 της αυτοκρατορίας της Pωμανίας και τα 5/8 της Κωνσταντινούπολης, ενώ τα υπόλοιπα 3/4 της αυτοκρατορίας διανεμήθηκαν μεταξύ των σταυροφόρων και των Βενετών και τα 3/8 της Κωνσταντινούπολης δόθηκαν στους Βενετούς. O βενετός δόγης ήταν ο μόνος από τους σταυροφόρους που απαλλάχθηκε από την υποχρέωση απόδοσης όρκου υποτέλειας στο λατίνο αυτοκράτορα και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του λατίνου

αρχιεπισκόπου της Κωνσταντινούπολης Θωμά Mοροζίνι.

Eπιπλέον, με την ιδιότητα του κατόχου των 3/8 της αυτοκρατορίας μπορούσε να ασκήσει το δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) στην εκλογή νέου αυτοκράτορα.

Το έμβλημα της Βενετίας, ο φτερωτός Λέων με το Ευαγγέλιο του Αγίου Μάρκου.

Οι πρώτες εκστρατείες των Λατίνων στη Μικρά Ασία, με σκοπό την

κατάκτηση των εδαφών που επιδικάζονταν στο λατίνο

αυτοκράτορα, είχαν ως αποτέλεσμα την κατάκτηση μεγάλου μέρους της Βιθυνίας (φθινόπωρο-χειμώνας του

1204/1205). Οι πολεμικές επιχειρήσεις των Λατίνων στη Μικρά Ασία

συνεχίσθηκαν με επιτυχία ως την άνοιξη του 1207, όταν υπέγραψαν με

τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεόδωρο Α' Λάσκαρη συνθήκη

διετούς ανακωχής. Στις 15 Οκτωβρίου του 1211, οι Λατίνοι πέτυχαν

σημαντική νίκη επί των στρατευμάτων της Νίκαιας, στο Ρυνδακό ποταμό, στη

Βιθυνία. Το 1214 υπογράφηκε η συνθήκη του Νυμφαίου, με την οποία

οι Λατίνοι εξασφάλιζαν τον έλεγχο του βορειοανατολικού τμήματος της

Μικράς Ασίας.

Οι φιλικές σχέσεις της Λατινικής Αυτοκρατορίας με την αυτοκρατορία της Νίκαιας διατηρήθηκαν σε γενικές

γραμμές ως το 1222, οπότε επαναλήφθηκε ο πόλεμος. Το 1224, οι Λατίνοι υπέστησαν βαριά ήττα, κοντά στο Ποιμανηνό, χάνοντας σταδιακά τις κτήσεις τους στη Μικρά Ασία και το 1225 υπέγραψαν με τον αυτοκράτορα

της Νίκαιας συνθήκη ανακωχής, με την οποία οι κτήσεις τους στη Μικρά Ασία περιορίζονταν στην περιοχή απέναντι

από την Κωνσταντινούπολη, μαζί με τα περίχωρα της Νικομήδειας. Την ίδια

εποχή, ο στόλος της Νίκαιας κατέλαβε στο Αιγαίο πέλαγος νησιά που είχαν

επιδικασθεί στο λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (Ικαρία, Λέσβος,

Κως και Χίος), ενώ το 1235 έπεσαν και τα τελευταία λατινικά φρούρια της

Μικράς Ασίας.

Οι πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες των Φράγκων στη Μικρά Ασία (φθινόπωρο-

χειμώνας του 1204/1205) επισκιάσθηκαν από σοβαρά προβλήματα

που ξέσπασαν στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης, όπου οι τοπικοί βυζαντινοί άρχοντες συμμάχησαν με το βούλγαρο

τσάρο Ιωαννίτζη (1197-1207). Τα στρατεύματα του τσάρου εισέβαλαν στη

Θράκη και συγκρούσθηκαν με τις δυνάμεις του λατίνου αυτοκράτορα στα περίχωρα της Αδριανούπολης, στις 14

Απριλίου του 1205. Οι Φράγκοι αποδεκατίστηκαν και ο ίδιος ο λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης

Βαλδουίνος Α' αιχμαλωτίστηκε.

Ο νέος αυτοκράτορας Ερρίκος της Φλάνδρας (1206-1216) πέτυχε να ανακαταλάβει πολλά εδάφη στην περιοχή της Θράκης. Τον Οκτώβριο του 1207, ο Ιωαννίτζης σκοτώθηκε, κατά τη διάρκεια

της πολιορκίας της Θεσσαλονίκης. Ο βουλγαρικός κίνδυνος αποσοβήθηκε, οριστικά για την Κωνσταντινούπολη την 1η Αυγούστου του 1208, όταν ο Ερρίκος της Φλάνδρας νίκησε με

στρατιωτική δύναμη 2000 ανδρών τους Βουλγάρους.

Τα οικόσημα των Λατίνων αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης.

Την άνοιξη του 1209, ο Ερρίκος, προσπαθώντας να καταστείλει το επαναστατικό κίνημα των λομβαρδικής καταγωγής ευγενών της Θεσσαλονίκης, ανέλαβε εκστρατεία στη Θεσσαλία και τη

Στερεά Ελλάδα. Για να εξασφαλίσει τα νώτα του από ενδεχόμενη επίθεση του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Α' Κομνηνού Δούκα (1204-1215), ο Ερρίκος συνήψε, το καλοκαίρι του 1209, συνθήκη

συμμαχίας μαζί του. Η επίθεση του Μιχαήλ Α' στο λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το 1210, προκάλεσε την άμεση αντίδραση του Ερρίκου, που έσπευσε να ενισχύσει στρατιωτικά την περιοχή.

Πάνω: Μολυβδόβουλο του Ερρίκου της Φλάνδρας. 1204-1216.

Δεξιά: Σταυροφόροι σε επέλαση.

Ο Ερρίκος επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την αμυντική θωράκιση της Θεσσαλονίκης, αλλά στις 11 Ιουνίου του 1216 απεβίωσε, ενώ επέβλεπε από κοντά τις εργασίες για την επισκευή των τειχών της

πόλης. Μετά την κατάλυση του λατινικού βασιλείου της Θεσσαλονίκης (1224), η Κωνσταντινούπολη απειλήθηκε άμεσα από το δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Α' Κομνηνό Δούκα (1215-1230), διάδοχο του Μιχαήλ Α' της Ηπείρου, όταν αυτός, μετά από σαρωτική εκστρατεία στη Θράκη, έφθασε ως τα

τείχη της Βασιλεύουσας. Ο κίνδυνος απομακρύνθηκε για τη Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, το 1228, με τη σύναψη συνθήκης ανακωχής με το Θεόδωρο.

Τα μεσαιωνικά τείχη της Θεσσαλονίκης.

Τον Ερρίκο της Φλάνδρας διαδέχθηκε ο Πέτρος Courtenay (1216-1217), που αιχμαλωτίσθηκε σε ενέδρα του δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου. Την αντιβασιλεία άσκησε στην Κωνσταντινούπολη η σύζυγος του Πέτρου Γιολάντα ως το 1221, όταν

ανέβηκε στο θρόνο ο γιος της Ροβέρτος Courtenay (1221-1228). Μετά το θάνατο του Ροβέρτου (1228), την αντιβασιλεία άσκησε ο

Ιωάννης de Brienne (1229-1237) ως την ενηλικίωση του διαδόχου στο θρόνο Βαλδουίνου

Β' (1237-1261).

Έβρος: Κάστρα Άβαντα – Ποτάμου.Το οικόσημο της γαλλικής οικογένειας Courtenay.

Η εσωτερική κατάσταση στην αυτοκρατορία, σε συνδυασμό με τη μόνιμη πλέον απειλή από τη γειτονική αυτοκρατορία της Νίκαιας, ανάγκασε το Βαλδουίνο Β' να ξεκινήσει σειρά ταξιδιών

προς τη Δύση, για να αφυπνίσει το ενδιαφέρον για τη δεινή οικονομική και στρατιωτική κατάσταση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης, χωρίς όμως επιτυχία.

Πάνω: Νόμισμα του Λατίνου αυτοκράτορα, απομίμηση χρυσού βυζαντινού νομίσματος.

Δεξιά: Η είσοδος του πρώτου σταυροφόρου ηγέτη, Βαλδουίνου της Φλάνδρας, στην Έδεσσα

της Συρίας το 1098.

Τον Ιούλιο του 1261, η Κωνσταντινούπολη απογυμνώθηκε ουσιαστικά από τον αμυντικό μηχανισμό της, αφού ο βενετικός στόλος, επανδρωμένος με το σύνολο των στρατιωτών της αυτοκρατορίας, ανέλαβε εκστρατεία στον Εύξεινο πόντο. Επωφελούμενος από την παντελή

απουσία στρατιωτικής δύναμης στην Κωνσταντινούπολη, ο αξιωματούχος της Νίκαιας καίσαρ Αλέξιος Στρατηγόπουλος, επικεφαλής μικρής στρατιωτικής δύναμης, εισήλθε στην Πόλη, χωρίς να

συναντήσει την παραμικρή αντίσταση. Η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς της Νίκαιας έθεσε τέλος στη Λατινική Αυτοκρατορία.

Η Πόλη σε μεσαιωνική εικόνα.

Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης (1204-1224)Μετά την αποτυχία του να εκλεγεί λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης, ο λομβαρδός

αρχηγός της Δ' Σταυροφορίας, Βονιφάτιος Μομφερρατικός (1204-1207) διεκδίκησε το βασίλειο της Θεσσαλονίκης. Τον Αύγουστο του 1204, υπέγραψε συνθήκη συμμαχίας με τους Βενετούς, με την οποία

γινόταν υποτελής της Βενετίας και συνάμα εξασφάλιζε την υποστήριξη της Γαληνοτάτης στην αντιπαράθεσή του με το λατίνο αυτοκράτορα..

Αριστερά: Το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης

στην λατινοκρατούμε

νη Ρωμανία.

Δεξιά: Ιπποτική μάχη σε

μεσαιωνικό χειρόγραφο.

Μετά από σύντομη, πλην όμως βίαιη, διαμάχη με τις δυνάμεις του Λατίνου αυτοκράτορα Βαλδουίνου Α' της Φλάνδρας στην περιοχή της Θράκης (Αύγουστος ή Σεπτέμβριος του 1204), ο

Βονιφάτιος απέδωσε όρκο υποτέλειας στο Λατίνο αυτοκράτορα και έλαβε από αυτόν τη Θεσσαλονίκη ως φέουδο. Πέτυχε, επίσης, την επικύρωση από το Λατίνο αυτοκράτορα των

προνομίων που είχαν χορηγηθεί στην πόλη αυτή από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, πριν το 1204

Ο Βονιφάτιος Μομφερρατικός ετοιμάζεται μετά από δοξολογία να αναχωρήσει με προορισμό την Ανατολή στα πλαίσια της Δ’

Σταυροφορίας.

Το 1205, ο Βονιφάτιος έλαβε όρκους υποτέλειας από διάφορους φεουδάρχες της κεντρικής Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της Εύβοιας. Οι δεσμοί του με τη Λατινική Αυτοκρατορία της

Κωνσταντινούπολης ενισχύθηκαν μετά το γάμο της κόρης του Αγνής με τον Ερρίκο της Φλάνδρας (1206-1216), διάδοχο του Βαλδουίνου Α', στις 4 Φεβρουαρίου του 1207. Η σχέση υποτέλειας που

έδενε το Βονιφάτιο με το Λατίνο αυτοκράτορα επικυρώθηκε και από τον Ερρίκο, το καλοκαίρι του 1207.

Αριστερά: Το οικόσημο της ιταλικής οικογένειας των Μομφερρατικών.

Δεξιά: Η τελετή της αναγόρευσης σε ιππότη σε μεσαιωνικό χειρόγραφο. Στην τελετή αυτή ο νεαρός άνδρας αποκτούσε το σπαθί του και

ορκιζόταν πίστη στα ιπποτικά ιδεώδη.

Μετά το θάνατο του Βονιφατίου (Σεπτέμβριος του 1207), στο θρόνο της Θεσσαλονίκης ανέβηκε ο ανήλικος γιος του Δημήτριος (1207-1225). Στο βασίλειο δεν άργησε να ξεσπάσει επαναστατικό

κίνημα σε βάρος του Δημητρίου και του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, Ερρίκου της Φλάνδρας. Το κίνημα, που οργάνωσαν ο αντιβασιλιάς του βασιλείου Ουμβέρτος Β' de

Biandrate και ο κοντόσταυλος Αμεδαίος de Pofoy, επιδίωκε την απαγκίστρωση του βασιλείου από την επικυριαρχία του Λατίνου αυτοκράτορα και την άνοδο στο θρόνο της Θεσσαλονίκης του

άλλου γιου του Βονιφατίου, Γουλιέλμου Δ', μαρκήσιου του Montferrat.

Αριστερά: Αναπαράσταση μεσαιωνικής μάχης σε σύγχρονο φεστιβάλ.

Δεξιά: Σταυροφόρος ετοιμάζεται να αναχωρήσει από το φέουδό του με προορισμό την Ανατολή.

Το Μάιο του 1209, υπογράφηκε συνθήκη που έθεσε τέλος στο κίνημα, το οποίο όμως πέτυχε τελικά το στόχο του, γύρω στον Απρίλιο του 1217, όταν ο Λατίνος αυτοκράτορας Πέτρος

Courtenay (1216-1217) πείστηκε από τους λομβαρδικής καταγωγής ευγενείς ανταπαιτητές να αναγνωρίσει στο Γουλιέλμο Δ' όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του Λατίνου βασιλιά της

Θεσσαλονίκης, καθιστώντας τον έτσι πραγματικό κυρίαρχο.

Αναπαράσταση μεσαιωνικής

μάχης σε σύγχρονο

φεστιβάλ. Οι ιππότες διέθεταν

πανσπερμία οπλισμού, εφόσον ο καθένας διέθετε ιδιόκτητο οπλισμό, με τους θυρεούς του να στολίζουν τις ασπίδες τους.

Σε γενικές γραμμές όμως οι βαριά οπλισμένοι ιππότες διέθεταν

μεγάλες τριγωνικές

ασπίδες, μεταλλικά κράνη και αλυσιδωτούς

θώρακες που κάλυπταν σχεδόν εξολοκλήρου το

σώμα.

Το βασίλειο απειλήθηκε προσωρινά, στην αρχή της ύπαρξής του, από το βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτζη, που το

καλοκαίρι του 1205 κινήθηκε από την περιοχή της Αδριανούπολης προς τα δυτικά, εξαπολύοντας ληστρικές και καταστροφικές επιδρομές σε πολλές

θρακικές πόλεις (χειμώνας-άνοιξη του 1205/1206). Το φθινόπωρο του 1207,

ο Ιωαννίτζης έφθασε με τα στρατεύματά του μπροστά από τα

τείχη της Θεσσαλονίκης και άρχισε να την πολιορκεί. Η πολιορκία της πόλης από τους Βουλγάρους έληξε άδοξα,

όταν ο Ιωαννίτζης σκοτώθηκε (Οκτώβριος του 1207).

Χειρόγραφο με την ιστορία των Σταυροφοριών.

Το καλοκαίρι του 1210, ο δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Α' (1204-1215) Κομνηνός Δούκας, έχοντας εξασφαλίσει τη συμμαχία των Βουλγάρων, επιτέθηκε στο βασίλειο αιχμαλωτίζοντας

πολλούς Λατίνους. Χάρη στη στρατιωτική παρέμβαση του λατίνου αυτοκράτορα, η Θεσσαλονίκη ανακουφίσθηκε από την απειλή της Ηπείρου, αλλά πολλές περιοχές στη Θεσσαλία, όπως η Λάρισα, τα Φάρσαλα, το Βελεστίνο και ο Αλμυρός, παραδόθηκαν στο διάστημα των δύο

χρόνων που ακολούθησαν.

Κάστρο Φαρσάλων.

Μέχρι τις αρχές του 1222, τα στρατεύματα της Ηπείρου είχαν καταλάβει τα φρούρια του Πλαταμώνα και των Σερρών, πλησιάζοντας επικίνδυνα τη Θεσσαλονίκη. Ο Δημήτριος, προκειμένου να αποσοβήσει τον κίνδυνο της πτώσης του βασιλείου του στα χέρια του δεσπότη της Ηπείρου

Θεοδώρου Α' (1215-1230) Κομνηνού Δούκα, αναζήτησε προσωπικά βοήθεια, πηγαίνοντας στην Ιταλία το 1222. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, ο πρώην αντιβασιλιάς της Θεσσαλονίκης και βάιλος πλέον του βασιλείου Umberto II de Biandrate ηγήθηκε ενός στρατιωτικού σώματος, με σκοπό την

παροχή στρατιωτικής βοήθειας στη Θεσσαλονίκη, ενώ το Μάιο του επομένου έτους οργανώθηκε στη Δύση στρατιωτική επιχείρηση για την υπεράσπιση της Θεσσαλονίκης. Τα στρατεύματα, υπό την ηγεσία του Γουλιέλμου Δ', μαρκησίου του Montferrat, συγκεντρώθηκαν το Μάρτιο του 1224 στη

Νότια Ιταλία.

Αριστερά: Νόμισμα του δεσπότη της Ηπείρου.

Πάνω: Πύργος του κάστρου του Πλαταμώνα που κτίστηκε από Γάλλο ιππότη.

Ωστόσο, οι στρατιωτικές δυνάμεις των σταυροφόρων

έφθασαν πολύ καθυστερημένα στη Θεσσαλία (1225), ενώ ο

Λατίνος αυτοκράτορας Ροβέρτος Courtenay (1221-

1228), απορροφημένος εξολοκλήρου από τον αγώνα

εναντίον του Ιωάννη Γ' Βατάτζη (1222-1254)

αυτοκράτορα της Νίκαιας, δεν κατάφερε να αποστείλει έγκαιρα στρατιωτικές

ενισχύσεις για την άμυνα του βασιλείου. Το Δεκέμβριο του

1224, η Θεσσαλονίκη παραδόθηκε τελικά στο δεσπότη της Ηπείρου.

Εύβοια (Negroponte)Στο Μεσαίωνα, το νησί της Εύβοιας αλλά και η πρωτεύουσά του Χαλκίδα ήταν γνωστά στους

Λατίνους με το όνομα "Ne(i)groponte". Σύμφωνα με την Partitio terrarum imperii Romanie (συνθήκη διανομής των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), το κεντρικό τμήμα της

Εύβοιας επιδικάσθηκε στο λατίνο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό (1204-1207). Ο Βονιφάτιος κατέκτησε το νησί και το παραχώρησε ως φέουδο στο φλαμανδό ευγενή Ιάκωβο d' Avesnes (1204), ο οποίος έκτισε το κάστρο της Χαλκίδας και εγκατέστησε σε αυτό φρουρά. Μετά το θάνατο του Ιακώβου (πριν τον Αύγουστο του 1205), το νησί παραχωρήθηκε από το Βονιφάτιο σε τρεις βαρόνους από τη Βερόνα της Ιταλίας: το Ravano dalle Carceri, τον

Giberto dalle Carceri και τον Pecoraro da Mercanuovo.

Το λατινικό κάστρο των

Φύλλων στην κεντρική Εύβοια.

Οι τρεις βαρόνοι ονομάσθηκαν τριτημόριοι (terzieri, terciers ή τερτσέρια), καθώς ο

καθένας τους έλαβε το 1/3 της νήσου, δηλαδή μία από τις τρεις βαρονίες στις οποίες

χωρίσθηκε η Εύβοια: το βόρειο τμήμα, με πρωτεύουσα τον Ωρεό (terzero del Rio), το

κεντρικό, με πρωτεύουσα -κοινή και για τους τρεις βαρόνους- τη Χαλκίδα (terzero della Clissura, Terzerius a clesura ultra) και το

νότιο, με πρωτεύουσα την Κάρυστο (terzero di Caristo). Γύρω στα τέλη του 1208, ο

Ravano dalle Carceri έγινε κύριος ολόκληρου του νησιού. Τιτλοφορούνταν, πλέον, sires de

Nigrepont (κύρης της Εύβοιας) και λίγο αργότερα, το 1210 και το 1212, dominus

Nigropontis (κύριος της Εύβοιας) ή dominus insulae Nigropontis (κύριος του νησιού της

Εύβοιας).

Σταυροφόρος από τη Βόρειο Ιταλία τον 13ο αι.

Ο Ravano τάχθηκε υπέρ των λομβαρδικής καταγωγής ευγενών της Θεσσαλονίκης στον αγώνα τους εναντίον του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης (1207-1209). Για να αντιμετωπίσει

την πολιτική απομόνωση του νησιού του, που προκάλεσε η προσωπική του εμπλοκή στο στασιαστικό κίνημα των ευγενών της Θεσσαλονίκης, συνήψε, το Μάρτιο του 1209, συνθήκη

συμμαχίας με τη Βενετία, με την οποία αναγνώριζε τη βενετική επικυριαρχία στην Εύβοια. Με τη συνθήκη του Μαρτίου του 1209, η Βενετία αποκτούσε σημαντικά εμπορικά προνόμια στο νησί.

Λίγο καιρό αργότερα διορίστηκε ο πρώτος βενετός βάιλος (bailus), ο οποίος διοικούσε τις παροικίες που διατηρούσαν οι συμπατριώτες του στο νησί, ως αντιπρόσωπος του δόγη.

Βενετικός πύργος στις Ροβιές της Βόρειας

Εύβοιας.

Στις 20 Μαΐου του 1209, ο Ravano αναγνώρισε και την επικυριαρχία του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, του οποίου έγινε λίζιος φεουδάρχης. Αργότερα, πιθανόν το 1248, η

επικυριαρχία της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης στην Εύβοια μεταβιβάσθηκε στον πρίγκιπα της Αχαΐας (1246-1278). Ωστόσο, η εξάρτηση του νησιού από τον πρίγκιπα της

Αχαΐας παρέμεινε ουσιαστικά θεωρητική, όπως και η προηγούμενη εξάρτησή του από το Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

Δυο βενετικοί πύργοι του Βασιλικού Ευβοίας.

Μετά το θάνατο του Ravano dalle Carceri, το 1216, ο τότε βενετός βάιλος Pietro Barbo παρενέβη ενεργά στη διαμάχη των έξι συγγενών του Ravano που διεκδικούσαν την κληρονομιά του,

μοιράζοντας το νησί σε έξι μέρη (εκτημόρια). Ο βενετός βάιλος έγινε, σταδιακά, ο πραγματικός διοικητής ολόκληρου του νησιού. Η Εύβοια αναγνώρισε την πλήρη υποταγή της στους Βενετούς,

όταν στο περιθώριο της διαμάχης των τριτημόριων αρχόντων της με τον πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμο Β' Βιλλεαρδουίνο, οι τριτημόριοι συνήψαν, στις 14 Ιουνίου του 1256, συμφωνία με

τους Βενετούς, με την οποία αναγνώριζαν τη Βενετία ως μοναδικό επικυρίαρχό τους.

Ο Γουλιέλμος είχε παρέμβει ως επικυρίαρχος των τριτημόριων της

Εύβοιας, διεκδικώντας την κληρονομική μεταβίβαση του μισού

τριτημόριου του Ωρεού, το οποίο ανήκε στη σύζυγό του Carintana dalle Carceri, που είχε στο μεταξύ πεθάνει.

Μεταξύ του Γουλιέλμου και των τριτημόριων αρχόντων της Εύβοιας

ξέσπασε έντονη διαμάχη, που κορυφώθηκε με τη μάχη στο Καρύδι

το 1258, όπου ο πρίγκιπας της Αχαΐας νίκησε τους αντιπάλους του. Η

διαμάχη διευθετήθηκε, τελικά, με τη συνθήκη του 1262.

Πύργοι βενετών φεουδαρχών στο

Βασιλικό Ευβοίας.

Άμεσα συνδεδεμένος με τη διεκδίκηση του μισού τριτημόριου του Ωρεού είναι ο χάλκινος οβολός που φέρει την επιγραφή G(ULIELMUS) P(RINCEPS) AC(HAIE) (Γουλιέλμος Πρίγκιπας της

Αχαΐας) + NEGRIP(ONTE) (Χαλκίδας). Το νόμισμα χρονολογείται τον πρώτο καιρό της διαμάχης του πρίγκιπα της Αχαΐας με τους τριτημόριους της Εύβοιας (1255-1256). Στην οπίσθια όψη του νομίσματος έχει χαραχθεί ο λατινικός αριθμός ΙΙΙ, που θεωρείται ότι δηλώνει την ιδιότητα του

Γουλιέλμου ως τριτημόριου της Εύβοιας.

Η συμβολή των βενετών βάιλων στην αμυντική θωράκιση του νησιού υπήρξε σημαντική σε περιόδους επιθέσεων εξωτερικών εχθρών, μολονότι η Βενετία δεν ήταν πάντοτε σε θέση να προσφέρει σημαντική στρατιωτική βοήθεια στους τριτημόριους. Ενδεικτικά αναφέρονται η

επίθεση του πρίγκιπα της Αχαΐας το 1258, οι επιχειρήσεις του ιππότη της Καρύστου Λικαρίου (Licario), κατά τις οποίες (1264-1280) κατέλαβε φρούρια του νησιού με την υποστήριξη από το 1271 των Βυζαντινών, και οι τουρκικές ναυτικές επιθέσεις του 14ου αιώνα. Στο βενετό βάιλο

απέδιδαν όρκο πίστης οι λομβαρδοί εκτημόριοι αλλά και οι έλληνες ευγενείς, αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο τη Βενετία ως κυρίαρχη δύναμη στο νησί. Οι λομβαρδοί εκτημόριοι είχαν

πρωτεύουσά τους τη Χαλκίδα, η οποία αποτελούσε έδρα του λομβαρδού δικαστή (podesta).

Τετράγωνος πύργος στην

Κάρυστο.

Γύρω στα τέλη του 1317 και τις αρχές του 1318, η Κάρυστος κατακτήθηκε από τον καταλανό Don Alfonsus Fadrique, γενικό επίτροπο του δουκάτου των Αθηνών και νόθο γιο του

Φρειδερίκου Β', βασιλιά της Σικελίας (1295-1337). Το 1319, οι Καταλανοί συνήψαν συνθήκη με τους Βενετούς, που ανανεώθηκε το 1321, σύμφωνα με την οποία ο Don Alfonsus διατηρούσε

υπό την εξουσία του την Κάρυστο. Η επίσημη κυριαρχία της Βενετίας επεκτάθηκε προοδευτικά σε ολόκληρη την Εύβοια. Το 1342, η Βενετία αγόρασε το φρούριο των Αρμένων (Larmena) και το 1365 την Κάρυστο. Γύρω στο 1350, στο πλαίσιο του τρίτου Βενετογενουατικού πολέμου, η

Χαλκίδα δέχτηκε την επίθεση των Γενουατών, οι οποίοι λεηλάτησαν και πυρπόλησαν την πόλη. Το 1390, με το θάνατο του κληρονόμου του τελευταίου τριτημόριου της Εύβοιας Γεωργίου Γ'

Ghisi, το νησί περιήλθε εξολοκλήρου στη Βενετία.

Πριγκιπάτο της Aχαΐας (1205-1432)Μετά την αναχώρηση του Βονιφατίου ο Γουλιέλμος Champlitte και ο Γοδοφρείδος Α'

Βιλλεαρδουίνος συνέχισαν την εκστρατεία στην Πελοπόννησο, κατέλαβαν την Πάτρα, την Ανδραβίδα, το Ποντικό (στην Ηλεία), τη Σκόρτα (στη δυτική Αρκαδία), το Ναβαρίνο, την

Καλαμάτα και ήδη στα μέσα του 1205 δημιουργήθηκε ο πυρήνας του πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Αριστερά: το οικόσημο των Σαμπλίτ.

Δεξιά: Το οικόσημο των Βιλλεαρδουίνων και, αργότερα, ολόκληρου του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Το 1209 ο Γουλιέλμος Champlitte, κατά την επιστροφή του στη Γαλλία για διεκδίκηση κληρονομιάς, απεβίωσε και την ηγεσία του πριγκιπάτου ανέλαβε ο Γοδοφρείδος Α'

Βιλλεαρδουίνος, ο οποίος προέβη, όπως περιγράφεται στο Χρονικό του Μορέως, στη διοικητική οργάνωση των κατακτημένων περιοχών. Όπως προκύπτει από δύο σημαντικές συνθήκες που

υπογράφηκαν το 1209 (της Ραβέννικας και της Σαπιέντζας) ο Γοδοφρείδος αναφέρεται "κατακτητικώ δικαιώματι" ηγεμόνας (princeps) της Πελοποννήσου. Το 1210 καταλήφθηκε το Ναύπλιο και η Κόρινθος (την υπεράσπιζε ο Λέων Σγουρός, ο οποίος αυτοκτόνησε το 1208), το 1212 το Άργος, ενώ το 1248 ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της Πελοποννήσου με την κατάληψη

της Μονεμβασίας.

Αριστερά: Σταυροφόροι δέχονται την παράδοση πόλης στην Ανατολή.

Δεξιά: Η κύρια είσοδος του Άκροκορίνθου.

Η Πελοπόννησος, μετά την κατάκτηση, εισήλθε σε περίοδο πρωτόγνωρης ακμής. Οι Φράγκοι διατηρώντας τις φεουδαρχικές παραδόσεις προσπάθησαν να οργανώσουν την περιοχή σε

δυτικού τύπου ηγεμονία. Όπως φαίνεται δε συνάντησαν μεγάλες δυσκολίες, διότι προϋπήρχε η διαίρεση σε μεγάλες ιδιοκτησίες και οι κάτοικοι, δυσαρεστημένοι από τη βυζαντινή

διακυβέρνηση, αποδέχθηκαν χωρίς αντιδράσεις τους νέους κυρίους. Από το 1205 έως το 1278 επικράτησε ο οίκος των Βιλλεαρδουίνων και το πριγκιπάτο γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του. Συγκεκριμένα το Γοδοφρείδο Α' (1209-1228) διαδέχθηκε ο γιος του Γοδοφρείδος Β' (1228-

1246) και στη συνέχεια ο αδελφός του Γουλιέλμος Β' (1246-1278).

Νομίσματα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Το 1278 η κυριαρχία περιήλθε στον ανδεγαυικό οίκο (Anjou) της Νεάπολης, αλλά μέχρι το 1318 κυβερνούσαν απόγονοι των Βιλλεαρδουίνων. Η ανδεγαυική κυριαρχία διατηρήθηκε ως το 1432,

όταν τα υπολείμματα του πριγκιπάτου απορροφήθηκαν από τους Βυζαντινούς του δεσποτάτου του Μορέως. Στα 1259 ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος νίκησε στη μάχη της Πελαγονίας το φραγκικό

συνασπισμό -που πολεμούσε στο πλευρό του δεσπότη της Ηπείρου- και υπέγραψε συμμαχία με τους Γενουάτες το 1261 (συνθήκη του Νυμφαίου), για να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη.

Μπρούτζινο Άγαλμα Ιππότη μέσα 13ου αι.

Για να απελευθερωθεί ο πρίγκιπας Γουλιέλμος Β' Βιλλεαρδουίνος (αιχμάλωτος στη μάχη της Πελαγονίας), οι γυναίκες των βαρόνων του πριγκιπάτου (συνέλευση των κυράδων στο Νίκλι)

αποφάσισαν να παραδώσουν στο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο τα κάστρα του Μυστρά, της Μάνης, της Μονεμβασίας (κατά το Χρονικό του Μορέως, στ. 4329 και το Χρονικό του Marino Sanudo) και

τα κάστρα του Γερακίου και της Κινστέρνας (κατά τον Παχυμέρη).

Το κάστρο και η πολιτεία του Μυστρά, όπως σώζονται σήμερα.

Το 1262 ιδρύθηκε ο πυρήνας του δεσποτάτου του Μορέως, το οποίο από το 1262 έως το 1349 διοικούνταν από διορισμένους διοικητές (κεφαλές), ενώ από το 1349 έως το 1460 από μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας (δεσπότες). Όσο ζούσε ο Γουλιέλμος, οι Φράγκοι αντιμετώπιζαν με

επιτυχία τις επιθέσεις των Βυζαντινών. Οι μάχες της Πρίνιτζας (Ολυμπία), των Σεργιανών (Σέρβια) και της Μεσίσκλης (Ηλεία), το 1262-1263, και του Μακρυπλαγίου Μεσσηνίας, το 1264, κατέληξαν σε ήττα των Βυζαντινών, αλλά ουσιαστικά είχε ήδη αρχίσει η παρακμή της φραγκικής

κυριαρχίας στην Πελοπόννησο.

Όψη της καστροπολιτεία;ς του Μυστρά.

Το 1267 υπογράφηκε η συνθήκη του Viterbo ανάμεσα στο Λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο Β', τον πρίγκιπα Γουλιέλμο Β' Βιλλεαρδουίνο και το βασιλιά της Νεάπολης Κάρολο Α' Ανδεγαυό, η οποία σηματοδότησε την ανδεγαυική κυριαρχία στον ελληνικό χώρο. Το πρώτο μέρος της συνθήκης, στις 24 Μαΐου 1267, καθόριζε την τύχη του πριγκιπάτου. Έθετε ως επικυριάρχο τον Κάρολο και μετά

το θάνατο του Γουλιέλμου το μεταβίβαζε στο Φίλιππο (γιο του Καρόλου και γαμπρό του Γουλιέλμου) ή στον ίδιο τον Κάρολο. Το δεύτερο μέρος της συνθήκης, στις 27 Μαΐου 1267, αποτελούσε σχέδιο εκστρατείας κατά του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και παραχωρούσε την Κέρκυρα και πόλεις της Ηπείρου στον Κάρολο. Η περιοχή αυτή είχε δοθεί στο Μαμφρέδο της Σικελίας, από το δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β'

Άγγελο, ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του Ελένη το 1258.

Στην τοιχογραφία εικονίζεται η παραχώρηση του βασιλείου της Σικελίας στον Κάρολο Α' Ανδεγαυό από τον πάπα Κλήμεντα Δ'. 13ος

αιώνας.

Νομίσματα του Γουιλέλμου Βιλλεαρδουίνου.

Ο Κάρολος Α' (1266-1285), γιος του Λουδοβίκου Η' και αδελφός του Λουδοβίκου Θ', ήταν κόμης του Anjou, του Maine και της Προβηγκίας, μετά το γάμο του με τη Βεατρίκη. Τον Ιανουάριο του

1266 στέφθηκε με τις ευλογίες του πάπα Κλήμη Δ' βασιλιάς της Σικελίας, την οποία ο προκάτοχος Φρειδερίκος Β' Hohenstanfen (1220-1250) είχε οργανώσει διοικητικά και οικονομικά.

Αριστερά: Το οικόσημο των Ανδεγαυών.

Δεξιά: Νόμισμα με το οικόσημο των Ανδεγαυών.

Ο Κάρολος είχε αναγνωριστεί στη συνείδηση των ιταλικών πόλεων ως αρχηγός των Γουέλφων (υποστηρικτές του πάπα και υπέρμαχοι των δημοκρατικών αστικών ελευθεριών και της εθνικής ιταλικής ιδέας) εναντίον των Γιβελίνων (υποστηρικτές της αυτοκρατορικής ιδέας του γερμανού

αυτοκράτορα). Στις 26 Φεβρουαρίου αντιμετώπισε με επιτυχία το Μαμφρέδο, νόθο γιο του Φρειδερίκου που είχε σφετεριστεί το σικελικό θρόνο, στη μάχη του Benevento, ενώ τον Αύγουστο του 1268 τον Κονραδίνο, εγγονό του Φρειδερίκου, και τους γιβελίνους οπαδούς του στη μάχη του

Tagliacozzo. Στη συνέχεια το ενδιαφέρον του στράφηκε προς ανατολάς και η συνθήκη του Viterbo συνέβαλε στην υλοποίηση των επεκτατικών σχεδίων του, θέτοντας το πριγκιπάτο της

Αχαΐας στην επικυριαρχία του Καρόλου.

Το εντυπωσιακό κάστρο στο Χλεμούτσι της Ηλείας ήταν το ισχυρότερο φρούριο των Σταυροφόρων στην Πελοπόννησο.

Μέχρι το θάνατο του Γουλιέλμου Β', το 1278, η επικυριαρχία του Καρόλου στο πριγκιπάτο συνίστατο στη στρατιωτική επάνδρωση της περιοχής, για να αντιμετωπιστεί η βυζαντινή απειλή.

Η ουσιαστική κυριαρχία άρχισε το 1278, όταν ο Ανδεγαυός ανέθεσε τη διοίκηση σε εκπροσώπους του που ονομάζονταν βάιλοι. Όσον αφορά την Κέρκυρα και τις πόλεις της

Ηπείρου (στα ανδεγαυικά έγγραφα ονομάζονται Albania) η ουσιαστική κυριαρχία άρχισε τo 1272, αλλά η ανδεγαυική παρουσία ήταν δυναμική μόνο όσο ζούσε ο Κάρολος. Στις 30 Μαρτίου 1282 ξέσπασε ο "Σικελικός Εσπερινός" και η από κοινού με τους Βενετούς εκστρατεία του για

την ανακατάκτηση της Κωνσταντινούπολης ματαιώθηκε. Το ανδεγαυικό ενδιαφέρον μετατοπίστηκε στην ανάκτηση της Σικελίας και ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε η ανατολική

πολιτική. Εντούτοις η ανδεγαυική κυριαρχία διατηρήθηκε, αν και αρκετά αποδυναμωμένη, μέχρι το 1432 στο πριγκιπάτο της Αχαΐας και μέχρι το 1386 στην Κέρκυρα, αλλά μόνο έως το 1284 στο

Δυρράχιο και το μεγαλύτερο τμήμα της "Αλβανίας".

Ο τάφος του Καρόλου Ανδεγαυού.

Ο Κάρολος Α' δεν επισκέφθηκε ποτέ το πριγκιπάτο, αλλά ασκούσε τη διοίκηση με τους εκπροσώπους του, τους βάιλους. Ο πρώτος βάιλος που στάλθηκε ήταν ο Galeran d' Ivry (1278-1280), ο οποίος έλαβε τον όρκο υποτέλειας από τις βαρονίες και τα κάστρα που αποτελούσαν περιουσία του Γουλιέλμου Β'. Δεύτερος βάιλος ήταν ο Φίλιππος Lagonessa (1280-1282). Oι

επόμενοι βάιλοι ήταν ευγενείς της περιοχής, όπως ο Guy de Tremblay βαρόνος της Χαλανδρίτσας (1282-1285), ο δούκας των Αθηνών Γουλιέλμος de la Roche (1285-1287), o Nικόλαος Β' Saint

Omer (1287-1289) και ο Guy de Charpigny (1289) βαρόνος της Βοστίτζας.

Το κάστρο της Ανδρούσας.

Το 1289 ο Κάρολος Β' Ανδεγαυός (1285-1309) παραχώρησε το πριγκιπάτο στην Ισαβέλλα, κόρη του Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου, και στο σύζυγό της Φλωρέντιο d' Hainaut μέχρι το 1297. Από το

1301 ως το 1305 η Ισαβέλλα κυβέρνησε με τον τρίτο σύζυγό της το Φίλιππο της Σαβοΐας. Το 1306 η Ματίλδη (Mahaut) κόρη της Ισαβέλλας και του Φλωρεντίου διεκδίκησε το πριγκιπάτο. Το 1313 ο

Φίλιππος Α' του Τάραντα, γιος του Καρόλου Β' (δεσπότης της Ρωμανίας από το 1294), παραχώρησε την Αχαΐα στη Ματίλδη και το σύζυγό της Λουδοβίκο της Βουργουνδίας, ο οποίος όμως το 1316 σκοτώθηκε στη μάχη της Μανωλάδας. Η Ματίλδη ήταν ανίκανη να αντιμετωπίσει μόνη της τους

Βυζαντινούς του Μυστρά και τους Καταλανούς του δουκάτου των Αθηνών. Ο ανδεγαυός βασιλιάς Ροβέρτος (1309-1343) οργάνωσε συνοικέσιο για τη Ματίλδη και τον αδελφό του Ιωάννη Gravina, αλλά εκείνη αρνήθηκε και το 1318 παραιτήθηκε από τα δικαιώματά της στο πριγκιπάτο υπέρ του

Ιωάννη.

Νομίσματα του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Η τελευταία περίοδος μέχρι την κατάλυση του πριγκιπάτου το 1432 ήταν ιδιαίτερα πολύπλοκη με την παρουσία Τούρκων, Βενετών, Ιωαννιτών, Ναβαραίων. Κυρίαρχο στοιχείο στην πολιτική της

περιοχής ήταν η αυξανόμενη τουρκική απειλή και ο ενθουσιασμός του πάπα για νέα σταυροφορία, όπως και η ενίσχυση της βενετικής κυριαρχίας. Από την άλλη η παρακμή του

πριγκιπάτου ήταν απόλυτη. Η φεουδαρχική κοινωνία που είχε διαμορφωθεί μετά την κατάκτηση είχε διαφοροποιηθεί. Οι περισσότερες φραγκικές οικογένειες είχαν εκλείψει και νέες ιταλικές

οικογένειες (βενετικές, φλωρεντινές) είχαν ανέλθει στην αριστοκρατία της περιοχής, λόγω γάμου ή δωρεών. Συγχρόνως πολλές ήταν οι διαμάχες των υποψήφιων διεκδικητών, ενδεικτικό στοιχείο

ότι το πριγκιπάτο παρά τις απώλειες διατηρούσε ακόμη το γόητρό του.

Αριστερά: το οικόσημο των Ανζού ως πριγκίπων του Δυρραχίου και της Ηπείρου.

Δεξιά: Καλλιτεχνική απεικόνιση ιππότη.

Το 1321 υπήρχε σχέδιο των βαρόνων να παραδώσουν την Αχαΐα στους Βενετούς, αλλά δεν υλοποιήθηκε. Το 1331 τον τίτλο του δεσπότη της Ρωμανίας κληρονόμησε ο γιος του Φιλίππου

Ροβέρτος του Τάραντα (1309-1343), που το 1332 εγκαταστάθηκε στην Αχαΐα, όπου μέχρι το 1346 ασκούσε τη διακυβέρνηση η μητέρα του Αικατερίνη και στη συνέχεια μέχρι το 1364 ο ίδιος.

Αριστερά: Μεσαιωνική μάχη σε εικονογραφημένο χειρόγραφο .

Δεξιά: Το Ποντικόκαστρο στην Ηλεία.

Το νέο πρόσωπο στο προσκήνιο ήταν ο φλωρεντινός Νικόλαος Acciaiuioli, o

oπoίος από το 1331 διατέλεσε σύμβουλος της Αικατερίνης και από το

1341 είχε αποκτήσει φέουδα στην Πελοπόννησο για τις υπηρεσίες του. Η

χήρα του Ροβέρτου Μαρία των Βουρβόνων διεκδίκησε τον τίτλο της

πριγκίπισσας (1364-1370) με ανταπαιτητή τον αδελφό του Ροβέρτου Φίλιππο Β' του Τάραντα (1364-1373). Τον διαδέχθηκε ο Ιάκωβος de Baux

αλλά η βασίλισσα της Νεάπολης Ιωάννα (1343-1382), εγγονή του

Ροβέρτου, αμφισβήτησε τα δικαιώματά του στο πριγκιπάτο διεκδικώντας η ίδια

τη διακυβέρνηση.

Σύγκρουση δυτικοευρωπαίων ιπποτών με οπλισμό του ύστερου Μεσαίωνα.

Το 1376 η Ιωάννα νοίκιασε το πριγκιπάτο στους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου για πέντε χρόνια. Το 1381 επωφελήθηκαν οι Ναβαραίοι αναγνωρίζoντας τον Ιάκωβο de Baux (1381-1383) και στη συνέχεια διάφοροι υποψήφιοι

εμφανίστηκαν, όπως ο Αμαδαίος της Σαβοΐας, ο Πέτρος de San Superan (1396-1402) και o

Centurione II Zaccaria (1404-1432). Η ανδεγαυική κυριαρχία διατηρήθηκε αρκετά

αποδυναμωμένη μέχρι την οριστική κατάλυση του πριγκιπάτου της Αχαΐας, τo 1432 από το

δεσπότη του Μυστρά Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, ο οποιος σε μικρό χρονικό

διάστημα απελευθέρωσε όλη την Πελοπόννησο και μέρος της Στερεάς. Τέλος, το 1460 οι

δεσπότες Θωμάς και Δημήτριος Παλαιολόγοι, αδελφοί του τελευταίου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, παραδόθηκαν στους

Τούρκους.

Κομητεία Σαλώνων Μεταξύ των περιοχών που κατέκτησε ο λατίνος βασιλιάς της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιος ο

Μομφερρατικός, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στη νότια Ελλάδα (1205), ήταν και τα Σάλωνα (la Sole, la Sola), στη θέση της αρχαίας Άμφισσας, κοντά στους Δελφούς. Πρώτος κόμης των Σαλώνων ορίστηκε ο Θωμάς Α' d' Autremoncourt (1204-1210), που έκτισε κάστρο πάνω στις

οχυρώσεις της αρχαίας ακρόπολης, ενώ γύρω στο 1210 πέρασε προσωρινά στον έλεγχο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Α' Κομνηνού Δούκα (1204-1215).

Το κάστρο των Σαλώνων (Άμφισσα).

Η κομητεία των Σαλώνων τέθηκε από νωρίς κάτω από την επικυριαρχία του πρίγκιπα της Αχαΐας. Αργότερα, το 1278, ο

κόμης των Σαλώνων εμφανίζεται ως υποτελής του μεγάλου κύρη των Αθηνών. Η

εξάρτηση, ωστόσο, της περιοχής από το πριγκιπάτο της

Αχαΐας συνεχίσθηκε, ως το 1311, όταν ο κόμης των Σαλώνων Θωμάς Γ' d'

Autremoncourt (1294-1311) σκοτώθηκε στη μάχη εναντίον

των Καταλανών, στον Ορχομενό της Κωπαΐδας.

Πολιορκία κάστρου. Διακρίνονται οι

πολιορκητικές μηχανές (γερανός, «χελώνη» υπό

την προστασία της οποίας οι επιτιθέμενοι

υπονομεύουν τα θεμέλια του τείχους) και ο

οπλισμός των αντιπάλων (τόξα, αλυσιδωτοί θώρακες, κράνη).

Από το 1318, η κομητεία πέρασε στην καταλανική οικογένεια Fadrique. Το Μάιο του 1380 η περιοχή καταλήφθηκε από την

Εταιρεία των Ναβαρραίων και μέχρι το 1394 την εξουσία άσκησε η βυζαντινή

κόμισσα Ελένη Καντακουζηνή. Όταν το 1394 η Ελένη πέθανε, η κομητεία

περιήλθε στον τούρκο σουλτάνο Βαγιαζήτ Α'. Στη συνέχεια ανέλαβε ο δεσπότης του

Μυστρά Θεόδωρος Α' Παλαιολόγος (1384-1407) ως αντιπρόσωπός της. Δεν

είχε, ωστόσο, τη δύναμη να την κρατήσει και έτσι το 1403 την πούλησε στους

Ιωαννίτες ιππότες. Η περιοχή περιήλθε οριστικά στους Τούρκους, το 1410.

Την περίοδο της Καταλανοκρατίας στην περιοχή ήταν εγκατεστημένος ένας καστελλάνος, ειδικά επιφορτισμένος με τη φύλαξη του κάστρου των Σαλώνων και τη συντήρηση του πολεμικού του

εξοπλισμού. Η κομητεία διοικούνταν με βάση την καταλανική νομοθεσία, τα Συνήθεια της Βαρκελώνης. Oι Καταλανοί επέβαλαν πιθανόν την καταλανική (llengua catalana) ως επίσημη γλώσσα στα Σάλωνα. Πριν το 1327, προσάρτησαν στην κομητεία των Σαλώνων το Λοιδορίκι καθώς και την Βιτρινίτσα, η οποία λειτουργούσε στους κόλπους της κομητείας ως αυτόνομο

φέουδο, διατηρώντας δικό της καστελλάνο.

Η αναχώρηση του ιππότη. Η σύζυγος του πολεμιστή τού παραδίδει τα όπλα του και εκείνος ορκίζεται να πολεμήσει για χάρη της.

Μαρκιονία ΒοδονίτσαςΤο 1204, ο Λατίνος βασιλιάς της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιος Μομφερρατικός (1204-1207)

παραχώρησε τη Βοδονίτσα ως φέουδο στο μαρκήσιο Guy Pallavicini (1204-1237), που οι Έλληνες της περιοχής αποκαλούσαν "Μαρκεζόπουλον", με σκοπό την αμυντική θωράκιση του στενού των Θερμοπυλών και των εδαφών του Λατίνου βασιλιά στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, τις οποίες

απειλούσε να καταλάβει ο στρατός του έλληνα "αντάρτη" Λέοντα Σγουρού. Η μαρκιονία της Βοδονίτσας βρισκόταν, αρχικά, κάτω από την επικυριαρχία του Λατίνου αυτοκράτορα της

Κωνσταντινούπολης. Πιθανόν, γύρω στο 1248, έγινε υποτελής του πρίγκιπα της Αχαΐας, ως το 1278, οπότε πέρασε στον έλεγχο του Καρόλου Α' Ανδεγαυού (1278-1285).

Το φραγκικό κάστρο της Μενδενίτσας (μεσαιωνική Βοδονίτσα).

Ο μαρκήσιος της Βοδονίτσας Guy Pallavicini αποτέλεσε τον κυριότερο σύμβουλο της χήρας του Βονιφατίου Μομφερρατικού Μαργαρίτας. Το 1207, συμμετείχε στο κίνημα των λομβαρδικής

καταγωγής ευγενών της Θεσσαλονίκης. Συνθηκολόγησε, τελικά, με το λατίνο αυτοκράτορα Ερρίκο της Φλάνδρας (1206-1216), όταν το 1209 τα αυτοκρατορικά στρατεύματα έφθασαν στην περιοχή.

Καλλιτεχνική απεικόνιση μεσαιωνικής μάχης κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.

Μετά τη διάλυση του λατινικού βασιλείου της Θεσσαλονίκης, το 1224, ο Guy οχυρωμένος στο κάστρο της Βοδονίτσας (Βριόκαστρο) πρόβαλε

ισχυρή αντίσταση στο δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Α' Κομνηνό Δούκα (1215-1230),

κατορθώνοντας να συγκρατήσει την κάθοδό του προς το νότο. Γύρω στο 1250 η Βοδονίτσα

απειλήθηκε, όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας της Νίκαιας Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης (1222-

1254) ανέλαβε εκστρατεία εναντίον του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β' Δούκα (1231-1271), που επιδίωκε να επεκτείνει τον έλεγχό του στο στενό

των Θερμοπυλών και στο βόρειο τμήμα της φραγκικής Αττικοβοιωτίας. Λίγα χρόνια

αργότερα, γύρω στο 1256, ο μαρκήσιος της Βοδονίτσας Ubertino Pallavicini (1237-1278) ενεπλάκη στην έριδα του πρίγκιπα της Αχαΐας

Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου με τους τριτημόριους άρχοντες της Εύβοιας (1256-1258).

Μοντέλο ναΐτη ιππότη.

Το 1311, η περιοχή δέχθηκε την επίθεση της Καταλανικής Εταιρείας. Μετά τη βαρύτατη ήττα των φράγκων ηγεμόνων της Ρωμανίας από τους Καταλανούς, στη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας

(1311), η Μαρία da Verona, χήρα του μαρκησίου της Βοδονίτσας Αλβέρτου Pallavicini, παντρεύτηκε τον Ανδρέα Cornaro, κύριο της Καρπάθου, στον οποίο έδωσε ως προίκα το μισό της μαρκιονίας της Βοδονίτσας. Η μαρκιονία, παρά τις λεηλασίες που υπέστη από τους Καταλανούς,

παρέμεινε στην εξουσία του Cornaro, ως το 1335, όταν πέρασε στον έλεγχο της βενετικής οικογένειας των Τζώρτζι ή Ζώρζι (Giorgi, Zorzi). Οι Τζώρτζι κυβέρνησαν τη Βοδονίτσα, ως την

τουρκική κατάκτησή της (1414).

Το πιο φημισμένο σταυροφορικό κάστρο στην Ουτρεμέρ (λατινικά κράτη στη Μέση Ανατολή) ήταν το Κράκ των

Ιπποτών (Krak de Chevallers). Ήταν από τα τελευταία οχυρά που έπεσαν σε

μουσουλμανικά χέρια τον ύστερο 13ο αι.

Η μαρκιονία της Βοδονίτσας γνώρισε μεγάλη ακμή, το β' μισό του 14ου αιώνα, επί μαρκησίου Φραγκίσκου, ο οποίος απολάμβανε της εμπιστοσύνης και υποστήριξης των Βενετών. Τη

διακυβέρνηση της περιοχής ανέλαβαν κατά καιρούς και γυναίκες, όπως η Ισάβελλα Pallavicini (1278-1286) και η Γουλιέλμα Pallavicini (1311-1358). Στη διάρκεια της μακρόχρονης ιστορίας της η μαρκιονία της Βοδονίτσας και ιδιαίτερα ο Λατίνος επίσκοπος της περιοχής έγιναν συχνά

στόχοι των πειρατών του Ευβοϊκού κόλπου.

Καλλιτεχνική απεικόνιση ιπποτών και ελαφρά οπλισμένου πεζού κατά τον ύστερο Μεσαίωνα.

Δουκάτο των Αθηνών Φραγκοκρατία (1204-1311)

Η άσχημη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η πόλη της Αθήνας επιδεινώθηκε με την έλευση των Φράγκων, οι οποίοι μόλις την κατέκτησαν επιδόθηκαν σε καταστροφές και λεηλασίες ναών

και μνημείων και βιαιοπραγίες κατά του πληθυσμού.

Η Αθήνα παραχωρήθηκε στον Όθωνα de la Roche (1205-1225), που θεμελίωσε τη δυναστεία των βουργουνδών ηγεμόνων της. Η ηγεμονία, με έδρα της τη Θήβα, συμπεριέλαβε αρχικά την Αττική,

τη Βοιωτία, τη Μεγαρίδα και αργότερα το Ναύπλιο (1210) και το Άργος (1212). Ο Όθων μοιράστηκε την κυριαρχία της Θήβας, που προσαρτήθηκε στη δικαιοδοσία του μετά το 1210-

1211, με τον ανιψιό του Guy. Το δουκάτο της Αθήνας είχε συνολικά τέσσερα λιμάνια: τον Πειραιά, το Ναύπλιο, την Αταλάντη και το Λιβάδοστρο.

Αριστερά: το οικόσημο των Ντε λα Ρος.

Δεξιά: Το κάστρο «Λάρισσα» του Άργους ήταν η βασική ακρόπολη της πόλης από

τα αρχαία χρόνια.

Οι Βουργουνδοί διατήρησαν τα οικογενειακά τους φέουδα για περισσότερο από έναν αιώνα. Ο Όθων, αφού κυβέρνησε τις κτήσεις του για μια εικοσαετία περίπου, επέστρεψε στη Βουργουνδία αφήνοντας κληρονόμο του τον ανιψιό του Guy (1225-1263), που έγινε γνωστός με την ανάμειξή

του στη διαμάχη για την ευβοϊκή διαδοχή (1256-1258) εναντίον του Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου. Το 1258 ηττήθηκε μαζί με το φραγκικό συνασπισμό από το Γουλιέλμο στο

Καρύδι, κοντά στα Μέγαρα, και κατόπιν πήγε στο Παρίσι, όπου έλαβε τον τίτλο του δούκα της Αθήνας από το γάλλο βασιλιά Λουδοβίκο Θ' (1226-1270).

Φραγκικός πύργος στην Βραυρώνα Αττικής.

Ο διάδοχος του Ιωάννης κυβέρνησε από το 1263 ως το 1280. Στις τελευταίες δεκαετίες του 13ου αιώνα η κυριαρχία της οικογένειας των la Roche απλώθηκε στη Θεσσαλία και στην Αχαΐα. Ο

Γουλιέλμος de la Roche (1280-1287), κύριος ήδη της Λιβαδειάς, μετά το γάμο του με την Ελένη Κομνηνή Δούκαινα -κόρη του σεβαστοκράτορα Ιωάννη των Νέων Πατρών- πρόσθεσε στα

φέουδά του πόλεις της Θεσσαλίας ως προικώες, ενώ το 1285 ορίσθηκε βάιλος της ηγεμονίας της Αχαΐας. Μετά το θάνατό του, το 1287, τον διαδέχθηκε ο δεκάχρονος γιος του Guy II (1287-1308),

την κηδεμονία του οποίου ανέλαβε η μητέρα του. Διάδοχος του Guy II και τελευταίος εκπρόσωπος της Φραγκοκρατίας στη Στερεά Ελλάδα ήταν ο Gautier, γιος του Oύγου de Brienne,

δεύτερου συζύγου της Ελένης Κομνηνής.

Αριστερά: Νομίσματα του πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Δεξιά: Το οικόσημο των ντε Μπριέν.

Η καταλανική κατάκτηση (1311-1388)Το 1303 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος προσέλαβε στην υπηρεσία

του ένα σώμα καταλανών μισθοφόρων για την αντιμετώπιση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία. Σύντομα όμως οι Καταλανοί από απλοί μισθοφόροι μετατράπηκαν σε επικίνδυνους εχθρούς,

διαπράττοντας λεηλασίες στον ελληνικό χώρο. Ο Gautier de Brienne, τελευταίος γάλλος δούκας της Αθήνας, φιλοδοξώντας να επεκτείνει τα σύνορά του χρησιμοποίησε την Καταλανική

Εταιρεία (compagnia), για να επιτύχει το σκοπό του, χωρίς όμως στο τέλος να καταβάλει την προσυμφωνημένη αμοιβή. Η σύγκρουση δεν άργησε να έρθει.

Αριστερά: Η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Ασωμάτων στην Αθήνα.

Πάνω: Το καταλανικό κάστρο της Λιβαδειάς.

Ύστερα από τη νίκη τους το 1311 στη μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας, οι

Καταλανοί κατέλαβαν τη Θήβα και μετά την Αθήνα, καταλύοντας τη φραγκική

κυριαρχία και εγκαθιδρύοντας την καταλανική. Στην προσπάθειά τους να

βρουν έναν ικανό αρχηγό, μετά τη δολοφονία του ηγέτη τους Ρογήρου de Flor, απευθύνθηκαν στο Φρειδερίκο Β',

βασιλιά της Σικελίας. Ο τελευταίος, προκειμένου να ασκεί έλεγχο στο

δουκάτο των Αθηνών, τοποθέτησε τον πεντάχρονο γιο του Μαμφρέδο

επικεφαλής της Εταιρείας με γενικό επίτροπο στην Ελλάδα τον Berenguer

Estagniol, γεγονός που ενίσχυσε σημαντικά τη θέση των Καταλανών στο

δουκάτο.

Καλλιτεχνική απεικόνιση της καταλανικής κομπανίας στην Ελλάδα τον 14ο αι. Ο έφιππος ηγέτης είναι ο Ρογήρος ντε

Φλορ.

Επόμενος γενικός επίτροπος, το 1316, ήταν ο Don Alfonso Fadrique. Ως το 1330 που κυβέρνησε, οι Καταλανοί σημείωσαν επιτυχίες και προσάρτησαν νέα εδάφη, όπως τις Νέες Πάτρες (Υπάτη),

το Σιδερόκαστρο, τη Ζητούνι (Λαμία), τα Φάρσαλα, το Δομοκό. Μετά το θάνατο του Μαμφρέδου (1316) η πλειοψηφία των δουκών και των γενικών επιτρόπων που τον διαδέχθηκαν κατοικούσαν

στη Δύση και κυβερνούσαν με τοποτηρητές.

Αριστερά: Το φραγκικό κάστρο της Υπάτης.

Δεξιά: Το φραγκικό κάστρο στο Δομοκό.

Ο ελληνικός πληθυσμός δέχτηκε χωρίς αντίδραση την αλλαγή της κυριαρχίας. Ανίκανος να αντισταθεί παρακολουθούσε παθητικά κάθε μεταβολή της πολιτικής κατάστασης, που δε διέφερε

ουσιαστικά από την προηγούμενη, αφού δεν επέφερε βελτίωση της θέσης του. Όσοι από τους Έλληνες παρέμειναν στον τόπο τους και δεν αναζήτησαν άσυλο σε άλλες φραγκοκρατούμενες και βενετοκρατούμενες περιοχές προσπάθησαν να επιβιώσουν υπό τη νέα κατοχή, με την ελπίδα ότι ο

καινούριος κατακτητής θα τους εξασφάλιζε καλύτερες συνθήκες ζωής.

Kυριαρχία των Φλωρεντινών (1388-1456)Με την πάροδο του χρόνου, το δουκάτο των Αθηνών που ίδρυσαν οι Καταλανοί στην Ελλάδα

απομονώθηκε από την εξάρτηση του βασιλείου της Σικελίας. Εσωτερικές διαμάχες και εξωτερικοί εχθροί, Φράγκοι, Τούρκοι, Βενετοί και Φλωρεντινοί, εξασθένισαν σταδιακά τα καταλανικά κρατίδια. Σταδιακά, οι Καταλανοί έχασαν σημαντικές κτήσεις και τελικά δεν μπόρεσαν να

διατηρήσουν για πολύ καιρό την εξουσία.

Η Παναγία η Καπνικαρέα στην οδό Ερμού στο κέντρο των Αθηνών. Η εκκλησία αυτή λειτουργούσε ως μητροπολιτικός ναός

όταν η Αθήνα ήταν ακόμη ελεύθερη.

Τη στρατοκρατία των Καταλανών στην ανατολική Στερεά διαδέχθηκε το 1388 η κυριαρχία των φλωρεντινών Acciaiuoli, που είχαν ήδη επιτύχει να εξασφαλίσουν κτήσεις στην Πελοπόννησο. Ο

Νerio I Acciaiuoli, εκμεταλλευόμενος τις εσωτερικές έριδες και αναπτύσσοντας έντονη παρασκηνιακή δραστηριότητα, κατάφερε με διπλωματικές κυρίως ενέργειες να γίνει κύριος του δουκάτου των Αθηνών και των Νέων Πατρών (Υπάτης). Ο φλωρεντινός κυρίαρχος της Στερεάς,

πεθαίνοντας το 1394, κληροδότησε την Αθήνα στη λατινική εκκλησία της Θεοτόκου (Santa Maria di Atene), αναθέτοντας στη Βενετία την επίβλεψη της εκτέλεσης της διαθήκης του.

Αριστερά: Το οικόσημο των Αντζαγιόλι.

Δεξιά: Μουσικός και γελωτοποιός στην αυλή των Αντζαγιόλι.

Οι Βενετοί, με το πρόσχημα ότι ο όρος της διαθήκης του Nerio τούς έδινε δικαιώματα στην Αθήνα, κατέλαβαν το 1397 την Ακρόπολη, αναχαιτίζοντας τους Τούρκους που είχαν καταλάβει

την πόλη των Νέων Πατρών τρία χρόνια πριν και είχαν φτάσει ως τα περίχωρα της Αθήνας. Κύριος όμως εχθρός της Βενετίας ήταν ο Αντώνιος Α' Acciaiuoli, νόθος γιος του Nerio, που

πολιόρκησε αμέσως την Αθήνα και κατόρθωσε το 1402 να εκδιώξει τους Βενετούς. Ο Αντώνιος υπήρξε ηγεμόνας του δουκάτου της Αθήνας, αρχικά ως φόρου υποτελής των Βενετών και έπειτα

των Τούρκων, στο διάστημα από το 1402 έως το 1435.

Ο λεγόμενος «φραγκικός πύργος» στα

προπύλαια της Ακροπόλεως κτίστηκε από

τους Ατζαγιόλι που είχαν το

ανάκτορό τους πάνω στον Ιερό

Βράχο. Γκρεμίστηκε από την αρχαιολογική

υπηρεσία στα τέλη του 19ου

αιώνα προκειμένου να

αποκατασταθεί η αρχική εικόνα

της Ακροπόλεως.

Στα μέσα του 15ου αιώνα το δουκάτο γνώρισε μια περίοδο εφήμερης ελευθερίας, όταν το 1444 ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, επιχειρώντας σε μια ύστατη προσπάθεια να ανακτήσει τα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατέλαβε τη Θήβα και ανάγκασε το Nerio ΙΙ Acciaiuoli, διάδοχο του Αντωνίου, να αναγνωρίσει την επικυριαρχία του. Το 1456 όμως οι Τούρκοι, που είχαν από καιρό περικυκλώσει την Αττική, κατέλαβαν την Αθήνα, μετέτρεψαν την Ακρόπολη σε τζαμί (1458) και

κατέλυσαν οριστικά τη Λατινοκρατία της περιοχής.

Η Παναγία Γοργοεπήκοος όπως θα φαινόταν στον ύστερο Μεσαίωνα.

Η κατάκτηση των Επτανήσων

Κέρκυρα (1199-1267)Ο γενουάτης πειρατής Λέοντας

Vetrano απέσπασε την Κέρκυρα από τα βυζαντινά

εδάφη το 1199. Με την κατάλυση όμως της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας από τους σταυροφόρους το νησί

περιήλθε, με βάση την Partitio terrarum imperii Romaniae (1204), στη Βενετία, που δε

φάνηκε διατεθειμένη να επιτρέψει τη συνέχιση της

κυριαρχίας ενός Γενουάτη σε ένα νησί με σοβαρότατη

στρατηγική σημασία για τα οικονομικά της συμφέροντα στην Ανατολή. Το 1207, οι

Βενετοί κατέλαβαν το νησί και καταδίκασαν το γενουάτη

πειρατή σε θάνατο.

Η Γαληνοτάτη παραχώρησε τότε τη νέα της κτήση σε δέκα βενετούς ευπατρίδες, οι οποίοι ανέλαβαν να συμπληρώσουν με δικά τους έξοδα την κατάκτηση και να οργανώσουν διοικητικά

την περιοχή. Εγκαινιάζοντας μια πολιτική που δεν απέβλεπε σε καινοτομίες (non si facciano novita), αλλά στη διατήρηση -όταν βέβαια κάτι τέτοιο δεν προσέκρουε στα συμφέροντά της- του

τοπικού δικαίου, έδωσε εντολή στους υπηκόους της να εξακολουθήσουν να εφαρμόζουν τους θεσμούς που ίσχυαν στη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου.

Ο τάφος του βενετού δόγη Ερρίκου Δάνδολο στην Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης.

Το 1214 ο Μιχαήλ Α' Δούκας, δεσπότης της Ηπείρου, στέρησε τη Βενετία από το Δυρράχιο και την

Κέρκυρα, γεγονός που επέτρεψε τη συνέχιση της βυζαντινής παρουσίας

στο νησί. Το 1258, όμως, ο ναύαρχος του σικελικού στόλου

φραγκοκύπριος Φίλιππος Chinardo επέκτεινε την κυριαρχία του βασιλιά της Σικελίας Μαμφρέδου και στην Κέρκυρα, αφού προηγουμένως είχε

καταλάβει το Δυρράχιο και τον Αυλώνα. Την κατάκτηση

νομιμοποίησε ο γάμος της κόρης του Μιχαήλ Β' Δούκα (1231-1268) Ελένης (1259) με το βασιλιά της

Σικελίας Μαμφρέδο, αλλά τη διοίκηση άσκησε ο Chinardo μέχρι τη στιγμή που η τύχη του νησιού

επηρεάσθηκε από την επικράτηση στο χώρο της ανατολικής

Μεσογείου του Καρόλου Α' Ανδεγαυού.

Εικονογραφημένο χειρόγραφο του Μεσαίωνα.

Aνδεγαυική κυριαρχία (1267-1386)Όταν ο Chinardo δολοφονήθηκε, ο Κάρολος Α' Ανδεγαυός προσέγγισε το γιο του Gazo, ο οποίος τον αναγνώρισε ως κύριο της Κέρκυρας. Φαίνεται όμως ότι ο Κάρολος είχε διεισδύσει στο νησί πριν την

υπογραφή της συνθήκης του Viterbo (Μάιος 1267), η οποία επικύρωσε τα κυριαρχικά του δικαιώματα σε αυτό. Παρ' όλα αυτά, η κατοχή του νησιού από τον ίδιο ολοκληρώθηκε μόνο μετά το θάνατο του

Garnerio (Μάρτιος 1272), όταν του παραδόθηκε από τον Alamanno, γιο του τελευταίου Aymus, έναντι 3000 ουγγιών χρυσού. Με τον τρόπο αυτό αρχίζει η ουσιαστική φάση της ανδεγαυικής

κυριαρχίας στην Κέρκυρα. Την ίδια εποχή πιθανότατα εισήχθη και η διαίρεση του νησιού σε τέσσερις διοικητικές περιφέρειες (βαϊλάτα): του Γύρου στα δυτικά, του Όρους στα ανατολικά, της Μέσης στο

κεντρικό τμήμα και της Λευκίμμης στα νότια του νησιού.

Ο στόλος των Λατίνων φτάνει στην Κέρκυρα.

Ο Κάρολος θεωρούσε την κτήση αυτή κλειδί, εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης, όσον αφορά την προσάρτηση της Ρωμανίας, και τη χρησιμοποίησε ως βάση ανεφοδιασμού που τον προμήθευε

με στρατιώτες, άλογα και χρήματα για τις επιχειρήσεις του στο Regno Albaniae.

Το Νέο Φρούριο της Κέρκυρας.

Η Κέρκυρα, στη διάρκεια της Ανδεγαυικής περιόδου (1267-1386) προσήλθε στη σφαίρα της πολιτικής του βασιλείου της Σικελίας και Νεάπολης, γεγονός το οποίο καθόρισε για 100 χρόνια

την κοινωνική, οικονομική και εμπορική της ζωή. Μάλιστα οι Ανδεγαυοί έστελναν από την Απουλία, σιτάρι για να πουληθεί στην Κέρκυρα, και αξίζει να σημειωθεί ότι χρησιμοποιούσαν τα

φτερά των γυπών και των μεγάλων πουλιών που υπήρχαν εκεί για την κατασκευή βελών.

Το Νέο Φρούριο της Κέρκυρας κτίστηκε τον 16ο αιώνα από τους

Βενετούς.

Βενετική κυριαρχία (1386 - 1797)Η Βενετία όσον αφορά την Κέρκυρα

διατηρούσε σοβαρά εμπορικά και στρατηγικά συμφέροντα και μάλιστα στο

πλαίσιο του ανταγωνισμού της με τη Γένουα. Εκμεταλλευόμενη την

ανασφάλεια που είχε δημιουργηθεί στους ελληνικούς πληθυσμούς του νησιού από

τις τουρκικές στρατιωτικές επιτυχίες, ανέθεσε στον πρόξενό της Γεώργιο

Panemsaco να έρθει σε επαφή με τους Κερκυραίους (το 1382).

Ύστερα από σχετικές διαπραγματεύσεις, που ολοκληρώθηκαν το 1386, η Γαληνοτάτη πρόσφερε την προστασία που επιζητούσαν οι κάτοικοι και αναγνώρισε τα προνόμια που τους είχαν παραχωρηθεί αρχικά από τους Βυζαντινούς και αργότερα από τους Ανδεγαυούς. Έτσι, οι Βενετοί κατέλαβαν το 1386 τα κερκυραϊκά φρούρια και την επόμενη χρονιά ακολούθησε η πανηγυρική αναγνώριση των

προνομίων των κατοίκων (εξασφάλιση προσώπων και αγαθών, συμμετοχή κατοίκων στο δικαστήριο του βάιλου, εκλογή έλληνα νοταρίου κ.ά.), για να εγκαθιδρυθεί με τον τρόπο αυτό στο νησί η

βενετική κυριαρχία, η οποία και διατηρήθηκε ως την κατάλυση του βενετικού κράτους (1797).

Όψη της Βενετίας.

ΛευκάδαΗ Λευκάδα (Santa Mavra) δεν ακολούθησε σε όλες τις φάσεις της την ιστορία των υπόλοιπων

νησιών του Ιονίου. Κατά το 13ο αιώνα αποτελούσε τμήμα του δεσποτάτου της Ηπείρου. Το πιο πιθανόν είναι να παραχωρήθηκε στον Ιωάννη Orsini, γιο του παλατίνου κόμη Κεφαλλονιάς και

Ζακύνθου, με την ευκαιρία του γάμου του με την κόρη του δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου Β', ο οποίος εμφανίζεται ως κύριός της το 1300.

Αριστερά: Το οικόσημο των Ορσίνι.

Δεξιά: Χάρτης της Λευκάδας και της Ακαρνανίας με σημειωμένα τα μεσαιωνικά κάστρα.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, κατά τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας, ο πληθυσμός αναζήτησε άσυλο στην απέναντι ηπειρωτική ακτή. Με την επέκταση της κυριαρχίας της οικογένειας Orsini στην Ήπειρο, το νησί ενώθηκε πολιτικά μαζί της, ενότητα που διατηρήθηκε έως το 1331, όταν ο έκπτωτος δούκας των Αθηνών Gautier de Brienne κατέλαβε το νησί στο πλαίσιο εκστρατείας με

σκοπό την ανακατάληψη των κτήσεών του. Τη διοίκησή του την ανέθεσε σε γάλλους τοποτηρητές. Καταργήθηκε τότε η ορθόδοξη επισκοπή και ο πάπας αντικατέστησε τον ορθόδοξο επισκόπο με λατίνο. Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα, ο λατίνος επίσκοπος ανέφερε ότι καθολικοί

ιερείς (canonici) είχαν ασπασθεί την Ορθοδοξία.

Το κάστρο της Αγίας Μαύρας (ονομασία της Λευκάδας από τους

Λατίνους).

Το νησί ακολούθησε την τύχη της Βόνιτσας, όταν το 1355 παραχωρήθηκαν από κοινού ως φέουδο από τον έκπτωτο δούκα των Αθηνών Gautier de Brienne στο Γρατιανό Zorzi, βενετικής καταγωγής

έμπιστό του, που παλαιότερα είχε διαχειρισθεί τη διοίκηση των κτήσεών του. Πύκνωναν όμως παράλληλα οι διεκδικητές της Ηπείρου -μεταξύ των οποίων ισχυρότεροι αναδεικνύονταν ο αλβανός Κάρολος Θώπια και ο Νικηφόρος, γιος του παλατίνου κόμη Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου-, οι οποίοι έβλεπαν το νησί της Λευκάδας ως προέκταση της ηπειρωτικής ακτής. Ο Zorzi (ή Giorgi) στράφηκε

για βοήθεια στη Βενετία το 1357 και εκείνη ανταποκρίθηκε πρόθυμα.

Το κάστρο της Βόνιτσας στην Ακαρνανική ακτή

ελεγχόταν συνήθως από τους κυριάρχους της

Λευκάδας.

Όταν όμως ο βενετικός στόλος έφτασε στο νησί, οι κάτοικοί του -υποκινημένοι από το Νικηφόρο και το νέο κόμη Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου Λεονάρδο Α' Tocco- είχαν ήδη επαναστατήσει και συλλάβει το Zorzi. Η νίκη όμως του Καρόλου Θώπια και ο θάνατος του Νικηφόρου έδωσαν στο Zorzi την ευκαιρία να ανασυντάξει τις δυνάμεις του, να καταστείλει την αντίδραση των κατοίκων

και να απομακρύνει τη Βενετία από το νησί. Το επεισόδιο αυτό της εξέγερσης των κατοίκων εναντίον του "αυθέντη" ενέπνευσε μεταγενέστερα στον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη τη συγγραφή του

Φωτεινού.

Το κάστρο του Γρίβα στην ηπειρωτική ακτή κτίστηκε από τους Τούρκους.

Ο Zorzi διατήρησε την κυριαρχία της Λευκάδας ως το θάνατό του, το 1362. Τότε οι κάτοικοι κάλεσαν το Λεονάρδο Α' Tocco, κόμη Κεφαλλονιάς και Ζακύνθου, προκειμένου να του

παραδώσουν την αρχή του νησιού, ενέργεια που επέφερε την ένταξη και της Λευκάδας στην ίδια πολιτική ενότητα με τα άλλα Ιόνια νησιά. Η Βενετία, βέβαια, που απέβλεπε στην επέκταση της

επιρροής της στο Ιόνιο, αντιδρούσε σ' αυτή την κυριαρχία. Το 1390, μάλιστα, επικαλούμενη παλαιά προνόμια της βενετικής οικογένειας των Zorzi, διαμαρτυρήθηκε για το φόρο διοδίων που

επιβλήθηκε στα βενετικά πλοία που περνούσαν από τον πορθμό της Αγίας Μαύρας. Το δουκάτο των Tόκκων στα Ιόνια καταλύθηκε από τους Τούρκους το 1479 και η Λευκάδα παρέμεινε κάτω από

την οθωμανική κυριαρχία ως το 1699.

Πανοραμική εικόνα του κάστρου της Αγίας Μαύρας λίγο πριν την πόλη της Λευκάδας. Το κάστρο έλεγχε απόλυτα την

πρόσβαση στη νήσο από ξηράς.

Το1684 o βενετικός στόλος υπό τον Μοροζίνι κατέλαβε την Λευκάδα και την ενσωμάτωσε στις βενετικές κτήσεις. Η Λευκάδα διατηρήθηκε στα χέρια της Βενετίας ως το 1797 και την κατάλυση του κράτους του Αγίου Μάρκου. στο πλαίσιο των εξελίξεων του βενετοτουρκικού πολέμου 1684-

1699. Η πολιορκία του κάστρου της Αγίας Μαύρας άρχισε την 21 Ιουλίου 1684 και έπραγματοποιήθηκε από 38 γαλέρες και 8 γαλεάσσες, με την υποστήριξη 2000 ανδρών από

Κέρκυρα, Ζάκυνθο, Ιθάκη και Κεφαλληνία, ενώ την επιχείρηση συνέδραμαν και Έλληνες άτακτοι από την Ήπειρο, που εμπόδισαν τουρκικές δυνάμεις να σπεύσουν από την Πρέβεζα. Το κάστρο

παραδόθηκε στις 6 Αυγούστου 1684.

Στο Ανατολικό τείχος του κάστρου, πάνω από

την τάφρο διαβάζει κανείς μια

επιγραφή τιμητική με χρονολογία

MDCLXXXIV (1684) υπέρ του Francesco Morosini για την κατάληψη του

κάστρου από τους Τούρκους.

Κεφαλλoνιά, Ζάκυνθος και ΙθάκηΗ απαρχή της φραγκικής κατάκτησης στα νησιά της Κεφαλλονιάς, της Ζακύνθου και της Ιθάκης συνδέεται με την προσωπικότητα του πανίσχυρου πειρατή (archipirata, princeps piratarum, ο των

τότε κατά θάλατταν πειρατών κράτιστος) και αμιρά του σικελικού στόλου Μαργαρίτου (Margaritore) ή Μεγαρείτη, γνωστού στους χρονογράφους του τέλους του 12ου αιώνα. Αυτός ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα ως έμπιστος του Γουλιέλμου Β', νορμανδού βασιλιά της Σικελίας. Ο ίδιος υπογράφει σε ελληνική γλώσσα, ως Μαργαρίτος Βρεντεσίνος αμιράς κόμης

Μελιτήιος, σε λατινικά έγγραφα του 1192 και 1193. Ανεξάρτητα από την αδιευκρίνιστη καταγωγή του Μαργαρίτου, είναι βέβαιο ότι ο Γουλιέλμος, μετά τη νορμανδική επιδρομή του 1185 εναντίον των βυζαντινών επαρχιών, του παραχώρησε τις νέες νορμανδικές κτήσεις στο

Ιόνιο, σε αντάλλαγμα των υπηρεσιών που είχε προσφέρει στους Νορμανδούς.

Η Άσσος στην Κεφαλονιά διέθετε ισχυρό κάστρο.

Δέκα χρόνια αργότερα, το 1195, ο Μάιος (Mahius) ή Ματθαίος Orsini, γόνος πιθανώς σικελικού κλάδου της οικογένειας των παλατίνων κομήτων της Ρώμης διαδέχθηκε το Μαργαρίτο στην ηγεμονία

των νησιών του Ιονίου. Για να διασφαλίσει τη θέση του, ο Ματθαίος αναγνώρισε αρχικά την επικυριαρχία της Βενετίας και του πάπα και αργότερα του ηγεμόνα της Αχαΐας. Την ίδια επίσης περίοδο τοποθετείται η κατάργηση της ορθόδοξης επισκοπής των νησιών, η πλήρωση των επισκοπικών θρόνων από Λατίνους και η εφαρμογή του φεουδαρχικού συστήματος. Ο διάδοχος του Ματθαίου Ριχάρδος, ο

"υψηλότατος και κυριώτατος κόντης Ρεκιάρδος του παλατίου και αυθέντης Κεφαλληνίας, Υακίνθου και Ιθάκης", επικύρωσε το 1264 τα κτήματα της λατινικής επισκοπής Κεφαλλονιάς. Στη διάρκεια της

ηγεμονίας του φράγκου αυτού κυριάρχου, η Κεφαλλονιά είχε γίνει άσυλο πειρατών.

Το κάστρο του Αγίου Γεωργίου στην Κεφαλονιά.

Η οικογένεια Orsini δεν περιορίσθηκε μόνο στην κυριαρχία των νησιών του Ιονίου, αλλά κατέλαβε στις αρχές του 14ου αιώνα και την Ήπειρο, προσθέτοντας με αυτό τον τρόπο στον τίτλο

της και αυτόν του δεσπότη. Μέλη της ασπάσθηκαν το ορθόδοξο δόγμα και νυμφεύθηκαν Ελληνίδες. Ο Ιωάννης Α' Orsini ανακαίνισε το ναό της Παρηγορήτισσας στην Άρτα και

παρήγγειλε τη μεταγραφή του Ομήρου σε απλή ελληνική γλώσσα. Μετά το θάνατο του Ιωάννη Β' Orsini το 1335, τα νησιά καταλήφθηκαν από τους Ανδεγαυούς, οι οποίοι ως ηγεμόνες της Αχαΐας

τα είχαν ως τότε στην επικυριαρχία τους.

Ο περίφημος Ναός της Παρηγορήτισσας στην

Άρτα, άρχισε να χτίζεται γύρω στο

1260, σύμφωνα με τις πηγές, από το Μιχαήλ Β’ Άγγελο Κομνηνό-Δούκα, Δεσπότη της Ηπείρου,

και τη γυναίκα του βασίλισσα Θεοδώρα, την κατοπινή Αγία

Θεοδώρα και πολιούχο της πόλης της Άρτας.

Δε γνωρίζουμε αν αποπερατώθηκε αυτός

ο πρώτος ναός ή αν έμεινε στη μέση. Αυτό

που γνωρίζουμε σίγουρα από τις πηγές

είναι ότι ολοκληρώθηκε από το διάδοχο του Μιχαήλ, το γιο του Νικηφόρο Α’ Άγγελο

Κομνηνό-Δούκα και τη γυναίκα του Άννα

Παλαιολογίνα Κατακουζηνού.

Η ανδεγαυική κατοχή κράτησε ως το 1357, οπότε η ελληνική αυτή περιοχή παραχωρήθηκε στην ιταλική οικογένεια των Τόκκων (Tocchi), που διατήρησε την εξουσία για περισσότερο από έναν

αιώνα και εξασφάλισε την ενότητα στη διοίκηση των τριών αυτών νησιών του Ιονίου. Το 1357, ο Ροβέρτος του Τάραντα παραχώρησε στο διοικητή της Κέρκυρας Λεονάρδο Α' Tocco -γιο του

Γουλιέλμου- την Κεφαλλονιά, τη Ζάκυνθο και την Ιθάκη ως αμοιβή για τις εκδουλεύσεις που του είχε προσφέρει στη διάρκεια της αιχμαλωσίας του από το βασιλιά της Ουγγαρίας.

Η είσοδος στο κάστρο της Ζακύνθου.

Μετά την επέκταση της κυριαρχίας του και στη Λευκάδα, ο Λεονάρδος Α' Tocco επιχείρησε να ισχυροποιήσει τη θέση του έναντι της Βενετίας, του πάπα, των Ανδεγαυών αλλά κυρίως των Αλβανών της Ηπείρου, συνάπτοντας συγγενικούς δεσμούς με τη φλωρεντινή οικογένεια των

Acciaiuoli. Η πολιτική αυτή απέδωσε στην οικογένεια των Τόκκων αυξανόμενη δύναμη, η οποία έφθασε στο

αποκορύφωμά της κατά το 15ο αιώνα με την επέκτασή της στην ηπειρωτική ακτή, μετά την κατάληψη από τον Κάρολο Α' Tocco των Ιωαννίνων (1411) και της Άρτας (1416).

Πάνω: Το βυζαντινό κάστρο της Άρτας.

Δεξιά: Ιπποτομαχία.

Αυτός έλαβε τον τίτλο του δεσπότη από το βυζαντινό αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγο και συνέχισε τη βυζαντινή παράδοση. Έχοντας ως έδρα άλλοτε τα νησιά του Ιονίου και άλλοτε τις κτήσεις στη Στερεά, η δυναστεία των Tόκκων επιχείρησε να προσεταιρισθεί τους πληθυσμούς

παραχωρώντας στους άρχοντες, σύμφωνα με το Χρονικό των Τόκκων, "κληρονομιές", "κτήματα", "κρατήματα" και "προνοίες". Ακολουθώντας ανάλογη πολιτική και στο θρησκευτικό τομέα, ο Λεονάρδος Γ' (1448-1481), τελευταίος της δυναστείας των Τόκκων, επανέφερε τον ορθόδοξο

επισκοπικό θρόνο της Κεφαλλονιάς που είχε καταργηθεί από τους Orsini.

Η καραβέλλα ήταν ο βασικός τύπος πλοίου του ύστερου Μεσαίωνα και των πρώιμων νεότερων

χρόνων.

Η Βενετία δεν ήταν ευχαριστημένη με την αυξανόμενη επιρροή των Τόκκων. Η κατάλυση του δουκάτου των Τόκκων από τους Τούρκους (1479) έδωσε τη δυνατότητα στη Γαληνοτάτη να

παρέμβει αποφασιστικά στο Ιόνιο. Με τη συνθήκη του 1484 κατόρθωσε να αποσπάσει τη Ζάκυνθο και αργότερα, το 1500, την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη.

Χάρτης μερικών ιονίων νήσων του 1779.

H κατάκτηση των νησιών του AιγαίουΕίναι αντιτιθέμενες οι παραδόσεις που έχουν

σωθεί αναφορικά με την κατάληψη των νησιών του Αιγαίου. Έχει διατυπωθεί η

υπόθεση ότι η κατάκτηση των νησιών έγινε κατά τη διάρκεια συνδυασμένης επιχείρησης

βενετών ευγενών με την καθοδήγηση του Mάρκου Α' Sanudo, ανιψιού του δόγη της

Bενετίας, ο οποίος προχώρησε στην κατάκτηση των νησιών. Tο 1207

δημιουργήθηκε υπό το Sanudo το δουκάτο του Aιγαίου που αποτελούνταν από τη Nάξο ως πρωτεύουσα, την Πάρο, την Aντίπαρο, τη Mήλο, την Ίο, την Aμοργό, την Kύθνο, τη Σίκινο, τη Σίφνο, την Kίμωλο, τη Σύρο. Tα

υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου διανεμήθηκαν σε συμπολεμιστές του και έτσι ο Mαρίνος

Dandolo κατέλαβε την Άνδρο, οι Ghisi την Tήνο, τη Mύκονο, τη Σκύρο, τη Σκόπελο, τη Σκιάθο, τη Σέριφο, ο Λεονάρδο Foscolo την Aνάφη, ο G. Barozzi τη Σαντορίνη, ο Quirini την Aστυπάλαια και την Aμοργό, ο Ανδρέας Cornaro την Kάρπαθο, ο Mάρκος Venier τα

Kύθηρα.

Tο 1227 ο Mάρκος Α' Sanudo πέθανε και τον διαδέχθηκε ο γιος του Άγγελος (1227-1262). Tο 1240 το δουκάτο τέθηκε υπό την επικυριαρχία του πρίγκιπα της Aχαΐας Γοδοφρείδου B'

Βιλλεαρδουίνου. Tο δουκάτο δέχθηκε ισχυρό κλονισμό στα χρόνια του Mάρκου B' Sanudo (1262-1303), μετά την κατάλυση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Kωνσταντινούπολης. Tο 1265 με τη

βενετοβυζαντινή συνθήκη η Bενετία παραιτήθηκε από τα νησιά που ανήκαν στη Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης.

Δεξιά: Το οικόσημο των Σανούδων.

Αριστερά: Το κάστρο της Αστυπάλαιας.

Tο 1276 ο ιταλός ιππότης της Καρύστου Licario, στην υπηρεσία του Mιχαήλ H' Παλαιολόγου, κατέλαβε τη Σκόπελο, τη Σκιάθο, τη Σκύρο, τη Λήμνο ενώ και άλλα νησιά όπως η Σαντορίνη, η

Ίος, η Σίφνος, η Σίκινος, η Φολέγανδρος και η Aστυπάλαια κατακτήθηκαν από τους Bυζαντινούς. Mόνο οι Sanudo και οι Ghisi απέμειναν στο Aιγαίο. Στη διάρκεια, όμως, των ετών

1296-1303 ο Μάρκος Β' Sanudo ανέκτησε μεγάλο τμήμα του δουκάτου. Mετά το θάνατο του Γουλιέλμου B' Bιλλεαρδουίνου, το 1278, ο Sanudo ορκίστηκε υποτέλεια στον Kάρολο Α'

Aνδεγαυό.

Το κάστρο και η Χώρα της Σίφνου.

Στις αρχές του 16ου αιώνα, οι συνθήκες που είχαν εξασφαλίσει την εξάπλωση της λατινικής κυριαρχίας στις Κυκλάδες εξέλειπαν. Ο βενετικός στόλος στερήθηκε της ανωτερότητάς του στο

Αιγαίο και στη διάρκεια του τουρκοβενετικού πολέμου, των ετών 1499-1503, οι οθωμανικές δυνάμεις επέδραμαν σε πολλά νησιά με καταστροφικές συνέπειες. Η ειρήνευση του 1503 δεν έθεσε τέρμα και στη δραστηριοποίηση των μουσουλμάνων κουρσάρων, που εξακολούθησαν να πλήττουν την οικονομία των νησιών. Επιπλέον, τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα σημειώθηκαν σοβαρά δυναστικά προβλήματα, ενώ η κακή υγεία των πληθυσμών, εξαιτίας κυρίως της ακαταλληλότητας

του πόσιμου νερού, επιδεινωνόταν και από τις μεταδιδόμενες μολυσματικές ασθένειες που εμφανίζονταν στην ανατολική Μεσόγειο. Τέλος, οι καταχρήσεις των διοικητών των νησιών ώθησαν

τους κατοίκους να διαμαρτύρονται και να ζητούν αλλαγή κυρίου, συχνά χωρίς να αισθάνονται καλυμμένοι από το μειωμένο πια κύρος της βενετικής πολιτείας.

Το κάστρο της Άνδρου.

Μετά από μία περίοδο τουρκικής επικυριαρχίας (1537-1566), κατά την

οποία οι θεσμοί της φραγκικής κατάκτησης εμφανίζονται εξαιρετικά

παρηκμασμένοι, το δουκάτο καταλύθηκε οριστικά, έχοντας

συμπληρώσει 359 χρόνια ζωής. Ο σουλτάνος Selim II παραχώρησε τη

διοίκηση των νησιών στον ευνοούμενό του Ιωσήφ Naci, εβραίο

τυχοδιώκτη πορτογαλικής καταγωγής, ο οποίος τη διατήρησε

ως το 1579.

Τούρκος πεζοναύτης του 16ου αιώνα.

Τότε Κυκλαδίτες ζήτησαν την αποκατάσταση των λατίνων αυθεντών, αλλά τελικά τα νησιά προσαρτήθηκαν

στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ένας σαντζάκ μπέης με έναν καδή ανέλαβαν τη διοίκησή τους. Ένα χρόνο αργότερα τα νησιά απέσπασαν προνόμια από το Μουράτ ΙΙ, τα οποία επικυρώθηκαν

εξήντα χρόνια αργότερα. Παρ' όλα αυτά μια μικρή λατινική δυναστεία, των

Gozzadini, είχε παλινορθωθεί το 1571 στη Σίφνο και διατηρήθηκε για σαράντα

χρόνια περίπου, ίσως εξαιτίας της καταγωγής της οικογένειας αυτής από την Μπολόνια και όχι από τη Βενετία. Με τη σειρά της, όμως, και η Σίφνος

ενσωματώθηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1617.

Τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου 

 Λέσβος Το 1354 τη διοίκηση της Λέσβου ανέλαβε η γενοβέζικη οικογένεια των Γατελούζων, καθώς το νησί

δόθηκε ως προίκα από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο στον Φραγκίσκο Γατελούζο, ο οποίος παντρεύτηκε την αδελφή του αυτοκράτορα Μαρία. Η εποχή της ηγεμονίας των

Γατελούζων, η οποία διήρκεσε πάνω από 100 χρόνια, ανήκει στις ιστορικές περιόδους της Λέσβου που μπορούν να αποτιμηθούν θετικά, καθώς οι Γενοβέζοι ηγεμόνες διοίκησαν συνετά, σεβόμενοι τη θρησκεία και τα έθιμα του ντόπιου πληθυσμού και συνετέλεσαν στην οικονομική ανάπτυξη του

νησιού. Οι Γατελούζοι άλλωστε πέρασαν από τη Λέσβο περισσότερο ως «εμπορικοί αντιπρόσωποι» παρά ως κατακτητές, καθώς χρησιμοποίησαν το νησί ως ορμητήριο για τις εμπορικές τους αποστολές

στη Συρία και την Αίγυπτο και ως διαμετακομιστικό εμπορικό σταθμό προς τις άλλες κτήσεις τους στον Εύξεινο Πόντο. Το νησί έπεσε στα χέρια των Τούρκων στα 1462 μετά από πολιορκία. 

Το κάστρο της Μήθυμνας στη Λέσβο.

Λήμνος Μετά την άλωση του 1204, ο Λατίνος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Βαλδουίνος είχε

αναθέσει την κατάκτηση των νησιών του Αιγαίου στους Ενετούς. Για τη Λήμνο, η αποστολή αυτή ανατέθηκε στην επιφανή οικογένεια των Navigajoso που την έφεραν σε πέρας το 1207, οπότε

άρχισε η περίοδος της Ενετοκρατίας για το νησί που έγινε Μεγάλο Δουκάτο. Οι Μεγάλοι Δούκες της Λήμνου είχαν ως έδρα το Κάστρο της Μύρινας. Το Μεγάλο Δουκάτο της Λήμνου κατέλυσε ο φράγκος ιππότης Λικάριος την περίοδο 1276-78, όταν υπηρετούσε μισθοφορικά ως ναύαρχος του βυζαντινού στόλου στο Αιγαίο με σημαντικές επιτυχίες κυρίως στην Εύβοια. Μετά από αυτό, η Λήμνος παρέμεινε Βυζαντινή κτήση μέχρι το 1453. Μετά την Άλωση, τη Λήμνο την πήραν οι

Γατελούζοι, οι Γενοβέζοι ηγεμόνες της Λέσβου. Οι Τούρκοι πολιόρκησαν το κάστρο το 1462 και το κυρίευσαν την ίδια χρονιά που κατέλαβαν και τη Λέσβο.

Το κάστρο της Μύρινας.

Χίος και Σάμος Μετά από μια σειρά επιδρομών, όπως αυτή των Ενετών και του γενοβέζου Martino Zacarria, η Χίος

καταλαμβάνεται οριστικά από τους Γενουάτες το 1346. Από τη χρονιά εκείνη που ο Γενουάτης Simone Vignoso κατέλαβε το νησί, αρχίζει η περίοδος της Γενουατοκρατίας στη Χίο η οποία διήρκεσε δύο

αιώνες, από το 1346 έως το 1566, που χαρακτηρίστηκαν από οικονομική πρόοδο. Οι Γενουάτες, αν και καταπίεζαν τους ντόπιους, οργάνωσαν το εμπόριο μαστίχας και έφεραν στη Χίο την καλλιέργεια των

εσπεριδοειδών, ενώ κατάφεραν να κρατήσουν τους Τούρκους μακριά από τη Χίο. Τη διακυβέρνηση του νησιού είχε αναλάβει μια εμπορική εταιρεία, η Μαόνα, της οποίας τα μέλη από το 1362 και εξής ανήκαν στη φατρία των Ιουστινιάνι (Giustiniani). Μόλις το 1566 ο Πιαλή πασάς κατέλαβε το Κάστρο της Χίου

αμαχητί εκ μέρους του Οθωμανού Σουλτάνου Σουλεϋμάν του Μεγαλοπρεπούς. Η Σάμος βρέθηκε επίσης στην κυριαρχία των Ιουστινιάνι από τα μέσα του 14ου ως τα μέσα του 15ου αι. με τους Τούρκους

να την κατακτούν περί το 1475.

Το κάστρο της Χίου είναι από τα

εντυπωσιακότερα γενοβέζικα

οχυρωματικά έργα στη Μεσόγειο.

Δωδεκάνησα (1204-1522)Οι πληροφορίες για τα Δωδεκάνησα το διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ

της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204) και της εγκατάστασης των Ιωαννιτών ιπποτών (1309) στη Ρόδο είναι

ελλιπείς. Το νησί ήταν ως το 1309 μια μακρινή επαρχία στα ασαφή

νοτιοανατολικά όρια του βυζαντινού κράτους. Πολλοί βυζαντινοί διοικητές εναλλάχθηκαν με

γενουάτες ναυάρχους στην αρχή του νησιού μετά την περίοδο διοίκησης από τους Γαβαλάδες (1204-1250), οπότε η σύνδεση με τη μητρόπολη

του Βυζαντίου διατηρούνταν χαλαρή. Οι Γαβαλάδες κυβέρνησαν τη Ρόδο ως ανεξάρτητοι ηγεμόνες,

με δικαίωμα κοπής δικών τους νομισμάτων.

Το βυζαντινό κάστρο της Λέρου.

Το 1306, ο γενουάτης τιμαριούχος της Ρόδου Vignolo di Vigniolo συμφώνησε

με τους Ιωαννίτες ιππότες να καταλάβουν τα 2/3 της Ρόδου, τη Λέρο και τα 2/3 της Κω. Η κατάληψή τους

ολοκληρώθηκε μεταξύ των ετών 1306-1309 με τη βοήθεια του Φιλίππου του

Ωραίου, βασιλιά της Γαλλίας, του βασιλιά της Αγγλίας, του πάπα, του Καρόλου Β' Ανδεγαυού, βασιλιά της Νεάπολης και της Σικελίας, και των Γενουατών. Εκτός της εξουσίας τους παρέμειναν η Κάρπαθος και η Κάσος, που κατείχε η οικογένεια των Cornaro, και η Αστυπάλαια, η οποία βρισκόταν υπό την εξουσία της οικογένειας των

Querini του δουκάτου της Νάξου.

Οι Ιωαννίτες αντιμετώπισαν με επιτυχία πολλαπλές προσπάθειες των Οθωμανών Τούρκων να καταλάβουν τη Ρόδο τον 14ο και 15ο αι. H δεύτερη μεγάλη πολιορκία (26 Ιουνίου 1522 έως 2

Ιανουαρίου 1523) σηματοδοτήθηκε από την προδοσία του καγκελαρίου Andre d'Amaral και από την τακτική των Οθωμανών να απευθυνθούν στον εξουθενωμένο ροδιακό λαό με υποσχέσεις για σεβασμό της ζωής και της θρησκείας του, σε περίπτωση παράδοσης, υπερφαλαγγίζοντας

έτσι τους ηγέτες του. Το Δεκέμβριο του 1522 πρεσβεία Λατίνων και Ελλήνων αναγκάστηκε να δηλώσει αποδοχή των όρων ειρήνης του τούρκου σουλτάνου Σουλεϊμάν Μεγαλοπρεπή, στον οποίο παραδόθηκε η Ρόδος και τα άλλα κάστρα των Ιωαννιτών στο δωδεκανησιακό χώρο.

Αριστερά: Το κάστρο του Μονολίθου στη Ρόδο

Δεξιά: Όψη της πύλης των Κανονιών στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου.

Μετά την επίσημη υπογραφή της συνθήκης, οι Ιωαννίτες μαζί με 4-5 χιλιάδες λαού και τον έλληνα μητροπολίτη εγκατέλειψαν το νησί, την 1η Ιανουαρίου 1523, αναχωρώντας για την

Κρήτη. Όσα από τα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου δεν είχαν ακόμη κατακτηθεί παραδόθηκαν το ένα μετά το άλλο. Έτσι έκλεισε μια περίοδος 213 χρόνων δυτικής κυριαρχίας στη Ρόδο, η

οποία συνδέθηκε ξανά -και πολιτικά- με το ζωτικό της χώρο, τη Μικρά Ασία.

Οικόσημα αποκολλημένα από τα τείχη και τοποθετημένα σε σειρά μέσα στο ιπποτικό κάστρο της Νερατζιάς στην Κω.

Για τη μεγάλη μάζα του ροδιακού λαού, η αλλαγή αυτή σήμαινε μόνο την αλλαγή κυριάρχου. Οι Ιωαννίτες, αφού περιπλανήθηκαν αρκετά, ζήτησαν από τον Κάρολο Ε' της Ισπανίας να

μεταφέρουν την έδρα τους στη Μάλτα, η οποία και τους παραχωρήθηκε το 1530, για να μείνουν πλέον γνωστοί στην ιστορία ως Ιππότες της Μάλτας.

Σύγχρονοι «Ιωαννίτες Ιππότες» στο μεσαιωνικό φεστιβάλ της Ρόδου.

Βασίλειο της Κρήτης Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1204, από τους Σταυροφόρους, η Κρήτη που αρχικώς θα αποτελούσε κτήση του Βινιφάτιου, αγοράστηκε από Βενετία που ως αντάλλαγμα έδωσε και τις κτήσεις που της αναλογούσαν στην Ήπειρο και Μακεδονία. Όμως ο Γενουάτης

Ενρίκο Πεσκατόρε, αρχιπειρατής και κόμης της Μάλτας, θα προλάβει να καταλάβει το νησί και να κατασκευάσει οχυρά φρούρια πριν οι Βενετοί φτάσουν στη μεγαλόνησο. Δεν θα μπορέσει, όμως να αντισταθεί στην αντεπίθεση των Ενετών, και τελικά το 1211 η Κρήτη θα περιέλθει

πλήρως στον έλεγχο της Βενετίας. Τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο γίνονται ορμητήρια των Ενετών, οι οποίοι χτίζουν μεγάλα οχυρωματικά έργα που διασώζονται μέχρι σήμερα.

Η βενετική φορτέτσα της Ρεθύμνης στο άκρο της σύγχρονης πόλης

(1570-74).

Οι Βενετοί διαίρεσαν το νησί σε έξι διοικητικές περιφέρεις, τα σεξτέρια, που αργότερα έγιναν τέσσερις αντιστοιχώντας περίπου στα σημερινά όριο των τεσσάρων νομών της Κρήτης. Πρωτεύουσα του νησιού ήταν και τότε το Ηράκλειο, που ονομαζόταν Χάνδακας, από το

χαντάκι που περιέβαλλε τα τείχη της πόλης Την διοίκηση του νησιού είχε ο Δούκας της Κρήτης που έμενε στο Χάνδακα. Το αξίωμα ήταν πολύ υψηλό στη βενετική αυτοκρατορία, καθώς η

Κρήτη θεωρούνταν η πολυτιμότερη κτήση εκτός Ιταλίας. Μάλιστα μια σταδιοδρομία ως Δούκας στη Κρήτη μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και στο αξίωμα του Δόγη στη Βενετία. Στις πόλεις Χανιά, Ρέθυμνο και Σητεία διοικητές ήταν λεγόμενοι οι ρέκτορες οι οποίοι υπέβαλαν

συχνά προτάσεις στη Γαληνοτάτη για την ανοικοδόμηση ή επιδιόρθωση τειχών και για χρηματοδότηση άλλων δημοσίων έργων. Αργότερα, τον 16ο αι., το αξίωμα του Δούκα

αντικαταστάθηκε από εκείνο του Προνοητή που συχνά έμενε κυρίως στη Βενετία.

Οι Ενετοί θα προσπαθήσουν να στεριώσουν την κυριαρχία τους με τη μεταφορά εποίκων, τη διαμόρφωση φεουδαρχικών σχέσεων στην ύπαιθρο, την ανοικοδόμηση εκτεταμένου

δικτύου οχυρών, τη διαμόρφωση αποτελεσματικής διοίκησης κατά τα πρότυπα της μητρόπολης και την εγκαθίδρυση καθολικής εκκλησίας που θα επιδίωκε να υποτάξει

θρησκευτικά τους ορθοδόξους. Όμως, η καθυπόταξη του νησιού κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση αποδείχθηκε.

Το Φραγκοκάστελλο κοντά στα Σφακιά κτίστηκε το 14ο αι. από τους Βενετούς για να αποτρέπει τις

επαναστάσεις των Κρητικών.

Όμως, η καθυπόταξη του νησιού κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση ήταν. Αναφέρονται 27 μικρότερες και μεγαλύτερες εξεγέρσεις και επαναστάσεις κατά των Ενετών, με κυριότερες εκείνες του Αλεξίου Καλλέργη, των Αργυρόπουλων (1212), των Μελισσηνών (1230), των Χορτάτσηδων

και των Καλλέργηδων (1273), και τελευταία αυτή των Καντανολέων το 1527. Μία από τις εξεγέρσεις μάλιστα, η λεγόμενη αποστασία του Αγίου Τίτου (1363-1366), ήταν κίνημα των ίδιων

των Ενετών φεουδαρχών της Κρήτης, οι οποίοι διαμαρτύρονταν για την άνιση φορολογική μεταχείριση. Οι τελευταίοι δύο αιώνες της βενετικής κατοχής χαρακτηρίζονται ως οι πλέον

σκληρότεροι με αποτέλεσμα οι επαναστάσεις να εκλείψουν. Εν τούτοις, την ίδια περίοδο, η Κρήτη παρουσιάζει σημαντική πολιτιστική άνθηση. Ιδιαίτερα αναπτύχθηκε η κρητική λογοτεχνία και δημιουργήθηκαν μείζονα, παγκόσμια έργα της νεότερης ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής,

όπως ο Ερωτόκριτος του Βιντσέντζου Κορνάρου και η Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση.

Ο βενετικός φάρος στο παλιό λιμάνι των Χανίων.

Στα μέσα του 17ου αι. οι Οθωμανοί έχοντας κυριαρχήσει σε όλη σχεδόν την Ανατολική Μεσόγειο, συγκεντρώνουν τεράστιες δυνάμεις για να κατακτήσουν τη σημαντικότερη κτήση των μεγάλων

τους αντιπάλων, των Βενετών. Πρόκειται για τον λεγόμενο Μεγάλο Κρητικό Πόλεμο που συγκλόνισε την Ευρώπη. Στις 23 Ιουνίου του 1645 οι Οθωμανοί αποβιβάζονται στην Κρήτη, ενώ

η άμυνα των κάστρων είχε παραμεληθεί λόγω της μακροχρόνιας ειρήνης και της οικονομικής παρακμής της Γαληνοτάτης. Τα Χανιά, το Ρέθυμνο καθώς και μικρότερες πόλεις πέφτουν

σύντομα στα χέρια τους μετά από σκληρές και αιματηρές πολιορκίες. Έως το 1648, το 40% των κάτοικων της υπαίθρου είχε εξοντωθεί από τον οθωμανικό στρατό, ενώ οι πόροι του νησιού

χρησιμοποιούνταν για την συντήρησή του.

Στο νησί οι Οθωμανοί είχαν επικρατήσει πλήρως με μια εξαίρεση: την πρωτεύουσα Χάνδακα. Μέσα στο απόρθητο αναγεννησιακό του κάστρο είχαν οχυρωθεί χιλιάδες Βενετοί και Έλληνες που επί 21 χρόνια άντεχαν στην μεγαλύτερη πολιορκία της παγκόσμιας στρατιωτικής ιστορίας,

κρατώντας το λιμάνι ελεύθερο για ανεφοδιασμό από τη Δύση. Περιορισμένες ενισχύσεις στέλνονταν κατά καιρούς από τη μητρόπολη, από τον Πάπα, από ιταλικές πόλεις, από άλλα

ευρωπαϊκά βασίλεια και από τους Ιππότες της Μάλτας μετατρέποντας τη σύγκρουση σε ιερό πόλεμο μεταξύ Χριστιανοσύνης και Ισλάμ. Εν τέλει, στις 5 Σεπτεμβρίου 1669 ο διοικητής του Χάνδακα Μοροζίνι, βλέποντας ότι οι πολιορκούμενοι εξαντλήθηκαν και οι ενισχύσεις από τη

Δύση είχαν πλέον σταματήσει, παρέδωσε το κάστρο στους Τούρκους. Η ενετοκρατία στην Κρήτη, είχε ολοκληρωθεί μετά από περίπου 450 χρόνια.

Αριστερά: Το επιθαλάσσιο φρούριο που σήμερα ονομάζεται «Κούλες», προστάτευε το λιμάνι του Χάνδακα και ήταν το κλειδί της άμυνάς της επί 21 χρόνια.

Δεξιά: Η οχυρωμένη νησίδα Σπιναλόγκα έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1715 όπως και η νησίδα Σούδα στον ομώνυμο κόλπο των Χανίων. Είχαν απομένει οι

τελευταίες βενετικές κτήσεις στο Αιγαίο.

Κύπρος

Η Φραγκοκρατία στην Κύπρο Ο βασιλιάς της Αγγλίας Ριχάρδος Α’ ο

Λεοντόκαρδος κατέκτησε την Κύπρο το 1191 στο δρόμο του για τους Αγίου Τόπους, αλλά

μεταβίβασε τον πολιτικό της έλεγχο στους Ναΐτες Ιππότες οι οποίοι φορολόγησαν δυσβάστακτα τους

κατοίκους της και προκάλεσαν το 1192 την εξέγερση των Κυπρίων εναντίον τους. Οι Ναΐτες αποχωρούν σύντομα και το νησί παραχωρείται

στον Γκυ των Λουζινιάν, κυρίαρχη προσωπικότητα στο σταυροφορικό βασίλειο της Ιερουσαλήμ που όμως είχε πέσει στα χέρια των

μουσουλμάνων από το 1187, ο οποίος και ενδυνάμωσε το λατινογενές-καθολικό στοιχείο και

θεμελίωσε τους νέους οικονομικούς και κοινωνικούς θεσμούς του νέου καθεστώτος. Ο

διάδοχός του Αμάλριχος κατοχύρωσε τη νομική υπόσταση του βασιλείου της Κύπρου στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων της εποχής του. Δεν έλειψαν

και οι αντιδράσεις κατά των κατακτητών στην περίοδο της βασιλείας του (ανταρσία Κανάκη).

Στα χρόνια του Ερρίκου Α΄ της Κύπρου εσωτερικά θέματα του βασιλείου έδωσαν την

ευκαιρία στον Φρειδερίκο Β΄ να καταλάβει την Κύπρο για σύντομο διάστημα

Το οικόσημο των Λουζινιάν ως κυριάρχων

του βασιλείου της Κύπρου και της

Ιερουσαλήμ κατά τον 13ο αι.

Η θέση του βασιλείου της Κύπρου τα επόμενα χρόνια κατέστη επισφαλέστερη λόγω της απώλειας κτήσεων των Σταυροφόρων: ήταν το μοναδικό προγεφύρωμα του δυτικού κόσμου στην Ανατολή.

Επί Ούγου Δ΄ και Πέτρου Α΄ το βασίλειο διανύει την πιο ένδειξη φάση του από άποψη πολιτική και οικονομική: και οι δύο ηγεμόνες παρέμειναν πιστοί στην Σταυροφορική ιδεολογία των προκατόχων τους. Ακολουθεί περίοδος εσωτερικών δυναστικών ερίδων που οξύνεται από την διαμάχη μεταξύ

Γενουατών και Βενετών. Η επόμενη περίοδος σημαδεύεται από τη σύγκρουση ανάμεσα στον Ιάκωβο Β' της Κύπρου και την Καρλόττα. Τελικά ο πρώτος κατίσχυσε και αποδείχθηκε ο πιο δυναμικός

βασιλιάς από την εποχή του Πέτρου Α΄ της Κύπρου Μετά τον θάνατο του Ιάκωβου Β' της Κύπρου η Βενετή σύζυγός του Αικατερίνη Κορνάρο της Κύπρου υπό την πίεση της βενετικής εξουσίας

παραχώρησε το Βασίλειο στη Βενετία στις 26 Φεβρουαρίου 1489.

Το κάστρο του Κολοσσίου είναι το εντυπωσιακότερο

δείγμα οχυρωματικής τέχνης της εποχής της

Φραγκοκρατίας στην Κύπρο. Κτίστηκε τον 13ο αι.

Η συνύπαρξη των δύο εκκλησιαστικών θεσμών, του λατινικού και του τοπικού ορθοδόξου αποτελούσε μόνιμο και ακανθώδες πρόβλημα σε όλη την περίοδο της Φραγκοκρατίας: ο λατινικός

κλήρος επεδίωξε την πλήρη εκκλησιαστική αφομοίωση του ορθόδοξου πληθυσμού και επακόλουθα την επέμβαση της εθνολογικής ταυτότητάς του. Ως προς την κοινωνικοοικονομική

κατάσταση του πληθυσμού, το φράγκικο καθεστώς εκμεταλλευόταν υλικά τον πληθυσμό: η άρχουσα τάξη των γηγενών εξέλιπε και την υποκατέστησε η Υψηλή Αυλή-ασκεί εκτελεστική εξουσία (συνέλευση ευγενών φεουδαρχών με βασιλιά, η εξουσία του οποίου αυξομειωνόταν

αναλόγως την συγκυρία). Η όλη δομή της διοίκησης ήταν στρατιωτική καθώς η η φεουδαρχική σχέση συγκροτούσε τη στρατιωτική δύναμη.Ο ελληνικός πληθυσμός διακρινόταν σε

δουλοπάροικους, σε απελεύθερους ή Περπυριάριους και τη μικροαστική τάξη

Ο γοτθικός ναός της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία.

Η Βενετοκρατία στην Κύπρο Και επί Βενετοκρατίας (1489-1571) το νησί διατήρησε τους προηγούμενους φεουδαρχικούς του

θεσμούς. Μια τριανδρία αποτελούμενη από τον τοποτηρητή και δύο συμβούλους με έδρα τη Λευκωσία, ήταν αυτή που αποτελούσε την ανώτατη αρχή, η οποία ασκούσε και δικαστικά

καθήκοντα. Ο στρατός δεν πρέπει να ξεπερνούσε τους 350-400 κι έφτασε τους 800 άνδρες με 2000 μισθοφόρους. Όσον αφορά τον πληθυσμό του νησιού στο τέλος της Βενετοκρατίας

διπλασιάστηκε σε σχέση με την αρχή της: από 106.000 ανήλθε σε 200.000. Η αρχική ανισότητα μεταξύ Καθολικών και Ορθοδόξων εξελίχθηκε σε ειρηνική συνύπαρξη για τις δυο κοινότητες

μπροστά στον επερχόμενο τουρκικό κίνδυνο. Εντούτοις η οθωμανική επίθεση (Δ’ Βενετοτουρκικός Πόλεμος) του 1570-71 πέτυχε την κατάληψη της νήσου. Η Λευκωσία έπεσε στις 9 Σεπτεμβρίου 1570 με τον πληθυσμό της να κατασφάζεται, ενώ η Αμμόχωστος αλώθηκε

τον Αύγουστο του 1571 μετά από 12μηνη πολιορκία. Και εκεί οι Τούρκοι προέβησαν σε εκτεταμένες σφαγές Ελλήνων και Βενετών.

Το κάστρο της Οθέλλου στην Αμμόχωστο διατηρεί ακόμη το

θυρεό με τον Λέοντα της Βενετίας στην κύρια πύλη του. Σήμερα, το

κάστρο και η πόλη βρίσκονται ξανά σε τουρκικά χέρια συνέπεια της εισβολής του Αττίλα το 1974.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑΣ

1095: κήρυξη της Α' Σταυροφορίας από τον πάπα Ουρβανό Β'.

1099: ίδρυση του λατινικού βασιλείου των Ιεροσολύμων.

1191: κατάληψη της Κύπρου στη διάρκεια της Γ' Σταυροφορίας.

1195: ανάληψη της ηγεμονίας των νησιών του Ιονίου από το Ματθαίο Orsini.

1201: οργάνωση της Δ' Σταυροφορίας από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ'.

1203, Ιούλιος: πρώτη κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους.

1204, Μάρτιος: υπογραφή της συνθήκης διαμελισμού της αυτοκρατορίας (Partitio terrarum imperii Romaniae), που καθόριζε τον τρόπο διανομής των εδαφών της στους σταυροφόρους.

1204, 13 Απριλίου: άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους και ίδρυση της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Πρώτος λατίνος αυτοκράτορας εκλέγεται ο Βαλδουίνος A' της Φλάνδρας.

1204: ο Βονιφάτιος Μομφερρατικός εκλέγεται βασιλιάς της Θεσσαλονίκης.Ο Όθων Α' de la Roche ορίζεται ηγεμόνας των Αθηνών, ο Guy Pallavicini μαρκήσιος της Μενδενίτσας (Βοδονίτσα), ο Θωμάς Α' d' Autremoncourt κόμης των Σαλώνων και ο Ιάκωβος d'Avesnes ηγεμόνας της Εύβοιας.

1205: κατάκτηση της Πελοποννήσου από το Γοδοφρείδο Α' Βιλλεαρδουίνο και το Γουλιέλμο Β' Champlitte. Δημιουργία του πυρήνα του πριγκιπάτου της Αχαΐας. O Θωμάς Α' Autremoncourt γίνεται πρώτος κόμης της βαρονίας των Σαλώνων (Άμφισσα). Η Εύβοια διαιρείται από το λατίνο αυτοκράτορα Βονιφάτιο Μομφερρατικό σε τρία μέρη και διανέμεται σε ισάριθμους βαρόνους (τριτημόριοι).

1207: ίδρυση του δουκάτου του Αιγαίου από το Μάρκο Sanudo και κατάληψη της Κέρκυρας από τους Βενετούς.

1207-1209: εξέγερση των "λομβαρδικής καταγωγής ευγενών" της Θεσσαλονίκης εναντίον του λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ερρίκο Α' της Φλάνδρας.

1209: ο Γοδοφρείδος Α' Βιλλεαρδουίνος παραμένει μόνος ηγεμόνας του πριγκιπάτου της Αχαΐας, μετά το θάνατο του Champlitte.

1209, Μάρτιος: έναρξη της βενετικής επικυριαρχίας στην Εύβοια.

1209, Μάιος: ο Ravano dalle Carceri γίνεται υποτελής του λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

1209: με τη συνθήκη της Σαπιένζας η Μεθώνη και η Κορώνη περιέρχονται στη Βενετία και ο Γοδοφρείδος Α' Βιλλεαρδουίνος γίνεται υποτελής του δόγη της Βενετίας.

1209-1210: στις δύο συνόδους της Ραβέννικας ο Γοδοφρείδος Α' Βιλλεαρδουίνος αναγνωρίζεται υποτελής του λατίνου αυτοκράτορα Ερρίκου Α' της Φλάνδρας και ρυθμίζονται οι σχέσεις της Εκκλησίας με την κοσμική εξουσία.

1210: κατάκτηση της Κορίνθου και του Ναυπλίου από τους Φράγκους.

1212: κατάκτηση του Άργους από τους Φράγκους.

1214: ο Μιχαήλ Α' Δούκας, δεσπότης της Ηπείρου, αφαιρεί την Κέρκυρα από τη Βενετία.

1223: το κονκορδάτο (συνέλευση) της Ρώμης θέτει τέρμα στη διαμάχη μεταξύ της Δυτικής Εκκλησίας και του πρίγκιπα της Αχαΐας Γοδοφρείδου Α' Βιλλεαρδουίνου.

1224: το λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης περιέρχεται στο δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Α' Κομνηνό Δούκα.

1228-1246: διαδοχή του Γοδοφρείδου Α' Βιλλεαρδουίνου από το γιο του Γοδοφρείδο Β' στο πριγκιπάτο της Αχαΐας.

1240: το δουκάτο του Αιγαίου τίθεται υπό την επικυριαρχία του πρίγκιπα της Αχαΐας Γοδοφρείδου Β' Βιλλεαρδουίνου.

1246-1278: διαδοχή του Γοδοφρείδου Β' από τον αδελφό του Γουλιέλμο Β' Βιλλεαρδουίνο στο πριγκιπάτο της Αχαΐας.

1248: κατάκτηση της Μονεμβασίας από τους Φράγκους.

1256-1258: πόλεμος του πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου με τον ηγεμόνα των Αθηνών Guy I de la Roche για την ευβοϊκή διαδοχή. Ήττα του Guy στο Καρύδι.

1258-1270: Α' Βενετογενουατικός Πόλεμος.

1258: η Κέρκυρα περιέρχεται στην κυριαρχία του Μαμφρέδου, βασιλιά της Σικελίας.

1259: ο Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος νικά τους Φράγκους στη μάχη της Πελαγονίας.

1261: ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Συνθήκη του Νυμφαίου. Συνέλευση των κυράδων στο Νικλί. Παράδοση των κάστρων του Μυστρά, της Μάνης, της Μονεμβασίας, του Γερακίου και της Κινστέρνας στους Βυζαντινούς.

1262: ίδρυση του βυζαντινού δεσποτάτου του Μορέως.

1264-1280: επιχειρήσεις του ιππότη της Καρύστου Licario στην Εύβοια και στα νησιά του Αιγαίου.

1265: βενετοβυζαντινή συνθήκη, με την οποία η Βενετία παραιτείται από την κυριαρχία των περισσότερων νησιών του Αιγαίου.

1267: συνθήκη του Viterbo, με την οποία το πριγκιπάτο της Αχαΐας μετά το θάνατο του Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου και η Κέρκυρα περιέρχονται στον ανδεγαυικό οίκο της Νάπολης (Κάρολος Α'). Προετοιμάζεται εκστρατεία των Λατίνων εναντίον του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου.

1274: ένωση της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας στη σύνοδο της Λυόν.

1276: δίκη της Μαργαρίτας του Πασσαβά για τη διεκδίκηση της βαρονίας της Άκοβας.

1278: στο πριγκιπάτο της Αχαΐας αρχίζει ουσιαστικά η ανδεγαυική κυριαρχία και αποστέλλονται εκπρόσωποι του Καρόλου Α' Ανδεγαυού (βάιλοι).

1282: εξέγερση του "Σικελικού Εσπερινού".

1289-1297: ο Κάρολος Β' Ανδεγαυός παραχωρεί το πριγκιπάτο της Αχαΐας στην κόρη του Γουλιέλμου Β' Βιλλεαρδουίνου Ισαβέλλα και το σύζυγό της Φλωρέντιο d' Hainaut.

1294-1299: Β' Βενετογενουατικός Πόλεμος.

1294-1331: δεσπότης της Ρωμανίας ορίζεται ο γιος του Καρόλου Β' Ανδεγαυού Φίλιππος Α' του Τάραντα.

1301-1305: το πριγκιπάτο της Αχαΐας περιέρχεται στην Iσαβέλλα Βιλλεαρδουίνου και τον τρίτο σύζυγό της Φίλιππο της Σαβοΐας.

1306-1309: κατάληψη της Ρόδου, της Λέρου και της Κω από τους Ιωαννίτες ιππότες.

1311: μάχη του Ορχομενού της Κωπαΐδας. Οι Καταλανοί κατακτούν το δουκάτο των Αθηνών. Η μαρκιονία της Βοδονίτσας περιέρχεται στην εξουσία του Αντρέα Cornaro, κυρίου της Καρπάθου.

1312-1316: ο Μαμφρέδος, γιος του βασιλιά της Σικελίας Φρειδερίκου Β', τίθεται επικεφαλής της Καταλανικής Εταιρείας.

1313-1316: το πριγκιπάτο της Αχαΐας περιέρχεται στην κόρη της Ισαβέλλας Βιλλεαρδουίνου Ματίλδη (Mahaut) και το σύζυγό της Λουδοβίκο της Βουργουνδίας.

1317: κατάκτηση της Καρύστου από τον καταλανό Don Alfonsus Fadrique, γενικό επίτροπο του δουκάτου των Αθηνών.

1318: η κομητεία των Σαλώνων περιέρχεται στην καταλανική οικογένεια Fadrique.

1318-1319: οι Καταλανοί επεκτείνουν τα όρια του δουκάτου των Αθηνών (Υπάτη, Σιδηρόκαστρο, Δομοκός, Φάρσαλα).

1319: συνθήκη Βενετών-Καταλανών.

1331: ο έκπτωτος δούκας των Αθηνών Gautier de Brienne καταλαμβάνει τη Λευκάδα.

1332-1346: ο πρίγκιπας Ροβέρτος του Τάραντα, ανήλικος γιος του Φιλίππου Α', ορίζεται πρίγκιπας της Αχαΐας. Τη διακυβέρνηση ασκεί η μητέρα του Αικατερίνη de Valois. Σύμβουλός της ορίζεται ο φλωρεντινός Νικόλαος Acciaiuoli.

1333-1346: καταγραφή του νομικού κώδικα των Ασσιζών της Ρωμανίας.

1335: η μαρκιονία της Βοδονίτσας περνά στον έλεγχο της βενετικής οικογένειας των Τζώρτζι (Zorzi, Giorgi). Η Κεφαλλονιά, η Ζάκυνθος και η Ιθάκη περιέρχονται στους Ανδεγαυούς.

1346-1364: ο Ροβέρτος του Τάραντα ασκεί την εξουσία στο πριγκιπάτο της Αχαΐας.

1350-1355: Γ' Βενετογενουατικός Πόλεμος.

1355: η Λευκάδα και η Βόνιτσα παραχωρούνται ως φέουδο από τον έκπτωτο δούκα των Αθηνών στον Gratiano Zorzi.

1357: η Κεφαλλονιά, η Ζάκυνθος και η Ιθάκη περιέρχονται στην κατοχή της οικογένειας των Tocchi.

1364-1370: η χήρα του Ροβέρτου του Τάραντα Μαρία των Βουρβόνων διεκδικεί το πριγκιπάτο της Αχαΐας με ανταπαιτητή τον αδελφό του Φίλιππο Β' του Τάραντα (1364-1373).

1376: η βασίλισσα Ιωάννα Α' της Νεάπολης (1343-1382) νοικιάζει το πριγκιπάτο της Αχαΐας στους Ιωαννίτες ιππότες.

1376-1381: Δ' Βενετογενουατικός Πόλεμος.

1380: η κομητεία των Σαλώνων υποτάσσεται στην Εταιρεία των Ναβαρραίων.

1381-1383: ο Ιάκωβος de Baux των Ναβαρραίων ορίζεται πρίγκιπας στην Αχαΐα.

1386: η Κέρκυρα περιέρχεται στη Βενετία.

1388: κατάκτηση της Αθήνας από το Nerio Acciaiuoli.

1390: η Εύβοια περιέρχεται στη Βενετία.

1394: θάνατος του Nerio Acciaiuoli. Η κόμισσα των Σαλώνων δηλώνει υποταγή στον τούρκο σουλτάνο Βαγιαζήτ Α'.

1397: η Βενετία καταλαμβάνει την Ακρόπολη.

1396-1402: ο Πέτρος de San Superan ορίζεται πρίγκιπας της Αχαΐας.

1403: η κομητεία των Σαλώνων πωλείται από το δεσπότη του Μυστρά Θεόδωρο Α' Παλαιολόγο στους Ιωαννίτες ιππότες.

1404-1432: ο Centurione II Zaccaria τελευταίος πρίγκιπας της Αχαΐας.

1414: η Βοδονίτσα κυριεύεται από τους Τούρκους.

1432: το πριγκιπάτο της Αχαΐας περιέρχεται στους Βυζαντινούς του δεσποτάτου του Μορέως.

1439: ένωση της Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας στη σύνοδο της Φλωρεντίας.

1456: η Αθήνα περιέρχεται στους Τούρκους.

1460: κατάλυση του δεσποτάτου του Μορέως από τους Τούρκους.

1479: κατάλυση του δουκάτου των Tocchi από τους Τούρκους.

1484: η Ζάκυνθος περιέρχεται στη Βενετία.

1500: η Κεφαλλονιά και η Ιθάκη περιέρχονται στη Βενετία. Η τελευταία χάνειτη Μεθώνη, την Κορώνη και τη Ναύπακτο από του Τουρκους

1522: υποταγή της Ρόδου και των Δωδεκανήσων στους Τούρκους.

1537-1566: τουρκική επικυριαρχία του δουκάτου του Αιγαίου.

1566: παραχώρηση από το σουλτάνο Selim II της διοίκησης του δουκάτου του Αιγαίου στον Ιωσήφ Naci.

1571: οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τη βενετική Κύπρο.

1579: προσάρτηση του δουκάτου του Αιγαίου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

1646: οι Τούρκοι αποβιβάζονται στην Κρήτη και ξεκινούν την κατάκτηση της μεγαλονήσου.

1669: οι Τούρκοι καταλαμβάνουν ολόκληρη τη βενετική Κρήτη μετά την παράδοση του Χάνδακα.

1687-1715: Οι Βενετοί ανακαταλαμβάνουν την Πελοπόννησο και την Αττική.

1715: Οι Βενετοί χάνουν οριστικά την Πελοπόννησο, την Αττική, την Τήνο και την Σπιναλόγκα.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΗΓΕΜΟΝΩΝ 1204-1715

ΒΕΝΕΤΙΚΕΣ ΚΤΗΣΕΙΣ

ΜΕΘΩΝΗ - ΚΟΡΩΝΗ (1207-1500)ΑΡΓΟΣ (1389-1463)

ΝΑΥΠΛΙΑ (1389-1540)ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ (1464-1540)ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ (1407-1499)

ΧΑΛΚΙΔΑ (1209-1470)ΠΤΕΛΕΟΣ (1323-1470)

ΤΗΝΟΣ (1390-1715)ΜΥΚΟΝΟΣ (1390-1537)

ΑΙΓΙΝΑ (1451-1537)ΒΟΡΕΙΕΣ ΣΠΟΡΑΔΕΣ (1453-1538)ΚΕΡΚΥΡΑ (1206-1214, 1386-1797)

ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ (1483-1485, 1500-1797)ΖΑΚΥΝΘΟΣ (1482-1797)

ΚΥΘΗΡΑ (1363-1797)ΛΕΥΚΑΔΑ (1502-1503)

ΑΘΗΝΑ (1394-1402)ΠΑΤΡΑ (1408-1413, 1417-1418)ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1423-1430)

ΝΑΞΟΣ (1494-1500, 1511-1517)ΑΝΔΡΟΣ (1437-1440, 1507-1514)ΠΑΡΟΣ (1518-1520, 1531-1536)

ΑΜΟΡΓΟΣ (1370-1446)ΜΑΝΗ (1467-1479)ΒΟΣΤΙΤΣΑ (1470)

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΑΙ ΑΤΤΙΚΗ (1687-1715)ΚΡΗΤΗ (1204-1669)

ΚΥΠΡΟΣ (1489-1570)

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Λατίνοι Αυτοκράτορες

Βαλδουίνος Α' (1204-1205): Γεννήθηκε το 1172 και ήταν γιος του Βαλδουίνου Ε’ κόμη του Αινώ και της Μαργαρίτας της Φλάνδρας. Στέφθηκε αυτοκράτορας στις 16 Μαΐου 1204 (η βασιλεία του ξεκινά από τις 9 του μήνα οπότε και εξελέγη από τους εκλέκτορες). Παντρεύτηκε τη Μαρία της Καμπανίας το 1186 και απέκτησαν δυο κόρες. Πέθανε αιχμάλωτος το 1205 στη Βουλγαρία.

Ερρίκος Α' (1206-1216): Γεννήθηκε το 1174 και ήταν γιος του Βαλδουίνου Ε’ κόμη του Αινώ και της Μαργαρίτας της Φλάνδρας καθώς και αδερφός του Βαλδουίνου Α’. Στέφθηκε αυτοκράτορας στις 20 Αυγούστου 1206 (η βασιλεία του ξεκινά από τον Ιούλιο οπότε και εξελέγη από τους εκλέκτορες), αφού επί μερικούς μήνες κατείχε τη θέση του αντιβασιλέα λόγω της αιχμαλωσίας και του θανάτου του αδερφού του. Παντρεύτηκε την Αγνή του Μομοφερρά το 1207 και μαζί απέκτησαν ένα παιδί. Ήρθε σε δεύτερο γάμο το 1216 με τη βουλγάρα Μαρία. Πέθανε στις 11 Ιουνίου 1216.

Πέτρος Courtenay (1216-1217): Γεννήθηκε το 1155 και ήταν γιος του Πέτρου του Κουρτεναί και της Ελισάβετ. Στέφθηκε αυτοκράτορας στις 9 Απριλίου 1217 (η βασιλεία του ξεκινά από το 1216 οπότε και εξελέγη από τους εκλέκτορες). Παντρεύτηκε την Αγνή του Νεβέρ το 1207 και μαζί απέκτησαν ένα παιδί. Ήρθε σε δεύτερο γάμο το 1216 με τη Γιολάντα της Φλάνδρας και απέκτησαν 10 παιδιά. Πέθανε το 1219.

Αντιβασιλεία Γιολάντας, συζύγου Πέτρου Courtenay (1217-1219): Γεννήθηκε το 1175 και ήταν κόρη του Βαλδουίνου Ε’ κόμη του Αινώ και της Μαργαρίτας της Φλάνδρας καθώς και αδερφή του Βαλδουίνου Α’ και του Ερρίκου Α’. Παντρεύτηκε τον Πέτρο του Κουρτεναί και μαζί απέκτησαν 10 παιδιά. Παρέμεινε αντιβασίλισσα για δυο χρόνια κατά την αιχμαλωσία του συζύγου της. Πέθανε τον Αύγουστο του 1219.

Ροβέρτος (1221-1228): Γεννήθηκε περί το 1200 και ήταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα Πέτρου του Κουρτεναί και της βασίλισσας Γιολάντας. Στέφθηκε αυτοκράτορας στις 25 Μαρτίου 1221. Παντρεύτηκε μιαν αριστοκράτισσα από το Νεβίλ το 1227 Πέθανε το 1228 στο Μωριά.

Αντιβασιλεία Ιωάννη de Brienne (1229-1237): Γεννήθηκε τα 1170 και ήταν ο γιος του Εράρδου της Βριέννης και της Αγνής του Μοντφοκόν. Παρέμεινε αντιβασιλέας ως το 1237 οπότε και ενηλικιώθηκε ο διάδοχος Βαλδουίνος Β’. Παντρεύτηκε την βασίλισσα Μαρία της Ιερουσαλήμ το 1210 και απέκτησαν μια κόρη. Ήρθε σε δεύτερο γάμο με τη Στεφανία της Αρμενίας. Πέθανε στις 27 Μαρτίου 1237.

Βαλδουίνος Β' (1228-1261): Γεννήθηκε το 1217 και ήταν γιος του αυτοκράτορα Πέτρου του Κουρτεναί και της βασίλισσας Γιολάντας και αδερφός του Ροβέρτου. Στέφθηκε αυτοκράτορας στις 15 Απριλίου 1240 μολονότι τυπικά η βασιλεία του ξεκινά από το 1228. Παντρεύτηκε τη Μαρία της Βρυέννης το 1234 και απέκτησαν έναν γιο. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1273 στη Φότζια της Ιταλίας έχοντας εκθρονιστεί από το 1261.

Τιτουλάριοι Λατίνοι αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης

Baldwin II (1261–1273), εκθρονισμένοςPhilip I (1273–1283), γιος του προηγούμενουCatherine I (1283–1307), κόρη του προηγούμενου Charles of Valois (1301–1307), σύζυγος της προηγουμένης Catherine II (1307–1346), κόρη του προηγούμενουPhilip II (1313–1332 σύζυγος της προηγουμένης Robert II (1346–1364), γιος του προηγούμενου Philip III (1364–1373), αδερφός του προηγούμενου James of Baux (1373–1383), ανιψιός του προηγούμενου John of Artois, Count of Eu (1383–1387), γιος της Joan of Valois (αδερφής της Catherine II) και του κόμη Robert III of ArtoisRobert IV of Artois, Count of Eu (6 April – 20 July 1387), γιος του προηγούμενου Philip of Artois, Count of Eu (1387–1397), αδερφός του προηγούμενου

Charles of Artois, Count of Eu (1397–1472), γιος του προηγούμενου John II, Count of Nevers (1472–1491), ανιψιός του προηγούμενου John II, Duke of Cleves (1491–1521), εγγονός του προηγούμενου John III, Duke of Cleves (1521–1539), γιος του προηγούμενου William, Duke of Jülich-Cleves-Berg (1539–1592), γιος του προηγούμενου John William, Duke of Jülich-Cleves-Berg (1592–1609), γιος του προηγούμενου Duchess Anna of Prussia (1609–1625), ανιψιά του προηγούμενου , παντρεμένη με τον John Sigismund, εκλέκτορα του Brandenburg

George William, εκλέκτορας του Brandenburg (1625–1640), γιος του προηγούμενου Frederick William I, εκλέκτορας του Brandenburg (1640–1688), γιος του προηγούμενου Frederick I of Prussia (1688–1713), γιος του προηγούμενου Frederick William I of Prussia (1713–1740), γιος του προηγούμενου Frederick II of Prussia (1740–1786), γιος του προηγούμενου Frederick William II of Prussia (1786–1797), ανιψιός του προηγούμενου Frederick William III of Prussia (1797–1840), γιος του προηγούμενου Frederick William IV of Prussia (1840–1861), γιος του προηγούμενου William I, German Emperor (1861–1888), αδερφός του προηγούμενου Frederick III, German Emperor (9 March–15 June 1888), γιος του προηγούμενου William II, German Emperor (1888–1941), γιος του προηγούμενου William, German Crown Prince (1941–1951), γιος του προηγούμενου Louis Ferdinand, Prince of Prussia (1951–1994), γιος του προηγούμενου George Frederick, Prince of Prussia (1994–present), εγγονός του προηγούμενου

ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Βονιφάτιος Μομφερρατικός (1204-1207)Δημήτριος Μομφερρατικός (1207-1224)

ΒΑΡΩΝΟΙ ΘΗΒΩΝBela Saint Omer (1230-1245)

Nικόλαος Β' Saint Omer (1245-1294)Όθων Saint Omer

Νικόλαος Γ' Saint Omer

ΚΟΜΗΤΕΣ ΣΑΛΩΝΩΝΘωμάς Α' d' Autremoncourt (1204-1212)Θωμάς Β' d' Autremoncourt (1212-1258)Θωμάς Γ' d' Autremoncourt (1294-1311)

Καταλανοί (1311-1389)

ΜΑΡΚΙΟΝΕΣ ΒΟΔΟΝΙΤΣΑΣ Guy Pallavicini (1204-1237)

Ubertino Pallavicini (1237-1278)Ισαβέλλα Pallavicini (1278-1286)

Θωμάς Pallavicini Αλβέρτος Pallavicini (+1311)

Τζουλιέλμα (Guglielma Pallavicini) (1311-1358)Maria Pallavicini και Andrea Cornaro (1312-1327)Φραγκίσκος Α' Τζόρτζι (Giorgi, Zorzi) (1335-1388)

Ιάκωβος Α' Τζόρτζι (Giorgi, Zorzi) (1388-1410)Νικόλαος Β' Τζόρτζι (Giorgi, Zorzi) (1410-1436)Νικόλαος Γ' Τζόρτζι (Giorgi, Zorzi), (1436-1440)Ιάκωβος Β' Τζόρτζι (Giorgi, Zorzi) (1440-1447)

Αντώνιο Τζόρτζι (Giorgi, Zorzi) (1447-1470)

ΜΑΡΚΙΟΝΕΣ ΛΑΡΙΣΑΣΓουλιέλμος ντε Λάρσα (1205- )

Βεατρίκη

ΜΑΡΚΙΟΝΕΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥΜπέρτχολντ φον Κατζενελεβόγκεν (1205- )

ΜΑΡΚΙΟΝΕΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣΑντώνιο λα Φλάμα

ΗΓΕΜΟΝΙΑ (ΔΟΥΚΑΤΟ ΑΠΟ ΤΟ 1260) ΑΘΗΝΩΝ

Βουργουνδοί δούκες της ΑθήναςΌθων de la Roche (1204-1225)Guy I de la Roche (1225-1263)

Ιωάννης Α' de la Roche (1263-1280)Γουλιέλμος de la Roche (1280-1287)

Guy II de la Roche (1287-1308)Gautier de Brienne (1309-1311)Καταλανοί δούκες της Αθήνας

Ρογήρος Ντελώρ (Roger de Flor) (1311)Μαμφρέδος της Σικελίας (1312-1316)Γουλιέλμος της Σικελίας (1317-1338)Ιωάννης Β' του Randazzo (1338-1348)

Φρειδερίκος Α' του Randazzo (1348-1355)Φρειδερίκος Β' της Σικελίας (1355-1377)

Pedro IV της Αραγονίας (1377-1381)Ιωάννης Α' της Αραγονίας (1381-1387)

Επίτροποι Βερεγγάριος Εστανιόλ (Berenguer Estagniol)

Δον Αλφόνσο Φαδρίγ (Alfonso Fadrique)Ραμόν Βεράρδη (Ramon Bernardi)Ιάκωβος Φαδρίγ (James Fadrique)

Γουζάβος Ξιμενές Ματθαίος Μονκάδα (Matteo Moncada) Ρογήρος δε Λούρια (Roger de Lluria)

Φλωρεντινοί δούκες Nerio I Acciaiuoli (1388-1394)

Βενετική κυριαρχία (1394-1402)Αντώνιος Α' Acciaiuoli (1402-1435)

Nerio II Acciaiuoli (1435-1439)Αντώνιος Β' Acciaiuoli (1439-1441)

Nerio II Acciaiuoli (παλινόρθωση) (1441-1451)Φραγκίσκος Acciaiuoli (1451-1455)

Franco Acciaiuoli (1455-1456), αφέντης Θηβών (1456-1460)

ΠΡΙΓΚΙΠΑΤΟ ΑΧΑΪΑΣ

Γουλιέλμος Α' Champlitte (1205-1209)Γοδοφρείδος Α' Βιλλεαρδουίνος (1209-1228)Γοδοφρείδος Β' Βιλλεαρδουίνος (1228-1246)Γουλιέλμος Β' Βιλλεαρδουίνος (1246-1278)Κάρολος Α' Ανδεγαυός (μέσω βάιλων) (1278-1285)Κάρολος Β' Ανδεγαυός (μέσω βάιλων) (1285-1289)Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνου και Φλωρέντιος d' Hainaut (1289-1297)Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνου (1297-1301)Ισαβέλλα Βιλλεαρδουίνου και Φίλιππος Σαβοΐας (1301-1305)Φίλιππος Α' του Τάραντα (1307-1313)Ματίλδη (Mahaut) d' Hainaut και Λουδοβίκος Βουργουνδίας (1313-1316) Ματίλδη (Mahaut) d' Hainaut (1316-1318)Ιωάννης Gravina (1318-1332)Ροβέρτος του Τάραντα και η μητέρα του Αικατερίνη Valois (1333-1346) Ροβέρτος του Τάραντα (1346-1364)Φίλιππος Β' του Τάραντα (1364-1373) και Μαρία Βουρβόνων 1364-1370)Ιωάννα Α', βασίλισσα της Νεάπολης (1373-1376)Ιωαννίτες ιππότες (παραχώρηση του πριγκιπάτου αντί ενοικίου από την Ιωάννα Α', 1376-1381)Ιάκωβος de Baux των Ναβαρραίων (1381-1383)Κάρολος Γ' βασιλιάς της Νεάπολης (1381-1386)Λαδίσλαος βασιλιάς της Νεάπολης (1386-1396)Πέτρος de Saint Superan (1396-1402)Μαρία Zaccaria (1402-1404)Centurione II Zaccaria (1404-1432)Βυζαντινοί του δεσποτάτου του Μορέως (1432-1460)

ΒΑΡΩΝΟΙ ΑΚΟΒΑΣΓκωτιέ Α’ ΡοζιέρΓκωτιέ Β’ Ροζιέρ

ΒΑΡΩΝΟΙ ΚΑΡΥΤΑΙΝΑΣΟύγκο ντε Μπριέρ

Γοδεφρείδος ( - 1275)

ΒΑΡΩΝΟΙ ΠΑΤΡΑΣΓκαρνιέ Αλεμάν (1205-1218)

ΚόνραντΓκυγιώμ ( - 1266)

ΒΑΡΩΝΟΙ ΒΕΛΙΓΟΣΤΗΣΜάιο Α΄Βαλενκούρ ντε Μονς

Μάιο Β’Γουλιέλμος ντε λα Ρος

Ιάκωβος ντε λα ΡοςΡινάλντο ντε λα Ρος ( - 1311)Παλλαβιτσίνιο (1311-1327)

Βαρθολομαίος Ζαχαρία (1327-1366)Κεντυρίων Α’Ζαχαρία (1366-1382)

Κεντυρίων Β’Ζαχαρία (1382-1415). Έκτοτε γίνεται υποτελής στο Δεσποτάτο του Μορέως.

ΒΑΡΩΝΟΙ ΝΥΚΛΙΟΥΓκυγιώμ Α’ντε ΜορλαίΓκυγιώμ Β’ντε Μορλαί

Ούγκο ντε ΜορλαίΣασέττα ντε Μορλαί

ΒΑΡΩΝΟΙ ΓΕΡΑΚΙΟΥΓκυ ντε Νιβελέ

Ιωάννης Α’ντε ΝιβελέΙωάννης Β’ντε Νιβελε

ΒΑΡΩΝΟΙ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝΌθων ντε Τουρνέ

Γοδεφρείδος ντε Τουρνέ ( - 1263, οπότε η βαρωνία περνά στα χέρια των Ελλήνων)

ΒΑΡΩΝΟΙ ΒΟΣΤΙΤΣΑΣΟύγκο ντε Λίλ ντε Κερπινή

Γκυ ντε Λίλ ντε ΚερπινήΟύγκο Β’ ντε Λίλ ντε Κερπινή

Γοδεφρείδος ντε Λίλ ντε Κερπινή ( - 1327)

ΒΑΡΩΝΟΙ ΓΡΙΤΣΕΝΩΝΛουκάς

ΒΑΡΩΝΟΙ ΠΑΣΣΑΒΑΖαν Α’ντε ΝεϊγύΖαν Β’ντε Νεϊγύ

Μαργαρίτα ντε Νεϊγύ

ΒΑΡΩΝΟΙ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑΣΡομπέρ ντε Τρεμουλά

Γκύ ντε ΤρεμουλάΝικόλαος

Πέτρος ΚάρκερΟικογένεια Ζαχαρία

ΒΑΡΩΝΟΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣΦέουδο των Βιλλεαρδουίνων

ΒΑΡΩΝΟΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ (ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ)Βηλέ Α’ντ’Ανόε

Εράρντ Α’ντ’ΑνόεΓοδεφρείδος ντ’Ανόε

Βηλέ Β’ ντ’ΑνόεΕράντ Β’ ντ’Ανόε

Ανέζα ντ’ΑνόεΕράτνρ Γ’ ντ’Ανόε

ΕΥΒΟΙΑ (ΤΡΙΤΗΜΟΡΙΟΙ ΚΑΙ ΒΑΡΩΝΟΙ)

Ιάκωβος d' Avesnes (1204-1205)1. Pecoraro dei Pegorari de Mercanuovo (1205-1209)

2. Giberto dalle Carceri (1205-1209)3. Ravano dalle Carceri (1209-1216)

1. Ισαβέλλα, χήρα του Ravano dalle Carceri (1216-1220)2. Ριχάρδος dalle Carceri (1216-1220)3. Μαρίνος dalle Carceri (1216-1255)

1. Narzoto (1255-1264)2. Γουλιέλμος Α' dalle Carceri (1255-1263)

3. Grapella dalle Carceri (1262-1264)

Γουλιέλμος Β' dalle Carceri (1263-1275)Μαρίνος Β' dalle Carceri (1264-1278)Giberto Β' dalle Carceri (1275-1279)

Licario (1276-1279)Gaetano και Μαρία, κόρη του Gaetano (1279-1296)

Βονιφάτιος da Verona (1296-1317)Mαρία, κόρη Βονιφατίου (1317-1337)

Πέτρος dalle Craceri (1337-1340)Ιωάννης dalle Craceri (1340-1359)

Νικόλαος Γ' dalle Carceri (1359-1383)Φραγκίσκος Crispo (1383-1397)

Γεώργιος Γ' Ghisi (+1390)Βενετoκρατία (1390-1470)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1470)

ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΑΡΓΟΥΣ – ΝΑΥΠΛΙΑΣ

Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος (1212)Οικογένεια ντε λα Ρος (1212-1287)Οικογένεια ντε Μπριέν (1287-1356)Οικογένεια ντ’Ενγκιέν (1356-1388)

Βενετοκρατία (1389-1540)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1540)

ΔΟΥΚΑΤΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ( ΝΑΞΟΥ)

Οικογένεια SanudiΜάρκος Α' Sanudo (1207-1227)

Άγγελος Sanudo (1227-1262)Μάρκος Β' Sanudo (1262-1303)

Γουλιέλμος Α' Sanudo (1303-1323)Νικόλαος Α' Sanudo (1323-1341)Ιωάννης Α' Sanudo (1341-1361)Φιορέντζα Sanudo (1361-1364)

Φιορέντζα και Νικόλαος Β' Sanudo, ο επονομαζόμενος Spezzabanda (1364-1371)Φιορέντζα και Νικόλαος Γ' della Carceri (1371-1383)

Οικογένεια CrispiΦραγκίσκος Α' Crispo (1383-1397)

Giacomo I Crispo (1397-1418)Iωάννης Β' Crispo (1418-1433)Giacomo II Crispo (1433-1447)

Gian Giacomo Crispo (1447-1453)Γουλιέλμος Β' Crispo (1453-1463)

Φραγκίσκος Β' Crispo (1463)Giacomo III Crispo (1463-1480)

Ιωάννης Γ' (1480-1494)

Βενετική κυριαρχία (1494-1500)Φραγκίσκος Γ' (1500-1511)

Βενετική Κυριαρχία (1511-1517)

Οικογένεια Crispi Ιωάννης Δ' Crispo (1517-1564)

Giacomo IV Crispo (1564-1566)Ιωσήφ Naci 1566-1571

Giacomo ΙV Crispo (1571-1572)

Ιωσήφ Naci (1572-1579)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1579)

ΚΙΜΩΛΟΣ (κτήση του δούκα της Νάξου)

Οικογένεια Sanudo (1207-1383)Οικογένεια Crispi (1383-1537)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΣΥΡΟΣ (κτήση του δούκα της Νάξου)

Οικογένεια Sanudo (1207-1383)Οικογένεια Crispi (1383-1537)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΠΑΡΟΣ (κτήση του δούκα της Νάξου)

Κτήση του δούκα της Νάξου (1207-1520)Οικογένεια Venieri (1520-1531)

Βενετοκρατία (1531-1535)Cecilia και Bernardo Sagredo (1535-1537)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΑΝΤΙΠΑΡΟΣ

Κτήση του δούκα της Νάξου (1207-1460)Οικογένεια Loredan (1460-1480)

Dominico Pisani (1480-1494)Οικογένεια Loredan (1494-1537)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Giacomo Ι Varozzi (1207-1265)Bυζαντινή κυριαρχία (1265-1296)Giacomo ΙΙ Varozzi (1296-1335)

Τμήμα του δουκάτου Αιγαίου (1335-1480)Dominico Pisani (1480)

Ιωάννης Γ' Crispo (1480-1494)Φραγκίσκος Γ' Crispo (1494-1500)

Ιωάννης Δ' Crispo (1500-1517)Giacomo IV Crispo (1517-1537)Τουρκική κυριαρχία (1537-1566)

Ιωσήφ Naci (1566-1579)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1579)

ΑΝΔΡΟΣ

Μαρίνος Dandolo (1207-1233)Iελίζα Dandolo και Ιερεμίας Ghisi (1233-1251)

Τμήμα δουκάτου Αιγαίου (1251-1384)Πέτρος Zeno (1384-1427)

Ανδρέας Zeno (1427-1437)Βενετοκρατία (1437-1440)

Crucino I Sommaripa (1440-1462)Dominico Sommaripa (1462-1466)Ιωάννης Sommaripa (1466-1468)

Crucino II Sommaripa (1468-1500)Νικόλαος Sommaripa (1500-1506)

Φραγκίσκος Sommaripa (1506-1507)Βενετοκρατία (1507-1514)

Αλβέρτος Sommaripa (1514-1523)Crucino III Sommaripa (1523-1537)

Τουρκική κυριαρχία (1537-1566)Ιωσήφ Naci (1566-1579)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1579)

ΜΥΚΟΝΟΣ

Ιερεμίας Ghisi (1205-1251)Ανδρέας Ghisi (1207-1259)

Βαρθολομαίος Α' Ghisi (1259-1303)Γεώργιος Α' Ghisi (1303-1315)

Βαρθολομαίος Β' Ghisi (1315-1341)Γεώργιος Β' Ghisi (1341-1352)

Βαρθολομαίος Γ' Ghisi (1358-1384)Γεώργιος Γ' Ghisi (1384-1390)

Bενετοκρατία (1390-1537)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΤΗΝΟΣ

Ιερεμίας Ghisi (1205-1251)Ανδρέας Ghisi (1207-1259)

Βαρθολομαίος Α' Ghisi (1259-1303)Γεώργιος Α' Ghisi (1303-1315)

Βαρθολομαίος Β' Ghisi (1315-1341)Γεώργιος Β' Ghisi (1341-1352)

Βαρθολομαίος Γ' Ghisi (1358-1384)Γεώργιος Γ' Ghisi (1384-1390)

Bενετοκρατία (1390-1715)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1715)

ΑΣΤΥΠΑΛΑΙΑ

Ιωάννης Quirini (1207-1231)Ιάκωβος Quirini (1240-1264)Νικόλαος Quirini (1264-1278)

Tμήμα του δουκάτου του Αιγαίου (1278-1310)Ιωάννης B' Quirini (1310-1333)

Τμήμα του δουκάτου του Αιγαίου (1333-1412)Ιωάννης Γ' Quirini (1412-1451)

Διάφορα μέλη της οικογένειας Quirini (1451-1540)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1540)

ΚΥΘΝΟΣ

Οικογένεια Sanudo (1207-1323)Οικογένεια Castelli (1323-1337)

Οικογένεια Gozzadini (1337-1537)Οικογένεια Gozzadini (υποτελείς των Οθωμανών) (1537-1617)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1617)

ΑΝΑΦΗ

Λεονάρδος Foscolo (1207-1252)Ανδρέας Foscolo (1252-1278)Ιωάννης Foscolo (1278-1296)

Ιωάννης dela Cavo (1296-1307)Οικογένεια Gozzandini (1307-1397)

Κτήση Φιορένζα Crispi και άλλων Crispi (1397-1528)Οικογένεια Pisani (1528-1537)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΣΕΡΙΦΟΣ

Οικογένεια Ghisi (στο ½ του νησιού) (1207-1334)Οικογένεια Justiniani (στο άλλο ? του νησιού) (1207-1412)

Οικογένεια Michieli (στο ? του νησιού) (1207-1537)Οικογένεια Bragandini (1334-1354)

Οικογένεια Minotti (1354-1373)Οικογένεια Adoldi (1373-1432)Οικογένεια Minotti (1432-1537)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΣΙΦΝΟΣ

Οικογένεια Da Corogna (1207-1374)Οικογένεια Gozzandini (1374-1537)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΚΥΘΗΡΑ

Οικογένεια Venier (1207-1626)Παύλος Μονογιάννης (1262-1309)

Οικογένεια Venier (1309-1363)Βενετοκρατία (1363-1393)

Οικογένεια Venier (1393-1797), υποτελείς στη Βενετία.

ΑΙΓΙΝΑ

Βενετοκρατία (1204-1309)Βονιφάτιο ντα Βερώνα (1309-1335)

Καταλανοί (1335-1378)Αλφόνσο Φαδρίγ (1378-1385)Ιωάννης Φαδρίγ (1385-1394)

Αντωνέλλο Α’ Καοπένα (1394-1418)Αλιότο Καοπένα (1418-1440)

Αντωνέλλο Καοπένα Β’(1440-1451)Αρνά Καοπένα (1451-1462)Βενετοκρατία (1462-1537)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1537)

ΛΗΜΝΟΣ

Οικογένεια Navigajosi (1207-1269)Βυζαντινή κυριαρχία (1269)

Οικογένεια Navigajosi (1269-1276)Οικογένεια Gattilusii (1276-1462)

Τουρκοκρατία - Βενετοκρατία (1462-1656)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1656)

ΛΕΣΒΟΣ – ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ – ΙΜΒΡΟΣ (Γενοβέζικη διοίκηση)

Φραγκίσκος Α' Gattilusio (1355-1376)Giacomo Gattilusio (1376-1397)

Φραγκίσκος Β' Gattilusio (1397-1401)Dorino Gattilusio (1401-1449)

Dominico Gattilusio (1449-1459)Νικόλαος Gattilusio (1459-1462)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1462)

ΧΙΟΣ

Βενεδίκτος Ζαχαρία (1304-1307)Βενεδίκτος Β’Ζαχαρία (1307-1314)

Μαρτίνος Ζαχαρία (1314-1345)Σίμωνας Βινιόζο για λογαριασμό της Γένοβας (1345-1375)

Οικογένεια Giustinianni (1375-1566)Έναρξη Τουρκοκρατίας (1566)

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Λέων Γαβαλάς (1204-1250)Βυζαντινή αυτοκρατορία (1250-1309)

Περίοδος Ιωαννιτών Ιπποτών : Μάγιστροι της Ρόδου (1309-1522)Foulques de Villaret (1309-1319)Helion de Villeneuve (1319-1346)Dieudone de Gozon (1346-1353)Pierre de Corneillan (1353-1355)

Roger de Pins (1355-1365)Reymond Berenger (1365-1373)

Robert de Juillac (1373-1377)Ferdinard d'Heredia (1377-1396)Philibert de Naillac (1396-1421)

Antoine Fluvian (1421-1437)Jean Bonpart de Lastic (1437-1454)

Jacques de Milly (1454-1461)Pier Reymond Zacosta (1461-1467)

Giovanni Battista Degli Orsini (1467-1476)Pierre d'Aubusson (1476-1503)

Emmery d'Amboise (1503-1512)Guy de Blachefort (1512-1513)

Fabrizio del Carretto (1513-1522)Villiers de l'Isle Adam (1521-1522)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1522)

ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Enrico Piscatore (1204-1211)

Βενετική Κυριαρχία (1204-1669)

Έναρξη Τουρκοκρατίας (1669)

Βενετοί «Δούκες της Κρήτης»

Jacopo Tiepolo 1212–1216Pietro Querini 1216 Domenico Delfino 1216–1217 Paolo Corino 1222 Giovanni Storlando 1228 Stefano Giustiniani 1236 Angelo Morosini 1255–1259 Giacomo Delfino 1261–1262 Giovanni Velenio 1273–1274 Marino Zeno 1274 Marino Morosini 1274–1276 Pietro Zeno 1276 Marino Gradenigo 1279Giacomo Dandolo 1284 Albertino Morosini 1290–1293 Michel Vitali 1299 Nicolò Zani 1317 Mario Morosini 1329–1331 Viago Zeno 1333 Andrea Cornaro 1340Nicolò Priuli 19 November 1340 – 10 February 1341 Petri Miani 26 October 1344 – 24 April 1345 Marco da Molin 24 April 1345 – 19 August 1347

Marco Cornaro 20 August 1347 – 25 November 1348 Marino Grimani 25 November 1348 – 17 September 1350 Pietro Gradenigo 24 September 1350 – 15 August 1352 Marino Morosini 20 September 1352 – 6 September 1355 Goffredo Morosini 6 September 1355 – 20 July 1357 Filippo Orio 30 July 1357 – 6 August 1358 Pietro Badoer 22 August 1358 – 14 July 1360 Leonardo Dandolo 12 October 1360 – 6 February 1362 Marco Gradenigo 1362–1364 Pietro Morosini 1364–1366 Paolo Zuliani 1382 Tommaso Mocenigo 1403–1405 Lodovico Morosini 1407–1409 Egidio Morosini 1417–1418 Andrea Mocenigo 1441–1443 Pedro Luis 1455 Giacomo Barozzi ca. 1463 Benedetto Gritti 1472–1473

Domenico Pisani 1480 Giovanni Borgia 1497 Girolamo Donato 1508–1510 Paolantonio Emiliano 1510 Giacomo Cornaro 1528 Giovanni Morosini ca. 1530 Antonio Morosini ca. 1530 Antonio Amulio 1536–1538 Giovanni Moro 1538 Ferdinando Vitturi 1539 Alvise Renier 1550 Lodovico Gritti 1552–1554 Zacharia Mocenigo 1559–1563 Marco di Lauro Querini 1570 Pasqual Cicogna 1585 Giovanni Sagredo 1604 Francesco Morosini 1612–1614 Donato Morosini 1617–1619 Lazaro Mocenigo 1629–1631 Bernardo Morosini 1644–1646 Giuseppe Morosini 1650–1653 Francesco Morosini 1656 Antonio Barbaro 1667 Girolamo Battagia 1667

ΚΕΡΚΥΡΑ

Βενετική Κυριαρχία (1207-1214)Κυριαρχία δεσποτάτου Ηπείρου (1214-1259)

Μαμφρέδος της Σικελίας (1259-1267)Κάρολος Α' Ανδεγαυός (1267-1285)Κάρολος Β' Ανδεγαυός (1285-1294)

Φίλιππος Α' του Τάραντα (1294-1331)Αικατερίνη Valois και Ροβέρτος του Τάραντα (1331-1346)

Ροβέρτος του Τάραντα (1346-1364)Μαρία των Βουρβόνων (1364)

Φίλιππος Β' του Τάραντα (1364-1373)Ιωάννα Α', βασίλισσα της Νεάπολης (1373-1380)

Ιάκωβος de Baux (1380-1382)Κάρολος Α' της Νεάπολης (1382-1386)

Βενετοκρατία (1386-1797)

ΚΟΜΗΤΕΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ, ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΚΑΙ ΛΕΥΚΑΔΑΣ

Οικογένεια Orsini Ματθαίος Orsini (1195-1264) Ριχάρδος Orsini (1264-1304)

Ιωάννης Α' Orsini (1304-1317)Νικόλαος Orsini (1317-1323)

Ιωάννης Β' Orsini (και δεσπότης της Ηπείρου) (1323-1335)Ανδεγαυική επικυριαρχία (1324-1335)

Ανδεγαυική κυριαρχία (1335-1357)Οικογένεια Tocchi

Λεονάρδος Α' Tocco (1357-1377)Κάρολος Α' Tocco (1377-1429)Κάρολος Β' Tocco (1429-1448)

Λεονάρδος Γ' Tocco (1448-1479)Τουρκική κυριαρχία (1479-1481)

Αντώνιος Tocco (1481-1483)Βενετοκρατία (1484-1797)

ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Ριχάρδος Α’ της Αγγλίας (1191-1192)Ναΐτες Ιππότες (1192)

Οικογένεια Lousignian Γκυ των Λουζινιάν, κύριος της Κύπρου (1192-1194)

Αμορί ή Αμάλριχος, κύριος της Κύπρου (1194-1197), βασιλιάς (1197-1205) Ούγος Α' (1205-1218)

Ερρίκος Α' (1218-1253) Ούγος Β' (1253-1267) Ούγος Γ' (1267-1284)

Ιωάννης Α' (1284-1285) Ερρίκος Β' (1285-1306)

Αμορί της Τύρου ή Αμάλριχος, αντιβασιλιάς (1306-1310) Ερρίκος Β' (1310-1324 ξανά)

Ούγος Δ' (1324-1359) Πέτρος Α' (1359-1369) Πέτρος Β' (1369-1382)

Ιάκωβος Α' (1382-1398) Ιανός (1398-1432)

Ιωάννης Β' (1432-1458) Καρλότα (1458-1464)

Ιάκωβος Β' ο Νόθος (1464-1473) Ιάκωβος Γ' (1473-1474)

Αικατερίνη Κορνάρο (1474-1489)

Βενετοκρατία (1489-1570)Τουρκική κυριαρχία (1570-1878)

ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Δυναστεία Κομνηνών - ΔουκάδωνΜιχαήλ Άγγελος Κομνηνός Δούκας (1204-1214) Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας (1214-1230), αυτοκράτορας από 1227-1230 Μιχαήλ Β' Κομνηνός Δούκας (1230-1271) Νικηφόρος Α' Κομνηνός Δούκας (1271-1296) Θωμάς Κομνηνός Δούκας (1296-1318)

Δυναστεία ΟρσίνιΝικόλαος Ορσίνι (1318-1323) Ιωάννης Ορσίνι (1323-1335) Νικηφόρος Β΄ Ορσίνι ( 1335-1337), (1356-1359)

Σέρβικη Δυναστεία (Nemanjić)Σημειώνεται ότι το Δεσποτάτο της Ηπείρου καταλύθηκε το 1359, οι παρακάτω "Τσάροι" υπήρξαν τοποτηρητές του Σέρβου τσάρου, που διατήρησαν και τον τίτλο του Δεσπότη της Ηπείρου.Συμεών Ούρεσης Παλαιολόγος

(Uroš) (1359-1366), αυτοκράτορας (τσάρος) Σέρβων και Ελλήνων. Θωμάς Β' Πρελούμπος (Preljubović) (1366-1384), Δεσπότης. Μαρία Αγγελλίνα Δούκαινα Παλαιολογίνα (1384-1385)

Δυναστεία Μπουοντελμόντι (Buondelmonti)Ιζαού Μπουοντελμόντι (1385-1411)Γεώργιος Μπουοντελμόντι (1411)

Δυναστεία Τόκκων (Tocco)Κάρολος Α’ Τόκκος (1411-1429). Κάρολος Β’ Τόκκος (1429-1448), κατάληψη Ιωαννίνων το 1430 από τους Οθωμανούς. Λεονάρδος Τόκκος (1448-1479), κατάληψη Άρτας το 1449 και

Αγγελόκαστρου το 1460 από τους Οθωμανούς.

ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΟΥ ΜΥΣΤΡΑ

ΕπίτροποιΜιχαήλ Καντακουζηνός 1308-1316Ανδρόνικος Παλαιολόγος Ασάν 1316-1322

ΔεσπότεςΜανουήλ Καντακουζηνός 1348-1380Ματθαίος Καντακουζηνός 1380-1383Δημήτριος Α' Καντακουζηνός 1383-1384Θεόδωρος Α' Παλαιολόγος 1383-1407Θεόδωρος Β' Παλαιολόγος 1407-1443Κωνσταντίνος Παλαιολόγος 1443-1449

Δημήτριος Β' Παλαιολόγος 1449-1460Θωμάς Παλαιολόγος 1428-1460

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣΘεόδωρος Α' Λάσκαρης (1204-1222) Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης (1222-1254)

Θεόδωρος Β' Λάσκαρης (1254-1258) Ιωάννης Δ' Λάσκαρης (1258-1261) Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος (συναυτοκράτορας 1259-1261,

έπειτα ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στην Πόλη)

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ

Αλέξιος Α' Μέγας Κομνηνός 1204-1222Ανδρόνικος Α' ο Γίδων 1222-1235

Ιωάννης Α' Μέγας Κομνηνός ο αξούχος 1235-1238Μανουήλ Α' Μέγας Κομνηνός 1238-1263

Ανδρόνικος Β' Μέγας Κομνηνός 1263-1266Γεώργιος Α' Μέγας Κομνηνός 1266-1280Ιωάννης Β' Μέγας Κομνηνός 1280-1297Αλέξιος Β' Μέγας Κομνηνός 1297-1330

Ανδρόνικος Γ' Μέγας Κομνηνός 1330-1332Μανουήλ Β' Μέγας Κομνηνός 1332-1332Βασίλειος Α' Μέγας Κομνηνός 1332-1340

Ειρήνη Παλαιολογίνα 1340-1341Άννα Μεγάλη Κομνηνή 1341-1342

Ιωάννης Γ' Μέγας Κομνηνός 1342-1344Μιχαήλ Α' Μέγας Κομνηνός 1344-1349Αλέξιος Γ' Μέγας Κομνηνός 1349-1390

Μανουήλ Γ' Μέγας Κομνηνός 1390-1417Αλέξιος Δ' Μέγας Κομνηνός 1417-1446

Ιωάννης Δ' Μέγας Κομνηνός ο Καλοϊωάννης 1446-1458Δαυίδ Μέγας Κομνηνός 1458-1461

Τα κείμενα της παρουσίασης βασίστηκαν κυρίως σε επιλεγμένα άρθρα της ιστοσελίδας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού για τη Βυζαντινή Ιστορία

(www.ime.gr/chronos)

Οι φωτογραφίες και τα σχέδια προέρχονται από διάφορες έγκυρες βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές.

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ)

Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997

Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985

Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993

Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992

Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992

Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009

Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000

Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998

Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003

Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998

Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977

Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007

Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990

Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994

Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981

Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997

Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988

Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991

Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996

Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14

Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005

Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005

Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993

Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957

Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981

Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998

Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989

Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997

Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004

Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999

Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004

Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001

Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993

Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992

Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981

Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005

Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003

Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001

Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984

Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006

Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986

Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991

Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007

Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006

Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954

Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991

Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005

Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009

Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010

Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001

Περιοδικά

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα

Ιστοσελίδες

www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία)

http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)

www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή)

http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου)

http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)